۰۲۱‐ ۶۴۶۲۲۵۴: ؛ نمابر۳۰۳ داخلي ۰۲۱‐۰۶۹۵۱۴۳۰: تلفن. كننده مكاتبه نويسنده∗

ir.ac.irandoc@Sedighi: پست الكترونيكي

۴۹‐۲۹ )۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع

١)اس آي جي(بررسي كاربرد سيستم اطالعات جغرافيايي در ساماندهي مدارك علوم زمين موجود در

مركز اطالعات و مدارك علمي ايران

∗مهري صديقي عضو هيئت علمي مركز اطالعات و مدارك علمي ايران

چكيدههاي اطالعات وجودي سيستمةفلسف اطالعات ازسوي ديگر،ة درعرصرايانههاي تنوع وحجم انبوه اطالعات جغرافيايي ازيك سو و توانايي پيچيدگي،

.كند تبيين مي را)اس آي جي(جغرافياييمناسب ، شامل اطالعات مكاني وتشريحي است،يران و مدارك علمي اهاي مركز اطالعات پايگاه در اطالعات علوم زمين موجودة ازآنجاكه بخش عمد

هدف با با اين ديدگاه و پژوهش حاضر. نمود ها اين سيستم استفاده درةآماد توان اين اطالعات را مي و باشد هاي اطالعات جغرافيايي مي به سيستم ورودازگردآوري كليه راستاي رسيدن به اين هدف، پس در. استمركز انجام شده ساماندهي مدارك علوم زمين موجود در دراس آي جيبررسي كاربرد

ورود به سيستم برايها ذاري آنگبندي وكد تفكيك،كنترل، دسته هاي مركز،كار پايگاه مرتبط با علوم زمين از نياز مكاني مورد اطالعات توصيفي وبه منظور نمايش، و هاي اطالعاتي مربوطه تشكيل شد اليه ،ها دادهةموعمجبا اطالعات فوق، پايگاهي از به منظور ايجاد .اطالعات جغرافيايي انجام شد

.گرديدواقع استفاده مورد ها، روي داده هاي الزم بر انجام تحليل تشريح و ي وبه تصويركشيدن اطالعات مكان يك حجم وسيع، امكان ارائه و در نياز هاي مورد سريع به داده دسترسي صحيح و بدين وسيله عالوه بر

براساس و جهت اهداف مختلف در هاي موجود داده امكان استفاده از ها ونيز بهنگام نمودن داده نمودار، ويرايش و و جدول قالب نقشه، موضوعي درهاي تشخيص خأل ،عين حال در هاي متعدد و پتانسيل ها و معرفي قابليت اي براي شناساندن و همچنين زمينه .گردد نيازهاي گوناگون كاربران فراهم مي

هاي مركز پايگاه اطالعات موجود در ديگرارتباط با تعميم كاربرد اين سيستم در منظور نهايتاً به .شد خواهد مطالعاتي مناطق مختلف جغرافيايي ايجاد .يند انجام اين طرح ارائه شده استافر از، مدلي)ندا ارتباط موقعيت مكاني در نحوي باه كه ب(

اطالعات مكاني/ اطالعات توصيفي /هاي اطالعاتي پايگاه/ )اس آي جي(ستم اطالعات جغرافيايي سي :ها كليدواژه

مقدمه

يك سيستم اطالعاتي است كه )اس آي جي(پردازش آن بر روي اطالعات مكان مرجع يا اطالعات

رابطه با به كسب اطالعات در ي است ويجغرافيا وقعيت مكاني درنحوي با م هپردازد كه ب هايي مي پديده امكان استفاده در با كارگيري اين ابزار هب .ندا ارتباطهاي زمينه يكي از،رساني جهاني هاي اطالع شبكه

استعدادهاي و ها جهت معرفي توان در مساعد مناسب و ةگسترش روزافزون شبك.سطح جهاني است در كشور

جمله نكات اساسي است كه ها از كاربران اين سيستم .هاي اين سيستم بيفزايد ييتوانا ها و به قابليت ندمي توا

ها بسته به نيازهاي اين سيستم ازحاضر حال درمانند (هاي مختلف بخش در كشور منطقه يا هر

شهرداري، ريزي شهري و برنامه محيطي، مطالعات زيستترافيك نقل و مديريت حمل و خدمات ايمني شهري،

يت كاربري اراضي،مدير هاي پايه، نقشهةشهري، تهي مطالعات جمعيتي و خدمات پستي، خدمات بانكي،

..) و ،گاز،آب برق،مثل مديريت تأسيسات شهري ،ها سيستمةتوسع گذشت زمان و با شود و استفاده مي

زمين هاي مرتبط با بخشةبه كلي اس آي جيكاربرد .گسترش يافته است

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٠

نظرگرفتن مسائل فوق در نيز با حاضرة مطالعمزاياي ها و توان است ضمن معرفي بخشي از رصددد

تحليل دسترسي سريع به اطالعات، اين سيستم در دقت و سازي، بهنگام هم، با يكجا و طوره اطالعات ب

آن را استفاده ازةنحو كاربرد و،.... و،سرعت باالي عمل در در ارتباط با مجموعه اطالعات علوم زمين موجود

مدارك علمي اطالعات و مركزيهاي اطالعات پايگاه .ارزيابي نمايد وهدد بررسي قرار ايران مورد

مطالعات مروري بر (اس آي جي ايجاد ةتاريخچ )انجام شده

اس آي جي ملّي،اس آي جييك اولين نمونه از به صورت به اين طرف١٩٦٠اواخر است كه از٢كانادا

اي ه دهه در . استقرار گرفتهاستفاده مورد پيوسته اي هاي قابل مالحظه ميالدي پيشرفت١٩٨٠ و١٩٧٠

كه عبارت طوريه ب وجود آمد،ه ب اس آي جي فناوري در مجموعه در مورد »سيستم اطالعات جغرافيايي«

فنون و ادغام ها و نمايش نقشه تحليل وبرايابزارهايي آن، بويژه فراگيرتر كاربرد اي و نقشه آماري وهاي شيوه

كارگرفته ه بيهاي دولت يرات وخط مشيبراي تحليل تأث دركشورهاي اس آي جي فناوري ةكه سابق حالي در .شد

رسد، سال مي ٤٠غربي ازجمله كانادا وآمريكا به بيش از بسياردر اغلب كشورهاي جهان سوم اس آي جي فناوري

كشورهاي دراس آي جيهاي ويژگي از .باشد جوان مياست، آن زش وكاربردآمو وفناوريربي هماهنگي بين غ

قبل فناوريورود درحالي كه دركشورهاي جهان سوم،آن صورت مربوط به اندوزي مهارت آموزش و از

. گيرد ميرسمي ايران، اولين مركزي كه به طور در

آغاز كشور در سيستم اطالعات جغرافيايي رااستفاده از ١٣٦٩سال بود كه در برداري كشور سازمان نقشه كردطرح دار عهده مجلس شوراي اسالمي،ةس مصوببراسا

حال حاضر اين سازمان در .كارگيري اين سيستم شده ب از١:٢٥٠٠٠هاي توپوگرافي نقشهةمشغول تهي

اين باشد و مي ١:٤٠٠٠٠مقياس هاي هوايي با عكس

ها به ساختارهاي فرصتي است براي تبديل اين نقشهنيازهاي كه ٣تأسيس پايگاه توپوگرافي ملي رقومي و .كند برآورده مي اس آي جي ةزمين دررا كاربران

شوراي ملي كاربران «همين راستا در به منظور٤»هاي اطالعات جغرافيايي سيستمها سازي فعاليت هماهنگ ريزي و برنامه گذاري، سياست

همچنين ها و تحليل نيازمندي ،اس آي جي ةزمين در فني و هاي علمي، ظرفيتةكلي برداري شايسته از بهره

گيري كاربه و راستاي ايجاد نيروي انساني دربرداري توجه به وظايف سازمان نقشه با واس آي جي

