1400، پاییز 62نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، شماره

پدیدارشناسی با رویکرد شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

5/7/99: پذیرش نهایی 5/2/99 دریافت مقاله:

413-434: صفحات

می، تهران، ایران.دانشگاه آزاد اسلا دانشجوی دکتری، رشته شهرسازی، دانشکده هنر و معماری واحد تهران غرب، سمانه دوستی:

Email : samaneh.doosti@yahoo.com

.1، ایران نیقزو، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، و عضو هیات علمیدانشیار :پور داودزهره

Email : zdavoudpour@yahoo.com

هران، ایران.دانشگاه آزاد اسلامی، ت دانشکده هنر و معماری واحد تهران غرب،و عضو هیات علمی، استادیارلیلا زارع:

Email :Zare@wtiau.ac.ir

چکیده

نهفته محله تاروپود در ساکنان فرهنگ و گرددیم محسوب شهر هر بخشاتیح عناصر ازی شهر یهامحله

تعلق حس کاهش موجب بناها، ساخت در طراحان زدگیشتاب وی شهری زندگ در نینو یهایفناور ورود. است

ی خیتار یهامحله کهی روزگار خاطر نیهم به. است شدهی اجتماع تعاملات کاهش و یزندگ طیمح به ساکنان

دچار ،ساختار یختگیگسازهم وی ناکارآمد خاطر به بودند، ساکنان اصالت و شیآسا ت،یامن نماد عنوانبه

مقاله نیا .شودمی شناخته هامحلهاز دسته نیا دری اصل معضل عنوانبهشده و ساکنان ییجاجابه وی داریناپا

کردیروبا تهران شهر 12 منطقه دری فردوس ۀمحلی خیتار بافت در اصالت یهامؤلفهیی شناسا هدف با

شیب سکونت ۀسابق کهمذکور ۀمحل ناساکن از نفر هشت منظور نیبد. است شده انجامی فیتوصی دارشناسیپد

و پرسشنامه از استفاده با و انتخاب هدفمند یریگنمونه روشا ب داشتند، را همحلاین در سال پنجاه از

یهادادهتحلیل افزارنرم شدند و نتایج در یسازادهیپو مکتوبی، آورجمع اطلاعات ،یفرد قیعم یهامصاحبه

بیانگر هاداده تحلیل از حاصل نتایج .گرفتند قرار تحلیل مورد کلایزری گانۀهفت روش به و 2کیوداکیفی مکس

شهروند عنوانبه زندگی برای انسان تربیت در مؤثر عامل ،فردی هایویژگی از یکی عنوانبه اصالتکه است آن

حراست و حفظ روازاین. داشت خواهد جامعه در انسانی عملکرد و رفتار بر کنندهکنترل نقش و بیرونی جامعۀ در

عملکردی و رفتاری هایویژگی دستخوش که محلهاین در موجود تاریخی ارزش با هایمکان و ابنیه آثار، از

خواهد دیگر نسل به نسلی از اصالت انتقال ملزومات از فضا، حسی غنای و ماندگاری بر علاوه هاست،انسان

.بود

پدیدارشناسی، کلایزریرویکرد ، فردوسی محلۀ ،اصالت، بافت تاریخی واژگان: کلید

09121309059: قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، طبقۀ چهارم، شمارۀ تماس: نوسندۀ مسئول -1

2- MAXQDA

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

1 / 23

413 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

مقدمه

های گردد و فرهنگ ساکنان شهری، در تاروپود محلهبخش هر شهر محسوب میهای شهری از عناصر حیاتمحله

های شهری جدید بنا به های شهری و ایجاد بافتشهری نهفته است. رشد شهرنشینی، افزایش تحولات در بافت

ها در اذهان عمومی ه و حضور آنشهر گشت های قدیمیو نادیده گرفتن بافت توجهی موجب کمتقاضای ساکنان،

زدگی طراحان در های نوین در زندگی شهری و شتاببخش فراموش شود. ورود فناوریعنوان یک عنصر هویتبه

و کاهش تعاملات اجتماعی شده است. به شانیزندگساخت بناها، موجب کاهش حس تعلق ساکنان به محیط

عنوان نماد امنیت، آسایش و اصالت ساکنان بودند، به علت های تاریخی بهروزگاری که محله ،همین خاطر

. بر این اساس ناپایداری جایی ساکنان گشته استگسیختگی ساختارشان، دچار ناپایداری و جابهناکارآمدی و ازهم

ها شناخته عنوان معضل اصلی در این دسته محلههای دارای ارزش تاریخی بهجایی ساکنان در محلهو جابه

هامحلهساکنان از این دسته ییجاجابه. معضلات کالبدی، احساسی و عملکردی موجود در محله باعث شودمی

ناخوانا دالاحداثیجدارزش بنای تاریخی موجود در محله، ایجاد ساختمان زوال. گرددیمو خالی شدن از سکنه

و تصورات ذهنی موجب هاخاطرهبا بنای تاریخی موجود در محله، عدم یکدستی ساختار اجتماعی، از بین رفتن

. گرددیمدارای ارزش تاریخی و در نهایت از بین رفتن اصالت محله تاریخی یهامحلهافراد در عدم سکونت پایدار

بدون و ساکن و یطیمحستیز همیشگی یهاتیمحدودبا ههمرا آن در زندگی که نیست یاجامعه داریپا ۀجامع"

ییهاروش و هاراه دنبال به و داده را تشخیص رشد یهاتیمحدود که است یاجامعه برعکس بلکه ،رشد باشد

(.48: 1،9991کومر) "رشد باشد برای جایگزین

رضایت خود محله و خانه در زندگی از ساکنان که شودیم محقق زمانی محله یک در اجتماعیکالبدی پایداری"

ملاتتعا زمان گذشت با این حالت در .ببرند لذت خود محله در شدن ماندگار و همسایگی از باشند و داشته

کنندیم پیدا خاطرتعلق خود به محله نسبت ساکنان و شودیم بیشتر محل در هاتیفعال انجام به نیاز و اجتماعی

یک یپایدار دلیل و اصلی شاخص همان این کرد؛ مشارکت خواهند محله وضع بهبود و نگهداری در آن پی در و

ۀ در ناحی فردوسی ۀاین پژوهش، محل مطالعه مورد ۀ(. محدود10: 1393،کلانتری و درخشانی) "بود محله خواهد

. لذا توجه به دهدیمرا بافت تاریخی تشکیل محلهاین ۀتهران است که قسمت عمد 12یک شهرداری منطقه

های شاخصه شوند و تأکید بر حفظ و پایداریبافت تاریخی در هر شهر که دربرگیرنده اصالت آن شهر محسوب می

شناسایی شود. هدف کلی در این پژوهش،عنوان ضرورت و اهمیت قلمداد میهای بافت تاریخی بهاصالت در محله

صول شناسایی مکانی برای انسان است که مح همچنینعلق به ماندگاری ساکنان و افزایش احساس تبر مؤثرعوامل

بافت تاریخی در نظر گرفته شده است. اصالت در یک محلۀ یهاشاخص و کنانسا افکار تاریخی، یهامحله در نهفته مفاهیم از توانیم چگونه که استاین پژوهش این اصلی سؤال

باشد؟ رانته تاریخی بافت یهامحله اصالت ۀکنندانیب که نمود شناسایی را ییهامؤلفه نظرانصاحب یهادگاهید

: است ضروری ذیل فرعی سؤال به دادن جواب اصلی سؤال پاسخ به دستیابی برای

دارد؟ نقش محله اصالت یهامؤلفه در تهران شهر تاریخی بافت یهامحله کالبدی و ادراکی یهاجاذبه چگونه

1 Coomer

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

2 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 414

1در زبان انگلیسی است با مفهوم اصالت بخشی Authenticityمفهوم اصالت در این مقاله که مترادف است.

شده در خصوص اصالت در متفاوت است و مفهوم و معیارهای ارائه 1987در سال 2شده توسط نیل اسمیتمطرح

ای به شناخت مفهوم اصالت از نهاد فردی و اعتقادی انسان پرداخته و صورت کاملاً ریشهرو بهپژوهش پیش

کند. هایی را بدین منظور ارائه میتأثیرات فرهنگی و هویتی حاصل از آن را در محله شناسایی و درنهایت شاخصه

بیان دار بودن، نیک نژاد بودنبا اصل بودن، اصل داشتن، اصیل بودن، ریشهبه معنای در فرهنگ فارسی عمید

نژاده بودن ، اصیل - 1کند: )آ لَ( در فرهنگ معین اصالت را چنین تعریف می و (165: 1362)معین، شده است

(.5258: 1383)معین، "نجابت داشتن . - 2بودن .

پردازانهینظر اصالت مکان از دیدگاه

هاآن در که شناختیروان و اجتماعی فرآیندهای و هافعالیت از ایرشته با بلکه فیزیکی، ایمجموعه با تنهانه مکان

معانی از پر بلکه نیست، فیزیکی ویژه هایمحل شامل یا و متضمن تنها مکان .شوندمی مشخص گیرند،می انجام

: 2002، 3استدمن)دارند مشخص مجموعه یک درباره افراد که است احساساتی و عاطفی یهایبستگدلنمادین،

های انسان معنا پیدا کرده فعالیت جهیدرنتاست که شدهفیتعرعنوان فضایی ی بهشناسانسانمکان از نظر (.578

میکنیمشود که زمینه، فعالیت، رفتار و احساسات را با آن مرتبط فضا وقتی مکان می (.121: 2005، 4نوا)است

زنده با ساختارها و منابعی است که تعاملات درونی گروه از مکان بیانگر رابطۀ (.2: 2010، 5خازانچی و آرورا)

بط انسانی، رواۀ تجرب بر اساسمکان مرکز معنا . (122 :3200، 6فیت پاتریک)کندها پشتیبانی و حمایت میآن

آزادی واقعی مستلزم تعلق داشتن است و سکونت به معنی "(. 6 ؛1977 ،7توان)اجتماعی، احساسات و افکار است

شده ک مکان حفاظتیدگر سکنا گزینی را به معنی بودن در صلح در یک مکان واقعی است. هایتعلق داشتن به

، ان اثر متقابل احساسات و هیجانات، اعتقادات و دانشتعلق مکانی مانند حس مک(. 130: 1382ی،ی)پرتوداندیم

فردی متکی است ۀتعلق مکانی به احساس و تجرب (.6 ؛6200 ،8هلپنی)به یک مکان خاص است رفتار و عمل

ی مشارکتی فرد هاتیفعالاین حس تعلق موجب برانگیختن و به سکونت طولانی فرد در آن مکان بستگی ندارد.

