การตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด บรเวณเขอนปาสกชลสทธ ประเทศไทย

โดย นางสาวชตพรรษ ชวนประสทธ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาชววทยา ภาควชาชววทยา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2556

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

การตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด บรเวณเขอนปาสกชลสทธ ประเทศไทย

โดย นางสาวชตพรรษ ชวนประสทธ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาชววทยา ภาควชาชววทยา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2556

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

CERCARIAL INFECTIONS OF FRESHWATER MOLLUSCS AT PASAK

CHOLASID RESERVOIR, THAILAND

By

Miss Chatapat Chuanprasit

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree

Master of Science Program in Biology

Department of Biology

Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2013

Copyright of Graduate School, Silpakorn University

สำนกหอ

สมดกลาง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “ การตดเชอตวออน พยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด บรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย ” เสนอโดย นางสาวชตพรรษ ชวนประสทธ เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาวทยา ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาชววทยา

……........................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ รองศาสตราจารย ดร.ดวงเดอน ไกรลาศ คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย ดร. วศน องคพฒนากล) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย พ.อ. หญง ดร. ธญญารตน กญชรบญ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ .................................................... กรรมการ (อาจารย ดร.กมปนาท ธาราภม) (รองศาสตราจารย ดร.ดวงเดอน ไกรลาศ) ............/......................../.............. ............/......................../..............

สำนกหอ

สมดกลาง

ง

54303203 :สาขาวชาชววทยา คาสาคญ : Pasak Cholasid Reservoir/ Freshwater Molluscs/ Cercariae/ Infection ชตพรรษ ชวนประสทธ : การตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด บรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : รศ.ดร.ดวงเดอน ไกรลาศ. 205 หนา. การตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด บรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย เปนการสารวจชนดพนธหอยนาจดและการตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอร-คาเรยในหอย บรเวณเขอนปาสกชลสทธ จงหวดลพบร และจงหวดสระบร ทาการศกษาโดยเกบตวอยางหอยนาจดรอบเขอนปาสกชลสทธ จดสารวจ เกบตวอยาง 4 ครง ในระหวางเดอนมถนายน 2554 – เมษายน 2555 ดวยวธจบเวลา (counts per unit of time method) โดยมผเกบตวอยาง คน ครงละ นาท ทาการจาแนกชนดพนธหอยนาจดดวยลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก พบตวอยางหอยนาจด (หอยฝาเดยว, หอยสองฝา) ทงหมด 4,435 ตว จดจาแนกหอยไดเปน วงศ 12 สกล ชนดพนธ ดงน หอยฝาเดยว 9 ชนดพนธ ไดแก Lymnaea(Radix) rubiginosa 7 ตว, Bithynia siamensis siamensis ,505 ตว, Clea (Anentome) helena 1,003 ตว, Pila ampullacea 100 ตว, Pomacea sp. 3 ตว, Melanoides tuberculata 627 ตว, Tarebia granifera 14 ตว, Filopaludina

javanica 7 ตว, Filopaludina sumatrensis polygramma 50 ตว และหอยสองฝา 7 ชนดพนธ ไดแกIndonaia substriata 69 ตว, Scabies crispata 98 ตว, Scabies phaselus 132 ตว, Corbicula arata

6 ตว, Corbicula blandiana 3 ตว, Corbicula gustaviana 29 ตว, Limnopema supoti 32 ตวสาหรบการตรวจสอบการตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด ทาการศกษาดวยวธ Shedding และ Crushing พบอตราตดเชอปรสตรอยละ 4.60 (204/4,435) ตดเชอในหอยฝาเดยว 4 ชนดพนธ คอ B. s. siamensis, M. tuberculata, F. sumatrensis polygramma และ T.

granifera มอตราการตดเชอรอยละ 1.99 (30/1,505), 27.11 (170/627), 0.40 (1/250) และ 21.43 (3/14) จาแนกชนดพยาธใบไมได 7 ชนดพนธ คอHaplorchis pumilio, Allocreadium isoporum, Loxogenoides bicolor, Cardicola alseae, Apatemon gracilis, Echinochasmus pelicani และ Gastrothylax crumenifer

ภาควชาชววทยา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ลายมอชอนกศกษา........................................ ปการศกษา 2556 ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ ........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

จ

54303203 : MAJOR : BIOLOGY

KEY WORD :PASAK CHOLASID RESERVOIR/ FRESHWATER MOLLUSCS/ CERCARIAE/

INFECTION

CHATAPAT CHUANPRASIT : CERCARIAL INFECTIONS OF FRESHWATER

MOLLUSCS AT PASAK CHOLASID RESERVOIR, THAILAND. THESIS ADVISOR :

ASSOC. PROF. DUANGDUEN KRAILAS, Ph. D. 205 pp.

Cercarial infections of freshwater molluscs at Pasak Cholasid reservoir, Lopburi

province and Saraburi province, Thailand, were investigated molluscs and their trematode

infections. The mollusc samples were collected four times by counts per unit of time method from

21 sampling sites between June 2011 and April 2012. Five collectors collected the molluscs every

20 minutes each times. The species of mollusks were classified based on shell morphology. A total

of 4,435 molluscs were identified into 9 families, 12 genera and 16 species. They were 9 species of

gastropods and 7 species of bivalves; the gastropods were 7 Lymnaea(Radix) rubiginosa, 1,505

Bithynia siamensis siamensis, 1,003 Clea (Anentome) helena, 100 Pila ampullacea, 203 Pomacea

sp., 627 Melanoides tuberculata, 14 Tarebia granifera, 67 Filopaludina javanica, 250

Filopaludina sumatrensis polygramma, and the bivalves were 69 Indonaia substriata, 98 Scabies

crispata, 132 Scabies phaselus, 196 Corbicula arata, 3Corbicula blandiana, 29 Corbicula

gustaviana, 132 Limnopema supoti. Trematode infections were examined by shedding and

crushing methods.The infection rate was 4 .60% (204/4,435). Four species of molluscs found

trematodes; they were B. s. siamensis, M. tuberculata, F. sumatrensis polygramma and T.

granifera. The infection rates were 1.99% (30/1,505), 27.11% (170/627), 0.40% (1/250) and

21.43% (3/14), respectively. Seven species of trematodes were categorized; they were Haplorchis

pumilio, Allocreadium isoporum, Loxogenoides bicolor, Cardicola alseae, Apatemon gracilis,

Echinochasmus pelecani and Gastrothylax crumenifer.

Department of Biology Graduate School, Silpakorn University

Student's signature ........................................ Academic Year 2013

Thesis Advisor's signature ........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

ฉ

กตตกรรมประกาศ

การตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด บรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย ไดรบทนสนบสนนการทาวจยจากสานกบรหารโครงการวจยในอดมศกษา และพฒนามหาวทยาลยวจยแหงชาต สานกคณะกรรมการการอดมศกษา และทนอดหนนการทาวทยานพนธสาหรบนกศกษาระดบบณฑตศกษา จากงบประมาณแผนดน ของบณฑตวทยาลย ประจาปงบประมาณ 2556 (ครงท ) ขาพเจาขอขอบคณหนวยงานและผทมสวนเกยวของ ทสนบสนนและใหความรวมมอจนการศกษาในครงนสาเรจดวยด

ขาพเจาขอกราบขอบพระคณ รศ. ดร. ดวงเดอน ไกรลาศ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ทไดใหความร ชวยเหลอ คาแนะนา และเปนกาลงใจจนวทยานพนธสมบรณ ขอขอบพระคณ รศ. ดร. วศน องคพฒนากล ทใหเกยรตเปนประธานกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ผศ. พ.อ.หญง ดร. ธญญารตน กญชรบญ กรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ทกรณาใหความร คาแนะนาและตรวจทานแกไขวทยานพนธ และ อาจารย ดร. กมปนาท ธาราภม ทชวยใหความคดเหนในประเดนใหมๆ เพอนาไปปรบปรงใชในเลมวทยานพนธ รวมทงผแทนบณฑตวทยาลยทกรณาใหคาแนะนาและตรวจทานแกไขวทยานพนธจนสมบรณ ขอขอบคณ คณสลกษณ นามโชต ทใหความชวยเหลอ ใหคาแนะนาในการทาปฏบตการ รวมถงการตดตอประสานงานกบผทเกยวของกบการศกษาในครงน ขอขอบคณ คณสมโภช สจจธรรมธวช ทใหความชวยเหลอในการเกบตวอยางภาคสนาม ขอขอบคณ คณวฑรย วรรธนะนตย ในการใหคาแนะนา และงานดานกลองจลทรรศนอเลกตรอน (SEM) ขอขอบคณ คณววชชตา เดชรกษา, พๆ นองๆ ทกคน ทชวยเหลอในการเกบตวอยาง จนเสรจสนการสารวจ

ขอขอบคณ ภาควชาชววทยา มหาวทยาลยศลปากร ทใหการสนบสนนในทกๆ ดาน ขอขอบคณอาจารยทกทานและเจาหนาทกทาน ทใหความชวยเหลอและกาลงใจจนวทยานพนธสมบรณ

ขอกราบขอบพระคณ คณพอและคณแม ทคอยรบฟง ใหคาปรกษา และเปนกาลงใจหลกททาใหวทยานพนธฉบบนเสรจสมบรณ

สำนกหอ

สมดกลาง

ช

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ .......................................................................................................................... จ กตตกรรมประกาศ ................................................................................................................................ ฉ สารบญตาราง ....................................................................................................................................... ฌ สารบญรป ............................................................................................................................................ ฏ บทท 1 บทนา ......................................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา ............................................................................ 1 วตถประสงคของการศกษา ................................................................................................ 2 สมมตฐานของการศกษา.................................................................................................... 2 ขอบเขตการศกษา .............................................................................................................. 3 นยามศพทเฉพาะ ............................................................................................................... 3 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ .................................................................................................. 10 อนกรมวธาน และสณฐานวทยาของหอยนาจด ................................................................ 10 การจดจาแนกหอยฝาเดยว ................................................................................................. 10 การจดจาแนกหอยสองฝา .................................................................................................. 20 พยาธใบไม ........................................................................................................................ 24 การศกษารปรางและรายละเอยดตวออนระยะเซอรคาเรย ................................................. 33 ชนดของพยาธตวออนระยะเซอรคาเรย ............................................................................. 38 งานวจยทเกยวของ ............................................................................................................. 43 3 วธดาเนนการศกษา .................................................................................................................... 54 การสารวจพนทศกษา ........................................................................................................ 54 การเกบตวอยาง.................................................................................................................. 56 ตรวจสอบชนดของหอยในหองปฏบตการ ........................................................................ 56

สำนกหอ

สมดกลาง

ซ

บทท หนา การตรวจหาปรสต ............................................................................................................. 56 ตรวจสอบชนดของพยาธทพบ .......................................................................................... 57 วเคราะหและรายงานผล .................................................................................................... 60 4 ผลการศกษา............................................................................................................................... 61 สภาพแวดลอมของพนทศกษา .......................................................................................... 61 การศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอกหอย .......................................................... 87 ความหนาแนนของจานวนประชากรหอยนาจดและจานวนการตดเชอปรสต ................... 98 จาแนกกตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย ..................................................................... 144 5 การวเคราะหและสรปผลการศกษา ............................................................................................ 169 การวเคราะหผล ................................................................................................................. 169 สรปผลการวจย .................................................................................................................. 180 ขอเสนอแนะ ...................................................................................................................... 180 รายการอางอง ....................................................................................................................................... 182 ภาคผนวก ภาคผนวก ก .......................................................................................................................... 191 ภาคผนวก ข .......................................................................................................................... 196 ประวตผวจย ......................................................................................................................................... 205

สำนกหอ

สมดกลาง

ฌ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 ชนดของหอยนาจดฝาเดยวทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย 21 จดสารวจ ...... 83 2 ชนดของหอยนาจดสองฝาทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย 21 จดสารวจ ....... 85 3 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจดจดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบวอ. พฒนานคมจ. ลพบร ........................................................................ 99 4 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 2 วดเขาพระ 2 ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร ...................................................................... 101 5 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 3 ทาปลาเขาพระ 1 ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร ...................................................................... 103 6 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 4 ทาปลาเขาพระ 2 ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร ...................................................................... 105 7 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจดจดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร ...................................................... 107 8 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร ...................................................... 109 9 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร ...................................................... 111 10 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 8 บานโคกสลง 1 ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร ....................................................................... 113 11 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร ....................................................................... 115 12 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 10 บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร ................................. 117 13 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 11 บานมะกอหวาน 2 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร .................................................................. 119

สำนกหอ

สมดกลาง

ญ

ตารางท หนา 14 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 12 บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร ................................ 121 15 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 13 บานมะนาวหวาน 5 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร .................................................................. 123 16 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 14 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร .................................................................. 125 17 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 15 บานแกงผกกด 1 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร ......................................................................... 127 18 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร ......................................................................... 129 19 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 17 บานแกงผกกด 3 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร ......................................................................... 131 20 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 18 บานทาหลวง 1 ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร ........................................................................... 133 21 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 19 บานทาหลวง 2 ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร ........................................................................... 135 22 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 20 บานหาดเลบยาว 1 ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร ................................................................................ 137 23 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 21 บานหาดเลบยาว 2 ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร ................................................................................. 139 24 จานวนชนดหอยนาจด 21 จด และอตราการตดเชอพยาธใบไมบรเวณ เขอนปาสกชลสทธ ................................................................................................. 141 25 ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยทอยในโฮสตหอยนาจดฝาเดยว 4 ชนดพนธ ................ 154 26 ขอมลทางกายภาพ และ ทางเคม ของเขอนปาสกชลสทธ เดอนมถนายน 2554 (รอบท 1) ................................................................................................................ 197

สำนกหอ

สมดกลาง

ฎ

ตารางท หนา 27 ขอมลทางกายภาพ และ ทางเคม ของเขอนปาสกชลสทธ เดอนตลาคม 2554 (รอบท 2) ................................................................................................................ 199 28 ขอมลทางกายภาพ และ ทางเคม ของเขอนปาสกชลสทธ เดอนมกราคม 2555 (รอบท 3) ................................................................................................................ 201 29 ขอมลทางกายภาพ และ ทางเคม ของเขอนปาสกชลสทธ เดอนมนาคม 2555 (รอบท 4) ................................................................................................................ 203

สำนกหอ

สมดกลาง

ฏ

สารบญรป

รปท หนา 1 วงจรชวตพยาธใบไม ............................................................................................................ 2 2 โครงสรางตางๆของหอยฝาเดยว .......................................................................................... 11 3 ลกษณะของซเชอรในหอยฝาเดยวแบบตางๆ ....................................................................... 12 4 เปลอกหอยฝาเดยวลกษณะตางๆ .......................................................................................... 13 5 เปลอกหอยรปทรงกรวยแบบตางๆ ...................................................................................... 14 6 เปลอกหอยรปทรงกรวยแบบตางๆ พจารณาจากขนาดของมมสไปร .................................. 15 7 ลกษณะการวนของเปลอกหอยรปทรงกรวย ........................................................................ 15 8 การจาแนกเปลอกหอยทมขนาดตางๆกน ............................................................................. 16 9 ทศทางและตาแหนงของเปลอกหอยรปทรงกรวย ................................................................ 17 10 ทศทางและตาแหนงของเปลอกหอยรปทรงขดแบน ............................................................ 18 11 ทศทางของเปลอกหอยฝาช .................................................................................................. 18 12 การวดขนาดของเปลอกหอยฝาเดยว .................................................................................... 19 13 โครงสรางสวนตางๆ ของเปลอกหอยสองฝา ....................................................................... 20 14 เปลอกรปแบบตางๆของหอยกาบ ........................................................................................ 21 15 แสดงลวดลายของบกหรออมโบ .......................................................................................... 21 16 การวดขนาดของเปลอกหอยสองฝา ..................................................................................... 24 17 รปรางลกษณะทวไปของพยาธใบไม ................................................................................... 25 18 วฏจกรชวตโดยทวไปของพยาธใบไม .................................................................................. 27 19 ตวออนพยาธใบไมในระยะตางๆ ......................................................................................... 29 20 รปท ตวออนพยาธใบไมในสปอโรซสตและรเดย ........................................................... 30 21 ตวออนพยาธใบไมในระยะมโซเซอรคาเรย (mesocercaria) ................................................ 30 22 ตวออนพยาธใบไมในระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercaria) ................................................. 31 23 ตวออนพยาธใบไมเลอด ในระยะเมตาเซอรคาเรย ............................................................... 31 24 ตวออนพยาธใบไมระยะเมตาเซอรคาเรย ............................................................................. 33

สำนกหอ

สมดกลาง

ฐ

รปท หนา 25 ถงขบถาย (excretory bladder) .............................................................................................. 35 26 ทอระบบขบถาย (excretory tube) ........................................................................................ 36 27 ตวออนพยาธใบไมเลอดกลม Furcocercous cercariae ......................................................... 42 28 ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยชนดตางๆ ..................................................................... 42 29 แสดงสถานทเกบตวอยางหอยนาจด 21 จดบรเวณรอบเขอนปาสกชลสทธ ......................... 55 30 จดท 1 วดเขาพระ 1 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 61 30 จดท 2 วดเขาพระ 2 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 62 32 จดท 3 ทาปลาเขาพระ 1 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 63 33 จดท 4 ทาปลาเขาพระ 2 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 64 34 จดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 65 35 จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 66 36 จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 67 37 จดท 8 บานโคกสลง 1 ต. โคกสลงอ. พฒนานคมจ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 68 38 จดท 9 บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 69 39 จดท 10 บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 70

สำนกหอ

สมดกลาง

ฑ

รปท หนา 40 จดท 11 บานมะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ ............................................. 71 41 จดท 12 บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 72 42 จดท 13 บานมะนาวหวาน 5 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 73 43 จดท 14 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 74 44 จดท 15 บานแกงผกกด 1 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 75 45 จดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 76 46 จดท 17 บานแกงผกกด 3 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 77 47 จดท 18 บานทาหลวง 1 ต.ทาหลวง อ. ทาหลวง จ.ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 78 48 จดท 19 บานทาหลวง 2 ต.ทาหลวง อ. ทาหลวง จ.ลพบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 79 49 จดท 20 บานหาดเลบยาว 1 ต.วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 80 50 จดท 21 บานหาดเลบยาว 2 ต.วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ .......................................... 81 51 หอยนาจดฝาเดยวทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธ ............................................................... 94 52 หอยนาจดสองฝาทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธ ................................................................ 96 53 จานวนหอยนาจดจดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 100

สำนกหอ

สมดกลาง

ฒ

รปท หนา 54 จานวนหอยนาจด จดท วดเขาพระ ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 .............................................. 102 55 จานวนหอยนาจด จดท ทาปลาเขาพระ ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 .............................................. 104 56 จานวนหอยนาจด จดท ทาปลาเขาพระ ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 .............................................. 106 57 จานวนหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน 1หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 .............................................. 108 58 จานวนหอยนาจด จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 .............................................. 110 59 จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 .............................................. 112 60 จานวนหอยนาจด จดท บานโคกสลง ต. โคกสลงอ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 114 61 จานวนหอยนาจด จดท 9 บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 116 62 จานวนหอยนาจด จดท บานมะกอกหวาน ต. มะกอกหวาน อ. ชยบหาดาล จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 118 63 จานวนหอยนาจด จดท 1 บานมะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบหาดาล จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 120 64 จานวนหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 122 65 จานวนหอยนาจด จดท 13 บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 124

สำนกหอ

สมดกลาง

ณ

รปท หนา 66 จานวนหอยนาจด จดท 4 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 126 67 จานวนหอยนาจด จดท 15 บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 128 68 จานวนหอยนาจด จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 130 69 จานวนหอยนาจด จดท 17 บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 132 70 จานวนหอยนาจด จดท 18 บานทาหลวง ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 134 71 จานวนหอยนาจด จดท 19 บานทาหลวง ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 ............................................ 136 72 จานวนหอยนาจด จดท 20 บานหาดเลบยาว ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 .......................................... 138 73 จานวนหอยนาจด จดท 21 บานหาดเลบยาว ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555 .......................................... 140 74 ความสมพนธระหวางจานวนหอยนาจดทเกบไดกบจานวนหอยนาจด ทตดเชอในแตละครงทเกบ ..................................................................................... 142 75 อตราการตดเชอปรสต (%) ในในแตละจดสารวจทง 21 จด ................................................. 143 76 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Haplorchis pumilio ................................................................. 155 77 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Haplorchis pumilio (สไลดถาวร) ........................................... 156 78 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Haplorchis pumilio .............. 157 79 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Allocreadium isoporum ........................................................... 158 80 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Allocreadium isoporum ........ 159 81 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Loxogenoides bicolor ............................................................. 160 82 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Loxogenoides bicolor .......... 161

สำนกหอ

สมดกลาง

ด

รปท หนา 83 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Cardicola alseae ..................................................................... 162 84 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Apatemon gracilis .................................................................... 163 85 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Apatemon gracilis ................ 164 86 ตวออนพยาธใบไม ............................................................................................................... 165 87 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Echinochasmus pelecani ...... 166 88 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Gastrothylax crumenifer .......................................................... 167 89 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย............................................... 168

สำนกหอ

สมดกลาง

1

บทท 1

บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหา โครงการทเกดจากพระราชดารในการสรางเขอนปาสกชลสทธเพอบรรเทาอทกภยแกปญหา

การขาดแคลนนาและพฒนาพนททเหมาะสมเปนแหลงกกเกบนาสารอง ใชนาเพอการอปโภคและการบรโภค การพฒนาเศรษฐกจดานการประมง รวมทงพฒนาพนทสาหรบการพกผอนหยอนใจ

มการตดตามตรวจสอบเพอการเฝาระวงผลจากการเปลยนแปลงหรอการพฒนาแหลงนาตองมการสงเกตและตดตามผลกระทบเกยวกบสงแวดลอม และการสาธารณสขการแพรขยายตวของพาหะตวกลางหรอพาหะนาโรคทมอยเดมมากขน รวมทงอาจมการเคลอนยายเขามาใหมทงโรคและพาหะนาโรครวมทงสตวรงโรค ดงนนบรเวณพนทรอบเขอนปาสกชลสทธ ซงมบรเวณกวางและมประชาชนอาศยอยเปนจานวนมากในชมชน จงตองมการเฝาระวงโรคเพอพฒนาคณภาพชวตตอไป

โรคพยาธใบไมสามารถพบไดทงในคนและในสตว โดยสามารถตดตอและแพรกระจายจากโฮสตสดทาย (definitive host) ซงไดแกคนและสตวมกระดกสนหลงโดยพยาธจะออกไขปนมากบอจจาระของโฮสต ตกลงสแหลงนา จากนนตวออนพยาธจะฟกออกจากไขเปนตวออนระยะ

ไมราซเดยม (miracidium) วายอยในนาเพอเขาสหอยซงเปนโฮสตตวกลางตวทหนง (first

intermediate host) มการพฒนาเปลยนแปลงรปราง และเพมจานวนแบบไมอาศยเพศเปนระยะ

สปอโรซสต (sporocyst) ระยะรเดย (redia) จนไดตวออนระยะเซอรคาเรย (cercariae) ซงสามารถวายนาเปนอสระอกครงหนง ตวออนระยะะเซอรคาเรยออกจากตวหอยไชเขาสโฮสตตวกลางตวทสอง (second intermediate host) อนไดแก ปลา กงนาตก ปนาตก หรอพชนา เปลยนแปลงรปรางเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercariae) ระยะนเปนระยะตดตอ (infective stage) ถาคนหรอสตวมกระดกสนหลง กนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยทยงมชวตอยเขาไป ปรสตกสามารถเจรญเตบโตกลายเปนพยาธตวแกตอไป (รปท 1)

สำนกหอ

สมดกลาง

2

รปท 1 วงจรชวตพยาธใบไม

หอยนาจดเปนโฮสตทมความสาคญอยางยงในวงจรชวตของพยาธใบไมดงนนการศกษาพยาธใบไมจากระยะตวออนทพบไดจากหอยทปนโฮสตตวกลางของพยาธใบไมเชน Melanoides tuberculata (Krailas et al., 2011), Bithynia sp. (Petney et al., 2012) และ Corbicula sp. (Krailas et

al., 2008) เปนวธการหนงทสามารถประเมนสถานการณระบาดวทยาของโรคพยาธในทองถนตางๆ ได โดยตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมมรปรางและอวยวะทจาเพาะสามารถนามาศกษาเพอใชจาแนกชนดของปรสตได ชวยใหสามารถศกษาความหลากหลายของชนดพนธการแพรกระจายพนธของพยาธใบไม และการแพรกระจายของโฮสตตวกลาง ซงเปนขอมลทสาคญในงานดานการระบาดของโรคปรสตหนอนพยาธของคนและสตวเลยง

วตถประสงคของการศกษา 1.เพอศกษาชนดของหอยนาจดบรเวณเขอนปาสกชลสทธ ประเทศไทย

2. เพอศกษาอตราการตดเชอปรสตและตรวจสอบชนดของปรสตทพบในหอยนาจดบรเวณเขอนปาสกชลสทธ ประเทศไทย

3. เพอศกษารปรางลกษณะและจาแนกชนดตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยทพบในหอยนาจด

สมมตฐานของการศกษา - ชนดพนธและอตราการตดเชอของหอยนาจด มการเปลยนแปลงไปตามฤดกาล

3

ขอบเขตการศกษา ศกษาการตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจดบรเวณเขอนปาสกชล-สทธ ประเทศไทย ซงเปนเขอนกกเกบนาตามแนวทางพระราชดารเพอพฒนาแหลงนา แบงเปน 21

จดสารวจ ตรวจสอบปรสตทพบในหอยนาจดและศกษาลกษณะรปรางลกษณะตวออนระยะ

เซอรคาเรยของพยาธใบไมทพบในหอยนาจด โดยเกบตวอยางหอยนาจดระหวางเดอนมถนายน 2554 ถงเดอนเมษายน 2555

นยามศพทเฉพาะ Accidental host โฮสตซงตดเชอปรสตโดยบงเอญ ปรสตสามารถดาเนนชวตจน

ครบวงจรชวตได หรออาจพบวาปรสตสามารถเจรญเปนระยะตวแกไดแตไมสามารถสบพนธได

Acetabulum บรเวณventral sucker ทมกลามเนอเจรญมากกวา ventral sucker

ธรรมดา Adductor muscle กลามเนอยดฝา Anterior penetration glands ตอมทางดานหนาทผลตเอนไซมของตวออนพยาธใบไมในระยะ

เซอรคาเรยสาหรบการใชเจาะทะลเขาสโฮสตตวกลางตว

ท (2nd intermediate host)

Aperture ชองเปดของปากเปลอกหอย Apex สวนยอดหรอสวนปลายของเปลอกหอยฝาเดยว

Base สวนฐานของเปลอกหอย

Bivalve หอยกาบค Body สวนลาตวของตวออนพยาธในระยะเซอรคาเรย

Body whorl เวรลหรอวงขดสดทายของเปลอกหอยนบจากสวนยอดของ

เปลอก เปนเวรลทใหญทสดของเปลอกหอย

Brood pouch โพรงซงมลกษณะคลายถงในรางกายหอยเพศเมย ซงใชเปนท

สาหรบการเจรญเตบโตของไข หรอเอมบรโอของหอย

Cardinal teeth lamellae ทอยตรงกลางของบานพบทงซายและขวามหนาาทเสรมความมนคงของ valves ทงสอง มกพบวา cardinal teeth

ดานซายจะม สวนดานขวาจะม ในบางครงกตรงกนขาม

Carrier โฮสตทมความตานทานตอปรสต สามารถทาลายปรสตลง

4

แตไมหมดไป ยงสามารถแพรกระจายปรสตใหผอนได Cercaria ตวออนของพยาธใบไม ซงเจรญมาจาก redia หรอ sporocyst

และระยะตวออนทสามารถวายนาออกจากหอย

Cirrus อวยวะสบพนธเพศผของพยาธใบไม

Cirrus pore รเปดให cirrus ยนออกมา Cirrus pouch รกวางๆสาหรบเกบ cirrus เมอหดกลบเขาไป

Columella แกนของเปลอกหอยซงมลกษณะเปนเกลยว

Columellar lip ขอบปากเปลอกทบรเวณคอลเมลลา Concentric การจดเรยงตวของเสนการเตบโตของโอเพอรควลมประเภท

หนงโดยมนวเคลยสซงเปนจดศนยกลางรวมกนและแผขยาย

ออกไปในลกษณะคลายวงแหวนรอบๆนวเคลยส

Conchology วชาทศกษาเกยวกบเปลอกหอย

Conical เปลอกหอยทมรปรางคลายกรวย

Crystalline style แทงสไตลบรรจอยในถงสไตล มหนาทหลงเอนไซมยอยอาหาร

ประเภทคารโบไฮเดรต

Cystogenouscells กลมเซลลทมความสาคญในการสรางถงซสตซงกระจายอย ทวไปภายในลาตวของพยาธใบไมในระยะเซอรคาเรย

Cystogenous gland ตอมทผลต cystogenous cellsโดยพบในตวออนระยะเซอรคาเรย เปนตอมทมไวสาหรบการฟอรมซส (cyst) หรอการสรางถงซสตเพอเจรญเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรย ซงเปนระยะตดตอของโฮสตสดทาย

Daughter redia พยาธตวออนทอยภายในถงรเดยและกาลงจะพฒนาไปเปน

ตวออนระยะเซอรคาเรยตอไป

Daughter sporocyst ระยะทพยาธตวออนทอยในถง มชองเปด (birth pore) สาหรบ

ใหตวออนระยะเซอรคาเรยออก ภายในถงมผนงบาง และมชอง

วางระหวางตว (body cavity) ม germinal cell

Definitive Host โฮสตทมระยะตวเตมวยของปรสตอาศยอยและปรสตนน

ผสมพนธกนไดหรอสบพนธกนไดในโฮสตนน

Dextral เปลอกหอยทมปากเปลอกเปดทางดานขวาหรอวนขวา

Digenetic เทอมทใชกบ flukes หรอ parasites ทมการเจรญสองแบบ

5

คอ asexual เกดในระยะตวออน และ sexual เกดในระยะตวแกจงสมบรณในวงชวตชวงหนง

Dioecious พยาธทมอวยวะเพศแยกกนเปนตวผและตวเมยคนละตว Distomata พยาธทมอวยวะยดเกาะ (sucker) 2อน

Dorso - median finfold ครบหางสวนหลงอยบรเวณกงกลางของสวนหาง มลกษณะ

เปนเนอเยอบาง ใส

Dorso - ventral finfold ครบทางดานทองและทางดานหลงของสวนหาง

Dorsoventrally ลกษณะทสาคญของพยาธใบไมทมลาตวแบนจากสวนทองและ

สวนหลง

Ectoparasite ปรสตทอาศยอยนอกรางกายของโฮสต เชน หมด เหา Endoparasite ปรสตทอาศยอยในรางกายของโฮสต เชน หนอนพยาธ

Esophagus สวนทตอระหวางปากและลาไส (pharynx)

Excretory bladder ทาหนาทเปนกระเพาะขบถายของเสย

Excretory duct ทอททาหนาทสาหรบขบถายของเสย

Excretory pore ชองเปดสาหรบการขบถายของเสย

Excretory vesicle กลมเซลลทเรยงตวลอมรอบเปนผนงเซลล ภายในเปนชองวาง

ใสอยทางดานทายลาตว (body) ทาหนาทเกยวกบการควบคมความเขมขนของสารภายในเซลลใหอยในระดบทสมดล เชน การขบถายของเสยหรอแลกเปลยนสารระหวางภายในกบภายนอกเซลล

Excurrent ไซฟอนนานาออก

Exhalant siphon ไซฟอนนานาออก

Eyespot สวนตาของพยาธใบไมทม pigment โดยทวไปจะพบ ค Finfold ครบหางของพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยทมลกษณะเปนแผน

บาง ใส อยบรเวณสวนหาง

Flame cell เปน excretory cell ซงมขนใชโบกพดของเสยออกจากรางกาย

Foot แผนเทาของหอย ทาหนาทในการเคลอนท

Fork tail พยาธใบไมกลม furcocercouscer caria ทมหาง แฉก

Freshwater snails หอยฝาเดยวทอาศยอยในนาจด

Gland duct ทอของตอมตางๆ

6

Genital primordium เซลลสบพนธทมการเจรญพฒนาไปเปนรงไข หรออณฑะตอไป

อยใกลบรเวณ ventral sucker

Genital pore ทางเปดสวนรวมของอวยวะสบพนธของตวผและตวเมย

Germ ball กลมเซลลทเจรญมาจาก germinal cell โดยจะมการพฒนา ไปเปนตวออนในระยะตางๆตอไป

Germinal cells เซลลเจรญทพบการกระจายเซลลจานวนมากในตวออนของ

พยาธใบไม

Growth line เสนตามแนวตงบนผวเปลอกของหอย

Hermaphrodite พยาธใบไมทมสองเพศในตวเดยวกน

Hinge ligament เอนยดฝาหรอบานพบ

Incurrent ไซฟอนนานาเขา Infection พยาธสภาพทเกดจาก protozoa หรอ helminth ทปรสต เขาไป

ในโฮสตแลวสามารถเจรญตอไปเปนตวเตมวยหรอกอใหเกดโรคตอโฮสตได

Inhalant siphon ไซฟอนนานาเขา Intermediate host โฮสตตวกลางหรอสงมชวตทปรสตเขาไปอาศยอยในสวนใด

สวนหนงของรางกาย แลวปรสตเจรญเตบโต เปลยนรปรางจากระยะหนงไปเปนอกระยะหนง แตยงไมถงตวเตมวย

Lateral finfold ครบดานขางของสวนหาง (tail) มลกษณะเปนเนอเยอ บาง ใส

คลายครบอยบรเวณดานขางสวนหางของตวออนพยาธระยะ

เซอรคาเรย

Lateral teeth อยทบรเวณสวนปลายของความยาวของ lamellae ตรง

บรเวณ hinge-plate

Laurer’s canal อวยวะทเปนทอตอกบ oviduct และภายนอกคลาย copulatory

canal

Lip ขอบปากเปลอกของหอย

Mantle cavity ทมเหงอกอย Margin ขอบของเปลอก

Mehlis’ gland ตอมททาหนาทกระตนให vitelline cell ปลอย globule ซงม

วตถดบในการสรางเปลอกไขซงมเซลลเดยวเรยงลอม

7

รอบ ootype

Mesocercaria พยาธตวออนทอยระหวางระยะเซอรคาเรยกบเมตาเซอรคาเรย

ซงพยาธตวออนในระยะนคลายกบตวออนในระยะเซอรคาเรย

ยกเวนจะไมมหาง

Metacercaria พยาธตวออนระยะเซอรคาเรยเปลยนแปลงรปรางไปเปนซสต

Miracidium พยาธตวออน (larva) ทมขนรอบๆตวซงฟกออกจากไขของ

พยาธใบไม

Monoecious การมอวยวะสบพนธเพศผและเพศเมยอยในตวเดยวกน

Monogenetic เปนเทอมทใชกบ flukes หรอ parasites ทมการเจรญแบบ

เดยว สมบรณในวงชวตชวงหนง

Mother redia พยาธตวออนทอยภายในถงรเดยและกาลงจะพฒนาไปเปน

ตวออนระยะรเดยตอไป

Mother sporocyst พยาธตวออนของพยาธใบไม โดยเปลยนแปลงมาจาก miracidium มรปรางเปนถง ภายในม germ cell จานวนมากและจะกลายเปน daughter sporocysts หรอ redia

Multispiral ลวดลายบนโอเพอรควลมทมลกษณะวนเปนวงตอกนหลายวงNuclear Whorl เวรลหรอวงขดของเปลอกหอยซงสรางขนโดยเอมบรโอกอน

ฟกเปนตวหอย เปนเวรลสวนยอดของเปลอกหอย

Ootype อวยวะของเพศเมยเปนทสาหรบไขผสมกบสเปรม

Operculum แผนหนปนหรอฝาซงตดอยกบแผนเทาของหอยใชปดปาก

เปลอก เมอหอยหดตวเขาไปในเปลอก

Oral sucker อวยวะยดเกาะรอบปากสวนบน

Oviparous การออกลกเปนไขและฟกตวนอกตวแม หรอพวกทออกลก

เปนไข Parasitism การอยรวมกนแบบทฝายหนงไดประโยชนแตอกฝายหนงเสย

ประโยชน

Paratenic host โฮสตทชวยสงระยะตวออนของปรสตไปสโฮสตตวตอไป โดยทปรสตทเขาอยในโฮสตนไมมการเปลยนแปลงหรอเพมจานวน

Parthenita คาทใชกบพยาธตวออนระยะสปอโรซสตและตวออนระยะรเดย

คอ เปนชวงทมการสบพนธจากไขทไมไดผสมเชอจากตวผ

8

(parthenogenesis)

Paucispiral ลวดลายบนโอเพอรควลมทมลกษณะวนตอกนเปนวงเลกๆ

Penetration gland ตอมผลตเอนไซมของตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย

สาหรบการใชเจาะทะลเขาสโฮสตตวกลางตวท Posterior penetration glands ตอมทางดานหลงทผลตเอนไซมของตวออนพยาธใบไมระยะ

เซอรคาเรยสาหรบการใชเจาะทะลเขาสโฮสตตวกลางตวท (2ndintermediate host)

Protoconch เวรลหรอวงขดของเปลอกหอยซงสรางขนโดยเอมบรโอ กอน

ฟกเปนตวหอย เปนเวรลสวนยอดของเปลอกหอย Radula โครงสรางคลายฟนในปากของหอยฝาเดยว

Redia ตวออนพยาธเจรญมาจาก sporocyst มรปรางเปนถง (sac) ภายในตวมหลอดอาหาร และสวนทจะเจรญเปนลาไส มผนงบางและมกลามเนอคอหอย (pharynx) ภายในชองวางลาตว จะมตวออนและ germinal cell

Reservoir Host สตวทโดยปกตมปรสต โดยเปน definitive host และเปนแหลง

แพรกระจายปรสตมาสคน ทาหนาทคลายเปนรงโรค

Retractor muscle กลามเนอดงเทาหอยกาบ Sculpture รองรอยบนเปลอกหอยทมอยตามธรรมชาต

Seminal receptacle อวยวะของตวเมยทมไวสาหรบเกบสเปรม

Seminal vesicle สวนลางสดของ vas deferens ซงขยายใหญและเปดเขาส cirrus

Siphons เปนทอทอยทางตอนปลายของดาน posterior ในหอยสองฝา เปนสวนทนานาเขาออก และอยบรเวณดานนอกของ mantle cavity

Spire สวนของเปลอกหอยทขดเปนเกลยวอยเหนอบอดเวรลไป

ถงสวนยอดของเปลอก

Sporocyst พยาธตวออนของพยาธใบไมโดยเปลยนแปลงมาจาก

miracidium มรปรางเปนถง ภายในม germ cell

Stylet สวนทยนออกมาจาก oral sucker มลกษณะเปนแทงเดยวยาว หรอ บางครงอาจเปนกระเปาะ (bulb)

Sucker อวยวะสาหรบใชเกาะยด ซงอาจอยรอบปาก เรยกวา

9

oral sucker หรออยดานทอง เรยกวา ventral sucker

Suture รองหรอรอยตอระหวางเวรลหรอวงขด

Tail บรเวณสวนหางของตวออนพยาธในระยะเซอรคาเรย

Teleconch เปลอกหอยชนทถดจากโพรโทคอนชทหอยสรางขนภายหลง

Tentacle อวยวะลกษณะคลายหนวด ทาหนาทรบสมผส

Thiaridae กลมหอยนาจดฝาเดยวทมเปลอกทรงกรวยยาว หรอทรง

กรวยไขผวเปลอกไมเรยบ อาจเปนสนหรอมลวดลายนน หรอขรขระ มฝาปดเปลอก (operculum) บางเปนมนเปนแบบ

พอซสไปรล (paucispiral) หรอ มลตสไปรล (multispiral)

Umbilicus รเปดทกลางฐานของเปลอกหอยหรอทปลายฐานของ columella

Umbo สวนหนงทอยบน dorsal margin ของเปลอก ลอมรอบทาให

เปลอกเปนรปเปนราง Vas efferens ทอทออกจากอณฑะ (testes) ไปยง vas deferens

Vas deferens ทอทตอจาก vas efferens ไปยง cirrus

Vector สตวทสามารถนาปรสตจากโฮสตหนงไปยงอกโฮสตหนง บาง

ครงอาจพบวา vector เปน intermediate host ดวย

Ventral sucker อวยวะยดเกาะสวนทอง

Virgula organ อวยวะทเปนลกษณะสาคญของพยาธในกลม Xiphidiocercariae

โดยเปนทเกบสะสมสารเพอใชหลงในการปองกนตวออนระยะ

เซอรคาเรยจากสงแวดลอมและยงเปนอวยวะทชวยในการยดจบ

กบโฮสตไดด

Vitelline glands ตอมซงใหสารสาหรบการเจรญเตบโตของไขและสราง

เปลอกไข Viviparous พวกทออกลกเปนตว

Whorl วงขดหรอการขดครบหนงรอบ รอบๆ แกนของเปลอกหอย การนบเวรลหรอขดวงของเปลอกหอยนบจากสวนยอดลงมาทปากเปลอก

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

อนกรมวธาน และสณฐานวทยาของหอยนาจด การจดจาแนกหอยฝาเดยว ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก (shell morphology)

