การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและสมการการสญเสยดนสากล

เพอประเมนการชะลางพงทลายของดน บรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก

A STUDY OF APPLICATION OF GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS) AND THE UNIVERSAL SOIL LOSS EQUATION TO ESTIMATE SOIL EROSION

IN KWAEW NOI WATERSHED, PHITSANULOK PROVINCE

เสาวลกษณ สระทองเทยน

วทยานพนธระดบปรญญาตร เสนอภาควชาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหาวทยาลยนเรศวร

เพอเปนสวนหนงของการศกษาหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาภมศาสตร

ธนวาคม 2559

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยนเรศวร

อาจารยทปรกษา ประธานบรหารหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาภมศาสตร และหวหนาภาควชาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดพจารณาวทยานพนธระดบปรญญาตร เรอง “การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและสมการการสญเสยดนสากล เพอประเมน การ ชะลางพงทลายของดนบรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก” เหนสมควรรบเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาตร สาขาวชาภมศาสตร ของมหาวทยาลยนเรศวร

…….…….…….…………………………………………….. (อาจารยธญลกษณ ศรโพธ) อาจารยทปรกษา

…….…….…….…………………………………………….. (อาจารยประสทธ เมฆอรณ) ประธานบรหารหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาภมศาสตร ……..…………………………………………….................. (อาจารยดร.ชาญยทธ กฤตสนนทกล) หวหนาภาควชาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ประกาศคณปการ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลงไดดวยความกรณาอยางยงจาก อาจารยธญลกษณ ศรโพธ ทไดสละเวลาอนมคามาเปนทปรกษางานวจยและคณาจารยสาขาวชาภมศาสตรทกทานทใหค าแนะน าและค าปรกษา ตลอดจนแกไขขอบกพรองของวทยานพนธดวยความเอาใจใสเปนอยางดยง จนท าใหวทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไดอยางสมบรณ ผศกษาคนควาขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ ทน ขอขอบคณ เจาหนาทส านกชลประทานท 3 จงหวดพษณโลก ไดกรณาใหความอนเคราะหขอมลเกยวกบพนทศกษาในการท าวจย ขอขอบคณกรมพฒนาทดน กรงเทพมหานครและกรมอตนยมวทยา เขตบางนา กรงเทพมหานคร ทไดใหความอนเคราะหขอมลในการท าวจย จนท าใหการศกษาคนควาครงนสมบรณและมคณคา เหนอสงอนใดขอกราบขอบพระคณ บดา มารดาและเพอน ๆ สาขาวชาภมศาสตรรน 32 ของผวจยทใหก าลงใจและใหการสนบสนนในทก ๆ ดานอยางดทสดเสมอมา คณคาและคณประโยชนอนพงจะมจากวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบและอทศแดผ มพระคณทก ๆ ทาน ผ วจยหวงเปนอยางยงวา งานวจยนจะเปนประโยชนตอการอนรกษดนของประเทศไทยและผ ทสนใจบางไมมากกนอย

เสาวลกษณ สระทองเทยน

ชอเรอง การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและสมการการสญเสยดนสากลเพอประเมนการชะลางพงทลายของดน บรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก

ผวจย เสาวลกษณ สระทองเทยน ประธานทปรกษา อาจารย ธญลกษณ ศรโพธ ประเภทสารนพนธ วทยานพนธ วท.บ. สาขาวชาภมศาสตร,

มหาวทยาลยนเรศวร, 2559 ค าส าคญ การชะลางพงทลายของดน, สมการการสญเสยดนสากล,

ระบบสารสนเทศภมศาสตร

บทคดยอ การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและสมการการสญเสยดนสากลเพอประเมนการชะลางพงทลายของดน บรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก มจดมงหมายเพอเปรยบเทยบระดบความรนแรงทเกดจากการชะลางพงทลายของดน จากการใชประโยชนทดนในป พ.ศ.2552 และ พ.ศ.2556 โดยศกษาจาก ปจจยปรมาณน าฝน ปจจยความคงทนตอการชะลางพงทลายของดน ปจจยการจดการพชและปจจยความลาดชนและความยาวของความลาดชน ผลการศกษา พบวา ศกยภาพการชะลางพงทลายของดนโดยการประเมนการชะลางพงทลายของดน ในป พ.ศ.2552 ชวงระดบรนแรงมากมพนท 426.50 ไร คดเปนรอยละ 0.02 ของพนท ชวงระดบความรนแรงมพนท 3,944.41 ไร คดเปนรอยละ 0.16 ของพนท ชวงระดบความรนแรงปานกลาง มพนท 27,184.43 ไร คดเปนรอยละ 1.08 ของพนท สวนในป พ.ศ.2556 ชวงระดบรนแรงมากมพนท 1,172.66 ไร คดเปนรอยละ 0.05 ของพนท ชวงระดบความรนแรงพนท 6,183.13 ไร คดเปนรอยละ 0.25 ของพนท ชวงระดบความรนแรงปานกลาง มพนท 36,992.15 ไร คดเปนรอยละ 1.47 ของพนท ซงจากการใชประโยชนทดนของทงสองป จะเหนไดวาในป พ.ศ.2552 มพนทปาไมเปนจ านวนมากจงมการชะลางพงทลายของดนอยในระดบทนอยตางจาก ป พ.ศ.2556 มพนทเกษตรกรรมเพมขนจงเปนสาเหตใหการชะลางพงทลายของดนมจ านวนเพมมากขนเพราะเนองจากมการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนจากพนทปาไมไปเปนพนทเกษตรกรรม จงท าใหปญหาการชะลางพงทลายของดนในพนทเกษตรกรรมเปนปญหาทเกดขนอยางตอเนอง ทงจากสภาพธรรมชาตและจากกจกรรมของมนษยทเปนปจจยเรงใหเกดการ ชะลางพงทลายของดนรนแรงขน โดยเฉพาะพนททขาดการอนรกษดนและพนททมความลาดชนสง

Title A Study of Application of Geographic Information System (GIS) and the Universal Soil Loss Equation to Estimate Soil Erosion in Kwaew Noi Watershed, Phitsanulok Province

Author Saowalak Srathongtien Advisor Tanyalak Sripho Academic Paper Thesis B.S. in Geography, Naresuan University, 2016 Keywords Erosion, USLE, GIS

ABSTRACT

A study of Application of Geographic Information System (GIS) and the Universal Soil Loss Equation aims to estimate soil erosion in Khaew Noi Watershed, area, Phitsanulok Province. The objective of the study aims to compare the levels of violence caused by the erosion of the soil. The factor that are used in this study consist of Rainfall Erosivity Factor, Soil Erodibility Factor, Cropping Management Factor, Slope Length Factor and Slope Gradient Factor by comparing the change due to land use changes in 2009 and 2013.

The results indicate that the potential of soil erosion using soil erosion assessment in the year of 2009 has the highest erosion rate area of 426.50 rai (0.02 percent of total area), high erosion rate area of 3,944.41 rai (0.18 percent of total area) and moderate erosion rate area of 27,184.43 rai (1.08 percent of total area), respectively. On the other hand, in 2013, the highest erosion rate area covered an area of 1,172.66 rai (0.05 percent of total area), high erosion rate area covered an area of 6,183.13 rai (0.25 percent of total area) and moderate erosion rate area covered an area of 36,992.15 rai (1.47 percent of total area), respectively. According to the land use of both 2009 and 2013, the study found that in 2009 there were plenty of unoccupied land which affected less erosion rate of soil. Whereas, the agriculture land use has increased significantly which also increased erosional rate of soil in the area of study. The soil erosion is a continuous issue found in agriculture land areas. The soil erosion can be occurred due to

natural processes or human activities, however human activities seem to stimulate the severity of soil erosion in the slope area which lacks of soil conservation approach.

สารบญ

บทท หนา

1 บทน า 1.1 ความเปนมาของปญหา……………………….........…………….......… 1

1.2 จดมงหมายของการศกษา………………………................................. 3

1.3 ขอบเขตของงานวจย……………………….........……………....…...…. 3

1.4 นยามศพทเฉพาะ……………………….........…………….......………. 3

1.5 สมมตฐานของการวจย……………………….........……………....….... 4

1.6 กรอบแนวคดการศกษา……………………….........…………...…........ 5

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 2.1 ลกษณะพนทท าการศกษา……………………….........………....…….. 6

2.2 การชะลางพงทลายของดน……………………….........……………..... 9

2.3 ปจจยทมผลตอการชะลางพงทลายของดน……………………….......... 10

2.4 กระบวนการชะลางพงทลายของดนโดยน า……………………….......... 12

2.5 ผลของการชะลางพงทลายของดน……………………….........……….. 13

2.6 สมการการสญเสยดนสากล ……………………….........……………... 14

2.7 ปรมาณการชะลางพงทลายของดนเฉลยตอป (A)………………………. 20

2.8 งานวจยทเกยวของ………………………………………………………. 21

3 วธด าเนนการวจย 3.1 ขนตอนการด าเนนงาน……………………….........………….……..…. 26

3.2 ขอมลในการศกษา……………………….........…………….......……… 27

3.3 เครองมอในการศกษา……………………….........……………....…..... 29

3.4 การเกบรวบรวมขอมล……………………….........……………....…….. 29

3.5 การเตรยมขอมลใหอยในระบบภมสารสนเทศภมศาสตร………………. 30

3.6 การวเคราะหขอมล……………………….........……………....…......... 31

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

4 ผลการวจย 4.1 การวเคราะหคาการชะลางพงทลายของฝน (R)………………………....... 34 4.2 การวเคราะหคาความยากงายในการพงทลายของดน (K)………………… 36 4.3 การวเคราะหคาความยาวและความลาดชน (LS)………………………..... 37 4.4 การวเคราะหคาการจดการพช (C) ……………………….........………….. 39 4.5 การวเคราะหคาการปองกนการชะลางพงทลายของดน (P)……………….. 42 4.6 การวเคราะหปรมาณการชะลางพงทลายของดนเฉลยตอป (A)…………… 43

5 บทสรป 5.1 สรปและอภปรายผลการวจย……………………....……………............... 45

5.2 ขอเสนอแนะ……………………………....………………...….………….. 48

บรรณานกรม................................................................................................................. 49 ประวตผวจย………………………………………………………….……………................ 53

บทท 1

บทน า 1.1 ความเปนมาของปญหา

ปจจบนประเทศไทยก าลงประสบปญหาการชะลางพงทลายของหนาดน ซงเปนปญหาส าคญประการหนงทสงผลกระทบตอการท าการเกษตรกรรมรวมไปถงผลผลตทางการเกษตรและสบเนองมาจากการตดไมท าลายปา ท าใหพนทปาลดลงจงเปนสาเหตส าคญทท าใหเกดภยธรรมชาต โดยเฉพาะการเกดภาวะน าทวมกอใหเกดการชะลางและพดพาเอาหนาดนมากบกระแสน าจนเกดเปนตะกอนทบถมทงแหลงน าธรรมชาตและอางเกบน า (นพนธ ตงธรรม. 2545 : 108) แมน าแควนอยสวนใหญมสภาพเปนพนทเกษตรกรรมและมกประสบปญหาอทกภยเสมอ ในชวงฤดแลงจะประสบปญหาการขาดแคลนน าเปนประจ าทกป ประกอบกบมการท าการเกษตรทไมเหมาะสมกบสภาพพนทมการขาดการวางแผนการใชทดน ขาดการอนรกษดน และการใชน าทถกตอง รวมถงเกษตรกรสวนใหญยงขาดความรความเขาใจตอการท าเกษตรกรรมทถกตอง จงประสบกบปญหาการชะลางพงทลายของหนาดน และเกดการทบถมของตะกอน (Sedimentation) ท าใหแหลงน าตนเขน และเกดปญหาน าขน ซงสงเหลานสงผลกระทบตอระบบนเวศแหลงน า จากการศกษาของปวช สนนเมอง (2550) ไดศกษาการประยกตใชภมสารสนเทศในการวเคราะหการชะลางพงทลายของดนเพอประเมนสดสวนการตกตะกอนทไหลลงสอางเกบน าล าพระเพลงในจงหวดนครราชสมา โดยใชการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรรวมกบสมการการสญเสยดนสากล (USLE) โดยการศกษาแบบจ าลองทางอทกวทยา (Hydrological Model) จากจดทางน าออกแลวน ามาประเมนหาผลตตะกอน โดยใชหลกเกณฑ SDR (Sediment Delivery Ratio : SDR) พบวา ตวแปรน าฝนเปนตวการทส าคญ แตปรมาณน าฝนเปนตวแปรทเกดขนโดยธรรมชาตทควบคมไมได สวนปรมาณการดดซมน านนมนษยสามารถท าใหเปลยนแปลงไดบาง อกทงปรมาณน าฝนในพนท และความลาดชนลกษณะดนลวนแตมผลตอปรมาณตะกอน กลาวคอถามปรมาณน ามากกระแสน ามความเชยวล าน ายงไดจากการพงทลายของสองฝงล าน าดวย (สมเจตน จนทวฒน. 2522 : 75) นอกจากน ธรวตร กมลรตน (2554) ยงไดศกษาการประเมนการชะลางพงทลายของดนพนทลมน าล าพระเพลงตอนบน จงหวดนครราชสมา โดยใชการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรรวมกบแบบจ าลองทางคณตศาสตร (RMMF) เพอออกแบบจดระบบอนรกษดนและน า โดยวเคราะหจากปรมาณน าฝน ดน พชพรรณ หรอการใชประโยชนทดนและสภาพภมประเทศ

2

จงหวดพษณโลกมพนททงหมด 10,655.62 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 1.88 ของพนททงประเทศเปนพนทเกษตรกรรม ประมาณ 2,927,126 ตารางกโลเมตร (รอยละ 43 ของพนททงหมดของจงหวด) สภาพพนทจงหวดพษณโลกทางตอนเหนอและตอนกลางเปนเขตเทอกเขาสงและทราบสงซงอยในเขตอ าเภอวงทอง วดโบสถ เนนมะปราง นครไทย และ ชาตตระการ พนทตอนกลางมาทางตอนใตเปนทราบและตอนใตเปนทราบลมอยในเขตอ าเภอเมอง บางระก า พรหมพราม บางกระทม และบางสวนของอ าเภอ เนนมะปราง และ อ าเภอวงทอง สภาพภมอากาศโดยทวไปมลกษณะรอนชน ฤดรอนมอากาศรอนมาก โดยเฉพาะชวงเดอนมนาคมถงเดอนเมษายน มอณหภมในป 2554 สงสดเฉลยเดอนเมษายน 38.5 องศาเซลเซยส ฤดฝนฝนตกมากในชวงเดอนสงหาคมถงเดอนกนยายน ซงเปนฤดการเพาะปลกของเกษตรกร ในรอบป 2552 มปรมาณน าฝนเฉลยทวดได 1,338.5 มลลเมตร (สถานตรวจอากาศจงหวดพษณโลก, 2552)