اجتماعی ۀسرمایتعلق مکانی، هویت مکانی، حس اجتماعی و .گرددیمی اجتماعی هاتیفعالدر جهت افزایش

، ی گوناگون محیطی، اجتماعیهاجنبهعنوان عناصر حیاتی در زندگی محیطی فرد است که موجبات ارتقاء به

ی روزمره را هاتیفعالیک سکونت معمولی با کندیماین عناصر این امکان را فراهم .شودمیسیاسی و اقتصادی

.(336-335 :2006 منزو و پرکینز،)محلی تبدیل کندبه سکونتی همراه با مشارکت در فرایندهای اجتماعی های حس تعلق مکان موجب اتصال مردم و مکان در فعالیت .حس تعلق مکان در ایجاد هویت مکان نقش دارد

و کنندگاناستفادهگردد. حس تعلق مکان توانایی مکان را جهت برآورده ساختن نیازهای روانی مشترکشان می

1- Gentrification

2- Smith Neil

3- Stedman

4- Nova

5-Arora & Khazanchi

6 - Fitzpatrick

7- Tuan

8- Halpenny

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

3 / 23

415 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

جاد یمختلفی باعث ا یندهایعوامل و فرآ (.156 :1220 ،1اوجان)کنداحساساتشان تکمیل میبرآورده کردن

امر خاطرات نیو هم گرددیجاد خاطرات مثبت میع در رخدادهای مثبت موجب ایوقا" .شوندیتعلق مکانی م

ت مکانی یجاد هویو موجبات ا دهدیم را افزایشن امر تعلق مکانی ی. اکندیجاد میمثبتی را در افکار فرد از مکان ا

به نظر توان، .استاز ملزومات خاطرات مثبت ،(یدارشهی(. حس اصالت )ر319 :1384)رضازاده، شودمی

به معنای احساس بودن در د با مکان است. اصالت در مکان به معنای همبستگی و یکی شدن فر یدارشهیر

نیست و شخص جزئی از مکان یابین شخص و مکان فاصلهموطن به شکلی ناآگاهانه است. در چنین شرایطی

یاعتنائیطور ذهنی، حالتی است که با ببه بلندمدت در یک مکان جغرافیائی و عینی سکونت طوربهاست . اصالت

در موطن خود بودن اصیل بودن در اصل به معنی کاملاً .دیآیبه گذر زمان به وجود م یتوجهیو ب به جهان کلاً

بنابراین چنین نگرشی اشتیاق و علاقه را به کشف آنچه در ورای مکان و زمان عنی ایمن و آسوده بودن.ی ،است

اشیه بودن است که در آن شخصیت انسان با محیط اجتماعد. اصالت وضعیت نیندیشبردیحاضر است از بین م

تنیدگی شخصی ارتباط درهم و موقعیت، منظر عنصر سه تعامل از مکان حس .(6 ؛1980 توان،)زدیآمیدر هم م

و اتیتجربنیست. چنین مکانی مخزن خاطرات، کافی مکان حس خلق برای ییتنهابهها آن از هرکدام که دارد

داری انسان را به یک مکان خاص این مکان روابط اجتماعی، خانوادگی و ریشه گردد.ی مشترک انسان میاهایرؤ

ها مراقبت به همین خاطر از نظر عاطفی، فرهنگی و معنوی بیشتر از آن کند.و افراد را ایجاد می

مالکیت، کالبدی، سالواسن، شخصیت نظر گفت که از توانیمبر این اساس (.54 ؛2006 ،2سالوسان)کنندیم

اجزای ،جمعی و خصوصی فضاهای و آسمان، خورشید گیاهان، آب، مانند طبیعت رفاهی، وسایل و ساکناناصالت،

فضاهایی که طورکلی به(. 47 :1392، کاشی و بنیادی)مؤثرند مکان حس خلق در که هستند مکان دهندهلیتشک

است روشن .گرددیرفتارهای اجتماعی و فرهنگی همخوانی داشته باشد، موجبات ایجاد حس تعلق م با عادات و

حس مختلف سطوح در رگذاریتأث و عوامل بوده مختلف شدت و سطوح دارای مکان حس مانند مکان هم هویت که

مکان یکبر هویت طراحی فرآیند یریگشکل این عوامل در بنابراین .باشندیم مؤثر هم مکان هویت در مکان،

( 1) شکل .هستند مؤثر

مکان تعلق و مکان افزایش هویت ( فرایند تأثیر اصالت در1شکل)

1 - Ujang

2 - salvessen

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

4 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 416

یالمللنیبی هاونیکنوانسو منشورها اصالت از دیدگاه

یتریجد صورتبه تاریخی یشهرهاو بناها از حفاظت برای یالمللنیب یهاجنبش بیستم میلادی، قرن در

ونیز قطعنامه (،1931) آتن ۀقطعناممانند ی،المللنیب یمنشورها متعاقباً توجهات، این ۀجیدرنتگرفتند. شکل

توجه تاریخی هایبافت و بناها مرمت و تاریخیبناهای از حفاظت بر ترتیب به که تدوین گردید، (1964)

مبتنی بود و بر حفاظت و مرمت 1931در سال آتن. منشور ونیز بر بازنگری منشور (3 :1397 ،مهدیزاده)کردیم

کهطوریبه شد صورت کالبدی مطرحمفهوم اصالت در ابتدا به(. 45 ؛7200 ، 1ژاکیتو) اثرهای تاریخی متمرکز بود

ی قدیمی و میراث دار برای نسل جدید هاسنت ۀعنوان شاهد زندی تاریخی بههاساختمانمنشور ونیز بر اهمیت

ی معماری منفرد هاساختهشامل تنهانهمفهوم اثر تاریخی (.2020 ،2ایکوموس)کند ، بحث میاندماندهیباق

بلکه فضای شهری و مناظری را که گویای یک تمدن خاص، یک تحول مشخص و یا یک حادثه تاریخی ،شودمی

دهندهنشانشود. تعریف اصالت، بر مبنای منشور ونیز، ، نیز میاندگرفتهمعنی و مفهوم فرهنگی به خود مروربهکه

ی که ااستفادهتاریخی به خاطر تاریخی بودن و چگونگی کاهش روند فرسایش اموال میراث است. حفظ بناهای

که اذعان داشت توانیم واقع در (. 48 ؛0142 ، 3پلوییت)شودبه جامعه برسانند آسان می توانندیماز آن بناها

در نظر گرفته است و اولویت را در هاساختمانعنوان نیروی محرکه برای حفظ میراث منشور ونیز جامعه را به

جهت حفاظت بناهای میراثی، عوامل اجتماعی متعددی درواقعقرار داده است. هاساختمانسودمندی اجتماعی

(. 930-929 :2019 یزدانی مهر،)قرار گرفته است توجه موردمنشور ونیز پردازانهینظرتوسط نویسندگان و

هدف از حفاظت، حفاظت است و هدف از مرمت، کهطوریبهمنشور ونیز بین حفاظت و مرمت تمایز قائل شد

ی یک بنای تاریخی است. منشور ونیز نقش مهمی در تدوین شناختییبایزپرداختن به ارزش تاریخی و

، 1972در سال (.203 ؛1620 ،4وانگ) منشور بورا استرالیا داشت ازجملهی حفاظت المللنیبی هااستیس

در میراث جهانی ۀعنوان یکی از سه بازوی مشاوره به کمیت( بهکومیراث جهانی )یونس ۀکمیت ی از سوایکوموس

ایکوموس،)ی شدگذارنامگی المللی مطالعه، حفظ و مرمت آثار فرهنجهانی حفاظت و مرکز بین کنار اتحادیۀ

، "طراحی"را معرفی کرد: رای ارزیابی صحت در ساختار میراث ( چهار معیار ب1978)کمیته میراث جهانی (.2020

، مفهوم 2005ی عملیاتی میراث جهانی در سال هادستورالعمل. گفتنی است در "تنظیمات"و "کار" ،"مواد"

فدائی نژاد و حناچی، (عنوان توانایی اموال برای انتقال اهمیت فرهنگی یک مکان تعریف کردبه توانیماصالت را

ریزی ، مرمت و برنامهمات مربوط به حفاظت، نقش اصلی اصالت در کلیه مطالعات و اقدا5. در سند نارا)87: 1393

، مراقبت از اصالت در روند 1996در سال آنتونیوسن ۀهدف بیانی های تاریخی است.بناهای تاریخی و محوطه

های اجتماعی و هویت، توجه به اصالت مناطق اطراف آن حفاظت میراث فرهنگی و توسعه پایدار، توجه به ارزش

(.86 :2020 ،احتشامی و سلطان نژاد)های غنی معنوی تاریخی استو ارتباط با ارزش

1- Jokilehto

2- ICOMOS

3- Plevoets

4- Wong

5- Nara

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

5 / 23

417 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

های فلسفیمکاتب و نظریه اصالت از دیدگاه

انسانی است که تمامی توان گفت های فردی انسان اصیل تداعی گشته و میمفهوم اصالت در خصوصیات و ویژگی

عنوان یک الگوی مطرح صورت هماهنگ در او تجلی پیدا کرده و بهطور کامل و بههای انسانی بهمظاهر و ارزش

قرآن هدف از است. انسان آرمانییا ن کاملانساکه بیانگر آیدحساب میو تأثیرگذار برای سایر افراد بشر به

، و اللهفهیخل آفرینش آدمی همانا رسیدن به کمال و سعادت جاودان است، از همین رو از آدمی با القابی همچون

خویشتن، یکی از چهار رابطه معنوی است که در با انسان رابطۀ (.48-47: 1397)رهنمایی، کندیاد می الله یآصف

شهریاری راستی، نیک، اخلاقی، اندیشۀ فضایل به را انسان خویشتن، از انسان داراست. آگاهیآیین زرتشت

در نیکی، به انسان گرایش موجب اخلاقی، این فضایل کسب گرداند.می آراسته جاودانگی و رسایی مهر، اهورایی،

گردد می وی رستگاری و انسان معنوی تعالی موجب خود امر این .شودمی رفتارش و گفتار اندیشه،

(.73 ؛0520 ،1چاکاواکی)آن است بودن مدارانسان چینی فلسفۀ ویژگی ترین(. مهم65: 1382نسب،)رستمی

برخلاف هر آنچه از و دهد انجام است طبیعت اقتضای هر آنچه ستیبایم دائویی، مکتب کامل دیدگاه انسان