ลกษณะของเปลอกเปนลกษณะสาคญในการจดจาแนกหอยฝาเดยวออกเปน วงศ (Family) สกล (Genus) และ ชนด (Species) ลกษณะทใชไดแก ขนาด รปรางของเปลอก และลกษณะสวนประกอบตางๆของเปลอก เชน ลกษณะของเวรล (whorl) ซงอาจกลมหรอเปนมมหรอยกสง เปนสนหรอแบน จานวนเวรล การมหรอไมมอมบลคส (umbilicus) และลกษณะของอมบลคสซงอาจแคบหรอกวาง ลกษณะแกนของเปลอกหรอคอลมเมลลา (columella) ซงอาจตรงหรอบดเปนเกลยว ลกษณะของปากเปลอก (aperture) ดานนอกอาจตรงหรอโคงหรอหยก ลกษณะลวดลายและสของเปลอก ลกษณะของปากเปลอก คอมชองเปดทางดานขวาหรอเดกซทรล (dextral) หรอมชองเปดทางดานซายหรอซนสทรล (sinistral) การมหรอไมมโอเพอรควลม (operculum) ปดปากเปลอกและชนดของโอเพอรควลม เปนตน ซงการศกษาลกษณะสณฐานวทยาของหอยฝาเดยวโดยทวไปเปน ดงน (สชาต อปถมภ และคณะ, 2538)

. ลกษณะเปลอกของหอยฝาเดยว

สวนใหญมลกษณะเปนทรงกรวย (conic) ยอดแหลมขดเปนวง ภายในกลวงและมตวหอยอยภายในเปลอกหอย เปลอกขดสดทายจะมสวนหวและแผนเทา (head and foot) ขดอยภายใน ยอดเปลอก (apex) เปนสวนบนสดมลกษณะเปนยอดแหลม เปลอกวงสดทายมขนาดใหญเรยก บอดเวรล (body whorl) ดานลางเรยกฐานของเปลอก (base) เปลอกหอยขดวนเปนชนๆ แตละชนเรยก เวรล (whorl) สวนทเหนอ body whorl ไปจนถงปลายยอด เรยกวา สไปร (spire) บรเวณทแตละเวรลตอกนเรยกวา suture ซงอาจมลกษณะลก (indented suture) หรอตน (shallow suture) หรอยนออกมา (shoulder suture)ลกษณะการขดวนของเปลอกหอยเรมตงแตยอดเปลอกวนเปนชนๆลงมาในลกษณะรอบแนวแกนกลางทเรยก คอลมเมลลา (columella) และจะสดตรงปากเปลอก (aperture) ซงคอลมเมลลา อาจมรวเรยกวารอยพบแกนกลาง ใกลๆ ปากเปลอกอาจมรเปดเรยกวา

11

อมบลคส (umbilicus) หอยทม umbilicus เรยกวา perforate shell หอยบางชนดไมม umbilicus เรยกวา imperforate shell (รปท 2)

รปท 2โครงสรางตางๆของหอยฝาเดยว

. ยอดเปลอก (apex)

ยอดเปลอกหรอทเรยกวานวเคลยรเวรล (nuclear whorl) หรอเอพคลเวรล (apical whorl)

หรอโพรโทคอนช (protoconch) เปนสวนทสรางกอนสวนอนของเปลอกโดยสรางตงแตระยะตวออน เปลอกหอยชนถดลงมาเปนเปลอกทสรางขนมาภายหลงเมอหอยโตขนเรยกวา เทเลคอนช (teleconch) ทศทางของการขดวนของโพรโทคอนชและเทเลคอนชเปนไปในทศทางเดยวกนเรยกโพรโทคอนชลกษณะนวาโฮมโอสโทรฟก (homeostrophic) ถาทศทางการขดวนของโพรโทคอนชและ เทเลคอนชเปนไปในทศทางทแตกตางกนของเรยกโพรโทคอนช ลกษณะนวาเฮเทอโรสโทรฟก (heterostrophic) ขนาดของโพรโทคอนชจะเลก แตมหอยบางชนดจะมโพรโทคอนชเปนรปโดม มขนาดเสนผานศนยกลาง 23 มลลเมตร ซงจดวาเปนโพรโทคอนชทมขนาดใหญ บางชนดสวนโพรโทคอนช หลดออกไปดงนน สไปรเวรลทตดกบโพรโทคอนช จะสรางสารมาปดซเชอรเพอปองกนอวยวะภายใน กระบวนการเชนน เรยกวา ดคอลเลชน (decollation)

12

1.2 ซเชอร (suture)

ลกษณะตางๆ ของซเชอรนนขนอยกบลกษณะการโคงเวาของผวเปลอกและการขดวนของเวรล (รปท 3) เชน หอยทรงกรวยแบน และซเชอรของแตละเวรลคอนขางชดกนเรยกวา ฟลช (flush) ในหอยทมเปลอกสวนบอดเวรลใหญ สไปรเวรลจะลเขาหากนทจดยอดเปลอก เรยกซเชอรของเปลอกลกษณะดงกลาววา แอดเพรสด (adpressed) หอยทมแนวการขดวนของแตละเวรลคอนขางสมาเสมอตามแนวแกนของเปลอกอาจมซเชอรลกหรอเปนรอง เชน แตละชนคอนขางแคบและในเปลอกหอยทเวรลมลกษณะเปนโชวเดอรในแนวซเชอร (canaliculated) เปนตน

1.3 สไปรเวรล (spire whorl)

เปลอกหอยหลายชนดพบวาสวนของผวเปลอกมลวดลายเปนสนหรอขอบนน (rib) มผลทาใหซเชอรมลกษณะเปนคลนมากจนทาใหสวนของสไปรเวรลบดตวตามไปดวยในหอยบางชนดสไปรเวรลโคง (convex) หรอคอนขางแบน หรออาจยกเปนมมทาใหมลกษณะสนเรยกวา แครนาหรอคล (carina, keel) ในกรณทสไปรเวรลมแครนายกเปนมมสงใกลแนวซเชอรกจะเรยกสวนของเปลอกบรเวณนนวาโชวเดอร (shoulder)

รปท 3 ลกษณะของซเชอรในหอยฝาเดยวแบบตางๆ (A) ซเชอรแบบฟลช (B) ซเชอรแบบแอดเพรสด (C) ซเชอรแบบลก (D) ซเชอรแบบเปนรอง (E, F) ซเชอรแบบเปนรองยาวและลก

13

1.4 บอดเวรล (body whorl)

บอดเวรลเปนสวนของเวรลสดทายหรอเวรลทถกสรางหลงสดมขนาดใหญทสดจะมชองเปด เรยกวา ปากเปลอกเพอใหตวหอยคลานออกมาภายนอก

1.5 ปากเปลอก (aperture)

ปากเปลอกเปนชองเปดอยบรเวณเวรลสดทาย (รปท 4) ปากเปลอกมสวนประกอบดงนดานทตดกบสวนสดทายของบอดเวรล เรยกขอบปากเปลอกดานนอก (outer lip) ดานทอยใกลแนวแกนของเปลอกเรยกขอบปากเปลอกดานใน (inner lip) ประกอบดวยสองสวน คอ ขอบปากเปลอกคอลมเมลลา (columellar lip) ซงสรางจากแนวแกนของเปลอกและขอบปากเปลอก

พาไรเอทล (parietal lip) ซงสวนใหญเปนแนวทยนจากแกนไปถงแนวซเชอรและขอบปากเปลอกทสวนฐานเรยกขอบปากเปลอกสวนฐาน (basal lip)ฐานของเปลอกเปนแนวโคงตอเนอง เรยกปากเปลอกลกษณะนวา โฮโลสโตมาทส (holostomatous) หอยบางชนด เปลอกจะมสวนยนยาวออกมาจากปากเปลอกเรยกวารองไซฟอน (siphonal canal) ซงเปนทบรรจทอนานาหรอไซฟอนของหอยเรยกปากเปลอกลกษณะนวา ไซโฟโนสโตมาตส (siphonostomatous) หอยบางชนดขอบปากเปลอกหนาในบรเวณดานในหรอดานนอกหรอทงสองดานหอยบางชนดมขอบปากเปลอกกระดกออก (reflected) หรออาจมวนพบเขา (inflected) บรเวณขอบปากเปลอกดานนอกอาจมลกษณะเปนสนหรออาจเปนหนาม (spine) หรออาจมลกษณะเปนปกยนหรอแผออก

รปท 4 เปลอกหอยฝาเดยวลกษณะตางๆ (A) ลกษณะโฮโลสโตมาทส (holostomatous)

(B) ลกษณะไซโฟโนสโตมาทส (siphonostomatous)

14

1.6 อมบลคส (umbilicus)

อมบลคสเปนรอง ร หรอรอยบม (depression) รอบคอลมเมลลา ซงเกดจากการขดวนของเวรล ในเปลอกหอยสวนใหญจะมอมบลคสเปนเกลยวและพบทบรเวณบอดเวรลหรออาจพบทสวนฐานของเปลอก นกสงขวทยา (malacologist) เรยกเปลอกหอยทมอมบลคสวาเพอรฟอเรต (perforate) และเรยกเปลอกหอยทไมมอมบลคสวา อมเพอรฟอเรต (imperforate)

2. รปรางของเปลอก

เปลอกหอยมรปรางไดหลายแบบ (รปท 5) ไดแก รปกรวยครงทรงกลม รปไข รปกระสวยหรอทรงเลกเรยวยาว รปคลายลกขาง หรอรปทรงกระบอก และอาจพบ รปทรงขดแบน (planispiral) หรอเปนทรงกรวยเตยบางชนดมเปลอกขนาดเลกและฝงอยในแมนเทลหรออาจไมมเปลอกสามารถพจารณารปรางเปลอกหอยจากมมยอดเปลอกท เรยกวา มมสไปร (spire angle) โดยเรยกลกษณะของหอย เชน ทรงกรวยยาว (elongate) กรวยรปไข กรวยกลม (globose) หรอเตย (depressed) (รปท 6)

รปท 5 เปลอกหอยรปทรงกรวยแบบตางๆ (A) รปกรวยครงทรงกลม (subglobose)

(B) รปไข (oval) (C) รปกระสวยหรอทรงเลกเรยวยาว (fusiform-spindle shaped) (D) รปคลายลกขาง (turbiniform) (E) รปทรงกระบอก (cylindrical)

15

รปท 6 เปลอกหอยรปทรงกรวยแบบตางๆ พจารณาจากขนาดของมมสไปร (A, B) รปกรวยยาว (C-E) รปกรวยรปไข (F, G) รปกรวยกลม (H) รปกรวยเตย

3. แนวการขดวนของเปลอก

การจดจาแนกชนดของหอยสงเกตแนวการขดวนของเปลอกหอยโดยดวามเปลอกแบบวนซาย ซนสทรล (sinistral) หรอแบบวนขวาเดกซทรล (dextral) สงเกตไดจาก หงายสวน

ปากเปลอกขนและหนสวยยอดเปลอกออกจากตวผสงเกต ถาปากเปลอกอยทางซายมอคอ การ

ขดวนในทศทางทวนเขมนาฬกาหรอวนซายเรยกซนสทรล (sinistral) ถาปากเปลอกอยทางดานขวามอ คอการขดวนของเปลอกหอยเปนไปในทศทางตามเขมนาฬกาหรอวนขวาเรยกวาเดกซทรล (dextral) (รปท 7)

รปท 7 ลกษณะการวนของเปลอกหอยรปทรงกรวย (A) แบบวนซายหรอซนสทรล (sinistral) (B) แบบวนขวาหรอเดกซทรล (dextral)

16

4. ขนาดของเปลอกหอย

ขนาดของเปลอกหอยวดไดจากความยาว (ความสง) และความกวางของเปลอกหอย สามารถใชความยาวของเปลอกหอยจาแนกขนาด โดยนกสงขวทยาไดจดกลมหอยทมขนาดมากกวา 30 มม. เปนหอยขนาดใหญ และขนาดทเลกกวา 10 มม. เปนหอยขนาดเลก (รปท 8)

รปท 8 การจาแนกเปลอกหอยทมขนาดตางๆกน ขนาดเลกมาก ( < 2 มลลเมตร) ขนาดเลก (2-10 มลลเมตร) ขนาดกลาง ( 11-30 มลลเมตร) ขนาดใหญ ( > 30 มลลเมตร)

5. ลวดลายบนเปลอกและลวดลายของสเปลอก

โดยปกตเปลอกหอยจะมลวดลายตางๆ บรเวณผวเปลอก เชน รอยยน รอยบม เปนสน มตม หนาม เปนตน เสนในแนวตง หรออเสนการเตบโตคอ เสนทอยในระนาบเดยวกบแนวคอลเมลลา (transverse growth line) และเสนในแนวนอนคอเสนทอยในระนาบเดยวกนกบแนวการขดวนของหอย (spiral line) หอยแตละชนดกจะมเสนการเจรญเตบโตทตางกนไป เสนแนวนอนนนจะมอยสองลกษณะ คอเปนเสนนนหรออาจเปนเสนบมลงไปในผวเปลอก

6. โอเพอรควลม

โอเพอรควลมหรอแผนปดปากเปลอกอยบรเวณดานบนสวนทายของแผนเทาของหอยโดยจะมหนาทหลกคอปดปากเปลอกเมอตวหอยหดเขาไปในเปลอก โดยทวไปโอเพอรควลมจะปดปากเปลอกไดสนทหรอไมปดปากเปลอกและอาจเปลยนแปลงรปรางไปเพอทาหนาทเฉพาะ บางชนดจะมโอเพอรควลมยาวและแหลมคมชวยในการเคลอนทโดยการขดทราย

ในหอยสบคลาสโพรโซแบรงเคย สวนใหญจะมโอเพอรควลม (operculum) ยกเวนหอยในซบคลาสโอพสโทแยรงเคยและพลโมเนต สวนใหญจะไมมโอเพอรควลม

17

การกาหนดตาแหนงและทศทางของเปลอกหอย

1. หอยทรงกรวย ใหหงายสวนปากเปลอกขนหนยอดเปลอกออกนอกตว ดานปากเปลอกจะเปนดานหนา (anterior) ดานยอดเปลอกจะเปนดานหลง (posterior) เปลอกทางดานซายมอผสงเกต คอเปลอกดานซาย เปลอกทางดานขวามอผสงเกต คอเปลอกดานขวา (รปท )

รปท ทศทางและตาแหนงของเปลอกหอยรปทรงกรวย (A) แนวนอน (B) แนวตง

2. หอยทรงขดแบน (planispiral) ใหควาปากเปลอกลงโดยใหสวนปากเปลอกออกนอกตวผสงเกต สวนปากเปลอกจะเรยกเปนดานหนา (anterior) สวนเปลอกทอยใกลตวผสงเกตคอดานหลง (posterior) เปลอกทอยทางซายมอคอเปลอกดานซาย เปลอกทอยทางขวามอคอเปลอกดานขวา (รปท ) 3. หอยทรงฝาช (patelliform) ใหสวนยอดของเปลอกหนเขาหาตวผสงเกต โดยใหแนว columella

ตงฉากกบตวเรา เปลอกทอยดานนอกตวผสงเกต คอดานหนา (anterior) สวนเปลอกทอยใกลตวผ สงเกตคอดานหลง (posterior) เปลอกทอยทางดานซายมอคอเปลอกดานซาย เปลอกทอยทางดานขวามอคอเปลอกดานขวา (รปท )

18

รปท ทศทางและตาแหนงของเปลอกหอยรปทรงขดแบน (A) เปลอกดานซาย

(ดานใน) (B) เปลอกดานขวา (ดานอมบลคส) (C) เปลอกในแนวนอน

รปท ทศทางของเปลอกหอยฝาช

19

การวดขนาดเปลอกหอยฝาเดยว การวดขนาดของเปลอก มการวดสวนตางๆ ดงน (รปท ) 1.ความกวางของเปลอกหอย โดยวดจากสวนทกวางทสดของบอรดเวรลถงสวนทกวางทสดของปากเปลอก (CB หรอ AD)

2. ความยาวหรอความสงของเปลอกหอย โดยวดจากยอดเปลอก (apex) ไปถงขอบฐานเปลอก (AB

หรอ CD)

3. ความกวางของขอบปากเปลอก โดยวดจากแนวศนยกลางของปากเปลอกจากดานหนงไปยงอกดานหนง (GH)

4. ความยาวของขอบปากเปลอก โดยวดจากแนวศนยกลางของปลายความสงของปากเปลอกดานหนงไปถงขอบฐานเปลอก (EF)

5. การนบวน (whorl) ของหอย เรมนบจากจดปลายยอดของหอย นบวนมาชนแนวเดยวกบจดเรมตน จะเปนวงท 1 และนบวนตอไปจนถงแนวเสนตรงเดยวกบวงท 1 จะเปนวงท 2 เชนนไปเรอยๆ จนสด

รปท การวดขนาดของเปลอกหอยฝาเดยว (A) ความกวางยาวของเปลอกหอยรปทรง

ขดแบน (B) ความกวางยาวของเปลอกหอยรปทรงกรวย (C) นบการขดวนของเปลอกหอย

20

การจดจาแนกหอยสองฝา หอยสองฝาอยในชนไบวาลเวย (Class Bivalvia) เปนสตวทมเปลอกทงสองมรปราง

เหมอนกนขนาดใกลเคยงกนยดตดกนดวยกลามเนอยดฝา (adductor muscle) และเอนยดฝาหรอบานพบ (hinge ligament) ซงบานพบจะยดเปลอกทางดานหลงบรเวณใตบานพบประกอบดวยฟนเรยกวา hinge teeth ซงชวยยดเปลอกไวดวยกนประกอบดวยฟนซโดคารดนลและฟนแลเทอรล

(รปท ) การปดและเปดของฝาเมอกลามเนอยดเปลอกคลายตวเอนจะเปนตวดงใหฝาเปดและการหดตวของกลามเนอยดเปลอกทาใหฝาถกปดเปลอกสวนบนสดของเปลอกเรยกวาอมโบเปนสวนทถกสรางขนกอนสวนอน ขนาดของเปลอกใหญขนโดยการสรางเปลอกเพมขนรอบอมโบซอนขยายออกไปเรอยๆทาใหเกดเสนลายบนเปลอกรอบอมโบออกเปนชนๆเรยกวาเสนการเจรญเตบโต

(growth line) การดวาเปนเปลอกซายหรอขวาทาไดโดยถอเปลอกหอยใหดานอมโบตงขนและใหดานบานพบของเปลอกหนเขาหาผสงเกตเปลอกทอยซกขวามอคอเปลอกขวาสวนเปลอกทอยทางซายมอคอเปลอกซาย

รปท โครงสรางสวนตางๆ ของเปลอกหอยสองฝา (A) เปลอกหอยสองฝาภายนอก (B) เปลอกหอยสองฝาภายใน (C) เปลอกหอยสองฝาดานบน

21

รปรางของเปลอกและฟน

ลกษณะสณฐานวทยาของเปลอกหอยมหลายแบบเชนเปนรปสเหลยมดานไมเทารปสามเหลยมรปกลมรป 1/4 ของวงกลมรปไขและรปรหอยกาบบางชนดดานหนาและดานหลงหรอเฉพาะดานหลงจะมแงยกตวขนสงเรยกวาปกบางชนดมสนดานหลงโคงนนขนหรอเวาลงไปในเปลอก (รปท )

รปท เปลอกรปแบบตางๆของหอยกาบ (A) ดานไมเทา (B) รปสเหลยมคางหม (C) รปยาวรคลายลม (D) รป ¼ ของวงกลม (E) รปกลม (F) รปสามเหลยม

รปท แสดงลวดลายของบกหรออมโบ (A) ลายหยก (B) ลายวงกลมซอน (C) ลายเปนรศม

22

ลกษณะของฟนหอยสามารถใชจาแนกชนดของหอยรวมกบลกษณะสณฐานของเปลอกหอยกาบบางชนดอาจมรปรางภายนอกคลายกนแตลกษณะฟนของหอยตางสกลกนมความแตกตางกนหอยกาบบางชนดไมมฟนเชน สกล Pilsbryoconcha บางชนดมฟนซโดคารดนลแตไมมฟน

แลเทอรล เชน หอยสกล Pseudodon และบางชนดมฟนซโดคารดนลและฟนแลเทอรลเชนหอยสกล Hyriopsis

รอยของกลามเนอตางๆ (muscle scar) บรเวณดานในของเปลอก

1. รอยของกลามเนอยดฝา (adductor muscle scar) รอยทอยดานหนาเรยก anterior adductor muscle

scar รอยดานทายเรยก posterior adductor muscle scar

2. รอยของกลามเนอดงเทา (retractor muscle scar) เปนรอยเลกกวาและอยใกลๆ กบกลามเนอยดฝาทงสองขางมหนาทดงกลามเนอเทาหดกลบเขาไปในเปลอก

3. รอยของกลามเนอพดลโพรแทรกเตอร (pedal protractor muscle scar) อยใกลกบรอยของกลามเนอยดฝาและรอยของกลามเนอดงเทาสวนหนาซงเปนรอยทอยลางสด (จฑามาศ จวาลกษณและคณะ, 2550)

หอยสองฝาขณะมชวตสามารถสงเกตเหนแผนเทา (foot) ทใชในการเคลอนไหวซงเปนสวนทยนออกมาอยคอนมาทางดานหนาของเปลอก พบทอนาหรอไซฟอน (siphon) ทางดานขางบรเวณทายสดของเปลอก เมอแกะเอาเนอหอยออกจากเปลอกจะพบสวนแมนเทลปกคลมอวยวะภายในของหอยไวหมดหรอเกอบหมด

ก. แผนเทา เปนแผนกลามเนอหนาและแขงแรง มลกษณะแบนดานขาง และรปรางคลายใบมดหรอขวาน โดยทวไปแผนเทาของหอยสองฝาใชในการคบคลานแตจะมการดดแปลงไปสาหรบการฝงตว ซงกลไกในการเคลอนไหวของแผนเทาในการฝงตวนนจะเกยวของกบแรงดนของเลอดกบการยดหดตวของกลามเนอทยดตดระหวางแผนเทากบแผนเปลอก ซงไดแก กลามเนอพดลโพรแทรกเตอรชวยในการยดตวของแผนเทาและกลามเนอรแทรกเตอรชวยในการหดตวของแผนเทา ข. ไซฟอน เกดจากลอนชนกลางของขอบแมนเทลทมการเปลยนแปลงรปรางไซฟอนในหอยสองฝาจะแยกเปนสองทอคอ ไซฟอนนานาเขา (incurrent, inhalant siphon) และไซฟอนนานาออก (excurrent, exhalant siphon) หอยสองฝาบางชนดไซฟอนทงสองอาจเชอมตดกน

ค. แมนเทล ของหอยสองฝามขนาดใหญจานวนสองชน ปกคลมอวยวะภายในของหอยไว ในหอยนาจดสงเกตแฟมลยนโอนด (Family Unionidae) นนพบวาทบรเวณรอยตอดานบนของแมนเทลทงสองชนทอยทางสวนทายของลาตวหอยมรเปดของระบบทางเดนอาหารซงอยเหนอเอนส

23

(anus) เรยกรเปดซปราเอนส (supra- anal opening) ขอบของแมนเทลประกอบดวยกลามเนอแนวรศม (radial muscle) และกลามเนอวงกลม (circular muscle) ซงมหนาทบงคบการไหลเขาออกของนาในชองแมนเทล (mantle cavity) ลอนชนกลางทาหนาทเกยวกบการรบสมผส และลอนชนนอกเกยวของกบการสรางเปลอก

สวนผวของแมนเทลจะตดกบผวเปลอกอยสองบรเวณคอ บรเวณรองเพรออสเทรคล (periostracal groove) ซงเปนบรเวณทมลอนชนนอกของขอบแมนเทลอยและเปนบรเวณทมกลามเนอมายดตด บรเวณชองวางระหวางแมนเทลกบเปลอกจะมสารประกอบตางๆของเปลอก เชน สารพวกหนปน และสารอนทรยบางชนดบรรจอย ซงจะผนกกนเปนชนของเปลอกหอย ในหอยสองฝาดกดาบรรพ เชน หอย Nucula lamarck ชองแมนเทลจะกวางทาใหกระแสนาเขาทางดานหนาและออกทางดานขางของชองแมนเทล

สวนในหอยทมรปรางทกาวหนากวาโดยเฉพาะหอยทชอบฝงตวอยในรนน ขอบแมนเทลบางระดบจะเชอมตดกน ทาใหชองแมนเทลแคบกวาในพวกหอยดกดาบรรพ การเขาออกของกระแสนาจะจากดอยเฉพาะทางดานหลงโดยผานเขาออกทางไซฟอน

การวดขนาดเปลอกหอยสองฝา การวดขนาดของเปลอก มการวดสวนตางๆ ดงน (รปท ) 1. ความกวางของเปลอกหอย โดยวดจากขอบเปลอกสวนทกวางทสดถงขอบเปลอกอกดาน (CB

หรอ AD)

2. ความสงของเปลอก โดยวดจากอมโบหรอสวนทสงทสดของเปลอกถงขอบลางของเปลอก (AB

หรอ CD)

3. ความหนาของเปลอก โดยวดจากเปลอกสวนทโคงทสดของฝาดานหนงถงเปลอกสวนทโคงทสดของฝาอกดานหนง (EF)

24

รปท การวดขนาดของเปลอกหอยสองฝา (A) ความกวางและสงของเปลอก

หอยสองฝา (B) ความหนาของเปลอกหอยสองฝา

พยาธใบไม (Fluke or Digenetic Trematode)

พยาธใบไมจดอยใน Phylum Platyhelminthes Class Trematoda Subclass Digenea

รปรางทวไปเหมอนใบไม รปร หรอยาวเรยวทางดานหนา (anterior) และปานทางดานทาย (posterior) ลาตวแบนจากบนลงลาง (dorsoventrally flatten) ไมมชองวางในลาตว มอวยวะทใชยดเกาะเปนกลามเนอแขงแรง เรยกวา sucker สวนใหญมสองชนด คอ oral sucker อยปลายหนาลอมรอบชองปาก และ acetabulum (ventral sucker) ซงอยทางดานทองสวนใหญมอวยวะเพศผ และเพศเมยอยในตวเดยวกน มระบบประสาท ระบบขบถาย ระบบสบพนธพฒนาอยางดและสมบรณ การสบพนธม 2 แบบ คอระยะตวเตมวยมการสบพนธแบบมเพศ (sexual reproduction)

สวนระยะตวออนมการสบพนธแบบไมมเพศ (asexual reproduction) ดงนนจงเรยกพยาธในกลมนวา Digenea (รปท )

25

รปท รปรางลกษณะทวไปของพยาธใบไม (วนชย มาลวงษ และคณะ, 44)

รปรางลกษณะทวไปของพยาธใบไม (Brown, 1975; Neva & Brown, 1994)

1. ผวหนง (Tegument) ลกษณะผวเรยบ บางครงจะเปนสนนนขนมามตมหรอหนามยดหยนไดดและทนตอสภาพแวดลอม ผนงของลาตวประกอบไปดวยเซลลทยงมชวตอย ชนนอกเปนไซโทพลาซมของเซลลหนาประมาณ 15-21 ไมโครเมตร ม plasma membrane คลมอยชนนจะตอกบไซโทพลาซมของ cyton cell สวนชนในประกอบดวยกลามเนอและ cyton cell ทาหนาทรบความรสกตางๆ (Malek, 1980) นอกจากนนยงทาหนาทดซมอาหารและนาตาล ผวหนงของพยาธใบไมบางชนดยงมสารพวก mucopolysaccharides และ polyphenols ซงสารเหลานสามารถปองกนการยอยหรอนายอยของโฮสตได

2. ระบบทางเดนอาหาร (Digestive system) ประกอบดวยปากอยสวนหนาของลาตว ลอมรอบดวย oral sucker ถดมาเปนคอหอย (pharynx) ซงมลกษณะเปนกลามเนอ หลอดอาหาร (esophagus) และสาไส (intestinal cecum) ปกตลาไสจะแยกเปนสองแขนง และปลายตน ไมมทวารเปดออก อาหารทเปนของเหลวหรอกงของเหลว จากบรเวณทอยอาศยจะดดซมเขาทางผวคลมลาตว อาหารทไมเปนสารละลายจะถกดดกนทางปากและยอยในลาไส อาหารทยอยสลายแลวถกดดซมโดยผนงลาไสของพยาธ สวนเศษอาหารทไมตองการจะถกคายออกมาทางปาก

26

3. ระบบประสาท (Nervous system) เปนระบบอยางงายไมซบซอน ประกอบดวยปมประสาท 1 ค ทางดานหลงของหลอดอาหารและมเสนประสาท 3 ค ดานละคอยทางดานขาง ดานทอง และมปมประสาทพเศษบรเวณอวยวะเพศและมเสนประสาททไวตอแสงบรเวณหว

4. ระบบขบถาย (Excretory system) ประกอบดวย ciliated cell ขนาดเลก เรยกวา flame

cell ลกษณะการเคลอนไหวของซเลย (cilia) เหมอนกบเปลวเทยนกระจายอยสองขางลาตวมจานวนขางละเทากนในพยาธแตละชนด ทาหนาทพดสงทตองการกาจดเขาสทอขบถายขนาดเลกไปรวมในทอขนาดใหญ คอ collecting tubule และสงไปสถงขบถาย (excretory bladder) กอนถกขบออกจากรางกายทางรเปดทางสวนทายสดของลาตว

5. ระบบสบพนธ (Reproductive system)

พยาธใบไมพวก Digenetic trematode ทเปนปรสตของคนม 2 เพศ คอ เพศผ และเพศเมยในตวเดยวกน ยกเวน พยาธใบไมเลอด

5.1 อวยวะสบพนธเพศผ โดยทวไปจะมอณฑะสองอน บางชนดมมากกวาสองอน เชน พยาธใบไมในเลอด และบางชนดมอนเดยว เชน พยาธ Haplorchis spp. อณฑะมรปรางกลมเปนกอน เปนแขนงหรอเปนฝอย มทออสจยอย (vas efferens) ตอจากลกอณฑะแลวรวมเปนทออสจใหญ (vas deferens) เปดเขาสถงพกนาเชอ (seminal vesicle) ซงจะตอกบทอฉดเชออสจ (ejaculatory duct หรอ cirrus) ซงทอตอนตนจะมตอมลกหมาก (prostatic gland) ปกคลม พบในพยาธบางชนด อวยวะสวนนจะมถง (cirrus sac หรอ cirrus pouch) หมอย รเปดของอวยวะเพศผ อาจเปดรวมกบอวยวะเพศเมย (common genital pore) หรอเปดเดยว (male genital pore) ในบรเวณทตางกนออกไปแลวแตชนดของพยาธ

5.2 อวยวะสบพนธเพศเมย ประกอบดวยรงไข (ovary) 1 อน รปกลมรหรอแขนงมทอรงไขสนตอกบถงเกบนาเชอ (seminal receptacle) และทอ vitelline รวมกอนจะเปดเขา ootype ซงปกคลมดวย Mehlis’s glands จากนนเปดเขาสมดลก ซงเปนทอยาวขดไปมากอนจะเปดออกสภายนอก ตรงสวนปลายทอจะมผนงกลามเนอหนาขน เรยก metraterm ปลายปากอกดานหนงของ seminal

receptacle จะมทอเปดออกสภายนอกเรยก Laurer’s canal เชอกนวาทอนคลายชองคลอดในการผสมพนธของพยาธใบไม 2 ตว เพศเมยมอวยวะทสาคญอกอยางหนง คอ vitelline glands หรอ vitellaria จะมลกษณะเปนคอย 2 ขางของลาตว มหนาทผลต vitelline cells ซงเปนอาหารสาหรบตวออนในไข

27

วฏจกรชวต (Life cycle)

พยาธใบไมตวเตมวย ทอาศยอยในรางกายของโฮสต ทงคนและสตว มการผสมพนธแบบอาศยเพศ และออกไขบรเวณอวยวะทอาศยอย ไขออกสภายนอกรางกายโดยปนออกมากบอจจาระ เสมหะ หรอปสสาวะ เมอลงสนา พฒนาเปนตวออน ไมราซเดยม (miracidium) จะเขาไปอาศยอยในหอย ซงเปนโฮสตตวกลางตวท 1 (first intermediate host) แลวเจรญเปนระยะ

สปอโรซสต (sporocyst) บรเวณลาไสของหอยหรอเจรญไปเปนตระยะสปอโรซสตลก (daughter

sporocyst) สาหรบพยาธใบไมเลอดจะมระยะสปอโรซสต 1 รนหรอ 2 รน แลวแตชนดของพยาธ สวนพยาธใบไมชนดอนจะเจรญตอไปเปนระยะรเดย (redia) และเซอรคาเรย (cercaria) เมอเซอรคาเรยเจรญเตมทจะไชออกจากหอยวายอยในนา เมอพบโฮสตตวกลางตวท 2 (second intermediate

host) ทเหมาะสม เชน กง หอย ป ปลา จะไชเขาไปและสลดหางทงแลวสรางถงซสตกลายเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercaria) ซงเปนระยะตดตอ เมอโฮสตสดทาย (definitive host)

มากนตวออนระยะตดตอเขาไป ตวออนพยาธจะออกจากถงซสตบรเวณสวนบนหรอสวนตนของลาไสเลกแลวเดนทางตอไปยงอวยวะทพยาธเหลานนจะเจรญเปนตวเตมวย (รปท ) ยกเวนตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมเลอดทสามารถตดตอเขาสโฮสตสดทายไดเลย โดยไมตองผานโฮสตตวกลางท 2 ดวยวธไชเขาทางผวหนงโดยตรง

รปท วฏจกรชวตโดยทวไปของพยาธใบไม (Schell,1970)

28

ตวออนระยะตางๆของพยาธใบไม

. ไข (egg) ไขของพยาธใบไมแตละชนดมขนาดและรปรางแตกตางกนมาก บางชนดไขขนาดเลก บางชนดขนาดใหญ มฝาปดเปลอกไข หรอมหนามยนจากเปลอกไข (spine) (operculum)

ไขพยาธบางชนด เมอออกมาจะเจรญเตมทมตวออนไมราซเดยม (miracidium) อยภายใน เรยกไขนวา embryonated egg บางชนดตองยงไมมตวออนภายในเรยก unembryonated egg (รปท 19) จะออกมาเจรญอยภายนอกจนได ตวออนระยะไมราซเดยม

2. ตวออนไมราซเดยม (miracidium) มรปรางคลายกระสวย มขนซเลยอยรอบตวชวยในการวายนา (รปท 19) สวนหนามตอมขบนายอย (penetration gland) ออกมา เพอชวยในการไชเขาสหอย ซงเปนโฮสตตวกลาง (intermediate host) ขณะทไชเขาสหอยกจะสลดขนซเลยรอบตวทง แลวเดนทางเขาสอวยวะภายในของหอยและเจรญเปนตวออนรสปอโรซสต (sporocyst) ไมราซเดยมม protonephridia 1-2 ค เปดออกสรเปดดานขางสวนทายของลาตว ในสวนครงลางของลาตวม germ cell ซงเปนเซลลแบงตวและจะถกนาไปสระยะสปอโรซสตตอไป

3. ตวออนสปอโรซสต (sporocyst) เจรญบรเวณสวนลาไสหอย มลกษณะเปนถงผนงบาง ภายในม germ cells สปอโรซสตเจรญตอไปเปนรเดย (redia) หรอเจรญตอไปเปนสปอโรซสตลก (daughter sporocyst) ซงมรปรางลกษณะเหมอนเดม ปากและอวยวะอนๆเหนไมเดนชด ม germ cells เปนจานวนมากเพอผลตตวออนระยะเซอรคาเรย (รปท ) 4. ตวออนรเดย (redia) มรปรางเปนถง มปากคอหอยและลาไส ลกษณะรปถง เรยวยาว ม germinal cells เปนจานวนมากเพอผลตตวออนระยะรเดยในบางครงรเดยอาจผลตรเดยลก (daughter redia) (รปท , ) ตวออนระยะนจะมรปรางลกษณะเหมอนเดม ยกเวนจะมการผลตตวออนระยะเซอรคาเรยเปนจานวนมาก และตอนทายผนงลาตวอาจยนออกมาเลกนอยสาหรบเคลอนไหวคลายขาหนงค มการเจรญเพมจานวนของรเดยเปนแบบไมอาศยเพศ สาหรบพยาธใบไมเลอดจะไมมระยะรเดย

5. ตวออนเซอรคาเรย (cercaria) เปนตวออนของพยาธใบไมทเจรญมาจากเซลล ในระยะรเดยหรอสปอโรซสต เปนตวออนระยะสดทายทเจรญในหอย ตวยาวร มหาง รปรางลกษณะทวไปคลายกบตวเตมวย ม oral sucker และ acetabulum ลาไสแยกเปนสองแฉก เมอเจรญเตมทแลวจะไชออกจากหอยวายไปมาในนาเพอจะหาโฮสตทเหมาะสมตอไป ซงอาจจะเปนโฮสตเฉพาะหรอโฮสตตวกลางตวทสอง (second intermediate host) (รปท )

29

รปท ตวออนพยาธใบไมในระยะตางๆ (A, B) ไขพยาธ (C-E) ตวออนระยะไมรา ซเดยม (F) ตวออนระยะสปอโรซสต (G) ตวออนระยะรเดย (H) ตวออนระยะเซอรคาเรย (ทมา: วนชย และคณะ, 44)

A B C

D E

F G

H

30

รปท ตวออนพยาธใบไมในสปอโรซสตและรเดย (A) รเดยแม (mother radia)

(B) รเดยลก (daughter redia) (Schell,1970)

6. ตวออนมโซเซอรคาเรย (mesocercaria) เปนพยาธตวออนทอยระหวางระยะเซอรคาเรยกบเมตาเซอรคาเรย รปรางคลายลกแพร มหนาม ม penetration gland 2 ค และพบ flame cell

เปนจานวนมาก โดยพยาธในระยะนจะคลายกบตวออนในระยะเซอรคาเรย ยกเวนจะไมมหาง และบรเวณลาตวจะมขนาดใหญ เมอเขาสโฮสตจะอาศยอยในชองวางระหวางผนงลาตวกบทอทางเดนอาหาร ทอนาเหลอง หรอระหวางกลามเนอของสตวสะเทนนาสะเทนบกและสตวเลอยคลานจะพบพยาธใบไมระยะนในจนส Alaria แฟมล Diplostomatidae (รปท )

รปท ตวออนพยาธใบไมในระยะมโซเซอรคาเรย (mesocercaria) (Schell,1970)

A B

31

7. ตวออนเมตาเซอรคาเรย (metacercaria) (รปท ) ในระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมจะเขาไปเจรญในโฮสตตวกลางตวทสอง ซงสวนใหญเปนสตวนา เซอรคาเรยเมอไชเขาสโฮสตจะสลดหางทง และสรางถงหมตวไว (encystaion) มรปรางกลม เปลอกหนา และมตวออนอยภายในเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรย ซงเปนระยะตดตอของโฮสตสดทายสวนตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมเลอดจะไชเขาสโฮสตสดทาย เพอเจรญเปนพยาธตวเตมวย (รปท )

รปท ตวออนพยาธใบไมในระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercaria) (A) กลม Halipegus

(B) กลม Plagiorchis (C) กลม Notocotylus (D) กลม Philophthalmus (Schell,1970)

รปท ตวออนพยาธใบไมเลอด ในระยะเมตาเซอรคาเรย (A) กลม Diplostomulum

(B) กลม Neascus (C) กลม Tetracotyle (Schell,1970)

A

B

C

D

A B C

32

ตวอยางพยาธใบไมในระยะเซอรคาเรยมหลายชนด ซงสามารถจดจาแนกออกเปน family หรอ superfamily ได ซงระยะนมการเจรญจากระยะ sporocyst หรอ redia โดยออกมาจากหอยทเปนโฮสตตวกลางตวท 1 แลวไชออกจากหอยวายอยในนา เมอพบโฮสตตวกลางตวท 2 ทเหมาะสม ตวออนของพยาธกจะไชเขาไป แลวเปลยนรปรางเปนถงในเนอเยอของโฮสตสดทาย เซอรคาเรยเปนระยะตวออนทมลกษณะรปรางจาเพาะจงมผใชเซอรคาเรยศกษาและจาแนกชนดของพยาธใบไม (Malek, 1922)

รปรางเซอรคาเรยโดยทวไปประกอบดวยสวนลาตว (body) และสวนหาง (tail) (รปท )บางชนดอาจหางสนหรอไมมหาง การมหางยาวจะชวยในการวายนา อาจม finfold ซงเปนคบหางอยบรเวณสวนหาง มลกษณะเปนแผนบาง ใส ทางดานปลายหาง ในกลมพยาธใบไมเลอดจะพบเซอรคาเรยทมหางสองแฉก (fork tail) ซงเปนระยะตดตอทพรอมจะไชเขาสโฮสตสดทายหรอเพอเจรญเปนพยาธตวเตมวย (adult) ตอไป สวนลาตวจะมอวยวะยดเกาะรอบปากสวนบน (oral sucker)

หรอ อวยวะยดเกาะสวนทอง (ventral sucker) มตา (eyespot) หรอไมมตา มคอหอย (pharynx) บางชนดไมม pharynx พบในกลม Schistosomes ซงเปนพยาธใบไมเลอดในคน และยงมหลอดอาหาร (esophagus) มลกษณะเปนหลอดกลามเนอตอจากคอหอยเปนทางเดนอาหารจากคอหอยสกระเพาะ มตอม penetration gland ทผลตเอนไซมสาหรบการใชเจาะทะลเขาโฮสตตวกลางตวท 2 ตอมนถาอยทางดานหนา เรยกวา anterior penetration glands สวนทางดานหลง เรยกวา posterior

penetration glands และเซอรคาเรยบางชนดอาจจะพบ cystogenous gland ซงเปนตอมสราง cystogenous cells สาหรบสรางถงซสต เพอเจรญเปนตวออนในระยะเมตาเซอรคาเรย ม excretory

bladder ทาหนาทเปนกระเพาะขบถายของเสย excretory duct เปนทอททาหนาทสาหรบขบถายของเสย excretory pore เปนชองเปดสาหรบการขบถายของเสย ม excretory vesicle ซงเปนกลมเซลลทเรยงตวลอมรอบเปนผนงเซลล ภายในเปนชองวางใส อยทางดานทายลาตว ทาหนาทเกยวกบการควบคมความเขมขนของสารภายในเซลลใหอยในระดบทสมดล เชน การขบถายของเสยหรอแลกเปลยนสารระหวางภายในกบภายนอกเซลล และม flame cell เปน excretory cell ทใชขนโบกพดของเสยออกจากรางกาย

