๔. การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน Cultivating the Path of Accomplishment and Meditative AbsorptionsBy Nithee Siripat – Siripat.com and Academiae Network.

2015

ความสำาคญของบทความ

มนษยสามญทวไป เมอทำากจการงานใดๆ ยอมมปรารถนาความสำาเรจในสงนนๆ ความสำาเรจเปนภาวะจตทปรดาปราโมทยในสงทไดกระทำาไป เพราะไดรบผลประโยชนตามทคาดหวงเอาไว คอ เหนความสำาเรจไวลวงหนาไวดแลว จงทำาใหมกำาลงพลงใจและพลงกายทำาใหกจการงานนน ลลวงไปดวยด ในการปฏบตธรรมกเชนเดยวกน สงทคาดหวงอนเปน “ปรมตถประโยชนแหงการปฏบตธรรม คอ ” “นพพาน นนคอ การเหนอนยอดเยยมในสง”ทตนตองประพฤตปฏบตธรรม พรอมดวยการเหนขอประพฤตปฏบตอนเยยม คอ “อรยมรรคมองค ๘ แหงมชฌมาปฏปทา ทตอง ” “สหรคต–เกดรวม เจอปน สมปยต– – ต กบ ” “โพธปกขยธรรม ๓๗ หมายถง องค”ธรรมเครองเกอกลความตรสรหรออรยมรรค ไดแก สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘ โดยเฉพาะอยางยง “อทธบาท ๔ หมายถง ” คณเครองใหถงความสำาเรจ คณธรรมทนำาไปสความสำาเรจแหงผลทมงหมาย ทเปนองคประกอบปจจยแหงความสำาเรจในการเจรญฌาน “รปฌาน ๔ ดงนน จะเหนไดวา ” “อทธบาท ๔ ทำาใหเกด ” (๑) “สมาธสามญ คอ สมาธแหงความตงมนของจต”ในเรองงานอยางใดอยางหนงเพยงเรองเดยว จนกระทงทำางานนนสำาเรจ (๒) “ฌานสมาธ คอ สมาธทเปน ” “อปจารสมาธ คอ สมาธจวนแนวแน ”กบ “อปปนาสมาธ คอ สมาธแนวแนสนทเปนอารมณเดยว อนประกอบ”ดวยองคฌาน ๒ นนคอ “อเบกขา–เอกคคตา ทเปนสมาธทเกดใน”วปสสนา และเปนจตตววปสสนาในเวลาเดยวกน ทจะทำาให “สตบรสทธ ”เกดปญญารทวถวน “สมปชญญะบรสทธ จงวางเฉยตออารมณตางๆ ท”

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 1

เรยกวา “อเบกขา ซงเปนเรอง ” “สมมาวายามะ–สมมาสต–สมมาสมาธ ”และ (๓) “อทธบาทสมาธ คอ สมาธทมงหวงความสำาเรจในกจการงานไม”วาทางโลกหรอทางธรรมกตาม โดยเฉพาะ เพอความเปนผมปญญาทำาลายกเลสใหสำาเรจทง ๔ ประการ ทเรยกวา “วฑฒ ๔ หมายถง ” ธรรมเปนเครองเจรญ ธรรมเปนเหตใหถงความเจรญ ทจะนำาไปสความสำาเรจในการบำาเพญเพยรภาวนา ไดแก (๑) “สปปรสสงเสวะ คอ ” คบหาสตบรษ (๒) “สทธรรมสวนะ” คอ ฟงสทธรรม (๓) “โยนโสมนสการ คอ ” ทำาในใจโดยแยบคาย (๔) “ธรรมานธรรมปฏบตต คอ “ ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม นอกจากน ผปฏบตธรรม–โยคาวจรผบำาเพญเพยรในการเจรญภาวนา ยงตองแระพฤตปฏบตตนใหเปนตวอยางทด ทเรยกวา “ปราชญ–ผร–สตบรษ–บณฑต หรอ ” “อรยบคคล ผพรงพรอมดวยปญญาความร อน”เปนทพงของคนอนได คอ มทง “ปญญา และ ” “กรณา และประพฤตตน” “บรสทธ ” [วสทธ] ถาปฏบตธรรมแลวไมตองการคณบทแหงบคคลดงกลาวน กคงไมใชทางแหง “มชฌมาปฏทา–อรยมรรคมองค ๘ แนนอน” . บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน

การเขาถงความหมายทแทจรงของธรรมนน เปนสงสำาคญททำาใหไมเดนผดทางในการปฏบตธรรมแหง “มชฌมาปฏปทา ทประกอบดวย ” “อรยมรรคมองค ๘ อยางเชน หลกธรรม ” “อทธบาท ๔ ทมงเนนถง”ความสำาเรจแหงกจการงานทกอยาง ถาปราศจากหลกธรรมนแลว การบรรลความสำาเรจยอมเกดขนไมได โดยเฉพาะ “สมาธ คอ ความตงมน”แหงจตทปราศจากนวรณ ทประกอบดวย “องคฌาน–ฌานงคะ จำานวน ”๕ องค คอ “วตก วจาร ปต สข เอกคคตา– – – – และองคท ๖ คอ ” “อเบกขา ”ทสมปยตตกนในชดหนงๆ ใหกลายเปน “ฌาน ในแตละขน โดยนย คอ ” “ฌาน–จตกกนย ” [ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน– – – ] นนคอ ฌานขนแรกจะมองคฌานครบทง ๕ องค และฌานขนท ๒ จะละ “วตก–วจาร ฌานขนท ๓ จะละ ” “ปต และ ฌานขนท ๔ จะละ ” “สข จะเหลอ ” “เอกคคตา คกบ ” “อเบกขา ในฌานแตละขนนน จะตองประกอบดวย ” “เอก

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 2

คคตาแหงสมาธ และ ” “ฌาน–ปญจกนย ” [ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตย– –ฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน– – ] นนคอ ฌานแตละขนจะประกอบดวย “เอกคคตาแหงสมาธ ทกขน ทคกบการลดองคฌานลดทละองค จนถง ” “ปจจมฌาน จะเหลอ ” “เอกคคตา คกบ ” “อเบกขา ฉะนน ” “อทธบาท ๔ จะ”เปนธรรมทสมปยตตกบธรรมอนของ “โพธปกขยธรรม ๓๗ ททำาใหการ”เจรญสมถภาวนาประสบความสำาเรจถง “จตตสมาธ คอ ” “ฌานจต ได ”โดยเฉพาะ “จตตถฌาน ” [ฌานท ๔] อนเปนสมาธทแนวแนสนท คอ “อปปนาสมาธ ทประกอบดวย ” “อเบกขา–เอกคคตา ทเรยกอกอยางหนงวา” “จตประภสสร ทปราศจากนวรณแลว ใหพจารณาถงองคประกอบของ ” “อทธบาท ๔ ดงน”

“อทธบาท ๔ หมายถง ” คณเครองใหถงความสำาเรจ คณธรรมทนำาไปสความสำาเรจแหงผลทมงหมาย ไดแก

(๑) “ฉนทะ” —ความพอใจ คอ ความตองการทจะทำา ใฝใจรกจะทำาสงนนอยเสมอ และปรารถนาจะทำาใหไดผลดยงๆ ขนไป (๒) “วรยะ” —ความเพยร คอ ขยนหมนประกอบสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน เอาธระไมทอถอย (๓) “จตตะ” —ความคดมงไป คอ ตงจตรบรในสงททำาและทำาสงนนดวยความคด เอาจตฝกใฝไมปลอยใจใหฟงซานเลอนลอยไป อทศตวอทศใจใหแกสงททำา (๔) “วมงสา” —ความไตรตรอง ทดลอง– คอ หมนใชปญญาพจารณาใครครวญตรวจตราหาเหตผลและตรวจสอบขอยงหยอนในสงททำานน มการวางแผน วดผล คดคนวธแกไขปรบปรง เปนตน

หมายเหต: นยามความหมายของศพทบญญต ดงน (๑) คำาวา “อทธ” หมายถง ความสำาเรจ ความสำาเรจดวยด การ

สำาเรจ การสำาเรจดวยด ความได ความไดอก ความถง ความถงดวยด ความถกตอง ความกระทำาใหแจง ความเขาถง

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 3

(๒) คำาวา “อทธบาท” หมายถง เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ วญญาณขนธ คอ “นามขนธ ๔ ” ของบคคลผบรรลธรรมเหลานน

(๓) คำาวา “เจรญอทธบาท หมายถง ” ยอมเสพ เจรญ ทำาใหมาก (๔) คำาวา “ฉนทะ หมายถง ” ความพอใจ การทำาความพอใจ ความ

ใครเพอจะทำา ความฉลาด ความพอใจในธรรม (๕) คำาวา “วรยะ หมายถง ” การปรารภความเพยรทางใจ การปรารภ

ความเพยรทางใจ ความขะมกเขมน ความบากบน ความตงหนา ความพยายาม ความอตสาหะ ความทนทาน ความเขมแขง ความหมน ความกาวไปอยางไมทอถอย ความไมทอดทงฉนทะ ความไมทอดทงธระ ความประคบประคองธระไวดวยด วรยะ วรยนทรย วรยพละ สมมาวายามะ

