ریزی درسی راهبردی، برنامهشکل گیری سواد زیست محیطی کودکان براساس برنامه

چندبعدی و بسته یادگیری چندرسانه ای

*معصومبهمن پور

**فیاض ایراندختدکتر

***بازرگان سیمیندکتر

چکیده

شناخت محیط زیست از ابعاد سواد علمی، هنری و فناورانه و مشارکت مسئوالنه در حفظ آموزش سواد زیست محیطی نیز مانند سایر زش آن، ضرورتی انکار ناپذیر است.و آمو زمینۀ پژوهشی در براساسریزی از دوران کودکی است. این مقاله ، نیازمند برنامههاآموزش

ریزی چندبعدی و بسته یادگیری چندرسانه ای دیدگاه برنامه درسی راهبردی، برنامه تأثیرسواد ی، در شکل گیری و ارتقا"نچه در آن استزمین ما و آ"ام ر این دیدگاه به نمبتنی ب

یه و تحلیل میزان سواد زیست . نتایج تجزنگاشته شده استزیست محیطی کودکان محیطی کودکان پیش از این آموزش بر اساس ارزیابی دانش، نگرش و رفتار آنها،

آموزش فرآیندتندسازی ، کنترل کیفیت و مساز دوره آموزشی مبتنی بر دیدگاه برخورداریقابل توجه این تأثیراز آموزش، بیانگر ی سواد زیست محیطی پس هاسی شاخصبرر و

آزمون آزمون و پسدر مقایسه پیش هابه گونه ای که نسبت میانگین ؛ه استآموزش بود پژوهش با توجه بههای یافتهدو برابر در هر چهار فرضیه آزمون داشته است. رشدی تقریباًآموزش و کیفیت آن و حضور مستمر فرآیندکیفی و مرور و مستندات کمی و هالتحلی

دستیابی کودکان به آنگونه سوادی بود که نشانگر، البرز در مراکز آموزشی استاننگارنده

دلبستگی آنها را به کلیه عوامل زنده و غیرزنده زمین و مشارکت فعاالنه آنها را در حفاظت .دهداز محیط زیست نشان می

برنامه درسی راهبردی، سواد زیست محیطی، آموزش و پرورش پیش دبستان، :واژگان کلید

ریزی چندبعدی برنامه ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

11/5/95تاریخ پذیرش: 1/11/94تاریخ دریافت:

bpurmasum@yahoo.com لوم تربیتی دانشگاه عالمه طباطبایی )نویسنده مسئول(دانشجوی کارشناسی ارشد رشته ع * iranfayyaz@yahoo.com دانشیار و مدیر گروه آموزش و پرورش دانشگاه عالمه طباطبایی **

siminbazargan@google.com مدرس دانشگاه ***

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

91 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

مقدمه

نه تنها ؛داردحفظ محیط زیست قبال سنگین در یانسان در جایگاه اشرف مخلوقات مسئولیت

ی به همه عوامل و و دلبستگاز آن مراقبت برای که ، بلبرخوردار استمواهب آن برای اینکه از

ضرورت آموزش مفاهیم . همه نعمتمهرورزی و قدردانی از این و عناصر موجود در زمین

های مذهبی بر حفاظت از آب که در فرهنگ اصیل ایرانی و آموزه به اندازه ای استمحیطی زیست

هو انشاکم من االرض »ن کریم آمده است آقرشده است. در بسیار کیدأت هاو خاک و آلوده نکردن آن

و عمرانبه یعنی او خدایی است که زمین را برای شما خلق کرد تا در آن ...« و استعمرکم فیها

آموزش و پرورش یکی از نهادهایی (.1831( )جوادی آملی، 11هود، آیه ۀ آبادانی بپردازید )سور

با دوره پیش دبستانی کودکان درمحیطی باشد. گذار رفتارهای درست زیستتواند پایهاست که می

امکانات دقیق و ایجاد هایبرنامه ریزی بنابراین باند. نکرا کندوکاو میخود کنجکاوی محیط پیرامون

دانش و آگاهیهای زیست محیطی و نگرش مثبت نسبت به محیط زیست توانمیمناسب و شرایط

افزایش داد.در این دوران را

ت و ضرورت آناهمی ،مسئله

یو تغییرات قرار داردی جدی هامحیط زیست در سطح جهانی و ملی در معرض تهدید امروزه

آگاهی درباره مسائل زیست محیطی، لیتی و نا و بی مسئوکند ایجاد میدر محیط زیست انسان که

راینبناب ،رو به افرایش استن مطلوب آدر محیط زیست شده و اثرات نابسیار مشکالت سبب بروز

مهمترین راهکارها . یکی ازاستانکار ناپذیر یزیست محیطی، ضرورت سوادداشتن شهروندانی با

ی آموزش رسمی هاکه در بخشیست محیطی، آموزش محیط زیست است زسواد به دستیابیبرای

یاددهی است که عناصر طبیعی فرآیند. آموزش محیط زیست یک داردو غیر رسمی، نقش اساسی

ترین دهد. یکی از مهمهای مختلف علمی پیوند میهن بشر را به یکدیگر و رشتهو ساخته ذ

محیط زیست، افرادی زمینۀهای درسی و آموزشی در برنامهۀ تواند با ایجاد و توسعنهادهایی که می

گیری و رشد انسان و زیست محیطی تربیت کند، آموزش و پرورش است. اساس شکلسواد با

دانش و شود. حفاظت از محیط زیست هم ات صحیح از دوران کودکی آغاز میایجاد رفتار و عاد

به یک باور سواد هنری، علمی و فناورانه همراه باعادتی است که باید از کودکی آموخته شود تا

شکلبه بهترین خود تا از یگانه زیستگاه کندذهنی تبدیل شود. این باور ذهنی انسان را موظف می

هایی متناسب با سن کودکان، آنها را توان با اتخاذ برنامهدر دوره پیش دبستانی مینماید. محافظت

که یادگیریبسته نخستین ی سازگار با محیط زیست یاری کرد.هادر رشد دانش، نگرش و مهارت

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

99 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

ه چزمین ما و آن"بسته یادگیری موجود است، موزش محیط زیست برای کودکان در ایران، برای آ

و )بازرگانراهبردی ، بر اساس دیدگاه برنامه درسی1834که در سال م دارد نا "در آن است

سازمان )در انتشارات مدرسه (1891چندبعدی)بازرگان، ریزی، الگوی برنامه(1891، همکاران

نیز جهاندر سطح تولید و در ایران به کار گرفته شده و (پژوهش و برنامه ریزی آموزش و پرورش

یی که سه سال است این بسته در آن آموزش هایکی از استان. (4114گان، )بازرمعرفی شده است

انتخاب کرده است و جامعه را در حکمداده می شود، استان البرز است. پژوهشگر این استان

آنهاسواد زیست محیطی یگیری و ارتقار شکلد پژوهشی را در بررسی اثربخشی این آموزش

آن نگاشته است. براساسانجام داده است و مقاله حاضر را

نظری مبانی

در ماساچوست در سال 1چارلز روث آن راتاریخ سواد زیست محیطی با یک مقاله آغاز شد که

خود اظهارداشت که مقالهدانند. روث در نوشته بود. او را پدر سواد زیست محیطی می 1913

که نه تنها دانش و تربیت کندتواند شهروندانی با سواد زیست محیطی ی محیط زیستی میهاآموزش

ی همکاری و برنامه ریزی و حل هانگرش و حساسیت نسبت به محیط زیست دارند بلکه مهارت

امروزه ما در (. 4119، 4در مورد محیط زیست را هم دارند )واریسلی یعملکرد راهبردهایمسئله و

و ۀ رایجشیویکی .ایمدر شیوه برخورد با مسائل محیط زیست قرار گرفته اساسیآستانه تحول

ی های بسیار، اما شکستهامتداول در برخورد با آنها که در گذشته وجود داشته، شیوه ای که پیشرفت

