คมอโรงเรยนพอแม สาหรบบคลากร

พมพครงท 1 : มถนายน 2554 จานวนพมพ : 150 เลม งบประมาณ : โครงการโรงพยาบาลสายใยรกแหงครอบครว

ขอมลบรรณานกรมหอสมดแหงชาต

ศนยอนามยท 8 นครสวรรค โรงเรยนพอแม สาหรบบคลากร_ _ นครสวรรค ,2554 .117 หนา. ISBN 978-616-11-0709-3

บทนา

ในการดาเนนงานโรงเรยนพอแมใหมประสทธภาพทดตอพอแม ผเลยงดเดกนนตองมการทางานเปนทมรวมกนในทกระดบทงในโรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลจงหวดโรงพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล คมอโรงเรยนพอแมสาหรบบคลากรสาธารณสข เลมนจงไดรวบรวมแนวทางการดาเนนงานโรงเรยนพอแมตามมาตรฐานของโรงพยาบาลสายใยรกแหงครอบครว และตวอยางรปแบบการดาเนนงานโรงเรยนพอแม โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 8 เพอเปนแนวทางใหนาไปประยกตใชในการดาเนนงานในพนทตามแตบรบทของโรงพยาบาลนนๆ ภายในคมอเลมน ประกอบดวย ตวอยางตารางกจกรรม เกณฑการประเมนตามมาตรฐานสายใยรกฯ ตวชวดคณภาพ แผนการสอนซงรวมถงกลวธ สอการสอน การประเมนผล ใบความร และไดแนบสอซดการสอนทแบงไวตามอายครรภ อายเดก เพอใหสะดวกทนามาใชปฏบตงาน

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 8 นครสวรรค กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข

มถนายน 2554

สารบญ

หนา

ความหมายของโรงเรยนพอแม 1.

เกณฑการประเมนโรงเรยนพอแม 2.

ตารางกจกรรมโรงเรยนพอแม 4.

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ 7-21

• การใชยาในระยะตงครรภ 7.

• ทนตสขภาพในระยะตงครรภ 9.

• โภชนาการในระยะตงครรภ 11.

• การดแลสขภาพแมลกในครรภ 13.

• นวดกระชบผกพน 15.

• การนบลกดน 16.

• การออกกาลงกายในระยะตงครรภ 17.

• การเตรยมตวกอนคลอด 18.

• การเตรยมเลยงลกดวยนมแม 20.

แผนการสอน...ในหญงหลงคลอด 22-30

• การสงเสรมสขภาพมารดาหลงคลอดและทารก 22.

• การเลยงลกดวยนมแมหลงคลอด 23.

• การออกกาลงกายในหญงหลงคลอด 24.

• การนวดสมผสทารก 25.

• การอาบนาทารก 26.

• การดแลทารกทมภาวะผวกายเหลอง 27.

• การดแลทารกคลอดกอนกาหนด 28.

สารบญ

หนา

แผนการสอน...ในเดก 0-5 ป 31-46

• หลกการใชยาในเดก 31.

• การเลยงลกดวยนมแมในเดก 32.

• โภชนาการตามวย 33.

• ทนตสขภาพในเดก 34.

• การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย 35.

ใบความร 47-117

• ใบความรเรอง...การดแลสขภาพหญงตงครรภ 47.

• ใบความรเรอง...การเตรยมตวกอนคลอดและการคลอด 52.

• ใบความรเรอง...การออกกาลงกาย 56.

• ใบความรเรอง...การนวดในหญงตงครรภ 61.

• ใบความรเรอง...การใชยา 63.

• ใบความรเรอง...ทนตสขภาพ 69.

• ใบความรเรอง...โภชนาการ 74.

• ใบความรเรอง...นมแม 82.

• ใบความรเรอง...การดแลสขภาพหญงหลงคลอด 90.

• ใบความรเรอง...การอาบนาทารก 97.

• ใบความรเรอง...การดแลทารกตวเหลอง 98.

• ใบความรเรอง...การดแลทารกคลอดกอนกาหนด 100.

• ใบความรเรอง...การสงเสรมพฒนาการเดกตามวย 102.

• ใบความรเรอง...อบตเหตตามวยและการปฐมพยาบาลเบองตน 115.

บรรณานกรม 118.

1

ความหมายของโรงเรยนพอแม กรมอนามย กลาววา โรงเรยนพอแม หมายถง บรการทจดทาขนสาหรบการใหความรแกพอแม และผเลยงดเดกอบรมเลยงดเดก เมอพอแมจาเปนตองประกอบอาชพนอกบาน โรงเรยนพอแมไมไดหมายถง การสอนพอแมในโรงเรยน โรงเรยนพอแมจะดาเนนการใหความรพอแมทใดกไดทจดเตรยมไวเปนสดสวนในสถานพยาบาล โรงพยาบาลสถานอนามย หรออาจปรบเปลยนไปใชสถานทบรเวณนอกสถานพยาบาล เชน นอกอาคารสถานพยาบาล ใตตนไม ศนยเดกเลก หรอสถานทอนๆ ทมบรรยากาศสภาพแวดลอมเหมาะสมตอการเรยนร เชน สถานทไมมบคคลอนรบกวน แสงสวางเพยงพอ บรรยากาศรมรนเงยบสงบ และไมมมลภาวะรบกวน เปนตน

วตถประสงค 1. เพอใหพอแม และผเลยงดเดก มความร เขาใจและทกษะทถกตองเหมาะสมตอการทาหนาทพอแม 2. เพอใหพอแม และผเลยงดเดก มทศนคตทดตอการทาหนาทพอแม 3. เพอใหพอแม และผเลยงดเดก นาความร ไปวางแผน และดแลสงเสรมสขภาพกายและจตใจแมใน

ขณะตงครรภ และหลงคลอด ตลอดจนดแลสงเสรมพฒนาการบตรหลาน เลยงดไดเหมาะสมตงแตในครรภจนถง 5 ป

องคประกอบในการดาเนนกจกรรม 1. ผเรยน กลมผเรยนควรมทมสถานภาพใกลเคยงกน เชน ตงครรภทมชวงอายครรภใกลเคยงกน หรอมลกอายใกลเคยงกน โดยจานวนพอแม ผเลยงดเดกทเขารบการเรยนรแตละครงไมควรเกน 20 คน เพราะถาจานวนผรบการอบรมมากเกนไป การมสวนรวมในการแลกเปลยนความคดเหนและประสบการณจะลดลง และควรใหความสาคญในการมสวนรวมของญาตพนองในครอบครวดวย เพอชวยเหลอการดแลไปในทศทางเดยวกน

2. ผสอน ผสอนควรมทมสหสาขา ซงเปนทมผเชยวชาญเฉพาะดาน อาทเชน แพทย เภสชกร ทนตแพทย นกโภชนากร นกจตวทยา พยาบาลวชาชพ พยาบาลเทคนค นกกจกรรมบาบด เจาหนาทกายภาพ แพทยแผนไทย ตามแตบรบทของสถานบรการนนๆ เพอใหทมสหสาขามสวนรวมในการบรหาร หรอดาเนนการใหความร จงสงผลใหผเรยนไดรบความรทถกตอง ทนสมยและสอดคลองกบความตองการ อยางแทจรง

3. กลวธการเรยนร จากทฤษฎการเรยนรกลาวไววา “บคคลสามารถจดจาเรยนรจากการอานได 10% จากการฟงได 20% จากการมองเหนได 30% จากการฟงและมองเหน50% จากการพดได 70 % จากการพดและลงมอปฏบตไดถง 90%” ดงนนการสอนควรมงเนนรปแบบการเรยนรแบบผใหญ โดยสรางการมสวนรวม มการแลกเปลยนความรและประสบการณระหวางผสอนกบผเรยน และผเรยนกบผเรยนดวยกน ถามกจกรรมทฝกปฏบตไดใหลงมอปฏบต โดยระยะเวลาทใชแตละครง ไมควรนานเกนไป ขนกบความพรอม และความสนใจของผเรยน

2

4. แผนการเรยนร แผนการเรยนร หรอแผนการสอนนนควรมแนวทางทชดเจน ใหมมาตรฐานทใกลเคยงกน ไมวาผสอนจะหมนเวยน เปลยนไปอยางใดกตาม ควรประกอบไปดวย

• หวขอเรองทสอน • เนอหาทสอน ทถกตอง ทนสมยมความสอดคลองกนตงแตตงครรภ หลงคลอด

จนกระทงเดก 0-5 ป • สอการสอนทใช • หวขอและเนอหาทสอนมความเหมาะสมกบผเรยนสามารถนาไปปรบใชไดในชวตประจาวน • มการวดและประเมนอยางตอเนอง

5. ตารางกจกรรมการเรยนร ตารางกจกรรมการเรยนรหรอเรยกงายๆวา ตารางสอน เพราะคอสอทตองการสอสารใหผเรยนไดรกาหนดเวลาลวงหนาวาจะไดรบกจกรรมใดบางในแตละครงทมา เพอเตรยมความพรอมกอนมาเขาโรงเรยนพอแมในครงตอๆ ไป จงควรตดไวใหผเรยนเหนชดเจน

6. สอการสอน สอการสอนหรอนวตกรรมทนามาใชนน ควรเลอกใหเหมาะสมกบผเรยน และเนอหาทใช มไดหลากหลายรปแบบ อาจจดไวเปนมมเรยนรดวยตนเอง

เกณฑการประเมนโรงเรยนพอแม

ประเดนการประเมนใน..งานฝากครรภ วธการตรวจสอบ

1. มสถานทใหความร สอบถามเจาหนาทถงบรเวณทจดไวดาเนนการสอนเปนสดสวน

2. มอปกรณ สอการสอน/แผนการสอน สอดคลองกบอายครรภ

มแผนการสอนสอดคลองกบการปฏบต มตารางกจกรรมตดไวใหผรบบรการและเจาหนาทเหนชดเจน

3. รปแบบการใหความรเปนแบบหญงตงครรภและสาม/ญาตมสวนรวม

ในการสอนมการสอบถามพดคย โตตอบระหวางเจาหนาทและผเรยน

4. สาม และญาตมสวนรวม รอยละ 20 สมถามจากกลม...หญงตงครรภ วา “ในขณะทเจาหนาทสอนไดใหสาม/ญาตเขาฟงดวยหรอไม” หรอ ดจากทะเบยนรายชอผเขารบการอบรม

3

ประเดนการประเมนใน..หลงคลอด วธการตรวจสอบ

1. มสถานทใหความร สอบถามเจาหนาทถงบรเวณทจดไวดาเนนการสอนเปนสดสวน

2. มอปกรณ สอการสอน/แผนการสอน สอดคลอง มแผนการสอนสอดคลองกบการปฏบต มตารางกจกรรม ตดไวใหผรบบรการและเจาหนาทเหนชดเจน

3. รปแบบการใหความรเปนแบบหญงหลงคลอดและสาม/ญาตมสวนรวม

ในการสอนมการสอบถามพดคย โตตอบระหวางเจาหนาทและผเรยน

4. สาม และญาตมสวนรวม รอยละ 20 สมถามจากกลม...หญงหลงคลอด วา “ในขณะทเจาหนาทสอนไดใหสาม/ญาตเขาฟงดวยหรอไม” หรอ ดจากทะเบยนรายชอผเขารบการอบรม

ประเดนการประเมนใน..คลนกเดกด วธการตรวจสอบ

1. มสถานทใหความร สอบถามเจาหนาทถงบรเวณทจดไวดาเนนการสอนเปนสดสวน

2. มอปกรณ สอการสอน/แผนการสอน ตามกลมอายเดก

มแผนการสอนสอดคลองกบการปฏบต มตารางกจกรรม ตดไวใหผรบบรการและเจาหนาทเหนชดเจน

3. รปแบบการใหความรเปนแบบแม พอ/ญาตมสวนรวม

ในการสอนมการสอบถามพดคย โตตอบระหวางเจาหนาทและผเรยน

4. พอ หรอผเลยงดมสวนรวม รอยละ 20 สมถามจากกลม...ผปกครอง วา “ในขณะทเจาหนาทสอนไดใหพอ/ผเลยงดเขาฟงดวยหรอไม” หรอ ดจากทะเบยนรายชอผเขารบการอบรม

นอกจากเกณฑการประเมนโรงเรยนพอแมตามมาตรฐานโรงพยาบาลสายใยรกแหงครอบครว ดงขางตนแลว ในสวนของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 8 ไดกาหนดตวชวดคณภาพของงานโรงเรยนพอแมทงระบบเปน 5 ตวชวดสาคญ ดงน

4

2. ผเรยนมความรผานเกณฑ 80% ผลรวมของคะแนนความรเฉลยของผเรยน จานวนผเรยนทสมประเมนความร

3. ผเรยนมการปฏบตตวถกตอง 80% ผลรวมของคะแนนการปฏบตตวถกตองเฉลยของผเรยน จานวนผเรยนทสมประเมนการปฏบต

4. การมสวนรวมของสามและญาต 30%

ผลรวมจานวนสามและญาตทเขาเรยนรวมกบหญงตงครรภ, หญงหลงคลอด,มารดาเดก 0-5 ปx100

ผลรวมจานวนหญงตงครรภ,หญงหลงคลอด,เดก 0-5 ปทเขาเรยน

5. การสอนเปนไปตามมาตรฐานทกาหนดไวในแผนการสอน 90% (เนอหาครบถวน,ใชสอครบถวน,ใชกระบวนการครบถวน)

ผลรวมของคะแนนการสอนตามมาตรฐานเฉลย จานวนผสอนทงหมดทสม

ตารางกจกรรมโรงเรยนพอแม...หญงตงครรภ

อายครรภ วน เวลา หลกสตร ผสอน

นอยกวา16 สปดาห พฤหส

08.30-09.00 น. 09.00-09.30 น. 09.30-10.00 น.

ซดการตนทอมม ทนตสขภาพ การใชยา

ทนตกรรม เภสชกรรม

16-20สปดาห

ศกร 08.30-09.00 น. 09.00-09.30 น. 09.30-10.00 น.

ซดพฒนาการทารกในครรภ โภชนาการ การดแลสขภาพแมลกในครรภ

โภชนาการ โรงเรยนพอแม

16-28สปดาห

องคาร 08.30-09.00 น. 09.00-09.30 น.

ออกกาลงกาย การนวดกระชบผกพน

โรงเรยนพอแม แพทยแผนไทย

32สปดาหขนไป

จนทร, พธ

08.30-09.00 น. 09.00-09.30 น. 09.30-10.00 น.

ซดการคลอด การเตรยมตวกอนคลอด การเตรยมเลยงลกดวยนมแม

หองผาตด, หองคลอด ทมนมแม

ตวชวดคณภาพ วธการเกบขอมล/การคานวณ

1. ความพงพอใจของผเรยน 90% (ความพงพอใจตอผสอน,สอ,เวลา,เนอหามประโยชน,เนอหานาไปปรบใชได)

ผลรวมความพงพอใจของหญงตงครรภ, หญงหลงคลอด, หญงหลงคลอดทลกปวยนอนรกษาในNICU,ผเลยงดเดก 0-5 ป

4 (จานวนหนวยงาน)

5

ตารางกจกรรมโรงเรยนพอแม...หญงหลงคลอด

เวลา หลกสตร/กจกรรม ผสอน

แรกรบ การใหนมในทานอน (หลงคลอด / หลงผาตดคลอด) พยาบาล

11.00 - 12.00 น. การใหวคซนปองกนวณโรคและตบอกเสบบ พยาบาล

13.00 - 14.00 น. นวดสมผสทารก พยาบาล

14.00 - 15.30 น. การอาบนาทารก พเลยงเดก

18.00 - 19.30 น. การสงเสรมสขภาพมารดาหลงคลอดและทารก การเลยงลกดวยนมแมหลงคลอด การออกกาลงกายหลงคลอด

พยาบาล

กอนจาหนาย (10.00 - 11.00 น.)

ทบทวนความรกอนจาหนาย การตรวจตามนด

พยาบาล

ตารางกจกรรมโรงเรยนพอแม...ทารกแรกเกดทมภาวะแทรกซอน(NICU)

เวลา หลกสตร/กจกรรม ผสอน

แรกรบ แนะนาการเยยมทารกและแจงภาวะเจบปวยของทารก พยาบาล

13.00 –14.00 น. วดปรอท และการอาบนาทารก พเลยงเดก 17.00 –19.00 น. การสงเสรมพฒนาการทารกทมภาวะแทรกซอน

การเลยงลกดวยนมแมในทารกทมภาวะแทรกซอน นวดสมผสทารก การดแลทารกคลอดกอนกาหนด การดแลทารกตวเหลอง

พยาบาล

กอนจาหนาย

ทบทวนความรกอนจาหนาย การตรวจตามนด

พยาบาล

06.00 – 07.00 น. การอาบนาทารก พเลยงเดก 07.00 – 08.00 น. การออกกาลงกายหลงคลอด พเลยงเดก 09.00 – 10.00 น. การใหนานมมารดาและการประเมนนานมมารดา พยาบาล/

พเลยงเดก

6

ตารางกจกรรมโรงเรยนพอแม...เดก 0-5 ป

อายเดก วน หลกสตร/กจกรรม ผสอน

1 -4 เดอน องคาร การเลยงลกดวยนมแมในเดก โภชนาการตามวย การใชยาในเดกและวคซนตามวย การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย

คลนกนมแม โภชนาการ เภสชกรรม

WCC

4 -6 เดอน องคาร การดแลทนตสขภาพในเดก การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย โภชนาการตามวย วคซนตามวย

ทนตกรรม WCC

6 –9 เดอน พธ การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย โภชนาการตามวย วคซนตามวย

WCC

9 เดอน -1 ป พธ การดแลทนตสขภาพในเดก การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย โภชนาการตามวย วคซนตามวย

ทนตกรรม WCC

1-2 ป จนทร การตรวจและดแลทนตสขภาพในเดก การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย โภชนาการตามวย การคดกรองออทสตกในเดกอาย 1 ป 6 เดอน วคซนตามวย

ทนตกรรม

WCC

2-3 ป พฤหส การตรวจและดแลทนตสขภาพในเดก การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย โภชนาการตามวย การคดกรองความฉลาดทางอารมณในเดกอาย 3 ป วคซนตามวย

ทนตกรรม

WCC

4 ป ศกร การตรวจและดแลทนตสขภาพในเดก การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย โภชนาการตามวย วคซนตามวย

ทนตกรรม

WCC

7

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน การใชยาในระยะตงครรภ

กลมเปาหมาย หญงตงครรภอายครรภนอยกวา 16 สปดาหและสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 45 นาท

สาระสาคญ หญงตงครรภจาเปนตองเลอกใชยา และรบประทานยาบารงอยางสมาเสมอ

จดประสงคการเรยนร • บอกหลกการใชยาทถกตองสาหรบหญงตงครรภ • ระบความสาคญของกรดโฟลก, ยาเมดเสรมธาตเหลก และไอโอดน • รบประทานยาบารงอยางถกตองและสมาเสมอตลอดระยะเวลา

ตงครรภ เนอหาสาระ • หลกการใชยาในหญงตงครรภ

• ความสาคญของกรดโฟลกและวธรบประทานยาทถกตอง • ความสาคญของยาเมดเสรมธาตเหลกผสมไอโอดนและวธรบประทาน

ยาทถกตอง กระบวนการเรยนร

1. ผสอนเปดซดการตนทอมม 2. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบประวตการรบประทานยาในชวตประจาวน 3. ผสอนสนทนากบผเรยนถงอนตรายจากการใชยาในระยะตงครรภ อธบายหลกการใชยาท

ถกตองในระยะตงครรภ 4. ผสอนสนทนาถงความสาคญของกรดโฟลก, ยาเมดเสรมธาตเหลก และไอโอดน ในประเดนวธ

รบประทานยาทถกตอง อาการขางเคยงจากการใชยา พรอมแสดงตวยางยาใหด

สอการสอน • ซดการตนทอมม 1 แผน • โมเดลตวอยางยาทหญงตงครรภควรไดรบ ไดแก แคลเซยม กรดโฟลก ยาบารงธาตเหลก

วตามนบ 6 ยาแกแพทอง อยางละ 1 ถง

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร

8

โปรดใสเครองหมาย Pในชองททานเลอกตอบ

คาถาม ถก ผด ไมทราบ

1. เมอมอาการเจบปวยขณะตงครรภ หามใชยาทกชนด เพราะจะเกดอนตรายตอทารกในครรภ

2. หญงตงครรภควรหลกเลยงการใชยาในชวง 3เดอนสดทายมากทสด เพราะอาจทาใหทารกในครรภพการได

3. หญงตงครรภตองการกรดโฟลกเพมมากขนในชวงปฏสนธและชวง 3 เดอนแรก ของการตงครรภเพอใชในการแบงเซลลสรางอวยวะทารก

4. กรดโฟลก ชวยลดความเสยงตอการเกดความผดปกตในการพฒนาสมองและระบบประสาทของทารก

5. หญงวยเจรญพนธทกคนควรรบประทานกรดโฟลกเพมขนเปนประจาทกวน หรอควรรบประทานกอนการตงครรภประมาณ 1-3 เดอน

6. ระยะตงครรภ เปนชวงทรางกายตองการธาตเหลกสงขน จงมความเสยงทจะเกดโลหตจางจากการขาดธาตเหลกได

7. หญงตงครรภทมโลหตจาง จากการขาดธาตเหลก จะมผลกระทบคอ ออนเพลย ตดเชองาย เสยงตอการแทงบตร คลอดกอนกาหนด ตกเลอดหลงคลอด ฯลฯ

8. หญงตงครรภทมโลหตจางจากการขาดธาตเหลก ไมสงผลกระทบตอนาหนกแรกคลอดของทารก และการเจรญเตบโตของทารกนอยกวาอายครรภ

9. หญงตงครรภท ตรวจไมพบโลหตจาง จากการขาดธาตเหลก หรอมรางกายแขงแรงด ก ควรรบประทานยาเมดเสรมธาตเหลกทกวนเพอเปนการปองกนภาวะโลหตจาง

10. การรบประทานยาเสรมธาตเหลก พรอมนม จะทาใหรางกายเพมการดดซมธาตเหลกไดดยงขน

โปรดทาเครองหมาย P ในชองทตรงกบพฤตกรรมการรบประทานยาขณะตงครรภของทานมากทสด

แบบประเมนเรองการใชยาในขณะตงครรภ

พฤตกรรมการรบประทานยา ความถการกนตอสปดาห

5-7 วน 3-4วน 1-2 วน ไมเคยกน

1. รบประทานยาเมดกรดโฟลกในชวง 3 เดอนแรกของการตงครรภ

2. รบประทานยาเมดเสรมธาตเหลก

3. รบประทานยาเมดแคลเซยม

9

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน ทนตสขภาพในระยะตงครรภ

กลมเปาหมาย หญงตงครรภอายครรภนอยกวา 16 สปดาหและสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 30 นาท

สาระสาคญ หญงตงครรภจาเปนตองดแลรกษาสขภาพชองปากในขณะตงครรภ จดประสงคการเรยนร • หญงตงครรภตระหนกและใหความสาคญตอการดแลในชองปากขณะ

ตงครรภ • บอกสาเหตของการเกดโรคในชองปากในระยะตงครรภได • บอกวธแปรงฟน และใชไหมขดฟนไดอยางถกวธ • เขารบการตรวจรกษาภายในชองปากในระยะตงครรภไดตาม

ระยะเวลาทกาหนดไว เนอหาสาระ • โรคในชองปากทพบในระยะตงครรภ และสาเหต

• วธปองกนการเกดโรคในชองปาก • วธแปรงฟนและใชไหมขดฟนอยางถกวธ • ระยะเวลาในการไปรกษาฟนในระหวางตงครรภ

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบโรคในชองปากทพบเหนในชวตประจาวน 2. ผสอนขอตวแทน เพอเกบตวอยางขฟน แลวนามาสองผานกลองจลทรรศน ใหดเชอโรคผาน

ทางโทรทศน หรอใหตวแทนแสดงวธแปรงฟนในชวตประจาวน 3. ผสอนใหความรเกยวกบโรคในชองปากทพบในระยะตงครรภ และสาเหตของการเกดโรค 4. ผสอนสาธตการแปรงฟนและใชไหมขดฟนอยางถกวธกบผเรยนเปนตวอยางโดยใชโมเดลฟน

และแจกเมดสยอมฟน ใหกบหญงตงครรภไปตรวจประสทธภาพการแปรงฟนดวยตนเอง 5. ผสอนแนะนาหญงตงครรภถงอายครรภทเหมาะสมในการตรวจรกษา 6. ผสอนและผเรยนรวมกนแลกเปลยนเรยนรเกยวกบการดแลสขภาพชองปากในหญงตงครรภ

สอการสอน • แผนสไลด 1 แผน พรอมไมจมฟนสาหรบเขยขฟน • โมเดลสอนแปรงฟน 1 ชด • กลองจลทรรศนพรอมโทรทศน 1 ชด • ไหมขดฟน 1 กลอง • เมดสยอมฟน 20 หอๆละ 2 เมด

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร /การกลบมาตรวจฟนตามนด

10

แบบประเมนผลเรอง ”ทนตสขภาพในหญงตงครรภ”

1. ขณะตงครรภทานไดรบการตรวจสขภาพชองปาก หรอไม £ ไมไดรบการตรวจ (เลอกตอบขอ1.1) £ ไมไดรบ การตรวจ(เลอกตอบ ขอ 1.2)

1.1 ขณะตงครรภแลวไดรบการตรวจสขภาพชองปาก เมออายครรภเทาไร £ ตรวจเมออายครรภ 1-3 เดอน £ ตรวจเมออายครรภ 4-6 เดอน £ ตรวจเมออายครรภ 7-9 เดอน

1.2 ขณะตงครรภแลวไมไดรบการตรวจสขภาพชองปากเนองจากสาเหตใด £ ไมทราบวาตองตรวจฟนในชวงตงครรภ £ ไมสะดวกทจะตองไปตรวจฟน £ บานกบโรงพยาบาลอยไกลกน £ คดวาไมจาเปนตองตรวจฟน £ อนๆ (ระบ)........................................................ 2. ทานไดรบการรกษาทางทนตกรรม หรอไม

£ รกษา (ตอบขอ 2.1,2.2) £ ไมไดรบการรกษา เพราะ........................................ 2.1 ทานไดรบการรกษาทางทนตกรรม เมออายครรภเทาไร

£ 1-3 เดอน £ 4-6 เดอน £ 7-9 เดอน 2.2 ทานไดรบการรกษาทางทนตกรรม ประเภทใดบาง(ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

£ ขดหนปน £ อดฟน £ ถอนฟน £ อนๆ (ระบ)........................ 3. ทานคดวาหากเกดโรคเหงอกอกเสบและโรคฟนผในชวงตงครรภแลวจะมผลกระทบตอลกนอยของคณ

อยางไร ( ตอบไดมากกวา 1 ขอ) £ อาจสงผลใหนาหนกตวของลกนอยตากวาเกณฑได £ อาจสงผลใหลกนอยคลอดกอนกาหนดได £ อาจสงผลใหลกมโอกาสเกดโรคในชองปากไดงายขน £ ไมมผลกระทบตอลกนอยแตอยางใด

11

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน โภชนาการในระยะตงครรภ

กลมเปาหมาย หญงตงครรภอายครรภ 16 –20 สปดาหและสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 30 นาท

สาระสาคญ โภชนาการมความสาคญสาหรบหญงตงครรภจาเปนตองเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสม ซงจะสงผลตอการเปลยนแปลงของรางกายตนเองและทารกในครรภ

จดประสงคการเรยนร • บอกวธการรบประทานอาหารทถกหลกโภชนาการในชวงตงครรภได • การเลอกรบประทานอาหารไดถกตองขณะตงครรภ • ตระหนกรหรอเหนคณคาในเรองโภชนาการขณะตงครรภ

เนอหาสาระ • วธการรบประทานอาหารทถกหลกโภชนาการ • การปฏบตตนในการเลอกรบประทานอาหารทถกตอง • ความสาคญทางโภชนาการในเรองความตองการพลงงานและ

สารอาหารในหญงตงครรภ

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสนทนากบผเรยน ประเมนความรความเขาใจอาหารในชวตประจาวนของผเรยนเพอ

อธบายเพมเตมเกยวกบคณคาความสาคญและแหลงสารอาหารทจาเปนขณะตงครรภ 2. ผสอนนาโมเดลสาธตอาหารหลก 5 หม ใหผเรยนดพรอมทง อธบายวธการรบประทานอาหาร

และการปฏบตตนอยางถกตอง 3. ผสอนและผเรยนรวมกนสรปเนอหาวธการเลอกรบประทานอาหารและการปฏบตตน

สอการสอน • โมเดลสาธตอาหารหลก 5 หมตามธงโภชนาการ

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร

12

แบบประเมนผลเรอง “โภชนาการ ในหญงตงครรภ” คาชแจง โปรดตอบคาถามตอไปน โดยทาเครองหมาย P หนาขอททานคดวาถก และทาเครองหมาย X หนาขอททานคดวาผด .................1. ควรรบประทานอาหารใหครบ 5 หม ไดแก ขาว, ผก, เนอสตว, ผลไม และไขมน ................ 2. อาหารทชวยการเจรญเตบโตของทารกในครรภ คอ เนอสตวตางๆ, ไข, นม, อาหารทะเล ................ 3. หญงตงครรภทซด (โลหตจาง) ควรกนเนอสตว เครองในสตว เลอด รวมกบผกใบสเขยว ................ 4. นมทเหมาะสมสาหรบหญงตงครรภ คอ นมจดพรองมนเนย ควรดมอยางนอยวนละ 1-2 แกว ................ 5. หากไมชอบดมนมวว หญงตงครรภสามารถดมนมถวเหลองผสมงาดา รสหวานนอย หรอกน ปลาตวเลกตวนอยแทนได .......... ..... 6. หญงตงครรภไมควรกนอาหารทะเล เพราะจะทาใหนาหนกขนมากเกนเกณฑ .........................7. แหลงของไอโอดน ไดแก อาหารทะเล เกลอเสรมไอโอดน ซงชวยปองกนโรคคอหอยพอก และ โรคเออในเดก ................ 8. การดมนาเปลาเปนประจาๆ กนผก ผลไมรสหวานนอยทมกากใย ชวยแกไขอาการทองผกได ................ 9. การดมนาอดลม ขนมหวาน ของทอดเปนประจา มผลเสยตอทารกและหญงตงครรภ .......... ... 10.คนทเปนเบาหวานขณะตงครรภ ควรหลกเลยงกนอาหารทมไขมนสง ของหวานทกชนด

ความถการกนตอสปดาห

5-7 วน 3-4วน 1-2 วน ไมเคยกน

1. กนอาหารแตละมอครบ 5 หม เชน ขาว ผก ผลไม เนอสตว ไขมน

2. กนอาหารประเภทเนอสตว เชน ปลา ไข เนอสตวตางๆ ทกมอ

3. กนอาหารบารงเลอด เชน เครองในสตว เลอด เนอสตวตางๆ

4. กนอาหารทบารงกระดก เชน นมจด/นมถวเหลองผสมงาดา/ปลาเลกปลานอย

5. กนอาหารทะเล หรอใชเกลอเสรมไอโอดน

6. กนอาหารรสเคมเปนประจา เชน อาหารกระปอง บะหมกงสาเรจรป ของหมกดอง

พฤตกรรมการกนอาหาร

7. ดมไวน เบยร สรา ยาดองเหลา

8. กนของหวาน เชน นาอดลม ขนมหวาน เบเกอรร ขนมซอง

9. กนอาหารประเภทของทอด ทกมอ

10. กนผกมากกวาวนละ 3 ทพพ

คาชแจง โปรดทาเครองหมาย P ในชองทตรงกบพฤตกรรมการบรโภคของทานมากทสด

13

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน การดแลสขภาพแมลกในครรภ

กลมเปาหมาย หญงตงครรภอายครรภ 16 –20 สปดาหและสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 45 นาท

สาระสาคญ การปฏบตตวในขณะตงครรภทถกตองและการสงเสรมพฒนาการทารกในครรภ สามารถชวยไดดวยการจดสงแวดลอมทเหมาะสมเพอเพมความสามารถในการแตกกงกานของเสนใยสมองและเพมจดเชอมตอของเซลลสมอง

จดประสงคการเรยนร • บอกการเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจของหญงตงครรภ ได • บอกการเจรญเตบโตและพฒนาการของทารกในครรภได • บอกวธการสงเสรมพฒนาการของทารกในครรภได • บอกอาการผดปกตทตองมากอนนด • สามตระหนกบทบาทหนาทในการดแลภรรยาและบตร

เนอหาสาระ • การเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจของหญงตงครรภ • การเจรญเตบโตและการสงเสรมพฒนาการของทารกในครรภ • อาการผดปกตทตองมาโรงพยาบาลกอนวนนด • บทบาทของสามทตองดแลหญงตงครรภ

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนเปดซด เรอง Body Atlas ผาลกรางกายมนษย ของ Discovery Health 2. ผสอน สนทนาเกยวกบการเปลยนแปลงของทารกในครรภจากซด เรอง Body Atlas ผาลก

รางกายมนษย ของ Discovery Health 3. ผสอนบรรยายความรดวย Power Point ในเรอง

• การเปลยนแปลงทสาคญของหญงตงครรภ เชนการเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจ • พฒนาการทารกในครรภ และการสงเสรมพฒนาการ โดยใชโมเดลนบลกดน ,โมเดลเจาตวเลก,

ตกตาทารกประกอบคาแนะนา • อาการผดปกตทตองมาโรงพยาบาลกอนวนนด

4. ผสอนและผเรยนรวมกนสรปการสงเสรมพฒนาการทารกในครรภและอาการผดปกตทตองมาโรงพยาบาลกอนวนนด พรอมกบเปดโอกาสใหผเรยนซกถาม

5. ผสอนใหสามหญงตงครรภทดลองสวมเสอคณพอตงครรภ พรอมสอบถามความรสก สอการสอน

• ซดเรอง Body Atlas ผาลกรางกายมนษย ของ Discovery Health 1 แผน • สอการสอนPower point เรองพฒนาการของทารกในครรภ • โมเดลนบลกดน 1 ชด • เสอคณพอตงครรภ 1 ตว • โมเดลเจาตวเลก 1 ชด • ตกตาทารก 1 ตว

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร

14

แบบประเมนผลเรอง “ การดแลสขภาพแมลกในครรภ ” คาชแจง โปรดตอบคาถามตอไปน โดยทาเครองหมาย P หนาขอททานคดวาถก และทาเครองหมาย X หนาขอททานคดวาผด

............... 1. แมทตงครรภกนสงใดลกกนสงนน แมรสกอยางไรลกกรสกอยางนนดวย

............... 2.แมทเครยด มความกงวลสงจะมผลทาใหทารกในครรภมนาหนกนอย

............... 3. ทารกในครรภจะเรมไดยนเสยงเมออายครรภประมาณ 5 เดอนขนไป

............... 4. การลบทองเปนวธหนงในการสงเสรมพฒนาการทารกในครรภ

............... 5. ถาพบมนาเดนทาง หรอมมกเลอดออกจากชองคลอดใหรบมาโรงพยาบาลภายในเวลา 3 ชวโมงแลวใสผาอนามยรองซบกอนมา

............... 6. ควรนบลกดนทกวนตงแตอาย 7 เดอนขนไป เพอตรวจวาลกยงแขงแรงดอย

............... 7. ถาพบขาบวมกดบม รวมกบปวดศรษะ ตาพราลายขณะตงครรภถอวาเปนอาการปกต

............... 8. ระหวางตงครรภไมควรดมนามากนกเพราะจะทาใหปสสาวะบอย

............... 9. กราฟโภชนาการหญงตงครรภในสมดสชมพ ชวยคะเนนาหนกทารกในครรภได

............... 10. การปลอยใหคลอดทารกเมออายครรภ 7 เดอน นนอาจทาใหทารกเขยว จากการขาดออกซเจน

15

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน นวดกระชบผกพน

กลมเปาหมาย หญงตงครรภ 16-28 สปดาหและสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 20 นาท

สาระสาคญ การนวดเปนการชวยผอนคลายอาการไมสขสบายใหหญงตงครรภโดยเฉพาะเมอผนวดคอสามตนเองจะเสรมความผกพนในครอบครวไดด

จดประสงคการเรยนร • ชวยผอนคลายอาการไมสขสบายใหหญงตงครรภ • เสรมสรางความผกพนในครอบครว

เนอหาสาระ • ประโยชนของการนวดหญงตงครรภ • ทานวดในหญงตงครรภ

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนแนะนาประโยชนของการนวดหญงตงครรภ 2. ผสอนสาธตการนวดและใหสามหรอญาตลงมอนวดหญงตงครรภตามแบบ 3. ผสอนประเมนความรสกของหญงตงครรภและสาม 4. ผสอนใหผเรยนทวนสอบทานวดทาละ 1 ครง สรป

สอการสอน • ไมม

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • สอบถามความรสกของหญงตงครรภและสาม

16

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน การนบลกดน

กลมเปาหมาย หญงตงครรภอายครรภ 28 สปดาหขนไป และสาม/ญาต ระยะเวลาทใช 10 นาท/คน (สอนรายบคคล)

สาระสาคญ การนบลกดนเปนเครองมอชวยตรวจสอบการมชวตของทารกในครรภ จดประสงคการเรยนร • บอกความสาคญของการนบเดกดนไดถกตอง

• บอกลกษณะการดนของทารกไดถกตอง • อธบายวธการนบลกดน ตามแบบบนทกทกาหนดไดถกตอง • ทาแบบบนทกการนบลกดน ตามแบบฟอรมทกาหนดใหไดถกตอง

เนอหาสาระ • ความสาคญของการนบลกดน • ลกษณะการดนของทารก • วธนบและการจดบนทกการดนของทารกลงในตารางบนทก

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนแจกสมดบนทกการนบลกดนใหผเรยนอานพรอมทาความเขาใจ 2. ผสอนสนทนาเรองความสาคญของการนบลกดน ลกษณะการดนและวธนบลกดน 3. ผสอนทวนสอบความเขาใจและใหคาแนะนาวธการบนทกการนบลกดนในเอกสาร 4. ผสอนทดสอบกบผเรยนถงวธการนบทแจกใหและการบนทกขอมลลงตาราง

สอการสอน • ตารางการบนทกการนบลกดน

วน,เดอน,ป เวลาทเรมนบ เวลาทนบลกดน ครบ 10 ครง

เวลาทงหมด

การวดและประเมนผล • บอกลกษณะของการดนของทารก และลกษณะการดนทผดปกตของทารกไดอยางถกตอง • บอกวธการลงบนทกการดนของทารกในครรภลงในสมดนบลกดนไดถกตอง

17

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน การออกกาลงกายในระยะตงครรภ

กลมเปาหมาย หญงตงครรภ 16-28 สปดาหและสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 30 นาท

สาระสาคญ หญงตงครรภควรออกกาลงกายอยางถกตอง ซงจะมประโยชนและชวยปองกนภาวะแทรกซอน ลดภาวะไมสขสบายตางๆ รวมทงชวยใหการดาเนนการตงครรภตอไปจนครบกาหนดคลอด

จดประสงคการเรยนร • บอกประโยชน และขอหาม ในการออกกาลงกายในหญงตงครรภ • ฝกปฏบตและออกกาลงกายไดอยางถกตอง

เนอหาสาระ • ประโยชน ขอหามของการออกกาลงกาย • การฝกปฏบตตามขนตอนของการออกกาลงกายในหญงตงครรภ

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนทวนสอบขอหามในการออกกาลงกายตามโปสเตอร 2. ผสอนเปดซด การออกกาลงกายในหญงตงครรภ ถงขนตอนกอนเรมออกกาลงกาย 3. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบประโยชนการออกกาลงกายในขณะตงครรภ 4. ผสอนแนะนาอาการผดปกตทใหหยดออกกาลงกายทนททพบในระหวางฝกปฏบต 5. ผสอนเปดซดการออกกาลงกายในหญงตงครรภตอสนสดถงเทคนคการผอนคลาย พรอมให

ผเรยนปฏบตตามโดยผสอนคอยแนะนารวมดวย 6. ผสอนและผเรยนรวมทบทวนทาในการออกกาลงกายทาละ 1 ครง 7. แจกโปสเตอรออกกาลงกายเพอใหไปฝกปฏบตทบาน

สอการสอน • ซดการออกกาลงกายในหญงตงครรภ 1 แผน • โปสเตอรการออกกาลงกายจานวนเทากบจานวนหญงตงครรภทเขาอบรม

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร

18

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน การเตรยมตวกอนคลอด

กลมเปาหมาย หญงตงครรภอายครรภ 32 สปดาหขนไป และสาม/ญาต ระยะเวลาทใช 45 นาท สาระสาคญ การเตรยมตวใหพรอมกอนคลอด ชวยใหเขาใจอาการนาเขาสการคลอด และ

เขาใจกระบวนการคลอดทาใหการคลอดราบรน จดประสงคการเรยนร • บอกลกษณะอาการเจบครรภจรง เจบครรภเตอน

• แสดงวธผอนคลายความเจบปวดได • บอกของใชทจาเปนกอนมาโรงพยาบาล • บอกอาการผดปกตทตองมาโรงพยาบาลกอนเวลานดได

เนอหาสาระ • อาการเจบครรภจรง เจบครรภเตอน • วธผอนคลายความเจบปวด • วธการคลอดแบบตางๆ • การเบงคลอด • การเตรยมของใชกอนมาคลอด • อาการผดปกตทตองมาโรงพยาบาลกอนเวลานด

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสอบถามประสบการณการคลอดทผานมาจากผเรยน 2. ผสอนบรรยายดวยสอ Power Point ในเรอง

• อาการนาสการคลอด • สาธตวธการผอนคลายความเจบปวดระหวางรอคลอด • การเบงคลอดทถกวธ และการสงเสรมสายสมพนธแมลกเมอแรกคลอด • ของใชทควรเตรยมพรอมกอนคลอด • อาการผดปกตทตองมาโรงพยาบาลกอนเวลานด

3. เปดซดการคลอดทางชองคลอด พรอมสรป 4. เปดซดการคลอดโดยใชเครองมอ และการผาตดคลอด พรอมสรปความจาเปนในการชวย

คลอดพรอมบอกถงภาวะแทรกซอนของการใชเครองมอและการผาตดคลอด 5. ผสอนและผเรยนรวมกนสรปอาการนาคลอดและอาการผดปกตทตองมากอนวนนด

สอการสอน • ซดเรองการคลอด 1 แผน • สอ Power Point เรองการเตรยมตวกอนคลอด/ การคลอด • ตวอยางของใชทจาเปน เชน ผาออม ผาเชดตว ผาอนามย

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร

19

1. อาการนาและอาการแสดงทสาคญทตองมาโรงพยาบาล (ตอบได 4 อาการถอวาผาน)

• นาเดนทางไหลออกทางชองคลอด/มมกเลอดออก ¨ ร ¨ ไมร • เดกดนนอย/ไมดน ¨ ร ¨ ไมร • ปวดศรษะ ตาพรามว /ชก ¨ ร ¨ ไมร • มทองแขงตงบอย กอนอายครรภ 37 สปดาห ( ครรภไมครบกาหนดแตเจบครรภ) ¨ ร ¨ ไมร • มเลอดสดหรอสวนตาง ๆ ของเดกออกทางชองคลอด ¨ ร ¨ ไมร • ทองแขงตงบอยขนสมาเสมอรวมกบมมกเลอด ( อาการเจบครรภจรง ) ¨ ร ¨ ไมร • มทองแขงตงบอย ( ในรายทเคยผาตดคลอด ) ¨ ร ¨ ไมร

2. ของใชทควรเตรยมกอนมาคลอด (ตอบได 2 ขอถอวาผาน)

• สมดบนทกสขภาพแมและเดก ¨ ร ¨ ไมร • บตรประจาตวประชาชน ¨ ร ¨ ไมร • สาเนาทะเบยนบานสาหรบทาสตบตรลก (แจงเกด) ¨ ร ¨ ไมร

3. การบรรเทาอาการเจบปวดจากการคลอดโดยวธธรรมชาตทาอยางไร (เฉพาะรายทไดรบการสอนแบบกลม)

ปฏบตได ¨ ไมได

4. เทคนคการเบงคลอดทถกวธ (ยกเวนรายทเคยผาตดคลอดมากอน) ¨ ร ¨ ไมร

5. หากมการผาตดคลอด ควรปฏบตอยางไร ¨ ร ¨ ไมร

แบบประเมนเรองเตรยมตวกอนคลอด (สาหรบเจาหนาทสมภาษณ)

20

แผนการสอน...ในหญงตงครรภ

แผนการสอน การเตรยมเลยงลกดวยนมแม

กลมเปาหมาย หญงตงครรภอายครรภ 32 สปดาหขนไป และสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 30 นาท

สาระสาคญ การไดรบนมแมอยางเดยว 6 เดอนจะเปนประโยชนตอทารกอยางมาก ดงนนมารดาตองมความรเพอเตรยมพรอมในการเลยงลกดวยนมแมอยางเหมาะสม

จดประสงคการเรยนร • บอกประโยชนของการเลยงลกดวยนมแมได • สามารถอมทารกใหนมไดถกวธ • บอกการดแลเตานมไดถกตอง • สามารถอธบาย กฎ 4 ดดไดถกตอง