(๖) คำาวา “จต หมายถง ” มโน มานส หทย ปณฑระ มโน มนายตนะ มนนทรย วญาณ วญญาณขนธ มโนวญญาณธาตทสมกน

(๗) คำาวา “วมงสา” หมายถง ปญญา กรยาทรชด ความวจย ความเลอกสรร ความวจยธรรม ความกำาหนดหมาย ความเขาไปกำาหนด ความเขาไปกำาหนดเฉพาะ ภาวะทร ภาวะทฉลาด ภาวะทรละเอยด ความรแจมแจง ความคนคด ความใครครวญ ปญญาเหมอนแผนดน ปญญาเครองทำาลายกเลส ปญญาเปนเครองนำาทาง ความเหนแจง ความรชด ปญญาเหมอนประตก ปญญา ปญญนทรย ปญญาพละ ปญญาเหมอนศสตรา ปญญาเหมอนปราสาท ความสวางคอปญญา แสงสวางคอปญญา ปญญาเหมอนประทป ปญญาเหมอนดวงแกว ความไมหลง ความวจยธรรม สมมาทฏฐ

วธเจรญอทธบาท ๔ [โดยยอ บาทอภญญาทง ๖ ประการ เจรญใหมากทำาใหอายยน ซงเปนขนตอนของการกำาจด “นวรณ ๕–นวรณปกเลส และ ”“อปกเลส ๑๖–จตตอปกเลส รวมทง ” “กเลส ๑๐ ซงเปน ” “ปรยฏฐานกเลส” คอ กเลสอยางกลาง ทตองกำาจดดวย “อธจตตสกขา คอ จดอน”ยง] ดงน

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 4

(1) ไมยอหยอนเกนไป “อทธบาท ๔ ” ประกอบดวยความเกยจคราน สมปยตตดวยความเกยจคราน

(2) ไมตองประคองเกนไป “อทธบาท ๔” ประกอบดวยอทธจจะ สมปยตตดวยอทธจจะ [ฟงซาน]

(3) ไมหดหในภายใน “อทธบาท ๔ ” ประกอบดวยถนมทธะ สมปยตตดวยถนมทธะ [ความงวงเหงาหาวนอน]

(4) ไมฟงซานไปภายนอก “อทธบาท ๔ ” พลานไป ปรารภ “กามคณ ๕” ในภายนอก ไมเกดสมาธแหงจตทตงมนในอารมณเดยว คอ “สมมาสมาธ ”

(5) มความสำาคญในเบองหลงและเบองหนา “เบองลางฉนใด–เบองบนกฉนนน และ” “เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน– เชน” กายคตาสต [อาการ ๓๒–ปฏกลมนสการ] รวมทง “กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน– และ ” “กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน– ” เกดความรแจงแทงตลอด “ปฏเวธะ ทสวางไสวแหงจต” คอ อาการรแจงเหนจรงดวยปญญาชด

(6) จตใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย “อาโลกสญญา ทวาสสญญา– ” [ความสำาคญวาแสงสวาง ไมวาหลบหรอลมตากเหนรปเชนเดยวกน คอ เกดความสวางไสวไมวาวนหรอคน] ดงเชนบคคลประเภทท ๔ “สวางมา–สวางไป คอ สภาวะจต”ไมเกดปญญาทบ หรอความทรามปญญา แต “สะอาด–ผองใส–เบกบาน คอ เปนคนทจตใจสวางไสวเกดปญญาแท ”

อยางไรกตาม ใหพจารณาถง “อทธบาท ๔ มความสมพนธในการกำาหนด”ความสำาเรจในกจกบ “สมาธ และ ” “ฌาน ของฝายสมถภาวนาโดยตรง ”คำาวา “สมาธ หมายถง ” ความตงอยแหงจต ความดำารงอยแหงจต ความมนอยแหงจต ความไมสายไปแหงจต ความไมฟงซานแหงจต ภาวะทจตไมสายไป ความสงบ สมาธนทรย สมาธพละ สมมาสมาธ โดยแยกออกเปน ๔

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 5

ประการ (พระอภธรรมปฎก วภงค เลม ๒ ภาค ๒ หนาท – ๑๙๘–๒๑๒ FILE 78) ไดแก

(๑) การเจรญอทธบาทอนประกอบดวย “ฉนทสมาธปธานสงขาร”(๒) การเจรญอทธบาทอนประกอบดวย “วรยสมาธปธานสงขาร”(๓) การเจรญอทธบาทอนประกอบดวย “จตตสมาธปธานสงขาร”(๔) การเจรญอทธบาทอนประกอบดวย “วมงสาสมาธปธานสงขาร ”