هاي اطالعات ايجاد سيستم خصوص تدوين و كشور در تأسيس گرديده ١٣٧٢دي ماه درملي،جغرافيايي

.استسيستم ايجادةهاي اجرايي پروژ فعاليت

از معادن، وزارت صنايع و دراطالعات جغرافيايي اين سيستم اكنون از هم گرديد و آغاز١٣٧١فروردين

استفاده آنهاي فعاليت ارتباط با طور گسترده دره ب .گردد مي

اين سيستم ةزمين مؤسساتي كه در ر ديگازوزارت مسكن توان شهرداري تهران، كنند مي فعاليت مي

المللي بينةمؤسس كشاورزي، وزارت جهاد شهرسازي، و و ها سازمان جنگل و،مهندسي زلزله شناسي و زلزله

اين تاكنون از هاي كشور دانشگاه در .نام برد مراتع راقابليت بافناوريعنوان يك ه سيستم، چنان كه بايد، ب

ها و طراحي پروژهدادنقرار اختيار باال براي در بسيار . استهاي مختلف استفاده نگرديده رشته كاربرد آن در

مطالعات انجام شده در به نتايج برخي ازدر زير :گردد اين زمينه اشاره مي

دكتري خود ةنام پايان در) ١٣٧٦( »پرهيزكار«خدمات گزيني مراكز الگوي مناسب مكانةارائ« عنوان با

» شهرياس آي جي ها و مدل يق درقتح شهري با ها و توانمندي ،اس آي جيمشخص نموده است كه

بازيابي، ذخيره، آوري، جمع اي در العاده هاي فوق يتقابلنمايش مدلسازي و تحليل، ادغام، كنترل، به روزكردن،

تواند مي و گوناگون دارد هاي جغرافيايي به صور ادهد

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣١

در ابعاد گسترده را با كيفي متعدد و كمي و متغيرهاي . مديريت شهري دخالت دهد ها و گيري تصميم

عنوان باتحقيقي ديگر در) ١٣٧٨(» علي گلي«كارگيري ه ب اي با طراحي سيستم اطالعات منطقه«

ةمحيط شبك سيستم اطالعات جغرافيايي دربدين نتيجه رسيده است كه ،»رساني جهاني اطالعهاي جديد مانند سنجش فناوريهاي داده گيري از بهره

سيستم سيستم اطالعات جغرافيايي و دور، از اي، سيستم اطالعات منطقه دريابي جهاني موقعيت

جهت شناسايي در تري را مناسبةزمين و بستر .آورد هاي مناطق فراهم مي توان مشكالت و

طرح خودكه باةنام پايان در) ١٣٨٠ (»بهبودي«» تحليل شهرهاي باستاني در اس آي جي كاربرد «ةمسئل

هاي تدوين شده است، به بررسي مباني نظري سيستم فناوريهاي كاربردي اين جنبه يايي واطالعات جغراف

نظرگرفتن در نهايتاً با وپردازد ميشناسي باستان درمحيط كه دراس آي جيهاي قابليت توانايي و

يسي رآيدي« و ٦»ويو آرك « ،٥»اينفو آرك«افزارهاي نرمجزئيات اي طبيعي وه ويژگي بوده است، مهيا ٧»دبليو

تجزيه و مورد را باستاني بسطام ةساختماني محوطصورت سه بعدي به ه سپس ب ودهد ميتحليل قرار

.آورد مي معرض نمايش در خود با هدف ةنام پايان در) ١٣٨٠(» رنجبران«

پشتيباني دربرايمناسب ارائه يك ساختار« ة ضمن مقايس»ريزي شهر برنامه گيري و تصميمهاي ييتوانا اي، صورت ريشهه هاي اطالعاتي ب سيستم

عنوان سيستم فضايي پشتيبان ه ب رااس آي جي .گيري مشخص نموده است تصميم

اس آي جيتعاريف هاي اطالعات گيري سيستم ابتداي شكل ازتنوع توجه به گستردگي اطالعات و با جغرافيايي،

تعاريف متفاوتي از هاي مختلف، رشته دري آنكاربردهاها آن ايي ازه ها ارائه شده است كه به نمونه اين سيستم

:رددگ اشاره مي

اي از سيستم اطالعات جغرافيايي، مجموعه ‐آينده، بازيابي اطالعات در قدرتمند براي ذخيره و ابزار

جهان واقعي است هاي فضايي از نمايش داده تبديل و ).١٩٨٦بارو، (

يك سيستم سيستم اطالعات جغرافيايي‐ه به منظور اي است ك افزاري رايانه نرم افزاري و سخت

هاي كارتوگرافي داده استفاده از دسترسي، نگهداري و ).١٩٩٠،تاملين( طراحي گرديده است

سيستم اطالعات جغرافيايي، سيستمي است ‐ سازي، كنترل، ذخيره آوري، براساس رايانه براي جمع

مدلسازي تحليل، پردازش، ادغام، بازيابي، به روزكردن، گوناگون به صورهاي جغرافيايي نمايش داده و ).١٣٧٦پرهيزكار، (

سيستم اطالعات جغرافيايي يك سيستم ‐ است و) x,y(ها داراي مشخصات فضايي پايگاه داده

آن ها براي پاسخگويي به سؤاالت در روش اي از مجموعه ).١٣٧٦عليمحمدي، (باشد مي قابل اجرا سيستم اطالعات جغرافيايي، يك سيستم ‐

ذخيره، ت براي واردكردن،مديريت پايگاه اطالعا) بعد مكاني(نمايش اطالعات فضايي تحليل و بازيافت، .)بنياد ملي علوم( مي باشد

هاي سيستمةعناصراصلي تشكيل دهند اطالعات جغرافيايي

زيربنايي ةطبق چهار روي هرمي با براس آي جي : شده استساخته

مطالعات اي كه مرحلهتوجه به با :افزار سخت‐افزارهاي سخت توانند از كاربران مي ، دارد قرار آندر

:استفاده نمايند بندي زير دسته در موجود افزارهاي مرتبط با ورود اطالعات ٭ سخت

،...) و،اسكنر كننده، رقومي صفحه كليد،(يريت اطالعات مد سخت افزارهاي مرتبط با٭

، ...)،ها مانند ماوس افزارهاي جانبي رايانه سخت(

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٢

جي آي اس اجزاي سخت افزارنرم افزارداده ها

افراد آموزش ديده روش ها و الگوها

خروج نتايج افزارهاي مرتبط با ٭ سخت ....) و، ها رسام چاپگرها،(

برنامه اس آي جيبراي راه اندازي : نرم افزار‐توان به ها مي ترين آن معروف از .اي الزم است رايانه

»٩اينفو مپ«، »٨اسپانز«، »ويو آرك«، »اينفو آرك«جهت اشاره نمود كه داراي توابع عملياتي متعدد در

وهستندمحاسبات آماري ليل مسائل وتح تجزيه واي توليد هاي بزرگ رايانه عمدتاً توسط شركت

افزارها براي مطالعات اين نرم يك از هر .گردند ميمحاسن ها و داراي محدوديت ريزي شده و خاصي برنامه

نمونه از دو اين پژوهش از در .دنباش خاص خود مي و» اينفو آرك« يعني(افزارهاي رايج اين سيستم نرم

.استفاده شده است »ويو آرك« دارد و بدون اطالعات نه هدفي وجود: اطالعات‐

واقع در .تمركز توجه روي اطالعات است .نه پيشنهاديزيرا ، شود ميانجامها براي اطالعات اكثر فعاليت

كيفيت .دهد تشكيل مي رااس آي جياطالعات قلب ل توجه و قابموضوعاتترين مهم اطالعات يكي از

ارتباط مستقيم با كيفيت اطالعات در .باشد اساسي ميتحليل و،تركيب اطالعات مباني علمي، دقت، صراحت،

.مدلسازي است وترين بخش مهم: نيروي انساني سازمان و‐نيروي زيرا سازمان و باشد، مياس آي جي ةدهند تشكيل