فراوان به بار آورده است، راه دوم نویدبخش حل موفقیت آمیز و دیرپای مشکالت زیست محیطی

این شیوه معتقدند که اگر مردم . طرفدارانیابدتغییر میاین راه کار از مقابله به همکاری از است،

؛ 1995کلر، نظر خود را نسبت به محیط زیست تغییر ندهند جهان نابود خواهد شد )بوتکین و

(.1833ترجمه وهاب زاده،

ی کالن برای یادگیری هاعمومی از سطح سیاستگذاری فاقهمکاری نیاز به نوعی وجلب این

در اینجا سر و کار داشتن با محیط ویژهر زندگی و به ی یادگیری دهاتمام فرصتالعمر در مادام

این نگاه در حوزه مطالعات برنامه دو آموزش رسمی و غیر رسمی دارد. در چارچوب هر زیست،

های مطرح مؤلفهه به پیچیدگی و سرعت تحوالت در همه برای دنیای امروز و فردا و با توجدرسی

شود یت چگونه آموختن در مقایسه با آنچه آموخته میدر یادگیری و تنوع مطالب آموختنی و اهم

گیری حداکثری از و همواره در تحول است، مفهوم نوینی را در این حوزه برای توانایی در بهره

1. Charles Roth 2. Varisli

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

92 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

سواد زیست محیطیکند. آموزش مطرح می ی یادگیری در زندگی از دوران کودکی تا پیریهافرصت

این دیدگاه، با الگوی بر اساس ست کهروز و فردادنیای امهای مطرح ترین مقولهیکی از مهم

"ر آن استدزمین ما وآنچه "بسته یادگیری مبتنی بر آن نخستینو ی چندبعدیزنگر برنامه ریکل

در چندین نیز تاکنون قرار گرفته است. ارزیابی در کالس درس مورد آموزش و و تولید تهیه و

؛ 1833)کیانی، استپرداخته شده بخشی آن از منظرهای گوناگون اثر به ارشدکارشناسی نامه پایان

؛ 1891؛ صفری، 1891؛ نیکنام، 1891؛ یوسفی، 1891، یدیان؛ 1891هوازین، ؛ 1839کمالوندی،

ی مزبور، هاپژوهش در هر یک از(. 1894اصالنی، ؛ 1898؛ محمدی، 1894فتح الهی، ، 1894نظمی،

مهارتی، دانشی و ناورانه، در بعدفعلمی، هنری و وادکم و کیف ارتباط کودک از سه منظر س

لمروهای ق، که با دو پروژه مقدماتی منابعبا زمین و آنچه در آن است، در هشت پروژه، نگرشی

-میدر پروژه شکل زمین را ماکتی از کره زمین کودکانو سپس شده زمین و شکل زمین؛ آغاز

یکی از عناصر زمین )سنگ، آن د. پس ازنکنمییل تکم را و گام به گام پروژه های بعدی سازند

های عدی، متمرکز بر پروژهب هایخاک، آب، گیاه، جانواران و انسان،( به تدریج با پیشرفت پروژه

لمروهای آن در زمین، گیاهان و لمرو آن در زمین، خاک و قلمروهای آن در زمین، آب و قسنگ و ق

روی را های آنها در زمین، انسان و قلمروهای آن در زمینروقلمروهای آن در زمین، جانوران و قلم

د که ندار دستدر ماکتی از کره زمین را انشن زمین، کودکروز ج. در دنچسبانمی ماکت زمین

میان بعد معنادار تعاملیهای متنوع برگرفته از پس از تجربهده اند و روی آن چسبان راعناصری

شده ساخته های مزبور، ی جذاب کودکانه و پروژههای با فعالیتفرآیندی هامهارتها، مضامین و نگرش

واقعی از منظر ا زمین واقعی ساخته و اکنون، درکاست. این کودک، محیط زیستی زمین را مشابه ب

را به دست حرکتی و اخالقی و باوری عمیق از حفظ و مراقبت از آن -عقالنی، عاطفی، روانی

شن ج 4و 1تصویر ،برای پروژه زمین ریزی چندبعدیبرنامه الگوی 1نمودار شماره .آورده است

4تصویر شماره ، پیوند پروژه ای فعالیت 8، تصویر شماره های کودکان در استان البرززمین و کره

ات موجود در بسته قطع 5و تصویر شماره پروژه و مراحل آننمونه یک طرح پیشنهادی یک

ط با موارد مزبور نشان مرتبرا ش سواد زیست محیطی آموز فرآیندی پشتیبانی یادگیری را برا

.دهدمی

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

91 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

را نشان "زمین ما و آنچه در آن است"الگوی برنامه ریزی چندبعدی در پروژه 1نمودار

، فرصت یادگیری پیش بینی شده است که 1154، یعنی 44*3*1دهد. در این الگو، برای حداقل می

انعطاف با شرایط ویژه کالس درس، امکان استفاده از آن را دارند که در قالبهای کودکان و مربی در

کارت فعالیت، کارتهای قصه گویی، عکسهای مستند، جدول سخنگویی، الگوی پازل خالق و فیلم

های زمین، گفتگو و ترسیم شبکه مفهومی بر اساس آن، های زمین و ترانههای فشرده قصهآن، لوح

مایش و تئاتر، در کتاب راهنمای مربی آموزش داده شده و نحوه ارزشیابی از گردش علمی، ن

کتاب ثبت مشاهده و پیشرفت کودک از منظر دانشی/ مهارتی/ نگرشی و سواد زیست محیطی در

شود.کتاب کاربرگ کودکان پیگیری می

الگوی برنامه ریزی چند بعدی مبتنی بر دیدگاه برنامه درسی راهبردی: 9ر نمودا

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

91 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

ش و سازمان محیط زیست استان البرزجشن زمین، با هماهنگی سازمان آموزش و پرور :2و 9ویر تص

فعالیت پیوند پروژه ای :1تصویر

ی بسته یادگیری زمین ما و آنچه در آن است، به نام فعالیت هایکی از فعالیت 8تصویر شماره

و یی از عناصر سنگ، خاک، آب، گیاههادهد که طی شش ماه، مصداقپیوند پروژه ای را نشان می

یی از هاه آنها، با چسباندن مصداقی متنوع دربارهاا پس از فعالیتر وهای آنهاجانور، انسان و قلمر

سواد زیست محیطی کودک را درباره عناصر زمین یگیری و ارتقاکره زمین، شکلماکت روی آنها

(. 1839، بازرگان) دهدو ارتباط میان آنها نشان می

سنگ و کوه که بر اساس جدول گام به ، سناریویی نمونه و مراحل آن از پروژه 4تصویر شماره

شود و های خودجوش کودکان شروع میگام پروژه با ترسیم شبکه دربارۀ سنگها، از آموخته

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

91 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

های خودجوش کودکان از قطعات مرتبط در بسته یادگیری و رغبت متناسب و منعطف با آموخته

یابد.آنها ادامه می

سناریویی نمونه و مراحل آن از پروژه سنگ و کوه :1ویر تص

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

91 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

قطعات موجود در بسته یادگیری :1تصویر

مند طراحی شده است، ولی متناسب با گرایش ریزی، نظامنگر برنامهاگرچه چارچوب کل

ه تواند از بعد مضامین، مهارتها و نگرشی و تمایل کودکان به یکی از عناصر )بکودکان، پروژه می

به کالس آورده یا در راه پرنده ای زخمی را سنگ کوچکطور مثال، کودکی با خود یک قطعه

ی الگو؛ هاشود و مرتبط با سایر بخشمی زآغا (، جانواران، سنگها با مهربانی با حیواناتهدیده، پروژ