ผวจยมความสนใจทจะศกษาการชะลางพงทลายของดนบรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลกโดยพจารณาจากกระบวนการชะลางพงทลายของดน โดยใชแบบจ าลองคณตศาสตรศกษาปจจยทางธรรมชาต ไดแก ปรมาณน าฝน ปจจยความคงทนตอการชะลางพงทลายของดน ปจจยความยาวความลาดเทและความลาดเท ปจจยการจดการพช ปจจยการควบคมการพงทลายของดนและรปแบบการใชทดนมาเชอมโยงกนอยางมระบบและมขนตอน ดวยเหตนจ าเปนตองน าเทคโนโลยสารสนเทศภมศาสตร Geographic Information System (GIS) เพอใชเปนเครองมอประเมนปรมาณและท าการศกษาสภาพการเปลยนแปลงของความรนแรงในการชะลางพงทลายของดนอนน ามาสกระบวนการ เพอเปนแนวทางใหหนวยงานทเกยวของในการน าไปใชในการตดสนใจดานการวางแผนการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในพนทตนน าใหเปนไปอยางยงยน และเครองมอดงกลาวยงสามารถน ามาตรวจสอบถงสภาพปญหาทประสบในพนทจรงไดอยางมประสทธภาพ โดยสมการสญเสยดนสากล (The Universal Soil Loss Equation) ของ วชไมเออรและ สมท Wischmeier W.H.;& Smith,DD, (1965) ไดถกน ามาใชในการประเมนการสญเสยดนโดยสามารถน าสมการดงกลาวไปประยกตใชกบสถานทตาง ๆ ได การศกษาครงนจะเปนประโยชนกบสวนราชการตางๆ ทปฏบตงานในพนท ทจะไดน าเอาผลการศกษาวจยครงนไปใชเปนแนวทางในการบรหารจดการใชทรพยากรในพนทลมน าแควนอยใหยงยน ลดการสญเสยความสมบรณของหนาดน จากการใชพนทไมเหมาะสมกบลกษณะทางกายภาพของพนท

3

1.2 จดมงหมายของการศกษา เพอเปรยบเทยบระดบความรนแรงทเกดจากการชะลางพงทลายของดน จากการใชประโยชนทดนในป พ.ศ.2552 และ พ.ศ.2556 โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตรรวมกบสมการการสญเสยดนสากล 1.3 ขอบเขตของงานวจย

การศกษาวจยในครงนไดก าหนดขอบเขตการวจยไวดงน 1.ขอบเขตพนทการศกษา

1.1 พนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก มเนอทประมาณ 4013.66 ตารางกโลเมตร หรอ 2,508,537.24 ไร

1.2 เขอนแควนอยบ ารงแดน ทตงหวงานตงอยทหม 6 ต าบลคนโชง อ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก มพนททงสน 4,000 ไร คาพกด X = 657500-661100 Y = 1891800-1893500 ในระบบ WGS 84 บนแผนทประเทศไทย มาตราสวน 1 : 50,000 ล าดบชด L7018 ระวาง 5043 II, 5143 III

2 ขอบเขตขอมลการศกษาและเครองมอ 2.1 ต าแหนงทตงและขอมลขอบเขตการปกครอง ไดแก ขอบเขตการปกครองแสดง

เสนแบงประเทศ ขอบเขตจงหวด ขอบเขตอ าเภอและขอบเขตต าบล 2.2 ขอมลสถตปรมาณน าฝนรายป บรเวณขอบเขตลมน าและนอกขอบเขต จากจด

ตรวจวดทางกรมอตนยมวทยา 2.3 ขอมลความละเอยดสงเชงเลข แสดงเสนชนความสง ทศทางความลาดเอยง ,

แสดงระดบความสง และความลาดชนของพนท 2.4 ขอมลทางทรพยากรดน แสดงขอบเขต ลกษณะดนชนดตาง ๆ 2.5 ขอมลการใชประโยชนทดน จากการจดกลม โดยกรมพฒนาทดน 2.6 น าเขาขอมลในโปรแกรมระบบสารสนเทศภมศาสตร เพอวเคราะห ขอมลและ

แสดงผลในรปแบบแผนท

1.4 นยามศพทเฉพาะ

1. การชะลางพงทลายของดน (Soil Erosion) หมายถง กระบวนการเคลอนยายวตถทเปนดน กรวด หน และทราย จากทหนงไปยงทหนงดวยกระบวนการของน า ลม และแรงโนมถวงของโลก

4

2. สมการการสญเสยดนสากล (Soil Loss Equation) หมายถง สมการคณตศาสตร แสดงปรมาณการสญเสยดนในพนทผนแปรโดยตรงกบผลคณของคาปจจยการชะลางพงทลายของฝน คาปจจยความคงทนตอการตอการถกชะลางพงทลายของดน คาปจจยความชนและความยาวของความลาดเท คาปจจยการจดการพช และคาปจจยการอนรกษดน

3. ความยากงายในการพงทลายของดน (Soil Erodibility) หมายถง สมรรถภาพของดนทมผลตอการพงทลายของดน โดยควบคมทางกายภาพและทางเคมของดน

4. ความยาวของความลาดเท (Slope Length) หมายถง ระยะทางตามความลาดเทจากจดต าสดถงจดสงสดของพนท แตละบรเวณทมความตางระดบอยางสม าเสมอเปนแบบเดยวกน

5. ความชนความลาดเท (Slope Steepness) หมายถง อตราสวนสงตางตอระยะทางแนวราบระหวางจดสงสดถงจดต าสด ของพนทแตละบรเวณทมความตางระดบอยางสม าเสมอเปนแบบเดยวกนโดยคดเปนเปอรเซนต

6. การปกคลมดนของพช (Cover Crop) หมายถง การควบคมดนในแตละเดอนจากการเพาะปลกพช ตงแตเรมเพาะปลกถงการเกบเกยวผล

7. วธปฏบตดานการอนรกษ (Conservation Practice) หมายถง เทคนคการใชพนทดนปองกนการพงทลายของดน เชน การเพาะปลกตามแนวระดบ การปลกพชสลบเปนแถบ และการปลกแบบขนบนได

1.5 สมมตฐานของการวจย

รปแบบและการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนมผลตอการชะลางพงทลายของดน

5

1.6 กรอบแนวคดการศกษา

ภาพ 1.1 กรอบแนวคดแสดงขนตอนวเคราะหการสญเสยดน

ขอมลปรมาณน าฝน (R)

ขอมลกลม ชดดน (K)

ขอมลความละเอยดสงเชงเลข

(DEM) (LS)

ขอมลการ ใชประโยชนทดน

(C) แผนทระดบความรนแรง

การชะลางพงทลายของดน

R Factor (ปจจยปรมาณน าฝน)

K Factor

(ปจจยความคงทน)

P Factor (ปจจยการอนรกษ)

C Factor (ปจจยการจดการพช)

LS Factor (ปจจยความลาดชน)

USLE

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาครงน ผ วจยไดศกษางานวจยและเอกสารทเกยวของ เพอเปนแนวคดในการศกษางานวจยในการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและสมการการสญเสยดนสากลเพอประเมนการชะลางพงทลายของดน บรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก มาใชเพอท าการศกษาวจย มเนอหา ดงตอไปน

2.1 ลกษณะพนทท าการศกษา 2.2 การชะลางพงทลายของดน 2.3 ปจจยทมผลตอการชะลางพงทลายของดน 2.4 กระบวนการชะลางพงทลายของดนโดยน า 2.5 ผลของการชะลางพงทลายของดน 2.6 สมการการสญเสยดนสากล (The Universal Soil Loss Equation (USLE)) 2.7 งานวจยทเกยวของ

2.1 ลกษณะพนทท าการศกษา 2.1.1 พนทศกษา

ลมน าแควนอยจงหวดพษณโลก เปนลมน าสาขาของลมน านาน ซงถอเปนลมน าทส าคญของภาคเหนอ โดยมตนก าเนดจากทวเขาหลวงพระบางและทวเขาเพชรบรณไหลลงมาในแนวทศตะวนตกเฉยงใตผานอ าเภอนครไทย ไหลวกขนไปทางทศตะวนตกเฉยงเหนอในพนทอ าเภอชาตตระการ และไหลลงมาในพนทอ าเภอวดโบสถและอ าเภอพรหมพรามกอนทจะไหลลงไปบรรจบกบแมน านานในอ าเภอเมองพษณโลก มความยาวของแมน า 185 กโลเมตร มล าน าสาขาส าคญ ไดแก หวยน าเฟอ หวยออมสงห ล าน าควน ล าน าภาค เนองจากพนทบรเวณลมน าแควนอย มการใชพนทเพอท าการเกษตร เชน ขาวโพด ออย ขาว เปนตน ในลมน าแควนอยนมโครงการสรางเขอนแควนอยบ ารงแดนทท าการสงน าเพอประโยชน ดานชลประทาน ดานเกษตรกรรม โดยลมน าแควนอยมอาณาเขตตดตอกบพนทใกลเคยงดงน

ทศเหนอ ตดกบ อ าเภอน าปาด จงหวดอตรดตถและสาธารณรฐประชาธปไตย ประชาชนลาว

7

ทศใต ตดกบ อ าเภอเมองพษณโลก อ าเภอวงทองและอ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก ทศตะวนออก ตดกบ อ าเภอดานซาย จงหวดเลย อ าเภอเขาคอ และอ าเภอหลมเกา จงหวดเพชรบรณ ทศตะวนตก ตดกบ อ า เภอทองแสนขน จ งหวดอตรดตถ อ าเภอพรหมพ ราม จงหวดพษณโลก

เขอนแควนอยบ ารงแดน โครงการพฒนาลมน าแควนอยอนเนองมาจากพระราชด าร เปนอางเกบน าอเนกประสงคขนาดใหญ เรมกอสรางเมอป พ.ศ.2546 แลวเสรจและเรมกกเกบน าปใน พ.ศ.2551 สามารถเกบกกน าทระดบเกบกก +130.00 เมตร รทก. ไดถง 769 ลานลกบาศกเมตร โครงการเขอนแควนอยมทตงอยท หม 6 ต าบลคนโชง อ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก อยทละตจด 17°11 องศาเหนอ และลองจจดท 100°25 องศาตะวนออก ซงประกอบดวยเขอน 3 เขอนตดตอกน คอ เขอนปดชองเขาเตา เขอนแควนอย และเขอนสนตะเคยน อางเกบน าและบรเวณหวงานครอบคลมพนท 39,398 ไร ในเขตอ าเภอวดโบสถ และอ าเภอวงทอง จงหวดพษณโลก โดยจะสงน าใหกบโครงการชลประทานรมแมน าแควนอยตอนลางทงฝงซายและฝงขวา และสงน าไปยงพนทเพาะปลก ส าหรบใชเพาะปลกในฤดแลง สามารถผลตกระแสไฟฟาพลงน าทเขอนแควนอยไดเฉลยปละไมนอยกวา 148.80 กกะวตต/ชวโมง สามารถชวยบรรเทาอทกภยในพนทชลประทานตอนลางสองฝงแมน าแควนอย ใหประโยชนดานการทองเทยว การประมงและอปโภคบรโภคใหประชาชนในพนทใกลเคยงไดดวย (วารสารขาวชลประทาน ปท 17 ฉบบท 133, 2552)

8

ภาพ 2.1 แผนทแสดงขอบเขตพนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก

2.1.2 ลกษณะภมอากาศ สภาพภม อากาศบ รเวณ ลมน าแควนอย โดยทว ไป รบ อท ธพลจากลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอและลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ในชวงปลายเดอนกนยายนไดรบลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ สงผลใหซกโลกใตมหยอมความกดอากาศสงลดลง ซกโลกเหนอมความกดอากาศสงขน ท าใหอากาศมความหนาวเยนและปรมาณฝนลดลงในซกโลกเหนอ โดยมการเคลอนตวลงมาสภาคพนทวปจากการพดพาเอาความแหงแลงมาปกคลม ซ งมรสมนจะท าใหชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนมนาคมไมมฝน อากาศรอน ในชวงเดอนเมษายน สภาพอากาศจะแหงแลงมากกวาเดอนอน อณหภมมอตราสงขนเปนผลมาจากการขาดฝนเปนเวลานาน สวนลมมรสมตะวนตกเฉยงใต มหยอมความกดอากาศสงในทางซกโลกใตโดยมการเคลอนตวผานมหาสมทรอนเดยมาทางทะเลอนดามน ในขณะททางซกโลกเหนอมหยอมความกดอากาศต าแทนท ท าใหมการพดพาเอาความรอนจากทะเลเขาสฝงเกดฝนตกบนภาคพนทวป โดยลมมรสมนจะเกดประมาณกลางเดอนพฤษภาคม (เสวยน และคณะ, 2547)

9

2.1.3 ลกษณะทางปฐพวทยา พบหมวดหนซ าบอนในพนทบรเวณเขอนแควนอย ในบรเวณนพบซากดกด าบรรพของกาบหอยคอยในหนโคลน เนองจากพนทลมน ามลกษณะภมประเทศเปนภเขาและทราบเปนสวนใหญ จงพบตะกอนทราบเชงเขา ซงเกดจากการพดพาเศษตะกอนดนทรายทอยบนเขาใหมการเคลอนตวลงมาสะสมบรเวณทลาดเชงเขา โดยอาศยการพดพาของน าและแรงโนมถวงของโลก ตะกอนทพบประกอบไปดวย หนทราย หนดนดาน และแรควอตซ พบกระจายบรเวณรอบเขาดานทศตะวนออกของอ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก (กรมทรพยากรธรณ, 2552)

ภาพ 2.2 แผนทแสดงกลมชดดนพนท ลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก

2.2 การชะลางพงทลายของดน การชะลางพงทลายของดน เปนกระบวนการทท าใหดนแตกกระจายมการพดพาและเคลอนยายดน กรวด หน และทราย จากทหนงไปยงอกทหนงดวยแรงกระท าของน า ลม และแรงดงดดของโลก ปจจยนอกเหนอจากน าลมยงมอกปจจยทท าใหเกด คอ ธารน าแขง ซงจะอยในประเทศแถบอบอนและหนาวเยน การชะลางพงทลายของดนม 2 สาเหตใหญ ๆ คอ การพงทลาย

