~ 1 ~

ส ำหรบเกษตรกร ผเพำะเลยงไสเดอนดน

คณะเกษตรศำสตร มหำวทยำลยรำชภฏอตรดตถ และเทศบำลต ำบลหำดกรวด

พฒนา สมนยาม 0819559185 psomniyam@hotmail.com

~ 2 ~

ควำมเปนมำ

การเพาะเลยงไสเดอนดน (Vermiculture) เปนการประยกตใชประโยชนจากไสเดอนดน โดยเฉพาะผลผลตทไดคอปยหมกมลไสเดอน (vermicomposting) เปนการน าวสดกลบมาใชใหมหรอเปนการจดการท าใหสภาพแวดลอมในระบบนเวศเพอกาวไปสความเปนเกษตรกรรมทยงยน การใชไสเดอนเปนตวหลกในการจดการเศษของเสยเพอเปลยนใหเปนวสดท มสารอาหารพชสงและพรอมทจะเปนประโยชนตอพช โดยใสลงในพนทการเกษตรเพอเปนการปรบปรงโครงสรางของดนใหมความอดมสมบรณ หรอเพอเปนการเพมคณคาทางการคาเปนวสดในการปลกไมดอกไมกระถางหรอเปนวสดส าหรบปลกพชอนๆอยางหลากหลาย

หลกกำรเพำะเลยงไสเดอนดน

การเลยงไสเดอนมหลายรปแบบขนอยกบความเหมาะสมของผเลยง ตงแตแบบงายๆ ใชวสดในทองถน ลงทนนอย ไปจนถงการท าโรงเรอนผลตในระดบอตสาหกรรมทลงทนสง เชน เลยงบนพนดนโดยท ากองเลยงใหสงจากพนเลกนอย หรอ ขดรอง เปนแปลงลงบนพนดนปกต หรอ กออฐฉาบปนเปนบลอกเลยงกได หรอถาผลตปยขนาดใหญ อาจสรางโรงเรอนถาวร มระบบการเลยงทเปนระบบตงแตการใหอาหารไปจนถงการเกบปย ส าหรบ หลงคากนแดด หรอฝน อาจท าดวยวสดงายๆ เชน มงดวยหญาคา ใบจาก หรอ ตาขายพรางแสง(ซาแรน) ไปจนถงการใชหลงคาทมโครงสรางแขงแรงอายใชงานไดนาน นอกจากนยงสามารถเลยงดวยอปกรณขนาดเลก ในครวเรอน ซงอาจประยกตใชวสดทมอยทวไปมาใชกได เชน กะละมง ถงพลาสตก ยางรถยนต วงบอปนซเมนต เปนตน

การเลยงไสเดอนแบบกองบนดนธรรมดา การเลยงไสเดอนโดยท ารองบนพนปน

การเลยงในกระบะอยางงาย การขดรองลกลงในดนบดวยพลาสตก

~ 3 ~

การกออฐฉาบปน ท าเปนบลอกเลยงแบบตางๆ

การเลยงแบบเปนกองในโรงเรอน

การเลยงในบลอกภายในโรงเรอนแบบงายๆ

การเลยงแบบบลอกกลางแจง

~ 4 ~

การเลยงในโรงเรอนแบบถาวร ขนาดกลางและขนาดใหญ

ชดอปกรณการเลยงขนาดเลก การเลยงในกระบะพลาสตก

การเลยงในยางรถยนตเกา การเลยงในกะละมงพลาสตก

การเลยงในวงบอซเมนต การเลยงในลนชกพลาสตก

~ 5 ~

ขนตอนกำรเลยงไสเดอนโดยทวไป อำจปฏบตได ดงน 1. เลอกพนทเรยบหรอไมมหนหรอเศษแกวทเปนอนตราย น าดนรวนปพนกวางประมาณ 1 เมตร สง 0.30

เมตร ความยาวขนอยกบความเหมาะสมของพนทและปรมาณของขยะหรอของเสย 2. ใหความชนกบพนวสดใหพอชนไมตองแฉะ 3. น ามลววหรอเศษอนทรยวตถ โรยทบใหหนาประมาณ 15 เซนตเมตร แลวรดน าให ความชนอกครง 4. น าไสเดอนทองถนมาปลอยในกอง 5. รดน ากองไสเดอนทกวน 6. ไสเดอนจะกนเศษอาหารและมลววแลวถายมลเปนขยบนกองเลยง เกบมลทกๆสปดาหแลวน ามาตากในรม

