๒

ค าน า

กรมการพฒนาชมชน ไดตระหนกถงความส าคญในการนอมน าปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาปฏบตจนเปนวถชวตของสงคมไทย ไดรเรมคดคนและพฒนารปแบบกจกรรมหมบานเศรษฐกจพอเพยงมาตงแตป 2549 โดยด าเนนโครงการและปรบปรงพฒนาเปน “หมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ” ในป2552 จ านวน 160 หมบาน จนถงป 2557 มหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ จ านวน 5,427 หมบาน กระจายอยทกอ าเภอทกจงหวดทวประเทศอยางนอยอ าเภอละ 6-7หมบาน ทพรอมจะเปนพเลยงส าหรบถายทอดประสบการณใหแกหมบานตางๆ ทตองการด าเนนการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบโดยทนของตนเองเปนการขยายแนวคดการนอมน าปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาปฏบตใหบงเกดผลอยางเปนรปธรรมทวทงประเทศใหแผนดนไทยไดชอวา “แผนดนแหงปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง”

ดวยเหตผลดงกลาว กรมการพฒนาชมชนจงไดจดท าเอกสาร “แกนน ากบการขยายผลหมบานเศรษฐกจพอเพยงโดยทนชมชน” เพอใชเปนแนวปฏบตประกอบกบคมอโครงการหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบของ กรมฯ โดยหวงเปนอยางยงวา ผน าหรอแกนน าหมบาน/ชมชน ทกทานจะไดรบประโยชนจากเอกสารฯ และเลงเหนความส าคญของการนอมน า “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” มาปฏบตและรวมกนขบเคลอนสงคมไทยไปส“สงคมอยเยน เปนสข”อนเปนเปาหมายสงสดของการพฒนา เพอถวายเปนราชสกการะแด “พอหลวง” ของเรา

กรมการพฒนาชมชน มถนายน 2557

สารบญ

หนา

สวนท 1 แกนน าหมบานเศรษฐกจพอเพยง ความส าคญของแกนน า 1

สวนท 2 แนวทางการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ หลกการเหตผล เปาหมาย การด าเนนการ ๖

แนวทาง ขนตอน การด าเนนงาน ๖ การจดระดบศกยภาพการพฒนาหมบาน 8

การสรางระบบการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงฯ 9

สวนท 3 แกนน ากบการขยายผลหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบโดย ทนชมชน รปแบบการขยายผลโดยทนชมชน 14 ทนชมชนคออะไร 16 แกนน ากบการขยายผลหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ 21 หมบานเศรษฐกจพอเพยงกบหมบานเศรษฐกจพอเพยง ตนแบบ 21 แกนน ากบการขบเคลอนหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ 23

สวนท 4 ตวอยางการด าเนนกจกรรมฯ ของหมบานเศรษฐกจ พอเพยงตนแบบ

เอกสารอางอง

สวนท ๑ แกนน าหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ

ความส าคญของแกนน าหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ แกนน า เปนกลไกส าคญในการ สงเสรมละสนบสนนกระบวนการ พฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ แกนน า เปนใคร มาจากไหน มใครเปนแกนน าบาง รวมถงส งส าคญ ทแกนน าตองร หรอควรท า มอะไรบาง ดงจะกลาวตอไปน

แกนน า.... คอใคร ?

แกนน า คอ …

ผทเปนหวเรยวหวแรงหลก ในการชกชวนใหคนในหมบาน

ลกขนมารวมคด รวมหาทางแกไขปญหา และลงมอกระท ากจกรรมตาง ๆเพอพฒนาชวตตนเอง

ครอบครวและชมชนใหดขนและเปนแบบอยางทด ในการใชชวตทเรยบงาย

หวไวใจส

ชาวบานยอมรบ สมครใจ

๒

แกนน า.... ไดมาอยางไร ?

คดเลอกผทสมครใจหวไวใจส ชาวบานยอมรบ การคนหาท าไดหลายวธ เชน ตดตอทาบทามพดคยตามสภากาแฟ

จบกลมคยกน และเสนอผานเวทประชาคมหมบาน ฯลฯ

แกนน า

ผน าอช.

กพสม.

ก านน

ผญ.บาน

กม. ปราชญ

ชาวบาน

คณะกรรมการ

กลมออมทรพย

เพอการผลต

อบต.

๓

แกนน า... มใครบาง ?

แกนน า จะตองมหลายคนเพอมาชวยเหลอกน เรยกวาท างานเปนทม ซงในทมแกนน าควรจะประกอบดวย

ผน าทเปนทางการ เชน ก านน ผใหญบาน กรรมการหมบานผน าอาสาพฒนาชมชน (ผน าอช.) อาสาพฒนาชมชน (อช.) คณะกรรมการพฒนาสตรหมบาน (กพสม.) คณะกรรมการกลมออมทรพยเพอการผลต คณะกรรมการศนยประสานงานต าบล (ศอช.ต.) อสม. อบต. ผทรงคณวฒ ผน ากลมองคกร อาสาสมครอน ๆของหมบาน ต ารวจบาน เปนตน

ผน าตามธรรมชาต เชนผน าคม ผน าภมปญญาทองถน ปราชญชาวบาน ผรเฉพาะดาน ผน าทางจตวญญาณ เปนตน

ทมแกนน า

๔

บคคลเหลาน นอกจากจะมภาวะผน าแลว ยงเปนผทมความรความสามารถเฉพาะดานหลายอยาง หากไดรบโอกาสพฒนาไปในแนวทางทถกตองเหมาะสมแลว กจะเปนทพง ทปรกษา และกลไกหลกส าคญใหกบหมบานชมชนตอไป

สงทแกนน าตองรและท าได แกนน าจะตองเรยนรและเขาใจในหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง กระบวนการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยง การจดกจกรรมเพอสรางความร ความเขาใจ ในการถายทอดองคความร วธการสอสารเพอกระตนและสรางความตระหนกแก ครวเรอนตนแบบ และประชาชนในการน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง มาปรบใชในการด าเนนชวต

ความรความสามารถทกษะแกนน า

หลกปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยง

กระบวนการ

จดท าแผนชมชน

สรางการมสวนรวม

(ชแนวทาง สราง

แนวคด

กระตนจตส านก)

การสอสาร

การถายทอดความร

การท าบญช

ครวเรอน

กระบวนการพฒนา

หมบานเศรษฐกจ

พอเพยงตนแบบ

การจดเวท

ประชาคม

การตดตอ

ประสานงาน

การตรวจสอบ

ตดตามประเมนผล

บทบาทหนาท

แกนน า

การจดท า

แผนชมชน

ขบเคลอน

กจกรรม

ตดตาม

ความกาวหนา

เผยแพรการ

ด าเนนงาน

คดเลอก

ครอบครว

พฒนา

ส ารวจ

รวบรวม

ขอมล

หมบาน

๕

แกนน า... ท าอะไรบาง ? แกนน า ตองไปสงเสรมใหครวเรอนตนแบบรจกวเคราะหตนเอง

มองเหนปญหา เหนจดออน จดแขงของตนเอง และเรยนรวธคด วธการแกไขปญหาโดยน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาปรบใช ในการพฒนาคณภาพชวตของตนเอง ครอบครว และชมชน

โดยสรปแลวเรองหลก ๆ ทแกนน าจะตองไปใหค าแนะน า และท าเปนตวอยางได มดงน

๖

หนาทแกนน า…

สวนท ๒ แนวทางการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ

๑. หลกการเหตผลเปาหมายการด าเนนการ กรมการพฒนาชมชน ไดนอมน าหลกปรชญาของเศรษฐกจ

พอเพยง มาปรบใชในการสงเสรมการด าเนนชวต ทงในระดบบคคล ระดบครอบครว และระดบหมบาน ทวประเทศ ตงแตป 2549 และสนบสนนหมบานทมความพรอมพฒนาเปนหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ ตงแตป 2552 ถง 2557 รวม 5,427 หมบาน