مربی سعی فرآیند. در این یابدادامه میمتناسب با رغبت کودکان و امکانات متنوع بسته یادگیری؛

های خودجوش کودکان را در زمینه پروژه ای که ی، ذهن و آموختهزش مغکند ابتدا با روش بارمی

، سواد آنها را مرور و با پیشرفت پروژه های، خاطرات و آموختههاسؤالآغاز شده، رصد کند و

اور آنها در ی متنوع و جذاب برای آنها به پیش ببرد و یهازیست محیطی آنها را در قالب فعالیت

گیرند که چگونه آنها یاد می بنابراینطبیعت باشد. بارۀ دستیابی به سواد علمی، هنری و فناورانه در

،فرآیند. حاصل این بهره بگیرندسواد زیست محیطی شان از ی مختلف هایاد بگیرند و در موقعیت

برنامه ای از ست که تعریف آن عبارت است تحقق دیدگاه مطالعات برنامه درسی راهبردی ا

فراکنشی و منعطف، با هدف کسب توانایی فراشناخت در یادگیری برای تسهیل مشارکت یادگیرنده

مبتنی بر فراهم سازی فرصت تعامل تحولی میان مبانی، کهدر چرخه تولید و مدیریت دانایی

و )بازرگان است اصول، عوامل و عناصر تحول یابنده در انواع و ابعاد نظری و عملی برنامه درسی

(. 1891، همکاران

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

91 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

پیشینه پژوهش

( از کشور انگلستان در پژوهش خود با موضوع آموزش زیست محیطی به منزلۀ 4111کارل )

واسطه ای برای انتقال یادگیری در کودکان به این نتیجه رسید که کودکانی که با یک برنامه درسی و

های زیست محیطی مورد آموزش آموزهروش تدریس مناسب از جانب مربیان و با هدف کسب

قرار گرفته اند، از نظر دانش، نگرش و رفتار نسبت به گروه کنترل، به رشد قابل توجهی دست یافته

کشور از( 4119) 1چکرنل و ناگلیکودک پایه سوم انجام شده است. 45اند. این تحقیق روی

نی که در مدارس سازگار با محیط است میان دانش آموزاای که مقایسه اسلوونی در پژوهش خود

بیان خوانند زیست هستند و دانش آموزانی که فقط چند ساعت در کالس دربارۀ محیط زیست می

سواد زیست محیطی است که شامل دانش و همان آموزش محیط زیست، داشتند که هدف از

این وتی میاناتفیا اصلی این تحقیق این است که آۀ مسئل. والنه استئآگاهی، سازگاری و رفتار مس

دانش .وجود دارد والنه(ئاز نظر سواد زیست محیطی )دانش، آگاهی، رفتار مسدانش آموز دو گروه

که فقط چند یآموزان مدارس سازگار با محیط زیست از نظر دانش و آگاهی نسبت به دانش آموزان

ستند. از نظر سواد خوانند، در سطح باالتری همطالب زیست محیطی می دربارۀساعت در کالس

( 4119واریسلی )(. 4119چ، ناگلی و دو گروه تفاوت وجود داشت )کرنل میانزیست محیطی

انجام در کشور کره جنوبی برآن مؤثربررسی سواد زیست محیطی و عوامل هدف با را پژوهشی

دانش آموز کالس سوم دبستان از نواحی مختلف شهری و 919است. نمونه این مطالعه داده

. از کودکان، آزمون سواد زیست محیطی )دانش، نگرش، رفتار( گرفته شد که بوده استروستایی

نگرش و رفتار ارتباط قوی وجود میاننتایج نشان داد که کرده بودند.طراحی آن را ن امتخصص

و است بیشتردختران دانش و رفتار ارتباط ضعیف تر است. سواد زیست محیطی میاندارد ولی

گذارد. همچنین در می تأثیرسواد زیست محیطی کودکان یگیری و ارتقاشکلوالدین بر تحصیالت

ی هانگرش و رفتار و مهارت های آموزشی زیست محیطی برشود که تجربهاین پژوهش مشخص می

(. 4119گذارد )واریسلی، مثبت می تأثیرزیست محیطی کودکان

رزیابی سطح سواد زیست محیطی کند که هدف پژوهش وی ا( اظهار می4113رایت )

آموزان آمریکایی دوره ابتدایی به روش نیمه تجربی با دو گروه تجربی و کنترل بوده است که دانش

محور استفاده شده است و در گروه تجربی از روشهای -در گروه کنترل از روشهای سنتی و معلم

دهد که تفاوتی معنادار میان ان میمحور و محیطهای آموزشی سازنده و فعال. نتایج نش -شاگرد

1. Krnel & Naglič

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

91 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

محور در بحث آموزش محیط زیست وجود دارد و سواد -محیطهای یادگیری سنتی و شاگرد

زیست محیطی )دانش، نگرش، مهارت، رفتار( دانش آموزانی که در محیطهای آموزشی فعال و

که در آن جام دادند ( پژوهشی ان1999و همکارانش در سال ) 1بردلیسازنده بوده اند، بیشتر بود.

آزمون و ، از پیشهادبیرستان میزان دانش و نگرش زیست محیطی دانش آموزانبرای بررسی

بارۀ یک دوره درسی درگذراندن بعد از دانش آموزان دریافتند که آنها . ه استآزمون استفاده شدپس

زانی که در دانش . دانش آمویابندبیشتر دست میدانش و نگرش زیست محیطی به محیط زیست

شبیری وند )کسب کرد بهترای یز نمره ، در نگرش ندریافت کردند بیشتر ۀزیست محیطی نمر

(.1833عبدالهی،

آگاهی زیست محیطی دانش آموزان نسبت به انجام تأثیر( به بررسی میزان 1839سلطانی )

به دست آمده نشان فعالیتهای حفاظت از محیط زیست در هنگام سفر پرداخته است. نتایج دادن

ی هابیشتر باشد، رفتارها و مهارت دانش آموزان ی زیست محیطیهادهد که هر چقدر میزان آگاهیمی

ی دانش آموزان دختر و پسر هاآگاهی میاندار امعن یبیشتر است. تفاوت آنها مطلوب زیست محیطی

تلویزیون بر ه تأثیرکید بأهای جمعی با ت( به بررسی نقش رسانه1894وجود دارد. کوهی اقدم )

میاندهد که پردازد. نتایج یافته ها نشان میسواد زیست محیطی معلمان مقطع راهنمایی می یارتقا

سواد زیست محیطی معلمان و تماشای میان جنسیت و سواد زیست محیطی رابطه ای وجود ندارد.

ای تلویزیون و سوادمیزان تحصیالت و سنوات خدمت و تماشمیان تلویزیون رابطه وجود دارد.

( درمقاله ای به مقایسه اثربخشی آموزش محیط 1891نیرو ) زیست محیطی هم رابطه وجود دارد.

ی چندگانه و هادانستن، کاربرد مفاهیم و ماندگاری ذهنی با استفاده از نظریه هوش زمینۀزیست در

ی هار نظریه هوششیوه سنتی پرداخته است. براساس یافته های این پژوهش، آموزش مبتنی ب

چندگانه، دارای اثربخشی بیشتری در کاربرد مفاهیم محیط زیستی و ماندگاری ذهنی نسبت به شیوه

( نیازسنجی آموزش زیست محیطی 1891صادقی ) و عبدالهیهدف پژوهش سنتی دارد.