ไสเดอน 1 กโลกรม จะผลตขยไดประมาณ 10 กโลกรม ภายใน 45-60 วน 7. เมอวสดเพาะเลยงหมดใหน าวสดเพาะเลยงมาใสใหมเหมอนขนตอนแรก 8. โกยขยไสเดอนออกมากองขางๆกองเดมและเมอกองวสดเพาะเลยงเดมเรมแหง ไสเดอนจะยายไปอยดานใตของกอง 9. เกบสวนบนของกอง 3 ใน 4 สวนของกอง แยกไสเดอนแลวใสไสเดอนกลบไปในกองใหม 10. ควรเปลยนกองทงหมดภายใน 6 เดอน ทงนเมอกองเพาะเลยงเรมแนน ไสเดอนไมสามารถชอนไชได 11. การเลยงเพอใหสามารถเกบขอมลไดทงป ควรมการสรางกองไวหลายๆกองและเกบขอมลสลบกนไปไดทงป สงทควรค ำนง

1. กองเพาะเลยงหรอกระบะตองท าในทรมเพอปองกนแสงแดดและฝน 2. จะตองรดน าอยางสม าเสมอ 3. ไมควรใชปยคอกใหม 4. มลววควรตากใหแหงและควรบดกอนน ามาใช 5. การใชมลสตวชนดอนๆ ควรมการผสมกบมลววกอน 6. ไสเดอน 1 กโลกรม มจ านวนประมาณ 1,000 ตว 7. ไสเดอน 1 กโลกรมจะกนอาหารได 5 กโลกรมตอวน 8. ไสเดอน 10 กโลกรม จะกนอาหารได 1 ตนตอเดอน 9. ไสเดอน 1,000 ตว สามารถเลยงในพนทขนาด 1 ตารางเมตร 10. ควรใชไสเดอนสเขมทพบบรเวณผวหนาดนถงลก 25 ซม. ส าหรบเลยงท าปยมลไสเดอน 11. ระหวางฝนตกใหน ามลวววางตามยาวของกองเพาะเลยงปองกนไสเดอนหลบหน

~ 6 ~

รปแบบกำรเลยงไสเดอนดวยภำชนะแบบตำงๆ (อำนฐ ตนโช, 2551)

1 การเพาะเลยงในถงนาหรออางพลาสตก

1.) เลอกถงน าหรองอางพลาสตก ส าหรบเพาะเลยงไสเดอน ควรมขนาดเสนผาศนยกลางมากกวา 12 นว พรอมหาอางส าหรบรองกนถงหรออางเลยง

2.) เจาะรทกนภาชนะเพอระบายน ามลไสเดอนและเจาะฝาปดภาชนะเพอระบายอากาศ

3.) น าเศษอฐหรอกอนหนเลกๆใสในตาขายไนลอนมดเปนตมแบนๆวางไวทกนถง เพอใหน าระบายไดสะดวกและไมอดรทกนภาชนะ

4.) ท าพนเลยงโดยผสมดนรวนกบมลวว อตราสวน 4:1 แลวรดน าใหความชน 80-90 เปอรเซนต

5.) น าวสดพนเลยงทผสมแลวใสลงในภาชนะใหมความหนาจากกนภาชนะอยางนอย 3 นว

6.) น าไสเดอนมาปลอยลงหนาแนนประมาณ 1 กโลกรมตอตารางเมตร (โดยพจารณาจากปากภาชนะ เสนผาศนยกลาง 1 เมตร ใชไสเดอน 1 กรม)

7.) ใสมลววตรงกลาง 1 กอง เพอเปนอาหารไสเดอนและปองกนไสเดอนหนจากสภาพแวดลอมใหมทไมคนเคย

8.) น าน ายาลางจานหรอสบมาทาทบรเวณปากภาชนะ เพอปองกนการเลอยหนออกจากภาชนะเลยงในระยะแรก

9.) ปดฝาภาชนะเพอรกษาความชนและกนแมลง หรอสตวศตรอนๆ

10.) น าภาชนะไปตงไวบรเวณทรม ทอากาศถายเทสะดวก ไมโดนแดดหรอฝน

11.) น าเศษอาหารหรอขยะอนทรยใหไสเดอนยอยสลาย โดยใหบางๆ ปองกนความรอนจากการหมกหากไสเดอนยอยไมทน ไสเดอนอาจหนออกจากภาชนะได

