ค ำแนะน ำส ำหรับผู้เขียน หลักเกณฑ์และค ำน ำส ำหรับส่ง ...bamras.ddc.moph.go.th/userfiles/9-1.pdf ·

ค�ำแนะน�ำส�ำหรบผเขยน วารสารสถาบนบ�าราศนราดรยนดรบบทความวชาการรายงานผลการวจยการสอบสวนโรคนวตกรรมใหม

ผลงานจากการพฒนาคณภาพในหนวยงานสาระนารหรอการแปลเอกสารวารสารทสามารถน�ามาเปนแนวทาง

หรอความรแกผอาน เชน ผลการวจยใหมๆ ทพบในวารสารตางประเทศ ตลอดจนผลงานควบคมโรคตางๆ

โดยเรองทสงมาจะตองไมเคยตพมพหรอก�าลงรอพมพในวารสารอนทงนทางกองบรรณาธการตรวจทานแกไข

เรองตนฉบบและพจารณาตพมพตามล�าดบกอนหลง

หลกเกณฑและค�ำน�ำส�ำหรบสงเรองลงพมพ1. บทความทสงลงพมพนพนธตนฉบบ การเขยนเปนบทหรอตอนตามล�าดบดงน

“บทคดยอบทน�าวสดและวธการศกษา

ผลการศกษาวจารณกตตกรรมประกาศ

เอกสารอางอง”

ความยาวของเรองไมเกน10หนาพมพ

รายงานผลการ ประกอบดวยบทคดยอบทน�า

ปฏบตงาน วธการด�าเนนงาน ผลการด�าเนนงาน

วจารณกตตกรรมประกาศเอกสารอางอง

บทความวชาการควรเปนบทความทใหความรใหมรวบรวม

สงทตรวจพบใหมหรอเรองทนาสนใจท

ผอานน�าไปประยกตไดหรอเปนบทความ

วเคราะหสถานการณโรคตางๆประกอบ

ดวยบทคดยอบทน�าความรหรอขอมล

เกยวกบเรองทน�ามาเขยนวจารณหรอ

วเคราะหสรป เอกสารอางองทคอนขาง

ทนสมย

2. การเตรยมบทความเพอลงพมพชอเรอง ควรสนกะทดรดใหไดใจความทครอบคลม

และตรงกบวตถประสงคและเนอเรอง

ชอเรองตองมทงภาษาไทยและภาษา

องกฤษ

ชอผเขยน ใหมทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ(ไมใช

ค�ายอ) พรอมทงอภไธยตอทายชอและ

สถานทท�างานอยทงภาษาไทยและ

ภาษาองกฤษ

เนอเรอง ควรใชภาษาไทยใหมากทสดและภาษาท

เขาใจงายสนกะทดรดและชดเจนเพอ

ประหยดเวลาของผอานหากใชค�ายอตอง

เขยนค�าเตมไวครงแรกกอน

บทคดยอ คอการยอเนอหาส�าคญ เฉพาะทจ�าเปน

เทานน ระบตวเลขทางสถตทส�าคญ

ใชภาษารดกมเปนประโยคสมบรณและ

เปนรอยแกวความยาวไมเกน15บรรทด

และมสวนประกอบคอวตถประสงควสด

และวธการศกษาผลการศกษาและวจารณ

หรอขอเสนอแนะ (อยางยอ) ไมตองม

เชงอรรถอางอง บทคดยอตองเขยนทง

ภาษาไทยและภาษาองกฤษ

วสดและ อธบายวธการด�าเนนการวจยกลาวถง

วธการศกษา แหลงทมาของขอมลวธการรวบรวมขอมล

วธการเลอกส มตวอยางและการใช

เครองมอชวยในการวจยตลอดจนวธการ

วเคราะหขอมลหรอใชหลกสถตมา

ประยกต

ผลการศกษา อธบายสงทไดพบจากการวจยโดยเสนอ

หลกฐานและขอมลอยางเปนระเบยบ

พรอมทงแปลความหมายของผลทคนพบ

หรอวเคราะห

วจารณ ควรเขยนอภปรายผลการวจยวาเปนไป

ตามวตถประสงคทตงไวหรอไมเพยงใด

และควรอางองทฤษฎหรอผลการด�าเนน

งานของผทเกยวของประกอบดวย

สรป (ถาม) ควรเขยนสรปเกยวกบการวจย(สรปให

ตรงประเดน)และขอเสนอแนะทอาจน�า

ผลงานการวจยไปใชประโยชน หรอให

ขอเสนอแนะประเดนปญหาทสามารถ

ปฏบตไดส�าหรบการวจยครงตอไป

เอกสารอางอง 1)ผเขยนตองรบผดชอบในความถกตอง

ของเอกสารอางองการอางองเอกสารใช

ระบบVancouver1997

2)การอางองเอกสารใดใหใชเครองหมาย

เชงอรรถเปนหมายเลขโดยใชหมายเลข1

ส�าหรบเอกสารอางองอนดบแรก และ

เรยงตอตามล�าดบ แตถาตองการอางอง

ซ�าใหใชหมายเลขเดม

3) เอกสารอางองหากเปนวารสารภาษา

องกฤษใหใชชอยอวารสารตามหนงสอ

Index Medicus การใชเอกสารอางอง

ไมถกแบบจะท�าใหเรองทสงมาเกดความ

ลาชาในการพมพ เพราะตองมการตดตอ

ผเขยนเพอขอขอมลเพมเตมใหครบตาม

หลกเกณฑ

3. รปแบบการเขยนวารสาร (โปรดสงเกตเครองหมายวรรคตอนในทกตวอยาง)

3.1การอางเอกสาร

ก. ภาษาองกฤษ

ล�าดบท.ชอผแตง (สกล อกษรยอของชอ).ชอเรอง

ชอวารสารปค.ศ.;ปทพมพ(volume):หนาแรก-หนาสดทาย.

ในกรณทผแตงเกน 6 คน ใหใสชอผแตง 6 คนแรก

แลวตามดวยetal.

ตวอยาง

1. FischlMA,DickinsonGM,ScottGB.Evaluation

ofHeterosexualpatners,childrenandhousehold

contractsofAdultswithAIDS.JAMA1987;257:640-4.

ข. ภาษาไทย

ใชเชนเดยวกบภาษาองกฤษ แตชอผแตงใหเขยนเตม

ตามดวยนามสกลและใชชอวารสารเปนตวเตม

ตวอยาง

2. ธระรามสต,นวตมนตรสวต,สรศกดสมปตตะวนช,

อบตการณโรคเรอนระยะแรกโดยการศกษาจลพยาธวทยา

คลนกจากวงดางขาวของผวผปวยทสงสยเปนโรคเรอน

589ราย.วารสารโรคตดตอ2527;10:101-2

3.2การอางองหนงสอหรอต�ารา

ก. การอางองหนงสอหรอต�ารา

ล�าดบท.ชอผแตง(สกลอกษรยอของชอ).ชอหนงสอ.

เมองทพมพ:ส�านกพมพ;ปทพมพ.

ตวอยาง1. TomanK.Tuberculosiscase-findingandchemo- therapy.Geneva:WoldHealthOrganization;1979. ข. การอางองบททหนงในหนงสอต�ารา ล�าดบท.ชอผเขยน.ชอเรอง.ใน; (ชอบรรณาธการ), บรรณาธการ. ชอหนงสอ. ครงทพมพ. เมองทพมพ: ส�านกพมพ;ปทพมพ.หนาแรก-หนาสดทาย. ตวอยาง2. ศรชย หลอารยสวรรณ.การดอยาของเชอมาลาเรย.ใน:ศรชยหลอารยสวรรณ,ดนยบนนาค,ตระหนกจตหะรณสต, บรรณาธการ, ต�าราอายรศาสตรเขตรอน.พมพครงท 1. กรงเทพมหานคร:รวมทรรศน;2533.น.115-20 โปรดศกษารายละเอยดไดจากบทความเรอง การเขยนเอกสารอางองในวารสารทางวชาการโดยใชระบบแวนคเวอรในวารสารโรคตดตอปท24ฉบบท4(ตลาคม-ธนวาคม2541)หนา465-472.

4. การสงตนฉบบ 4.1ตนฉบบบทความ/ผลงานวชาการ ใชตวอกษร AngsanaNewขนาด16ส�าหรบภาพประกอบถาเปนภาพ ลายเสนตองเขยนดวยหมกด�าบนกระดาษหนามน ถาเปน ภาพถายควรเปนภาพสไลด หรออาจใชภาพขาวด�าขนาด โปสการดแทนกได การเขยนค�าอธบายใหเขยนแยกออก ตางหากอยาเขยนลงในภาพ 4.2การพมพตนฉบบบทความ/ผลงานวชาการใช กระดาษพมพดดขนาด A4 พมพหนาเดยว สงเอกสารทส�านกงานวารสารตกอ�านวยการชน3สถาบนบ�าราศนราดรถนนตวานนทต�าบลตลาดขวญอ�าเภอเมองจงหวดนนทบร11000โทร.02-590-3505 4.3สง Electronics File บทความ/ผลงานวชาการพรอมระบชอ fileและระบบทใชMSWordทE-mail :[email protected]

5. การรบเรองตนฉบบ 5.1เรองทรบไวกองบรรณาธการจะแจงตอบรบให ผเขยนทราบ 5.2เรองทไมไดรบพจารณาลงพมพกองบรรณาธการ จะแจงใหทราบแตจะไมสงตนฉบบคน 5.3เรองทไดรบพจารณาลงพมพกองบรรณาธการ จะสงส�าเนาพมพใหผเขยนเรองละ30ชด

ควำมรบผดชอบ บทความทลงพมพในวารสารสถาบนบ�าราศนราดร ถอวาเปนผลงานทางวชาการหรอการวจยและวเคราะหตลอดจนเปนความเหนสวนตวของผเขยน ไมใชความเหนของสถาบนบ�าราศนราดร หรอกองบรรณาธการแตประการใด ผเขยนตองรบผดชอบตอบทความของตน

วำรสำรสถำบนบ�ำรำศนรำดร วำรสำรสถำบนบ�ำรำศนรำดร เปนวำรสำรทำงวชำกำร จดพมพเผยแพรโดย

สถำบนบ�ำรำศนรำดร กรมควบคมโรค กระทรวงสำธำรณสข

วตถประสงค:๑.เพอเผยแพรผลงานวชาการผลงานวจยของบคลากรในสถาบนบ�าราศนราดรและหนวยงาน

ทางวชาการอนๆ

๒.เพอเปนสอกลางในการตดตอและประสานงานระหวางผทสนใจหรอปฏบตงานดานสาธารณสข

๓.เพอเปนการจดการความรและสรางองคกรแหงการเรยนร

ทปรกษา: แพทยหญงจรยา แสงสจจา

แพทยหญงนภา จระคณ

แพทยหญงรจน สนทรขจต

นายแพทยพรชย จระชนากล

นายแพทยวโรจน หมนคตธรรม

บรรณาธการ: นายแพทยสทศน โชตนะพนธ

คณะบรรณาธการ: นายเรวตร วฒนพานช

นางพรศร เรอนสวาง

นายแพทยวรวฒน มโนสทธ

นายแพทยอรณ เหลองนยมกล

แพทยหญงปรยานช โพธขอม

นางศรรตน ลกานนทสกล

นายแพทยวศลย มลศาสตร

แพทยหญงนชรนทร ไววอง

นางปทมาวด เตมวเศษ

นางสาวอญชนา ถาวรวน

นางพนธทพย แกวดวงใจ

นางกนกพร เมองชนะ

นางสมจตร ทองแยม

ผจดการ: นางวราภรณ เทยนทอง

ฝายจดการ: นางสาวศรพร หาญถรเดช

นางสาวรวนนท จนทรศรธรรม

นางสาวสทธณ พรรณฑล

ส�านกงานวารสาร: สถาบนบ�าราศนราดร๑๒๖ตกอ�านวยการชน๓ถนนตวานนทอ�าเภอเมอง

จงหวดนนทบร๑๑๐๐๐โทร๐-๒๕๙๐-๓๕๐๕โทรสาร๐-๒๕๙๐-๓๖๒๐

ก�าหนดออก: ปละ๓ครง

พมพท: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด

BAMRASNARADURA INFECTIOUS DISEASES INSTITUTE JOURNALOffififfiicial Publication of Bamrasnaradura Infectious Diseases Institute,Department of Disease Control, Ministry of Public Health, Thailand

Objective:1.To distribute new knowledge and researches. Conducted by health ProfessionalinBamrasnaduraInfectiousInstitute.Andministryorpublichealth 2 Mediaforknowledgecharringamongpublichealthpersonnel 3.MediaforknowledgemanagementandknowledgebasedorganizationAdvisors: Dr.Chariya Sangsajja Dr.Napha Chiraguna Dr.Rujanee Sunthornkachit Dr.Pronchai Chirachanakul Dr.Wiroj MankhatithamEditor: Dr.Suthat ChottanapundEditorial Board: Mr.Rawat Wattanapanich Mrs.Pornsiri Ruansawang Dr.Weerawat Manosuthi Dr.Aroon Lueangniyomkul Dr.Piyanut Phokhom Mrs.Sirirat Likanonsakul Dr.Visal Moolasart Dr.Nutcharin Vaivong Mrs.Patamavadee Termvises Ms.Unchana Thawornwan Mrs.Punthip Kaewduanjai Mrs.Kanokporn Muangchana Mrs.somjit thongyaemManager: Mrs.Varaporn ThientongManagement Department: Ms.Siriporn Hanthiradej Ms.Raweenon Chansritham Ms.Suttinee Pantune Editor Office: Journaloffice,BamrasnaraduraInfectiousDiseasesInstitute 126DirectorateBuilding,3rdFloor.TiwanondRd,Nonthaburi 11000,Tel.0–2590-3505Fax0–2590-3620Publication: ThreeissuesperyearPrinted at: TheAgriculturalCooperativeFederationofThailand.,Limited.

วำรสำรสถำบนบ�ำรำศนรำดรBamrasnaradura Infectious Diseases Institute Journal

ปท 9 ฉบบท 1 มกรำคม - เมษำยน 2558 Vol. 9 No. 1 January - April 2015

สำรบญ

เรอง หนำ

กรณศกษา : การพยาบาลผปวยเอดสรวมโรคเยอหมสมองอกเสบจาก 1

เชอครบโตคอคคสนโอฟอรแมนส (Cryptococcal meningitis)

โดยการประยกตใชกฤษฎการดแลตนเองของโอเรม

พทธพร ลมปนดษฎ

ผลการรกษาผปวยวณโรคดอยาหลายขนานในสถาบนบ�าราศนราดรป 2550 - 2554 18

ถรนนท กลดพวง

ความชกของปรสตและหนอนพยาธในผปวยโรคอจจาระรวง สถาบนบ�าราศนราดร 32

ภาวตา สวรรณวฒนะ

ผลของการสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ 47

และการดแลผปวยทคาสายสวนปสสาวะ

ประนอม นพคณ, พรศร เรอนสวาง, ณชาภา ยนจอหอ

ค�ำน�ำ

สวสดป 2558 ครบ ปนวารสารของเรากาวเขาสปท 9 แลวครบ ทาง

กองบรรณาธการขอขอบคณผนพนธทกทานทใหการสนบสนนบทความมา

โดยตลอด ในโอกาสปใหมนขอใหชาวบ�าราศฯทกทานประสบแตความโชคด

มสขภาพทแขงแรง การงานเจรญกาวหนาครบ

สทศน โชตนะพนธ

บรรณาธการ

1

กรณศกษา: การพยาบาลผปวยเอดสรวมโรคเยอหมสมองอกเสบจากเชอครบโตคอคคสนโอฟอรแมนส (Cryptococcal meningitis) โดยการประยกตใชทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม

บทน�ำ

การพยาบาลผปวยเปนการใหการพยาบาล

แกคนทงคนและในผปวยแตละคนยอมมความ

แตกตางกน ดงนนการใหการพยาบาลจงตองการ

การตดสนใจและทกษะเปนพเศษ โดยมพนฐานความร

ในศาสตรสาขาตางๆรวมกนเปนตนวาวทยาศาสตร

การแพทย ชววทยา สรรวทยา กายวภาคศาสตร

สงคมศาสตรจตวทยาพฤตกรรมศาสตรและอนๆ

จากนยามและแนวคดตางๆท�าใหมองเหนปญหาได

วาการพยาบาลเปนการกระท�ากจกรรมทซบซอนและ

มากมายการพฒนาและการสรางทฤษฏการพยาบาล

จงเปนเครองมอส�าคญในการจดระบบการพยาบาล

ตามความเปนจรงและสามารถมองเหนไดในสถานการณ

ของการปฏบตพยาบาล

ทฤษฏการพยาบาลเปนโครงสรางของมโนทศน

ทสรางขนอยางมจดหมายส�าหรบพยาบาล ทฤษฏ

การพยาบาลจะชวยใหพยาบาลเกดความเขาใจอยาง

แจมชดในตวผปวย สงทเกดขนกบผปวยและความ

ตองการความชวยเหลอจากพยาบาลไดมการศกษา

และนกปฏบตการพยาบาลหลายทานไดพยายามสราง

ทฤษฏการพยาบาลขน ผจดท�าไดเลอกศกษาทฤษฏ

การพยาบาลของโอเรม(Orem’sNurseingConcepts

ofPractice)เพราะทฤษฏนเนนถงความส�าคญของ

การดแลตนเอง(Self-Care)ของผปวยการพยาบาล

เปนการชวยใหผปวยมความสามารถในการดแล

ชวยเหลอตนเองได โอเรมเสนอความคดเหนไววา

มนษยมสวนในการดแลชวยเหลอตนเองเพราะการ

ดแลตนเองเปนพฤตกรรมของแตละบคคลทเพงเรม

ตนและจดด�าเนนการตอไปดวยตนเอง เพอรกษาไว

ซงชวตสขภาพและความเปนอยทด

ปญหาทเกดกบผปวยภาวะวกฤตเปนปญหา

ส�าคญทตองการความชวยเหลอทงจากแพทยพยาบาล

และครอบครว บทบาทความรบผดชอบและการให

ความชวยเหลอของพยาบาลเปนสงส�าคญเพราะพยาบาล

เปนผทตดตอกบผปวยมากกวาบคคลอนๆ ในขณะ

รบการรกษาในโรงพยาบาลการปองกนมใหเกดภาวะ

แทรกซอน และการชวยเหลอผปวยใหสามารถ

กลบไปด�าเนนชวตอยในสงคมไดปกตหรอใกลเคยง

กบปกตถอเปนจดประสงคทส�าคญในการดแลรกษา

และการทจะบรรลถงจดประสงคไดจ�าเปนตองอาศย

การดแลตนเองของผปวยอยางถกตองและตอเนอง

เปนส�าคญ

โดยทวไปการเจบปวยทกชนดยอมกระทบ

กระเทอนตอบคคลทงดานรางกายจตใจและสงคม

โดยเฉพาะอยางยงถาบคคลมความเจบปวยอยาง

กรณศกษา: การพยาบาลผปวยเอดสรวมโรคเยอหมสมองอกเสบจากเชอครบโตคอคคสนโอฟอรแมนส (Cryptococcal meningitis)

โดยการประยกตใชทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม

พทธพรลมปนดษฎ,RN,M.M.S,APN

2

วารสารบ�าราศนราดร ปท 9 ฉบบท 1 มกราคม - เมษายน 2558

รนแรงและเกดขนอยางเฉยบพลน เชน ผปวยโรค

เยอหมสมองอกเสบจากเชอครบโตคอคคสนโอ-

ฟอรแมนส (โรคเยอหมสมองอกเสบจากเชอรา,

Cryptococcalmeningitis)ทตองใสทอระบายน�า

ไขสนหลงการดแลรกษาทสลบซบซอนท�าใหผปวย

มปญหาในเรองความจ�ากดของรางกายและวธการ

รกษาพยาบาลผปวยเหลานจะไมสามารถตอบสนอง

ความตองการทางดานรางกายตามปกตในชวงทอยใน

ภาวะวกฤตทงๆทความตองการนเปนเพยงกจวตร

ประจ�าวนในการด�ารงชวตเชนการชวยเหลอตวเอง

ในการลกนง การเดน การรบประทานอาหารและ

การขบถาย เปนตน การถกจ�ากดในการท�ากจวตร

ประจ�าวนตางๆเหลานจะกระทบกระเทอนตอสภาพ

จตใจของผปวยมากกวาผปวยทวไปหลายเทา และ

อาจมผลท�าใหอาการทางดานรางกายซงรนแรงอยแลว

ทรดหนกมากขน ผปวยเหลานจงจ�าเปนตองไดรบ

การดแลชวยเหลออยางใกลชดจากพยาบาล ทงทาง

ดานรางกายจตใจและสงคม พยาบาลจงมบทบาท

ส�าคญในการดแลชวยเหลอผปวยใหมการฟนฟสภาพ

กลบคนสภาวะปกตโดยเรวทสดโดยการกระตนสอน

และแนะน�าใหผปวยดแลตนเองอยางเพยงพอและ

ตอเนองตอไปอก เพอลดผลเสยและโรคแทรกซอน

ไมมความพการเกดขนและไมเสยเวลาในการรกษานาน

นอกจากน แหลงสนบสนนทางสงคม เชน

ครอบครวและญาตมสวนส�าคญทจะท�าใหผปวยอดทน

ตอการรกษาและปฏบตตามแผนการรกษา รวมทง

เปนปจจยหนงทมอทธพลตอการดแลตนเองของ

ผปวย โดยเปนแรงสนบสนนและแรงจงใจใหผปวย

มการดแลตนเอง รวมทงชวยเหลอประคบประคอง

เปนก�าลงใจใหผปวยสามารถด�าเนนชวตไดตามปกต

ในสถานการณปจจบนเอดสยงคงเปนปญหา

ส�าคญเปนสาเหตของการเจบปวยและเสยชวตของ

ประชาชนทกภมภาคทวโลกส�าหรบประเทศไทยจาก

การคาดประมาณสถานการณระบาดของเชอเอชไอว

ในปพ.ศ.2556มผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดส

สะสมประมาณ1,166,543คนยงมชวตอย447,640

คนเปนผตดเชอรายใหม8,959คน(http://www.

aidsstithai.org/)สาเหตของการเสยชวตสวนใหญ

เกดจากโรคตดเชอฉวยโอกาส (Opportunistic

Infections) เชน วณโรค โรคปอดอกเสบจากเชอ

นวโมซสตส จโรเวซไอหรอพซพ(pneumocystis

jiroveciipneumonia,pneumocystispneumonia,

PCP) และโรคเยอหมสมองอกเสบจากเชอครบโต

คอคคสนโอฟอรแมนส (Cryptococcalmeningitis)