. نتایج تبوده اسآموزان ابتدایی و بررسی میزان آگاهی، نگرش و عملکرد زیست محیطی آنان دانش

و های گیاهی، خطرات آلودگی صوتیکه دانش آموزان نسبت به ضرورت وجود گونه دهدمینشان

در مورد عالمت بازیافت و اما خوبی دارند. ها به روش ناصحیح، آگاهی نسبتاًخطرات دفع زباله

با ود در پژوهش خ( 1894ندارند. نظمی ) ات کافیموارد استفاده از مواد قابل بازیافت اطالع

موضوع بررسی تاثیر آموزش و پرورش پیش دبستانی بر مبنای برنامه ریزی چند بعدی بر سواد

1. Bradley

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

91 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

زیست محیطی کودکان پیش دبستان استان تهران به این نتیجه رسید که الگوی برنامه ریزی

ی هامحوری، چند بعدی بودن )بعد فعالیت -ی مطلوب کودکهاچندبعدی به سبب دارا بودن ویژگی

و مضامین میان رشته ای(، هاهایی برگرفته از زندگی کودک، مهارتپروژه ،کودکۀ القمورد ع

گیری از رویکرد پروژه ای، ساخت ی نقاشی و کاردستی، بهرههادن و مهارتیی اندیشهاپرورش مهارت

ی فردی کودکان، تعمق، یادگیری با استفاده از هاخود کودک، توجه به تفاوت از طریقو تولید دانش

رسانه ای های مواد آموزشی، انعطاف پذیری در برنامه درسی، تقویت و حمایت از نقاشی و چند

مناسب برای ی، الگویریفی حرکتی درشت و ظهاو فعالیت هاکارهای دستی کودکان، نمایش، بازی

(.1894ی زیست محیطی در کودکان است )نظمی، هانگرش و مهارت رشد دانش،

روش پژوهش

برنامه درسی دیدگاه بررسی اثربخشی برایش نیمه آزمایشی است. روش پژوهش حاضر رو

سواد زیست محیطی یگیری و ارتقاآن در شکل ریزی چند بعدی مبتنی برراهبردی و برنامه

مراکز پیش از دبستان استان البرز به همۀاز نمونه پژوهش ،استان البرزکودکان پیش دبستانی

دوگانه استان انتخاب شد و از هر منطقه چهاراز مناطق صورت تصادفی خوشه ای چند مرحله ای

کالس در سال تحصیلی 44شامل در کل که پیش دبستان هایکالس همۀمرکز و از هر مرکز

روش آموزش بسته، از مربیان با توجه بهمورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. ابتدا ،بود 94-1898

های خودجوش آنها از گو با کودکان و آموختهگفت و ی حاصل ازدرخواست شد که شبکه ا

ی کودکان بود و جدولی از آنچه هاسؤالها و ، خاطرات، تجربههاطبیعت که در بردارنده، واژه

برای سه بخش سواد زیست محیطی خواهند بدانند، ترسیم و نوشته شود. سپسدانند و آنچه میمی

( و عبدالهی و 1839)های فرخی قق ساخته که از پرسشنامهپرسشنامه محاز )دانش، نگرش، رفتار(،

روایی پرسشنامه مورد تأیید استاد راهنما و مشاور . استفاده شد استخراج شده بود، (1891صادقی )

این است. 93/1و کارشناس محیط زیست قرار گرفته و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ

زیابی میزان سواد زیست محیطی کودکان از نظر مربیان ار براییی هاسؤالپرسشنامه، دربردارنده

مربیان انجام گرفت و ازسویپس از تکمیل پرسشنامه، آموزش مبتنی بر بسته یادگیری آنهاست.

احتمالی تأثیرو با توجه به دادمورد مستندسازی و بررسی کیفی قرار آن را ، فرآیند طیپژوهشگر

به منزلۀی تدریس مربیان، این متغیرها هاو همچنین روشآموزشی، جنسیت ۀ متغیرهایی چون منطق

هیچ آموزشی تا ندهای آموزشی مورد بررسی قرار گرفتبرنامه. ه شدگرفتنظر درمتغیرهای کنترل

هماهنگ نیز با مربیان محیط زیست به جز بسته یادگیری در برنامه مربیان قرار نگرفته باشد. بارۀدر

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

21 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

ه ئزمان با اجرای بسته ارابر سواد زیست محیطی هم مؤثره آموزشی در برنام یشد تا هیچ فعالیت

گفت و گو با زاز مربیان درخواست شد که شبکه ای حاصل ا پس از شش ماه، مجدداً نشود.

ها و ، تجربهکه در بردارنده واژه ها، خاطراتهای خودجوش آنها از طبیعت کودکان و آموخته

خواهند بدانند، ترسیم و نوشته شود. دانند و آنچه میچه میی کودکان بود و جدولی از آنهاسؤال

در اختیار مربیان قرار داده شد تا آن را بر اساس درک سواد زیست محیطی پرسشنامه مجدداً

تجزیه و تحلیل با استفاده از آمار تکمیل کنند و نتایج مورد تحلیل قرار گرفت. کودکان مجدداً

تحلیل برایگرفت. در این تحقیق انجامن و انحراف معیار توصیفی، فراوانی، درصد، میانگی

.)همبسته( استفاده شده است tها از تکنیک آماری آزمون استنباطی داده

هاتجزیه تحلیل دادهکه مقاله بر اساس آن نوشته شده است، بررسی اثربخشی اینکه هدف این پژوهش با توجه به

زمین ما "زی چندبعدی و بسته یادگیری مبتنی بر آنها به نام برنامه درسی راهبردی، برنامه ری دیدگاهای ، پرسشنامهه استزیست محیطی کودکان بود سواد یشکل گیری و ارتقا بر "آن استه در چو آن

ه ، به کار گرفته شده دانش، مهارت و نگرش زیست محیطی، در حوزسؤالمتمرکز بر سه گروه .ه استشدپرسشنامه تحلیل آماری ی هاسؤال. است

آزمون نسبت به مرحله متغیرهای پژوهش در مرحله پس همۀ، 4و 1نتایج جدول براساسکارگیری روش آماری، ابتدا با استفاده از آزمون آماری ه آزمون افزایش میانگین داشته اند. در بپیش

تا نوع روش آماری ه استها مورد آزمون قرار گرفتکولموگروف اسمیرنوف نرمال بودن دادهها یکی گردد و در صورت نرمال بودن دادهتفاده شود مشخص ری( که باید اسپارامت )پارامتری، غیر

باشد.ی پارامتریک برقرار میهای آزمونهااز مهم ترین پیش فرض

ی پژوهش در مرحله پیش آزمون هامتغیر ی توصیفیهاشاخص: 9 جدول

متغیرها میانگین خطای معیار میانگین انحراف معیار

دانش زیست محیطی 45/84 11/1 45/1

نگرش زیست محیطی 48 35/1 41/4

ی زیست محیطیهامهارت 49/13 19/1 41/8

سواد زیست محیطی 54/34 41/4 31/14

آزمون پس مرحله ی پژوهش درهامتغیر ی توصیفیهاشاخص: 2جدول

متغیرها میانگین خطای معیار میانگین انحراف معیار

دانش زیست محیطی 41/53 14/4 41/9

نگرش زیست محیطی 13/83 43/1 45/5

ی زیست محیطیهامهارت 45/81 43/1 41/4

سواد زیست محیطی 54/141 44/4 41/13

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

29 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

ی پژوهش که بزرگتر هاآمده هریک از متغیر به دستو سطوح معناداری 8ل با توجه به نتایج جدو

توان از ای آزمون هریک از متغیرها مینرمال است و بر ها، داده های تمام متغیراست 15/1از

ی پارامتریک استفاده کرد.هاآزمون

آزمون کولموگروف اسمیرنوف تک پیش آزمون :1ل جدو

دانش زیست

محیطی

نگرش زیست

محیطی

ی زیست هامهارت

محیطی

سواد زیست

محیطی

شاخص آماری مدیریتی ضعف

31/1 43/1 13/1 31/1 14/1 Z

48/1 93/1 38/1 13/1 14/1 P

سطح معناداری 15/1 15/1 15/1 15/1 15/1

بر دانش زیست محیطی "آن است زمین ما و آنچه در"آموزش مبتنی بر بسته یادگیری آیا .1

دارد؟ تأثیردبستانی کودکان پیش

میانتوان گفت که تفاوت مشاهده شده درصد اطمینان می 99با ، 4نتایج جدول براساس

بر بعدی چند ریزی توان گفت برنامهبنابراین می است،دار معناپس آزمون میانگین پیش آزمون و