~ 7 ~

ขนตอนกำรเลยงไสเดอนในถงพลำสตก

1. เลอกถงน าพลาสตก 2. เจาะรทกนถง 3. เจาะรทฝาถง

4. เลอกกอนกรวด 5. ใสกอนกรวดในตาขายไนลอน 6. น าตาขายกอนกรวดรองกนถง

7. ผสมดนรวนกบมลวว(ชน 80-90 %) 8. น าดนผสมมาใสลงในถงเลยง 9. ปลอยไสเดอน

10. .ใสขยะอนทรย 11. เกบถงเลยงไวทรม 12. เตมอาหารเมอไสเดอนยอยหมด

~ 8 ~

2 การเพาะเลยงในตลนชกพลาสตก

1.) ลนชกพลาสตกแบบ 4 ชน 2.) เจาะรระบายอากาศในชนบนสดของลนชก 3.) เจาะรทลนชกชนท 2 3 และ 4 ยกเวนชนลางสดไมตองเจาะ เพอใชส าหรบรองรบน ามลไสเดอน 4.) ใสพนเลยงลนชกชนท 2 3 และ 4 หนาประมาณ 1ใน 4 ของความสงชนลนชก 5.) รดน าใหความชน 80-90 เปอรเซนต 6.) น าไสเดอนมาปลอยชนท 2 3 และ 4 ชนละประมาณ 100 ตว 7.) ทาน ายาลางจานหรอสบบรเวณปากลนชก 8.) น าลนชกไปไวในรม อากาศถายเทสะดวก ไมโดนแดด หรอฝน 9.) ดแลเตมเศษอาหารอยางสม าเสมอ แตไมควรเตมหนาเกนไปโดยสงเกตการยอยของไสเดอนดวย 3 การเลยงไสเดอนในวงบอซเมนต 1.) หาวงบอปนซเมนตทมพนและรระบายน า 2.) น าวงบอไปไวในบรเวณทรม ไมโดนแดดหรอฝน อากาศถายเทสะดวก 3.) ลางวงบอดวยน าสะอาด 2-3 รอบ แลวแชดวยตนกลวยทงไว 3-5 วน เพอลดความเคมของปนซเมนต 4.) น ากอนอฐหรอกอนกรวดใสตาขายไนลอนมดเปนตมวางไวอดบรเวณรระบายน าดานในวงบอ 5.) ใสพนเลยง (ดนรวนผสมมลววอตรา 4 ตอ 1) ใสในวงบอหนา 3 นว 6.) ใสไสเดอน 100 ตว ตอเสนผาศนยกลางวงบอซเมนต 1 เมตร 7.) ทาสบหรอน ายาลางจานบรเวณขอบบอเปนแถบกวาง 1-2 นว ปองกนไสเดอนหน 8.) เตมมลววและเศษขยะอนทรยบางๆ อยาใหเกดความรอนจากการหมก 9.) ปดฝาบอดวยวสดแผนเรยบทหาไดในพนท เชน ไมอด ฟวเจอรบอรด ทเจาะรระบายอากาศ บรเวณฝา 10.) คอยสงเกตพฤตกรรมการกนอาหารของไสเดอนและอาจเตมขยะอนทรย ใหมปรมาณเหมาะสมกบการยอยของไสเดอน

~ 9 ~

ขนตอนกำรเลยงไสเดอนในลนชกพลำสตก

1.เลอกลนชกพลาสตก(3-4ชน) 2. เจาะฝาดานบนและกนชนอนๆยกเวนชนลางสด

3. ใสดนผสมมลววหนา 3 นว

4. ปลอยไสเดอน 5. ใสขยะอนทรย 6. ใสอาหารทกชนยกเวนชนลาง

7. ชนลางสดเปนน ามลไสเดอน 8. ไสเดอนก าลงยอยอาหาร 9. เตมขยะอนทรยเมอยอยหมดแลว

10.เกบน ามลบรรจขวดส าหรบใช 11.มลไสเดอนบรรจถง 12. น าไปใชเปนวสดปลกพช

~ 10 ~

ขนตอนกำรเลยงไสเดอนในวงบอซเมนต

1.แชวงบอทงไวเพอลดความเคมของปนซเมนต

2. ผสมดนรวนกบมลวว 4:1 3. ใหดนมความชน 80-90%

4. ใสดนผสมลงพนบอหนาประมาณ 3 นว 5. ปลอยไสเดอน 6. เตมเศษอาหารอนทรย

7. น าไปเกบทรมและปดฝา 8. เมอไสเดอนยอยอาหารหมด เกบขยไสเดอนไปใช

9. น าขยไสเดอนไปผสมดนเพอปลกพช

~ 11 ~

กำรใชปยหมกมลไสเดอนกบพชชนดตำงๆ

อตราการใชปยหมกมลไสเดอนดนในการปลกพชชนดตางๆ (อานฐ ตนโช, 2550)