หมบานและชมชนสามารถบรหารจดการตนเองตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ใหเปนหมบาน “อยเยนเปนสข” ตามยทธศาสตรของกรมการพฒนาชมชน ซงยดหลกตามแนวทางของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 และเมอหมบานด าเนนการตามแนวทางนแลว กจะเปนหมบาน/ชมชน มคณลกษณะ 3 ไม 2 ม กลาวคอ 1) ไมมยาเสพตด 2) ไมมคนยากจน 3) ไมมหนนอกระบบ สวน 2 ม คอ 1) มสวสดการชมชน และ 2) มการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เชน มการจดระเบยบชมชน (ปายหมบาน/ปายคม/ปายสถานท กลม/องคกร/ปายครวเรอนพฒนา/ปรบภมทศนหมบาน ครวเรอนใหนาอย ฯลฯ) มการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

2. แนวทางขนตอนการด าเนนงาน ด าเนนการพฒนาตามกระบวนการพฒนาชมชน ยดการบรณาการ

จากทกภาคสวนทเกยวของ โดย หมบานและชมชนเปนศนยกลางในการด าเนนงาน ไมไดเลอกท าบางเรอง หรอเฉพาะกจกรรมโดยมความเปนมา และขนตอนในการด าเนนงานดงน

๗

2.1 การกอเกดหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ ป 2549 – 2551 เปนการสรางกระบวนการเรยนร

ของชมชน ดวยเกณฑประเมน 6 ดาน 12 ตวชวด คอ ดานการลดรายจาย (ท าสวนครว ลด ละ เลกอบายมข) ดานการเพมรายได (มอาชพสจรต ใชเทคโนโลยทเหมาะสม) ดานการประหยด (มการออม มกลมออมทรพยฯ) ดานการเรยนร (สบทอดภมปญญามการเรยนรปรชญา

ของเศรษฐกจพอเพยง) ดานการอนรกษสงแวดลอม (ใชวตถดบในชมชนประกอบ

อาชพปลกตนไม) ดานการเอออารตอกน(ชวยเหลอคนจน คนดอยโอกาส รรกสามคค)

2.2 การเตบโตหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ (ป 2552 - ปจจบน) ขยายผลการท างานสความยงยน โดย พฒนาหมบาน

เศรษฐกจพอเพยง ใหเปน หมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ มศกยภาพ 4 ดาน 23 ตวชวด คอ

ดานจตใจและสงคม ม 7 ตวชวด คอ สามคค มขอตกลงขอมลหมบาน มกองทน ยดหลกประชาธปไตย มคณธรรม/จรยธรรม ชมชนปลอดอบายมข เชอมนในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ดานเศรษฐกจ ม 5 ตวชวด คอ จดท าบญชครวเรอน ลดรายจาย สรางรายได รวมกลมพฒนาอาชพ มการออม มกลมในรปแบบวสาหกจชมชน

ดานการเรยนร ม ๗ ตวชวด คอ มขอมลชมชน มและใชประโยชนจากขอมลและแผนชมชน ใชภมปญญาทองถนสรางคณคา มศนยเรยนร ใชเทคโนโลยทเหมาะสม สรางเครอขายการพฒนา ปฏบตตามหลกการพงตนเอง

๘

ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ม ๔ ตวชวด คอ มจตส านกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มกลมองคกรดานสงแวดลอม มการใชพลงงานทดแทน มการสรางมลคาเพมจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

๓. การจดระดบศกยภาพการพฒนาหมบาน การจดระดบศกยภาพการพฒนาหมบาน เปน ๓ ระดบ คอ

ระดบ “พออย พอกน” ผานเกณฑ 10-16 ตวชวด เปนตนแบบในการใชชวตพงตนเอง เนนการปฏบตท ากน ท าใชในครวเรอน เพอลดรายจาย เพมรายไดและมการออม

ระดบ “อยด กนด”ผานเกณฑ 17-22 ตวชวด เปนตนแบบในการบรหารจดการพฒนาในรปกลม การพฒนารายไดดวยระบบกลม เพอเพมรายไดและขยายโอกาสคนในชมชน

ระดบ “มงม ศรสข”ผานเกณฑ 23 ตวชวด เปนตนแบบ การบรหารการพฒนาในรปแบบองคกรเครอขายเพอใชศกยภาพในการด าเนนการยกระดบคณภาพชวตของคนในชมชน เพอขยายโอกาสในการประกอบอาชพและสงเสรมการจดสวสดการใหกบคนในหมบานชมชน

การแยกประเภทหมบานเปน 3 ระดบ เพอใชเปนตนแบบ การเรยนร ใหกบหมบานทมพนฐาน หรอสถานการณของหมบานใกลเคยงกน สามารถเรยนร ใชเปนแบบอยางได โดยไมตองใชความรความช านาญ ทแตกตางกนมากนก

9

4. การสรางระบบการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยง

การสรางระบบการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยง การพฒนาใช กลไก/เครองมอ ในการสรางระบบการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยง ดงน

แกนน าหมบานเศรษฐกจพอเพยงเปนกลไกหลกในการขบเคลอนหมบาน ซงประกอบดวย ผน าหมบาน/ชมชน ผน า อช./อช./ผน ากลม/องคกร/เครอขาย เชน กพสม/กพสต./ศอช.ต ครอบครวพฒนา กลมอาชพ/กลม OTOP กลมออมทรพยเพอการผลต กองทนหมบาน/กองทนอนๆ เครองมอในการสงเสรมการเรยนร ไดแก

แผนชมชน ศนยเรยนรชมชน มาตรฐานงานพฒนาชมชน (มชช.) ตวชวดการประเมนหมบานเศรษฐกจพอเพยง

ของกระทรวงมหาดไทย (4 ดาน 23 ตวชวด) ดชนชวดความ “อยเยน เปนสข” หรอ ความสขมวลรวมของหมบาน/

ชมชน (Gross Village Happiness: GVH) ม6 องคประกอบ 22 ตวชวด

10

เพอใหทราบวา จากการด าเนนการสงเสรมและสนบสนน

การพฒนาหมบาน นอกจากผลส าเรจจากการท ากจกรรม ดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และอนๆ ตามเปาหมายทตองการแลว กจกรรมเหลานนจะสงผลท าใหประชาชนในหมบานมความ “อยเยน เปนสข” หรอไม.....