(. مکتب کنفوسیوس مبتنی بر آداب و اخلاق 69: 1392کند. )توکلی و کاظمی، طبیعت است، پرهیز اقتضای

شود، کسی است که خود را کاملاً با نامیده می "انسان برتر"پیشینیان است. انسان آرمانی در مکتب کنفوسیوس

، پس از در دین یهود(. فرد در مسیر کمال 103: 1382قرائی، ربیتی تطبیق داده باشد)این نظام اخلاقی و ت

رسد که باید در به دست آوردن ای میمال عقلانی و پیروی از دستورات شریعت، به مرحلهگذشتن مراحل ک

2کلنر) فضایل اخلاقی همچون مهربانی، درستکاری و عدالت تا آنجایی پیش رود که بتواند با خداوند برابری کند

و توجه این مکتب بیشتریندر منزلت انسان استوار است اومانیسم مکتبی است که بر ارج نهادن به(. 1990 ،

و قدرت است. مکتب نهاده بنا شخص منویات و منافع ارضای مطلقِ و قدرت کسب و بردن لذّت بر را تمرکز خود

از نه شود صادر قدرت، از روی که چیزی هر قدرت مکتب .هستند اومانیسم دهییزا نیز اگزیستانسیالیسم مکتب

اگزیستانسیالیستی یهامکتب .است و سعادت کمال برساند، قدرت به را انسان که چیزی آن یا زبونی، و ترس روی

(. با بررسی مکاتب 151-1390:142)خندقی، ورزندیم او تأکید برتر سعادت عنوانبه انسان کامل آزادی و اراده بر

ی و منشورهادر خصوص اصالت از دو منظر میراث و نیز پردازانهینظرهای فلسفی و ادیان دینی و نظریه

است. شده ( ارائه1و در جدول ) افتیدرهای بافت تاریخی های اصالت در محلهی، مؤلفهالمللنیبی هاونیکنوانس

1- Chakravarthi

2 - Kellner

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

6 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 418

بافت تاریخی هایمحلهاصالت در هایمؤلفه (1جدول )

سنجه شاخص معیارها مؤلفه

یبای

زی

یخت

ناش

عینی

بدنه ارتفاع تناسبات - مسیر پیوستگی بدنه- شهری فضاهای کالبدی محدوده

شهری ساختار - محله بندی استخوان و سازمان و وحدت- تعامل و مکث برای مناسب فضای

فضایی یکپارچگی

تاریخی باارزش بناهای وجود ساخت قدمت

شهری مراتب سلسله کم افراد و معلولین برای خیابان سازی مناسب

انسانی مقیاس رعایت - توان

و مواد - مادی شواهد ساخت انسان هانشانه و نمادها

معابر شکل و طرح - طراحی مصالح

کف بان سایه - شهری مبلمان - نورپردازی

سخت و نرم جداکننده - سازی

گیاهی پوشش ساخت طبیعت هانشانه و نمادها

ذهنی نظافت و نگهداری شهری سرزندگی و جذابیت

المان و یادبود معنوی و شناسانه زیبایی باورهای

ی ادراک

-

یرفتار

تاریخی هویت ادراک

مکان

- تاریخی و فرهنگی رویدادهای و هاارزش

سنتی هاییینآ و مراسم برگزاری رسوم و آداب - هایینآ

ای زمینه هویت ادراک

مکان

خیابان نگهداری و پاکیزگی اخلاقی پسندیده صفات و هاارزش

تاریخی باارزش بناهای وجود تاریخی باارزش بناهای

شهری یهانشانه و نماد

جمعی یهاخاطره تعلقات

خوانایی بعد ادراک فضا در پنجگانه حواس درگیری تشخیص قابل هویت - یابی جهت

مکان از ذهنی تصویر

یعملکرد

- ی

فعالیت فرهنگی - اجتماعی

مردم حضورپذیری اجتماعی مختلف اقشار حضورپذیری

مردم حضورپذیری اجتماعی امنیت و نظارت

مداری پیاده از حمایت جذب نقلیه، وسیله پارک تسهیلات

عمومی، ونقل حمل امکانات،تسهیلات

گره فرهنگی و عمومی تجمع مراکز

و زمینه اجتماعی یهاارزش - هاروش و رسوم و آداب

جامعه سنتی هاییینآ و مراسم برگزاری

اجتماعی هاییتفعال و تعاملات

اجتماع حس و اجتماعی گروه یک قلمرو

فعالیتی

فعالیتی و رفتاری تنوع

فروشی خرده خلاء نبود هایکاربر اختلاط و گوناگونی

مردم حضورپذیری مداری پیاده جاذب هاییکاربر وجود

عملکردی جمعی عملکردهای در فعالیت

عمومی نقل و حمل هاییستگاها وجود پذیری دسترس

ارائه کرد. به 1980توآن در سال یف ویبار نینخست یرا برا "1یدارشهیر" اصالت یا اصطلاحبه لحاظ پیشینه،

به معنای ی( دارشهیریکی شدن فرد با مکان است. اصالت )در مکان به معنای همبستگی و یدارشهیر نظر توان،

1-Rootedness

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

7 / 23

419 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

نیست و شخص یاموطن به شکلی ناآگاهانه است. در چنین شرایطی بین شخص و مکان فاصلهدر احساس بودن

2018در سال " ژائو ،میراث فرهنگی در حوزه در خصوص مفهوم اصالت (.6: 1980 ،توان(جزئی از مکان است

ینانلو در پکن در گذشته و حال با استفاده از نظر تئور ۀمنطق یخیمنطقه تار یرهنگف راثیم یضمن بررس

انداز چشم یطرح کلپرداخت منظر ی آن منطقه، از سهاصالت مکان لیوتحلهینسبت به تجز "اصالت سازنده"

یمعمار یبازساز یطور عمده بر روبه یخیمناطق تار یژائو معتقد است نوساز .پرداخت اطیو الگو داخل ح ابانیخ

و ییحس تعلق فضا شیافزا جادیمنطقه باعث ا یفرهنگ یفضا یها تمرکز دارد. ارتقامغازه دمانیچ ییو بازآرا

و حناچی در سال نژاد ییفدا.)10: 2018، 1ژائو(کندیم فایرا ا یشتریکه اصالت ب شودیم یاعملکرد منطقه

لیتحل کیو تکن یگیری از راهبرد استدلال منطقو با بهره یفیک قیروش تحق به ،یفرهنگ راثیم ۀدر حوز1393

یقیدارد که حقمی انیدانند و بدر ارتباط می قتیو حق رییتداوم، تغ میاصالت را با مفاه یمحتوا و استنتاج منطق

،یاثر اشاره دارد. اصالت و درست یذات اصل یشده از سودر چارچوب تعیین رییبودن اثر به تداوم آن و نه تغ

مفهوم اصالت در خصوص .)85: 1393فدائی نژاد و حناچی، (است یفرهنگ راثیم ریذخا یابیای مهم در ارزجنبه

ارائه و اصالت مفهوم شناخت پی معماری در دکتری ، در رساله1396نیلی و همکاران در سال ،معماری در حوزه

در علم 2پاین و گیلمور پرداخته و از ژانرهای اصالت برندفرهنگی میراث ذخایر ارزیابی بناها در آن در هایشاخصه

2010در سال 3کورال و وسنا زابکار سمفهومی استفاده کردند. توما چارچوب عنوان، به2007در سال اقتصاد

کنندیمرا پیشنهاد کنندهمصرفارتباط و مفهوم اصالت در گردشگری فرهنگی براساس مدل مدیریتی مبتنی بر

مفهوم در خصوص .)10؛2018و زابکار، توماس (ی بین انگیزه فرهنگی و وفاداری استاواسطهکه در آن اصالت،

با مرور متون یی و و استقرا یاسیاستدلال ق ۀیبر پا 1391زبردست در سال ران،یدر اشهرسازی ۀدر حوز اصالت

استخراج و ضمن در نظر را ( در اصفهانع)ی امام عل دانیم یایاصالت طرح اح یارهایمع ،مرتبط یو تجرب ینظر

یخیاصالت طرح اجراشده در بافت تار یارهایمع یسلسله مراتب ندی، به روش فرایخیهای بافت تارگرفتن ویژگی

ری، زارهایمع تیاهم بی، ضرا(EC) افزارنرم یریکارگو به ییدودو سهیمقا سیسپس بر اساس ماتر کرد. یابیرا ارز

بودن گانهیو تیهو سحس تیحفظ و تقو یاصل ارینهایت سه مع درکردند. محاسبه تریفرع یارهایو مع ارهایمع

)زبردست و نمودندبا اصالت ارائه یشهرساز یراهکارها تیضد اصالت و رعا کردیاز چهار رو یرویمکان، عدم پ

خود عتیبا طب سازگار داند و اصالت هر فضا رافضا می یفیزاده اصالت را از عوامل کینق (.16: 1391امامی،

ذکر ضاماندگار ف ییبایز یارهایالگو بودن را از مع یدارا یعنیزاده، اصالت داشتن یطورکلی نقبهپندارد. می

های بافت یفضا تیبه مفهوم مرمت بافت و ارتقاء مطلوب دنیبخش تیفیک ۀزمین در .)66: 1379نقی زاده، (کندمی

از دو منظر به یقیو با استفاده از مدل تطب لیروش فرا تحل ی، بر مبنا1391و همکاران در سال مسعود ،یخیتار

حس تعلق به شیکند که افزامی انیب ی واز منظر علوم رفتار یگریو د یآن توجه کرده است: از منظر کالبد

اصالت میو تفه ییبایادراک ز شیگردد که باعث افزاهر محله می یبرا یمشخص مکان تیهو جادیمنجر به ا ا،فض

با توجه به تحقیقات و مطالعات مختلف صورت گرفته در .)271: 1391مسعود و همکاران، (گرددبافت می کیدر

اذعان داشت درزمینه شهرسازی، پژوهشی توانیمخصوص مفهوم اصالت چه از نظر ماهیتی و چه از نظر حفاظتی

1 - Zhao

2 - Gilmore and Pine

3-Tomaz Kolar, Zabkar Vesna

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

8 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 420

کننده مفهوم اصالت در یک محله بافت تاریخی ارائه نماید، انجام نشده است و در این خصوص معیار و یانکه ب

کننده مشخصه اختصاصی های اصالت که بیانای نیز مطرح نشده است. این پژوهش به دنبال شناخت مؤلفهمؤلفه

های برای این مفهوم است.هر پدیده در بافت تاریخی و تعیین مؤلفه

وش تحقیقر

محدوده موردمطالعه

توجهی از بافت و هسته تاریخی شهر تهران از جمله مناطقی است که بخش قابل دوازده شهرداری تهرانمنطقه