เนอหาสาระ • ประโยชนของนมแมตอแมและลก • ทาการใหนมลกทถกตอง • กฎ 4 ดดททาใหนานมมาเรวและเพยงพอตอความตองการของลก

• การดแลเตานม หวนมเพอเตรยมตวเลยงลกดวยนานมแม กระบวนการเรยนร

1. ผสอนใหผเรยนชมซด การเลยงลกดวยนมแม 2. ผสอนสนทนากบผเรยนรวมกนสรปเนอหาจากซด การเลยงลกดวยนมแม เพอเชอมโยงเขาส

เนอหา 3. ผสอนกระตนใหหญงตงครรภและญาตทเคยเลยงลกดวยนานมแมเลาประสบการณ 4. ผสอนสรปเนอหาในซด และประสบการณของหญงตงครรภดวย power point ในเรอง

ประโยชนการเลยงลกดวยนมแมและกฎ 4 ดด 5. ผสอนสาธตกายวภาคของเตานมและใหผเรยนไดดลกษณะของเตานม 6. ผสอนสาธต และใหผเรยนฝกปฏบตอมลก จากตกตาหดอม

สอการสอน • ซดการเลยงลกดวยนมแมของศนยนมแมแหงประเทศไทย 1 แผน • ซดแผนดนไทย ตอนมหศจรรยนมแมตอนท 1 1 แผน • เตานมเทยมแสดงลกษณะภายในของเตานม 1 อน • ตกตาหดอม 15 ตว (เทาจานวนหญงตงครรภ)

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร

21

แบบประเมนผลเรอง “การเตรยมเลยงลกดวยนมแม” คาชแจง โปรดตอบคาถามตอไปน โดยทาเครองหมาย P หนาขอททานคดวาถก และทาเครองหมาย X หนาขอททานคดวาผด

.................1 นมแมชวยลดการเกดภมแพทางผวหนง และโรคหอบหดใหกบเดก

.................2 นมแมชวยลดโอกาสเสยงการเกดโรคฟนผในลก

.................3 ใชนมแมทารกษาอาการหวนมแตกได

.................4 นมแมใหไดถงอาย 2 ป และเรมใหอาหารเสรมคกบนมแมเมอเดกอาย 6 เดอน

.................5 ดดเรว ดดบอย ดดถกวธ และดดเกลยงเตา หลก 4 ดดนจะทาใหนานมแมมเพยงพอสาหรบลก

.................6 หลงคลอด 2-3 วนแรกไมควรปลกลกมาดดนมแม ปลอยไปตามธรรมชาต

.................7 การนาหวนมแมเขยทรมฝปากของลก จะทาใหลกอาปากกวางพรอมงบลานนม

...... …......8 ในมอถดไป ใหเรมดดจากเตาทดดคางไวในมอกอนเสมอเพอใหไดนานมสวนหนา และสวนหลง

.................9 ภายหลงการใหนานมแมควรใหนาตามทกครงเพอลางปาก

...............10 นานมแมสามารถบบเกบไวใหลกได เมอแมตองไปทางาน

22

แผนการสอน...ในหญงหลงคลอด

แผนการสอน การสงเสรมสขภาพมารดาหลงคลอดและทารก

กลมเปาหมาย หญงหลงคลอดทางชองคลอด 1 วน,ผาตดคลอด 2 วน และสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 60 นาท สาระสาคญ มารดาหลงคลอดจาเปนตองไดรบการสงเสรมสขภาพเพอมความรใน การ

ปฏบตตวหลงคลอดทถกตองเหมาะสมทงในการดแลตนเองและทารกแรกเกดในการสงเสรมพฒนาการทารก เพอชวยฟนฟสภาพรางกายใหคนสสภาพปกตอยางรวดเรวหลงคลอด

จดประสงคการเรยนร • บอกอาการผดปกตในระยะหลงคลอดไดอยางถกตอง • บอกวธปฏบตตวหลงคลอดไดถกตอง • บอกวธการคมกาเนดไดอยางเหมาะสม • เลอกอาหารไดอยางเหมาะสม • บอกอาการผดปกตของทารกทตองมาพบแพทยไดอยางนอย 5 อาการ

เนอหาสาระ • ลกษณะทางคลนกทพบในระยะหลงคลอด และการดแลสขภาพ ตนเอง และทารก การนดตรวจ 6 สปดาหหลงคลอด

• อาการผดปกตหลงคลอดทควรมาพบแพทย • โภชนาการของหญงหลงคลอดและทารกแรกเกด • วธคมกาเนดและการมเพศสมพนธ • การดแลและการสงเสรมพฒนาการทารก • อาการผดปกตของทารกและการดแลเบองตนกอนมาพบแพทย

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบความรความเขาใจในการดแลสขภาพมารดาและทารก 2. ผสอนและผเรยนรวมกนอภปรายเรอง การปฏบตตวหลงคลอดเพอสขภาพทด อาการ

ผดปกตหลงคลอด สขภาพปากและฟน โภชนาการของหญงหลงคลอดและทารกแรกเกด วธคมกาเนดและการมเพศสมพนธ ดวยภาพพลกความรดานสขภาพมารดาหลงคลอดและทารกแรกเกด และพฒนาการทารก

3. ผสอนและผเรยนรวมสรปเนอหาการดแลสงเสรมสขภาพมารดาและทารก รวมถงอาการผดปกตทควรมาพบแพทย

4. แนะนาการบนทกพฒนาการเดกในสมดบนทกสขภาพแมและเดก

การวดและประเมนผล • ทดสอบความรโดยการตอบคาถามและการซกถามดวยแบบสอบถามและแบบประเมนกอนกลบบาน • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร

สอการสอน • แผนภาพพลกความรดานสขภาพมารดาหลงคลอดและทารกแรกเกด 1 ชด • สมดบนทกสขภาพแมและเดก 1 เลม

23

แผนการสอน...ในหญงหลงคลอด

แผนการสอน การเลยงลกดวยนมแมหลงคลอด

กลมเปาหมาย หญงหลงคลอด และสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 40 นาท สาระสาคญ การปฏบตตน และการใหนานมลกอยางถกวธจะชวยใหทารกมสขภาพ

แขงแรง มพฒนาการทด

จดประสงคการเรยนร • บอกความสาคญและประโยชนของการเลยงลกดวยนมแมได • บอกวธทาใหนมแมไหลดได • แสดงทาอมลกใหกนนมแมอยางถกวธ • แสดงวธบบนานมและบอกการเกบรกษานานมไดอยางถกวธ • แสดงวธการประคบ / นวดเตานมไดอยางถกวธ

เนอหาสาระ • ทบทวนความสาคญและประโยชนของการเลยงลกดวยนมแม • การทาใหมนานมเพยงพอสาหรบลก • การอมลกใหดดนมแมอยางถกวธ • สาเหตและการแกไขอาการเจบหวนม หวนมแตก เตานมคด และเตา นมอกเสบ • การเกบรกษานานมแมทบบออกมาแลวและการนามาใช

• การทางานนอกบานคกบการเลยงลกดวยนมแม กระบวนการเรยนร

1. แรกรบหลงคลอดใหคาแนะนาใหนมแมในทานอน และกระตนการดดบอยและดดถกวธ 2. หลงคลอด 1-2 วน จดกลมเสวนาเกยวกบประสบการณการเลยงลกดวยนมแมและประโยชน

ของนมแม ผสอนสรปประโยชนของนมแมเพอเชอมโยงเขาสเนอหา 3. ผสอนใชสอการสอนภาพพลกการเลยงลกดวยนมแม สอนทาอม ดดถกวธ และใหผเรยนฝกปฏบต 4. ผสอนสาธตวธการนวดประคบเตานมเพอกระตน และบบนานมเกบจากตวแทนผเรยนและให

ผเรยนฝกปฏบตตาม และผสอนตรวจสอบแนะนาซาใหถกตอง 5. ผสอนกระตนผเรยนใหพดคยประสบการณปญหาในการเลยงลกดวยนมแมและวธแกไข 6. ผสอนรวมกบผเรยนสรปแนวทางการเลยงลกดวยนมแม 7. กรณทารกมภาวะแทรกซอนเนนการสงเสรมใหมารดาไปใหนมแมท NICU อยางตอเนอง

สอการสอน • ภาพพลกเรองการเลยงลกดวยนมแม 1 ชด • เตาเทยมแสดงลกษณะภายนอกในของเตานม 1 เตา • กะละมงสาหรบใสนาประคบเตานม 2 ใบ/ 1 คน

การวดและประเมนผล • สงเกตการเขารวมกจกรรม การซกถามและการตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามประเมนการนาไปใชกอนกลบบานดวยใบ LATCH score • ตรวจสอบวธบบเกบนมแม

24

แผนการสอน...ในหญงหลงคลอด

แผนการสอน การออกกาลงกายในหญงหลงคลอด

กลมเปาหมาย หญงหลงคลอด1 วนหลงคลอดทางชองคลอด และ 2 วนหลงผาตดคลอด

ระยะเวลาทใช 20 นาท สาระสาคญ มารดาหลงคลอดจาเปนตองมความรเรองการสงเสรมสขภาพและการออก

กาลงกายหลงคลอดเพอชวยฟนฟสภาพรางกายใหคนสสภาพปกตอยางรวดเรวหลงคลอด และชวยกระชบสดสวนเฉพาะท

จดประสงคการเรยนร • บอกประโยชนและขอหามการออกกาลงกายหลงคลอดได • ฝกปฏบตและออกกาลงกายไดอยางถกตอง

เนอหาสาระ • ประโยชนและขอหามของการออกกาลงกายหลงคลอด • การฝกปฏบตตามขนตอนการออกกาลงกายหลงคลอด

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบเรองประโยชนและความจาเปนของการออกกาลงกายหลง

คลอดสาระสาคญของการออกกาลงกายเพอเชอมโยงเขาสเนอหา 2. ผสอนสาธตการออกกาลงกายพรอมใหผเรยนฝกปฏบตตาม 3. ผสอนและผเรยนรวมทบทวนทาในการออกกาลงกายทาละ 1 ครง

สอการสอน • โปสเตอรการออกกาลงกายหลงคลอด 1 แผน/ซดการออกกาลงกายหลงคลอด 1 แผน

การวดและประเมนผล • การสงเกตความสนใจซกถาม การตอบคาถามและการใหความรวมมอ • ตดตามการนาความรไปใชภายหลงการเรยนร

25

แผนการสอน...ในหญงหลงคลอด

แผนการสอน การนวดสมผสทารก

กลมเปาหมาย หญงหลงคลอดและสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 40 นาท

สาระสาคญ การนวดสมผสเปนวธการหนงในการกระตนพฒนาการทารก เสรมสรางความรกความผกพนระหวาง พอ แมลก

จดประสงคการเรยนร • บอกประโยชน และขอจากดในการนวดสมผสทารก • สามารถเตรยมความพรอมกอนนวดสมผสไดเหมาะสม • สามารถนวดสมผสทารกตามขนตอนไดถกตอง

เนอหาสาระ • ประโยชน และขอจากดในการนวดสมผสทารก • ขนตอนและวธการการนวดสมผสอาบนาทารก

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบประโยชนการนวดสมผสเพอเชอมโยงเขาสเนอหา 2. ผสอนบอกการเตรยมความพรอมของทารก สถานท ของใชกอนนวดสมผสทารกใหพรอม 3. ผสอนสาธตการนวดสมผสทารกดวยตกตาทารกตามขนตอน 4. ผเรยนทดลองการนวดสมผสทารกโดยผสอนนเทศ 5. ผสอนและผเรยนรวมสรปขนตอนการนวดสมผสทารกทถกตอง

สอการสอน • แผนพบ/ภาพพลกการนวดสมผสทารก/ซดการนวดสมผส 1 อยาง • ตกตาทารกสาหรบผสอน 1 ตว • เบบออยด 1 ขวด • ผาเชดมอ/กระดาษชาระ 1 ผน

การวดและประเมนผล • การสงเกตพฤตกรรมการเขารวมกจกรรมจาก ความสนใจซกถาม และการตอบคาถาม • สงเกตพฤตกรรมในขณะทดลองนวดสมผส

26

แผนการสอน...ในหญงหลงคลอด

แผนการสอน การอาบนาทารก

กลมเปาหมาย หญงหลงคลอด และสาม/ญาต

ระยะเวลาทใช 60 นาท

สาระสาคญ การอาบนาทถกวธ เปนการปองกนการตดเชอทผวหนง, ตาและสะดอ ของทารกแรกเกด

จดประสงคการเรยนร • สามารถเตรยมอปกรณใชในการอาบนา เชดตาและเชดสะดอไดถกตอง

• สามารถอาบนาทารกตามขนตอนไดถกตอง • สามารถเชดตาและสะดอตามขนตอนไดถกตอง

เนอหาสาระ • ขนตอนการเตรยมอปกรณ • ขนตอนการอาบนาทารก • ขนตอนการเชดตาทารก • ขนตอนการเชดสะดอทารก

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบเรองการดแลทาความสะอาดรางกายของทารกเพอเชอมโยง

เขาสเนอหา 2. ผสอนบอกการเตรยมอปกรณ ของใชในการอาบนาทารกใหพรอม 3. ผสอนสาธตการอาบนาทารกตามขนตอน 4. ผเรยนทดลองอาบนาทารกโดยผสอนนเทศ 5. ผสอนและผเรยนรวมสรปขนตอนการอาบนา เชดตาและเชดสะดอทถกตอง

สอการสอน • กะละมง 2 ใบ/คน • นายาสระผมสาหรบทารก (ผเรยนเตรยมมา) • ผาเชดตว 2 ผน (ผเรยนเตรยมมา) • ชดทาความสะอาดตาและสะดอ 1 ชด/คน • ชดเดกออน 1 ชด (ผเรยนเตรยมมา)

การวดและประเมนผล • การสงเกตพฤตกรรมการเขารวมกจกรรมจาก ความสนใจซกถาม และการตอบคาถาม • อาบนา เชดตาและเชดสะดอไดเหมาะสม

27

แผนการสอน...ในหญงหลงคลอด

แผนการสอน การดแลทารกทมภาวะผวกายเหลอง

กลมเปาหมาย หญงหลงคลอด และสาม/ญาต ทารกทมผวกายเหลอง

ระยะเวลาทใช 30 นาท

สาระสาคญ ทารกตวเหลองทผดปกตมสาเหตมาจากความผดปกตของเมดเลอด/การตดเชอ จาเปนตองไดรบการสองไฟรกษาและการดแลอยางถกวธ

จดประสงคการเรยนร • บอกสาเหตของภาวะผวกายเหลองได • เหนความสาคญของการรบนาบตรเขารบการสองไฟรกษา • ดแลทารกทมภาวะผวกายเหลองขณะสองไฟรกษาและเมอกลบไปอย

บานไดอยางถกวธ เนอหาสาระ • สาเหตของภาวะผวกายเหลอง

• ประโยชนของการสองไฟรกษา • การดแลทารกทมภาวะผวกายเหลองขณะสองไฟรกษาและเมอกลบไป

อยบาน กระบวนการเรยนร

1. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบอาการปจจบนของทารกเพอเชอมโยงเขาสเนอหา 2. ผสอนใชแผนภาพรปเรองทารกทมภาวะผวกายเหลองประกอบการใหความรเกยวกบสาเหต

ความสาคญของการสองไฟรกษา และการดแลทารกขณะสองไฟ 3. ผสอนและผเรยนรวมกนอภปรายสรปสาเหต ความสาคญของการสองไฟ และการดแล

ทารกขณะสองไฟรกษา 4. ผสอนสาธตการตรวจสอบภาวะผวกายเหลอง 5. ผสอนสรปการดแลเมอกลบไปอยบาน

สอการสอน • แผนภาพทารกทมภาวะผวกายเหลองและการดแลทารกทไดรบการสองไฟ 1 ชด

การวดและประเมนผล • ทดสอบความรโดยการซกถามเรองสาเหตของตวเหลอง • สงเกตความกระตอรอรนการนาบตรเขารบการสองไฟ • ประเมนวธการตรวจสอบภาวะผวกายเหลอง

28

แผนการสอน...ในหญงหลงคลอด

แผนการสอน การดแลทารกคลอดกอนกาหนด

กลมเปาหมาย หญงหลงคลอดและสาม/ญาตของทารกคลอดกอนกาหนด

ระยะเวลาทใช 45 นาท

สาระสาคญ ทารกคลอดกอนกาหนดจาเปนตองไดรบการดแลอยางใกลชดและมการสงเสรมสขภาพเพอสงเสรมการเจรญเตบโตและพฒนาการ

จดประสงคการเรยนร • บอกวธการดแลทารกคลอดกอนกาหนดเมอกลบบาน • บอกวธการสงเสรมสขภาพทารกคลอดกอนกาหนดเมอกลบบานได

• ปฏบตการนวดสมผสตามขนตอนไดถกตอง เนอหาสาระ • การดแลทารกคลอดกอนกาหนดเมอทารกกลบบาน

• การสงเสรมสขภาพทารกคลอดกอนกาหนดดานการไดยน ดานการ มองเหน ดานการไดกลน และการทรงตวและการเคลอนไหว

• การนวดสมผส

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสนทนากบผเรยนเกยวกบการดแลทารกคลอดกอนกาหนด การสงเสรมสขภาพทารก

คลอดกอนกาหนด และการนวดสมผส 2. ผสอนเปดซดเกยวกบการดแลทารกคลอดกอนกาหนดและรวมกบผเรยนสรปการดแลทารก

คลอดกอนกาหนดและการสงเสรมสขภาพทารกคลอดกอนกาหนดเมอกลบบาน 3. ผสอนใหผเรยนดโปสเตอรการนวดสมผสพรอมทงสาธตการนวดสมผสโดยใชตกตา 4. ผเรยนทดลองนวดสมผสรายบคคลโดยใชตกตาเปนหน

สอการสอน • แผนพบทารกคลอดกอนกาหนด 1 แผน • ซดเกยวกบทารกคลอดกอนกาหนด 1 แผน • โปสเตอร/ซดการนวดสมผสทารก 1 แผน • ตกตาทารก 1 ตว

การวดและประเมนผล • ซกถามวธการดแลทารกคลอดกอนกาหนดเมอกลบบาน ไดถกตอง • ซกถามวธการกระตนพฒนาการไดถกตอง • ประเมนพฤตกรรมผเรยนขณะนวดสมผสทารกไดถกตองตามขนตอน

29

แบบประเมนผลเรอง “การดแลสขภาพแมลกหลงคลอด” การปฏบตตวใน 24 ชวโมงหลงคลอด / หลงผาตด ¨ ร ¨ ไมร

การอาบนาทารก เชดตา เชดสะดอ ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

การออกกาลงกายหลงคลอด ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

อาการตางๆทพบในแมหลงคลอด เชน มนาคาวปลา, ทองผก, ปวดมดลกปวดแผลฝเยบ ฯลฯ ¨ ร ¨ ไมร

อาการผดปกตของแมหลงคลอดทควรมาพบแพทย ¨ ร ¨ ไมร

สขภาพปากและฟน ¨ ร ¨ ไมร

การนดตรวจ 6 สปดาหหลงคลอด ¨ ร ¨ ไมร

การใชยาและโภชนาการของมารดาหลงคลอด ¨ ร ¨ ไมร

วธคมกาเนดและการมเพศสมพนธ ¨ ร ¨ ไมร

การนวดประคบและวธบบเกบนานมแม ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

การเลยงลกดวยนมแม (อมลกกนนมแมไดทงทานอนและทานง) ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

ปญหาทพบในการเลยงลกดวยนมแมและวธแกไข ¨ ร ¨ ไมร

อาการผดปกตของทารกทควรมาพบแพทยและการดแลเบองตน 5 อาการ ¨ ร ¨ ไมร

วคซนทบตรไดรบขณะอยโรงพยาบาล ¨ ร ¨ ไมร

ไดรบการตรวจคดกรองภาวะตวเหลองและไทรอยดแรกเกด (โรคเออ) ¨ ร ¨ ไมร

การใชสมดบนทกสขภาพแมและเดก ¨ ร ¨ ไมร

สาเหตและแนวทางการดแลรกษาทารกแรกเกดตวเหลองขณะอยโรงพยาบาล ¨ ร ¨ ไมร

ระยะเวลาททานจะทราบผลการตรวจโรคเออทงในรายปกต(ทางจดหมาย) และรายผดปกต(ทางโทรศพท) เมอไร

¨ ร ¨ ไมร

สถานท/หมายเลขโทรศพททใหคาปรกษา ¨ ร ¨ ไมร

การมาตรวจตามนดของบตร(รบวคซน,ตรวจพฒนาการ,เอกสารทตองนามา,การนดพเศษ เชน ฟงผลเลอด)

¨ ร ¨ ไมร

การดแลทารกเพอปองกนอนตรายจากภาวะตวเหลองเมอกลบไปบาน ¨ ร ¨ ไมร

30

แบบประเมนผลเรอง “การดแลทารกแรกเกดทมภาวะแทรกซอน” การอาบนาทารก เชดตา เชดสะดอ ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

การเลยงลกดวยนมแม ( อมลกกนนมแมได ) ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

ปญหาทพบในการเลยงลกดวยนมแมและวธแกไข ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

การนวดประคบและวธบบเกบนานมแม ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

วคซนทบตรไดรบขณะอยโรงพยาบาล ¨ ร ¨ ไมร

การแจงผลตรวจคดกรองไทรอยดแรกเกด ¨ ร ¨ ไมร

การมาตรวจตามนดของบตร(รบวคซน,ตรวจพฒนาการ,เอกสารทตองนามา,การนดพเศษ เชน ฟงผลเลอด)

¨ ร ¨ ไมร

สถานท/หมายเลขโทรศพททใหคาปรกษา ¨ ร ¨ ไมร

อาการผดปกตทควรมาพบแพทยและการดแลเบองตน ¨ ร ¨ ไมร การดแลทารกแรกเกดทมภาวะแทรกซอน

สาเหตและแนวทางการรกษาพยาบาลขณะอยในโรงพยาบาล ¨ ร ¨ ไมร การสงเสรมพฒนาการขณะอยในโรงพยาบาล ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

การดแลเมอกลบไปบาน ¨ ร ¨ ไมร การดแลขณะสองไฟ ¨ ปฏบตได ¨ ไมได การนวดสมผสทารก ¨ ปฏบตได ¨ ไมได

31

แผนการสอน...ในเดก 0-5 ป

สอการสอน • ตวอยางยาลดไขสาหรบเดก ไดแก พาราเซตามอลชนดหยด, ชนดนาเชอม • อปกรณทใชในการปอนยา ไดแก หลอดหยดยา, ชอนชา, กระบอกฉดยา • สมดบนทกสขภาพแมและเดก

การวดและประเมนผล • การสงเกตพฤตกรรมการเขารวมกจกรรมจาก ความสนใจซกถาม • การตอบคาถามขณะผสอนและผเรยนสรปบทเรยนตามสาระสาคญ

กระบวนการเรยนร 1. ในเดกอาย 1-4 เดอน ใชกระบวนการกลม โดย งานเภสชกรรม

• ผสอนใชตวอยางยาลดไขสาหรบเดก อธบายถงรปแบบยาทแตกตางกน • ผสอนใชอปกรณทใชในการปอนยา ใหความรแกผเรยนถงเทคนคการปอนยาเดกท

ถกตอง • ผสอนและผเรยนรวมกนสรปยาลดไขแตละรปแบบในเดก วธเลอกใชอปกรณและ

เทคนคการปอนยาทถกตอง 2. ในเดก 0-5 ป ใชการแนะนารายบคคล เพมเตมในเรองชนดวคซนทจะไดรบในครงน และ

อาการแทรกซอนหลงรบวคซน และการดแลเดก โดย ผฉดวคซน

แผนการสอน การใชยาในเดกและวคซนตามวย

กลมเปาหมาย ผเลยงดเดกอาย 0-5 ป

ระยะเวลาทใช 15 นาท สาระสาคญ ยาลดไขสาหรบเดกมหลายรปแบบโดยควรใชอปกรณทเหมาะสมและเทคนค

การปอนยาทถกตอง รวมถงการรบวคซนตามวย จดประสงคการเรยนร • บอกรปแบบของยาลดไขสาหรบเดกได

• บอกเทคนคการและวธปอนยาเดกโดยใชอปกรณแตละชนดได • บอกชอวคซน ภาวะแทรกซอน และการดแลเดกได

เนอหาสาระ • รปแบบของยาลดไขสาหรบเดก • ชนดของอปกรณในการปอนยาและเทคนควธปอนยาในเดก • ชอวคซน ภาวะแทรกซอน และการดแลหลงไดรบวคซนตามวย

32

แผนการสอน...ในเดก 0-5 ป

แผนการสอน การเลยงลกดวยนมแมในเดก

กลมเปาหมาย ผเลยงดเดกอาย 0-6 เดอน

ระยะเวลาทใช 15 นาท สาระสาคญ เดกควรไดรบนมแมอยางเดยว 6 เดอน จากนนควรใหนมแมควบคกบอาหาร

เสรมอยางนอย 2 ป ขนไป ในกรณแมททางานนอกบานสามารถบบเกบนานมไวสาหรบเลยงลกได เพอใหลกไดรบประโยชนจากนานมแมอยางคมคา และมประโยชนสงสดสาหรบพฒนาการและสขภาพทดของเดก

จดประสงคการเรยนร • รวธการบบเกบนานมแม และการนามาใช เนอหาสาระ • วธการบบเกบนานมแม

• การนานานมแมมาใช กระบวนการเรยนร

1. ผสอนสอบถามเรองการไดรบนมของเดก 2. ผสอนสอบถามแนวโนมการเลยงลกดวยนมแม ในแตละชวงวย ดงน

• อาย 1-4 เดอน สอบถามเพมเตมเรองการบบเกบนานมแม และใหผเรยนสาธตขนตอนการบบเกบนานมใหดโดยใชเตานมเทยม และบอกถงขนตอนการเกบ รกษา และการนานานมแมมาใช

• อาย 4-6 เดอนแนะนาการใหนมแม ควบคกบอาหารเสรมโดยเรมทอาย 6 เดอน • อาย 6 เดอนขนไป ใหความมนใจในประโยชนของนมแม และแนะนาเพอสนบสนนให

มารดาเลยงลกดวยนมแมอยางยงยนตอไป 3. ผสอนสอบถามปญหาในการเลยงลกดวยนมแม และแนะนาการแกไขเบองตน แตถาเปน

ปญหาทตองใชเวลาในการแกไขสงปรกษาคลนกนมแม สอการสอน

• เตานมเทยม 1 อน • ถงเกบนานม 1 ใบ • ปากกาสาหรบเขยนกาหนดวนเวลาในการเกบนานม 1 ดาม

การวดและประเมนผล • การสงเกตพฤตกรรมการเขารวมกจกรรมจาก ความสนใจซกถาม และการตอบคาถาม • ตดตามผลลพธการเลยงลกดวยนมแม

33

แผนการสอน...ในเดก 0-5 ป

แผนการสอน โภชนาการตามวย

กลมเปาหมาย ผเลยงดเดกอาย 0-5 ป ระยะเวลาทใช 20 นาท สาระสาคญ การเตรยมความพรอมใหเดกไดรบอาหารอยางเหมาะสมกบพฒนาการและ

การเจรญเตบโตตามวยนน จะชวยทาใหเดกมพฒนาการทด ไมเปนเดกอวน หรอผอมอนจะสงผลตอภาวะสขภาพของเดกในอนาคต

จดประสงคการเรยนร • ประเมนการเจรญเตบโต และวางแผนสงเสรมการเจรญเตบโตไดดวยตนเอง

• วางแผนการจดอาหารตามวยไดเหมาะสม เนอหาสาระ • วธการประเมนการเจรญเตบโต

• การใหอาหารตามวย • แนวทางการแกไขปญหาในกรณทการเจรญเตบโตไมเปนไปตามเกณฑ

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนแนะนาการประเมนการเจรญเตบโตใหกบเดก ไดแก การชงนาหนก การวดสวนสง การ

วดเสนรอบศรษะ 2. ผสอนแนะนาวธการจดกราฟประเมนการเจรญเตบโตและแปลผล ในสมดบนทกสขภาพ 3. ผสอนสอบถามพฤตกรรมการบรโภคของเดก และใหคาแนะนาเพมเตมในสวนทไมเหมาะสม

ในเรองของชนด จานวนมอ ปรมาณอาหารในแตละมอ 4. ในกรณทพบมการเจรญเตบโตไมเปนไปตามเกณฑ ใหสงพบแพทย และนกโภชนาการเพอ

แกไขปญหา โดยนกโภชนาการจะใหคาแนะนา ดงน • บอกความสาคญคณคาของอาหารเสรมทเหมาะสมตามวย ตอการพฒนาทางรางกายและสมอง • แนะนาบรโภคอาหารและปรบปรมาณใหเหมาะสมตามวย โดยเลอกบรโภคอาหาร

หลก 5 หมตามธงโภชนาการ โดยใชโมเดลอาหาร • แนะนาอาหารทควรงด หรอหลกเลยง • แนะนาการเลยงดทเหมาะสม เชน ออกกาลงกาย การพกผอน

5. ผสอนและผเรยนรวมกนสรปเรองโภชนาการทเหมาะสมกบเดก

การวดและประเมนผล • การสงเกตพฤตกรรมการเขารวมกจกรรมจาก ความสนใจซกถาม และการตอบคาถาม • ตรวจสอบจากการจดกราฟในสมดบนทกสขภาพ • ตรวจสอบจากภาวะโภชนาการของเดกในครงตอไปทมารบบรการ

สอการสอน • สมดบนทกสขภาพ 1 เลม • ไมบรรทด 1 อน • ปากกา 1 ดาม • โมเดลอาหารสาหรบเดกทมภาวะโภชนาการผดปกต 1 ชด

34

แผนการสอน...ในเดก 0-5 ป

แผนการสอน ทนตสขภาพในเดก

กลมเปาหมาย ผเลยงดเดกอาย 4 เดอน-5 ป ระยะเวลาทใช 10 นาท สาระสาคญ การดแลสขภาพชองปากในเดกควรเรมตงแตฟนนานมยงไมขน จนกระทงฟน

นานมขนครบ และตอเนองไปเรอยๆ จะชวยใหเดกมความพรอมในการแปรงฟน และการไปพบทนตแพทยเพอตรวจรกษา นอกจากนฟนนานมมความสาคญตอพฒนาการของเดกและยงเปนพนฐานทดตอฟนแทอกดวย

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนสอบถามเรองการดแลชองปาก และใหความรทจาเปนตามวย เนนเรองความสาคญ

ของฟนนานม และผลเสยของการไมดแล โดยใชโมเดลฟนนานม 2. ผสอนสาธตการดแลสขภาพชองปากตามวย ดงน

• อาย 4 เดอน เรมใชผาชบนาเชดชองปาก เพอปองกนการเกดฝาขาว • อาย 6 เดอน กรณเรมมฟนขน ยงใชผาชบนาเชดฟน และเชดเหงอก กระพงแกมเปน

ประจา • อาย 9 เดอน เรมมการแปรงฟนใหเดกไดแลวแตยงไมใชยาสฟน • เดกอาย 1 ป มการแปรงฟนอยางตอเนองและเนนการแปรงฟนใหทวทกซ • เดกอาย 2 ปขนไปหากควบคมการคนการคายไดใหเรมมการใชยาสฟนขนาดเทา

เมลดถวเขยวใหกบเดก 3. ใหผเรยนปฏบต 4. ผสอนตรวจฟนในเดกทพบวามฟนขนแลวและลงบนทกผลการตรวจในสมดบนทกสขภาพ 5. ผสอนเนนความสาคญของการมาพบทนตแพทย

สอการสอน • สมดบนทกสขภาพ 1 เลม • โมเดลลาดบการขนของฟนนานมและฟนแท 1 ชด • โมเดลสอนแปรงฟน 1 ชด • แปรงสฟนสาหรบเดก 9 เดอน 1 ดาม • ถวยหดดมสาหรบเดก 6 เดอน 1 ใบ

เนอหาสาระ • ความสาคญของฟนนานม และผลเสยของการไมดแลรกษาฟนนานม • วธการดแลสขภาพชองปากตามวยไดเหมาะสมและถกวธ

จดประสงคการเรยนร • บอกความสาคญของฟนนานมได • บอกผลเสยของการไมดแลรกษาฟนนานม • ดแลสขภาพชองปากไดเหมาะสมและถกวธ

การวดและประเมนผล • การสงเกตพฤตกรรมการเขารวมกจกรรมจาก ความสนใจซกถาม และการตอบคาถาม • ตดตามการเกดฟนผจากผลการตรวจฟน

35

แผนการสอน...ในเดก 0-5 ป

แผนการสอน การเลยงดและสงเสรมพฒนาการตามวย

กลมเปาหมาย ผเลยงดเดกอาย 0-5 ป ระยะเวลาทใช 40 นาท สาระสาคญ การเลยงดและสงเสรมพฒนาการใหเดกมประสบการณการเรยนร จาก

ประสาทสมผส การฝกทกษะ การเคลอนไหว การเขาสงคม การควบคมตนเอง ใหเหมาะสมตามวย ทง 4 ดาน อนไดแก ดานการชวยเหลอตนเองและสงคม ดานกลามเนอมดเลกและสตปญญา ดานภาษา ดานกลามเนอมดใหญ อยางเหมาะสมตามวยจะชวยเดกมพฒนาการทด เชน การเลานทาน การเลน การนวดสมผส การงดนมมอดก การงดดทว การปองกนอบตเหต

จดประสงคการเรยนร • เขาใจความสาคญของการสงเสรมพฒนาการใหเหมาะสมตามวย • แยกพฒนาการปกตหรอผดปกตเบองตนได • บอกวธการเลอกกจกรรมทเหมาะสมในการสงเสรมพฒนาการได • มความรในการปองกนอบตเหตทจะเกดขนแกเดก

เนอหาสาระ • พฒนาการเดกตามวย • วธการสงเสรมพฒนาการเดกตามวย • วธการสงเกตพฒนาเดกวามพฒนาการปกตหรอผดปกต • การเลอกของเลน/วธการเลน • การเลอกหนงสอนทานทเหมาะสมและสอดคลองกบพฒนาการของ

เดกแตละชวงวย • เทคนคการเลานทาน • ผลกระทบของทวทจะมตอการเจรญเตบโต พฒนาการและพฤตกรรม ของเดก • วธปฏบตการงดนมมอดก • การฝกใชถวยหดดม • การลงบนทกพฒนาการในสมดบนทกสขภาพ • อบตเหตทมกพบบอยในแตละวย • การปองกนอบตเหตตามวย และการปฐมพยาบาลเบองตน

กระบวนการเรยนร 1. ผสอนประเมนพฒนาการเดกดวยแบบทดสอบของ Denver II ในเดกทกคน คดกรอง

ออทสตกในเดกอาย 1 ป 6 เดอน และคดกรองความฉลาดทางอารมณในเดกอาย 3 ป 2. ผสอนแจงผลการประเมนพฒนาการเดก และแนะนากจกรรมในการสงเสรมพฒนาการ ใน

สมดบนทกสขภาพในชวงอายตอไป ไดแก • อาย 1-2 เดอน ทบทวน/แนะนาการนวดสมผส การสงเสรมพฒนาการเดกอาย 2-4

เดอน • อาย 4 เดอน แนะนาการสงเสรมพฒนาการเดกอาย 5-6 เดอน การเลน การเลานทาน

การงดดทว การงดไกวเปล การเลกใสถงมอ

36

แผนการสอน...ในเดก 0-5 ป

• อาย 6 เดอน แนะนาการสงเสรมพฒนาการเดกอาย 7-8 เดอน พฤตกรรมการเรมกลวคนแปลกหนา การเลน การเลานทาน การงดใชรถหดเดน การฝกใชถวยหดดม งดนมมอดก

• อาย 9 เดอน แนะนาการสงเสรมพฒนาการเดกอาย 10-12 เดอน พฤตกรรมการตดแม กลวคนแปลกหนา การเลน การเลานทาน การงดใชรถหดเดน การฝกใชถวยหดดม งดนมมอดก ผลกระทบของทวตอเดก

• อาย 1 ป แนะนาการสงเสรมพฒนาการเดกอาย 1 ป - 1 ป 6 เดอน การเลน การเลานทาน การงดใชรถหดเดน การเตรยมเลกนมขวด ผลกระทบของทวตอเดก (ไมควรดทว)

• อาย 1 ป 6 เดอน แนะนาการสงเสรมพฒนาการเดกอาย 1 ป 6 เดอน-2 ป พฤตกรรมการกนอาหาร การเลน การเลานทาน ผลกระทบของทวตอเดก (การดทวไมเกน 1 ชวโมงตอวน)

• อาย 2 ป แนะนาการสงเสรมพฒนาการเดกอาย 2-3 ป การเลน การเลานทาน ฝกขดเขยน การปนดนนามน ผลกระทบของทวตอเดก (การดทวไมเกน 1 ชวโมงตอวน)

• อาย 3 ป แนะนาการสงเสรมพฒนาการเดกอาย 3-4 ป การสงเสรมความฉลาดทางอารมณ พฤตกรรมทพบบอย(กาวราว เจาอารมณ) การเตรยมเดกสโลกกวาง ฝกเดกใหชวยเหลอตวเอง ผลกระทบของทวตอเดก (การดทวไมเกน 1 ชวโมงตอวน)

• อาย 4 ป แนะนาการสงเสรมพฒนาการเดกอาย 4-5 ป การสงเสรมความฉลาดทางอารมณ ผลกระทบของทวตอเดก (การดทวไมเกน 1 ชวโมงตอวน)

3. ผสอนแนะนาใหบนทกพฒนาการในสมดบนทกสขภาพ และสงเกตวาลกทาสงตางๆไดเหมาะสมตามชวงอายหรอไม

4. ผสอนแนะนาการปองกนอบตเหตทมกพบบอยตามพฒนาการเดก และการปฐมพยาบาล เบองตน 5. ในกรณทพบมพฒนาการลาชา ใหสงพบนกกจกรรมบาบด หรอกมารแพทยเพอแกไขปญหา

และนดกระตนพฒนาการครงตอไป 6. เปดโอกาสใหผเรยนซกถาม และสรปประเดนสาคญรวมกน

สอการสอน • สมดบนทกสขภาพ 1 เลม • อปกรณในการตรวจพฒนาการตามวย 1 ชด • ของเลน/สอรปภาพของเลนตามวย 1 ชด • หนงสอนทาน 1 เลม • ถวยหดดม 1 ใบ • ผาผกคอกนเปอนสาหรบเดก 1 ผน • ผายาง 1 ผน

การวดและประเมนผล • การสงเกตพฤตกรรมการเขารวมกจกรรมจาก ความสนใจซกถาม และการตอบคาถาม • ตรวจสอบจากผลการตรวจพฒนาการในการมารบบรการครงตอไป • ตรวจสอบการลงบนทกพฒนาการ

37

ประเมนผลเรอง “การดแลเดกอาย 4 เดอน” ……………………………………………..

คาชแจง โปรดใสเครองหมายPหนาขอกจกรรมททานไดรบในวนน ใสเครองหมาย X ในกจกรรมทไมไดรบ

.............1. วนนทานไดทราบภาวะโภชนาการของลกวาอวน ผอม หรอสมสวน

.............2. วนนทานไดรบคาแนะนาในการจดกราฟการเจรญเตบโตในสมดชมพ

.............3. วนนทานไดทราบพฒนาการของลกวาปกต สงสยลาชา หรอประเมนไมได

.............4. วนนทานทราบชอวคซนทลกไดรบหรอไม

.............5. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการใหเรมอาหารเสรมทอาย 6 เดอนควบคกบนมแม

.............6. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการสงเสรมพฒนาการลก ในเรองการเลานทาน การสงเสรม พฒนาการเดกวย 5-6 เดอนตามสมดบนทกสขภาพสชมพ .............7. วนนทานไดคาแนะนาในการปองกนอบตเหต เชน การตกเตยง ทนอนอดจมก ทนงสาหรบเดก ในรถ ปดมอโดนของรอน คาชแจง โปรดใสเครองหมาย P ในชอง * ในกจกรรมททานเคยปฏบตกบลก 1. การบนทกพฒนาการเดกในสมดชมพ ¨ บนทก ¨ ไมไดบนทก 2. การดแลหลงไดรบวคซน ( เลอกไดมากกวา 1 ขอตามทเคยปฏบต) ¨ กนยาลดไข ¨ เชดตว ¨ 24 ชวโมงแรกประคบบรเวณทฉดยาดวยนาเยน ¨ หลงจาก 24 ชวโมงประคบบรเวณทฉดยาดวยนาอน 3. การสงเสรมพฒนาการในวย 2-4 เดอนทผานมา ( เลอกไดมากกวา 1 ขอ)

¨ ทกทาย เรยกชอลกเมอพบกน ¨ พดคย สมผส เลนและหวเราะกบลก ¨ พดคยโตตอบ และหยดฟงรอใหลกสงเสยง

¨ เขยากรงกรง หรอใชของเลนสสดใสใหลกมองตาม ¨ จบนอนควาเวลาตน ¨ นวดสมผสใหลก ¨ อนๆ ระบ.........................................................................................................................

38

แบบประเมนผลเรอง “การดแลเดกอาย 6 เดอน” ……………………………………………..

คาชแจง โปรดใสเครองหมาย Pหนาขอกจกรรมททานไดรบในวนน ใสเครองหมาย X ในกจกรรมทไมไดรบ .............1. วนนทานไดทราบภาวะโภชนาการของลกวาอวน ผอม หรอสมสวน .............2. วนนทานไดรบคาแนะนาในการจดกราฟการเจรญเตบโตในสมดชมพ .............3. วนนทานไดทราบพฒนาการของลกวาปกต สงสยลาชา หรอประเมนไมได .............4. วนนทานทราบชอวคซนทลกไดรบหรอไม .............5. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการใหเรมอาหารเสรมทอาย 6 เดอนเรม 1 มอตามแบบในสมดบนทก สขภาพสชมพ .............6. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการสงเสรมพฒนาการลก ในเรองการเลานทาน การใชถวยหดดม การงดใชรถหดเดน และการสงเสรมพฒนาการเดกวย 7-8 เดอนตามสมดบนทกสขภาพสชมพ .............7. วนนทานไดคาแนะนาในการปองกนอบตเหต เชน ตกจากทสง จมนา ของเขาปาก แหยปลก .............8. ทานเคยไดรบคาแนะนาเรองการทาความสะอาดชองปาก คาชแจง โปรดใสเครองหมาย P ในชอง * ในกจกรรมททานเคยปฏบตกบลก 1. การบนทกพฒนาการเดกในสมดชมพ ¨ บนทก ¨ ไมไดบนทก 2. ทานเรมปอนอาหารเสรม นาผลไม นมผสมใหลกเมอลกอายเทาไร ¨ อายนอยกวา 6 เดอน ¨ อาย 6 เดอนขนไป 3. การดแลหลงไดรบวคซน ( เลอกไดมากกวา 1 ขอตามทเคยปฏบต) ¨ กนยาลดไข ¨ เชดตว ¨ 24 ชวโมงแรกประคบบรเวณทฉดยาดวยนาเยน ¨ หลงจาก 24 ชวโมงประคบบรเวณทฉดยาดวยนาอน 4. การสงเสรมพฒนาการในวย 4 – 6 เดอนทผานมา ( เลอกไดมากกวา 1 ขอ)

¨ ยมแยม ขณะพดคยโตตอบกบลก เรยกชอลกในทศทางตางๆกน ¨ พดคยกบลกถงกจกรรมทกาลงทากบลก เชน อาบนากนนะ กนนมนะลก ¨ หาของเลนทมเสยง สสดใสใหลกควาจบ ¨ การเลานทาน ¨ หดใหลกพลกควา พลกหงาย และกระตนใหคบ ¨ อนๆ ระบ...........................................................................................................................

39

แบบประเมนผลเรอง “การดแลเดกอาย 9 เดอน” ……………………………………………..