. كند كنترل مي رااس آي جيانساني است كه عمليات بدون اس آي جيقوي افزارهاي بسيار افزارها و نرم ختس

دنيي مناسب نخواهآ به كار،متبحر پشتيباتي كادربراي اجراي موفق سيستم، سازماندهي نيروهاي . رسيد

بهينه نمودن و جهت اجرا، كارآمد كه درو متخصص ايفا هاي گوناگوني را ها نقش يستمسنهايتاً راهبري

.ستالزامي ا نمايند، مي

سيستم اطالعات فرآيند تحليل اطالعات در جغرافيايي

است كه اي رايانه يك سيستم اس آي جي هاي زمين مرجع داده رابطه با در چهار قابليت اساسي را

.آورد فراهم مي ،ها ورودي داده .١ ،ها مديريت داده .٢ ،ها پردازش و تحليل داده .٣ .ها خروجي داده .٤

كل در ارتباط اين اجزا راة زير نحو شكل

. دهد سيستم نشان مي

هاي اطالعات جغرافيايي سيستمينمايش كلي اجزا )٤٤ص.) ١٣٧٦( خواجه مديري، (

خروجي اطالعات

ها ورودي داده بانك اطالعات جغرافيايي پردازش اطالعات

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٣

هاي اطالعات هاي سيستم ييتوانا كاربردها و جغرافيايي

نسبت به سا آي جي هاي اجمال قابليت بطور هاي دستي را روش هاي اطالعاتي مشابه و سيستم

:بيان داشت توان به شرح زير مي تجزيه و و بازيابي ذخيره، آوري، قابليت جمع ●

؛حجم زياد تحليل اطالعات باقابليت برقراري ارتباط بين اطالعات ●جداول (اطالعات غيرجغرافيايي و)نقشه (جغرافياييتحليل اطالعات امكانات تجزيه و ايجاد و)اطالعاتي

اطالعات غيرجغرافيايي و استفاده از جغرافيايي با ؛بالعكس :مانند ها تحليل ي انجام طيف وسيعي ازيتوانا ●

مختلف بايپيداكردن اشيا، ها روي هم قراردادن اليه، خاصء يبه يك ش ها خاصيت نزديكي آن استفاده از

وقوع يك حادثه در دفعات تعدادة محاسب،سازي شبيه ؛... و،نقاط معين نقطه يا مشخص ازةفاصل

كارآيي، سرعت عمل زياد و داشتن دقت،● ؛ها سازي داده بهنگام سهولت در ةمحاسبات آماري مانند محاسب انجام ييتوانا ● ؛هاي مشخص شده محيط پديده مساحت وهاي بررسي تغييرات مكان قابليت رديابي و ●

؛طول زمان جغرافيايي در

هاي يابي پروژه قابليت استفاده براي مكان ● .مختلف

مدل پژوهش روش و نوع توصيفي ـ تحليلي است و اين پژوهش از

:گردد مي خالصه شامل مراحل زير بطور هاي مناسب و داده آوري اطالعات و جمع. ١

؛اطالعات مكاني شامل اطالعات توصيفي و، نياز مورد ؛تپردازش اطالعا پيش. ٢ ؛ها تحليل آن تجزيه و ها و مديريت داده. ٣ .ها خروجي توليد. ٤

گردآوري اطالعات شوند وارداس آي جي يك در هايي كه بايد داده

:نوع هستند دو ها و هاي توصيفي كه بيانگر ويژگي دهدا. ۱

،خصوصيات عوارض هستند دهنده موقعيت و هاي مكاني كه نشان داده. ٢

.دباشن شكل عوارض مي

توصيفيهاي داده .١ توجه به نوع مدارك مورد با ر اين پژوهش،د

نياز جهت ورود به سيستم بررسي، اطالعات مورد :از ندا عبارت

ها و داده ها نقشه

هامديريت داده

نمايش

تحليل

اسآيجي

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٤

موضوع ‐)نام خانوادگي نام و( نويسنده‐ مدركةشمار ‐ سال انجام تحقيق‐ مختصات جغرافيايي‐تحقيق

.مدرك كد‐ تحقيقةدهند سازمان انجام دانشگاه يا با ه منظور دسترسي به اطالعات فوق، ابتداب اطالعات ةكلي هاي اطالعاتي مركز، پايگاه در جستجو

هاي اطالعاتي به ترتيب در پايگاه( مربوط به علوم زمينمقاالت مقاالت سمينارها، التين، هاي فارسي و نامه پايان

اطالعات سازمان هاي پژوهشي، طرح گزارش، مجالت،بازنگري مورد) اطالعات جديد زر واطالعات خ مديريت، .قرارگرفت

بندي مجموعه دسته تفكيك،كنترل و پس از ٤٦٤شامل(مدرك ٧٣٩ مجموعاً تعداد اطالعات موجود،

ةمقال ١٧٠ التين، ةنام پايان ٣٣ فارسي، ةنام پايان گزارش و ٣ طرح پژوهشي، ٩ مجله، ة مقال٥٥ سمينار،

به ورود و استخراج اطالعات براي ،)مدرك خزر ٥ .مناسب تشخيص داده شد يستم،س

ر مدارك علوم زمين موجود، به داليل زير ديگ :سيستم را نداشتند نمايش در امكان استفاده و

،مدارك برخي از دار در اطالعات مكان دنبو. ١ عدم دسترسي به اصل بخش قابل توجهي از. ٢

اطالعات ،ها گزارش هاي تحقيقاتي، طرح مدارك نظير ،... و،سازمان مديريت خزر،

در) مكاني( اطالعات دقيق جغرافيايينبود. ٣ ،برخي متون

.مدارك تكراري بودن برخي از. ٤

مكانيهاي داده .٢شود كه هاي مكاني به اطالعاتي گفته مي داده

روابط ميان عوارض جغرافيايي در و، مكان، شكلدربارة به معموالً وهستند روي نقشه و برزمين سطحي از

ها كيفيت اين داده .دنردگ صورت مختصات ذخيره ميرفته كاره هاي ب تحليل داده تجزيه و بسزايي در تأثير .داشت تشكيل بانك اطالعاتي خواهد در

ورود براياطالعات مكاني الزم اين پژوهش، در :اند از به سيستم عبارت

) عرض جغرافيايي طول و( مختصات . الف، كه توسط )شده در مدارك ثبت (مطالعه مناطق مورد

؛صفحه کليد به سيستم منتقل گرديدندهاي جغرافيايي پيوست شده به برخي نقشه. ب

توسط يک کد وندكه اسکن شد مدارك، ازمدارک كاراكتري که به هر يک از١٠شناسايیهای با مسيردهي الزم به داده داده شده وتخصيص

؛دند متصل گردي،توصيفی مربوط به خود ها، هاي استان هاي اطالعاتي شامل نقشه اليه. ج ةنقش ها و استان ها، مراكز درياچه ها، شهرها، شهرستان

كه همگي داراي مقياس ،شناسي ايران زمينو دشنبا موجود مي و به شكل استاندارد،١:٢٥٠٠٠٠

كاربران ةاستفاد مورد اهداف مختلف،براي ندنتوا ميهاي اليه آمده، عمله هاي ب گيهماهن با. دنگير قرار

كه (معادن طريق وزارت صنايع و اطالعاتي فوق از، تهيه گرديده و دارد اس آي جي امر تجارب متعددي در

. انجام عمليات الزم به سيستم وارد گرديدندبراي

پايگاه اطالعات توصيفی ايجاد ايجاد پايگاهی از اين پژوهش، به منظور در

پايان اعم از(هاي موجود دادهة، كليهای توصيفی دادهمقاالت مقاالت سمينارها، التين، های فارسی و نامه

قبل گزينش وةمرحل که در ،...) وها گزارش مجالت،به » ١٠اكسس«افزار به کمک نرمتفکيک شده بودند،

و »١١اف بي دي«به فرمت وارد شد وافزار اين نرممحيط ١٤اه فرم و ١٣ها ، گزارش١٢گروه جداول ٣قالب در