10

ของดนทเกดจากธรรมชาต เชน น า ลม แรงดงดดของโลก อกสาเหตคอ การพงทลายของดนทเกดจากกจกรรมของมนษย เชน การระเบดภเขา การตดไมท าลายปา การท าไรเลอยลอย การท าเหมองแร เปนตน (เกษม, 2526) สวน สมเจตน, (2526) ไดอธบายวา การกรอนดน เปนกระบวนการเคลอนยายวตถทเปนดนและหนทเปนแรงกระท าของพลงงานตาง ๆ หรอตวการอน ๆ ในทางธรณ เชน การโคงงอของหน แผนดนไหว รอยเลอน ผลจากการเกดปรากฎการณนจะท าใหมการเคลอนยายวตถทเปนดนและหนไปทบถมยงพนทต ากวา และพดพาตะกอนไปตกบรเวณปากแมน า แตกอาจมการพดพาทรายไปทบถมบรเวณทสงกวาโดยเกดจากแรงลม

2.2.1 สาเหตของการชะลางพงทลายของดน แบงออกเปนสองประเภท คอ 1) การชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาต

การชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาต เปนการชะลางพงทลายทเกดขนเองภายใตสภาพแวดลอมและสงปกคลมตามธรรมชาตเปนการชะลางพงทลายแบบชา ๆ โดยมน าลมเปนตวการและการชะลางตามชายฝงโดยลม ซงการชะลางพงทลายตามธรรมชาตนใชเวลาหลายลานป จงท าใหเกดเปนสภาพภมศาสตรขน เชน หวย และล าธาร เปนตน กระบวนการนมนษยไมสามารถควบคมไมใหเกดไมได (นวต เรองพานช, 2542) 2) การชะลางพงทลายของดนแบบมตวเรง

การชะลางพงทลายของดนแบบมตวเรงเปนการชะลางพงทลายทมนษยหรอสตวเลยงเขามาชวยเรงใหเกดเพมขนจากการชะลางพงทลายโดยธรรมชาต ซงปกตเกดขนเปนประจ าอยแลว เชน การขาดความรในการถางปา ท าใหไมมสงปกคลมดน จงเกดการกดกรอนไดงายจากการพดพาดนทมแรงกระท าโดยลมและฝน การสญเสยดนจะมความมากนอยขนอยกบวธการทางการเกษตรทใช (สนต สรภกด , 2536)

2.3 ปจจยทมผลตอการชะลางพงทลายของดน กรมพฒนาทดน (2543) ไดก าหนดปจจยพนฐานทมผลตอการชะลางพงทลายของดน มกระบวนการและรายละเอยดสรปไดดงน 2.3.1 ปจจยดานสภาพภมอากาศ 1) น าหรอฝน เปนปจจยส าคญทมผลตอการชะลางพงทลายของดนมากทสด เพราะแรงตกกระทบของเมดฝน ซงนบเปนพลงงานแรกทท าใหดนเกดการแตกแยกออกจากกนและแรงของฝนยงเปนตวการตอเนองท าใหเกดน าไหลบาหนาดนและการเคลอนยายอนภาคโดยน าทตกมาอาจอยในรปแบบของแขงและของเหลว เชน ฝน หมะ ลกเหบ หมอก หรอน าคาง ทงนขนอยกบลกษณะของฝนซงเปนตวการส าคญในการท าใหเกดการชะลางพงทลายของดนและสภาพภมอากาศของแต

11

ละประเทศ เชน ความมากนอยทตกลงมาในแตละครง รปรางของเมดฝน ขนาด ความเรว ระยะเวลา และการกระจายในแตละฤด 2) การเปลยนแปลงของอณหภม ในระหวางฤดกาลหรอระหวางกลางวนและกลางคนตางกมการเปลยนแปลงของอณหภมไมเทากน ซงมผลอยางยงตอการการปรบตวของโครงสรางดน ดนมการเปลยนแปลงรปรางทตางไปจากเดม จงท าใหดนมอนภาคการจบตวหรอมแรงยดตวไดนอยลง 2.3.2 ปจจยดานสภาพภมประเทศ 1) ความลาดชนของพนท เปนปจจยส าคญทสดในการชะลางพงทลายของดน เมอความลาดเทมากขนอตราการชะลางพงทลายของดนจะมมากขน เนองจากพนททมความลาดชนมกท าใหน าไหลบาหนาดนเกดไดมาก แตเมอฝนตกแผวเบาจนน าไหลบาหนาดนมอตราคงทจะมอทธพลมากถาฝนตกชวงเวลาสน ๆ แตรนแรง การทน าไหลบาหนาดนอยางรวดเรวเปนเพราะขณะทฝนตกดนกกเกบน าไดนอย ซงจะท าใหเกดการชะลางพงทลายของดนไดอยางรวดเรวเชนกนโดยจะพดพาเอาดนไหลลงสทต าไดมาก

2) ความยาวของแนวลาดเท เมอความยาวของความลาดเทมากขนปรมาณการถกชะลางพงทลายของดนจะมมากขน เปนผลจากอตราการไหลบาของน าหนาดนทเพมขน ในขณะทฝนตกอยางสม าเสมอในพนทบรเวณสนเขาและสวนทเปนเชงลาดลงมามกไมปรากฏการเกดชะลางพงทลายของดน แตจะเหนการชะลางพงทลายของดนในบรเวณทต าลงมา โดยบรเวณสนเขาจะมพนทกวางซงจะไมคอยมการเกดการชะลางพงทลายของดนมากนก แตการไหลบาของดนเรมมพลงมากกวาอนภาคของดนจงท าใหมการกดชะสง แตทงนขนอยกบปจจยความกวางของแตละสนเขาหลาย ๆ ประการ

3) รปรางของความลาดเท ความลาดเทแตละพนทอาจมแบบตรงเรยบ โคงลง หรอลาดนน ลาดเวาลงกได เปนตน ในความลาดเทแบบโคงขน บรเวณทต าสดจะมความลาดเอยงมาก ซงเปนบรเวณทมน าไหลบามอตราทรวดเรว ท าใหมการชะลางพงทลายของดนมากกวาความลาดเทแบบอน สวนพนททมความลาดเทแบบเวา เปนบรเวณทมการตกตะกอนมากกวาการชะลางพงทลายของดน เนองจากมความลาดเอยงนอย เพราะอตราการไหลบาของน าหนาดนลดลงอยางรวดเรว 2.3.3 ปจจยเกยวกบดน

การชะลางพงทลายจะเกดขนมากนอยเพยงใดขนอยกบปจจยของดน ดงน 1) ความคงทนตอการถกกดเซาะและเคลอนยาย ความยากงายตอการชะลางพงทลาย

ของดน จะเพมขนตามขนาดของอนภาค แตความยากงายตอการเคลอนยายขนอยกบชนดของดน เชน ดนเหนยวจะยากตอการถกกดเซาะมากกวาดนทราย แตดนเหนยวจะถกพดพาไปไดงายกวา

12

ดนทราย โดยอตราการซมผานของน ามความแตกตางตามคณสมบตทางกายภาพของดน ซงอาจมโครงสรางการจบตวกนแบบหลวม อกทงยงขนอยกบอนทรยวตถ ปรมาณอนภาคดน ความอดมสมบรณของดนและปรมาณความชมชนในดน

2) อตราการซมน าของดน คณสมบตของดนมความแตกตางกนท าใหอตราการซมผานดนของน าแตกตางไปดวย เมอดนมโครงสรางการจบตวกนหลวมและมรปรางของเมดดนคอนขางกลมท าใหเกดชองวางในดนมากขน แตถาเนอดนมความละเอยดสามารถจบตวกนเปนกลมกอนไดจะสามารถดดซบน าไดด ซงดนชนดนสามารถทนตอการชะลางพงทลายของดนไดสง การเคลอนยายน าจากผวดนไมวาจะผานรดนตามธรรมชาตหรอรทสตวขดขน หรอรอยแยกของดน ตางเรยกวา การซมผานผวดน ดงนนการไหลบาของน าหนาดนจะเกดเมอการทดนเปยกเตมท

3) ความลกของดนชนบน บรเวณผวหนาดนทเคยเปนดนรวนซย มอนทรยวตถสง เมอผวหนาดนถกกดเซาะไปกจะงายตอการชะลางพงทลายของดน จงท าใหดนทเหลออยซบน าไดไมด จงเกดการไหลบาของดนไดงาย จงเปนสาเหตทจะเกดการชะลางพงทลายของดนสง 2.3.4 ปจจยการจดการพช

การทผวหนาดนมพชหรอเศษวสดของพชปกคลมอยมผลโดยตรงตอการลดแรงปะทะของเมดฝนและลดการแตกกระจายของดน และการไหลบาของน าบนผวดนท าใหการชะลางพงทลายของดนลดลง การจดการปลกพชมความผนแปรมากไมสามารถน ามาค านวณได เพราะมความสมพนธรวมกบปจจยอนท าใหมการสญเสยดนทตางกนไปตามการหมนเวยนของพช ซงเกยวของกบระยะเวลาและฤดกาลทท าการปลกพช ( Wischmeier and Smit, 1965 ) ดงนนสรปไดวากระบวนการปลกพชและวธการจกการพชชวยลดการสญเสยดนไดด

การชะลางพงทลายของดนทเกดขนในธรรมชาตมหลายรปแบบ มนษยไดรบผลดมากกวาผลเสยจากรปแบบทางธรรมชาต แตการกระท าของมนษยจะสงผลตอการชะลางพงทลายของดนเพมขนเรอย ๆ หากไมมการควบคมหรอปองกน จากปจจยดานภมอากาศ ภมประเทศ ลกษณะของดน ลกษณะของพชพรรณ และกจกรรมของมนษย ตางกมปจจยทเปนตวเรงในการเกดการชะลางพงทลายของดนใหมความรนแรงมากขน อนไดแก ฝนทตกผดปกต การบกรกท าลายปา การกอสราง การตดถนนท าเสนทางคมนาคม การไถพรวนและการเลยงสตวบนภเขา เปนตน

2.4 กระบวนการชะลางพงทลายของดนโดยน า เกษม (2516) และคณาจารยภาควชาปฐพวทยา (2548) กระบวนการชะลางพงทลายของดนสามารถสรปออกมาได 3 กระบวนการดงน

13

1) กระบวนการแตกกระจายของเมดดน ดนเกดการแตกกระจาย จากปจจยทางธรรมชาตและสงมชวต ปจจยเหลานท าใหเกดการชะลางพงทลายของดนไดงาย เมดดนจะแตกกระจายกตอเมอมฝนตกลงมากระทบบนพนทลาดชนท าใหดนมการเคลอนยายต าแหนงทอยเดม ไปตามพนทลาดชน 2) กระบวนการพดพาดน น าไหลบาหรอน าในล าธาร เปนกระบวนการพดพาดนทส าคญ โดยพดพาเอาตะกอนลงไปในพนทต ากวา แตจะมมากนอย ขนอยกบพนท ความรนแรงการไหล รวมถงขนาดของตะกอนดวย 3) กระบวนการตกตะกอนทบถม โดยสวนใหญแลวตะกอนทถกน าพดพามาจะตกมาสพนทเบองลางทเหนไดชดคอ บรเวณดนดอนสามเหลยมปากแมน า ซงเกดจากตวการมพลงงานนอยลงหรอมพลงงานไมมากพอทจะพดตะกอนไปไดในทนรวมถงแรงดงดดของโลกทเปนตวการส าคญในการพดพาตะกอน

2.5 ผลของการชะลางพงทลายของดน ธรรมชาตเปนปจจยส าคญทท าใหเกดการชะลางพงทลายของดน ซงท าใหผวโลกมระดบทต าลง แตปจจยทส าคญทท าใหเกดความเสยหายเรวขนคอการกระท าของมนษย โดยสงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจและความมงคงในชวตของประชากรในประเทศ มรายละเอยดดงตอไปน 1. ท าใหดนมความอดมสมบรณลดลง เกบความชนไดไมด ไมเหมาะสมตอการท าการเกษตร เนองจากการซมผานหนาดนของน าต า 2. ท าใหคณสมบตของดนในล าน าเสอมสภาพ ทงในทางเคม ทางชวะกายภาพมลกษณะทเปลยนแปลงไปจากเดม ดนทใชในการเพาะปลกมโครงสรางต ารวมถงน าในล าน าไมเหมาะสมตอการท าการเกษตร 3. การไหลบาของน าหนาดนกระจายออกนอกพนทมากขนท าใหการสญเสยหนาดนมมากขนดวย ความเปนไปไดทดนจะเกบน าไวมนอย เนองจากการซมผานของน าหนาดนมอตราทนอยลง 4. เกดมลพษในแหลงน า เนองจากมการปลอยสารเคมเปนพษลงสแหลงน า เชน โลหะหนก ยาฆาแมลง ป ย เปนตน 5. บรเวณพนทเหนอเขอนตามอางเกบน าจะมตะกอนทถกพดพามาโดยมอตราของตะกอนทสงขน ซงมผลกระทบตอระบบเศรษฐกจและสงคมรวมถงระบบไฟฟาทเปนปจจยส าคญในชวตประจ าวน โดยตวการส าคญทท าใหเกดการชะลางพงทลายของดน คอ การไหลบาของน า (นพนธ ตงธรรม, 2545: 27- 28)

14

2.6 สมการการสญเสยดนสากล The Universal Soil Loss Equation (USLE) การชะลางพงทลายของดนเปนกระบวนการทซบซอนและขนอยกบปจจยหลายอยางรวมกน โดยปจจยตาง ๆ มอทธพลตอการเกดการชะลางพงทลายของดนอยางซบซอน จงยากตอการประเมนคาใหถกตองหรอใกลเคยงกบความเปนจรงได สมการการสญเสยดนสากลน ไดพฒนาปรบปรงและเสนอเปนรปแบบของสมการโดยอาศยขอมลจากแปลงทดลองตางในประเทศสหรฐอเมรกามากกวา 10,000 แปลงตอป โดย ซงน (Zingg,1940) เปนคนแรกทคดคนสมการทางคณตศาสตร เพอใชค านวณการสญเสยดนในไรนา และความสมพนธของตวแปรตาง ๆ ในสมการกเปนคาทไดจากขอมลทางสถตจากแปลงทดลอง โดยม (Wishmeier and Smith,1965) ไดมการปรบปรงสมการการสญเสยดนขนใหม ท าใหสามารถน าสมการใหมไปใชในสถานทตาง ๆ ไดทวไป จงเรยกสมการนวา The Universal Soil Loss Equation (USLE) (กรมพฒนาทดน, 2543)