داشته است. تأثیر دبستانی پیش کودکان محیطی زیست دانش

محیطی زیست دانش مقایسه میانگین پیش آزمون با پس آزمون در :1جدول

میانگین دانش زیست محیطی به تفکیک مراحل پیش آزمون و پس آزمون: 2ر نمودا

بر نگرش زیست محیطی ،"آن استزمین ما و آنچه در"آیا آموزش مبتنی بر بسته یادگیری .4

رد؟دا تأثیردبستانی کودکان پیش

شاخص آماری تعداد میانگین تفاوت میانگینها tمقدار درجات آزادی سطح معناداری

111/1 48 11/11 95/45 41/53

45/84

44

44

پس آزمون

پیش آزمون

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

22 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

میانتوان گفت که تفاوت مشاهده شده درصد اطمینان می 99با ،5نتایج جدول براساس

نگرش بر آموزش مزبورتوان گفت بنابراین می است،دار معنامیانگین پیش آزمون و پس آزمون

داشته است. تأثیر دبستانی پیش کودکان محیطی زیست

محیطی زیست نگرش در پس آزمون با پیش آزمون میانگین مقایسه :1جدول

محیطی به تفکیک مراحل پیش آزمون و پس آزمون زیست میانگین نگرش :1نمودار

محیطی زیست یهامهارت بر ،"آن است زمین ما و آنچه در"ر بسته یادگیری آیا آموزش مبتنی ب .8

؟ دارد تأثیر دبستانی پیش کودکان

میانتوان گفت که تفاوت مشاهده شده درصد اطمینان می 99با ،1 نتایج جدول براساس

یهاارتمه بر آموزش مزبورتوان گفت بنابراین می است،دار معنامیانگین پیش آزمون و پس آزمون

داشته است. تأثیر دبستانی پیش کودکان محیطی زیست محیطی ستزی یهامهارت در پس آزمون با پیش آزمون میانگین مقایسه :1جدول

شاخص آماری تعداد میانگین تفاوت میانگینها tمقدار درجات آزادی سطح معناداری

111/1 48 33/9 13/15 13/83

11/48

44

44

آزمون پس

آزمون پیش

شاخص آماری تعداد میانگین تفاوت میانگینها tمقدار درجات آزادی سطح معناداری

111/1 48 18/11 95/14 45/81

49/13

44

44

آزمون پس

آزمون پیش

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

21 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

به تفکیک مراحل پیش آزمون و پس آزمون محیطی زیست یهامیانگین مهارت: 1 نمودار

سواد ارتقایگیری و شکل بر، "است آنزمین ما و آنچه در"آیا آموزش مبتنی بر بسته یادگیری .4

؟ دارد تأثیر دبستانی پیش کودکان محیطی زیست

میانتوان گفت که تفاوت مشاهده شده نان میدرصد اطمی 99با ، 3 نتایج جدولبراساس

گیری بر شکل آموزش مزبورتوان گفت بنابراین می است،دار معناآزمون آزمون و پسمیانگین پیش

داشته است. تأثیر دبستانیپیش کودکان محیطی سواد زیست یو ارتقا محیطی سواد زیست شکل گیری و ارتقای در پس آزمون با پیش آزمون میانگین : مقایسه1جدول

به تفکیک مراحل پیش آزمون و پس آزمون محیطی زیست سواد یگیری و ارتقامیانگین شکل: 1نمودار

گیری هجنتیحث و ب

، کاربست بسته های پژوهشبر اساس یافته دانش زیست محیطی: یگیری و ارتقاشکل

ارتقایو شکل گیری برنامه درسی راهبردی، بر دیدگاهی بر برنامه ریزی چندبعدی و نیادگیری مبت

شاخص آماری تعداد میانگین تفاوت میانگینها tمقدار درجات آزادی سطح معناداری

111/1 48 99/11 54 54/141

54/34

44

44

پس آزمون

پیش آزمون

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

21 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

درصد 99، با 4جدول سبراسا داشته است. تأثیر دبستانیپیش کودکان محیطی زیست دانش

استدار معنا میانگین پیش آزمون و پس آزمون میانتوان گفت که تفاوت مشاهده شده ان میاطمین

(، 4111کارل )(، 1891صادقی ) و (، عبداللهی1839(، سلطانی )1894ی نظمی )هانتایج پژوهش و با

ی نیرو ها( همخوانی دارد، اما با نتایج پژوهش1999( و بردلی و همکاران )4119) چکرنل و ناگلی

از انتقال ساده اطالعات است و در دانش فراتردانش ( همخوانی ندارد.4119واریسلی ) و (1891)

اتفاقی می افتد که در انتقال ساده اطالعات وجود ندارد. فهمیدن، به کار بستن، تجزیه و تحلیل،

وزشی توانند قرار گیرند. هیچ آمهستند که در آن اطالعات جدید می یرچوبارزشیابی چا و ترکیب

نظری بی نیاز نیست و دانش به منزله یک ضرورت ۀ از فراگیری و یاددهی یک سلسله اصول پای

غلبه براییست محیطی ابزاری . در واقع دانش زبه شمار می آید هابرای انجام موفقیت آمیز فعالیت

در مورد محیط زیست است، گرچه دانش زیست محیطی همیشه نادرستو اطالعات هاآگاهیبر نا

کند مستقیم در تغییر رفتار ندارد، اما به ایجاد رفتارهای مناسب زیست محیطی کمک می تأثیر

(.1833)رهادوست،

در منابع و عوامل موجود دربارۀکودکان "زمین ما و آنچه در آن است "یادگیری ۀاز طریق بست

هری و اثر هر یک از با شکل ظا هاکنند. آنروی زمین )زنده و غیر زنده( شناخت بیشتری پیدا می

ۀ در ایجاد محیط زیست مناسب انسان و موجودات زند هااین عوامل روی زمین و ارتباط نظامدار آن

بازیافت مواد و ... دربارۀ نقش و اثر انسان در حفظ رویش دانه، ۀ شوند و با مشاهددیگر آشنا می

دارای هشت پروژه "ت زمین ما و آنچه در آن اس "پروژه کنند. محیط زیست تجربه کسب می

دانش زیست هیی که بهااست و هر پروژه دارای چندین فعالیت متنوع و کاربردی است، فعالیت

د، شامل دور هم نشستن وگفت وگو کردن در مورد گیاهان و ترسیم نکنمحیطی کودکان کمک می

های در مورد پروژه موضوع گیاه در زمین با کودکانۀ شبکه مفهومی اولیه: قبل از آغاز فعالیت دربار

ی مستند هر ها، سنگ و کوه، خاک، آب( به گفت وگو می نشینیم و عکسهاقبلی )منابع و قلمرو

. کنیمهدایت میپروژه گیاه در راستایبخش را مرور می کنیم. موضوع بحث و گفت وگو را

وهای این جدول از دو قسمت تشکیل شده است یکی زمینه نقاشی شده از قلمر :جدول سخنگویی

کوهستان، کویر، دریا، دشت و جنگل و قطب است. و دیگری زمین روی مقوا، که شامل قلمرو

یی هاکه در این پروژه، طرح گیرند و روی طلق نقاشی شده اندروی این زمینه قرار مییی که هاطرح

گو و گفتزمینه طرح شود. کودکان درباره ارتباط طرح طلقی با گیاهان به قلمروها اضافه می از

ی انتخابی در پروژه گیاه برای مراکز هافعالیت .ای حتی خاطره یاجمله ، یککلمهشاید یک ، کنندمی