. سازماندهی گرديدندبرای مرتبط ساختن ،شد همانگونه كه اشاره

يک از ها، هر آنةشد های اسکن نقشه با ها اين داده مربوط ةبا نقش فايل مربوطه مسيردهی شد و در ها داده

اين پايگاه بدين ترتيب در .مرتبط گرديد به خود اطالعات ةشاهدتوانند ضمن م اطالعاتی، کاربران می

) کد (ةشناسروي کردن بر کليک توصيفی مدارک، با نيز مطالعه را موردةای از منطق نقشه،خود نظر مورد

.دريافت نمايند

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٥

افزارهای رمنشده به کمک اقدامات انجامة خالص موجود

نخستين مرحله در همانگونه که قبالً ذکر شد اطالعاتی ة الي٧ »آرك اينفو«افزار نرم استفاده از با

های نامه يعنی پايان(مطالعه شامل انواع مدارک موردمقاالت مقاالت سمينارها، التين، های نامه فارسی، پايان

ايجاد)اطالعات خزر و،های پژوهشی طرح مجالت،مختصات جغرافيايی مدارک فوق نيز توسط . گرديد

.افزار وارد سيستم گرديد همين نرمد جداول اطالعاتی مربوط به ورو بعدة مرحل

»اكسس«افزار نرم استفاده از که قبالً با(های فوق اليه نظر .باشد می»آرك اينفو«، به محيط )تهيه شده بود

به اين که اطالعات توصيفی مربوط به اين پژوهش به نگارش (آرك اينفو «افزار نرم در باشند و زبان فارسی می

به محيط ها اتصال آن برای اطالعات متنی و»)٢/٣به گرافيک به زبان فارسی، تدبيری اتخاذ نشده است،

افزار اطالعات با استفاده از نرم ناچار اين قسمت از ابتدا به زبان فارسی تبديل گرديد و»١٥فاكس پرو«

.شد وارد»آرك اينفو«سپس به محيط بررسي، پايگاه هاي مورد توجه به نوع داده با

:از ندا باشدكه عبارت د مي فيل٧فوق شامل ،)خانوادگي نام نام و( نويسنده، شماره مدرك

سال انجام ، مختصات جغرافيايي،موضوع تحقيق كد، تحقيقةدهند سازمان انجام دانشگاه يا،تحقيق .مدرك

كه »مختصات جغرافيايي« به استثناي فيلد گيرد، صورت دستي انجام ميه ورود اطالعات آن ب

وجود فيلدهاي فوق ةروي هم ام عمليات برامكان انج واردكردنافزارهاي موجود، حال حاضر با نرم در .دارد

ممكن نيست،صورت مكانيزه ه مختصات جغرافيايي ب . سرخواهدگرديدمي نويسي اين امر ولي با برنامههای انجام سازماندهی های اطالعاتی پس از اليه

اين در. دند منتقل گردي»آرك ويو«به محيط الزم،طريق تحليل از برای تجزيه و های فوق مرحله اليه

نيز برای واس آي جيتوابع تحليلی اجرای عمليات و .باشند آماده می،استخراج جهت کاربردهای مختلف

توابع تحليلی برروی اطالعات را از ديگر اس آي جي اصوالً آنچه يک

توابع وجود سازد، های اطالعاتی متمايز می سيستمکاربردن توابع ه با ب .اين سيستم است تحليل مکانی در

ها، مديريت داده(منطقی ديگر اعمال مختلف و وآماده پايگاه اطالعاتی،...) و،های مناسب انتخاب مدل

کنندگان نيازهای استفاده ها و جوابگويی به پرسشها، ويرايش نظير(اصوالً بعضی توابع تحليلی .گردد مي

ها پايگاه داده برای ايجاد)... و، هندسی، فرمتتبديالتهای تحليل ها را آماده برای تجزيه و الزم است و داده

توابع تحليلی از لحاظ نوع . سازد کاربردی بعدی میسه بخش ها در عمليات خاص بر روی انواع مختلف داده

:گيرند مورد بررسی قرار می ،های مكاني توابع تحليلی داده .١ ،های توصيفی يلی دادهتوابع تحل .٢ ،توصيفی های مكاني و توابع تحليلی داده .٣

يک ها در به اينکه خروجی داده نظر اطالعات است وةذخير جدای از نمايش واس آي جي

دارد، به اين سه های خاص خود سازی نياز به آمادهسازی توابع آماده«به نام يک نوع ديگر از توابع،بخش را اضافه »های مختلف روجیها برای اخذ خ دادههای مورد اين پژوهش به تناسب نوع داده در .نمايند می

توابع تحليلی استفاده شده است که برخی از بررسی، از .دنشو شرح داده ميدر زير

های مكاني توابع تحليلی برروی داده.١های مكاني، اين توابع معموالً برای انتقال داده

ها به ساختار ايی تبديل ساختار دادهتوان ها و ويرايش آناين توابع . دنرو کار میه سيستم ب مورد استفاده در

ممکن است در ودارندهای مكاني ارتباط اصوالً با دادهغيرمكاني نيز رجوع های توصيفی و بعضی موارد به داده

های فراهم های مختلف راه اس آي جي در .داشته باشندها تمام آن ولی در،استکردن اين توابع متفاوت

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٦

های اصلی به ساختار توانايی تبديل ساختار دادهها ويرايش آن فايل سيستم و های مورد استفاده در داده

با ) خروجی های ورودی و فرمت( امکان ايجاد ارتباط و .ها وجود دارد اس آي جيساير

های توصيفی روی داده توابع تحليلی بر.٢ بررسی و منظور ويرايش وتوابع به اين گروه از

غيرمکانی مورد های توصيفی و تحليل داده تجزيه ورا ها تحليل تجزيه و بسياری از .گيرند استفاده قرار می

.دادتوان به کمک اين توابع با سرعت بااليی انجام می :ند ازا اين دسته توابع عبارت برخی از

اين توابع : های توصيفی توابع ويرايش داده.١‐٢ بازيابی وكه مشخصات توصيفی رادهند میامكان

ها و اضافه کردن آيتم. دهيمتغيير وكنيمبررسی اضافه کردن جداول تشريحی رکوردهای جداول يا در، فرامين مختلفةوسيله ها ب جديد يا اتصال فايل

اتصال .بود دنخواه افزاری قابل اجرا های نرم سيستم .اين توابع استی مهم ها قابليت از ١٦ها فايل

: مورد اطالعات توصيفی توابع پرسشی در.٢‐٢های توصيفی پايگاه داده اين توابع، اطالعات موجود در

فرد استفاده کننده براساس شرايط انتخاب ةوسيله ب راتوان می راجستجوهای انتخابی .کنند بازيابی می شده،

ه ب،نتايج و دداچند اليه از اطالعات انجام يک تا درتوان میرا ه اين جداول كجداول باشد صورت گزارشی از

.ددا مورد استفاده قرار اً و بعدكردذخيره صورت اس آي جي ةوسيله دو نوع کلی جستجو ب

جستجوی از جستجوی مکانی وندا گيرد که عبارت میمورد سؤاالتی در جستجوهای غيرمکانی، .غيرمکانی اين سؤال که مثالً .آيند های عوارض به شمار می توصيف

موضوع پترولوژی های مرتبط با نامه تعداد پايان«زيرا نه ؛ يک جستجوی غيرمکانی است»چقدراست؟

ها مکانی دادهة مستلزم تحليل مؤلف،نه جواب سؤال وافزار پايگاه نرمةوسيله اين جستجو به تنهايی ب .ندنيست ةنحو«در مقابل، اين سؤال که . گيرد ها انجام می داده

سطح کشور های پترولوژی در نامه توزيع مکانی پايان مکان ةچون نيازمند اطالعاتی دربار ،»چگونه است؟