(๑) เจรญอทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร[ฉนทสมาธ] ถาโยคาวจรผบำาเพญเพยรทำาฉนทะใหเปน–อธบด [ใหญยง ผเปน–ใหญ–ผเปนหวหนา] แลว จงได–สมาธ ได–เอกคคตาแหงจต สมาธนเรยกวา “ฉนทสมาธ” โยคาวจรผบำาเพญเพยรนน (๑) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ปองกน บาปอกศลธรรมทยงไมเกดขนมใหเกดขน – (๒) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ละเวน บาปอกศลธรรมทเกดขนแลว – (๓) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ สราง กศล–ธรรมทยงไมเกดขนใหเกดขน (๔) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ความดำารงอย–ความไมสาบสญ ความภญโญยง ความไพบลย ความเจรญ ความ– – – –บรบรณ แหงกศลธรรมทเกดขนแลว สภาวธรรมเหลาน เรยกวา – “ปธานสงขาร” หมายถง การปรารภความเพยรทางใจ ความ–ขะมกเขมน ความบากบน ความตงหนา ความพยายาม ความ– – – –อตสาหะ ความทนทาน ความเขมแขง ความหมน ความกาวไปอยาง– – – –

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 6

ไมทอถอย ความไมทอดทงฉนทะ ความไมทอดทงธระ ความประคบ– – –ประคองธระไวดวยด วรยะ วรยนทรย วรยพละ สมมาวายามะ– – – – .[ฉนทสมาธฌาน] โยคาวจรผบำาเพญเพยรในศาสนาน เจรญโลกตตรฌาน อนเปนเครองนำาออกไปจากโลกใหเขาส–นพพาน เพอประหาณ–ทฏฐ เพอบรรล–ปฐมภม สงดจากกาม สงดจาก–อกศลธรรม ทงหลายแลว บรรล–ปฐมฌาน ประกอบดวย วตก วจาร มปต และ สขอนเกดแต– – – –วเวก เปน–ทกขาปฏปทาทนธาภญญา [๑. ทกขาปฏปทา ทนธาภญญา คอ ปฏปทาทปฏบตลำาบาก ทงรไดชา ๒. ทกขาปฏปทา ขปปาภญญา คอ ปฏปทาทปฏบตลำาบาก แตรไดเรว ๓. สขาปฏปทา ทนธาภญญา คอ ปฏปทาทปฏบตไดสะดวก แตรไดชา] อย ในสมยใด ในสมยนน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย “ฉนทสมาธปธานสงขาร”.

[ฉนททธบาท] โยคาวจรผบำาเพญเพยรในศาสนาน เจรญโลกตตรฌาน อนเปนเครองนำาออกไปจากโลก ใหเขาส–นพพาน เพอประหาณ–ทฏฐ เพอบรรล–ปฐมภม สงดจากกาม สงดจาก–อกศลธรรม ทงหลายแลว บรรล–ปฐมฌาน ประกอบดวย วตก วจาร มปต และ สขอนเกดแต– – – –วเวก เปน–ทกขาปฏปทาทนธาภญญา อย ในสมยใด “ฉนทะ ” = ความพอใจ การทำาความพอใจ ความใครเพอจะทำา ความฉลาด ความพอใจในธรรม ในสมยนน อนใด นเรยกวา “ฉนททธบาท”. ธรรมทงหลายทเหลอ เรยกวา ธรรมทสมปยตดวย “ฉนททธบาท”.โยคาวจรผบำาเพญเพยร เปนผเขาไปถงแลว เขาไปถงแลวดวยด เขามาถงแลว เขามาถงแลวดวยด เขาถงแลวดวยด ประกอบแลวดวย “ฉนทะ สมาธ– –อทธบาท–และ ปธานสงขาร– ” ดงกลาวมาน ดวยเหตนน จงเรยกวา “ประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร” ดวยประการฉะน.