คาชแจง โปรดใสเครองหมาย Pหนาขอกจกรรมททานไดรบในวนน ใสเครองหมาย X ในกจกรรมทไมไดรบ .............1. วนนทานไดทราบภาวะโภชนาการของลกวาอวน ผอม หรอสมสวน .............2. วนนทานไดรบคาแนะนาในการจดกราฟการเจรญเตบโตในสมดชมพ .............3. วนนทานไดทราบพฒนาการของลกวาปกต สงสยลาชา หรอประเมนไมได .............4. วนนทานทราบชอวคซนทลกจะมารบ .............5. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการใหเรมอาหารเสรมทอาย 9 เดอนเรม 2 มอ เนอหยาบใกลเคยง กบผใหญ .............6. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการสงเสรมพฒนาการลก ในเรองการเลานทาน การงดดทว การงดใชรถหดเดนและการสงเสรมพฒนาการเดกวย 10-12 เดอนตามสมดบนทกสขภาพสชมพ .............7. วนนทานไดคาแนะนาในการปองกนอบตเหต เชน ตกจากทสง จมนา ของเขาปาก แหยปลก .............8. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองหดดมนาหรอนมจากถวย หรอดดจากหลอด .............9. ทานเคยไดรบคาแนะนาเรองการแปรงฟน โดยใหเดกหยบแปรงเลน ผใหญแปรงซา ไมใสยาสฟน คาชแจง โปรดใสเครองหมาย P ในชอง * ในกจกรรมททานเคยปฏบตกบลก 1. การบนทกพฒนาการเดกในสมดชมพ ¨ บนทก ¨ ไมไดบนทก 2. ลกกนอาหารวนละกมอ ¨ วนละ 1 มอ ¨ วนละ 2 มอ ¨ วนละมากกวา 2 มอ 3. การดแลหลงไดรบวคซน ( เลอกไดมากกวา 1 ขอตามทเคยปฏบต) ¨ กนยาลดไข ¨ เชดตว ¨ 24 ชวโมงแรกประคบบรเวณทฉดยาดวยนาเยน ¨ หลงจาก 24 ชวโมงประคบบรเวณทฉดยาดวยนาอน 4. การสงเสรมพฒนาการในวย 6-9 เดอนทผานมา ( เลอกไดมากกวา 1 ขอ)

¨ อมลกขณะพบปะกบผอน และใหเวลาลกทาความคนเคย ¨ พดถงสงทกาลงทาอยกบลก เชน หมาๆ ¨ อานนทานใหลกฟง และชภาพประกอบ ¨ อมลกในทานง ปลอยใหนงเลนโดยดแลอยใกลๆ ¨ ทงของเลนใหลกมองตาม ¨ อนๆ ระบ...........................................................................................................................

5. วธการทาความสะอาดชองปาก ¨ ไมไดทา ¨ แปรงฟนใหลก ¨ อนๆ ระบ...........................................

40

แบบประเมนผลเรอง “การดแลเดกอาย 1 ป” ……………………………………………..

คาชแจง โปรดใสเครองหมาย Pหนาขอกจกรรมททานไดรบในวนน ใสเครองหมาย X ในกจกรรมทไมไดรบ .............1. วนนทานไดทราบภาวะโภชนาการของลกวาอวน ผอม หรอสมสวน .............2. วนนทานไดรบคาแนะนาในการจดกราฟการเจรญเตบโตในสมดชมพ .............3. วนนทานไดทราบพฒนาการของลกวาปกต สงสยลาชา หรอประเมนไมได .............4. วนนทานทราบชอวคซนทลกจะมารบ .............5. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการกนอาหารทอาย 1 ปกนได 3 มอ เนอหยาบใกลเคยงกบผใหญ วยนจะกนนอยลง ฝกใหหดกนอาหารเอง ไมเดนปอน .............6. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการสงเสรมพฒนาการลก ในเรองการฝกตกอาหารกนเอง การงดดทว ใหทาตามคาสงงายๆ และการสงเสรมพฒนาการเดกวย 1 ป –1 ป 6 เดอนตามสมดบนทกสขภาพสชมพ .............7. วนนทานไดคาแนะนาในการปองกนอบตเหต เชน ตกจากทสง แหยปลก หกลม อนตรายจากสตว .............8. วนนทานไดรบคาแนะนาเรองการแปรงฟน โดยใหเดกหยบแปรงเลน ผใหญแปรงซา ไมใสยาสฟน .............9. เมอฟนขนแลวลกทานเคยไดรบการตรวจฟนและไดรบคาแนะนาในการดแลสขภาพในชองปาก คาชแจง โปรดใสเครองหมาย P ในชอง * ในกจกรรมททานเคยปฏบตกบลก 1. การบนทกพฒนาการเดกในสมดชมพ ¨ บนทก ¨ ไมไดบนทก 2. ลกกนอาหารวนละกมอ ¨ นอยกวา 3 มอ ¨ วนละ 3 มอ ¨ มากกวา 3 มอ 3. การดแลหลงไดรบวคซน ( เลอกไดมากกวา 1 ขอตามทเคยปฏบต) ¨ กนยาลดไข ¨ เชดตว ¨ 24 ชวโมงแรกประคบบรเวณทฉดยาดวยนาเยน ¨ หลงจาก 24 ชวโมงประคบบรเวณทฉดยาดวยนาอน 4. การสงเสรมพฒนาการในวย 9 เดอน-1 ป ทผานมา ( เลอกไดมากกวา 1 ขอ) ¨ หดไหว ¨ บอกสงทลกไมควรทา ทกครง ¨ รองเพลง ทาทาเตนเลนกบลก ¨ จงลกขนลงบนได ¨ ใหลกหยบ ตกอาหารกนเอง ¨ ฝกใหลกหวผม ¨ ฝกใหลกหยบของให ¨ ชใหรจกสวนตางๆของรางกาย ¨ ฝกการเกบของเลนเขาท ¨ ดมนา หรอนมจากถวย ¨ อนๆ ระบ...........................................................................................................................

พลก มตอดานหลงÜ

41

5. วธการทาความสะอาดชองปาก ¨ แปรงฟนใหลก ¨ ปลอยใหแปรงฟนเอง แลวผใหญแปรงซาให ¨ อนๆ ระบ................................................................................................ 6. ตรวจฟนและทาความสะอาดในชองปากใหเดกเปนประจา ¨ ไมไดทาเลย ¨ ทาเปนบางครง ¨ ทาทกวน 7. ผลการตรวจฟน ¨ ไมไดตรวจ ¨ ตรวจแลวผ ¨ ตรวจแลวไมผ 8. ปจจบนการเลกนมขวด ¨ กนนมแมจากเตา ¨ ยงไมเลกขวด ¨ เลกนมขวดแลว

42

แบบประเมนผลเรอง “การดแลเดกอาย 2 ป” ……………………………………………..

คาชแจง โปรดใสเครองหมาย Pหนาขอกจกรรมททานไดรบในวนน ใสเครองหมาย X ในกจกรรมทไมไดรบ .............1. ทานไดทราบภาวะโภชนาการของลกวาอวน ผอม หรอสมสวน .............2. ทานไดรบคาแนะนาในการจดกราฟการเจรญเตบโตในสมดชมพ .............3. ทานไดทราบพฒนาการของลกวาปกต สงสยลาชา หรอประเมนไมได .............4. ทานทราบชอวคซนทลกจะมารบ .............5. ทานไดรบคาแนะนาเรองการปอนอาหารกนเอง .............6. ทานไดรบคาแนะนาเรองการสงเสรมพฒนาการลก ฝกขดเขยน การปนดนนามน และการสงเสรม

พฒนาการเดกวย 2-3 ปตามสมดบนทกสขภาพสชมพ .............8. ทานไดคาแนะนาในการปองกนอบตเหต เชน มอแหยปลกไฟ โดนสตวกด ของมคมปาด ถกของรอน ลวก กนสารพษ .............9. ลกทานเคยไดรบการตรวจฟนและไดรบคาแนะนาการดแลสขภาพในชองปาก คาชแจง โปรดใสเครองหมาย P ในชอง * ในกจกรรมททานเคยปฏบตกบลก 1. การบนทกพฒนาการเดกในสมดชมพ ¨ บนทก ¨ ไมไดบนทก 2. ลกกนอาหารวนละกมอ ¨ นอยกวา 3 มอ ¨ วนละ 3 มอ ¨ มากกวา 3 มอ 3. การสงเสรมพฒนาการในวย 1– 2 ป ทผานมา ( เลอกไดมากกวา 1 ขอ) ¨ ใหโอกาสลกตดสนใจทาสงตางๆดวยตนเองทดวาปลอดภย ¨ สอนใหรจกทกทาย ขอบคณ ขอโทษ ¨ พดบอกอารมณของลก เชน ตอนนกาลงโกรธ ดใจ ¨ ใหลกทางานบานงายๆ ตามพอแม ¨ ใหเลนกบเพอน ¨ เลานทาน ชชวนใหลกเปดหนงสอ ¨ ฝกบอกขบถาย ¨ ตอบคาถามลก ¨ อนๆ ระบ........................................................................................................................... 4. วธการทาความสะอาดชองปาก ¨ แปรงฟนใหลก ¨ ปลอยใหแปรงฟนเอง แลวผใหญแปรงซาให ¨ อนๆ ระบ................................................................................................

พลก มตอดานหลงÜ

43

5. ตรวจฟนและทาความสะอาดในชองปากใหเดกเปนประจา ¨ ไมไดทาเลย ¨ ทาเปนบางครง ¨ ทาทกวน 6. ผลการตรวจฟน ¨ ไมไดตรวจ ¨ ตรวจแลวผ ¨ ตรวจแลวไมผ 7. ปจจบนการเลกนมขวด ¨ กนนมแมจากเตา ¨ ยงไมเลกขวด ¨ เลกนมขวดแลว

44

แบบประเมนความฉลาดทางอารมณ(อคว)สาหรบเดกอาย 3-5 ป

ลขสทธจากกรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข ขอความตอไปนเปนการอธบายถงอารมณ ความรสก และพฤตกรรมของเดกในชวงเดอนทผานมา

โปรดใสเครองหมาย P ลงในชองทคดวาตรงกบตวเดกมากทสด

องคประกอบความฉลาดทางอารมณ ใช ไมใช

ด 1. บอกความรสกของตนเองไดเมอถกถาม เชน รสกดใจ เสยใจ โกรธ ไมชอบ ไมพอใจ 2. เตมใจแบงปนสงของใหคนอนๆ เชน ขนม ของเลน 3. บอกขอโทษหรอเขามาประจบเมอทาผด

เกง 4. มกอยากรอยากเหนกบของเลนหรอสงแปลกใหม

5. ยอมรบคาอธบายเมอไมไดสงทตองการ

6. กลาพด กลาคย ทกทายตอบกลบผอน

สข 7. ชวยเหลอตนเองมากขนเมอไดรบคาชม

8. รจกเผอแผความรกใหผอน เชน กอด ปลอบนองหรอเดกทเลกกวา

9. แสดงอารมณสนกรวมไปกบสงทเหน เชน รองเพลง กระโดดโลดเตน หวเราะเฮฮา

ถาตอบวา “ใช” ตงแต 2 ขอขนไป ในแตละองคประกอบหลก (ด เกง สข) ควรสงเสรมและรกษาความฉลาด ทางอารมณใหคงไว ถาตอบวา “ใช” นอยกวา 2 ขอขนไป ในแตละองคประกอบหลก (ด เกง สข) ควรไดรบการประเมนความฉลาด ทางอารมณฉบบสมบรณ เพมเตมเพอวางแผนการพฒนาความฉลาดทาง

อารมณในแตละดานใหเหมาะสมกบวย

หมายเหต ไมควรนาผลคดกรองไปเปรยบเทยบกบเดกอน กลาวตาหนหรอใชเปนขอตดสน ในการคดเลอกเดกในโอกาสตางๆ

45

แบบคดกรองโรคออทสตก สาหรบเดกอาย 1-4 ป

โปรดใสเครองหมาย P ลงในชอง * หลงขอความแตละขอ โดยเลอกคาตอบทใกลเคยงกบพฤตกรรมของเดกมากทสด

พฤตกรรม ใช/ทาบอย ไมใช/ไมคอยทา

1. ยมเวลาเหนหนาคณ หรอยมตอบเวลาเหนคณยมให *0 *1

2. ชหรอแสดงทาทางบอกความตองการ *0 *1 3. อวดของเลน หรอสงทชอบใหคณด *0 *1 4. ชอบเลนคนเดยว หรออยคนเดยวตามลาพง *1 *0 5. หนหนามามองเมอคณเรยกชอ *0 *1 6. เวลาชใหดสงตางๆ เดกสนใจมองตาม *0 *1 7. มองหนา สบตาเวลาทคณพดคยหรอเลนดวย *0 *1 8. ทาทาทาง (เชน สะบดมอ เขยงเทา หมนตว ฯลฯ) ซาๆ *1 *0 9. เลนสมมต เชน ทาทาปอนขาวตกตา เลนขายของ ทาทาโทรศพท *0 *1 10. พดชา หมายถง มขอใดขอหนงตอไปน ก. ไมพดคาเดยวทมความหมาย เชน แม หมา เมออาย 18 เดอน ข. ไมพดเปนกลมคาทมอยางนอย 2 คาตอกน เชน กนขาว ไปเทยว เมออาย 2 ป

*1 *0

รวมคะแนน = ............................................คะแนน

46

ใบความรเรอง...การดแลสขภาพหญงตงครรภ ระยะตงครรภ จะใชเวลาประมาณ 40 สปดาห หรอบางคนกใชเวลานอยกวานนแตสงสาคญทสดคอการททารกของคณยงอยในครรภ ทาใหเกดอาการหลายอยางทอาจจะเกดขน มดงตอไปน 1. อาการแพทองอาเจยน

อาการแพทอง อาจมสาเหตมาจากการเปลยนแปลงของฮอรโมน อารมณ ความกงวล ความเครยด วธการแกปญหาอาการแพทอง • กนทละนอยๆ แตกนบอยๆ • หลกเลยงอาหารมนและเผด • เตรยมของวางไวขางเตยง กนกอนลกจากทนอนตอนเชา • จบนาอนบอยๆ หรอใชเปนนาขง • กนอาหารออน ยอยงาย • ใชสมาธดวยการ ฝกหายใจชาๆ กอนรบประทานอาหารทกมอ โดยวางมอขางหนงไวททอง และอก

ขางวางไวททรวงอก เพงจตไปททองพรอมกบหายใจเขาลกๆและผอนลมหายใจออกชาๆ ทาเชนนประมาณ 5 นาท

• ใชการกดจด โดยการกดจดบรเวณแขนดานใน เหนอรอยพบขอมอประมาณ 2 นว ทาวนละ 4 ครงๆละ 10 นาท

แตถามการแพทองมากผดปกต คอ รบประทานอาหารไมได อาเจยนมากรนแรง นาหนกขนนอยหรอไมขนเลย อายครรภครบ 3 เดอนแลวอาการยงไมดขน ใหแจงแพทยทราบ เพอพจารณาการรกษา

2. มเลอดออกจากชองคลอด ในชวงตงครรภ ถามอาการเลอดออกมาจากชองคลอด ไมวาจะมากหรอนอย ถอเปนสญญาณบงบอก ถงความผดปกต ตองปรกษาแพทยทนท หากมเลอดออกในระยะแรกของการตงครรภ อาจเกดการแทงบตรได แตหากมเลอดไหลในระยะใกลคลอด สนนษฐานวาอาจคลอดกอนกาหนดหรอเนองจากมดลกบบตวอยางรนแรงหรอรกเกาะตาใหใสผาอนามยไวเพอลดความเปยกชนบรเวณชองคลอด เปนการลดโอกาสตดเชอไปสลกในครรภ แลวรบมาพบแพทย ทนท

3. นาครารว (แตก) หรอมนาเดนทางออกจากชองคลอด นาเดนทาง กคอนาในถงหมทารกในครรภทรวออกมาทางชองคลอด จะมลกษณะใสๆ ไหลออกมาจากชองคลอด อาจสงสยวาถงนาแตกหรอรว ใหใสผาอนามยไว แลวรบมาโรงพยาบาล เนองจากถาปลอยไวนานอาจทาใหทารกมการตดเชอหรอเกดภาวะนาครานอยหรอแหงจนกออนตรายกบทารกในครรภได 4. ลกดนนอยลง การดนของทารกในครรภ เปนสงชบงสาคญวาทารกในครรภมสขภาพเปนเชนไร การดนทผดปกตสามารถบอกสภาวะผดปกตหรอปญหาทเกดขนกบทารกในครรภได ตลอดจนเปนสญญาณเตอนภยใหบคลากรทางการแพทยทดแลสามารถประเมนและใหการชวยเหลอไดทน ดงนนหญงตงครรภทกคนควรไดรบการสอนและการแนะนาใหรจกสงเกต และบนทกการดนของทารกในแตละวน โดยเรมบนทกเมออายครรภ 28 สปดาห

47

การดนของทารกในครรภ หมายถง การเคลอนไหวของทารกในทกลกษณะ ไดแก การยดแขนขาและลาตว การโกงตว การ

ถบกระทง เปนตน โดยหญงตงครรภรสกวามสวนของทารกมากระแทกทหนาทองทกครง ลกษณะการดนของทารกในครรภทนบเปนการดน 1 ครง

วธการนบลกดน • เลอกเวลาททานวางและสะดวกทสด เชน หลงอาหารมอเยน หรอขณะพกผอนกลางคน • ใหนอนตะแคงขณะนบลกดน • เรมจบเวลาเมอเรมนบ ลกดนจนครบ 10 ครง ลงบนทกเวลาในตาราง โดยลงเวลาเรมตน

นบ และเวลาทนบครบ 10 ครง • ปฏบตทกวนจนมารบบรการฝากครรภในครงตอไป • ถาใชเวลามากกวา 4 ชวโมงในการนบลกดนครบ 10 ครง มกพบรวมกบภาวะขาด

ออกซเจนเรอรง และอยในภาวะอนตราย ตองรบมาโรงพยาบาลโดยดวน

ลกษณะ ความรสก ระยะเวลาทดน 1. หมน หรอพลกตว ทารกเคลอนไหวทงตว มแรงเบารสกไดทวทอง 3-30 วนาท 2. การเตะหรอถบ ทารกเคลอนไหวเฉพาะบางสวนของรางกาย เชน แขน

ขา รสกเปนบางสวนของหนาทอง มการเคลอนไหวเรว นอยกวา 1 วนาท

ลกษณะทไมนบเปนลกดน ไดแก อาการสะดงหรอกระตก และอาการสะอก

ลกษณะ ความรสก ระยะเวลาทดน 1. สะดงหรอกระตก ทารกเรมเคลอนไหวจากแขนขา และไมขยบทงตว มกจะ

เกดขนครงเดยวและเวนชวงพก

1 วนาท

2. สะอก รสกเหมอนกระตก หรอเตนเปนจงหวะในทอง แตไมมแรงกระแทกจากลาตวของทารก

นอยกวา 1 วนาท

5. เกนกาหนดคลอดแลวแตยงไมเจบครรภ เมออายครรภตงแต 40 สปดาหขนไป รกจะเรมเสอมสภาพทาใหทารกในครรภไดรบอาหารและออกซเจนนอยลง อาจทาใหเกดปญหาขาดออกซเจนจนกระทงเสยชวตได ควรมาโรงพยาบาลเพอใหแพทยตรวจสอบดสภาพของรก

6. ปวดศรษะ ตาพราลาย ถามอาการปวดศรษะ ตาพราลายรวมกบขาบวมกดบมมาก ตรวจพบโปรตนในปสสาวะ และความดนโลหตสงกวา 140/ 90 มลลเมตรปรอท จะเปนอาการแสดงของครรภเปนพษซงจะสงผลทาใหทารกในครรภมนาหนกนอย มารดาเองกอาจชกในขณะตงครรภได ใหรบมาโรงพยาบาลเพอพบแพทย

48

พฒนาการ...ทารกในครรภ 10 วนภายหลงการปฏสนธไขทไดรบการผสมแลวเดนทางไปฝงตวในผนงเยอบมดลก อาจทาใหมเลอดออกทางชองคลอดไดเลกนอย ทเรยกวา เลอดลางหนา ความเฉลยวฉลาดหรอความสามารถทางสตปญญาของลกจะขนอยกบพนธกรรม สภาพแวดลอมและประสบการณทพอแมเตรยมใหลกไดตงแตอยในครรภและในชวง 3 ปแรกของชวต สมองของเดกอาย 3 ปมขนาดประมาณ 80%ของผใหญ สมองจะแตกกงกานสาขาของเสนใยสมอง และจดเชอมตอจะทาหนาทรบ-สงสญญาณตางๆของเซลลสมองหากคนเรามเสนใยสมองและจดเชอมตอมากเทาไรกยงมความเฉลยวฉลาดมากขน ชวยใหสมองสามารถสอสารและประมวลความคดมเหตมผลทสลบซบซอน หลงจากการปฏสนธ 3 สปดาหในครรภ เซลลสมองเจรญเตบโตอยางรวดเรว จากนน 10-18 สปดาหในครรภ จานวนเซลลประสาทจะเรมคงทแตจะมการพฒนาอยางตอเนอง ในระยะ 20 สปดาหในครรภ สมองมชวงเวลาการเจรญเตบโตอยางรวดเรว และดาเนนตอไปจนเดกอาย 2 ป สมองจะมขนาดใหญ เสนใยสมองจะ เเตกกงกานสาขามากขนในขณะทบางเซลลจะสญหายไปและมกระบวนการสรางสารเคลอบ ตามเซลลตางๆของสมองเพอควบคมระบบประสาทและกลามเนออยางตอเนองจนเดกอาย 4 ป

สปดาหท 6 ชวตนอย ๆ มขนาด 6 มลลเมตร หวโต มตงยนออกมาจากใกลหวคหนง ซงตอมาจะเจรญเปนแขน มอกสองตงอยใกลกบสวนหางสวนนจะเจรญเปนขาและสวนหางเลก ๆ จะกลายเปนกระดกกนกบ ระยะนเรมมการสรางอวยวะตาง ๆ จงไมควรรบประทานยาใด ๆ โดยไมขอคาแนะนาจากแพทย สายสะดอซงคอนขางใหญเมอเทยบกบลาตวจะทาหนาทรบและถายเทของเสย หวใจม 4 หอง

สปดาหท 8 ความยาวขนาด 2.5 เซนตเมตร ลกษณะคลายคนมากขน หวโต ใบหเปนตมเลก ๆ อาปาก หบปากได เรมมหนอฟน

สปดาหท 20 ตวยาวประมาณ 25 เซนตเมตร นาหนก 3 ขด (300กรม) มเสนผมขน แตเปลอกตายงปดอย

สปดาหท 12 มแขน ขาครบ ตวยาวขนาด 9 เซนตเมตร หวโต มเลบมอและอวยวะเพศแตยงเหนไมชดเจนถาดจากอลตราซาวด เรมดดปากเปน มหนอฟนขนครบ สปดาหท 16 ทารกเรมดน ตวยาวประมาณ 16 เซนตเมตร นาหนก 1 ขด (100กรม) เรมมองเหนเพศไดชด

สปดาหท 24 ตวยาวประมาณ 30 เซนตเมตร นาหนก 6 ขด (600กรม) ปอดเรมทางาน เปลอกตาเรมเปดลมตา ดดนว แยกเสยงได ตนนอนเปนเวลา

สปดาหท 28 ตวยาวประมาณ 35 เซนตเมตร นาหนก 1 กโลกรม ลมตาไดบาง มองเหนไดบางครง

สปดาหท 36 ระยะนจะรสกอดอดมากเพราะเปนชวงททารกเจรญเตบโตเรวทสดตวยาวประมาณ 45 เซนตเมตร นาหนกประมาณ 2,300-2,500 กรม ตอมาอก 1 สปดาหเรมฝกหายใจ ดดและกลน สปดาหท 40 เปนระยะกาหนดคลอดทารกจะสมบรณเตบโตเตมท โดยเฉลยนาหนกจะอยในชวงประมาณ 2,500 – 3,000 กรมผวหนงจะเรยบ ไขทหอหมตวเดกจะนอยลง

49

การสงเสรมพฒนาการทารกในครรภ 1. มอารมณทมความสขแจมใส โดยทากจกรรมททาใหมความสข เชน ฟงเพลง ไปเทยว ปลกตนไม อานหนงสอทชอบ หรอดภาพเดกสวย ๆ งาม ๆ เพอผอนคลายความเครยด ความวตกกงวลใหมากทสด เพราะขณะทแมมความเครยด ทารกในครรภนนสามารถรบรได และอาจสงผลใหเกดอาการแทง การคลอดกอนกาหนด การคลอดทารกนาหนกนอย และเมอคลอดแลวจะเปนเดกทเลยงยาก จากการมอารมณหงดหงดมากกวาปกต 2. พกผอนใหเพยงพอ การพกผอนทเพยงพอจะทาใหมอารมณแจมใส ในระยะ 3 เดอนสดทายใกลคลอดอาจจะ นอนไมคอยหลบเนองจากทารกตวโตขน จนทาใหอดอด ใหนอนในทาตะแคงคลายกอดหมอนขาง คอ ขาขางหนงงอเขา และอกขางหนงเหยยดออก ชวงกลางวนควรหาเวลาพก

3. การออกกาลงกาย การออกกาลงกายจะชวยเพมความมนใจ ผอนคลายความเครยด เลอดในรางกายไหลเวยน ดขน การออกกาลงกายจะมผลตอการหลงสาร 2 ชนดทมผลกบทารกโดยตรง คอ ฮอรโมน adrenaline จะผานรกไปยงทารกในครรภ ทาใหทารกตนตวและกระปรกระเปรา สาร endorphin หรอ สารแหงความสข สารนจะหลงออกมาในขณะออกกาลง สารนจะสงผานรกไปยงทารก ทาใหมความสขตงแตอยในครรภ การออกกาลงกายควรทาเปนประจาทกวนครงละเลกๆ นอยๆ แตหลายๆ ครงจะดกวาหกโหมเพยงครงเดยว เชน วายนา โยคะ เดนเลน ควรหลกเลยงการออกกาลงกายประเภททตองใช กลามเนอหนาทอง เชน การวงจอกกง ซกอพ และควรเรมตงแต 12 สปดาหขนไป ถาไมมขอหาม ควรทาเปนประจาอยางนอย 3 วนตอสปดาหวนเวนวนครงละประมาณ 20 นาท

4. ลบหนาทอง การลบสมผสลกในครรภผานทางหนาทอง จะชวยใหเซลลสมองสวนรบความรสกมขนาดใหญขน มเสนใยประสาทมากขน เพมประสทธภาพและความไวในการรบร และสรางความผกพนระหวางมารดาและทารก ในครรภ การลบสมผสหนาทองทาไดโดยนงบนเกาอโยกทาใจใหสบาย วางมอบนหนาทอง วนมอเปนวงกลมรอบสะดอเบาๆ หรอลบไปตามทกสวนของตวทารก พรอมกบโยกเกาอ เบาๆ ชาๆ เปนจงหวะ ควรเรมตงแตอายครรภ 5 เดอนขนไปเพราะทารกเรมรบรการเคลอนไหวของมารดา และทาใหมารดารสกผอนคลาย เมออายครรภได 28 สปดาหควรสอบถามถงตาแหนงของทารกในครรภ และพยายามลบไลทารกในครรภจากศรษะลงไปทเทาเพอสอสารกบทารก เปนการกระตนระบบประสาทของทารก 5. เสรมระบบการไดยน ทารกในครรภเรมไดยนตงแตเดอนท 5–6 การไดยนเปนเครองมอในการเรยนร ทารกชอบฟงเสยงแมมากทสด เปนเสยงทคนเคย และตองการ เวลาพดคยควรใชเสยงทนมนวล มอารมณ ความรสกของความรก พดคาซาๆ เพอใหมความคนเคย หรอจะเปนเพลงเหกลอม ชวงเวลาทคยควรทาขณะททารกดน ซงแสดงวาตนแลว อาจจะบนทกเสยงของพอแมเรยกชอ รองเพลง อานหนงสอลงเทปแลวเปดใหฟง โดยนาลาโพงมาไว ทบรเวณหนาทองของมารดา

50

ถาจะเปนเสยงดนตร ควรเปนเพลงเยนๆเบาๆ อาจเปนเพลงบรรเลง หรอเพลงคลาสสก เพลงไทยเดมเปนประจาสมาเสมอใชเวลา 10–15 นาท โดยวางวทยเทปเพลงไวขางตว เปดฟงทงมารดาและทารกในครรภพรอมกน เปดในชวงเยนๆ ทารกจะแจมใส เคลอนไหวตนตว พรอมทจะรบฟงเพลง หรอหลงอาหาร 1 ชวโมง เพราะกลโคสกาลงเดนทางไปเลยงสมอง ดนตรของแตละทองถนตางกมอทธพลตอคนฟงทงนน แตหากตองการพฒนาดานการรบร จะตองใหเดกคนเคยกบดนตรตอเนองกนไมนอยกวา 2 ปและตองเรมกอนเดกอาย 7 ขวบ เพราะเปนชวงทสมองจะมการเชอมโยงและแตกแขนงในสวนทใชงานเพอการพฒนาได 6. สงเสรมสายตา การมองเหน การใชแสงไฟกระตนการมองลกใชแสงไฟจากกระบอกไฟฉายสองผานหนาทองมารดา ควรเรมเมออายครรภประมาณ 7 เดอนขนไป เพราะทารกในครรภเรมมองเหนไดบางแลว

51

ใบความรเรอง...การเตรยมตวกอนคลอดและการคลอด

การคลอดเปนปรากฏการณตามธรรมชาตทเกดขนเพอขบทารก เยอหมรก นาครา และรกออกมาจากโพรงมดลกสภายนอก หญงตงครรภจะตองปรบตวทงรางกายและจตใจในระหวางตงครรภและตลอดระยะการคลอด อาการแสดงลวงหนาของการคลอด

ในระยะใกลครบกาหนดคลอดคอ ประมาณ 2 – 3 สปดาหสดทายของการตงครรภ พบวาหญงตงครรภจะมอาการแสดงลวงหนาของการคลอด ดงตอไปน

1. ระดบหนาทองลดลง การทระดบยอดมดลกลดลงซงเปนผลมาจากการทศรษะของทารกในครรภเคลอนเขาสองเชงกราน ดงนนระดบหนาทองจงลดลง ทาใหหญงตงครรภหายใจสะดวกขน

2. ถายปสสาวะบอยขน ซงเกดจากการทศรษะของเดกในครรภเคลอนลงตา ทาใหมการกดบนกระเพาะปสสาวะและเหลอเนอทจในกระเพาะปสสาวะลดลง ดงนนจงเกดมการถายปสสาวะบอยขน

3. อาการปวดหลงเพมขน ซงเปนผลจากการหยอนตวของขอตอองเชงกราน ประกอบกบการเพมขนของนาหนกมดลกและเดก ทาใหนาหนกถวงมาขางหนามากขนจงเกดการเกรงของกลามเนอบรเวณหลง ดงนนจงเกดอาการปวดหลงได

4. อาการเจบครรภเตอน เปนอาการเจบครรภทเกดจากการหดรดตวของมดลกทไมสมาเสมอและลกษณะความแรงของการหดรดตวของมดลกจะคงทไมเพมขน ลกษณะเจบอาการจะอยบรเวณทองนอยดานหนา ไมมอาการราวไปดานหลง การเจบครรภจะดขนหรอหายไปเมอเปลยนอรยาบถหรอเมอนอนพก

อาการแสดงวาเขาสระยะของการคลอด อาการแสดงวาเขาสระยะของการคลอดคออาการเจบครรภจรง ซงเกดจากการหดรดตวของมดลก

มลกษณะของการเจบครรภทสมาเสมอแลวคอยๆ เพมขน สามารถคลาไดทางหนาทอง เมอมดลกหดรดตวจะรสกวาหนาทองแขง และเมอมดลกคลายตวหนาทองจะมลกษณะนม การหดรดตวแลวจะคอยๆ เพมความแรงขนจนกระทงมดลกหดรดตวแรงทสด แลวมดลกกจะเรมคลายตว ความแรงของการรดตวของมดลกคอยๆ ลดลง แลวเขาสระยะพก ระยะเจบมากขน และถขน แมวาจะเปลยนอรยาบถหรอนอนพกอาการเหลานจะไมลดลงและไมหายไป อาการปวดนคลายคลงกบอาการปวดประจาเดอน แตจะปวดทบรเวณมดลกทงใบ เมอเจบครรภจรงแลว การคลอดจะดาเนนตอไปจนกระทงทารกคลอดในทสดโดยไมมอะไรหยดยงการคลอดได และอาจมอาการอนรวมดวย เชน

1. อาการปวดหลงและราวมาทหนาขาทงสองขางเพมขน ในขณะทมดลกมการหดรดตวแรงขนและนานขน ทาใหมการเคลอนของศรษะเดกลงมาในองเชงกรานมากขน ดงนนหญงตงครรภบางคนอาจมอาการปวดหลงและราวมาทหนาขาทงสองขาง

2. มมกปนเลอดออกทางชองคลอด ในระยะเจบครรภอาจพบวาจะมมกปนเลอดออกมาทางชองคลอดได

3. ถงนาคราแตก ในระยะเจบครรภอาจมการแตกของถงนาครา ทาใหมนาสขาวขนไมมส ไมมกลน ไหลออกทางชองคลอด เมอพบวามถงนาคราแตกแมวาจะไมมอาการเจบครรภเลย ตองรบไปโรงพยาบาล ทงนเพอปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบทารกในครรภ

อาการเจบปวดเนองจากมดลกหดรดตวถขน จะสงผลใหปากมดลกเปดมากขนเรอยๆ จนมากพอทศรษะเดกจะคลอดออกมาได ถาปากมดลกเปดขยายไมหมด หามเบงคลอดเพราะจะทาใหปากมดลกบวม จนทาใหการคลอดลาชาและอาจมการฉกขาดของปากมดลกทาใหตกเลอดได

52

ระยะของการคลอด แบงออกเปน 4 ระยะ ดงน 1. ระยะทหนง เปนระยะปากมดลกเปด ซงเรมตงแตปากมดลกเรมเปดถงปากมดลกเปดหมด

คอ ปากมดลกเปดประมาณ 10 เซนตเมตร ในหญงตงครรภทเพงคลอดเปนครงแรกจะใชเวลาประมาณ 12 – 16 ชวโมง หญงตงครรภทเคยผานการคลอดมาแลวจะใชเวลาประมาณ 6 – 12 ชวโมง

2. ระยะทสอง เปนระยะเบงคลอดซงเรมตงแตปากมดลกเปดหมดถงทารกคลอดมาภายนอก หญงตงครรภทคลอดครงแรกจะใชเวลาประมาณ 1 – 2 ชวโมง หญงตงครรภทเคยผานการคลอดมาแลวใชเวลาประมาณ 30 นาท ถง 1 ชวโมง

3. ระยะทสาม เปนระยะคลอดรก โดยเรมตงแตหลงจากทารกคลอดออกมาถงรกคลอดออกหมด ระยะนหญงตงครรภทคลอดเปนครงแรกและทเคยผานการคลอดมาแลว ใชเวลาประมาณ 15 – 30 นาท

4. ระยะทส เปนระยะ 2 ชวโมงแรกหลงคลอด ระยะนมดลกยงมการหดรดตว ซงสงผลใหไมเกดการเสยโลหตหลงคลอด ปกตสามารถคลามดลกไดทางหนาทอง ซงจะอยตากวาสะดอเลกนอย มลกษณะคอนขางกลมและแขง การลดความเจบปวดจากการคลอด ม 2 วธ คอ 1. การลดความเจบปวดโดยวธธรรมชาต จะชวยใหลดความเจบปวดในระยะคลอดไดหากผคลอดสามารถปฏบตไดทกครงทเจบครรภ โดย

1.1 การกาหนดลมหายใจ จะชวยใหรางกายเกดความสมดลของปรมาณออกซเจนและคารบอนไดออกไซด ลดภาวะแทรกซอนตางๆ ทอาจเกดขน

วธทา ขณะทมดลกเรมหดรดตวใหหายใจเขาลกๆ ทางจมกชาๆ พรอมกบนบในใจ 1 – 4 แลวผอนลมหายใจออกทางปากชาๆ พรอมนบในใจ 1 – 5 ทาเชนนตอไปเฉลย 6 – 9 ครง/นาท จนกระทงมดลกคลายตวจงหายใจปกต

1.2 การลบทอง ขณะลบหนาทองจะรสกถงการถกสมผสหนาทองและเพงความสนใจไปกบการลบแทนความสนใจการหดรดของมดลกและความเจบปวด

วธทา ใชอมมอทงสองขางวางบนหนาทองบรเวณหวเหนาโดยทามอใหมลกษณะเปนอมคลายพนมมอ แลวลบหรอนวดเบาๆ เรมจากบรเวณหวเหนาขนไปทางยอดมดลกพรอมกบหายใจเขา และจากยอดมดลกใหลบมอทงสองขางผานตรงลงมาท2. การใชยาบรรเทาปวด ซงม 2 วธ คอ

2.1 การใชยาฉดแกปวด ยาแกปวดสามารถบรรเทาความเจบปวดได แตไมหายปวดสมบรณ หลงฉดยาอาจทาใหงวงนอน เวยนศรษะ ดงนนจงควรหลบตา หายใจเขาออกลกๆ ทาจตใจใหสบายอาการปวดจะทเลาลง โดยจะฉดไดเมอปากมดลกเปด 3 – 4 เซนตเมตร เนองจากการใหยาเรวเกนไปอาจทาใหเกดความตองการยาเพมขน ในการคลอดทใชเวลานาน หรอในกรณทใหยาหลงปากมดลกเปดเกน 4 เซนตเมตร การคลอดอาจเกดขนภายใน 4 ชวโมง สงผลใหฤทธของยาทคงคางอยในรางกายของแม ซงอาจกดการหายใจ ทาใหเดกหายใจผดปกต ผวกายเขยวคลาได

2.2 การฉดยาชาทไขสนหลง หรอทเรยกกนวา “บลอกหลง” โดยจะฉดยาชาเขาไปทเยอหมไขสนหลงชนนอก และใสสายยางเลกๆ คางไวเพอเตมยาชา หลงจากฉดยาชาประมาณ 10 นาท จะมอาการชาตงแตขาถงใตราวนม อาการเจบปวดจะหายไป จะมฤทธแกปวดนาน 1 – 2 ชวโมง หลงจากบลอกหลงพยาบาลจะดแลวดความดนโลหต ชพจร และการหายใจอยางใกลชด เพอปองกนภาวะแทรกซอน เชน ความดนโลหตตา ศนยควบคมการหายใจถกกด

53

การเจาะถงนาคราและการเคลอนตาของสวนนา โดยสวนใหญถงนาคราจะแตกในระยะคลอด แตถาถงนาครายงไมแตกอาจตองเจาะเพอใหการ

คลอดกาวหนาเรวขน หลงจากเจาะถงนาคราผคลอดจะรสกวามนาซมออกทางชองคลอดตลอดเวลา สวนศรษะเดกจะเคลอนตาลงมาพรอมกบปากมดลกจะคอยๆ เปดขยาย คลายกบศรษะเดกดนออกจากคอเสอเวลาสวมเสอยด แรงทจะชวยดนใหทารกเคลอนตาลงมาและปากมดลกเปดขยายเพมขนนนคอแรงทเกดจากการหดรดตวของมดลก การเบงคลอดในระยะคลอด

เมอปากมดลกเปด 10 เซนตเมตร หรอทเรยกวาปากมดลกเปดหมดแลว มดลกจะมการหดรดตวถขน ระยะพกจะนอยลง ขณะทมดลกหดรดตวผคลอดจะรสกอยากเบง และมแรงเบงเพมขน พยาบาลจะสอนวธเบงทถกตอง ขณะทผคลอดเบงพยาบาลจะชวยเบงโดยออกเสยงนาใหผคลอดเบงตามการเบงแตละครงอยางถกวธศรษะเดกจะเคลอนตาลงมาเรอยๆ จนเรมเหนศรษะเดกบรเวณปากชองคลอด พยาบาลจะเตรยมตวเพอชวยทาคลอด ตอจากนนพยาบาลจะฟอกทาความสะอาดบรเวณอวยวะสบพนธภายนอกดวยนายาฆาเชอ แลวนาผาทนงฆาเชอคลมบรเวณทใชงาน หามจบผา หรอวางมอบนผาทกผน เพราะอาจทาใหเกดการตดเชอบรเวณฝเยบหรอโพรงมดลก เมอพยาบาลเตรยมชวยคลอดแลวตอไปเปนหนาทของผคลอดทจะตองเตรยมเบงคลอดใหถกวธ ดงน

1. รอเวลามดลกเรมหดรดตวหรอรสกปวดทอง ใหหญงตงครรภสดลมหายใจเขายาวๆ ลกๆ ใหเตมปอด

2. เมอมดลกหดรดตวเตมทใหยกศรษะ กมคางชดอก มอจบขางเตยง เรมเบงโดยเบงลงไปทกนเหมอนกบเบงถายอจจาระ เบงนานๆ เทาททาได หากรสกหมดลมเบงแตมดลกยงแขงตวอยใหสดลมหายใจเขาใหม รบเบงจนมดลกคลายตว โดยทวไปการเจบทอง 1 ครง ควรเบงใหได 3 ครง

3. ขณะเบงควรปดปากใหสนทไมใหมเสยงออกมา หากเบงแลวปลอยลมหายใจออกทางปากจะทาใหแรงเบงนอย ศรษะเดกจะไมเคลอนตาลงมา ตองเสยเวลาเบงนาน

4. เมอมดลกคลายตวควรหายใจเขา – ออกยาวๆ ผอนคลายใหสบายเพอเกบแรงไวเบงตอไป 5. หลงตดฝเยบผคลอดตองเบงจนศรษะเดกโผลพนชองคลอดแลว พยาบาลจะบอกใหผคลอด

หยดเบง ใหอาปากหายใจเขาออกลกๆ เพอใหพยาบาลหรอแพทยชวยทาคลอดตอไป การตดฝเยบ หมายถง การตดสวนลางของชองคลอดและฝเยบ โดยมจดประสงคเพอชวยให

ชองคลอด และฝเยบกวางพอทเดกจะคลอดออกมาไดโดยปลอดภย และชวยปองกนการฉกขาดของชองคลอด และการหยอนยานของชองทางคลอด เนองจากศรษะเดกมการกดทาใหชองคลอดยนออกมากผดปกต การตดฝเยบแลวเยบซอมแซมจะทาใหเยบงาย แผลหายเรวทาใหชองคลอดคงสภาพเดมเหมอนกอนคลอดมากทสด

การผาตดคลอด เปนวธการหนงทแพทยพจารณา หากใหคลอดทางชองคลอดอาจเปนอนตราย ตอมารดาและทารกได โดยมขอบงชในการผาตดคลอดทางหนาทอง ดงน

1. เคยทาผาตดคลอดทางหนาทองหรอเคยไดรบการผาตดทมดลกมากอน 2. เชงกรานมารดาและทารกไมไดสดสวนกน 3. รกเกาะตาหรอรกลอกตวกอนกาหนด 4. เดกอยในทาผดปกต 5. เสยงหวใจเดกเตนผดปกต

54

6. การคลอดไมกาวหนา 7. มภาวะแทรกซอนจากโรคตางๆ เชน ครรภเปนพษ โรคหวใจ 8. เปนเรมทอวยวะเพศในระยะตดตอ 9. เคยทาผาตดตกแตงทางชองคลอด 10. มเนองอกขดขวางการคลอด 11. มดลกผดปกต

การเตรยมของใชทจะตองนามาโรงพยาบาล มดงน 1. ของใชสาหรบเดกออน ของใชทจาเปน เชน เสอผาเดก ผาออม ผาเชดตว สาลเชดตว

และเชดกน แชมพสระผม หมวก ผายางรองกน เบาะทนอนทไมนมนมเกนไป หวเดก ผาหมและนายาซกผาเดกออน ของใชสาหรบเดกออนทงหมดตองซกทาความสะอาดกอนเนองจากของใชทไมสะอาดจากฝนละอองหรอคราบสารเคมตางๆ อาจทาใหเดกมอาการแพ เกดผดผน หรอตมหนองจนอาจเกดการตดเชอได ไมแนะนาใหใชแปงและสบในเดกออน เนองจากเดกอาจเกดอาการแพสารตางๆ ในแปงและสบได นอกจากนฝนแปงยงกระตนใหเกดภมแพในเดกอกดวย ไมตองเตรยมขวดนมมาโรงพยาบาลเนองจากโรงพยาบาลมนโยบายสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม

2. ของใชสาหรบคณแม ควรเตรยมของใชทจาเปนสาหรบคณแมและเอกสารตางๆ เพอประกอบการแจงเกดดงน

• สบ • ยาสฟน แปรงสฟน • ผาเชดตว • หว แปง • ผาอนามยแบบหวง • สมดบนทกสขภาพแมและเดก • บตรประจาตวประชาชน • สาเนาทะเบยนบานทจะแจงลกเขา

การเตรยมของใชดงกลาวขางตน ควรจดไวเปนชดๆ เพอใหสะดวกในการหยบใชหรอเมอตองมาโรงพยาบาลเรงดวน และไมควรสวมเครองประดบตางๆ มาโรงพยาบาล โดยเฉพาะการสวมแหวน ไมควรสวมในระยะตงครรภเนองจากในระยะตงครรภอาจมอาการบวม ทาใหไมสามารถถอดแหวนออกได ซงเมอจาเปนตองผาตดคลอดจะตองใชวธการตดแหวนออกเพอไมใหแหวนเปนสอนาไฟฟาในขณะผาตด

55

ใบความรเรอง...การออกกาลงกาย การตงครรภ เปนการแบกนาหนกทเพมขนของทงลกและตวเอง อวยวะหลายอยางจะใหญขน ทงเตานม สะโพก ฯลฯ ขอตอตาง ๆ จะยดหยน มากกวาธรรมดา ชพจรขณะพกกเตนเรวกวาปกต ทงน เพราะมการเผาผลาญ ในรางกายสงขน เหลานลวนทาใหสมรรถภาพทางกายของหญงตงครรภลดนอยลง และเสยงตอการบาดเจบของเนอเยอในชวงของการดาเนนชวตประจาวน การออกกาลงกายทถกตองในขณะตงครรภ เปนสงทมประโยชนอยางมากสาหรบหญงตงครรภ เพราะจะชวยปองกนและ ควบคมอาการแทรกซอนตาง ๆ ทอาจเกดขนในระหวางตงครรภ และหลงคลอดได