شکل ( آيد است يك جستجوی مکانی به شمار می ).١شماره

هاي پترولوژي نامه پايان) تحقيقةمنطق( توزيع مكاني .١شكل شماره

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٧

ممكن اس آي جي تعيين جستجو درة شيوروی توانند بر کاربران می . تعاملی باشداست كامالً

يادآورها ةوسيله يا ب نقشه را بررسی کنند رايانه،ةصفحها به تفحص های داده پايگاه در،های جستجو سازنده و

رايانه ةروی صفح ای را بر تواند عارضه کاربر می .بپردازند »يست؟مشخصات اين عارضه چ«جواب انتخاب کند و

تلفيق منفرد با همجستجوهای .را به دست آورد دهند نشان می ها پايگاه داده در عوارضی را شوند و می

. اند مطابقت غيرمکانی در معيار مکانی و چند يا دو که با توزيع ةنحو « برای پاسخگويی به اين سؤال کهمثالًهای پترولوژی مربوط به نامه تحقيق پايانةمنطق

عملگرهای بولی اغلب از« »هران چگونه است؟دانشگاه ت .شود تلفيق جستجوهايي با اين ماهيت استفاده میبراي

AND، NOT ،OR،XORعمليات اين عملگرها ازهای که برای تلفيق مجموعه داده کنند استفاده میشکل شماره ( روند کار میه همپوشی نيز ب متفاوت در

زيرا ،دكراستفاده دقٌت بااز عملگرهای بولی بايد ).٢ های نامه تحقيق پايانة توزيع منطقةنحو«اين سؤال که

A :های رشته پترولوژی نامه مجموعه پايان B: هاي دانشگاه تهران نامه مجموعه پايان

A AND B A OR B

های پترولوژی نامه انمجموعه پاي های پترولوژی نامه مجموعه پايان دانشگاه تهران های دانشگاه تهران نامه پايانيا

A NOT B A XOR B های پترولوژی نامه مجموعه پايانهای پترولوژی نامه مجموعه پايان

های ديگر و مربوط به دانشگاههای ديگر به دانشگاه مربوط غيرپترولوِژی دانشگاه تهرانهای نامه پايان

با استفاده ازعملگرهای بولینمايش نحوة كار .٢شكل شماره

نمودارهای ون

مربوط به دانشگاه تهران ANDپترولوژي نحوة«جوابي متفاوت از اين سؤال كه » چگونه است؟ OR تحقيق پايان نامه هاي پترولوژي توزيع منطقة

. خواهد داشت» مربوط به دانشگاه تهران چگونه است؟بديهي است دومين جستجو، مناطق بيشتري را معرفي

.ردخواهد ك

های مكاني وتوصيفی توابع تحليلی برروی داده.٣ در ادغام توابع تحليلی اس آي جيقدرت يک

مثالً اين كه يعنی،توصيفی با توابع تحليلی مكاني استاستفاده از توابع با استفاده از توابع تحليلی توصيفی و

يمحيط گرافيک ای را در تحليلی مكاني، بتوانيم منطقهاين .شخصات مورد نظر است مشخص کنيمکه دارای م

های سيستم را ازاس آي جيهای قابليت، سيستمهای که فقط برای کار بر روی داده١٧ نقشهة تهيخودكار

اين توابع به .سازد اند، متمايز می مكاني اختصاص يافته :گردند هايی به شرح زير تقسيم می زير گروهاين با:يریگ اندازه بندی و زيابی، طبقهاب. ١‐٣

اما ، شوند مكاني بازيابی می های توصيفی و توابع، دادهايجاد شوند يا بندی می های توصيفی طبقه فقط داده

فضايی پيش موقعيت عناصر تغييری در .گردند می :هيچ عنصر فضايی جديدی ايجاد نخواهد شد آيد و نمی

عمليات بازيابی بر روی : توابع بازيابی‐ شامل همان توابع پرسشی ،مكاني يفی وهای توص دادهصفحات قبل مورد که درشود ميهای توصيفی داده در

بحث قرار گرفت، به انضمام آنکه اطالعات گرافيکی نيز ظاهر نمايشگر ةهايمان بر روی صفح به همراه انتخاب

خروجی گرفتن از و های منطقه ايجاد نقشه .خواهند شد . محسوب می شوند ها جزو اعمال اين توابع داده

ترين بندی يکی از ساده طبقه: بندی توابع طبقه‐اين عمل . ست اها کارگرفته شده در پايگاه دادهه توابع ب

د،داها صورت داده از منفردةروی يک الي توان در میرا بندی شامل پيداکردن اين حالت فرآيند طبقه که در

ارض به دادن عو نسبت ها و دادهةمشخصات توصيفی اليحالت توان در میرا بندی طبقه .مشخصه است هر

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٨

داده روی هم قرار ای که بر اليه روی چند تر، در پيچيده .دداانجام اند، شده

مدارک ةتوان مجموع اين پژوهش می درمثالًسال محل يا به تفکيک برحسب موضوع، موجود را

٣شكل شماره .نمايش داد نمود و بندی طبقه،تحقيقهاي فارسي علوم نامه تحقيق پايانة توزيع منطقةنحو

.دهد برحسب موضوع نشان مي زمين را

هاي فارسي علوم زمين برحسب موضوع پايان نامه) منطقة تحقيق(توزيع مكاني . ٣شكل شماره

براي توابعی اس آي جيهر : گيری توابع اندازه ‐ ةها شامل فاصل گيری هانداز .کند گيری فراهم می اندازه

ها گون مساحت پلی طول خطوط، محيط و بين نقاط، .باشد می

: ها بر روی يکديگر عمليات قراردادن اليه.٢‐٣های اين عمليات برای ادغام وترکيب اطالعات اليه

امری اطالعات جديد، ها و وجودآوردن اليه هب مختلف و به دوهای اطالعاتی عمليات انطباق اليه .ضروری است

عمليات .شود کارگرفته میه حسابی ب صورت منطقی يا هايی نظير جمع، ضرب، تفريق و عمليات( حسابی

عمليات و هستندها در يک اليه از داده )تقسيم مقادير است که دريمنطقی شامل انطباق يافتن آن مناطق

کاربران نياز ای مشخص از شرايط مورد مجموعه،اه آنضرورت استفاده از .داشته باشد وديا عوارض ديگر وج

ها و انتخاب در موردهای اطالعاتی، انطباق اليه

های مختلف صورت مناطق يا اليه هايی از پرسش در .دنباش می دارا که وجوه مشترک خاصی را گيرد می

ها، اليه جداول عوارض اين صورت سيستم ابتدا بايد در از ه راسپس نقاط خواسته شد انجام دهد، را جستجو

ها ها، آن روی هم انداختن آن با وكنداليه انتخاب چندتواند مکان وجه مشترک اصوالً مي .به نمايش بگذارد را

های منطبق شده داشتن اليه با. ها باشد قرارگرفتن اليهپايگاه اطالعاتی تا حد زيادی تکميل شده بر يکديگر،

را ب شده های انتخا اطالعات بسيار زيادی از اليه است و .توان استخراج کرد می

با ،شدصفحات پيشين اشاره همانگونه که دراين های اطالعاتی در اليه و ها توجه به نوع داده

در .توابع فوق استفاده نشده است برخی از پژوهش، از توان با می به تناسب نيازهای موجود، صورت لزوم و

توابع به کمک و های اطالعاتی ديگر اضافه نمودن اليه

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٣٩

ارتباط با در های بسياری را تحليل تجزيه و فوق،هاي اضافه نمودن انواع نقشه با مثالً.مدارک انجام داد

های توان تحليل می فوق،ةشناسی به مجموع زمينمناطق قبيل بررسی مطالعات انجام شده در (مفيدی از

مناطق تحقيقات در يا)... سيل و زلزله،( خيز حادثه را به )ها آن نظاير و،ارای پتانسيل اقتصادید معدنی و

.انجام رساند

محصوالت خروجي

شامل يك سيستم اطالعات جغرافيايي بايد جداول و ها، نمودارها افزار الزم براي نمايش نقشه نرم