ประเภทพช อตรำและวธกำรใช พชสวนประดบ ไมดอกประดบ เชน กหลาบ เบญจมาศ มะล ดาวเรอง ผเสอ บโกเนย เปนตน ไมใบประดบ เชน เดหล บอนส คลา เฟรน เปนตน

กระถำง - ใสปยหมกไสเดอนดนรอบโคนตนพชในกระถางอตรา 200-300 กรม/กระถาง ทก 7-15 วนรวมกบน ามลไสเดอนทเจอจาง 5 เทา แปลง- ใสปยหมกมลไสเดอนดนรอบผวหนาดน หรอผสมรองกนระหวางเตรยมแปลง อตรา 1.5-2 กโลกรม/ตารางเมตร แลวคลมดวยฟางขาว ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอนดนโดยเจอจางน า 5 เทา รด ทก 7 วน

พชผก เชน ผกกาด ผกคะนา ผกบง ผกกวางตง กะหล าปล แตงกวา ถวฝกยาว ผกกาดหว หอม กระเทยม มนฝรง เปนตน

แปลง - ใสปยหมกไสเดอนดนบรเวณผวหนาดนหรอผสมดนระหวางการเตรยมแปลง อตรา 1-1.5 กโลกรม/ตารางเมตร แลวคลมดวยฟางขาว ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอนดนโดยเจอจางน า 5 เทา รด ทก 7 วน

ไมผล เชน มะมวง ลนจ ล าไย ทเรยน สม สมโอ องน พทรา ชมพ เปนตน

ขนำดทรงพมตน นอยกวา 1 เมตร – พรวนดนรอบทรงตนแลวใสปยหมกมลไสเดอนดนรอบโคนตน อตรา 1-2 กโลกรม /ตน ทรงพม 1-5 เมตร - พรวนดนรอบทรงพมแลวใสปยหมกมลไสเดอนดนรอบโคนตน อตรา 5-15 กโลกรมตอตน ทรงพมมากกวา 5 เมตร – พรวนดนรอบทรงตนแลวใสปยหมกมลไสเดอนดนรอบโคนตน อตรา 15-20 กโลกรม /ตน ทกอตราสวน ใสซ าทก 4 เดอน หรอในชวงสรางตาดอก ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอนดน โดยเจอจางน า 2 เทา รดรอบโคนตนทกเดอน

พชไร เชน ขาวโพด ถวเหลอง ถวเขยว ออย มนส าปะหลง ขาวฟาง เปนตน

ใสปยหมกมลไสเดอนดนในระหวางไถพรวนดนอตรา 500 กโลกรมตอไร หรอโรยแถวปลกในอตราครงถง 1 กโลกรมตอตารางเมตร ใส 1 ครงตอการปลกพช 1 รอบ ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอน โดยเจอจางน า 2 เทา แลว รด 2 ครง ตอการปลกพช 1รอบ

นำขำว ใสในนาขาวระหวางการเตรยมเทอกกอนหวานกลา อตรา 1 ตนตอไร และใสอกครงกอนขาวออกดอก โดยใชปยหมกมลไสเดอนครงตนตอไรผสมกบน าหมกมลไสเดอนเขมขน ครงลตร ตอตารางเมตร

กลวยไม ใชปยหมกมลไสเดอนดนผสมกบวสดปลก 1:10 ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอนดนเจอจาง 10 เทา ฉดพนทางใบ หรอกรณกลวยไมระบบรากอากาศใชน าหมกมลไสเดอนดนเจอจาง 10 เทา ฉดพนทางใบ

หมำยเหต พชผกบางชนดทมใบออน เชน โหระพา คนไช กะเพรา ผกกาด ผกกาดหอม เปนตน ควรใชปรมาณนอยๆแตบอยครง หากใชมากอาจท าใหเกดอาการ ใบไหมได