ประโยชนการออกกาลงกายในระยะตงครรภ 1. ชวยใหการทากจวตรประจาวน มความคลองตวขน 2. เพมความแขงแรงของระบบหวใจและหลอดเลอด 3. เพมความแขงแรงของกลามเนอองเชงกรานทาใหคลอดบตรงาย 4. เพมความแขงแรงของกลามเนอหนาทอง ชวยปองกนกลามเนอหนาทองแตกลาย และปรแยก 5. ปองกนเสนเลอดขอด และลดการเปนตะครวขณะตงครรภ 6. เพมความแขงแรงของขา ในการรบนาหนกทเพมมากขนในระหวางตงครรภและเพม

ความแขงแรงของแขน เพอใชในการอมและดแลลกหลงคลอด 7. ปองกนอาการปวดหลง และปองกนกลามเนอองเชงกรานหยอน 8. เพอชวยเตรยมรางกายขณะคลอด และใหรวธผอนคลายขณะเจบทองคลอด 9. ทาใหรางกายแขงแรงภายหลงคลอด

หญงตงครรภรายใด ทไมควรออกกาลงกาย 1. มนาเดนทางหรอมเลอดออกทางชองคลอด 2. ปากมดลกเปด 3. มภาวะรกเกาะตา 4. โรคครรภเปนพษ 5. หญงมครรภทเปนโรคหวใจ หรอโรคความดนโลหตสง 6. ครรภแฝด 7. เคยมประวตคลอดกอนกาหนด 8. มประวตแทงบอย

คาแนะนาในการออกกาลงกายขณะตงครรภ 1. ควรออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 3 ครง วนเวนวน 2. ควรอบอนรางกายกอนและผอนคลายภายหลงการออกกาลงกายครงละ 5 นาท 3. ควรดมนากอนออกกาลงกาย และดมนาเปนระยะๆ ประมาณ 1 แกว ทกๆ 20 นาท เพอ

ชดเชยการเสยเหงอจากการออกกาลงกาย 4. ควรออกกาลงกายครงละนอยๆ กอน แลวจงเพมขนอยางชาๆ 5. เรมออกกาลงกายเมอตงครรภได 2 เดอน แตสาหรบผทแทงงายตดตอกน ควรเรมทาเมอ

ตงครรภได 3 เดอน

56

6. ไมควรออกกาลงกายในอากาศทรอนชนหรอกาลงเปนไข และไมควรออกกาลงกายจนอณหภมรางกายสงเกน 38 องศาเซลเซยส ซงการออกกาลงกายตามปกตรางกายจะมอณหภมไมเกน 38 องศาเซลเซยส

7. ไมควรออกกาลงกายทใชการเคลอนไหวแบบกระตก หรอเคลอนไหวเรวมากและไมควรเหยยดแขนขามาก จนเกนไป เพราะจะทาใหเอนขอตอเกดการบาดเจบได

8. ไมควรออกกาลงกายหนกและเหนอยมากจนเกนไป ใหสงเกตวาขณะออกกาลงกาย ยงสามารถพดคยกบคนอนได ถารสกวาเรมหายใจไมทนใหผอนการออกกาลงกาย

9. หลงตงครรภได 4 เดอนขนไป ไมควรออกกาลงกายในทานอนหงายนานเกน 5 นาท 10. ไมควรออกกาลงกายในทาเบงหรอกลนลมหายใจ เพราะจะทาใหเลอดไหลกลบสหวใจ

นอยลงจนเกดอาการเปนลมได

อาการทผดปกตทตองหยดออกกาลงกาย การออกกาลงกายแตละครงไมควรเกน 30 นาท ทงนใหสงเกตตวเองเปนหลก ถาขณะออกกาลงกาย รสกวามอาการปวดทอง ปวดหวเหนา ปวดหลง หวใจเตนผดปกต หายใจขด หนามดเปนลม เดนลาบาก มเลอดออกชองคลอด ใหหยดออกกาลงกายแลวหายใจเขาออกลกๆ ถายงมอาการผดปกตหลงจากหยดพก 5-10 นาทใหมาพบแพทย จากหลายการศกษาพบวาการออกกาลงกายระหวางตงครรภทพอเหมาะ ไมมผลเสยตอการตงครรภ ไมไดทาใหคลอดกอนกาหนด นาเดนกอนเจบครรภ หวใจทารกเตนผดปกต ทารกนาหนกนอย จะเหนไดวาหญงตงครรภสามารถเลอกการออกกาลงกายทเหมาะสม และออกกาลงกายไดอยางสมาเสมอ เพอสขภาพกาย และสขภาพจตทดขน

ขนตอนของการออกกาลงกายขณะตงครรภ ขนตอนท 1. อบอนรางกายโดยการยดกลามเนอ (Warm UP) ขนตอนท 2. การบรหารรางกายเพอเพมความแขงแรงของแขนและสะโพก ขนตอนท 3. การบรหารรางกายเพอเพมความแขงแรงของกลามเนอ หนาทองและองเชงกราน ขนตอนท 4. ทาเทคนคการผอนคลาย (Cool Down)

ทาหมนไหล วธบรหาร นงสมาธ ใชปลายนวทง 2 ขางแตะไหลทง 2 ขางโดยศอกแนบลาตวหมนแขนไปดานหนา ไปดานขาง เพอกลบไปสทาเดม ทาซาไปมา 10 ครงหลงจากนนหมนไหลไปในทศทางตรงกนขาม ทาเหมอนเดม 10 ครง

ทายดดานขางลาตว วธบรหาร นงขดสมาธ มอขางหนงวางไวบนพน เหยยดแขนอกขางหนงขามศรษะไปทางซาย กลบสทาตวตรงและทาซาอก 10 ครง หลงจากนนใหเปลยนเหยยดแขนอกขางหนงขามศรษะไปทางขวากลบสทาตรงซาอก 10 ครง

57

ทาบรหารเทา วธบรหาร เรมตนนงตวตรง เหยยดขาทง 2 ขางไปขางหนาพรอมเหยยดปลายเทาใหตรงขนไปขางหนา แขนทง 2 ขางวางขางลาตว จากนนคอยๆงอเขา และยกเทาทง 2 ขางขน ทาซากน 10 ครง

ทาบดลาตว วธบรหาร นงสมาธ ยดตวตรง วางมอ 2 ขาง ไวทพนขางลาตว ตามองตรงไปขางหนาบดลาตวไปขางซาย พรอมกบวางแขนซายไวดานหลง เพอคอยพยงตวตอมาทาสลบขาง โดยบดลาตวไปดานขวาบาง ทาขางละ 10 ครง

ทาเหยยดสะโพก และตนขา วธบรหาร นงงอเขา งอขา พรอมกบเหยยดแขน วางมอ 2 ขางไวดานหลงคอยๆ ยกสะโพกใหพนพน เพอเหยยดสะโพก และตนขา แลววางสะโพกลงทาซากน 10 ครง

ทาเพอเพมความแขงแรงของกลามเนอ แขนและไหล วธบรหาร โดยยนหนหนาเขาหาฝาผนง เทาทง 2 ขางวางหางกนประมาณชวง กวางของไหล ใหปลายเทาชไปทางฝาผนง ใชฝามอดนฝาผนงทระดบไหลงอขอศอกและลาตวโนมเขาไปหาฝาผนง โดยเทาวางแนบพน เกรงคางไว พรอมกบหายใจออก นบ 1- 5 แลวคลายการเกรง ถอยหางออกจากกาแพง พรอมกบหายใจเขา ทาเชนนนซาๆ กน 10 ครง

ทาบรหารกลามเนอหนาทอง เพอลดการเกดหนาทองแตกลายและปรแยก วธบรหาร นอนหงายชนเขาทง 2 ขาง มออยในทาคลาย กอดอก สดหายใจเขาลกๆยกศรษะพนพน แขมวทอง พรอมกบหายใจออกใชมอดนกลามเนอหนาทอง 2 ขางไปหาแนวกลางของลาตว เกรงคางไว นบ 1 – 5แลวลดศรษะบนพนอยางชาๆพรอมกบหายใจเขา มอคลายการกดทหนาทอง พรอมกบคลายการแขมวทอง (คอคลายการเกรงของกลามเนอหนาทอง) ทาเชนนซาๆ กน 10 – 12 ครง

ทาบรหารกลามเนอหนาทอง และกลามเนอองเชงกรานพรอมกน วธบรหาร ทาทาเหมอนทาท 1 แตเพมการขมบกน และยกกนลอยเลกนอยโดยใหหลงชดกนกบพนขณะทแขมวทองพรอมกบหายใจออก เกรงคางไวนบ1 – 5 แลวคลาย พรอมกบหายใจเขา ทาเชนนซาๆกน 10 – 12 ครง

58

ทาบรหารกลามเนอหนาทอง และกลามเนอองเชงกรานพรอมกน วธบรหาร นอนหงายชนเขาทง 2 ขาง สดหายใจเขาลกๆ แขมวทอง ขมบกน และเหยยดขา 2 ขางออกไป จากลาตว พรอมกบหายใจออก นบ 1 – 5 แลวดงขา กลบเขาหาลาตว พรอมกบคลายการเกรงกลามเนอ และหายใจเขา ทาเชนน 10-12 ครง

ทาบรหารกลามเนอหนาทอง และกลามเนอองเชงกรานพรอมกน วธบรหาร อยในทาคลาน สดหายใจเขาลกๆ แขมวทอง ขมบกน โกงหลงบรเวณเอวขนพรอมกบหายใจออกนบ 1–5 แลวทาหลงตรงคลายการเกรงกลามเนอ และหายใจเขา ทาเชนนซาๆ กน 10 –12 ครง

เทคนคการผอนคลาย วธบรหาร นอนในทาสบาย เกรงและคลายกลามเนอเปนพกๆ โดยเรมจากขอเทาเลอนขนไปยงกลามเนอบรเวณขา ตนขา องเชงกราน สะโพก ลาตว แขน พรอมกบหายใจเขา ชา ๆ

การออกกาลงกายเพอเพมความแขงแรงของหวใจและปอด การออกกาลงกายขณะตงครรภมอยหลายวธ เรมตงแตการขมบกน วนละหลาย ๆ ครง เพอชวยใหกระบงลมมความยดหยนด ทาใหการคลอดงายขน หรอใชวธการเดนเรว ๆ นอกจากนหญงตงครรภควรไดออกกาลงกายเพอเพมความแขงแรงของหวใจและปอดรวมกน เชน การเดนเรว การวงเหยาะ การวายนา การขจกรยาน การเตนแอโรบกเปนตน โดยเฉพาะอยางยงการวายนาจะดตอหญงตงครรภทงในแงของการถายเทความรอนออกจากรางกาย และหลกเลยงการกระทบกระแทก อยางไรกตามการออกกาลงกายระหวางตงครรภชวยใหมสขภาพทแขงแรงขน รสกสบายตว อกทงยงชวยทาใหนาหนกทขนระหวางตงครรภอยในเกณฑทเหมาะสม นาหนกลดหลงคลอดไดเรว ไมหงดหงดงาย นอนหลบสนท และอาจมผลใหระยะเวลาเจบทองสนลง คลอดงายขน แตกควรออกกาลงกายอยางพอเหมาะกบสภาพรางกายเพอไมใหมผลแทรกซอนแตอยาลมวา กอนออกกาลงกายจะตองมการอบอนรางกายเสยกอน ดวยวธ การเดนชา ๆ 5 นาท และภายหลงเสรจสน ในการออกกาลงกายแลว อยาหยดทนทควรคอย ๆ ผอนรางกายใหเยนลง ดวยการเดนชา ๆ 5 นาท เชนเดยวกนเพอปองกน การเปนลมหนามด และลดอาการปวดตงทกลามเนอภายหลงการออกกาลงกาย

การออกกาลงกาย..ในหญงหลงคลอด มารดาหลงคลอดปกตประมาณ 6-8 ชวโมง ควรไดรบการกระตนใหรางกายมการเคลอนไหวเรวทสด หลงการไดรบการพกผอนจากการผานระยะคลอดมาแลว และไมมภาวะแทรกซอนใดๆ กเรมออกกาลงกายไดทนท ทงนเนองจากอวยวะสวนตางๆ ของรางกายทมการเปลยนแปลงตงแตระยะตงครรภจะไดกลบคนสสภาพเดมในระยะเวลาอนสน ประโยชนของการออกกาลงกายหลงคลอด

1. ชวยใหรางกายกลบคนสภาพปกตดวยความรวดเรว 2. เปนการกระตนการทางานของตอมนานม เปนการสงเสรมใหรางกายผลตนานมออกมา

เพยงพอ สาหรบใชเลยงทารก 3. ชวยบรรเทาความเมอยลาและทาใหสดชน แจมใส และเอนและขอตางๆแขงแรง 4. ชวยใหนอนหลบไดงายกวาปกต ทาใหรางกายไดพกผอนมากขน

59

5. ทาใหมสขภาพสมบรณแขงแรงทงดานรางกายและจตใจเปนการเตรยมพรอมสาหรบมารดาทด 6. ชวยใหนาคาวปลาออกไดดยงขน 7. สลายไขมนสวนเกน กลามเนอแขงแรง มรปราง สดสวนกระชบ

ขนตอนการออกกาลงกายหลงคลอด การปฏบตการออกกาลงกายหลงคลอดซงนาเสนอนมทงหมด 5 ทา ซงแบงตามระยะเวลาหลงคลอด โดยเรมจากทางายๆ และเบาๆ ในวนแรกหลงคลอด หลงจากนนเพมขนเรอยๆ ตามความสามารถ และความพรอมของรางกาย ฝกทาทละขางเปนจงหวะ ปฏบตตอเนอง 10 – 15 ครง ถาฝกทาแลวมอาการบาดเจบรนแรงของกลามเนอควรหยดการออกกาลงกาย ดงน

ทาบรหารกลามเนอขางลาตว วธบรหาร ยนตรงแยกเทาหนงชวงไหล ใชมอขางหนงแตะทศรษะ อกขางหนงปลอยขางลาตว พรอมแลวเอยงลาตวไปดานขาง จนรสกตง แลวยกลาตวตรงจดเดม

ทาบรหารกลามเนอเอว วธบรหาร ยนตรงเทาชด ประสานมอ พรอมแลวบดลาตวไปดานขางจนรสกตง แลวกลบมาจดเรมตน

ทาบรหารกลามเนอตนขา วธบรหาร ยนตรงกาวเทาไปดานหนา 1 กาว ใชมอเทาเอวทงสองขาง (ถาทรงตวไมไดใหหาทจบ) พรอมแลวยกเทาทกาวไปดานหนา ขนมาจนตงหรอขนานพน แลวลดกลบ

ทาบรหารกลามเนอตนขา, สะโพก วธบรหาร ยนตรงใหปลายเทาชด สนเทาแยก หวเขาชด ตนขาชดตดกน มอเทาเอว พรอมแลวยอตวลงเหมอนจะนงเกาอ หวเขาไมเลยปลายเทา จนรสกตงแลวยดขนมาจดเรมตน

ทาบรหารกลามเนอหนาอก วธบรหาร ยนแยกเทาหนงชวงไหล มอประกบชดกน ตนแขนแนบชดลาตวดนกลามเนออก พรอมแลวยกแขนขนดานบนจนแขนตงแลวหมนแขนเปนวงกลม

การออกกาลงกายควรทาอยางคอยเปนคอยไป จากทางายๆและเบาๆ ในวนแรกหลงคลอด หลงจากนนเพมความแขงแรงขนเรอยๆ ตามความสามารถและความพรอมของรางกาย แตตองไมหกโหมจนทาใหเกดโทษแกรางกาย การออกกาลงกายจาเปนตองทาอยางสมาเสมอจงจะไดรบประโยชนของการออกกาลงกาย อยางไรกตามมารดาหลงคลอดควรประเมนสภาพความพรอมของรางกายอยเสมอ เพอชวยลดอนตรายหรออบตเหตทอาจเกดจากการออกกาลงกายทมากเกนไป ทงนการออกกาลงกายรปแบบอนๆ ควรไดรบการตรวจหลงคลอดเพอประเมนความพรอมของรางกายกอนออกกาลงกาย

60

ใบความรเรอง...การนวดในหญงตงครรภ

การนวดไทย เปนภมปญญาอนลาคาของคนไทยทมประวตและเรองราวสบทอดกนมาชานาน มบทบาทสาคญในการรกษาโรคตงแตอดตจนถงปจจบน เปนวฒนธรรมและวถชวตของคนไทยทดแลและชวยเหลอกนเองภายในครอบครว เชนสามนวดใหภรรยา ภรรยานวดใหสาม ลกหลานนวดใหพอแมหรอปยาตายาย ประโยชนของการนวดในหญงตงครรภ

• ลดการเกรงตวของกลามเนอ • เพมระบบการไหลเวยนโลหตและนาเหลอง • กระตนระบบประสาท • เพมประสทธภาพของระบบทางเดนหายใจ • ฟนฟสภาพของระบบกลามเนอ ระบบไหลเวยนโลหตและระบบประสาท • ทาใหรสกสบายคลายเครยด

ขอควรระวงในการนวด • ไมควรนวดหลงรบประทานอาหารอมใหมๆ ทาไดหลง 30 นาท • ไมนวดเมอมอาการฟกชาตามผวหนงหรอมอาการอกเสบซาซอน • มอาการอกเสบตดเชอ คอ มไขเกน 38 องศาเซลเซยส ปวด บวม แดงรอน ไมควรจะนวด

ขอหามในการนวด • มไขเกน 38 องศาเซลเซยส • ไขพษ ไขกาฬ สกใส งสวด เรม • โรคผวหนง • โรคตดตอ เชนวณโรค เอดส

วธการนวด

จดทาใหหญงตงครรภนงพบเพยบ โดยใหขาซายไวดานหนา ขาขวาวางขางลาตว ผนวดอยดานหลง ทาท 1 เรมนวดกดจากปลายเทาดานซาย (เสนนอก) ไลขนมาถงตนขา(ทอนบน) ไปมา 3 เทยว แลวเปลยนมานวดปลายเทาดานซาย (เสนใน) ไลขนมาถงตนขา (ทอนบน) ไปมา 3 เทยว จากนนเปลยนขางนวดเชนเดม

ทาท 2 ใชสนเมอกดทบรเวณเอว เนนนงพบเพยบแลวไลขน เสนกระดกสนหลงใหได5 แนว ขนไปมา 3 ครง

ทาท 3 นวดแนวบาขนตนคอ หางจากแนวกระดกคอ 1 นว 3 รอบ

ทาท 4 นวดเบาๆ ททายทอยและขมบ มาถงหนาผาก 3 รอบ

61

ทาท 5 จดทาใหหญงตงครรภนงเหยยดเทาไปขางหนา และผนวดนงอยปลายเทาดานหนา เรมกดทปลายเทาลง และดนขน 3 รอบ

ทาท 6 ใชนวมอสอดไปทเสนเอนรอยหวาย แลวนวดจากเสนเอนรอยหวายขนไปถงใตเขา กลบไปมา 3 ครง

ทาท 7 ใชสนมอกดแนวขางตงแตใตเขา (ดานบน) ไลลงถงขอขา 3 ครง

62

ใบความรเรอง...การใชยา

หลกการใชยาในหญงตงครรภ 1. เมอมอาการเจบปวยในขณะตงครรภ...ควรเลอกใชยาอยางไร?

เมอหญงตงครรภมอาการเจบปวย ควรเลอกวธการรกษาโดยไมใชยาเปนอนดบแรก เชน อาการทองอด อาจแบงการรบประทานอาหารแตละมอใหนอยลง แตเพมจานวนมอใหมากขน

เมอไมสามารถบรรเทาอาการเจบปวยไดจงเลอกการใชยาเปนลาดบตอไป ซงยาสวนใหญสามารถใชไดอยางปลอดภยในหญงตงครรภ (เชน ยาลดไขพาราเซตามอล, ยาลดนามกคลอเฟนรามน, ยาแกคลนไสอาเจยน ดรามามน, ยาฆาเชอกลมเพนนซลน) มยาบางชนดเทานน (เนนวาไมใชยาทกชนด) สามารถผานรกไปเกดอนตรายตอทารกในครรภได

โดยเฉพาะในชวงไตรมาสแรกหรอชวง 3 เดอนแรกของการตงครรภ ควรหลกเลยงการใชยาหรอใชใหนอยทสด เพราะเปนชวงของการสรางอวยวะตางๆ ของรางกาย อาจทาใหเกดความพการในทารกได (เชน ยารกษาสวกรดวตามนเอ) สวนในชวงไตรมาสท 2 และ 3 ยากยงสามารถเกดอนตรายตอระบบการทางานตางๆ ของอวยวะทารกได

เมอแพทยหรอเภสชกรเลอกใชยาทมความปลอดภยสาหรบหญงตงครรภ กควรรบประทานยาตามแพทยสงใหครบถวนเพอรกษาอาการเจบปวยใหหายแลวควรหยดใชยา บางคนมความกงวลจนไมกลาทจะใชยาเลย ซงอาจสงผลเสยตอสขภาพของหญงตงครรภเองและทารกในครรภ

2. กรดโฟลก......ควรเรมกนตงแต กอนตงครรภ…เพอปองกนความผดปกตระบบประสาทในทารก กรดโฟลกจดเปนวตามนชนดหนงทละลายในนา มบทบาทสาคญในการสงเคราะหดเอนเอ ซงเปนองคประกอบสาคญพนฐานของเซลลตางๆ หญงตงครรภมความตองการกรดโฟลกเพมขนเปนสองเทาในชวงของการปฏสนธ เนองจากเซลลมการแบงตวอยางมากเพอสรางเปนอวยวะระบบตางๆ ของทารก หญงตงครรภทไดรบกรดโฟลกในปรมาณ 400 ไมโครกรมตอวน จะชวยลดโอกาสเกดความพการแตกาเนดของหลอดประสาท, ปากแหวงเพดานโหว, โรคหวใจแตกาเนด, ความผดปกตของแขนทารก ดงนนควรเรมรบประทานกรดโฟลกโดยเรวทสดเมอรวาตงครรภ หรอรบประทานกอนตงครรภประมาณ 1 - 3 เดอน หรอแนะนาใหหญงวยเจรญพนธรบประทานกรดโฟลกเพมทกวนเปนประจา โดยสามารถซอยาเมดกรดโฟลกขนาด 5 มลลกรม ไดจากรานขายยาทวไป รบประทานทกวน วนละ 1 เมด

3. หญงตงครรภ…..ควรรบประทานยาเมดเสรมธาตเหลกทกวน…เพอปองกนโลหตจาง ความสาคญของธาตเหลกตอรางกาย

ธาตเหลกเปนสวนประกอบของฮโมโกลบนในการสรางเมดเลอดแดง ซงทาหนาทในการนาออกซเจนจากปอดไปเลยงสวนตางๆ ของเซลลทวรางกาย

หญงตงครรภจะมการสรางเมดเลอดแดงเพมมากขน เพอใหรางกายสามารถนาสารอาหารและออกซเจนไปเลยงคณแม และทารกในครรภอยางเพยงพอ การไดรบธาตเหลกจากอาหารเพยงอยางเดยวมกไมเพยงพอตอความตองการทเพมขนอยางมาก จงควรรบประทานยาเมดเสรมธาตเหลกดวย เพอปองกนภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก ซงบางคนยงมความเขาใจไมถกตองวาสขภาพแขงแรงดไมจาเปนตองรบประทานยากได

63

เกณฑชบอกภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลกในหญงตงครรภ หญงตงครรภควรรบฝากครรภทนทเมอรวาตนตงครรภ เพอรบการดแลสขภาพและตรวจเลอด

ถาตรวจพบระดบความเขมขนโลหต (ฮมาโตครต) ตากวา 33 % โดยทไมพบความผดปกตของเมดเลอดหรอมประวตโรคเลอด เชน ธาลสซเมย เปนตน อาจสงสยวามภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก จะไดรบคาแนะนาการดแลสขภาพ และทสาคญจะไดรบยาเมดเสรมธาตเหลก ซงจะชวยปองกนและแกปญหาภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลกในหญงตงครรภได

ผลกระทบจากภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก หลายคนเขาใจผดวาถาขาดธาตเหลกเมอใด สงทเปนอนตรายคอมอาการซด แตทจรงแลว

ผลรายจากการขาดธาตเหลกเกดขนกอนทจะมอาการซดเสยอก สาหรบในหญงตงครรภทขาดธาตเหลกจะเพมความเสยงของการแทงและการตกเลอดระหวางคลอด หรอการคลอดทารกทมนาหนกแรกเกดตากวาเกณฑดวย ธาตเหลกมความสาคญตอพฒนาการและการเรยนร ในเดกทารกแรกเกดจนอาย 2 ขวบเปนอยางมาก หากเกดภาวะเลอดจางจากการขาดธาตเหลกในชวงวยนโดยทไมไดรบการแกไขอยางทนทวงท จะสงผลตอศกยภาพการเรยนรอยางถาวร ทาใหเดกไมสามารถพฒนาไดเทากบเดกปกต การรกษาโดยการเสรมธาตเหลกในภายหลงจะแกไขไดเพยงภาวะเลอดจาง แตไมชวยใหพฒนาการดขนทดเทยมกบเดกทไมมการขาดธาตเหลก

การขาดธาตเหลกในระดบเลกนอยถงปานกลางเปนระยะเวลานานจะมผลกระทบตอระบบการเรยนร และการเจรญเตบโตของเดกทารก เดกกอนวยเรยนและเดกวยเรยน นอกจากน ยงมผลกระทบตอระบบภมคมกนโรคและการเจบปวยในทกกลมอาย ดงนน จงควรปองกนไมใหเกดการขาดธาตเหลกในทารกโดยการรบประทานยาเมดเสรมธาตเหลกตงแตตงครรภ ยาเมดเสรมธาตเหลกสาหรบหญงตงครรภ

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 8 มยา 2 รปแบบ โดยในยา 1 เมดทงสองรปแบบมธาตเหลก กรดโฟลกและ ไอโอดนในปรมาณทเพยงพอตอหญงตงครรภ (จงไมจาเปนตองรบประทานยาเมดกรดโฟลกอก 1 เมด) ไดแก

1. Triferdine หรอ Obimin AZ ใชในหญงตงครรภทไมมภาวะซด เพอปองกนภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก โดยรบประทานวนละ 1 เมด วนละ 1 ครง หลงอาหารกลางวน ทกวน (เพอหลกเลยงการรบประทานพรอมยาแคลเซยมในตอนเชาและเยน ซงจะทาใหการดดซมยาลดลง) แตถาลมรบประทานยาตอนกลางวน กสามารถรบประทานเวลาใดกไดขอใหทานไดวนละ 1 เมด ยารปแบบนเปนยาเมดแบบเคลอบฟลมซงกลนฉนและอาจทาใหคลนไส ถาไมสามารถรบประทานไดอาจเปลยนเปนยา FERLI-6 ใน ขอ 2 จะรบประทานไดงายกวา ยารปแบบท 1 นยงม ไอโอดน ผสมอยดวยในปรมาณทเพยงพอตอความตองการ ชวยใหสมองทารกในครรภมการเจรญเตบโตอยางปกต หากขาดสารไอโอดน จะทาใหเดกเปนโรคเออ หรอลดความเฉลยวฉลาด (ไอคว) หรอระดบสตปญญาของเดก

64

2. FERLI-6 ใชในกรณทไมสามารถรบประทานยาในขอ 1 ได ยารปแบบนเปนยาเมดเคลอบนาตาลไมม กลนฉนรบประทานงายกวา โดยรบประทานวนละ 1 เมด และใชในกรณทหญงตงครรภทมภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก ใหรบประทานยาเพมเปนวนละ 2 หรอ 3 เวลา เพอรกษาภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก ยารปแบบนไมมไอโอดนผสมอย หญงตงครรภจงควรรบประทานอาหารทมไอโอดนหรอเกลอเสรมไอโอดนดวย

หลงจากคลอดบตรแลวแพทยจะใหรบประทานยาเมดเสรมธาตเหลกตอไปเพอทดแทนการเสยเลอด และใหรบประทานยาตลอดระยะใหนมบตรดวย วธรบประทานยาเมดเสรมธาตเหลกในหญงตงครรภ

การรบประทานยาเมดเสรมธาตเหลกในสปดาหแรกอาจเกดอาการขางเคยงขนได เชน คลนไส อาเจยน ทองผก โดยเฉพาะในชวง 4 เดอนแรกของการตงครรภซงความตองการธาตเหลกยงมนอยอยอาจไมจาเปนตองใหธาตเหลกเสรม เพราะแทนทจะมประโยชน อาจเปนผลทาใหมารดามอาการคลนไส อาเจยน รนแรงขนไดจากผลขางเคยงของธาตเหลก แพทยจงมกใหเรมยาหลงอายครรภ 4 เดอน และควรปฏบตตนดงน

1. รบประทานยา 1 เมด หลงอาหารทนททกวน 2. ไมรบประทานยาพรอม นม, ชา กาแฟ (ขดขวางการดดซม) 3. หลกเลยงการรบประทานพรอมยาแคลเซยม (การดดซมลดลง) 4. ควรรบประทานยา รวมกบอาหารทชวยในการดดซมธาตเหลก (อาหารวตามนซ) เชน สม

ฝรง กลวยนาวา มะละกอสก 5. รบประทานยาเมดเสรมธาตเหลกแลว อาจจะทาใหอจจาระเปนสดาไมตองตกใจ

ปรมาณสารอาหารอางองทควรไดรบประจาวนสาหรบหญงตงครรภ (ตารางปรมาณสารอาหารอางองทควรไดรบประจาวนสาหรบคนไทย พ.ศ.2546 กองโภชนาการ กรมอนามย) ธาตเหลก 60 มลลกรม (ferrous fumarate 200 มลลกรม หรอ ferrous sulfate 300 มลลกรม) กรดโฟลก 600 – 800 ไมโครกรม ไอโอดน 200 ไมโครกรม แคลเซยม 1,000 มลลกรม

รปแบบยาลดไขสาหรบเดก ยาลดไขทมความปลอดภยสงในเดก คอ ยานาพาราเซตามอล (Paracetamol) ม 2 รปแบบ คอ

1. รปแบบหยด (drop) สาหรบเดกเลก อายตงแตแรกเกด ถงอายประมาณ 8 – 12 เดอน โดย ยา 1 ซซ มปรมาณพาราเซตามอล 60 มลลกรม ซงมความแรงสงกวา แบบนาเชอมหรอแบบนาแขวนตะกอน

ดงนนการปอนยาเดกในรปแบบหยดหามใชชอนตวงยา ควรใชหลอดหยดยาทตดมากบกลองปอนยาเดกเสมอ และตองปอนตามปรมาณทแพทยหรอเภสชกรสง เหมาะสาหรบเดกเลกทกนยายาก และกนยาไดครงละไมมาก

65

2. รปแบบนาเชอม(syrup) สาหรบเดกโต มความแรง 2 ขนาด คอ 2.1 ขนาด 120 มลลกรมตอยา 5 ซซ (ยา 1 ซซ มปรมาณพาราเซตามอล 24 มลลกรม) 2.2 ขนาด 250 มลลกรมตอยา 5 ซซ (ยา 1 ซซ มปรมาณพาราเซตามอล 50 มลลกรม)

เหมาะกบเดกโต และสามารถใชชอนตวงยาหรอกระบอกฉดยาได

เมอเดกมไขสามารถใหยานาพาราเซตามอลโดยใหกนยาทก 4 – 6 ชวโมงจนไขลด (ปอนยาครงตอไปหางกนอยางนอย 4 ชวโมง) แตถาอาการไมดขน ภายใน 2 วน หรอมไขสงมากควรไปพบแพทย นอกจากการใชยาลดไขแลว ควรเชดตวดวยผาชบนาหมาดๆ ตามขอพบ ตามซอกตาง ๆ และลาตวจะชวยระบาย ความรอน ลดไขไดดขน

ชนดของอปกรณในการปอนยาและเทคนควธปอนยาในเดก การใชหลอดหยดยา

เหมาะสมในกรณของเดกเลกทตองใชขนาดยานอยมาก หรอในกรณทยาบางชนดทเปนยาชนดเขมขน เชน พาราเซตามอล หรอ ยาขบลม ซงยาเหลานจะมหลอดหยดยามาพรอมกบยาในกลอง

กอนดดยาทกครงควรดทหลอดวามการแบงขดอยางไร และขดปรมาตรทเราตองการอยทขดใด เพอใหไดปรมาณยาทถกตอง

วธการใชโดยบบทหวยางเพอไลอากาศกอน จากนนจงจมหลอดลงไปในยาแลวคอยๆ ปลอยมอใหยาไหลขนตามหลอดจนไดปรมาตรตามทตองการ

การใชชอนตวงยา ชอนตวงยาเปนอปกรณทนยมใช ซงจะพบวาชอนชามาตรฐานทใชกนนนจะมขดแบงตรงกลางโดยรอบ ซงถอวาเปนครงชอนชา โดยมวธตวงยาสารบปรมาตรตางๆ ดงน 1 ชอนชา = 5 ซซ (ตวงยาใหเตมขอบบนของชอนพอด) 3/4 ชอนชา = 3.75 ซซ (ตวงยาเลยขดกลางขนมาจนเกอบเตม แตไมเตมชอน) 1/2 ชอนชา = 2.5 ซซ (ตวงยาแคขดกลางชอนพอด)

การใชกระบอกฉดยา ควรฉดยาไปบรเวณกระพงแกมดานใดดานหนงชาๆ อยาฉดลงไปตรงกลางคอเพราะจะทาใหเดก

สาลก หลงจากใชแลวควรลางกระบอกฉดยาโดยดงกระบอกและกานฉดออกจากกน แลวทงไวใหแหง

ทกครงกอนเกบ

เทคนคการปอนยาเดก 1. ตองใจเยนและมความอดทน เพราะโดยธรรมชาตของเดกมกไมชอบกนยา ควรพยายาม

หวานลอมและชกจงเดกมากกวาทจะใชวธบงคบ เพราะยงจะทาใหใหเดกกนยา ยากยงขน 2. ไมควรบบจมกแลวกรอกยาใสปากเดกและไมควรปอนยาใหเดกขณะทเดกกาลงรองหรอดน

เพราะนอกจากจะทาใหเดก สาลกแลว ยงสงผลทางดานจตใจตอเดกดวย 3. หากยามรสชาตไมดหรอมกลนไมนาทาน ควรผสมนาเชอมเพอเพมรสชาตทด ทาใหเดกกน

ยาไดงายขน

66

4. ไมควรใสยาลงไปในขวดนมเพอใหเดกไดรบยาจากการดดนม เพราะถาเดกดดนมไมหมด จะทาใหเดกไดรบยาไมครบตามจานวนทควรจะเปน นอกจากนนยาบางชนดอาจทาใหรสชาตของนมเสยไป อาจสงผลใหเดกไมอยากกนนมอกดวย

5. ไมควรใชชอนทานขาวหรอชอนชงกาแฟทใชในครวเพราะจะทาใหไดปรมาณยาทไมถกตอง ควรใชชอนขนาดมาตรฐานจากโรงพยาบาลหรอรานขายยา ควรใหยาแตละครงในชอนเดยว ซงจะเปนการงายในการปอนยาเดก เพราะถาใหซาเดกบางคนจะปฏเสธ

อาการและการดแลอาการขางเคยงจากการใหวคซนในเดก เกดผลขางเคยงอะไรบางหลงฉดวคซนในเดก และมขอแนะนาการปฏบตตวอยางไร

ชอวคซน อาการขางเคยง บซจ ตมนน อาจเปนหนอง แตกออก และกลายเปนแผลเปนในทสด โดยใชเวลา

หลายสปดาห ตบอกเสบบ พบนอย อาจมไขตาๆ ปวดบวมบรเวณทฉด เปนอยนานไมเกน 24 ชวโมง

หลงไดรบวคซน คอตบ-บาดทะยก-ไอกรน ไขสง รองกวน ชก ซงมกเกดขนภายใน 48 ชวโมง หลงไดรบวคซน โปลโอชนดหยอด อาการอมพาต ซงพบไดนอยมากและหายไดเอง หด-หดเยอรมน-คางทม ไขและผน ซงมกเกดขนหลงไดรบวคซน 5-7 วน ไขสมองอกเสบเจอ สวนใหญมอาการปวดศรษะ คน ผนลมพษ ไข อาเจยน อาการทรนแรงแต

พบนอยมาก คอ อาการขางเคยงทางสมองและการแพวคซน วคซนฮบ พบไดเลกนอย เชน ปวดบวมบรเวณทฉด อาจพบไขสง ผน อาการ

กระสบกระสายไดบาง เมอลกของทานไดรบวคซนแลว อาจเกดอาการขางเคยงบางอยางจงมขอแนะนาดงน

ตมหนอง มกเกดจากวคซน บซจ ทใชปองกนวณโรคซงถกฉดทไหลซายตอนแรกคลอดจะพบตมหนอง / ฝหลงฉด 2-3 สปดาห และเปนๆยบๆ 3-4 สปดาห จงหายเอง ไมจาเปนตองใสยาหรอปดแผล

ปวด บวม แดง รอน บรเวณทฉดวคซน เดกอาจจะรองกวน งอแงได ถาอาการมากคณแมอาจใชผาชบนาเยนประคบใน 24 ชวโมงแรกและรบประทานยาแกปวด จากนนใหใชนาอนประคบตอจนกวาอาการจะดขน

ไขตวรอน มกเกดในวคซคอตบ ไอกรน บาดทะยก ทฉดตอนอาย 2 เดอน 4 เดอน 6 เดอน ขวบครง และ 4 ขวบ คณแมควรชวยเชดตวลก ดวยผาชบนาอนหมาดๆ โดยเฉพาะบรเวณซอกคอ ขอพบตางๆ และใหรบประทานยาลดไขประเภทพาราเซตามอล

ไอ นามก ผน อาจพบหลงฉดวคซนพวก หด หดเยอรมน ไปแลว 5 วน โดยมากจะไมรนแรง ถาเดกมอาการอนรวมดวย เชน ซม เพลยมาก ไมเลน ไมดดนม หรอรบประทานอาหารไมได ตองพากลบมาพบแพทย

ชก มกไมเกดจากผลของวคซนโดยตรง แตอาจเกดจากไขสงจดเกนไป ดงนนการปองกนอยาใหไขสง จงมความสาคญมาก และเมอเกดชกแลวตองปฏบตดงน

• ผปกครองตองตงสตใหด ไมตกใจ • จบหนาของเดกหนไปดานขาง ดานใดดานหนง หรอนอนควา เพอปองกนการสาลก

67

ความรทวไปเกยวกบวคซน 1. กรณมไข ควรเลอนการฉดวคซน โดยเฉพาะกรณไขสงและวคซนทใหทาใหเกดไขได ถาเจบปวย

เลกนอย เชน เปนหวด นามกไหล สามารถใหวคซนได สาหรบเดกทเคยชกจากไขสง ควรใหยาลดไขรวมดวยหรอพจารณาเปลยนเปนวคซนชนดอน

2. การใหวคซนซาในกรณไมแนใจวาเคยไดรบมากอนหรอไม ไมมอนตรายนอกจากสนเปลองและเจบตวเพมขน

3. การใหวคซนหางกนเกนกาหนดไมไดทาใหภมคมกนตาลง แตถาระยะหางของวคซนสองครงใกลเกนไป อาจทาใหเกดภมคมกนในระดบตากวาทควรเปน

4. กรณไมไดมารบวคซนตามนด ไมมความจาเปนตองเรมตนใหม ไมวาจะเวนไปนานเทาใด ใหนบตอจากวคซนครงกอนไดเลย

• ไมแนะนาใหเอาแขงเชน นวมอ ชอน ไม ใสในปาก เพราะจะยงทาใหสาลกมากขน ยงไมเคยพบใครชกแลว กดลนตวเองขาด

• รบพาเดกมาพบแพทย

68

ใบความรเรอง...ทนตสขภาพ

เมอตงครรภ ควรมการดแลสขภาพของตนเองใหดทสด และทสาคญทสดเกยวกบเรองสขภาพฟนตองใหความใสใจเปนพเศษ ไมอยางนนอาจทาใหเกดปญหาภายในชองปากไดงายโดยเฉพาะโรคฟนผ และโรคเหงอกอกเสบ พบวามความสมพนธอยางมากระหวางภาวะทนตสขภาพของลกกบแม โดยระดบเชอ Streptococcus mutans ซงเปนสาเหตสาคญททาใหเกดโรคฟนผ จะมความสมพนธกนระหวางแมกบลก แมเปนแหลงสาคญในการถายทอดเชอสลก โดยมนาลายเปนพาหะทสาคญ การทเดกไดรบเชอจากแมนนขนอยกบจานวนเชอในแม หากระดบเชอในแมสงจะทาใหลกตดเชอสงตามไปดวย ดงนนการดแลรกษาทนตสขภาพในแมจงเปนการชวยลดการเกดโรคในชองปากเดกอกทางหนงดวย นอกจากนยงพบวาหญงตงครรภทมเหงอกอกเสบ ปรทนตอกเสบมผลทาใหทารกนาหนกนอย คลอดกอนกาหนดได เนองจากสารอกเสบทเกดขนจะเขาสกระแสเลอด อาจสงผลใหผนงหลอดเลอดมดลกทางานผดปกต ทารกในครรภไดรบอาหารนอยลง ไมเตบโตตามอายครรภ สาเหตของการเกดโรคฟนและโรคเหงอกอกเสบในหญงตงครรภ

• มการเปลยนแปลงฮอรโมนภายในรางกายของหญงตงครรภเองซงมผลใหเหงอกบวม เหงอกอกเสบได

• ระยะทมอาการแพทอง แลวทาความสะอาดหลงอาเจยนไมสะอาด ไมมการแปรงฟน หลงอาเจยน

• ขณะทคณแมตงครรภมกมพฤตกรรมการกนอาหารบอยขน กนจบจบ และกนอาหารประเภทแปงและนาตาลคอนขางบอย

• แปรงฟนไมสะอาด ไมทวถง ไมถกวธ

วธการปองกนการเกดโรคในชองปากของหญงตงครรภ • หญงตงครรภ ควรตรวจฟนครงแรกตอนอายครรภ 2-3 เดอนแรก • หากพบวามฟนผ หรอเหงอกอกเสบ ควรทาการรกษาในชวงอายครรภ 4-6 เดอน เพอปองกน

ไมใหโรคในชองปากลกลามขน เนองดวยชวงอายครรภ 4-6 เดอนเปนระยะทไมมอาการคลนไสอาเจยนแลว และขนาดทองไมใหญเกนไป สะดวกตอการลกนง นอกจากนถาอายครรภใกลคลอดอาจทาเกดการเจบครรภคลอดกอนกาหนดได เนองจากมอาการเกรงขณะทาฟน

• หากมอาการแพทอง คลนไส อาเจยน ควรบวนปากทกครง ถาสามารถทจะแปรงฟนไดควรทา • ควรหลกเลยง รบประทานอาหารประเภทแปงและนาตาล เพราะอาหารประเภทนเสยงตอ

การเกดโรคฟนผ • หลงคลอดควรพบทนตแพทย เพอการตรวจสขภาพฟนทก 6 เดอน และในมารดาทไมไดรบ

การตรวจฟนในระยะตงครรภ ประมาณ 2 เดอนหลงคลอดควรไปพบทนตแพทย

การแปรงฟนอยางมประสทธภาพ เปนวธการสาคญทชวยขจดเศษอาหารและคราบจลนทรย ทาใหชวยปองกนฟนผ และเหงอกอกเสบ และโรคตางๆในชองปากไดเปนอยางด

การแปรงฟนใหสะอาด ควรวางขนแปรงทคอฟนทามม 45 องศา ขยบไปมาสนๆ ฟนบนปดลงลาง ฟนลางปดขนบน ตามลาดบ ดงน ฟนบน เรมจากฟนกรามซในสดดานกระพงแกม ไลไปจนถงฟนกรามซในสดของอกดานหนง คอตาแหนงท 1,2,3และตาแหนงท4,5,6 ดานเพดาน

69

ฟนลาง เรมจากฟนกรามซในสดดานกระพงแกม ไลไปจนถงฟนกรามซในสดของอกดานหนง คอตาแหนงท7,8,9 และตาแหนงท10,11,12 ดานลนจากนนแปรงดานบดเคยว ของฟนบนและฟนลาง ตาแหนงท 13,14,15,16 และสดทายอยาลมแปรงลน แปรงสฟน ควรเลอกแปรงทมขนออนนม ปลายขนแปรงมน และมดามจบถนดมอเพอจะไดทาความสะอาดบรเวณคอฟนไดด โดยไมทาอนตรายตอเหงอกและฟน เมอใชเสรจแลวใหลางทาความสะอาดดวยนาธรรมดาทกครง สะบดใหแหงแลววางผงในทอากาศถายเท เพราะถาแปรงสฟนชนตลอดเวลาจะเกดเชอราไดงาย ยาสฟน ตองมสวนผสมของฟลออไรด เพอชวยปองกนฟนผ และใชไหมขดฟนเปนอปกรณเสรม ทชวยทาความสะอาดซอกฟนโดยเฉพาะฟนทซอนเก ควรบบยาสฟนประมาณครงเซนตเมตรกเพยงพอในการแปรงฟนและเปนการประหยด และเพอการรกษาสภาพยาสฟนใหคงเดมควรปดฝาหลอดยาสฟนใหเรยบรอยทกครงหลงการใช