نقشه فنون . اي گوناگون باشده مختلف به صورتبتوان انواع اين زمينه را فراهم كنند تا بايدنگاشتي

هاي مختلف كه مبين توزيع فضايي پديدهرا هايي قشهنانتخاب نوع نمايش اين . كرد به سادگي توليد هستند،اند به عوامل مختلفي وابسته است كه عبارت ها خروجي

مقياس مورد ها، توان تفكيك و داده طبيعت خود: از افزاري و نرم افزاري و هاي سخت نياز، محدوديت

عالوه بر .ن محصوالت خروجيهمچنين تعداد متقاضيا نيز در رافيكي راگباشيم محصوالت غير بايد قادر اين ما

.خروجي يك سيستم اطالعات جغرافيايي توليد كنيمهايي براي انتقال اطالعات بين چنين خروجي

همچنين براي هاي مختلف پردازشگر و سيستم در. روند مي نگهداري اطالعات به مدت طوالني به كار

: شوند دسته تقسيم مي ها به دو خروجي،كليحالت هاي قبيل نقشه ازكاغذي هاي خروجي.١

آماري كه ازهاي گزارش جداول و موضوعي، نمودارها، ،شوند طريق چاپگر يا پالتر تهيه مي

اطالعات ،آن كه در غيركاغذي هاي خروجي.٢اين نوع .شود نمايش ديده ميةروي صفح توليدشده برها تحليل ها و اي استفاده از آخرين پردازشخروجي بر

.گيرد مي استفاده قرار مورد

هاي الزم انجام تحليل تحقيق حاضر، پس از درآرك «محيط شده در هاي ايجاد نقشه از ها، روي داده بر

اين مرحله جدول خروجي تهيه شد كه در، »ويو عالمت شمال جغرافيايي و عنوان نقشه، راهنما،

در ها تعريف گرديد و س براي نقشههمچنين مقيا . شدچاپ گرفتهها آن مرحله آخر از

هاي موضوعي نقشه.١كه يك توزيع داده هاي موضوعي ساختار در نقشه

روابط دروني ةدهند عنوان تشكيله را ب ها ويژگي داده ترسيم ،دهد نشان مي ها هاي مختلف آن بين قسمت

ن براي توصيف توا هاي موضوعي را مي نقشه .شود مي هاي مختلف مورد استفاده قرار پديده وسيعي ازةمحدود

هايي توان به نقشه هاي موضوعي، مي جمله نقشه از. داد دهند، نشان مي را ها كه پراكندگي نوع خاصي از داده

. اشاره نموداين پژوهش، توزيع پراكندگي جغرافيايي انواع در

پارامترهاي علوم زمين برحسب مدارك مرتبط با ةكلي صورت همزمان دره توان ب مختلف را مي

ها استان هر يك از هاي كشور يا به تفكيك در استان توزيع پراكندگي ٤ شكل شماره مثالً.نمايش داد

هاي فارسي علوم زمين برحسب موضوع را در نامه پايان ة نحو٥در شكل شماره . دهد استان خراسان نشان مي

برحسب سال ) هاي فارسي نامه ايانپ( پراكندگي مدارك. استان اصفهان نشان داده شده است انجام تحقيق در پراكندگي مطالعات انجام شده ة نحو٦در شكل شماره

استخراج شده (شناسي هاي مهم زمين برخي آيتمدربارةعناصر فلزي همچون وجود و،نظير زلزله) از مدارك

نشان ٧اره شكل شم. مس و طال نشان داده شده استتوجه به شناسي با موقعيت مكاني مطالعات زمينةدهند

.باشد استان سمنان مي در هاي منطقه نوع سنگ

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٠

استان خراسان حسب موضوع در هاي فارسي علوم زمين بر نامه پايان) تحقيقةمنطق(توزيع مكاني . ٤شكل شماره

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤١

هاي فارسي علوم زمين نامه پايان) تحقيقةمنطق(توزيع مكاني .٥شكل شماره استان اصفهان برحسب سال تحقيق در

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٢

برخيدربارةمطالعات انجام شده ) تحقيقةمنطق(توزيع مكاني .٦شكل شماره

علوم زمينةحوز هاي مهم در آيتم

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٣

هاي موقعيت مكاني مطالعات زمين شناسي با توجه به نوع سنگ .٧شكل شماره استان سمنان منطقه در

نمودارها.٢هاي يك سيستم اطالعات تحليل نتايج تجزيه و ةوسيله نحو مؤثرتري به توان ب جغرافيايي را مي

،هدف كلي گرافيك. اي نشان داد هاي غيرنقشه گرافيكتري به صورت ساده رااي است كه اطالعات رابطه ايجاد

.كشد بن به تصويرابراي مخاطب بانك اطالعاتي موجود كه در )عددي(ّي مك اطالعات

متنوعي تبديل هاي متفاوت و توان به گراف مي را استتوان به انواع نمودارهاي اين سيستم مي از .نمود

نمودار از. دكراي اشاره دايره اي و نمودارهاي ميلهيك مشخصه نمايش اختالفات موجود دراي براي ميله

را اين نمودار. شود هاي مختلف استفاده مي بين گروه در. هم افقي رسم نمود صورت عمودي وه توان هم ب مي

تقسيم يك دايره به با اطالعات را اي، دايره نمودار نسبت ،اين روش با ودهد ميهاي مختلف نشان قطاعتوان اين مي وه برعال. كند به كل مشخص مي را ها آن

جداكرد و ها قسمتةبقي يك قسمت دلخواه را از .برجسته نمود

اي فراواني مقاالت نمودار ميله٨ ة درشكل شمارهاي مختلف نشان سال هاي علوم زمين در كنفرانس

.داده شده است

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٤

شناسي برحسب سال هاي زمين اي فراواني مقاالت كنفرانس نمودار ميله. ٨شكل شماره

جداول.٣هاي داده ها و مشخصه يك از هر جداول ازةتهي ديگر اطالعات توصيفي، ازةكلي جداولي از يا، توصيفي .هاي يك سيستم اطالعات جغرافيايي است خروجي

هايي داده،تابع جستجو استفاده از توان با همچنين مي انتخاب و جداول مختلفي را براي نمايش يا خاص را

.نمود جاداي خروجي،ةتهي

ي ديگرها خروجي.٤هاي دادهديگرهمانگونه كه قبالً عنوان گرديد،

صورت پردازش تصويري وه خروجي ممكن است بنوع . روي نمايشگرهاي رنگي نيز ارائه گردند نمايش بر

صورت روزمره ازه اخير خروجي براي كاربراني كه ب

.باشد مناسب مي بسيار كنند، سيستم استفاده ميهاي مختلفي همچون محيطدرين اطالعات همچن

.باشد هم قابل عرضه مي ...و سي دي، ديسك،فرآيند انجام اين طرح اي از خالصه شده نمودار

ديگرعنوان مدلي براي ساماندهي ه تواند ب كه مي مورد هاي مركز، پايگاه در دار موجود مكاناطالعات

.ه است ارائه شد٩ ةشكل شمار در استفاده قرار گيرد،

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٥

مراحل انجام پژوهش نمودار فرآيند و. ٩شكل شماره

جداول بههاي اطالعاتي وبردن اليههاي نقشه ةتهي و»آرك ويو«محيط

توصيفي

هاي تهيه شده وروي اليهانجام پردازش برنياز در محيط هاي تحليلي مورد نقشهةتهي

»آرك ويو«

خروجيةتهي

هاي موضوعينقشه پردازش تصويري جدول نمودار

ها بندي وكنترل داده دستهتفكيك، اسكن نقشه

هايدهداارتباط نقشه بامسيردهي و كدگذاري مدارك»اكسس «محيطتوصيفي در

محيط در ثبت داده ها »اف بي دي«فرمت با»اكسس«

واردكردن مختصات جغرافيايي »آرك اينفو«محيط در

هاپايگاه داده ايجادبه كمك »فاكس پرو«نرم افزار

وصيفي تهاي داده هاي مكاني داده

هاهورودي داد

نياز از استخراج اطالعات مورد مدارك موجود هاي مركز و پايگاه

استخراج نقشه جغرافيايي از مدارك موجود

هاي اطالعاتي تهيه اليهوزارت نياز از مورد

معادن صنايع و

صاتاستخراج مخت جغرافيايي از مدارك موجود

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٦

نتايجها، آوري داده انجام مراحل مختلف جمع بعد از

مديريت ورود اطالعات به سيستم اطالعات جغرافيايي وها، اين نتايج حاصل نهايت توليد خروجي سيستم و در