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

21 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

کودکان متناسب با امکانات محیطی کودکستان به دلخواه یکی از بینی شده است.پیش فعالیت

تباط با ی ریاضی، علوم تجربی، موسیقی، خواندن و نمایش، بازی، کاردستی و نقاشی در ارهافعالیت

گروههای کوچک با توجه به امکانات کودکستان پروژه گیاه را در گروهی بزرگ در یک مکان یا در

توان بنابراین می .دهنددر یکی از مراکز یادگیری )موسیقی، ریاضی، علوم تجربی و ... ( انجام می

تأثیرحیطی به سادگی نتیجه گرفت که برنامه ریزی چند بعدی طبق تحقیق ما بر دانش زیست م

است. شدهی زیادی در این زمینه با کودکان تمرین هافعالیت زیراداشته است، بسیار

درصد اطمینان 99، با 5نتایج جدول براساس نگرش زیست محیطی: ارتقایشکل گیری و

این و استدار معنامیانگین پیش آزمون و پس آزمون میانمی توان گفت که تفاوت مشاهده شده

( و بردلی 4119واریسلی )(، 4111(، کارل )1894شبیری )(، 1894ی نظمی )هانتایج پژوهش نتیجه با

غیر همخوان با نگرش زیست ۀ های تحقیق نتیجدر پیشینه .( همخوانی دارد1999و همکاران )

محیطی وجود ندارد.

د. عقاید شواحساس مثبت و منفی پایدار درباره افراد و اشیا و مسائل تعریف می منزلۀنگرش به

یک شخص، یک شی یا یک ۀ نزدیک دارند، زیرا به اطالعاتی که یک فرد دربارۀ رابط هابا نگرش

آمادگی سببکند. نگرش سازه مخفی و ذهنی در شخصیت انسان است که له دارد، اشاره میئمس

ر های گوناگون افراد دشود. نگرش ناشی از تجربهمی و مشکالت هافرد در رویارویی با واقعیت

، هادهند و مانند بسیاری از واکنشقرار می تأثیرفعالیتهای فرد را تحت هاگذشته و حال است، نگرش

دارند. کنند یا از فعالیت باز میخاص به فعالیت ترغیب می یاکتسابی هستند و فرد را در جهت

یر در با تغی .گیرنددفع ضرر( شکل می هدفی خاص )کسب نفع و زمینۀدر هاخالصه اینکه نگرش

؛1991، 1وسادر رفتار و عادات آنها تغییراتی ایجاد کرد )نیوهتوان میگاههای مردم و دید هانگرش

شناسی، ، حس زیبایی"زمین ما و آنچه در آن است"در بسته یادگیری (.1894به نقل از کوهی اقدم،

د آن در قالب کاربر شادی و مهربانی، شهروندی، بیان اندیشه، تخیل، خلق اندیشه، الگوسازی و

اتر، ئون قصه گویی و قصه خوانی، شعر و سرودخوانی، نمایش و تچذاب کودکانه همی جهافعالیت

ای دیداری، شنیداری، هی ارتباطی فردی و گروهی، با استفاده از رسانههاو فعالیت هابرگزاری جشن

نسبت به برای پرورش نگرش کودکان مثبت هاحرکتی و به زبان خاص کودکان، بهترین زمینه

طبیعت فراهم شده است.

1. Newhouse

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

21 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

درصد اطمینان 99، با 1نتایج جدول براساس مهارت زیست محیطی: ارتقایگیری و شکل

این و استدار معناون و پس آزمون میانگین پیش آزم میانتوان گفت که تفاوت مشاهده شده می

همخوانی ( 4111کارل ) و (1891نیرو ) ،(1839سلطانی ) (،1894ی نظمی )هانتیجه با نتایج پژوهش

مهارت ی زیست محیطی وجود ندارد.هاغیر همخوان با مهارتۀ های تحقیق نتیجدر پیشینه .دارد

. افراد هر اجتماعی بر استزیست محیطی، توانایی فرد در حل مسائل و معضالت زیست محیطی

با محیط متفاوت یحسب شرایط و مقتضیات خاص اجتماعی، فرهنگی و شخصیتی خود برخورد

کاهش اثر در پیی زیست محیطی، رفتارهایی هستند که آگاهانه هازیست دارند. منظور از مهارت

منفی کنش فرد بر جهان طبیعی باشند )از جمله کاهش مصرف انرژی و منابع، استفاده از مواد غیر

زیست ی هاسمی، کاهش تولید مواد زائد، پیداکردن راه حل برای معضالت زیست محیطی(. مهارت

های سواد زیست محیطی نهایی برنامه از هدفهایوالنه در قبال محیط زیست ئمحیطی و رفتار مس

ی طبیعی هاهستند و به ظرفیت عمل در زندگی روزمره و چگونگی روابط مردم و جوامع با سیستم

(.1891به نقل از فروتن کیا، ؛4114 1،و آگیمان گردند )کولموسبر می

دارای هشت پروژه است و هر پروژه دارای چندین "آنچه در آن است زمین ما و "پروژه

ی زیست محیطی کودکان کمک هامهارت ه افزایشیی که بهافعالیت متنوع و کاربردی است، فعالیت

پیوند پروژه ای: با توجه به انعطاف پذیری برنامه، کودکان این کالس . 1: عبارت اند ازد، نمی کن

و تصاویری از آنها را دهندمیها، شکل زمین، سنگ، خاک و آب را انجام پروژه های منابع و قلمرو

. این کره به چسبانندمیکره یک در فعالیتی به نام پیوند پروژه ای به صورت نقاشی و کوالژ روی

را به کودکانانجام کارت فعالیت رویش گیاه: . 4شود. تدریج با گذراندن هر پروژه تکمیل می

کنیم و وسایل الزم برای کاشت یک دانه شامل گلدان کوچک، دانه تقسیم می گروههای سه نفری

ا برای کاشت یک دانه راهنمایی رآنها دهیم و آب در اختیارشان قرار می و جوانه زده، خاک

ی هااستفاده از عکس. 8هدف از این فعالیت بیان چگونگی رویش گیاه از زمین است. .کنیممی

ی گیاه هادر بسته که هر کدام متمرکز بر یکی از کاربست موجود اهان: پنج عکسمستند مرتبط با گی

گو و در مورد تصاویر با هم گفت آنهاشود و در میان کودکان توزیع می ،در زندگی انسان است

پازل خالق: کودکان با ساختن قلمرو دشت و جنگل و . 4دهند. کنند و برای دیگران توضیح میمی

که از چرم مصنوعی تهیه شده و ن، جانوران، سنگ، خاک، آب و ...،تی از گیاهاقرار دادن قطعا

1. Kollmuss & Agyeman

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

21 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

و کنندایجاد میرا زیست گیاهان و جانوران و انسان فضایی از محیط ،روی آنها نقاشی شده است

برای هر فعالیت کاربرگی برای :ی کودکهاکتاب کاربرگ. 5نشینند.گو میو در مورد آن به گفت

در قسمت و گیردن کودکان در نظر گرفته شده است که مورد ارزیابی قرار مینقاشی یا نوشت

ایگاه محافظان کوچک زمین، در دکان در پروژه انسان در زمین در جکو .توان جای دادمی مهارتها

ظت از آنها فیرند و فعاالنه در محاپذان، هوا، خاک، سنگ، مسئولیت میمحافظت از گیاهان، جانور

کنند. ی )مدرسه و خانه( مشارکت میدر محیط زندگ

درصد اطمینان 99، با 3نتایج جدول براساس سواد زیست محیطی: ارتقایگیری و شکل

و این استدار معنامیانگین پیش آزمون و پس آزمون میانتوان گفت که تفاوت مشاهده شده می

(، کرنل 4111(، کارل )1894کوهی اقدم )(، 1839فرخی ) (،1894ی نظمی )هانتیجه با نتایج پژوهش