เปนตนสถาบนบ�าราศนราดรเปนสถาบนทรบรกษา

พยาบาลผปวยโรคตดตอทวไปและโรคตดตอรายแรง

โดยผปวยตดเชอเอชไอวและผปวยเอดสตงแตป

พ.ศ.2527มจ�านวนการมารบบรการเพมขนจะเหน

ไดจากสถตผปวยตดเชอตดเชอเอชไอวและผปวย

เอดสมจ�านวนเพมขนและสถตของผปวยโรคเอดส

ตกอายรกรรม1สถาบนบ�าราศนราดรปพ.ศ.2555

มจ�านวน609รายปพ.ศ.2556มจ�านวน641ราย

(งานเวชสถต,2556)ซงพบวาผปวยเขารบการรกษา

ดวยโรคตดเชอฉวยโอกาสหลายชนดโรคทมปญหา

โรคหนงคอคอโรคเยอหมสมองอกเสบจากเชอครบ

โตคอคคสนโอฟอรแมนส (โรคเยอหมสมองอกเสบ

จากเชอรา,Cryptococcalmeningitis)โรคเยอหมสมอง

อกเสบจากเชอราเปนโรคตดเชอฉวยโอกาสทรนแรง

ท�าใหผปวยตองไดรบความทกขทรมานและอาจสงผล

ใหเกดความพการหรอเสยชวตไดหากไมไดรบ

3


การรกษา การใหการดแลผปวยทมปญหารวมกนน

เปนไปดวยความสลบซบซอน เนองจากในบางครง

ผปวยตองไดรบการรกษาดวยการใสทอระบาย

น�าไขสนหลงเพอใหผปวยอาการดขน ลดความทกข

ทรมานจากอาการปวดศรษะและปองกนภาวะแทรกซอน

จากภาวะความดนในสมองสง(IncreaseIntracranial

Pressure:IICP)เชนชกหมดสตหรออาจเสยชวต

ได

ผศกษาจงมความสนใจและตระหนกถงความ

ส�าคญของผปวยโรคเยอหมสมองอกเสบจากเชอรา

ทเขารบการรกษาตวในหอผปวยอายรกรรม1สถาบน

บ�าราศนราดรและไดน�าเอาทฤษฏการดแลตนเองของ

โอเรมมาประยกตใช เพอเปนแนวทางในการดแล

ผปวยในภาวะวกฤต เนองจากการดแลผปวยทม

ปญหารวมกนนเปนไปดวยความสลบซบซอนพยาบาล

ตองเปนผมความรความสามารถในการประเมนผปวย

วนจฉยและวางแผนใหการพยาบาลตงแตรบผปวย

ไวในสถาบนจนกระทงกลบบานดวยภาวะปกตหรอ

เกอบปกตและสอดคลองกบบทบาทหนาทและความ

รบผดชอบของพยาบาลในการใหผปวยยอมรบการ

เปลยนแปลงสภาพรางกายทเกดจากการรกษามความ

สนใจวาตนเองสามารถกระท�ากจกรรมและด�าเนนชวต

โดยไมตองเปนภาระตอบคคลอน สงเสรมใหผปวย

มความภาคภมใจในการชวยเหลอตนเอง สามารถ

แกไขปญหาสขภาพไดดวยตนเอง ญาตหรอผดแล

มสวนรวมในการดแลผปวย และชวยแกไขปญหา

สขภาพของผปวยไดอยางถกตองตอไป

กรณศกษำ

ขอมลทวไป: ผปวยชายไทย อาย 47 ป

อาชพรบจางบดามารดานองสาวและพชายหยา

รางกบภรรยาไมมบตรผปวยใชสทธการรกษาบตร

ประกนสขภาพถวนหนา

กำรวนจฉยโรค:โรคเยอหมสมองอกเสบจาก

เชอครบโตคอคคสนโอฟอรแมนส (Cryptococcal

meningitis)

วนทรบไวในกำรดแล: วนท 2 ธนวาคม

2556เวลา12.23น.

วนทจ�ำหนำย:

อำกำรส�ำคญทน�ำสงโรงพยำบำล: มไข

ปวดศรษะมาก คลนไส อาเจยน ตาพรามองเหน

ภาพซอนทง2ขางซมออนเพลย1วนกอนมา

สถาบนบ�าราศนราดร

ประวตกำรเจบปวยในปจจบน:7วนกอนมา

โรงพยาบาล มอาการปวดศรษะ คลนไส อาเจยน

มไข ไปพบแพทยทคลนก แพทยใหยาแกปวด

ยาลดไขและยาแกคลนไสอาเจยนมารบประทานแต

อาการไมดขนจงมาสถาบนบ�าราศนราดร

อำกำรผปวยกอนรบไวในกำรดแล: แรกรบ

ผปวยรสกตวดมไขปวดศรษะมากคลนไสอาเจยน

ตาพรามองเหนภาพซอนทง 2 ขาง ซม ออนเพลย

อณหภม38.2องศาเซลเซยสชพจร98ครง/นาท

หายใจ 22 ครง/นาท ความดนโลหต 140/93

มลลเมตรปรอทคาความอมตวของออกซเจน(oxygen

saturation room air) 97% แพทยวนจฉยขนตน

HeadacheR/OCryptococcalMeningitisและ

รบไวรกษาทหอผปวยอายรกรรมชาย1

4


วนท2ธนวาคม2556

รบยายจากแผนกฉกเฉน

เวลา12.23น.


แรกรบมไขปวดศรษะมากคลนไสอาเจยนมากมไขตามองเหนภาพ

ซอนทง 2 ขาง ผปวยรสกตวด อณหภม 38.2 องศาเซลเซยส ชพจร

98ครง/นาทหายใจ22ครง/นาทความดนโลหต140/93มลลเมตรปรอท

คาความอมตวของออกซเจน (oxygen saturation room air) 97%

ผปวยเขาหอรบการรกษาในหอผปวยอายรกรรม1แพทยไดใหการวนจฉย

วาผปวยตดเชอโรคเอดสรวมกบมการอกเสบของเยอหมสมองจากเชอรา

Cryptococusneoformans (โรคCryptococcalmeningitis) โดย

แพทยไดใหการรกษาดงน

-CBC,BUN,Cr,E’lyte,BlcryptoAg,CD4,ToxoIgG

-CXR

-5%D/NSS1000ml(v)80cc/hr

-Tramal50mg(v)statthenprnpainทก8hr

-Plasilinj1amp(v)prnทก6hr

-LP สง CSF for cell count, diff count, protein, sugar,

indiaink,AFB,c/sfungus,c/smycobact

-DTXหลงLP=89mg%

-Motilium1X3๏ac

-Bactrim1X1๏OD

-Para(500mg)2tab๏PRNทก6hr

-AmphotericinB35mgdilute in5%D/W500ml(v) in

4hrOD

Pre med

-CPM1amp(v)กอนใหAmphoB

-Para(500)2tab๏กอนใหAmphoB

ผปวยยงมอาการไข ปวดศรษะมาก ตายงมองเหนภาพซอน อาเจยน

รบประทานอาหารและยาไมไดออนเพลยแพทยใหการรกษาดงน

-Tramal50mg(v)prnforpainทก6hr

วน/เดอน/ป อำกำรและกำรรกษำ

สรปอำกำรผปวยและกำรรกษำขณะรบไวดแล:

5



สรปอำกำรผปวยและกำรรกษำขณะรบไวดแล(ตอ):

-Plasil1amp(v)prnforpainทก6hr

-0.9%NSS1000ml(v)drip60cc/hr

-พรงนเชาE’lyte,HBsAg,AntiHCV

ผปวยยงมอาการปวดศรษะเปนบางครงคลนไส

อาเจยนรบประทานอาหารไดนอยแพทยเจาะหลง

เพอทจะทราบสภาพการเปลยนแปลงของโรคแพทย

ใหการรกษาดงน

-LPreleasepressure(op=33,cp=10)


-Plasil1amp(v)prnforpainทก6hr


ผปวยมภาวะโลหตจางและมภาวะโปแตสเซยมใน

เลอดต�ามอาการปวดศรษะเปนระยะๆรบประทาน

อาหารไดมากขนแพทยใหการรกษาดงน

-M/GPRC2unit(v)dripunitละ4hr

-E.Kcl30ml๏ทก4hrX2dose


-พรงนHct

ผปวยมเรมมอาการปวดศรษะมากขนอกคลนไส

อาเจยนรบประทานอาหารไดนอยลงนอนไมคอย

หลบและไดใหการรกษาดงน

-ALP,AST,ALT


-Onsia8mg(v)ทก12hrX2day


-E.Kcl30ml๏stat

-LPreleasepressure




6







-Diazepam(5)1๏hs

แพทยเจาะหลงพบวาผปวยมความดนน�าไขสนหลงสงมากกวา30cmH2O

หลงใหการรกษาผปวยอาการปวดศรษะลดลง อาการคลนไสอาเจยน

ลดลงนอนหลบไดเปนชวงๆ

ผปวยมเรมมอาการปวดศรษะมากขนอก คลนไสอาเจยนมากขน กระ

สบกระสายแพทยไดใหการรกษาดงน

-Onsia8mg(v)ทก12hr

-CBC,BUN,Cr,E’lyte,Mg

-LP

-OnLumbardrainage

-CSFforcellcount,diffcount,protein,sugar,indiaink,

c/sbact,c/sfungus,

-0.9%NSS1000ml+kcl40mEq(v)drip80cc/hr

-50%MgSO44ml+5%D/W500ml(v)in4hrODX3day

หลงจากแพทยไดท�าการเจาะหลงพบวาความดนน�าไขสนหลงมากกวา

60cmH2Oแพทยจงท�าการใสทอระบายน�าไขสนหลงหลงไวเพอระบาย

น�าไขสนหลงและลดความดนในสมองหลงจากแพทยท�าการใสทอระบาย

น�าไขสนหลงพบวาท�าใหอาการปวดศรษะและอาการคลนไสอาเจยนของ

ผปวยลดลง

ผปวยยงมอาการคลนไสอาเจยนเปนบางครงแตมภาวะโปแตสเซยมใน

เลอดต�าแพทยไดใหการรกษาดงน

-0.9%NSS1000ml+kcl40mEq(v)drip80cc/hrX2day

ผปวยยงมอาการคลนไสแตไมอาเจยน แตยงมภาวะโปแตสเซยมและ

แมกนเซยมในเลอดต�าแพทยไดใหการรกษาดงน

-0.9%NSS1000ml+kcl40mEq(v)drip80cc/hr

-50%MgSO44ml+5%D/W500ml(v)in4hrODX3day

7




และเนองจากผปวยไดรบการใสทอระบายน�าไขสนหลงครบ 7 วน

จงไดมการสงน�าไขสนหลงสงตรวจC/S fungus และC/S bacteria

เพอเฝาระวงการตดเชอแทรกซอนในสมอง

ผปวยอาการทวไปดขนแพทยไดเปลยนสารน�าทางหลอดเลอดด�าเปน5%

D/NSS 1000 ml (v) 80 cc/hr หยดการใหยา Amphotericin B

หลงจากใหครบ14วนและเรมยาFluconazole2X1๏pcแต

เนองจากผปวยมคาCD4เทากบ18cells/ulซงมภาวะเสยงตอการเกด

โรค CMV (Cytomegalovirus) Retinitis แพทยจงมค�าสงใหไดสง

ปรกษาจกษแพทยในวนท16ธนวาคม2556เพอท�าการตรวจตาผลการ

ตรวจพบวาปกตไมพบโรคCMVRetinitis

ผปวยมอาการทวๆ ไปดขน ไมปวดศรษะ อาการคลนไส อาเจยนรบ

ประทานอาหารไดชวยตวเองไดดแตเนองจากผปวยมคาCD4เทากบ18

cells/ul ซงมภาวะเสยงตอการเกด โรค CMV (Cytomegalovirus)

Retinitisแพทยจงมค�าสงใหไดสงปรกษาจกษแพทยเพอท�าการตรวจตา

ผลการตรวจพบวาปกตไมพบโรคCMVRetinitisและหยดการใหสาร

น�าทางหลอดเลอดด�า และถอดทอระบายน�าไขสนหลงออกหลงถอดทอ

ระบายน�าไขสนหลงผปวยไมมอาการปวดศรษะหรอคลนไสอาเจยน

อาการทวไปดขนไมมไขไมปวดศรษะไมคลนไสไมอาเจยนรบประทาน

อาหารไดชวยตวเองไดด แพทยอนญาตใหกลบบานได และนดมาตรวจ

ซ�าอก2สปดาห

-D/Cนด2wks

-Bactrim1X1๏OD

-Fluconazole2X1๏pc

-Motilium1X3๏ac

-Para(500mg)2tab๏PRNทก6hr

-CBC,BUN,Cr,E’lyte,AST,ALT,UAกอนพบแพทย




8


ปญหำและกำรพยำบำล

ปญหำทำง วตถประสงคกจกรรมกำรพยำบำล

กำรพยำบำล และกำรประเมนผล

ปญหำท1:

ปวดศรษะมาก อาเจยน

ตาพรามวทง2ขางเนองจาก

มภาวะความดนในกะโหลก

ศรษะสง

ขอมลสนบสนน:

- ปวดศรษะมาก pain

scoreมากกวา5

- ความดนของน�าไขสนหลง

>60cmH2O

- ความดนโลหตคา

Systolic140mmHg

Diastolic93mmHg

- อาเจยน

- ตาพรามวทง2ขาง

วตถประสงค:

- อาการปวดศรษะลดลง

- ผปวยไมอาเจยน

-ไมเกดอบตเหตเนองจาก

ผปวยมตาพรามว

- ผปวยปลอดภยไมเกด

อาการแทรกซอนจาก

ภาวะความดนในกะโหลก

ศรษะสง เชน ระดบ

ความรสกตวลดลงชก

เกรงและหยดหายใจ

เปนตน

เกณฑกำรประเมนผล:

1.อาการปวดศรษะลดลง

2.ความดนโลหตของ

ผปวยอยในเกณฑปกต

3.ปวยปลอดภยไมเกด

อาการแทรกซอนจาก

ภาวะความดนในกะโหลก

ศรษะสง

4.ผปวยไมอาเจยน

1.ประเมนEarlywarningsignไดแกการเปลยนแปลง

ของความดนโลหตและชพจร ถามภาวะ Cushing

reflex คอ ความดน Systolic เพมสงขน pulse

pressureกวางหวใจเตนชาใหรบรายงานใหแพทย

ทราบเพอใหการชวยเหลอทนท

2.ตรวจสอบอาการทางระบบประสาท หากพบอาการ

ผดปกต เชนความรสกตวลดลงตาพรามวแขนขา

ออนแรงรบรายงานแพทยเพอใหการชวยเหลอทนท

3.ประเมนภาวการณขาดออกซเจนโดยการวดoxygen

saturation และอาการตางๆทแสดงวาสมองขาด

ออกซเจน เนองจากเมอความดนในโพรงกะโหลก

ศรษะสงขนหลอดเลอดฝอยในสมองจะถกกดท�าให

เซลลสมองขาดออกซเจน

4.ดแลจดทา(position)ใหผปวยโดยใหนอนศรษะราบ

ไมหนนหมอนหรอหนนหมอนทท�าใหคออยในทา

ธรรมชาต(theneutralposition)4–6ชวโมง

หลงเจาะหลงปองกนภาวะแทรกซอนหลงเจาะหลง

5.ใหยาแกปวดตามแผนการรกษาของแพทย,วางcold

pack บรเวณศรษะเพอบรรเทาอาการปวดศรษะ

ถาอาการปวดศรษะไมดขนและมคลนไสอาเจยน

กระสบกระสายทรนทรายหายใจเหนอยหอบผปวย

อาจมความดนในสมองสงเปนผลท�าใหเกดภาวะวกฤต

ตามมาคอชกเกรงและหยดหายใจไดใหรายงาน

แพทยทราบทนท

6.เชดตวลดไขใหผปวยและกระตนใหดมน�ามากๆเพอ

ระบายความรอนออกจากรางกาย

9


ปญหำและกำรพยำบำล(ตอ)



7.ปองกนอบตเหตทอาจจะจดวางสงของทจะใชใหหยบ

ใชสะดวกและยกเหลกขางเตยงขนทกครงเมอท�า

กจกรรมเสรจ

8.คอยดแลชวยเหลอในเรองกจวตรตางๆ

9.ดแลใหผปวยรบสารน�าในปรมาณทเหมาะสมตาม

แผนการรกษาโดยใหดมน�ามากกวา2000ซซตอวน

เพอปองกนภาวะแทรกซอนจากการไดรบยา

AmphotericinB

10.ดแลผปวยไดรบยาตามแผนการรกษา สงเกตและ

ประเมนผลของการใชยาอาการขางเคยงเพอใหผปวย

ปลอดภยจากการใชยา

11.แนะน�าวธการตางๆทชวยใหผปวยผอนคลาย,สงเสรม

การพกผอนนอนหลบ

1.ประเมนภาวะมไขทกเวร

2.ดแลใหยาลดไขตามแผนการรกษาและเชดตวลดไข

ใหหรอแนะน�าญาตเชดตวลดไขใหผปวยเพอเปนการ

ระบายความรอนออกจากรางกายดวย ท�าใหผปวย

รสกสขสบายขน

3.วางColdpackหนาผากเพอระบายความรอน

4.กระตนใหดมน�ามากๆ เพอใหน�าขบความรอนออก

จากรางกายทางปสสาวะนอกจากนแลวอาหารกควร

จะมน�าอยมากเชนขาวตมโจก

5.จดสงแวดลอมใหอากาศถายเทไดสะดวก และดแล

ใหสวมเสอผาเครองนมหมทไมหนาเกนไปเพอให

สามารถระบายความรอนออกได

6.ดแลใหพกผอนเพยงพอเพอลดการเผาผลาญอาหาร

จะท�าใหรางกายมความรอนลดลง

ปญหำท2:

มไขเนองจากมการตดเชอ

ทเยอหมสมองและไขสนหลง


- มไขอณหภมของรางกาย

38.2องศาเซลเซยส

- มการตดเชอ

Cryptococcus

neoformansท

เยอหมสมองและ

ไขสนหลง

- ผลการเพาะเชอ

น�าไขสนหลงพบ

เชอCryptococcus

neoformans


- ไมมไข


-อณหภมของรางกาย

ลดลง(ไมสงกวา37.5

องศาเซลเซยส)

10





ปญหำท3:

ไมสขสบายจากอาการ

ขางเคยงของยา

AmphotericinBและ

อาจเกดภาวะแทรกซอน

จากการไดรบยา

AmphotericinB

ขอมลสนบสนน

- ไดรบยาAmphotericin

B40mg.dilutein

5%/D/W500ml.drip

in4hr(v)ODเพอ

ลดเชอCryptococcus

neoformans ทเปน

สาเหตของโรค

- ผปวยมอาการหนาวสน

ทกครงทยา

AmphotericinB

ใกลจะหมด

- ผปวยมอาการคลนไส

อาเจยนขณะให

และหลงให

AmphotericinB

ปญหำท4:

เสยงตอภาวะขาดสารน�า

อาหารและเกลอแร


1.ไมเกดจากอาการขาง

เคยงจากการไดรบยา

AmphotericinB

2.ไมเกดภาวะแทรกซอน

จากการไดรบยา

AmphotericinBเชน

ไตท�างาผดปกตหรอ

ไตวายตบวายหลอด

เลอดด�าไมมอาการ

อกเสบมเลอดออกใน

ระบบทางเดนอาหาร

และหวใจหยดเตน

เปนตน


1.ไมเกดภาวะแทรกซอน

จากการไดยา

AmphotericinB

2.อาการหนาวสนคลนไส

อาเจยนลดลง

3.ผลการตรวจเลอดการ

ท�างานของไตปกต

4.สญญาณชพปกต


1.คลนไสอาเจยนลดลง

รบประทานอาหารได

1.อธบายเหตผลของการใชยา ระยะเวลาทใหยา ผล

ขางเคยงของยาและภาวะแทรกซอนทอาจจะเกดขน

2.ผสมยาใน5%D/Wหามใชสารละลายอนเพราะจะ

ท�าใหยาตกตะกอนเสอมคณภาพ และใหทางหลอด

เลอดด�าชาๆ4-6ชวโมงเพราะถาหยดเรวเกนไป

จะท�าใหหวใจหยดเตนได

3.วดสญญาณชพกอนและหลงใหยาAmphotericinB

4.ตวงน�าดมและปสสาวะเพอดการท�างานของไต

5 ปองกนการอกเสบของหลอดเลอดโดยหลกเลยงการ

ใหยาซ�าบรเวณเดม ท�าความสะอาดต�าแหนงทใหยา

ทางหลอดเลอดด�าทกวนและเปลยนต�าแหนงของ

หลอดเลอดด�าทใหยาทก72ชวโมงหรอกอนเมอเรม

มการอกเสบ

6.สงเกตและใหการชวยเหลอผปวยทอาจเกดอาการ

ขางเคยงของยาทเกดขน

7.สงเกตอาการแทรกซอนอนๆ ทอาจจะเกดขนไดแก

ปวดกลามเนอ ออนเพลย เบออาหาร ปวดทอง

ทองเสย โลหตจางมผนขนมพษตอไตหวใจเตน

ผดปกตความดนเพมขนหรอ

8.ตดตามผลเลอดและรายงานแพทยเมอผลเลอด

ผดปกต

9.กระตนใหผปวยดมน�ามากกวาวนละ2,000ซซโดย

ไมขดตอแผนการรกษาของแพทย

1.ดแลเรองการรบประทานอาหารอาหารใหอาหารออน

ยอยงายดดซมงายหรอจดอาหารทผปวยชอบแต

ไมขดกบแผนการรกษา

11





2.ดแลความสะอาดในชองปาก เพอลดการตดเชอใน

ชองปากและกระตนใหเกดความอยากอาหาร

3.ดแลใหไดรบยาแกอาเจยนตามแผนการรกษา หลก

เลยงอาหารทจะท�าใหเกดการคลนไส อาเจยน เชน

อาหารมนเปนตน

4.ประเมนภาวะการเสยการสมดลของน�าและอเลคโตรลยท

บนทกน�าเขาออก(intake/Output)ทก8ชวโมง

5.ดแลใหผปวยไดรบยาและสารน�าทางหลอดเลอดด�า

ครบถวนตามการรกษาของแพทย

1.ประเมนความวตกกงวลทงผปวยและผดแลสงเสรม

ใหผปวยและผดแลมสวนรวมในการรกษาพยาบาล

เพอจะไดวางแผนใหความชวยเหลอ แนะน�าผปวย

และญาตไดท�ากจกรรมรวมกนเมอกลบไปอยบาน

2.ใหค�าปรกษาแกผดแลเพอสงเสรมใหมการดแลสขภาพ

ใหปองกนการตดเชอรวมโรคอนๆ

3.ใหความรแกผปวยและญาตเกยวกบโรคเอดส การ

ตดตอการปองกนตลอดโรคเยอหมสมองอกเสบจาก

เชอราและวธการรกษาของแพทย เพอลดความกลว

และความวตกกงวลสามารถน�าไปปฏบตไดเมอกลบบาน

4.ใหความรแกผปวยและผดแล ในการปฏบตตวกอน

กลบบาน โดยวางแผนจ�าหนายผปวยรวมกบผดแล

เพอผปวยดแลตนเองและผดแลสามารถชวยกนดแล

ผปวยใหสามารถด�าเนนชวตไดอยางมความสขตาม

อตถภาพ

6. ชวยเหลอแนะน�าแหลงสนบสนนทสามารถใหการ

ชวยเหลอผปวยและญาตไดเชนสทธในการรกษา

2.ปองกนภาวะขาดสาร

น�าและเกลอแร


1.ผปวยมอาการคลนไส

อาเจยนลดลง

รบประทานอาหารได

2.ไมมภาวะขาดสารน�า

และเกลอแร


1. ความวตกกงวลของ

บดาและนองสาวลดลง

2.บดาและนองสาวมความ

รเกยวกบโรคเอดสและ

โรคตดเชอรวมโรคเยอหม

สมองอกเสบตลอดจนการ

ปฏบตตว

เกณฑการประเมนผล:

1.ผดแลเขาใจและใหก�าลง

ใจผปวยเมอไดรบค�าอธบาย

เรองโรคเยอห มสมอง

อกเสบจากเชอรา

2. ความวตกกงวลของ

บดาและนองสาวลดลง


- มคลนไสอาเจยนขณะ

และหลงใหยา

AmphotericinB

- เบออาหารรบประทาน

อาหารไดนอย

ปญหำท5:

บดาและนองสาววตกกงวล

เนองจากขาดความรเกยว

กบโรคเอดสและโรคเยอ

หมสมองอกเสบจากเชอรา

ตลอดจนการปฏบตตว


- บดามสหนาวตกกงวล

- บดาและนองสาวไม

เขาใจและสอบถาม

เกยวกบโรคเอดสและ

โรคเยอหมสมองอกเสบ

จากเชอราตลอดจนการ

ปฏบตตว

12


กำรทบทวนควำมรในกำรดแลผปวยเอดสทเปน

โรคเยอหมสมองอกเสบจำกเชอรำทไดรบกำร

คำทอระบำยน�ำไขสนหลง

แนวปฏบตการพยาบาลในการดแลผปวยเอดส

ทเปนโรคเยอหมสมองอกเสบจากเชอราทไดรบการ

คาทอระบายน�าไขสนหลงซงพฒนาขนจากการทบทวน

วรรณกรรมและจากงานวจยทเกยวของรวมทง

ประสบการณจากการปฏบตงานประกอบดวย3แนว

ปฏบตการพยาบาลดงน

แนวปฏบตกำรพยำบำลท 1 : การพยาบาลผปวย

กอนการใสทอระบายน�าไขสนหลงซงประกอบดวย

กจกรรมการพยาบาลทส�าคญ3กจกรรมดงน

1. การเตรยมผปวย เพอใหผปวยมความ

พรอมทงทางดานรางกายและจตใจซงเปนสงทส�าคญ

เปนอยางยงเพราะจะชวยใหผปวยลดความกลวและ

ความวตกกงวลลง สามารถใหความรวมมอระหวาง

กระบวนการรกษาพยาบาลอนจะชวยลดภาวะแทรกซอน

ทอาจจะเกดขนซงขนตอนประกอบดวย

1.1 อธบายใหผปวยทราบถงวตถประสงค

และขนตอนตางๆ ในการใสทอระบายน�าไขสนหลง

กรณทผปวยไมรสกตวตองอธบายใหญาตทราบเพอ

ตดสนใจเขารวมโครงการและลงนามยนยอมเขารวม

โครงการ

1.2 อธบายใหผปวยและญาตทราบถง

การปฏบตตวระหวางการใสทอและขณะคาทอระบาย

น�าไขสนหลงไดแกทานอนของผปวยทถกตองเพอ

ความสะดวก ในการเจาะหลงและใสทอระบายน�า

ไขสนหลงลดการเกดอนตรายบรเวณทแทงเขมและ

ปองกนภาวะแทรกซอนทอาจจะเกดขนจากการปฏบตตว

ทไมถกตอง

1.3 อธบายใหผปวย และญาต ใหเหน

ถงความส�าคญของขอหามขอจ�ากดในการท�ากจกรรม

หรอการเคลอนไหวซงพยาบาลตองอธบายใหผปวย

และญาตเขาใจเปดโอกาสใหผปวยและญาตซกถาม

ปญหาหรอขอของใจตางๆได

1.4 ใหขอมลเกยวกบขนตอนของการ

ใสทอระบายน�าไขสนหลงผลทผปวยจะไดรบจากการ

คาทอระบายน�าไขสนหลง เชน บรรเทาอาการ

ปวดศรษะตาพรามวหออคลนไสอาเจยนชกเกรง

หมดสต และถารนแรงอาจท�าใหผปวยถงแกชวตได

และภาวะแทรกซอนทอาจจะเกดขนจากการคาทอ

ระบายน�าไขสนหลง เชน การตดเชอจากการคาทอ

ระบายน�าไขสนหลง ทอเลอน ทอหลด หรอมการ

อกเสบเปนหนองบรเวณทคาทอระบายน�าไขสนหลง

ไวเปนตนเพอใหผปวยและญาตทราบรายละเอยด

และเปดโอกาสซกถามขอสงสยหรอขอของใจได

1.5 ประเมนอาการผปวยบนทกสญญาณ

ชพและประเมนอาการทางระบบประสาทกอนใสทอ

ระบายน�าไขสนหลงเพอใชเปนขอมลเปรยบเทยบกบ

หลงการใสทอระบายน�าไขสนหลง

1.6 จดสงแวดลอมบรเวณทจะใสทอ

ระบายน�าไขสนหลงใหสะดวกตอการเจาะหลง ดแล

สภาพแวดลอมใหสะอาดไมชนแฉะเพอปองกนการ

ปนเปอนขณะแทงเขมเพอใสทอระบายน�าไขสนหลง

2. การเตรยมอปกรณ พยาบาลตองเตรยม

อปกรณในการเจาะหลงเพอใสทอระบายน�าไขสนหลง

ใหถกตองครบถวนเพอชวยใหระยะเวลาทใชในการ

เจาะหลงเพอใสทอระบายน�าไขสนหลงเปนไปอยาง

รวดเรวและมประสทธภาพอปกรณทใชมดงน

13


2.1 ชดเจาะหลง

2.2 ผาสเหลยมเจาะกลางใหญ1ผน

2.3ผาสเหลยมใหญจ�านวน2ผนส�าหรบ

คลมรางกายสวนบนและสวนลาง

2.4 ชดEpiduralminipackเบอร16

จ�านวน1ชด

2.5 ชดรองรบน�าไขสนหลงประกอบดวย

TransferBag,SetIV,ทรองรบTransferBag

เพอปองกนการกระแทกตกแตก

2.6 Tr.Benzoid,Betadinesolution,

StretchPlaster(Fixumal),Transporeplaster

2.7 Xylocaine 1-2%, เขม เบอร 21

และ24กระบอกฉดยาขนาด5มลลลตร

2.8 ถงมอปราศจากเชอผาปดปากจมก

กาวนพลาสตกชามรปไต

3. ท�าความสะอาดผวหนงบรเวณทจะเจาะ

หลงเพอใสทอระบายน�าไขสนหลง โดยจดทาผปวย

โดยใหผปวยกมคองอเขาคางชดอก เชนเดยวกบ

ทาเตรยมเจาะหลงลางมอใหสะอาด แลวสวมถงมอ

ปราศจากเชอท�าความสะอาดตงแตบรเวณกนกบถง

ตนคอ ดวย Betadine scrub, 70% Alcohol,

ChlohexidineหรอBetadinesolutionตามล�าดบ

4. สวมถงมอปราศจากเชอปผาสเหลยมและ

ผาสเหลยมเจาะกลางบรเวณทจะใสทอระบายน�า

ไขสนหลง เตรยมไวใหพรอมกอนทแพทยจะท�าการ

เจาะหลงเพอใสทอระบายน�าไขสนหลง

แนวปฏบตกำรพยำบำลท 2: การพยาบาลผปวย

ระหวางการใสทอระบายน�าไขสนหลง

1. แพทยท�าการใสทอระบายน�าไขสนหลง

เขาไปในSubarachnoidspace

2. ตอชดรองรบน�าไขสนหลงทปราศจากเชอ

เขากบขอตอทตอกบทอระบายน�าไขสนหลงใชผากอซ

ปราศจากเชอปดบรเวณขอตอ, ปดกอซบรเวณทคา

ทอระบายน�าไขสนหลงกอนปดทบดวย Stretch

PlasterหลงจากนนทาTr.Benzoidตามแนวไขสนหลง

กอนวางทอระบายน�าไขสนหลง แลวปดทบดวย

Stretch Plaster เพอปองกนไมใหทอระบายน�า

ไขสนหลงเคลอนท

3. เขยนวนเดอนปเวลาไวทถงรองรบน�า

ไขสนหลง(TransferBag)เพอสามารถบนทกปรมาณ

น�าไขสนหลงทออกมาและสามารถใชในการประเมน

ความกาวหนาของโรคได

แนวปฏบตกำรพยำบำลท3:การพยาบาลผปวยขณะ

คาทอระบายน�าไขสนหลงการดแลผปวยทไดรบการ

คาทอระบายน�าไขสนหลงมความส�าคญยงเพราะเปน

ปจจยหนงทมความสมพนธตอการตดเชอแบคทเรย

ในน�าไขสนหลงและการตดเชอในระบบประสาท

สวนกลางถงแมวาจะมการควบคมปจจยดานอนเปน

อยางด แตหากวธการดแลไมเปนไปตามมาตรฐาน

ทางวชาการกไมสามารถปองกนการตดเชอเขาสระบบ

ประสาทสวนกลางได ซงการดแลหรอกจกรรมการ

พยาบาลทส�าคญมดงน

1. การจดทาผปวยเพอลดและปองกนภาวะ

แทรกซอนทอาจจะเกดขนภายหลงการคาทอระบาย

น�าไขสนหลงโดยจดใหนอนศรษะราบไมหนนหมอน

อยางนอย4-6ชวโมงกรณผปวยชวยเหลอตวเอง

ไมไดหรอไมรสกตวควรจะมการตรวจสอบบรเวณท

คาทอระบายน�าไขสนหลงวามอาการของการตดเชอ

14


เชน อกเสบบวมแดงมหนองหรอไม และตรวจ

สอบกอซทปดบรเวณทคาทอระบายน�าไขสนหลง

ทกวน ถามการปนเปอนจะเปลยนกอซทปดบรเวณ

ทคาทอระบายน�าไขสนหลงทนทเพอปองกนการตด

เชอแทรกซอนทอาจจะเกดขนได

2. สงเกตการไหลของน�าไขสนหลงการอดตน

ของทอ ส/ลกษณะของน�าไขสนหลง การเลอนหลด

ของทอระบายน�าไขสนหลงและการรวซมของน�า

ไขสนหลงบรเวณทคาทอระบายน�าไขสนหลงทก

4ชวโมง

3. ประเมนสญญาณชพและอาการทางระบบ

ประสาทพรอมทงบนทกทก4ชวโมง

4. บนทกปรมาณของน�าไขสนหลงทออกมา

ทก8ชวโมง

5. ดแลสภาพแวดลอมรอบๆบรเวณทคาทอ

และขอตอใหสะอาดและแหงอยเสมอเพอปองกนการ

ปนเปอนบรเวณทคาทอระบายน�าไขสนหลงและขอตอ

ของทอระบายน�าไขสนหลง

6. เปลยนชดรองรบน�าไขสนหลงทประกอบ

ดวย Transfer Bag และ Set IV เมอระดบน�า

ไขสนหลงประมาณ3/4ถงโดยใชหลกปลอดเชอและ

ปดวาลว (Clamp valve) ทกครงกอนเปลยนถง

ระบายน�าไขสนหลง

7. เขยนวนเดอนปเวลาทเปลยนถงและ

หมายเลขของถงไวทถงรองรบน�าไขสนหลงเพอสามารถ

บนทกปรมาณน�าไขสนหลงทออกมาไดและสามารถ

ใชในการประเมนความกาวหนาของโรคอกทงประเมน

ภาวะความดนในกะโหลกศรษะวาดขนหรอไม

8. ใหค�าแนะน�าแกผปวยและญาตถงอาการ

ทตองแจงใหพยาบาลทราบเชนมไขปวดศรษะมาก

ขน อาเจยน ตาพรามว หออ ปวดบรเวณทคาทอ

ระบายน�าไขสนหลง คอแขง ปวดขา น�าไขสนหลง

ไมไหล น�าไขสนหลงมลกษณะผดปกต มการเลอน

หลดของทอระบายน�าไขสนหลง มน�าไขสนหลงซม

ออกมาบรเวณทคาทอระบายน�าไขสนหลงหรอบรเวณ

ขอตอของทอระบายน�าไขสนหลงเปนตน

9. เกบน�าไขสนหลงสงตรวจ (C/S for

bacteria)ทก7วน(กรณทคาทอระบายน�าไขสนหลง

มากวา7วน)เพอเฝาระวงการตดเชอ

สรปผลกรณศกษำ

ผปวยรายนตดเชอเอชไอว เขารบการรกษา

พยาบาลในสถาบนบ�าราศนราดรทตกอายรกรรม1

วนท2ธนวาคม2556มไขปวดศรษะมากคลนไส

อาเจยน ตาพรามองเหนภาพซอนทง 2 ขาง ซม

ออนเพลยแรกรบผปวยรสกตวดมไขปวดศรษะ

มากคลนไสอาเจยนมากใบหนาแสดงถงความเจบ

ปวดตาพรามวเลกนอยทง2ขางล�าคอคอนขางแขง

อณหภม38.2องศาเซลเซยสชพจร98ครง/นาท

หายใจ22ครง/นาทความดนโลหต140/93มลลเมตร

ปรอท คาความอมตวของออกซเจน (oxygen

saturationroomair)97%ไดรบการรกษาโดยการ

เจาะหลง เพอลดอาการปวดศรษะ ลดความดนใน

สมองและสงน�าไขสนหลงตรวจเพอหาเชอใหสารละลาย

ทางเสนเลอดเพอรกษาสมดลของน�าและอเลคโตรลยต

ผลการตรวจน�าไขสนหลงพบเชอราครปโตคอคคส

นโอฟอรแมนส (Cryptococcus neoformans)

แพทยวนจฉยวาเปนเยอหมสมองจากเชอรา(Cryp-

tococcalmeningitis)ไดใหยาAmphotericinB

35mgdilutein5%D/W500ml(v)in4hrOD

15


Pre medCPM1amp(v)กอนใหAmphoB,

Para (500)2 tab๏กอนใหAmphoB,0.9%

NSS500ml(v)dripin2hrเปนเวลา14วนเพอ

ฆาเชอครปโตคอคคสนโอฟอรแมนสพรอมกบใหยา

bactrim1x1ODเพอปองกนโรคปอดอกเสบจากเชอ

Pneumocystis jeroveci (Pneumocystis jer-

ovecipneumonia)ใหยาMotilium1X3๏ac,

Plasilinj1amp(v)prnทก6hrเพอลดอาการ

คลนไสอาเจยน,ใหยาTramal50mg(v)stat

thenprnpainทก8hrเพอลดอาการปวดศรษะ

แตผปวยยงมปวดศรษะมาก มไขเปนชวงๆ และ

ยงคลนไสอาเจยนวนท4ธนวำคม2556ผปวย

ยงมอาการปวดศรษะเปนบางครง คลนไสอาเจยน

รบประทานอาหารไดนอยแพทยไดเจาะหลงเพอลด

ความดนในกระโหลกศรษะหลงเจาะอาการปวดศรษะ

และคลนไสอาเจยนลดลง วนท 7 ธนวำคม 2556

ผปวยไดรบPRC2unitเนองจากมภาวะโลหตจาง

และใหE.Kcl30ml๏ทก4hrX2doseเนองจาก

มภาวะโปแตสเซยมในเลอดต�า แตยงมอาการ

ปวดศรษะเปนระยะๆ รบประทานอาหารไดมากขน

วนท8ธนวำคม2556ผปวยมเรมมอาการปวดศรษะ

มากและคลนไสอาเจยน แพทยเจาะหลงพบ

ความดนน�าไขสนหลงยงสงมากกวา30cmH2Oหลง

ใหการรกษาผปวยอาการปวดศรษะลดลง อาการ

คลนไสอาเจยนลดลงนอนหลบไดเปนชวงๆวนท

9ธนวำคม2556ผปวยมเรมมอาการปวดศรษะมาก

ขนอกคลนไสอาเจยนมากขนกระสบกระสายแพทย

จงไดท�าการเจาะหลงหลงจากแพทยไดท�าการเจาะหลง

พบวา ความดนน�าไขสนหลงมากกวา 60 cmH2O

แพทยจงท�าการใสทอระบายน�าไขสนหลงหลง

(Lumbar drainage) เพอระบายน�าไขสนหลงและ

ลดความดนในสมอง หลงจากแพทยท�าการใสทอ

ระบายน�าไขสนหลงพบวาท�าใหอาการปวดศรษะและ

อาการคลนไสอาเจยนของผปวยลดลง ผปวยยงม

ภาวะโปแตสเซยมและแมกนเซยมในเลอดต�าเปนระยะ

แพทยไดให0.9%NSS1000ml+kcl40mEq

(v)drip80cc/hrและ50%MgSO44ml+5%

D/W500ml(v)dripเปนระยะๆและเนองจาก

ผปวยไดรบการใสทอระบายน�าไขสนหลงครบ7วน

จงไดมการสงน�าไขสนหลงสงตรวจ C/S fungus

และC/Sbacteriaเพอเฝาระวงการตดเชอแทรกซอน

ในสมองผลการเพาะเชอไมพบการตดเชอแทรกซอน

หลงใสทอระบายน�าไขสนหลงผปวยมอาการดขน

แพทยไดหยดการใหยาAmphotericinBหลงจาก

ใหยาครบ14วนและเรมยาFluconazole2X1

๏pcแตเนองจากผปวยมคาCD4เทากบ18cells/ul

ซงมภาวะเสยงตอการเกดโรคCMV(Cytomegalovirus)

Retinitisแพทยจงมค�าสงใหไดสงปรกษาจกษแพทย

ในวนท 16 ธนวาคม 2556 เพอท�าการตรวจตา

ผลการตรวจพบวาปกตไมพบโรคCMVRetinitis

วนท 16 ธนวำคม2556 ไดหยดการใหสารน�าทาง

หลอดเลอดด�าและถอดทอระบายน�าไขสนหลงออก

หลงถอดทอระบายน�าไขสนหลงผปวยอาการทวไป

ดขนไมมอาการปวดศรษะไมคลนไสอาเจยนไมม

ไขรบประทานอาหารไดชวยตวเองไดดพยาบาลได

วางแผนการจ�าหนายผปวยตงแตผปวยเรมมอาการ

ดขน ญาตและผปวยสามารถรบรตอค�าแนะน�าโดย

เฉพาะการมาตรวจตามนดเพอรบประทานยาตานไวรส

และแพทยอนญาตใหกลบบานไดในวนท18ธนวำคม

2556และนดมาตรวจซ�าอก2สปดาห

16


เอกสำรอำงอง

1. กระทรวงสาธารณสข.(2553).แนวทางการดแล

รกษาผตดเชอเอชไอวและผปวยโรคเอดส.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพชมนมสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย.

2.กลมโรคเอดสส�านกโรคเอดส “วณโรคและ

โรคตดตอทางเพศสมพนธ” กรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสข สถานการณโรคเอดส:

การคาดประมาณแนวโนมเอดส สบคนขอมล

วนท29พฤษภาคม2557จากwww.aidsthai@

aidithai.org

3. กรมควบคมโรคส�านกระบาดวทยากระทรวง

สาธารณสข.(2554). สถานการณผปวยเอดส

ณวนท31มนาคม2554

4. ธดา นงสานนท, ปรชา มนทกานตกล, และ

สวฒนาจฬาวฒนทล. (2552).คมอการใชยา

ส�าหรบบคลากรสาธารณสข (พมพครงท 5).

กรงเทพฯ:สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล

5. เชดเกยรตแกลวกสกจ.(2551).คมอการดแล

รกษาตนเองส�าหรบผตดเชอและผปวยเอดส.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพชมนมสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย.

6.พรอมจตร หอนบญเหม. (2553). ทฤษฎการ

พยาบาลของโอเรม: แนวคดและการประยกต

มหาสารคาม:คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลย

มหาสารคาม.

7. ระพ เสยงเสนาะ. (2552). การปองกนภาวะ

ความดนในกะโหลกศรษะสงในกลมผปวย

โรคทางระบบประสาทสมอง.สารนพนธปรญญา

พยาบาลศาสตรมหาบณฑตมหาวทยาลยมหดล

Rama Nurs J • May - August 2013

Vol.19No.2

8. สชาดาคงแกว,เพลนพศฐานวฒนานนท,และ

พชรยา ไชยลงกา.(2550). ปญหาสขภาพและ

วธการดแลสขภาพแบบผสมผสานของผตดเชอ

เอชไอวปท25ฉบบท4ก.ค.-ส.ค.2550:284

9. สมจตจนทรบาง,ศภรวงศวทญญ,และสภาพ

อารเออ.(2550).ปจจยคดสรรทมความสมพนธ

กบการปฏบตการพยาบาลเพอปองกนภาวะ

ความดนในกะโหลกศรษะสงในผปวยศลยกรรม

สมอง.RamaNursJ•May-August2013,

264

10. อษาพงษเลาหพนธ, ศภร วงศวทญญ, และ

กสมาคววฒนสมฤทธ. (2552).กจกรรมการ

พยาบาลและปจจยทมผลตอการเกดภาวะ

ความดนในกะโหลกศรษะสงในผปวยบาดเจบ

ทศรษะ. รามาธบด พยาบาลสาร, 15(2),

221-232.

11. EpidemiologicalFactSheetsonHIV/AIDS

and Sexually Transmitted Infections.

(2008)Update.Thailand.Availablefrom

http://www.who.int/emc-hiv/factsheets/

index.html

12.George,J,B.,(2002).Nursingtheories:

thebaseforprofessionalnursingpractice.

13. Joseph,N.J.,&Thomas,S.H.,(2007).

HIV-associatedcryptococcalmeningitis.

AIDS2007,21(16),2119-2129

14.Nekludov,M., Bellander, B.,&Mure,

M. (2006). Oxygenation and cerebral

17


perfusionpressureimprovedintheprone

position.ActaAnaesthesiolScand,50(8),

932-6.