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 7

(๒) เจรญอทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร[วรยสมาธ] ถาโยคาวจรผบำาเพญเพยรทำาความเพยรใหเปน–อธบด แลว จงได–สมาธ ได–เอกคคตาแหงจต สมาธนเรยกวา “วรยสมาธ” โยคาวจรผบำาเพญเพยรนน (๑) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ปองกน บาปอกศลธรรมทยงไม–เกดขนมใหเกดขน (๒) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ละเวน บาปอกศลธรรมทเกดขน–แลว (๓) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ สราง กศลธรรมทยงไมเกดขนใหเกดขน – (๔) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ความดำารงอย–ความไมสาบสญ ความภญโญยง ความ– –ไพบลย ความเจรญ ความบรบรณ– – แหงกศลธรรมทเกดขนแลว –สภาวธรรมเหลาน เรยกวา “ปธานสงขาร” หมายถง การปรารภความเพยรทางใจ ความขะมกเขมน ความบากบน ความตงหนา– – – –ความพยายาม ความอตสาหะ ความทนทาน ความเขมแขง ความ– – – –หมน ความกาวไปอยางไมทอถอย ความไมทอดทงฉนทะ ความไม– – –ทอดทงธระ ความประคบประคองธระไวดวยด วรยะ วรยนทรย ว– – – –รยพละ สมมาวายามะ– .

[วรยสมาธฌาน] โยคาวจรผบำาเพญเพยรในศาสนาน เจรญโลกตตรฌาน อนเปนเครองนำาออกไปจากโลกใหเขาส–นพพาน เพอประหาณ–ทฏฐ เพอบรรล–ปฐมภม สงดจากกาม สงดจาก–อกศลธรรม ทงหลายแลว บรรล–ปฐมฌาน ประกอบดวยวตก วจาร มปต และ สขอนเกดแต– – – –วเวก เปน–ทกขาปฏปทาทนธาภญญา อย ในสมยใด ในสมยนน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย “วรยสมาธปธานสงขาร”.

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 8

[วรยทธบาท] โยคาวจรผบำาเพญเพยรในศาสนาน เจรญโลกตตรฌาน อนเปนเครองนำาออกไปจากโลก ใหเขาส–นพพาน เพอประหาณ–ทฏฐ เพอบรรล–ปฐมภม สงดจากกาม สงดจาก–อกศลธรรม ทงหลายแลว บรรล–ปฐมฌาน ประกอบดวย วตก วจาร มปตและสข อนเกดแต– – –วเวก เปน–ทกขาปฏปทาทนธาภญญา อย ในสมยใด “วรยะ ” = การปรารภความเพยรทางใจ การปรารภความเพยรทางใจ ความขะมกเขมน ความบากบน ความตงหนา ความพยายาม ความอตสาหะ ความทนทาน ความเขมแขง ความหมน ความกาวไปอยางไมทอถอย ความไมทอดทงฉนทะ ความไมทอดทงธระ ความประคบประคองธระไวดวยด วรยะ วรยนทรย วรยพละ สมมาวายามะ วรยสมโพชฌงค อนเปนองคแหงมรรค นบเนองในมรรค ในสมยนน อนใด นเรยกวา “วรยทธบาท”. ธรรมทงหลายทเหลอ เรยกวา ธรรมทสมปยตดวย “วรยทธบาท”.โยคาวจรผบำาเพญเพยร เปนผเขาไปถงแลว เขาไปถงแลวดวยด เขามาถงแลว เขามาถงแลวดวยด เขาถงแลวดวยด ประกอบแลวดวย “ฉนทะ สมาธ– –อทธบาท–และ ปธานสงขาร– ” ดงกลาวมาน ดงกลาวมาน ดวยเหตนนจงเรยกวา “ประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร” ดวยประการฉะน.

(๓) เจรญอทธบาทอนประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร[จตตสมาธ] ถาโยคาวจรผบำาเพญเพยรทำาจตใหเปน–อธบด แลว จงได–สมาธ ได–เอกคคตาแหงจต สมาธนเรยกวา จตตสมาธ. โยคาวจรผบำาเพญเพยรนน (๑) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ปองกน บาปอกศลธรรมทยงไม–เกดขนมใหเกดขน (๒) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ละเวน บาปอกศลธรรมทเกดขน–

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 9

แลว (๓) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ สราง กศลธรรมทยงไมเกดขนใหเกดขน – (๔) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ความดำารงอย–ความไมสาบสญ ความภญโญยง ความ– –ไพบลย ความเจรญ ความบรบรณ– – แหงกศลธรรมทเกดขนแลว –สภาวธรรมเหลาน เรยกวา “ปธานสงขาร หมายถง ” การปรารภความเพยรทางใจ ความขะมกเขมน ความบากบน ความตงหนา– – – –ความพยายาม ความอตสาหะ ความทนทาน ความเขมแขง ความ– – – –หมน ความกาวไปอยางไมทอถอย ความไมทอดทงฉนทะ ความไม– – –ทอดทงธระ ความประคบประคองธระไวดวยด วรยะ วรยนทรย ว– – – –รยพละ สมมาวายามะ– .