های تحقیق نتیجۀ غیر همخوان با ( همخوانی دارد. در پیشینه4113رایت )( و 4119) و ناگلیچ

گیری و ارتقای سواد زیست محیطی وجود ندارد.شکل

کنند. به ی مشاهده پذیر تعریف میها، امروزه سواد زیست محیطی را با رفتاربه طور کلی

بتوانند به شکلی ملموس نشان دهند که از مفاهیم کلیدی حفظ محیط عبارت دیگر، مردم باید

یی به دست آورده اند و چگونه و با چه نگرشی با مسائل هازیست چه دانشی دارند، چه مهارت

شوند. دانشمندان، آموزشگران و اندیشمندان محیط زیست، براین زیست محیطی رو به رو می

برای برخورداری است، از این روطی با آموزش قابل حل باورند که مسائل و معضالت زیست محی

سواد زیست محیطی، نیازمند آموزش محیط زیست هستیم. آموزش زیست ارتقایاز شکل گیری و

مادام العمر است که هدف آن تربیت افرادی با سواد زیست محیطی است که قادر یفرآیندمحیطی

به نقل از فروتن کیا، ؛4114، و آگیمان ولموسبه اقدام در مورد مسائل زیست محیطی باشند )ک

1891.)

منابع دربارۀکودکان "زمین ما و آنچه در آن است "آموزش مبتنی بر بسته یادگیری از طریق

با شکل ظاهری و هاو عوامل موجود روی زمین )زنده و غیر زنده( شناخت بیشتر پیدا می کنند. آن

در ایجاد محیط زیست مناسب انسان و هاآن مند ارتباط نظام اثر هر یک از این عوامل روی زمین و

نقش و اثر دربارۀ ... و رویش دانه، بازیافت مواد ۀ شوند و با مشاهددیگر آشنا می ۀموجودات زند

دارای "زمین ما و آنچه در آن است"ۀ بست کنند. میکسب انسان در حفظ محیط زیست تجربه

هایی که روی های آن: معرفی و بیان چیزمنابع زمین و قلمروۀ پروژ .1شامل: که هشت پروژه است

شکل زمین: معرفی و بیان شکل ۀپروژ .4آب، خاک، جنگل، بیابان، شهر. ن وجود دارند، کوه،زمی

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

21 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

.8 ، آموزش بازیافت مواد.است زمین، مشابهت شکل کره زمین با آنچه در دسترس کودک ۀکر

ۀ پروژ .4ی زمین. طبقه بندی بر اساس یک یا دو ویژگی. سنگ وکوه: معرفی کوه و سنگ روۀ پروژ

ی آب. مشاهده و آزمایش تغییر هاآب: معرفی ویژگیۀ پروژ .5ی خاک. هاخاک و گل: معرفی ویژگی

آشنایی ،گیاه در زمین: بیان چگونگی رویش گیاه، مشاهده پدیده رشدۀ پروژ .1رنگ و شکل آب.

ۀپروژ .3. هامیت گیاهان روی زمین و مراقبت و کاشت آنپی بردن به اه ،مقدماتی با انواع گیاه

جانوران در زمین: معرفی گوناگونی جانوران روی زمین، رشد جانوران، مهربان بودن با حیوانات.

خوراک، پوشاک، گرما و حفظ سالمتی ۀ انسان در زمین و جشن زمین: انسان برای تهیۀ پروژ .3

هنگان حفظ زمین هستند.آسیب نرساند. کودکان پیشازمین خود باید طوری عمل کند که به

صمیمی و نزدیک دارند. آب، خاک، سنگ، گیاهان و جانوران را در یکودکان با طبیعت ارتباط

ارتباط ۀ کی تجربی و ملموس دارند. به عالوه زمین، پدیددر هابینند و از آنوزمره خود میزندگی ر

ماست و علم محیط زیست یک علم تلفیقی از علوم زمین محیط زیست .همه ساکنانش استۀ دهند

توان بنیان دانشی، نگرشی و مهارتی مناسبی را می هازیستی و علوم اجتماعی است که از طریق آن

این پروژه، کودکان با زمین وآنچه در آن است، یک ارتباط چند فرآیندبرای کودکان تدارک دید. در

-ی زمین را حس میهاکنند، زیباییدهای زمینی را پیدا میعلمی پدی گیرند. امکان تجربهبعدی می

شنوند که یکی از اثرات آنها، دوست می را هاییکنند، ترانهارتباط منطقی پیدا می آنهاکنند و میان

شناسند حس می ۀکنند که اهمیت زمین را از پنجرها و اشعاری گوش میداشتن زمین است. به قصه

، هادرست از این نعمت ۀیابند تا با استفاد، نگرش، مهارت دست می، به دانشفرآیندو در این

ست و هاو دست هازمین کتابی گشوده برای زندگی ذهن (.1891 سپاسگزار خداوند باشند )بازرگان،

دیدگاه فراکنشی برنامه درسی راهبردی و برنامه ریزی مبتنی بر آن، با این بخشیدن به امکان تحقق

( "هستی و حرکت"و "من و ما"ریزی این دیدگاه، های دیگر برنامهروژهقبل از پ)پروژه زمین

.فراهم شد

این پژوهش، عالوه بر اجرای پیش آزمون و پس آزمون، مبتنی بر پرسشنامه ای که فرآینددر

ند، ه امربیان درباره سواد زیست محیطی کودکان، از منظر دانش و نگرش و مهارت تکمیل کرد

ی ترسیم و تکمیل شده اولیه قبل از آموزش و فرآینددول وزش بسته، شبکه و جنطبق بر روش آمم

نشان های کودکان موختهو آ هاسؤالو ها ها، جمله. واژهه استپس از آن نیز مورد تحلیل قرار گرفت

تحولی در سواد زیست محیطی کودکان داشت. مطالعه کتاب ثبت مشاهده و بازبینی پیشرفت از

ربرگ کودکان و شرکت در جشن زمین و ارائه ایستگاهی کودکان به تفکیک هر کودکان، کتاب کا

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

21 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

در پایان تبیین نتایج پروژه، حکایت از تحول دانشی، مهارتی و نگرشی آنها پس از آموزش داشت.

اثربخشی آموزش بسته یادگیری و دیدگاهی که بسته بر اساس آن طراحی شده توان گفت که می

و این یافته است سواد زیست محیطی کودکان در استان البرز محرز تقایاراست، بر شکل گیری و

همچنین به استناد پژوهشهای انجام شده بر .است در استان تهران (1894پژوهش نظمی ) همسو با

اثربخشی مثبت بسته زمین از منظر سرو کار داشتن کودکان با طبیعت زمین و هر آنچه در این

–ش خالقیت، کاهش پرخاشگری و اضطراب، هماهنگی دیداری طبیعت موجود است، بر پرور

شنیداری، زبان آموزی، تجسم فضایی، مهارتهای اجتماعی و قابلیتهای آن در طراحی فضای

مند در بررسی توان پژوهشی پیش بینی کرد که شامل مروری نظامیادگیری و ارزشیابی فرآیندی، می

برنامه دیدگاهو ارتقای سواد زیست محیطی بر اساس گیری افزایی قابلیتهای مزبور در شکلهم

ریزی چند بعدی و بسته یادگیری زمین مبتنی بر آن باشد.درسی راهبردی و الگوی برنامه

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

11 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

منابع های مرسوم بر خالقیت کودکان بعدی و آموزش ریزی چند بررسی آموزش مبتنی بر برنامه. (1894اصالنی، کریم. )

رشته آموزش و پرورش پیش دبستانی و . پایان نامه کارشناسی ارشدتان های استان تهراندبستانی شهرس مراکز پیش

.دانشگاه عالمه طباطباییدانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، ، دبستانی

. تهران: انتشارات مدرسه.بسته یادگیری زمین ما و آنچه در آن است (.1839بازرگان، سیمین. )

.انتشارات مدرسه :. تهرانآنچه در آن است راهنمای مربی زمین ما و کتاب(. 1839) __________

، چاپ بیست و چهارم. تهران: کتاب کاربرگ کودک، پروژه زمین ما و آنچه در آن است(. 1839) __________

انتشارات مدرسه.