33

รปท ตวออนพยาธใบไมระยะเมตาเซอรคาเรย (A) กลมม finfold ซงเปนครบหางอยยบรเวณสวนหาง (Schell,1970)

การศกษารปรางและรายละเอยดตวออนระยะเซอรคาเรย

ลาตวและผวของลาตว

เซอรคาเรยมลกษณะรปรางของลาตวแตกตางกน เชน ลาตวกลม ลาตวร หรอคลายลกแพร บรเวณผวกมความแตกตางเชนเดยวกนโดยลกษณะของผวอาจพบความแตกตางกนดงน

1. หนาม (spirne) โดยทวไปหนามทผวลาตวจะมความละเอยดและบางใกลเคยงกน ขนอยกบรอบตวมความหนาแนนและขนาดแตกตางกนไปตามแตละสวนของผวลาตวอาจพบหนามลกษณะพเศษ ดงน “collar spine” บรเวณใกล oral sucker ในกลม Echinostomatidae

“stylet” หนามทอยในoral sucker ในกลม Xiphidiocercariae โดยทรปรางและขนาดสามารถบอกถงชนดเซอรคาเรยได

“oral spine” จะเหนเมอสวนปากเปดออกมา ใชจาแนกชนดเซอรคาเรยได

2. ขน (hair) สงเกตโดยกลองกาลงขยายสง ลกษณะของขนจะบางละเอยด บรเวณฐานมลกษณะนนสามารถยกตงขนและหดกลบได บางชนดบรเวณฐานขนมเสนประสาทอยทรากขน เรยกวา “sensory hair” หรอบางชนดจะไมม sensory hair ทบรเวณฐาน

3. ครบ (finfold) เปนแผนบางทยนออกจากสวนหางสามารถพบไดกบเซอรคาเรย

บางชนด

34

โครงสรางภายใน

สวนบรเวณลาตว

โดยทวไปตวออนระยะเซอรคาเรยจะมลาตวใส มองเหนลกษณะเดนของอวยวะภายในชดเจน แตสวนมากจะพบวา pigment granules มาปดบงเชน ในกลม Heterophyidae, Monostome

และม cystogenous gland มาปดบงในบางชนดจงมองไมเหนอวยวะภายในชด ทาใหลาตวทบ เชน ในกลมของพยาธใบไมตบ

- อวยวะดดเกาะ (sucker) เปนอวยวะยดเกาะมลกษณะเปนกลามเนอแขงแรง รปรางคลายถวยม 2 ชนด

- อวยวะดดเกาะสวนหว (oral sucker) ลกษณะคลายเนอลอมชองปาก สวนใหญอยทางดานบนสดของลาตวเจรญสมบรณ ในตวออนระยะเซอรคาเรยบางชนด oral sucker จะมการเปลยนแปลงรปรางเปน virgular organ เชนในกลม Xiphidiocercariae หรอบางชนดเปลยนรปรางคลายลกแพร เชน ในกลม Furcocercous cercariae

- อวยวะดดเกาะสวนทอง (ventral sucker, acetabulum) สวนใหญจะอยบรเวณดานทองกลางลาตว ยกเวนในกลม Amphistome cercariae ซงจะอยดานทายสดของลาตว เซอร-คาเรยสวนมากจะม ventral sucker ยกเวนในกลม Monostome cercariae

ชองทางเดนอาหาร (alimentary canal) เปนระบบทางเดนอาหารเรมตงแต

ปาก Prepharynx Pharynx Esophagus Intestine

ในแตละอวยวะนนจะตองพจารณาทงรปรางและขนาด และอาจพบวาไมมอวยวะบางอยาง เชน ในกลม Schistosomatidae ไมพบ pharynx ในกลม cytophorous cercariae ไมพบ prepharynx ในเซอรคาเรยสวนมากจะไมคอยพบ intestine ซงจะพบในระยะตวเตมวย หากพจารณาจะยากมากจะตองยอมส neutral red ความเขมขนตา ระบบขบถาย (excretory system)เปนระบบทเจรญสมบรณ อยทางสวนทายของลาตวเปนอวยวะทพจารณาไดยากมากในเซอรคาเรย จาเปนตองอาศยความชานาญในการตรวจหา แบงระบบขบถายได 3 สวน

ถงขบถาย (excretory bladder) เปนอวยวะทมชองวางขนาดใหญอยสวนกลางของลาตว แบงเปน 2 กลม (รปท ) -Thin walled, non-epithelial bladder เปนถงผนงเซลลบาง รปรางเซลลแบน (flat cells) เชน ในกลม Furcocercous cercariae, Echinostome cercariae, Monostome cercariae,

Amphistome cercariae

35

- Thick walled, epithelial bladder เปนถงผนงเซลลหนา รปรางเซลลแบบ cuboidal cell เชน ในกลม Xiphidiocercariae, Microcercous cercariae และ Heterophyidae

รปท ถงขบถาย (excretory bladder) (A) ผนงหนา (Thick walled, epithelial)

(B) ผนงบาง (Thin walled, non-epithelial) (Schell,1970)

ทอขบถาย (Excretory tube) ม 2 แบบ (รปท ) -Mesostomate ลกษณะมทอ primary excretory หลก 1 ค (main excretory tube) โดยเรม

จากถงขบถายไปทางดานหนาจนถงกงกลางลาตว แลวแยกออกไป 2 ทาง ซายและขวาและแตละทางแยกออกไปทางดานหนา (anterior) และดานหลง (posterior) แลวแตกแขนงออกเปนทอเลกๆ

(Third excretory) ม flame cell ตดอยทปลายแขนง เชน ในกลม Xiphidiocercariae,

Gymonocepharous cercariae

- Stenostomate ทอ primary excretory หลกม 1 ค เรมจากถงขบถายไปทางดานหนาเกอบถง oral sucker แลวเปลยนเปนทอเลก (secondary excretory) หนกลบมาดานหลง แลวแตกเปนทอเลกๆ (third excretory) ไปดานหนา (anterior) 1 ทอ ไปทางดานหลง (posterior) 1 ทอและแตกแขนงเลกๆม flame cell ตดอยทปลายแขนง เชน ในกลม Echinostome cercariae, monostome

cercariae, Amphistome cercariae

A B

36

รปท ทอระบบขบถาย (excretory tube) (A) แบบ Mesostomate (B) แบบ Stenostomate

(Schell, 1970)

Flame cell

การจาแนกกลมของเซอรคาเรยใหสมบรณ มการกาหนดสตร flame cellโดยจานวน flame cell สามารถใชในการจดจาแนกชนดของพยาธได (Komiya, 1961) สตร flame cell เปนดงน 2x[(3+3)+(3+3+3)] = 30

(3+3) ทอ secondary excretory ดานหนาม flame cell 2 ชดๆละ 3 อน (3+3+3) ทอ secondary excretory ดานหลงม flame cell 3 ชดๆละ 3 อน

2x มชด flame cell ดานซายและขวาเหมอนกน

ในบางกรณจะพบวา ม flame cell ชดสดทายของทอ secondary excretory ดานหลงไปอยในสวนหาง 1 ชด การเขยนสตร flame cell จะใช [ ] แทนแสดงใหทราบวา flame cell ทหาง 1 ชด 3

อน จงเขยนสตรเปน 2x[(3+3)+(3+3+[3])] = 30

ระบบประสาทและความรสก

Cerebral ganglia 1 ค อยระหวางสวนทอง, สวนหลงสวนขางของ pharynx และขาม prepharynx

Eye spots or Photoreceptors ประกอบดวยประสาทรบความรสก และม pigmentcontaining cell (Noble et al., 1989) สวนมากจะม 1 คอยใกล cerebral ganglia ในบางชนด เชน ในกลม monnostome cercariae จะม 3 Eye spots จงทาใหมความไวตอแสงมาก

A B

37

ระบบสบพนธ

มความสาคญนอยในระยะเซอรคาเรย เนองจากระบบสบพนธยงอยในระยะแรกเรม โดยจะอยในบรเวณระหวาง ventral sucker กบ excretory bladder หรอบางชนดอยทางดานหนาของ ventral sucker

ตอมทสาคญในระยะเซอรคาเรย มดงน

Penetration gland เปนตอมนายอยอยบรเวณกลางลาตวทง 2 ขาง มทอเปดออกท oral

sucker ดานหนาสดของลาตว ขณะทมชวตอยจะไมมส ภายในมเมดเลกๆ 2 ชนด คอ ชนดหยาบและชนดละเอยด เชน Schistosome cercariae ตอมชนดนมหนาทขบเอนไซม

Cystogenous gland อยบรเวณสวนทายของลาตว และใตผวหนง ไมมทอเปด ภายในมเมดเลกๆ หรอรปแทง มจานวนหนาแนนมาก ทาใหทบมองไมเหนอวยวะอนๆของเซอรคาเรย และสามารถเปลยนรปรางเปน cystwall ในระยะ metacercariae

Mucoid gland อยใตผวหนง มทอเปดออกทปลายดานหนาสดของลาตว ประกอบดวย mucopolysacharide อยทวผวของลาตวทงหมด

Cephalic gland หรอ Head gland หากยอมตอมนดวยส eosin และ neutral red จะเหนคลายถงขบถาย เชน ในกลม Furcocercous cercariae

สวนบรเวณหางและสวนตางๆของหาง

สวนตวหาง หางเปนอวยวะทใชในการเคลอนไหวในการวายนา มรปรางลกษณะ

หลายแบบ เชน

หางแฉก หรอหางสอม (fork-tail) เชน กลม Furcocercous cercariae

หางสน เชน กลม Microcercous cercariae

หางยาว เชน กลม Megalurouscous cercariae

เซอรคาเรยบางชนดไมมหางในการเคลอนไหว อาจอาศยกลามเนอลาตวในการเคลอนไหวแทน เชน พยาธกลม Cercariaeum cercariae, Leucochloridium cercaria, Mutabile cercaria เปนตน (Schmidt and Robert, 1981)

สวนอนๆของหาง อาจพบลกษณะพเศษ เชน

ครบ (fin fold) เปนแผนแบนบาง พบทหางของเซอรคาเรยบางชนด อยบรเวณดานหนา (ventral) ดานหลง (dorsal) ดานขาง (lateral) หรอปลายหาง เชน พยาธกลม Furcocercous

cercariae, Pleurolophocercous cercariae เปนตน ขน (hair) พบทหางของเซอรคาเรยบางชนดเชน พยาธกลม Xiphidiocercariae

38

Adhesive organ เปนอวยวะพเศษ ใชดดเกาะ พบทปลายหางของเซอรคาเรยบางชนด เชน พยาธกลม Microcercous cercariae

ทอเปดออกของ excretory tube เชน กลม Furcocercous cercariae จะมทอเปดออกของ excretory tube บรเวณหางแฉก และในสวนหางบางชนด ม flame cell, pigment cell หรอม caudal

cell ดวย

ชนดของพยาธตวออนระยะเซอรคาเรย

ในการจาแนกกลมของเซอรคาเรย จะพจารณาจากลกษณะภายนอก เชน sucker, collar

spines, stylet, fin fold บนหาง เปนตน โดย Luhe (1909) เปนคนแรกทจดจาแนกกลมของเซอรคา-เรย ตอมาไดมการพฒนาการศกษาเซอรคาเรย โดย Faust (1924) ไดกาหนดรปแบบสตรของ flame

cell ทาใหการพจารณารปรางของเซอรคาเรยเพอการจดจาแนกกลมมความสมบรณมากขน ซงสามารถอธบายรปรางของเซอรคาเรยและจดเซอรคาเรยออกเปนกลมไดดงน (Komiya, 1961;

Schell, 1962; Malek & Cheng, 1974) (รปท , ) . กลม Furcocercouse cercariae ลกษณะเดน มหางแฉกหรอหางสอม (fork-tail) จง

เรยกเซอรคาเรยในกลมนวา “fork tail cercariae” ในชวงตวเตมวย จดไดวาเปนพยาธใบไมวงศเดยวทแยกเพศผและเพศเมยอยคนละตวและม oral sucker และ ventral sucker ลาตวมรปรางเปนทรงกระบอก กลม ร excretory bladder แบบบาง (thin – eqithelial) excretory system เปนแบบ mesostomate ระยะไมราซเดยม (miracidium) จะไชเขาสหอยทเหมาะสมและพฒนาไปเปนระยะ

สปอโรซสต (sporocyst) 2 รน แลวจงพฒนาตอจนเปนระยะเซอรคาเรย แบงเปน 2 ชนด 1.1 Longifurcate pharyngeate type เปนเซอรคาเรยอยใน Superfamily Strigeoidea

ลกษณะเดน คอ ปลายหางแฉก (furcae) จะยาวกวาสวนตนหางหรอไดสดสวนกนกบสวนตนหาง ลาตวกลมร ม oral sucker, pharynx, intestinal caeca สมบรณ ม ventral sucker หรอยงเปนเซลลชนเรมตน ม penetration gland อยางนอย 1 ชนด ภายในลาตวม excretory bladder แบบบาง (thin-

epithelial) และม excretory pore เปดใกลๆ กบบรเวณหางแฉกของแตละขาง eye spots ม pigment

หรอไมม ม finfold ทปลายหางแฉก ระบบขบถายแบบ mesostomate เซอรคาเรยในกลมนเจรญในสปอโรซสตและเปลยนแปลงเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในบรเวณสวนหวหรอตาในปลาซงเปนโฮสตกงกลางตวทสอง (second intermediate host) บางครงอาจพบในสตวสะเทนนาสะเทนบกหรอสตวเลอยคลาน เชน Cotylurus communis ในนกนางนวลกนปลา, Strigea strigis ในนก

เคาแมว, Diplostomum flexicaudum ในนกทกนปลา, Pharyngostomoides procyonis ในตวแรคคน,

Prohemistomum vivax ในแมว สนข เหยยว หรอคน (รปท )

39

1.2 Brevifucate apharynggeate type เปนเซอรคาเรยอยใน Superfamily

Schistosomatoidea ลกษณะเดน คอ ปลายหางแฉกจะสนกวาสวนตนหาง ลาตวกลมร ม oral sucker

ถกเปลยนแปลงมาจาก extensile penetration organ ไมม pharynx และ intestinal ceaca มองเหนเพยงเลกนอย, ม ventral sucker, ม penetration gland 2 ชนดภายในลาตว, มตา (eye spots) ซงม pigment พบในจนส Trichobilharzia (T. ocellata, T. stagnicolae, T. physellae) และพบในสตวเลยงลกดวยนมบางชนด ไดแก Schistosomatium douthitti และ Heterobilharzia Americana พวกไมม eye spots ไดแก S. mansoni, S. haematobium และ S. japonicum ซงเปนพยาธใบไมเลอดในคน บางชนดม finfold ทลาตว เซอรคาเรยเจรญในสปอโรซสต มระบบขบถายแบบ mesostomate และ excretory bladder แบบบาง (thin-epithelial) และม excretory pore เปดทปลายหางแฉก

(รปท ) 2. กลม Monostome cercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Superfamily Notocotyloidea

ลกษณะเดนของเซอรคาเรย คอ ม oral sucker ขนาดเลก ไมม ventral sucker และ pharynx ลาตวมขนาดใหญ อาจมตา (eye spots) 2 หรอ 3 อนอยทสวนหวของลาตวทาใหมความไวตอแสงมหางยาวกวาสวนลาตว ระบบขบถายแบบ stenostomate และ excretory bladder แบบแบนบาง (thin –

epithelial) มอวยวะเกาะตดดานทายของลาตว เรยกวา “adhesive organ” ม cystogenous gland ในลาตวเจรญในรเดย (redia) และเจรญสมบรณในเนอหอย ตวอยางของเซอรคาเรยในกลมน คอ Notocotylus seineti พยาธตวเตมวยจะอาศยอยในลาไสใหญของเปด นอกจากน Notocotylus spp. ยงเปนปรสตในกวาง และสตวเลยงลกดวยนมอกดวย (รปท )

3. กลม Amphistome cercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Superfamily paramphistomatoidea

ลกษณะเดน ม oral sucker ขนาดเลก ม ventral sucker ขนาดใหญอยสวนทายของลาตว ลาตวมขนาดใหญ หางยาว eye spots ม pigment ขนาดใหญและม caudal sucker ขนาดใหญ ระบบขบถายเปนแบบ stenostomate และ excretory bladder แบบแบนบาง (thin non-epithelial) รองขบถายของเสยอยตรงกลางของหางตลอดความยาวของหาง เซอรคาเรยระยะนจะฝงตวเปนระยะ

เมตาเซอรคาเรยในพชนา หรอผวหนงของกบ ตวอยางเซอรคาเรยในกลมน คอ Paramphistomum

spp. พยาธในกระเพาะสวน rumen ของ วว ควาย, Diplodiscus spp. พยาธในลาไสตรงของกบ,

Gastrodiscus aegyptiacus พยาธในลาไสใหญของมา พบในแอฟรกาและในแถบเอเชย เปนตน

(รปท ) 4. กลม Gymnocepharous cercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Family Fasciolida ลกษณะเดน

ลาตวกลม ม cystogenous gland มากมาย ไมม stylet มทง oral sucker และ ventral sucker สวนหางไมม finfold จงวายนาชา อาศยอยบรเวณกนแหลงนา เซอรคาเรยเจรญอยภายใน

40

รเดย (redia) และเปลยนแปลงไปเปนตวตวออนระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercariae) เกาะบน

พชนา ในปลา หรอสตวเลอยคลานตวอยางเซอรคาเรยในกลมน คอ Family Heterophyidae ตวเตมวยทาใหเกดโรคพยาธใบไมในลาไสนก สตวเลยงลกดวยนมบางครงกทาใหเกดโรคในคน Family

Opisthorchiidae ตวเตมวยอยในทอนาดในตบหรอทอนาดใหญของนก สตวเลอยคลานสตวเลยงลกดวยนมและอาจเกดโรคในคนได Family Fasciolidae ตวเตมวยอาศยในตบและทอนนาดของสตวเคยวเอองและอาจเกดโรคในคนได เชน พวก Fasciola spp. (รปท )

5. กลม Echinostome cercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Superfamily Echinostomatoidea

ลกษณะเดน ม spine collar รอบ oral sucker เรยกวา “head collar” ม ceaca ยาวหางทรงกระบอก ระบบขบถายแบบ stenostomate ม excretory bladder แบบบาง (thin non-epithelial) excretory pore

เปดออกทางดานขางของหางใกลฐานสวนตนของหาง หางยาวพดโบกไดแรงและเรว วายนาไดดอาศยอยบรเวณกนแหลงนาเปลยนแปลงไปเปนตวตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในหอยตวเดยวกน หรอไชเขาในหอยตวอน ลกออดของกบ หรอในปลา ตวเตมวยของพยาธในกลมนจะเปนปรสตททาใหเกดพยาธใบไมในลาไสนก สตวเลยงลกดวยนม และอาจกอใหเกดโรคในคนได เชนEchinostoma revolutum และ Echinoparyphium recurvatum เปนพยาธใบไมในลาไสนก สาหรบพยาธในกลม Echinochasmus spp. และ Stephanoproro spp. จะเปนปรสตททาใหเกดพยาธใบไมในลาไสนก สตวเลยงลกดวยนม และอาจพบไดในคน (รปท )

6. กลม Megaluros cercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Family Philophthalmidae ลกษณะเดน คอ บรเวณปลายหางม adhesive gland cells ไมม excretory canal (Schell, 1970) ตวออนระยะเซอรคาเรยเจรญในรเดย เปลยนแปลงเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในลาไสของไก นก และเปด(รปท )

7. กลม Microcercous cercariae เปนกลมพยาธใบไมทมลกษณะเดน คอ มหางสนและเปนปม (knoblike) หรอรปรางเปนถวย (cup shape) ม stylet อยใน oral sucker ม ventral sucker

ขนาดใหญตวออนพยาธในกลมนจะนาพยาธใบไมปอดในคน คอ Paragonimus westermani ตวออนระยะเซอรคาเรยมกางสนและออกมาจากหอยนาจดตระกล Thiaridae หลงจากนนจะมการวายไชเขาสโฮสตตวกลางท 2 เชน ป หรอกงนาจด โดยเซอรคาเรยจะไชเขาไปทเหงอกและกลามเนอของปหรอกงแลวมการเจรญพฒนาไปเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรย เพอเจรญเปนตวเตมวยในคนหรอสตวตอไป (รปท )

8. กลม Xiphidiocercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Superfamily Plagiorchiodea มลกษณะเดน คอ ม stylet อยบรเวณ oral sucker ในลาตวม penetration gland และ mucoid gland เจรญสมบรณ บางชนดท oral sucker ม virgule organ มระบบขบถายแบบ mesostomate วายนาคอนขาง

41

ชา เจรญเปนระยะรเดย (redia) หรอสปอโรซสต (sporocyst) ในเนอเยอหอยและเปลยนแปลงเปนระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercariae) ในสตวพวก vertebrate หรอ invertebrate เชน Loxogenoides

bicolor พยาธใบไมของสตวครงบกครงนาและสตวมกระดกสนหลงและพบตวออนระยะเซอร-คาเรยออกมาจากหอยนาจด (รปท )

9. กลม Pleurolophocercous cercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Superfamily

Opisthorchisdea มลกษณะเดน คอ ลาตวกลมร ในลาตวพบ penetration gland และ cystogenous

gland มหรอไมม ventral sucker ใน eye spots ม pigment หางม finfold กลางสนหาง แตไมพบ lateral finfold มระบบขบถายเปนแบบ mesostomate ม excretory bladder หนา เซอรคาเรยเจรญในรเดย (redia) และเปลยนเปนระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercariae) ในปลา พยาธกลมนกอใหเกดโรคพยาธใบไมในคนหรอสตวเชน Centrocestus formosanus เปนพยาธใบไมของสตวมกระดกสนหลง (รปท ) 10. กลม Parapleurolophocercous cercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Family Heterrophyidea

มลกษณะเดน คอ ม lateral finfold บรเวณหาง ลาตวร ม penetration gland และ cystogenous gland

สวนของ ventral sucker มการเจรญยงไมเตมท eye spots ม pigment เซอรคาเรยเจรญในรเดยและเปลยนแปลงเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในปลา หรอสามารถพบระยะตวแกของพยาธใบไมกลมนไดในลาไสคน สนข แมว หน เชน Haplorchis taichui, Haplorchis pumilio และ Stictodora

tridactyla (รปท ) 11. กลม Gasterostome cercariae เปนเซอรคาเรยอยใน Family Bucephalidae มลกษณะเดน คอ ปากอยตรงกลางลาตว ลาไสคลายถง มหางสนแยกออกเปน 2 แฉกสมมาตร คลายกบเขาสตว (แตกตางจากกลม Furcocercous cercariae) พบตวออนระยะสปอโรซสตในหอยสองฝา กลม Unionidae ระยะสปอโรซสต (sporocyst) และมการเจรญพฒนาไปเปนระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercariae) ในปลาบรเวณผวหนงหรอเสนประสาท ตวเตมวยกอใหเกดโรคพยาธใบไมในลาไสปลา พบบรเวณลาไสหรอภายในกระเพาะของปลา (รปท )

42

รปท ตวออนพยาธใบไมเลอดกลม Furcocercous cercariae (A) Strigeids

(Holostomes) (B) Human schistostome (ทมา: Malex, 1962)

รปท ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยชนดตางๆ (ทมา: Malex, 1962) (A) Monostome cercariae (B) Amphistome cercariae (C) Gymnocepharouscercariae

(D) Echinostome cercariae (E) magalurous cercariae (F) Microcercous cercariae

(G) Xiphidiocercariae (H) Pleurolophocercous cercariae (I) Parapleurolophocercous cercariae

(J) Gasterostome cercariae

A B

A B C D E

F G H I J

43

งานวจยทเกยวของ

ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยสามารถจดจาแนกชนดกลม Family หรอ Superfamilyได (Schell, 1970) และอาจจาแนกชนดในระดบสปชส (species)ไดเนองจากตวออนในระยะนเรมมอวยวะภายในรางกายแลว โดยทวไปจะแบงออกเปน สวนคอ สวนลาตว (body) มอวยวะภายใน ไดแก oral sucker, ventral sucker, gland duct, pharynx, prepharynx, eyespot,

esophagus, penetration gland, flame cell, excretory duct, intestinal cecum, cystogenous gland,

excretory vesicle และ excretory pore เปนตน สวนหาง (tail) บางชนดจะม finfold อยบรเวณตนหางหรอปลายหาง เซอรคาเรยเปนตวออนของพยาธใบไมทเจรญมาจาก sporocyst หรอ redia

ภายในตวหอยซงเปนโฮสตตวกลางตวทหนง เมอเจรญเตมทแลวกจะไชออกจากหอยวายไปมาในนา เพอจะหาทอยทเหมาะสมตอไปซงอาจจะเปนโฮสตเฉพาะหรอโฮสตตวกลางตวทสอง ซงสวนใหญจะเปนสตวนา ไดแก ปลา ป กง หอย เปนตน แลวเจรญเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยซงเปนระยะตดตอ การกอโรคเกดจากการทโฮสตตวสดทาย ไดรบพยาธระยะตดตอ และปรสตเจรญไปเปนพยาธตวเตมวย เตบโตตอไป โรคพยาธใบไมเหลาน ไดแก โรคพยาธใบไมตบ โรคพยาธใบไมปอด และโรคพยาธใบไมในลาไสสาหรบตวออนในระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมเลอดจะมการไชเขาสโฮสตสดทายเพอเจรญเปนพยาธตวเตมวย ดงนนการศกษาเกยวกบตวออนพยาธในระยะเซอรคาเรยจงมความสาคญตอความรในดานระบาดวทยาของโรคปรสต สามารถเปนตวบงบอกถงความสมพนธระหวางความสามารถของหอยในการเปนโฮสตตวกลางของพยาธใบไม และความสามารถในการแพรกระจายของพยาธใบไมชนดตางๆ จากการรวบรวมขอมลในอดตจนถงปจจบน พบวามรายงานการศกษาหรองานวจยทเกยวของกบการตดเชอพยาธใบไมในระยะเซอร-คาเรยของหอยนาจด ทงในประเทศและตางประเทศ ดงน

Giboda et al., (1991) ศกษาการตดเชอพยาธใบไม บรเวณจงหวดเวยงจนทร ประเทศลาว โดยทาการตรวจพยาธใบไมในหอยนาจด ปลา แมว และ อจจาระของคน พบตวออนพยาธใบไมในระยะเซอรคาเรยของ Opisthorchis viverrini ในหอย Bithynia siamensis goniomphalus (Family

Bithyniidae) และพยาธ Haplorchis taichui ในหอย Tarebia granifera พบตวออนระยะเมตาเซอร-คาเรย ของพยาธใบไมตบ Opisthorchis viverrini และพยาธใบไมลาไสขนาดเลก กลม Heterophyid

เชน Haplorchis taichui และ H. pumilioในปลากลม Cyprinoid fish โดยผลการศกษา พบการตดเชอพยาธ ใบไมในลาไส H. taichui สงกวาพยาธใบไมตบ O. viverrini

Adam et al., (1993) ศกษาพยาธตวออนระยะเซอรคาเรยในกลม Lophocercous

cercariae จากหอยนาจด Bithynia siamensis goniomphalos ซงเปนหอยใน Subclass Prosobranchia

Genus Bithyniidae เดมเคยมรายงานเกยวกบพยาธใบไมตบ Opisthorchis viverrini ในระยะเซอร-

44

คาเรยวามหอย Bithynia siamensis goniomphalos เปนโฮสตตวกลางตวทหนง (Wykoff et al., 1965;

Harinasuta & Harinasuta, 1984) คณะผวจยไดศกษาหอย Bithynia siamensis goniomphalos ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ซงเปนพนททมการเกดโรคพยาธใบไมตบหลงจากนนไดทาการศกษาตวออนของพยาธในระยะเซอรคาเรยโดยวธ shedding ตรวจสอบลกษณะทางสณฐานวทยา (morphology) ภายใตกลองจลทรรศนแบบธรรมดาและกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราดผลการศกษาพบหอย Bithynia siamensis goniomphalos ตดเชอพยาธ type คอ Lophocercous cercariae, Monostome cercariae, Furcocercous cercariae, Xiphidiocercariae สาหรบพยาธใน type Lophocercous cercariae สามารถบอกลกษณะความแตกตางออกจากพยาธใบไมตบ O. viverrini ไดจากลกษณะโครงสรางของ finfold และการจดเรยงหนามรอบๆ oral sucker โดยพยาธ พวก Lophocercous cercariae จะม finfold ลอมรอบ tip บรเวณปลายหางไมแผขยายกวางมากเหมอนกบพยาธ O. viverrini และพบวาบรเวณสวน anterior มหนาม (spines) และฟน (teeth)

จดเรยงอยอยางเปนระเบยบ แตในพยาธ O. viverrini บรเวณ oral sucker มหนามลอมรอบบรเวณปาก (mouth opening) และฟน (teeth) จากลกษณะทกลาวมาทาใหสามารถจดจาแนก type หรอชนดของพยาธออกจากกนไดระหวาง Lophocercous cercariae กบ O. viverrini อยางชดเจน(Rothschild, 1938)

Pointier (1993) ศกษาการควบคมทางชวภาพของหอย Biomphalaria glabrata ซงเปนโฮสตนาพยาธใบไมเลอด Schistosoma mansoni โดยใชหอย Melanoides tuberculata เปนตวควบคม ในระหวางป ค.ศ. ถง ค.ศ. โดยนาหอย M. tuberculata เลยงรวมกนกบหอย B. glabrata ตามธรรมชาตในบรเวณพนทททาการศกษา (Saint Lucia) พบวามจานวนประชากรหอย M. tuberculata มากขน ในขณะทหอย B. glabrata มจานวนประชากรลดนอยลงถง พนท และม พนท ทพบความหนาแนนของจานวนประชากรหอยทเปนโฮสตตวกลางเพมขน เปนจานวนมาก เมอไมมหอย M. tuberculata อยในบรเวณแหลงนานน

Surin (1993) ศกษาความแตกตางของพยาธใบไม Pleurolophocercous cercariae ระหวางGenus Procerovum sp. กบ Genus Haplorchis sp. โดยนาหอยมาแชในนาทปราศจากคลอรนหรอนากรอง ใหแสงตลอดเวลา หลงจากนนทาการตรวจหาตวออนของพยาธในระยะเซอรคาเรยภายใตกลองสเตอรโอและกลองจลทรรศน พรอมทาการวาดรปตวออนพยาธภายใตกลอง camera lucida

พบวาหอยนาจด Stenomelania denisoniensis บรเวณทางตอนเหนอของ Queensland ประเทศออสเตรเลย เปนโฮสตทนาพยาธใน Genus Procerovum [P. varium (Hsu, 1951); P. cheni (Hsu,

1951) ; P. calderoni (Velasquez, 1973)] ซงพยาธ Pleurolophocercous cercariae มลกษณะทสาคญคอ อาจมหรอไมม lateral finfold ทหาง, eyespots ม pigment, ventral sucker ยงไมเจรญเตมท ม

45

penetration glands 7 ค, มทอเปดจดเรยงเปน - - - เปนตน พยาธใน type น ไดแก Haplorchis,

Procerovum และ Stellantchasmus (Pearson, 1964) สรปผลไดวา พยาธใน Genus Procerovum มลกษณะแตกตางจาก Genus Haplorchis บรเวณปาก (mouth) มหนามเรยงอย แถว (4:5: ) และบรเวณหางจะม lateral finfold และ dorso-ventral finfold (Surin, 1993) แตพยาธใน Genus

Haplorchis จะมหนามรอบปากเรยงตามขวาง แถว ดานลาง 5 ดานบน (Faust and Nishigori,

1926) แตจากการรายงานของ Ito (1980) พบวาม oral spines 3 แถว คอ :5-8:5-8 และบรเวณหางมความคลายกน คอม lateral finfold และ dorso-ventral finfold (Yamaguti, 1975) นอกจากนยงพบวา Procerovum และ Stellantchasmus สามารถจาแนก Genus ออกจากกนไดอยางชดเจน คอ บรเวณหางของพยาธ Stellantchasmus จะไมพบ lateral finfold (Pearson & Ow Yang, 1982)

Pointier และ Giboda (1999) ศกษาเกยวกบการควบคมทางชวภาพของโฮสตทเปนตวนาพยาธใบไมเลอด Schistosoma mansoni พบวาหอยในวงศ Thiaridae (Tarebia granifera,

Melanoides tuberculata) สามารถใชเปนตวควบคมทางชวภาพของปรมาณหอย Biomphalaria

glabrata ซงเปนโฮสตของพยาธใบไมเลอดใหมจานวนลดลงได (Pointier et al., 1993; Gibodaet al.,

1997) ทาใหการแพรกระจายโรคในบรเวณพนททเสยงตอการเกดโรคพยาธลดลงตามไปดวย การศกษาในครงนเปนการศกษาระยะยาว จงจาเปนตองมระยะเวลาและความระมดระวงในการปองกนความเสยงตอโรคพยาธใบไมทอาจจะเกดขนกบโฮสตในกลม Thiaridae ตอไป โดยจากการรายงานในอดต พบวาหอยนาจด T. granifera เปนโฮสตตวกลางของพยาธใบไมในลาไส คอ Haplorchis taichui (Giboda et al., 1991) และยงไมเปนททราบแนชดวาหอย T. granifera เปน intermediate host ทกอโรคพยาธใบไมปอด (Paragonimus westermani) หรอไม ซงตองมการทดลองและทาการศกษาตอไป (Michelson, 1992) นอกจากนในการศกษายงตรวจพบหอยทมการตดเชอพยาธใบไม Centrocestus formosanus ในประเทศ Mexico อกดวย

Wegeberg et al.,(1999) ศกษาเกยวกบการหาขนาดของหอยสองฝา Cerastoderma

edule ทมขนาดเหมาะสมในการถกเลอกเปนโฮสตตวกลางของพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยในกลม Echinostomatidae (Himasthla spp.) เชน H. elongata, H. continua และ H. interruptaซงเปนพยาธใบไมในลาไสของนกและสตวเลยงลกดวยนานม คณะผวจยไดทาการศกษาโดยนาตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยทไดจากหอยฝาเดยวใน Subclass Prosobranchia ซงเปนโฮสตตวกลางตวท

(1st intermediate host)และพยาธตวออนระยะเซอรคาเรย H. elongate มาจากหอย Littorina littorea,

H. continua และ H. interrupta มาจากหอย Hydrobiaulvae แลวนาเซอรคาเรยทไดไป infected เขาสหอยสองฝา (Cerastoderma edule) ซงเปนโฮสตตวกลางตวท (2nd intermediate host) หลงจากนนกจะมการเจรญพฒนาไปเปนตวออนในระยะเมตาเซอรคาเรย ฝงตวเปนถง cyst อยภายใน

46

เนอเยอหอย ซงเปนระยะตดตอของพยาธใบไม โดยมนกชายฝงเปน definitive hosts ผลการศกษาทไดพบวา ตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมประมาณรอยละ ตดเชอ (infected) เขาสหอยสองฝาทมขนาดความยาว มลลเมตร โดยพยาธ H. interrupta มประสทธภาพในการตดเชอเขาสหอยสองฝาทมขนาดความยาวประมาณ มลลเมตรถงรอยละ ในขณะทพยาธ H. continua มประสทธภาพในการตดเชอเขาสหอยสองฝาทมขนาดความยาวอยในชวง - มลลเมตรถง

รอยละ และพบวาพยาธ H. elongate มประสทธภาพสงสดในการตดเชอทเขาสหอยสองฝาทมขนาดความยาวอยในชวง - มลลเมตร ถงรอยละ และขนาดหอยทมความยาวนอยกวา มลลเมตร จะมประสทธภาพในการตดเชอเขาสหอยสองฝานอยกวารอยละ นอกจากนยงพบวาตวออนของพยาธในระยะเมตาเซอรคาเรยจะอยบรเวณเทา (foot) แมนเทล (mantle) หรอ ไซฟอน (siphon) ของหอยสองฝา จากการศกษาสวนใหญพบวาพยาธ H. continua และ H.

interrupta จะพบระยะเมตาเซอรคาเรยรอยละ ในบรเวณเทา และ H. elongate พบ

รอยละ ในบรเวณเทา เชนกน สรปไดวาขนาดของหอยทเหมาะสมตอการถกตดเชอ ตองมความจาเพาะกบชนดของพยาธในแตละชนดทตดเชอดวย เนองจากการเกดขบวนการตดเชอ (infection) ตองมกลไกเฉพาะระหวางหอยทเปนโฮสตกบพยาธ (Bartoli & Combes, 1986; Combes

et al., 1994) เชน ตวออนของพยาธระยะเซอรคาเรยเขาสโฮสตในบรเวณ mantle cavity โดยผานทางทอ siphon หรอ ทอเปดบรเวณ mantle หรอการทตวออนของพยาธระยะเซอรคาเรยถกปลอยออกมาทาง mantle cavity เปนตน Krailas et al., (2003) ศกษาการตดเชอพยาธตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมในหอยนาจด Paludomus petrosus บรเวณนาตกปาละอ จงหวดประจวบครขนธ ทาการศกษา โดยแบงจดสารวจออกเปน จด เกบตวอยางทกๆ เดอนตงแตเดอนเมษายน ถงเดอนกมภาพนธ เปนระยะเวลา ป เกบตวอยางหอยนาจดดวยวธ Hand picking และใชวธสมโดยการจบเวลา counts per unit of time พบตวออนพยาธใบไม รปแบบ (types) คอ Xiphidiocercariae, Amphistome cercariae, Furcocercous cercariae type I และ Furcocercous

cercariae type II โดยพยาธ Xiphidiocercariae จะพบในชวงเดอนเมษายน ถงเดอนกมภาพนธ แตตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมอก ชนดพบในเดอนกมภาพนธเทานนและพบอตราการตดเชอปรสตของหอยนาจดเดอนกมภาพนธ สงกวาเดอนอนๆคอ จดสารวจ และ 2 พบอตราการตดเชอปรสต . % และ . % ตามลาดบ ในการศกษาครงนสามารถแบง Furcocercous

cercariae ออกเปน ชนด โดยอาศยความแตกตางระหวาง Furcocercous cercariae type I และ

Furcocercous cercariae type II ดงน type I จะไมมคอหอย (pharynx) มหางแฉกยาว เปนพยาธใบไมเลอดในกลม Schistosomes กอใหเกดโรคพยาธใบไมเลอดในนกและในคน, type II จะมคอหอย ม

47

หางแฉกสนกวา type I เปนพยาธใบไมเลอดในกลม Strigeids (Holostomes) กอใหเกดโรคพยาธใบไมเลอดในปลา สตวสะเทนนาสะเทนบกหรอสตวเลอยคลาน และอาจกอใหเกดโรคในคนได

Salam & Sreelatha (2004) ศกษาผวภายนอกลาตวของตวออนพยาธใบไม ระยะเซอร-

คาเรย Austrobilharzia sp. ซงเปนพยาธใบไมเลอดในนก (Bearup, 1956) โดยมโฮสตตวกลางตวท คอ หอยฝาเดยว Planaxis sulcatus พบในบรเวณอาวคเวท เมอศกษาภายใตกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด (SEM) พบวาลกษณะผวภายนอกลาตวของเซอรคาเรยจะมความคลายกบพยาธใบไมเลอดในสตวเลยงลกดวยนานมภายหลงจากศกษา ทาใหทราบถงความแตกตางของชนด cilia จานวน cilia และตาแหนงหนวยรบความรสกในบรเวณทแตกตางกน เมอทาการจดจาแนกชนด พบวาพยาธใบไมเลอดระยะเซอรคาเรย Genus Austrobilharzia มอวยวะรบสมผส (receptor) มากกวา ชนด โดยอาศยความแตกตางของการไมมขน (acilia) หรอการมขนเพยงเสนเดยว (unicilia) และเปนครงแรกทพบขนหลายเสน (multicilia) ในบรเวณอวยวะรบสมผสของพยาธใบไมเลอดกลม strigeid โดย receptor แตละบรเวณจะมความแตกตางกนของความยาว cilia และโครงสรางของ cilia รอบๆปลอกคอ (collar) และบรเวณฐานหมผวลาตว (tegumentary base) ชนดของอวยวะรบสมผสยงมตาแหนงทเฉพาะเจาะจง ดงน (1) บรเวณทไมมขน (acilia) จะมลกษณะเปนรอยโหว (pitlike) อยทางดานหนาของอวยวะสวนหวและบรเวณอวยวะยดเกาะสวนทอง (ventral sucker) (2) บรเวณทมขนเพยงเสนเดยว (unicilia) มลกษณะ cilia ยาวงอได ไมพบในบรเวณ collar หรอ tegumentary base บรเวณสวนลาตวและหาง ( ) บรเวณทมขนเพยงเสนเดยว (unicilia) มลกษณะ cilia สนและแขง พบไดในบรเวณ collar และ tegumentary base ( ) บรเวณทมขนหลายเสน (multicilia) จะม cilia 6 เสนงอไดในบรเวณ collar ซงมรปรางเปนทรงกระบอกบรเวณอวยวะทางดานหนา คณะผวจยไดศกษาขอมลตวออนพยาธระยะเซอรคาเรยภายใตกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด (SEM) ทาใหทราบถงหนวยรบความรสกชนดตางๆและลกษณะทางสณฐานวทยาไดอยางชดเจนและแนนอน ทงนเพอประโยชนในการจดลาดบหมวดหมของพยาธใบไมเลอด Family Schistosomatidae ตอไปในอนาคต จากการรายงานการศกษาพยาธใบไมใน Genus Austrobilhazia ซงเปนพยาธใบไมเลอดในนก พบวามการแพรระบาดในประเทศ ออสเตรเลยแคนาดา สหรฐอเมรกา และฮาวาย โดยมหอย Pyrazus australis เปนโฮสตตวกลางของพยาธ A. terrigatensis (Bearup, 1956)โดยการทดลองนาเอาตวออนพยาธใบไมเลอด Austrobilharzia ในระยะเซอรคาเรยทไดจากหอย Planaxis sulcatus มา infected เขาไปในไก พบวาตวเตมวยของพยาธ Austrobilharzia spp. จะเขาไปอาศยอยในบรเวณหลอดเลอด หลงจากนนจะเคลอนยายไปยงบรเวณ mesenteric veins ของไก (Rohde, 1977) ซงเซอรคาเรยใน Genus