ای را در خود متمرکز کرده است.داده است و بسان قلب این شهر مراکز و کارکردهای گستردهرا در خود جای

محصور ایقریهصفویه دورههسته تاریخی شهر تهران است که در دربرگیرندهدوازده شهرداری تهران، منطقه

تقسیمات . براساس(3: 1386اهمیت یافت)باوند، شاهناصرالدینقاجاریه دارالخلافه شد و در دوره دوره بود, در

منطقه، این یک ناحیه که است محله13 و ناحیه 6 دارای 12 منطقه تهران، شهر 12 منطقه شهرداری شهری

از محلات قدیمی تهران محسوب شده و قسمتی از فردوسی محله است فردوسی و بهارستان محله، دو دارای

(2شکل) .محله دولت بوده است

12منطقه در فردوسی محله موقعیت .(2شکل)

از این نفر بوده است که 240909تهران 12مرکز آمار ایران، جمعیت در منطقه 1395بر اساس سرشماری سال

درصد از ساکنان 49,3نفر معادل 118788درصد از ساکنان را جنس مذکر و 50,7نفر معادل 122121تعداد

نفر بر هکتار به عنوان تراکم موجود در 151طبق اطلاعات مرکز آمار ایران تشکیل داده است. مؤنثرا جنس

.منظور شده است 12منطقه

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

9 / 23

421 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

12فردوسی منطقه محله ( وضعیت جمعیتی 2جدول )

ایران( آمار مرکز 1395 سال نبع : )سرشماری

داده و روش کار

های مؤثر اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی است که موجب هدف آرمانی از پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه

ارتقای کیفی آن محله گردد. پژوهش حاضر با رویکرد پدیدارشناسی از نوع توصیفی است که برای دریافت

که خود این تجربه را ردیگیمی زیستی از طریق مصاحبه با افرادی صورت هاتجربهیا اولدستی هاتجربه

ی اطلاعات در این آورجمعگشتن به ارتباط خالص و حقیقی با پدیده و کسب و نائل. بدین منظور برای اندداشته

نیمه ی عمیق )هامصاحبه، تجارب زیستی، طراحی و انجام هاطیمحو هامکانی مشاهده دقیق هاروشپژوهش، از

گیری در این پژوهش از نوع شوندگان استفاده گردید. نمونهمند( برای دریافت عقاید و افکار مصاحبهساخت

گیری معیارمحور یا هدفمند صورت گرفته است.چراکه در تحقیق پدیدارشناسی از این راهبرد برای گزینش نمونه

که در این خصوص اطلاعات دارند تعیین و افرادی شودیافراد استفاده م 1و معانی ذهنی و تجربه زیسته هانمونه

کند تا اطلاعات جدیدی پدیدار نشود و به عبارتی تا زمانی ادامه پیدا می هانمونهاند. فرایند گزینش شدهو انتخاب

گیری هدفمند بر به روش نمونه سؤالاتی عمیق پس از طراحی هامصاحبهبه اشباع برسد . برای انجام هاداده

پنجاه حدود)نفر از بین زنان و مردانی که حداقل دو نسل این افراد هشتع نظری، اطلاعات اساس منطق اشبا

نیز مورداستفاده قرار 2شیوه گلوله برفیطور همزمان ، انتخاب شدند.البته بهاندبودهدر این محله ساکن (سال

ه برفی لو نمونه مانند گلو شوندمیاعضای آینده نمونه از اعضای سابق نمونه انتخاب در روش گلوله برفی، ،گرفت

ز افراد خواسته شد تا افراد دیگری که شرایط تحقیق را دارا هستند، به پژوهشگر ، اشوندمی تربزرگبزرگ و

معرفی نمایند. در مصاحبه انجام شده با این افراد، ضمن آشنایی اجمالی و اولیه با میدان موردمطالعه و زوایای

کنند. گفتنی است ان میتفصیل بیدگان تجربه زنده خود را از پدیده موردبررسی، بهکننمختلف موضوع، شرکت

این تعداد مصاحبه، به گفته کرسول، در پژوهش پدیدارشناسی امری پذیرفته است و فرایند گرداوری اطلاعات

4و ریمن 1984در سال 3های عمیق با حدود ده نفر است. برای نمونه داکزدر این روش، عمدتاً شامل مصاحبه

".)2016، 5کرسول و پوث(کند توصیه میمطالعه سه الی ده نفر را برای پژوهش پدیدارشناسی 1986در سال

سال داشتند 50بیش از حدوداًاین اساس به کمک دبیر شورایاری محله فردوسی، ساکنینی که قدمت سکونت بر

گفتنی است به دلیل به حد اشباع رسیدن مطالب بیان انجام شد. گیرینمونهشناسایی و به روش گلوله برفی

پدیدارشناسی توصیفی "، امکان افزایش تعداد افراد مورد مصاحبه توصیه نشده است.شوندگانمصاحبهشده توسط

نوع .بیندمیآیینه مانندبهزتابنده را دارد و ذهن انسان را یک با هاپدیدهبر وجود یک ذات مشترک در تأکیدکه

1 -Lived Experience

2 -Snowball sampling

3 -Dukes

4 -Riemen

5 -Creswell and Poth

خانوار تعداد نسبت جنسی زن تعداد مرد تعداد منطقه جمعیت کل

12منطقه 240909 122121 118788 79105 103

فردوسی 7638 4151 3486 2350 119

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

10 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 422

در دست نباشد و یا مبهم باشد و یا بخواهیم ایپیشینهاز یک مفهوم یا پدیده اصلاًکه شودمیدر صورتی استفاده

، 1راپورت و وین رایت("آورده شود دست بهیک پدیده بیشتر شود و ابعاد کلی آن را مختلففهم ما نسبت به ابعاد

.(3جدول ).)236-228؛2006

شوندگانمصاحبه هایویژگیتوصیف .(3جدول )

صورت متغیر از بیست به مصاحبه هر و گردآوری شدند پرسش دوازده مبنای بر عمیق مصاحبه وسیلهبه هاداده

کنندگان به ضبط صدا،صورت تمایل مشارکتدر که است ذکرشایان نکته این .کشید طول دقیقه الی یک ساعت

پیاده، هاییبرگه روی روز، همان مصاحبه هر محتوای و ضبط تکبهتک و صورت شنیداریبه هامصاحبه

پژوهشگر پدیدارشناسی، در".شدمی افزوده هاآن به لازم هاییادداشت و گرفت صورت هاآن هایی رویکدگذاری

هاآن با چندین مصاحبه یا کنندگانمشارکت با مصاحبه یک تنها یعنی ها،داده یگردآور ساده شکل از تواندمی

شد. استفاده کلایزی ایمرحله هفت روش از هاداده وتحلیلتجزیه برای .)2016کرسول و پوث، ( "کند استفاده

دستیابی به یک منظور : بهخواندن پروتکل -1ا بدین شرح بود:هوتحلیل دادهکلایزی تجزیه مراحل هفتگانه

،خوانده را)پروتکل( مطالعه در کنندهتوسط شرکت شدهارائه هایتوصیف احساس و مأنوس شدن با پدیده، تمام

با پدیده مرتبط مستقیم که را عباراتی و و جملات مراجعه هاپروتکل از یک هر : بهاستخراج جملات مهم -2 شد.

موضوعات) هاتم -4 مهم توجه شود. از جملات یک هر معنای معانی: به کردن فرموله -3 شد. استخراج است،

هاتم از هاییخوشه را در هم به مرتبط و شده فرموله معانی و تکرار نموده پروتکل هر برای را فوق : مراحلاصلی(

فرموله .پدیده: ذاتی ساختار -6 موردپژوهش موضوع از توصیف جامع یک قالب در نتایج تلفیق -5 قرار داده شد.

موردمطالعه. Gپدید اساسی ساختار از و روشن صریح بیانیه یک صورتبه مطالعه پدیده تحت جامع توصیف کردن

و مصاحبه متعدد و یا منفرد مصاحبه یک انجام و کنندگاناز شرکت یک هر به مجدد اعتبارسنجی: مراجعه -7

نهایی. انجام اعتبارسنجیها و اقدام جهت یافته مورد در را کنندگانیافتن نظر شرکت باورپذیری،"چهار شاخص که دارای (1994) 2لینکلن گوبا و معیارهای از هاداده به اعتمادبخشی و اعتبار برای

ها بدین شرح بود:داده به اعتمادبخشی و مراحل اعتبار استفاده شد. "پذیریانتقال و تأییدپذیری ، اعتباربخشی

1 -Rapport & Wainwright

2- Guba and Lincoln

شماره سال -سن تیجنس تحصیلات / شغل سال -سابقه سکونت در محله

1 70 زن دارخانه -دیپلم 50

2 70 مرد دارمغازه -دیپلم 57

3 70 مرد دارمغازه -دیپلم 70

4 67 زن دارمغازه -دیپلم 67

5 87 مرد بازنشسته-کارشناسی 51

6 77 مرد دارمغازه -دیپلم 55 حدوداً

7 79 مرد دارمغازه -دیپلم 49

8 58 مرد دارمغازه -دیپلم 48

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

11 / 23

423 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

ها داده آوریجمع در مدتطولانی صورتبه پژوهشگر درگیر و غرق شدن ضمن پژوهش، کردن باورپذیر منظوربه

از افراد مختلفی که با موضوع درگیر بودند و شناخت کافی داشتند، استفاده شد. همچنین محققین و مشاهدات،

مک گرفته شد. ها( کها، تفسیر و تحلیل دادهآوری دادهنظران مختلف در انجام فرایند پژوهش )جمعو صاحب

عنوان ناظر بهش تحقیق توانایی بیشتری دارد رو ۀزمین نظری که دراز صاحب پژوهش، منظور اعتباربخشیبه

منظور تأییدپذیری و عینیت پذیری نتایج مطالعه، با همخوانی نظر دو خارجی بر انجام تحقیق، استفاده شد. به

های های خام حاصل از یادداشتکه دادهطوریها سنجیده شد بهدقت، ارتباط و معنی دادهفرد مستقل راجع به

ها استفاده شده بود، جهت بازبینی به ها از آنگام تحلیل دادههایی که در هننویسها یا دستمیدانی، مصاحبه

موضوع مورد تحقیق یا روش تحقیق دارند، ارائه شد. درزمینۀکنندگان در مصاحبه که تجارب بیشتری شرکت