จงมการวดความสขมวลรวมของหมบานและชมชน (Gross Village Happiness : GVH) ซงเปนไปตามวสยทศนการพฒนาประเทศ และหลกการของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 มทงหมด 6 องคประกอบ 22 ตวชวด ดงน

องคประกอบท 1 การมสขภาวะ (3 ตวชวด) องคประกอบท 2 เศรษฐกจชมชนเขมแขงเปนธรรม (3 ตวชวด) องคประกอบท 3 ครอบครวอบอน (3 ตวชวด) องคประกอบท 4 ชมชนมการบรหารจดการชมชนด (5 ตวชวด) องคประกอบท 5 การมสภาพแวดลอมดมระบบนเวศทสมดล

(4 ตวชวด) องคประกอบท 6 เปนชมชนประชาธปไตยมธรรมาภบาล (4 ตวชวด)

วธการประเมนฯ ประเมนแบบมสวนรวม โดยหมบาน/ชมชน จดเวท/จดประชม เครองมอทใช แผนผงใยแมงมมและปรอทวดความสข ประโยชนทครอบครว/ชมชนไดรบ จากการประเมนความสขมวลรวมของหมบาน/ชมชน ไดทบทวนผลการพฒนาตางๆ ของหมบาน ไดรบรความเปนหวง ความกงวล ทยงมอย

การงอกงามสความ “อยเยน เปนสข” วดไดดวยคนในชมชน

๑๑

ไดรวมคด รวมท า รวมตดสนใจ ปรบแผนชมชน รวมด าเนนการ ดแลรกษา พฒนาสงทท าใหมความสข ใหคงอย และรวมหาแนวทาง/วธการในการปองกน หรอแกไข เพอใหเกดความสขอยางยงยน

กจกรรมทสงเสรมสนบสนนในหมบานเศรษฐกจพอเพยง

การคดเลอกและประเมนศกยภาพจดระดบการพฒนาของหมบาน การพฒนาศกยภาพแกนน าหมบานเศรษฐกจพอเพยง การสงเสรมกจกรรมครอบครวพฒนา การจดเวทประเมน GVH

๑๒

สวนท ๓ แกนน ากบการขยายผลหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบโดยทนชมชน การขยายผลการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบโดยทนชมชน เปนเปาหมายส าคญในการท างานของกรมการพฒนาชมชน เพอใหประชาชนในหมบานทวประเทศ ไดนอมน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ไปปรบใชในการด ารงชวตตามวถพอเพยง สรางชมชนเขมแขง เศรษฐกจฐานรากมนคง โดยการสงเสรมใหชมชน มระบบการบรหารจดการทเหมาะสม โดยอาศยกลไกของชมชน เชน กพสม./กพสต., ศอช.ต. ผน าอช. อช. ผน าชมชน แกนน าหมบานและเจาหนาท โดยใชทนชมชนทมอย ทงทนทไมใชเงน และทน ทเปนเงน เชน กลมออมทรพยเพอการผลต กองทนหมบาน กองทนกลมอาชพ กองทนพฒนาบทบาทสตร ฯลฯ น ามาสนบสนนกจกรรมชมชนใหเกดอยางตอเนองพรอมทงน าเครองมอตางๆ สนบสนนการเรยนร เชน การมและใชระบบขอมลทนชมชน จดท าและปรบแผนชมชนใหมมาตรฐาน สงเสรมใหมศนยเรยนรชมชน การวดความสขมวลรวมชมชน ตลอดจนใหมการจดการความรชมชน

๑๔

รปแบบการขยายผลหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบโดยทนชมชน

จากแนวทา งด งก ล า ว ข า งต น แกนน าห ม บ าน / ชมชน หรอผ เกยวของตองสรางความรความเขาใจแก ประชาชนในหมบาน ใหตระหนกและรวมกนมาพฒนาหมบานของตนเองตามแนวปรชญา ของเศรษฐกจพอเพยง โดยใชศกยภาพชมชนและทนของชมชนมารวมบรณาการด าเนนกจกรรมชมชน รวมกบทกภาคสวนทเกยวของ และใชเครองมอตางๆทชมชนคนเคยและสอดคลองกบวถชวตของหมบานและชมชนสงเสรมให ครอบครวพฒนา เปนหลกในการด าเนนงานฐานะ ผปฏบต ยดหลกการพฒนาตามแนวพระราชด ารคอ เขาใจ เขาถง พฒนา

ทน

กจกรร

- แผนชมชน

ศนยเรยนร

ชมชน-

-คมอชดความสข

ชมชน -มชช.

-จปฐ./กชช.2ค.

บญชครวเรอน-

- วเคราะหชมชน วางแผนชมชน - สงเสรมครอบครวพฒนา - เสรมสรางการบรหารจดการชมช (กจกรรมสาธต ศกษาดงาน บานพสอนบาน

นอง) นอง( ตวชวด - (GVH / 4 ดาน 23

- กพสม./กพสต. - ศอช.ต.

ผน า อช/. อช- -ผน าชมชน

- แกนน าหมบาน -เจาหนาท

รปแบบการขยาย

ผลหมบาน

เศรษฐกจพอเพยง

ตนแบบ

เครอง

กลไ

- สวสดการชมชนจากกองทนตางๆ

เชน กทบ./กลมสจจะ/กลมออม

ทรพยฯ/กข.คจ.

- กองทนพฒนาบทบาทสตร

- กองทนกลมอาชพ

- ทองถน (อปท.)

- หนวยงานภาค กศน .เกษตร ปศสตว

ฯลฯ

- สถาบนการเงน/ภาคเอกชน

๑๕

การเขาใจ คอการสรางใหเกดความเขาใจในขอมล

พนฐานดวยการศกษาขอมลทกมตของชมชน คนหารากของปญหา และรวบรวมขอมลศกยภาพของชมชน องคความรของชมชน องคกรเครอขายในหมบานหรอชมชนทจะเขาไปด าเนนการ

การเขาถง คอ เปนเรองการสอสารและสรางการมสวนรวมโดยมงสอสารสรางความเขาใจและความมนใจกบชมชน รวมกนวเคราะหปญหาและความตองการของชมชน และใหชมชนมสวนรวมในกระบวนการ คดวเคราะห และการพฒนามากทสด

การพฒนา คอ เปนเรองของการเรยนร เพอพฒนาศกยภาพชมชน สรางทมพเลยงการออกแบบหลกสตรและเมนการพฒนา การศกษาดงาน แลกเปลยนเรยนรและฝกปฏบตของชมชน รวมทงการใหทมพเลยงใหค าแนะน าในชมชนและตดตามสนบสนนประเมนผล

๑๖

ทนชมชนคออะไร? เมอพดถงทนชมชน บางคนอาจนกถงกองทนตาง ๆ ทมอยใน

หมบาน เชน กองทนหมบาน กองทนพฒนาบทบาทสตร กลมออมทรพยฯ หรอสถาบนการเงนตาง ๆ ทอยในชมชน แตในความเปนจรงในหมบาน ชมชนยงมทนทไมใชเงนอกมากทสามารถน ามาแปลงหรอบรหารจดการได

หากนกถง งานบญของหมบาน เพยงผน าเอยปากขอความรวมมอใหคนนคนนน ท าโนนท าน ขอแรงบาง ขอขาวปลาอาหารบาง ทกคนกจะกลกจอมาชวยกนจนเสรจงาน จนดเหมอนวาเรองเงนไมใชปญหาหลกเลย แลวใครละทชวยใหเรองยากกลายเปนเรองงาย

การพฒนาหมบาน/ชมชนกเชนกน ถาเรามผน าหรอแกนน า ทเฉลยวฉลาดสามารถมองเหนคณคาของทนชมชนทซอนเรนอยในรปแบบตางๆ ไมวาจะเปนองคความร ภมมปญญาทองถน ความสามารถเฉพาะตนทแฝงเรนอยในตวคน ทรพยากรธรรมชาต เชน ประเพณวฒนธรรมทสบทอดกนมา สถานทส าคญของหมบาน วด ปาไม ภเขาทะเล แมน า ล าธาร สตวปา น าตก หรอ ความงดงามธรรมชาตทมอยแลวในหมบาน ฯลฯ เหลานคอทนชมชน