Austrobilharzia เปนสาเหตของอาการ swimmer’s itch ในคน โดยเคยมรายงานการวจยในประเทศ

48

ออสเตรเลย (Bearup, 1955) ทางฝงตะวนออกและตะวนตกของประเทศสหรฐอเมรกา (Grodhaus

& Keh, 1958 ; Sindermann, 1960) และฮาวาย ( Chu & Cutress, 1954) นอกจากนยงมการรวบรวมพยาธใบไม Austrobilharzia spp. จากหอย Cerithidea cingulata, Planaxis sulcatus ในบรเวณอาว

คเวท Kumchoo et al., (2005) ศกษาการตดเชอพยาธใบไม Haplorchis taichui ระยะเมตา-เซอรคาเรย ในปลาตระกล cyprinoid โดยจบปลาในกลม cyprinoid บรเวณจดสารวจ พนท ไดแก จดสารวจท วงแพนดา อาเภอชมทอง จงหวดเชยงใหม จดสารวจท เขอนแมงด อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม ทาการศกษาเปนระยะเวลา ป ตงแตเดอนพฤศจกายน ถงเดอนตลาคม

ผลการศกษาพบปลากลม cyprinoid ทงหมด ตว ชนด เมอตรวจหาตวออนของพยาธใบไมในระยะเมตาเซอรคาเรย ซงเปนระยะตดตอพบการตดเชอปรสตสงถง . % (266/290) และ

. % (274/327) โดยมคาเฉลยความหนาแนนของเมตาเซอรคาเรยเปน . และ . ในบรเวณจดสารวจท , 2 ตามลาดบ พบวาจดสารวจท บรเวณอาเภอชมทองมอตราการตดเชอปรสตและคาเฉลยความหนาแนนสงกวาบรเวณจดสารวจท บรเวณอาเภอแมแตง อยางเหนไดอยางชดเจน นอกจากนเมอศกษาอวยวะของปลาทพบตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยมความหนาแนนมากทสด ในบรเวณกลามเนอ รองลงมา คอ สวนหว ทง บรเวณจดสารวจ นอกจากนยงพบปลากลม cyprinoid มการตดเชอพยาธใบไมชนดอน เชน Centrocestus caninus, Haplorchoides sp. และ Haplorchis pumilio เปนตน

Urabe (2005) ศกษาตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไม Genus Philophthalamus ในหอยนาจด Semisulcospira libertina ประเทศญปน โดยเกบตวอยางในบรเวณ Innai town, Oita

Prefecture, Kyusya ซงศกษาเกยวกบเซอรคาเรยใน Family Philophthalmidae โดยมการบนทกไวเปนครงแรกในเอเชยตะวนออก พบในหอย Genus Semisulcospira พบวาระยะเซอรคาเรยเจรญมาจาก daughter rediae นอกจากนยงมการศกษาเพออธบายถงรปรางลกษณะทางสณฐานวทยาของพยาธ และยงพบวาตวออนของพยาธระยะเซอรคาเรย มการฝงตว (encyst) เพอเปลยนรปรางไปเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในภาชนะหรอภายในขวดแกวได พยาธใบไมใน Family

Philophthalmidae Travassos, 1918 เปนพยาธใบไมลาไสในนก (Schell, 1985) ซงบางครงกอใหเกดโรคในคนได (Nollen & Kanev, 1995; Mimori et al., 1982) ระยะเซอรคาเรยของพยาธสกลน เคยมรายงานไววาพบบรเวณทางเอเชยตะวนออก เชน พยาธ Cercaria fulvior Faust, 1924

พบในหอย Melanoides tuberculataทไตหวน (Nakagawa, 1915)

Molloy & Anderson (2005) ศกษาการแพรกระจายของพยาธใบไมตบ Fasciola hepatica

ในรฐควนแลนด ประเทศออสเตรเลย และดความเปนไปไดของชนดหอยนาจดทเปนโฮสตตวกลาง

49

ซงบรเวณททาการสารวจนมหอยนาจดพนธพนเมอง คอ Austropeplea viridis เคยมรายงานในอดตวานาโรคพยาธใบไมตบ F. hepatica โดยไดสรางความเสยหายทางเศรษฐกจอยางมากมาย และตอมาไดมหอยนาจด Pseudosuccinia columella จากประเทศนวซแลนด ซงเปนโฮสตตวกลางของ F. hepatica เชนเดยวกนและมการแพรกระจายอยางรวดเรว ดงนนผวจยจงทาการศกษาวาหอยสองชนดน ชนดใดมความสามารถเปนโฮสตตวกลางไดดกวากน วธการศกษาผวจยนาซรมและนานม

ววจากบรเวณทมอตราเสยงตอการตดเชอโรคพยาธใบไมตบ มาตรวจหา antibody ของ F. hepatica

โดยวธ ELISA พบวานานมววใหผลบวก ตวอยางจาก ตวอยาง สวนซรมจากววเนอ ใหผลบวก ตวอยางจาก ตวอยาง ผวจยไดอธบายไววา เหตทนานมของววนมมอตราการตดเชอสงกวาววเนอ เพราะวา ฟารมโคนมมกตงอยบรเวณทมฝนตกชก มนาทวมขง ซงเหมาะแกการอาศยอยของหอยนาจดทนาโรคพยาธ อยางไรกตามหอยทงสองชนดพบการแพรกระจายไมสมาเสมอ แตพบมากทางตอนใตของรฐ และหอย P. columella ซงเปนพนธใหมนนมอตราการตดเชอสงกวา A. viridis และมแนวโนมการแพรกระจายเพมมากขน

Díaz et al., (2006) ศกษาตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยชนดใหม (Cercaria

marinoi n.sp.) ทพบในหอย Melanoides tuberculata (Prosobranchia: Thiaridae) ซงสอดคลองกบการทดลองระยะเมตาเซอรคาเรยใน Bufo spp. (Anura: Bufonidae) บรเวณ Sucre state ประเทศ Venezuela โดยเซอรคาเรยในกลมนพบในหอย M. tuberculata และจดอยในพวก Gymnocephalous

(Luhe, 1909) ลกษณะทสาคญของพยาธพวกนคอ ไมม stylet และ collar spines และจดอยใน Subgroup Longivesiculata Gold & Lengy, 1974 โดยมรปรางของ excretory bladder เปนรปตว Y

(Y-shaped) ศกษาตวออนระยะสปอโรซสต เซอรคาเรย และเมตาเซอรคาเรยพบหอย M.

tuberculata 6 ตวมอตราการตดเชอปรสต . % (1:6) หลงจากนนนาเซอรคาเรยทไดไป infected

ใน Bufogranulosus และ B.marinus พบตวออนพยาธระยะเมตาเซอรคาเรยในบรเวณตบของคางคก นอกจากนยงพบวาเซอรคาเรยทมลกษณะใกลเคยง Cercaria marinoi n.sp. ไดแก C. indicae XIV

Sewell, 1922; C. tuniforka Premvati, 1954; C. ingestis Holliman, 1961; C. laventina Gold &

Lengy, 1974 และ C.tandani Saxena, 1982 โดยพยาธ C. marinoi n.sp. จะมลกษณะแตกตางจากเซอรคาเรยทกลาวมา คอ จานวน flame cells, การจดเรยงและจานวนของ penetration gland cells

และบรเวณ primary excretory canals ทาใหสามารถบอกไดวา C. marinoi ทพบเปนสปชสใหม และยงเปนการรายงานครงแรกทพบพยาธในกลม Gymnocephalous cercaria ในหอย M.

tuberculata ในประเทศ Venezuela

Farahnak et al., (2006) สารวจตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด Genus

Melanopsis spp. และการแพรกระจายของโรค จดประสงคในการศกษาครงนเพอทาการจาแนก

50

ชนดเซอรคาเรยทไดจากหอย Genus Melanopsis spp. ไดแก M.doriae, M. costata, M. praemorsa

และ M. nodosa หอยเหลานเปนหอยทมความสาคญทางการแพทย โดยเกบตวอยางหอยนาจด Melanopsis spp. ไดทงหมด , ตว จากบรเวณคลองหลายพนทในจงหวด Khuzestan ทางตะวนตกเฉยงใตของประเทศอหราน ศกษาพยาธใบไมโดยวธ Shedding และ Crushing ผลการศกษาพบหอยทมการตดเชอ . % ( : 2,266) โดยพบเซอรคาเรย family ไดแก ( ) Family

Heterophyidae (Haplorchis pumilio, H. taichui, Stellantchasmus falcatus และ Centrocestus

formosanus) ; ( ) Family Echinostomatidae (Echinochasmus milvi) ; ( ) Family Cyathocotylidae

; ( ) Family Philophthalmidae

Martorelli et al., (2006)ศกษาพบตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธ Acanthoparyphium sp. ชนดใหม จากหอยฝาเดยว Zeacumantus subcarinatus ในประเทศนวซแลนด โดยทาการสารวจ เกบตวอยางหอยฝาเดยวและหอยสองฝา (Z. subcarinatusและ Austrovenus stutchburyi) สมเกบตวอยางดวยมอในบรเวณอาว Portobello ทาเรอ Otago บรเวณเกาะทางใต ประเทศนวซแลนด นามาศกษาการตดเชอปรสตในระยะรเดย เซอรคาเรย และเมตาเซอรคาเรย แลวจดจาแนกโดยอาศยลกษณะทางสณฐานวทยาในระยะเซอรคาเรยของปรสต พบวาปรสตชนดนเปนพยาธใบไมกลม Echinostome จดอยในสกล Acanthoparyphium ซงมลกษณะของการจดเรยงตวและจานวนของ cephalic gland ขนาดของ sucker ตางๆ รวมทงขนาดและจานวนของ collar spine แตกตางไปจากชนดทเคยมรายงานมากอน จงระบวา Acanthoparyphium sp.ซงพบในการศกษาครงนเปนปรสตชนดพนธใหม นอกจากนยงพบวาหอยสองฝาทนามาศกษานนมปรสตระยะเมตาเซอรคาเรยอย ชนด คอ Curtuteria australisกบ Acanthoparyphium sp. โดยปรสตทงสองนจะไปทาลายความสามารถในการอาศยอยใตโคลนของหอย ทาใหหอยสองฝาถกลาจากนก Oystercatcher ไดงายมากขนสงผลตอหวงโซอาหารในธรรมชาตทาใหเกดการเปลยนแปลงของระบบนเวศแบบ benthic

community ในพนทบรเวณนนๆได สาหรบพยาธ A. tyosenense Yamaguti, 1939 เคยมการรายงานพบในคน ซงกอใหเกดโรคเกยวกบระบบทางเดนอาหาร จนเสยชวต ในประเทศเกาหล (Seo et al.,

1983 ; Chai & Lee, 2002 ; Chai et al., 2001) ในประเทศนวซแลนดมรายงานไว ชนด โดยมนกทะเลเปนโฮสต ไดแก พยาธ A. spinulosum Johnston, 1917 พบในนก Limosa lapponica baueri

(Allison, 2001) และพยาธ Acanthoparyphium sp. พบในนก Haematopus ostralegus finschi

(Mckenna, 1998)

Miura & Chiba (2006) ศกษาการแพรกระจายการตดเชอพยาธใบไม ชนดโดยอาศยลกษณะขนาดและชนดหอยทเปนโฮสตตวกลาง ศกษาบรเวณอาว Katsugigaura ใน Miyagi

Prefecture ประเทศญปน โดยเกบตวอยางหอย Batillaria attramentaria พนท พนทละ ตว

51

พบหอย B. attramentaria เปนโฮสตตวกลางของพยาธ Cercaria batillariae รอยละ . และพยาธ

renicolid cercaria I รอยละ นอกจากนยงมการตดเชอพยาธทง ชนดในเวลาเดยวกนสงถง

รอยละ และพบวาพยาธสวนใหญจะมการตดเชอเขาสหอยขนาดใหญ พบวาหอยทมการตดเชอพยาธ C. batillariae จะแพรกระจายตาในเขตพนทชายฝงทงนขนอยกบระดบนาขน-นาลงดวย สวนหอยทมการตดเชอดวยพยาธ renicolid cercaria I จะพบการแพรกระจายในบรเวณนาลกมากกวาหอยในกลมทไมไดรบเชอปรสตและการทหอยมการตดเชอพยาธใบไม ชนดในเวลาเดยวกนน เนองจากลกษณะทางกายภาพ ชวเคมหรอทางสรรวทยาของหอยทมการเปลยนแปลง จากการถกกระตนหลายๆ ครงของปรสตทจะเขาสโฮสตทาใหพยาธมการผานเขาสโฮสตไดอยางงาย เพราะมการปรบโครงสรางทางสรรวทยาของโฮสตทพรอมตอการตดเชอของพยาธแตละชนดแลวนอกจากนยงพบการรายงานเกยวกบหอย B. attramentaria เปนโฮสตตวกลางตวท ของพยาธใบไมถง ชนด ในประเทศญปน (Miura et al., 2005)

Devi & Jauhari (2007) ศกษาความหลากหลายและการกระจายพนธของ cercaria ทไดจากหอยนาจดบรเวณแหลงนาบรเวณ Ratnagiri, Maharashtra (India) โดยทาการสารวจหอยนาจดจากแหลงนา จดสารวจ ไดแก Khed, Chiplun, Ratnagiri, Parchuri และ Gimvi แตละสถานทมหลายหลายลกษณะ อาทเชน แมนา ลาธาร ทงนา บอนา และคลอง เปนตน ทาการศกษาระหวาง เมษายน ถง พฤษภาคม แตละจดเกบตวอยาง วน จานวน คน ครงละ นาท โดย hand picking

method และ scoop method mesh size 2 มลลเมตร พบหอยทงหมด species ไดแก Indoplanorbis

exustus, Lymnaea luteola, L. acuminate, Paludoomus obesus, Ferrissia tenuis, Thiara

(Melanoides) tuberculata, Bellamya bengalensis, B. dissimilis และ Pila globosa นอกจากนยงพบหอยสองฝาดวย สวนใหญจะพบ I. exustus ทกท รองลงมาเปน Lymnaea luteola, Thiara

(Melanoides) tuberculata, Thiara (Melanoides) tuberculata และ B. dissimilis ตามลาดบ จากการตรวจสอบการตดเชอปรสตโดยวธ shedding ผวจยพบวาในวนแรกจะยงไมพบ cercaria ตองตรวจสอบซาในวนท หรอทาการ crushing จงจะพบ cercariae ซงผวจยพบทงหมด กลม คอ Schistosome, amphistome และ liverfluke หอยทกชนดสามารถพบ cercaria ยกเวน Pila globosa

โดย Schistosome พบเฉพาะในหอย I. exustus และ L. luteola โดยบรเวณทงนา ลาธาร และ พนทลมนา จะพบหอยนาจดมากทสด และบรเวณทงนาพบจานวนหอยตดเชอมากทสด

Labbo et al., (2007) ศกษาโรคพยาธใบไมเลอด Schistosoma haematobium ทอาศยอยในระบบทางเดนปสสาวะของคน ซงเปนโรคทกอใหเกดปญหาตอประเทศในแถบแอฟรกาเปนอยางมาก โดยมโฮสตตวกลางทสาคญไดแกหอย Bulinus truncates ซงพบตามแมนา หนองนา แองนา เปนตน ในบรเวณแหลงนาดงกลาวสามารถพบหอยนาจดอกชนดหนง คอ Bulinus forskalii ผวจย

52

จงไดทาการศกษาวา B. forskalii จะสามารถเปนโฮสตตวกลางของ S. haematobium ไดเหมอนกบ B. truncates หรอไม และมากนอยเพยงใด การศกษาเรมจากเกบตวอยางในพนททนาสนใจ พนท โดยทแรก เกบตวอยาง จด พนท ท เกบ จด ใชเวลาในการเกบแตละครง นาท แบบสม เกบสปดาหละ ครง โดยหอยทเกบไดมทง B. truncatus และ B. forskalii นามาสองไฟ ชวโมง เพอตรวจสอบวามการตดเชอมากอนหรอไม ขนตอนการ infect นน หอยแตละตวจะถก infect ดวย miracidium 5 ตว ทงไว ชวโมง แลวเปดไฟ ทาการทดลอง แบบ คอ แบบท infect ครงเดยว แบบท infect ทกวนเปนเวลา สปดาห แบบท infect ครงตอสปดาห เปนเวลา เดอน แบบท

infect ครงตอสปดาห เปนเวลา เดอน ทอณหภม องศาเซลเซยส เมอตรวจสอบการตดเชอของหอยทงสองชนดทง การทดลอง พบวา B. truncatus มอตราการตดเชอสง คอ %, 72%,

69% และ 78% ตามลาดบ ซงไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญ สวน B. forskalii มอตราการตดเชอคอนขางตา คอ , 3%, 4% และ % ตามลาดบ จะเหนวาถาปรมาณของ miracidium มากขน อตราการถก infect กจะมากตามไปดวย แสดงวาตองใชปรมาณของ miracidium สงๆ จงจะมการตดเชอไดด ถงอยางไรกทาใหเหนวา B. forskalii สามารถเปนโฮสตตวกลางของ S. haematobium ได แมอตราการตดเชอจะตา

Ukong et al., (2007) ศกษารปรางลกษณะตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไม ซงตรวจสอบจากหอยนาจด ในบรเวณนาตกเอราวณ อทยานแหงชาตเอราวณ จงหวดกาญจนบร โดยวธ Shedding สมตวอยางหอยและตรวจหาปรสต ในชวงเดอนธนวาคม ถงเดอนสงหาคม

ผลการศกษาพบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย จาแนกไดเปน รปแบบ (types) ชนด ดงน type ท 1 Pleurolophocercous cercariae พบตวออนพยาธใบไมชนด Haplorchis pumilio และ Stictodora tridactyla type ท Furcocercous cercariae พบตวออนพยาธใบไมชนด Mesostephanus appendicalatus, Transversotrema laruei และ Cardicola alseaetype ท Xiphidiocercariae พบตวออนพยาธใบไมชนด Loxogenoides bicolor และหอยนาจดทสมไดมทงหมด , ตว พบหอยทตดเชอพยาธ ตว คดเปนอตราการตดเชอรอยละ . ชนดของหอยนาจดทสารวจพบ สามารถจาแนกไดเปน ชนดพนธ คอ Melanoides jugicostis 687 ตว Tarebia

granifera 91 ตว Thiara scabra 296 ตว Melanoides tuberculata 89 ตว มอตราการตดเชอพยาธใบไม ตว ( . %), ตว ( . %), ตว ( . %) และ ตว ( . %) ตามลาดบ

Krailas et al., (2008) ศกษาการตดเชอพยาธใบไม Bucephalid (Gasterostome) ระยะ

เซอรคาเรย ในหอยสองฝานาจด ประเทศไทย โดยไดแบงจดสารวจออกเปน 16 จดสารวจ 11

จงหวดทางภาคเหนอของประเทศไทย จานวนหอยทงหมด 508 ตว 6 สปชส Corbicula sp. 280 ตว, Pilsbryoconcha sp. 23 ตว, Scabies crispate 136 ตว, Pseudodon mouhoti 6 ตว, Limnoperna

53

siamensis 51 ตว และ Physunio eximinus 12 ตว พบหอยสองฝาตดเชอ 2 สปซส คอ Corbicula sp.

ทเขอนราษไศลและเขอนลาปาวและ Limnoperna siamensis ทแมนาลาปาวอตราการตดเชอพยาธใบไม 0.59% (3/508) โดยทหอยสองฝาสามารถเปนไดทงโฮสตลาดบท 1 และโฮสตลาดบท 2 ของพยาธใบไม

Krailas et al., (2012) ศกษาความหลากหลายของหอยนาจดและการตดเชอบรเวณอทยานแหงชาตเขาใหญ ประเทศไทย แบงจดสารวจออกเปน นาตกเขาเขยว ลาตะคลอง และนาตก

เหวสวต พบทงหอยฝาเดยวและหอยสองฝา ดงน Melanoides tuberculata, Filopaludina martensi

martensi, Clea (Anentome) helena, Pseudodon mouhoti และ Corbicula javanica พบการตดเชอ Apatemon gracilis, Mesostephanus appendiculatus และ Loxogenoides bicolor โดยท A. gracilis,

M. appendiculatus พบการตดเชอใน C.helena บรเวณลาตะคลอง และนาตกเหวสวตอตราการตดเชอพยาธใบไม 4.35% (2/46) และ 6.52% (3/46) ตามลาดบ L. bicolor พบการตดเชอในหอย F.

martensi บรเวณลาตะคลอง 2.38% (1/42) และ M. tuberculata เปนหอยทพบมากทสด C. helena เปนหอยทมอตราการตดเชอพยาธใบไมสงสดในการศกษาครงน

บทท 3

วธดาเนนการศกษา

1. การสารวจพนทศกษา สารวจพนทบรเวณรอบอางเกบนาเขอนปาสกชลสทธ กาหนดพนทและบนทกพกดดวย GPS

Plus III (Garmin Taiwan) พนทศกษา 21 พนท ดงน (รปท ) อาเภอพฒนานคม จ. ลพบร

จดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบว

จดท 2 วดเขาพระ 2 ต. หนองบว

จดท 3 ทาปลาเขาพระ 1 ต. หนองบว

จดท 4 ทาปลาเขาพระ 2 ต. หนองบว

จดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 8 บานโคกสลง 1 ต. โคกสลง

จดท 9 บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง

อาเภอชยบาดาล จ. ลพบร

จดท 10 บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน

จดท 11 บานมะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน

อาเภอพฒนานคม จ. ลพบร

จดท 12 บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 13 บานมะนาวหวาน 5 ต. มะนาวหวาน

จดท 14 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน

55

อาเภอทาหลวง จ. ลพบร

จดท 15 บานแกงผกกด 1 ต. แกงผกกด

จดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด

จดท 17 บานแกงผกกด 3 ต. แกงผกกด

จดท 18 บานทาหลวง 1 ต. ทาหลวง

จดท 19 บานทาหลวง 2 ต. ทาหลวง

อาเภอวงมวง จ. สระบร

จดท 20 บานหาดเลบยาว 1 ต. วงมวง

จดท 21 บานหาดเลบยาว 2 ต. วงมวง

รปท 29 แสดงสถานทเกบตวอยางหอยนาจด 21 จดบรเวณรอบเขอนปาสกชลสทธ

จดท 1-2 วดเขาพระ ต. หนองบว จดท 3-4 ทาปลาเขาพระ ต. หนองบว

จดท 5-7 บานมะนาวหวานหม 4 ต. มะนาวหวาน จดท 8-9 บานโคกสลง ต. โคกสลง

จดท 10-11 บานมะกอกหวาน ต. มะกอกหวาน จดท 12-14 บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน

จดท 15-17 บานแกงผกกด ต. ทาหลวง จดท 18-19 บานทาหลวง ต. ทาหลวง

จดท 20-21 บานหาดเลบยาว ต. วงมวง

(ทมาของแผนท : http://maps.google.co.th/maps; access : 22.05.2012)

56

2. การเกบตวอยาง

เกบตวอยางหอยนาจดบรเวณรอบเขอนปาสกชลสทธดวยวธ Hand picking และวธ Scooping

ใชวธสมโดยวธ counts per unit of time เกบตวอยางโดยใชผเกบ 5 คน เวลา 20 นาท ทกครงทสมเกบตวอยาง เกบตวอยางในแตละพนททกๆ 3 เดอน เปนเวลา 1 ป (เรมดาเนนงานตงแตเดอนมถนายน 2554

– เมษายน 2555)

3. เกบขอมลสภาพแวดลอมบรเวณพนทศกษา 3.1 เกบขอมลรายละเอยดของสภาพแวดลอมบรเวณจดสารวจ 3.2 วดอณหภมเหนอนา-อณหภมใตนา 3.3 คาความเปน กรด-ดาง (pH) (U 10 Horiba Japan)

3.4 สวนประกอบทางเคมของนา โดยเครองมอ Water analysis kit (spectrophotometer

Orbeco-Hellige 975 MP the analyst)

4. ตรวจสอบชนดของหอยในหองปฏบตการ ดงน

4.1 ตรวจสอบทางสณฐานวทยาของเปลอก (Shell morphology)

4.2 จาแนกชนดของหอยทพบ

ใชลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก (shell morphology) จาแนกชนดของหอยทเกบตวอยางไดในแตละพนท ตามการจดจาแนกของ (Brandt,1974); (Upatham, Sornmani,

Kitikoon, Lohachit & Burch, 1983 ) และ (จฑามาศ และคณะ, 50) : หอยฝาเดยวศกษารปรางลกษณะของเปลอกหอยลกษณะ operculum จานวน whorl

ลกษณะของ aperture ศกษาลวดลายบนเปลอกหอยลกษณะการขดวนของเปลอกหอยและศกษา dimension (ขนาดความกวางและความยาวของเปลอกหอย) การวดขนาดของเปลอกหอยวดความกวางและความยาวของเปลอกหอยโดยใช vernier caliper นบจานวน whorl และศกษาลวดลายของ

operculum ดานนอกภายใตกลอง steriomicroscope

: หอยสองฝาศกษารปรางลกษณะของเปลอกหอยวดความกวางและความยาวของเปลอกหอยโดยใช vernier caliper ลกษณะปกของเปลอกลวดลายบนเปลอกสวนของ umbo สของ

periderm สวนของบานพบ (hinge), รอยกลามเนอ (scar) และลกษณะของฟน (teeth) บรเวณ

บานพบของเปลอกเปนตน

5. การตรวจหาปรสต 5.1 ตรวจหาปรสตดวยวธ Shedding โดยนาหอยใสไวในถวยแกววางไวขามคน (ใหมแสง

ในเวลากลางวนและไมมแสงในเวลากลางคนแบบธรรมชาต) แลวทาการตรวจหาตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยภายใตกลอง stereomicroscope กรณทไมพบตวออนพยาธระยะเซอรคาเรย

57

ของพยาธกทาการเลยงหอยตอจนครบ 30 วน แลวทาการ shedding อกครงเพอตรวจหาตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไม

5.2 ตรวจหาปรสตดวยวธ Crushing โดยนาหอยทตายมาตรวจหาตวออนพยาธ โดยนาสวนของเนอเยอหอยมาบลงบนกระจกสไลดและปดดวยกระจกปดสไลด แลวตรวจหาตวออนของพยาธในระยะสปอโรซสต รเดย หรอเซอรคาเรย ภายใตกลองจลทรรศนแบบธรรมดา

6. ตรวจสอบชนดของพยาธทพบ

6.1 ศกษาความหนาแนนของจานวนประชากรหอยและอตราการตดเชอ

6.2 ศกษารปรางลกษณะตวออนระยะเซอรดวยกลองจลทรรศนแบบธรรมดา 6.2.1 วดขนาดตวออนระยะเซอรคาเรย

. นาหยดนาทมตวออนระยะเซอรคาเรยมาผสมกบ 10% formalin

อตราสวน 1:1 นาน 2 นาท แลวหยดลงบนสไลด ปดดวย

กระจกสไลด

. นามาวดขนาดภายใตกลองจลทรรศนดวย ocular micrometer

และ stage microscope

6.2.2 วาดภาพตวออนระยะเซอรคาเรยภายใตกลองจลทรรศน camera lucida

6.2.3 ศกษารปรางลกษณะและอวยวะภายในตวออนระยะเซอรคาเรย

แบบชวคราว (non-permanent slide) . นาหยดนาทมตวออนระยะเซอรคาเรยทรกษาสภาพเนอเยอใน 10% formalin

อตราสวน 1: 1 ลงบนกระจกสไลดทสะอาด

. ยอมส 0.5% neutral red (เจอจางดวยนากลน 1:10) ดวยวธ irrigate คอ หยด

สขางกระจกสไลดทขอบดานหนงแลวใชกระดาษซบนาออกอกดานหนง เพอใหสทหยดลงไปไหลเขาไปแทนทนาเดม ทงไวประมาณ 2-3 นาท

. ศกษาภายใตกลองจลทรรศนแบบธรรมดา แบบถาวร (permanent slide) ทาได 2 วธ . วธยอมดวยส Semichon’s carmine & fast green

. นาตวออนระยะเซอรคาเรยทรกษาสภาพเนอเยอใน 10% formalin

ใสใน Petri dish ขนาดเลก

. ลางตวออนระยะเซอรคาเรยดวยนากลน 2 ครงๆละ 10 นาท

. ตดตวออนระยะเซอรคาเรยลงบนกระจกสไลด โดยใชไขขาว (albumin) ทาเปนวงกลมเพอใหตวออนระยะเซอรคาเรยตดกบ

58

กระจกสไลด รอใหแหง

. ยอมดวยส Semichon’s carmine (เจอจางดวยนากลน 1:10) แชทง

ไวประมาณ 1-2 ชวโมง

. ลางสออกดวยนากลน 2 ครงๆละ 10 นาท

. แทนทนาดวย 50% alcohol, 70% alcohol ขนตอนละ 2 ครงๆละ

10 นาท ตามลาดบ สงเกตเหนลาตวตดสชมพออน อวยวะภายใน

ตดสชมพเขม (หากตดสเขมมากเกนใหลางออกดวย acid alcohol)

. ยอมสทบดวย 0.2% fast green in 95% alcohol (เจอจางสดวย

95% alcohol 1:10) นาน 10-20 วนาท สงเกตเหนสเขยวขอบลาตว

. ลางสออกดวย 95% alcohol 2 ครงๆละ 20 นาท

. แทนทดวย absolute alcohol 2 ครงๆละ 10 นาท และ

absolutealcohol:xylene (1:1) นาน 10 นาท

. ทาใหใสดวย xylene 2 ครงๆละ 10 นาท

. ปดสไลดดวย D.P.X.

1. วธยอมดวย Ehrlich’s hematoxylin

. นาตวออนระยะเซอรคาเรยทรกษาสภาพเนอเยอใน 10% formalin

ใสใน Petri dish ขนาดเลก

. ลางตวออนระยะเซอรคาเรยดวยนากลน 2 ครงๆละ 10 นาท

. ตดตวออนระยะเซอรคาเรยลงบนกระจกสไลด โดยใชไขขาว (albumin) ทาเปนวงกลมเพอใหตวออนระยะเซอรคาเรยตดกบ

กระจกสไลด รอใหแหง

. ยอมดวยส Ehrlich’s hematoxylin (เจอจางดวยนากลน 1:10) แช

ทงไวประมาณ 1-5 นาท

. ลางสออกดวยนากลน 2 ครงๆละ 10 นาท (หากตดสเขมมากเกน

ใหลางออกดวย acid alcohol)

. แทนทนาดวย 50% alcohol, 70% alcohol, absolute alcohol

ขนตอนละ 2 ครงๆละ 10 นาทตามลาดบ และ absolute alcohol:

xylene (1:1) 1 ครงนาน 10 นาท

. ทาใหใสดวย xylene 2 ครงๆละ 10 นาท

. ปดสไลดดวย D.P.X.

59

6.3 ศกษารปรางลกษณะตวออนระยะเซอรดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด (SEM)

- fix ตวออนระยะเซอรคาเรย ใน 2.5% glutaraldehydeใน 0.1M sodiumcacodylate buffer

(containing calcium acetate) pH 7.2 ท 4°C อยางนอย 2 ชวโมง - ลาง 3 ครงดวย 0.1 M sodium cacodylate buffer (containing calcium acetate) pH 7.2

- จากนน fix ใน 1% osmium tetroxide (OsO4) ใน 0.1M sodium cacodylate buffer

(containing calcium acetate) pH 7.2 ท 4°C อยางนอย 1-2 ชวโมง

- ลางดวยนากลน 3 ครงๆละ 10 นาท

- ดงนาออกจากเซอรคาเรย(dehydrate) ดวย ethanol 50%, 70%, 80%, 90%, 95% alcohol

และ absolute alcohol ใชเวลาขนตอนละ 10 นาท - นาเซอรคาเรยไปทาใหแหงโดยเครอง critical point drying (CPD) (Palaron CPD 7501,

UK)

- หลงจากนนนา specimens มาวางลงบน stub แลว coat ดวยทองในเครอง ion-sputter

(Palaron SC7640 SEM Sputter Coater) ท 10-15 mA ประมาณ 4 นาท

- นา specimens ตรวจดดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด (Scanning Electron

Microscope, SEM) (Camscan MX 2000, UK)

- บนทกภาพ

- จาแนกชนดของพยาธ โดยตรวจสอบจากลกษณะรปรางและอวยวะตางๆ

7. การวเคราะหผลการศกษา

7.1 นบจานวนหอยทเกบตวอยางมาในแตละครง พรอมหาเปอรเซนตการตดเชอปรสตทตรวจพบในหอย[ อตราการตดเชอปรสต = ( จานวนหอยทตดเชอ/จานวนหอยทงหมด) x 100 ]

7.2 วดขนาดหอยนาจดมาหาคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคา side index

[ side index = (ความกวางของเปลอก/ความยาวของเปลอก) x 100 ] โดยเปลอกจะมรปรางกลมมากขน เมอคา side index เพมมากขน

7.3 เปรยบเทยบลกษณะทางสณญานวทยาของหอยนาจด ทเกบตวอยางจากจกสารวจทง 21 จด รอบเขอนปาสกชลสทธ

7.4 จาแนกชนดพยาธใบไมตามลกษณะรปรางสณฐานวทยาททาการตรวจพบตวออนในระยะ

สปอโรซสต รเดย และเซอรคาเรย

7.5 เปรยบเทยบความหนาแนนและอตราการตดเชอปรสตของหอยนาจดจากจดสารวจทง 21 จด รอบเขอนปาสกชลสทธ

60

7.6 เปรยบเทยบความสมพนธของชนดพยาธใบไม ทมความจาเพาะตอหอยนาจดทเปนโฮสตตวกลางตวท 1 ในแตละชนดวามมากนอยเพยงใดในธรรมชาต

8. วเคราะหและรายงานผล

8.1 วเคราะหขอมลสภาพแวดลอมทงขอมลทางกายภาพและทางเคม บรเวณพนทสารวจ เพอเปรยบเทยบในแตละพนท

8.2 ศกษาชนดพนธของหอยและการตดเชอพยาธใบไม ตรวจสอบชนดพนธหอยนาจดเพอจาแนกชนดพนธ จากนนตรวจหาการตดเชอพยาธใบไมและคดอตราการตดเชอ

8.3 ศกษาความสามารถในการเปนโฮสตตวกลางของหอยชนดพนธตางๆ

61

61

บทท 4

ผลการศกษา

พนทศกษา การศกษาในครงนกาหนดจดสารวจ 21 จด มความครอบคลมพนทรอบอางเกบนา

บรเวณเขอนปาสกชลสทธสภาพแวดลอม และจดพกดของพนทศกษาไดถกบนทกเพอเปนขอมลของผลการศกษา สภาพแวดลอมของพนทศกษา

จดท 1 วดเขาพระ 1 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

คาพกด N 14° 54' 52.0", E 101° 03' 39.9"

(UTM 1649757, 47P 0721680)

ความสงจากระดบนาทะเล 43 เมตร

พนทสารวจเปนบอดนตดกบพนทเพาะปลกอยตากวาถนนลมพดตลอดเวลานาคอนขางใส มหญาขนรอบบรเวณบอนา ในฤดฝนนาจะทวมพบหอยอยในตะกอนโคลนรมตลงสามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 51400- 00 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง - เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 8.15-8.22 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.253-0.290 ms ความขนของนามคาระหวาง 77.8-118 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 10.0-27.9 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 29-32 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 29-32 องศาเซลเซยส

รปท 30 จดท 1 วดเขาพระ 1 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

62

จดท 2 วดเขาพระ 2 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

คาพกด N 14° 54' 41.4", E 101° 04' 3.1"

(UTM 1649440, 47P 0722377)

ความสงจากระดบนาทะเล 44 เมตร

พนทเปนบอขดอยหางและตากวาถนน มทงหญาขนาดกวาง มตนหญาขนเลกนอย นาคอนขางใสและนง ในฤดฝนนาจะทวม พบหอยเกาะอยขอบบอ สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 50800-92000 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 30-39 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.98-8.50 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.218-0.314 ms ความขนของนามคาระหวาง 35.1-78.3 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.51-20.7 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 28-38 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 27-32 องศาเซลเซยส

รปท 31 จดท 2 วดเขาพระ 2 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

63

จดท 3 ทาปลาเขาพระ 1 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 53' 26.8", E 101° 03' 48.1"

(UTM 1647140, 47P 0721950)

ความสงจากระดบนาทะเล 47 เมตร

พนทสารวจตากวาถนน เปนทงโลง มลมพดตลอดเวลา ใตพนนาเปนดนปนกรวด พบหอยฝงตวอยในดนใตนา สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 58600-69000 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 21-51 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 8.14-8.30 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.298-0.466 ms ความขนของนามคาระหวาง 16.13-128 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.12-3.33 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 29-33 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 28-29 องศาเซลเซยส

รปท 32 จดท 3 ทาปลาเขาพระ 1 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

64

จดท 4 ทาปลาเขาพระ 2 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 53' 21.2", E 101° 03' 34.4"

(UTM 1646965, 47P 0721543)

ความสงจากระดบนาทะเล 47 เมตร

บรเวณจดสารวจเปนพนทโลงกวางมหญาปกคลมรมตลง พนนาเปนโคลนปนทราย นาคอนขางใส สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 37400-91300 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 20-38 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.92-8.45 การนาไฟฟาเทากบ0.284-0.32 ms ความขนของนามคาระหวาง 10.4-90.2 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.49-26.9 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 29-36 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 28-35 องศาเซลเซยส

รปท 33 จดท 4 ทาปลาเขาพระ 2 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

65

จดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 55' 14.4", E 101° 02' 46.9"

(UTM 1650431, 47P 0720091)

ความสงจากระดบนาทะเล 50 เมตร

บรเวณจดสารวจเปนลานกวาง อยตากวาถนนมการเลยงววแบบปลอยกนหญา ดนเปนดนเหนยว นาคอนขางขน ในฤดฝนนาจะทวมถงขอบถนน สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 47000-73000 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 24-30 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 8.04-9.06 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.226-0.331 ms ความขนของนามคาระหวาง 34.9-281 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.2-27.8 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 26-36 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 28-36 องศาเซลเซยส

รปท 34 จดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

66

จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 55' 14.4", E 101° 02' 46.9"

(UTM 1650431, 47P 0720091)

ความสงจากระดบนาทะเล 50 เมตร

บรเวณสารวจเปนลานกวาง อยตากวาถนน หางจากถนนไมมาก ดนเปนดนเหนยวปนหน มหญาขนปกคลมพนดนในฤดฝนไมสามารถเกบตวอยางหอยไดเนองจากนาทวม สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 47000 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 26 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 9.06 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.226 ms ความขนของนามคาระหวาง 50.4 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.71 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 36 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 36 องศาเซลเซยส

รปท 35 จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

67

จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 54' 59.5", E 101° 02' 54.6"

(UTM 1649989, 47P 0720325)

ความสงจากระดบนาทะเล 50 เมตร

บรเวณสารวจหางจากถนนมหญาขนรมตลงและมแองนาขงตนๆ นาคอนขางใส ในฤดฝนไมสามารถเกบตวอยางหอยไดเนองจากนาทวมสามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 27000-80200 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 25-26 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 8.13-8.48 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.305-0.394 ms ความขนของนามคาระหวาง

43.3-70.1 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.24-27.0 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 25-34 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 27-36 องศาเซลเซยส

รปท 36 จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

68

จดท 8 บานโคกสลง 1 ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 58' 24.6", E 101° 01' 43.8"

(UTM 1656264, 47P 0718154)

ความสงจากระดบนาทะเล 51 เมตร

บรเวณสารวจเปนพนทโลง มลมพดเขาหาตลงอยตลอดเวลา มการจบสตวนา สของนาเปนสนาตาล ดนใตนาเปนตะกอนสนาตาล พบหอยฝงตวอยในตะกอนรมตลงและโคนหญา สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 79600-86500 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 35-50 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.96-8.12 คาการนาไฟฟาเทากบ

.272-0.333 ms ความขนของนามคาระหวาง 12.9-155 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.89-22.3 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 27-37 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 28-31 องศาเซลเซยส

รปท 37 จดท 8 บานโคกสลง 1 ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

69

จดท 9 บานโคกสลง 2 ต. โคกสลงอ. พฒนานคมจ. ลพบร คาพกด N 14° 59' 32.1", E 101° 01' 19.0"

(UTM 1658327, 47P 0717393)

ความสงจากระดบนาทะเล 55 เมตร

บรเวณสารวจเปนนาตนๆ แตในฤดฝนนาจะทวมถงถนนและลนมาอกฝง ดนเปนตะกอนโคลน พบหอยเกาะอยกบโคนหญา นาเปนสนาตาลขน สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 49600-73400 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 38-52 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.87-8.45 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.259-0.332 ms ความขนของนามคาระหวาง

26.8-194 NTU คาการละลายของออกซเจนวดได 9.44-20.2 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 30-38 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 26-32 องศาเซลเซยส

รปท 38 จดท 9 บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

70

จดท 10 บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร

คาพกด N 15° 03' 35.5", E 101° 03' 36.2"

(UTM 1665848, 47P 0721419)

ความสงจากระดบนาทะเล 54 เมตร

บรเวณสารวจอยตดทงนา ดนเปนดนเหนยว นาคอนขางขน มชาวบานจบสตวนาในบรเวณน ในฤดฝนนาจะเขาทวมทงนาและบรเวณสารวจสามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 12300-77200 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 30-300 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.55-8.75 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.263-0.626 ms ความขนของนามคาระหวาง37.4-250 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 5.5-31.9 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 28-34 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 30-34 องศาเซลเซยส

รปท 39 จดท 10 บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

71

จดท 11 บานมะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร

คาพกด N 15° 03' 32.2", E 101° 03' 26.5"