.درسهتهران: انتشارات م .سوم پچا ،برنامه ریزی چند بعدی، ماتریس زندگی .(1891) __________

الگوی تبیین .(1891). سرمدی، محمد رضا و زندی، بهمن؛ ابراهیم زاده، عیسی ؛مهرمحمدی، محمود ؛بازرگان، سیمین

(، 4) 4، رنامه درسی آموزش عالیفصلنامه مطالعات ب .موزش عالی از منظر پدیدارشناسیبرنامه درسی راهبردی آ

3-81.

(. مشهد: انتشارات 1833، ترجمه عبدالحسین وهاب زاده) ،محیط زیست شناخت(. 1995کلر، ادوارد. ) و بوتکین، دانیل

جهاد دانشگاهی مشهد.

.تهران: انتشارات اسرا .اسالم و محیط زیست .(1831. )، عبداهللجوادی آملی

های کاردستی و نقاشی بر اساس مدل برنامه ریزی چند بعدی بر کاهش اثربخشی فعالیت .(1891) .، نسیمیدیان

رشته آموزش و پرورش . پایان نامه کارشناسی ارشدساله شیرخوارگاه آمنه تهران 1تا 4کودکان اضطراب

.دانشگاه عالمه طباطباییدانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، ، دبستانی و دبستانیپیش

.144-111، (13)، مجله زیبا شناخت(. سواد زیست محیطی. 1833رهادوست، بهار. )

بررسی میزان تاثیر آگاهی زیست محیطی دانش آموزان نسبت به انجام فعالیتهای حفاظت از (. 1839. )سلطانی، مسعود

، تهران:علوم تربیتی گرایش برنامه ریزی درسیرشته . پایان نامه کارشناسی ارشدمحیط زیست در هنگام سفر

دانشگاه پیام نور تهران

.نشر دوران تهران: .روانشناسی پرورشی .(1833سیف، علی اکبر. )

بررسی نگرش های کودکان مهد کودک های شهر تهران در مورد مسائل زیست محیطی.(. 1894.)شبیری، سید محمد

دومین سمینار آموزش و سالمت کودکان پیش از دبستان. تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

نتشارات پیام اتهران: .ها و کاربردهای آموزش محیط زیستنظریه(. 1833عبدالهی، سهراب. ) و شبیری، سید محمد

.نور

نامه کارشناسی . پایانبرنامه ریزی چند بعدی بر مهارتهای اجتماعی کودکان پیش دبستانی تأثیر .(1891صفری، سجاد. )

تهران: دانشگاه دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، ، رشته آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی ارشد

.عالمه طباطبایی

(. نیازسنجی آموزش زیست محیطی دانش آموزان پسر مقطع 1891صادقی، حمید رضا. ) و ساداتعبدالهی، عظیمه ال

.11-9 (،1) 1، فصلنامه علمی، ترویجی آموزش محیط زیست و توسعه پایدارابتدایی شهر اصفهان.

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

19 ...برنامهکودکان بر اساس گیری سواد زیست محیطیشکل

امه ریزی چند بعدی تحلیل و بررسی ارزشیابی توصیفی مبتنی بر دیدگاه، الگو و کاربست برن(. 1894فتح اللهی، مهین. )

نامه کارشناسی ارشد رشته آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی، پایان .در دوره پیش دبستان و دبستان

تهران: دانشگاه عالمه طباطبایی.

.قصه گویی بر آموزش مفاهیم محیط زیست کودکان پیش دبستانی شهر قاین تأثیربررسی .(1839فرخی، مهین. )

.، تهران: دانشگاه عالمه طباطباییرشته آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی شناسی ارشدنامه کارپایان

پایان نامه کارشناسی .برنامه ریزی چند بعدی بر خالقیت کودکان پیش دبستانی تأثیر .(1839) .ولی اله ،کمالوندی

.، تهران: دانشگاه خوارزمیرشته برنامه ریزی درسی ارشد

.سواد زیست محیطی معلمان مقطع راهنمایی شهر تهران ارتقایهای جمعی بر نقش رسانه .(1894لهام. )کوهی اقدم، ا

.پیام نور تهران، دانشگاه برنامه ریزی درسیرشته پایان نامه کارشناسی ارشد

بر اساس های ارزشیابی از پیشرفت کودکیادگیری و شیوه -بررسی تطبیقی روش های یاددهی (.1833) .کیانی، مهتابدبستانی و رشته آموزش و پرورش پیش پایان نامه کارشناسی ارشدبرنامه ریزی چند بعدی و روش واحد کار.

.دانشگاه عالمه طباطباییدانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، تهران: دبستانی،

ریزی چندبعدی اساس برنامه آموزان اول ابتدایی که بر بررسی تطبیقی تجسم فضایی در دانش(. 1898محمدی، ناهید. )

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته آموزش و پرورش .اند اند با گروهی که این آموزش را ندیده دیده آموزش

دبستانی و دبستانی، تهران: دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه عالمه طباطبایی. پیش

زی چند بعدی بر سواد زیست محیطی کودکان پیش دبستان تهران در برنامه ری تأثیربررسی .(1894نظمی، روشنک. )

.، تهران: دانشگاه الزهرارشته برنامه ریزی درسی سی ارشدپایان نامه کارشنا . 94-98سال تحصیلی

.های چندگانه گاردنر و شیوه سنتیمقایسه اثربخشی آموزش محیط زیست بر اساس نظریه هوش .(1891نیرو، محمد. )

.41-11(، 1) 5 ،پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی فصلنامه

آموزش و پرورش پیش دبستانی بر مبنای برنامه ریزی چند بعدی بر کاهش پرخاشگری تأثیر(. 1891) .نیکنام، سیرانرشته پایان نامه کارشناسی ارشد .91-94ساله شهرستان کرج در سال تحصیلی 5-1کودکان پیش دبستانی پسر

. دانشگاه عالمه طباطبایی ،، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتیرش پیش دبستانی و دبستانیش و پروآموز

.ساله شهر تهران 5-1ریزی چندبعدی بر رشد زبان گفتاری کودکان دوره آمادگی تاثیر برنامه(. 1891هوازین، مونا. )

، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی

دانشگاه عالمه طباطبایی.

برنامه ریزی چند بعدی بر میزان رشد هماهنگی دیداری حرکتی کودکان دوره تأثیربررسی (. 1891) .یوسفی، سواره

رشته آموزش و پرورش پایان نامه کارشناسی ارشد. 39-91پیش دبستانی در شهرستان کرج در سال تحصیلی

. دانشگاه عالمه طباطبایی ،، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتیش دبستانی و دبستانیپی

Bazargan, S. (2004). A multi-dimensional curriculum (MDC) for pre-school and

elementary school. Science Education International, 15(3), 241-259.

Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally

and what are the barriers to pro-environmental behavior?. Environmental Education

Research, 8(3), 239-260.

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0

12 921فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

Krnel, D., & Naglič, S. (2009). Environmental literacy comparison between eco-schools

and ordinary schools in Slovenia. Science Education International, 20(1/2), 5-24.

Varisli, T. (2009). Evaluating eighth grade students’ environmental literacy: The role of

socio-demographic variables. Master’s thesis, The Department of Elementary

Science and Mathematics Education, Middle East Technical University, Turkey.

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

0:19

+03

30 o

n T

uesd

ay F

ebru

ary

25th

202

0