گردد.صورت شفاف معرفی پژوهش به تا سعی شده است پژوهش، پذیریمنظور انتقالبه

نتایج ها های مصاحبهیافته

کدگذاری باز عبارت " شد. شناسایی هامصاحبه از هر یک در باز کدهای از هاییمجموع ها،مصاحبه بررسی از پس

دانش محقق و انباشت اساس بر هاداده بندیمقوله و پردازیمفهوماست از روند خرد کردن، مقایسه کردن،

موجود، هایهمپوشانی و هاشباهت بر مبنای کدها این ترکیب با (.115؛1398طرفی، )"خبرگان دیگر است

بندیطبقه هاییگروه در معنایی، واسطه نزدیکیبه کدها این ادامه حاصل و در کدهای بازهم عرض از گروهی

،در مرحله کدگذاری بازاست( تولیدشده هایمقولهایجاد رابطه بین )محوری کدگذاری مرحله، با این شدند. در

سازمان یافتند و شده تحت عنوان تم بندیطبقه کدهای از هاییقالب گروه در بازهم عرض کدهای از ایدامنه

-3تاریخی محله به احساس طیف -2تاریخی در محله اصالت تعریف 1-درنهایت پنج تم به شرح ذیل حاصل شد:

جامعه مثلث فرد، -5های بافت قدیم و جدید در محله تاریخی ویژگی -4تاریخی تنزل و تقویت اصالت در محله

(، 3دهد و شکل )کنندگان را ارائه میفردوسی از نظر مشارکت محله در اصالت های(، مؤلفه4جدول ). و حکومت

دهد.کنندگان را نمایش میفردوسی از نظر مشارکت محله در های اصالتاشتراکات بین مؤلفه

.(MAXQDAافزار نرم )خروجی کنندگانمشارکتاز نظر فردوسی محله در اصالت هایمؤلفه( 4جدول )

درصد به سهم محوری کد اصلی مقوله فراوانی درصد به سهم

45.45 35

تم1:

فتعری

ت

صالا

محله

ی

تاریخ

3.90 (صمیمیت و صفا - اخلاقی صفات ) انسانی اصالت یهامؤلفه

1.30 محله در علیک و سلام داشتن - (اخلاقی صفات ) انسانی اصالت یهامؤلفه

1.30 جمعی امنیت ایجاد و عمومی نظارت -(اخلاقی صفات) انسانی اصالت یهامؤلفه

2.60 قدیم نام و تاریخی قدمت

1.30 زمان طول در کارایی بودن مفید

15.58 داشتن تاریخ و قدمت و محل قدیمی یهاآدم حضور

2.60 تردد و بازار شلوغی

2.60 شهری منظر زیبایی

3.90 محله در سیاسی افراد فعالیت و حضور

1.30 کشور در نخستین تکنولوژی تحولات ایجاد

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

12 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 424

1.30 نشاط و سرزندگی

1.30 زمانه هنری و علمی فرهیخته یهاآدم سکونت

1.30 موجود امکانات فراوانی و تنوع

5.19 صحیح شهری زندگی سبک و ایرانی فرهنگ به رجوع

9.09 7

تم2:

فطی

ی احساس

3.90 قدیمی یهاآدم نبود - منفی احساس

1.30 انسانی یهااصالت رفتن بین از - منفی احساس

2.60 اماکن و قدیمی یهاساختمان بردن بین از - منفی احساس

1.30 خاطرات یادآور - مثبت احساس

16.88 13

تم 3:

تنزل و

تتقوی

ت

صالا

درمحله

1.30 دلبستگی عدم - محله اصالت تنزل

2.60 قدیمی یهاآدم نبودن - محله اصالت تنزل

1.30 (صمیمیت – دروغ ) اخلاقی پسندیده صفات رفتن بین از - محله اصالت تنزل

1.30 بیشتر درآمد کسب برای ساکنان طلبی منفعت و کاربری تغییر - محله اصالت تنزل

9.09 خاطرات - محله اصالت تقویت

1.30 احترام و عزت حس - محله اصالت تقویت

تم 5 6.49

4:و

یژگیها

یت

باف

قدیم و

جدید

2.60 بزرگ حیاط

2.60 شادی و سرزندگی

1.30 شاخص اماکن وجود

22.09 17

تم 5:

ثمثل

فرد

، جامعه،

ت

جکوم 2.60 حکومتی جایگاه از استقاده عدم و تفاوتی بی - مدیریت و حکومت جایگاه

1.30 شهری مدیران توسط افراد برای احترام و ارزش ایجاد - مدیریت و حکومت جایگاه

3.90 مردم بین نفوذ و حکومتی جایگاه آر استفاده- مدیریت و حکومت جایگاه

2.60 حکومت تغییر و اسلامی انقلاب وقوع- مدیریت و حکومت جایگاه

1.30 دیرهنگام اجرای و غلط و موقع بی گیری تصمیم- مدیریت و حکومت جایگاه

2.60 محله معضلات حل در مردم کوچک هرچند مشارکت - جامعه و فرد جایگاه

5.19 اجتماعی همبستگی تقویت برای محله اهالی با همکاری - جامعه و فرد جایگاه

2.60 فردی جایگاه گرفتن نادیده - جامعه و فرد جایگاه

100.00

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

13 / 23

425 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

.(MAXQDA افزارنرم فردوسی )خروجی محله در اصالت مؤلفه (3شکل)

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

14 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 426

ها های تحلیلی مصاحبههشرح یافت

تاریخی در محله اصالت تعریف -تم یک

و ایرانی فرهنگ به سپس رجوع با بالاترین درصد و داشتن محله تاریخ و قدمت و محل قدیمی هایآدم حضور

های ساکنین شود.در گفتهصحیح سهم بعدی در تعریف اصالت از نظر ساکنین محسوب می شهری زندگی سبک

"کند:سال سکونت در این محله بیان می 50ساله با سابقه 58: آقای را دریافت کرد هایگویهچنین توان محله می

سال یا 60و یا آقای "هست با اسمش یخیو قدمت محله تار آن محله است قدمتبه یخیاصالت در محله تار

یزیو تم ییبایزبر یحت گذاردمیاثر چیزی هرو اصالت بر اتیلاقاخ "کند: سال بیان می 42سابقه سکونت

یسبک زندگ درواقع کار غلط هست یجا کی ستیر نقرابر یو اصول شهر ستین زیکه شهر تم بینیممیشهر.اگر

پنج مفهوم فرعی برای اصالت در نظر ساکنین برای اصالت "باشد. مؤثر یتواند بر اصالت بخشمی حیصح یشهر

های قدیمی و قدمت محله ، تنوع و فراوانی امکانات موجود در محله که موجب یک محله مدنظراست: حضور آدم

گردد و حضور و فعالیت افراد سیاسی، علمی و هنری زمانه در محله ، تاریخ سیاسی محل و وجود اصالت می

ی اصالت انسانی .هامؤلفه

تاریخی محله به احساسی طیف -تم دو تواند ببیند، احساسات اش را میهای از گذشته و ریشهعنوان موجود اجتماعی در محیطی که بارزهانسان به

گردد. بر دهنده رفتار و عملکرد فرد محسوب میمختلفی دارد. شناسایی احساسات افراد به بافت تاریخی نشان

بندی کرد احساس منفی که بیانگر اندوه و ناراحتی فرد از ماحصل رفتار توان در دو طیف دستهمیاین اساس

گردد. بر باشد و احساس مثبت که قدم زدن و یادآوری خاطرات گذشته حاصل میانسانی نسبت به محیط می

سه مورداشاره شد که طورکلی در خصوص حس منفی به های انجام شده با ساکنین این محله ، بهاساس مصاحبه

های قدیمی های قدیمی و از بین بردن اماکن و ساختمانانسانی، نبود آدم هایرفتن اصالت بین هم افسوس ازآن

ساله 67هم به یادآوری خاطرات اشاره داشتند.طبق گفته آقای محله. در خصوص حس مثبت به یک مورد آن

الآنکه ییزهایچ ی، برا خورممیمن غصه "کند : بیان می سال در این محل دارد 45که سابقه سکونت بیش از

کند: سال سکونت در این محله بیان می 57ساله با سابقه 67و یا آقای "...کن بودند و رفتند .اس هاخیلی، ستین

های قدیمی و نبودن فضاهایی که یادآور های قدیمی، از بین رفتن ساختمانحس غربت و تنهایی برای آدم "

"مان باشد طرات قدیمیخا

تاریخی تنزل و تقویت اصالت در محله -تم سه های بافت تاریخی و تحلیل فردی ساکنین در مجله در خصوص انهدام و کمرنگ تجربه زیستی افراد در محله

داری ساکنین به محله است شدن تدریجی اصالت و یا رونق اصالت در بافت، بیانگر دارا بودن حس تعلق و ریشه

دهد حال این مشکلات ،برای ساکنین نوعی سطح مشارکت افراد را در حل معضلات و مشکلات محله نشان میو به

طورکلی توان بههای انجام شده میمطرح باشد و یا برای مسائل اجرایی و فنی موجود در سطح محله. طبق مصاحبه

عنوان عوامل محله از مواردی هست که به مردم بین احترام در و عزت با بالاترین درصد و حس خاطرات حفظ

گردد. همچنین به مواردی جایی ساکنین از محله میکننده اصالت در محله و عاملی برای جلوگیری جابهتقویت

صمیمیت، تغییر کاربری و –های قدیمی ، از بین رفتن صفات پسندیده اخلاقی و افزایش دروغ نبودن آدم

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

15 / 23

427 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

بستگی به محله از عواملی ذکرشده است که موجب درآمد بیشتر و عدم دلطلبی ساکنان برای کسب منفعت

گردد. جایی افراد و در انتها کمرنگ شدن اصالت میجابه

های بافت قدیم و جدید در محله تاریخی ویژگی -تم چهارسرزندگی های بزرگ، وجود اماکن شاخص فرهنگی و نیز حس این محله وجود حیاط های بافت قدیم دراز ویژگی

چیز متناسب تر بود همهکند قدیم خیلی قشنگدار بیان میشده است . خانم خانهو شادی در این محله عنوان

54آقای "قواره هستزد ، شادی بود ، می تونستیم قدم بزنیم والی الآن خیلی شلوغ و بیبود، سرزندگی موج می

مادر و پدر ، ساکت ها بیمثل بچه پناه هستنددیمی بیهای قچی بگم ساختمان "گوید:ساله ساکن این محله می

اند ولی داریم خودمان و تصمیمات اشتباه بینند که چه بر سرشان می یاریم تاریخ مملکتاند و ما رو میایستاده