(UTM 1665747, 47P 0721135)

ความสงจากระดบนาทะเล 47 เมตร

บรเวณสารวจอยตดทงนา นาสนาตาลพบหอยเกาะอยรมตลงและฝงตวอยในดน มชาวบานจบสตวนาในบรเวณน ในฤดฝนนาจะเขาทวมทงนาและบรเวณสารวจ สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 12300-62700 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง

28-100 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.55-8.62 คาการนาไฟฟาเทากบ

0.240-0.993 ms ความขนของนามคาระหวาง 7-99.9 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได11.71-71.8 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 27-34 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 27-32 องศาเซลเซยส

รปท 40 จดท 11 บานมะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนตกของเขอนปาสกชลสทธ

72

จดท 12 บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 53' 44.9", E 101° 05' 54.6"

(UTM 1647736, 47P 0725727)

ความสงจากระดบนาทะเล 52 เมตร

บรเวณสารวจนาคอนขางนง ดนเปนดนเหนยว อยตากวาถนนมาก ในฤดฝนนาจะทวมบรเวณสารวจจงไมสามารถเกบหอยไดในชวงนน สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 31800-53000 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 33-42 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.79-7.98 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.353-0.993 ms ความขนของนามคาระหวาง 30.9-126

NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.30-22.1 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 24-31 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 24-30 องศาเซลเซยส

รปท 41 จดท 12 บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

73

จดท 13 บานมะนาวหวาน 5 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 56' 20.6", E 101° 04' 50.1"

(UTM 1652499, 47P 0723755)

ความสงจากระดบนาทะเล 58 เมตร

บรเวณสารวจเปนทงกวาง มสตวเลยงเชน วว แพะ กนหญาใกลบรเวณสารวจ และมฝงนก สนาเปนสนาตาลขน ดนเปนตะกอนสแดงอฐ ลมพดเขาหาตลงตลอดเวลา สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 34400-75700 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง

28-40 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 8.19-8.28 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.303-0.334 ms ความขนของนามคาระหวาง 0.09-104 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.3-20.39 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 23-31 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 25-30 องศาเซลเซยส

รปท 42 จดท 13 บานมะนาวหวาน 5 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

74

จดท 14 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร คาพกด N 14° 58' 11.8", E 101° 04' 47.4"

(UTM 1655917, 47P 0723638)

ความสงจากระดบนาทะเล 47 เมตร

บรเวณสารวจมการใชหนกอนใหญถม ลมพดเขาหาตลงตลอดเวลา นาคอนขางใส พบหอยเกาะทหนและฝงตวอยในทราย สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 9000-67900 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 28-40 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา8.32-8.44 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.312-2.41 ms ความขนของนามคาระหวาง 30.5-100 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 11.73-14.19 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 23-28 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 24-29 องศาเซลเซยส

รปท 43 จดท 14 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

75

จดท 15 บานแกงผกกด 1 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร

คาพกด N 15° 00' 06.0", E 101° 04' 49.2"

(UTM 1659430,47P 0723663)

ความสงจากระดบนาทะเล 51 เมตร

บรเวณจดสารวจมหญาและไมพม มลมพดเขาหาตลงตลอดเวลา นามสนาตาลและไมลกมาก ชาวบานนาสตว เชน แพะ เขามาเลยงในพนท สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 14800-64200 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 27-45 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 8.12-8.76 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.239-0.332 ms ความขนของนามคาระหวาง10.18-301 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 8.0-21.1 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 25-31 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 24-29 องศาเซลเซยส

รปท 44 จดท 15 บานแกงผกกด 1 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

76

จดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร

คาพกด N 15° 00' 47.3", E 101° 04' 49.3"

(UTM 1660700, 47P 0723653)

ความสงจากระดบนาทะเล 46 เมตร

บรเวณจดสารวจเปนนานงใส ดนใตนาเปนดนเหนยว มหญาขนบรเวณรมตลง สามารถพบหอยบนผวโคลน ในฤดฝนนาจะทวมบรเวณน สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 10000-73400 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 30-48 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.86-8.37 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.319-0.703 ms ความขนของนามคาระหวาง 38.1-160

NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 8.0-19.4 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 26-31 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 25-30 องศาเซลเซยส

รปท 45 จดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

77

จดท 17 บานแกงผกกด 3 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร

คาพกด N 15° 00' 47.3", E 101° 04' 49.3"

(UTM 1660700, 47P 0723653)

ความสงจากระดบนาทะเล 46 เมตร

บรเวณสารวจมลมแรงและพดเขาหาฝงตลอดเวลา นามสนาตาลขน ดนเปนดนเหนยวพบหอยฝงตวอยในดน ชาวบานบรเวณสารวจนยมจบสตวนาในบรเวณน และนาสตวเลยงมาปลอยกนหญาใกลบรเวณสารวจ ในนามากจะทวมและขงจนไมสามารถเขาถงพนทสารวจไดสามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 30100 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคา 53 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 8.16 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.317 ms ความขนของนามคา250 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 9.23 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 31 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 28 องศาเซลเซยส

รปท 46 จดท 17 บานแกงผกกด 3 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ.ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

78

จดท 18 บานทาหลวง 1 ต.ทาหลวง อ. ทาหลวง จ.ลพบร

คาพกด N 15° 04' 27.2", E 101° 05' 40.5"

(UTM 1667474, 47P 0725118)

ความสงจากระดบนาทะเล 47 เมตร

บรเวณจดสารวจเปนทงกวางอยตดกบสะพาน พบหอยสวนมากเกาะอยทโคนหญา นาคอนขางใส สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 32400-92500 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 35-40 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.43-8.30 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.227-0.372 ms ความขนของนามคาระหวาง 48.3-191 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 6.5-24.4 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 28-32 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 25-32 องศาเซลเซยส

รปท 47 จดท 18 บานทาหลวง 1 ต.ทาหลวง อ. ทาหลวง จ.ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

79

จดท 19 บานทาหลวง 2 ต.ทาหลวง อ. ทาหลวง จ.ลพบร

คาพกด N 15° 03' 44.1", E 101° 05' 43.1"

(UTM 1666148, 47P 0725209)

ความสงจากระดบนาทะเล 49 เมตร

บรเวณจดสารวจมตนไมและหญาขนรมตลง นามสนาตาลขน ลมพดแรง ชาวบานมกจะนาสตวเลยงมาปลอยกนหญาในบรเวณสารวจ สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 21400-80600 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 30-47 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.58-8.31 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.220-0.336 ms ความขนของนามคาระหวาง

37.7-192 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 6.7-20.5 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 26.5-30 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 24-34 องศาเซลเซยส

รปท 48 จดท 19 บานทาหลวง 2 ต.ทาหลวง อ. ทาหลวง จ.ลพบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

80

จดท 20 บานหาดเลบยาว 1 ต.วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร

คาพกด N 14° 52' 30.8", E 101° 06' 20.4"

(UTM 1645464, 47P 0726519)

ความสงจากระดบนาทะเล 43 เมตร

บรเวณจดสารวจเปนทงโลง นาคอนขางใสดนใตนามหนปน มลมพดเขาฝงตลอดเวลา สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 17800-31700 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 18-32 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.85-8.08 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.308-0.371 ms ความขนของนามคาระหวาง 11.3-90.1 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 10.0-20.8 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 22-28 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 22-27 องศาเซลเซยส

รปท 49 จดท 20 บานหาดเลบยาว 1 ต.วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

81

จดท 21 บานหาดเลบยาว 2 ต.วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร

คาพกด N 14° 52' 55.2", E 101° 06' 5.7"

(UTM 1646208, 47P 0726072)

ความสงจากระดบนาทะเล 47 เมตร

บรเวณจดสารวจเปนทงโลง อยหางจากถนน นาคอนขางใส มลมพดตลอดเวลา ในบรเวณใกลเคยงมการทาไรออย สามารถวดปรมาณแสงแดดไดประมาณ 29200-39400 lux ความลกของนาในบรเวณทพบหอยมคาระหวาง 30-34 เซนตเมตร ความเปนกรดดางของนามคา 7.98-8.32 คาการนาไฟฟาเทากบ 0.310-0.682 ms ความขนของนาทคาระหวาง 18.6-36.8 NTU คาการละลายของออกซเจนในนาวดได 10.0-16.2 มลลกรมตอลตร อณหภมเหนอนา 22-29 องศาเซลเซยส อณหภมใตนา 22-27 องศาเซลเซยส

รปท 50 จดท 21 บานหาดเลบยาว 2 ต.วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร

จดสารวจอยทางทศตะวนออกของเขอนปาสกชลสทธ

82

ชนดและจานวนหอยทสมเกบบรเวณพนทศกษา การสมเกบหอยในบรเวณพนทศกษา 21 จดสารวจ เกบตวอยางได จานวน 4,435 ตว จดจาแนกหอยทสมได ดงน หอยฝาเดยว จานวน 3,776 ตว จาแนกเปน 6 วงศ (family)

8 สกล (genus) 9 ชนดพนธ (species) และหอยสองฝา จานวน 659 ตว จาแนกเปน 3 วงศ (family)

4 สกล (genus) 7 ชนดพนธ (species)

83

ตารางท 1 ชนดของหอยนาจดฝาเดยวทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย 21 จดสารวจ

จดสารวจ ชนดหอยนาจด L. rubiginosa B. siamensis C. helena F. javanica F. polygramma M. tuberculata P. ampullaceal Pomacea sp. T. granifera

- อาเภอพฒนานคม จ. ลพบร

จดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบว

จดท 2 วดเขาพระ 2 ต. หนองบว

จดท 3 ทาปลาเขาพระ 1 ต. หนองบว

จดท 4 ทาปลาเขาพระ 2 ต. หนองบว

จดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม 4 ต.มะนาวหวาน

จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 8 บานโคกสลง 1 ต. โคกสลง

จดท 9 บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง

-อาเภอชยบาดาล จ. ลพบร

จดท 10 บามะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน

จดท 11 บามะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน

83

84

ตารางท 1 (ตอ)

จดสารวจ ชนดหอยนาจด

L. rubiginosa B. siamensis C. helena F. javanica F. polygramma M. tuberculata P. ampullacea Pomacea sp. T. granifera

-อาเภอพฒนานคม จ. ลพบร

จดท 12 บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 13 บานมะนาวหวาน 5 ต. มะนาวหวาน

จดท 14 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน

-อาเภอทาหลวง จ. ลพบร

จดท 15 บานแกงผกกด 1 ต. แกงผกกด

จดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด

จดท 17 บานแกงผกกด 3 ต. แกงผกกด

จดท 18 บานทาหลวง 1 ต. ทาหลวง

จดท 19 บานทาหลวง 2 ต. ทาหลวง

-อาเภอวงมวง จ. สระบร

จดท 20 บานหาดเลบยาว 1 ต. วงมวง

จดท 21 บานหาดเลบยาว 2 ต. วงมวง

84

85

ตารางท 2 ชนดของหอยนาจดสองฝาทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย 21 จดสารวจ

จดสารวจ ชนดหอยนาจด

C. arata C. blandiana C. gustaviana I. substriata L. supoti S. crispate S. phaselus - อาเภอพฒนานคม จ. ลพบร

จดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบว

จดท 2 วดเขาพระ 2 ต. หนองบว

จดท 3 ทาปลาเขาพระ 1 ต. หนองบว

จดท 4 ทาปลาเขาพระ 2 ต. หนองบว

จดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 8 บานโคกสลง 1 ต. โคกสลง

จดท 9 บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง

-อาเภอชยบาดาล จ. ลพบร

จดท 10 บามะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน

จดท 11 บามะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน

85

86

ตารางท 2 (ตอ)

จดสารวจ ชนดหอยนาจด

C. arata C. blandiana C. gustaviana I. substriata L. supoti S. crispate S. phaselus -อาเภอพฒนานคม จ. ลพบร

จดท 12 บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน

จดท 13 บานมะนาวหวาน 5 ต. มะนาวหวาน

จดท 14 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน

-อาเภอทาหลวง จ. ลพบร จดท 15 บานแกงผกกด 1 ต. แกงผกกด

จดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด

จดท 17 บานแกงผกกด 3 ต. แกงผกกด

จดท 18 บานทาหลวง 1 ต. ทาหลวง

จดท 19 บานทาหลวง 2 ต. ทาหลวง

-อาเภอวงมวง จ. สระบร

จดท 20 บานหาดเลบยาว 1 ต. วงมวง

จดท 21 บานหาดเลบยาว 2 ต. วงมวง

86

87

การศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอกหอย

หอยฝาเดยว 6 วงศ (Family) 7 สกล (genus) 9 ชนดพนธ (species) (รปท 51) ไดแก Family 1 Lymnaeidae พบ 1 สกล (genus) ไดแก

- Genus Lymnaea (Radix) พบ 1 ชนดพนธ (species) คอ

1.1 Lymnaea(Radix) rubiginosa เกบตวอยางไดจานวน 7 ตว (รปท 51A) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอกบาง รปกรวยร สเหลองปนนาตาล

ถงนาตาลออน ผวเปลอกเรยบ ไมมลวดลาย ยอดเปลอกเปนกรวยแหลม ลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา ไมมแผนเปลอก

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 12.16±3.62 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 6.05±2.31 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 8.23±2.55 mm

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 3.80±1.42 mm คา size index 49.75

Family 2 Bithyniidae พบ 1 สกล ไดแก - Genus Bithynia พบ ชนดพนธ คอ

2.1 Bithynia siamensis siamensis เกบตวอยางหอยไดจานวน 1,505 ตว (รปท 51C) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอกบาง มนวาว รปกรวยร สนาตาล

ออนหรอสเขยวมะกอก ผวเปลอกเรยบ มลวดลาย ยอดเปลอกแหลม ลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา มแผนเปลอกบาง มลวดลายเปนวง เดยวซอนกนหลายวง (Concentric)

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 7.84±0.48 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 4.50±0.24 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 3.53±0.25 mm

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 3.03±0.69 mm

คา size index 57.40 Family 3 Buccinidae พบ 1 สกล ไดแก

- Genus Clea พบ 1 ชนดพนธ คอ 3.1 Clea (Anentome) helena เกบตวอยางไดจานวน 1,003 ตว (รปท 51E)

ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอกคอนขางแขง รปกรวยยาว

88

สเหลองออนหรอเขยว มชองไซฟอน (siphon) ผวเปลอกมสนขนานกบแกนกลาง บรเวณบอดเวรล (body whorl) ม 14-24 สน และมแถบสนาตาลเขม 1-3 แถบ ยอดเปลอกเปนกรวยแหลมกรอน ลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา มแผนเปลอกบาง มลวดลายเปนวงเดยวซอนกนหลายวง (Concentric)

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 16.69±2.29 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 7.10±0.97 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 6.45±0.97 mm

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 3.83±0.55 mm

คา size index 42.54 Family 4 Ampullariidae (Pilidae) พบ 2 สกล ไดแก

- Genus Pila พบ 1 ชนดพนธ คอ 4.1 Pila ampullacea เกบตวอยางไดจานวน 100 ตว (รปท 51H)

ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอกรปกลมขนาดใหญ สเหลองออน

ปนเขยว มบอดเวรล (body whorl) ขนาดใหญผวเปลอกเรยบ มลวดลายเปนแถบสนาตาลวนรอบลาตว ยอดเปลอกเปนกรวยแบน ลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา มแผนเปลอกหนามลวดลายเปนวงเดยวซอนกนหลายวง (Concentric)

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 52.27±10.74 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 46.97±11.5 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 38.18±8.27 mm

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 27.54±6.59 mm

คา size index 89.86 - Genus Pomacea พบ 1 ชนดพนธ คอ 4.2 Pomacea sp. เกบตวอยางไดจานวน 203 ตว (รปท 51I)

ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอกรปกลมใหญ สเหลองทอง ม

บอดเวรล (body whorl) ขนาดใหญผวเปลอกเรยบ หนามลวดลายเปนแถบสนาตาล หรอเหลอง

ปนนาตาล ยอดเปลอกเปนกรวยแบน ลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา มแผนเปลอกหนามลวดลายเปนวงเดยวซอนกนหลายวง (Concentric)

89

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 40.38±5.99 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 35.42±6.05 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 31.05±5.09 mm

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 21.60±4.36 mm

คา size index 87.72 Family 5 Thiaridae พบ 2 สกล ไดแก

- Genus Melanoides พบ 1 ชนดพนธ คอ 5.1 Melanoides tuberculata เกบตวอยางไดจานวน 627 ตว (รปท 51B) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอก รปกรวยยาว สนาตาลหรอเขยว

มะกอก ผวเปลอกเปนสน หรอปมเลกๆ มลวดลายเปนสนหรอขอบนนและมลายเสนจานวนมาก ยอดเปลอกเปนกรวยแหลม ลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา มแผนเปลอกบางมน มลวดลายวนตอกนเปนวงเลกๆ (paucispiral)

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 15.83±2.26 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 5.39±0.71 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 3.59 ± 0.57 mm

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 5.41 ± 0.69 mm

คา size index 34.05

- Genus Tarebia พบ 1 ชนดพนธ คอ 5.2 Tarebia granifera เกบตวอยางไดจานวน 14 ตว (รปท 51D) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก:ลกษณะเปลอกหนา รปกรวยยาว สนาตาลหรอเขยว ผวเปลอกเปนสนหรอปมหรอตมเลกๆ (tubercle) มบอดเวรล (body whorl) ขนาดใหญมลวดลายเปนสนหรอขอบนนประกอบดวย 2 spiral grooves และ 3 spiral rows เปนตม ยอดเปลอกเปนกรวยแหลม ลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา มแผนเปลอกบาง มน มลวดลายวนตอกนเปนวงเลกๆ (paucispiral)

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 15.55±4.30 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 6.84±1.47 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 7.50 ± 1.83 mm

90

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 4.21 ± 1.48 mm

คา size index 43.99 Family 6 Viviparidae พบ 1 สกล ไดแก - Genus Filopuludina พบ 2 ชนดพนธ คอ 6.1 Filopaludina javanica เกบตวอยางไดจานวน 67 ตว (รปท 51F)

ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอกหนา รปกรวยกลม สนาตาลหรอดา หรอเขยวมะกอก มบอดเวรล (body whorl) ขนาดใหญผวเปลอกเรยบ มเสนรอบลาตว ไมมส ยอดเปลอกเปนกรวยทลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา มแผนเปลอกหนามลวดลายเปนวงเดยวซอนกนหลายวง (Concentric)

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 34.96±4.44 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 26.38±3.50 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 19.33±4.22 mm

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 15.71±1.75 mm

คา size index 75.46

6.2 Filopaludina sumatrensis polygramma เกบตวอยางไดจานวน 250 ตว (รปท 51G) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอกคอนขางแขง รปกรวยกลม ส

เขยวออน มบอดเวรล (body whorl) ขนาดใหญผวเปลอกเรยบมแถบสเขม 4-5 แถบ ยอดเปลอกเปนกรวยแหลม ลกษณะการขดวนของเปลอกเปนแบบวนขวา มแผนเปลอกบางมลวดลายเปนวงเดยวซอนกนหลายวง (Concentric)

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 18.55±2.71 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 28.44±3.11 mm

ความยาวเฉลยของปากเปลอกหอย 13.55±1.34 mm

ความกวางเฉลยของปากเปลอกหอย 11.37±1.56 mm

คา size index 65.23

91

หอยสองฝา 3 วงศ (Family) 4 สกล (genus) 7 ชนดพนธ (รปท 52) ไดแก Family 7 Unionidae (Amblemidae) พบ 2 สกล ไดแก - Genus Indonaia พบ 1 ชนดพนธ คอ 7.1 Indonaia substriata เกบตวอยางไดจานวน 69 ตว (รปท 52D)

ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก: ลกษณะเปลอกบาง รปไข สนาตาลปนเขยว เปลอกบนมน อมโบปองเลกนอย มลายเสนตวว เรยงตวไมสมาเสมอ บานพบแคบ มฟนบาง ฟน

ซโดคารดนลเปนแผนบางยาวม 2 อนทฝาขวาและ 1 อนทฝาซาย ฟนแลเทอรลยาวบางม 2 อนทฝาซายและ 1 อนทฝาขวา

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 10.32±2.87 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 20.65±4.25 mm ความหนาเฉลยของเปลอกหอย 6.57±1.77 mm

- Genus Scabies พบ 2 ชนดพนธ คอ 7.2 Scabies crispata เกบตวอยางไดจานวน 98 ตว (รปท 52F)

ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก:ลกษณะเปลอกขนาดเลก รปไขยาว สเหลองออน มลายเสนเปนสนตววชดเจนสเขยวแก จากอมโบถงดานลางของเปลอกฟนซโดคารดนลเปนหยกแหลมสน ฟนแลเทอรลเปนแผนโคง

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 10.97±1.14 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 21.79±2.25 mm

ความหนาเฉลยของเปลอกหอย 9.22±1.18 mm

7.3 Scabies phaselus เกบตวอยางไดจานวน 132 ตว (รปท 52G) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก :ลกษณะเปลอกขนาดเลก รปไขยาว เปลอก

มนวาวสเหลองออน มลายเสนซกแซกสเขยวแกจานวนมาก ฟนซโดคารดนลเปนหยกแหลมคม สน ฟนแลเทอรลเปนแผนโคง

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 14.70±3.85 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 21.26±2.97 mm

ความหนาเฉลยของเปลอกหอย 7.54±0.93 mm

92

Family 8 Corbiculidae พบ 1 สกล ไดแก - Genus Corbicula พบ 3 ชนดพนธ คอ 8.1 Corbicula arata เกบตวอยางไดจานวน 196 ตว (รปท 52A)

ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก:ลกษณะเปลอกขนาดเลก หนา กลมคลายพด สเหลองปนเขยวเขม มลายเสนเปนสนเรยงโคงขนานกบอมโบระยะหางเทาๆกนยาวจนสดเปลอก อมโบอยตรงกลาง เปลอกดานหนาและดานหลงสมมาตรกน

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 12.17±1.15 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 11.35±0.72 mm

ความหนาเฉลยของเปลอกหอย 7.62±2.36 mm

8.2 Corbicula blandiana เกบตวอยางไดจานวน 3 ตว (รปท 52C) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก:ลกษณะเปลอกขนาดเลก หนา คลายพด ส

เหลองปนเขยวเขม มลายเสนเปนสนเรยงโคงขนานกบอมโบระยะหางกนมากยาวจนสดเปลอก อมโบอยตรงกลางเปลอก ดานหนาโคงมน มความชนเวาเลกนอยบรเวณสวนบน ความยาวดานและดานหลงเกอบเทากน

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 13.96±4.25 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 14.68±0.35 mm

ความหนาเฉลยของเปลอกหอย 9.54±0.6 mm

8.3 Corbicula gustaviana เกบตวอยางไดจานวน 29 ตว (รปท 52B) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก :ลกษณะเปลอกขนาดเลก หนา คลายพด สเหลอง

ปนเขยวเขม มลายเสนเปนสนเรยงโคงขนานกบอมโบระยะหางปานกลางยาวจนสดเปลอก อมโบยกสงและเอยงไปดานหนาเลกนอย

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 11.61±2.31 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 10.18±2.70 mm

ความหนาเฉลยของเปลอกหอย 6.67±1.68 mm

93

Family 9 Mytilidae พบ 1 สกล ไดแก - Genus Limnoperna พบ 1 ชนดพนธ คอ

9.1 Limnopema supoti เกบตวอยางไดจานวน 132 ตว (รปท 52E) ลกษณะทางสณฐานวทยาของเปลอก:ลกษณะเปลอกขนาดเลก บาง สนาตาลเขมปนดา ไมมลายบนเปลอก ปลายเปลอกดานหนามน และดานหลงโคงปอง ไมมฟน

ขนาดเปลอกหอย

ความสงเฉลยของเปลอกหอย 4.72±0.63 mm

ความกวางเฉลยของเปลอกหอย 9.37±0.89 mm

ความหนาเฉลยของเปลอกหอย 4.21±0.74 mm

94

รปท 51 หอยนาจดฝาเดยวทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธ

(A) Lymnaea(Radix) rubiginosa (B) Melanoides tuberculata

(C) Bithynia siamensis siamensis (D) Tarebia granifera

(E) Clea (Anentome) helena

A

B

C

D

E

10 mm

95

รปท 51 (ตอ) หอยนาจดฝาเดยวทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธ

(F) Filopaludina javanica (G) Filopaludina sumatrensis polygramma

(H) Pila ampullacea (I) Pomacea sp.

F

G

H

I

10 mm

10 mm

96

รปท 52 หอยนาจดสองฝาทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธ

(A) Corbicula arata (B) Corbicula gustaviana

(C) Corbicula blandiana (D) Indonaia substriata

10 mm

A

B

C

D

97

รปท 52 (ตอ) หอยนาจดสองฝาทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธ

(E) Limnopema supoti (F) Scabies crispata

(G) Scabies phaselus

10 mm

E

F

G

98

ความหนาแนนของจานวนประชากรหอยนาจด และจานวนการตดเชอปรสต

จากการเกบตวอยางหอยนาจดทพบบรเวณเขอนปาสกชลสทธทง 21 จด ทกๆ 3 เดอน จนครบ 1 ป งานวจยนใชเวลาดาเนนงานตงแตเดอนมถนายน พ.ศ.2554– เมษายน พ.ศ.2555

ความหนาแนนของหอยนาจดในแตละจดสารวจมความแตกตางกนและเปลยนแปลงไปตามสภาพแวดลอม บางครงพบจานวนมาก หรอบางครงไมพบเลย เมอนาตวอยางหอยนาจดทสมเกบไดมาตรวจการตดเชอปรสตในแตละเดอนจะพบอตราการตดเชอทแตกตางกน โดยทาการเปรยบเทยบจานวนหอยนาจดทพบทงหมดกบจานวนหอยทตดเชอปรสตในแตละเดอนของแตละจดสารวจไวดงตอไปน ผลการสารวจจานวนหอยทสมไดทงหมด 4,435 ตว พบการตดเชอปรสตจานวน 204 ตว คดเปนรอยละ 4.60 (204/4,435) พบวา Melanoides tuberculata เปนหอยทมจานวนมากทสดในการศกษาครงนและอตราการตดเชอมากทสด คอ Haplorchis pumilio โดยมอตราการตดเชอรอยละ3.34 (148/4,435) เมอเทยบกบจานวนหอยทสมจบได

99

จดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท 3) แบงเปน

ครงท 1 (เดอนมถนายน 2554) เกบตวอยางหอยได 8 ชนดพนธจานวน 95 ตวดงน

- หอยฝาเดยว 4 ชนดพนธจานวน 32 ตวไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

- หอยสองฝา 4 ชนดพนธจานวน 63 ตวไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 2 (เดอนตลาคม 2554) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท 3 (เดอนมกราคม 2555) เกบตวอยางหอยได 4ชนดพนธจานวน 14 ตวดงน

- หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธจานวน 10 ตวไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

- หอยสองฝา 1 ชนดพนธจานวน 4 ตวไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยได 4 ชนดพนธจานวน 91 ตวดงน

- หอยฝาเดยว 2 ชนดพนธจานวน 47 ตวไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

- หอยสองฝา 2 ชนดพนธจานวน 44 ตวไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท 3 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจดจดท 1 วดเขาพระ 1

ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

4 0 0

- Clea (Anentome) helena - - - 0 0

- Filopaludina javanica 0 0 0 - - - 1 0 0 0 0 0

-Filopaludina sumatrensis

polygramma

20 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Pomacea sp. - - - 0 0 0

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

8

0

0

-

-

-

0

0

0 34 0 0

- Indonaia substriata 3 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Limnopema supoti 0 0 0 - - - 4 0 0 0 0 0

100

ตารางท 3 (ตอ)

รปทท 53 จานวนหอยนาจดจดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบว อ. พฒนานคม

จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

95

14

91

0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

- Scabies crispata 15 0 0 - - - 0 0 0 10 0 0

- Scabies phaselus 37 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

รวม - - - 0 0

101

จดท วดเขาพระ ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท 4) แบงเปน

ครงท 1 (เดอนมถนายน 2554) เกบตวอยางหอยได 5 ชนดพนธ จานวน 49 ตว ดงน - หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 33 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 2 ชนดพนธ จานวน 16 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 2 (เดอนตลาคม 2554) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได) ครงท 3 (เดอนมกราคม 2555) เกบตวอยางหอยได 4 ชนดพนธ จานวน 15 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 4 ชนดพนธ จานวน 15 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยได 2 ชนดพนธ จานวน 2 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 1 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 1 ชนดพนธ จานวน 1 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท 4 อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 2 วดเขาพระ 2

ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. )

หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

1

- Clea (Anentome)

helena

- - -

- Pila ampullacea 0 0 0 - - - 1 0 0

- Pomacea sp. - - -

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata 0 0 0 - - - 0 0 0 1 0 0

- Limnopema supoti 13 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Scabies crispata 3 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

รวม - - - 2 0 0

102

รปท 54 จานวนหอยนาจด จดท 2 วดเขาพระ 2 ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

10

20

30

40

50

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

49

15

2 0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

103

จดท ทาปลาเขาพระ ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ดงน ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 2 ชนดพนธ จานวน 3 ตว

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 12 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 1 ชนดพนธ จานวน 1 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท ทาปลาเขาพระ 1

ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

- Clea (Anentome)

helena

- - - 12

- Filopaludina javanica 3 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Pila ampullacea 0 0 0 - - - 2 0 0 0 0 0

- Pomacea sp. - - - 0 0 0

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata 0 0 0 - - - 0 0 0 1 0 0

รวม - - - 13

104

รปท จานวนหอยนาจด จดท ทาปลาเขาพระ ต.หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

2

4

6

8

10

12

14

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

9

11

13

0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

105

จดท ทาปลาเขาพระ ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 4 ตว คดเปน 8.00% (4/50) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธจานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 3 ชนดพนธ จานวน 44 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 44 ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 5 ตว คดเปน 11.36% (5/44) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท ทาปลาเขาพระ 2

ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. )

หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

8.00

-

-

-

1

- Clea (Anentome) helena - - - 28

- Filopaludina javanica 0 0 0 - - - 2 0 0 0 0 0

-Filopaludina sumatrensis

polygramma

0 0 0 - - - 3 0 0 0 0 0

-Melanoides tuberculata 0 0 0 - - - 0 0 0 15 5 11.36

- Pomacea sp. - - -

106

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท ทาปลาเขาพระ ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

10

20

30

40

50

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

50

41 44

4 0

5

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. )

หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

0

0

0

-

-

-

2

0

0

0

0

0 - Limnopema supoti 0 0 0 - - - 4 0 0 0 0 0

รวม . - - - 44 5 11.36

107

จดท บานมะนาวหวาน หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ตว คดเปน 2.99% (4/134) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis

- หอยสองฝา ชนด จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ตว คดเปน 14.06% (9/64) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 3 ชนดพนธ จานวน 44 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 21 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน 23 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน 1

หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

2.99

-

-

-

14.06

- Clea (Anentome) helena - - - 21 0 0

- Filopaludina javanica 2 0 0 - - - 0 0 0

- Filopaludina sumatrensis

polygramma

9 0 0 - - - 7 0 0 0 0 0

-Melanoides tuberculata 0 0 0 - - - 10 0 0

- Pila ampullacea 0 0 0 - - - 1 0 0 0 0 0

108

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน 1 หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-

เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

120

140

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

134

64

44

4 9 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

- Pomacea sp. - - - หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

4

0

0

-

-

-

1

0

0 11 0 0 - Indonaia substriata 19 0 0 - - - 0 0 0

- Limnopema supoti 0 0 0 - - - 10 0 0 0 0 0

- Scabies crispata 27 0 0 - - - 0 0 0

- Scabies phaselus 0 0 0 - - - 0 0 0 12 0 0

รวม . - - - . 44 0 0

109

จดท บานมะนาวหวาน หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 3 ตว คดเปน

1 . % (3/30) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได) ครงท (เดอนมกราคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555)เกบตวอยางหอยนาจดได 6 ชนดพนธ จานวน 47 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน 22 ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 1 ตว คดเปน

2.13% (1/47) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata - หอยสองฝา 3 ชนดพนธ จานวน 25 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน 2

หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

-

-

- 8

- Clea (Anentome) helena - - - - - - 13

- Melanoides tuberculata 6 3 30.00 - - - - - - 1 1 2.13

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

0

0

0

-

-

-

-

-

- 6 0 0 - Indonaia substriata 0 0 0 - - - - - - 7

- Scabies phaselus 0 0 0 - - - - - - 12 0 0

รวม . - - - - - - 47 1 2.13

110

รปท จานวนหอยนาจด จดท 6 บานมะนาวหวาน 2 หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-

เมษายน 2555

0

10

20

30

40

50

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

30

47

3 1

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

111

จดท บานมะนาวหวาน หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน 27 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 5 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 3 ชนดพนธ จานวน 12 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท 7บานมะนาวหวาน หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

7

- Clea (Anentome)

helena

- - - 5

- Filopaludina javanica 3 0 0 - - - 1 0 0

- Melanoides tuberculata - - - 3 0 0

- Pila ampullacea - - -

- Pomacea sp. - - -

112

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท 7 บานมะนาวหวาน 3 หม ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบรระหวางเดอนมถนายน 2554-

เมษายน 2555

0

10

20

30

40

50

60

70

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

62

43

27

0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. )

หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

3

0

0

-

-

-

3

0

0 8

- Indonaia substriata 6 0 0 - - - 0 0 0 2

- Limnopema supoti 0 0 0 - - - 23 0 0 0

- Scabies crispata 5 0 0 - - - 0 0 0 2

รวม - - - 27

113

จดท บานโคกสลง ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 6 ชนดพนธ จานวน ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 23 ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 3 ตว คดเปน

7.32% (3/41) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Tarebia granifera

- หอยสองฝา 3 ชนดพนธ จานวน 18 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานโคกสลง 1

ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

- Clea (Anentome) helena - - - 16

- Filopaludina javanica 0 0 0 - - - 6 0 0 0 0 0

- Filopaludina sumatrensis

polygramma

5 0 0 - - - 15 0 0 0 0 0

- Melanoides tuberculata 0 0 0 - - - 0 0 0 2 0 0

- Pomacea sp. - - - 0 0 0

- Tarebia granifera 3 0 0 - - - 0 0 0 5 3 7.32

114

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานโคกสลง ต. โคกสลง

อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

10

20

30

40

50

60

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

51 53

41

0 0 3

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. )

หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

11

0

0

-

-

-

3

0

0

3

0

0 - Indonaia substriata 0 0 0 - - - 0 0 0 7 0 0

- Limnopema supoti 0 0 0 - - - 5 0 0 0 0 0

- Scabies crispata 5 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Scabies phaselus 0 0 0 - - - 0 0 0 8 0 0

รวม - - - 41 3 7.32

115

จดท บานโคกสลง ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ตว คดเปน 8.47% (5/59) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis

- หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 6 ชนดพนธ จานวน 88 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 1 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 3 ชนดพนธ จานวน 70 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานโคกสลง

ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

8.47

-

-

-

- Clea (Anentome) helena - - - 18

- Filopaludina javanica 2 0 0 - - - 0 0 0

- Filopaludina sumatrensis

polygramma

0 0 0 - - - 17 0 0

- Pomacea sp. - - -

116

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท 9 บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง

อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

59

89 88

5 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. )

หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

5

0

0

-

-

-

10

0

0 7 - Corbicula gastaviana - - - 7 - Indonaia substriata - - - 9 - Limnopema supoti 0 0 0 - - - 1 0 0

- Scabies crispata - - - 11

- Scabies phaselus - - - 36

รวม . - - - 88

117

จดท บานมะกอกหวาน ต. มะกอกหวาน อ. ชยบหาดาล จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 1 ตว คดเปน

.19% (1/539) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนตลาคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 6 ชนดพนธ จานวน 18 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 7 ตวพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 1 ตว คดเปน 5.56% (1/18) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Filopaludina sumatrensis polygramma - หอยสองฝา 3 ชนดพนธ จานวน 1 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท

บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

.19

- Clea (Anentome) helena 4

- Filopaludina javanica 6 0 0 0 0 0 0 0 0 1

-Filopaludina

sumatrensispolygramma

6 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 5.56

- Pila ampullacea

- Pomacea sp.

118

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานมะกอกหวาน ต. มะกอกหวาน อ. ชยบหาดาล จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

100

200

300

400

500

600

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

539

12 37 18 1 0 0 1

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. )

หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

5

0

0

0

0

0

0

0

0 9

0

0 - Corbicula blandiana 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

- Indonaia substriata 2 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

- Limnopema supoti 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

- Scabies crispata 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

รวม . 18 1 5.56

119

จดท บานมะกอกหวาน ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนตลาคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 2 ชนดพนธ จานวน 3 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธจานวน ตว ดงน

- หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 3 ชนดพนธ จานวน 18 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 8 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 2 ชนดพนธ จานวน 10 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจดจดท บานมะกอหวาน 2

ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว -Lymnaea (Radix)rubiginosa

0

0

0

3

0

0

0

0

0

0

0

0 - Bithynia siamensis

siamensis

- Clea (Anentome) helena 8

- Filopaludina javanica 1 0 0 0 0 0 0 0 0

- Filopaludina sumatrensis

polygramma

8 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

120

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท 1 บานมะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบหาดาล จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

87

13 22 18

0 0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

- Pila ampullacea

- Pomacea sp. หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

5

0

0

0

0

0

5

0

0 8

0

0 - Corbicula blandiana 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

- Scabies phaselus 0 0 0 2

รวม 18

121

จดท บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 3 ชนดพนธ จานวน 34 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 25 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 2 ชนดพนธ จานวน 9 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท

บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

- Clea (Anentome) helena - - - 25

- Pila ampullacea - - -

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

6

0

0

-

-

-

0

0

0 2

0

0 - Indonaia substriata 3 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Limnopema supoti 49 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Scabies crispata 7 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Scabies phaselus 0 0 0 - - - 1 0 0 7 0 0

รวม - - - 34

122

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน

อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

50

100

150

200

250

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

248

57 34

0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

123

จดท บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได)

ครงท (เดอนมกราคม )ไมพบตวอยางหอยนาจด

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 4 ชนดพนธ จานวน 15 ตว ดงน - หอยฝาเดยว 2 ชนดพนธ จานวน 8 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน 7 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน

ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis siamensis

-

-

-

- Clea (Anentome) helena - - - 6

- Filopaludina javanica - - -

- Filopaludina sumatrensis

polygramma

- - -

- Melanoides tuberculata 0 0 0 - - - 0 0 0 2

- Pila ampullacea - - -

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

1

0

0

-

-

-

0

0

0 6 - Limnopema supoti 4 0 0 - - - 0 0 0

- Scabies phaselus 0 0 0 - - - 0 0 0 1

รวม - - - 15

124

รปท 5 จานวนหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน

อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

120

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

104

0

15

0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอ

125

จดท บานมะนาวหวาน ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนตลาคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ตว คดเปน 2.78% (1/36) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน 168 ตว ดงน - หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 156 ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 60 ตว คดเปน 35.71%(60/168) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata - หอยสองฝา 4 ชนดพนธ จานวน 12 ตว ไมพบตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานมะนาวหวาน

ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

2.78

- Clea (Anentome) helena 7

- Filopaludina javanica 0 0 0 4 0 0 1 0 0

-Filopaludina sumatrensis

polygramma

3 0 0 0 0 0 11 0 0

- Melanoides tuberculata 0 0 0 0 0 0 3 0 0 143 60 35.71

- Pila ampullacea 2 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0

126

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท 4 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

50

100

150

200

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

58

6

36

168

0 0 1

60 จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

- Pomacea sp. 0 0 0

- Tarebia granifera 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 0 0

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

4

0

0

0

0

0

4

0

0

0

0

0 - Corbicula gustaviana 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 - Indonaia substriata 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 - Scabies crispata 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 - Scabies phaselus 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

รวม . 168 60 35.71

127

จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนตลาคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 3 ชนดพนธ จานวน ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 40 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 2 ชนดพนธ จานวน 17 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานแกงผกกด 1

ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

- Clea (Anentome) helena 40

-Filopaludina sumatrensis

polygramma

14 0 0 0 0 0 3 0 0

- Pila ampullacea 1 0 0 3 0 0 0 0 0

- Pomacea sp.

128

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด

อ. ทาหลวง จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

10

20

30

40

50

60

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

52

3

54 57

0 0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดสองฝา - Corbicula gustaviana

1

0

0

0

0

0

3

0

0

0

0

0 - Indonaia substriata 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 0 0 - Scabies phaselus 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 0 0

รวม 57

129

จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน

- หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 45 ตว คดเปน . % (45/252) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis และ Melanoides

tuberculata - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนตลาคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ตว คดเปน

. % (4/100) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis และ Melanoides

tuberculata ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 5 ชนดพนธ จานวน 59 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 55 ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 7 ตว คดเปน 11.86% (7/59) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata

- หอยสองฝา 2 ชนดพนธ จานวน 4 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ

(ตว) รอยละ หอย

(ตว) ตดเชอ

(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

.