เครอขา

ย

อนรกษ

ประเพ

ณตางๆ กองท

น

หมบา

กองท

นปย

ปราช

ญ

ชาวบา

พระสง

ฆ

เครอขา

ย

อนรกษ

ธนาคา

รขาว

กลม

ออม

ทรพย

กองทน

ฌาปนก

จ ประปา

ภเขา

น าตก

ภเขา

เครอขา

ย

องคกร

สตร

ทน

ชมชน ปา

ไม

๑๗

ผงแสดงทนชมชน

แกนน าตองใชความสามารถประสานงานความรวมมอกบหนวยงานภาค

และวางระบบบรหารจดการของชมชน ตามรปแบบทเหมาะสม เพอใหเกดความคมคา และกอใหเกดประโยชนสงสดตอหมบานของตน ปจจบนน มหมบาน/ชมชน หลายแหงทสามารถบรหารจดการไดอยางมประสทธภาพ น าพาคนในชมชนใชชวตอยางมความสข และพบวา บทเรยนดๆ ของชมชนเหลานน ทประสบผลส าเรจจะตองอาศยกลไกส าคญคอ ผน าชมชนและทนชมชน

ดงนน ผน า ทเกงและดจงเปนศนยรวมพลงของชมชน ทนชมชน คอพลงทมาสนบสนนใหการขบเคลอนกจกรรมของชมชนส าเรจลลวงไปดวยด ตอไปนคอตวอยางทชมชนสามารถดงทนของตนเองมาใชประโยชนไดอยางเตมภาคภม

๑๘

ตวอยาง ชมชนสามารถใชทนชมชน ในการพฒนาสความยงยน ความส าเรจของบานผาชน อ าเภอโพธไทรจงหวดอบลราชธาน หมบานนตงอยรมน าโขง แตไมสามารถน าน ามาใชไดเพราะพนทเปนหนาผาหนและชนมาก จงไมสามารถเอาน ามาใชไดงาย ๆในชวง ป 2535 - 2547 ชาวบานตองประสบปญหาการขาดแคลนน าอยางวกฤตถงขนตองซอน าจากทอนมากน มาใช ส าหรบครวเรอนทไมมเงนกตองใหเดกหยดเรยนตอนเชาเพอหาบน ามาเกบไวใช แตทกคนกไมยอมแพ ในทสดชาวบานกสามารถหาทางน าน าขนมาจากแมน าโขงได โดยการคนพบสงประดษฐทเกดจากภมปญญาชาวบาน ทเรยกวา "แอรแว" โดยผน าชมชน คอ นายชรนทร อนทรทอง ไดคนพบระบบนจากการสงเกตการท างานของกระบอกสบลมของเครองตเหลกผสมกบการพบ ของสายยางโดยอาศยหลกการใชแรงดนอากาศมาชวยในการสบน าโขงขนมาใช เขาเรยกสงประดษฐนวา "แอรแว" ทมาจากค าวา "แอร" (Air) คอ อากาศ และ "แว" คอ แวะ ซงหมายถง "อากาศมาแวะ" ในทอแลวท าใหเกดแรงดนน าซงผลส าเรจนท าให "แอรแว" ไดรบรางวลวจยดเดนจากส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ในป 2550 ขณะเดยวกนชมชนกเรยนรคณคาของการใชน าเพอใหเกดประโยชนสงสด รวมทงการฟนฟปาตนน า (ปาชมชน) จนไดรบรางวลชนะเลศการบรหารจดการน าในป ๒๕๕๑ หลงจากลมตาอาปากยมไดทพวกเขาเรมหนมามองศกยภาพดานอนๆ ขน เชน การรวมตวตง "กองทนปลา" ขน เพอตงราคามาตรฐานในการซอ – ขาย ไมใหชาวบานถกเอาเปรยบจากพอคาคนกลางกองทนปลาเตบโตขนเรอยๆ ตอมาไดน าเงนกองทนทไดมาจดสวสดการใหแกคนในชมชนตอไปอกและเนองจากมภมศาสตรทสวยงามตามธรรมชาต จงไดจดตงกลมบรหารจดการทองเทยวเชงอนรกษขนมาตงแตป 2548 ถงแมจะบรหารได ไมเทามออาชพแตกเปนไปตามวถชวตของชาวบาน คอ มความเปนกนเอง ความจรงใจซงเปนทนเดมของชมชนอยแลว (http://www.manager.co.th)

19

จากตวอยางการบรหารจ ดการของหม บ าน ผาช น อ าเภอโพธไทร จะเหนไดชดเจนวาความส าเรจทเกดขนมาจาก "ทนชมชน" เปนส าคญ ทงทนท เปนตวเงน และไมใชเงน อยางเ ชน หมบานผาชน ม ภมประเทศและสงแวดลอม ทสวยงามตามธรรมชาตเปนเกาะแกงและภเขา ชาวบานจงเ ก ด แ น ว ค ด ก า ร แ ป ล งทรพยากรธรรมชาตใหเปนเงน โดยท าเปนแหลงทองเทยว เมอมคนมาเทยว กท าใหเกดรายไดไหลมาเลยงคนในชมชนแตธรรมชาตทงดงามบางครงกเปนผลเสยแกชมชนไดเชนกน ดงกรณทเกดภาวะฝนแลงท าใหชมชนขาดแคลนน าตดตอกนหลายป การขนน าจากล าน าโขงขนมาทหมบานเปนไปดวยความยากล าบากเพราะ พนทหมบานลอมรอบดวยหนและหนาผาชน จงเปนทมาของการเรยกชอบานวา "บานผาชน" แตผน าชมชนและชาวบานผาชนกลบไมยอมแพพยายามคดหาทางเอาชนะธรรมชาตโดยใชเครองมอท ตง ชอเรยกเองวา "แอรแว" เพอดงน าจากแมน าโขงขนมาใชไดส าเรจ เมอศกษาจากบทเรยนบานผาชนไปเรอยๆ จะเหนไดชดเจนวาชาวบานผาชน มทนทส าคญคอ "ระบบความคด" ของผน า ทสามารถคนหาทนของตนเองใชทนของตนเอง มาแกไขปญหาใหกบคนในหมบานของตนเองไดอยางเปนรปธรรม

๒0

ความส าเรจของ บานดอกบว หรอบานบว ต าบลบานตน อ าเภอเมองพะเยา จงหวดพะเยา บานดอกบว จะใชคณะกรรมการหมบานมาชวยดแลแกปญหา และประสานงานทงภายในและภายนอกหมบานจะแบงการปกครองออกเปน 10 คมๆ ละประมาณ 20 - 30 ครวเรอน

แตละคมจะมหวหนาคอยดแลแกปญหาตางๆใหกบสมาชกตลอดจนคอยไกลเกลยปญหาเมอมการกระทบกระทงหรอความไมเขาใจกน แตละคมมกจกรรมการพงตนเองหลายอยาง เชน ปลกผกปลอดสารพษ เลยงปลา หม ไก นอกจากจะปลกไวกนแลวยงน าไปขายอกดวย มการท าแกสชวภาพจากมลสตว

การพฒนาอาชพเสรมทขายด คอ การท าสมไกซงเปนสนคา "หนงต าบล หนงผลตภณฑ" (OTOP) มการจดการขยะโดยการคดแยกขยะจ าพวก เศษอาหาร ใบไม กเอามาท าเปนปยหมกสวนพลาสตกหรอเศษแกว น าไปขายเปนของเกามกองทนชมชนทไดจากการใหครวเรอนออมเงนเพอท ากจกรรมตางๆ ของหมบานปจจบนมเงนออมของหมบานกวา 9 แสนบาท ส าหรบการพงพาตวเองดวยทนชมชนทโดดเดนกคอการรวมแรงรวมใจในการสรางฝายชะลอน า เพอกกเกบน าไวใชในหนาแลงโดยไมไดใชงบประมาณจากรฐบาลแตอยางใด และในเรองประชาธปไตยเคยมหวคะแนนเขามาเจรจา ขอซอเสยงไดถกชาวบานรองเรยนไปถง คณะกรรมการการเลอกตงในสวนกลางเลยทเดยว (http://www.npzmoon.com/article/village/)