"کنیم. مدیران خرابشان می

مثلث فرد، جامعه و حکومت -تم پنج

از سه منظر پرسش شده است : عملکرد فردی ، عملکردی جامعه ی خیدر رابطه با حفظ اصالت در محله بافت تار

توان موارد های انجام شده در این رابطه میبندی کلیه مصاحبهو عملکرد مدیران شهری . به همین خاطر با جمع

ذیل را در خصوص اصالت در محله بافت تاریخی از جنبه فردی و جامعه بیان داشت: فرد در خصوص حفظ اصالت

اجتماعی محله محسوب همبستگی تقویت داشته است و این عاملی برای محله اهالی با همدردی و مکاریمحله ه

شود و تیز مشارکت هرچند کوچک مردم در حل معضلات محله و نیز نادیده گرفتن جایگاه فردی اعلام می

کومتی ، ایجاد ارزش و تفاوتی و عدم استفاده از جایگاه حکردند. در خصوص جایگاه حکومت و مدیریت به بی

مردم، وقوع انقلاب اسلامی و بین نفوذ و حکومتی جایگاه از احترام برای افراد توسط مدیران شهری، استفاده

79توان به صحبت آقای موقع و غلط و اجرای دیرهنگام اشاره شده است.شاهد بر این گفته میگیری بیتصمیم

و غلط و موقعبی گیریتصمیمبا یعوامل دولت ایخودمون و یروزام هایانساندر کل ما ه اشاره داشتسال

"...گردیممیو دنبال گمشده مون بریممی نی، اصالت خودمون را از ب رهنگامید یاجرا

های اصالت تطبیقی با مؤلفه مقایسه طریق از های ساکنین،های اصالت در محله فردوسی حاصل از مصاحبهمؤلفه

با راستا، این در .موردبررسی قرار گرفت سوی دیگر، شده از مبانی نظری ازبافت تاریخی شناساییهای در محله

های برمؤلفه با اند،بندی شدهجمع محوری کدهای ذیل که مطرح هااز مؤلفه یک هر تطابق میان میزان سنجش

این .است شدهمشخص هامؤلفه این موقعیت درنهایت گروه، این دو به هاآن تخصیص و خواسته از مبانی نظری

شده از های شناختههای محله فردوسی با مؤلفهمؤلفه مورداستفاده درصد از کدهای 11,07که شد حاصل نتیجه

های محله فردوسی با مؤلفه مورداستفاده از کدهای درصد 88,93 که راستا نیست درحالیمبانی نظری هم

ی رفتار – یادراکمؤلفه راستایی کدها،هم راستا هستند.درزمینههم شده از مبانی نظریهای شناختهمؤلفه

هایاین مؤلفه خاطره دهد که دردرصد را تشکیل می 36,36های مبانی نظری با بیشترین سهم از بین سایر مؤلفه

دارند های این مؤلفهبین سایر شاخصه درصد بیشترین سهم را در 10,39هریک با از مکان یذهن ریتصو ی وجمع

درصد و 5,19با یخیو تار یفرهنگ یدادهایو رو هاارزش درصد ، 7,79با یاخلاق دهیو صفات پسند هاارزش و

درصد سهم اختصاص داد. 1,30های شهری هریک با بناهای باارزش تاریخی و نماد و نشانه

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

16 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 428

های موردنظر به ترتیب شاخصهدرصد دومین رتبه را کسب کرده است و 25,97ی با تیفعال – یعملکردمؤلفه

کیقلمرو ، و جامعه نهیزم یهای اجتماعارزش - هاروشو ورسومی، آداباقشار مختلف اجتماع پذیری حضور

تعاملات و درصد و 3,9ها با کاربریو اختلاط درصد 5,19ی هریک با گوناگونو و حس اجتماع یگروه اجتماع

1,30ی با اجتماع تینظارت و امندرصد و 2,60ی با مدار ادهیجاذب پ هایکاربریوجود ی ، اجتماع یهافعالیت

درصد اختصاص دارد.

درصد 18,80با قدمت ساخت درصد رتبه آخر را کسب کرده است و شاخصه 20,70شناختی با مؤلفه زیبایی

یی شناسانه و معنوی هریک با ها طبیعت ساخت، جذابیت و سرزندگی شهری و باورهای زیباو نمادها و نشانه

باشند. های این مؤلفه میدرصد سهم شاخصه 2,60

شده از سوی ساکنین مواردی های اصالت شناساییکه در مؤلفه نمود تحلیل صورت این به توانرا می وضعیت این

کشور در محله فردوسی را از در تکنولوژی نخستین زمان و استفاده طول در کارایی اصالت بودن چون مفید

شده اصالت منبعث از مبانی نظری حاصل نشده است های شناساییاند که در مؤلفهتعاریف اصالت محله بیان کرده

روزرسانی محله را با تکنولوژی روز دنیا و نیز هماهنگ با نیازهای و این نشان از آن دارد که ظرفیت پذیرش و به

لحاظ کرد. همچنین تأثیر تصمیمات و اتفاقات کلان مدیریتی را در اصالت محله جامعه از موارد اصالت محله

شده از مبانی نظری جایگاهی در این خصوص های شناساییکه در مؤلفهتوان نادیده گرفت درحالیفردوسی نمی

ختار بافت لحاظ نشده است و نکته حائز اهمیت، روش مداخله در ساختار تاریخی حفاظتی که در مورفولوژی و سا

ها ای جز تهدید و فرسودگی بیشتر برای این دسته بافتها نتیجهای صرف نیز به این بناها و بافتاست و نگاه موزه

باشد ، در غیر این تأمل میرو در خصوص نوسازی در داخل بافت، رعایت الگوهای ویژه قابلدر پی ندارد. ازاین

رود. ین میصورت اصالت تاریخی و ارزشمند شهرها از ب

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

17 / 23

429 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

اصالت حاصل از مبانی نظری هایمؤلفهاصالت از دیدگاه ساکنین محله با هایمؤلفه( مقایسه تطبیقی 5جدول )

سهم به درصد فراوانی مقوله کد محوری سهم به درصد

مولفه های اصالت انسانی ) صفات اخلاقی( - صفا و صمیمیت 3.90

مولفه های اصالت انسانی ) صفات اخلاقی( - داشتن سلام و علیک در محله 1.30 0 .0 0 پیوستگی مسیر - تناسبات ارتفاع بدنه ه دن شهری -ب ای ضاه ص ف شخ دی م ب ال دوده ک ح م

مولفه های اصالت انسانی ) صفات اخلاقی( - نظارت عمومی و ایجاد امنیت جمعی 1.30 0 .0 0 فضای مناسب برای مکث و تعامل -وحدت و یکپارچگی

فضاییسازمان و استخوان بندی محله - ساختار شهری

قدمت تاریخی و نام قدیم 2.60 18.80 وجود بناهای باارزش تاریخی قدمت ساخت

مفید بودن کارایی در طول زمان 1.300 .0 0

مناسب سازی خیابان برای معلولین و افراد کم توان

رعایت مقیاس انسانی -شهری ب رات ه م سل سل

حضور آدم های قدیمی محل و قدمت و تاریخ داشتن 15.58 0 .0 0 ان - کف ه ب سای شهری - بلمان ردازی - م ورپ ن

ت سخ رم و ده ن نن داک سازی - ج

ادی - د م شواه ت ) ساخ سان ا ان ه ه شان ا و ن ماده ن

ر اب ع شکل( - م رح و ی - ط راح ح ط صال واد و م م

شلوغی بازار و تردد 2.60 2.60 پوشش گیاهی ت ساخ ت ع بی ا ط ه ه شان ا و ن ماده ن

زیبایی منظر شهری 2.60 2.60 ت ظاف داری و ن گه ن شهری ی دگ سرزن ت و ی ذاب ج

حضور و فعالیت افراد سیاسی در محله 3.90 2.60 یادبود و المان باورهای زیبایی شناسانه و معنوی

ایجاد تحولات تکنولوژی نخستین در کشور 1.30

شاط ی و ن دگ سرزن 1.30

سکونت آدم های فرهیخته علمی و هنری زمانه 1.30

تنوع و فراوانی امکانات موجود 1.30 5.19 - ارزش ها و رویدادهای فرهنگی و تاریخی

رجوع به فرهنگ ایرانی و سبک زندگی شهری صحیح 5.19 0 .0 0 سنتی ای ن ه ی سم و آی را زاری م رگ ب م سو ا - آداب و ر ن ه ی آی

احساس منفی - نبود آدم های قدیمی 3.90 7.79 ان اب ی داری خ گه ی و ن زگ اکی پ ی لاق ده اخ دی سن صفات پ ا و ارزش ه

احساس منفی - از بین رفتن اصالت های انسانی 1.30 1.30 خی اری اارزش ت ای ب اه ن ود ب وج خی اری اارزش ت ای ب اه ن ب

احساس منفی - از بین بردن ساختمان های قدیمی و اماکن 2.60 1.30 شهری ای ه ه شان ماد و ن ن

ت را اط ادآور خ ت - ی ثب ساس م اح 1.30 10.39 عی م ای ج ره ه اط خ

1.30 تنزل اصالت محله - عدم دلبستگی 0 .0 0 ضا ه در ف جگان ن واس پ ری ح ی درگ ص شخی ل ت اب ت ق وی ی - ه اب ت ی ه ج

تنزل اصالت محله - نبودن آدم های قدیمی2.60 10.39 کان ی از م ن ر ذه صوی ت

تنزل اصالت محله - از بین رفتن صفات پسندیده اخلاقی ) دروغ - صمیمیت(1.30

تنزل اصالت محله - تغییر کاربری و منفعت طلبی ساکنان برای کسب درآمد بیشتر 1.30

ت را اط ه - خ حل ت م صال ت ا قوی 9.09 ت

م را ت زت و اح س ع ه - ح حل ت م صال ت ا قوی 1.30 ت5.19

حضورپذیری مردم حضورپذیری اقشار مختلف اجتماعی

حیاط بزرگ 2.60 1.30 حضورپذیری مردم نظارت و امنیت اجتماعی

سرزندگی و شادی2.60 0 .0 0

تسهیلات پارک وسیله نقلیه، جذب

،امکانات،تسهیلات حمل ونقل عمومیی دار اده م ی ت از پ مای ح

وجود اماکن شاخص 1.30 0 .0 0 گره مراکز تجمع عمومی و فرهنگی

جایگاه حکومت و مدیریت - بی تفاوتی و عدم استقاده از جایگاه حکومتی2.60

5.19برگزاری مراسم و آیین های سنتی

آداب و رسوم و روش ها - ارزش های اجتماعی

زمینه و جامعه

جایگاه حکومت و مدیریت - ایجاد ارزش و احترام برای افراد توسط مدیران شهری 1.30 2.60 تعاملات و فعالیت های اجتماعی