. 3 0 0

- Clea (Anentome) helena 17 0 0

- Filopaludina javanica 1 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0

130

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

50

100

150

200

250

300

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

252

16

100

59 45

0 4 7

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอ

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

-Filopaludina sumatrensis

polygramma

24 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0

- Melanoides tuberculata 159 43 17.06 0 0 0 6 2 2.00 35 7 11.86

- Pila ampullacea 1 0 0 12 0 0 5 0 0 0 0 0 หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

5

0

0

0

0

0

0

0

0 1 0 0 - Scabies crispata 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0

รวม 252 . 0 . 59 7 11.86

131

จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน

- หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 16 ตว คดเปน . % (16/138) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata

- หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได) ครงท (เดอนมกราคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได) ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 2 ชนดพนธ จานวน 77 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 2 ชนดพนธ จานวน 77 ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 25 ตว คดเปน 32.47% (25/77) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

-

-

-

- Clea (Anentome) helena - - - - - -

-Filopaludina sumatrensis

polygramma

43 0 0 - - - - - - 0 0 0

- Pomacea sp. 0 0 0 - - - - - - 3 0 0

- Melanoides tuberculata 65 16 11.59 - - - - - - 74 25 32.47

หอยนาจดสองฝา - Corbicula gustaviana

3

0

0

-

-

-

-

-

-

0

0

0

รวม . - - - - - - 77 25 32.47

132

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานแกงผกกด ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

120

140

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

138

77

16 25

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอ

133

จดท บานทาหลวง ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนตลาคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธจานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 1 ชนดพนธ จานวน 93 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 93 ตวไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานทาหลวง ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ

(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Lymnaea(Radix)rubiginosa

0

0

0

2

0

0

0

0

0

0

0

0 - Bithynia siamensis

siamensis

- Clea (Anentome) helena 93

- Filopaludina javanica 11 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

-Filopaludina sumatrensis

polygramma

2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

- Melanoides tuberculata 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

- Pila ampullacea 5 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0

134

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานทาหลวง ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง

จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

90

43

69

93

0 0 0 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

- Pomacea sp. 12 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

5

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

0 - Limnopema supoti 4 0 0

รวม 69 93

135

จดท บานทาหลวง ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนตลาคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ตว คดเปน

. % (1/74) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธจานวน 46 ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 1 ชนดพนธ จานวน 3 ตวไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา 2 ชนดพนธ จานวน 3 ตว ไมพบตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานทาหลวง ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

.

- Clea (Anentome) helena 43

- Filopaludina javanica 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

-Filopaludina sumatrensis

polygramma

4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

- Pila ampullacea 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0

- Pomacea sp. 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0

136

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานทาหลวง ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง

จ. ลพบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

120

140

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

135

19

74

46

0 0 1 0

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

0

0

0

0

0

0

0

0

0 1

0

0 - Scabies crispata 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0

รวม 74 . 46

137

จดท บานหาดเลบยาว ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได) ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน

- หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 3 ชนดพนธ จานวน 60 ตว ดงน - หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 60 ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 3ตว คดเปน 5.00% (3/60) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานหาดเลบยาว ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Bithynia siamensis

siamensis

-

-

-

3

- Clea (Anentome) helena - - - 15

- Melanoides tuberculata 0 0 0 - - - 42 3 5.00

- Pila ampullacea 7 0 0 - - - 3 0 0

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

2

0

0

-

-

-

1

0

0

0

0

0

รวม - - - 6 60 3 5.00

138

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานหาดเลบยาว ต. วงมวง อ. วงมวง

จ. สระบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

10

20

30

40

50

60

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

16

6

60

0 0 3

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอปรสต

139

จดท บานหาดเลบยาว ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร (ตารางท ) แบงเปน

ครงท (เดอนมถนายน ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธ จานวน ตว ดงน - หอยฝาเดยว ชนดพนธ จานวน ตว พบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย ตว คดเปน

. % (1/63) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Bithynia siamensis siamensis ครงท (เดอนตลาคม ) บรเวณจดสารวจนาทวม (ไมสามารถเกบตวอยางได) ครงท (เดอนมกราคม ) เกบตวอยางหอยนาจดได ชนดพนธจานวน ตว ดงน

- หอยฝาเดยว 2 ชนดพนธ จานวน 8 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย - หอยสองฝา ชนดพนธ จานวน ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ครงท 4 (เดอนเมษายน 2555) เกบตวอยางหอยนาจดได 7 ชนดพนธ จานวน 104 ตว ดงน - หอยฝาเดยว 3 ชนดพนธ จานวน 8 ตวพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย 5 ตว คดเปน 4.81% (5/104) ในหอยนาจดฝาเดยวชนด Melanoides tuberculata - หอยสองฝา 4 ชนดพนธ จานวน 21 ตว ไมพบการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรย

ตารางท อตราการตดเชอตวออนระยะเซอรคาเรยในตวอยางหอยนาจด จดท บานหาดเลบยาว ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว - Lymnaea(Radix)rubiginosa

0

0

0

-

-

-

2

0

0

0

0

0 - Bithynia siamensis

siamensis

. - - - 1

- Clea (Anentome) helena - - - 22

- Melanoides tuberculata 0 0 0 - - - 60 5 4.81

- Pila ampullacea 2 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

- Pomacea sp. 5 0 0 - - - 0 0 0 0 0 0

140

ตารางท (ตอ)

รปท จานวนหอยนาจด จดท บานหาดเลบยาว ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร ระหวางเดอนมถนายน 2554-เมษายน 2555

0

20

40

60

80

100

120

ครงท 1 (ม. ย.

2554)

ครงท 2 (ต. ค.

2554)

ครงท 3 (ม. ค.

2555)

ครงท 4 (เม. ย.

2555)

63 72

104

1 0 5

จานวนหอยนาจด

จานวนหอยนาจดทตดเชอ

ชนดหอยนาจด ครงท (ม. ย. 2554) ครงท (ต. ค. ) ครงท (ม. ค. ) ครงท 4 (เม. ย. ) หอย

(ตว) ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ หอย(ตว)

ตดเชอ(ตว)

รอยละ

หอยนาจดสองฝา - Corbicula arata

0

0

0

-

-

-

1

0

0 3

0

0 - Corbicula gustaviana - - - 0 0 0 10 0 0

- Limnopema supoti - - - 0 0 0

- Scabies crispata 0 0 0 - - - 0 0 0 3 0 0

- Scabies phaselus 0 0 0 - - - 0 0 0 5 0 0

รวม . - - - 72 104 5 4.81

141

ตารางท จานวนชนดหอยนาจด จด และอตราการตดเชอพยาธใบไมบรเวณ

เขอนปาสกชลสทธ ชนดหอยนาจด จานวน(ตว) ตดเชอ(ตว) รอยละ

หอยนาจดฝาเดยว 9 ชนดพนธ

- Lymnaea(Radix) rubiginosa 7

- Bithynia siamensis siamensis 1,505 0 0.68

-Clea (Anentome) helena 1,003

-Filopaludina javanica 67

-Filopaludina sumatrensis polygramma 250 1 0.02

- Melanoides tuberculata 627 0 3.83

-Pila ampullacea 100

- Pomacea sp. 203

- Tarebia granifera 14 0.07

หอยนาจดสองฝา ชนดพนธ

- Corbicula arata 196 - Corbicula blandiana 3

- Corbicula gustaviana 29

- Indonaia substriata 69

- Limnopema supoti 132

- Scabies crispata 98

- Scabies phaselus 132

รวม 4,435 204 4.60

142

รปท ความสมพนธระหวางจานวนหอยนาจดทเกบไดกบจานวนหอยนาจดทตดเชอในแตละครงทเกบ

0

500

1000

1500

2000

2500

ครงท 1

(มถนายน ) ครงท 2

(ตลาคม)

ครงท 3

(มกราคม)

ครงท 4

(เมษายน)

2,321

112

857

1,146

79 0 15 110

จานวนหอยทเกบได

จานวนหอยทตดเชอปรสต

3.40%

0%

1.75%

9.60%

143

รปท อตราการตดเชอปรสต (%) ในในแตละจดสารวจทง 21 จด

0

5

10

15

20

25

จดท 1

วดเขา

พระ 1

จดท 2

วดเข

าพระ

2

จดท 3

ท าปลาเขา

พระ 1

จดท 4

ท าปลาเขา

พระ 2

จดท 5

บานม

ะนาวห

วาน 1

จดท 6

บานม

ะนาวห

วาน 2

จดท 7

บานม

ะนาวห

วาน 3

จดท 8

บานโคกส

ลง 1

จดท 9

บานโคกส

ลง 2

จดท 1

0 บาน

มะกอ

กหวาน

1 จด

ท 11 บ

านมะ

กอหว

าน 2

จดท 1

2 บานมะ

นาวห

วาน 4

จดท 1

3 บานมะ

นาวห

วาน 5

จดท 1

4 บานมะ

นาวห

วาน 6

จดท 1

5 บานแก

งผกก

ด1

จดท 1

6 บานแก

งผกก

ด 2

จดท 1

7 บานแก

งผกก

ด 3

จดท 1

8 บานท าหล

วง 1

จดท 1

9 บานท าหล

วง 2

จดท 2

0 บานหา

ดเลบย

าว 1

จดท 2

1 บานหา

ดเลบย

าว 2

0 0 0

6.67 5.37 5.19

0 1.86 2.12

0.33 0 0 0

22.76

0

13.24

19.07

0 0.36

3.66 2.51 อตราการตดเชอ (%)

143

144

จาแนกชนดตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย

หอยนาจดบรเวณรอบเขอนปาสกชลสทธ จด จานวน 4,435 ตว ตรวจพบการตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย 20 ตว เทากบอตราการตดเชอ 4.60% (204/4,435) ในหอยนาจดฝาเดยว 4 ชนดพนธ สามารถจาแนกชนดตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยได 5 รปแบบ (types) 7 ชนดพนธ (species) (ตารางท 25) และพบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยชนด Haplorchis pumilio มากทสด จานวน 148 ตว เทากบ 3.34% (148/4,435)

ลกษณะรปรางของตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยม ดงน

Type Parapleurolophocercous cercariae

ตวออนพยาธใบไม type น มลกษณะทสาคญ คอบรเวณตนหางพบ lateral finfold (Schell,

1970) และตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยเจรญในรเดย เปลยนแปลงเปนตวออนพยาธใบไมระยะเมตาเซอรคาเรยในปลา พบตวเตมวย ในนก หรอในลาไสของคน สนข แมวและหน (ประยงค ระดมยศ และคณะ, 2539) พบชนดตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย ชนดพนธ ไดแก Haplorchis pumilio

ชนดพนธท Haplorchis pumilio Looss, 1899 (Yamaguti, 1975)

หอยนาจดทพบเปนโฮสตตวกลาง จานวน ชนดพนธ : Melanoides tuberculata และ Bithynia siamensis siamensis

ตวออนพยาธใบไมทพบในหอย (Parthenita)

พบตวออนระยะรเดยมลกษณะลาตวยาวเรยว สนาตาลออน ภายในมตวออนระยะเซอรคาเรยอยเปนจานวนมาก มชองเปดสาหรบเซอรคาเรยอยทางดานหนาของชองวางลาตว ลกษณะรปรางเซอรคาเรย (Cercaria) (รปท 76-78)

- สวนลาตว (Body): ลกษณะลาตวรปไข สนาตาลออน บรเวณผวลาตวมหนามละเอยดเรยงเปนแถวๆ ปกคลมรอบลาตว oral sucker อยบรเวณสวนหวดานใน สามารถยดเขา-ออกไดและบรเวณผวดานทองและดานขางลาตวพบขน (sensory hair) บรเวณทฐานมลกษณะนน ภายในลาตวพบแกรนลหยาบสนาตาลกระจายอยทวลาตว บรเวณ oral sucker พบทอซงตอมาจาก penetration gland จานวน 8 ทอ ดานหนา 4 ทอ ดานหลง 4 ทอ ม eye spots 1 ค ประกอบดวย pigment หยาบรปสเหลยม pharynx มรปรางกลมขนาดเลกอยตรงกลาง ม penetration gland ขนาดใหญ ขางละ 7 กอน (7 ค) เรยงตามความยาวของลาตวจนถงโอบลอม excretory bladder ตอนทายของลาตว ภายในมแกรนลละเอยดบางๆ ventral sucker อยบรเวณกลางลาตว ลกษณะเปนกลมเซลลเลกๆทเรมเจรญถดลงมาพบ genital primary กลมเลกๆม excretory bladder รปรางกลมม

145

ลกษณะทบ ภายในมแกรนลละเอยดหนาแนน ม cystogenous gland กระจายอยดานขางและสวนหลงของลาตว

- สวนหาง (Tail): หางตดตอกบสวนทายของลาตว และสวนหางมขนาดยาวกวาสวนของลาตว ลกษณะหางแหลมหกงอเลกนอย พบ lateral finfold ดานขางของหางสวนตน และ dorso-

ventral finfold อยบรเวณสวนกลางดานหลงหาง พาดยาวตลอดหางโดยมลกษณะออมปลายหางสวนตน และวกกลบมาทางดานทองของหาง ขางในม pigment อยเปนกลมๆ กลมละ 3-5 เซลล ไมพบ flame cell พบทอเปดของ excretory bladder ทปลายหาง

- ขนาด (Measurements): (จากคาเฉลย 5 ตว) body : 45 – 68 μm (55μm) x 83 – 185 μm (113 μm)

tail : 15 – 25 μm (20 μm) x 350 – 400 μm (377 μm)

oral sucker : 15 – 28 μm (23 μm) x 18 – 28 μm (24 μm)

ventral sucker : 10 – 25 μm (17 μm) x 10 – 25 μm (16 μm)

pharynx : 10 – 15 μm (12 μm) x 8 – 18 μm (13 μm)

excretory bladder : 10 – 23 μm (17 μm) x 10 – 23 μm (17 μm)

พฤตกรรมการเคลอนไหว

การลอยตว จะมการลอยตวอยในระดบผวนาหรอกลางนา ลกษณะหางอยทางดานบน สวนลาตวจะจมอยทางดานลาง จะมการเคลอนไหวโดยการงอหางพบเขาหาลาตวอยางรวดเรวและพงไปขางหนา ประมาณ 2-4 วนาท แลวหยดพกนาน 15-20 วนาท บรเวณผวนา และมชวตอยในนาไดประมาณ 2-3 ชวโมง

Type Xiphidiocercariae

มลกษณะสาคญ คอ ม stylet อยใน oral sucker (Schell, 1970) และตวออนระยะเซอรคาเรยเจรญในสปอโรซสต เปลยนแปลงเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในสตวมกระดกสนหลงหรอไมมกระดกสนหลง (Schell, 1970) พบวาเปนตวออนพยาธใบไมของสตวสะเทนนาสะเทนบก เชน กบ (Yamaguti, 1975) พบชนดตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย ชนดพนธ ไดแกAllocreadium isoporum และ Loxogenoides bicolor

ชนดพนธท Allocreadium isoporum Looss, 1894 Odhner, 1901 (Yamaguti, 1975)

หอยทพบเปนโฮสตตวกลาง จานวน1 ชนดพนธ: Bithynia siamensis siamensis

ตวออนพยาธใบไมทพบในหอย (Parthenita)

146

ตวออนระยะรเดยมลกษณะลาตวยาวเรยว สนาตาลออน ภายในมตวออนระยะเซอรคาเรยอยเปนจานวนมาก มชองเปดสาหรบเซอรคาเรยอยทางดานหนาของชองวางลาตว

ลกษณะรปรางเซอรคาเรย (Cercaria) (รปท 79-80) -สวนลาตว (Body): ลกษณะลาตวรปไข สขาว ผวลาตวเปนรอยหยก มตอมรบความรสก

ตามลาตวและอยรอบ oral suckerและบรเวณรอบ oral sucker ม stylet ขนาดเลก ภายในลาตวพบแกรนลหยาบสนาตาลกระจายอยทวลาตว eye spots กลม อยกลางลาตว penetration gland

ประมาณ 3-4 ค อยบรเวณดานขางลาตว pharynx มลกษณะกลม ขนาดเลก และสน ventral sucker

มขนาดเลกกวา oral sucker เลกนอยม excretory bladder ขนาดเลกอยทางดานทายของลาตว

-สวนหาง (Tail): ตดกบสวนทายของลาตว และสวนหางมขนาดยาวกวาสวนลาตว ลกษณะหางตรง ปลายหางแหลม สามารถยด-หดได เพราะบรเวณดานขางมกลามเนอ

- ขนาด (Measurements): (จากคาเฉลย 5 ตว) body : 123-218 m (av. 158 m) x 170-235 m (av.204 m)

tail : 28-30 m (av. 28 m) x 320-470 m (av.408 m)

oral sucker : 45-63 m (av. 53 m) x 50-63 m (av.54 m)

stylet : 3-5 m (av. 4 m) x 8-20 m (av. 14 m)

ventral sucker : 48-68 m (av. 54 m) x 45-53 m(av.48 m)

pharynx : 10-15 m (av. 12 m) x 10-18 m (av.13 m)

excretory bladder : 25-65 m (av. 38 m) x 30-53 m (av.42 m)

พฤตกรรมการเคลอนไหว

ลอยตวอยในระดบผวนาหรอกลางนา ลกษณะหางอยดานบนสวนลาตวจมอยดานลาง การเคลอนไหวโดยงอหางพบเขาหาลาตว แลวพงไปขางหนา ไมมทศทางทแนนอนประมาณ - วนาท แลวหยดพกนาน -5 วนาท บรเวณผวนา

ลกษณะรปรางตวออนระยะเซอรคาเรยชนดพนธท จดอยในแบบ Xiphidiocercariae

(Schell, 1962) เนองจากบรเวณ oral sucker ม styletทสามารถมองเหนไดอยางชดเจน ซงเปนลกษณะสาคญของพยาธในกลมนลกษณะเดนบรเวณ oral sucker ม stylet ม penetration gland 3 ค อยบรเวณดานขางลาตว ventral sucker มขนาดเลกกวา oral suckerสวนปลายหางยาวกวาลาตว และมทอเปด excretory bladder ทปลายหาง ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยเจรญภายในถงรเดย สามารถจดจาแนกชนดตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยทพบเปนชนด Allocreadium isoporum

147

ชนดพนธท Loxogenoides bicolor Kaw, 1945 (Yamaguti, 1975)

หอยทพบเปนโฮสตตวกลาง จานวน 3 ชนดชนดพนธ: Melanoides tuberculata,Bithynia

siamensis siamensis และ Tarebia granifera

ตวออนพยาธใบไมทพบในหอย (Parthenita)

ตวออนระยะสปอโรซสต รปไขหรอคอนขางกลม และภายในมตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย

ลกษณะรปรางเซอรคาเรย (Cercaria) (รปท 81-82) -สวนลาตว (Body): ลกษณะลาตวรปไข สขาว ผวลาตวมหนาม (spines) ขนาดเลกปก

คลมลาตว ภายในลาตวพบแกรนลหยาบสนาตาลกระจายอยทวลาตว บรเวณ oral sucker ม stylet

และvirgulate gland ม penetration gland 3 ค อยบรเวณดานขางลาตว เมอยอมส neutral red สามารถสงเกตไดอยางชดเจน pharynx มลกษณะกลม ขนาดเลก และสน ventral sucker มขนาดเลกกวา oral sucker พบ genital primordial รปตวซ ( C-shape) ม excretory bladder ขนาดเลกอยทางดานทายของลาตว

-สวนหาง (Tail): ตดกบสวนทายของลาตว และสวนหางมขนาดสนกวาสวนลาตว ลกษณะหางตรง ปลายหางแหลม สามารถยด-หด ได เพราะบรเวณดานขางมกลามเนอ บรเวณผวของหางพบหนามแหลมยาว ปกคลมรอบหาง สวนปลายหางมหนามยาว ม pigment อยเปนกลมๆละ 3-5 เซลล และพบทอเปดของ excretory bladder ทปลายหาง

- ขนาด (Measurements): (จากคาเฉลย 15 ตว) body : 35-62 m (av. 42 m) x 65-87 m (av. 74 m)

oral sucker : 10-18 m (av. 13 m) x 25-55 m (av. 46 m)

pharynx : 5-12 m (av. 8 m) x 5-8 m (av. 6 m)

ventral sucker : 10-22 m (av. 20 m) x 10-15 m (av. 12 m)

excretory bladder : 10-20 m (av. 14 m) x 5-10 m (av. 8 m)

tail : 10-18 m (av. 15 m) x 25-58 m (av. 46 m)

stylet : 3-5 m (av. 3 m) x 10-17 m (av. 14 m)

พฤตกรรมการเคลอนไหว

ลอยตวอยในระดบผวนาหรอกลางนาลกษณะหางอยดานบน สวนลาตวจมอยดานลาง การเคลอนไหวโดยงอหางพบเขาหาลาตว พลกลาตวซาย-ขวา สลบไปมาอยางรวดเรวแลวพงไปขางหนา ไมมทศทางทแนนอนประมาณ 60-75 วนาท แลวหยดพกนาน 2-5 วนาท บรเวณผวนา

148

เซอรคาเรยบางตวมการยดเกาะอยทพนนาโดยใช oral sucker และ ventral sucker ชวยในการเคลอนท มชวตอยในนาไดประมาณ - ชวโมง

ลกษณะรปรางตวออนระยะเซอรคาเรยชนดพนธท จดอยในแบบ Xiphidiocercariae

(Schell, 1962) เนองจากบรเวณ oral sucker ม stylet ทสามารถมองเหนไดอยางชดเจนซงเปนลกษณะสาคญของพยาธในกลมนลกษณะเดนบรเวณoral sucker ม stylet และ virgulate gland ม penetration gland 3 ค อยบรเวณดานขางลาตว ventral sucker มขนาดเลกกวา oral sucker ม genital

primordial รปตวซ (C shape) สวนปลายหางพบหนามแหลมยาว ปกคลมรอบหาง ม pigment อยเปนกลมๆละ 3-5 เซลล และมทอเปด excretory bladder ทปลายหาง ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยเจรญภายในถงสปอโรซสต สามารถจดจาแนกชนดตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยทพบเปนชนด Loxogenoides bicolor

Type Furcocercous cercariae

มลกษณะสาคญ คอ หางแฉก หรอหางสอม (fork-tail cercariae) และตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยเจรญในสปอโรซสต โดยตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยเปนระยะตดตอในคนหรอสตวตอไป พบวาเปนตวออนพยาธใบไมในเลอดของสตวมกระดกสนหลง เชน ปลา นก และคน (Schell, 1970) พบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย 2 ชนดพนธ คอ Cardicola alseae และ Apatemon gracilis

ชนดพนธท 4 Cardicola alseae Meade et Pratt, 1965 (Yamaguti, 1975)

หอยทเปนโฮสตตวกลาง จานวน 1 ชนดพนธ: Filopaludina sumatrensis polygramma ตวออนพยาธใบไมทพบในหอย (Parthenita)

ตวออนระยะสปอโรซสต รปไขหรอคอนขางกลม มผนงหนา และภายในมตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย

ลกษณะรปรางเซอรคาเรย (Cercaria) (รปท 83) -สวนลาตว (Body):ลกษณะลาตวใส ขนาดเลก โคงงอคลายตะขอ (hook) มสวนหวยน

ออกมา (anterior organ) มหนามขนาดเลกปกคลม และมรปากเปดออก สวนบรเวณผวลาตวมหนาม (spines) ขนาดเลกละเอยดปกคลมรอบลาตว มหนามแหลมยาวบรเวณสวนบน สวนลางของดานหลงและดานทองของลาตว บรเวณกลางหลงพบ dorso-median finfold ภายในลาตวพบแกรนลหยาบกระจายอยทวลาตว ม penetration gland อยบรเวณกลางหลง ม excretory bladder

ขนาดเลก

149

- สวนหาง (Tail): หางตอตดกบสวนทายของลาตว หางยาวกวาลาตว ปลายหางแฉกคลายสอม (fork tail) ขนาดปลายหางแฉก (furcae) สนกวาสวนตนหาง มลกษณะแหลมคลายเลบสตว พบหนามขนาดเลกแหลมยาวบรเวณสวนผว และมขน (sensory hair) ภายในพบ caudal body และกลามเนอบรเวณดานขางเรยงตามยาว ไมพบ flam cell มfurcal finfold และทอเปดของ excretory

bladder ทปลายหางแฉก

- ขนาด (Measurements): (จากคาเฉลย 15 ตว) body : 19-32 m (av. 28 m) x 86-96 m (av.91 m)

anterior organ : 10-19 m (av. 16 m) x 15-21 m (av.19 m)

excretory bladder : 2-3 m (av. 2 m) x 10-19 m (av.16 m)

tail stem : 17-32 m (av.21 m) x 96-130 m (av. 125 m)

tail furcal : 7-10 m (av. 9 m) x 22-37 m(av.34 m)

dorso-median finfold : 5-7 m (av. 7 m)

พฤตกรรมการเคลอนไหว

การลอยตวอยในระดบผวนา ลกษณะลาตวและหางมวนกลมปลายหางแฉกกางออก การเคลอนไหวมวนลาตวหมนเขาหาหางเปนวงกลม เคลอนทไปขางหนา ประมาณ - วนาท แลวหยดพกลอยตว ประมาณ - วนาท ลกษณะมวนลาตวอยดานบนแลวคอยๆหมนสวนลาตวจมลงดานลาง ปลายหางแฉกลอยขนดานบนแทน มชวตอยในนาไดนานประมาณ - ชวโมง

ลกษณะรปรางตวออนระยะเซอรคาเรยชนดพนธท สามารถจดอยในแบบ Furcocercous

cercariae ชนด Lophocercous apharygeate cercariae (Schell, 1962) เนองจากม หางสองแฉก (fork-

tail) ม dorso-median finfold บนลาตว ไมม pharynx มตอม penetration gland ชนด และอาจพบหรอไมพบ ventral sucker (Schell, 1970)ซงเปนลกษณะสาคญของพยาธในพวกน ลกษณะเดนสวนปลายหางเปนแฉก (furcal) และสนกวาลาตวหาง ไมพบ pharynx บรเวณกลางหลงพบ dorso -

median finfold ม penetration gland อยบรเวณกลางหลง ม excretory bladder ขนาดเลก และไมพบ ventral sucker ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยเจรญภายในถง

สปอโรซสต สามารถจดจาแนกเปนชนด Cardicola alseae

150

ชนดพนธท 5 Apatemon gracilis Szidat, 1928 (Yamaguti, 1975)

หอยทเปนโฮสตตวกลาง จานวน 1 ชนดพนธ: Melanoides tuberculata ตวออนพยาธใบไมทพบในหอย (Parthenita)

ตวออนระยะสปอโรซสต รปไขหรอคอนขางกลม และภายในมตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย

ลกษณะรปรางเซอรคาเรย (Cercaria) (รปท 84-85) -สวนลาตว (Body): ลาตวรปไข มหนามขนาดเลกปกคลมรอบลาตว oral sucker อย

ดานบนมหนามปกคลมโดยรอบ eye spot ไมมส ม pharynx อยตดกบ oral sucker และ intestine อยตด pharynx แลวแยกออก 2 ทางไปตามความยาวลาตวปลายทอตน ventral sucker อยบรเวณกลางลาตว มหนามรอบๆ จานวน 4 แถว ม penetration gland จานวน 4 ค excretory bladder ขนาดเลกและยาว

- สวนหาง (Tail): หางตอตดกบสวนทายของลาตว หางยาวใกลเคยงกบลาตว ปลายหางแฉกคลายสอม (fork tail) ภายในมแกรนล และ cystogenous gland อยดานขางตลอดความยาวของหาง สวนของ tail stem พบ caudal body ประมาณ 16 กอน มทอ excretory เปดออกทกงกลางของปลายหางแฉก (furcae)

- ขนาด (Measurements): (จากคาเฉลย 15 ตว) body : 30-35 m (av. 32 m) x 93-100 m (av.96 m)

oral sucker : 13 – 23 μm (19 μm) x – 0 μm (26 μm)

ventral sucker :19 – 24 μm ( 1 μm) x – 2 μm ( μm)

excretory bladder : 10-13 m (av. 11 m) x 8-15 m (av.11 m)

pharynx : 4 – 7 μm (6 μm) x 8 – 1 μm ( μm)

tail stem : 23-25 m (av.24 m) x 180-185 m (av. 183 m)

tail furcal : 13-15 m (av. 13 m) x 53-55 m(av.54 m)

พฤตกรรมการเคลอนไหว

การลอยตว อยในระดบผวนา และกลางนา หางชขน การเคลอนไหว มการสะบดหางเพอเคลอนทไปขางหนา 15-20 วนาท แลวหยดพก และลอยตวอยนานประมาณ 5 วนาท

ลกษณะรปรางตวออนระยะเซอรคาเรยชนดพนธท สามารถจดอยในแบบ Furcocercous

cercariae ชนด Longifurcate pharyngeate cercariae (Schell, 1962) เนองจากม หางสองแฉก (fork-

tail) oral sucker อยดานบนมหนามปกคลมโดยรอบ eye spot ไมมส ม pharynx อยตดกบ oral

sucker และintestineอยตด pharynx แลวแยกออก 2 ทางไปตามความยาวลาตวปลายทอตน ventral

151

sucker อยบรเวณกลางลาตว มหนามรอบๆ จานวน 4 แถว ม penetration gland จานวน 4 คexcretory bladder ขนาดเลกและยาวภายในมแกรนล และ cystogenous gland อยดานขางตลอดความยาวของหาง สวนของ tail stem พบ caudal body ประมาณ 16 กอน มทอ excretory เปดออกทกงกลางของปลายหางแฉก (furcae) สามารถจดจาแนกเปนชนด Apatemon gracilis

Type Echinostome cercariae

มลกษณะสาคญ คอ ม spine collar รอบ oral sucker เรยกวา head collar ม ceaca ยาว ลกษณะหางรปทรงกระบอก มลาไสยาวหรอสน มระบบขบถายแบบ stenostomate และ excretory

bladder แบบบาง (thin non - epithelial) ม excretory pore เปดออกทางดานขางของหางใกลฐานสวนตนของหาง หางยาวพดโบกไดแรงและรวดเรว เจรญอยในรเดยและเปลยนแปลงเปนตวออน

ระยะเมตาเซอรคาเรยในหอยตวเดยวกน หอยตวอน ลกออดของกบหรอในปลา ตวเตมวยของพยาธในกลมนเปนปรสตทาใหเกดพยาธใบไมในลาไสของนก สตวเลยงลกดวยนม และคน พบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย 1 ชนดพนธ คอ Echinochasmus pelecani

ชนดพนธท 6 Echinochasmus pelecani Johnston et Simpson, 1944 (Yamaguti,

1975)

หอยทเปนโฮสตตวกลาง จานวน 1 ชนดพนธ: Bithynia siamensis siamensis

ตวออนพยาธใบไมทพบในหอย (Parthenita)

ตวออนระยะรเดย รปรางเรยวยาวทรงกระบอก สนาตาล พบ collar และชองเปด (birth

pore) ชดเจน มรเดยลก (daughter rediae) ภายในมตวออนระยะเซอรคาเรย

ลกษณะรปรางเซอรคาเรย (Cercaria) (รปท 86-87) - สวนลาตว (Body): ลกษณะลาตวเรยวยาว ใส มสขาว ไมม eye spots พบ oral sucker ม

ทอเปดอยทางดานหนา 3 ทอ (1 median, 2 submediant) ไปยงดาน anterodorsally, collar spines

เหนไมชดเจนม pharynx และ esophagus แยกเปนสองขางอยระหวาง pharynx กบ ventral sucker

ซงอยกงกลางลาตวขณะทตวออนระยะเซอรคาเรยวายอยในนาจะสงเกตเหน main excretory 2 ทอแยกออกมาสองขางบรเวณ ventral sucker ไปจนถงสวนตนของกระเพาะปสสาวะ (bladder) มลกษณะเปนกอนใสๆ เมอยอมสเหนไดอยางชดเจน มระบบขบถายเจรญสมบรณด และอวยวะสบพนธ (genital primordia) สองกอนอยดานหลงของ ventral sucker ไมพบ penetration glands

อาจเนองมาจากบรเวณผวลาตวปกคลมไปดวย cystogenous glands numerous อยางหนาแนน ซงประกอบไปดวย rhabdites cells ม flame cell ยงไมชดเจนมากนก

152

- สวนหาง (Tail): หางตดกบสวนทายของลาตว มขนาดยาวใกลเคยงกบสวนลาตว (เมออยในลกษณะปกตทไมมการยด-หด) ลกษณะเรยวยาว ยดหยนได ม vacuole เปนชองวางขาวใส ขนาดเลก-ใหญ กระจายอยทวบรเวณหาง

-ขนาด (Measurements): (จากคาเฉลย 15 ตว) body : – μm ( μm) x – μm (1 μm)

tail : – μm ( μm) x – μm μm)

oral sucker : – 28 μm (2 μm) x – μm (2 μm)

ventral sucker : – μm ( 7 μm) x – 2 μm ( μm)

pharynx : – μm (1 μm) x 8 – 1 μm ( μm)

excretory bladder : 10 – 23 μm ( μm) x – μm ( μm)

พฤตกรรมการเคลอนไหว

การลอยตว อยในระดบผวนา หรอกลางนา มการเคลอนไหวอยางรวดเรว หมนพลกตวไปมาสลบกนนาน 5-10 วนาท มชวตอยในนาไดประมาณ 3-4 ชวโมง

ลกษณะรปรางตวออนระยะเซอรคาเรยชนดพนธท 6 จดเปน Type Echinostome

cercariae (Schell, 1962) เนองจากม spine collar รอบ oral sucker เรยกวา head collar ม main

excretory สองทอแยกออกมาสองขางบรเวณ ventral sucker ไปจนถงสวนตนของกระเพาะปสสาวะ (bladder) และม cystogenous glands numerous กระจายตวอยอยางหนาแนนตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยเจรญในถงรเดย และมการเจรญเตมทในตวหอยกอน สามารถจาแนกชนดเปน Echinochasmus pelecani

Type Amphistome cercariae

มลกษณะสาคญ คอ ม ventral sucker ขนาดใหญอยสวนทายของลาตวและ oral sucker มขนาดเลก ลาตวมขนาดใหญ หางยาว สวนใหญมตา (eye spots) ทม pigment ขนาดใหญ และม caudal sucker ขนาดใหญ ระบบขบถายเปนแบบ stenostomate และ excretory bladder แบบบาง (thin non – epithelial) เหนรองขบถายของเสยอยตรงกลางของหางตลอดความยาวของหาง ตวออนระยะเซอรคาเรยจะฝงตวเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในพชนา หรอบนผวหนงของกบ เปนปรสตในลาไสของกบและมา พบตวออนระยะเซอรคาเรย 1 ชนดพนธ คอ Gastrothylax

crumenifer

153

ชนดพนธท 7 Gastrothylax crumenifer Creplin, 1847 Otto, 1896 (Yamaguti,1975)

หอยทพบเปนโฮสตตวกลาง จานวน 1 ชนดพนธ: Bithynia siamensis siamensis

ตวออนพยาธใบไมทพบในหอย (Parthenita)

ตวออนระยะรเดย รปรางเปนถงเรยวยาว พบ germ cell แยกตวออกมาจากผนงลาตว ลอยอยในชองวางกลางลาตว ม pharynx กบลาไสเจรญด

ลกษณะรปรางเซอรคาเรย (Cercaria) (รปท 88-89) -สวนลาตว (Body): ลกษณะลาตวมขนาดใหญรปคอนขางร ม eyespots มเลนสเปนทรง

รปกรวยและม pigment สเหลองนาตาลกระจายอยทวลาตว ผวลาตวเรยบ ลาไส (intestinal ceca) แยกออกเปน ขาง ไปสนสดทหางจากสวนทายสดของลาตว . - . mm. testes มตาแหนงสมมาตรยาวไปถงบรเวณทลาไสสนสดขนาด oral sucker และ ventral sucker มขนาดใกลเคยงกน

-สวนหาง (Tail): หางตดกบสวนทายของลาตว และทสวนทายสดของหางมสวนทอทพองเปนกระเปาะ ม vacuole เปนชองวางขาวใส ขนาดเลก-ใหญ กระจายอยทวบรเวณหาง

-ขนาด (Measurement): (จากคาเฉลย 15 ตว) body : 200-228 m (av. 218 m) x 220-255 m (av.233 m)

tail : 58-68 m (av. 62 m) x 325-435 m (av.397 m)

oral sucker : 28-30 m (av. 28 m) x 18-28 m (av.25 m)

ventral sucker : 28-33 m (av. 30 m) x 18-40 m(av.28 m)

pharynx : 5-8 m (av. 7 m) x 10-18 m (av.14 m)

esophagous : 88-108 m (av. 101 m) x 100-105 m (av.102 m)

ตวออนพยาธระยะซสต (cyst) (รปท 88C)

การเขาซสตเกดบนผนงของภาชนะหรอบนตนพช หรอแมแตบนใบพชทใสลงในนาเพอใชเลยงหอย มขนาดเสนผานศนยกลาง 355 m. ซสตมรปรางเหมอนโดม คอผนงดานบนของซสตจะนน (โคงขน) สวนผนงซสตดานลางจะแบนราบ ภายในมตวออนพยาธใบไมระยะเมตาเซอรคาเรย (metacercaria) ขนาดเสนผานศนยกลาง . 5 mm.