A = RKLSCP

นพนธ ตงธรรมไดอธบายคาปจจยตาง ๆ ดงน A = ปรมาณดนทสญเสยตอหนวยพนท (ตน/เฮกตาร/ป) R = ปจจยการชะลางพงทลายของฝน (Rainfall Erosivity Factor) ในปทมระดบฝนตกระดบปกต ซงคานเปนการวดพลงงานของฝนทท าใหดนเกดการชะลางพงทลาย (เมตร-ตน-เซนตเมตร/เฮกตาร-ชวโมง) K = ปจจยความคงทนตอการถกชะลางพงทลายของดน (Soil Erodibility Factor) เปนคาทประเมนไดจากการทดลอง โดยคดจาก อตราการสญเสยดนตอหนวยดชนการชะลางพงทลาย (Erosion Index) จากแปลงทดลองมาตรฐานทมความยาว 72.6 ฟต บนพนทความลาดเทสม าเสมอ 9 เปอรเซนต มการไถพรวน ขนลงตามแนวความลาดเทอยางตอเนองตลอดเวลา เพอมใหพชขนไมนอยกวา 2 ป ในชวงเวลาทท าการวดปรมาณการสญเสยดนในลกษณะดงกลาวของแปลง ทดลองน คาของ L,S,C และ P ถกก าหนดใหมคาเทากบ 1 และคาของ K กจะประเมนไดจาก K = A/R L = ปจจยความยาวความลาดเท (Slope Length Factor) เปนคาทไดจากอตราสวนของการสญเสยดนระหวางการสญเสยดนทเกดจากสภาพความยาว ความลาดเทในสนามกบการสญเสยดนทเกดจากความยาวความลาดเท 72.6 ฟต ซงเปนดนชนดเดยวกน มความลาดเท และ มสภาพอน ๆ เหมอนกน

15

S = ปจจยความชน (Slope Gradient Factor) เปนคาทไดจากอตราสวนของการสญเสยดนระหวางการสญเสยดนทเกดจากสภาพความลาดเทในสนามกบการสญเสยดนทเกดจากความลาดเท 9 เปอรเซนต ซงเปนดนชนดเทากน มความยาวความลาดเท และสภาพอน ๆ เหมอนกน C = ปจจยการจดการพช (Cropping Management Factor) เปนคาทประเมนไดจากอตราสวนการสญเสยดนระหวางการสญเสยดนทเกดขนในสนาม โดยมพชและการจดการอยางหนงอยางใดโดยเฉพาะ กบการสญเสยดนจากแปลงทมการไถพรวนขนลงตามความลาดเทแลวปลอยทงไวใหวางเปลา ซงเปนดนชนดเดยวกน และมสภาพอน ๆ เหมอนกน P = ปจจยการปฏบตการควบคมการชะลางพงทลายของดน (Conservation Practice Factor) เปนคาทประเมนไดจากอตราสวนการสญเสยดนระหวางการสญเสยดนทเกดจากแปลงทท าการอนรกษดน เชน การไถพรวนตามแนวระดบ การปลกพชสลบเปนแถบตามแนวระดบหรอการแบบขนบนได กบการสญเสยดนทเกดจากการไถพรวนและปลกพชขนานไปกบทศทางของความลาดเท และเปนดนชนดเดยวกนภายใตสภาพแวดลอมเหมอน ๆ กน (นพนธ ตงธรรม, 2545) ปจจบนการน าสมการการสญเสยดนสากลมาคาดคะเนการสญเสยดนเปนทยอมรบอยางกวางขวาง (สมเจตน จนทวฒน , 2526) โดยใชคาดคะเนจากพนททมความลาดเทและการวางแผนการใชทดน แมจะไมถกตองสมบรณกตาม จากสมการการสญเสยดนสากลจะเหนวามหกปจจยทน ามาเกยวของกน ซงมการประเมนคาในลกษณะปรมาณ การสญเสยดนขนอยกบปจจยวามมากนอยเพยงใด โดยมนษยสามารถควบคมปรมาณปจจยทงหาได แตจะมหนงปจจยทไมสามารถควบคมได คอ ปจจยเกยวกบฝน อยางทกลาวมาขางตนวาสมการการสญเสยดนสากลมการใชอยางแพรหลาย เพอการวางแผนอนรกษดนทใชชนดของพชชวยในการปรบปรงและบ ารงดน โดยหนวยงานทน ามาใชมากทสด คอ กรมพฒนาทดน อกทงยงมการน าเอาสมการนไปประยกตใชกบระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS) เพอคาดคะเนปรมาณการชะลางพงทลายของดนบรเวณพนทโครงการพฒนาดอยตง จงหวดเชยงราย และการวางแผนอนรกษดนและน าบรเวณอ าเภอเมองและอ าเภอเวยงสา จงหวดนานและการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและสมการสญเสยดนสากลเพอก าหนดชนคณภาพลมน า (จกรชย ชมจตต, 2542)

2.6.1 ปจจยการชะลางพงทลายของฝน (Rainfall Erosivity Factor, R) การวเคราะหคาการชะลางพงทลายของฝนในพนทลมน าแควนอย โดยใชคาปรมาณ

น าฝนรายปของสถานวดปรมาณน าฝนจากกรมอตนยมวทยาทอยในพนทศกษาและพนทใกลเคยง โดยวเคราะหขอมลดวยโปรแกรมสารสนเทศภมศาสตร การวเคราะหเชงพนท (Spatial Analysis)

16

จากนนน าขอมลปรมาณน าฝนมาค านวณโดยการประมาณคา (Interpolate ) แสดงผลออกมาในรปแบบกรด Raster และน าผลทไดมาค านวณโดยสมการดงน Y = -0.0375 + 0.163x เมอ Y = ปจจยการชะลางพงทลายของฝน x = ปรมาณน าฝนรายป (มม.)

2.6.2 ปจจยความยากงายในการพงทลายของดน (Soil Erodibility Factor, K) การวเคราะหคาความยากงายในการพงทลายของดนนนขนอยกบคณสมบตของดนท

ตางกน เชน ลกษณะของเนอดนและปรมาณอนทรวตถทอยในดน โดยกรมพฒนาทดนไดจดกลมคาความคงทนของการชะลางพงทลายของดน โดยใชการค านวณจากสมการของ Wischmeier ในพนทลมน าแควนอยมคา K- factor เทากบ 0.00 (แทนกลมชดดนท 62, ES, F, RL, U, W), 0.06, 0.18, 0.24, 0.27, 0.30 และ0.34 ตามล าดบ ดงตาราง 2.1 และ 2.2

ตาราง 2.1 แสดงคาความยากงายการเกดการชะลางพงทลายของดนในภาคเหนอของประเทศไทย

เนอดน คา K - Factor ภาคเหนอ บรเวณทสง บรเวณทลมต า

ดนทราย ดนทรายปนดนรวน ดนรวนปนทราย ดนรวน ดนรวนปนดนทรายแปง ดนทรายแปง ดนรวนเหนยวปนทราย ดนรวนเหนยว ดนรวนเหนยวปนทรายแปง ดนเหนยวปนทราย ดนเหนยวปนทรายแปง ดนเหนยว

- 0.05 0.27 0.33 0.49

- 0.21 0.24 0.35

- 0.21 0.15

- 0.06 0.30 0.35 0.34

- 0.22 0.27 0.42 0.17 0.27 0.18

17

หมายเหต : - บรเวณทสง คอ บรเวณทมสภาพพนทแบบลกคลนทงระบบลอนลาดและ ลอนชน(Undulating และ Rolling) และพนทแบบภเขา (Hilly) ทไดมการส ารวจดนแลว - บรเวณทลมต า คอ บรเวณทเปนทต าเมอเปรยบเทยบกบสภาพพนทรอบขาง และมกจะมสภาพพนทราบเรยบหรอคอนขางราบเรยบ (Flat or nearly flat) ทมา : มน ศรขจร (2529)

ขอมลชดดน ตาราง 2.2 แสดงคา K-Factor ของกลมชดดนพนทภาคเหนอของประเทศไทย

กลมชดดน คา K กลมชดดน คา K

1-5 6-7 8 9

10-14 15 16

17-20 21 22 23 24

25- 26 27 28

29-31 32 33 34

0.18 0.27 0.18 0.27 0.18 0.27 0.34 0.30 0.35 0.06 0.06 0.06 0.30 0.18 0.15 0.24 0.30 0.49 0.19

35-40 41 42 43 44 45 46 47

48-49 50 51 52 53

54-55 56

57-58 59

60 - 61 62

0.27 0.05 0.05 0.05 0.05 0.30 0.24 0.33 0.27 0.19 0.15 0.24 0.30 0.24 0.27 0.35 0.35 0.33

ดหนวยหน

18

หมายเหต : ภาคเหนอ คอ ตงแตจงหวดนครสวรรคขนไปจนถงเหนอสด

ทมา : กรมพฒนาทดน (2543)

2.6.3 ปจจยความยาวและความลาดชน (Slope Length and Slope Gradient Factor, LS) การวเคราะหคาความยาวและความลาดชนใชความยาวของความลาดชน เปอรเซนความลาดชน โดยค านวณจากแผนทมาวเคราะหตามสมการ

S = (0.43 + 0.30 s + 0.043 s2 ) / 6.613 L = ( / 22.13 m ) เมอ S = ความลาดชน (เปอรเซนต) = ความยาวของความลาดชน (เมตร)

m = 0.5 ในกรณทระดบความลาดชน > หรอ = 5 % 0.4 ในกรณทระดบความลาดชนระหวาง 3.5 – 4.5 % 0.3 ในกรณทระดบความลาดชนระหวาง 1 - 3 % 0.2 ในกรณทระดบความลาดชน < 1 %

2.6.4 ปจจยการจดการพช (Cropping Management Factor, C)

การวเคราะหคาการจดการพช โดยการจ าแนกการใชประโยชนทดน ในป จากการจ าแนก

กลมประเภทของพชตามกรมพฒนาทดน แทนคา C – factor และน ามาจดจ าแนกคาการวเคราะห

เพอสรางเปนแผนทการใชประโยชนทดน แปลงใหอยในรปกรด ดงตาราง 2.3

19

ตาราง 2.3 ตารางแสดงคา C – Factor ของประเภทการใชทดนหลก

ทมา : กรมพฒนาทดน, (2543)

ประเภทการใชทดนหลก คา C

สถานทเพาะเลยงสตวน า 0 พนทปาไมรอสภาพฟนฟ พนทเบดเตลด 0 พชไร 0.474 พนทปาไม 0.02 พชสวน 0.6 ไมผล 0.3 นาขาว นาราง 0.28 พนทชมชนและสงปลกสราง พนทอตสาหกรรม 0 ทงหญาเลยงสตวและโรงเรอนเลยงสตว 0.1 ทงหญาและไมละเมาะ 0.048 ปาปลก 0.088 ปาผลดใบ 0.048 ปาไมผลดใบ 0.003 สถานทราชการและสถาบนตาง ๆ สถานคมนาคม 0 หมบาน สงปลกสรางอน ๆ ตวเมองและยานการคา เหมองแร บอขด

0

เกษตรผสมผสาน/ไรนาสวนผสม 0.225 พนทน า แหลงน าทสรางขน แหลงน าธรรมชาต พนทลม 0

20

2.6.5 ปจจยการปองกนการชะลางพงทลายของดน (Conservation Practice Factor, P)

ตาราง 2.4 ตารางแสดงคา P – Factor เกยวกบการปฏบตการอนรกษ

หมายเหต : พนทไมมระบบการอนรกษในทกระดบความลาดชน มคา P = 1 ทมา : มน ศรขจร, (2529)

2.7 ปรมาณการชะลางพงทลายของดนเฉลยตอป (A) ปรมาณการชะลางพงทลายของดนเฉลยตอป ไดจากการคณคาปจจยการพงทลายของดน ทเกดจากฝน (R) คาปจจยความยากงายในการพงทลายของดน (K) คาปจจยความยาวความลาดชน (LS) คาปจจยการจดการพช (C) และคาปจจยการปองกนการชะลางพงทลายของดน (P) จากสมการ A = RKLSCP

ตาราง 2.5 การจ าแนกล าดบชนความรนแรงของการชะลางพงทลายของดน

ทมา : กรมพฒนาทดน, ( 2526 )

ความลาดชนของพนท (%) คา P - Factor

การท าการเกษตรกรรมตามแนวระดบ

2-7 0.5

8-12 0.6

13-18 0.8

19-24 0.9

ระดบชน อตราการสญเสยดน (ตน/ไร/ป)

นอยมาก (Very slight) < 1.00

นอย (Slight) 1.01 – 5.00

ปานกลาง (Moderate) 5.01 – 20.00

รนแรง (Severe) 20.01 – 100.00

รนแรงมาก (Very severe) > 100.00

21

2.8 งานวจยทเกยวของ จากการตรวจสอบเอกสารและงานวจยทเกยวกบปจจยทท าใหเกดการชะลางพงทลายของดน ในการใชสมการการสญเสยดนสากลมาวเคราะหรวมกบระบบสารสนเทศภมศาสตร พบวามงานวจยบางสวนทท าการศกษาพนทบรเวณเขอนกกเกบน า เชน ปวช สนนเมอง (2550) ซงโดยสวนมากตองการศกษาพนทภเขาสงและบรเวณพนทลมน าทส าคญเพอเปรยบเทยบและหาความสมพนธของปจจยตาง ๆ ทเปนสาเหตการเกดการชะลางพงทลายของดน การศกษาของ เศวตฉตร ศรสรตน (2537) เปรยบเทยบกษยการดนบรเวณจงหวดล าปางโดยใชขอมลจากการส ารวจระยะไกลและระบบสารนเทศภมศาสตรรวมกบสมการการสญเสยดนสากล มวตถประสงคเพอประเมนคากษยการดนใน 2 ชวงเวลา คอป พ.ศ. 2525 และ พ.ศ. 2532 ซงวเคราะหจากปจจยตาง ๆ ทไดจากการค านวณในสมการการสญเสยดนสากล ท าการวเคราะหในหองทดลอง วเคราะหทางสถต การแปลภาพถายดาวเทยม การส ารวจภาคพนดน และแสดงผลออกมาในรปแบบของแผนทกษยการของดน พบวา บรเวณพนททมสวนประกอบของดนทรายสงจะเกดกษยการดนสง และบรเวณพนทถกบกรกถางปาจะเกดกษยการดนสงกวาพนทปาไม ในขณะทสรชต ธวชโยธน (2552) ไดท าการศกษาการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในการจ าแนกความรนแรงของการชะลางพงทลายของดนในพนทลมน าล าพระเพลง 1 อ าเภอวงน าเขยว จงหวดนครราชสมา โดยใชแบบจ าลอง USLE รวมกบการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและความคดเหนของสมาชกในชมชนทเปนเจาของหรอครอบครองทดน ซงศกษาจากการใชประโยชนทดน โดยศกษาถงระดบความรนแรงของการชะลางพงทลายของดน เพอน ามาหาแนวทางในการจดการการใชทดนในอนาคต ม 6 ปจจย ดงน ปจจยน าฝน ปจจยการชะลางพงทลายของดน ความลาดชนของพนท ความยาวของความลาดชน พชคลมดน และการควบคมการชะลางของดน จากการศกษาพบวา สามารถจ าแนกระดบการชะลางพงทลายของดนได 4 ประเภท คอ การชะลางพงทลายเลกนอยมาก (นอยกวา 2 ตนตอไรตอป) การชะลางพงทลายเลกนอย (มากกวา 2 แตนอยกวา 5 ตนตอไรตอป) การชะลางพงทลายปานกลาง (มากกวา 5 แตนอยกวา 20 ตนตอไรตอป) การชะลางพงทลายสง (มากกวา 20 ตนตอไรตอป) จากเนอท 92,250 ไรของพนทศกษา มเพยงรอยละ 1.19 ทมการชะลางพงทลายสงรอยละ 30.17 มการชะลางพงทลายปานกลางรอยละ 28.04 มการชะลางพงทลายเลกนอย และรอยละ 40.6 มการชะลางพงทลายนอยมาก ผ ทเปนเจาของทดนบรเวณทมระดบการชะลางพงทลายสงเหนดวยกบผลการศกษาในแบบจ าลองน และไดแสดงความตองการในการขอรบขอมลและฝกอบรมการอนรกษดน อครเดช โพธสวรรณ (2547) และ ปราโมทย ยาใจ (2536) ไดท าการศกษาการชะลางพงทลายของดนโดยจากการศกษาการใชประโยชนทดนใชภาพถายดาวเทยม LANDSAT และ