[จตตสมาธฌาน] โยคาวจรผบำาเพญเพยรในศาสนาน เจรญโลกตตรฌาน อนเปนเครองนำาออกไปจากโลกใหเขาส–นพพาน เพอประหาณ–ทฏฐ เพอบรรล–ปฐมภม สงดจากกาม สงดจาก–อกศลธรรม ทงหลายแลว บรรล–ปฐมฌาน ประกอบดวย วตก วจาร มปต และ สขอนเกดแต– – – –วเวก เปน–ทกขาปฏปทาทนธาภญญา อย ในสมยใด ในสมยนน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย “จตตสมาธปธานสงขาร”. [จตตทธบาท] โยคาวจรผบำาเพญเพยรในศาสนาน เจรญโลกตตรฌาน อนเปนเครองนำาออกไปจากโลกใหเขาส–นพพาน เพอประหาณ–ทฏฐ เพอบรรล–ปฐมภม สงดจากกาม สงดจาก–อกศลธรรม ทงหลายแลว บรรล–ปฐมฌาน ประกอบดวย วตก วจาร มปต และ สขอนเกดแต– – – –วเวก เปน–ทกขาปฏปทาทนธาภญญา อย ในสมยใด “จต จตตำ– ” = มโน มานส–มานสำ หทย ปณฑระ มโน มนายตนะ มนนทรย วญาณ วญญาณขนธ มโนวญญาณธาตทสมกน อนใด นเรยกวา “จตตทธ

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 10

บาท. ธรรมทงหลายทเหลอ เรยกวา ธรรมทสมปยตดวย จตตทธบาท”.

โยคาวจรผบำาเพญเพยร เปนผเขาไปถงแลว เขาไปถงแลวดวยด เขามาถงแลว เขามาถงแลวดวยด เขาถงแลวดวยด ประกอบแลวดวย “ฉนทะ สมาธ– –อทธบาท–และ ปธานสงขาร– ” ดงกลาวมาน ดงกลาวมาน ดวยเหตนน จงเรยกวา “ประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร” ดวยประการฉะน.

(๔) เจรญอทธบาทอนประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร[วมงสาสมาธ] ถาโยคาวจรผบำาเพญเพยรทำาปญญาใหเปน–อธบด แลว จงได–สมาธ ได–เอกคคตาแหงจต สมาธนเรยกวา วมงสาสมาธ. โยคาวจรผบำาเพญเพยรนน (๑) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ปองกน บาปอกศลธรรมท–ยงไมเกดขนมใหเกดขน (๒) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ละเวน บาปอกศลธรรมท–เกดขนแลว (๓) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ สราง กศลธรรมทยงไมเกดขนใหเกดขน – (๔) ทำาฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ทำาความเพยร เพอ ความดำารงอย–ความไมสาบสญ ความภญโญ–ยง ความไพบลย ความเจรญ ความบรบรณ– – – แหงกศลธรรมทเกด–ขนแลว สภาวธรรมเหลาน เรยกวา “ปธานสงขาร หมายถง ” การปรารภความเพยรทางใจ ความขะมกเขมน ความบากบน ความตง– – –หนา ความพยายาม ความอตสาหะ ความทนทาน ความเขมแขง– – – – –ความหมน ความกาวไปอยางไมทอถอย ความไมทอดทงฉนทะ– – –

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 11

ความไมทอดทงธระ ความประคบประคองธระไวดวยด วรยะ วรยน– – –ทรย วรยพละ สมมาวายามะ– – .