พฤตกรรมการเคลอนไหว

การลอยตวอยในระดบผวนาหรอกลางนา พลวไปตามผวนา เคลอนตวลกษณะคลายใบไม ประมาณ 8-10 วนาท หลงจากนนจะมวนงอหดตวไปมาสลบกบยดตว โดยสลบกนเปนชวงระยะหางประมาณ 5-10 วนาท สามารถอยในนาไดนานประมาณ 3-4 ชวโมง ซงพยาธชนดนจะไวตอแสงมาก เมอไดรบแสงมากจะเกดการหดตวและงอตวอยางรวดเรว

154

ลกษณะรปรางตวออนระยะเซอรคาเรยชนดพนธท 7สามารถจดอยใน type Amphistome

cercariae มลกษณะสาคญ คอ ม ventral sucker ขนาดใหญอยสวนทายของลาตวและ oral sucker มขนาดเลก ลาตวมขนาดใหญ หางยาว สวนใหญมตา (eye spots) ทม pigment ขนาดใหญและม caudal sucker ขนาดใหญ ตวออนระยะเซอรคาเรยชนดนจะฝงตวเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในพชนา หรอบนผวหนงของกบ เปนตน สามารถจาแนกชนดเปน Gastrothylax crumenifer

ตารางท 25 ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยทอยในโฮสตหอยนาจดฝาเดยว 4 ชนดพนธ

ชนดตวออนระยะเซอรคาเรย

หอยนาจดทเปนโฮสต รวม

B.s.

siamensis

M.

tuberculata F.s.

polygramma T.

granifera ตว รอยละ

- Parapleurolophocercous

cercariae

. Haplorchis pumilio

2

139

6Lox 1Apatemon

0

0

148

3.35

(148/4,4 7)

- Xiphidiocercariae

. Allocreadium isoporum

4

0

0 0 4

0.09

(4/4,4 7)

3. Loxogenoides bicolor 13 20 3 36 0.82

(36/4,4 7) - Furcocercous cercariae

4. Cardicola alseae

1

0

1

0.02

(1/4,4 7)

5. Apatemon gracilis 0 4 0 0 4 0.09

(4/4,4 7)

- Echinostome cercariae

6. Echinochasmus pelecani

2

0

2

0.05

(2/4,4 7) - Amphistome cercariae

7. Gastrothylax crumenifer

8

1Lox

0

9

0.20

(9/4,4 7)

รวม 30 170 1 3 204 4.62

(204/4,4 7)

155

Type Parapleurophocercous cercariae

รปท 76 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Haplorchis pumilio

(OS: oral sucker, ES: eye spot, PG: penetration gland,VS: ventral sucker,

EB: excretory bladder,Ta: tail, re: redia,C: cercaria)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย ยอมส .5 % neutralred (B) ภาพวาดตวออนระยะเซอรคาเรย (C) ตวออนระยะรเดย ยอมส .5 % neutral red

100 μm 100 μm

OS

ES

PG

VS EB

Ta

dorso-ventral

lateral finfold

lateral finfold

A B

C

C C

C

C re

100 μm

156

รปท 77 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Haplorchis pumilio

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย ยอมส Ehrlich’hematoxylin

(B) ตวออนระยะเซอรคาเรย ยอมส Semichon’s carmine & fast green

A B

100 μm

157

รปท 78 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Haplorchis pumilio

(OS: oral sucker, SP: spine , Ta: tail)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย (B) สวนบน oral sucker (C) lateral finfold บรเวณหาง

(D) หนาม (spine) บรเวณผวลาตว

OS

sp

sp

body

OS

Ta

body

lateral finfold

B A

C D

Ta

158

Type Xiphidiocercariae

รปท 79 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Allocreadium isoporum

(OS: oral sucker, ES: eye spot, P: pharynx, PG: penetration gland, VS: ventral sucker,

Ta: tail, EB: excretory bladder)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย ยอมส .5 % neutral red (B)ภาพวาดตวออนระยะเซอรคาเรย (C) ตวออนระยะเซอรคาเรย ยอมส Ehrlich’hematoxylin

(D) ตวออนระยะเซอรคาเรย ยอมส Semichon’s carmine & fast green

A B

C

50 m

D

S S

EB

PG

ES

P

OS

VS

Ta

50 m

159

รปท 80 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Allocreadium isoporum (S: stylet, OS: oral sucker, Ta: tail)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย (B) สวนบน oral sucker (C) บรเวณปลายหาง

(D) sensory hair บรเวณผวลาตว

body

Ta

A B

OS

S

sersory hair

Ta

sersory hair

C D

160

รปท 81 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Loxogenoides bicolor

(S: stylet, OS: oral sucker, Vi: virgulate gland, P: pharynx, GE: genital primordium,

PG: penetration gland, VS: ventral sucker, EB: excretory bladder, Ta: tail)

(A) ภาพวาดตวออนระยะเซอรคาเรย (B) ตวออนระยะเซอรคาเรยยอมส 0.5% neutral red

Ta

S

Vi

P

PG

VS

GE

EB

OS

50 m

A B

OS

S

Ta

161

รปท 82 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Loxogenoides bicolor (OS: oral sucker, VS: ventral sucker, SP: spine, Ta : tail)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย (B) ลกษณะของสวนหาง (C) ลกษณะของ ventral sucker

(D) หนามบรเวณสวนผวของลาตว

OS

body

Ta

VS

body

Ta

OS

VS

SP

A B

C D

162

Type Furcocercous cercariae

รปท 83 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Cardicola alseae

(An: anterior organ, PG: penetration gland, EB: excretory bladder, CB: caudal body,

Ta: tail)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย ยอมส Semichon’s carmine & fast green

(B) ภาพวาดตวออนระยะเซอรคาเรย (C) ตวออนระยะเซอรคาเรย Ehrlich’s hematoxylin

A B 100 μm C

dorso-median finfold

PG EB

sensory hair

Ta

furcal finfold

An

CB

163

รปท 84 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Apatemon gracilis

(OS: oral sucker, VS: ventral sucker, CB: caudal body, PG: penetration gland,

EB: excretory bladder,Ta: tail)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย Ehrlich’s hematoxylin (B) ภาพวาดตวออนระยะเซอรคาเรย

OS

CB

P

VS

PG EB

Ta

A B

OS

VS

body

Ta

100 μm

164

รปท 85 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Apatemon gracilis

(OS: oral sucker, VS: ventral sucker, Ta: tail, EP: excretory pore)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย (B) ภาพขยายบรเวณสวนหว (C) ภาพขยายบรเวณ ventral sucker

(D) บรเวณชองเปด excretory pore

A B

C D

165

Type Echinostome cercariae

รปท 86 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Echinochasmus pelecani (OS: oral sucker, P: pharynx, VS: ventral sucker, CG: cystogenous glands numerous,

mct: main collecting tube, EB: excretory bladder, Ta: tail)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรยยอมส 0.5% neutral red (B) ภาพวาดตวออนระยะเซอรคาเรย

Echin

100 μm

OS

A B

P

VS

EB

Ta

mct

CG

166

รปท 87 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Echinochasmus pelecani (OS: oral sucker, VS: ventral sucker, Ta: tail)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย (B) ภาพขยาย oral sucker (C) ภาพขยาย ventral sucker

(D) บรเวณหาง

body

Ta

body

OS

VS

VS

body

Ta

A B

C D

B

167

Type Amphistome cercariae

รปท 88 ลกษณะตวออนพยาธใบไม Gastrothylax crumenifer

(OS: oral sucker, ES: eye spot, P: pharynx, EP: esophagus, IC: intestinal cecum,

GA: genital atrium, VS: ventral sucker, Ta: tail, re: sporocyst, C: cercaria)

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย (B) ภาพวาดตวออนระยะเซอรคาเรย (C) ตวออนระยะซสต (Cyst)

P

VS

IC

Ta

ES

OS

100 μm

100 μm

A B

C 100 μm

168

รปท 89 ภาพ scanning electron microscope ตวออนระยะเซอรคาเรย Gastrothylax crumenifer (OS: oral sucker, SP: spine, Ta : tail )

(A) ตวออนระยะเซอรคาเรย (B) sensory hair บรเวณรอบ oral sucker

(C) หนามบรเวณสวนลาตว

OS

OS body

Ta

SP

Sensory hair

B

C A

169

บทท 5

การวเคราะหและสรปผลการศกษา

การศกษาการตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยของหอยนาจด บรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย นอกจากจะเปนการสารวจหาชนดพนธของหอยนาจดในแหลงนาแลว ยงศกษาถงสภาพแวดลอมในบรเวณจดทพบหอย ทาใหทราบถงลกษณะของพนท และสภาพแหลงนา ความสมพนธของสภาพแวดลอมกบชนดของหอย และความสมพนธในการเปนโฮสตตวกลางของหอยชนดตางๆ ชนดพนธของปรสตในพนท ทาใหทราบถงการกระจายพนธทงของหอยและพยาธใบไมในชมชนบรเวณใกลแหลงนา เพอเปนประโยชนตองานดานความหลากหลายทางชวภาพและดานปรสตวทยา โดยนาไปสการวเคราะหขอมลเกยวกบงานดานระบาดวทยาของโรคหนอนพยาธเพอประโยชนตองานดานสาธารณสขตอไป

การศกษาในครงนศกษาพนทบรเวณโดยรอบอางเกบนาเขอนปาสกชลสทธซงมพนทอยใน 2 จงหวด 4 อาเภอ คอ อาเภอพฒนานคม อาเภอทาหลวง อาเภอชยบาดาลจงหวดลพบร และ อาเภอวงมวง จงหวดสระบร โดยกาหนดจดสารวจได21 จดสารวจสภาพแวดลอมพนทโดยรอบจดสารวจ ชนดของหอยทพบมความสมพนธกบปรสต ความสามารถในการกระจายพนธของหอยและปรสต นามาวเคราะหไดดงตอไปน

.สภาพแวดลอมของพนทสารวจ

เขอนปาสกชลสทธ มลกษณะเปนเขอนดนเพอการกกเกบนาไวใชในชวงหนาแลง และแกปญหานาทวมในชวงหนาฝน ชมชนโดยรอบบรเวณเขอนปาสกชลสทธไดใชนาจากเขอนในการเกษตร จบสตวนา และเลยงสตว ดงนนแหลงนาจงมความสาคญ เพราะสามารถเปนแหลงแพรกระจายของโรคพยาธใบไมทสาคญ ซงสามารถกอใหเกดโรคพยาธใบไมในคน และสตวเศรษฐกจได เมอมการเปลยนแปลงระดบนาและอตราการไหลของนา จะสงผลตอการเปลยนแปลงปรมาณหอยใน Family Unionidae ซงเปนสตวหนาดนทจะลดนอยลงภายหลงการสรางเขอน (กรมชลประทาน, 2536) เนองดวยเขอนปาสกชลสทธมลกษณะของแหลงนาในบางบรเวณทคอนขางนงจงสามารถพบหอย Melanoides tuberculata, Tarebia granifera และ Clea (Anentome) helena ในบรเวณรอบๆ เขอนยงมการใชพนทในการทานาจงพบหอย Bithynia siamensis siamensis มกพบหอยชนดนในนาขาว ในคลองและในอางเกบนา (สชาต อปถมภและคณะ, 2538)

170

ในฤดแลงนาลดลงมากจะพบหอยสองฝามากในบรเวณจดสารวจ ซงมหนหรอขอนไมใตนา ชนดพนธของหอยสองฝาทพบไดแก Limnopema supoti เปนหอยชนดทมความสามารถในการยดเกาะกบหนหรอขอนไมเพราะมเสนใยยดเกาะกบวสดในนา ชนดหอยสองฝาทสามารถอาศยไดในเนอดน ทพบไดแก Corbicula arata, Corbicula gustaviana, Corbicula blandiana และ Indonaia

substriata หอยสองฝาทสามารถพบไดทกแหลงทงนานงและนาไหลไดแก Scabies crispata และ Scabies phaselus

2. สภาพทางกายภาพและทางเคมของพนทสารวจ

การศกษาทางกายภาพ ประกอบดวย ปรมาณแสง ความลกความเปนกรด-ดาง (pH) คาการนาไฟฟา (Conductivity) คาความขน (Turbidity) คาการละลายออกซเจนในนา (DO2) อณหภมเหนอนาและอณหภมใตนาสาหรบทางเคม ทาการตรวจสอบปรมาณแรธาตตางๆ ไดแก โครเมยม เหลก ไนเตรท ไนไตรท แมงกานส คอปเปอร ฟอสเฟต ซลเฟต ซลไฟด คลอไรด และแคลเซยมคารบอเนตสามารถแยกวเคราะหขอมลทางสภาพแวดลอมดงน ปรมาณแสง (Light Intensity) เปนปจจยทางสงแวดลอมทมความสาคญตอการดารงชวตของสงมชวตในแหลงนา ผลการศกษาพบคาปรมาณแสงมความแตกตางกนในแตละจดสารวจและชวงเวลาคาปรมาณแสงทวดไดมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสงมชวตในแหลงนา ความลกของนา (Depth of water) ในแตละจดสารวจและแตละฤดมความแตกตางกนออกไป เชน ในชวงฤดนามาก (เดอนตลาคม) ไมสามารถวดคาความลกของนาบรเวณจดสารวจไดเนองจากมการทวมของนา จนไมสามารถเกบตวอยางจากบรเวณจดสารวจได นอกจากนยงพบวาหอยสองฝามการเกาะอาศยอยตามหนและในเนอดน ชวงฤดนานอย (เดอนมนาคม) จงสามารถเกบตวอยางหอยสองฝาไดมาก

คาความเปนกรด-ดาง (pH) เปนคาทแสดงปรมาณความเขมขนของอนภาคไฮโดรเจนในนา โดยปกตสงมชวตสามารถดารงอยได เมอมคาความเปนกรด-ดางอยในชวง 5-9 (กองจดการคณภาพนา, 2550) ถาคาความเปนกรด-ดางสงหรอตาไปจะสรางความเครยดใหกบสงมชวตในนาได การศกษาสงมชวตในนาพบวาสงมชวตขนาดเลกไมสามารถขยายพนธไดทคาความเปนกรด-ดาง ตากวา 6 และปลาหลายชนดวางไขนอยลงเมอคาความเปนกรด-ดางมากกวา 8.5 (มนสน ตณฑลเวศน และไพพรรณ พรประภา, 2540) คาความเปนกรด-ดางของเขอนปาสกชลสทธอยท 7.43-9.06

ซงยงเปนชวงทสงมชวตสามารถดารงชวตอยไดปกตจดสารวจทมคา pH เกนปกตทสงมชวตสามารถดารงอยไดไดแก จดท 5 บานมะนาวหวาน หม 4 และจดท 6 บานมะนาวหวาน หม 4 (เดอนมถนายน 2554) มคา 9.06

171

คาการนาไฟฟาของนา (Conductivity) หรอคา Total Dissoved Solid (TDS) เปนตวเลขทบงบอกถงความสามารถของนาในการนากระแสไฟฟาคาการนาไฟฟาทไดชวยในการคาดคะเนผลของประจไฟฟาตางๆทมตอสมดลทางเคม และผลทางกายภาพทมตอพชและสตว และอตราการกดกรอนของสารตางๆไดดวย (ธงชย พรรณสวสด และวบลยลกษณ วสทธศกด, 2540) มรายงานวาคา conductivity มอทธพลตอการเจรญพนธของหอย (Jennings et al., 1973) ซงในแตละจดสารวจพบวาคาการนาไฟฟาของนามคาใกลเคยงกน

คาความขนของนา (Turbidity)เกดจากการทนามสารแขวนลอยตางๆอย เชน ดนตะกอน สารอนทรย สารอนนทรย แพลงคตอน และสงมชวตขนาดเลกอนๆ จากผลการสารวจพบวา มคา turbidity อยระหวาง 2 - 999 ความขนของนาจะไปบงแสง ทาใหการสงเคราะหดวยแสงของพชนาเกดขนไมด มผลตอเนองกบการเกดของสตวนา ในจดสารวจคาแตกตางกนตามจดสารวจและฤดกาล ในชวงเดอนตลาคมบางจดสารวจไมสามารถวดคาความขนของนาไดเนองจากเกดภยนาทวม

คาการละลายออกซเจนในนา (DO2) เปนคาหลกในการชวดคณภาพของแหลงนาวามความเหมาะสมตอการดารงชวตของสงมชวตหรอไมซงปรมาณออกซเจนทละลายในนาขนอยกบอณหภมของนา ความกดดนของอากาศและสงเจอปนในนา เชน เกลอชนดตางๆ (ชาญวทย

โฆษตานนทและคณะ, 2536; ธงชย พรรณสวสด และวบลยลกษณ วสทธศกด, 2540) คาออกซเจนในนาทเหมาะสมตอการดารงชวตของพชนาและสตวนา ควรมคาออกซเจนละลายอยในนาไมนอยกวา 5 มลลกรมตอลตร (UESPA, 1976) จากการสารวจ พบวามคาออกซเจนในนาท ถอเปนคาทสงมชวตทสามารถอาศยอยในแหลงนาได ซงอยในมาตรฐานคณภาพนาผวดนตามการใชประโยชนประเภทท 3 ซงมคาออกซเจนละลายนาสงกวา 3 มลลกรมตอลตร

อณหภมของนา (temperature) มความสาคญตอสงมชวตในแหลงนา โดยเปนตวควบคมการเจรญและการแพรพนธของพชนาและสตวนา อณหภมมสวนเกยวของกบอตราเรวของการเกดปฏกรยาเคม ความสามารถในการละลายของกาซ สงเหลานมผลตอกลนและรสของนา (ชาญวทย โฆษตานนทและคณะ, 2536) อณหภมทเหมาะสมตอการดารงชวตของสตวนาอยในชวง23-32 องศาเซลเซยส (กองจดการคณภาพนา, 2550) จากการสารวจพบวาในแตละจดสารวจมอณหภมเหนอนาอยในชวง 22-37 องศาเซลเซยส และอณหภมใตนา อยในชวง 22-36 องศาเซลเซยส โดยอณหภมจะเปลยนแปลงตามฤดกาล อณหภมเหนอนาและใตนามความแตกตางกนเพยงเลกนอยในแตละจดสารวจจากรายงานพบวาสงมชวตตองการอณหภมทเหมาะสมสาหรบการดารงชวตในดานตางๆ เชน การหายใจ การเจรญเตบโต การสบพนธ อตราการกนอาหาร นอกจากน

172

อณหภมยงชวยเพมอตราเมทาบอลซมของสตวนา สารอนทรยสลายตวเรวขนทาใหมแรธาตเกดไดเรวขน (กณฑรย ศรพงศพนธ, 2547) ไนเตรท (NO3

-) เกณฑมาตรฐานคาไนเตรทในแหลงนาทสงมชวตสามารถอาศยอยไดควรมคาไมเกน 5.00 มลลกรมตอลตรเพราะหากเกนคามาตรฐานแลวอาจมอนตรายตอสงมชวตในแหลงนาได (กองจดการคณภาพนา, 2550) ไนเตรทเปนองคประกอบหลกของปย ชวยในการเจรญเตบโตของพชถามปรมาณมากในแหลงนาจะทาใหพชนาเจรญเตบโตมากเกนไป และสงผลตอปรมาณออกซเจนในนา นอกจากนยงพบวา ไนโตรเจนและฟอสฟอรสทาใหเกดภาวะ

ยโทรฟเคชน (eutrophication) ในทะเลสาบและอางเกบนาซงกระตนใหพชนาเจรญเตบโตอยางผดปกต โดยเฉพาะสาหรายเซลลเดยว ทาใหปรมาณออกซเจนในนาลดลงเมอพชเหลานนตาย

ทบถม จงเปนสาเหตหนงททาใหนาเนาเสย พบวาทกจดสารวจมคา ไมเกนมาตรฐานมคาอยหวาง 0.00-0.91 มลลกรมตอลตร

ไนไตรท (NO2- ) คาเกณฑมาตรฐานของสงมชวตทสามารถอาศยอยในแหลงนาไดโดยม

คาไนไตรทไมเกน 0.50 มลลกรมตอลตร (กองจดการคณภาพนา, 2550) บางครงตรวจไมพบคา ไนไตรทเนองมาจากในบรเวณแหลงนานนมคาการแตกตวของอออนนอยมากจงทาใหไมสามารถวดคาออกมาได โดยทวไปในแหลงนาตามธรรมชาตจะมไนไตรทปรมาณตา หากพบไนไตรทมากในแหลงนาจะสงผลใหสตวนามการขนถายออกซเจนไปเลยงเนอเยอตางๆภายในรางกายลดนอยลง ผลกระทบทตามมาทาใหสตวนาตายเพมมากขน และมจานวนลดลงอยางรวดเรว (ภาควชาเคม,

2550) พบวาทกจดสารวจมคาไมเกนมาตรฐานมคาอยระหวาง 0.00-0.434 มลลกรมตอลตร

ทองแดงหรอคอปเปอร (Cu) คาเกณฑมาตรฐานของสงมชวตทอาศยอยไดในแหลงนาควรมคาคอปเปอรไมเกน 1.00 มลลกรมตอลตร (USEPA, 1976) พบวา จดท 3 บานมะนาวหวาน (เดอนมกราคม 2555) และจดท 3 หนองบวหม 9 (เดอนมนาคม 2555) มคาสงกวาเกณฑมาตรฐานเพยงเลกนอย

ฟอสเฟต (PO43-)เกณฑมาตรฐานสาหรบฟอสเฟตในแหลงนาจากรายงานไมมกาหนดไว

อยางแนชดแตจากการสารวจพบวาสงมชวตสามารถอาศยอยในแหลงนาไดอยางปกตพบวามคาอยระหวาง .0 -40.70 มลลกรมตอลตรจดท 18 บานทาหลวง และจดท 19 บานทาหลวง (เดอนมถนายน 2554) มคาสงทสด ฟอสเฟตเปนธาตทมความจาเปนตอการเจรญเตบโตของพชและสตว เชนเดยวกบไนเตรท ถามปรมาณมากจะสงผลตอระบบสงแวดลอม ทาใหวชพชนาเตบโตเรว เชน ผกตบชวา นอกจากนยงชวยในการเจรญเตบโตของสาหรายสเขยวแกมนาเงน ถาหากบรโภคนาทมสาหรายเหลานจะมผลเสยตอสขภาพ Miller (1979) ไดพบวาพวกสารอนทรยฟอสเฟตในแหลงนาสงขนเนองจากการใชผงซกฟอก ซงเปนนาทงจากอาคารบานเรอนหรอชมชน

173

ซลเฟต (SO2-4) สาหรบซลเฟตพบวาแบคทเรยบางชนดสามารถรดวซใหเปนซลไฟดได

ซงมบทบาทตอสมดลทางเคมของไฮโดรเจนซลไฟดซงอยในแหลงนา อาจเปนตวททาใหมผลเปนพษตอสตวนาได (มนสน ตณฑลเวศน และไพพรรณ พรประภา, 2540) เกณฑมาตรฐานสาหรบซลเฟตในแหลงนาจากรายงานไมมกาหนดไวอยางแนชดจากการสารวจพบวาสงมชวตสามารถอาศยอยในแหลงนาไดอยางปกต พบวามคาอยระหวาง 0.63-48.60 มลลกรมตอลตร จดท 3 หนองบวหม 9 (เดอนมนาคม 2555) และจดท 21 บานหาดเลบยาว (เดอนมถนายน 2554) มคาสงทสดคอ 48.60 มลลกรมตอลตร

ซลไฟด (SO32-) เกณฑมาตรฐานของสงมชวตในนาทสามารถอาศยอยไดควรมคาไมเกน

0.2 มลลกรมตอลตร (กณฑรย ศรพงศพนธ, 2547) จากการวเคราะหพบวาในแหลงนามปรมาณซลไฟดเกนมาตรฐานทกาหนดบางจดสารวจ ซงคาซลไฟดทสงนเกดจากการยอยแปรเปลยนมาจากซลเฟตใหเปนซลไฟด (เกรยงศกด อดมสนโรจน, 2542) คลอไรด (Cl-) เกณฑมาตรฐานสาหรบคลอรนในแหลงนาจากการรายงานไมมกาหนดไวอยางแนชด พบวามคาอยระหวาง 1.81-53.20 มลลกรมตอลตร จดท 14 บานมะนาวหวาน (เดอนมนาคม 2555) มคาสงทสดคอ 53.20 มลลกรมตอลตร แคลเซยมคารบอเนต (CaCO3) เปนองคประกอบทสาคญในการสรางเปลอกหอยโดยเปนผลกของสารหนปนมลกษณะเปนแผนแบนบางและมนวาว เพอชวยในการหอหมตวหอยไว

พบวามคาอยระหวาง 0.00-114.0 มลลกรมตอลตรจดท 1 หนองบว หม 9 (เดอนมถนายน 2554) มคาสงทสด คอ 114.0 มลลกรมตอลตร

สภาพแวดลอมทางกายภาพและทางเคมเปนตวบงชคณภาพของสงแวดลอม ซงมทงสงมชวตและไมมชวต ตลอดจนระบบนเวศทมนษยสรางขน สงแวดลอมจงมการเปลยนแปลงอยเสมอและมความสมพนธกนอยางสลบซบซอน ถาสงแวดลอมเกดการเปลยนแปลงยอมสงผลกระทบตอสงมชวตทอาศยในสงแวดลอมนนดวย เชน การดารงชวตของพช สตว และสงมชวตอนๆ จะตองมการพงพาอาศยกนและมความเกยวของสมพนธกบสงแวดลอมทไมมชวต เชน แรธาต แสงแดด มการใชพลงงานและแลกเปลยนสารอาหารซงกนและกนเปนวฏจกรทดาเนนไปเปนระบบภายใตความสมดลของธรรมชาต ดงนนหากระบบมการเปลยนแปลงเกดขนและสงผลกระทบเกยวเนองไปทงระบบ และทาใหเกดปญหากบการดารงชวตของสงมชวตอนๆ ดงนนความหลากหลายของสายพนธสงมชวตในนาสามารถเจรญเตบโตและแพรพนธได จาเปนตองมสภาพแวดลอมทเหมาะสมดวยผลจากการวเคราะหคณสมบตทางกายภาพและทางเคมของเขอนปา-สกชลสทธ คาเฉลยคณภาพนาจดวาอยในเกณฑมาตรฐานนาผวดน เพออปโภค บรโภค การประมง วายนา กฬาทางนา และเหมาะตอการดารงชวตของสตวนา

174

3. ชนดพนธของหอยและการตดเชอพยาธใบไม

การสมตวอยางหอยนาจด 21 จดรอบอางเกบนาบรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทย ทกๆ 3 เดอน เปนเวลา 1 ป ตงแตเดอนมถนายน 2554-เดอนมนาคม 2555 จานวนหอยทสมเกบไดจานวน 4,435 ตว ชนดพนธทเกบตวอยางไดมากทสด คอ Bithynia siamensis siamensis จานวน 1,505 ตว คดเปน 33.93% (1,505/4,435) และพบการตดเชอจานวน 30 ตว คดเปนอตราการตดเชอจากจานวนหอยทงหมดทสมเกบไดถง 0.68% (30/4,435)

พบวาสามารถเปนโฮสตตวกลางของพยาธใบไมไดถง 5 ชนดพนธ หอย Melanoides tuberculata

เปนชนดพนธทพบจานวนการตดเชอพยาธใบไมสงทสด คอ 170 ตว คดเปนอตราการตดเชอจากจานวนหอยทงหมดทสมเกบไดถง 3.83% (170/4,435) จากการเกบตวอยางหอยนาจดในครงนเมอตรวจสอบการกระจายพนธของหอยนาจด 16 ชนดพนธ ดงน

. หอย Lymnaea(Radix) rubiginosa สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 7 ตว ใน 3

จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 11 บานมะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล

จ. ลพบร (เดอนตลาคม 2554) เกบหอยชนด L. rubiginosa ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในแหลงนาทวประเทศไทย สาหรบตางประเทศ พบหอยชนดนในพมา ลาว กมพชา เวยดนาม มาเลเซย และอนโดนเซย (Brandt, 1974) 2. หอย Bithynia siamensis siamensis สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 1,505 ตวใน 21

จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 10 บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบาดาล

จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด B. s. siamensis ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในแหลงนาทางภาคตะวนตก ภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย สาหรบตางประเทศ พบหอยชนดนใน กมพชา ทางตอนใตของเวยดนาม และทางตอนใตของพมา (Brandt, 1974) 3. หอย Clea (Anentome) helena สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 1,003 ตว ใน 21

จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด C. helena ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในแหลงนาทวประเทศไทย สาหรบตางประเทศ พบหอยชนดนในอนเดย ลาว ทางตอนใตของเวยดนาม กมพชา มาเลเซย และอนโดนเซย (Brandt, 1974)

4. หอย Filopaludina javanica สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 67 ตวใน 14 จดสารวจ

ในการสารวจครงนพบวา จดท 19 บานทาหลวง 2 ต. ทาหลวง อ. ทาหลวง จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด Filopaludina javanica ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธ

ในแหลงนาทวประเทศไทย สาหรบตางประเทศ พบหอยชนดนในทางตอนใตของลาว กมพชา ทาง

175

ตอนใตของเวยดนาม (Brandt, 1974)

5. หอย Filopaludina sumatrensis polygramma สมเกบตวอยางไดทงหมด

จานวน 250 ตว ใน 14 จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 13 บานมะนาวหวาน 5 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด Filopaludina

sumatrensis polygramma ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในแหลงนาทวประเทศไทย สาหรบตางประเทศ พบหอยชนดนใน กมพชา มาเลเซย และอนโดนเซย (Brandt,

1974)

6. หอย Melanoides tuberculata สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 627 ตว ใน 12 จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด Melanoides tuberculata ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในแหลงนาทวประเทศไทย สาหรบตางประเทศ ในตางประเทศสามารถพบการแพรกระจายพนธทางตอนใตของทวปยโรป อฟรกา เอเชย ตอนใตของหมเกาะแปซฟกและประเทศออสเตรเลย (Brandt, 1974)

7. หอย Pila ampullacea สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 100 ตว ใน 15 จดสารวจ

ในการสารวจครงนพบวาจดท 10 บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบหาดาล จ. ลพบร(เดอนตลาคม 2554) และจดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร (เดอนตลาคม 2554) เกบหอยชนด Pila ampullacea ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในแหลงนาทวประเทศไทย สาหรบตางประเทศ ในตางประเทศสามารถพบการแพรกระจายพนธในลาว กมพชา เวยดนาม มาเลเซย บอเนยวและอนโดนเซย (Brandt, 1974)

8. หอย Pomacea sp. สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 203 ตว ใน 16 จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 10 บานมะกอกหวาน 1 ต. มะกอกหวาน อ. ชยบหาดาล จ. ลพบร (เดอนมกราคม 2555) เกบหอยชนด Pomacea sp. ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในแหลงนาทวประเทศไทย สาหรบตางประเทศ ถนกาเนดหอยเหลานในทวปอเมรกากลาง อเมรกาใต หมเกาะอนเดยตะวนตก และบรเวณตอนใตของประเทศสหรฐอเมรกา (สชาต อปถมภและคณะ, 2538)

9. หอย Tarebia granifera สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 14 ตว ใน 2 จดสารวจ

ในการสารวจครงนพบวาจดท 14 บานมะนาวหวาน 6 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร(เดอนเมษายน 2555) เกบหอยชนด T. granifera ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในแหลงนาทวประเทศไทย ในตางประเทศสามารถพบการแพรกระจายพนธในอนเดย เอเชย

176

ตะวนออกเฉยงใต ตอนใตของจน อนโดนเซย ฟลปปนส และทางดานตะวนตกของหมเกาะแปซฟก (Brandt, 1974)

10. หอย Corbicula arata สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 196 ตว ใน 19 จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนเมษายน2555) เกบหอยชนด C.arata ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในประเทศไทยบรเวณ แมนาเมย แมนาปงและแมนานาน (Brandt, 1974) 11. หอย Corbicula blandiana สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 3 ตว ใน 2 จดสารวจในการสารวจครงนพบวาจดท 11 บามะกอกหวาน 2 ต. มะกอกหวาน (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด C. blandiana ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในประเทศไทยบรเวณ แมนาโขง แมนาทางตอนเหนอของประเทศไทย (Brandt, 1974)

12. หอย Corbicula gustaviana สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 29 ตว ใน 5 จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 21 บานหาดเลบยาว 2 ต. วงมวง อ. วงมวง จ. สระบร (เดอนเมษายน2555) เกบหอยชนด C. gustaviana ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในประเทศไทยบรเวณ ภาคใตของประเทศไทย ปากแมนาตาป (Brandt, 1974)

13. หอย Indonaia substriata สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 69 ตวใน 10 จดสารวจ

ในการสารวจครงนพบวาจดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม

จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด I. substriata ไดมากทสด หอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในประเทศไทยบรเวณ แมนาโขง แมนาแควนอย แมนาแควใหญ แมนาเจาพระยา แมนาปง มานานาน แมนาเขก (Brandt, 1974)

14. หอย Limnopema supoti สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 132 ตว ใน 12

จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 12 บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด L. supoti ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในประเทศไทยบรเวณ แมนาเขก หวยสาน จงหวดเลย (Brandt, 1974)

15. หอย Scabies crispata สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 98 ตว ใน 12

จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต.มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด S. crispata ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในประเทศไทยบรเวณ ลมนาทางภาคใต แมนาพทลง แมนาโขง และสาขาของแมนาโขง (Brandt, 1974)

177

16. หอย Scabies phaselus สมเกบตวอยางไดทงหมดจานวน 132 ตว ใน 10

จดสารวจ ในการสารวจครงนพบวาจดท 1 วดเขาพระ 1 ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร(เดอนมถนายน 2554) เกบหอยชนด S. phaselus ไดมากทสดหอยชนดนมรายงานพบการกระจายพนธในประเทศไทยบรเวณ แมนาโขงแมนาสงครามหวยทวย บรเวณจงหวดนครพนม

ลาตะคลอง จงหวดนครราชสมา (Brandt, 1974) การตดเชอพยาธใบไมในหอยนาจดสามารถตรวจไดจากตวออนพยาธใบไมระยะ

เซอรคาเรยสปอโรซสต และรเดยสาหรบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยถอเปนระยะทมความสาคญในการใชจาแนกกลมและชนดของพยาธใบไมไดดทสด เนองจากตวออนพยาธใบไมระยะนมรปรางและอวยวะตางๆชดเจน มความจาเพาะของอวยวะ รวมถงตาแหนงของอวยวะสามารถใชในการจดจาแนกรปแบบ (type) จนถงชนดของพยาธใบไมได (Malex, 1922 a,b;

Komiya, 1961; Schell, 1970; Yamaguti, 1975; Ito, 1980) สามารถนาผลการศกษาความสามารถในการเปนโฮสตตวกลางของหอยชนดพนธตางๆ (สชาต อปถมภ และคณะ, 2538) ซงในแตละชนดพนธของหอยมการตดเชอพยาธใบไมทแตกตางกนออกไปสงผลใหทราบการแพรกระจายของพยาธชนดนนๆ ในบรเวณสารวจรวมไปถงการวเคราะหขอมลเพอแกปญหาสาธารณสขตอไปในอนาคต

การศกษาในครงนสามารถจาแนกชนดตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยได 5 รปแบบ (types) 7 ชนดพนธไดแก

Type Parapleurolophocercous cercariae พบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย 1 ชนด คอ

. Haplorchis pumilio Looss, 1899 (Yamaguti, 1975) พบจากหอยทงหมด 148 ตว คดเปนรอยละ 72.55 (148/204) ของพยาธทงหมดทพบ พบทงหมด 7 จดสารวจ จดทพบอตราการตดเชอ H. pumilio สงทสด คอ จดท 16 บานแกงผกกด 2 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554)

H. pumilio จดเปนพยาธใบไมใน Family Heterophyidae สามารถพบระยะตวแกของพยาธใบไมชนดนไดในลาไสของคน สนข แมว หน (ประยงค ระดมยศ และคณะ, 2539) และสามารถเจรญพฒนาเปนตวเตมวยไดในพวกสตวปก เชน ลกเปด ลกไก (Yamaguti, 1975) มรายงานพบตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในปลานาจด Oreochromys niloticus, Gambusia ffinis (Saad &

Abed, 1995) Ophiocephalus striatus, Glossogobius giurus, Acanthogobius sp., Muglil sp.,

Cyprinus sp., Carasisius sp., Misgurnus sp. (Yu & Mott, 1994) Puntinus binotatus, Putius palata,

Ophicephalus striatus (Velasquez, 1973) การศกษาตวออนระยะเซอรคาเรยของพยาธใบไมชนดนมรายงานพบในหอย Melania reiniana var. hidachinensis, Melanoides tuberculata chinensis

178

(Yamaguti, 1975), Melania tuberculata (Dung, 2007) และ Melanopsis (Farahnak, 2006) ในประเทศไทย H. pumilio มรายงานพบในหอย M. jugicostis บรเวณนาตกเอราวณ จงหวดกาญจนบร (Ukonget al., 2007) และผลการศกษาในครงน พบ H. pumilio ในหอยนาจด 2 ชนดเปนโฮสตตวกลาง ไดแก Melania tuberculata, Bithynia siamensis siamensis โดยการแพรกระจายของ H.

pumilio มมากและมความสามารถในการใชโฮสตตวกลางไดหลายชนดพนธ ทาใหสามารถกอโรคพยาธใบไมในลาไส โดยกนซสตตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยในปลามเกลดพวก Carassius และ Cyprinus ทาใหมการแพรกระจายสสตวเลยงและคนเปนจานวนมาก

Type 2 Xiphidiocercariae พบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย 2 ชนด คอ

2. Allocreadium isoporum Looss, 1894 Odhner, 1901 (Yamaguti, 1975) พบจากหอยทงหมด 4 ตว คดเปนรอยละ1.96 (4/204) ของพยาธทงหมดทพบ พบทงหมด 1 จดสารวจ คอ จดท 4 ทาปลาเขาพระ 2 ต. หนองบว อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554)

A. isoporum พยาธใบไมใน Family Allocreadiidae มรายงานวาสามารถพบตวออนระยะเซอรคาเรยในหอย sphaerium rivicola (Yamaguti, 1975) และในบรเวณแมนา Rokytná

ประเทศสโลวาเกย (Moravec F., 1992) ไดทาการศกษาพยาธใบไม A. isoporum พบวาหอยSphaerium scopoli และ Pisidium Pfeiffer เปนโฮสตลาดบทหนง (first intermediate hosts) และผลการศกษาในครงน พบ A. isoporum ในหอยนาจด 1 ชนดเปนโฮสตตวกลาง ไดแก Bithynia

siamensis siamensis . Loxogenoides bicolor Kaw, 1945 (Yamaguti, 1975) พบจากหอยทงหมด 36 ตว คดเปนรอยละ 17.65 (36/204) ของพยาธทงหมดทพบ พบทงหมด 11 จดสารวจจดทพบอตราการตดเชอ L. bicolor สงทสด คอจดท 17 บานแกงผกกด 3 ต. แกงผกกด อ. ทาหลวง จ. ลพบร (เดอนเมษายน 2555)

L. bicolor เปนพยาธใบไมใน Family Lecithodendriidae มรายงานการพบพยาธตวแกในกบและสามารถพบตวออนระยะเซอรคาเรยในหอย Goniobasis depygis (Yamaguti, 1975) ในประเทศไทย L. bicolor มรายงานพบในหอย M. tuberculata และ T. scabra บรเวณนาตกเอราวณ จงหวดกาญจนบร (Ukonget al., 2007) ผลการศกษาในครงนพบหอย 8 ชนดเปนโฮสตตวกลาง ไดแก T. granifera, M. tuberculata, T. scabra, B. citrina, B. c. costula, B. wykoffi, Adamietta

housei และ M. jugicostis นบไดวาเปนพยาธทมการแพรกระจายมากทสดและมความสามารถในการใชหอยเปนโฮสตตวกลางไดหลายชนดพนธและผลการศกษาในครงน พบ L. bicolor ในหอยนาจด 3 ชนดเปนโฮสตตวกลาง ไดแก Bithynia siamensis siamensis, Melanoides tuberculata และ Tarebia granifera

179

Type 3 Furcocercous cercariae พบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย 2 ชนด คอ 4. Cardicola alseaeMeade et Pratt, 1965 (Yamaguti, 1975) พบจากหอยทงหมด 1 ตว

คดเปนรอยละ 0.49 (1/204) ของพยาธทงหมดทพบพบทงหมด 2 จดสารวจไดแกจดท 9

บานโคกสลง 2 ต. โคกสลง อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนมกราคม 2555) และ จดท 12

บานมะนาวหวาน 4 ต. มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนเมษายน 2555)

C. alseae เปนพยาธใบไมเลอดในปลาและจดอยใน Family Sanguinicolidae (Schell,

1970) มรายงานพบตวออนระยะสปอโรซสตในหอย Oxytrema silicula (Yamaguti, 1975)

และผลการศกษาในครงน พบ C. alseae ในหอยนาจด 1 ชนดเปนโฮสตตวกลาง คอ Filopaludina

sumatrensis polygramma

5. Apatemon gracilis Szidat, 1928 (Yamaguti, 1975) พบจากหอยทงหมด 4 ตว คดเปน

รอยละ 1.96 (4/204) ของพยาธทงหมดทพบ พบทงหมด 4 จดสารวจ

A. gracilis เปนตวออนพยาธใบไมในนก จดอยในกลม Fucocercous cercariae (Schell,

1962) มรายงานการพบตวออนพยาธใบไมในเนอเยอหอยทากนาจด ชนด Erpobdella testacea, E.

octoculata, Glossipbnisa complanata, Haemopis sanguisuga, Helobdella stagnalis, Protoclepsis

tesselata, Erpobdella spp. (Nasir,1974) และผลการศกษาในครงน พบ A. gracilis ในหอยนาจด 1 ชนดเปนโฮสตตวกลาง คอ Melanoides tuberculata

Type 4 Echinostome cercariae พบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย 1 ชนด คอ

6. Echinochasmus pelecani Johnston et Simpson, 1944 (Yamaguti, 1975) พบจากหอยทงหมด 2 ตว คดเปนรอยละ 0.98 (2/204) ของพยาธทงหมดทพบพบทงหมด 1 จดสารวจคอ จดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต.มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนมถนายน 2554)

E. pelecani จดอยในรปแบบ Echinostome cercariae โดยมลกษณะทสาคญ คอพบ spine

collar รอบ oral sucker และสามารถพบตวออนพยาธใบไมระยะรเดยในหอยนาจด Plotiopsistatei

วงศยอย Melaniidae ตวออนระยะเมตาเซอรคาเรยพบการฝงตวในบรเวณเหงอกปลาเทานน โดยกอนหนานไดมการทดลองในลกกบ (ลกออด) Crinia sp., America spp. ไมพบการฝงของตวออนพยาธระยะเมตาเซอรคาเรยแตอยางใด และตวเตมวยสามารถพบไดในนกเปดนา Pelecanus

conspicillatus (Yamaguti, 1975) ผลการศกษาในครงนพบหอยนาจด 1 ชนด ทเปนโฮสตตวกลาง คอ Bithynia siamensis siamensis

180

Type 5 Amphistome cercariae พบตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย 1 ชนด คอ

7. Gastrothylax crumenifer Creplin, 1847 Otto, 1896 (Yamaguti, 1975) พบจากหอยทงหมด 9 ตว คดเปนรอยละ 4.41 (9/204) ของพยาธทงหมดทพบพบทงหมด 1 จดสารวจคอ จดท 5 บานมะนาวหวาน 1 หม 4 ต.มะนาวหวาน อ. พฒนานคม จ. ลพบร (เดอนมกราคม 2555)

G. crumenifer สามารถจดอยในรปแบบ Amphistome cercariae พยาธใบไมรปแบบน มลกษณะสาคญ คอ ม ventral sucker ขนาดใหญอยสวนทายของลาตวและ oral sucker มขนาดเลก ลาตวมขนาดใหญ หางยาว สวนใหญมตา (eye spots) ทม pigment ขนาดใหญและม caudal sucker ขนาดใหญ ตวออนพยาธใบไมระยะเซอรคาเรยชนดนจะฝงตวเปนตวออนระยะเมตาเซอรคาเรย

ในพชนา หรอบนผวหนงของกบเปนปรสตในลาไสของกบและมา (Yamaguti, 1975) ผลการศกษาในครงนพบหอยนาจด 1 ชนด ทเปนโฮสตตวกลาง คอ Bithynia siamensis siamensis

การศกษายงพบวาพยาธมการตดเชอรวมไดในหอย 1 ตว โดยการตดเชอทพบไดในการศกษาในครงน มทงแบบ ตดเชอพยาธ 1 ชนด ในหอย 1 ตว (single infection) ตดเชอพยาธ 2

ชนดในหอย 1 ตว (double infections) ซงการศกษาในครงนพบหอย 2 ชนดทมการตดเชอแบบ double infections ไดแก หอย B. s. siamensis 1 ตว 1 รปแบบ คอ L. bicolor+G.crumenifer และ หอย Melanoides tuberculata 6 ตว 2 รปแบบ คอ L. bicolor+H. pumilio และ L. bicolor+A.gracilis

สรปผลการวจย ขอมลทไดจากการศกษาของหอยนาจดและการตดเชอตวออนพยาธใบไมระยะเซอร-คาเรยของหอยนาจด บรเวณเขอนปาสกชลสทธประเทศไทยในครงนนอกจากจะเปนการสารวจชนดพนธของหอยนาจดแลวยงเปนประโยชนตองานดานความหลากหลายทางชวภาพ รวมถงการศกษาสภาพแวดลอมในบรเวณทพบหอยและศกษาความสมพนธของโฮสตตวกลางกบชนดพนธพยาธใบไมเพอนาผลไปวเคราะหรวมกบงานอนๆ เพอเปนแนวทางควบคมและปองกนความเสยงตอโรคพยาธในชมชนและพนทใกลเคยง ในการพฒนาคณภาพชวตตอไป

ขอเสนอแนะการดาเนนการวจยตอ ความหลากหลายของสงมชวตในแหลงนาและพนทโดยรอบแสดงถงความอดมสมบรณของพนท และเมอมการอพยพของคนและสตวเชน สตวเลยง และนก ซงสามารถควบคมไดยากเขามาในพนท ยอมมความเปลยนแปลงทจะตามมาในหลายๆดานพรอมคนและสตวโรคพยาธใบไมจงมความสาคญมากกบงานดานสาธารณสขมลฐานจงไมไดมแคการตรวจโรคในคนเทานน ยงตอง

181

สนใจศกษาสตวทมความสามารถในหารเปนโฮสต เพอเฝาระวงและควบคมรวมถงแกปญหาอยางตอเนอง จงตองอาศยความรวมมอของหลายฝายในการดาเนนงานตอไปในอนาคต

182

รายการอางอง

ภาษาไทย

กณฑรย ศรพงศพนธ. (2547). มลพษทางนา (พมพครงท 3). นครปฐม: ภาควชาวทยาศาสตร

สงแวดลอม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. กรมควบคมโรคตดตอ. (2541). ปรสตหนอนพยาธทางการแพทยทฤษฎและปฏบตการ. กรงเทพ ฯ:

โรงพมพการศาสนา กรมการศาสนา. กองโรคตดตอทวไป.กระทรวงสาธารณสข. กรมชลประทาน. (2536). การศกษาผลกระทบสงแวดลอม. กรงเทพฯ: กรมชลประทานกระทรวง

เกษตรและสหกรณ. เกรยงศกด อดมสนโรจน. (2542). การบาบดนาเสย (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: หางหนสวนจากด

สยามสเตชนเนอรซบพลายส. จฑามาศ จวาลกษณ, พชต พรหมประศร, และอรภา นาคจนดา. (2550). หอยกาบนาจดของไทย

(พมพครงท 1):โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจากด.