22

จดสรางแบบจ าลองความสงเชงตวเลข (DEM)เพอแสดงใหเหนภาพภมประเทศทศกษา มการจดชนระดบความรนแรงเพอหาความเสยงและคาดคะเนปรมาณการชะลางพงทลายของดนในบรเวณทท าการศกษา มการแบงประเภทการใชประโยชนทดน เชน พนทปาธรรมชาต พนทเกษตรกรรม และพนทปาเสอมโทรม เปนตน จากการศกษาผลการค านวณอตราการสญเสยดน สามารถแบงออกได 5 ระดบ ไดแก ระดบท 1 พนททมการชะลางพงทลายของดนนอยมาก มลกษณะพนทราบเรยบหรอคอนขางราบ มสภาพการใชทดนสวนใหญเปนพนทนาขาวและการเพาะปลกพชพรรณนานาชนด จงเกดการเคลอนทของอนภาคดนโดยฝน จากทสงลงสทต าไดนอย ระดบท 2 พนททมการชะลางพงทลายของดนไดนอย มลกษณะพนทลาดลอนเลกนอยถงพนทลอนลาด สภาพการใชทดนสวนใหญยงมสงปกคลมดน แมจะมความยาวและความลาดชนของความลาดเทต า เชน พนทปา พนทไรผสม เปนตน ระดบท 3 พนททมการชะลางพงทลายของดนปานกลาง มลกษณะพนทเปนลกคลนลอนลาดหรอลกคลนลอนชน สวนใหญเปนพนทปาไม การท าการเกษตรของชาวเขา ระดบท 4 พนททมกรชะลางพงทลายของดนรนแรง สภาพการใชทดนสวนใหญท าการเพาะปลก เชน พชผก พชไรผสม สวนผลไม และปาเสอมโทรม เนองจากตนไมใหญถกท าลายและถกไฟปารบกวนอยเสมอ จงท าใหการปกคลมดนและพชชนลางมนอย และระดบท 5 พนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก มลกษณะพนทสงชนถงสงชนมาก สภาพการใชทดน ปลกขาวโพด พชไรผสม สบปะรด ยาสบ ขาวไร และปาเสอมโทรม มปาไมขนอยางประปรายบางพนทไมมพชพรรณขนคลมดน เนองจากลกษณะธรณวทยาของพนทสวนมากเปนหนอคนมการสลายตวไดยาก พชพรรณจงไมสามารถเจรญเตบโตและหยงรากไดลก จงสรปไดวา การใชประโยชนทดนแตละประเภท มระดบความรนแรงการชะลางพงทลายของดนแตกตางกน โดยพนทปาธรรมขาตมการถกชะลางพงทลายของดนนอยทสด สวนบรเวณภเขาสงทมการท าการเกษตรและพนทปาเสอมโทรมมปรมาณการชะลางพงทลายของดนสง แสดงใหเหนวาพนทปาไมธรรมชาตชวยลดปรมาณและความรนแรงของการเกดการชะลางพงทลายของดนได ซงผลการศกษานมความสอดคลองกบ รชฎาพรรณ ผลเกด (2555) ซงไดท าการศกษาการประเมนการใชประโยชนทดนและประเมนคาปรมาณการชะลางพงทลายของดนในพนทลมน าหวยน ารด จงหวดอตรดตถ โดยใชการรบรระยะไกลรวมกบระบบสารสนเทศภมศาสตรและแบบจ าลองสญเสยดนสากล พบวา การใชประโยชนทดนในพนทลมน าหวยน ารด เมอเทยบกบกรมพฒนาทดน (2545) สามารถแบงไดเปน 10 ประเภท ไดแก ปาเบญจพรรณ ปาผลดใบเสอมโทรม ปาฟนฟตามธรรมชาต ปาดบเขา ไรราง สวนปาสก สวนกลวย นาขาว แหลงชมชน และแหลงน า มปรมาณตามล าดบ สวนปรมาณการชะลางพงทลายของดนโดยรวมอยในระดบนอยมาก 0.02 ตนตอเฮกตารตอป โดยไรรางมความรนแรง

23

มากเทากบ รอยละ 25.76 เนองจากมการบกรกท าลายปา เพอท าการเกษตรกรรม สวนพนทนาขาวมอตราทนอย เนองจากมความลาดชนต าและเปนทราบ ดวยระยะเวลาทเปลยน ท าใหในแตละปมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาไมวาจะเปน ขนาดของพนท ปรมาณตะกอนทเพมขนในลมน า มการบกรกพนทเพอท าการเกษตร มสงปลกสรางกระจายอยในพนทโดยทวไป จ ารญ ศรชยชนะ (2545), ปวช สนนเมอง (2550) และ นตพฒน นวนมะโน (2556) ไดศกษาเกยวกบการวเคราะหการชะลางพงทลายของดนเพอประเมนสดสวนตะกอนทไหลลงสแหลงน าทส าคญ และศกษาอทธพลการจดการพชในพนทการเกษตรตอการชะลางพงทลายของดน มผลการศกษาสอดคลองไปในทางเดยวกน คอ ท าการศกษาจด outlet โดยใชหลกเกณฑ SDR อตราทดนถกกดเซาะถกพดพาสทางน าออก จากการศกษาพบวา การท าการเกษตรเชงเดยวจะเกดอตราการสญเสยดนสงกวาการท าการเกษตรแบบผสมผสาน และจากการเปลยนพนทปามาเปนพนทเกษตรบรเวณพนทสง สงผลใหปรมาณตะกอนเกดเพมขนอยางเดนชด ถาหากปใดมปรมาณฝนทตกมากกยงสงผลใหปรมาณการชะลางพงทลายของดนเพมขน ในทางเดยวกนเมอปรมาณน าฝนเพมขนจะท าใหมปรมาณตะกอนเพมขนตามไปดวย เมอปรมาณน าฝนลดลงจะท าใหปรมาณตะกอนลดลงไปดวยเชนกน จากการเปรยบเทยบจากการใชประโยชนทดนพนทเกษตรกบพนทปา จะมอทธพลตอการชะลางพงทลายของดนไดมากกวาพนทอน ผลความแตกตางของอตราการชะลางพงทลายของดนท าใหทราบวานอกจากปจจยตาง ๆ ทมผลตอการชะลางพงทลายของดนแลว ในพนทหนง ๆ ถงแมจะมลกษณะพนทเหมอน ๆ กน ถามการใชประโยชนทดนตางกนกจะมผลตอการชะลางพงทลายของดนทแตกตางกน ในหลายงานวจยพบวาอตราการชะลางพงทลายของดน ในพนทสงทถกเปลยนแปลงเพอใชประโยชนในการปลกพชเศรษฐกจจะมอตราการชะลางพงทลายของดนสงกวาพนทปาธรรมชาตและพนทอน ๆ ทมการประกอบกจกรรมนอยกวา โดยกจกรรมทมการปรบเปลยนหนาดนและทท าใหพชคลมดนลดลงมากๆสงผลตอการเสอมลงของดน จะมผลกระทบตอการชะลางพงทลายของดน ท าใหดนเกดอตราการชะลางพงทลายมากและรนแรงขน คเชนทร ไกรสทธพงศและคณะ (2543) ไดท าการศกษาลกษณะทางธรณวทยาทมความสมพนธกบการชะลางพงทลายของดนของลมน าแควนอย จงหวดพษณ โลก โดยมวตถประสงคเพอศกษาลกษณะธรณวทยาทมอทธพลตออตราการผพงของหนมากทสด ใชเทคนคสารสนเทศทางภมศาสตรและวธการทางสถตหาความสมพนธอยางงายแบบเพยรสนโดยการเลอกสมจากกลมตวอยางตวแทนแบบเจาะจงจ านวน 4 ลมน า หาคาอตราการผพงของหนกบการชะลางพงทลายของดน วเคราะหหาสมการความสมพนธโดยการวเคราะหการถดถอยพหคณแบบสเตปไวส หาปจจยลกษณะธรณวทยาทมอทธพลตออตราการผพงของหนมากทสด รวมกบวเคราะหการ

24

ชะลางพงทลายของดนโดยสมการการสญเสยดนสากล จากผลการศกษาพบวา ลกษณะธรณวทยามอทธพลตออตราการผพงของหนมากทสด คออตราของหนสามารถอธบายความสมพนธไดสงสด 66.8% ระดบความเชอมน 99% สวนคาการชะลางพงทลายของดนพบตงแตระดบชนความรนแรงนอยมากถงรนแรงมาก และอตราการผพงของหนมความสมพนธกบการชะลางพงทลายของดนในทางบวกมระดบความเชอมน 99% แสดงถงความสมพนธกนในทศทางเดยวกน ประโยชนจากงานวจยเพอลดปญหาการชะลางพงทลายของดน และการเกดตะกอนของลมน ายอยทมตอลมน าแควนอย โดยงานวจยนไดท าการศกษาเฉพาะเจาะจงจ านวน 4 ลมน า จาก14 ลมน าของลมน าแควนอย และท าการเกบตวอยางลกษณะทางธรณทง 15 ดชน จากขอมลภาคสนามจรง ไดแก คาอตราการผพงของหน ขนาดอนภาคตะกอน อตราความแขงของหน จ านวนทศทางรอยแยก ระยะหางของรอยแยกจ านวน 8 ทศ เพอตรวจหาชนดของดนโดยใชอปกรณในทางธรณและปฐพวทยาชวยในการตรวจสอบ เพอหาหารผพงของหนในลมน าแควนอย ดวยเทคโนโลยทมการพฒนาอยางตอเนองการวเคราะหขอมลมความงายขนดวยโปรแกรมทางสารสนเทศภมศาสตรและการน าสมการมาชวยในการค านวณเพอความถกตอง นอกจากสมการการสญเสยดนสากลแลวยงมแบบจ าลองทางคณตศาสตรอน ๆ ทสามารถน ามาวเคราะหการชะลางพงทลายของดนไดอก แตจะแสดงผลในรปแบบทตางกน ซงสมการการสญเสยดนนบเปนสมการทมความนาเชอถอเนองจากมผ ใชทวโลกใหการยอมรบ จากการศกษาเอกสารงานวจยทเกยวของ โดย ธรวตร กมลรตน (2554) ไดท าการศกษาการประเมนการชะลางพงทลายของดนพนทลมน าล าพระเพลงตอนบน จงหวดนครราชสมา โดยใชการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรรวมกบแบบจ าลองทางคณตศาสตร (RMMF) ซงเปนแบบจ าลองบนพนฐานของฟสกส เปนแบบจ าลองทใชงานไดงายแตใชปจจยทางกายภาพนอย มขอเสยคอคาทน ามาใชเปนคาทไดจากตางประเทศ จงตองมการตรวจสอบใหดเพอความแมนย าของผลลพธ เพอออกแบบจดระบบอนรกษดนและน า ไดวเคราะหจากปรมาณน าฝน ดน พชหรอการใชประโยชนทดนและสภาพภมประเทศ พบวามอตราการสญเสยดนระหวาง 0-0.16 ตนตอไรตอป โดยแบงระดบความรนแรง 3 ระดบประกอบดวย นอย ปานกลาง และมาก คดเปนพนทรอยละ 33.10% 36.64% และ 30.26% ตามล าดบ เมอน าอตราการสญเสยดนทไดจากการศกษามาจ าแนกระดบความรนแรงทกรมพฒนาทดนไดท าการศกษาไว พบวามอตราการชะลางพงลายของดนอยในชวง 0-2 ตนตอไรตอป ซงอยในระดบนอยมาก จากงานวจยทเกยวของมหลายทานทน าเอาการรบรระยะไกลมาใชรวมในการวเคราะหซงชวยใหสามารถมองเหนถงความเปลยนแปลงของพนทไดอยางชดเจน การเปลยนแปลงทเดนชดคอ การท าการเกษตร การกอสรางอาคาร