15.Ng, I., Lim, J., & Wong, H. (2003).

EffectedofHeadPosture onCerebral

Hemodynamic:ItInfluenceonIntracranial

Pressure,Cerebral Perfusion Pressure,

ACerebralOxygenation.Neurosurgery,

54(3),pp593-598.

16.Orem,D.(2001).Nursing:conceptsOf

Practice.(6thed.).St.Louis:MosbyYear

Book.Micheal,S.S.,

17. Richard,J.G.,Robert,A.L.,Peter,G.P.,

John,R.P.,William,G.P.,Jack,D.S.,

etal.(2000).PracticeGuidelinesforthe

ManagementofCryptococcalDisease.

ClinInfectDis,30(4),710-718.

18.The Infectious Diseases Society of

America. (2010). Clinical Practice

Guidelines for theManagement of

CryptococcalDisease,1,292-317.

19.UNAIDS/WHOAIDS. (2002). epidemic

update,33-36.form:http://www.unaids.

org

20. ทมา:http://dpc9.ddc.moph.go.th/napha9/

sudya.html#8สบคนขอมล29/05/2014

21. ทมา:http://www.unaids.orgสบคนขอมล

13/06/2014

22.ทมา : http://www.myfirstbrain.com/

student_view.aspx?ID=74697สบคนขอมล

20/06/2014

23.ทมา : http://en.wikipedia.org/wiki/

Intracranial_pressure[2013,Nov8].สบคน

ขอมล22/6/2014

18


Treatment outcome of multidrug-resistant tuberculosis patients at Bamrasnaradura Infectious Disease Institute between 2007 - 2011

Thiranun Kladphuang

Bamrasnaradura Infectious Diseases Institute

Abstract This was a retrospective chart reviewed study to survey treatment outcome of

multidrug-resistant tuberculosis (MDR - TB) patients. The study was conducted by

enrolled patient’s medical records who was diagnosed MDR - TB in Bamrasnaradura

Infectious Disease Institute between 2007 - 2011. The criteria for diagnosed MDR-TB

was positive drug susceptibility testing result or tuberculosis patients, who failed to

first - line antituberculosis drugs (result of sputum AFB was positive at fifth month

after treatment). There were 19 patients out of 1,729 tuberculosis patients had

MDR - TB. The study found that MDR - TB patients had received appropriate second

line antituberculosis drugs regimen with appropriate duration of treatment. Most of

patients had side effect from second line antituberculosis drugs (15, 78.9%) but there

was no serious side effect. The appropriated management of side effect helped the

patients to finish the treatment (12 out of 15 patients, 63.2%). Treatment outcomes of

this study were 13 cases of successful treatment (68.4%), 2 death cases (10.5%),

1 relapse case (5.3%), and 3 referral cases (15.8%). Thus MDR - TB is a cured disease

and appropriate treatment can reduce MDR-TB transmission in community and reduce

the transformation from MDR - TB to XDR - TB. The researcher could use to develop

MDR - TB patients care in Bamrasnaradura Infectious Disease Institute.

Key words: MDR - TB patients

19

ผลการรกษาผปวยวณโรคดอยาหลายขนาน ในสถาบนบ�าราศนาราดรป 2550 - 2554


ภญ.ถรนนท กลดพวง

งานเภสชกรรม สถาบนบ�าราศนราดร

บทคดยอ โครงการวจยนเปนการศกษาแบบยอนหลง (Retrospective Study) เพอศกษาผลการรกษา

ผปวยวณโรคดอยาหลายขนานจากเวชระเบยนผปวยวณโรคทเปนวณโรคดอยาหลายขนานในสถาบน

บ�าราศนราดรโดยศกษาผปวยทงหมดระหวางป พ.ศ. 2550 - 2554 ผปวยวณโรคดอยาหลายขนาน

หมายถงผปวยวณโรคทมผลดอยาจากการทดสอบความไวของเชอตอยาตานวณโรค หรอผปวยวณโรค

ทรบประทานยาตานวณโรคตามสตรมาตรฐานแลวผลเสมหะ (AFB) ยงเปนบวก ในเดอนท 5 ท�าการ

เกบขอมลโดยใชแบบบนทกขอมลผปวย ผลการวจยพบ ผปวยวณโรคดอยาหลายขนาน 19 ราย จาก

จ�านวนผปวยวณโรค 1,729 ราย และเมอผปวยไดรบการรกษาดวยสตรยาตานวณโรคทเหมาะสมและ

ตามระยะเวลาทก�าหนด ผปวยสวนใหญจะรกษาส�าเรจ (13 ราย, รอยละ 68.4) เสยชวต (2 ราย,

รอยละ 10.5) กลบมาเปนซ�า (1 ราย, รอยละ 5.3) และไดรบการสงตวไปรกษาตอทโรงพยาบาล

ใกลบาน (3 ราย, รอยละ 15.8) พบวาผปวยสวนใหญมผลขางเคยงจากการใชยาสตรใหม (15 ราย,

รอยละ 78.9) แตอาการสวนใหญจะไมรนแรง และเมอไดรบการจดการทเหมาะสม ผปวยกสามารถ

รบประทานยาตอได (12 ราย, รอยละ 63.2) ดงนน วณโรคดอยายงเปนโรคทสามารถรกษาใหหาย

ขาดได การรกษาผปวยอยางถกตองเหมาะสม นอกจากจะชวยลดการแพรกระจายของเชอวณโรคดอยา

ภายในชมชนแลว ยงชวยปองกนไมใหเชอวณโรคทดอยาขนานอนๆ เพมขนดวย งานวจยนจะเปน

ประโยชน แกบคลากรทางการแพทย ในการน�ามาใชเปนขอมลในการพฒนาการดแลผปวยวณโรคดอยา

ของสถาบนฯ ตอไป

ค�ำส�ำคญ : ผปวยวณโรคดอยาหลายขนาน

20


วธกำรวจย วตถประสงคของกำรศกษำ

เพอศกษาผลการรกษา, ลกษณะทางคลนก

ผปวยวณโรคดอยาหลายขนาน ในสถาบนบ�าราศนราดร

รวมทงศกษาอาการไมพงประสงคจากการใชยาตาน

วณโรคแนวทางท 2 (second - line antituberculosis

drugs) และตดตามผลการตอบสนองทางคลนกของ

ผปวยวณโรคดอยาหลายขนาน หลงจากไดรบการ

รกษา

รปแบบกำรศกษำวจย

การศกษาวจยเชงพรรณนาโดยเกบขอมลแบบ

ยอนหลง (Retrospective descriptive study)

ประชำกร/ประชำกรตวอยำง

ศกษาจากเวชระเบยนผปวยวณโรคดอยาหลาย

ขนานอายมากกวาหรอเทากบ 18 ป ระหวาง เดอน

มกราคม 2550 - ธนวาคม 2554 จ�านวน 20 ราย

เกณฑกำรคดเลอกประชำกรเขำรวมกำรศกษำ

เวชระเบยนผปวยวณโรคทไดรบการวนจฉย

เบองตนวาเปนวณโรคดอยาหลายขนาน และเขารบ

การรกษาในสถาบนบ�าราศนาราดร โดยการวนจฉย

จะพจารณาจากขอใดขอหนงตอไปน

1. ผลการทดสอบความไวของเชอตอยาตาน

วณโรค (drug susceptibility testing; DST)

2. เวชระเบยนผปวยวณโรคทรบประทาน

ยาตานวณโรคแนวทางท 1 แลวผลเสมหะ (AFB) ยง

เปนบวก ในเดอนท 5

โดยผลการวนจฉยอาจท�าโดยสถาบนฯหรอ

เปนผลทไดมาจากโรงพยาบาลอน

เกณฑกำรคดประชำกรออกจำกกำรศกษำ

เวชระเบยนผปวยวณโรคทไดรบการวนจฉย

เบองตนวาเปนวณโรคดอยาหลายขนาน แตเปลยน

การวนจฉย(change diagnosis) ระหวางการรกษา

ดวยยาตานวณโรคแนวทางท 2 (second - line

antituberculosis drugs)

กำรเกบรกษำควำมลบผปวย

ในการเกบขอมลผวจยจะไมน�าขอมลของ

ผปวยมาเปดเผย โดยจะไมระบชอ นามสกล และ

HN แตจะใชแบบฟอรมบนทกขอมลสวนบคคลทระบ

เพยงหมายเลขทผวจยเปนผก�าหนดขนเอง

ขนตอนกำรวจย 1. ผวจยทบทวนวรรณกรรมและเอกสารงาน

วจยทเกยวของในโครงการวจย

2. เลอกประชากรโดยรวบรวมเวชระเบยน

ผปวยวณโรคดอยาหลายขนานในป พ.ศ. 2550 - 2554

มาท�าการวจย

3. เกบขอมลจากเวชระเบยนผปวยและบนทก

ขอมลลงในแบบบนทกทสรางขน

4. วเคราะหขอมล และสรปผล

เครองมอทใช แบบฟอรมบนทกขอมลสวนบคคล

กำรวเครำะหขอมล วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา น�าเสนอ

ในรปของความถ (Frequency) รอยละ (Percentage)

คามธยฐาน (Median) และพสย (Range)

ประโยชนทไดรบจำกกำรวจย เพอทราบสถานการณ และเปนขอมลในการ

พฒนาการดแลรกษาผปวยวณโรคดอยาหลายขนาน

ในสถาบนบ�าราศนราดร

21


ผลกำรวจย

การวจยนเกบขอมลจากผปวยวณโรค ทได

รบการวนจฉยเบองตน วาเปนวณโรคดอยาหลาย

ขนาน และเขารบการรกษาในสถาบนบ�าราศนาราดร

จ�านวน 20 ราย แตตองคดผปวยออกจากการวจย

1 ราย เนองจากเปลยนแปลงการวนจฉย ดงนนงาน

วจยนจงขอมลจากผปวยจ�านวน 19 ราย ซงผลการ

วเคราะหขอมลน�าเสนอตามล�าดบ ดงน

สวนท 1 ผลกำรวเครำะห ขอมลพนฐำนของ

ผปวย (n=19)

ผปวยสวนใหญเปนเพศชาย (12 ราย, รอยละ

63.2) อาย 29 - 78 ป ประกอบอาชพรบจางทวไป

(8 ราย, รอยละ 42.1) เปนวณโรคปอด (9 ราย,

รอยละ 47.4) และจดเปนผปวยทเคยรกษาวณโรค

มาแลว (11 ราย, รอยละ 57.9) ผปวยสวนใหญไมม

คนในครอบครวปวยเปนวณโรค (17 ราย, รอยละ

89.5) ไมสบบหร ไมดมแอลกอฮอล (10 ราย, รอยละ

52.6) ไมเคยมประวตตองขง (18 ราย, รอยละ 94.7)

สวนใหญมโรคประจ�าตว (14 ราย, รอยละ 73.7)

โดยม 12 ราย (รอยละ 63.2) ทมภาวะตดเชอเอดส

และสวนใหญไดรบยาตานไวรส คา CD4 ของผปวย

แสดงเปนคามธยฐาน คอ 75 cells/uL (ตาราง 1)

ตำรำง 1 ขอมลพนฐานของผปวย (n=19)

ลกษณะ ผล

เพศ, จ�านวน (รอยละ) ชาย 12 (63.2)

หญง 7 (36.8)

อาย, ป, median (range) 39 (29 -78)

อาชพ, จ�านวน (รอยละ) รบราชการ 2 (10.5)

เกษตรกร 1 (5.3)

คาขาย 2 (10.5)

พนกงานบรษท 2 (10.5)

รบจางทวไป 8 (42.1)

ไมไดประกอบอาชพ 4 (21.1)

ชนดของวณโรค, จ�านวน (รอยละ) ปอด 9 (47.4)

เยอหมปอด 1 (5.3)

ตอมน�าเหลอง 1 (5.3)

เยอหมสมอง 4 (21.1)

กระดก 1 (5.3)

แบบแพรกระจาย 3 (15.8)

22


ประเภทผปวย, จ�านวน (รอยละ) Primary drug resistance 8 (42.1)

Acquired drug resistance 11 (57.9)

กลบเปนซ�า (Relapse) 3 (15.8)

ลมเหลว (Failure) 5 (26.3)

ขาดการรกษามากกวา 2 เดอน (Default) 3 (15.8)

โรคประจ�าตว, จ�านวน (รอยละ) ไมมโรคประจ�าตว 5 (26.3)

มโรคประจ�าตว 14 (73.7)

เบาหวาน 1 (5.3)

ความดนโลหตสง/ถงลมโปงพอง 12 (63.1)

HIV

การไดรบ ARV ขณะเปนวณโรค

ไมไดรบ 1 (5.3)

ไดรบ 11 (57.9)

คา CD4 , median cells/uL (range) 75 (8 - 210)

ประวตวณโรคในครอบครว มผปวยเปนวณโรคดอยา 2 (10.5)

ไมมผปวยเปนวณโรค 17 (89.5)

การใชสงเสพตด จ�านวน (รอยละ) บหร

เคยสบปจจบนเลกแลว 5 (26.3)

สบทกวน 4 (21.1)

ไมสบ 10 (52.6)

แอลกอฮอล

ดมเปนบางครง 6 (31.6)

เคยดมปจจบนเลกแลว 3 (15.8)

ไมดม 10 (52.6)

ประวตการตองขง เคยมประวต 1 (5.3)

ไมเคยมประวต 18 (94.7)

ตาราง 1 ขอมลพนฐานของผปวย (n=19) (ตอ)

ลกษณะ ผล

23


สวนท 2 ผลการวเคราะห ประวตการรกษา

ของผปวย

2.1 ขอมลทำงคลนกกอนไดรบกำรวนจฉยวำ

เปนวณโรคดอยำหลำยขนำน

จากผลการวจยพบวา ผปวยจะมาพบแพทย

ดวยอาการไอ (12 ราย, รอยละ 63.2) ระยะเวลาท

ไอแสดงเปนคามธยฐาน 30 วน มเสมหะ (10 ราย,

รอยละ 52.8) มไข (8 ราย, รอยละ 42.1) น�าหนก

ลด (8 ราย, รอยละ 42.1) โดยมน�าหนกแสดงเปน

คามธยฐาน 52 กโลกรม ผลการตรวจสงสงตรวจ

(specimen) ไปยอมเชอสวนใหญจะไดผลเปนบวก

(13 ราย, รอยละ 68.4) ภาพถายรงสทรวงอก (chest

x - ray) ของผปวยทเปนวณโรคปอดและเยอหมปอด

มทงพบและไมพบแผลโพรง (6 ราย, รอยละ 31.6

และ 7 ราย, รอยละ 36.8 ตามล�าดบ) หลงจากท

ผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนวณโรค สวนใหญจะได

รบสตรมาตรฐาน (standard regimen) คอ IRZE

(14 ราย, รอยละ 73.6) ผลการเพาะเชอ (culture)

จะใชเวลาในการจ�าแนกเชอ (identification) และ

ทดสอบ DST แสดงเปนคามธยฐาน 37 และ 129 วน

นบจากวนทสงสงสงตรวจ มผปวย 9 ราย (รอยละ

47.4) ทเชอดอตอยา INH, RF และ SM และ 6 ราย

(รอยละ 31.6) ทดอตอ INH และ RF (ตาราง 2)

ตำรำง 2 ลกษณะทางคลนกและการตรวจทางหองปฏบตการ (n=19)

ขอมลการรกษา ผล

อาการ, จ�านวน (รอยละ)

ไอ 12 (63.2)

ระยะเวลาทไอ, median วน (range) 30 (7 - 90)

มเสมหะ 10 (52.6)

เจบหนาอก 4 (21.1)

หอบเหนอย 4 (21.1)

มไขในตอนเชาหรอตอนบาย 8 (42.1)

น�าหนกลด 8 (42.1)

ปวดหว อาเจยน เหนภาพซอน 4 (21.1)

พบกอนทตอมน�าเหลอง 1 (5.3)

ชกเกรง 1 (5.3)

ปวดกระเบนเหนบ ตนคอ ราวลงหลง กมไมได พลกตวไมได เดนไมได 1 (5.3)

น�าหนก, กโลกรม, median (range) 52 (34 - 70)

ผลการยอมเชอ (AFB), จ�านวน (รอยละ)

Negative 6 (31.6)

Positive 13 (68.4)

24


Chest x-ray , จ�านวน(รอยละ)

ผลปกต 6 (31.6)

ผลผดปกต ไมพบแผลโพรง 7 (36.8)

พบแผลโพรง 6 (31.6)

สตรยาตานวณโรคทใชกอนไดรบการวนจฉยวาเปน MDR-TB, จ�านวน (รอยละ)

IRZE 14 (73.6)

IRE+Ofx+SM 1 (5.3)

IRZE+ Ofx+ AG 4 (21.1)

ระยะเวลาในการจ�าแนกเชอ, วน median (range) หลงจากสงสงตรวจ 37 (21 - 159)

ระยะเวลาในการทดสอบ DST, วน median (range) หลงจากสงสงตรวจ 129 (70 - 226)

ผลการทดสอบ DST ดอยา INH และ RF 6 (31.6)

ดอยา INH, RF และ EMB 1 (5.3)

ดอยา INH, RF และ SM 9 (47.4)

ดอยา INH, RF, SM และ EMB 2 (10.5)

ไมมผล DST เนองจากเชอไมโต 1 (5.3)

H = Isoniazid (INH), R = Rifampicin (RMF), E = Ethambutol (EMB), Z = Pyrazinamide (PZA)

Ofx = Ofloxacin, SM = Streptomycin, AG = Aminoglycoside

DST (Drug Susceptibility Testing) = การทดสอบความไวของเชอตอยา

ตำรำง 2 ลกษณะทางคลนกและการตรวจทางหองปฏบตการ (n=19) (ตอ)


2.2 กำรรกษำเมอไดรบกำรวนจฉยวำเปน

วณโรคดอยำหลำยขนำน

เมอผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนวณโรคดอยา

หลายขนาน ผปวยจะไดรบการเปลยนสตรยาตาน

วณโรคเปนสตรทใชในการรกษา MDR-TB โดย

ผปวยสวนใหญจะไดรบยาทตรงกบแนวทางการรกษา

(15 ราย, รอยละ 78.9) และดแลการรบประทานยา

ดวยตนเอง (11 ราย, รอยละ 57.9) ซงผปวย

สวนใหญจะเกดผลขางเคยงจากการใชยา (15 ราย,

รอยละ 78.9) แตสามารถใชยาตอได (12 ราย, รอยละ

63.2) ม 11 ราย (รอยละ 57.9) ตองนอนรกษาตว

ในโรงพยาบาล (admit) โดยมสาเหตมาจากอาการ

ของวณโรค ส�าหรบความสม�าเสมอในการรกษาพบวา

เมอผปวยไดรบการรกษาแบบ MDR - TB มผปวย

10 ราย (รอยละ 52.6) ทเขารวมโครงการ DOT และ

สวนใหญมาตามนดทกครง (16 ราย, รอยละ 84.2)

ซงผลการรกษาผลพบผปวยสวนใหญรกษาส�าเรจ

(13 ราย, รอยละ 68.4)

25


ตำรำง 3 การรกษาเมอไดรบการวนจฉยวาเปนวณโรคดอยาหลายขนาน (n = 19)


สตรยาตานวณโรค, จ�านวน (รอยละ)

ตรงตามแนวทางการรกษา 15 (78.9)

ไมตรงตามแนวทางการรกษา 4 (21.1)

คดเปน วน, median (range) หลงจากไดรบวนจฉยวาเปน MDR - TB 15 (1 - 320)

การดแลของครอบครว, จ�านวน (รอยละ)

มญาต/คสมรส ดแล 8 (42.1)

ไมมญาต ดแลตนเอง 11 (57.9)

ผลขางเคยงของยา, จ�านวน (รอยละ)

ไมเกด 4 (21.1)

เกด 15 (78.9)

ตองหยดใชยาทเปนสาเหต 3 (15.7)

ไมตองหยดใชยา 12 (63.2)

การ admit ในรพ., จ�านวน (รอยละ)

ไมตอง admit 8 (42.1)

ตอง admit เนองจากการอาการของวณโรค 11 (57.9)

จ�านวนครงทตอง admit 1 ครง 7 (36.8)

2 ครง 1 (5.3)

3 ครง 2 (10.5)

4 ครง 1 (5.3)

ความสม�าเสมอในการรกษาโครงการ DOT, จ�านวน (รอยละ)

เขารวมโครงการ 10 (52.6)

ไมเขารวมโครงการ 9 (47.4)

การมาพบแพทยตามนด, จ�านวน (รอยละ)

มาตามนดทกครง 16 (84.2)

ไมมาตามนด 3 (15.8)

ขาดนด 2 ครง แตมยาถงวนนด 2 (10.5)

ขาดนด 4 ครง แตมยาถงวนนด 1 (5.3)

26


อภปรำยผล สรปผลกำรวจยกำรวจย

จากผปวยวณโรคทขนทะเบยนรกษาทสถาบน

บ�าราศนราดรระหวางป พ.ศ. 2550 - 2554 จ�านวน

1,729 ราย นนไดพบผปวยวณโรคดอยาหลายขนาน

(MDR - TB) จ�านวน 19 ราย ซงถอวาไมมากนก

เนองจากสถาบนฯไมใชสถานพยาบาลทรบ refer

ผปวย MDR - TB จากสถานพยาบาลอน แตจะเปน

ในลกษณะของการใหการรกษากบผปวยทมารบบรการ

ทสถาบนฯ ซงจากผลการวจยจะพบ acquired drug

resistance หรอผปวยทเคยรกษาวณโรคมากอน

11 ราย จงกลาวไดวาการรกษาผปวยวณโรคทไม

ดอยาในสถาบนฯ ยงอยในเกณฑทด อยางไรกตาม

ในงานวจยนกพบ primary drug resistance 8 ราย

โดยผปวยกลมนจะไดรบเชอวณโรคดอยาจากผอนท

อยในชมชน สงผลใหเปนวณโรคดอยาตงแตแรก ทงๆ

ทตนเองยงไมเคยไดรบยาตานวณโรคมากอน ซงจาก

ผลการวจยพบวา ผปวยกลมน 6 ใน 8 ราย เปน

วณโรคปอด โดยม 2 รายทเปนวณโรคตอมน�าเหลอง

รวมดวย นอกจากน จากผลการวจยทพบ ผปวย

2 ราย ทมประวตครอบครวมผปวยวณโรคดอยา

กลาวคอ ผปวย 2 รายนเปนสาม - ภรรยา กนโดย

สามเปนวณโรคปอด ในขณะทภรรยาเปนวณโรค

ตอมน�าเหลอง ดงนนวณโรคจงจดเปนปญหาสาธารณสข

ททกคนควรใหความส�าคญ ผสมผสรวมบานควรได

รบค�าแนะน�าใหมาคดกรองวณโรค รวมทงผปวยควร

ไดรบการรกษาอยางถกตองเหมาะสม เพอควบคม

ไมใหเชอวณโรคแพรกระจายในชมชน และเพอปองกน

ไมใหเชอพฒนาเปนเชอทดอยาเพมขนผวจยเหนวา

ในการรกษาผปวยวณโรคทยงไมดอยา บคลากร

ทางการแพทยควรเนนย�าผปวยถงความส�าคญในกา

รกษา รวมทงการรบประทานยาใหครบ เพอหายจาก

วณโรค ปองกนไมใหเปนวณโรคดอยา เพราะการเปน

วณโรคดอยานน นอกจากจะสงผลเสยตอตวผปวย

เองแลว ยงสงผลตอผอนภายในชมชนดวย

ส�าหรบอาการทพบของผปวย MDR - TB นน

จะเหมอนกบผปวยวณโรคทไมดอยา ดงนนการวนจฉย

ตำรำง 3 การรกษาเมอไดรบการวนจฉยวาเปนวณโรคดอยาหลายขนาน (n = 19)