[วมงสาสมาธฌาน] โยคาวจรผบำาเพญเพยรในศาสนาน เจรญโลกตตรฌาน อนเปนเครองนำาออกไปจากโลกใหเขาส–นพพาน เพอประหาณ–ทฏฐ เพอบรรล–ปฐมภม สงดจากกาม สงดจาก–อกศลธรรม ทงหลายแลว บรรล–ปฐมฌาน ประกอบดวย วตก วจาร มปต และ สขอนเกดแต– – – –วเวก เปน–ทกขาปฏปทาทนธาภญญา อย ในสมยใด ในสมยนน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย “วมงสาสมาธปธานสงขาร”. [วมงสทธบาท] โยคาวจรผบำาเพญเพยรในศาสนาน เจรญ โลกตตรฌาน อนเปนเครองนำาออกไปจากโลกใหเขาส–นพพาน เพอประหาณ–ทฏฐ เพอบรรล–ปฐมภม สงดจากกาม สงดจาก–อกศลธรรม ทงหลายแลว บรรล–ปฐมฌาน ประกอบดวย วตก วจาร มปต และ สขอนเกดแต– – – –วเวก เปน–ทกขาปฏปทาทนธาภญญา อย ในสมยใด “ปญญา ” = กรยาทรชด ความวจย ความเลอกสรร ความวจยธรรม ความกำาหนดหมาย ความเขาไปกำาหนด ความเขาไปกำาหนดเฉพาะ ภาวะทร ภาวะทฉลาด ภาวะทรละเอยด ความรแจมแจง ความคนคด ความใครครวญ ปญญาเหมอนแผนดน ปญญาเครองทำาลายกเลส ปญญาเปนเครองนำาทาง ความเหนแจง ความรชด ปญญาเหมอนประตก ปญญา ปญญนทรย ปญญาพละ ปญญาเหมอนศสตรา ปญญาเหมอนปราสาท ความสวางคอปญญา แสงสวางคอปญญา ปญญาเหมอนประทป ปญญาเหมอนดวงแกว ความไมหลง ความวจยธรรม สมมาทฏฐ ธมมวจยสมโพชฌงคอนเปนองคแหงมรรค นบเนองในมรรค ในสมยนน อนใดนเรยกวา “วมงสทธบาท”. ธรรมทงหลายทเหลอ เรยกวา ธรรมทสมปยตดวย “วมงสทธบาท”.

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 12

โยคาวจรผบำาเพญเพยร เปนผเขาไปถงแลว เขาไปถงแลวดวยด เขามาถงแลว เขามาถงแลวดวยด เขาถงแลวดวยด ประกอบแลวดวย “ฉนทะ สมาธ– –อทธบาท–และ ปธานสงขาร– ” ดงกลาวมาน ดวยเหตนน จงเรยกวา “ประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร” ดวยประการฉะน.

นอกจากน ผปฏบตธรรม โยคาวจรผบำาเพญเพยร ยงตองพจารณาถง การเจรญอทธบาทยง (๑) ทำา “ฤทธใหบรบรณ และ ” (๒) ทำาใหบรรลถง “เจโตวมตต ปญญาวมตต– ไดดวย รวมทง ” (๓) ทำาใหถง “สภาวะความเปนพระอรหนตสมมาสมพทธะ และ ” (๔) “ทำาใหอายยน อกประการ”หนง (พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค เลม ๕ ภาค ๒ หนาท –๑๒๑–๑๓๐ FILE 31) ดงน

(๑) เจรญอทธบาท ๔ แลว ทำาฤทธใหบรบรณได [๑๑๑๔] ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในอดตกาล ยงฤทธใหสำาเรจบรบรณแลว สมณะหรอพราหมณทงหมดนนยงฤทธใหสำาเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกยงฤทธ ใหสำาเรจบรบรณ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยอมยงฤทธใหสำาเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในปจจบน ยอมยงฤทธใหสำาเรจบรบรณ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยอมยงฤทธใหสำาเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔”.

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย ฉนทสมาธ และ ปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย “วรยสมาธ จตตสมาธ วมงสาสมาธ” และ “ปธานสงขาร”.

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 13

[๑๑๑๕] ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในอดตกาล ยงฤทธใหสำาเรจบรบรณแลว สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยงฤทธใหสำาเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกยงฤทธใหสำาเรจบรบรณ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน จกยงฤทธใหสำาเรจบรบรณกเพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในปจจบน ยอมยงฤทธใหสำาเรจบรบรณ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน จกยงฤทธใหสำาเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” เหลานแล.

(๒) เจรญอทธบาท ๔ แลว ทำาใหบรรลถง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต”

[๑๑๑๖] ดกอนภกษทงหลาย กภกษเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาลกระทำาใหแจงซง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ภกษทงหมดนน กระทำาใหแจงซง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไปดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญ กระทำาใหมากซงอทธบาท ๔ ภกษเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกทำาใหแจงซง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ภกษทงหมดนน กระทำาใหแจงซง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไปดวย ปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย เพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” เหลานแล ภกษเหลาใดเหลาหนงในปจจบน กระทำาใหแจงซง“เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ภกษทงหมดนน กระทำาใหแจงซง “เจโต

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 14

วมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔”.

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย ฉนทสมาธ และ ปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย วรยสมาธ–จตตสมาธ–วมงสาสมาธ และ– –ปธานสงขาร.