25

บานเรอนทเพมขนหรอการเปลยนแปลงจากภยธรรมชาต เชน การเกดภาวะน าทวม ซงสรางความเสยหายตอทรพยสน บางพนทไดรบผลกระทบเปนประจ าทกป ท าใหบรเวณพนททอาศยเกดการชะลางพงทลายของดนเพมสงขน จงตองมการศกษาเพอหาพนทเสยงเนองจากเปนปญหาทในอนาคตอาจเพมความเสยหายได ขณะท ธญยธรณ จตอรวรรณ(2553) ศกษาการประเมนปรมาณการกรอนดนและปรมาณสารเคมในตะกอนดน บรเวณพนทปลกขาวโพดเลยงสตว ต าบลน าชน อ าเภอหลมสก จงหวดเพชรบรณ โดยใชแบบจ าลองทางคณตศาสตร CREAMS เพอประเมนปรมาณการกรอนดนและปรมาณสารเคมในตะกอนดนของพนทปลกขาวโพดเลยงสตว อกยงแสดงขอมลเชงพนทของปรมาณการกดกรอนดนโดยใชแบบจ าลองทางคณตศาสตร CREAMS และขอมลสารสนเทศตาง ๆ โดยสรางแบบจ าลอง 3 แบบ คอ แบบจะลองยอยทางอทก แบบจ าลองยอยการกรอนดนและการตกตะกอนและแบบจ าลองยอยทางเคม ใชวธการซอนทบขอมล ผลการศกษา พบวาปรมาณตะกอนทเกดขนเทากบปรมาณการกรอนดนทเกดจากการตกกระทบจากเมดฝน มความรนแรงมากครอบคลมพนทรอยละ 58.99 ของพนททศกษา สวนปรมาณสารเคมในตะกอนดนทไดจากการค านวณมปรมาณคอนขางนอย เมอเทยบกบปรมาณตะกอนดนทเกดขน จากการทมปรมาณสารเคมในตะกอนดนท าใหมลคาการสญเสยทางเศรษฐศาสตรต าลง จากงานวจยทเกยวของท าใหผวจยมความสนใจในการศกษาหาพนทเสยง ตอการชะลางพงทลายของดน ในจงหวดพษณโลก บรเวณเขอนแควนอยบ ารงแดน เพอหาความรนแรงในการชะลางพงทลายของดนทในอนาคตอาจสงผลกระทบตอประชาชนในบรเวณนนทประกอบอาชพเกษตรกรรม และท าใหน าในเขอนมปรมาณลดลงเนองจากตะกอนทเพมมากขน เมอฤดแลงมาน าไมเพยงพอตอการน าไปใช ผลทตามมาคอเขอนเกดการราวตองมการซอมแซมเขอนและอาจมการขดลอกดนซงเปนไปไดยากจงตองมการอนรกษดน โดยใชเทคนคสารสนเทศทางภมศาสตรมาชวยในการวเคราะหรวมกบสมการการสญเสยดนสากลและสภาพการใชประโยชนทดน ศกษาปทเขอนเรมสรางและหลงสรางเสรจ ในป 2554 - 2558 เพอเปรยบเทยบการเปลยนแปลงความรนแรงของการชะลางพงทลายของดน ซงงานวจยเรองนมความสอดคลองกบงานวจยของ อครเดช โพธสวรรณ (2547) และ ปราโมทย ยาใจ (2536) โดยมการจดชนระดบความรนแรงเพอหาความเสยงและคาดคะเนปรมาณการชะลางพงทลายของดนแตตางกนทบรเวณพนททท าการศกษา เนองจากผวจยเลงเหนวาบรเวณพนทเขอนแควนอยบ ารงแดนเปนเขอนทเพงมการกอสรางมลมน าส าคญคอลมน าแควนอย จงสนใจทจะน ามาเปนบรเวณพนทศกษา จะแตกตางจากงานวจยของอครเดช โพธสวรรณ(2547) และ ปราโมทย ยาใจ (2536) พนททศกษาเปนบรเวณภเขาสงไมมเขอน แตมลมน าทส าคญ

บทท 3

วธด าเนนงานวจย

ในการศกษาครงน ผวจยไดด าเนนการ ดงตอไปน 3.1 ขนตอนการด าเนนงาน 3.2 ขอมลในการศกษา 3.3 เครองมอทใชในการศกษาวจย 3.4 การเกบรวบรวมขอมล 3.5 การเตรยมขอมลใหอยในรป GIS 3.6 การวเคราะหขอมล

3.1 ขนตอนการด าเนนงาน งานวจยเรอง การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและสมการการสญเสยดนสากล เพอประเมนการชะลางพงทลายของดน บรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก มขนตอนการด าเนนงาน 10 ขนตอน พฒนาโครงรางกบอาจารยทปรกษา ตงปญหางานวจย ก าหนดขอบเขตงานวจย ทบทวนวรรณกรรม สงโครงราง เกบรวบรวมขอมล ด าเนนการวเคราะหขอมล สรปและอภปรายผล สงรางงานวจยฉบบสมบรณ สงเลมวจย ทงนขนตอนทงหมดจะใชเวลาในการด าเนนการทงสน 11 เดอน นบตงแตเดอนกมภาพนธ พ.ศ.2559 ถงเดอนธนวาคม พ.ศ.2559รายละเอยดปรากฏในตาราง 3.1

27

ตาราง 3.1 ขนตอนตามชวงเวลาของการด าเนนการวจย

3.2 ขอมลในการศกษา 3.2.1 ขอมลความละเอยดสงเชงเลข (Digital Elevation Model: DEM) มาตราสวน 1: 50,000 ความละเอยด 30 เมตร 3.2.2 ขอมลลมน า มาตราสวน 1: 50,000 จากส านกกรมชลประทานท 3 3.2.3 ขอมลกลมชดดน จงหวดพษณโลก มาตราสวน 1: 50,000 จากกรมพฒนาทดน 3.2.4 ขอมลการใชประโยชนทดน ป พ.ศ. 2552 และ พ.ศ. 2556 3.2.5 ขอมลปรมาณน าฝนรายป พ.ศ. 2552 และ พ.ศ. 2556 จากกรมอตนยมวทยา

ขนตอนการด าเนนงาน 2559 ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.

พฒนาโครงราง กบอาจารยทปรกษา

ตงปญหางานวจย ก าหนดขอบเขตงานวจย ทบทวนวรรณกรรม สงโครงราง เกบรวบรวมขอมล ด าเนนการวเคราะหขอมล

สรปและอภปรายผล สงรางงานวจย ฉบบสมบรณ

สงเลมวจย

28

ตาราง 3.2 ขอมลต าแหนงทตงสถานวดปรมาณน าฝน

ทมา : กรมอตนยมวทยา ( 2559 )

รหสสถาน

สถานวดปรมาณน าฝน

ปรมาณน าฝนป

2552 (มลลเมตร)

ปรมาณน าฝนป

2556 (มลลเมตร)

378201 สตอ.พษณโลก 1,348.6 1,470.8 378004 อ.นครไทย จ.พษณโลก 855.2 1,161.4 378005 อ.ชาตตระการ จ.พษณโลก 1,198.1 1,462 378006 อ.วดโบสถ จ.พษณโลก 1,206.1 1,321.8 378009 ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง 1,548.1 1,778.5 351003 สนง.เกษตร อ.น าปาด จ.อตรดตถ 795.3 1,019.9 351012 อทยานภสอยดาว ต.หวยมน จ.อตรดตถ 1,601.3 1,714.1 353002 อ.ดานซาย จ.เลย 1,408.9 1,289 379002 อ.หลมเกา จ.เพชรบรณ 871.9 1,137.7 379007 ไรบเอมแคมปสน อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ 2,327.8 1,638.4 379030 อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ 1,468.2 1,426.6

29

ภาพ 3.1 แผนทแสดงสถานวดปรมาณน าฝนพนท ลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก 3.3 เครองมอในการศกษา 3.3.1 สมการสญเสยดนสากล (The Universal Soil Loss Equation: USLE)

A = RKLSCP 3.3.2 โปรแกรมทางระบบสารสนเทศภมศาสตร 3.4 การเกบรวมรวมขอมล 3.4.1 รวบรวมขอมลงานวจยทเกยวของ 1. ศกษาขอมลเชงพนท ขอมลเชงบรรยายทเกยวของกบการชะลางพงทลายของดน

2. ลกษณะพนทท าการศกษา 3. สาเหตของการชะลางพงทลายของดน

4. ปจจยทมผลตอการชะลางพงทลายของดน

30

5. กระบวนการชะลางพงทลายของดนโดยน า 6. ผลของการชะลางพงทลายของดน 7. สมการการสญเสยดนสากล The Universal Soil Loss Equation (USLE)

3.4.2 การรวบรวมขอมล 1.ขอมลปฐมภม (Primary Data) การเกบรวบรวมขอมลจากพนทศกษา ไดแก ขอมล

สภาพทวไปของพนทศกษา และขอมลการใชประโยชนทดน 2. ขอมลทตยภม (Secondary Data) การรวบรวมขอมลจากหนวยงานราชการและ

สรางฐานขอมลขนใหมทไดจากหนวยงานราชการ ไดแก

ขอมลปรมาณน าฝนรายป พ.ศ. 2552 และ พ.ศ. 2556 จากกรมอตนยมวทยา

ขอมลความละเอยดสงเชงเลข (Digital Elevation Model: DEM) แผนทภมประเทศมาตราสวน 1:50,000 ความละเอยด 30 เมตร

ขอมลลมน า มาตราสวน 1:50,000 จากส านกกรมชลประทานท 3 จงหวดพษณโลก

ขอมลชดดน จงหวดพษณโลก มาตราสวน 1:50,000 จากกรมพฒนาทดน

ขอมลการใชประโยชนทดน ป 2552 และ 2556

ขอมลต าแหนงสถานวดปรมาณน าฝน สถตปรมาณน าฝนรายป ป พ.ศ.2552 และ พ.ศ.2556 จากกรมอตนยมวทยา

ขอมลขอบเขตจงหวด อ าเภอ ต าบล มาตราสวน 1:50,000

ขอมลเสนทางการไหลของน าบรเวณพนทลมน าแควนอยและขอมลเขอน แควนอยบ ารงแดน จากส านกกรมชลประทานท 3 จงหวดพษณโลก

3.5 การเตรยมขอมลใหอยในระบบภมสารสนเทศภมศาสตร (GIS) 3.5.1 จดท าชนขอมลในระบบภมสารสนเทศภมศาสตร ไดแก 1) ขอบเขตพนทลมน า 2) แนวเสนทางน าและแมน า 3) ต าแหนงสถานอตนยมวทยาและขอมลอตนยมวทยา ป พ.ศ.2552 และ

พ.ศ.2556 4) ความลาดชนของพนท 5) กลมชดดน 6) การใชประโยชนทดน ป พ.ศ.2552 และ พ.ศ.2556

31

3.6 การวเคราะหขอมล ในการศกษาจดท าขอมลครงนเปนการใชระบบสารสนเทศภมศาสตรรวมกบสมการการ

สญเสยดนสากล เพอประเมนการชะลางพงทลายของดน โดยการน าเขาขอมลตางๆ มาหา คาปจจยพนฐานของสมการการสญเสยดนสากล (USLE) ซงสามารถแยกขนตอนในการวเคราะห ไดดงน 3.6.1 ชนขอมลคาปจจยการชะลางพงทลายของฝน (R) ค านวณหาคาการชะลางพงทลายของฝน โดยใชขอมลปรมาณน าฝนทตกในบรเวณลมน าแควนอยและพนทใกลเคยงของกรมอตนยมวทยา จากสถานทท าการศกษาทงหมด 11 สถาน ซงท าการศกษาปรมาณน าฝนรายป ป พ.ศ.2552 และ พ.ศ.2556 เมอไดขอมลแลวน ามาค านวณหาคาปจจยตามสตร ดงน Y = -0.0375 + 0.163x เมอ Y = ปจจยการชะลางพงทลายของฝน x = ปรมาณน าฝนรายป (มม.) จากนนน าคาปจจยการชะลางพงทลายของฝน ทค านวณได มาสรางแผนทแสดงคาปจจยการชะลางพงทลายของฝน 3.6.2 ชนขอมลคาปจจยความยากงายในการพงทลายของดน (K) โดยการน าตารางคาปจจยความคงทนตอการชะลางพงทลายของดนมาเชอมโยงกบแผนทชดดน ไดจากแผนทมาตราสวน 1:50,000 ของกรมพฒนาทดน ซงเปนกลมชดดน 62 ชด ดงตารางท 2 และท าการสรางพนทชนขอมลคาปจจยความคงทนตอการชะลางพงทลายของดน จากนนน ามาสรางแผนทแสดงคาปจจยความยากงายในการพงทลายของดน 3.6.3 ชนขอมลคาความยาวและความชน (LS)

การหาคาความยาวและความชน หาไดจากจากแผนทแสดงชนความลาดชน และไดจาการค านวณตามสตร ดงน S = (0.43 + 0.30 s + 0.043 s2 ) / 6.613 L = ( / 22.13 m ) เมอ S = ความลาดชน (เปอรเซนต) = ความยาวของความลาดชน (เมตร)

32

m = 0.5 ในกรณทระดบความลาดชน > หรอ = 5 % 0.4 ในกรณทระดบความลาดชนระหวาง 3.5 – 4-5 % 0.3 ในกรณทระดบความลาดชนระหวาง 1 - 3 % 0.2 ในกรณทระดบความลาดชน < 1 % 3.6.4 ชนขอมลคาปจจยการจดการพช (C) คาปจจยการจดการพชหาไดจาก ขอมลการจ าแนกการใชประโยชนทดน ป 2552 และ 2558 จากกรมพฒนาทดน โดยการน าประเภทการใชประโยชนทดนมาเปรยบเทยบกบคา C ทไดรบความอนเคราะหจากกรมพฒนาทดน ดงตาราง 3 เพอมาสรางเปนแผนทคาปจจยการจดการพช 3.6.5 ชนขอมลคาการปองกนการชะลางพงทลายของดน (P) คาปจจยการปองกนการชะลางพงทลายของดนหาไดจาก คา P – Factor แสดงคาเกยวกบการปฏบตการอนรกษ โดยน ามาเปรยบเทยบกบความลาดชนของพนททศกษา ตามเอกสารอางองของ มน ศรขจร ,2529 ดงตาราง 4 จากนนน ามาสรางแผนทคาการปองกน การชะลางพงทลายของดน เมอไดคาปจจยทง 5 ปจจยแลวจงน าขอมลมาวเคราะหในระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอหาคาการพงทลายของลมน าแควนอย โดยปรมาณการชะลางพงทลายของดนเฉลยตอป ค านวณไดจากการคณคาปจจยการพงทลายของดนทเกดจากฝน (R) คาปจจยความยากงายในการพงทลายของดน (K) คาปจจยความยาวความลาดชน (LS) คาปจจยการจดการพช (C) และคาปจจยการปองกนการชะลางพงทลายของดน (P) จากสมการ A = RKLSCP ดวยเครองมอ Map Algebra > Raster Calculator จะไดคาการชะลางพงทลายชองดนในแตละพนท น าผลทไดจ าแนกชนความรนแรงการชะลางพงทลายของดนตามเกณฑของกรมพฒนาทดนและสรางแผนทการชะลางพงทลายของดน บรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก

33

ตาราง 3.3 การจ าแนกล าดบชนความรนแรงของการชะลางพงทลายของดน

ทมา : กรมพฒนาทดน (2526)

ระดบชน อตราการสญเสยดน (ตน/ไร/ป)