:گرديدهاي اطالعات هاي سيستم با توجه به قابليت.١

تحليل اطالعات نمايش و جغرافيايي براي ذخيره، توان بانك اطالعاتي جامع و مي،توصيفي مكاني و

اين .نمود هاي علوم زمين ايجاد كاملي از دادهنامحدودي هستند مقدار هاي اطالعاتي قادر پايگاه

اطالعات و)تصاوير ها و نقشه اعم از(اطالعات مكاني )شامل شرح مشخصات كتابشناختي مدارك(توصيفي

،هر زمان توانند در كاربران مي و جاي دهند خود در را پايگاه اطالعاتي انتخاب، هاي مورد نظرشان را از داده

تحليل تجزيه و مورد و ويرايش نمايند حذف، اضافه و تهيه و هاي دلخواه را نهايت خروجي در و، دهند قرار

.ارائه نمايند هاي موجود در اين سيستم، انواع داده در. ٢

ه ب ،) علوم زمينةحوز در(هاي مختلف مركز پايگاه. باشند تحليل مي بررسي و صورت همزمان قابل نمايش،

ابعاد يكديگر از ها با اين دادهةبدين ترتيب امكان مقايس....) و،موضوع، سال تحقيق، محل تحقيق(مختلف

. داشت وجود خواهدتوان پراكندگي جغرافيايي انواع به سهولت مي.٣

مناطق جغرافيايي ها و موقعيت ها را بررسي نمود و دادههاي مرتبط با آن شاخه شناسي و نظر زمين نقطه را كه ازاند، شناسايي و مطالعه قرارگرفته بررسي و مورد كمتر

.به كاربران معرفي نمود انجام تحقيقات الزم،ايبرتحليل اين کاربردن توابع تجزيه وه با ب .٤

مديريت (منطقی ديگر اعمال مختلف و سيستم و پايگاه اطالعاتی ،...) و،های مناسب انتخاب مدل ها، دادهکنندگان نيازهای استفاده ها و جوابگويی به پرسشةآماد

توان مي سب نيازهاي موجود،به تنا د وگرد قرار ميارتباط با مدارک در های بسياری را تحليل تجزيه و

هاي نمودن انواع نقشه اضافه با مثالً.انجام دادهای توان تحليل می فوق،ةشناسی به مجموع زمين

مناطق قبيل بررسی مطالعات انجام شده در مفيدی ازناطق م تحقيقات در يا...) و،سيل زلزله،( خيز حادثه

آن را به انجام نظاير دارای پتانسيل اقتصادی و معدنی و .رساند

اين پژوهش كه در الگوي مورد استفاده در.٥ه تواند ب آن فرآيند انجام كار نشان داده شده است، مي

دار موجود در اطالعات مكانديگرعنوان مدلي براي كاره بو مدارك علمي ايران هاي مركز اطالعات پايگاه

.درو

تقويت موضوع پژوهش هاي گسترش و زمينه در اس آي جي انجام كامل فرآيند كاربرد ‐

دار موجود در ارتباط با ساماندهي اطالعات مكاناستفاده از الگوي هاي مركز اطالعات، با پايگاه

ميزان كارآيي اين بررسي قابليت وبرايپيشنهادي ؛الگو

به »مختصات جغرافيايي«دن فيلد كر اضافه‐ الزام بههاي مركز و مجموعه فيلدهاي هر يك از پايگاه

مدارك توجه به اطالعات مندرج در تكميل آن با ؛مربوطه

هاي اطالعاتي مركز برقراري ارتباط بين پايگاه‐طريق ايجاد يك فيلد و سيستم اطالعات جغرافيايي از

؛مشتركدن فرآيند ورود اطالعات رقومي كر ماشيني ‐

هاي پايگاه مختصات جغرافيايي ثبت شده درنظير ( با ،به سيستم اطالعات جغرافيايي) اطالعات

؛نويسي مناسب برنامهعملي آموزش مقدماتي وة برقراري يك دور‐

هاي اين آشنايي با قابليتبرايمركز دراس آي جي .هاي مورد نياز كارگيري آن درحوزهه ب سيستم و

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٧

هاي ص پژوهشخصو اجرايي درهايپيشنهاد اس آي جيمرتبط با

هاي عملي كه در درخاتمه به برخي زمينه اشاره خواهند بود مؤثر اس آي جيهاي مرتبط با پژوهش

:كنيم ميتوليد براي تدوين استانداردهاي قابل قبول ‐

،نقشه اطالعات و اس آي جي تشكيل براي الزم ةتخصيص بودج ‐

،ها ارگان ها و سازمان در ،افزار سختفناوري ورايانهت تخصص تقوي ‐به افزارهاي فارسي نرمةتوسع اقدام به تهيه و ‐ ،راحتي كاربران ها و كاهش هزينهمنظور

ازمد كارآ صحيح وة فرهنگ استفادةاشاع ‐امر كه اين تأليف،رعايت حق افزارهاي موجود و نرم

،نمايد افزارهاي فارسي كمك مي نرمةخود به توسعها دانشگاه دراس آي جي ةتقويت رشت يا دايجا ‐

،اين زمينه تجربه در ن باامتخصص استفاده از و ،اس آي جي ةزمين خبرنامه در مجالت و انتشار ‐ آشنايي هربرايكنفرانس برقراري سمينار و ‐ ،هاي مختلف گرايش باچه بيشتر خريد و آموزش بموقع نيروي متخصص قبل از ‐

.اس آي جي فناورياندازي راه

منابع ايجاد پايگاه اطالعاتی ،)١٣٧٥ (زاده، سعيد احمدی

GISنامه پايان. برای منطقه سرداب روددانشکده منابع طبيعی دانشگاه . کارشناسی ارشد

.تربيت مدرس

. GIS افزار آشنايی با نرم ،)١٣٨١(. ارحمی، محمودArcview رانيت منابع آب ايريسازمان مد .تهران.

های اطالعات سيستم ،)١٣٧٥(. نوف، استانآرچاپ .برداری کشور ترجمه سازمان نقشه. جغرافيايی

.بهار. برداری کشور انتشارات سازمان نقشه. تهران. اول

ای بر مقدمه ،)١٣٧٦ (استس،جان.استار، جفری ترجمه .های اطالعات جغرافيايی سيستم

.دانشگاهی مشهد جهاد. نژاد سيدحسين ثنائی

طراحی و « ،)١٣٨٠ ( هاللی، حسين. اصغر شيخ، علی آلاجرای سيستم اطالعات مکانی بر روی اينترنت برای

مجموعه مقاالت همايش ژئوماتيک .»شهر تهران .٩٨‐١٠٤ص ..تهران. برداری کشور سازمان نقشه. ٨٠

آشنايی با ،)١٣٧٣ (زاده، منوچهر فرج. امينی، بهرامالمللی سه بين مؤس.سيستم اطالعات جغرافيايی

.شناسی و مهندسی زلزله زلزله

طراحی و کاربرد سيستم «، )۱۳۷۳(. انصافی، مسعودGISريزی مناطق اکتشافی و درکنترل و برنامه

مجموعه مقاالت کنفرانس سيستم .»معدنی ايران. برداری کشور سازمان نقشه.اطالعات جغرافيايی

.٥١‐٦٨ص .تهران

ردسيستم های اطالعات کارب ،)١٣٧٨ (بهبودی، نغمهنامه پايان.جغرافيايی درتحليل شهرهای باستانی