ความส าเรจบานดอกบวก ลวนมาจาก "ทนชมชน" ทงนน โดยเฉพาะทนทเปนมนษย ทสามารถรวมพลงความคด รวมตวกนเขามาแกไขปญหา ความส าเรจ ทเกดขนจงเปนแรงผลกดนใหทกคนอยากจะท าเพอชมชนตอไปเรอย ๆเมอทกคนเชอมนวาการพงตนเองเปนสงทถกตอง และเดนมาถกทางแลว ชมชนอนๆ ควรเขามาเรยนรศกษาวธคดวธการน าทนชมชนมาใชประโยชนในรปแบบตางๆ เพอสรางประโยชนใหกบคนในชมชนได อยางตอเนอง

๒1

แกนน ากบการขยายผลหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ

หมบานเศรษฐกจพอเพยง

ตนแบบ บานน าทรพย หมท ๙ ต าบลแกงกระจาน อ าเภอแกงกระจาน

จงหวดเพชรบร

แกนน า คอ ผน าหรอหวเรอใหญในเรองนนๆ ในการขยายผล

หมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ แกนน าจะตองยกระดบการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงทวไปใหเปนหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ โดยเฉพาะอยางยงเปนการท างานโดยอาศยทนของชมชนเอง นบวาเปนความทาทายอยางยงส าหรบแกนน า ซงถกจดวางใหเปนกลไกหลกในการขบเคลอน การด าเนนงาน ตองชดเจนในแนวคดและเปาหมายของการเปนหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ

หมบานเศรษฐกจพอเพยงกบหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ การเปนหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบนน แกนน าจะตองมองให

เหนถงความแตกตางระหวางการเปนหมบาน “ตนแบบ” กบหมบานเศรษฐกจพอเพยงทวไปวาเปนอยางไร เชน มกลไกชดเจน มตวชวยหรอเครองมอสนบสนนการท างานหลายอยาง มรปแบบการเรยนรทหลากหลาย ซงจะเหนวาการพฒนาเปนหมบาน “ตนแบบ” จะมการด าเนนงานทเปนขนตอนชดเจนและเปนระบบมากขนดงการเปรยบเทยบตอไปน

๒๒

หมบานเศรษฐกจพอเพยง

ผใหญบานเปนหลกในการขบเคลอน

ไมมรปแบบการขยายผลทชดเจน

ใชเกณฑประเมนตามตวชวด 6x 2 (ลดรายจาย เพมรายได ประหยด เรยนร อนรกษ เอออาร)

ไมมกจกรรมสนบสนนทตอเนอง

หมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ

ใชแกนน าเปนพเลยงหลกในการขบเคลอน มครอบครวพฒนา 30 ครอบครว

เปนตวอยางและขยายผล ใชเกณฑประเมน 4 ดาน 23 ตวชวด ใชเกณฑประเมนความสขมวลรวม(GVH)

6 องคประกอบ 22 ตวชวด มกจกรรมตามระดบการพฒนาหมบาน มการจดการความรอยางตอเนอง มรปแบบการประเมนผลทประชาชน

สามารถเขามามสวนรวม เปนการท างานรวมกนระหวางภาคประชาชน

และภาครฐ ฯลฯ

การ

เปรยบเทยบ

๒๓

แกนน ากบการขบเคลอน “หมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ”

การสรางครอบครวพฒนา (ครวเรอนตนแบบ) กลมเปาหมาย คดเลอกครอบครวพฒนา อยางนอย 30 ครวเรอน เพอใหเปนครวเรอนตนแบบ โดยเลอกครอบครวทสมครใจเปนอนดบแรก และแกนน ากสามารถสมครเปนครวเรอนตนแบบได โดยพจารณาจากการใชชวตทเรยบงาย มความขยน อดทน และมการปฏบตกจกรรมทสมควรเปนแบบอยางแกประชาชน

วธการ แกนน าไดรบการฝกอบรม ศกษาดงาน สรางความร ความเขาใจ สรางการเรยนรใหครวเรอนตนแบบเขาใจการน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไปใชใหถกตองและเปนไปในทศทางเดยวกนทงหลกคดและแนวทางปฏบตเพอเตรยมความพรอมในการเปนวทยากรถายทอดสครอบครวทงในและนอกชมชน

การจดการความรเพอการพฒนาหมบานฯ

เสรมสรางระบบบรหารจดการชมชนตามระบอบประชาธปไตย

การสาธตการด ารงชวตแบบพอเพยง

การเรยนรตนเองและก าหนดเปาหมายการพฒนา

การสรางครอบครวพฒนา

๒๔

ผลทตองการ ครวเรอนตนแบบ สามารถน าสงทไดเรยนร เชน หลกวธคดและแนวทางปฏบตตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไปถายทอด ขยายผล ใหแกประชาชนทงในหมบานและนอกหมบาน

การเรยนรตนเองและก าหนดเปาหมายการพฒนา กลมเปาหมาย ประกอบดวย ผแทนครอบครวพฒนา และแกนน า

หมบาน ผน าชมชน ผน ากลมและผทมสวนเกยวของในการจดท าแผนชมชน

วธการ จดประชมเชงปฏบตการสรางการเรยนร เพอสรางการเรยนร สรางความตระหนกถงสภาพของครอบครวและหมบาน โดยเรยนรวธวเคราะหสภาพของครอบครวจากการท าบญชครวเรอน และเรยนรการก าหนดแนวทางการแกไขดวยการจดท า “แผนชวต”

๒๕

ในสวนการเรยนรสภาพของชมชน จดใหมการวเคราะหขอมลของชมชน ขอมลทนชมชน เพอทบทวน ปรบปรง หรอจดท าแผนชมชนขนมาใหม ใหถกตองตามขนตอน กระบวนการแผนชมชน

ผลทตองการกลมเปาหมายสามารถจดท า “แผนพฒนาครอบครว” และ “แผนพฒนาหมบาน”ไดถกตองน าไปเปนเครองมอก าหนดทศทาง การพฒนาครอบครวและหมบานตอไป

การสาธตการด ารงชวตแบบพอเพยง กลมเปาหมาย ประกอบดวย ผแทนครอบครวพฒนาและผสนใจ

จดกจกรรมสาธตอยางนอย 2 ประเภท

วธการ จดฝกอบรม สาธตและฝกปฏบตกจกรรม เพมทกษะการด ารงชวตทสอดคลองกบการด าเนนชวตตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงตามทไดก าหนดไวใน “แผนพฒนาครอบครว” (แผนชวต) และ “แผนพฒนาหมบาน” โดยอาศยการบรณาการทนชมชน วฒนธรรมชมชน และภมปญญาชาวบานเพอน ามาประยกตในการขบเคลอนกจกรรมตางๆ เพอให การด าเนนการเปนไปอยางตอเนองและยงยน

ผลทตองการ การจดกจกรรมสาธตหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบมงหวงใหเกดการเรยนรรปแบบการบรหารจดการชมชนอยางเปนระบบ โดยเนนการ มสวนรวมและการพงตนเองเปนหลกและเปนไปตามความตองการของประชาชน

ในขนตอนน จะเนนกระบวนการสรางความเขมแขงทงระบบคดและกจกรรมการเรยนร เพอสรางความเขมแขงในการพงตนเองตงแตระดบครวเรอน ขยายไปสความรวมมอระดบกลมดวยกระบวนการกลม และขยายเครอขายความรวมมอทงในและนอกชมชน เพอใหเกดการคดหา