นอยมาก (Very slight) < 1.00

นอย (Slight) 1.01 – 5.00

ปานกลาง (Moderate) 5.01 – 20.00

รนแรง (Severe) 20.01 – 100.00

รนแรงมาก (Very severe) > 100.00

บทท 4

ผลการวจย

4.1 การวเคราะหคาการชะลางพงทลายของฝน (R) การวเคราะหคาการชะลางพงทลายของฝนในพนทลมน าแควนอย โดยใชคาปรมาณน าฝนรายปของสถานวดปรมาณน าฝนจากกรมอตนยมวทยาทอยในพนทศกษาและพนทใกลเคยง โดยวเคราะหขอมลดวยโปรแกรมสารสนเทศภมศาสตร Spatial Analysis จากนนน าขอมลปรมาณน าฝนมาค านวณโดยการ Interpolate แสดงผลออกมาในรปแบบกรด Raster และน าผลทไดมาค านวณโดยสมการดงน Y = -0.0375 + 0.163x เมอ Y = ปจจยการชะลางพงทลายของฝน x = ปรมาณน าฝนรายป (มม.) ตาราง 4.1 คาการชะลางพงทลายของดนทเกดจากฝน (R - factor)

รหสสถาน

สถานวดปรมาณน าฝน

คาการชะลางพงทลายของดนทเกดจากฝน R - Factor

พ.ศ.2552 พ.ศ.2556

378201 สตอ.พษณโลก 219.80 239.70 378004 อ.นครไทย จ.พษณโลก 139.40 189.27 378005 อ.ชาตตระการ จ.พษณโลก 195.30 238.27 378006 อ.วดโบสถ จ.พษณโลก 196.60 215.42 378009 ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง 252.30 289.86 351003 สนง.เกษตร อ.น าปาด จ.อตรดตถ 129.60 166.21 351012 อทยานภสอยดาว ต.หวยมน จ.อตรดตถ 260.97 279.36 353002 อ.ดานซาย จ.เลย 229.61 210.07 379002 อ.หลมเกา จ.เพชรบรณ 142.08 185.41 379007 ไรบเอมแคมปสน อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ 379.39 267.02 379030 อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ 239.28 232.50

35

ภาพ 4.1 แผนทแสดงคาปจจยการชะลางพงทลายของดนทเกดจากฝน(R - factor) บรเวณพนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก ป พ.ศ.2552

ภาพ 4.2 แผนทแสดงคาปจจยการชะลางพงทลายของดนทเกดจากฝน (R - factor) บรเวณพนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก ป พ.ศ.2556

36

4.2 การวเคราะหคาความยากงายในการพงทลายของดน (K) การวเคราะหคาความยากงายในการพงทลายของดนนนขนอยกบคณสมบตของดนทตางกน เชน ลกษณะของเนอดนและปรมาณอนทรวตถทอยในดน โดยกรมพฒนาทดนไดจดกลมคาความคงทนของการชะลางพงทลายของดน โดยใชการค านวณจากสมการ Wischmeier ในพนท ลมน าแควนอยมคา K- factor เทากบ 0.00 (แทนกลมชดดนท 62, ES, F, RL, U, W), 0.06, 0.18, 0.24, 0.27, 0.30 และ0.34 ตามล าดบ

ตาราง 4.2 คาความยากงายในการชะลางพงทลายของดนพนทลมน าแควนอย

ผลการวเคราะหคาความยากงายในการพงทลายของดน มคาความยากงายในการพงทลายของดนมผลสงทสดเทากบ 0.27 ครอบคลมพนทรอยละ 34.44 ของพนทลมน าทงหมด มขนาดพนท 1,382.29 ตารางกโลเมตร หรอ 863,931.99 ไร และคาการชะลางพงทลายของดนมผลต าทสดเทากบ 0.18 ครอบคลมพนทรอยละ 0.08 ของพนทลมน าทงหมด มขนาดพนท 3.07 ตารางกโลเมตร หรอ 1,918.90 ไร

คาความยากงายในการชะลางพงทลาย

ของดน

กลมชดดนท

พนท

ไร ตารางกโลเมตร รอยละ

0.00 (ไมมผล) 62, ES, F, RL, U, W 1470518.27 2,352.83 58.62 0.06 22-24 35,393.07 56.63 1.41 0.18 1-5,8,10-14,27 1,918.90 3.07 0.08 0.24 29-31,46,52,54-55 71,212.56 113.94 2.84 0.27 6-7,9,15,35-40,48 -

49,56 863,931.99 1,382.29 34.44

0.30 17-20,25-26,32,45,53 25,905.17 41.45 1.03 0.34 16 39,657.29 63.45 1.58

รวมพนททงหมด 2,508,537.24 4,013.66 100.00

37

ภาพ 4.3 แผนทแสดงคาความยากงายในการพงทลายของดน (K - factor) บรเวณพนท ลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก

4.3 การวเคราะหคาความยาวและความลาดชน (LS) การวเคราะหคาความยาวและความลาดชนใชความยาวของความลาดชน เปอรเซนความลาดชน โดยค านวณจากแผนทมาวเคราะหตามสมการ S = (0.43 + 0.30 s + 0.043 s2 ) / 6.613 L = ( / 22.13 m ) เมอ S = ความลาดชน (เปอรเซนต) = ความยาวของความลาดชน (เมตร) m = 0.5 ในกรณทระดบความลาดชน > หรอ = 5 % 0.4 ในกรณทระดบความลาดชนระหวาง 3.5 – 4.5 % 0.3 ในกรณทระดบความลาดชนระหวาง 1 - 3 % 0.2 ในกรณทระดบความลาดชน < 1 %

38

ตาราง 4.3 คาความยาวและความลาดชน (LS - factor)

ผลการวเคราะหคาความยาวและความลาดชน ในพนทศกษาสวนใหญพนททมคาสงจะอยในพนททสงมาก คอ 55.22 มขนาดพนท 30.87 คดเปน 19,295.62 ไร และลกษณะพนททมความสงนอย มคา 2.20 ขนาดพนทอยท 856.09 คดเปน 535,053.91 ไร ซงมผลตอการพงทลายของดนนอยสด

คาความยาวและความลาดชน

พนท ไร ตารางกโลเมตร รอยละ

2.20 535,053.91 856.09 21.33 5.44 530,256.38 848.41 21.14 8.80 425,036.63 680.06 16.94 12.46 342,523.87 548.04 13.65 16.64 284,956.84 455.93 11.36 21.33 191,463.70 306.34 7.63 26.89 117,266.19 187.63 4.67 34.32 62,684.11 100.29 2.50 55.22 19,295.62 30.87 0.77

รวมพนททงหมด 2,508,537.24 4,013.66 100.00

39

ภาพ 4.4 แผนทแสดงคาความยาวและความลาดชน (LS - factor) บรเวณพนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก

4.4 การวเคราะหคาการจดการพช (C) การวเคราะหคาการจดการพช โดยการจ าแนกการใชประโยชนทดน ในป พ.ศ.2552 และ ป พ.ศ.2556 จากการจ าแนกกลมประเภทของพชตามกรมพฒนาทดน แทนคา C – factor และน ามาจดจ าแนกคาการวเคราะหเพอสรางเปนแผนทการใชประโยชนทดน แปลงใหอยในรปกรด ผลการวเคราะหคาการจดการพชในพนทศกษา โดยพนททมการเพมขนอยางเหนไดชด คอ พนททท าการเพาะปลกพชไร พชสวน และพนทนาขาว สงผลใหมการชะลางพงทลายของดนเพมขนตามไปดวย เพราะพนททท าการเพาะปลกอยในบรเวณใกลแหลงน า จงมการสบน าไปใชอยางตอเนอง โดยพนทสวนใหญอยในอ าเภอวดโบสถ ชาตตระการ และนครไทย สวนพนท ทมการลดลง คอ ไรหมนเวยน ไมผล และ สงปลกสราง เหนไดวาเกษตรกรสวนใหญหนมาท าการเพราะปลกพชมากขนซงเปนการปลกพชแบบผสมผสาน เนองจากไดผลผลตทดกวา

40

ตาราง 4.4 พนทแสดงการใชประโยชนทดนในลมน าแควนอย ป พ.ศ.2552 และ พ.ศ.2556

หมายเหต : หนวย เทากบ ไร

ประเภทการใชทดน พ.ศ.2552 พ.ศ.2556 พชไร 309,475.00 407,979.73 พนทปาไม 1,363,700.00 - พชสวน 212.50 213.21 ไมผล 28,143.75 25,265.53 นาขาว นาราง 149,356.25 161,294.31 ทงหญาเลยงสตวและโรงเรอนเลยงสตว 2,881.25 3,411.38 ปาปลก - 28,890.12 ปาผลดใบ - 1,386,725.97 ปาไมผลดใบ - 99,889.47 ไมยนตน 101,700.00 - สถานทเพาะเลยงสตวน า พนทปาไมรอสภาพฟนฟ พนทลม พนทเบดเตลด พนทชมชนและสงปลกสราง พนทน า 423,755.99

81,127.16

เกษตรผสมผสาน/ไรนาสวนผสม - 242,207.98 ไรหมนเวยน 129,312.50 71,532.38 รวมพนททงหมด 2,508,537.24 2,508,537.24

41

ภาพ 4.5 แผนทแสดงคาการจดการพช (C – factor) บรเวณพนท ลมน าแควนอยจงหวดพษณโลก ป พ.ศ.2552

ภาพ 4.6 แผนทแสดงคาการจดการพช (C – factor) บรเวณพนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก ป พ.ศ.2556

42

4.5 การวเคราะหคาการปองกนการชะลางพงทลายของดน (P) การวเคราะหคาการปองกนการชะลางพงทลายของดน ในการประเมนคา P – factor โดยก าหนดหลกเกณฑของ (มน ศรขจร,2529) ซงเปรยบเทยบจากความลาดชน ในพนทลมน าแควนอยพบวา พนทตอนกลางมการเพาะปลกพชไร และนาขาวเปนจ านวนมาก จงก าหนดคา P ในพนททไมมการอนรกษใหคา P = 1

ภาพ 4.7 แผนทแสดงคาการอนรกษดน (P – factor ) บรเวณพนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก

43

4.6 การวเคราะหปรมาณการชะลางพงทลายของดนเฉลยตอป (A) การวเคราะหปรมาณการชะลางพงทลายของดนเฉลยตอป ไดจากการคณคาปจจยการพงทลายของดนทเกดจากฝน (R) คาปจจยความยากงายในการพงทลายของดน (K) คาปจจยความยาวความลาดชน (LS) คาปจจยการจดการพช (C) และคาปจจยการปองกนการชะลางพงทลายของดน (P) จากสมการ A = RKLSCP ตาราง 4.5 ผลวเคราะหคาปรมาณการชะลางพงทลายของดนเฉลยตอป พ.ศ.2552และพ.ศ.2556

หมายเหต : หนวย เทากบ ไร

ระดบความรนแรง

ป

พ.ศ.2552 รอยละ พ.ศ.2556 รอยละ

นอยมาก 2,361,528.00 94.14 2,295,326.00 91.50 นอย 115,453.90 4.60 168,863.30 6.73 ปานกลาง 27,184.43 1.08 36,992.15 1.47 รนแรง 3,944.41 0.16 6,183.13 0.25 รนแรงมาก 426.50 0.02 1,172.66 0.05 รวม 2,508,537.24 100.00 2,508,537.24 100.00

44

ภาพ 4.8 แผนทแสดงระดบคาความรนแรงการชะลางพงทลายของดน พนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก ป พ.ศ.2552

ภาพ 4.9 แผนทแสดงระดบคาความรนแรงการชะลางพงทลายของดน พนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก ป พ.ศ.2556

บทท 5

บทสรป 5.1 สรปและอภปรายผลการวจย ผลการวเคราะหคาปจจยทมผลตอปรมาณการพงทลายของดนในพนทศกษา โดยใชขอมลและโปรแกรมสารสนเทศภมศาสตรมรายละเอยด ดงน

ในการศกษาเรอง การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและสมการการสญเสยดนสากลเพอประเมนการชะลางพงทลายของดน บรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณ โลก มวตถประสงคเพอ เปรยบเทยบระดบความรนแรงทเกดจากการชะลางพงทลายของดน จากการใชประโยชนทดนในป พ.ศ.2552 และ ป พ.ศ.2556 โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตรรวมกบสมการการสญเสยดนสากล โดยวเคราะหจากคาตวแปรตาง ๆ และน าผลของการวเคราะหมาสรางเปนแผนทแสดงคาปจจยตาง ๆ ไดแกคาปจจยการพงทลายของดนทเกดจากฝน (R), คาปจจยความยากงายในการพงทลายของดน (K), คาปจจยความยาวความลาดชน (LS), คาปจจยการจดการพช (C) และคาปจจยการปองกนการชะลางพงทลายของดน (P) เพอหาคาปรมาณการชะลางพงทลายของดน เฉ ลยตอ ป (A) จากสมการ A = RKLSCP ด วย เค รองม อ Map Algebra > Raster Calculator จะไดคาการชะลางพงทลายชองดนในแตละพนทแลวน ามาจ าแนกชนความรนแรงการชะลางพงทลายของดนตามเกณฑของกรมพฒนาทดนและสรางแผนทการชะลางพงทลายของดน บรเวณลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก ไดผลการศกษาดงน ผลการวเคราะหหาปรมาณการพงทลายของดนของลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก โดยใชสมการการสญเสยดนสากล (USLE) พบวาศกยภาพการชะลางพงทลายของดนทงสองปมดงน จากการประเมนการชะลางพงทลายของดน ในป พ.ศ.2552 มพนททอยในชวงระดบรนแรงมากคดเปน 426.50 ไร หรอรอยละ 0.02 ของพนททงหมด พนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรง คดเปน 3,944.41 ไร หรอรอยละ 0.16 ของพนททงหมด พนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรงปานกลาง คดเปน 27,184.43 ไร หรอรอยละ 1.08 ของพนททงหมด พนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรงนอย คดเปน 115,453.90 ไร หรอรอยละ 4.60 ของพนททงหมด และพนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรงนอยมาก คดเปน 2,361,528.00 ไร หรอรอยละ 94.14 ของพนททงหมด สวน ในป พ.ศ.2556 พนททอยในชวงระดบรนแรงมาก คดเปน 1,172.66 ไร หรอรอยละ 0.05 ของพนททงหมด พนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรง คดเปน 6,183.13 ไร หรอรอยละ 0.25 ของพนททงหมด พนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรงปานกลาง คดเปน 36,992.15 ไร หรอรอย