ผลการรกษา จ�านวน (รอยละ)

รกษาส�าเรจ 13 (68.4)

ระยะเวลาในการรกษา, median เดอน (range) 19 (18 - 24)

เสยชวต 2 (10.5)

โอนออก 3 (15.8)

กลบมาเปนซ�า 1 (5.3)

สตรยาวณโรคตรงตามแนวทางการรกษา หมายถง ผปวยไดรบยาอยางนอย 4 ตวทเชอยงไวตอยาอย และ

เปนกลมยาท WHO แนะน�า

27


วณโรคดอยานนจะตองท�าโดยการสงสงสงตรวจ

(specimen) ไปเพาะเชอ (culture) ซงจะแบงเปน

2 ชวง คอระยะเวลาทตองรอใหเชอโต เพอท�าการ

จ�าแนกเชอ (identification) ตอจากนนจงน�าไปทดสอบ

ความไวของเชอตอยา (Drug Susceptibility Testing,

DST) ซงจากผลการวจยพบวาระยะเวลาทใชจ�าแนก

เชอจะประมาณ 30 วนหลงจากวนทสงสงสงตรวจ

ซงถอวาไมนานนก เนองจากสถาบนฯ สามารถท�าการ

จ�าแนกเชอไดเอง อยางไรกตามระยะเวลาทใชทดสอบ

DST นน จะเหนไดวาใชเวลาประมาณ 3 เดอน หลง

จากทจ�าแนกเชอได เนองจากการทดสอบ DST นน

สถาบนฯตองสงไปทดสอบทส�านกวณโรค สงผลใหการ

ตอบกลบเปนไปไดชา เนองจากส�านกวณโรคตองท�า

ตามล�าดบสงสงตรวจทสงมาจากทวประเทศ ดงนน

จะพบวาในผปวยบางรายกวาจะไดรบการเปลยนเปน

สตรยาตานวณโรคแนวทางทสองกใชยาตานวณโรค

แนวทางทหนง คอ 2IRZE/4IR จนจะใกลครบ

ก�าหนดการรกษา นอกจากนยงพบวามผปวย 1 ราย

ทรกษาครบ 6 เดอน แตหลงจากหยดยาไป 3 เดอน

ผล DST รายงานมาวาผปวยเปนวณโรคดอยา ซง

ภาพถายรงสทรวงอกของผปวยกกลบมาแยลงกวา

เดมดวย จงอาจกลาวไดวาในโรงพยาบาลทท�าการ

ทดสอบ DST ไมไดนน จะพบปญหาการเรมรกษา

MDR - TB ทลาชา (delay treatment) ดงนนการ

วนจฉยทรวดเรวจงเปนสงส�าคญเพอใหผปวยไดเขา

สการรกษาแบบวณโรคดอยาไดอยางรวดเรว สงผลให

การแพรกระจายเชอดอยาภายในชมชนกจะลดลงดวย

ในปจจบนไดมการพฒนาการวนจฉยวณโรค

ดอยาโดยใชเทคนคระดบโมเลกล (molecular diagnosis)

กลาวคอจะอานผลโดยดจากลกษณะ DNA ของเชอ

ซงขณะนมอย 2 วธท WHO ไดแนะน�าใหใชการ

วนจฉยวณโรคดอยา คอ line probe assay และ

Xpert MTB/RF assay [9] โดย line probe assay

เปนวธทใชสงสงตรวจโดยตรง (direct specimen)

ทใหผลยอมเชอ (AFB) เปนบวก มาทดสอบไดโดยท

ไมตองรอผลเพาะเชอ (culture) สงผลใหการวนจฉย

ท�าไดรวดเรว กลาวคอใชเวลาประมาณ 5 ชวโมง ก

จะทราบวาผปวยตดเชอ M.tuberculosis และเชอ

ดอตอยา INH และ RF หรอไม นอกจากนวธนยง

สามารถทดสอบการดอยาในกลมของ Fluoroquinolone

และ Aminoglycoside เพอวนจฉย XDR - TB ได

ดวย ส�าหรบ Xpert MTB/RF assay นนสามารถ

ท�าไดแมสงสงตรวจจะใหผล AFB ทเปนลบ และใช

เวลาประมาณ 2 ชวโมง กจะทราบวาผปวยตดเชอ

M.tuberculosis หรอไม แตวธนจะทดสอบการดอ

ของเชอตอยา RF ไดเพยงตวเดยวเทานน[10] ดงนน

ผวจยจงเหนวาการสงตรวจดวยวธ line probe assay

นาจะใหประโยชนมากกวาวธ Xpert MTB/RF

เนองจาก ถาผลของ Xpert MTB/RF พบวาผปวย

ดอตอยา RF แลวแพทยใหการรกษาแบบ MDR - TB

ทงๆ ทผปวยยงไวตอ INH กจะเปนการตดสทธการ

ใชยา INH ซงถอวาเปนยาทปลอดภยและมฤทธใน

การฆาเชอวณโรค (bactericidal drug) รวมทงเพม

ความเสยงในเรองผลขางเคยงของยาตานวณโรค

แนวทางท 2 ทงๆ ทผปวยยงไมจ�าเปนตองไดรบอก

ดวย อยางไรกตามการวนจฉยดวยวธเหลาน ตองใช

อปกรณทจ�าเพาะ มตนทนทคอนขางสงเมอเทยบกบ

วธการเพาะเชอ และตองใชนกเทคนคการแพทยท

ผานการอบรม ดงนน WHO จงแนะน�าใหใช line

probe assay และ Xpert MTB/RF ในกลมผปวย

28


ทมความเสยงวาจะเปน MDR-TB เชน ผปวยทขาด

การรกษามากกวา 2 เดอน, ผปวยทกลบเปนซ�า,

ผปวยทมผสมผสรวมบานเปน MDR - TB, ผปวย

ทผลยอมเชอของเสมหะยงเปนบวก ในเดอนท 3

เปนตน อยางไรกตามการเพาะเชอ และทดสอบ DST

กยงถอเปน gold standard ในการวนจฉย

MDR - TB [9]

ในการรกษาผปวย MDR - TB นน ในปจจบน

ยงไมม สตรส�าเรจตายตว (standard treatment)

ส�าหรบทกประเทศ แตโดยทวไป WHO จะแนะน�า

ใหแตละประเทศ พจารณาสตรในการรกษาโดยดจาก

ผล DST ในประเทศนนๆ และใหใชยาอยางนอย 4

ตวทเชอยงไวตอยาอย โดยจะตองมยาในกลม

Aminoglycoside, Fluoroquinolone, ยาตานวณโรค

แนวทางท 2 ไดแก Ethionamide หรอ Prothionamide,

Cycloserine, PAS โดยยาในกลม Aminoglycoside

นน WHO จะไมแนะน�าใหใช Streptomycin เชน

เดยวกบผลการวจยทพบวา แมผปวยจะเปน primary

drug resistance แตผล DST พบวานอกจากเชอ

จะดอตอ INH และ RF แลวยงพบวาเชอยงดอยา

Streptomycin และ EMB เชนเดยวกบผปวยกลม

acquired drug resistance ดงนนผวจยเหนวา ใน

กรณทสงตรวจ line probe assay แลวพบวา

เชอดอ INH และ RF ระหวางทรอผลเพาะเชอ ควร

เลอกใช Kanamycin หรอ Amikacin กอน ซงจาก

ผลการวจยพบวาผปวยสวนใหญไดรบการรกษาตรง

ตามแนวทางรกษา ตวอยางเชน ไดรบ Amikacin/

cycloserine/Ethionamide/Ofloxacin/EMB หรอ

PZA อยางไรกตามจากผลการวจยพบวา ในผปวย

บางรายแมวาจะไดรบการวนจฉยวาเปน MDR - TB

แตกวาจะไดรบการเปลยนสตรกใชเวลามากกวา 2

สปดาห ดงนนเพอใหการรกษาผปวยเปนไปอยาง

รวดเรว ในปจจบนคณะท�างานดานวณโรคของสถาบนฯ

จงมการแกปญหาโดยใชระบบเฝาระวง MDR - TB

กลาวคอเมอหองตรวจปฏบตการ พบเชอวณโรคดอยา

ทางหองตรวจจะแจงพยาบาลประจ�า TB clinic เพอ

ตดตอผปวยใหมาพบแพทยเพอรบการเปลยนสตรยา

ทเหมาะสมตอไป

หลงจากผปวยไดรบการเปลยนยาเพอรกษา

MDR - TB จากผลการวจยพบวาผปวยสวนใหญ

เกดผลขางเคยงจากการใชยา แตมเพยง 3 รายทตอง

หยดใชยา ไดแก ผนแพยา, หออ, นอนไมหลบ มน

ศรษะมาก ในขณะทผปวยรายอนสามารถใชยาตอได

เมอไดรบการจดการทเหมาะสม โดยผลขางเคยงท

พบมากไดแก อาการเบออาหาร ขมในคอ คลนไส

อาเจยน ปวดขอ ชาตามปลายมอปลายเทา อาการ

เหลานมกเกดในชวง 1 - 3 เดอนแรกของการรกษา

ซงจากผลการวจยพบวาในผปวยทมา admit นน

นอกจากจะมา admit เพราะอาการของวณโรคแลว

ยงม 3 รายทตองมา admit เนองจากผลขางเคยง

จากการใชยา คออาการ คลนไส อาเจยน เบออาหาร

ซงอาการเหลานจะสงผลใหผปวยบางรายน�าหนก

ลดลงในชวงแรก แตเมอแพทยใหยาไปบรรเทาอาการ

อาการเหลานกดขน เชน Domperidone เพอลด

อาการคลนไส อาเจยน MTV, Cyproheptadine

เพอชวยใหเจรญอาหาร ใหยากลม NSIDs เพอบรรเทา

อาการปวดขอ หรอ วตามน B1 - 6 - 12 เพอบรรเทา

อาการชา ท�าใหผปวยสามารถใชยาตอได แตกมบาง

รายทตองลดขนาดยาลง เพอลดผลขางเคยงของยา

ส�าหรบผลขางเคยงอนๆ ทพบไดแก มผปวย 2 ราย

29


ทมอาการ gynecomastia และ 1 รายทผมรวง จาก

การใชยา Ethionamide แตแพทยกไมไดหยดยาให

ผปวย ดงนน ผวจยเหนวา ในการสงมอบยาใหผปวย

เภสชกรควรชแจงเรองผลขางเคยงทอาจเกดขน โดย

เฉพาะการใชยา Cycloserine รวมกบ Ethionamide

จะสงผลใหเกดอาการชาตามปลายมอปลายเทาไดมาก

ขน เนองจากยาทง 2 ตวตางกท�าใหเกดอาการน หรอ

การใชยา Fluoroquinolone ทจะท�าใหเกดอาการ

ปวดขอ รวมทงแจงใหผปวยทราบวา อาการขางเคยง

บางอยางจะเกดขนในชวงแรกของการรกษา ซงถาม

อาการเกดขนใหผปวยกลบมาพบแพทยกอนวนนด

และไมควรหยดยาเอง เนองจากจะสงผลใหเชอพฒนา

เปนเชอวณโรคทดอยามากขนจนเปน XDR - TB ได

ในการตดตามการรกษาผปวย MDR - TB

นน เพอชวยใหการตรวจจบการลมเหลวในการรกษา

เปนไปไดอยางรวดเรว WHO ไดแนะน�าวาควรเกบ

เสมหะเพอยอมเชอและสงเพาะเชอทกเดอน เพอท

แพทยจะไดท�าการเปลยนสตรยาตานวณโรคทเหมาะ

สมไดรวดเรว สงผลใหโอกาสการดอยาเพมขนกจะ

ลดลง รวมทงการแพรกระจายเชอกจะลดลง อยางไร

กตามเนองจากในบางพนทจะพบปญหาวาหองปฏบต

การไมสามารถท�าเพาะเชอได หรอทรพยากรมจ�ากด

เนองจากการขาดแคลนเครองมอ, บคลากร ดงนน

WHO จงแนะน�าวา ในการตดตามผปวยนน อยาง

นอยจะตองเกบเสมหะเพอสงยอมเชอและเพาะเชอ

ทกเดอนจนกระทงผลเพาะเชอเปนลบ หลงจากนนให

ตดตามผลยอมเชอทกเดอน และผลเพาะเชอทก

3 เดอน[9] ซงจากผลการวจยพบวา มผปวยวณโรค

ปอด 8 รายจาก 11 ราย ทผลยอมเชอเปลยนจาก

บวกเปนลบในเดอนท 1 และเดอนท 2 ของการรกษา

ดงนนจะเหนไดวาเมอผปวยไดรบการรกษา ทานยา

อยางสม�าเสมอ การแพรกระจายเชอไปสผอนจะลด

ลงไดตงแตเดอนท 1 หรอเดอนท 2 ของการรกษา

สวนผลเพาะเชอนนพบวาจะมผปวยเพยง 1 ราย ท

ผลเพาะเชอยงขน M.tuberculosis และดอตอยา

INH และ RF ในเดอนท 10 ของการรกษา ซงผปวย

รายนไมไดเขารวมโครงการ DOT นอกจากนสตรท

ผปวยไดรบนน ถอวาไมเปนไปตามท WHO แนะน�า

กลาวคอ แมผปวยจะไดรบการวนจฉยวาเปน MDR

- TB แตกยงไดรบยาทประกอบดวย INH PZA

EMB Ofloxacin และ Cycloserine สวนผปวยราย

อนผลเพาะเชอจะไมพบเชอ (no mycobacterial

growth after 42 day) หลงจากไดรบการรกษา

นอกจากนจากผลการวจยพบวา มผปวย 4 รายทน�า

หนกลดลงประมาณ 3 - 5 กโลกรม ในชวง 6 เดอน

แรกของการรกษา แตหลงจากนนน�าหนกกจะคอยๆ

เพมขน จนกลบมาเทาเดมและเพมขนเชนเดยวกบ

ผปวยสวนใหญ ทมน�าหนกเพมขนประมาณ 5 - 12

กโลกรม ดงนนผวจยจงเหนวา น�าหนกนาจะเปนตว

บงชอาการทางคลนกของผปวยทส�าคญตวหนง ทชวย

ในการตดตามการรกษา ส�าหรบภาพถายรงสทรวงอก

นน WHO ไมไดแนะน�าไววาควรจะตรวจทกกเดอน

หลงจากใหการรกษา ซงจากผลการวจยพบวาภาพถาย

รงสทรวงอกจะเรมดขนในชวงเดอนท 1 - 3 ของการ

รกษา และจะคงทในเดอนท 6 หรอเดอนท 12

จากผลการวจยพบวาผปวย 8 ใน 10 ราย ท

เขารวมโครงการ DOT และผปวย 7 ใน 8 รายทม

ญาตคอยดแลจะรกษาวณโรคส�าเรจ เนองจากญาต

จะชวยดแลผปวยในดานของโภชนาการ, การรบ

ประทานยา, การพาผปวยไปฉดยา รวมทงพาผปวย

30


มาพบแพทยตามนด ซงจากผลการวจยพบวา ผปวย

3 ใน 4 ราย ทตองมา admit ในสถาบนฯมากกวา

1 ครงนนจะไมมญาตคอยดแล ดงนนผวจยจงเหน

วาปจจยทงสองอยางนจะเปนสงทชวยใหการรกษา

วณโรคส�าเรจ ซงในงานวจยนพบวาผปวยสวนใหญ

รกษาส�าเรจ โดยมระยะเวลาการรกษาอยระหวาง

18 - 24 เดอน ซงกเปนไปตามท WHO แนะน�าไว

คอตองรกษาอยางนอย 18 เดอนหลงจาก culture

negative โดยอยางนอยใน 6 เดอนแรก (intensive

phase) ตองมยาฉดกลม Aminoglycoside รวม

ดวย[6] อยางไรกตามจากผลการวจยพบวามผปวย

2 รายทเสยชวต โดยม 1 รายทหลงจากเสยชวตผล

DST ของยาตานวณโรคแนวทางท 2 พบวาผปวย

เปน XDR - TB เนองจากเชอดอตอยา Ofloxacin,

Kanamycin, Ethionamide, PAS และ Capriomycin

ส�าหรบผปวย 1 รายทกลบมาเปนซ�านน จากผลการวจย

พบวา ผปวยรายนไมไดรบยาในกลม Aminoglycoside

ในชวง intensive phase นอกจากนมผปวย 3 ราย

ทถกโอนออกเพอใหกลบไปรกษาใกลบาน เพอการ

รกษาจะไดเปนไปอยางตอเนอง

จากผลการวจยสรปไดวา เมอผปวยวณโรค

ดอยาหลายขนานไดรบการรกษาดวยยาตานวณโรค

ทเหมาะสมและตามระยะเวลาทก�าหนด ผปวยสวน

ใหญจะรกษาส�าเรจ (13 ราย, รอยละ 68.4) เสยชวต

(2 ราย, รอยละ 10.5) กลบมาเปนซ�า (1 ราย, รอยละ

5.3) และโอนออก (3 ราย, รอยละ 15.8) โดยผปวย

สวนใหญจะเกดผลขางเคยงจากการใชยา (15 ราย,

รอยละ 78.9) แตอาการสวนใหญจะไมรนแรง และ

เมอไดรบการจดการทเหมาะสม ผปวยกสามารถรบ

ประทานยาตอได (12ราย, รอยละ 63.2)

ขอเสนอแนะ

1. จากผลการวจยพบวามผปวย 1 รายทหลง

จากเสยชวตผล DST ของยาตานวณโรคแนวทางท

2 พบวาผปวยเปน XDR - TB ดงนนผวจยเหนวา

เมอผปวยไดรบการวนจฉยวาเปน MDR - TB แลว

หองปฏบตการควรสงท�า DST ในยาตานวณโรค

แนวทางท 2 ใหเลย เพอแพทยจะไดปรบเปลยนสตร

ยาทเหมาะสมใหแกผปวยไดเรวขน

2. จากผลการวจยพบวามผปวย 1 รายทกลบ

มาเปนซ�า หลงจากหยดยาไป 2 ป 4 เดอน ดงนน

ผวจยเหนวา ควรมการเกบขอมลวาในสถาบนบ�าราศฯ

ผปวยทกลบมาเปนวณโรคซ�านน กลบมาเปนซ�าภายใน

กปหลงจากรกษาหาย เนองจากในปจจบน ทางสถาบน

บ�าราศฯจะนดผปวยมาเฝาระวงการกลบเปนวณโรค

ซ�าหลงจากทรกษาหายเปนระยะเวลา 2 ป ดงนนถา

เกบขอมลแลวพบวาผปวยกลบมาเปนวณโรคซ�าหลง

จาก 2 ปทรกษาครบเปนจ�านวนมาก คณะท�างานดาน

วณโรคอาจตองเพมระยะเวลาการเฝาระวงใหนานขน

กตตกรรมประกำศ

งานวจยฉบบน ส�าเรจลงไดดวยความกรณา

จาก พญ.นาฎพธ สงวนวงศ ทปรกษาโครงการวจย

ทกรณาใหค�าชแนะ แกไขขอบกพรองตางๆรวมทงให

ขอแนะน�าทเปนประโยชนตอผวจยดวยความเอาใจใส

ยง ผวจยขอขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ ทน

ขอขอบพระคณ พญ.ปรยานช โพธขอม ทให

ความชวยเหลอในการอานภาพถายรงสทรวงอกของ

ผปวย จนท�าใหงานวจยครงนสมบรณและมคณคา

คณคาและประโยชนอนพงมจากงานวจยฉบบ

น ผวจยขออทศแดผมพระคณทกๆทาน

31



1. World Health Organization. (2555).

Global Tuberculosis Report 2012.

Switzerland.

2. วภา รชยพชตกล. (2553). TB Management

to Achieve Control. Srinagarind Med J

2010: 25.

3. วภา รชยพชตกล. (2543). วณโรคดอยา.

Srinagarind Med J 2000: 15(3): 181 - 188.

4. นพ.มนญ ลเชวงวงศ. MDR and XDR - TB

Health Care Worker’s Threat. เขาถงได

จาก: http://lms.kmddc.go.th/e_learning/e-

data/14/S3_006/pdf/m1.pdf. (วนทสบคน

ขอมล : 15 กรกฎาคม 2556).

5. นพ.มงคล องคศรทองกลและคณะ. สถานการณ

วณโรคดอยาหลายขนานในประเทศไทย ระหวาง

ปงบประมาณ 2550 - 2552. ส�านกวณโรค

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

6. World Health Organization. Treatment

of Tuberculosis guidelines; Fourth

edition. Geneva; 2010.

7. Kwon YS, Kim YH, Suh GY, Chung MP,

Kim H, Kwon OJ, et al. Treatment

Outcomes for HIV-Uninfected Patients

with Multidrug - Resistant and Extensively

Drug - Resistant Tuberculosis. CID

2008: 47; 496 - 502.

8. Jassal M and Bishai WR. Extensively

drug - resistant tuberculosis. Lancet

infect Dis 2009; 9: 19 - 30.

9. World Health Organization. Guidelines

for the programmatic management of

drug - resistant tuberculosis. Geneva;

2011.

32


Prevalence of Protozoa and Parasites in diarrhea patients at Bamrasnaradura Infectious Diseases Institute

ภาวตา สวรรณวฒนะ วท.บ. (เทคนคการแพทย) วท.ม. (การบรหารพยาธวทยาคลนก)

กลมงานเทคนคการแพทย สถาบนบ�าราศนราดร

Abstracts This study was to monitor the situation to find parasites and helmint in patients

treated with diarrhea at Bamrasnaradura Infectious Diseases Institue, Department of

diseases control during fiscal year 2012 to june 2014. Using the method of simple direct

smear in stool. We selected 13,383 samples from diarrhea case. The result found that

the patient infected with parasite was 4.15%, 3.94% and 3.16% in the year 2012, 2013

and 2014 (October 2013 to June 2014) respectively. The most common parasite was

Blastocystis hominis about 2.55% ,2.87% and 0.2% respectively. Parasites and helmint

that followed Strongyloides stercoralis, Trichomonas hominis trophozoite, Giardia

lamblia cyst and Isospora belli oocyst respectively.