๒๖

แนวทางพงตนเองไดอยางยงยนตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ทงนการจดกจกรรมสรางทกษะ ตองพจารณาใหมลกษณะกจกรรม ทสอดคลองกบระดบการพฒนาหมบานซงแบงเปน 3 ระดบ (ตามเกณฑการประเมนหมเศรษฐกจพอเพยงกระทรวงมหาดไทย) โดยมจดเนนทตางกน ดงน

“พออย พอกน”

เนนการฝกทกษะการผลตของกน ของใช เพอใหเกดความเขมแขง

ในระดบครวเรอน ตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงตามแผนการพฒนาทจดท าไว

โดยการฝกปฏบตกจกรรมเพอ ลดรายจาย สงเสรมการออม การลดการใชพลงงาน การใชพลงงานทางเลอก พลงงานทดแทน การสงเสรมสขภาพ การชวยเหลอการท างาน (ลงแขก) การปองกนและแกไขปญหายาเสพตด เปนตน

พออย พอกน

(ครวเรอน

เขมแขง) ลดรายจาย

สงเสรม การออม

สงเสรม

สขภาพ ลดการใช

พลงงาน

ปองกน/แกไข

ปญหายาเสพตด

อยด กนด

(กลมเขมแขง) สรางรายได

แปรรปผลตภณฑ

พฒนากระบวน

การกลม

พฒนาแผนธรกจ

สรางสวสดการ

ชมชน

๒๗

“อยด กนด”

เนน การฝกทกษะเพอเพมคณภาพชวตดวยระบบกลม การสราง

และพฒนากลม เพอการชวยเหลอเออเฟอตอกน ตามหลกปรชญา ของเศรษฐกจพอเพยงตามแผนการพฒนาทจดท าไว

โดยการฝกกจกรรม เพอสงเสรมกระบวนการบรหารจดการกลม ทเขมแขงในรปแบบตางๆ เชน การสรางรายได การแปรรปผลตภณฑ การพฒนากระบวนการผลตของกลม การพฒนาพลงงานทดแทน การพฒนาแผนธรกจกล มอาชพ การเสรมสร างส วสดการ ชมชน การจดต งกล ม ดานเศรษฐกจ เชน กลมออมทรพยเพอการผลต กลมอาชพ กลม ดานสงคม/วฒนธรรม เชน กลมสตร กลมเยาวชน กลมดนตรพนเมอง เปนตน

๒๘ “ มงม ศรสข ”

เนนการฝกทกษะเพอเพมคณภาพชวตดวยระบบเครอขาย

สรางและพฒนาเครอขาย ตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงตามแผนการพฒนาทจดท าไว โดยฝกทกษะการบรหารจดการชมชนดวยระบบเครอขาย สงเสรมทกษะการจดสวสดการชมชนทกษะอาชพ เครอขาย การพฒนาหมบาน เครอขายธรกจ เครอขายความรวมมอทงภายในและภายนอกชมชน เสรมสรางระบบบรหารจดการชมชนตามระบอบประชาธปไตย

กลมเปาหมาย ประกอบดวย ผน า ผน ากลม ครวเรอนตนแบบ

วธการ จดเวทแลกเปลยนเรยนรประสบการณ สรางความเขาใจ ในขนตอนของระบบการบรหารจดการพฒนาหมบานในรปแบบทเหมาะสมกบชมชน ก าหนดบทบาทหนาทในการเขารวมการพฒนาหมบานของคน ในชมชน การเรยนรการบรหารจดการตามระบอบประชาธปไตย การแกไขปญหาความขดแยง การสรางความสามคคของคนในหมบาน การปองกน แกไข และฟนฟปญหายาเสพตด

มงม ศรสข

(เครอขาย

เขมแขง)

การพฒนา

ระบบเครอขาย

สรางเครอขาย

การพฒนาหมบาน

ทกษะการจด

สวสดการชมชน

สรางเครอขาย

ธรกจ

เครอขายความรวมมอ

(ใน+นอกชมชน)

๒๙

ผลทตองการ ผน าชมชนสามารถวางแผนการพฒนาหมบานและ

ใชแผนพฒนาหมบานก าหนดทศทางการพฒนา และแผนพฒนาหมบานไดรบการทบทวนปรบปรงใหม ระบบ กลไก การบรหาร จดการท มประสทธภาพ

การจดการความรการพฒนาหมบานฯ

กลมเปาหมาย ครวเรอนตนแบบ ผมสวนเกยวของ และประชาชน วธการ จดประชมเชงปฏบตการเพอการจดการความร โดยออกแบบ

เวทการเรยนรวธการปฏบตการพฒนาหมบานใน 2 ลกษณะ ดงน จดเวทประเมนระดบการพฒนาของหมบาน ตามเกณฑประเมน

ตามประกาศกระทรวงมหาดไทย (4 ดาน 23 ตวชวด) และการประเมน ความ “อยเยนเปนสข” หรอความสขมวลรวมของหมบาน/ชมชน (GVH) แบบมสวนรวม

จดเวทสรางการเรยนร โดยน าประสบการณการพฒนาหมบาน เชน เทคนค วธปฏบตทผานมาจากการพฒนาหมบาน น ามาแลกเปลยนเรยนรถายทอดความรและประสบการณในการบรหารจดการพฒนาหมบานและบนทกองคความรไวเปนหลกฐาน ในการจดการความร

ผลทตองการ หมบานมองคความร เรองการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ ส าหรบเปนตนทนในการขยายผลและตอยอด การพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบอยางตอเนอง

สวนท 4

ตวอยางการด าเนนกจกรรมตามแนวทางการพฒนา หมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ

การเตรยมพนท

ก าหนดพนทเปาหมายด าเนนการ ศกษาประวตศาสตรชมชน ตรวจสอบความมอยของแผนชมชน ความมอยของทนหมบาน/ชมชน ผน าในดานตาง ๆ ลกษณะความสมพนธของคนในชมชน ความร/ภมปญญา ทรพยากรธรรมชาต กองทนตาง ๆ ประเมนชมชนดวยเครองมอตางๆ

ฯลฯ

การเตรยมแกนน า

คนหาคนหวไวใจส ใหความรกบคนหวไวใจส ก าหนดแผนปฏบตการรวมกน รวมกนหาทางออก มอบหมายงานตามความเหมาะสม เชอมโยงการเรยนร ใชทรพยากรทงในและนอกชมชน

๓๑

ตวอยาง กจกรรมการเรยนรตนเองและก าหนดการพฒนาคณภาพชวต

ส าหรบกจกรรมนแกนน าและครอบครวพฒนาจะไดเรยนรตนเอง โดยเรมตงแตการคนหาศกยภาพของตนเองวา ตนเองมทนอะไรบาง มความถนดหรอเกงในเรองอะไรบาง แลวมาวเคราะหหาสาเหตและแนวทาง แกไข เพอวางแผนพฒนาคณภาพชวตของตนเองและครอบครวใหดขน โดยใชแนวทางตามทไดเรยนรมาแลว

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนรตนเอง

กจกรรมการเรยนรและวเคราะหปญหาตนเองและครอบครว ประกอบดวยกจกรรม ตอไปน

กจกรรมเรยนรการจดเกบขอมลครวเรอน โดยใหหวหนาครวเรอนกรอกรายละเอยดซงประกอบดวย ขอมลหวหนาครวเรอน ขอมลสมาชกในครอบครว ขอมลการประกอบอาชพหลก อาชพรอง ขอมลการใชสารเคมในครวเรอน ขอมลการเปนสมาชกกลม

กจกรรมเรยนรตนเองเรองการจดท าบญชครวเรอน เพอใหร รายรบ -รายจายในครวเรอนจะไดน าไป

วางแผนลดคาใชจายในครวเรอน เพอเปนขอมลพนฐานในการวางแผนพฒนาหมบาน

๓๒

กจกรรมเรยนรศกยภาพของตนเอง ความเกง ความเชยวชาญในตนเองเพอใหครวเรอนคนหาตนทนหรอปญหาทตนเองมอยในประเดนตอไปน