46

ละ 1.47 ของพนททงหมด พนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรงนอย คดเปน 168,863.30 ไร หรอรอยละ 6.73 ของพนททงหมด และพนททมการชะลางพงทลายของดนรนแรงนอยมาก คดเปน 2,295,326.00 ไร หรอรอยละ 91.50 ของพนททงหมด จากการประเมนผลการชะลางพงทลายของดนในพนทลมน าแควนอย จงหวดพษณโลก เมอเทยบกบการจ าแนกการใชประโยชนทดนของป พ.ศ.2552 และ พ.ศ.2556 พบวาในป พ.ศ.2556 มการใชประโยชนทดนเพมมากขนท าใหพนทปาไมมจ านวนลดลง พนททเพมขนสวนใหญ เปน พนทเกษตรกรรม พนทพชไร พนทนาขาว พนททงหญาเลยงสตวและโรงเรอนเลยงสตว อกทงยงมการแบงพนทปาไมชดเจนขน โดยแบงเปนปาปลก ปาผลดใบและปาไมผลดใบ เมอท าการเปรยบเทยบพบวาบรเวณพนทการใชประโยชนทดนทมการชะลางพงทลายของดนมากทสดสวนใหญเปนพนทเกษตรกรรมและพนทพชไร ซงจากการใชประโยชนทดนของทงสองปมพนททถกการชะลางพงทลายของดนมากทสดเปนพนทประเภทเดยวกน แตจะเหนไดวาในป พ.ศ.2552 มพนทสถานทเพาะเลยงสตวน า พนทปาไมรอสภาพฟนฟ พนทลม พนทเบดเตลด พนทชมชนและสงปลกสราง พนทน าเพมมากขน จงมการชะลางพงทลายของดนอยในระดบทนอย ตางจากป พ.ศ.2556 มพนทเกษตรกรรมเพมขนจงเปนสาเหตใหการชะลางพงทลายของดนมจ านวนเพมมากขน เพราะเนองจากปญหาการชะลางพงทลายของดนในพนทเกษตรกรรมเปนปญหาทเกดขนอยางตอเนอง ทงจากกระบวนการทางธรรมชาตและจากกจกรรมของมนษยทเปนปจจยเรงใหเกดการชะลางพงทลายของดนรนแรงขน โดยเฉพาะพนททขาดการอนรกษดนและพนททมความลาดชนสง

1. การวเคราะหคาการชะลางพงทลายของฝน (R) จากการศกษาพบวา คาปรมาณน าฝนเฉลยรายป พ.ศ.2552 และ พ.ศ.2556 เปนไปใน

ทศทางเดยวกน ปรมาณฝนจะมมากทางทศตะวนออกของพนทลมน าแควนอยในเขตจงหวดเลย และเพชรบรณ ท าใหการชะลางพงทลายของดนจะมมากในเขตทศตะวนออกของพนทลมน าแควนอย พนทสวนใหญเปนพนทเกษตรกรรม มการเพาะปลกพชไร จากลกษณะการใชประโยชนทดนสงผลใหผวหนาดนเกดการพงทลายไดงาย อยางไรกตามปรมาณน าฝนในเขตพนทศกษาจากขอมลป 2552 และ 2556 พบวามปรมาณน าฝนเฉลยนอย(222.61 มม./ป) ซงสงผลตอการชะลางพงทลายของดนในระดบนอย

2. การวเคราะหคาความยากงายในการพงทลายของดน (K) การวเคราะหคาความยากงายในการพงทลายของดนนนขนอยกบคณสมบตของดนท

ตางกน เชน ลกษณะของเนอดนและปรมาณอนทรยวตถทอยในดน โดยกรมพฒนาทดนไดจดกลมคาความคงทนของการชะลางพงทลายของดน ในพนทลมน าแควนอยมคา K- factor เทากบ 0.00

47

(แทนกลมชดดนท 62, ES, F, RL, U, W) ไดแก พนทสถานทราชการ สถาบนตางๆ สถานคมนาคม หมบาน สงปลกสรางอนๆ ตวเมองและยานการคา เหมองแร บอขด พนทน า แหลงน าทสรางขน แหลงน าธรรมชาต พนทลม พนทชมชนและสงปลกสราง พนทอตสาหกรรม สถานทเพาะเลยงสตวน า พนทปาไมรอสภาพฟนฟ และพนทเบดเตลด สวน คา K- factor เทากบ 0.06, 0.18, 0.24, 0.27, 0.30 และ0.34 ไดแก พนทพชไร พนทปาไม พชสวน ไมผล นาขาว นาราง ทงหญาเลยงสตวและโรงเรอนเลยงสตว ทงหญาและไมละเมาะ ปาปลก ปาผลดใบ และปาไมผลดใบ 3. การวเคราะหคาความยาวและความชน (LS)

การประเมนคาปจจยความลาดชนของพนท (LS) ในพนทลมน าแควนอย พบวา พนททางตอนเหนอและทางทศตะวนออกของพนทลมน าแควนอย มคาปจจยความลาดชนคอนขางสง เนองจากมลกษณะภมประเทศทางธรณวทยาเปนภเขาสง มลกษณะเปนลกคลนลอนลาดสลบกบเนนเขา สวนพนททางตอนกลางคอนมาทางตอนใตระดบความสงลดระดบลงมาแตมความลาดชนอยบาง ท าใหเกดการพงทลายดนสง พบวา เมอเปอรเซนตความลาดชน (LS) ทไดสงขนการพงทลายของดนกจะเพมขน 4. การวเคราะหคาการจดการพช (C)

ในพนทลมน าแควนอยพบวา พนทสวนใหญทางตอนบนของพนทลมน า มคา C อยระหวาง 0 – 0.048 จงมคาต า เนองจากเปนพนทปา ไดแก ปาผลดใบ ปาไมผลดใบ ทงหญา เปนตน โดยสวนใหญจะอยทางตอนเหนอไปจนถงตอนกลางของพนทลมน า ซงมพชทสามารถปกคลมดนไดชวยลดและปองกนการชะลางพงทลายของดนได โดยพชคลมดนนชวยรองรบฝนทตกลงมาไดอยางด เมอปรมาณพชคลมดนลดลงปรมาณการชะลางพงทลายของดนกเพมขน ดงนนพนทตนน าทมปาไมขนหนาแนนจะชวยปกคลมดนไดมากกวาบรเวณพนททมพชพรรณเบาบาง คา C ทมคาสงสวนใหญอยในทางตอนกลางลงไปตอนลางกระจายไปทางตะวนออกและตะวนตก เนองจากมการประกอบการเกษตรกรรมเพราะปลกพชไร ท าใหความสามารถในการปกคลมดนนอย จงท าใหฝนทตกลงมาซมลงไปใตผวดนไดเรวกวามพชปกคลม 5. การวเคราะหคาการปองกนการชะลางพงทลายของดน (P) พบวาการชะลางพงทลายของดนเกดขนในพนทเกษตรกรรมเปนสวนใหญ ซงตองมการปองกนการชะลางพงทลายของดน นบเปนปจจยทส าคญ โดยการเพาะปลกพชไรไมมวธการปองกนการชะลางพงทลายของดนทเกดขน ไมมการน าหลกการปองกนดนและน ามาใชใหเกดการอนรกษ จงใหคาปจจยตามการเปรยบเทยบจากความลาดชน ในพนทลมน าแควนอยพบวาบรเวณตอนกลางมการ

48

เพาะปลกพชไรและนาขาวจ านวนมาก ซงก าหนดคา P ในพนทไมมการอนรกษใหคา P = 1 ตามหลกเกณฑของ มน ศรขจร, (2529) 5.2 ขอเสนอแนะ

ในการท าวจยขนตอไปทมความตอเนองจากการวเคราะหการพงทลายของดนในเขตพนทลมน าแควนอย ควรท าการวเคราะหปรมาณตะกอนทจะไหลลงสลมน าเพอประโยชนในการบรหารจดการลมน าในอนาคต

บรรณานกรม

50

บรรณานกรม

เกษม จนทรแกว. (2525) วทยาศาสตรสงแวดลอม.กรงเทพฯ: อกษรสยามการพมพ คเชนทร ไกรสทธพงศ,ภทรสดา จนทรค า,มาล นเวศนา,สนต นามวเศษ. (2543). การศกษา ลกษณะทางธรณวทยาทมความสมพนธกบการชะลางพงทลายของดนของลมน า แควนอยจงหวดพษณโลก. วทยานพนธ วท.ม. (การจดการทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอม), มหาวทยาลยนเรศวร, พษณโลก. สบคนเมอ 10 กรกฎาคม 2559 จาก http://library.nu.ac.th/ จ ารญ ศรชยชนะ. (2545) การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในการประเมนการ กรอนดนพนทลมน าแมแจม จงหวดเชยงใหม.กรงเทพมหานคร: ภาควชา อนรกษวทยา คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ธญยธรณ จตอรวรรณ. (2553). การประเมนปรมาณการกรอนดนและปรมาณสารเคมใน ตะกอน ดน บรเวณพนทปลกขาวโพดเลยงสตว ต าบลน าชน อ าเภอหลมสก จงหวดเพชรบรณ. วทยานพนธ วท.ม., มหาวทยาลยเกษตรศาสตร , กรงเทพมหานคร . สบคนเมอวนท 11 กรกฎาคม 2559 จาก http://tdc.thailis.or.th/tdc/basic.php ธรวตร กมลรตน. (2554). ศกษาการประยกตเทคโนโลยภมสาสนเทศและแบบจ าลอง คณตศาสตรเพอประเมนการชะลางพงทลายของดนพนท ลมน าล าพระเพลง ตอนบน จงหวดนครราชสมา. กรงเทพมหานคร : ภาควชาเทคโนโลยชนบท คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร นตพฒน นวนมะโน. (2556). ศกษากาชะลางพงทลายของดนบนเขาคอหงส และมลคาการ สญเสย ทางเศรษฐศาสตร อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา. สงขลา : สาขาวชาการ จดการสงแวดลอม คณะการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร ปราโมทย ยาใจ. (2536). ศกษาปรมาณการชะลางพงทลายของดนในบรเวณพนทโครงการ

พฒนา ดอยตงโดยใชสมการการสญเสยดนสากล. กรงเทพมหานคร : ภาควชา ปฐพวทยา คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ปวช สนนเมอง. (2550).การประยกตใชภมสารสนเทศในการวเคราะหการชะลางพงทลาย ของดน เพอประเมนสดสวนการตกตะกอนทไหลลงสอางเกบน าล าพระเพลงใน จงหวด นครราชสมา. วทยานพนธ วท.ม., มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ,

51

กรงเทพมหานคร. สบคน เมอ 5 มนาคม 2559 จาก http://tdc.thailis.or.th/tdc/basic.php พานช วฒพฤกษ, จนดารตน มณเจรญ, สนชย อนทพชย, ชยรตน ธระวฒนะสข และ เชดชนนทร หมดมลทน. (2556). การปองกนการกดเซาะหนาดนดวยเสนใยธรรมชาตปกคลมดน ผสมผสานการปลกพชคลมดน.วารสารวชาการพระจอมเกลาพระนครเหนอ, 32 (2), 295 - 304. รชฎาพรรณ ผลเกด. (2555). การประเมนการใชประโยชนทดนและประเมนคาปรมาณการ

ชะลาง พงทลายของดนในพนทลมน าหวยน ารด จงหวดอตรดตถ. วทยานพนธ วท.ม., มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพมหานคร. สบคนเมอ 15 กรกฎาคม 2559 จาก http://tdc.thailis.or.th/tdc/basic.php. เศวตฉตร ศรสรตน. (2537). เปรยบเทยบกษยการดนบรเวณจงหวดล าปางโดยใชขอมลจาก

การส ารวจระยะไกลและระบบสารนเทศภมศาสตร. วทยานพนธ วท.ม., มหาวทยาลยรามค าแหง, กรงเทพมหานคร. สบคนเมอ 15 กรกฎาคม 2559 จาก http://tdc.thailis.or.th/tdc/basic.php. สรชต ธวชโยธน. (2552). การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในการจ าแนกความ รนแรง ของการชะลางพงทลายของดนในพนทลมน าล าพระเพลง 1 อ าเภอ วงน าเขยว จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธ วท.ม., มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพมหานคร. เสวยน เปรมประสทธและคณะ .(2547) .รายงานฉบบสมบรณ โครงการเขอนแควนอย

อนเนองมาจากพระราชด าร อ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก. (พมพครงท 1). พษณโลก อครเดช โพธสวรรณ. (2547). การประเมนพนทเสยงตอการชะลางพงทลายของดน อน เนองมาจากอทกภย บรเวณเขาคชกฏ จงหวดจนทบร. วทยานพนธ วท.บ., มหาวทยาลยบรพา, ชลบร. สบคนเมอ 7 มนาคม 2559 จาก http://tdc.thailis.or.th/tdc/basic.php. Kidd1, James. T., Song2, Chung R., Al-Ostaz2, Ahmed ., Cheng2, Alexander. H.-D., Jang, Wongil., et al. (2011). Erosion Control Using Modified Soils. International Journal of Erosion Control Engineering 4(1), 1-9.

52

Polpanich, O., Nongpho, K., Boonwan, K., Chandraphabha, C., Hakari, M., Samarakoon, L., et al. (2010). Integration of RS/GIS for Estimation of Soil Erosion in Lam

Phra Phloeng Reservior, Nakhon Ratchasima Province, Thailand. 1-6. Shalini Tirkey, Anamika, Pandey A.C., Nathawat M.S. (2013). Use of Satellite Data, GIS and RUSLE for Estimation of Average Annual Soil Loss in Daltonganj Watershed of Jharkhand (India). Journal of Remote Sensing Technology. 2013, (1), 20-30. Zaw, N. W. (2013). Assessment of Soil Erosion and Sedimentation: a Case Study of

Kalaw Chaung Sub-Watershed of Inle Lake in Myanmar. Thesis, School of Science Mae Fah Luang University. Retrieved March 16, 2016, from http://tdc.thailis.or.th/tdc/basic.php

ประวตผวจย

54

ประวตผวจย

ชอ – ชอสกล เสาวลกษณ สระทองเทยน วน เดอน ป เกด 01 ตลาคม 2537 ทอยปจจบน 15/2 ม.1 ต.ชองลม อ.ลานกระบอ จ.ก าเเพงเพชร 62170 ประวตการศกษา

พ.ศ. 2552 มธยมศกษาปท 3 จากโรงเรยนมธยมพชรกตยาภา 2 ก าแพงเพชร ต าบลประชาสขสนต อ าเภอลานกระบอ จงหวดก าแพงเพชร

พ.ศ. 2555 มธยมศกษาปท 6 จากโรงเรยนมธยมพชรกตยาภา 2 ก าแพงเพชร ต าบลประชาสขสนต อ าเภอลานกระบอ จงหวดก าแพงเพชร