ทนตสขภาพในเดก ฟนลกจะสวยตองเรมดแลตงแตในระยะตงครรภ เนองจากฟนนานมเรมมการสรางตงแตทารกในครรภมอายครรภได 6 สปดาห แลวเรมโผลพนเหงอกเมอเดกอายประมาณ 6-9 เดอนแลวจะเรมมซตอไปเรมขนมาเรอยๆ จนเดกอายประมาณ 2 ปครง ฟนนานมจะขนครบทงหมด 20 ซ ยาทมผลตอฟนของทารกในครรภคอ ยาปฏชวนะกลมยา tetracycline ถาหญงตงครรภไดรบในระหวางตงครรภ ฟนนานมของลกจะเปนสเทาหรอเปนสนาตาลคลาในเนอฟน ซงขดไมออกเปนในชนเนอฟนถาวร และในเดกอายไมเกน 8 ปกไมควรใหรบประทานยาปฏชวนะกลมยา tetracycline เพราะมผลเชนเดยวกนในฟนแท ทาใหฟนตกกระได

มรายงานพบวาทารกอายนอยทสดทพบวามการตดเชอ Streptococcus mutans คออาย 4 เดอน จงควรพาเดกมาพบทนตแพทยครงแรกไดเมออายได 6 เดอนหรอเรวทสดหลงจากฟนนานม ซแรกขนแลว เพอประเมนความเสยงตอการเกดโรคฟนผ และรบการตรวจฟน การทผปกครองมความรในเรองพฤตกรรมการดดนม, การรบประทานอาหาร,การทาความสะอาดฟน และการใหฟลออไรดเสรม จะทาใหลดการเกดโรคฟนผในเดกได

พฤตกรรมการดดนม นมมอดกเปนมออนตรายกบฟน เพราะขณะนอนหลบ นาลายไมคอยไหลเวยน โดยธรรมชาต

รวมกบการฝกฝนทเหมาะสม เดกนาจะเลกนมมอดกไดเมออายประมาณ 6 เดอน โดยจะนอนกลางคนไดนานตดตอกน 4-5 ชวโมง ไมตองตนมากนนม ควรเรมเตรยมตวฝกลกตงแตยงเลกๆและคอยเปนคอยไป โดยธรรมชาตเดกวย 2-3 เดอนแรกจะตนบอย กนบอย เพราะเดกกาลงปรบตว วงจรการนอนยงไมแนนอน ความจของกระเพาะอาหารยงเลกจงหวบอย เมอโตขน วงจรการนอนจะเหมอนผใหญเรมนอนไดนานขน

การเรมฝกในชวงอาย 3-4 เดอน กคอการใหลกเขานอนเปนเวลา ถาลกยงกนนมมอดกอยกเปนเรองธรรมดา ควรฝกใหลกหลบไดดวยตวเอง ขณะตนขนกลางคน บางครงลกขยบตวนดหนอยรอสกพกวาลกหวจรงหรอไม ถาไมไดหวกสมผสเบาๆ เชน ตบกนเบาๆ กจะชนกบการหลบไดเอง ไมรองขอนม แตถาอมหรอใหดดนมจนหลบคา เมอตนกจะชนกบการปฏบตดงกลาว

70

ฝกลกจบนาและนมจากแกว สลบกบขวดนมบางมอตงแตอาย 4-5 เดอน พยายามจดการเลกนมมอดกใหไดเมออาย 5-6 เดอน อาจหาตกตาหรอของเลนทลกชอบใหพาเขานอนดวย ใหลกตดของเลนจะดกวาตดขวดนม โดยทวไปทารกทกนนมผสมประมาณ 4 เดอนมกนอนกลางคนนาน 4-5 ชวโมง โดยไมตนมากนนมมอดก ในขณะททารกทกนนมแมมกเลกไดเมออายประมาณ 5 เดอน เมอถงวยทเรมอาหารเสรมควรฝกใหลกมความสขในการกน เมอเลกขวดนม ลกจะไมมปญหาเรองไมยอมกนขาว

หลายคนกงวลวาถาลกเลกขวดนมเรวเกนไป จะมผลเสยตอสภาพจตใจของลก กลวลกจะไมมความมนคงทางอารมณ เรองนสมาคมกมารแพทย สหรฐอเมรกาแนะนาวา ควรเลกดดนมจากขวดเมออาย 1 ป ถาลกยงไมยอมเลก หรอทาอยางไรแลวลกยงเลกไมได กใหรอไปถง 1 ป 6 เดอนได พบวาถาใหเดกเลกหลงอาย 1 ป 3 เดอนจะยากขน เพราะเดกตดใจขวดนมและไมยอมงายๆ

การปลอยใหเดกดดนมจากขวดหลงอาย 1 ปสงผลเสยตอสขภาพไดหลายประการ เชน ไมยอมกนขาว ฟนผ โรคอวน เสยโอกาสพฒนากลามเนอมอและปาก เพราะเมอดดนมจากขวดปรมาณนานมจะไหลไดสะดวก เดกจะชอบมากกวาการเคยวกลน ประกอบกบวยทโตขน คอยๆพฒนาความเปนตวของตวเองมากขน เมอชอบอะไรมกจะเลกไดยาก

การรบประทานอาหาร การใหนมแมจะชวยลดปญหาการเกดฟนผไดด และเมอถงวยเรมอาหารควรหลกเลยงอาหารทม

นาตาลเปนสวนประกอบ และการทาใหเดกมนสยกนจบจบ และควรดมนาหลงมออาหารทกครง

วธการทาความสะอาดชองปากเดกอายแรกเกดถง 1 ขวบ ควรทาความสะอาดโดยใชผาสะอาดพนปลายนวชบนาอน หรอนาสะอาดเชดฟน เหงอก กระพงแกมและลนของเดกใหทวอยางนอยวนละ 2 ครง เชา–เยน

เมอเดกอาย 5-6 เดอนฟนนานมซหนาลางจะขนเปนซแรก ในระยะทฟนเรมขนเดกจะมอาการคนเหงอกควรมยางสาหรบกดใหเดกไวกดเลน เมอฟนซแรกโผลพนเหงอก ผปกครองกเรมแปรงฟนใหเดกทกวน วนละ 2 ครง การแปรงฟนใหเดกใชวธขยบไปมาสนๆ ควรแปรงอยางเบามอ อยาใหเดกรสกเจบเพราะจะสรางความรสกทไมดตอการแปรงฟน การแปรงฟนระยะแรกยงไมตองใชยาสฟนใหใชแปรงชบนาเปลาธรรมดา

ชวงอาย 1–2 ปฟนนานมจะเรมขนประมาณ 4 ซและฟนกรามนานมซท 1 กาลงจะโผลเขามา ในชองปาก แลวจะเรมมซตอไปเรมขนมาเรอยๆ จนเดกอายประมาณ 2 ปครง ฟนนานมจะขนครบ 20 ซ

การดมนมของเดกอาย 1-2 ป เมอเดกอาย 1 ปควรจะเลกดดนมจากขวดไดแลว สามารถดมนมจากแกวและดดจากหลอดได ทสาคญหลงดมนมทกครงควรใหเดกดมนาตามจะเปนการชะลางในชองปาก และควรรบประทานอาหารหลก 3 มอ ควรดมนมเปนอาหารเสรมเทานน หากเดกรบนมมากเกนไปจะทาใหไมไดรบสารอาหารครบหมวดหม

วธการทาความสะอาดชองปากเดกอาย 1–2 ป เดกวยนมฟนกรามนานมขน และซอนๆจะทยอยขนจนครบ 20 ซการแปรงฟนตองแปรงให ทวทกซและทกดานของฟนและผปกครองควรฝกใหเดกแปรงฟนเอง แลวผปกครองแปรงซาใหอก ครงโดยเฉพาะอยางยงเวลากอนนอน สวนการใชยาสฟนยงไมควรใชถาจะใชควรใชในปรมาณ เลกนอยเพยงแคแตะขนแปรงพอชนกเพยงพอ และพยายามเชดออกใหดวยผาสะอาด

71

วธการแปรงฟนในเดกเลก วธทแนะนา คอ ถไปมา ตามแนวนอน โดยวางขนแปรงบรเวณคอฟน ใหตงฉากกบผวฟน ถไปมาแนวนอนคลายถพน ขยบสนๆ ซาๆประมาณ 10 ครง แลวจงขยบแปรงไปแปรงทอนแปรงใหทวทกซ วธแปรงฟนแบบถไปมาเหมาะกบโครงสรางฟนนานมทมสวนปองทคอฟนทาใหคราบจลนทรย หลดออกไดงาย ขนแปรงไมเปนอนตรายตอเหงอก และฝกหดใหเดกแปรงได

วธการทาความสะอาดชองปากเดกอาย 2–5 ป ในชวงนใหใชแปรงสฟนถบนฟนกรามและบรเวณฟนหนาไปมาในแนวนอนเปนชวงสนๆ โดยแปร ง ให ท ว ท ง ด านท ใ กล ร มฝ ป ากแล ะด านท อ ย ใ ก ล ล น ใ น เ ร อ งขอ งย าส ฟ น น น ตราบใดท เ ดก ยง ไมสามารถควบคมการกลนได กควรใช ปรมาณนอยๆเท า เมด ถวเ ขยว และพยายามเชดออกใหดวยผาสะอาด วยนควรมการเรมใชเสนใยทาความสะอาดบรเวณซอกฟน โดยทาทกวนๆ ละ 1 ครง

การเรมแปรงฟนใหเดก 1. เลอกบรเวณทมแสงสวางเพยงพอ พนหองทใดกได หรอเปนโซฟาทนงสบาย 2. ใชทาแปรงฟนทใหความรสกสบายทงเดกและผแปรง โดยยน หรอนอน และหนหนาไปทาง

เดยวกน เพอใหมองเหนฟนเดกไดชดเจน และใชมอโอบคางเดกไวใหนง 3. ขณะแปรงฟนใชนวมอขางทไมไดจบแปรง ชวยกนแกมและรมฝปากเดก เพอใหเหนฟน

ชดเจน และปองกนไมใหแปรงกระแทกเหงอกและกระพงแกม 4. ผปกครองควรเปนผแปรงฟนใหเดก ตงแตมฟนขน จนถงอายประมาณ 8 ป ซงกลามเนอมอ

ของเดกจะพฒนาพอทแปรงฟนเองไดแลว โดยสงเกตจากเดกสามารถผกเชอกรองเทาไดเอง 5. แปรงฟนใหเดกอยางนอยวนละ 2 ครง ตอนเชา ตอนเยนหรอหลงอาหารมอสดทายของวน 6. เมอเรมแปรงฟนใชเวลาสนๆ เพยง 5 – 10 นาท เพอใหเดกคนเคย ใหรางวลเดกทนทเมอ

แปรงเสรจ เชน โอบกอด ชมเชย หรออนญาตใหเลน 7. เลอกแปรงสฟน มขนาดพอเหมาะกบปากเดก ขนาดขนแปรงควรคลมฟนไมเกน 3 ซ ขนแปรงเปน

ชนดออน โดยดจากฉลากขางกลอง คอยเปลยนแปรงสฟนใหเดกเมอขนบานมาก หรอประมาณ 3 เดอน

ชวงอาย 2–5 ปในชวงนมฟนนานมบนและลางประมาณ 16 ซ คอ มฟนหนา 4 ซ ฟนเขยวและ ฟนกรามอยางละ 2 ซ ในขากรรไกรบนและลางแลวจะเรมมซตอไปขนมาเรอยๆจนเดกอายประมาณ 2 ปครง จนเมออายประมาณ 4 ปภายในขากรรไกรจะเรมมการสรางหนอฟนแท เมออายประมาณ 5 ปกจะเรมมการละลายของรากฟนนานม เตรยมพรอมใหฟนซแรกขนทอายประมาณ 6 ป

การรบประทานอาหารของเดกอาย 2 – 5 ป พอแมควรตระหนกถงความสาคญของอาหารทมตอโรคฟนผ และความจาเปนทตองจากดปรมาณอาหารทมโทษตอฟน ควบคไปกบการทาความสะอาดฟนหลงการรบประทานอาหาร ฝกใหเดกรบประทานอาหารวางประเภทผลไมแทนลกอม ลกกวาด และผปกครองควรรบประทานอาหารใหเปนตวอยางทดแกเดก

8. เลอกใชยาสฟนผสมฟลออไรด เพอชวยใหผลกฟนของเดกแขงแรงมากขน ควรใชในปรมาณนอยๆ เพอปองกนการกลนยาสฟน ในเดกอายตากวา 3 ป ใชแปรงแตะยาสฟนใหตดเปนจดกพอ หรอใชขนาดเมลดถวเขยว แปรงเสรจแลวใชผาเชดฟองยาสฟนออก เพอปองกนการกลนในเดกอายมากขน บบจากหลอดไมยาวเกน 0.5 ซม. ขนาดประมาณเมลดขาวโพด

72

ขอสรปการดแลฟนเดกเลก 1. แรกเกดถง 6 เดอน ใหกนนมแมดทสด 2. อาย 4 เดอน เรมเชดชองปาก เพอปองกนการเกดฝาขาว 3. เมอเดกฟนขน แปรงฟนใหเดกทกวนดวยนาเปลา และเรมใชยาสฟนแคแตะเปนจดบนขน

แปรง หรอเทาเมลดถวเขยวเมอเดกเรมมพฤตกรรมการบวนนาทด และใหผปกครองดแลอยางใกลชดแปรงเสรจแลวใชผาเชดฟองยาสฟนออก เพอปองกนการกลนยาสฟนในเดก

4. ในกรณทเดกดมนมขวดใหเลอกนมรสจด ฝกใหเดกดมนมจากถวยเมอเดกนงได และใหเลกดดนมจากขวด อายไมเกน 18 เดอน ไมควรใสสงใดๆ เชน นาหวาน นาผง นาอดลม ในขวดนมใหเดกดด และไมวาดมนมวธใดกตามตองใหเดกดมนาตามทกครง โดยเฉพาะเมอเดกเขานอนไมควรใหเดกดดนมแลวหลบไปเลย เพราะการทฟนเดกสมผสกบนมตลอดเวลาตลอดคน ทาใหฟนผไดเรวและหลายซ

5. เลอกอาหารวางทมคณคาของสารอาหาร ไมมสวนผสมของนาตาล เกลอมากเกนควรและไมมสารปรงแตงรส เชน นมจด ผลไมสดและสะอาด ถวหรอธญพช

6. ไมควรใหเดกดดนมจากขวด หรอ ขนมระหวางมออาหารหลก มากกวา 2 ครงตอวน 7. ตรวจฟนใหเดกอยางสมาเสมอ 8. พาเดกไปรบการตรวจฟน และพบทนตบคลากรอยางนอยปละครง

ความรเรองฟลออไรด ฟลออไรดชวยปองกนหรอลดการผของฟนไดอยางมประสทธภาพ โดยมผลตอฟน 2 ลกษณะ คอ ขณะทฟนยงไมขนและมการสรางตวอยในขากรรไกร โดยรวมตวกบสารในสวนทจะเปนผลกฟน ทาใหแขงแรงขน และในกรณฟนขนแลวฟลออไรดชวยในการซอมแซมกระบวนการผเรมแรกของฟนทบรเวณของเคลอบฟนใหคนสสภาพปกตและมผลใหคราบจลนทรยลดการสรางกรดทเปนอนตรายตอฟน การรบประทานฟลออไรดใหไดประโยชนทแทจรงตองใชกบวยเดกตงแต 6 เดอนถง 12 ป และใชยาสฟนทมฟลออไรดผสมอย ซงจะทาใหสภาพชองปากไดรบฟลออไรดในความเขมขนตาๆอยางตอเนอง

73

ใบความรเรอง...โภชนาการ

โภชนาการมสวนสาคญสาหรบหญงตงครรภควรทจะใหความสนใจในเรองพลงงานทเพยงพอ การไดรบโปรตนและสารอาหารอนๆทเพมขนทงคณภาพและปรมาณจะชวยใหการพฒนาการของ ทารกในครรภมความสมบรณ และสขภาพของหญงตงครรภเองกแขงแรง

ชวงของการตงครรภแบงไดเปน 3 ระยะซงจะเกดการเปลยนแปลงการทางานของอวยวะ ตางๆเพมมากขน หญงตงครรภจงมภาวะเสยงตอการเกดภาวะทพโภชนาการถาขาดความใสใจใน เรองการบรโภคอาหาร มพฤตกรรมการบรโภคไมเหมาะสม ความตองการพลงงานและสารอาหาร 1. พลงงาน

คนทวไปตองการพลงงานวนละ 2000 กโลแคลอร สวนในหญงตงครรภควรไดรบพลงงาน เพมวนละ 300 กโลแคลอร โดยนาหนกตวทเพมขนจะเปนสงบงบอกการไดรบพลงงานทเพยงพอ นอกจากนนยงตองคานงถงสารอาหารทไดรบ 2. โปรตน

เปนสารอาหารทสาคญในการเจรญเตบโตของรางกายและทารกในครรภ หญงตงครรภควรไดรบ โปรตนเพม 30 กรม/วน แหลงของโปรตนทด เชน เนอสตว ไข นม ถวและผลตภณฑจากนม 3. คารโบไฮเดรต

เปนแหลงทใหพลงงานแกหญงตงครรภและชวยในการสรางเนอเยอทกสวนของทารกในครรภ แหลงอาหารทพบไดแก ขาว แปง และธญพชตางๆ เชนขาวกลอง อดมไปดวยวตามนบ 4. วตามน

ชวยในเรองระบบการทางานอวยวะตางๆใหเปนปกต ระยะตงครรภควรไดรบเพมโดยเฉลย รอยละ 25-50 ของความตองการ ดงน

• วตามนซ ชวยในเรองการซอมแซม การหายของบาดแผล อกทงยงเพมภมตานทาน พบไดในผกและผลไม เชน ผลไมทมรสเปรยว ฝรง สบปะรด เปนตน

• วตามนบ1 ชวยในเรองการทางานของระบบประสาท ชวยในการหมนเวยนโลหต ลดอาการชาปลายมอ เทา และขบวนการเผาผลาญของคารโบไฮเดรต แหลงทพบมากไดแก ขาวซอมมอ ขาวกลอง ถว งา ขาวโพด

• วตามนบ 2 ชวยในเรองระบบประสาททางานอยางมประสทธภาพมากขนปองกนการเกดโรคปากนกกระจอก การยอยอาหารทผดปกต แหลงทพบ เชนในถวลสง ถวเหลอง แอปเปล ผกใบเขยว

• วตามนบ 6 ชวยในเรองความจา บารงกลามเนอ ผวหนงและสรางเมดเลอด พบมากใน เนอสตว ขาวกลอง ถวตางๆ

• ไนอาซน ชวยในเรองการเผาผลาญของคารโบไฮเดรต ใหพลงงานแกรางกาย ปองกน ความจาเสอม ลดอาการผวหนงอกเสบ มมากในเนอสตว ปลา และธญพชตางๆ

• วตามนเอ ชวยในเรองการมองเหน บารงสายตาการเจรญเตบโตและเพมภมตานทาน แกทารกในครรภ พบมากในผกและผลไมทมสเหลองหรอสม เชน ฟกทอง แครอท

74

5. แรธาตตางๆ ระยะตงครรภรางกายตองการเกลอแรหลายอยาง ดงน • แคลเซยม หญงตงครรภควรไดรบ วนละ 1200 มลลกรม เพอชวยปองกนการดงแคลเซยม

ลดอาการปวดเมอยกลามเนอ ตลอดจนถงอาการตะครว พบมากใน โยเกรต ปลาเลกปลานอย • ธาตเหลก ชวยในการสรางเมดเลอดแดง การดดซมธาตเหลกไดดตองมวตามนซชวย

พบมากใน เนอสตวตางๆ เครองในสตว ไขแดง • ไอโอดน หญงตงครรภควรไดรบวนละ 175 ไมโครกรม เพอชวยทาใหการตงครรภสมบรณ

และยงเปนสวนประกอบของฮอรโมนจากตอมไทรอยด ซงในขณะตงครรภตอมไทรอยด จะทางานมากขนทาใหความตองการไอโอดนเพมขน ถาหญงตงครรภไดรบไอโอดนไม เพยงพอจะทาใหเปนโรคคอหอยพอก ในกรณทขาดอยางรนแรงจะสงผลใหการเจรญเตบโต ของทารกผดปกต ทาใหตวเลก แคระแกรน สตปญญาตา หรอทเรยกวาโรคเออ อาจพบทารกพการทงทางรางกายและสมองได แหลงอาหารทมไอโอดนสงพบไดใน อาหารทะเล เชน กง หอย ปลาทะเล นอกจากนนยงพบในเกลอไอโอดนทใชสาหรบในการ ปรงอาหาร แตอยางไรกตามไมควรบรโภคเกลอไอโอดนมากกวา 1 ชอนชาตอวน

• ฟอสฟอรส ชวยในเรองการสรางกระดกและฟนรวมกบแคลเซยม พบไดในผกใบเขยว เนอสตวและนม

6. ไขมน ไดจากนามนพช ชวยใหความอบอนแกรางกาย ปองกนผวหนงแตกแหง หญงตงครรภมความตองการเพยงเลกนอยเทานน

ปรมาณอาหารทหญงตงครรภควรรบประทานในแตละวน ตามธงโภชนาการ

กลมขาว-แปง วนละ 8-12 ทพพ กลมผก วนละ 4-6 ทพพ กลมผลไมรสไมหวาน วนละ 3-5 สวน

กลมเนอสตวไมตดมน ไข ถว วนละ 6-12 ชอนกนขาว

กลมเกลอ นามน นาตาล ใชนอยๆ เทาทจาเปน

องคประกอบของธงโภชนาการ ภายในธงโภชนาการมองคประกอบ 4 สวน หรอ 4 ระดบ โดยม วตถประสงคเพอสอสารใหผบรโภคเขาใจความหมาย ดงน สวนท 1 คอ สวนทประกอบดวยอาหารกลมขาว แปง กลมนใหคารโบไฮเดรตเปนหลก เปนแหลงพลงงานทสาคญทสด มปรมาณพนทมากทสดในธงโภชนาการ หมายถงใหบรโภคในปรมาณทมากทสดตอวน

ขาวหนงสวนคอ ขาว 1 ทพพ ใหพลงงานเทากบ ขนมปง 1 แผน กวยเตยวหนงจาน บะหมหนงกอน คนทรบประทาน 8 ทพพ คอ ตองการพลงงานราวๆ 1600 กโลแคลอร คนทรบประทาน 10 ทพพ คอ ตองการพลงงานราวๆ 1800 กโลแคลอร คนทรบประทาน 12 ทพพ คอ ตองการพลงงาน 2000 กโลแคลอร

75

สวนท 2 คอ สวนทประกอบดวยอาหารกลมผก และผลไม มปรมาณพนทเปนอนดบ 2 หมายถงใหบรโภคในปรมาณรองลงมาจากสวนท 1 โดยแยกพนทออกเปน 2 สวน คอ ผก และผลไม โดยใหบรโภคผกมากกวาผลไม หมวดผก มไฟเบอร วตามน และเกลอแร ใหพลงงานทตา ผกหนงสวน คอ ผกสก 1 ทพพ ผกดบ 1 ถวยตวง หรอ ผกสกครงถวยตวง การกนผก 4-6 ทพพ จะใหไฟเบอรราวๆ 25 กรม หมวดผลไมใหวตามนเกลอแร ไฟเบอรแตนอยกวาหมวดผก แถมยงมนาตาลทใหพลงงานไดเรว ผลไมหนงสวนนนแตกตางกนไป ตามแตชนดผลไม ผลไมผลใหญๆ อยาง แตงโม มะละกอ สบปะรด นบ 8-10 ชนทกนพอดใน 1 คา ผลไมขนาดกลางๆอยาง ฝรง กลวยหอมผลใหญ มะมวงสกขนาดกลาง มะมวงดบผลใหญ ให 1/2 ลก ผลไมขนาดเลกอยางสม แอปเปล กลวยไข กลวยนาวา ใหนบ 1 ลก ผลไมขนาดเลกมากอยาง เงาะ ลาไย ลนจ ชมพ ใหนบ 4 ลก องนใหนบ 20 ผล ทเรยน 1 เมด ผลไม 3 สวนสาหรบผทตองการพลงงาน 1600 กโลแคลอร ผลไม 5 สวนสาหรบผตองการพลงงาน 2000 กโลแคลอร

หมวดเนอสตว หนงสวนหนก 30 กรม หรอ 2 ชอนโตะ หมวดนม นมหนงสวนคอ 250 มล หรอ 1 กลอง หรอ 1 แกว แตถาเปนคนไมดมนม สามารถชดเชยดวย ผลไม 1 สวน กบเนอสตว 1 สวน

สวนท 3 คอ สวนทประกอบดวยอาหารกลมเนอสตว ไข และนม มพนทเปนอนดบ 3 หมายถงใหบรโภคในปรมาณนอยกวาสวนท 2 โดยแยกพนทเปน 2 สวน คอ สวนท 1 เนอสตว ไข ถวเมลดแหงและผลตภณฑ มพนทมากกวา สวนท 2 คอสวนของนม และผลตภณฑ เชน เนยแขง

สวนท 4 คอ สวนทประกอบดวยอาหารกลมไขมน นาตาล และเกลอ มพนทนอยทสด เพราะตองการใหบรโภคนอยมากตอวน หรอบรโภคเทาทจาเปน เกลอไมเกน 1 ชอนชา นาตาลไมเกน 4 ชอนชา อาหารหลก 5 หม ประกอบดวย หมท 1 เนอสตว ไข นม และถวเมลดแหง จดเปนอาหารปองกนโรค หมท 2 ขาว แปง นาตาล เผอก มน จดเปนอาหารใหพลงงาน หมท 3 ผกใบเขยว จดเปนอาหารปองกนโรค หมท 4 ผลไม จดเปนอาหารปองกนโรค หมท 5 ไขมน นามนจากพช และสตว กะท เนยเทยม จดเปนอาหารทใหพลงงาน ขอปฎบตเกยวกบโภชนาการเพอสขภาพทดของหญงตงครรภกบทารกในครรภ ดงน

• เลอกรบประทานอาหารทมคณคาสารอาหารครบถวนและหลากหลาย • ควรบรโภคอาหารใหครบทกมอ มมอวางเสรมชวยเพมพลงงานและสารอาหาร

ถามปญหาการยอยควรแบงเปนมอเลกๆ

76

โภชนาการในหญงหลงคลอด ในระยะใหนมลก แมตองการอาหารเพมขนกวาระยะกอนตงครรภ เพราะตองใชอาหารเพอสรางนานมใหลก ควรกนอาหารทมพลงงานเพมขน อกประมาณ 500 กโลแคลอร และมโปรตนเพมขนประมาณวนละ 25 กรม อาหารทมคณคาสงจะชวยใหมนานมอยางเพยงพอ ชวยบารง ซอมแซม และฟนตวของคณแมไดเรวยงขน ในทางตรงขาม ถาไดรบอาหารไมเพยงพอรางกายจะทรดโทรม ภมตานทานตา อาจเกดโรคแทรกซอนได แนวทางในการรบประทานของหญงใหนมบตร ดงน

• ปรมาณและคณคาอาหารสาคญมาก แมควรกนอาหารใหครบ 5 หม หลากหลาย • ควรบรโภคอาหารมากกวาปกต เพอชวยเสรมสรางนานม โดยเฉพาะกลมโปรตน • เลอกรบประทานอาหารกลมผกผลไมสด ไมตากวา 1 มอ ชวยใหวตามนและเสนใย อาหารทด • ดมนาใหไดอยางนอย 7-8 แกวตอวนเพอชวยเพมนานมมากขน • ไม ดมเครองดมหรออาหารทมแอลกอฮอล เนองดวยแอลกอฮอลสามารถออกมา

ทางนานมได อาจสงผลใหการเจรญเตบโตของสมองเดกไดไมเตมท

โภชนาการในเดก อาหารมสวนชวยทสาคญตอการเจรญเตบโต สตปญญา เสรมสรางภมตานทานและสขภาพ ของเดกใหแขงแรง วยทารกเปนชวงทรางกายของเดกเจรญเตบโตอยางรวดเรว มากกวาวยอนๆโดยเฉพาะอยางยงคอสมองทงเพมจานวนและขนาดเซลล นาหนกตวทเพมมากขน เมอทารกอาย 5 เดอน ควรมนาหนกตวเพมขน 2 เทาจากนาหนกแรกเกด และเมออาย 1 ปควรมนาหนกตวเพมขน 3 เทาจนกระทงเมออายมากกวา 1 ป จนถง 5 ปจดอยในกลมวยกอนเรยน ซงการเจรญเตบโตคอนขางรวดเรว ดงนนภาวะโภชนาการทด เปนการวางรากฐานของชวตใหม คณภาพทดในระยะยาว ซงในทางตรงขาม ถาเดกขาดสารอาหาร มาจากการไดรบอาหารขาดทงปรมาณและคณภาพ พฤตกรรมบรโภคไมถกตองอาจสงผลในระยะยาวเปนตน

• เลอกรบประทานอาหารประเภทแปงทไมผานการขดส เชน ขาวกลอง ขนมปงโฮลวท และ ธญพชตางๆ นอกจากใหคารโบไฮเดรต ยงมเสนใยและวตามนบสง

• หลกเลยงการบรโภคอาหารรสจด เชน หวาน มน เคม เพราะอาจทาใหเกดโรคเบาหวาน ขณะตงครรภ โรคความดนโลหตสงได

• ควรเลอกรบประทานผก ผลไมสด ตามฤดกาล ไดวตามนครบและใหเสนใยอาหาร • บรโภคอาหารทสะอาด และปรงสกเสมอ ปองกนเชอโรคและพยาธตางๆเขาสรางกาย • ระมดระวงการบรโภคผกประเภทกะหลาปล ถวลสง มนสาปะหลง หวผกกาด ขณะดบ

อาจกอใหเกดโรคคอหอยพอกได เนองจากมสารทไปยบยงการดดซมไอโอดน ดงนนกอนบรโภค ควรทาใหสกเสยกอนเพราะความรอนจะทาลายสารดงกลาวได

ในชวง 6 เดอนแรก อาหารทเหมาะสมคอนานมแมเพราะมสารอาหารพอเหมาะตอการ เจรญเตบโตของทารกทงทางรางกายและสมองเพมภมคมกนโรค นอกจากนนยงชวยสานสายใย สมพนธระหวางแมกบลกหลงจาก 6 เดอน เรมใหอาหารเสรมตามวยในชวงเปลยนของอาหารน สาคญเนองจากลกษณะอาหารเหลวเปนอาหารออนนม ซงจะตองใหทารกปรบตวใหเหมาะสมและ เพยงพอเมอทารกอาย 1 ป อาหารทใหควบคกบนมแมจะกลายเปนอาหารหลกซงนมแมเปนอาหาร เสรมทสามารถใหตอเนองถง 2 ป

77

ขอแนะนาการใหอาหารสาหรบทารก ดงน 1. เตรยมอาหารใหเหมาะสมกบอายเดก เชน บดอาหารใหละเอยดในชวงแรกและหยาบขน

เมอเรมมฟน 2. การใหอาหารครงแรกควรเรมทละนอยกอนแลวคอยเพมปรมาณภายหลง 3. ไมควรปรงอาหารรสจดใหเดก เชน นาตาล นาปลา ผงชรส ทาใหเดกตดรสชาด 4. กอนมออาหาร 1-2 ชวโมง ไมควรใหเดก กนขนมหรอของเลน เดกจะอมกอนมออาหาร 5. ควรเวนระยะการใหอาหารใหมแตละชนดเพอดการแพอาหาร 6. ใหทารกกนนมแมตามทกครง 7. ควรระมดระวงเรองความสะอาดของอาหาร จะตองใหมเสมอ

อาหารทใหสาหรบเดกใน 1 วน

อาย อาหาร

อาย 6 เดอนเตม นมแมและอาหาร 1 มอ มผลไมเปนมอวาง ดงน • ขาวบดละเอยด 3 ชอนกนขาว • ไขแดงครงฟองสลบกบตบบด 1 ชอนกนขาวหรอปลาบด 2 ชอนกนขาว • ผกบดครงชอนกนขาว • ผลไมสก 2 ชนหรอกลวยนาวาสก 1 ผล • กนนมแมตามจนอม

อาย 7 เดอนเตม นมแมและอาหาร 1 มอ มผลไมเปนมอวาง ดงน • ขาวบดละเอยด 4 ชอนกนขาว • ไขทงฟองสลบกบเนอปลา 2 ชอนกนขาวหรอเนอหม 2 ชอนกนขาว • ผกบด1 ½ ชอนกนขาว • ผลไมสก 2-3 ชนหรอสม 1 ผล • กนนมแมตามจนอม

อาย 8-9 เดอนเตม นมแมและอาหาร 2 มอ มผลไมเปนมอวาง ดงน • ขาวสกนมๆ 5 ชอนกนขาว • ไขทงฟองและเนอปลา 2 ชอนกนขาวหรอเนอหม 2 ชอนกนขาว • ผกบด 2 กนขาว • ผลไมสก 2-3 ชนหรอสม 1 ผล • กนนมแมตามจนอม

อาย 10-12 เดอนเตม นมแมและอาหาร 3 มอ มผลไมเปนมอวาง ดงน • ขาวสกนมๆ 5 ชอนกนขาว • ไขทงฟอง และเนอหม 2 ชอนกนขาวหรอตบ 1 ชอนกนขาว • ผกบด 2 ชอนกนขาว • ผลไมสก 3-4 ชนหรอกลวยนาวาสก 1 ผล • กนนมแมตามจนอม

78

คณคาของชนดอาหารสาหรบเดก ไขแดง ใหไดเมอลกอายครบ 6 เดอน เปนอาหารทสาคญเพราะเปนแหลงอาหารทดของโปรตน

วตามนเอและแรธาต เชน ฟอสฟอรส ไขทงฟอง สามารถใหไดเมอลกอายครบ 7 เดอนจะเปนไขไกหรอไขเปดกไดควรทาใหสกจงจะ

ยอยงาย ไมควรใหเปนยางมะตม หรอทาเปนไขลวก เพราะถาทาไมสะอาดอาจมเชอโรคตดอยได ตบ ใหลกกนไดเมออายครบ 6 เดอน เพราะตบเปนแหลงของสารอาหารทด ไดแก โปรตน

วตามนเอ วตามนบ 1 วตามนบ 2 โดยเฉพาะธาตเหลก ถวเมลดแหงและผลตภณฑถวเหลอง เปนอาหารทมโปรตนชวยในเรองของการเจรญเตบโตของ

เดก ควรจะตมสกจะไดยอยงายและทองไมอด เชน เตาห ปลา เรมเมออาย 6 เดอน โดยจะตองนามาทาใหสก ปลาเปนแหลงโปรตน ปลาทะเลเปนแหลง

กรดไขมนโอเมกา 3 ผกตางๆ เรมใหอาย 6 เดอน มวตามนและกากใยชวยขบถาย เชน ผกตาลง ฟกทอง ผกกาดขาว ผลไม เรมใหอาย 6 เดอน เชน กลวยนาวา มะละกอสก มะมวงสก สมเขยวหวาน ใหวตามน

และ กากใย เคลดลบการเตรยมอาหาร ประหยด รวดเรวไดคณคา

1. ควรเลอกวตถดบจากทองถนทมหรอจากเมนของผใหญ ซงคณคาสารอาหารใกลเคยงกน 2. อาหารประเภททเตรยมไวในครวเรอน เชน แกงจดตางๆ

สามารถแบงมาใชเปนสวนประกอบ ของลกนอยได 3. ควรกาหนดสวนประกอบหรอเมนกอนเตรยมมออาหาร จะไดเมนทไมซาเดม

เดกอายมากกวา 1 จนถงอาย 5 ป จดอยในกลมวยกอนเรยน เปนวยทเสยงตอการขาดสารอาหาร เนองจากเดกจะมชวงเวลาเลนเพมมากขน โดยเฉพาะเดกทตองอยกบคนดแลอาจทาใหเดกไดรบสารอาหารไมเพยงพอ

แนวทางการจดเตรยมอาหารใหกบเดกอยางเหมาะสม มดงน 1. จดอาหารใหครบ 5 หม และหลากหลายเพอใหเดกไดรบสารอาหารครบถวนเพยงพอ 2. จดอาหารในปรมาณทพอเหมาะ สะดวกแกการรบประทาน ควรมขนาดเลกและยอยงาย 3. การเตรยมอาหารควรคานงถง สสน กลน รสและคณคาอาหาร 4. ไมควรวตกหรอลงโทษเมอเดกไมรบประทานอาหาร ควรใหเดกคอยปรบตว 5. ฝกหดใหเดกไดหดรบประทานอาหารเอง รวมโตะอาหารกบคนในบาน

79

ปรมาณอาหารสาหรบเดก 1- 5 ป ใน 1วน ทควรไดรบ

เดกอาย 1-3 ป เดกอาย 4-5 ป

นม 1 - 2 แกว 1 - 2 แกว

เนอสตว(สก) 3 ชอนกนขาว 5 ชอนกนขาว

ขาว 4 ½ ทพพ 6 ทพพ

ผก 1 ½ ทพพ 3 ทพพ

ผลไม 3 สวน 3 สวน

ไขมน 2- 3 ชอนชา 3 ชอนชา

ปรมาณ

กลมอาหาร

การสรางนสยบรโภคทดกบเดก 1. ผปกครองหรอพอแมตองเปนแบบอยางทดกบเดกในการรบประทานอาหารทมประโยชน

ไมเลอกรบประทานอาหาร 2. ไมสงเสรมใหเดกรบประทานอาหารกรบกรอบ อาหารทรสจดเชน หวาน มน เคม 3. สรางวนยการรบประทานอาหารไมเดนปอนอาหาร รจกนงโตะรบประทานอาหาร 4. สรางบรรยากาศในการรวมรบประทานอาหารทด ไมบน ไมเครยด ระหวางรบประทาน 5. ใหเดกใชชอนตกอาหาร หยบจบอาหาร เพอเสรมสรางพฒนาการ

การแปลความหมายการเจรญเตบโตและภาวะโภชนาการ ควรใชดชนรวมกน 3 ดชนเพอความถกตองชดเจน

ลาดบท

ดชน การแปลผลการเตบโตและ ภาวะโภชนาการ นาหนกตามอาย สวนสงตามอาย นาหนกตามสวนสง

1 นอยกวาเกณฑมาก เตย ผอม เปนเดกทมการขาดสาร อาหารมผลใหตวเตยซงยง ขาดอยางตอเนอง

2 นอยกวาเกณฑ เตย สมสวน นาหนกนอยมผลทาใหเตย มาจากการขาดอาหารเปน เวลานานในอดตปจจบน เตยสมสวน

3 นาหนกตามเกณฑ เตย เรมอวน ขาดอาหารมาเปนระยะเวลา นานในอดตมผลใหเตยแต ปจจบนไดรบสารอาหารเกน จนทาใหอวนควรเสรมดาน การออกกาลงกาย

80

4 มากเกนเกณฑ เตย อวน ขาดอาหารมาเปนระยะ เวลานานในอดตมผลให เตยแตปจจบนไดรบสาร อาหารเกนจนทาใหอวน

5 นอยกวาเกณฑมาก สงตามเกณฑ ผอม ไดรบอาหารดในอดต แตปจจบนขาดอาหารจงทาใหรปรางผอม

6 นาหนกตามเกณฑ สงตามเกณฑ สมสวน เตบโตดทงนาหนกและสวนสง

7 มากเกนเกณฑ สงตามเกณฑ เรมอวน เตบโตดแตเรมไดรบอาหาร มากเกนไปออกกาลงกาย นอย เรมอวน

8 นอยกวาเกณฑ สง ผอม เตบโตดานโครงสรางดได รบพลงงานจากอาหารไม เพยงพอ

9 นาหนกตามเกณฑ สง ผอม คลายขอ8ถาสวนสงชะลอ ตวนาหนกจะปรบสมดล

10 มากเกนเกณฑ สง สมสวน มภาวะโภชนาการปกตเพราะนาหนกสมดลสวนสง

11 มากเกนเกณฑ สง อวน รปรางสงใหญไดรบอาหาร มากเกนไปหรอออกกาลงกาย นอย นาหนกมากเรมอวน

ลาดบท

ดชน การแปลผลการเตบโตและ ภาวะโภชนาการ นาหนกตามอาย สวนสงตามอาย นาหนกตามสวนสง

81

ใบความรเรอง...นมแม

มการศกษามากกวา 30 ชนทแสดงใหเหนวา ทารกทไดรบนมแมเพยงพอ มระดบพฒนาการและเชาวปญญาทดกวาทารกทไดรบนมผสม ความสาคญและประโยชนของการเลยงลกดวยนมแม 1. นมแมมสารอาหารครบถวน

โดยเฉพาะในระยะ 6 เดอนแรกไมจาเปนตองเพมอาหารเสรมใหทารก โปรตนในนมแมม กรดอะมโนทแตกตางจากนมววจงยอยงายและสามารถนาไปใชไดอยางเตมท คารโบไฮเดรตทมากทสดในนมแม คอ แลคโตส ชวยการดดซมของธาตเหลกและแคลเซยมในลาไส ไขมนในนมแมมกรดไขมนทจาเปนครบถวน จาเปนตอการเจรญเตบโตของเซลลสมองและเสนใยสมอง มความสมดลและพอเหมาะแกความตองการของทารก โซเดยมและเกลอแรอนในนมแมมนอยกวานมวว ไตของทารกจงไมตองทางานหนกเกนไปในระยะเรมตนของชวต

ไขมนในนานมแมถกนาไปใชไดด เพราะในนานมแมมนายอยไขมนดวย เพอใหทารกใชไขมนเปนแหลงพลงงานไดอยางเตมท ทารกเลกๆยงสรางนายอยไขมนไดไมด ธรรมชาตจงสงนายอยไขมนมาทางนานมแมซงสารนไมมในนานมผสม

ไขมนในนานมแมมการปรบเปลยนตามระยะการเจรญเตบโตของทารก นานมแมจะมปรมาณไขมนมากและมโมเลกลขนาดเลกทาใหมสดสวนของไขมนทสาคญตอการสรางสมอง (ฟอสโฟไลปด) มาก ซงจะชวยเสรมสรางเครอขายและจดเชอมตอในสมองไดดสงผลตอพฒนาการและความฉลาดของทารก

นานมยอยงาย และดดซมไปใชใหเกดประโยชนไดดกวานมผสม ถายสะดวก ทองไมผก แตเมออายมากขน ทารกจะดดนมไดมากขนจนเกลยงเตา จะถายหางขนเพราะนานมในชวงทายๆใน เตานมจะมไขมนสง จะใชเวลายอยและดดซมนานขน อจจาระกจะหางขน บางคนอาจเปน 10 วน แตถายไมแขง ทองไมอด ยงไมอดอดแนนทอง ถอวาปกต 2. นมแมสรางภมคมกนโรค ใน 2-3 วน หลงคลอดนานมแมจะขน มสเหลองเขมเรยกวา “หวนานม” มภมคมกนโรคสงมาก เสมอนวคซนหยดแรกของชวตลก กระตนการเจรญเตบโตของเซลลปองกนโรคภมแพ นมแมมสารทปกปองลาไสจากการตดเชอ กรดอะมโนในนมแมชวยการเจรญในลาไส ทงหมดนกระตนการสรางเสรมภมคมกนโรคในรางกายทารกใหเพมขนอยางรวดเรวในชวง 6 เดอนแรกของชวต เมอเทยบกบทารกทกนนมผสมพบวาลดโอกาสเกดโรคตางๆ ดงน

โรคทองเสย – ปอดบวม 3.5 – 4.9 เทา

หชนกลางอกเสบ 3 - 4 เทา

โรคลาไสอกเสบ 20 เทา

โรคเยอหมสมองอกเสบ 3.8 เทา

โรคทางเดนปสสาวะอกเสบ 2.6 – 5.5 เทา

โรคภมแพ 2.7 เทา

โรคเบาหวานชนดท 1 2 – 4 เทา

82

กรรมพนธเปนสาเหตสาคญของการเกดโรคภมแพ แตการททารกไดรบอาหารทมโปรตนแปลกปลอมในระยะททางเดนอาหารยงไมแขงแรง คอระยะ 6 เดอนแรก เนองดวยในระยะ 6 เดอนแรกเยอบทางเดนอาหารไมแขงแรง นายอยอาหารยงไมพอ สารภมคมกนทจะคอยดกจบของแปลกปลอมยงมไมพอ ดงนนถาไดรบโปรตนแปลกปลอมซงมในนมผสมซงเปนนมวว จงมโอกาสหลดรอดไปกระตนใหเกดภมแพได ซงตางจากนานมแมซงเปนโปรตนของคนจงไมกระตนใหเกดการแพ โดยทวไปทารกทกนนมผสมมโอกาสเปนโรคภมแพมากกวาทารกทกนนมแม 2–7 เทา การใหนมแมอยางเดยว 4 เดอนชวยลดความเสยงตอการเปนโรคหอบหดเมออาย 6 ป นอกจากนนมแมยงชวยลดอตราเกดผนแพทผวหนง ในทารกทมประวตภมแพในครอบครว 3. นมแมทาใหทารกเจรญเตบโตอยางเตมท