ความรความช านาญหรอทกษะในการประกอบอาชพ ทนในการประกอบอาชพ เงนทน วสดอปกรณ ทนทรพยากรธรรมชาต ทนเพอน ทนความด

ความรเทาทนสถานการณในการประกอบอาชพ กจกรรมเรยนรการคนหาปญหาของครวเรอน โดยใหครวเรอนชวยกนคนหาปญหาและวเคราะหสาเหตของปญหาใน 3 ดาน คอ

ดานการเงนในครอบครว ดานปจจยสในการด ารงชวต ดานครอบครวอบอน

ตวอยาง กจกรรมการพฒนา

ดานการลดรายจายไดแก ปลกพชผกสวนครว เลยงปลา ไก เปด กบ สบ แชมพสระผม น า ลดเลกอบายมข ฯลฯ

ดานการเพมรายไดไดแก เพมมลคาใหกบผลตภณฑจากชมชน เชน แปรรปขาว ประดษฐของทระลก ทอเสอ เพาะเหด ฯลฯ

ดานพลงงานทดแทน ไดแก การผลตไบโอดเซล ผลตแกส จากมลสตว การใชเตาประหยดพลงงาน

ดานการออม ไดแก การท าบญชครวเรอนควบคกบการออมเงน การตงกลมออมทรพยฯ

33 ดานการอนรกษสงแวดลอม ไดแก การท าน าหมก

ชวภาพ ท าปยชวภาพ การคดแยกการประดษฐของจากสงของเหลอใชฯลฯ ดานการบรหารจดการกลม ไดแก การบรหารจดการ

หมบานโฮมสเตย การบรหารจดการกลมออมทรพยฯ กลม OTOP เปนตน

ดานสงคม ไดแกการตงกลมเอาแรง (ลงแขก) กลมเอาบญกลมผสงอาย ธนาคารความด ฯลฯ

ดานความมนคงในชวตและทรพยสน ไดแก จดต ารวจบาน จดเวรยามตรวจพนท รณรงคการลดอบตเหต ฯลฯ

ดานการเรยนร ไดแก การท าบญชครวเรอนใหเปนตวอยางคนในหมบาน

แนวทางการจดท าแผนชวต การจดท าแผนชวต ถาจะใหดควรแบงกลมฝกอาจมคนในครอบครว

มารวมดวย หรอรวมจดท ากบเพอนบาน แตถาไมมเวลาใหกลบไปท าทบาน เปาหมายคอ ครอบครวพฒนามทกษะในการใชชวตอยางมคณคาตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง รจกแกไขปญหาของตนเองและครอบครวดวยการวางแผนชวตใหเกดประโยชน สามารถเปนตนแบบแกคนในชมชน และเปนจดเรยนร ศกษาดงาน และถายทอดประสบการณ การปฏบตกจกรรมในเรองนน ๆ ไดอยางชดเจน

ตวอยางกจกรรมครอบครวพฒนาเพอแกไขปญหาตาม “แผนพฒนาครอบครว”

กจกรรมลดรายจาย ไดแก ปลกพชผกสวนครวเลยงปลา ไก เปด กบ จงหรดเปนอาหาร ท าน ายาลางจาน สบ แชมพสระผม น ายาปรบผานมใชเอง ฯลฯ และลดเลกอบายมข เปนตน

34 กจกรรมเพมรายได ไดแก เพมมลคาใหกบผลตภณฑจากชมชน

เชน แปรรปขาว น าพรก ผลไมแชอม ประดษฐของทระลกเปนตน กจกรรมการออม ไดแก การจดท าบญชครวเรอนควบคกบการ

ออมเงนการตงกลมออมทรพยเพอการผลต เปนตน กจกรรมการอนรกษสงแวดลอม ไดแก การท าน าหมกชวภาพ ท า

ปยชวภาพ ลดการใชขยะ กจกรรมการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ไดแก การปลกปาทดแทน

การจดตงระเบยบชมชน

ตวอยาง กจกรรมสาธตตามระดบการพฒนาหมบาน “พออย พอกน” ฝกทกษะการผลตของกน ของใช ในการด าเนนชวตตามแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนกจกรรมตามแผนการพฒนาทก าหนดไว

“อยด กนด” ฝกทกษะการสงเสรมกระบวนการกลม การพฒนากลม และการบรหารจดการกลมเปนกจกรรมตามแผนการพฒนาทก าหนดไว

“มงมศรสข” ฝกทกษะการสงเสรมกระบวนการสรางเครอขายการพฒนาเครอขาย และการบรหารจดการเครอขายเปนกจกรรม ตามแผนการพฒนาทก าหนดไว

“พออย พอกน” “อยด กนด” “มงม ศรสข” ตวอยางกจกรรมสาธต ส ง เ ส รมก จกรรมการพ ง ต น เ อ ง ร ะ ด บ ค ร ว เรอน เพอลดรายจาย ส ง เ ส ร ม ก า ร อ อ ม เพมรายได เชน การท าฮอรโมนไข การท าพมพ เสนน า เพาะเหด

ตวอยางกจกรรมสาธต -สง เส รมกระบวนการกล ม การพฒนากล ม และการบรหารจดการกลมตาง ๆ เชนกลมออมท ร พ ย ก ล ม OTOP การบรหารจดการโฮมสเตยกลมแปรรปอาหาร

ตวอยางกจกรรมสาธต - ส ง เ ส ร ม ก า รบ รห า รจ ด ก า รเครอขายเชน เครอขาย OTOPเค รอ ขายองคกรสต รเครอ ขายเยาวชน เครอขายกลมอาชพ ฯลฯ

35

“พออย พอกน” “อยด กนด” “มงม ศรสข” ท าขาวกลองงอก แปรรปอาหาร ท านาปลอดสารพษ ท าสบเกลดทองค า ฯลฯ แนวทางปฏบต - จดอบรมกจกรรมสาธต ใหกบครวเรอนตนแบบ เพอน าไปปฏบตเกดเปนทกษะ แล วน า ไป ถายทอดแล ะขยายผล แกประชาชนตอไป

แนวทางปฏบต - จดอบรม/สมมนา/ประชมเชงปฏบตการกระบวนการกลม การบรหารกลม การพฒนากระบวนการผล ต การตลาด

แนวทางปฏบต - จดอบรม/สมมนา/ประชมเชงปฏบตการ - จดเวทเชอมโยงเครอขายภายในชมชน - จดเวทเชอมโยงเครอขายภายนอกชมชน - จดเวทถอดบทเรยนเฉพาะเครอขายเดยวกน - จ ด เ ว ท ส ร ป บ ท เ ร ย นรวมกนระหวางเครอขาย

ตวอยาง การจดท าแผนชวตเศรษฐกจพอเพยงระดบครวเรอน 5 แผน

1. แผนสรางความพอประมาณในครวเรอน

ประเภทกจกรรม ท าอยางไร เรยนร วเคราะห รายรบ-รายจายของครวเรอน

- จดท าบญชครวเรอน ตามแบบ ทแจกใหหรอออกแบบให

ลดรายจายในครวเรอนเชน ปลกผกสวนครว เลยงปลา เลยงไก เลยงกบ ไวเปนอาหาร

- ใหทกครวเรอนปลกผกสวนครวเ ล ย ง ส ต ว เ พ อ เ ป น อ า ห า ร ในครอบครว

ลดตนทนการผลตในการประกอบอาชพเชน - ใชปยหมกชวภาพแทนปยเคม - ใชแรงงานสตวแทนเครองจกร

-ครอบครวพฒนา รวมกลมกนท าปยชวภาพเพอ ลด/เลกการใชปยเคม - จดเปนจดเรยนรของชมชนกระจายตามคมบาน - จดท าธนาคารโค-กระบอ