ชาญวทย โฆษตานนท, ปทมพร เมองพระ, กลยา ศรพทธชาต, และกณฑรย ศรพงศพนธ. (2536). การสารวจความเปลยนแปลงบางประการของแหลงนาในมหาวทยาลยศลปากร

วทยาเขต พระราชวงสนามจนทร. นครปฐม: ภาควชาชววทยาและภาควชาวทยาศาสตร

สงแวดลอม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. ธงชย พรรณสวสด, และวบลยลกษณ วสทธศกด. (2540). คมอวเคราะหนาเสย (พมพครงท 3).

สมาคมวศวกรสงแวดลอมแหงประเทศไทย. ประยงค ระดมยศ, สวณสภเวชย, และศรชย หลดารยสวรรณ. (2539). ตาราปรสตวทยาทาง

การแพทย. กรงเทพฯ: เมดคล มเดย. ผสด ศรอรณ. (2547). เอกสารประกอบการสอน “สณฐานวทยาของหอย”. ภาควชาเวชศาสตร

สงคมและสงแวดลอม คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวทยาลยมหดล. กรงเทพฯ. มาตฐานคณภาพนาในแหลงนาผวดน. วนทคนขอมล 19 เมษายน 2556, จาก กรมควบคมมลพษ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เวปไซด: http://www.pcd.go.th/info

_serv/reg_std_water05.html

183

มนสน ตณฑลเวศน, และไพพรรณ พรประภา. (2540). การจดการคณภาพนาและการบาบดนาเสย

ในบอเลยงปลาและสตวนาอนๆ (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: สานกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. วสทธ ใบไม. (2538). สถานภาพ ความหลากหลายทางชวภาพ ในประเทศไทย (พมพครงท 1).

กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.). วนชย มาลวงษ, ผวพรรณ มาลวงษ, และนมตร มรกต. (2544). ปรสตวทยาทางการแพทย :

โปรโตซวและหนอนพยาธ (พมพครงท 1). ขอนแกน: โรงพมพคลงนานาวทยา. สชาต อปถมภ, มาลยา เครอตราช, เยาวลกษณ จตรามวงศ, และศรวรรณ จนทเตมย. (2538).

สงขวทยา (พมพครงท 1). กรงเทพฯ: ศกดโสภาการพมพ. สลกษณ อยคง. (2547). คมอปฏบตการ วชาไมโครเทคนค. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร. นครปฐม

ภาษาตางประเทศ Adam, R., Arnold, H.,Pipitgool, V.,Sithithaworn, P.,Hinz, E., &Storch, V. (1993). Studies on

Lophocercous cercariae from Bithynia siamensis goniomphalus (Prosobranchia:

Bithyniidae). Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health. 24 (4),

697-700.

Allison, F. R. (2001). Records of trematodes and cestodes of the bar-tailed godwit, Limosa

lapponica baueri Nauman from New Zealand. Records of the Canterbury Museum.15,

9-10.

Bartoli, P., &Combes, C. (1986). Strategies de dissemination des cercaries de trematodes dans un

ecosysteme marin littoral. ActaOecolOecol Gen. 7(2), 101-114.

Bearup, A. J. (1955). A Schistosome larva from the marine snail Pyrazus australis as a cause

of cercarial dermatitis of man. Medical Journal of Australia.1, 955-960.

Bearup, A. J. (1956). Life cycle of Austrobilharziaterrigalensis Johnson, 1917. Parasitology.

46, 470-479.

Brandt, A. M. (1974). The non-marine aquatic mallusca of Thailand. Archiv fur Molluskenkunde.

105,I – IV, 1-423.

Brown, H. W. (1975). Basic clinical parasitology. (4thed.). New York: Appleton-Century-Crofts.

Chai, J. Y., Han, E. T., Park, Y. K., Guk, S. M., & Lee, S. H. (2001). Acanthoparyphium

184

tyosenense: the discovery of human infection and identification of its source. Journal of

Parasitology. 87, 794-800.

Chai, J. Y., &Lee, S. H. (2002). Food-borne intestinal trematode infections in the Republic of

Korea. Parasitology International. 51, 129-154.

Chu, G. W. T. C., &Cutress, C. E. (1954). Austrobilharzia variglandis (Miller and Northup,

(1926) Penner, 1953. (Trematoda: Schistosomatidae) in Hawaii with notes on its

biology International Journal For Parasitology. 40, 515-532.

Combes, C., Fournier, A.,Mone, H., &Theron, A. (1994). Behaviours in trematodecercariae that

enhance parasite transmission: patterns and processes. Parasitology. 109, S3-S13.

Devi, N. P., & Jauhari, R. K. (2007). Diversity and cercarial shedding of malaco fauna collected

from water bodies of Ratnagiri district, Maharashtra. Acta Tropica. 105(3), 249-52.

Diaz, M. T., Bashirullah, A., & Malave, Y. (2006). Cercaria marinoi n. sp., infecting

Melanoides tuberculata (Prosobranchia: Thiaridae), and the corresponding

metacercaria obtained experimentally in Bufo spp. (Anura: Bufonidae) in the sucre

state, Venezuela. Proceeding of the 11th International Congress of Parasitology ICOPA

XI. Glasgow, Scotland, United Kingdom.

Dung, D. T. (2007). Trematode infections in people of Nghia Phu and Nghia Lac communes,

Nghia hung District, Nam dinh province, Vietnam. Thesis submitted in partial

fulfillment of the requirements for the degree of master, science (Tropical medicine),

Faculty of graduate studies Mahidol University, Bangkok.

Farahnak, A., Vafaie-Darian, R., & Mobedi, I. (2006). A Faunistic Survey of Cercariae from

Fresh Water Snails: Melanopsis spp. and their Role in Disease Transmission. Iranian

Journal Public Health. 35(4), 70-74.

Faust, E. C. (1924). Clwistogarnia holothuTitma, a new type of holostome fluke. Proc.

Helminth. Soc. Wash. International Journal For Parasitology. 11, 121.

Faust, E. C., & Nishigori, M. (1926). The life cycles of two new species of Heterophyidae,

parasitic in mammals and birds. International Journal For Parasitology. 13(2), 91-128.

Giboda, M., Ditrich, O.,Scholz, T.,Viengsay, T., & Bouaphanh, S. (1991). Current status of

food-borne parasitic zoonoses in Laos. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine

and Public Health. 22, 56-61.

185

Giboda, M., Malek, E. A., & Correa, R. (1997). Human schistosomiasis in Puerto Rico: Reduced

prevalence rate and absence of Biomphalaria glabrata. American Journal of Tropical

Medicine and Hygiene. 57, 564-568.

Gold, D., & Lengy, J. (1974). Studies on larval stages of digenic trematodes in aquatic molluscs

of Israel. 4. on five cercariae from the freshwater snail Melanoides tuberculata (Müller,

1774). Israel Journal of Zoology. 23,143-161.

Grodhaus, G., & Keh, B. (1958). The marine, dermatitis - producing cercaria of Austrobilharzia

variglandis in California (Trematoda: Schistosomatidae). International Journal For

Parasitology. 44, 633-638.

Harinasuta, C., & Harinasuta, T. (1984). Opisthorchis viverrini: Life cycle, intermediate hosts,

transmission to man and geographical distribution in Thailand. Advances In Drug

Research. 34 (II), Nr. 9b, 1164-1167.

Hsu, P. K. (1951). A comparative study of the early larval stages of some heterophyid trematodes

belonging to the genera Haplorchis and Procerovum (Trematoda : Heterophyidae).

Lingnan Science Journal. 23, 235-256.

Ito, J. (1980). Studies on cercariae in Japan. Japan. Shizuoka university.

Jenning, A. C., Kock, K. N., & Vaneeden, J. A. (1973). The effect of the total dissolved salts in

water on the biology of the freshwater snail Biomphalaria pfeifferi. Wetenskaplike

Bydraes van die PU vir CHO. Reeks B. Natuurwet. 50, 1- 26.

Jobin, W. R., Brown, R. A., Velez, S. P., & Ferguson, F. F. (1977). Biological control of

Biomphalaria glabrata in major reservoirs in Puerto Rico. American Journal of

Tropical Medicine and Hygiene. 26, 1018-1024.

Jobin, W. R., & Laracuente, A. (1979). Biological control of schistosome transmission in flowing

water habitats. American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 28, 916-917.

Komiya, Y. (1961). The excretory system of digenetic trematodes. Tokyo: Japan.

Krailas, D., Chotesaengsri, S., Dechruksa, W., Nanchote, S., Chuanprasit, C., Veeravechsukij, N.,

Boonmekam, D., & Koonchornboon, T. (2012). Species diversity of aquatic mollusks

and their cercarial infections; Khao Yai National Park, Thailand. The journal of

Tropical Medicine and Parasitology. 35, 37-47.

Krailas, D., Chotesaengsri, S., Pattaradussadee, N., Notesiri, N., & Dechruksa, W. (2008).

186

Bucephalid (Gasterostome) Cercariae Obtained from Freshwater Clams in Thailand.

Journal Trop Med Parasitol. 31, 70-76.

Krailas, D., Dechruksa, W., Ukong, S., & Janecharut, T. (2003). Cercarial infection in Paludomus

petrosus, Freshwater snail in Pa La-U Waterfall. Southeast Asian Journal of Tropical

Medicine and Public Health.34, 286-290.

Krailas, D., Namchote, S., & Rattanathai, P. (2011). Human intestinal flukes Haplochris taichui

And Haplochris pumilio in their intermediate host, freshwater snails of the families

Thiaridae and Pachychilidae, in southern Thailand.Zoosyst. Evol. 87(2), 349-360.

Kumchoo, K., Wongsawad, C., Chai, J. Y., Vanittanakom, P., & Rojanapaibul, A. (2005). High

prevalence of Haplorchis taichui metacercariae in Cyprinoid fish from Chiang Mai

province, Thailand. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health.

36(2), 451-455.

Labbo, R., Djibrilla, A., Zamanka, H., Garba, A., & Chippaux, J. P. (2007). Bulinus forskalii:

a new potential intermediate host for Schistosoma haematobium in Niger. Transactions

of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene. 101, 847-848.

Lauckner, G. Diseases of Mullusca: Bivalvia In Kinne, O (Ed.), Diseases of Marine Animals,

Vol. II. BiologisheAnstalt. Hamburg. Helgoland, 477-879.

Lühe, M. (1909). Parasitische Plattwurmer, I Trematodes. In: Brauer A Hrsg. Die

Susswasserfauna Deutschlands. Hefte Zur Unfallheilkunde. 17, 1-217.

Malex, E. A. (1922a). Snail Transmitted parasitic disease Vol.1. Florida: CRC Press, Inc.

Boca Raton.

Malex, E. A. (1922b). Snail Transmitted parasitic disease Vol.2. Florida : CRC Press, Inc.

Boca Raton.

Malek, E. A. (1962). Laboratory Guide and Notes for Medical Malacology. USA: Burgess

publishing company.

Malek E. A. (1980). Snail-transmitted parasitic disease Vol1. Florida : CRC Press, Inc.

Boca Raton.

Malex, E. A., & Cheng, T. C. (1974). Medical and Economic malacology. New York:

Academic Press.

Martorelli, S. R., Poulin, R., & Mouritsen, K. N. (2006). A new cercaria and metacercaria of

187

Acanthoparyphium (Echinostomatidae) found in an intertidal snail Zeacumantus

Subcarinatus (Batillaridae) from New Zealand. Parasitology International. 55(3),

163-7.

McKenna, P. B. (1998). Checklist of helminth and protozoan parasites of birds in New Zealand.

Surveillance (Wellington). 25, 3-12.

Michelson, E. H. (1992). Journal Title, Malacological review. Malacol. review. 25, 67-71.

Mimori, T., Hirai, H., Kifune, T., & Inada, K. (1982). Philophthalmus sp. (Trematoda) in

a human eye. American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 31, 859-861.

Miura, O., & Chiba, S. (2006). Effects of trematode double infection on the shell size and

distribution of snail hosts. Parasitology International. 56(1),19-22.

Miura, O., Kuris, A. M., Torchin, M. E., Hechinger, R. F., Dunhum, E. J., & Chiba, S. (2005).

Molecular-genetic analyses reveal cryptic species of trematodes in the intertidal

gastropod, Batillariacumingi (Crosse). International Journal For Parasitology. 35,

793-801.

Molloy, J. B., & Anderson, G. R. (2006). The distribution of Fasciola hepatica in Queensland,

Australia, and the potential impact of introduced snail intermediate hosts. Veterinary

Parasitology. 137, 62-66.

Moravec, F. (1992). Observations on t he bionomy of Allocreadiumisoporum (Looss, 1894)

(Trematoda: Allocreadiidae). Folia Parasitologica .39(2), 133-44.

Nakagawa, K. (1915).On the cercariae of fresh water snails in Shinchiku Province, Formosa.

Taiwan Igakkai Zasshi. 148, 107-120.

Neva F. A., & Brown H. W. (1994). Basic clinical parasitology. (6thed.). Connecticut:

Appleton & Lange.

Noble, E. R., Noble, G. A., Schad, G. A., & Macinnes, A. J. (1989). Parasitology: The biology of

animal parasitology. (6 th ed.). USA: Lea and febiger.

Nollen, P. M., & Kanev, I. (1995). The taxonomy and biology of philophthalmid eyeflukes.

Advances In Parasitology. 36, 205-269.

Pennak, R. W. (1989). Freshwater invertebrate of the United States. (2nded.). New York: Wiley

Interscience Publication.

Pearson, J. C., & Ow Yang, C. K. (1982). New species of Haplorchis from Southeast Asia,

188

together with keys to the Haplorchis-group of heterophyid trematodes of the region.

Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health. 18, 35-60. Petney, T., Sithithaworn, P., Andrews, R., Kiatsopit, N., Tesana, S., Grundy-Warr, C., &

Ziegler, A. (2012). The ecology of the Bithynia first intermediate hosts of Opisthorchis

viverrini. Parasitology International. 61, 38–45.

Pointier, J. P. (1993). The introduction of Melanoides tuberculata (Mollusca: Thiaridae) to

the island of Saint Lucia (West Indies) and its role in the decline of Biomphalaria

glabrata, the snail intermediate host of Schistosoma mansoni. Acta Tropica. 54 (1):

13-18.

Pointier, J. P., & Guyard, A. (1992). Biological control of the snail intermediate hosts of

Schistoso mamansoni in Martinique, French West Indies. Tropical Medicine and

Parasitology. 43, 98-101.

Pointier, J. P., & Giboda, M. (1999).The case for Biological control of snail intermediate host

of Schistoso mamansoni. Parasitology Today. 15(10), 395-397.

Pointier, J. P., & Jourdane, J. (2000). Biological control of the snail hosts of schistosomiasis in

areas of low transmission: the example of the Caribbean area. Acta Tropica.77, 53-60.

Pointier, J. P., Guyard, A., & Mosser, A. (1989). Biological control of Biomphalaria glabrata

And B. straminea by the competitor snail Thiara tuberculata in a transmission site of

schistosomiasis in Martinique, French West Indies. Annals of Tropical Medicine and

Parasitology. 83, 263-269.

Pointier, J. P., Theron, A., & Borel, G. (1993). Ecology of the introduced snail Melanoides

tuberculata (Gastropoda: Thiaridae) in relation to Biomphalaria glabrata in

the marshy forest zone of Guadeloupe, French West Indies. Journal of Molluscan

Studies. 59, 421-428.

Prentice, M. A. (1983). Displacement of Biomphalaria glabrata by the snail Tarebia granifera

in field habitats in St. Lucia. West Indies. Annals of Tropical Medicine and

Parasitology.77, 51-59.

Rohde, K. (1977).The bird schistosome Austrobilharzia terrigalensis from the Great Barrier

Reef, Australia. Zeitschrift Fur Parasitenkunde. 52, 39-51.

189

Rothchild, M. (1938). A note of finfolds of cercariae of the Superfamily Opisthorchioidea Vogel,

1934 (Trematoda). Novitates Zoologicae. 41, 170-173.

Saad, AIAe-K., & Abed, G. H. (1995). Studies on the life cycle of Haplorchis pumilio (Looss,

1896) Looss,1899 with morphological redescription of larval and adult stages. Journal

of the Egyptian Society of Parasitology. 25, 795-806.

Salam, J. A., & Sreelatha, B. S. (1998). A list of larval digenetic trematodes parasitizing some

marine invertebrates of Kuwait Bay. Kuwait Journal Science Eng. 25, 409-434.

Salam, J. A., & Sreelatha, B. S. (2004). Description and surface topography of the cercaria of

Austrobilharzia sp. (Digenea: Schistosomatidae). International Journal For

Parasitology. 53, 11-21.

Schell, S. C. (1962). Parasitology laboratory manual. New York: John Wiley and sons.

Schell, S. C. (1970). How to know the Trematode. Wm. Iowa: C. Brown Publishers.

Schell, S. C. (1985). Handbook of trematodes of North America north of Mexico. Moscow:

University Press of Idaho.

Schmidt, G. D., & Roberts, L. S. (1981). Foundations of parasitology. (2nd ed.). London:

The C.V. Mosby company.

Seo, B. S., Hong, S. T., Chai, J. Y., & Lee, S. H. (1983). Studies on intestinal trematodes in

Korea: VIII. A human case of Echinostoma hortense infection. Korean Journal of

Parasitology. 2, 219-223.

Sindermann, C. J.(1960). Ecological studies of marine dermatitis producing schistosome larva in

northern New England. Ecology. 41, 678-684.

Surin, J. A. (1993).description of a Pleurolophocercous cercaria of Procerovum sp. from

The Haplorchis group of Heterophyid trematodes. Southeast Asian Journal of Tropical

Medicine and Public Health. 24 (4): 692-696.

USEPA. (1976). Quality Criteria for Water. EPA Report No. 440/9-76-023. US Environmental

Protection Agency. Washington, D. C.

Ukong, S., Krailas, D., Dangprasert, T., & Channgarm, P. (2007). Studies on the morphology of

cercariae obtained from freshwater snails at Erawan Waterfall, Erawan National Park,

Thailand. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health. 38(2),

302-312.

190

Upatham, E. S. ,Sornmani, S., Kitikoon, V., Lohachit, C., & Burch, J. B. (1983). Identification

key for the fresh-and brackish-water snails of Thailand. Malacology Review. 16,

107-132.

Urabe, M. (2005). Cercariae of a species of Philophthalmus detected in a freshwater snail,

Semisulcospira libertina, in Japan. Parasitology International. 54, 55-57.

Velasquez, C. C. (1973). The life cycle of Procervum calderoni (Africa and Garcia, 1935),

Price, 1940 (Trematoda: Digenea: Heterophyidae). International Journal For

Parasitology. 59, 813-816.

Velasquez, C. C. (1973). Observations on some heterophyidae (Trematoda: Digenea) encysted in

Philippine fishes.). International Journal For Parasitology. 59, 77-84.

Wegeberg, A. M., Montaudouin, X. D., & Jensen, K. T. (1999). Effect of intermediate host size

(Cerastoderma edule) on infectivity of cercariae of three Himasthla species

(Echinostomatidae, Trematoda). Journal of Experimental Marital Biology and Ecology.

238, 259-269.

Wykoff, D. E., Harinasuta, C., Juttijudata, P., & Winn, M. M. (1965). Opisthorchis viverrini in

Thailand-The life cycle and comparision with O. felineus. International Journal For

Parasitology. 51, 207-214.

Yamaguti, S. (1975). A synoptical review of life historieds of digenetic Trematodes of

Vertebrates. Kyoto: Japan.

Yu, S. H., & Mott, K.E. (1994). Epidemiology and morbidity of food-borne intestinal trematode

infections. Tropical Diseases Bulletin. 91, 125-152.

ภาคผนวก ก ตารางประกอบผลการวจย

192

การเตรยมสารเคม

การเตรยมสสาหรบยอมเซอรคาเรย

Ehrlich’s hematoxylin stain

Hematoxylin (C.I.75290) 2.00 g

Ethyl alcohol 100.00 ml

Glycerol 100.00 ml

Glacial acetic acid 10.00 ml

Distilled water 90.00 ml

Aluminium potassium sulphate 10.00 g

Solution A: ละลายส Hematoxylinใน Ethyl alcohol ผสม Glycerol และ Glacial acetic

acid

Solution B: ละลายAluminium potassium sulphateในนากลน แลวนามาตมใหละลาย

นา Solution A และ Solution B มารวมกนตมใหเดอด ยกลงปลอยทงใหเยน กรองเกบใสขวด ตงทงไวนาน 4 สปดาหจงนามาใช โดยเจอจางกบนากลน 1:10

0.2% Fast green in 95% alcohol

Fast green (C.I.42053) 0.20 g

95% Ethyl alcohol 100.00 ml

ละลายส Fast green ใน 95% Ethyl alcohol กรองเกบใสขวด

Semichon’s acetic camine

Carmine (C.I.75470)

Glacial acetic acid 50.00 ml

Distilled water 50.00 ml

10% Formalin solution

40% Formalin 50.00 ml

Distilled water 50.00 ml

Solution A: ผสม Glacial acetic acid และ distilled water ใหเขากน

Solution B: ละลายผงส Carmine ใน Solution A จนสไมละลาย

193

นาไปตมใหเดอด ยกลงตงทงไวใหเยน กรองเกบใสขวด กอนใชเจอจางดวย 70%

Ethyl alcohol 1:10

0.5% neutral red

Neutral red 0.5 g

Distilled water 100.00 ml

ละลายสในนากลน กรองแลวเกบใสขวด กอนใชเจอจางดวยนากลน 1:10

2.5% glutaraldehyde

2.5% glutaraldehyde 10.00 g

Double distilled water 40.00 ml

0.2 M Sodium cacodylate pH 7.2 (stock 1)

Sodium cacodylate 4.28 g

Double distilled water 100.00 ml

ละลายในนากลน 2 ครง, ปรบคา pH ดวย 1 M HCL จนได pH 7.2

0.2 M Calcium acetate (stock 2)

Calcium acetate 3.16 g

Distilled water 100.00 ml

ละลาย Calcium acetate ในนากลน คนใหละลายจนหมด

0.1 M Sodium cacodylate buffer (1X) (สาหรบลางตวอยาง) 0.2 Sodium cacodylate pH 7.2 (stock 1) 12.50 ml

0.2 Sodium acetate (stock 2) 0.50 ml

Double distilled water 40.00 ml

ปรมาตรรวม 50.00 ml

0.1 M Sodium cacodylate buffer (2X) (สาหรบใชเจอจางสารตวอน เชน glutaaldehyde) 0.2 M cacodylate pH 7.2 (stock 1) 25.00 ml

0.2 M Calcium acetate (stock 2) 1.00 ml

194

Double distilled water 24.00 ml

ปรมาตรรวม 50.00 ml

2.5% glutaraldehyde in 0.05 M Sodium cacodylate buffer pH 7.2

2.5% glutaraldehyde 5.00 ml

0.2 M sodium acodylate pH 7.2 12.50 ml

0.2 M calcium acetate 0.50 ml

Double distilled water 50.00 ml

สาหรบรกษาสภาพเนอเยอตวอยาง

1% Osmium tetroxide

2% Osmium tetroxide 1 สวน 0.1 M Sodium cacodylate buffer (2X) 1 สวน

- เตรยมขวดภาชนะ, pasture pipette และ ampoule สาร Osmium tetroxide แชใน Cleaning solution ประมาณ 6 ชวโมง

- สางนากลนหลายๆครง (หามใชมอจบโดยตรง) ประมาณ 1 ชวโมง ครงสดทายลางดวยนากลน Double distilled water(DDW)

- ใช forceps จบ ampoule ลงในขวดทเตรยมไว เขยาใหแตก แลวผสมนากลน (DDW)25 มลลลตร แชทงไวคางคนในตเยน ปดดวย foil เพอปองกนแสง

Cleaning solution

Potassium dichromate 100.00 g

Distilled water 750.00 ml

Conc. Sulfuric acid 250.00 ml

ขอสงเกตเกยวกบการยอมสตวออนพยาธใบไมระยะเซรคาเรย

การศกษารปรางลกษณะและอวยวะภายในพยาธใบไมระยะเซอรคาเรย เมอพยาธยงมชวตอย (vital stain) นยมยอมดวยส 0.5% neutral red (Toluylene red, Nuclear fast red, Kernechtrot)

เนองจาก neutral red ชวยทาใหเซลลขณะทมชวตอยตดสของนวเคลยสไดอยางชดเจน (สลกษณ

195

อยคง, 2547; Stainsfile, 2005) ในกรณทตองการเกบตวอยางไวทาการศกษา หรอยอมสในขณะทพยาธไมมชวต มกยอมดวยส Ehrlich’s heamatoxylinเพราะชวยใหนวเคลยสตดสมวงนาเงนอยางชดเจนโดยเฉพาะทาใหมองเหน penetration gland ไดอยางชดเจน สวนไซโทพลาสซมไมตดส และ Semichon’scamine&Fast greenเมอยอมตวอยางแลว ส Semichon’scamine จะตดสชมพออกแดงบรเวณนวเคลยส สามารถเหนภายในเซลลอยางชดเจน สวนส Fast green จะตดยอมสเขยวบรเวณไซโทพลาสซมทกระจายอย ทวๆ ไปภายในเซลล (สลกษณ อยคง, 2547)

ภาคผนวก ข ตารางประกอบผลการวจย

ตารางท 26 ขอมลทางกายภาพ และ ทางเคม ของเขอนปาสกชลสทธ เดอนมถนายน 2554 (รอบท 1)

จดท สถานท

ทางกายภาพ ทางเคม (mg/l) แสง

(Lux)

X100

Depth

(cm) pH

Conduc-

tivity

(ms)

Tub.

(NTU) DO2

(mg/l)

อณหภม Salinity

(%) Cr Fe3+ NO3

NO2

(μg/L) Mn Cu PO4 SO4 SO3 Cl Ca2+ เหนอนา ใตนา

1 หนองบว หม 9 . . . . . . . . . . . . . 2 หนองบว หม 9 . . . . . . . . . . . . . 3 หนองบว หม 9 690 21 8.24 0.310 57.2 9.12 33 31 0.1 0.04 13.6 0.16 7.44 8.83 0.06 8.10 72.9 4 หนองบว หม 9 913 20 7.92 0.316 10.4 9.49 36 31 0.1 0.04 12.4 0.22 5.03 6.76 0.06 7.88 76.1

5 บานมะนาวหวาน หม 4

. . . . . . . . . . . . .

6 บานมะนาวหวาน หม 4

. . . . . . . . .. . . . .

7 บานมะนาวหวาน หม 4

. . . . . . . . . . . . .

8 โคกสลง . . . . . . . . . . . . 9 โคกสลง . . . . . . . . . . . . 10 บานมะกอกหวาน 473 300 7.99 0.333 130 5.5 34 30 0.2 0.00 7.71 0.07 8.21 10.70 0.03 28.00 67.60 11 บานมะกอกหวาน 517 100 8.14 0.411 7.0 26.8 34 32 0.2 0.01 14.60 0.00 20.10 9.98 0.03 36.00 20.20 12 บานมะนาวหวาน . . . 0.2 . . . . . . .

197

ตารางท 26 (ตอ)

จดท สถานท

ทางกายภาพ ทางเคม (mg/l) แสง

(Lux)

X100

Depth

(cm) pH

Conduc-

tivity

(ms)

Tub.

(NTU) DO2

(mg/l)

อณหภม Salinity

(%) Cr Fe3+ NO3

NO2

(μg/L) Mn Cu PO4 SO4 SO3 Cl Ca2+ เหนอนา ใตนา

13 บานมะนาวหวาน . . . 0.3 . . . . . . . . 14 บานมะนาวหวาน . . . 0.1 . . . . . . . . 15 บานแกงผกกด . . . 0.2 0.01 92.00 0.07 18.00 16.50 0.03 8.73 58.20 16 บานแกงผกกด . . . . . . . . . . . . 17 บานแกงผกกด . . . . . . . . . . . . 18 บานทาหลวง 324 35 7.72 0.227 191 6.5 32 32 0.1 0.03 37.50 0.64 40.70 24.10 0.11 3.64 0.00 19 บานทาหลวง 275 30 7.68 0.22 192 6.7 33 34 0.1 0.02 38.8 0.06 37.70 22.70 0.06 3.86 14.60 20 บานหาดเลบยาว 178 32 7.85 0.371 90.1 10.69 28 27 0.0 0.03 15.0 0.22 6.64 7.41 0.06 9.73 51.6 21 บานหาดเลบยาว 292 34 8.05 0.682 36.8 10.04 29 27 0.2 0.03 10.5 0.32 13.7 48.6 0.09 25.2 97.5 หมายเหต : *นาทวมจนไมสามารถเกบตวอยางได **นาทวมจนรวมเปนจดเดยวกน

-ความลกของนาเปนคาเฉลย

1. การตรวจวเคราะหสวนประกอบทางเคมของนา : spectrophotometer Orbeco-Hellige 975 MP the analyst

2. pH, turbidity, conductivity, อณหภมใตนา : U 10 Horiba Japan

198

ตารางท 27 ขอมลทางกายภาพ และ ทางเคม ของเขอนปาสกชลสทธ เดอนตลาคม 2554 (รอบท 2)

จดท สถานท

ทางกายภาพ ทางเคม (mg/l) แสง

(Lux)

X100

Depth

(cm) pH

Conduc-

tivity

(ms)

Tub.

(NTU) DO2

(mg/l)

อณหภม Salinity

(%) Cr Fe3+ NO3

NO2

(μg/L) Mn Cu PO4 SO4 SO3 Cl Ca2+ เหนอนา ใตนา

1 หนองบว หม 9 * * * * * * * * * * * * * * * * *

2 หนองบว หม 9 * * * * * * * * * * * * * * * * *

3 หนองบว หม 9 * * * * * * * * * * * * * * * * *

4 หนองบว หม 9 * * * * * * * * * * * * * * * * *

5 บานมะนาวหวาน หม 4

* * * * * * * * * * * * * * * * *

6 บานมะนาวหวาน หม 4

* * * * * * * * * * * * * * * * *

7 บานมะนาวหวาน หม 4

* * * * * * * * * * * * * * * * *

8 โคกสลง * * * * * * * * * * * * * * * * *

9 โคกสลง * * * * * * * * * * * * * * * * *

10 บานมะกอกหวาน 123 * . . . . . 0.03 12.4 0.14 12.3 0.10 2.16 27.4 11 บานมะกอกหวาน 515 * . . . . . 0.06 31.3 0.54 5.78 0.10 5.24 4.20

199

ตารางท 27 (ตอ)

จดท สถานท

ทางกายภาพ ทางเคม (mg/l) แสง

(Lux)

X100

Depth

(cm) pH

Conduc-

tivity

(ms)

Tub.

(NTU) DO2

(mg/l)

อณหภม Salinity

(%) Cr Fe3+ NO3

NO2

(μg/L) Mn Cu PO4 SO4 SO3 Cl Ca2+ เหนอนา ใตนา

12 บานมะนาวหวาน * * * * * * * * * 0.06 31.3 0.54 5.78 0.10 5.24 4.20 13 บานมะนาวหวาน * * * * * * * * * 0.03 12.4 0.14 12.3 0.10 2.16 27.4 14 บานมะนาวหวาน 90 * 8.44 2.41 30.5 11.3 0.06 12.2 0.17 13.3 0.11 2.95 0.00 15 บานแกงผกกด 148 * 8.76 0.239 301 18.5 0.32 23.3 0.37 21.60 0.15 2.48 0.00 16 บานแกงผกกด** 100 * 8.37 0.240 93 12.8 0.10 42.3 0.70 28.50 0.10 1.81 0.00 17 บานแกงผกกด** * * * * * * * * * * * * * * * *

18 บานทาหลวง 490 * 7.43 0.242 53.6 24.4 0.04 95.7 0.13 7.31 0.12 3.29 22.00 19 บานทาหลวง 214 * 7.58 0.245 37.7 20.5 0.04 70.3 0.20 9.00 0.09 3.09 30.60 20 บานหาดเลบยาว * * * * * * * * * * * * * * * *

21 บานหาดเลบยาว * * * * * * * * * * * * * * * *

หมายเหต : *นาทวมจนไมสามารถเกบตวอยางได **นาทวมจนรวมเปนจดเดยวกน -ความลกของนาเปนคาเฉลย

1. การตรวจวเคราะหสวนประกอบทางเคมของนา : spectrophotometer Orbeco-Hellige 975 MP the analyst

2. pH, turbidity, conductivity, อณหภมใตนา : U 10 Horiba Japan 200

ตารางท 28 ขอมลทางกายภาพ และ ทางเคม ของเขอนปาสกชลสทธ เดอนมกราคม 2555 (รอบท 3)

จดท สถานท

ทางกายภาพ ทางเคม (mg/l) แสง

(Lux)

X100

Depth

(cm) pH

Conduc-

tivity

(ms)

Tub.

(NTU) DO2

(mg/l)

อณหภม Salinity

(%) Cr Fe3+ NO3

NO2

(μg/L) Mn Cu PO4 SO4 SO3 Cl Ca2+ เหนอนา ใตนา

1 หนองบว หม 9 . . . . . . . . . . . . 2 หนองบว หม 9 . . . . . 0.13 . . . . . . . 3 หนองบว หม 9 586 51 8.14 0.298 16.13 33.3 29 27 0.1 0.05 . . . . . . . 4 หนองบว หม 9 498 30 8.45 0.284 54.7 26.9 29 28 0.1 0.10 . . . . . . .

5 บานมะนาวหวาน หม 4**

. . . . . . . . . . . . .

6 บานมะนาวหวาน หม 4**

7 บานมะนาวหวาน หม 4

. . . 27.0 . . . . . . . . .

8 โคกสลง . . . . . . . . . . . . . 9 โคกสลง . . . . . . . . . . . . . 10 บานมะกอกหวาน 30 8.04 0.336 124 31.9 28 33 0.2 0.13 31.80 0.18 12.90 17.50 0.09 5.05 . 11 บานมะกอกหวาน 28 8.13 0.333 99.9 30.4 27 27 0.2 0.04 7.76 0.32 15.80 11.70 0.10 4.64 . 12 บานมะนาวหวาน . . . 22.1 0.2 0.08 77.8 0.25 20.7 10.01 0.08 1.91 .

201

ตารางท 28 (ตอ)

จดท สถานท

ทางกายภาพ ทางเคม (mg/l) แสง

(Lux)

X100

Depth

(cm) pH

Conduc-

tivity

(ms)

Tub.

(NTU) DO2

(mg/l)

อณหภม Salinity

(%) Cr Fe3+ NO3

NO2

(μg/L) Mn Cu PO4 SO4 SO3 Cl Ca2+ เหนอนา ใตนา

13 บานมะนาวหวาน . . . . 0.1 . . . . . . . . 14 บานมะนาวหวาน . . . . 0.1 . . . . . . . . 15 บานแกงผกกด . . . 21.1 0.1 . . . . . . . . 16 บานแกงผกกด** . . . 19.4 . . . . . . . . . 17 บานแกงผกกด** 18 บานทาหลวง 35 7.98 0.354 36.9 19.0 28 25 0.2 0.08 13.20 0.18 0.00 13.40 0.08 6.95 . 19 บานทาหลวง 806 42 7.83 0.315 48.3 19.5 26.5 24 0.1 0.07 6.29 0.10 18.08 7.01 0.07 4.93 . 20 บานหาดเลบยาว 18 8.08 0.308 11.3 20.8 22 22 0.1 0.09 4.96 0.01 7.11 8.52 0.09 4.58 .

21 บานหาดเลบยาว 31 7.98 0.310 18.6 16.2 22 22 0.1 0.10 17.7 0.24 6.20 4.11 0.10 4.62 . หมายเหต : *นาทวมจนไมสามารถเกบตวอยางได **นาทวมจนรวมเปนจดเดยวกน

-ความลกของนาเปนคาเฉลย

1. การตรวจวเคราะหสวนประกอบทางเคมของนา : spectrophotometer Orbeco-Hellige 975 MP the analyst

2. pH, turbidity, conductivity, อณหภมใตนา : U 10 Horiba Japan

202

ตารางท 29 ขอมลทางกายภาพ และ ทางเคม ของเขอนปาสกชลสทธ เดอนเมษายน 2555 (รอบท 4)

จดท สถานท

ทางกายภาพ ทางเคม (mg/l) แสง

(Lux)

X100

Depth

(cm) pH

Conduc-

tivity

(ms)

Tub.

(NTU) DO2

(mg/l)

อณหภม Salinity

(%) Cr Fe3+ NO3

NO2

(μg/L) Mn Cu PO4 SO4 SO3 Cl Ca2+ เหนอนา ใตนา

1 หนองบว หม 9 514 47 8.15 0.268 115 10.0 32 32 0.1 0.27 23.9 0.33 12.4 12.7 0.23 2.52 33.9 2 หนองบว หม 9 508 30 8.22 0.304 78.3 10.0 33 32 0.1 0.91 25.2 0.15 9.80 0.63 0.21 5.55 38.5 3 หนองบว หม 9 629 26 8.30 0.466 128 10.0 33 35 0.2 0.39 20.1 1.20 0.00 48.9 0.14 22.3 72.7 4 หนองบว หม 9 374 38 8.18 0.322 90.2 10.0 33 35 0.2 0.02 25.9 0.52 2.16 10.0 0.20 6.55 95.5

5 บานมะนาวหวาน หม 4**

730 28 8.04 0.331 281 9.2 29 32 0.2 0.13 30.0 0.29 0.03 10.0 0.19 3.33 40.6

6 บานมะนาวหวาน หม 4**

7 บานมะนาวหวาน หม 4

648 25 8.17 0.394 45.8 9.3 30 31 0.2 0.75 16.2 0.19 19.6 25.6 0.18 20.9 37.6

8 โคกสลง 841 40 8.12 0.333 15.2 10.0 29 31 0.2 0.20 35.8 0.18 6.29 9.97 0.17 6.72 64.4 9 โคกสลง 734 52 8.16 0.332 134 10.0 31 31 0.2 0.10 41.1 0.84 0.00 11.9 0.14 3.47 286 10 บานมะกอกหวาน 772 32 8.75 0.263 250 8.1 34 31 0.1 0.21 686 0.20 30.3 10.1 0.19 7.06 15.2 11 บานมะกอกหวาน 627 33 8.62 0.299 71.8 8.1 34 31 0.1 0.16 13.6 0.18 10.1 8.48 0.17 6.98 9.90 12 บานมะนาวหวาน 318 42 7.98 0.983 103 9.3 26 30 0.5 0.02 32.5 0.19 11.3 13.7 0.16 31.8 61.3

203

ตารางท 29 (ตอ)

จดท สถานท

ทางกายภาพ ทางเคม (mg/l) แสง

(Lux)

X100

Depth

(cm) pH

Conduc-

tivity

(ms)

Tub.

(NTU) DO2

(mg/l)

อณหภม Salinity

(%) Cr Fe3+ NO3

NO2

(μg/L) Mn Cu PO4 SO4 SO3 Cl Ca2+ เหนอนา ใตนา

13 บานมะนาวหวาน 516 33 8.28 0.334 0.09 9.3 28 30 0.2 0.14 12.6 0.10 6.64 9.45 0.02 8.79 52.2 14 บานมะนาวหวาน 595 40 8.32 0.331 35.1 13.0 28 29 0.2 0.32 29.0 0.18 6.51 8.27 0.19 53.2 378 15 บานแกงผกกด 642 31 8.16 0.332 59.2 8.0 28 29 0.2 0.63 87.0 0.13 8.85 9.47 0.18 6.28 47.9 16 บานแกงผกกด** 726 30 8.19 0.334 146 8.0 29 29 0.2 0.13 79.9 0.23 6.56 10.0 0.15 5.78 41.1 17 บานแกงผกกด** 18 บานทาหลวง 779 40 8.30 0.372 132 9.2 31 31 0.2 0.04 373 0.18 10.2 10.1 0.17 14.2 32.4 19 บานทาหลวง 702 47 8.31 0.366 123 9.2 31 30 0.2 0.15 434 0.32 0.00 9.72 0.16 14.1 42.2 20 บานหาดเลบยาว 294 28 8.05 0.329 32.5 10.0 25 27 0.2 0.03 47.3 0.20 5.76 9.77 0.12 7.46 31.0 21 บานหาดเลบยาว 394 30 8.32 0.325 19.9 10.0 25 27 0.2 0.37 22.1 0.18 12.4 9.50 0.20 8.10 38.1 หมายเหต : *นาทวมจนไมสามารถเกบตวอยางได **นาทวมจนรวมเปนจดเดยวกน

-ความลกของนาเปนคาเฉลย

1. การตรวจวเคราะหสวนประกอบทางเคมของนา : spectrophotometer Orbeco-Hellige 975 MP the analyst

2. pH, turbidity, conductivity, อณหภมใตนา : U 10 Horiba Japan

204

205

ประวตผจดทา

ชอ – นามสกล: นางสาวชตพรรษ ชวนประสทธ Miss Chatapat Chuanprasit ทอย: 106 ถนนพนจรงสรรค อาเภอเมอง จงหวดนครพนม 48000 ประวตการศกษา: พ. ศ. 2542 ระดบประถมศกษา โรงเรยนอนบาลนครพนม พ. ศ. 2545 ระดบมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนปยมหาราชาลย พ. ศ. 2548 ระดบมธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนจฬาภรณราชวทยาลย มกดาหาร พ. ศ. 2553 ระดบปรญญาบณฑต คณะวทยาศาสตร สาขาชววทยา มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร โทรศพท: 081-6700039 E-mail : kauw9@hotmail.com