جایگاه حکومت و مدیریت -استفاده ار جایگاه حکومتی و نفوذ بین مردم 3.90 5.19 قلمرو یک گروه اجتماعی و حس اجتماع

جایگاه حکومت و مدیریت -وقوع انقلاب اسلامی و تغییر حکومت2.60 0 .0 0 تنوع رفتاری و فعالیتی

جایگاه حکومت و مدیریت -تصمیم گیری بی موقع و غلط و اجرای دیرهنگام 1.30 3.90 نبود خلاء خرده فروشی گوناگونی و اختلاط کاربری ها

جایگاه فرد و جامعه - مشارکت هرچند کوچک مردم در حل معضلات محله 2.60 2.60 م رد ری م ذی ضورپ ح ی دار اده م ی اذب پ ای ج ری ه ارب ود ک وج

جایگاه فرد و جامعه - همکاری و همدردی با اهالی محله برای تقویت همبستگی اجتماعی 5.19 0 .0 0 فعالیت در عملکردهای جمعی

جایگاه فرد و جامعه - نادیده گرفتن جایگاه فردی 2.60 0 .0 0 وجود ایستگاه ها ی حمل و نقل عمومی دسترس پذیری

1 0 0 .0 0 88.93

مولفه های اصالت در محله فردوسی

سهم به درصد سنجه

مولفه های اصالت در محله فردوسی

شاخص مولفه

45.45 35

یخ

ریتا

ه حل

مت

الص

اف

ریع ت

:1م

ت

یخت

ناش

ی ای

یبز

9.09 7

یس

ساح

اف

طی :2

مت

16.88 13

هحل

مدر

ت ال

ص ات

ویتق

و ل

زتن

:3م

ت

سنجه

توم

کج

،ه

عام

ج ،

د ر ف

ثثل

م:5

م ت

سنجه

شاخص مولفه

یار

فت ر

-ی

اکدر

ا

شاخص مولفهی

یتال

ع ف

-ی

ردک

ملع

6.49 5

ی ها

ی گژ

وی:4

م ت

و م

دی ق

تاف

ب

22.09 17

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

18 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 430

گیری نتیجه

ای در نهاد انسان در این پژوهش از سه دیدگاه موردبررسی قرار گرفت، از منظر عنوان یک مفهوم ریشهاصالت به

المللی و از منظر مکان. مفهوم اصالت در های بینمکاتب فلسفی و ادیان مختلف، از منظر منشورها و کنوانسیون

انسانی است که تمامی مظاهر و ان گفت توهای فردی انسان اصیل تداعی گشته و میخصوصیات و ویژگی

عنوان یک الگوی مطرح و تأثیرگذار صورت هماهنگ در او تجلی پیدا کرده و بهطور کامل و بههای انسانی بهارزش

است. تمایل آدمی به کمال و دوری انسان آرمانییا انسان کاملکه بیانگر آیدحساب میبرای سایر افراد بشر به

است "خدا گونه بودن انسان "از نقص و ضعف و حقارت در درون آدمی نهفته است و منشأ آن در تفکر و اندیشه

که هم در تفکران دینی و هم فلسفی وجود دارد لذا چنین مفهوم فردی موجب ایجاد تعهد فردی گردد و این

تواند تشکیل مفهوم کلی و جمعی را دهد که به وجود آورنده تعهدات اجتماعی دسته مفاهیم فردی در کنار هم می

گردد. در این میان فرد بازندگی در فضاهایی که با رفتارهای و عادات اجتماعی و فرهنگی افراد نسبت به جامعه می

هایؤالسبدین منظور جهت پاسخگویی به شود.خود، همخوانی داشته باشد، موجبات افزایش حس تعلق می

هایدیدگاه و ساکنان افکار تاریخی، هایمحله در نهفته مفاهیم از توانمی اصلی: چگونه سؤال پژوهش،

باشد؟ چگونه تهران تاریخی بافت هایمحله اصالت کنندهبیان که نمود شناسایی را هاییمؤلفه صاحبنظران

توان می دارد؟، نقش محله اصالت هایمؤلفه در تهران شهر تاریخی بافت هایمحله کالبدی و ادراکی هایجاذبه

های بافت تاریخی های اصالت در محلهها و اسناد مؤلفهگفت از طریق بررسی و مطالعه اسنادی در کتابخانه

های حاصل از بررسی در مکاتب فلسفی و ادیان مختلف، منشورها و کنوانسیون هایشناسایی و کسب شد. یافته

بندیهمراه داشت.این دسته به های اصالت رابندی مشخصی از مؤلفهدسته این پژوهش، المللی و مکان دربین

ارائه شد.هر یک از رفتاری و عملکردی و فعالیتی( و نه معیار –شناختی ، ادراکی ) زیبایی اصلی مؤلفه سه در

ها، اصالت در این شاخصه کند که به کمکارائه می ها و ابزارهایی برای شناخت مفهوم اصالت معیارهای شاخص

شده استفادهی فیتوصی دارشناسیپد کردیرو از، قیتحق روش عنوانبه محله فردوسی موردبررسی قرار گرفت.

تهرانی شهردار 12 منطقهی فردوس محله نیساکن از نفرهشت هدفمند گیرینمونه روش به منظور نیبد. است

طریق شده را ازهای کسبمؤلفه و انتخاب داشتند، را مذکور محله در سال پنجاه از شیب سکونت سابقه که

کنندگان در مصاحبه؛ مورد ارزیابی قرار گرفت تجارب زیستی مشارکت قیعم هایمصاحبه و پرسشنامهمشاهده،

های مقایسه تطبیقی مؤلفه و نتایج تحلیل.گرفتند قرار لیتحل موردی زریکلا گانههفت روش بهو درنهایت

شناختی، های مدنظر ساکنین گویای آن است که : در خصوص مؤلفه زیباییمبانی نظری با مؤلفه شده ازکسب

ساخت) پوشش گیاهی(، طبیعت هانشانه و تاریخی، نمادها باارزش بناهای از نظر ساکنین محله فردوسی، وجود

شوند که ردی محسوب میمعنوی ساکنان از موا و شناسانه زیبایی وضعیت نظافت محله و باورهای و نگهداری

مراتب شهری، نمادها بندی محله، سلسلهموجب جذابیت کالبدی محله از نظر ساکنین است و سازمان و استخوان

طرح و شکل( از نظر ساکنین در اصالت محله -مواد و مصالح طراحی -ساخت )شواهد مادی ها انسانو نشانه

جمعی، داشتن هایتاری، از نظر ساکنین محله فردوسی، خاطرهرف - نقش مؤثری ندارند.در خصوص مؤلفه ادراکی

و تاریخی، نماد و فرهنگی از نظر مردم، رویدادهای اخلاقی پسندیده صفات و هاارزش مکان، از ذهنی تصویر

شوند که موجب جذابیت ادراکی اصالت در بین افراد از مواردی محسوب می بلندمدت سکونت شهری و هاینشانه

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

19 / 23

431 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

محله از نظر ساکنین در اصالت محله نقش مؤثری تشخیصقابل ورسوم، هویتها،آداباست و آیینساکنین

و حس یقلمرو اجتماعی، از نظر ساکنین محله فردوسی، داشتن تیفعال - یعملکردندارند.در خصوص مؤلفه

اقشار مختلف یریحضورپذها، کاربریو اختلاط یگوناگونی، اجتماع یهاتعاملات و فعالیت، وجود اجتماع

نظارت ی، مدار ادهیجاذب پ هایکاربریوجود ی، جمع یدر عملکردها تیفعالی، تیو فعال یتنوع رفتاری، اجتماع

نتایج به شوند که موجب جذابیت عملکردی اصالت در بین ساکنین است .با توجهاز مواردی محسوب می تیو امن

افزایش برای راهکار نظری،سه مبانی آر شدهکسب هایمؤلفه با محله ساکنین نظرات انطباق از آمدهدستبه

تقویت تاریخی بافت محله یک در ،شناختیزیبایی مؤلفه آنکه . برایگرددمیارائه تاریخی بافت هایمحله اصالت

:گرددمی پیشنهاد گردد،

تاریخی هایبافت و بناها به صرف ایموزه نگاه نداشتن

محله در موجود گیاهی پوشش به ویژه توجه

تاریخی هایبافت در مصوب شهرسازی هایطرح اجرای و تصویب عدم

و ساختمان تخریب از جلوگیری منظوربه سال 50 از بیش ساکنین برای مناسب تسهیلات کردن فراهم

محله از مهاجرت

حفاظت هایراه بایستمی باشد، پایدار و موجود تاریخی بافت محله یک در رفتاری -کیاراد مؤلفه آنکه برای

:گرددمی پیشنهاد باشد، فراهم فرهنگی هایارزش انتقال و جمعی خاطرات از

مسیرها خاطرات، ایجادکننده عناصر و هاشاخص شناسایی ضمن مردم، بین در جمعی هایخاطره حفظ برای

. کرد احیا و ایجاد را رفته بین از هایالمان و

برای ایزمینه مختلف، هایتوانایی با و مختلف سنی هایگروه بین تعاملات که فضاهایی گرفتن نظر در

.کند برقرار اجتماعی هایفعالیت و رفتارها

برقراری ایهراه بایستمی باشد، پایدار و موجود تاریخی بافت محله یک در فعالیتی - عملکردی مؤلفه آنکه برای

اجتماعی تعاملات افزایش جهت ذیل موارد منظور بدین گردد. شناسایی ساکنین بین در اجتماعی حس تقویت و

:گرددمی پیشنهاد

مسکونی هایمحله در مدار پیاده فعالیت هرگونه از حمایت

مسکونی هایمحله از خارج در نقلیه وسیله پارک تسهیلات کردن فراهم

عمومی ونقلحمل تسهیلات و امکانات جذب

استراحت و مکث حرکت، فضاهای بازتعریف طریق از مسکونی محله در فضایی مراتبسلسله به توجه

فرعی هایکوچه به اصلی خیابان از دستیابی منظوربه خصوصی و عمومی فضاهای تعیین

داشت فضایل اخلاقی مورد تأکید در کلیه ادیان و مکاتب فلسفی که ریشه در شخصیت اظهار تواندرنهایت می