This study has shown the incidence of diarrhea in patient infected parasite

and helmint to be used in decision making, planning and management of resource.

And helped make the decision to prioritize the areas of resource management.

Including public health activities to prevent and control disease. This will help drive

the control and prevention of disease to be more effective.

Keywords: Prevalence of Protozoa and Parasites

33

ความชกของปรสตและหนอนพยาธในผปวยโรคอจจาระรวง สถาบนบ�าราศนราดร


ภาวตา สวรรณวฒนะ วท.บ. (เทคนคการแพทย) วท.ม. (การบรหารพยาธวทยาคลนก)


บทคดยอ การศกษาในครงนเพอเฝาตดตามสถานการณการพบเชอปรสตและหนอนพยาธในผปวยท

เขารบการตรวจรกษาดวยโรคอจจาระรวง ณ สถาบนบ�าราศนราดร กรมควบคมโรค ชวงปงบประมาณ

2555 ถงเดอน มถนายน 2557 โดยตรวจวเคราะหตวอยางอจจาระจ�านวน 13,383 รายดวยวธ Simple

direct smear ผลการศกษาพบวาผปวยตดเชอปรสตในป 2555, 2556 และ 2557 (ต.ค. 56 ถง

ม.ย. 57) คดเปนรอยละ 4.15, 3.94 และ 3.16 ตามล�าดบ เชอปรสตทพบมากทสดคอ Blastocystis

hominis รอยละ 2.55, 2.87 และ 0.2 ตามล�าดบ ส�าหรบเชอปรสตและหนอนพยาธทพบรองลงมา

ไดแก Strongyloides stercoralis, Trichomonas hominis trophozoite, Giardia lamblia cyte

และ Isospora belli oocyst ตามล�าดบ

การศกษาครงนไดแสดงขอมลผปวยโรคอจจาระรวงทตรวจพบเชอปรสตและหนอนพยาธ

เพอน�ามาใชประกอบในการตดสนใจวางแผนจดการทรพยากร ชวยท�าใหผตดสนใจสามารถจดล�าดบ

ความส�าคญของพนทในการจดการทรพยากร รวมถงจดกจกรรมดานสาธารณสขในการปองกนและ

ควบคมโรค ซงจะชวยผลกดนใหการควบคม และปองกนโรคมประสทธภาพมากยงขน

ค�ำส�ำคญ: ความชกของปรสตและหนอนพยาธ

34


บทน�ำ โรคอจจาระรวงมความส�าคญในงานดาน

สาธารณสขเนองจากเปนโรคตดตอทเกดจากการ

บรโภคอาหารและน�าซงยงเปนปญหามาอยางตอเนอง

จากรายงานการเฝาระวงโรคส�านกระบาดวทยาในระยะ

5 ปทผานมา พบวาโรคอจจาระรวงเฉยบพลนยงเปน

ปญหาส�าคญเนองจากมรายงานวามอตราปวยจาก

โรคนเปนอนดบ 1 มาโดยตลอด1 สาเหตของ

โรคอจจาระรวงเกดจากเชอโรคตางๆ เชน แบคทเรย

ไวรส โปรโตซว และหนอนพยาธ สามารถตดตอได

โดยการรบประทานอาหารหรอดมน�าทมเชอโรค

ปนเปอนเขาไป2 นอกจากนนยงพบวาโรคตดเชอจาก

ปรสตยงเปนปญหาทางดานสาธารณสขทส�าคญใน

พนท หลายพนทมอตราการตรวจพบพยาธสง และ

ยงตรวจพบหนอนพยาธและปรสตทมผลกระทบตอ

ประชาชนทส�าคญเชน ตรวจพบความชกของโรคพยาธ

ใบไมตบ และพยาธตด สงในประชาชนพนทภาคอสาน

และภาคเหนอ โดยเฉพาะพยาธใบไมตบ เปนพยาธ

ทองคการอนามยโลกยอมรบและจดใหเปนเชอ

กอมะเรง3, 4 ในขณะนการด�าเนนงานควบคมโรค

หนอนพยาธหลายพนทถกลดความส�าคญลงหรอ

หลายพนทไมไดด�าเนนการเฝาระวง แมจะมการก�าหนด

ยทธศาสตรทสงผลตอการแกไขปญหาในพนท

แตอยางใดโรคตดตอทางเดนอาหารและน�าโรค

หนอนพยาธ ยงคงมผลกระทบตอภาวะสขภาพของ

ประชาชน และเปนปญหาทตองไดรบการแกไข

อยางจรงจง

สถาบนบ�าราศนราดร เปนสถาบนทมงเนน

ศกษา คนควา วจยพฒนาถายทอดองคความรใน

เรองโรคตดตอ โรคเอดส โรคตดตออนตราย และ

โรคอบตใหม อบตซ�า ใหบรการตรวจรกษาผปวย

โรคทวไปและโรคตดตอโดยเฉพาะโรคเอดส ทองรวง

เฉยบพลน ไขเลอดออกและวณโรค ดงนนการศกษา

หาความชกของปรสตและหนอนพยาธในผปวยโรค

อจจาระรวงทเขามารบการรกษาทสถาบนบ�าราศนราดร

จงเปนการศกษาทส�าคญ ท�าใหทราบสถานการณ

การตดเชอปรสตและหนอนพยาธซงยงไมเคยมผวจย

วเคราะหขอมลดานนทสถาบนบ�าราศนราดรมากอน

ทงนเพอน�าขอมลเปนแนวทางใหแพทยพจารณา

สงตรวจทางหองปฏบตการประกอบการวนจฉยโรค

และเปนขอมลใหสามารถวเคราะหเหนการด�าเนนงาน

ดานสาธารณสขทเกยวของ อนจะเปนประโยชนตอ

การปรบปรงการด�าเนนงาน ใหสามารถบรรลเปาหมาย

ซงจะเปนผลดตอสขภาพอนามยของประชาชนทมา

รบบรการตอไป

วธด�ำเนนกำรศกษำ รปแบบกำรศกษำ เปนการศกษาเชงพรรณนา

แบบ Cross-sectional survey study

พนทกำรศกษำ สถาบนบ�าราศนราดร

ระยะเวลำในกำรศกษำ ตลาคม 2554 -

มถนายน 2557

ประชำกรและกลมตวอยำง

ประชำกร คอ ผปวย/ผสงสยปวยเปนโรค

อจจาระรวง

ตวอยำง คอ อจจาระทสงตรวจหาปรสตและ

หนอนพยาธทสงตรวจในงานจลทรรศนศาสตรคลนก


เครองมอทใชในกำรศกษำวจย

แบบบนทกขอมลผ ปวยและรายงานผล

การตรวจทางหองปฏบตการ

กำรเกบรวบรวมขอมล เกบจากแบบบนทก

ขอมลผ ปวยและรายงานผลการตรวจทางหอง

ปฏบตการ ขอมลทวไปจากทะเบยนผปวย เชน อาย

เพศ ภมล�าเนา อาชพ ชนชาต เปนตน

35


กำรวเครำะหขอมล

วเคราะหหารอยละของเพศ ชาย หญง และ

กลมโรคอจจาระรวงรอยละการพบและไมพบปรสต

และหนอนพยาธ และวเคราะหหารอยละชนดปรสต

และหนอนพยาธทพบเปรยบเทยบกนในแตละป

เพอดแนวโนมของปญหา

ผลกำรศกษำ

สวนท 1 ผลกำรศกษำปงบประมำณ 2555:

ผปวยโรคอจจาระรวงทเขามารบการรกษาทสถาบน

บ�าราศนราดร ระหวางเดอนตลาคม 2554 ถงกนยายน

2555 จ�านวน 4,314 ราย ดงน

1. ขอมลคณลกษณะประชำกร

เพศ: กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง

รอยละ 55.7 เพศชายรอยละ 44.3 (รายละเอยดตาม

ตารางท 1)

อำย: กลมตวอยางสวนใหญมอายระหวาง

60 ปขนไป รอยละ 25.1 รองลงมาคอกลมอาย

50 - 59 ป รอยละ 17.7 กลมอาย 0 - 4 ป รอยละ

15.5 และกลมอาย 40 - 49 ป รอยละ 15.1 ตาม

ล�าดบในขณะทกลมตวอยางอายระหวาง 10 - 14 ป

เปนกลมตวอยางทมจ�านวนนอยทสด คอ รอยละ 2.1

(รายละเอยดตามตารางท 1)

ตำรำงท 1 จ�านวนและรอยละขอมลคณลกษณะประชากร ของกลมตวอยางจ�าแนกเปน เพศและกลมอาย

(ระหวางเดอนตลาคม 2554 ถงเดอนกนยายน 2555)

คณลกษณะประชากร จ�านวน รอยละ

เพศ

ชาย 1911 44.3

หญง 2403 55.7

กลมอาย

0 - 4 ป 670 15.5

5 - 9 ป 142 3.3

10 - 14 ป 90 2.1

15 - 19 ป 98 2.3

20 - 29 ป 282 6.5

30 - 39 ป 533 12.4

40 - 49 ป 652 15.1

50 - 59 ป 765 17.7

60 ป ขนไป 1082 25.1

36


ผลการวเคราะหความชกของปรสตและ

หนอนพยาธในผปวยโรคอจจาระรวงทเขามารบ

การรกษาทสถาบนบ�าราศนราดร พบวาขอมลผลการ

ตรวจหาปรสตและหนอนพยาธในปงบประมาณ

2555 ระหวางเดอน ตลาคม 2554 ถงกนยายน 2555

จ�านวน 4,314 ราย ตรวจพบปรสตและหนอนพยาธ

เฉลยรอยละ 4.15 ตอป รายละเอยดดงตารางท 2

ตำรำงท 2 ผลการตรวจหาปรสตและหนอนพยาธผปวยโรคอจจาระรวง เดอน ตลาคม 2554 – กนยายน 2555

เดอน

จ�านวนผปวย จ�านวนผปวย จ�านวนผปวย รอยละผปวย

ทสงตรวจหาปรสต ทตรวจไมพบปรสต ทตรวจพบปรสต ทตรวจพบปรสต

และหนอนพยาธ และหนอนพยาธ และหนอนพยาธ และหนอนพยาธ

ต.ค. - 54 224 218 6 2.75

พ.ย. - 54 273 258 15 5.81

ธ.ค. - 54 413 402 11 2.74

ม.ค. - 55 367 354 13 3.67

ก.พ. - 55 253 234 19 8.12

ม.ค. - 55 448 428 20 4.67

เม.ย. - 55 212 205 7 3.41

พ.ค. - 55 349 330 19 5.76

ม.ย. - 55 453 430 23 5.35

ก.ค. - 55 587 567 20 3.53

ส.ค. - 55 441 431 10 2.32

ก.ย. - 55 294 285 9 3.16

รวมทงหมด 4,314 4,142 172 4.15

ผลการตรวจหาปรสตและหนอนพยาธพบมาก

ทสด คอ Blastocystis hominis ระยะ vacuolated

form จ�านวน 110 รายอนดบ 2 คอ Strongyloides

stercoralis ระยะ larva จ�านวน 17 ราย และอนดบ

3 คอ Isospora belli ระยะ oocyst จ�านวน 9 ราย

คดเปนรอยละ 2.55, 0.39 และ 0.2 ตามล�าดบ

(แผนภมท 1)

37




บ�าราศนราดร ระหวางเดอน ตลาคม 2555 ถงกนยายน

2556 จ�านวน 5,017 ราย ดงน







50 - 59 ป รอยละ 18.7 กลมอาย 40 - 49 ป

รอยละ 16.3 และกลมอาย 30 - 39 ป รอยละ 14.5

ตามล�าดบในขณะทกล มตวอยางอายระหวาง

10 - 14 ป เปนกลมตวอยางทมจ�านวนนอยทสด คอ

รอยละ 1.6 (รายละเอยดตามตารางท 3)

แผนภมท 1 แสดงถงชนดของปรสตและหนอนพยาธทตรวจพบในกลมผปวยโรคอจจาระรวงทสงตรวจอจจาระ

ระหวางเดอน ตลาคม 2554 – กนยายน 2555

38


ผลการตรวจหาปรสตและหนอนพยาธใน

ปงบประมาณ 2556 ระหวางเดอน ตลาคม 2555 ถง

กนยายน 2556 จ�านวน 5,017 ราย ตรวจพบปรสต

และหนอนพยาธ เฉลยรอยละ 3.94 ตอป รายละเอยด

ดงตารางท 4

ปรสตและหนอนพยาธพบมากทสด คอ

Blastocystis hominis ระยะ vacuolated form

จ�านวน 114 ราย อนดบ 2 คอ Strongyloides


3 คอ Trichomonas hominis ระยะ trophozoite

จ�านวน 20 ราย คดเปนรอยละ 2.87, 0.5 และ 0.4

ตามล�าดบ (แผนภมท 2)


(ระหวางเดอน ตลาคม 2555 ถงเดอนกนยายน 2556)


เพศ

ชาย 2073 41.3

หญง 2944 58.7

กลมอาย

0 - 4 ป 533 10.6

5 - 9 ป 102 2.0

10 - 14 ป 82 1.6

15 - 19 ป 134 2.7

20 - 29 ป 438 8.7

30 - 39 ป 725 14.5

40 - 49 ป 813 16.2

50 - 59 ป 937 18.7

60 ป ขนไป 1253 25.0

39



ระหวาง เดอนตลาคม 2555 – กนยายน 2556

ตำรำงท 4 ผลการตรวจหาปรสตและหนอนพยาธผปวยโรคอจจาระรวง ตลาคม 2555 – กนยายน 2556

เดอน

จ�านวนผปวย จ�านวนผปวย จ�านวนผปวย รอยละผปวย ทสงตรวจหาปรสต ทตรวจไมพบปรสต ทตรวจพบปรสต ทตรวจพบปรสต และหนอนพยาธ และหนอนพยาธ และหนอนพยาธ และหนอนพยาธ

ต.ค. - 55 361 343 18 5.25

พ.ย. - 55 461 442 19 4.30

ธ.ค. - 55 460 443 17 3.84

ม.ค. - 56 306 296 10 3.38

ก.พ. - 56 182 176 6 3.41

ม.ค. - 56 379 371 8 2.16

เม.ย. - 56 357 343 14 4.08

พ.ค. - 56 508 484 24 4.96

ม.ย. - 56 594 566 28 4.95

ก.ค. - 56 661 635 26 4.09

ส.ค. - 56 369 358 11 3.07

ก.ย. - 56 379 370 9 2.43

รวมทงหมด 5,017 4,827 190 3.94

40




บ�าราศนราดร ระหวางเดอนตลาคม 2556 ถงเดอน

มถนายน 2557 จ�านวน 4,052 ราย ดงน







50 - 59 ป รอยละ 18.9 กลมอาย 40 - 49 ป


ตามล�าดบในขณะทกลมตวอยางอายระหวาง 10 - 14 ป



ผลการตรวจหาปรสตและหนอนพยาธใน

ปงบประมาณ 2557 ระหวางเดอน ตลาคม 2556 ถง

มถนายน 2557 จ�านวน 4,052 ราย ตรวจพบเชอปรสต

และหนอนพยาธ เฉลยรอยละ 3.16 (ตารางท 3)

ปรสตและหนอนพยาธพบมากทสด คอ

Blastocystis hominis ระยะ vacuolated form

จ�านวน 87 ราย อนดบ 2 คอ Strongyloides


3 คอ Trichomonas hominis ระยะ trophozoite

จ�านวน 10 ราย คดเปนรอยละ 0.2, 0.003 และ

0.002 ตามล�าดบ (แผนภมท 3)


(ระหวางเดอนตลาคม 2556 ถงเดอนมถนายน 2557)


เพศ

ชาย 1718 42.4

หญง 2334 57.6

กลมอาย

0 - 4 ป 561 13.8

5 - 9 ป 90 2.2

10 - 14 ป 51 1.3

15 - 19 ป 103 2.5

20 - 29 ป 325 8.0

30 - 39 ป 544 13.4

40 - 49 ป 580 14.3

50 - 59 ป 766 18.9

60 ป ขนไป 1032 25.5

41


ตำรำงท 6 ผลการตรวจหาปรสตและหนอนพยาธผปวยโรคอจจาระรวง ตลาคม 2556 – มถนายน 2557

เดอน

ผปวยอจจาระ จ�านวนผปวยทตรวจ จ�านวนผปวยทตรวจ รอยละผปวย

รวงทงหมด โปรโตซว ไมพบโปรโตซว ทตรวจพบโปรโตซว

และหนอนพยาธ และหนอนพยาธ และหนอนพยาธ

ต.ค. - 56 403 14 389 3.47

พ.ย. - 56 353 20 333 5.67

ธ.ค. - 56 370 13 357 3.51

ม.ค. - 57 562 26 536 4.63

ก.พ. - 57 402 5 397 1.24

ม.ค. - 57 571 13 558 2.28

เม.ย. - 57 485 18 467 3.71

พ.ค. - 57 518 14 504 2.70

ม.ย. - 57 388 5 383 1.29

รวมทงหมด 4,052 128 3924 3.16


ระหวาง เดอนตลาคม 2556 – มถนายน 2557

42


สวนท 4 ผลกำรศกษำรวม: ผปวยโรคอจจาระ

รวงทเขามารบการรกษาทสถาบนบ�าราศนราดร ระหวาง

เดอนตลาคม 2554 ถงเดอนมถนายน 2557 จ�านวน

13,383 ราย ดงน







50 - 59 ป รอยละ 18.4 กลมอาย 40 - 49 ป


ตามล�าดบในขณะทกลมตวอยางอายระหวาง 10 - 14 ป




(ระหวางเดอนตลาคม 2554 ถงเดอนมถนายน 2557)


เพศ

ชาย 5702 42.6

หญง 7681 57.1

กลมอาย

0 - 4 ป 1764 13.2

5 - 9 ป 334 2.5

10 - 14 ป 223 1.7

15 - 19 ป 335 2.5

20 - 29 ป 1045 7.8

30 - 39 ป 1802 13.5

40 - 49 ป 2045 15.3

50 - 59 ป 2468 18.4

60 ป ขนไป 3367 25.2

ปรสตและหนอนพยาธทตรวจพบสงสด

คอชนด Blastocystis hominis อนดบ 2 คอ

Strongyloides stercoralis และอนดบ 3 คอ

Giadia lamblia ตรวจพบรอยละ 0.2, 0.003 และ

0.002 ตามล�าดบ รายละเอยดดงตารางท 8

43


ตำรำ

งท 8

อต

ราคว

ามชก

ของป

รสตแ

ละหน

อนพย

าธระ

หวาง

เดอน

ตลา

คม 2

554

ถงเด

อนมถ

นายน

255

7 จ�า

แนกต

ามกล

มอาย

BH

GL

IS

OV

ST

TN

EN

EC

TH

EH

HW

กล

มอาย

จ�า

นวน

พบ

รอยล

ะ N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

สง

ตรวจ

พย

าธ

0

- 4

ป 17

64

4 0.2

1 0.01

0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 1

0.01

2

0.01

0

0 0

0

5

- 9

ป 33

4 9

2.7

6 0.04

0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 2

0.01

0

0 0

0

10

- 14

ป

223

8 3.6

7 0.05

1

0.01

0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0

15

- 19

ป

335

15

4.5

14

0.10

1

0.01

0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0

20

- 29

ป

1045

50

4.8

37

0.28

3

0.02

3

0.02

2

0.01

2

0 0

0 0

0 0

0 3

0.02

0

0 0

0

30

- 39

ป

1802

78

4.3

51

0.38

6

0.04

5

0.04

1

0.01

3

0.02

1

0.01

2

0.01

4

0.03

5

0.04

0

0 0

0

40

- 49

ป

2045

87

4.3

45

0.34

8

0.06

6

0.04

0

0 14

0.10

2

0.01

1

0 2

0.01

6

0.04

3

0.02

0

0

50

- 59

ป

2468

10

7 4.3

65

0.49

13

0.10

2

0.01

2

0.01

14

0.10

0

0 0

0.01

0

0 10

0.07

1

0.01

0

0

60

ปขนไ

ป 33

67

132

3.9

85

0.64

6

0.04

0

0 0

0 20

0.15

3

0.02

4

0.03

4

0.03

9

0.07

0

0 1

0

รว

ม 13

383

490

3.7

311

2.32

38

0.29

16

0.12

5

0.03

53

0.39

6

0.04

7

0.05

11

0.08

37

0.26

4

0.03

1

0

หมาย

เหต

: BH

: Blastoc

ystis

hom

inis, G

L: G

iard

ia la

mblia

IS: I

sosp

ora

belli, O

V: O

pistho

rchi

s vive

rini,

ST: S

trong

yloide

s s

terc

oralis,

TN

: Ta

enia e

gg,

EN:

Endo

limax

nan

a, E

C: E

ntam

oeba

coli,

TH:

Tricho

mon

as h

omin

is,

EH:

Enta

moe

ba h

isto

lytic

a,

HW

: Hoo

k wor

m

44


สรป อภปรำยผลและขอเสนอแนะ

จากผลการศกษาความชกของปรสตและ

หนอนพยาธในผปวยโรคอจจาระรวงทเขามารบ

การรกษาทสถาบนบ�าราศนราดร โดยเกบขอมลยอน

หลงตงแตปงบประมาณ 2555 เดอนตลาคม 2554

จนถงเดอนมถนายน 2557 จ�านวน 13,383 ราย

ท�าใหรสถานการณ ความชกของการตดเชอปรสตและ

หนอนพยาธวามลกษณะเปนอยางไร ดงน

1. คณลกษณะของประชำกร

คณลกษณะของกลมตวอยางสวนใหญเปน

เพศหญงมากกวาเพศชาย สวนใหญกลมตวอยางม

อายอยในชวง 60 ปขนไป 50 - 59 ป และ 40 - 49 ป

จากการศกษาพบวาในกลมอายทพบหนอน

พยาธมากทสดคอชวงอาย 60 ปขนไป ลกษณะของ

กลมอายดงกลาว อาจมปจจยดานความเชอและ

พฤตกรรม รวมถงความเคยชนในการบรโภค หรอ

การด�ารงชวตประจ�าวน ทมปจจยเออและเสรมใหเปน

โรคหนอนพยาธ เปนกลมอายทยงอยในชมชน หรอ

มการอพยพแรงงานนอยทสด และในวถการด�ารงชวต

สวนใหญ จะประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลก

ดงนน ดวยปจจยก�าหนดทางดานการประกอบอาชพ

การด�ารงชวต พฤตกรรมสขภาพ ความเคยชน จง

เปนปจจยสนบสนนใหคนกลมอายดงกลาว เปลยนแปลง

พฤตกรรมไดนอย ไดดเทากลมคนในชวงอายนอยๆ

ประกอบกบความสามารถในการสอสารและความ

สามารถในการรบขอมลขาวสาร ดานสขภาพ อาจเรม

มความบกพรอง ตามขดความสามารถ และสมรรถภาพ

ของรางกาย

2. กำรศกษำควำมชกของปรสตและหนอน

พยำธ

ผลการวเคราะหความชกของปรสตและ

หนอนพยาธ โดยวเคราะหจากการตรวจพบไขและ/

หรอตวออนของปรสตและหนอนพยาธทกชนดใน

อจจาระผปวยโรคอจจาระรวงทเขามารบการรกษาท

สถาบนบ�าราศนราดร พบวาปรสตและหนอนพยาธท

ตรวจพบจ�านวนมากทสดคอ Blastocystis hominis,

Strongyloides stercoralis, Trichomonas

hominis, Giardia lamblia และ Isospora belli

ตามล�าดบ ส�าหรบรอยละการตรวจพบเชอปรสตและ

หนอนพยาธทกชนด ตงแตปงบประมาณ 2555 2556

และ 2557 ลดลงเรอยๆ คอ 4.15, 3.94, 3.16

ตามล�าดบ ซงจากขอมลดงกลาวแสดงใหเหนวาการ

ตดเชอปรสตและหนอนพยาธมแนวโนมลดลงเรอยๆ

ทกป และอกทางหนงอาจเนองจากระบบการสาธารณสข

ของไทยมการพฒนาไดดขนเรอยๆ

จากผลการประเมนความชกของเชอ Blastocystis

hominis ในประเทศไทยจะอยในชวงรอยละ 4.3 ถง

รอยละ 36.94, 5 แตจากการศกษาครงนไดผลต�ากวา

เนองจากระยะเวลาและจ�านวนตวอยางในการศกษา

ครงนมจ�ากดอาจจะไมครอบคลมทกชวงฤดกาลและ

ทกกลมอายและขอจ�ากดดานลกษณะอาการทางคลนก

ความยากในการเกบตวอยางสงตรวจ รวมทงการท

ประเทศไทยตองเผชญกบการเปลยนแปลงสภาพภม

อากาศซงท�าใหฤดกาลเกดการเปลยนแปลง เชอปรสต

ซงเกดการปรบสภาพการด�ารงอย การเจรญพนธและ

การแพรกระจายของเชอไมเหมาะสมตอการอยรอด

45


และแนวโนมของการระบาดของเชอกจะตองเปลยนแปลง

ตามฤดทเปลยนไป6 รวมทงพฤตกรรมการบรโภคของ

มนษยทตองเปลยนแปลงไปตามปจจยตางๆ ดงนน

จงจ�าเปนตองท�าการศกษาและตดตามสถานการณ

ความชกและการแพรระบาดของโรคปรสตตอไป โดย

น�าขอมลในการศกษาครงนไปเปนแนวทางในการศกษา

วจยเชงระบาดวทยาเพอประโยชนแกการสาธารณสข

ไทยและเพมคณภาพชวตใหแกประชาชนตอไปใน

อนาคต

อยางไรกตามถงแมเชอปรสตและหนอนพยาธ

ทเปนสาเหตกอโรครนแรง ไดแก Opisthorchis

viverrini, Entamoeba histolytica หรอ ไขพยาธ

ตวตด Taenia egg เปนตน ถงจะพบการตดเชอ

ปรมาณนอยแตกยงมรายงานการตรวจพบอยเรอยๆ

ดงนนแนวทางในการปองกนและควบคมการเกด

โรคอจจาระรวงจากเชอโปรโตซวจงควรพจารณาใน

เรองการด�าเนนงานดานการสขาภบาลอาหารโดยการ

เฝาระวงสถานประกอบการอาหาร การใหความรแก

ผสมผสอาหารในเรองการลางมอ การใชอปกรณ

หยบจบอาหาร การปรงอาหารใหสกทวถง การปองกน

การปนเปอนระหวางอาหารและทส�าคญคอนโยบาย

สขภาพซงเปนตวก�าหนดแนวทางในการดาเนนงาน

ดานตางๆ ใหมประสทธภาพมากยงขน

กตตกรรมประกำศ

การศกษาเรอง ความชกของปรสตและ

หนอนพยาธในผปวยโรคอจจาระรวง สถาบนบ�าราศนราดร

ส�าเรจลลวงไปไดนน เนองจากความกรณาของบคคล

หลายฝายทมสวนสนบสนนใหการศกษานส�าเรจไป

ดวยดจงขอขอบคณ มา ณ โอกาสน อนไดแก

สามและครอบครวทอยเคยงขางสนบสนน

สละเวลาสวนตวของครอบครวมาเพอประโยชนของ

งานอยางแทจรง

แพทยหญงจรยา แสงสจจา ผอ�านวยการ

สถาบนบ�าราศนราดร และคณศรรตน ลกานนทสกล

หวหนากลมเทคนคการแพทย ทสนบสนนใหการศกษา

เรองนเกดขน เจาหนาทหองปฏบตการงานโลหตวทยา

และจลทรรศนศาสตรคลนก แพทย พยาบาลและ

ผเกยวของในการจดเกบตวอยางในการศกษา

ทายสดน ผวจยขอขอบคณ ผปวยเจาของ

สงสงตรวจทกทาน ตลอดจนบคคลอนๆ ทไมไดกลาว

นาม ณ ทน อนมสวนเกยวของใหความชวยเหลอใน

ทกๆ ดานท�าใหการท�ารายงานการศกษาฉบบนส�าเรจ

ไดดวยด


1. นางนรมล ปญสวรรณ. Annual Epidemiological

Surveillance Report 2012. [cited 2014

Sep 2]. Available from: http://www.boe.

moph.go.th/ Annual/AESR2012/ main/

AESR55_Part1/file7/3855_Acutediarrhea.

pdf

2. โรคอจจาระรวง. คณะเวชศาสตรเขตรอน

มหาวทยาลยมหดล. [cited 2014 Sep 20].

Available from: www.tm.mahidol.ac.th/

th/tropical-medicine-knowledge/.../

Diarrhea.html

3. ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย. เรองพบ

คนไทย 6 ลานเปนโรคพยาธใบไมตบ กอสถต

“มะเรงทอน�าดสงสดในโลก”. [cited 2014

46


Sep 2]. Available from: http://www.trf.

or.th/News/content.asp? Art_ID=870.

2552.

4. ศนยวจยพยาธใบไมตบและมะเรงทอน�าด. เรอง

การตดพยาธใบไมตบแบบซ�าซากเพมความเสยง

ของการเกดมะเรงทอน�าด. [cited 2014 Sep

15]. Available from: http:www.livercare.

kku.ac.th/ 2008/postdetail_print.

php?contentsid=164. 2552.

5. กฤษฎา ศรสภากรณ และพลากร พทธรกษณ.

สถานการณการพบเชอหนอนพยาธและโปรโตซว

ในผปวยทเขารบการรกษา ณ. โรงพยาบาล

ธรรมศาสตรเฉลมพระเกยรต (รพธ.) ระหวาง

ป พ.ศ. 2550-2552. [อนเตอรเนต]. [cited 2014

Sep 15]. Available from: th.slideshare.

net/kridsada31/2552pdf

6. Taamasri P, Mungthin M, Rangsin R,

Tongupprakarn B, Areekul W, Leelayoova S.

Transmission of intestinal blastocystosis

related to the quality of drinking water.

Southeast Asian J Trop Med Public Health

2000; 31: 112 - 7.

7. Taamasri P, Leelayoova S, Rangsin R,

Naaglor T, Ketupanya A, Mungthin M.

Prevalence of Blastocystis hominis

carriage in Thai Army personnel based

in Chonburi, Thailand. Mil Med 2002;

167: 643 - 6.

8. Rhongbutsri P. Seasonal Prevalence of

Blastocystis hominis among Patients

Attending Thammasat Chalermprakiat

Hospital, Pathum Thani Province,

Thailand. J Trop Med Parasitol 2005;

28: 39 - 42. 3.

47

ผลของการสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะและการดแลผปวยทคาสายสวนปสสาวะ

Effects of Clinical Practice Guideline Promotion for urinary catheterization and urinary catheter care

Pranom Noppakun, Pornsiri Ruansawang and Nichapa YonchohoNursing department, Bamrasnaradura Infectious Diseases Institute

ABSTRACT Catheter - associated urinary tract infection is one of the most common

nosocomial infections, which has many resulting impacts. This complication can be

prevented by adherence to promotion of clinical practice guideline for urinary

catheterization and urinary catheter care. The purpose of this quasi - experimental

research was to examine the effects of Clinical Practice Guideline Promotion for

urinary catheterization and urinary catheter care for infection prevention on practices

among healthcare personnel and incidence of catheter - associated urinary tract

infections in medicine ward (5/5) Bamrasnaradura Infectious Diseases Institute during

September, 2013 to April, 2014. The study samples consisted of 20 healthcare

personnel (15 nurses and 5 nurse - aids) and 20 patients who retained a urinary

catheter. The research instruments were demographic recording form, a surveillance

form, an observation recording form, and a lesson plan. The promotional strategies of

Clinical Practice Guideline for urinary catheterization and urinary catheter care were

an education program, performance feedback, reminder poster, and provision of

facilities. Data were analyzed using description statistics and Chi-square test.

The results revealed that after implementing the guideline promotion, the

proportion of correct practices on infection control for catheter - associated urinary

tract infection among healthcare personnel increased significantly from 56.8% to 98.9%

at the level of .001. Incidence of catheter - associated urinary tract infection decrease

from 16.9 to 15.4 and 10.3 per 1,000 patient - days. All healthcare personnel agreed

that this program was valuable to the unit and should be further implemented.

48


This study indicates that promotion of Clinical Practice Guideline for urinary

catheterization and urinary catheter care by multiple approaches can successfully

improve correct practices on infection control for catheter - associated urinary tract

infection among healthcare personnel and control the incidence rates of catheter -

associated urinary tract infection.

Key word : Catheter - associated urinary tract infection, clinical practice guideline,

urinary catheterization and urinary catheter care, promotional strategies

49



ประนอม นพคณ, พรศร เรอนสวาง และ ณชาภา ยนจอหอกลมการพยาบาล สถาบนบ�าราศนราดร

บทคดยอ การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะ เปนการตดเชอในโรงพยาบาล

ทพบไดบอย และกอใหเกดผลกระทบหลายประการ ภาวะแทรกซอนน สามารถปองกนไดโดยการ

สงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ และการดแลผปวยทใสคาสายสวน

ปสสาวะ ตามหลกฐานเชงประจกษ การวจยกงทดลองนมวตถประสงค เพอศกษาผลของการสงเสรม

การปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ และการดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ

ตอการปฏบตของบคลากรสขภาพและอบตการณการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคา

สายสวนปสสาวะในหอผปวยอายรกรรม 5/5 สถาบนบ�าราศนราดร ระหวางเดอนกนยายน 2556 ถง

เดอนเมษายน 2557 กลมตวอยางทศกษาแบงเปน กลมตวอยางบคลากรสขภาพทปฏบตงานใน

หอผปวย จ�านวน 20 คน แบงเปน พยาบาลวชาชพ 14 คน, พยาบาลเทคนค 1 คน และผชวยเหลอ

5 คน และผปวยทไดรบการใสคาสายสวนปสสาวะจ�านวน 20 คน เครองมอทใชในการวจย ประกอบ

ดวย แบบสอบถามขอมลทวไป แบบเฝาระวงการตดเชอ แบบบนทกการสงเกตการปฏบต และแผนการ

ใหความร การสงเสรมการปฏบตตามหลกฐานแนวปฏบต ประกอบดวย การใหความร การใหขอมล

ยอนกลบ การตดโปสเตอรเตอน และการสนบสนนอปกรณในการปองกนการตดเชอ วเคราะหขอมล

โดยสถตเชงพรรณนา และสถตไค สแควร

ผลการวจยพบวาภายหลงการสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ

และการดแลผปวยทคาสายสวนปสสาวะ กลมตวอยางบคลากรสขภาพมการปฏบตการปองกนการตด

เชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะถกตองเพมจากรอยละ 56.8 เปนรอยละ 98.9

ซงแตกตางอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.001 อบตการณการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจาก

การใสคาสายสวนปสสาวะลดลงจาก 16.9 ครงตอพนวนทไดรบการใสคาสายสวนปสสาวะ เปน 15.4

ครงตอพนวนทไดรบการใสคาสายสวนปสสาวะในระยะท 2 และ 10.3 ครงตอพนวนทไดรบการ

ใสคาสายสวนปสสาวะ และกลมตวอยางบคลากรสขภาพทกคนไดแสดงความคดเหนวา การด�าเนน

การนมประโยชนตอหนวยงาน และควรมการสงเสรมตอไป

50


การวจยนชใหเหนวา การสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะและ

การดแลผปวยทคาสายสวนปสสาวะโดยใชหลายวธประกอบกน มผลท�าใหกลมตวอยางบคลากร

ทางสขภาพปฏบตการปองกนการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะไดอยาง

ถกตองเพมขน และเปนการเพมผลลพธทางสขภาพใหดยงขน

ค�ำส�ำคญ : การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะ, แนวปฏบตทางคลนก,

การสวนปสสาวะและการดแลผปวยทคาสายสวนปสสาวะ, กลยทธในการสงเสรมการปฏบต

51


หลกกำรและเหตผล

การตดเชอของระบบทางเดนปสสาวะท

สมพนธกบการคาสายสวนปสสาวะ เปนการตดเชอ

ในโรงพยาบาลทเกดขนมากทสด โดยพบการตดเชอ

ถงรอยละ 15 - 40 ของการตดเชอในโรงพยาบาล

ทงหมด (Franzetti, Corona, Raimondi, &

Rosenthal, 2005; Zolldann et al., 2005) พบวา

การใสคาสายสวนปสสาวะจะกอใหเกดการตดเชอ

ระบบทางเดนปสสาวะสงถงรอยละ 45 - 100 (van

der Kooi et al., 2007; Orsi et al., 2006) จาก

การเฝาระวงการตดเชอในโรงพยาบาล สถาบน

บ�าราศนราดร ซงเปนโรงพยาบาลในระดบตตยภมท

ใหบรการรกษาพยาบาลแกผปวยโรคตดเชอ พบการ

ตดเชอในโรงพยาบาลของระบบทางเดนปสสาวะ คด

เปน 11.02 - 18.87 ครงตอ 1,000 วนทใสคา

สายสวนปสสาวะ โดยพบมากในหอผปวยหนก และ

หอผปวยอายรกรรม คดเปน 18.87 และ 18.11

ครงตอ 1,000 วนทใสคาสายสวนปสสาวะ ตามล�าดบ

การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสาย

สวนปสสาวะดงกลาว กอใหเกดผลกระทบตามมา

หลายประการ หากการตดเชอรนแรงมากขนอาจมการ

แพรกระจายเขาสกระแสโลหต เกดการตดเชอใน

กระแสโลหตและเสยชวตได (Kunin, 2006) การเพม

วนนอนในโรงพยาบาลของผปวยนานขน 5 - 8 วน

ตอการตดเชอ 1 ครง (Laupland et al., 2005)

คาใชจายในการรกษาพยาบาลเพมสงขน (Foxman,

2002; Tambyah, Knasinski, & Maki, 2002)

นอกจากน ยงสงผลกระทบตอโรงพยาบาล ชมชน

และประเทศ โดยท�าใหตองสญเสยงบประมาณในการ

รกษาผปวย และยงอาจเกดการแพรกระจายของ

เชอโรคสชมชน (Wagenlehner, Loibl, Vogel, &

Naber, 2006) ดงนน เพอลดผลกระทบดงกลาว

โรงพยาบาลตางๆ จงควรปฏบตการปองกนการตด

เชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะ

ปจจบนมหลายสถาบนไดมการพฒนาแนว

ปฏบตทางคลนกในการปองกนการตดเชอระบบทาง

เดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะจาก

หลกฐานเชงประจกษขน เพอใหบคลากรสขภาพใช

เปนแนวทางในการดแลผปวย โดยมจดมงหมายเพอ

ใหไดขอปฏบต ทเหมาะสมในการน�าไปใชปฏบตใน

โรงพยาบาลในประเทศไทย ประกอบดวยขอปฏบต

ในเรอง การเลอกผปวยเพอใสสายสวนปสสาวะตาม

ขอบงช การเตรยมอปกรณการสวนปสสาวะ วธการ

สวนปสสาวะ การดแลสายสวนปสสาวะ และการ

เปลยนสายสวนปสสาวะและถงรองรบปสสาวะ (สมหวง

ดานชยวจตร และคณะ, 2548) ซงพบวาขอปฏบต

ดงกลาวเหมอนกบแนวปฏบตทพฒนาขนจากสถาบน

ตางประเทศดงกลาวขางตน แนวปฏบตการปองกน

การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสาย

สวนปสสาวะทพฒนาขนจากหลกฐานเชงประจกษของ

สถาบนตางๆ เมอน�ามาปฏบต พบวา สามารถลดการ

ตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวน

ปสสาวะ (Jenkinson, 2005; Trinkaus, 2004) แต

อยางไรกตามมการวจยพบวาบคลากรสขภาพไมปฏบต

ตามแนวปฏบตดงกลาว เนองจากเหตผลหลายประการ

เชน ไมมความร มภาระงานมาก ไมมเวลา การสอสาร

ไมทวถง ความเคยชนกบการปฏบตงานแบบเดมๆ

และการตอตานของบคลากรพยาบาล เปนตน ซง

สาเหตเหลาน สงผลใหบคลากรพยาบาลไมปฏบตตาม

แนวปฏบตในหลายประเดน เชน ผปวยไดรบการ

52


ใสคาสายสวนปสสาวะไมเปนไปตามขอบงช บคลากร

พยาบาลปฏบตการสวนคาปสสาวะไมถกตอง และ

ดแลขณะคาสายสวนปสสาวะไมปฏบตตามแนวปฏบต

ใสคาสายสวนปสสาวะดวยระยะเวลานานเกนความ

จ�าเปน ใสน�าในกระเปาะปลายสายสวนปสสาวะใน

ปรมาณทไมถกตอง และไมยดตรงสายสวนปสสาวะ

กบรางกาย มการปนเปอนเชอระหวางการตอสายสวน

ปสสาวะกบถงรองรบปสสาวะ และการใชภาชนะรองรบ

น�าปสสาวะกบผปวยหลายรายรวมกน เพอปองกน

การตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคา

สายสวนปสสาวะจงควรมการสงเสรมใหบคลากร

สขภาพมการปฏบตตามแนวปฏบตทถกตอง การ

สงเสรมใหบคลากรสขภาพปฏบตตามแนวปฏบตท

ก�าหนด ควรเลอกวธการทกอใหเกดการเปลยนแปลง

การปฏบตไปในทางทถกตองมากขน เพอลดการตด

เชอในระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวน

ปสสาวะดงกลาว มการศกษาถงวธทไดผลในการสงเสรม

การปฏบตของบคลากรสขภาพในการปองกนการตด


หลายวธ ซงผลการทบทวนงานวจยอยางเปนระบบ

พบวา การสงเสรมใหบคลากรสขภาพปฏบตตาม

แนวทางทก�าหนดนนมวธทไดผลคอ การใหความร

การเตอนความจ�า การตรวจสอบ และการใหขอมล

ยอนกลบ การใชขอตกลงรวม และการสนบสนน

อปกรณ และพบวา การใชหลายวธประกอบกนจะได

ผลตอการสงเสรมใหบคลากรสขภาพปฏบตตามท

ก�าหนดมากกวา และกอใหเกดผลทยงยนกวาการใช

วธเดยว

ดงนน ผวจยจงไดจดท�าโครงการสงเสรม

ใหบคลากรพยาบาลในหอผปวย ปฏบตตามแนว

ปฏบตทางคลนกทมหลกฐานเชงประจกษ (evidence

based practices) ดวยการใหความร การจดท�าคมอ

การปฏบตในการสวนปสสาวะ และการดแลผปวยท

คาสายสวนปสสาวะ การใชแบบบนทก (check list)