ทารกทไดรบนมแมอยางเดยว 6 เดอน จะมขนาดของเสนรอบศรษะโตกวาคามาตรฐานในขวบปแรก จอประสาทตามปฏกรยาตอบสนองทรวดเรว เปนตนทนทดของพฒนาการและการสรางเสรม IQ ของทารก 4. นมแมชวยสรางพฒนาการทางสมองและเชาวนปญญา ทารกทไดรบนมแมชวง 4-6 เดอนแรก ของชวต เมอเดกอาย 7-13 ป จะมระดบสตปญญาสงกวากลมทไมไดรบนมแม 5. นมแมชวยลดการเกดฟนผ

นานมแม เปนนานมตามธรรมชาตทไมมการปรงแตง มสารอาหารชวยปองกนฟนผ ไดแก • แคลเซยม ฟอสฟอรส ชวยลดการละลายแรธาต และชวยเพมการสะสมแรธาตทผวเคลอบฟน • ไขมนในนานมจะเคลอบผวฟน ชวยลดการเกาะตวของเชอโรคฟนผ

• โปรตนในนานม ลดสภาพกรดดางในชองปาก ทาใหไมเหมาะกบการเกดฟนผ

• เอนไซม ภมคมกนในนมแม ชวยทาลายเชอโรคฟนผ • นาตาลในนมแม คอนาตาลแลคโตส ซงเมอเทยบกบนาตาลตวอนๆ จะมผลตอการเกดฟนผนอย

ทสด และมความหวานนอยกวานาตาลซโครสถง 5 เทา จงชวยทางออมไมใหเดกตดหวาน ทสาคญคอ กลไกการดดนมแมแตกตางจากการดดนมขวด การดดนมแมผวฟนสมผสกบนานม

ไดนอยกวาการดดนมจากขวด เพราะนานมแมจะไหลออกมาเมอเดกออกแรงดด นานมจะพงเขาดาน หลงของฟน ประกอบกบหวนมแมมความยดหยนไดดกวาหวนมททาจากยาง เดกจงดดไดลก ทาใหนานมพงลงสทางเดนอาหารมากกวาทจะเออลนในปาก

6. นมแมมผลตอจตใจของแมและลก ลกกนนมแม มใชเพยงแตได “นานมแม” แตลกจะได”ตวแม” อยใกลชดดวย การทแม-ลกได

สมผสกนกอใหเกดความผกพนระหวางแม-ลก ลกจะรสกปลอดภย อบอน ไดรบความรกเตมเปยม สรางเสรมความมนคงทางดานจตใจของทงแมและลก การสมผสและการมปฏสมพนธระหวางแมและลกตงแตระยะแรกเกดอยางสมาเสมอและตอเนองชวยสรางเสรมความมนคงทางดานจตใจของทงแมและลก ชวยกระตนจดเชอมโยงในสมองใหแขงแรงยงขนกอใหเกดพฒนาการทางดานสมอง สตปญญา ความฉลาดทางอารมณ และบคลกภาพ ทสมบรณพรอมในวยเดกโตและวยผใหญ

7. นมแมชวยลดอาการตวเหลองของลก นานมเหลองชวยขบถายขเทา ทาใหทารกสามารถขบสารททาใหเกดอาการตวเหลองออกจากรางกายไดเรว

83

8. นมแมชวยปกปองสขภาพของแม • การใหลกกนนมแมทนทหลงคลอด ชวยการบบตวของมดลก จงทาใหภาวะตกเลอดหลง

คลอดลดลง มดลกเขาอเรว • ลดความเสยงตอการเปนมะเรง เชน มะเรงรงไข มะเรงเตานม • ปองกนภาวะกระดกพรน เพราะในระหวางใหนมบตรจะมฮอรโมนทอยในกระแสเลอด

หลายชนด ทสามารถเพมประสทธภาพการดดซมแคลเซยมจากอาหารทรบประทานเขาส รางกายไดในอตราทสงขนเปนเทาตว

• รปรางดขน จากการลดไขมนสวนเกน เพราะรางกายไดนาไขมนสวนเกนนนมา ใชสรางนานม • ปองกนการตกไข ในระยะแรกหลงคลอดเปนการคมกาเนดโดยธรรมชาต อาจจะ

สามารถคมกาเนดได 98% โดยจะตองประกอบดวยเงอนไขตอไปน ทารกจะตองดดนานมจากอกแมเทานน การใหทารกกนนมผสม หรอการใชเครองปมนมแทนทจะใหทารกดดจากอก และการใหอาหารเสรม จะลดความสามารถในการคมกาเนด ทารกจะตองไดดดนมจากอกแมทกๆ 4 ชวโมง ในตอนกลางวน และทกๆ 6 ชวโมง ในตอนกลางคน เปนอยางนอย และทารกอายไมเกน 6 เดอน และแมจะตองไมมประจาเดอนอยางนอย 56 วนหลงคลอด 9. นมแมมประโยชนตอเศรษฐกจ ครอบครว และสงแวดลอม การเลยงลกดวยนมแมชวยประหยดคาใชจายเพอซอผลตภณฑทดแทนนมแม คาอปกรณในการใหอาหารทารก ลดคาใชจายดานการเจบปวย เคลดลบใหนมแมเพยงพอ ในเตานมของแมแตละคน จะมตอมสรางนานมใกลเคยงกน ดงนนแมทกคนจงสามารถสรางนานมไดในปรมาณใกลเคยงกน ในระยะแรกหลงคลอด แมบางคนอาจมนานมออกชาหรอเรวตางกนดงนนแมทยงมนานมไมมาก จงไมตองวตกกงวลมากนก เพราะแมสามารถทาใหนานมตนเองมาไดเรวและเพยงพอตอความตองการของลกโดยใชหลก 4 ดด ได ดงน

ดดท 1 ดดเรว โดยใหทารกดดนมมารดาใหเรวทสดภายในครงชวโมงหลงคลอด ทาใหนานมมาเรวเพราะกระตนการสรางนานมโดยเรว

ดดท 2 ดดบอย ภายใน 2-3 วนแรก ควรใหแมลกนอนภายในบรเวณเดยวกนเพอใหทารกไดดดนมแมทก 2-3 ชวโมง เพราะลกจะไดหวนานมซงมภมคมกนมาก และมสารชวยกระตนการเคลอนตวของลาไส ชวยเรงขบขเทาออก และหลงจากนนใหไดตามความตองการของลก

ดดท 3 ดดถกวธ รวมถงการจดทาอม การเอาหวนมเขาปากลก การใหลกอมหวนมอยางถกตองและการเอาหวนมออกจากปากลก แมและลกควรอยในทาทผอนคลาย แมนงหรอนอนใหนมลกกได ถานงควรมทพงใหหลงตรง ไมเกรง ไมควรโนมตวไปขางหนาหรอเอนไปขางหลงมากเกนไปเพราะจะทาใหเมอยหลง อาจใชหมอนชวยรองใตขอศอก (ขางหวลก) หรอรองตวลกไว หวและลาตวของลกอยในแนวเดยวกน หนาของลกหนเขาหาเตานมแม จมกลกอยตรงขามหวนมแมพอด แมอมลกแนบชดตวแม ทาท1. Cradle hold

แมอมลกวางบนตก ประคองศรษะลก โดยใหศรษะลกวางบนทองแขนแม ใชมอและแขนอกขางประคองบรเวณกนและตนขา (หรออาจใชแขนขางเดยวกนกบทประคองศรษะลก) เปนทาทแมสวนใหญถนดมากทสด

84

ทาท 2.modified cr adl e

แมใชฝามอ จบศรษะลก บรเวณทายทอย ลกดดนมแมดานตรงขามกบฝามอแมทจบลก ในทานสามารถควบคมการเคลอนไหวของศรษะลก ซงจะชวยไดมากในลกทเกดกอนกาหนด นาหนกตวนอย เพราะกลามเนอบรเวณคอยงไมแขงแรง หรอลกทมปญหาดดนมแลวหลดบอยๆ

ทาท 3 football hold

แมอมลกใชฝามอจบศรษะบรเวณทายทอย แมสามารถควบคมการเคลอนไหวของศรษะลกได สวนลาแขนแมประคองไหล ลาตวลก ลกดดนมแมดานเดยวกนกบแขนแมทประคองลก ลาตวลกอยดานขางใตรกแรแม ทานมประโยชนในรายแม หลงผาตดคลอด ลกแฝด ลกตวเลก คลอดกอนกาหนด ลกทมปญหาดดนมแลวหลดบอยๆ ลกทปวย แมทเตานมใหญ ใชเปนทาเปลยนตาแหนงการกดของเหงอกลกเวลามปญหาหวนมเจบแตก

ทาท 4 Side lying position

ลกนอนตะแคงหนหนาเขาหาแม ประคองลกใหลาตวชดแม หรอใชผาออมพบหรอหมอนใบเลกๆ วางดานหลงลก เพอไมใหลกหลงพลกได มประโยชนในการใหนมตอนกลางคน หรอในรายหลงผาตดคลอดวนแรกๆ ทแมอาจจะสะดวกในการนอนใหนมมากกวานง หรอแมหลงคลอดใหม ทออนเพลยมาก

วธการใหลกดดนมอยางถกตอง ประคองเตานมในทาทถกตอง โดยใหนวหวแมมออยดานบนเตานม อก 4 นวทเหลอพยงเตานมดานลางขนเลกนอย ประคองเตานมไว หลงจากประคองเตานมแลวใหเอาหวนมเขยทรมฝปากลางของลกเบา ๆรอจนลกอาปากกวางเตมท จงรบโอบศรษะของลกเขาหาหวนมของแม จนรมฝปากของลกอมลานนมไดหมดหรออมลานนมลกอยางนอย 1-1.5 เซนตเมตร ใหจมกและคางของลกสมผสกบเตานมของแม ลาตวของลกแนบกบลาตวของแม ถาแมเกรงวาลกจะหายใจไมสะดวกกใหขยบกนของลกเขามาชดกบลาตวของแมใหมากขน ไมควรใหนวมอกดหวนมดานบนลง เพราะจะทาใหหวนมเลอนออกจากปากของลกและในแตละมอควรใหดดทงสองขางนานประมาณ 10 – 15 นาท

ดดท 4 ดดเกลยงเตา ควรใหลกดดนมแมทง 2 ขาง โดยใหดดไดเกลยงเตาทละขาง เมอใหนมลกในมอตอไป กใหเรมจากเตาทดดคางไวในมอกอน เพอใหลกไดนานมทง 2 สวน คอสวนหนาและสวนหลง อยางตอเนอง นานมสวนหนา (Foremilk) ซงเปนนานมทไหลออกมาในชวงแรกของการใหนม จะคอนขางใส ไขมนตา คารโบไฮเดรตสง นานมสวนหลง (Hindmilk) ซงเปนนานมจะไหลออกมาหลงจากใหนมทารกไปไดระยะหนง จะมลกษณะขนกวาจะมไขมนสง เมอลกไดนานมสวนหลงจะทาใหลกอมทอง และหลบไดนาน

85

การดแลเตานมและหวนม • อาบนา ฟอกตว ตามปกตวนละ 2 ครง ไมควรฟอกสบทหวนมมากเกนไป หากมสะเกด

แผลทหวนมใหใชสาลชบนาเชดออกเบา ๆ • สวมเสอยกทรงทมขนาดเหมาะกบเตานมทขยายใหญขน และเสอทสวมใสไมเปยกชน • เมอเตานมมปญหา เชน หวนมบอด บม ควรพบเจาหนาทเพอดาเนนการแกไขในขณะ

ตงครรภถาหวนมบม ใช nipple puller หรอใช syringe ทดดแปลง ชวยดงหวนมออก เชนเดยวกบในระยะกอนคลอด ถาลานหวนมตงแขง แกใหนมยดหยนดดวยการใชปทมแกวครอบหวนมและใสยกทรงทบ ใชปทมแกวชวงกลางวนเทานน หยดใชปทมแกวเมอลานหวนมยดหยนดแลว

ลกดดนมแมไดอยางไร ทารกแรกเกดปกต มรเฟลกซทชวยในการดดนมแม 3 ชนดคอ 1. Rooting reflex เปนรเฟลกซ ทชวยใหทารกในการหาตาแหนงหวนม เมอบรเวณใกลรมฝปากทารกถกกระตนโดยการสมผส และถาทารกหวจะหนเขาหา และอาปากกวาง 2. Sucking reflex รเฟลกซการดด เมอมสงใดกตามเขาไปในปากทารก และสมผสกบเพดานปาก จะกระตนใหทารกดดโดยอตโนมต รเฟลกซการดดมไดแขงแรงตงแตในชวโมงแรกหลงเกด 3. Swallowing reflex เมอในปากทารกมนานมอยเพยงพอ จะกระตนใหทารกกลนนานมลงไปในคอ

สภาพรางกาย และจตใจของแม • รบประทานอาหารใหครบ 5 หม และปรมาณอาหาร ในแตละวนควรมากพอ • ดมนาประมาณวนละ 3 ลตร และควรดมทกครงทกระหาย หรอกอนและหลงใหนม • ไมดมเครองดมทมคาเฟอน และ แอลกอฮอล • ไมสบบหร / หลกเลยงจากควนบหร • เมอจาเปนตองใชยาควรปรกษาแพทยกอน เพราะยาบางชนด อาจทาใหนานมลดลงได • พกผอนใหเพยงพอ โดยนอนพกชวงกลางวนอก 1 – 2 ชงโมง • ขณะใหนมลก ควรทาจตใจใหสบายไมวตกกงวล หรอหงดหงด เพราะจะทาใหนานมหลง

นอยลงได หากมปญหาเรองนานมออกนอยหรอหวนมบอดบม ภาวะสขภาพแมและลกไมแขงแรง จะแนะนาใหแมบบนานมใหลกดมนมจากแกวแทนการดดนมจากเตา เพอปองกนปญหาเรองการสบสนหวนม ซงการดมจากแกวลกจะใชการไลลนเปนคลนเชนเดยวกบการดดจากเตานมแม เมอลกแขงแรงดแลวกสามารถกลบมาดดนมแมจากเตาไดตามเดม

นานมมานอยหลงคลอด 2 วน จะทาอยางไร อยางทรมาแลววานมแมเปนอาหารสมองทดทสดสาหรบทารก ควรใหลกดดนมแมอยางเดยว 6 เดอนแรกของชวต จากนนหลง 6 เดอนควรใหนมแมควบคกบอาหารไปจนกระทงลกนอยอาย 2 ป หรอนานกวานน เพอใหเกดผลดตอสขภาพของลกและของแมอยางเตมท

แตในระยะ 1-2 วนแรกหลงคลอด แมสวนใหญจะพบวานานมมานอย ซงเปนเรองปกต แมควรใหลกดดนมบอยๆ วนละ 8-12 ครง หรอบอยกวานน พยายามตดความกงวลใจ จะชวยใหนานมมาเรว แลวตวแมควรรบประทานอาหารและดมนาใหเพยงพอ บารงสขภาพดวย

86

ควรจะใหลกดดนมแมบอยแคไหน การใหลกกนนมแมนนไมจาเปนตองกาหนดเวลาทจะใหลกกนเพราะลกจะรเองวาจะกนเมอไร เพยงแตเขมงวดในชวง 2-3 วนแรกใหลกดดนมบอยๆ ทก 2-3 ชวโมง เพอกระตนใหแมมนานม ถานานมไหลตามปกตกสามารถใหลกดดไดบอยตามความตองการ ลกกนนมแมอยางเดยวในชวง 6 เดอนแรก ทาไมจงไมตองใหลกดดนาตาม ในนานมแมมนาเพยงพอแลว ในเฉพาะแรกเกดถง 6 เดอน กระเพาะลกยงมขนาดเลก การใหลกกนนาจะทาใหนาไปแยงทนานมแม ทาใหไดนมแมนอยลง จะรไดอยางไรวาลกไดรบนมแมเพยงพอ

• เตานมแมคดตงกอนใหนมและนมลงหลงใหนมแลว • ลกปสสาวะ 6- 8 ครงขนไปใน 24 ชวโมง • ลกถายอจจาระ 4-8 ครง ใน 24 ชวโมง หรอไมถายบอย แตปรมาณมากในแตละครง • ขณะทลกดดนมขางหนง นานมกไหลอกขางหนงดวย • ไดยนเสยงลกกลนนานม

แมเจบหวนมขณะทใหลกดดนม และหวนมแตกเปนแผลเกดจากอะไร และแกไขอยางไร • อาการหวนมเจบขณะใหลกดดนม เกดจากลกอมหวนมไมลกถงลานหวนม ควรแกไขโดยจด

ทาอมลกดดนมแมใหถนด ใหลกอมหวนมใหลกถงลานหวนม อาการเจบกจะลดลงและหายไป

• ถาหวนมแตกเปนแผล แมไมจาเปนตองใหลกหยดดดนมแม แตควรปรบใหลกดดนมแมโดยไมใหงบบรเวณทเปนแผล และใชนานมทาบรเวณหวนมจะทาใหแผลทแตกแหง และทเลาการเจบ ถาเจบมากจนทนไมได อาจหยดขางทเจบชวคราว แตใหบบนานมขางนนออกทก 3 ชวโมง เพอคงสภาพนานมไว

ปญหาเตานมคด เตานมอกเสบเกดไดอยางไร แกไขไดอยางไร เกดจากการทลกไมไดดดนมแมบอยมากพอหรอมการคงของนานมเมอมเตานมคดจะทาใหบรเวณลานนมตงหวนมแบนลงลกจะดดนมไดยาก ถาไมไดรบการแกไขอาจทาใหมการตดเชอได ควรปฏบตดงน

• ใชผาชบนาอนจดประคบและนวดเตานมเบาๆขางละ 5 นาท • บบนานมออกจากเตาดวยมอจนลานนมนม • ใหลกดดนมบอยขนทก 2-3 ชวโมงและนานขางละ 15-20 นาท • ใหลกดดนมในสถานทสงบและผอนคลาย ทาจตใจใหสบาย ถาปวดมากสามารถรบประทาน

ยาแกปวดพาราเซตามอลได

การทางานนอกบานคกบการเลยงลกดวยนมแม เพอปองกนความยงยากทอาจเกดเมอไปทางาน แมควรวางแผนไวลวงหนาตงแตกอนไปทางานดงน

• กอนไปทางาน ใหลกดดนมแมมอเชากอน ระหวางทแมอยในททางานใหหาเวลาบบนานมออกเปนระยะๆ ตามเวลาทลกเคยดด หรออยางนอยในชวงพกกลางวน เกบนานมทบบไดเกบใสตเยน เพอใหลกกนในวนตอๆไป

• ในชวงเยนและตอนกลางคน ใหลกดดนมจากเตา เพอกระตนการสรางนานมใหคงอย ในชวงวนหยดสดสปดาหควรใหลกดดนมจากเตาเชนเดยวกน

87

การบบเกบนานม • ระวงเรองความสะอาด ควรลางมอดวยสบใหสะอาดทกครงกอนเสมอ • ควรบบนานมในบรรยากาศทสงบ • วางหวแมมอไวทขอบลานหวนมและนวมออก 4 นวไวใตนมทขอบลานหวนม • กดนวดนเขาหาตวแม แลวบบนวหวแมมอกบนวทง 4 เขาหากน • คลายนวทบบ แลววางนวทตาแหนงเดม บบเปนจงหวะ ยายตาแหนงทวางนวไปรอบๆ เตา

นมเพอบบนานมใหออกจากกระเปาะนานมทกอน

ถาลกไมยอมดดนมจากขวด ในระยะทเรมฝกใหมๆ ซงควรเรมในชวงอาย 1-2 เดอน แตเดกบางคนอาจยงมปญหาไมยอมรบ มวธชวยใหเดกปรบตวไดดงน

• ใหคนอนปอนนมแทน อาจเปนพอ หรอคนเลยง • แมตองไมอยใหลกเหน ควรอยหางๆ เพอไมใหลกไดยนเสยง หรอไดกลน • ใหคนเลยงอมลกในทาเดยวกบทลกเคยกนนมแม อาจหอตวดวยเสอผา หรอสงอนทมกลน ของแมอยดวย • ใหอยในบรรยากาศสงบสบาย • ในชวงแรกๆ อาจใหนมในขณะทลกงวง ลกจะตอตานนอยกวา • ขวดนม ใหใชจกนมทนมและขวดขนาดเลกกอน • ชวงแรกควรใหนมแมทบบเกบไวอนแลวเทใสขวด เพอไมใหรสกแตกตางมากนกกบนมทดด

จากเตานมแม

การเกบรกษานานมแมทบบออกมาแลว • ควรเกบนานมในปรมาณทลกกนหมดพอด • ควรปดภาชนะใหมดชด เขยนวนทและเวลาทเกบไว จดเรยงตามลาดบกอนหลง • อายของนานมแมทเกบไวใช

• อณหภมหอง เกบไดนาน 1 ชวโมง • ตเยนชองธรรมดา เกบไดนาน 48 ชวโมงใตชองแชแขง • ตเยนชองแชแขงแบบประตเดยวจะเกบไดนาน 2 สปดาห • ตเยนชองแชแขงแบบ 2 ประตจะเกบไดนาน 3 เดอน

การนานานมทเกบไวมาใหลกกน • ถาเปนนานมแมทเกบในตเยนชองธรรมดาอนดบแรกใหนามาวางขางนอกใหหายเยนกอน

หรอจะนาไปแชในนาอนกได • นานมแชแขงใหยายลงมาวางในตเยนชองธรรมดากอน 1 คนเพอใหละลาย • ในกรณทเดนทางใหแชในกระตกนาแขง ใหมนาแขงเพยงพอกบการทาความเยน • หามแชนานมในนารอนหรออนดวยเตาไมโครเวฟ เพราะจะทาใหภมตานทานในนานมแมสญเสยไป

วธใหนมแกทารกทมภาวะเจบปวยแรกเกด ม 4 วธ 1. การใหทารกดดเอง 2. การปอนดวยทหยด (dropper) ชอน (spoon) หรอถวย (cup) 3. การใหทางหลอดใหอาหาร ( feeding tube ) 4. การใหนานมอยางตอเนอง ( continuous feeding)

88

ขอบงช การใหทารกดดเอง • ทารกมการดด การกลน และการหายใจสมพนธกน ทารกกลนไดด เมอปอนนมดวยชอนหรอดวยถวย • ทารกดดปากตวเอง หรอเอามอเขาปาก • ทารกไมม ภาวะหายใจเรว หรอเขยว ขอบงช การปอนดวยทหยด( dropper) หรอ ชอน (spoon) ในทารกกอนกาหนด หรอ ถวย (cup) ในทารกครบกาหนด • สาหรบทารกทดด-กลนไดดและอยในระหวางคอยใหดดนมแมตอไป หากทารกและมารดามความพรอม • การใหทารกดดนมจากขวด อาจทาใหทารกปฏเสธการดดนมแมซงกลไกการดดแตกตางกน ภาวะ

นเรยกวา Nipple/teat confusion

ขอบงช การใหทางหลอดใหอาหาร ( feeding tube) • ทารกมอตราหายใจเกน 60 ครง/นาท • ทารกทมการดดและการกลนบกพรอง • ทารกทมอายครรภนอยกวา 32-34 สปดาห • ทารกเกดกอนกาหนดทอยในระยะฝกดดนม หรอมอาการเหนอยเวลาดดนม หรอ ดดไดไมหมด • ทารกมปากแหวง เพดานโหว หรอ คางเลก (micronagthia) ควรหลกเลยงการใหทางหลอดอาหาร

เพราะทารกแรกเกดเปน obligatory nose breather ทาใหเพมแรงตานทานททางเดนหายใจสวนบน และอาจเกด nasal septum erosion และ otitis mediaไดBolus feeding ใหนมไหลเขาสกระเพาะตามแรงดงดดของโลก การใหนมดวยอตราการไหลทเรวไป อาจกระตน reflex ทเกดจากกระเพาะอาหารขยายตวอยางเรว มผลใหทารกหยดหายใจ

ขอควรระวงกอนใหนมทางหลอดใหอาหาร( feeding tube) กอนใหนมแตละมอ ใหตรวจตาแหนงของหลอดใหอาหาร และดดของเหลวทคางอยในกระเพาะ

เพอใหคนของเหลวกลบสกระเพาะทกครงใหปรมาณนานมทจะปอนเพม โดยหกออกเทากบปรมาณของเหลวทดดได หากดดออกไดเทากบหรอมากกวาปรมาณทจะปอน ใหงดนมมอนน

ขอบงชการใหนมอยางตอเนอง (Continuous feeding) ใชในทารกทไดรบการปอนนมทางหลอดใหอาหารเปนมอๆ แลว ทองอดหรออาเจยน หรอทารก

มการหยดหายใจ โดยใช syringe pump เพอใหนมเขากระเพาะอาหารอยางชาๆ และสมาเสมอ ขอควรระวงในการใหนมอยางตอเนอง (Continuous feeding)

ระวงการปนเปอนเชอโรคในนม และการสญเสยไขมน ใชเวลาปอนนมทสนทสดทไมทาใหทารกอาเจยน ทองอด หรอ หยดหายใจ

ขอทตองระวงเกยวกบไขมนคอ การบบนมแมไวในภาชนะอาจทาใหไขมนตดอยกบภาชนะ กระบอกฉดยาและ feeding tube เกดการแยกสวนของไขมน เมอตงทงไว ซงตองเขยาเพอใหผสมเขากนด และควรตงกระบอกฉดยาไวในแนวดง

89

ระยะหลงคลอด หมายถง ระยะเวลาตงแตคลอดลกจนถง 6-8 สปดาหหลงคลอด ซงเปนระยะทอวยวะตางๆของรางกายพยายามปรบตวใหกลบคนสสภาพเดมเหมอนกอนตงครรภ โดยทวไปนนหากแมคลอดธรรมชาต สวนใหญจะพกอยในโรงพยาบาลประมาณ 2-3 วน ถาคลอดโดยผาตดคลอด อาจจะตองนอนพกอยในโรงพยาบาลนานกวาน เมอกลบไปอยบานแลว แมควรหลกเลยงการทางาน การยกของหนก หรอขนลงบนไดบอยๆอยางนอย 1-1½ เดอน แลวจงไปทางานไดตามปกต

ใบความรเรอง...การดแลสขภาพหญงหลงคลอด

ลกษณะทางคลนกทพบในระยะหลงคลอดและการปฏบตตว 1. ออนเพลย แมจะรสกออนเพลย และเหนอยงาย เนองจากตงแตขณะตงครรภจนถงหลงคลอด ระบบตางๆ ของรางกายมการเปลยนแปลงอยางมากมาย นอกจากนยงตองใชแรงและพลงงานของรางกายระหวางทอยในชวงการคลอดอยางมากอกดวย การปฏบตตน

• นอนหลบพกผอน.ใหเพยงพอกบความตองการของรางกาย • รบประทานอาหารทมประโยชนครบถวน รวมทงผกผลไม เพอปองกนไมใหทองผก • ดมนามากๆ • จดสงแวดลอมใหสะอาด สงบ อากาศถายเทสะดวก เพอใหมบรรยากาศเหมาะกบการพกผอน • ทาจตใจใหสบาย ผอนคลายและไมตงเครยด • ควรหาคนมาอยเปนเพอน สาหรบไวคอยดแลและชวยเหลอ เพราะบางคนอาจออนเพลยมาก

เกดอาการหนามดเปนลมได ดงนนหลงคลอดใหมๆ ไมควรลกเขาหองนาตามลาพงเพอปองกนการเกดอบตเหต

2. มนาคาวปลาออกทางชองคลอด ภายหลงคลอดลก รางกายจะขบเนอเยอและเซลลตางๆทคงคางภายในโพรงมดลกออกมาพรอม

กบเลอดและนาคาวปลา ดวยแรงจากการหดรดตวของกลามเนอมดลก ในระยะ 2-3 วนแรกจะออกมากและมสแดงสด หลงจากนนจะออกนอยและสจางลงจนกลายเปนสชมพเรอๆ หลงจาก 10 วนไปแลวกจะกลายเปนมกสขาวๆ โดยปกตนาคาวปลามกหมดไปภายใน 14 วน สาหรบแมทผาตดคลอดนาคาวปลาอาจจะหมดลงเรวกวาคลอดปกต การปฏบตตน

• ใสผาอนามยเพอรองรบนาคาวปลาและทาความสะอาด รวมทงเปลยนผาอนามยทกครงเมอมนาคาวปลาออกจานวนมาก เพอปองกนการสะสมของเชอโรค

• สงเกตลกษณะและกลนของนาคาวปลา หากพบลกษณะผดปกตและกลนเหมน ควรบอกใหพยาบาล / แพทย ทราบ เพราะอาจเกดการอกเสบตดเชอในบรเวณโพรงมดลกหรอชองคลอดได

3. เหงอออกมากกวาปกต เกดจากการเปลยนแปลงของระดบฮอรโมนในรางกาย และเปนวธการทรางกายจะขบของเหลว

สวนเกนขณะตงครรภ บางครงแมอาจรสกมไขตาๆ รวมดวย การปฏบตตน

• แนะนาดมนามากๆ เพอลดไขและสญเสยนาออกจากรางกาย

90

4. ปวดมดลก ภายหลงคลอดลกใหมๆ มดลกจะยงมการบบรดตวตามธรรมชาต เพอปองกนการตกเลอดและ

ขบนาคาวปลาออกจากโพรงมดลก จะมอาการปวดทองนอย คลายๆปวดประจาเดอน ปวดเปนพกๆ เวลาใหนมลกอาจรสกปวดมากกวาปกต เนองจากเวลาทลกดดนมจะกระตนใหสมองหลงฮอรโมนออกมาชนดหนงซงมฤทธกระตนใหมดลกบบตวมากขน การปฏบตตน

• แมทคลอดลกตามธรรมชาตใหนอนควา และใชหมอนประคองบรเวณมดลกไวเพอบรรเทาอาการปวด • ควรดมนามากๆและถายปสสาวะทกครงทปวด เมอกระเพาะปสสาวะวางจะทาใหมดลกทางานไดดขน • สามารถรบประทานยาแกปวดตามทแพทยสง และควรรบประทานหลงใหนมลกเรยบรอย

แลว เพอลดยาทจะเทไปสลกทางนานม 5. อาการปวดแผลฝเยบ การปฏบตตน

• ทาความสะอาดบรเวณแผลฝเยบหลงการขบถายและเปลยนผาอนามยทกครง ซบบรเวณแผลฝเยบใหแหงสนท

• รบประทานยาแกปวด ตามทแพทยสง • บรหารรางกายโดยการขมบบรเวณชองคลอดเพอชวยใหเลอดไหลเวยนไดดขนกลามเนอ

บรเวณแผลฝเยบแขงแรงและหายเรวขน 6. เตานมคดตง

เกดจากการทเตานมขยายโตขน ซงถอเปนเรองปกต แตจะไมปกตเมอเตานมเกดการคดจนทาใหแมมไขขน การปฏบตตน

• ใชผาขนหนชบนาอนประคบเตานม พรอมๆกบบบนวดเบาๆทวทงเตา แลวบบเอานานมออกมาจนลานนมนม แลวใหลกดดหลงนานมออกมาจนเกลยงเตา แลวใชผาขนหนชบนาเยนมาประคบเตานมทงสองขาง

• ควรใสเสอยกทรงไวเสมอ เพอประคองทรงปองกนไมเตานมหยอนยานเนองจากการขยายใหญกวาปกต

• ในกรณทปวดเตานมมาก ใหรบประทานยาแกปวด ตามทแพทยสงจนกวาอาการดขน แตถามอาการบวมแดงกดเจบ หรอไขสงมากควรไปพบแพทย

7. ตง อาการทองผก เปนอาการปกตทเกดทเกดขนไดภายหลงคลอด เพราะกลามเนอททาหนาทขบถายอจจาระ

เคลอนไหวชาลง เนองจากมแรงดนมากขณะเบงคลอด ทาใหรสกชาบรเวณชองทวารหนก และหลงคลอดสวนใหญจะพกบนเตยง ไมคอยไดเคลอนไหวรางกาย ดงนนอาจไมถายอจจาระภายใน 5 วนแรกหลงคลอด แตถานานกวา 1 สปดาหขนไปควรปรกษาแพทย การปฏบตตน

• รบประทานอาหารประเภทผกและผลไมสด รวมทงดดนาหรอนม เพอชวยในการขบถาย • ออกกาลงกายอยางเหมาะสม ไมหกโหม เชน เดนเลน เพอใหมการเคลอนไหวของลาไส • ถาทองผกมากควรปรกษาแพทย เพอพจารณาใหยาขบถายอยางออน แตไมควรซอยามา

รบประทานเอง

91

8. ความรสกหดหใจหลงคลอด เกดจากการเปลยนแปลงระบบภายในและฮอรโมนของรางกาย การปรบเปลยนบทบาทเปนแม ซงตองเลยงดลกทาใหเกดความเครยด เหนดเหนอยและวตกกงวล บางครงเกดอาการหดห และราคาญใจ เศราใจ และรองไหงายซงอาการเหลานอาจเกดขนในชวง 1 สปดาหหลงคลอด การปฏบตตน

• พอเปนบคคลสาคญทจะชวยดแลประคบประคองจตใจ และชวยเหลอแบงเบาภาระในการเลยงดเจาตวนอยตามความสามารถทจะทาได

วธปฏบตตวสาหรบแมในระยะหลงคลอดเพอสขภาพทด 1. การรบประทานอาหาร ในระยะใหนมลก แมตองการอาหารเพมขนกวาระยะกอนตงครรภ เพราะตองใชอาหารเพอสรางนานมใหลก ควรกนอาหารทมพลงงานเพมขน อกประมาณ 500 กโลแคลอร และมโปรตนเพมขนประมาณวนละ 25 กรม อาหารทมคณคาสงจะชวยใหมนานมอยางเพยงพอ ชวยบารง ซอมแซม และฟนตวของคณแมไดเรวยงขน ในทางตรงขาม ถาไดรบอาหารไมเพยงพอรางกายจะทรดโทรม ภมตานทานตา อาจเกดโรคแทรกซอนได

แนวทางในการรบประทานของหญงใหนมบตร ดงน • ปรมาณและคณคาอาหารสาคญมาก แมควรกนอาหารใหครบ 5 หม หลากหลาย • ควรบรโภคอาหารมากกวาปกต เพอชวยเสรมสราง นานม โดยเฉพาะกลมโปรตน

เชนควรดมนมเพม 1-2 แกวตอวน สลบกบปลาเลกปลานอย • เลอกรบประทานอาหารกลมผกผลไมสด ไม ตากวา 1 มอ ชวยใหวตามนและเสนใย

อาหารทด • ดมนาใหไดอยางนอย 7-8 แกวตอวนเพอชวยเพมนานมมากขน

2. การพกผอนนอนหลบ ควรพกผอนและนอนหลบใหเตมทในระยะ 1-2 วนแรกภายหลงคลอด อยางนอยวนละ 6-8 ชวโมง และหาเวลาพกผอนบางในขณะทลกหลบ 3. การทางาน สามารถทางานเบาๆไดตามปกต เชน กวาดบาน หงขาว ทากบขาว แตไมควรยกของหนก หรอขนลงบนไดบอยๆ เพราะอาจทาใหแผลฝเยบแยก และมผลตอการยดและคลายกลามเนอมดลก ทาใหเกดกระบงลมหยอนได

4. การทาความสะอาดรางกาย • ควรอาบนาอยางนอยวนละ 2 ครง เพราะแมจะมกลนตวจากหลายๆแหลงผสมผสานกนทง

กลนนานมแม กลนตว กลนนาคาวปลา การอาบนาจะชวยบรรเทากลนรบกวนเหลานได โดยใชขนตกอาบ หรอนาฝกบวโดยไมควรลงแชในอางนา สระนาหรอแมนาลาคลอง เพราะเชอโรคอาจเขาสโพรงมดลกได เนองจากปากมดลกยงปดไมสนท

• ทาความสะอาดบรเวณแผลฝเยบ ใหสะอาดจากจากบรเวณดานหนาไปดานหลง(ทวารหนก) โดยการใชนาสะอาด หรอสบ และหมนเปลยนผาอนามยบอยๆ

92

5. การเรมมเพศสมพนธภายหลงคลอด ควรละเวนการมเพศสมพนธในระยะ 6 สปดาหหลงคลอด เนองจากยงมแผลในโพรงมดลกซงยงไมหายด ปากมดลกยงปดไมสนท กลามเนอชองตลอดยงไมแขงแรง การมเพศสมพนธ อาจทาใหเกดการฉกขาดบรเวณแผลฝเยบ ชองตลอด และเกดการตดเชอได กอนมเพศสมพนธควรไปรบการตรวจรางกายหลงคลอดวาระบบภายในเปนปกตแลว

• แปรงฟนใหสะอาดอยางนอยวนละ 2 ครง และแปรงลนทกครงหลงการแปรงฟน โดยเลอกใชยาสฟนผสมฟลออไรด ควรบวนปากหลงการกนอาหารทกมอ เพราะสวนใหญแมหลงคลอดอาจพบวากลนปากแรงขนควรและสาคญในแมทไมไดรบการตรวจฟนในระยะตงครรภ ควรไปพบทนตแพทย ประมาณ 2 เดอนหลงคลอดหรอพรอมกลบวนทนดมาตรวจหลงคลอด

6. การตรวจภายในหลงคลอด ควรไปรบการตรวจภายใน ประมาณ 6 สปดาหหลงคลอด เพอรบการดองเชงกรานวาปกตหรอไม ตรวจแผลฝเยบ ตรวจสอบวามการอกเสบในมดลกหรอไม และการตรวจหาเซลลมะเรงปากมดลก 7. การรบประทานยา ควรรบประทานยาตามแพทยสง หามซอยารบประทานเอง เพราะยาบางชนดขบออกทางนานมเปนอนตรายตอลกได

8. การคมกาเนด ม 2 แบบ คอ วธคมกาเนดแบบชวคราว และวธคมกาเนดถาวร

วธคมกาเนดแบบชวคราว เหมาะสาหรบครอบครวทตองการเวนระยะการมบตร ยาเมดคมกาเนด เปนยาเมดฮอรโมนททาใหไมมไขสกมกปากมดลกเหนยวขนและเยอบโพรงมดลกไมเจรญ จงปองกนการตงครรภได มทงทมผลตอนานมและไมมผลตอนานมยาคมกาเนด ยาเมดคมกาเนดนนตองกนทกวนจงจะไดผลดตอการคมกาเนด ในสวนของอาการขางเคยงอาจพบเวยนศรษะ คลนไส อาเจยนได แตไมพบวาทาใหความสนใจทางเพศในสตรลดลง ยาฉดคมกาเนด เปนฮอรโมนทฉดเพอปองกนการตงครรภเชนเดยวกบยาเมดคมกาเนด หนงเขมสามารถคมกาเนด 2- 3 เดอน แลวแตชนดของยาหลงฉดยาอาจมเลอดประจาเดอนขาดหรอมากระปรดกระปรอย ซงไมเปนอนตรายแตอยางใด และเมอครบกาหนดควรไปฉดยาใหตรงตามนด หากไมตรงนดยาหมดฤทธ กอาจตงครรภได ยาฝงคมกาเนด เปนฮอรโมนทบรรจอยในหลอดเลกๆ โดยการฝงหลอดยาใตผวหนงบรเวณตนแขนดานใน หลงฝงยาแลวสามารถคมกาเนดไดนาน 3-5 ปแลว แตชนดของยา หลงฝงยาอาจพบเลอดออก กระปรดกระปรอย ซงอาจมรบกวนตอการมเพศสมพนธได หวงอนามย เปนอปกรณปองกนการตงครรภทสอดผานชองคลอด เขาไปในโพรงมดลก ไมมผลตอฮอรโมนเพศ สามารถปองกนการตงครรภไดผลสงถง 97% หลงใสหวงอนามยแลว สามารถคมกาเนดไดนาน 3-8 ป แลวแตชนดของหวง หวงอนามยจงเหมาะกบแมหลงคลอดทตองการคมกาเนดนานๆ และผทมขอหามในการใชฮอรโมนในการคมกาเนด ซงถาเปนแมหลงคลอดจะใสควรเรมใสเมอหลงคลอด 6- 8 สปดาห แตถาเปนสตรทวไปใหใสในขณะเปนประจาเดอน และภายในระยะ 2-3 เดอนแรกหลงใสหวงอนามยอาจมประจาเดอนมากขนเลกนอย แตอยในเกณฑปกตและอาจมตกขาวเลกนอย ในบางรายอาจมผลกระทบตอการมเพศสมพนธได ถาสายหวงอนามยนนยาวหรอสนเกนไป กกลบมาปรบได

93

ถงยางอนามย ใชสวมทอวยวะเพศของผชาย ใชไดสะดวก และไมมภาวะแทรกซอน ชวยปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธ โดยเฉพาะโรคเอดสไดเปนอยางด ซงลดความวตกกงวลในขณะมเพศสมพนธได แตอาจพบมความเจบปวดในขณะมเพศสมพนธได โดยเฉพาะในสตรวยใกลหมดระด เนองจากชองคลอดแหงและอาจทาใหความพงพอใจทางเพศลดลงได วธคมกาเนดถาวร เหมาะสาหรบครอบครวทมลกพอแลว ไดแก การทาหมนหญง เปนการปองกนการตงครรภ โดยทาใหทอรงไขทงสองขางตบตนหรอขาดจากกน จนไขไมสามารถออกมาผสมกบอสจของฝายชายได การทาหมนชาย เปนการผกและตดทออสจใหขาดจากกนทาใหอสจผานออกมาไมได หลงทาหมนชายเมอมการรวมเพศยงคงมการหลงนาเชอออกมาตามปกต แตไมมตวอสจปนออกมา หลงทาหมนชาย ตองคมกาเนดดวยวธอนควบคไป จนกวาจะตรวจไมพบนาเชออสจ อาการผดปกตหลงคลอดทควรมาพบแพทย หากมอาการผดปกตดงตอไปนในระยะหลงคลอด หรอเมอกลบไปอยบาน ควรรบมาพบแพทยเพอรบการตรวจรกษาทนท

• มเลอดสดๆ ออกทางชองคลอด • แผลฝเยบ หรอแผลผาตดคลอดลก หรอแผลทาหมนเจบมากขน เปนหนอง อกเสบ บวม แดง

หรอแยก • มไขสง หนาวสน • ปวดศรษะรนแรง ตาพรามว • ปวดเตานม ลกดดนมแลวไมดขน เตานมอกเสบ บวมแดง • ปสสาวะแสบ ขด ขน • ปวดทองอยางรนแรง (ปวดจนบด) โดยไมมเพศสมพนธ • คลาพบมดลก หรอกอนทางหนาทองภายหลงคลอด 2 สปดาหไปแลว

อาการผดปกตของทารกทควรมาพบแพทย 1.อณหภมกายสง (มไข)

อาการ ระยะแรกทารกจะหงดหงด เมอรอนมากขน การเคลอนไหวลดลง หายใจเรวและแรง หรอหยดหายใจ ซม

การดแลเบองตน • อณหภมกายอยระหวาง 37.5-39 c ใหถอดเครองหอหมกายทารกออก และใหทารกอยใน

อณหภมหองทเยนจนกวาอณหภมกายจะปกต • อณหภมกายสงเกน 39 c ใหเชดตวเพอลดไขโดยใชนาอนเชดตว ภายใน 1 ชวโมงถาอณหภม

กายปกต แตทารกยงมอาการซม ควรรบพามาพบแพทย 2. อณหภมกายตา (ตวเยน) อาการ เรมแรกทารก ซม ดดนมชา ไมยอมดดนม อาเจยน ทองอด นาหนกลด การดแลเบองตน

• ควบคมอณหภมใหอยในเกณฑทเหมาะสม อยาใหลมธรรมชาตหรอกระแสอากาศ จากพดลมหรอเครองทาความเยน พดผานตาแหนงททารกนอน

• ใหความอบอนแกรางกายทารกโดยการสวมหมวกและเสอผาและหมผาให

94

3. ภาวะตวเหลอง ทารกทกรายจะมอาการตวเหลองในสปดาหแรกโดยเฉพาะวนท 3 หลงคลอด และคอยๆ หายไป

สาเหตเกดจากการสลายตวของเมดเลอดแดงและการทางานของตบยงไมสมบรณ เมอทารกไดนมมากขน อวยวะตางๆ ทางานเปนปกตอาการตวเหลองจะหายไปเอง การตรวจวาทารกเหลองหรอไม • การสงเกตสผวดวยตาเปลา ทารกเมเหลองทใบหนากอน และคอยๆไลไปทหนาอก ทอง แขนขา

มอและเทา บรเวณตาขาวของทารกจะมสเหลอง • การใชนวมอกดลงบนผวหนงทารก เมอปลอยมอ ควรจะเหนเปนสขาวซด แตถาทารกตวเหลอง

จะเหนเปนสเหลอง การดแลเบองตน • กระตนดดนมทก 2-3 ชวโมง • สงเกตเหนเดก ซม ดดนมนอยลงหรอไมดดนม ควรรบพาไปพบแพทยเพอทาการรกษา