های فردی عامل عنوان یکی از ویژگیفردی انسان دارد، در اصالت محله نقش حیاتی دارد.در این حالت اصالت به

ر رفتار و عملکردی کننده بعنوان شهروند در جامعه بیرونی و نقش کنترلمؤثر در تربیت انسان برای زندگی به

های باارزش تاریخی موجود در محله رو حفظ و حراست از آثار، ابنیه و مکانانسانی در جامعه خواهد داشت. ازاین

ها است، علاوه بر ماندگاری و غنای حسی فضا، از ملزومات های رفتاری و عملکردی انسانکه دستخوش ویژگی

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

20 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 432

تعریف خاصی در خصوص توانمینهایی بندیجمع منظوربه بود.انتقال اصالت از نسلی به نسل دیگر خواهد

، اصالت است. شودمیکی از ارکان کیفی مکان که موجب ارتقای فضا یرائه کرد.بافت تاریخی ا هایمحلهاصالت در

که در جامعه گیردمی نشأتباورهای شخصی فرد یک فضیلت فردی از اعتقادات و صورتبهاصالت در انسان

در این حالت اصالت موجب تعهدات فردی و تعهدات محیطی در گرددمیفضیلت اجتماعی نمایان صورتبه

فرد و تعهدات محیطی موجب پذیریمسئولیتکه تعهدات فردی موجب شرافت شخصی و گرددمیجامعه

ی که از تجربه .در این حالت ارتباط و تصورات فردگرددمیاحساس تعلق و دین و درنهایت مشارکت اجتماعی

بوده و درنهایت موجب هویت مؤثرزیستی فرد از عوامل محیط دریافت شود، در ایجاد خاطره و حس تعلق مکان

.گرددمیمکان

منابع

اومانیسم و عرفانی ادبیات اسلام، در کامل انسان یهایژگیو مقایسه و نقد(. 1390) ی، آرزو.خندقامین

معلم سبزوار.ارسی، دانشگاه تربیتزبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات فنامه کارشناسی ارشد پایان،

دانشکده هنرهای نامه دکتری شهرسازی،،پایانپدیدارشناسی مکان، اصول و متدلوژی(. 1382) پروین،پرتویی،

زیبا،دانشگاه تهران،تهران.

علمی لائوزی، مجله دیدگاه از کامل انسان وصف نیترمهم ،"وی -وو(. 1392توکّلی، طاهره. کاظمی، افسانه.)

.82 -59 ،18 کاشان، دانشگاه انسانی علوم ، دانشکدهعرفانی پژوهشی مطالعات

.74-61 ،4 ایرانی، ، مطالعاتتربیت و زرتشت(، 1382عباسعلی، ) رستمی نسب،

،فصلنامه فرهنگستان هنر.تقابل اصالت و حس مکان(. 1384رضازاده،راضیه،)

، و تائوته چینگ البلاغهنهجمقایسه انسان مطلوب در اسلام و تائوئیسم با تأکید بر (، 1397رهنمایی، حسین.)

.64-45( ، 37)10معرف ادیان،

هایبافت در شهری توسعه یهاطرح اصالت ارزیابی و بررسی (.1391اسفندیار و امامی، سید محمد، ) زبردست،

: 9 ، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی،اصفهان( علی)ع( امام میدان احیای طرح: موردی تاریخی )مطالعه

15-24.

. شهرداری تهران 12گزارش طرح تفصیلی و الگوی توسعه منطقه (. 1386شرکت مهندسی مشاوره باوند، )

خشن در شهر جرائمبر مؤثر ینینشهیحاششناسایی پیامدهای یانهیزمنظریه (. 1398طرفی، علیرضا.)

109(، 28)8، فصلنامه دانش انتظامی خوزستان، دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی انتظامی استان خوزستان، اهواز

– 142.

،تهران.نایس،انتشارات ابنفرهنگ فارسی عمید(، 1362.) عمید، حسن

ی حفاظت از هابرنامهو هااستیسبررسی و تبیین سیر تحول (، 1393فدایی نژاد ، سمیه.و حناچی، پیروز .)

.34-21(، 5)3مطالعات معماری ایران، دو فصلنامه، 1391تا 1357، بازه زمانی سال میراث فرهنگی

، فرهنگی حفاظت میراث در اصالت بازشناخت هایمؤلفه واکاوی( 1393. )پرستو و عشرتی، نژاد، سمیه فدائی

.86-77(، 4)19 شهرسازی، و معماری - زیبا هنرهای نشریه

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

21 / 23

433 با رویکرد پدیدارشناسی شهر تهران اصالت در بافت تاریخی محله فردوسی

124-91. 59، مطالعات اسلامی، انسان آرمانی از منظر مکاتب خاور دور (،1382قرائی، فیاض.)

مختلف ابعاد و عناصر و بررسی مکان حس-مکان هویت مدل تبیین( ، 1392بنیادی، ناصر .)کاشی، حسین،

.52-43 (،3)18، شهرسازی و معماری - زیبا هنرهای ، نشریهآن

محلات در اجتماعی - کالبدی پایداری راهبردهای(، 1393) نجلا، ،حسین و درخشانی ،آبادلیخلکلانتری

.14-3 : 10پژوهشی مطالعات شهری ، –، فصلنامه علمی تهران عودلاجان محله موردی؛ تاریخی مطالعه

و . مجله معماریبافت در مرمت اصالت جایگاه(. 1391) محمد.، حجت، عزت.، و ناسخیان، شهریار. مسعود،

.284-271 :9 شهر،آرمان شهرسازی

چاپ ششم. نشر سرایش، شده شش جلد(، صی) تلخفرهنگ فارسی (.1383) .محمد معین،

1964 ونیز قطعنامه از فرهنگی یمنظرها از موردحفاظت در رویکردها تحولات سیر(. 1397مهدیزاده، سارا. )

اسلامی، کشورهای در پیشرو معاصر شهرسازی و معماری یالمللنیب کنگره مقالات ایران، مجموعه به نگاهی با : تاکنون

.مشهد فردوسی مشهد، دانشگاه ، 1397ماهبهشتیارد 20 و 19

.7ی زیبا، هنرها ،رابطه هویت و سنت معماری ایران با مدرنیسم و نوگرایی(، 1379نقی زاده ، محمد. )Arora, Vipin & Khazanchi, Deepak. , (2010), Sense of Place in Virtual World Learning

Environments: A Conceptual Exploration, Proceedings of the Fifth Midwest Association for

Information Systems Conference, Moorhead, MN May 21-22.

Chakravarthi, Ram-Prasad, (2005), Eastern Philosophy, London: Weidenfeld & Nicolson,

cassell publisher.

Coomer. )1999(, Quest for a Sustainable Society, Oxford, Pergamon Cowan, Robert, 2005,

The Dictionary of Urbanism, London, Street Wise Press

Creswell, John W, & Poth, Cheryl N. (2016), Qualitative inquiry and research design:

Choosing among five approaches: Sage publications.

Ehteshami, Azin, & Soltaninejad, Mehdi. (2020), The Concept of Authenticity in Restoration

Analysis of Monitoring and Restoration in the Authenticity Preservation of Cultural

Heritage. Advances in Anthropology, 10(7), 81-96.

Fitzpatrick, G. (2003), The Locales Framework: Understanding and Designing for Wicked

Problems, Kluwer Academic Publishers.

Halpenny, Elizabeth A. (2006), Environmental Behaviour, Place Attachment and Park

Visitation :( A case study of visitors to Point Pelee National Park), Recreation and Leisure

Studies, Waterloo, Ontario, Canada.

Jokilehto, J.(2007) History of Architectural Conservation; Routledge: London, UK.

Kellner, M.M ( .1990 .) Maimonides on Human Perfection: Scholars Press.

Gerard Kyle &Alan Graefe &Rober Manning. (2005), Testing the Dimensionality of Place

Attachment in Recreational Settings, In Receational Setting, Environment And Behavior,

37(2), 153-177

ICOMOS.(2020), International Council on Monuments and Sites. Available online:

https://www.icomos.org/en/about-icomos/mission-and-vision/history show all & start

(accessed on JUNE 2020).

C.Manzo, Lynne & D.Perkins, Douglas. (2006), Finding Common Ground: The Importance

Of Place Attachment to Community Participation and Planning, Journal Of Planning

Literature, 20(4), 335-350.

Mitchell, Nora. (2008), Considering the Authenticity of Cultural Landscape. APT bulletin,

,39(2/3), 25-31.

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

22 / 23

1400، پاییز 62مارهنشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش 434

Plevoets, Bie. (2014), Retail-Reuse: an interior view on adaptive reuse of buildings:

Universiteit Hasselt

Rapport,F & Wainwright,P,2006,” Phenomenology As A Paradigm Of Movement “ Nursing

Inquiry ,13(3).

Salvesen, D. (2002), The Making of Place, Research on Place & Space Website, 12 July. 2020;

<http://www.matr.net/

Stedman, Richard C. (2002), toward a social psychology of place: Predictive behavior from

place-based cognitions, attitudes, and identity, Environmental Behavior, 34, 561-581.

Tuan, Yu. Fi. (1977), Space and place: The perspective of experience. Minneapolis:

University of Minnesota Press.

Tuan, Yu. Fi.(1980), Rootedness versus sense of place, Landscape, 24, 3-8.

Ujang, Norsidah.(2012), Place Attachment And Continuity Of Urban Place Identity.Social

and Behavioral Sciences,Vol.94 ,PP.056-064.

Venice Charter, R. (1964), International Charter for the Conservation and Restoration of

Monuments and Sites; (Adopted by in ICOMOS 1965); ICOMOS: Venice, Italy

Wong, Liliane. (2016), Adaptive reuse: extending the lives of buildings: Birkhäuser.

Yazdani Mehr, Shabnam. (2019). Analysis of 19th and 20th century conservation key

theories in relation to contemporary adaptive reuse of heritage buildings. Heritage, 2(1),

920-937.

Zabkar Vesna & Tomaz Kolar. (2010).”Aconsumer- based model of authenticity: An

oxymoron or the foundation of cultural heritage marketing?” Elsevier Ltd.

Zhao, Huanxi. (2018), How Can It Be More Real? A Case Study to Present the Authenticity

of a Local Heritage District from the Perspective of Regional Spatial Morphology,

Sustainability, 10, 1715.

[ D

OI:

10.

5254

7/jg

s.21

.62.

413

] [

DO

R: 2

0.10

01.1

.222

8773

6.14

00.2

1.62

.19.

9 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om jg

s.kh

u.ac

.ir o

n 20

22-0

4-01

]

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

23 / 23