انسانی دانشگاه تربيت دانشکده علوم. ارشد کارشناسی .مدرس

ارائة الگوی مناسب مکان ،)١٣٧٦ (پرهيزکار، اکبرگزينی مراکز خدمات شهری با تحقيق در

. نامه دکتری پايان. شهریاس آي جيهای مدل .نسانی دانشگاه تربيت مدرسدانشکده علوم ا

گيری از ضرورت بهره« ،)١٣٨١( علی گلی،.اکبر پرهيزکار،رسانی در عرصه های نوين اطالع تکنولوژی

کاربرد سيستم اطالعات جغرافيايی در (شناسی ايرانخالصه مقاالت نخستين همايش . »)شناسی ايران .٣٢٦‐٣٢٨ص. تهران . شناسی ايران

کاربرد سيستم اطالعات ،)١٣٧١ (.توفيقيان، حسيننامه کارشناسی پايان.شناسی جغرافيايی در باستان

. مدرس انسانی دانشگاه تربيت دانشکده علوم. ارشد

،)١٣٧٥ (زاده غياثي، عادل طبيب. حاجيوندي، مهرنازهاي اطالعات جغرافيايي در كاربرد سيستم«

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٨

مطالعه ( خيز مطالعه و بررسي مناطق حادثهمجموعه . »)و سيل در استان فارسزلزله ‐موردي

هاي اطالعات مقاالت سومين كنفرانس سيستم‐٦٨ص .تهران. برداري كشور سازمان نقشه. جغرافيايي

٥٣.

های اوليه برای ايجاد بررسی« ،)١٣٧٤ (پور، فرشاد حکيم مجموعه مقاالت .»يک سيستم اطالعات جغرافيايی

های اطالعات دومين کنفرانس سيستم. تهران. برداری کشور سازمان نقشه. جغرافيايی

.٥٥‐٦٦ص

سيستم اطالعات جغرافيايی ،)١٣٧١(درويشی،کريم (GIS) به روايتArc/Info. انتشارات شرکت

.کامپيوتری نگاره

طراحی ساختار اطالعاتی ،)١٣٨٠ (رنجبران، محمدريزی شهری با استفاده از مناسب جهت برنامه

نامه پايان. (GIS)سيستمهای اطالعات جغرافيايی دانشکده معماری و شهرسازی . ارشد کارشناسی

.دانشگاه شهيدبهشتی

مجله . »GISآموزش « ،)١٣٧٧ (اصغر نژاد، علي روشن .تابستان و پاييز. ٦و ٥ش شهرنگار

و کاربرد آن در GIS« ،)١٣٧٦ (عظيمی، نورالدين. »ريزی توسعه فيزيکی شهرها مطالعه و برنامه

های هارمين کنفرانس سيستممجموعه مقاالت چبرداری سازمان نقشه .اطالعات جغرافيايی

.٣٥‐٤٤ص . تهران.کشور

هاي اطالعات سيستم« ،)١٣٧٧ (زاده، منوچهر فرج .ارديبهشت. دانشگاه انقالب.»جغرافيايي

: در جهان، درweb GISتكنولوژي

www.iranroads.com/aboutus/technology.htm(15/12/1381)

ای با طراحی سيستم اطالعات منطقه،)١٣٧٨ (گلی، علیبکارگيری سيستم اطالعات جغرافيايی در محيط

. نامه کارشناسی ارشد پايان. رسانی جهانی شبکه اطالع .دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربيت مدرس

اي به اشاره. خواجه، خسرو،)١٣٧٦ (مديري، مهديانتشارات . تهران. هاي اطالعات جغرافيايي سيستم

سازمان جغرافيايي وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي .مسلح

سازمان حمل و نقل و Web GISمراحل توسعه :در .های کشور پايانه

http://www.iranroads.com/aboutus/develop.htm (15/12/1381)

نظري گذرا و گذري نظري بر ،)١٣٨١ (ملك، محمدرضاسال . برداري نقشه. »GIS«اولين مدرسه تابستاني

.٢٦‐٢٨ص .٥٢سيزدهم، شماره

كاربردهاي سيستم اطالعات مكاني . موسوي، آزاده»GIS« در مديريت فضاي سبز راه آهن جمهوري

:در. ايران اسالمي

http://www.irirw.com/newsite/GIS/links/mmr/main.htm (17/12/1381)

و مشكالت آن GIS « ،)١٣٧٣ (ديسفاني، محمد نجفي. ١٨، شماره برداري نقشه. »در كشورهاي جهان سوم

.تابستان. شوربرداري ك سازمان نقشه

ای مقدمه ،)١٣٨١ (نيا، محمد عادلی. تورانی، آزاده نوائی مؤسسه . ArcViewافزار آموزش نرم و GISبر

.آبان. فرهنگی هنری ديباگران تهران

،)١٣٨١ (کارور، استيو .کورنليوس، سارا. هايوود، يان. های اطالعات جغرافيايی ای بر سيستم مقدمه .برداری کشور ان نقشهگيتی تجويدی سازم: ترجمه

Abler,R.F. (1987), “The National Science Foundation Center for Geographic Information and Analysis,” International Journal of Geographic Information Systems.vol.1, pp: 26-303

.

Alesheikh, A.A. (2000), Data Management & GIS Application Seminar Notes. Ottawa,Ontario.249pp.

ArcIMS Overview. In: http://www.esri.com/software/arcims/overview.html

(14 Jan.2003)

ArcInfo Overview. In: http://www.esri.com/software/arcinfo/overview.html

(14 Jan 2003)

Arcview 8.x Overview. In:

http://www.esri.com/software/arcgis/arcview/overview.html (14 Jan. 2003)

۴۹ ‐۲۹) ۱۳۸۳پاييز و زمستان (۲ و ۱، شماره ۲۰رساني، دوره علوم اطالع/صديقي. م

٤٩

Alesheikh, A .A., (2000) Data Management & GIS Application Seminar Notes,Department of Geodesy and Geomatics Engineering, K.N. Toosi University of Technology.

Alesheikh, A.A. (2001), & Helali, H. Distributing National Geospatial Information Resourses Using Web GIS, Proceedings of Digital Earth 2001, Fredericton, NB, Canada.

Delavar, M. (1997), Development of Probability Maps to Assess the Accuracy and Reliability of Information in the Output of a GIS System.Thesis (Ph.D.),Univ.of New South Wales,School of Geomatic Engineering, Australia.

Free GIS Software.In:

http://www.gis.com/software/free software.html

http://www.gis.com/software/free software.html (14 Jan. 2003)

Gimblett, H. (2002), Randy.Integrating Geographic Information Systems and Agent-based Modeling Techniques, Oxford University Press, PP.1-21,83-105.

GIS Online-How was the Internet Influenced GIS? In:

http://www.geoplace.com/gw/1999/1299/1299gon.asp

Helali, H. (2001), Design and Implementation of a Web GIS for the City of Tehran, Deoartment of Geodesy and Geomatics Engineering K.N. Toosi University of Technology ,Submitted thesis for degree of Master of Science.

Information Technology in Asia:Korea. In:

http://www.softexport.ir/bazzar-aim/korea.html

Tomlin, C,D., (1990), Geographic Information Systems and Catographic Modeling, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey.

Using Data In GIS.In:

http://www.gis.com/data/usingdata/index.html (6 Feb. 2003)

Zarei Nejad, Mojgan. (2001), Process of Change in the Georaphic Information System Technology in IRAN's Geology and Exploration, In:

http://www.gisdevelopment.net/application/geology/mineral/techgi0072pf.(20/12/1381)

اه نوشت پي 1. GIS (Geographic Information System) 2. CGIS 3. NTD 4. NCGISU 5. Arc/Info 6. Arc/View 7. Idrisiw 8. Spans 9. Map Info 10. Access 11. DBF 12. Tables 13. Reports 14. Forms 15. Foxporo 16. Filematching 17. Automated Mapping System