4. อาเจยน การแหวะนมเลกๆนอยๆ เปนภาวะปกตของทารกแรกเกด เนองจากหรดกระเพาะอาหารยงทางานไดไมดทาใหรดปดไมสนท แตการอาเจยน หมายถง การมนานมออกมาจานวนมากและอาจออกทางจมก การดแลเบองตน • หลงมอนมตองไลลมใหทารกโดยการจบทารกใหนงตวตรงบนตก หรออมพาดบานาน 5-10 นาท • จดใหนอนตะแคงขวารวมกบนอนทาศรษะสงชวยปองกนการอาเจยนได • ขณะททารกอาเจยนจดใหทารกนอนราบและตะแคงตวเพอปองกนการสาลก 5. สะดอ

5.1 สะดอหลดชา ปกตสะดอจะแหงและหลดออกภายใน 5-10 วน ถาหลดชาแตไมมการอกเสบ การดแลเบองตน • ดแลโคนสะดอ และสะดอใหแหง ไมตองใหการรกษา

5.2 เลอดออกทสะดอ ซงพบบอยวนท 2-7 วนหลงคลอด การดแลเบองตน • ถาออกเลกนอยดแลเชดโคนสะดอใหแหง • ถาเลอดออกมากและตลอดใหปรกษาแพทยทนท

5.3 สะดออกเสบ ผวหนงรอบๆโคนสะดอแดงบวม และรอน อาจมหนองไหลและมกลนเหมนทารกอาจมไข ซม ดดนมไมด การดแลเบองตน • ลางมอใหสะอาดกอนสมผสทารก • ปรกษาแพทยทนท

5.4 สะดอแฉะ การดแลเบองตน • ลางมอใหสะอาดกอนและหลงเชดสะดอ • หลกเลยงการโรยสะดอดวยสารทเปนผง เชน แปง ยาฆาเชอ 5.5 สะดอจน เกดจากการปดไมสมบรณของวงรอบสะดอ ซงจะสมพนธกบการไอบดตว รองไห หรอเบง กอนปดและสมผสนม ภาวะนจะหายไดเองหลงอาย 1 ปขนาดใหญอาจหายเมออาย 5-6 ป

95

6. โรคปวดทองหรอออน 3 เดอน รองเวลาเดยวกน กวนหรอรองเกน 3 ชวโมง/วน หรอ 3 วน/สปดาห และนานกวา 3 สปดาห การดแลเบองตน • หลงมอนมตองไลลมใหทารกทกครง • ใหนมทารกในปรมาณทพอเหมาะ • วางทารกใหนอนควาขวางบนตกแม

7. ทารกรองกวนจากการคดจมก ทารกหายใจเขาจะไดยนเสยงลมผานจมกทคด และจะสดลมหายใจเขาแรง ทารกรองกวนเวลาดดนม หรอหายใจลาบาก หายใจเรวและเขยว การดแลเบองตน • ใชไมพนสาลขนาดเลกทพอเหมาะกบจมกทารก ชบนาตมสกทเยนแลว เชดนามกออก 8. เชอราในปาก 7-10 วนหลงคลอดพบแผนสขาวคลายคราบนม ตดตามรมฝปาก ลน เหงอก เพดาน หรอกระพงแกม แผนตดแนนเขยออกยาก ทารกอาจดดนมนอยลง การดแลเบองตน • เชอราในปากพบนอยมากในทารกทเลยงลกดวยนมแม • ทารกทเลยงดวยนมผสม ขวดนมและจกนมตองสะอาด • ถาเชดไมออกหรอหลงเชดมเลอดออกและเปนมากบรเวณกระพงแกมทงสองขางควรไปพบแพทย

9. ตาอกเสบ ทารกมขตาซงมกเกดจากทอนาตาอดตน การดแลเบองตน • โดยนวดหวตาเบาๆขางทมนาตาชวยใหทอนาตาเปด เพอปองกนถงนาตาและเยอบตาอกเสบ

ใหนวดวนละ 2-6 ครง ครงละ 10 นาท • แตถาขตามสเหลองหรอเขยวแสดงวามการอกเสบของตาควรพบแพทย • ไมซอยามารกษาเอง 10. ฝจากวคซนวณโรค ตาแหนงทฉดหวไหลดานซาย เมออาย 1 เดอนตาแหนงทฉดจะปรากฏเปนฝเลกๆและแหงกลายเปนแผลเปนบม เมออายประมาณ 2 เดอน โดยไมตองใหการรกษาใดๆ ถาเปนฝขนาดใหญ แตกและมหนองไหลและเปนฝอยนานกวา 2 เดอนใหดแลโดยใช 70% แอลกอฮอล วนละหลายๆครงจนกวาแผลแหง 11. ขกลากนานม ผวหนงมผนแดง มนาเหลองเยม เรมปรากฏทแกมสองขางแลวกระจายไปทใบหนา คอ ขอมอมอ ทองและแขนขา การดแลเบองตน • หลกเลยงการอาบนาบอย การฟอกสบ และการอาบดวยนาอน การใชผาหรอฟองนาถบรเวณผวหนง • หากมการตดเชอโดยมนาเหลองเยมมากหรอแหงกรง ควรปรกษาแพทย 12. ผนผาออม เปนการอกเสบของผวหนงจากการระคายเคองของสงทมาสมผส การเสยดส การสมผสปสสาวะและอจจาระทนานเกน การคงคางของนายาซกผาออม การอบแฉะ ผนมลกษณะเปนตมพองขนาดเลก หรอเมดพองขนาดใหญ อาจมรอยแยก หากเปนเรอรง ผวหนงอาจมลกษณะเปนผนนนราบ หรอเปนปมเลก การดแลเบองตน • ผวหนงใตผาออมตองดแลใหแหงและสะอาด อยาปลอยใหแชอจจาระหรอปสสาวะ รบเปลยน

ผาออม ลางดวยสบออนๆ และนาแลวเชดใหแหง

96

ใบความรเรอง...การอาบนาทารก

ขนตอนการอาบนาทารก 1. ลางมอใหสะอาด เตรยมอปกรณอาบนา เชดตา เชดสะดอทารกใหพรอม 2. ผสมนาอนครงกะละมง ใชขอศอกหรอหลงมอจมนา เพอทดสอบความอนของนาใหพอด 3. ถอดเสอผาทารก ในรายทเปอนอจจาระตองทาสะอาดกอนนาทารกอาบนา 4. หอตวทารกดวยผาขนหนใหกระชบ แบบมมม 5. ประคองศรษะทารกใหอยในองฝามอ ใชแขนและศอกหนบลาตวไวขางเอว ใชมอพบใบหทง

สองขาง เพอปองกนนาเขาห 6. ใชนาลบหนาทารกใหสะอาด จากนนลบศรษะใหทว ใชสบ/ยาสระผมนวดผมเบาๆ ลางออก

ดวยนาสะอาด 7. คลผาขนหนทใชหอตวทารก เชดผมทารกใหแหง อยาปลอยใหแหงเอง เพราะจะทาให

ทารกเปนหวดได 8. ทาความสะอาดกะละมง แลวเปลยนนาใหม ชอนตวทารกใหศรษะพาดบนขอมอ โดยใชมอ

จบทหวไหล ใชมออกขางชอนกนและจบไวทตนขา 9. ลบตวทารกดวยนา ใชสบลบตวทารกใหทว ลางออกดวยนาสะอาดทละสวน ตงแตแขนทละ

ขาง ซอกคอ ลาตว จนถงขาทงสองขาง 10. ใชอกขางจบทหวไหล โดยอมควาใหอกพาดทแขนเพอลางดานหลง ลบสบใหทวหลง กน

และขา แลวลางออกดวยนาสะอาด 11. อมทารกขนจากกะละมงวางบนผาขนหนผนใหม แลวซบตวใหแหง โดยเฉพาะซอกคอและ

ขอพบตางๆ หอตวทารกใหอบอน

ขนตอนการเชดตาทารก 1. ลางมอใหสะอาด 2. ใชสาลสะอาดชบนาตมสกทเยน แลวบบใหหมาดๆ 3. จบสาลดานนอกแยกออกจากกน โดยเชดจากหวตาไปหางตา อยาเชดซาไปมา หากยงไม

สะอาดเปลยนสาลใหม แลวเชดซาใหสะอาด ขนตอนการเชดสะดอทารก

1. ลางมอใหสะอาด 2. ใชสาลกอนหรอไมพนสาล 2 อนชบนายา Providine Solution

ไมท 1 เรมเชดทปลายตดทสะดอ แลวเชดจากปลายสะดอไปยงโคน ไมท 2 เชดทโคนสะดอใหสะอาด

97

ใบความรเรอง...การดแลทารกตวเหลอง สาเหตตวเหลอง ม 2 ชนด คอ 1. ตวเหลองทเปนปกต ทารกแรกเกดทแขงแรงดประมาณรอยละ 60 อาจมอาการตวเหลอง ซงถอวาเปนภาวะปกตเนองจากตบของทารกยงทางานไดไมเตมท คอยงไมสามารถกาจด “สารเหลอง” ออกจากรางกายได ทาใหเกดการสะสมไวในรางกาย และตามผวหนง โดยเฉพาะทารกทถายขเทาชา หรอดดนมไดนอยเกนไป ทารกทคลอดกอนกาหนดหรอตวเลกมาก กมโอกาสเปนตวเหลองชนดนไดมากกวาทารกทคลอดครบกาหนดและมนาหนกปกต อาการตวเหลองทเปนปกต ในทารกแรกเกดจะพบหลงคลอด 1 วนไปแลว และจะหายไปไดเองภายใน 7-10 วน โดยททารกไมมอาการผดปกตอนๆ ยงดดนมไดปกต 2. ตวเหลองทผดปกต อาการตวเหลองทผดปกต คอทารกมความผดปกตอยางใดอยางหนงทเปนสาเหตทาใหตวเหลอง ซงอาจเกดจากเลอดแมกบลกไมเขากน เมดเลอดแดงผดปกต ขาดสารบางชนดในเมดเลอดแดง มการตดเชอตงแตอยในครรภหรอหลงคลอด จะพบวาตวเหลองเกดขนอยางรวดเรวภายใน 1 วนแรกหลงคลอด และจะเหลองอยนานมากกวา 1-2 อาทตย เดกทมคาตวเหลองสงมาก เดกจะมอาการซมลง ดดนมไดนอยลง และถาไมไดรบการรกษาอยางถกตองสมองของเดกจะถกทาลาย ทาใหมอาการสนกระตก ชกหลงแอน รองเสยงแหลม สมองพการ ถงเสยชวต

การดแลทารกตวเหลองขณะสองไฟรกษา 1. ทารกจะถกถอดเสอผาออก เหลอเพยงผาออมเพอใหผวหนงไดรบแสงเตมท 2. ปดตาทารกไว เพอไมใหแสงระคายเคองตา และเปลยนทกครงเมอเชดตวทารก 3. เปลยนทานอนทารกเปนหงาย ควา หรอตะแคง ทก 2-4 ชวโมง เพอใหไดรบแสงทวถง 4. มารดาควรใหนมทารกโดยเรวทสดในแตละมอไมควรเกนครงชวโมงและใหบอย ๆ ทก

3 ชวโมง เพราะนมแมจะชวยขบสารสเหลองออกไดมากขนทางอจจาระ และถาทารกไมยอมดดนมใหแจงเจาหนาททนทเพอจะไดชวยกนแกปญหา

5. ดแลเชดตวใหทารกตามปกตวนละ 2 ครง หามทาแปงเพราะแปงจะไปบงแสงทาใหทารกไดรบแสงไมเตมท

6. มารดาตองพดคยกบทารก สมผสโอบกอดเพอใหทารกเกดความอบอนมากขน

ปญหาทมกพบเมอลกสองไฟ ไดแก 1. มผดผนขนตามลาตว ซงจะหายไดเองเมอเลกสองไฟแลว 2. ลกอาจมไขหรอตวเยน ซงปองกนโดยการตรวจอณหภมโดยการวดปรอททก 4 ชวโมง 3. ลกจะถายอจจาระบอยขน ไมตองกงวลเพราะเปนการขบสารสเหลองออกจากรางกาย 4. เยอบตาอาจถกทาลายได จากแสงไฟทสอง มการปองกนโดยใหลกหลบตาและใสแผน

ปดตาไวใหสนททกครงขณะทสองไฟ 5. สผวของทารกอาจเปลยนเปนสนาตาล ถาไดรบการสองไฟนานๆ แตภาวะนสามารถหาย

เปนปกตไดเอง 6. ถาพบวาลกมอาการซม ดดนมลดลง มอาการชกกระตก ควรแจงเจาหนาททราบทนท

98

การดแลทารกตวเหลองเมอกลบไปอยบาน ควรปฏบตดงน 1. ใหลกดดนมแมไดตามปกต มารดารบประทานอาหารใหครบ 5 หมตามปกต 2. สงเกตอาการผดปกตของทารก เชน ดดนมนอยลง ซม ตวเหลองมากขน ถายอจจาระส

ซด ใหรบพาทารกมาพบแพทย 3. พาลกไปรบวคซนปองกนโรคไดตามปกต และพามาตรวจตามแพทยนดทกครง 4. ใหสงเกตพฒนาการของลกวาเปนไปตามปกตหรอไม ถาพบวาผดปกตควรพามา

ปรกษาแพทยเพอทาการตรวจรกษาอกครง

99

ใบความรเรอง...การดแลทารกคลอดกอนกาหนด

ทารกคลอดกอนกาหนด หมายถง ทเกดกอนอายครรภ 37 สปดาห โดยไมคานงถงนาหนกตวทารกทคลอดกอนกาหนดสวนใหญจะมปญหาตาง ๆ เกดขน เพราะอวยวะตาง ๆ ยงไมพรอมทจะทางานไมวาจะจะเปนดานการหายใจ การปรบอณหภมรางกายใหเขากบสงแวดลอม ตลอดจนระบบการยอยและการดดซม เปนตน การดแลทารกคลอดกอนกาหนดเมอทารกกลบบาน 1. ดแลเรองการหายใจ ควรมการดแลทางเดนหายใจใหโลงโดยเชดทาความสะอาดรจมกโดยใชสาลพนปลายไม ชบนาหมาดเชดถายงไมดขน อาจใชวธการดดเสมหะดวยลกยางแดง โดยดดเสมหะในปากกอนในจมก 2. ดแลเรองการควบคมอณหภม

เพอลดการสญเสยความรอนออกจากรางกาย โดยปองกนการสญเสยความรอนทางการ ระเหย การแผรงส การนาความรอน และการพาความรอน เชน ในกรณทหลงอาบนาทารก ควรเชดตวใหแหง สวมหมวก สวมถงเทา ไมควรปลอยใหเดกนอนแชปสสาวะ อจจาระ หลกเลยงการนาเดกไวในสถานทมลมโกรก 3. ดแลเรองการตดเชอ หลกเลยงทารกใหหางจากบคคลทเปนโรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจ และมอาการเปนหวด ไปจามแตถาแมปวยดวยอาการดงกลาวกสามารถดแลใหนมลกไดโดยใชผาปดปากปดจมก ตลอดเพราะแมดแลใกลชดกบลกตลอดเวลา และและหมนลางมอทกครง 4. ดแลเรองการใหอาหารทารก ในระยะทปวยอยโรงพยาบาลแมตองหมนบบนานมใหลกไวจนกระทงลกนาหนกดขนและแขงแรงขนแลว แพทยจะฝกการดดนมจากเตานมมารดาจนชานาญแลวจงใหกลบบานไดเมอกลบบานแมควรใหนมแมตอไป การสงเสรมสขภาพทารกคลอดกอนกาหนด ในทารกคลอดกอนกาหนดนนควรมการสงเสรมสขภาพเพอกระตนการเจรญเตบโตและพฒนาการทด ขน โดยการกระตนประสาทสมผสซงมหลายรปแบบไดแก การกระตนทางดานการสมผส การกระตนทางการไดยน การกระตนทางการมองเหน การกระตนทางดานการทรงตวและการเคลอนไหว การกระตนทางการไดกลนและการรบรส 1. การกระตนทางดานการสมผส ผวหนงเปนอวยวะรบสมผสทมมากทสดในทารกคลอดกอนกาหนด มการศกษาพบวา การกระตนโดยการสมผสลบตวเดกสามารถชวยทาใหนาหนกตวทารกเพมขน ลดการรองกวน

2. การกระตนทางการไดยน ทารกแรกเกดมความสามารถไดยนเสยงและสามารถแยกความแตกตางของเสยงได จะม ปฏกรยาเสยงของมนษยและมความไวตอจงหวะของเสยงและความตอเนองของเสยง เชน เสยง รองเพลง หรอ เสยงการเตนของหวใจ ทารกสามารถเรยนรทจะแยกเสยงบดามารดาจากเสยงอนได และชอบเสยงผหญงมากกวาผชาย

100

3. การกระตนทางการมองเหน การมองของทารก พบวาทารกมองวตถในระยะ 7-9 นว จากใบหนาไดดทสด มความสนใจตอรปแบบตารางหมากรก การจองหนาเดกดวยความรก ตามองตา จะทาใหเกดความรกและผกพน ถาจองหนาเดกนาน 15 วนาทเดกจะขยบมอ ขยบเทา ควาของ ถาใหเดกดวตถทแขวนไวครงละ 1-2 นาท เชา เยน เดกจะจองมองพรอมทจะมองตามวตถ ไขวควา ยนมอออกจบของ เพอควบคมสงแวดลอม 4. การกระตนทางดานการทรงตวและการเคลอนไหว การกระตนการทรงตวมวธการตาง ๆ มากมาย เชน โดยใหทารกนอนบนเตยงนาเคลอนไหวไปมาไดหรอเตยงทโยกไปมาในชวงระยะเวลา 10 นาท จะพบวาทารกทารกมนาหนกเพมมากขนและนอกจากนนยงชวยลดภาวะการหยดหายใจของทารกลงดวย และยงชวยสงเสรมพฒนาการของใยประสาท 5. การกระตนทางการไดกลน การไดกลนสามารถกระตนใหเกดการเคลอนไหวของใบหนา การกระตนดวยกลนหอมหวานทาให ทารกแสดงสหนาพอใจ สวนกลนเหมนจะทาใหทารกแสดงสหนารงเกยจ 6. การกระตนทางการรบรส ทารกแรกเกดสามารถแยกรสของสงตาง ๆ ได เชน เมอแตะนาหวาน ทารกจะแสดงสหนายม ดดปากจบจบดวยความพอใจ ถาเปนรสเปรยวทารกจะทาหนาบง ทาปากจ สวนรสขมทารกจะ แสดงสหนาไมชอบ อาปากและพยายามเอาลนออกมาวางบนรมฝปากลาง สรปแนวทางในการสงเสรมสขภาพทารกคลอดกอนกาหนด บดาและมารดาสามารถทจะไดโดยใหบดามารดาไดสมผสบตรตนเองโดยการลบตามแขน ขา ลาตว หรอการอมทารก แลวแตสภาพของทารกแตละคน

กอนใหนม : ใหทารกดมกลนนานมมารดา ขณะใหนม : อมทารก มองสบตา พดคยกบทารก รองเพลงกลอมลบตามรางกายทวๆไป หลงใหนม : อมไกวทารก หรอนงเกาอโยก แขวนสงเคลอนไหวเหนอเตยง 8-12 นว เปด เพลงเบา ๆ กลอม ขณะททารกนอนควรใหทารกนอนบนผาปทนอนทม ลายดาสลบขาว ขณะเปลยนผาออม : มองสบตาทารก พดคยกบทารก

การปฏบตของมารดาเมอทารกคลอดกอนกาหนดกลบบาน มาตรวจตามนดเปนระยะ ๆ เพอประเมนพฒนาการดานตาง ๆ วาสมวยหรอไม ทารกอาจตอง

ไดรบการกระตนพฒนาการดานทลาชาเพมเตม โดยใชวธการกระตนแตกตางจากบดามารดาทเคยปฏบตซงบดามารดาควรมาฟงคาแนะนาและฝกปฏบตดวยตนเองเพอจะไดนาไปปฏบตกบทารกไดถกตอง

101

กจกรรมสงเสรมพฒนาการตามวย..การนวดสมผสทารกแรกเกด การนวดสมผสเปนการสงเสรมพฒนาการดานรางกายและจตใจ ทางดานรางกายจะชวยผอนคลายกลามเนอ การไหลเวยนของเลอดมาเลยงกลามเนอไดดขน สวนทางดานจตใจ พอแมไดถายทอดความรกความอบอนใหกบลกนอย และเปนการกระตนประสาทสมผสดานอนๆดวย จากการทพดคยกบลก การมองสบตา ลกกจะรสกถงความรกความอบอน ทพอแมมอบให ผลของการวจย พบวา การนวดสมผสมประโยชน ดงตอไปน

1. การเจรญเตบโตของเซลลประสาทและใยประสาทของเซลลสมอง เปนไปอยางสมบรณ 2. ลดการเจบปวดโดยการยบยงการนาสญญาณความเจบปวดไปสสมอง 3. ชวยกระตนการทางานของระบบการยอย อาหาร และลาไส การดดซมอาหารดขนมผลทา

ใหนาหนกตวเพมขนเรว 4. กระตนการไหลเวยนของโลหตและนาเหลอง นาอาหารไปเลยงเนอเยอ และขบถายของเสย

ออก รวมทงลดอาการบวม 5. ชวยใหกลามเนอผอนคลาย สงผลใหเลอดไปเลยงทวรางกายทาใหทารกหลบไดนาน

มากกวาปกต ลดการใชพลงงานมผลทาใหนาหนกตวมากขน กลามเนอแขงแรง สงเสรม ใหมพฒนาการดานการเคลอนไหวตามวย

6. ชวยกระตนระบบภมตานทานโรคของรางกายทาใหโอกาสเจบปวยลดนอยลง 7. ชวยกระตนฮอรโมนในการเจรญเตบโต ทาใหนาหนกตวมากขน 8. ทาใหทารกนอนหลบไดดขน และมรปแบบการนอนคงท 9. สงเสรมความรกความผกพนระหวางพอ-แม-ลก

ขอควรระวงในการนวด • ไมนวดทารกทมภาวะตวเยน • ไมนวดบรเวณกระดกหก หรอ เจาเลอด • นวดหลงการฉดวคซน 24-48 ชวโมง • ไมนวดทารกเจบปวย มไข เกน 37.80 C • ไมนวดทารกทผวหนง มผน ตดเชอ

ใบความรเรอง...กจกรรมสงเสรมพฒนาการเดกตามวย

ขนตอนการปฏบตเกยวกบการนวดสมผส 1. ควรนวดในชวงททารกอารมณด ไมหว เชน หลงอาบนา หรอหลงจากรบประทานนมแลวอยาง

นอย 1 ชวโมง เพอใหนมยอยกอนปองกนทารกอาเจยน 2. จดสงแวดลอมทชวยใหทารกสงบ อาจลดแสงสวางลงบาง อณหภมหองไมรอนหรอเยน เกนไป 3. ลางมอใหสะอาด ถอดเครองประดบ ทนวมอและ ขอมอออก 4. เรมตนพดคยกบทารก แลวใชมอวางบนศรษะ อกมอหนงวางบรเวณลาตว เพอใหทารกรบรการ

เรมตนทจะนวด 5. นวดสมผสเรมจากศรษะ ไปหนาผาก ใบหนา ทรวงอก แขน ทอง ขาและหลง รวมทงสงเกต

พฤตกรรมททารกตอบสนองตอการนวดสมผส

102

6. การนวดสมผสจาเปนตองใชแรงกดพอควร ไมแนะนาใหเพยงสมผสเบาๆ ซงเปนการรบกวน ทารก เนองจากเปนการกระตนทาใหทารกรสกจกจ ( tactie stimulate ) แรงของการนวดขนอยกบสวนของรางกายทจะนวด อาจ เบาหนก ความแรงทใชนวดจะเพมขนทละนอย ขณะททารกคนเคยและมการตอบสนองทดระหวางผนวดและทารก

7. ถาในระหวางการนวดทารกแสดงพฤตกรรม ทางลบ เชน รองให มการเคลอนไหวมากขน สผวเปลยนแปลง อาเจยน ควรหยดนวดทนท และรอจนกวา ทารกจะดขนจงเรมนวดใหม

ระยะเวลาของการนวด ทารกตอบสนองตอการนวดครงแรกประมาณ 10 นาท และทารกทอายนอยกวา 1 เดอนจะตอบสนองตอการนวด ระยะสน ซงการนวดแตละครงไมควรเกน 15 นาท

ทานวดทถกตอง (นวดทาละ 5 ครง) ทาทคาดผม

จดทาใหลกนอนหงายวางฝามอทง 2 ขางบนศรษะใหนวมอประสานกนเลกนอยตรงแนวกงกลางศรษะลบลงมาจนถงปลายคาง

ทาหลงคาบาน ใชปลายนวชและนวกลางลบไลจากบรเวณกงกลางหนาผากลงมาทขมบ

ทายมแฉง ใชนวหวแมมอทง 2 ขางวางตรงกลางบรเวณเหนอรมฝปากบน แลวลากลงมาเปน เสนตรงจนสดขอบปาก 5 ครง ตอจากนนนวดบรเวณใตรมฝปากลางในลกษณะเดยวกน

ทาเปดหนงสอ ใชฝามอทง 2 ขางลบไลจากบรเวณกลางหนาอกแยกมอออกจากกนไปทางดานขางของลาตวตามแนวซโครงโคงลงมาชนกนทกลางทองนอย โดยใหตาแหนงของการเคลอนไหวตงแตตนจนจบเหมอนการวาดรปหวใจ

จบขอมอลกยกขนเหนอศรษะ นวดบรเวณใตรกแรซงเปนการนวดตอมนาเหลองใตรกแร ( ทาเหมอนกนทง 2 ขาง )

ทาบบแขนนวดไปรอบๆ นวดแขนลกทละขางโดยจบแขนลกยกขนแลวใชมออกขางจบรอบแขน นวดคลงเปนหวงวงกลมจากตนแขนคอยๆ เลอนไปสขอมอ แลวเคลอนลงไปตนแขน ขน – ลง ( ทา 5 ครง ) ตอจากนนใชหวแมมอกดฝามอลกเบาๆ ( ทาเหมอนกนทง 2 ขาง )

103

นวดกระตนระบบทางเดนอาหาร เพอชวยเพมประสทธภาพในการทางานของกลามเนอในระบบทางเดนอาหาร ทาไอ เลฟ ย

ใชมอลบเปนเสนตรงจากใตราวนมดานซายถงบรเวณทองนอยเปนตวไอ ( ทา 5ครง ) ใชฝามอลบเปนตวแอลกลบหว บรเวณทองโดยเรมจากซายไปขวาของคณ (ทา 5 ครง ) ใชฝ ามอลบบร เ วณทองเปนตวยค วาโดยเร มจากซายไปขวาของคณ ( ทา 5 ครง)

ทาระหดวดนา วางฝามอทงสองขางตงฉาก โดยเรมจากใตราวนมเคลอนมอลงดานลางถงบรเวณทองนอยทละขางเปนจงหวะ เมอมอขางหนงเคลอนลงจนสด กเรมอกขางหนงลงลางทาสลบกน ( ทา 5 ครง โดยนบมอใดมอหนงเปนหลก ) ตอจากนนใชมอซายจบขอเทาทงสองขางรวบเขาดวยกน ชวยผอนคลายกระเพาะโดยใชมอขวาลบลงจากชายโครงลงมาเหนอหวเหนา ( ทา 3 ครง )

ทาปไตพง ใชนวมอขางขวาไตบรเวณทองนอย โดยเรมจากซายไปขวา ( ทา 5 ครง )

ทาบบนวดขาไปรอบๆ นวดขาลกทละขาง โดยจบขายกขนแลวใชมออกขางจบรอบขา นวดคลงเปนหวงวงกลม เรมจากตนขาคอยๆเลอนไปสปลายเทาแลวเคลอนลง ( ทาขางละ 5 ครง ) ตอจากนนใชหวแมมอกดฝาเทาลกเบาๆ

ทาลกกลง ใชฝามอทง 2 ขาง กลงขาลกไปมา โดยเรมจากหวเขาไปขอเทา แลวกลงลง(ทาขางละ 5 ครง )

ทาเดนหนาและถอยหลง จบลกนอนควา เรมจากบรเวณไหลดานหลงถมอกบหลงในจงหวะเดนหนาและถอยหลงโดยใหมอหนงเคลอนลง และอกมอหนงเคลอนขนขณะเดยวกนใหนวดเคลอนลงมาจนถงกนกบ แลวเคลอนขน (ขน– ลง 5 ครง)

104

กจกรรมสงเสรมพฒนาการตามวย..การเลน ของเลนหรอการเลน มความสาคญตอการเรยนร ของเดกอยางมาก ถอวาเปนกญแจดอกสาคญ ทจะ

นาไปสกระบวน การเรยนรของเดกในอนาคต ดงนนถาพอแมหรอผเลยงด ไดเขาใจ และสามารถนาของเลน หรอกจกรรมการเลนไปใชกบเดกไดอยางมประสทธภาพแลว ทกษะพฒนาการ และการเรยนรของเดก จะกาวไปอยางมคณภาพยงขน ซงเมอเดกมพนฐานทางพฒนาการทด และเหมาะสมกบวย เดกจะสามารถ นาประสบการณตางๆ ทผานมาไปประยกตใช กบการเรยนรในอนาคตได อยางมคณภาพ

พฒนาการและการเรยนรของเดกวย 0-5 ป เดกวยนเรยนรผานการเลน และเรยนรผานทางการใชประสาทสมผสทง 5 คอ ตาด หฟง จมกรบกลน

ลนรบรส และผวหนงรบสมผส ในวยนเดกมกชอบนาของทกชนดเขาปาก โดยใชปากในการสารวจของนนๆ ทงดด เลย อม พอแมควรสงเสรมใหเดกไดใชทกษะเหลาน โดยหาของเลนทมขนาดเหมาะมอ นาหนกเบา ขนาดไมเลกจนเกนไป ปลอดภย ลางทาความสะอาดงาย เพอใหเดกไดฝกทกษะ ในการใชมอและตาประสานกน ในการควาจบ เขยา เอาเขาปาก พอ แมหรอผเลยงด ไมควรดงมอหรอของเลนออกจากปากเดก เพราะจะทาใหเดกหงดหงด อารมณเสย และขาดโอกาสในการใชปากสารวจเพอการเรยนร และทสาคญพอแมควรพดคย และ มปฎสมพนธกบลก ขณะอยกบลกชชวนใหลกเลนอกดวย

พอแมหรอผใหญบางทาน อาจไมเขาใจถงพฤตกรรมของเดกในวยน จงจากด หรอหามปราม ไมใหเดกเอาของเขาปาก อาจเพราะกลวสกปรกหรอสาลก ซงจะทาใหเดกหงดหงด , อารมณเสย และไมเกดการเรยนร ดงนนพอแม และผใหญทใกลชดควรเขาใจ ในพฤตกรรมของเดก และสงเสรมการเรยนทกษะเหลาน ใหถกตองเหมาะสม รวมทงดแลเรองความปลอดภย ในการเลนของลก โดยเฉพาะอปกรณการเลน ควรทจะมขนาดใหญ สสนปลอดภย จบ / กาถนดมอ สามารถใหเดกไดสมผสผานการกด , ดด , เลยได ขนาดและนาหนก ตองเหมาะสมกบเดกแตละคน สามารถลาง / ซก อปกรณของเลนได เมอสกปรก ตลอดทงพอแม ควรมปฏสมพนธกบเดกชนระหวางการเลนอกดวย อยาปลอยใหเดกเลนคนเดยว เพราะเดกยงไมรจกวาของเลนแตละชนมวธการเลนอยางไร

การเลนเปนกจกรรมการเรยนร และเปนตวกระตนใหเดกเกดการรบรทด ตลอดทงใหเดกไดเรยนร ตวเองและบคคลอนโดยไมรตว และนอกจากน การเลนยงมผลตอพฒนาการทางสมอง และระบบประสาทอกดวย

ประโยชนของการเลน 1. ชวยเสรมสรางใหเดกมพฒนาการในทกดาน 2. ชวยเสรมสรางการใชประสาทสมผสทง 5 ดาน 3. ชวยพฒนาดานสตปญญา เสรมสรางจนตนาการ และความคดสรางสรรค 4. ชวยพฒนาความสามารถในดานการสอสาร โดยเฉพาะคาศพท 5. ชวยเสรมสรางความมนใจในตวเอง 6. ชวยเสรมสรางลกษณะนสยทดทางสงคม เชน การแบงปน (sharing) การผลดเปลยน (turn taking) การชวยเหลอ (co-operation) การอดทนตอการรอคอย ความยดหยน (flexi bi lity) 7. ชวยเสรมสรางใหเดกรจกตนเองไดดขนซงจะนาไปสความสาเรจทไดกระทา 8. ชวยเสรมสรางสขภาพจตและอารมณทด 9. ชวยพฒนาและสงเสรมบทบาททางเพศ และบทบาทสมมต 10. ชวยพฒนาและเสรมสรางความสนใจและสมาธ

105

การเลอกของเลน ใหเหมาะกบความสามารถของเดก ในแตละวย มความสาคญตอการพฒนาศกยภาพของเดกเปนอยางมาก พอแม หรอผดแล จงมบทบาทสาคญตอการเลอกสรรของเลน และจดสภาพแวดลอมใหเอออานวยตอเดก ใหเกดศกยภาพในการเรยนร โดยคานงถง 1. ความปลอดภย 2. ความเหมาะสมกบอายและพฒนาการของเดก 3. ความสนใจของเดก 4. ความสะอาด 5. ความเหมาะสมของราคา 6. วธการเลน ของเลนตามวยเดก

อาย ของเลนสงเสรมพฒนาการ ประโยชน 2 เดอน • โมบาย รปสตว /ดอกไม แขวนไว

ทหวเตยงหรอเปล

• สงเสรมการใชสายตาในการมองวตถขณะทเดกนอนเลน

4-6 เดอน • โมบาย กรงกรง ตกตายาง ผวหยาบ หรอนมอาจทาจากผาหรอพลาสตก มเสยง

• กระจกเงา

• เพอฝกควาจบหรอสมผส ฝกฟงเสยงขณะ บบ เขยา เคาะ

• เพอฝกการมองและการสงเกต การเคลอนไหวของหนาตาและทาทาง ขณะเดกมองเลน

9-12 เดอน • ของเลนพวกไขลาน เชน ลกเปด ลกไก และอนๆทมเสยงดนตร ประกอบ

• ตบมอเปาะแปะ

• เกมสจะเอ

• ขณะทของเลนไขลาน เดกสนใจและมองตามและเปนการกระตนใหเดกเกดการเคลอนไหวตนเอง เชนคบคลาน เกาะเดน เหนยวตวลกขน เกาะยน

• เปนการฝกการใชกลามเนอมอทง2ขางและเปนการเสรมความสมพนธของบคคลอนดวยและเปนการฝกฟงจงหวะในขณะตบมอ

• เปนการฝกใหเดกรจกคนหาวสดทหายไป ตลอดทงเปนการฝกความสนใจ สมาธในการฟงจงหวะเสยงและยงเปนการสรางปฏสมพนธระหวางเดกกบผใหญ

1-3 ป • บลอกขนาดตางๆ • เพอ ฝกทกษะกลามเนอมดเลกในการวางซอนและเรยงการใชมอประสานตา การกะระยะการเปรยบเทยบขนาดตางๆของวตถ

106

อาย ของเลนสงเสรมพฒนาการ ประโยชน 1-3 ป • กระดานคอนตอก

• ของลากจง เชน รถ เรอ สตวตางๆ • อปกรณเลนทราย เชนพลว ชอนถง

พลาสตก ใชเลนกบทราย • หนงสอรปภาพ ทาดวยกระดาษแขง

พลาสตกรวมทงโปสเตอรภาพสตวตางๆและอนๆ

• สเทยน สเมจก ขดเขยนบนกระดาษ • เกมสจาจมะเขอเปาะ

• เพอ ฝกทกษะกลามเนอมดเลกทกษะการใชมอ ขอมอ แขน ตลอดทงการใชมอประสาน สายตา

• เพอฝกความคลองแคลวของการใชกลามเนอมดใหญ ในการเดนหรอวงในการลากจง

• เพอฝกการใชนวมอ แขนและการทางานประสานสายตา

• เพอฝกการใชมอ นวมอ ขอมอ ในการพลกหนาหนงสอ และใชนวชรปภาพตางๆตลอด จนทกษะดานความเขาใจภาษาและการพด

• เพอใชขดเขยน.ในลกษณะทไมเปนรปรางใดๆ ทงสน เดกจะขดเขยนเอง และสรางสรรคจนตนาการของตนเอง โดยเดกจบดนสอในลกษณะกา ตอมาจงจบโดยลกษณะของการใชนวมอในทสด และเรมขดเขยนแบบมรปทรงเรขาคณตไดมากขน

• เพอฝกความสมพนธกบบคคลโดยผใหญหรอเดกเปนผนากลม เปนการฝกการฟง สรางความสนใจและการมสมาธในการเลนกจกรรม

กจกรรมสงเสรมพฒนาการตามวย..การเลานทาน เดกในวยขวบปแรกนนเกดการเรยนรไดอยางมากมายจนนามหศจรรย เรมตงแตเมอพอแมอานหนงสอออกเสยงดงๆ เดกๆ จะแสดงความสนใจใครร ดวยการจองหนาพอมองหนาแมทกาลงอานหนงสอ เมอพอแมทาบอยๆ ทาทกๆวน วนละ 5 -10 นาท เดกเกดการซมซบนาเสยง สหนา และภาษาของพอแม ทาใหเกดผลสาเรจทสาคญยงคอ พอแมลกไดใกลชดกนมากขน มความสขรวมกนมากขน ดวยบรรยากาศในบานทอบอนสนกสนาน ลกจะไดรบการพฒนาทกษะการฟงและการพด สรางจนตนาการแกเดก ฝกสมาธใหเดกรจกสารวจใจใหจดจออยกบเรองทฟง ซงเปนพนฐานการเตรยมความพรอมดานการอานหนงสอ และปลกฝงนสยรกการอานใหแกเดกไปดวย ควรเรมเลานทานตงแตอาย 3 เดอน ถงแมวาเดกยงพดไมได แตแคไดอยในออมแขนและฟงเสยงพอแม อยใกลๆ เดกกมความสขแลว เดกในวย 4-6 เดอน เวลาทพอแมอานหนงสอใหฟงเดกจะมองเหนรปภาพสวยๆในหนงสอ และมองเหนหนาพอแม จาเสยงได และมอกกาแบไดแลวลองใหลกจบหนงสอนมๆ ทพอแมอานใหฟง พอแมจงควรเลอกหนงสอทมภาพประกอบสสนสดใสตดกบสพน อาจทาดวยผานมมอหรอวสดททนทาน ทาความสะอาดงาย และใชสปลอดพษ การอานนทานใหเดกฟงควรอานชวงสนๆ 2-3 นาทเปนลกษณะคลายชวนเดกคย ถาเดกเรมหงดหงดใหหยดไวกอน แลวคอยเรมวนใหมหรอเดอนใหม

107

การเลานทานไดผลดเมออาย 7-8 เดอน เดกวยนนงไดแลว เรมสารวจวตถทอยในมอ ชอบจบและควาของเขาปาก เดกอาจจะจบหนงสอมากดทขอบ หรอจบหนงสอขวาง พอแมอาจตองโอนออนผอนตามลกไปกอน เพราะเดกอาจตงใจฟงทหลงกได พอแมควรอมลกไวบนตกกอดไว แลวเรมอานนทานสนกๆใหฟง แมวาเดกจะยงไมรเรอง แตกชอบทจะดภาพสวยๆและชอบเวลาทพอแมอานเสยงสงๆตาๆ แลวถาปลอยใหเดกชวยถอหนงสอดวยจะดมาก พอแมควรหาหนงสอททาจากกระดาษแขง เปดพลกงาย ขนาดกะทดรด ใหลกไดถอเลน หรอหดเปดเอง ภาพประกอบสสดใส และในแตละหนาควรมภาพเพยงหนงหรอสองภาพ เนอหาควรเกยวกบสตว เดกเลก หรอสงทลกคนเคย และใชคาซาๆ หรอคาทมเสยงคลองจอง ถาเดกไมยอมฟงนทาน พอแมไมควรหมดกาลงใจ เดกอาจตองการคลานหรอเดนมากกวา การทเดกไดเดนหรอสารวจสงแวดลอมรอบๆตว จะทาใหเดกสนใจหนงสอทหลงได เมอไหรทเดกคลานขนมานงบนตกฟงพอแมอานนทาน นนคอเดกสนใจทจะฟงมากขนแลว เดกวย 9-12 เดอนเรมเปดหนงสอเองไดแลว และมสวนรวมในการอานหนงสอมากขน เมอเดกชอบ เวลาพอแมอานนทานใหฟงเดกจะสงภาษามวๆ ของลก เพอบอกวาสนกจงเลย เดกๆจะชอบเรองทมเสยงคลองจอง เปนจงหวะ และมคาซาเยอะๆ และถามหนงสอทอานไปดวย เลนไปดวยได กจะดมาก เพราะจะไดบรหารนวมอใหแขงแรงดวย ควรหาหนงสอทมผวสมผสแบบตางๆ หรอหนงสอทสอดแทรกกจกรรมสนกๆสาหรบ เดกเลกๆ เชน หนงสอ pop up หนงสอทมชนสวนใหดง กด ลาก หรอมรสาหรบเอานวแหยไดและควรมขนาดกะทดรด นาหนกเบา ทาดวยกระดาษแขงอาบมน เพอใหเดกเปดเองได ถาเดกเรมพดเปนคาๆ กควรอานหนงสอทเดกอานตามไดอาจเปนคาคลองจองงายๆ หรอเปนวลสนๆ เพราะเดกเรมจาไดแลว ควรเลอกหนงสอทมรปภาพคนตา และเปนเรองราวรอบตวทคนเคย เพราะจะดงดดความสนใจไดด เดกวย 1-2 ปจะจาเนอเรองในนทานทพอแมอานใหฟงบอยๆไดแลว แตกยงชอบฟงเรองเดม ไมเคยเบอ เวลาอานหนงสอกบพอแม เดกอยากจะเปนคนเปดหนงสอเอง บางทกเลยนแบบการเลานทานของพอแมโดยเลานทานใหตกตาตวโปรดฟง เดกเรมเรยนรเหตผล เชอมโยงความสมพนธระหวางเนอเรองกบภาพได เรมเขาใจความหมายทพอแมพด จากการสงเกตนาเสยง ฉะนนเดกจะมอารมณรวมกบนทานทพอแมอานใหฟงมากขน สามารถจดจาเรองราวตางๆได จงควรอานชาๆ และแบงเปนวรรคสนๆ เพอใหลกจดจาไดงายขน หนงสอทเหมาะกบเดกวยน จงควรเปนหนงสอทมภาพสตวหรอภาพคน และมตวอกษรตวโตๆ มาอานใหลกฟง และควรเปนหนงสอททาจากระดาษแขง เพราะเปดงายและทนทาน ควรปลอยใหเดกไดสารวจหนงสอและพลกหนากระดาษเอง โดยพอแมแสดงวธเปดหนาหนงสอทถกตองใหลกดกอน เดกวย 2-3 ปฟงนทานรเรองแลว เวลาทพอแมชทตวอกษร ลกกจะมองตามนวไปดวย กเลยทาใหเดกเรมคนเคยกบตวอกษรบางแลว ถงจะยงอานไมออก แตอานตามได ถาเปนประโยคสนๆ เพราะเดกเรมพดไดดขน จะชอบเวลาทพอแมเลานทานสลบกบถามคาถามใหตอบ เพราะเดกเรมอยากเลานทานใหพอแมฟงบางแลว เดกวยนยงมความสนใจสนอย คออยนงไดเพยงไมกนาท หนงสอจงไมควรมเนอหายาวมากนก โครงเรองไมซบซอน จานวนคานอยๆ เปนคาคลองจอง เพราะวยนเรมพฒนาทกษะทางภาษา ผานภาษาดนตรทมจงหวะ และมการยาคาซาไปซามา เนอหาควรเกยวของกบสงรอบตวและกจวตรประจาวนงายๆ ทสามารถชวยเหลอตนเองได เชน การแตงตว การแปรงฟน การเขาหองนา การกนขาว เวลาอานหนงสอใหลกฟง พอแมควรตงคาถามงายๆ และพดเชอมโยงภาพหรอเนอหาในหนงสอกบสงใกลตว เชน “ดส รปถวยนาสแดง รองเทาลกกสแดง แลวแอบเปลสอะไรเอย” เพอเดกจะไดเรยนรเรองการเชอมโยง ความเหมอน ความตาง และพฒนาทกษะการคดตอไป

108

กจกรรมสงเสรมพฒนาการตามวย..เทคนคการสอนลกหดพด ทาไมเดกแตละคนถงมลกษณะการพดไมเหมอนกน เชน คนหนงพดจอไมหยด อกคนไมยอมพดกบใคร ความแตกตางนขนอยทปจจยหลายดาน ทงดานพฒนาการของเดกวาปกตหรอไม สภาพแวดลอม การเลยงดและทสาคญคอ การเรยนร อยางไรกดการพดเปนเรองทหดกนได 1. การพดชาๆ ออกเสยงใหชด จะทาใหเดกจดจาไปเปนแบบสาหรบสรางคาพดของตวเอง และงายในการเลยนแบบ และยงเปนการฝกประสาทของเดกใหสามารถแยกแยะความแตกตางของเสยงทไดยนได ซงจะสงผลทดตอการฝกอานเมอโตขน