๓6

2. สรางความมเหตผลในครวเรอน ทประเภทกจกรรม ท าอยางไร

ลดรายจายทฟมเฟอยในดานตาง ๆ เชน เสอผา เครองประดบการกนอาหารนอกบาน

- คนในครอบครวเอาปญหาตางๆมาคยกนดวยเหตผล แลวยนยอมแกไขปญหารวมกน

ลด ละ เลก อบายมข - ลดอบายมข เหลา บหร - ไมเลนการพนนเชน หวย ไพ บอล ฯลฯ - ไมยงเกยวกบยาเสพตด

เพมรายได

รวมตวกนฝกอบรม สาธตอาชพใหสมาชกกลมตางๆในหมบาน - ฝกอาชพเสรม - ฝกอาชพใหม - พฒนารปแบบผลตภณฑ - ฝกทกษะดานอาชพ

3. แผนสรางภมคมกนทดใหครวเรอน

ประเภทกจกรรม ท าอยางไร การออมเงนเพอการลงทน เปนทนส ารองยามฉกเฉน

- ออมเงนกบกลมออมทรพยฯ - หยอดกระปกออมสน

การเปนสมาชกกลมในชมชน เชน - กลมออมทรพยฯ - กลมอาชพ - กลมฌาปนกจ ฯลฯ

- รวมกจกรรมกลม - ใชกระบวนการกลมสรางการมสวนรวม - รวมแกไขปญหาและพฒนากลม

การสรางครอบครวอบอน - การท ากจกรรมรวมกน - การรบฟงเหตผลของทกคนอยางเสมอภาค - การอยพรอมหนากน ปรกษาหารอปญหารวมกน

๓7

4. เสรมสรางความรและการเรยนรของครวเรอน ประเภทกจกรรม ท าอยางไร

จดท าแผนชวตเศรษฐกจพอเพยง - จดท าขอมลครวเรอนตนเอง - คนหาศกยภาพของตนเอง - คนหาปญหาของครวเรอน - ก าหนดทศทางของครวเรอน - วางแผนชวตพอเพยง - ปฏบตตามแผนชวต - ประเมนตนเอง

การเพมพนความรใหตนเอง - ฝกอบรม - แลกเปลยนเรยนรกนเอง - ศกษาเพมเตม - รวมเวทแลกเปลยนเรยนร

5.แผนเพมพนคณธรรมในครวเรอน ประเภทกจกรรม ท าอยางไร

ปฏบตกจตามศาสนา -ปฏบตตนตามหลกธรรมของศาสนา การอนรก ษและสบทอดประเพณ อนดงามในชมชน

- จดกจกรรมสรางการมสวนในชมชน

๓8

ตวอยาง การจดกจกรรมศนยเรยนร

แนวทางจดกจกรรม

จดท าแผนทจดเรยนร และแหลงเรยนรของชมชน จดท าขอมลพนฐานหมบาน จดท าทะเบยนผร/ปราชญชาวบาน ดานตางๆ จดพนทสนบสนนกจกรรมตางๆ ของชมชน เชน จดเวท

ประชาคมหมบาน การประชม การอบรม การสาธต แลกเปลยนเรยนร

บทสรป

“ไมมความส าเรจใดจะพนความพยายามของมนษยไปได” การพง ตนเองเปนความคดทประเสรฐสด พระพทธองคกตรสรไดดวยพระองคเอง การพฒนาหมบานกเชนกน ท าไมตองรอคนอน อยมาไดตงนาน คนอนเขาเปนใคร เขาจะอยกบเรานานแคไหน คนนอกเขาไมรดเทาเรา จะดกวาไหมถาเรามาชวยกน ถาเราไมสใครจะสเพอเรา ถาเราไมท าใครจะท าใหเรา ถาเราไมคดจะพฒนาตวเรา บานเรากอน ใครจะมาพฒนาใหเราจะดกวาไหมถา...เรามาชวยกนคด หาทางชวยกนถา...เรมจากคดพงคนอนแลว กตองพงตลอดไป หากทกคนพรอมใจกนส ชมชนเราจะเขมแขงและพงตนเองไดตลอดไป

เอกสารอางอง

คมอการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ (ป 2554)

ส า น ก เ ส ร ม ส ร า ง ความ เ ข ม แ ข ง ช ม ชน ก ร มก า ร พฒ นา ชมช น กระทรวงมหาดไทย (ISBN 978-974-423-117-8)

คมอการด าเนนงานโครงการหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ (ป 2555) ส านกเสรมสรางความเขมแขงชมชน กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย (ISBN 978-974-423-117-8)

คมอการด าเนนงานหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ (ป 2556) ส านกเสรมสรางความเขมแขงชมชน กรมการพฒนาชมชน กระทรวง มหาดไทย

เอกสารการจดการความร “หมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ” ปงบประมาณ 2555

คณะผจดท า

ทปรกษา นายขวญชย วงศนตกร อธบดกรมการพฒนาชมชน นายมนตร นาคสมบรณ รองอธบดกรมการพฒนาชมชน ดร.อจฉราวรรณ มณขตย ผอ านวยการส านกเสรมสรางความเขมแขงชมชน ผเรยบเรยง นายจ าเรญ แหวนเพชร ผอ านวยการกลมงานสงเสรมการบรหาร จดการชมชน นางบบผา เกดรกษ นกวชาการพฒนาชมชนช านาญการ นางสาวสรวรรณ คณนา นกวชาการพฒนาชมชนช านาญการ นางพมานมาศ จตรารจกาญจน นกวชาการพฒนาชมชนช านาญการ นางสาวพรสดา ณ สงขลา นกจดการงานทวไปปฏบตการ นายสาโรจน เลาหสต นกวชาการพฒนาชมชนปฏบตการ นายนรตม ทงสข นกวชาการพฒนาชมชนปฏบตการ ออกแบบปก นางสาวปรศรา อ ามาล เจาพนกงานโสตทศนศกษาช านาญงาน นางสาวพรสดา ณ สงขลา นกจดการงานทวไปปฏบตการ ปทจดพมพ พ.ศ. 2557 ขนาดหนงสอ จ านวน 42 หนา จดท าโดย ส านกเสรมสรางความเขมแขงชมชน กรมการพฒนาชมชน ศนยราชการเฉลมพระเกยรต ๘๐ พรรษา ๕ ธนวาคม ๒๕๕๐ ชนท ๕ อาคารรฐประศาสนภกด ถนนแจงวฒนะ แขวงทงสองหอง เขตหลกส กรงเทพฯ ๑๐๒๑๐ โทร ๐ ๒๑๔๑ ๖๑๑๐ – ๒ โทรสาร ๐ ๒๑๔๓ ๘๙๑๒ เวบไซต www.chumchon.cdd.go.th

ส านกเสรมสรางความเขมแขงชมชน กรมการพฒนาชมชน ศนยราชการเฉลมพระเกยรต ๘๐ พรรษา ๕ ธนวาคม ๒๕๕๐ ชนท ๕

อาคารรฐประศาสนภกด ถนนแจงวฒนะ แขวงทงสองหอง เขตหลกส กรงเทพฯ ๑๐๒๑๐ โทร ๐ ๒๑๔๑ ๖๑๑๓ – ๗ โทรสาร ๐ ๒๑๔๓ ๘๙๑๒

เวบไซต www.chumchon.cdd.go.th