การตดปายเตอน และการใหขอมลยอนกลบ โดย

เลอกใหความรตามวธปฏบตการควบคมการตดเชอ

ของชมรมการปองกนและควบคมโรคตดเชอใน

โรงพยาบาลแหงประเทศไทย เนองจากไดรบการพฒนา

ใหมความเหมาะสมกบการน�ามาใชในบรบทของ

โรงพยาบาลในระดบตางๆ ในประเทศไทย และ

เหมาะสมกบบรบทของสถาบนบ�าราศนราดร โดยคาด

หวงวา การสงเสรมการปฏบตดงกลาวจะชวยให

บคลากรพยาบาลมความร และความตระหนกในการ

ปฏบตการควบคมการตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะ

จากการใสคาสายสวนปสสาวะอยางถกตองตาม

หลกฐานเชงประจกษ อนจะน�าไปสการลดอบตการณ

การเกดการตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะจากการ

ใสคาสายสวนปสสาวะ

วตถประสงค

1. เพอเปรยบเทยบสดสวนการปฏบตทถก

ตองของบคลากรสขภาพในการสวนปสสาวะ ในหอ

ผปวยอายรกรรม สถาบนบ�าราศนราดร ระหวางกอน

และหลงไดรบการสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบต

ทางคลนกในการสวนปสสาวะ และการดแลผปวยท


2. เพอเปรยบเทยบสดสวนการปฏบตท

ถกตองของบคลากรสขภาพในการดแลผปวยทใสคา

สายสวนปสสาวะ ในหอผปวยอายรกรรม สถาบน

บ�าราศนราดร ระหวางกอนและหลงไดรบการสงเสรม

53


การปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ

และการดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ

3. เพอเปรยบเทยบอบตการณการตดเชอ

ระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะ

ในหอผปวยอายรกรรม สถาบนบ�าราศนราดร ระหวาง

กอนและหลงสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทาง

คลนกในการสวนปสสาวะ และการดแลผปวยทใสคา

สายสวนปสสาวะ

ขอบเขตกำรวจย

การวจยนเปนการศกษาผลของการสงเสรม

การปฏบตทางคลนกตามหลกฐานเชงประจกษ ในการ

สวนปสสาวะ และการดแลผปวยทใสคาสายสวน

ปสสาวะ ของบคลากรสขภาพ และอบตการณการตด


ในหอผปวยอายรกรรม สถาบนบ�าราศนราดร โดย

ท�าการศกษาเปนระยะเวลา 28 สปดาห ระหวางเดอน

กนยายน พ.ศ. 2556 ถง เดอนเมษายน พ.ศ. 2557

กรอบแนวคดในกำรวจย

การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการ

ใสคาสายสวนปสสาวะในโรงพยาบาลจะตองมระบบ

การเฝาระวงการตดเชอและปองกนโดยการปฏบตตาม

แนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะและการดแล

ผปวยทคาสายสวนปสสาวะตามหลกฐานเชงประจกษ

ในการวจยนใชแนวคดจากหลกฐานเชงประจกษท

พบวา ควรใชหลายวธประกอบกน โดยการวจยน

เลอกใชวธ การใหความร การใหขอมลยอนกลบ การ

ตดปายเตอน และการสนบสนนอปกรณ ไดแก

พลาสเตอรในการยดตดสายสวนปสสาวะ การตรวจ

สอบประจ�าวน (daily checklist) และแอลกอฮอล

ส�าหรบท�าความสะอาดมอ ซงคาดวาจะมผลท�าให

บคลากรสขภาพมการปฏบตในการดแลผปวยทใส

และคาสายสวนปสสาวะ เพอการปองกนการตดเชอ


ถกตองตามวธปฏบตทก�าหนดเพมมากขน และท�าให

อบตการณการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการ

ใสคาสายสวนปสสาวะลดลง

การสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบต

ทางคลนกในการสวนปสสาวะและการ

ดแลผปวยทคาสายสวนปสสาวะ ตาม

หลกฐานเชงประจกษ ดงน

1. การใหความร

2. การใหขอมลยอนกลบ

3. การตดปายเตอน

4. การสนบสนนอปกรณ ไดแก

การปฏบตการ

ปองกนการตด

เชอระบบ

ทางเดปสสาวะ

จากการใส

คาสายสวน

ปสสาวะ

ถกตองเพมขน

อบตการณ

การตดเชอ

ระบบทางเดน

ปสสาวะ

จากการใส

คาสายสวน

ปสสาวะ

ลดลง

54


ประชำกรและกลมตวอยำงทศกษำ

ประชากรทศกษา ประกอบดวย บคลากร

สขภาพทปฏบตงานทสถาบนบ�าราศนราดร และผปวย

ทเขารบการรกษาในหอผปวยชวงระยะเวลาทท�าการ

ศกษา ยกเวนทารกแรกเกดทไดรบการใสคาสายสวน

ปสสาวะ

กลมตวอยางทใชในการวจยครงน ไดจาก

การสมแบบเจาะจง (purposive sampling) ไดแก

1. บคลากรสขภาพทปฏบตงานในหอผปวย

อายรกรรม (ตก 5/5) สถาบนบ�าราศนราดร จ�านวน

20 คน ประกอบดวย พยาบาลวชาชพ จ�านวน 14

คน พยาบาลเทคนค จ�านวน 1 คน และผชวยเหลอ

จ�านวน 5 คน และเปนบคลากรสขภาพทปฏบตงาน

และใหการพยาบาลแกผปวยโดยตรง รวมทงยนยอม

เขารวมการวจย

2. ผปวยทเขารบการรกษาในหอในหอ

ผปวยอายรกรรม (ตก 5/5) สถาบนบ�าราศนราดร

ยกเวนทารกแรกเกด และไดรบการใสคาสายสวน

ปสสาวะในหอผปวยดงกลาว โดยทผปวยตองไมม

การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะ หรออยในระยะ

ฟกตวของเชอกอโรคกอนเขารบการรกษาในหอผปวย

ในหอผปวยอายรกรรม (ตก 5/5)

เครองมอทใชในกำรวจย

เครองมอทใชในการการวจย ประกอบดวย

เครองมอ 2 สวน คอ สวนท 1 เปนเครองมอทใช

ในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก แบบสอบถามขอมล

ทวไปของบคลากรสขภาพ ขอมลเกยวกบการเขารวม

ประชม อบรม หรอสมมนาเกยวกบแนวปฏบตทาง

คลนกในการดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ,

แบบเฝาระวงการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจาก

การใสคาสายสวนปสสาวะ และ แบบบนทกการสงเกต

การปฏบตของบคลากรสขภาพตามแนวปฏบตทาง

คลนกในการสวนปสสาวะและการดแลผปวยทใสคา

สายสวนปสสาวะ และสวนท 2 เครองมอทใชในการ

ด�าเนนการวจย ไดแก แผนการใหความร ปายเตอน

จดหมายการใหขอมลยอนกลบ และแบบบนทกการ

ตรวจสอบประจ�าวน (daily checklist)

กำรเกบรวบรวมขอมล

แบงออกเปน 3 ระยะ ดงน

ระยะท 1: เตรยมการและเกบรวบรวมขอมล

พนฐาน ใชเวลา 6 สปดาห คอเดอนตลาคม 2556

ถงเดอนพฤศจกายน 2556 ระยะนด�าเนนการโดย

ไมมการเปลยนแปลงใดๆ เปนการเกบขอมลพนฐาน

เพอเปรยบเทยบกอนและหลงการวจย ไดแก การเกบ

ขอมลทวไปของกลมตวอยาง การสงเกตการณปฏบต

ของกลมตวอยางบคลากรสขภาพในการสวนปสสาวะ

และการดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ ดวยวธการ

สงเกตแบบมสวนรวม (participatory observation)

เพอปองกนการเปลยนพฤตกรรมทผดธรรมชาต

(Hawthorne effect) ซงในชวงสปดาหแรกผวจย

ท�าการสงเกตโดยไมมการบนทกขอมล ตอมาผวจย

สมจบสลากรายชอกลมตวอยางบคลากรสขภาพ

ทท�าการสงเกต ใชวธการสมเหตการณโดยการสม

อยางงาย และการสงเกตการปฏบตกจกรรมทกระท�า

บอย ไดแก การดแลสายสวนปสสาวะ ตงแตเรมแรก

จนสนสดกจกรรมนน จงเรมท�าการสงเกตกจกรรม

ใหมตอไปจนหมดเวลา โดยบคลากรสขภาพแตละคน

จะถกสมสงเกต และบคลากรสขภาพแตละคนจงถก

55


สงเกตซ�าไดหลายครง การสงเกตจะกระท�าควบคกบ

การเฝาระวงการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการ


ระยะท 2: ด�าเนนการสงเสรมการปฏบต

ตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ และ

การดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะใช 16 สปดาห

ตงแตเดอนพฤศจกายน 2556 ถงเดอนกมภาพนธ

2557 ด�าเนนการโดยการใหความรในเรอง การปฏบต

ตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ และ

การดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ, การตด

โปสเตอรเตอนภายในบรเวณทปฏบตงานในหอผปวย

ทเหนไดชดเจน และมการเปลยนโปสเตอรเปนระยะ

เพอกระตนการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกฯ รวม

ทงการใหขอมลยอนกลบ ระหวางการด�าเนนการ

ผวจยท�าการสงเกตและเกบขอมลดงกลาวอยางตอ

เนอง การใหขอมลยอนกลบภาพรวมกระท�าแบบเปน

ทางการในทกสนเดอนดวยการท�าเปนเอกสารตดท

บอรดประชาสมพนธ และแจงใหทราบในทประชม

กลมตวอยางบคลากรสขภาพประจ�าเดอนของหอผปวย

ระยะท 3: การประเมนผล ใชเวลา 6 สปดาห

ตงแตเดอนมนาคม 2557 ถงเดอนเมษายน 2557

ดวยการท�าการสงเกตการปฏบตของกลมตวอยาง

บคลากรสขภาพ และเฝาระวงการตดเชอระบบทาง

เดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะ โดยใชวธ

การเดยวกบการเกบรวบรวมขอมลพนฐาน จากนน

น�าผลการสงเกตการปฏบตของกลมตวอยางบคลากร

สขภาพ และผลการเฝาระวงการตดเชอระบบทางเดน

ปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะ มาท�าการสรป

ผลเปรยบเทยบกบระยะกอนการด�าเนนการสงเสรม

การปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ

และการดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ

ผลกำรศกษำ

ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางทศกษา

20 คน สวนใหญ คอรอยละ 70 เปนพยาบาลวชาชพ

รองลงมาคอ ผชวยเหลอคนไข และพยาบาลเทคนค

คดเปนรอย 25 และ 5 ตามล�าดบ สวนใหญมอาย

ระหวาง 31 - 40 ป คดเปนรอยละ 55 และรอยละ

70 จบปรญญาตร ระยะเวลาในการท�างานทสถาบน

บ�าราศนราดร อยระหวาง 11 - 15 ป คดเปนรอยละ

30 และมประสบการณการท�างานในหอผปวยอายร

กรรม 5/5 ระหวาง 5 - 10 ป โดยสวนใหญม

ประสบการณการ 6 - 10 ป คดเปนรอยละ 40 กลม

ตวอยางบคลากรสขภาพ รอยละ 70 เคยไดรบการ

อบรมในเรองการควบคมการตดเชอในโรงพยาบาล

รอยละ 60 มความตองการการสนบสนนอปกรณการ

ปองกนการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใส

คาสายสวนปสสาวะ ไดแก ตองการใชสารหลอลน

ทละลายน�าได (K - Y jelly/Xylocain jelly) ชนด

ใชครงเดยว (single use) ตองการถงรองรบปสสาวะ

ทมกระบอกพกปสสาวะ และรอยละ 20 ตองการการ

ปรบปรงอางลางมอ

56


ตำรำงท 1 จ�านวนและรอยละของกลมตวอยางบคลากรสขภาพจ�าแนกตามเพศ อาย ต�าแหนง ระดบ

การศกษา และระยะเวลาในการปฏบตงาน

ขอมลสวนบคคล จ�านวน (n = 20) รอยละ

เพศ

ชาย 2 10

หญง 18 90

อาย (ป)

21 – 30 3 15

31 – 40 11 55

41 – 50 4 20

> 50 2 10

ระดบการศกษา

มธยมศกษา 4 20

ปรญญาตรหรอเทยบเทา 14 70

ปรญญาโท 2 10

ต�าแหนง

พยาบาลวชาชพ 14 70

พยาบาลเทคนค 1 5

ผชวยเหลอ 5 25

ระยะเวลาในการปฏบตงาน (ป)

≤ ≤ 5 4 20

6 – 10 5 25

11 – 15 6 30

16 - 20 3 15

21 – 25 1 5

26 - 30 1 5

ระยะเวลาปฏบตงานในหอผปวย 5/5 (ป)

≤ ≤ 5 7 35

6 – 10 8 40

11 – 15 3 15

16 - 20 2 10

57


ภายหลงการด�าเนนการสงเสรมการปฏบต

ตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะและการ

ดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ กลมตวอยาง

บคลากรสขภาพมการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนก

ถกตองเพมขนจากรอยละ 56.8 ในระยะกอนการ

สงเสรมเปนรอยละ 98.9 ซงแตกตางกนอยางมนย

ส�าคญทางสถตทระดบ .001 โดยในหมวดการเลอก

ผปวยเพอใสสายสวนปสสาวะตามขอบงช มการปฏบต

ถกตองทกครงทงกอนและหลงด�าเนนการสงเสรมการ

ปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนก ในสวนของหมวด

วธการสวนปสสาวะ และหมวดการดแลสายสวน

ปสสาวะมการปฏบตถกตองเพมมากขนจากรอยละ

88.8 เปนรอยละ 100.0 และจากรอยละ 51.3 เปน

รอยละ 98.8 ตามล�าดบ ซงแตกตางกนอยางม

นยส�าคญทางสถตทระดบ .001 ในขณะทหมวดการ

เตรยมอปกรณการสวนปสสาวะมการปฏบตถกตอง

เพมมากขนจากรอยละ 96.7 เปนรอยละ 100.0 และ

หมวดการเปลยนสายสวนปสสาวะและถงรองรบ

ปสสาวะมการปฏบตถกตองเพมมากขนจากรอยละ

87.5 เปนรอยละ 98.9 ซงแตกตางกนอยางไมม

นยส�าคญทางสถต

ตำรำงท 2 เปรยบเทยบสดสวนทถกตองของการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกฯ ของกลมตวอยางบคลากร

สขภาพระหวางกอนและหลงการสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกฯ หมวดวธการ

สวนปสสาวะ

กจกรรม

การด�าเนนการการสงเสรมการปฏบต

ตามหลกฐานเชงประจกษ (รอยละ)

กอน หลง

- ท�าความสะอาดมอกอนสวมถงมอ 3/10 (30.0) 10/10 (100.0)***

- จดทานอนผปวย 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

- สวมถงมอแบบใชครงเดยวทง 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

- ช�าระอวยวะสบพนธภายนอกดวยน�าและสบ 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

- ท�าความสะอาดมอ 7/10 (70.0) 10/10 (100.0)

- ใสถงมอปราศจากเชอ 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

- เลอกสายสวนขนาดทเหมาะสม 9/10 (90.0) 10/10 (100.0)

- ปายสายสวนปสสาวะดวยสารหลอลนทปราศจากเชอ 6/10 (60.0) 10/10 (100.0)*

- ตอสายสวนปสสาวะเขากบทอทตอลงชดรองรบปสสาวะ 9/10 (90.0) 10/10 (100.0)

- เชดปลายทอปสสาวะดวยส�าลชบน�ากลนปราศจากเชอ 9/10 (90.0) 10/10 (100.0)

- เชดปลายทอปสสาวะซ�า ดวยส�าลชบ 0.9% 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

Normal Saline solution

58


สวนการเปรยบเทยบอบตการณการตดเชอ


กอน ระหวาง และหลงการสงเสรมการปฏบตตาม

แนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะและการดแล

ผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ พบวา อบตการณการ

ตดเชอระบบทางเดนปสสาวะจากการใสคาสายสวน

ปสสาวะเทากบ 16.9, 15.4 และ 10.3 ครงตอ 1,000

วนทไดรบการใสคาสายสวนปสสาวะ ซงอตราการตด

เชอดงกลาวมแนวโนมลดลง

บทสรป อภปรำยผล และขอเสนอแนะ ผลการศกษาวจยในครงนแสดงใหเหนวา

การด�าเนนการสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทาง

- สอดสายสวนปสสาวะเขาในหลอดปสสาวะชาๆ 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

จนพบวามปสสาวะไหลออกมา

- ใชเทคนคปลอดเชอขณะใสคาสายสวนปสสาวะ 8/10 (80.0) 10/10 (100.0)

- ฉดน�ากลนปราศจากเชอเขาลกโปงสายสวนปสสาวะประมาณ 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

10-20 มล. แลวคอยๆ ดงสายสวนปสสาวะออกจนลกโปง

ตรงกระชบกบสวนลางของกระเพาะปสสาวะพอด

- ตรงสายสวนปสสาวะดวยพลาสเตอร 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

- จดสายสวนปสสาวะใหลาดลงจากทอปสสาวะส 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

ถงรองรบปสสาวะทแขวนไวต�ากวาระดบกระเพาะปสสาวะ

- การเปลยนสายสวนปสสาวะ 10/10 (100.0) 10/10 (100.0)

รวม 141/160 (88.8) 160/160 (100.0)***

หมำยเหต ตวเลขเศษ คอ จ�านวนการปฏบตทถกตอง ตวเลขสวน คอ จ�านวนการปฏบตทงหมด

* p < .05 *** p < .001

กจกรรม

การด�าเนนการการสงเสรมการปฏบต

ตามหลกฐานเชงประจกษ (รอยละ)

กอน หลง

คลนกในการสวนปสสาวะและการดแลผปวยท

ใสคาสายสวนปสสาวะ ประกอบดวย การใหความร

การใหขอมลยอนกลบ การตดโปสเตอรเตอน การ

ใชใบตรวจสอบรายวน และการสนบสนนอปกรณม

ประสทธภาพในการกระตน และสงเสรมใหกลม

ตวอยาง มการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการ

สวนปสสาวะและการดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ

ไดอยางถกตอง ซงสงผลดใหสามารถควบคมการ

ตดเชอดงกลาวในหอผปวยอายรกรรม 5/5 ได

การด�าเนนการสงเสรมใหบคลากรสขภาพ

ปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะ

และการดแลผปวยทใสคาสายสวนปสสาวะในการวจย

น ผวจยตองใชสมรรถนะการปฏบตการพยาบาล

59


ขนสงดานการปองกนและควบคมการตดเชอทงใน

ดานการน�าผลการวจยมาใช การบรหารจดการ การ

ประสานความรวมมอ การเปนผน�าการปฏบต สงผล

ใหกลมตวอยางบคลากรสขภาพเกดการยอมรบ และ

ใหความรวมมอปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนก

ดงกลาว ท�าใหสามารถควบคมการตดเชอระบบทาง

เดนปสสาวะจากการใสคาสายสวนปสสาวะในหอ

ผปวยอายรกรรม 5/5 ได ซงกลมตวอยางบคลากร

สขภาพทกคนมความพงพอใจในการปฏบต และได

แสดงความคดเหนวา ควรด�าเนนการสงเสรมการ

ปฏบตตามแนวปฏบตเชนนตอไป

เพอเพมผลลพธทางสขภาพใหดยงขน

ขอจ�ำกดของกำรวจย

1. การรวบรวมขอมลการปฏบตของกลม

ตวอยางบคลากรสขภาพในการวจยครงน ใชวธการ

สงเกตการปฏบต อาจสงผลใหเกดการปฏบตทผด

ธรรมชาต (Hawthorne effect) ได แตอยางไรกตาม

การวจยนไดใชวธการสงเกตแบบมสวนรวม และใช

วธการสมเวลา และเหตการณ จงนาจะท�าใหกลม

ตวอยางบคลากรสขภาพไมทราบวาจะถกสงเกตเมอ

ใดบาง และลดความคลาดเคลอนนลงได

2. การวจยน เปนการศกษาแบบกลมเดยว

วดกอนและหลงการทดลอง โดยไมมกลมควบคม

เปรยบเทยบ และไมไดสมทดลอง จงไมอาจคมตวแปร

แทรกซอนบางตวได ซงอาจสงผลตอการวจยนได

เชน การไดรบความรเพมเตมโดยวธการอนๆ

ขอเสนอแนะในกำรน�ำผลกำรวจยไปใช

1. ดานการบรหารและดานการปฏบต

1.1 สถาบนบ�าราศนราดร ควรก�าหนด

เปนนโยบาย และด�าเนนการสงเสรมการปฏบตแนว

ปฏบตทางคลนกในการสวนปสสาวะและการดแลผ

ปวยทใสคาสายสวนปสสาวะ โดยใชหลายวธรวมกน

ตามทใชในการวจยน เพอใหบคลากรสขภาพมการ

ปฏบตทถกตองอยางยงยน

1.2 บคลากรสขภาพควรตระหนกถง

ความส�าคญและปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนกใน

การสวนปสสาวะและการดแลผปวยทใสคาสายสวน

ทกกจกรรมอยางเครงครด เพอปองกนผปวยตดเชอ

2. ดานการวจย

2.1 ควรศกษาถงความยงยนของผล

ของการสงเสรมการปฏบตตามแนวปฏบตทางคลนก

ในการสวนปสสาวะและการดแลผปวยทใสคาสายสวน

ปสสาวะ ในระยะยาวตอไป

2.2 ควรท�าการศกษาวจยโดยใชกรอบ

แนวคดนในการสงเสรมใหบคลากรสขภาพ มการ

ปฏบตตามแนวปฏบตในการปองกนและควบคมการ

ตดเชอในโรงพยาบาลในระบบอนๆ เชน การปองกน

การตดเชอทต�าแหนงแผลผาตด เปนตน


1. สมหวง ดานชยวจตร. (2548). การปองกน

การตดเชอของระบบทางเดนปสสาวะในผปวย

ทคาสายสวนปสสาวะ. ใน วธปฏบตเพอการ

ปองกนและควบคมโรคตดเชอในโรงพยาบาล

(หนา 63 - 68). กรงเทพฯ: โรงพมพอกษรสมย

(1999).

2. Foxman, B. (2002). Epidemiology of

Urinary Tract Infections: Incidence,

60


Morbidity, and Economic Costs. The

American Journal of Medicine, 113(1A),

5S - 13S.

3. Franzetti, F., Corona, A., Raimond, F.,

& Rosenthal, V. D. (2005). Device-

associated nosocomial infection rates in

intensive care units in an Italian

hospital. American Journal of Infection

Control, 33(5), E164 - E165.

4. Jenkinson, H. (2005). Urinary catheter-

related infection: an education programme

for users British Journal of Community

Nursing, 10(2), 77-80.

5. Kunin, C. M. (2006). Urinary - catheter-

associated infections in the elderly.

International Journal of Antimicrobial

Agents, 28, 78 – 81.

6. Laupland, K. B., Bagshaw, S. M., Gregson,

D. B., Kirkpatrick, A. W., Ross, T., &

Church, D. L. (2005). Intensive care

unit - acquired urinary tract infections

in a regional critical care system.

Critical Care, 9, R60 - R65.

7. Orsi, G. B., Scorzolini, L., Franchi, C.,

Mondillo, V., Rosa, G., & Venditti, M.

(2006). Hospital - acquired infection

surveillance in a neurosurgical intensive

care unit. Journal of Hospital Infection,

64, 23 - 29.

8. Rosenthal, V. D., Maki, D. G., Salomao, R.,

Alvarez - Moreno, C., Mehta, Y., Higuera,

F., et al. (2006). Device - associated

nosocomial infections in 55 intensive

care units of 8 developing countries.

Annals of Internal Medicine, 145(8),

582 - 591.

9. Tambyah, P. A. (2004). Catheter -

associated urinary tract infections:

diagnosis and prophylaxis. International

Journal of Antimicrobial Agent, 24s,

s44 - s48.

10. van der Kooi, T, I. I., van der., Boer, A.

S., de Manniën, J., Wille, J. C., Beaumont,

M. T., Mooi, B. W., et al. (2007). Incidence

and risk factors of device - associated

infections and associated mortality at

the intensive care in the Dutch

surveillance system. Intensive care

Medicine, 33, 271 - 278.

11. Wagenlehner, F.M.E., Loibl, E., Vogel,

H., & Naber, K. G. (2006). Incidence of

nosocomial urinary tract infections on

a surgical intensive care unit and

implications for management. International

Journal of Antimicrobial Agent, 28S,

S86 - S90.

12. Zolldann, D., Spitzer, C., Hafner, H.,

Waitschies, B., Klein, W., Sohr, D. et al.

(2005). Surveillance of nosocomial

infections in a neurologic intensive care

unit. Infection Control and Hospital

Epidemiology, 26(8), 726 - 731.

Documents

ค ำแนะน ำส ำหรับผู้เขียน หลักเกณฑ์และค ำน ำส ำหรับส่ง ...bamras.ddc.moph.go.th/userfiles/9-1.pdf ·