2. เนนคา การเนนคาใดคาหนงในประโยค จะเปนการสรางจดสนใจใหเดก เชน “มาทานขาวไดแลว” “นหมานอยของหน” เปนตน เพราะเมอเดกสนใจแลว กจะจาคาๆ นนไดงายขน 3. พดซาๆ การพดซากเหมอนกบการขดเสนใตประโยคคานนเอง แตการพดซาๆ นนไมตองใชคาทยากนเพราะเดกอาจจะเบอหรอเซงซะกอน และทสาคญ ตองมการโตตอบกนเกดขน จงควรหดใหเดกไดพดคยโตตอบกน และขณะทพด กควรใชมอชประกอบไปดวย เชน พดวา เตยง กชไปทเตยง เดกจะเชอมโยงความหมายเขาดวยกนไดเรวขน

4. กระตนใหเดกพดโตตอบ เมอเดกอายเพยง 4 เดอน จะสามารถสงเกตเหนรปปากไดแลว จะสงเกตไดวาเสยงไหนตองทาปากยงไง ดงนนเวลาทพดกใหยนหนาไปคยใกลๆ แลวกตองตงใจฟงดวย วาเดกพดวาอะไรตอบมา เพราะวยนเคาจะเรมชอบการพดคยโตตอบ แมวาชวงแรกๆ จะเปนเสยงพดทไมมความหมายกตาม 5. พดคยกบเดกบอยๆ ยงพดคยกบเดกบอยเทาไหร เดกกจะจาศพทไดเยอะขนเทานน และยงชวยใหพดไดเรวขน แตสงสาคญคอ การพดคยตองมการโตตอบกนซงกนและกน เพอพฒนาการทางดานภาษาทด เพราะมการสอสารทงสองทางนนเอง 6. ไมตองกลวประโยคยาวๆ เดกทพอแมชอบใชประโยคทมวลขยายซบซอน อยางเชน ประโยคทมคาวา “เพราะวา” “ทซง” เดกมกจะพฒนาการพดดวยประโยคงายๆ ไดเรวกวาเดกทมพอแมไมคอยพดประโยคเหลาน ไมตองหวงวาเดกจะสบสน

กจกรรมสงเสรมพฒนาการตามวย..สอทวและผลกระทบ เดกบางคน เรมสนใจดทวตงแตอายยงนอยมากอยางไมนาเชอเชน อายเพยง 9 เดอนเทานน และมกดตอเนองมาเรอยๆและนานขน เรอยๆเมออายมากขน เดกกลมนจดเปนกลมทมพฒนาการทางภาษาลาชา เนองจากจากการ ขาดการกระตน ขาดการม ปฏสมพนธกบผเลยงด เดกเรยนรการพดผานการม ปฏสมพนธกบพอแม แตปจจบนเดกเลกๆ หลายคนเตบโตมาพรอมกบจอสเหลยมทเหมอนมคน อยขางใน พดคยได หวเราะได รองไหได ประวตทสาคญทพบในกลมเดกทพดชาคอพอแมใหลกดทวมากเกนไปหรอไม โดยทวไปปญหาจะ เกดกบเดกทดนาน 6-8 ชวโมงตอวน ไมใชแค 1-2 ชวโมง และมกไมใชเดกทดทวแบบชวงสน เชนด แตโฆษณาบางอนทชอบ แลวไป เลน แตมกเปนเดกทสนใจดตอเนอง 30 นาท บางครงเปนชวโมง ถาเปนวดโอซดกสนใจดจนจบแผน อาจดซาๆหลายรอบ และมกมอารมณรวมกบเนอหาทดมหวเราะลกขนเตนตาม

109

ทงหมดนทาใหเกดปญหากเพราะทวนนตางกบคนตรงทการดทวนนเปนการสอสารทางเดยว ( One way communication )คอไมวาเดกจะยม หวเราะ หรอพยายามสอสารทางกายดวย ทวไมเคยตอบสนองกลบคนมาเลย มนจะสงภาพและเสยงออกมาตามสญญาณโทรทศนทไดเทานน ทวหรอวดโอซดจงแทนความสมพนธกบคนไมได เดกทดทวตลอดวนจงเรยนรแตการรบ อยางเดยว ไมเรยนรการสง หรอการสอสารออกไป โทรทศนซงเปนการสอสารทางเดยว เดกกจะขาดเวลาและโอกาสทจะไดรบการกระตนทางการพดคย และไมมปฏสมพนธกบพอแม เซลลประสาทสมองทเกยวกบพฒนาการทางภาษาโดยเฉพาะการทจะมปฏสมพนธกบผอนกจะไมไดรบการกระตน

สอ โทรทศนมผลกระทบตอเดกในหลายๆ ดาน รวมทงพฤตกรรม ทศนคต และความเชอ ซงผลอาจเหนไดในทนท เชน ขดใจ กระทบเทา รองกรดๆ เหมอนดาราคนโปรด หรอผลกระทบนนคอยๆ สะสม เมอเดกรบขอมลนนซาแลวซาอก เชน ใชการตอสหรอใชวธรนแรงเปนแนวทางในการแกไขปญหาตางๆ เหนวาการสบบหรหรอดมเหลาทาใหดมเสนห นาสนใจ โดยไมไดคานงถงผลเสยตอสขภาพ การมเพศสมพนธเปนเรองปกตทใครๆ กทากน โดยไมตองรบผดชอบ ไมตองคานงถงผลเสยทจะตามมาทงการตดโรค และตงครรภ เปนตน ผปกครองจงจาเปนตองมความร และเขาใจถงผลกระทบของโทรทศนทจะมตอการเจรญเตบโต พฒนาการและพฤตกรรมของเดก ผลตออารมณและพฤตกรรม มการศกษามากมายถงความกาวราวรนแรงในโทรทศนทมตอเดกและวยรน ซงพอสรปไดดงน เดกทดโทรทศนตงแตเลก ๆ จะเรยนร สงเกต จดจา และซมซบความรนแรง และใชความกาวราวรนแรงตอคนอนในการแกปญหา แทนทจะใชการควบคมตนเองหรอใชวธการอน การรบรความรนแรงผานทางสอซาแลวซาเลาเปนเวลานานๆ จะทาใหเดกชาชนไปกบความรนแรง และขาดความเอออาทรตอบคคลอนในชวตจรง และอาจแสดงออกถงความกาวราวเมอโตเปนวยรนหรอผใหญ เพราะ เดกทใชเวลาอยหนาจอโทรทศนเปนเวลานานๆ จะซมซบสงตาง ๆ ทเหน รายการตาง ๆ ในโทรทศนจะเปนแมแบบ สรางคานยม ทศนคต หลอหลอมเดก หากพอแมไมมเวลาคอยสอนหรอชแนะ

พฤตกรรมทางเพศ รายการตางๆ มการแสดงออกของพฤตกรรมทางเพศมากขน รวมทงการใชบหร เหลา ยาและสารเสพ

ตดในลกษณะเชญชวนโดยไมไดแสดงถงผลเสยของสงเหลาน จาก คณะทางานของ AAP ลงความเหนวาการมเพศสมพนธกอนวยในวยรนเปนปญหาทสาคญ และวยรนเรยนรเรองเกยวกบเพศศกษาจากสอตางๆ เปนอนดบสองรองจากโรงเรยน เดกๆ ไดเหนพฤตกรรมทางเพศของผใหญผานสอโทรทศน ซงแสดงออกถงความสนกสนาน ตนเตน และถอเปนเรองปกตโดยไมไดสอดแทรกถงผลเสยทจะตามมาจากการมเพศ สมพนธกอนวย การตดโรค ตงทอง ความรบผดชอบหรอหลกศลธรรมทถกตอง เดกวยรนดแลวอาจเขาใจผด อยากลอง อยากร หรออยากทาตามเพอใหไดรบการยอมรบวาเปนผใหญ มขอมลทแสดงวาวยรนทดรายการทมการแสดงบทบาททางเพศบอยๆ มกจะมเพศสมพนธทอายนอยกวาวยรนทไมไดด ผลทางโภชนาการ

เดกใชเวลาในการดโทรทศนมากเปนอนดบสองรองจากการนอน เดกทดโทรทศนมากมกจะอวน

เพราะ เวลาสวนใหญถกใชไปในการดโทรทศน จงไมมเวลาเหลอในการออกกาลงกาย หรอเคลอนไหว และขณะดโทรทศนเดกมกกนเพมขนโดยเฉพาะอาหาร เครองดมหรอขนมขบเคยวทมแคลลอรสงทโฆษณาในโทรทศน นอกจากนนสอโทรทศนยงเนนภาพลกษณทตองผอมบาง ทาใหเดกหญงกงวลเกยวกบนาหนก และพยายามทจะควบคมนาหนกตงแตอายยงนอย ซงจะมผลเสยตอการเจรญเตบโตของเดก (เดกสวนใหญไมเขาใจวาภาพลกษณทดดในโฆษณานน สอโทรทศนไดใชเทคนคตางๆ ตกแตงเพอใหดสวยงาม)

110

ผลตอความคดสรางสรรคและภาษา เดก ทใชเวลาอยหนาจอโทรทศนเปนเวลานานๆ จะเหลอเวลานอยลงในการเลน อานหนงสอ ทา

การบาน หรอพดคยกบเพอนหรอผใหญ ทกษะทางภาษาจะพฒนาไดดตองอาศยการพดคยสอสารสองทาง โตตอบกนไปมาผานทางการเลน การอาน และทากจกรรม รายการ โทรทศนทางการศกษา บางรายการทผลตมาเฉพาะสาหรบเดก อาจชวยใหเดกทอายมากกวา 2 ปไดเรยนรคาศพทใหม ๆ บทสนทนาหรอทกษะทางสงคม แตสาหรบเดกเลกๆแลว เดกจะเรยนรจากของจรงหรอประสบการณตรงไดมากกวา ผลตอการเรยน

เวลาทเดกใชในการทาการบานมความสมพนธกบความสาเรจในการเรยนหนงสอ หากด TVนานจะมผลตอการทาการบานและรบกวนเวลานอนของเดก ซงจะทาใหเดกงวงนอน ไมมสมาธในเวลาเรยน และคะแนนตกตา

เดกๆ ดโฆษณา > 20,000 รายการตอป วยรนยอมรบวาโฆษณาบหร เบยร ไวน เหลาในโทรทศนมผลทาใหวยรนอยากลองสบและดม โดยท โฆษณาเหลานนจงใจทจะไมบอกถงผลเสยทจะตามมา เดกเลกๆ มกจะตกเปนเหยอของโฆษณา ซงเดกๆ มกจะรบเราใหพอแมซออาหารหรอสงของตางๆ ตามทเหนในโฆษณา ผลกระทบของโทรทศนตอเดกเลก

Anderson และ Pempek 2005 ได รวบรวมงานวจยถงผลกระทบของโทรทศนทมตอเดกเลก เพอยนยนและสนบสนนคาแนะนาของ AAP ทไมใหเดกอายนอยกวา 24 เดอนดโทรทศน เพราะปจจบนมรายการทตงใจผลตมาเพอเดกเลก และเดกๆปจจบนนใชเวลาอยหนาจอโทรทศนนานมากกวาในอดต เมอเปรยบเทยบกนพบวาเดกเรยนรจากการมประสบการณจรงมากกวาการ เรยนรจากโทรทศน การ ศกษาสวนใหญยนยนถงผลกระทบในแงลบทมตอการเรยนร พฒนาทางภาษา และสมาธของเดกเลก หากพอแมดโทรทศนเปนเวลานานๆ จะลดเวลาทจะเลนและมปฎสมพนธกบเดกลง ทาใหการเรยนรของเดกลดลง ผลตอพฒนาการดานการมองและการฟง

ขณะ ดโทรทศน ลกตาจะมการเคลอนไหวนอยมาก ซงการกลอกตาและใหลกตาไดมการเคลอนไหวมองสารวจ สงเกตสงตางๆ จาเปนสาหรบการมองเหนและพฒนาดานมตสมพนธ (การกะระยะและมองภาพ 3 มต) ซงการดโทรทศนนอกจากเปนการมองภาพเพยงสองมตแลว ยงมผลตอการจองมอง สงเกต และสมาธ สวนในเรองของทกษะการฟงนน การเปดโทรทศนตลอดเวลาจะรบกวนสมาธในการฟงของเดกสวนผลของรายการโทรทศนซงนาเสนอภาพและเสยงทเปลยนแปลงรวดเรว อาจจะกระตนเดกมากเกนไป มผลตอสมาธของเดก และอาจมปญหาเรองสมาธสนเมอเขาสวยเรยนนนงานวจยยงมขอขดแยงและยงไมสามารถสรปได บทบาทของพอแม พอแมควรมบทบาทในการดโทรทศนของเดกโดย

1. เขาใจถงบทบาทและอทธพลของโทรทศนทมตอเดกทงในแงบวกและลบ เพอเลอกใชโทรทศนใหไดประโยชนเตมทแกเดก เดกเลกๆ แมอายนอยกวา 1 ป ชอบและสนใจดโทรทศน แตพอแมควรหลกเลยงการใหเดกอายนอยกวา 2 ปดโทรทศน ถงแมวาจะมการผลตรายการโทรทศนสาหรบเดกเลกๆ กตาม งานวจยเกยวกบพฒนาการของสมองแสดงใหเหนวาเดกเลกๆ ควรไดทากจกรรมทมปฏสมพนธกบบคคลอนและกระตนการเรยนรผาน ประสาทสมผสทงหา เชน รองเพลง พดคย อานหนงสอ เลานทาน วงเลน และทากจกรรมหลากหลาย เพอกระตนการเจรญเตบโตและพฒนาของสมองและทาใหเดกพฒนาทกษะทางสงคม อารมณและทกษะดานอนๆ ไดอยางเตมท

111

2. พอแมควรมความรเกยวกบสอ เพอใหเขาใจและรทนสอ สามารถเลอกใชโทรทศนใหเกดประโยชนแกเดกและหลกเลยงผลเสยทจะตาม มา ในการดโทรทศน เชนพอแมควรสรางกฎ กตกาในก า ร ด โ ท ร ท ศ น ก บ ล ก แ ล ะ ท า ใ ห ไ ด เ ด ก อ า ย น อ ย ก ว า 2 ป ไ ม ค ว ร ด โ ท ร ท ศ น เดกอาย 2-5 ป ไมควรดโทรทศนมากกวาวนละ 1-2 ชม. เดกวยเรยนอาจดไดมากกวาน แตพอแมควร ตองชวยเลอกรายการหรอดโทรทศนรวมกบลกๆ พดคยถงรายละเอยดของรายการทลกด เพอชวยชแนะ ถาม-ตอบ

ฝกแกปญหา ไมใหมโทรทศนในหองนอนเดก เลอกรายการทมสาระ ใหขอมลขาวสาร ใหความรแกเดก และควรหลกเลยงรายการทมความกาวราวรนแรง กาหนดรายการทจะด โทรทศนใหชดเจน เมอจบรายการใหปดทว ไมกดปมเปลยนชองไปเรอยๆ สนบสนนใหเดกและวยรนไดทากจกรรมอน เชน เลนกฬา อานหนงสอ หางานอดเรกทาไมดโทรทศนขณะทานอาหารหรอกอนทาการบานเสรจพอแมตองเปนตวอยางทดในการดโทรทศน เพราะพอแมจะเปนตนแบบใหเดกทาตาม โดยสรป

โทรทศน เปนสอทสาคญทเขาถงทกครวเรอน และมอทธพลอยางมากตอพฒนาการ พฤตกรรม และการเรยนรของเดก ผปกครองควรทราบถงผลด และผลเสยของรายการโทรทศนทมตอเดก จากดเวลาและรายการทเหมาะสมรวมกบเดก พรอมทงใหพอแมไดมโอกาสพดคย แลกเปลยนสถานการณกบเดกโดยใชรายการโทรทศนเปนสอ เพอใหเกดประโยชน และปองกนผลเสยทจะตามมาจากสอโทรทศน

กจกรรมสงเสรมพฒนาการตามวย..การเลกนมขวด และการใชถวยหดดม การทเดกเลกดดขวดนมหลงอาย 1 ปขนไปจะนาสปญหาดงน

1. ฟนผ จดเปนโรคตดเชอแบคทเรย จานวนเชอจะเพมขนเมอสมผสอาหารทกอใหเกดฟนผเชนนม หรอนาตาล และแบคทเรยในคราบของจลนทรยจะยอยสลายนาตาลในนมใหเปลยนมาเปนกรด และเมอมกรดมากเนองจากฟนสมผสกบนาตาลเปนเวลานาน ซาๆ บอยๆเชนการดดขวดนม คาความเปนกรดดางในชองปากจะเปลยนแปลง จะทาใหเกดการสลายตวของแรธาตในฟนมากขนเรอยๆจนเกดฟนผ 2. ไมยอมกนขาว ปกตเดกอาย1ป ตองกนขาวเปนอาหารหลก 3มอ และไดรบนมวนละ2-3มอ แตถายงดดนมจากขวด เดกมแนวโนมตดใจการดด บางครงไมหวกยงอยากดด ทาใหปรมาณนมมากจนอม เดกทตดขวดนมมกคนเคยกบอาหารเหลวๆทกลนงาย เหมอนนม ไมชอบอาหารหยาบทตองเคยวจงเกดปญหาปฏเสธอาหาร 3. อวน พบปญหาโภชนาการเกนในวยอนบาล ตอเนองจนเปนผใหญ ปกตเดกวยเตาะแตะ 2-3 ขวบตองการนมเพยง 16-24 ออนซเทานนแตการตดขวดนมมกทาใหไดรบนมมาถง 32 ออนซ เกนความตองการของรางกายทาใหเดกเปนโรคอวน 4. รบกวนวงจรการนอนของเดก การนอนเปนชวงเวลาททาใหรางกายไดพกและปรบสภาพเพอใหเกดการเจรญเตบโตทงรางกายและสมองทดปกตเดกออนมกนอนชวงสนๆ 2-3 ชวโมงและตนบอยแตเมออาย 4 เดอน วงจรการนอนจะปรบเปลยน ทาใหเดกไดนอนหลบตดตอกนถง 6-8 ชวโมง โดยไมหว เมออาย 6 เดอน บางคนอาจนอนหลบยาวได 8-10 ชวโมงระหวางนรางกายจะสลบเปนวงจรระหวางการหลบลก และตนซงอาจมการรองและขยบตวเปนพกๆโดยทเดกไมรตว หากผเลยงดอมขนมากลอมหรอใหนม จะทาใหวงจรการนอนเกดการเปลยนแปลงจนเดกเคยชนกบการรองและตนกลางดก เพอกนนมหรอใหพอแมกลอม ซงเปนสขนสยการกนการนอนทไมด นาไปสปญหาเดกตดขวดนมและรองตนกลางดก

112

5. ผลตอการไดยน และพฒนาการทางภาษา เนองจากจากดดนมขวด จะมปญหาตดเชอในชองปาก ซงระหวางชองปากและชองหมทอทเชอมตอถงกน ทาใหเกดการตดเชอในชองหตามมาได เกดการอกเสบของห หนาหนวก ทาใหประสทธภาพการไดยนลดลง และมผลตอการรบรภาษา และการใชภาษา

6. ขาดวตามนและแรธาตทสาคญตอการพฒนาทางสมอง กนนมมากเสยงตอการขาดธาตเหลก สาเหตเกดจากในนานมมแคลเซยม ซงมฤทธยบยงการดดซมธาตเหลก

กจกรรมสงเสรมพฒนาการตามวย..การเตรยมความพรอมลกกอนไปโรงเรยน

การเขาเรยนครงแรกเปนเหตการณนาตนเตน ประทบใจทงพอ แม ลก จงตองมการเตรยมพรอมกนพอควร สาหรบการกาวสโลกกวางของลกนอย โรงเรยนอนบาลเปนแหลงสงเสรมการเรยนรของเดก เสรมพฒนาการครบทกดาน ใหความรสกมนคง ฝกฝนนสยการกน การเลน การด การฟง การมเหตผล การปฏบตตนในชวตประจาวนทพงพาตนเองได พรอมทจะอยกบผอน หลอหลอม การเปนคนด มคณธรรม จงตองควรเตรยมความพรอมลวงหนาดงน

1. การเตรยมตวเตรยมใจ พอ แม ลก ควรพดถงการไปโรงเรยนในภาพพจนทด มคณครใจด เพอน ๆ นารก ของเลนสนก ไดวาดรป อานนทาน เปนตน 2. การแตงตวไปโรงเรยน ตองฝกใหสามารถแตงตวไดเองในชวงเชาทรบเรงลกตองตนเชา เขาหองนา ลกจะคอย ๆ รหนาท คอนอนหวคา ถาจะใหดควรได 10 ชวโมง คอนอน 3 ทม เนองจาก 4 ทมถงต 2 จะมการหลง Growth hormone เตมท เดกจะพฒนาสมอง รางกาย การเรยบเรยงขอมลโดยสมองจะเลอกเกบขอมลทมประโยชน อยาใหลกนอนดกจะตนสายและขเกยจไปโรงเรยน ตนเชาจะสดชนพรอมเรยนร ฝกใหลกจดขาวของไปโรงเรยนใหเรยบรอยกอนเขานอน ตอนเชาจะไดไมวนวาย และรองงอแง พานใหอารมณเสยกนทงบาน 3. การขบถายของลก วนแรก ๆ ของการเปดเรยนอาจจะโกลาหล ถาไมไดฝกซอมไวลวงหนาสก 2 สปดาห ความรบเรง และตนเตนอาจทาใหเดกทองผก หรอไมขบถายทโรงเรยน เดกหลายคนทยงควบคมการขบถายไดไมดนก ควรบอกใหคณครทราบ ซงคณครและพเลยงตองดแลเดกหลายคน ถาฝกใหลกควบคมได และบอกไดเมอถงเวลาจะขบถาย จะชวยไดมาก 4. อยาลมอาหารเชา อาหารเชาสาคญเปนพลงสมองและรางกาย เดกตองการอาหารสมองในการเรยนร แตธรรมชาตของเดกเลกมกโยเยไมกนอาหารเชา จงควรใหเดกนอนเรว ตนเชา และกนอาหารเชากอนเปดเทอมจรง ถาทาไมไดกเรมตงแตวนเปดเรยนเพอปรบความเคยชนใหลก อยารบเรงมากนกเพอไมใหทกคนเครยดในวนแรก อาหารเชาควรมคณคาทางโภชนาการควรมนมเสรมอาหารเชาสก 1 แกว ถาปรบเวลาไดเดกจะกนอาหารเชาไดด 5. การนอนดก มผลตอการเรยนรของเดก เดกนอนดกจะนอนไมพอ งอแงในตอนเชา การเรยนรไมด จนสงผลตอศกยภาพในการเรยนรและไอคว อควได ดงนนพอแมอยานอนดกเพราะลกจะนอนดกดวย คอวนศกร-เสารอาจจะอนโลมได กอนนอนใหลกแปรงฟน สวดมนต ฟงนทานใหจตใจสงบ ไมมทว เปดดงในหองนอน หรไฟลงใหลกหลบ อาจรองเพลงใหฟงหรอเลานทาน เลาเรองด ๆ ของวนแรกในการไปโรงเรยนใหเขาฝนด

113

6. เรมฝกเรองการรกษาเวลาและตรงตอเวลา เดก ๆ มหลายประเภท คอทาอะไรรวดเรวหรอยดยาด ตอรอง งอแง โดยเฉพาะวนแรกหรอวนจนทร ควรใหลกเรมฝกวนยเรองกาหนดเวลา เชน

• ตอนเชาลกจะมนาฬกาปลก หรอพอแมปลก ควรอาบนาแปรงฟน แตงตวเสรจในเวลากโมง สอนใหลกดนาฬกาและเวลาของวนดวย อาหารเชาเวลากโมง ขนรถไปโรงเรยนกโมง

• กลบจากโรงเรยนใหลกวงเลนได แลวอาบนากโมง เวลาตงโตะอาหารกโมง ทาการบานกโมง ดทวไดนดหนอย 3 ทม เขมนาฬกาอยทเลข 9 (สอนลกดนาฬกาดวย) ลกควรแปรงฟน เตรยมเขานอน

7. พอแมเปนตนแบบใหลกทาตาม ถาพอแมรกษาเวลา รกษาระเบยบและกฎเกณฑในบานลกจะทาตาม เมอเขาทาความดคาพดชมเชยมประโยชน ไมทาอนตรายตอลก แตไมตามใจจนลกทาอะไรไมไดดวยตนเอง 8. ใหลกชวยเหลอตวเองใหไดมากทสด ลกอยบานเปนทงแกวทงแหวน บางครงเรากตามใจลกมาก ไมตองทาอะไรดวยตนเอง อยากไดอะไรกตะโกนเรยกใหผใหญทาแทน ทาใหลกออนแอและไมพฒนา จงตองใหลกแสดงความสามารถ เชน ลากกระเปาเลก ๆ หวกระตกนาเอง หรอใสและถอดรองเทาเอง ถาเขาทาไดจะมความภมใจมาก 9. ยามลกเจบปวย ลกอาจไมสบายมากขน จากการเดนทางหรอการเขาเรยน และกจกรรม อกทงอาจแพรเชอสผอน หรอรบเชอจากผอนงายขน หากใหคณครจดเดกปวยพรอมกนจะสบสนได เมอแพทยแนะนาวามาเรยนไดจงคอยมา ปแรกของชวตอนบาลเดกจะปวยกนบอย ๆ จากโรคหวด เชอไวรส และอน ๆ ปท 2 และ 3 จะปวยนอยลงตามลาดบ 10. ลกบอกความตองการตนเองใหคนอนเขาใจได เดกทไมคนกบสถานทท ไมใชบาน บางคนไมบอกความตองการตนเอง และคณครกไมรวาเดกตองการอะไร บางคนเอาแตรองไห หรออาละวาด ตองฝกลกวาถาตองการอะไรจะตองบอกวาอยางไร เชน หนปวดฉ ปวดอ หนหว หนกลว กใหพดออกมากบคณแมบอย ๆ แลวเขากจะพดใหคณครฟงเขาใจได 11. ลกควรฝกการรอคอย เกดจากการตามใจเดกมาก อยากไดอะไรตองไดโดยเฉพาะวย 3 ป จงตองฝกฝนเพอใหเขาเปนเดกด มอควทด รอได ตองฝกทบาน เพราะคณครมคนเดยวเดกหลายคน จะใหคณครดแลพรอมกนทกคนเปนไปไมได เวลาจะเลนกตองมการตอแถว จะรอเวลา ซงเดกจะทาไดถาเขารวมกจกรรม 12. ลกควรฟงผอนดวย เดกทพดไมหยด ไมฟงใคร ทาใหการเรยนร การเขากลมเปนไปไดไมด ตองฝกใหลกรจกฟง เชน จากการเลานทานใหลกฟงและแมซกถาม ทบทวนวาจบใจความไดหรอไม คณกบลก ถงประสบการณตาง ๆ ทผานมาในแตละวน ใหลกเลาวาวนนเลนกบใครเลนอะไรกน คณครอานนทานเรองอะไร 13. เรยนรแบงปนผอน การเลนกบเพอน ๆ แบงของเลนกน เลนดวยกน ชวยกนเกบของเลน เดกจะเรยนรทกษะ คอเปนทงผรบ ผให ฝกการเปนผนา เปน LEADERSHIP ไดตงแตเดก ๆ 14. ลกมพรสวรรคดานใด เดกทกคนมความ "เกง" ทซอนอยในตว เพยงแตคณพอคณแมเปดโอกาสใหลกไดแสดงถงศกยภาพนนหรอไม บางคนเกงทางการเคลอนไหวรางกาย บางคนพดเกง บางคนตลกเกง บางคนเงยบ ๆ แตอานนทานเรว บางคนนากลมเกง (มภาวะผนา) ฯลฯ การมาโรงเรยนเดกจะมาเรยนรจากคณครและเพอน ๆ เปนการเพมทกษะของตนเอง มเพอนมากขน มความสข มพฒนาการครบถวน ทงรางกายเตบโตแขงแรง อารมณมนคง พฒนาอควและพรหมวหาร 4 การเขาสคนหมมากและสงคมสตปญญาพฒนา มจรยธรรม คณธรรมสความเปนเดกเกง ด มสข นนเอง

114

ใบความรเรอง...อบตเหตตามวยและการปฐมพยาบาลเบองตน

อบตเหตตามวยเดกอาย 2 เดอน-5 ป สถตการเสยชวตของเดก เกดจากอบตเหตเปนสาเหตอนดบแรกของเดกไทย ไมวาจะเปนใน

เมอง หรอในชมชน ซงอบตเหตดงกลาวเกยวของกบปจจย 2 อยาง คอ พฤตกรรม และสงแวดลอมพฤตกรรมอาจจะเปนพฤตกรรมของเดก หรอพฤตกรรมการดแลเดก และสงแวดลอมทอยรอบๆ ตวเดก ซงทง 2 อยาง นไมใชเรองงายทเราจะแกไข และทาความเขาใจ เนองจากความแตกตางทางวฒนธรรมของแตละชมชน แตละพนทและฐานะ เดกอาย 2-6 เดอน อบตเหตทเกดขน การตกจากทสง ทนอนหรอผาหมอดจมก ของรอนลวก การจมนา อนตรายจากปลกไฟ และรถหดเดน อาหาร หรอสงของททาใหสาลกเขาหลอดลม การกนสารพษ เดกวย 2-6 เดอน สาเหตการเสยชวตจะคลายๆ กบเดกชวง 0-2 เดอน แตกมสาเหตทเพมเขามาเนองจากเดกในชวงวยนเรมใชมอแลว เดกจะเรมควาของเขาปาก รจกการใชมอปดของใกลๆ ตว และเรมใชรถหดเดน (6 เดอน) คณพอคณแมควรระมดระวง โดยเฉพาะของรอนพวกชา-กาแฟ นารอน ปลกไฟเดกในชวงวยนคณพอคณแมมกจะซอของเลนใหกบลกแลว การเลอกของเลนจงควรระมดระวง เพราะเดกมกจะเอาของเลนเขาปาก การเลอกของเลนจงตองระวง สวนประกอบตองแนนหนา ไมหลดงาย เพราะอาจจะหลดเขาปากเดก เขาไปอดตนทางเดนหายใจ ทาใหเดกเสยชวตไดและเดกในวยนจะเรมคลานแลว คณพอคณแมจงมกจะเรมใชรถหดเดน อาจจะเปนเพราะการไมมเวลา หรอปองกนเดกซน แตคณพอคณแมหลายคนไมทนคดถงอบตเหตทจะเกดขน ไมวาจะเปนการทเดกไปดงปลกไฟทเสยบไว การปนบายทสง จนทาใหรถพลกควา เปนตน เพราะการใหเดกใชรถหดเดนนน จะตองไดรบความใสใจอยางสงจากผใหญ รพฤตกรรมของเดกในชวงวยน วธทดทสดในการใหเดกหดเดน คอการเดนดวยตวเอง โดยมผใหญอยใกลๆ เดกวย 6-12 เดอน สาเหตของอบตเหตทจะเกดขนกบเดกวยน คอ การดงสายไฟ กานารอน ประตหนบมอ และทนาเปนหวงทสดคอเรองการจมนา ซงเปนสาเหตการเสยชวตของเดกทนาเปนหวง การจมนาไมจาเปนจะตองอยรมนาเสมอไป อาจจะเปนกระปองนาในบาน ทอนา สระนา หรอแหลงนาทผใหญคดวาไมนาจะเปนอนตรายกบเดก แตทผานมาอบตเหตจากการจมนาเปนสาเหตอนดบ 1 ในการเสยชวตของเดก เพราะพฤตกรรมของเดกคอชอบเลนนา เดกมกจะเอามอลงไปแกวงในนา จงทาใหเกดอบตเหตได ความแตกตางของโครงสรางเดกแตกตางจากผใหญ เพราะเดกหวจะหนกเพราะการทรงตวยงไมด หวเดกจะควางาย ทาใหเดกหวทมลงใบในถงนาไดงาย วธการปองกนคอ การเทนาในกระปองทงเมอใชเสรจ หรอใชฝาปด หรอปดประตหองนา หรอกนพนทปลอดภย ปองกนไมใหเดกเขาใกลแหลงนา

การบาดเจบในเดกอาย 2-4 ปและการปองกน ความเสยง การพลดตกหกลม(falls)และการชนกระแทก(struck) คาแนะนา • เดกวยนจะวงและปนปายได ดงนน เดกจะมความเสยงสงตอการตกบนไดหกลมชนกระแทก • ราวบนไดและระเบยงตองมชองหางไมมากพอทเดกจะรอดได • หนาตางตองอยสงพอทเดกจะปนปายเองไมได

115

• เฟอรนเจอรเชนโตะ ต ตองไมมมมคม หากมควรใสอปกรณกนกระแทกทมมขอบทกมม • ตวางของตางๆตองวางบนพนราบ มนคง ไมลมงายเมอเดกโหน หรอปนปาย หากไมแนใจวาต

อยในสภาพทมนคงใหยดตดตดวยสายยดกบกาแพง • ใชอปกรณปองกนประตหนบมอ • หมนตรวจสอบประตรวบานโดยเฉพาะประตอลลอยดซงมขนาดใหญและมนาหนกมากวาม

ความมนคงหรอไมประตนอาจหลดจากรางและลมทบเดกไดงายหากเดกปนปาย • นอกจากในบานแลวเดกวยนจะวงเลนในละแวกบานดวยดงนนการสารวจและแกไขจดอนตราย

ในชมชนเชนทอระบายนาทเปดฝาไวโครงสรางทมความแหลมคมและขวางทางเดนหรอวงของเดก พนสนามเดกเลนทแขง หรอเครองเลนสนามทชารด

• พนสนามเดกเลนทลดความเสยงตอการบาดเจบของสมองจากการ ตกจากเครองเลนคอพนยางสงเคราะห หรอพนทรายทลก 20 ซม . ขนไป)หากเดกตกจากทสง และไดรบบาดเจบทศรษะ ควรปรกษาแพทย

ความเสยง การบาดเจบทตา ( eye injuries ) คาแนะนา • ไมควรใหเดกเลนของเลนชนดปนทมลกกระสนชนดตางๆเชนปนอดลม ปนลกดอก หรอธน

เพราะอาจทาใหเกดการกระแทกลกตาและมเลอดออกในชองตาได

ความเสยง การจมนา(drowning) คาแนะนา • เดกวยนตองระวงการจมนาจากการเลนนาในอางอาบนา สระวายนา หรอการวงเลนใกลแหลงนาเชน

สระนา คลอง บอ ดงนนตองกาจดแหลงนาทไมจาเปนในบานและละแวกบาน หรอกนรว กน ประตไมใหเดกอยใกลแหลงนาได

• รอยละ 37 ของเดกทจมนาเสยชวตเกดในเดกเลกและมผดแลเดกรบผดชอบอย แตผดแลเดกเผลอชวขณะเชนเดนไปลางจาน ตากผา รบโทรศพท หรองบหลบดงนนในสงแวดลอมทมแหลงนาทเดกสามารถเขาถงได ผดแลเดกตองเฝาดตลอดเวลา หามเผลอแมเพยงชวขณะ

• อาย 2 ป สามารถสอนเลยงตวเมอตกนา เพอใหโผลพนนาชวขณะ ( water recovery ) และสอนใหวายนาระยะสนๆเพอใหตะกายเขาฝงได การปฐมพยาบาลทถกวธคอการผายปอดดวยวธเปาปากในกรณทผจมนาไมหายใจเอง สาหรบการอมพาดบา กระโดดหรอวงรอบสนาม หรอวางบนกระทะควาแลวรดนาออก ไมใชวธทถกตองและจะทาใหขาดอากาศหายใจนานยงขน

ความเสยง การอดตนทางเดนหายใจ(suffocation) คาแนะนา • ไมควรใหเดกเลนของเลนทมขนาดเลกกวาทรงกระบอกทมเสนผาศนยกลาง 3.17 ซม . และ

ความยาว 5.71 ซม . เพราะของเลนขนาดนอาจทาใหสาลกอดตนทางเดนหายใจได • สอนเดกไมใหวง หรอหวเราะขณะกนอาหาร ผดแลเดกควรไดรบการฝกการชวยชวตเดกเมอเกด

การอดตนทางเดนหายใจ

116

ความเสยง ความรอนลวก ( burn ) และอนตรายจากไฟฟา(electricalhazard) คาแนะนา • อยาวางภาชนะบรรจนารอนบนพนเชน หมอนาแกง เดกอาจสะดดลมลงในนารอนและมอาการ

บาดเจบรนแรงได • หองครวเปนจดอนตราย ควรมประตกนเพอมใหเดกเขาไปในบรเวณนนได โดยเฉพาะในเวลาทม

การทาอาหารหรอตมนาอย • หากเดกไดรบบาดเจบจากความรอนลวก ใหใชนาเยนหรอนาประปาสะอาดแชหรอลางบาดแผล

เพอลดความรอนลง จนเดกหยดรองจากความเจบปวด หลงจากนนใชผาสะอาดปดบาดแผลกอนนาสงพบแพทย หามทาบาดแผลดวยนาปลา หรอยาสฟน เพราะจะทาใหเกดการตดเชอได

• เพอปองกนการไฟไหม ควรตดตงเครองจบควนเพอเตอนภยเมอมควนไฟเกดขน ผตดตงควรตรวจสอบแบตเตอรทใชอยางสมาเสมอ

• ตดตงปลกไฟสง 1.5 เมตร เพอไมใหเดกเลนได • ตอสายดนกบอปกรณไฟฟาทเปนสอนาไฟฟาไดเชนตแชแขง ตกดนาดม • ตอเครองมอตดไฟฟาอตโนมตเมอเกดการลดวงจร ความเสยง สตวกด(animal bites) คาแนะนา • สอนเดกไมใหเลนกบสนขจรจดสนขเลยงทไมรจกและลกสนขแรกเกดทมแมอยดวย • สอนเดกไมใหรงแกสตวเชนดงห ดงหาง แยงจานอาหาร ของเลนของสตว • ไมปลอยใหเดกทารกอยตามลาพงกบสนข • ฉดวคซนปองกนพษสนขบาแกสนขเลยง ความเสยง อบตเหตจราจร(traffic inj ur ies ) คาแนะนา • การโดยสารรถยนตอยางปลอดภยควรใชทนงสาหรบเดก 1-4 ป โดยตดตงบนทนงดานหลงรถ

การนงเบาะหลงจะลดความเสยงตอการบาดเจบรนแรงลง 5 เทา

• สาหรบรถปกอพใหตดตงดานหนาขางคนขบและหามใชถงลมในทนงดานขางคนขบเพราะถงลมทกางออกขณะเกดอบตเหตนนจะทาใหเดกไดรบบาดเจบได

• อยาทงเดกไวในรถคนเดยว ความรอนภายในรถจะทาใหเกดอนตรายได • กอนถอยหลงรถออกจากบาน หรอในเขตชมชน ใหสารวจหลงรถกอนวามเดกเลกซงไมสามารถ

มองเหนไดจากกระจกสองหลงอยหรอไม • ควรหลกเลยงการโดยสารรถจกรยานยนต หากจาเปนจะตองใสหมวกนรภยทมขนาดเหมาะสมกบอายเสมอ

• เดกทโดยสารรถจกรยาน ควรมทนงพเศษสาหรบเดก โดยทนงนยดตดกบรถจกรยานอยางแขงแรง มเขมขดยดเดกตดกบทนง มทวางเทาเพอปองกนเทาเขาซลอ และเดกควรสวมใสหมวกนรภย

• ไมใหเดกถบสามลอหรอจกรยาน หรอวงเลนบนถนน หรอบนทางเทา ความเสยง สารพษ (poisoning) คาแนะนา • หากเดกกนสารพษ ใหตดตอศนยพษวทยาหมายเลข 022011083, 022468282 เพอขอรบ

คาแนะนาในการปฐมพยาบาลอยางถกวธ

117

กนกก ร ส นท ร ข จ ต .ก า ร ใ ช ย า ใน สต ร ต ง ค ร ร ภ ค ว า มพ ก า ร ต อท าร ก ฉบ บม า ต ร ฐ า น .กร ง เ ท พมหานคร : โรงพมพครสภา ,2544.

กอไชย โตศรโชค.นวดเดกเพออจฉรยะ.พมพครงท 2.กรงเทพมหานคร : ยโรปา เพรสบรษทจากด,ไมระบปพ.ศ. กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข .ความร เ กยวกบการอบรมเ ลยงด ลก .นนทบร : บร ษทบยอนด พบลชช ง

จากด ,2548. ชนกา ตจนดา.หมอชนดาตอบปญหาเดกวยแรกเกด-1 ป.พมพครงท19.กรงเทพมหานคร : บรษทพมพด จากด,2547. โชคชย ชยธวช .สรางลกเปนอจฉรยะกรง เทพมหานคร : สานกพมพ ซ .พ .บคส สแตนดารด ,2546. พภพ-มยร จรภญโญ .ครอบครวแสนสข ค มอแมและเดกฉบบสมบรณ .กรงเทพมหานคร :God Giving,2546. พรศษม รอดอนนต . ลกน อย ฟนสวย ยมใส .กรง เทพมหานคร : ซ เ อดย เคชน ,2549 . พทธตา . 2549. พลงแหงรกและปญหาพฒนาลกออทสตก . กรง เทพฯ : แฮปป แฟมม ล . นวรตน เพญพมล .บทความจากหยาด นาร กส ห นงช วต . คอลมภ เตรยมต วเตรยมใจ โรส .บทความกนเ ผอเจ าต วน อย .คอลมภคณแมคนใหม . นตยสารร กลก . รกลกบกส .แผนท นาทางสรางศกยภาพสมองลก .กรง เทพมหานคร :บร ษทพมพด จากด ,2549. รววาร โฉมเฉลา .มหศจรรยแหงการอาน .4.กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จากด

(มหาชน) ,2549. วไล เ ลศธรรมเท ว .เ อกสารประกอบการบรรยาย เ รอง กลยทธ การส ง เ สร ม สขภาพทารก .นวด สมผสทารก .

พษณโลก,2551. วทยา นาค วชร ะ . ว ธ เ ล ย ง ลกให เ ก ง ด และ ม สข .พ มพคร งท 4 .กร ง เ ทพมหานคร : บร ษ ทอมรนทรพร นต ง

แอนดพบลชช ง จากด (มหาชน ) ,2545. สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล (ประเทศไทย ) .เภสชกรดแลยาเพอลกนอย . กรง เทพมหานคร : สา น ก ง า น

คณะกรรมการอาหารและยา ,2546 สายฝน – วช ย ชวาลไพบลย .40 สปดาหพฒนาครรภคณภาพ .พมพคร งท 4 .กรง เทพมหานคร : บร ษทพมพด

จากด ,2548. สา นกส ง เ สร ม สขภ าพ กรมอนามย . การออกกา ล งกาย สาหรบหญงต งครรภ และหญงห ลงคลอด : โ ร งพมพ

องคการสงเคราะหทหารผานศก .ไมระบป สานกสง เสรมสขภาพ กรมอนามย .ค มอส ง เสรมสขภาพแมและ เด ก : โ ร งพมพ ช ม นมการ เกษตรแห งประ เทศ

ไทยจากด ,2549. ศนยอนามยท 8 กรมอนามย .การสง เสรมทนตสขภาพในวยเดก .นครสวรรค : สแควการพมพ ,2547. ศนยอนามยท 8 กรมอนามย .ค มอการดแลหญงตงครรภและทารกแรกเกด .นครสวรรค : วสทธการพมพ ,2548. ศนยอนามยท 8 กรมอนามย .ค มอวทยากรโรงเรยนพอแม .นครสวรรค : พมพดการพมพ ,2549. ศนยนมแม แห งประ เทศไทย .พระกษรธารา ด วยร กจ ากแม แดพระองคท .พมพค ร งท2 .กร ง เทพมหานคร :

บร ษทอมรนทรพรนต งแอนดพบลชช ง จากด (มหาชน ) ,2550. .

บรรณานกรม

118

ทป รกษากตตม ศกด นายแพทยช าญชย พณเมองงาม นายแพทยช าญชย บรรพตปราการ

คณะผจดทา

คณะทางาน

ผ เ ร ยบเ รยงและประสานงาน นางศศชล หงษ ไทย นางสาว วจตรา คา ช

ทป รกษา

นายแพทย ช ยนนต เถยรสทธกล

แพทยห ญงไสววรรณ ไผประ เส รฐ

นายแพทย ช ย วฒน อภ วนทนา

ทนตแพทยก องเก ยรต เตม เกษมศานต

นางสาวพมพ ชนก แพสวรรณ

นางสจตรา บางสมบญ

นางสาวปราณ ส วฒนพเศษ

นางบษรา ใจแสน

นางศศชล หงษ ไทย

นาย เ พม ศกด ร งจ รา รตน

นายศวพล สวรรณบณฑต

นางจน ทรา สโพธ

นางเพยงฤทย พ พฒน ศ ร

นางสาวสรวรรณ พนรอด

นางสาวชดชไม กวางแกว

นางสารศา สบจากด

นางสาวเยาวลกษณ กาญจนะ

นางวราวรรณ โพธ งาม

นายมานพ ศรชม พ