[๑๑๑๗] ดกอนภกษทงหลาย กภกษเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาลกระทำาใหแจงซง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอยภกษทงหมดนน กระทำาใหแจงซง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไปดวยปญญาอนรยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” เหลานแล ภกษเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกทำาใหแจงซง“เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย ภกษทงหมดนน กระทำาใหแจงซง“เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย เพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” เหลานแล ภกษเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน กระทำาใหแจงซง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย ภกษทงหมดนน กระทำาใหแจงซง “เจโตวมตต–ปญญาวมตต” อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย เพราะเจรญ กระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” เหลานแล.

(๓) เจรญอทธบาท ๔ แลว ทำาใหเปนพระอรหนตสมมาสมพทธะ บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 15

[๑๑๑๘] ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย ฉนทสมาธ และ ปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย วรยสมาธ–จตตสมาธ–วมงสาสมาธ และ– –ปธานสงขาร.

ดกอนภกษทงหลาย “อทธบาท ๔” เหลานแล เพราะไดเจรญ ไดกระทำาใหมากซง “อทธบาท ๔” เหลานแล เขาจงเรยก “ตถาคต ”วา “พระอรหนตสมมาสมพทธเจา”.

(๔) เจรญอทธบาท ๔ แลว ทำาใหอายยน

[๑๑๒๓] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบ อย ณ กฏาคารศาลา ปามหาวน ใกลกรงเวสาล ครงนนเปนเวลาเชา พระผมพระภาคเจาทรงนงแลว ทรงถอบาตรและจวร เสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงเวสาล ครนเสดจเทยวบณฑบาตแลว เวลาปจฉาภต เสดจกลบจากบณฑบาตแลว ตรสเรยกทานพระอานนท มาตรสวา ดกอนอานนท เธอจงถอเอาผานสทนะ เราจะเขาไปยงปาวาลเจดย เพอพกผอนในตอนกลางวน ทานพระอานนททลรบพระดำารสของพระผมพระภาคเจาแลว ถอผานสทนะตามพระผมพระภาคเจาไปทางเบองพระปฤษฏางค.

[๑๑๒๔] ครงนน พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปยงปาวาลเจดยประทบนงบนอาสนะททานพระอานนทปถวาย สวนทานพระอานนทถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง พระผมพระภาคเจาตรสกะทานพระอานนทวา ดกอนอานนท กรงเวสาลเปนทนารนรมย อเทนเจดยกเปนทนารนรมย โคตมกเจดยกเปนทนารนรมย สตตมพเจดยกเปนทนารนรมย พหปตตกเจดยกเปนทนารนรมย สารนททเจดยกเปนทนารนรมย ปาวาลเจดยกเปนทนารนรมย “อทธบาท ๔”.

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 16

“อนผใดผหนงเจรญแลว กระทำาใหมากแลว กระทำาใหเปนดจยาน กระทำาใหเปนทตง ใหคลองแคลวแลว สงสมแลว ปรารภดแลว ผนน เมอจำานงอยพงดำารงอยไดกปหนง หรอเกนกวากปหนง”

“ดกอนอานนท “อทธบาท ๔” อนตถาคตเจรญแลว กระทำาใหมากแลว กระทำาใหเปนดจยาน กระทำาใหเปนทตง ใหคลองแคลวแลว สงสมแลว ปรารภดแลว ตถาคตนน เมอจำานงอย พงดำารงอยไดกปหนงหรอเกนกวากปหนง”.

[๑๑๒๕] แมเมอพระผมพระภาคเจาทรงกระทำานมตอนโอฬาร กระทำาโอภาสอนโอฬารอยางน ทานพระอานนทกมอาจรทน จงมไดทลวงวอนพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาจงทรงดำารงอยตลอดกปหนง ขอพระสคตจงทรงดำารงอยตลอดกปหนง เพอประโยชนสขแกชนเปนอนมาก เพออนเคราะหโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ดงน เพราะถกมารเขาดลใจ.

[๑๑๒๖] แมครงท ๒ แมครงท ๓ พระผมพระภาคเจากตรสกะทานพระอานนทวา ดกอนอานนท เมองเวสาลเปนทนารนรมย. .. ตถาคตนน เมอจำานงอยพงดำารงอยไดกปหนงหรอเกนกวากปหนง.

[๑๑๒๗] แมเมอพระผมพระภาคเจาทรงกระทำานมตอนโอฬาร กระทำาโอภาสอนโอฬารอยางน ทานพระอานนทกมอาจรทน จงมไดทลวงวอนพระผมพระภาคเจา. . . เพราะถกมารเขาดลใจ.

[๑๑๒๘] ลำาดบนน พระผมพระภาคเจาตรสกะทานพระอานนท วา “เธอจงไปเถด อานนท เธอรกาลอนควรในบดนเถด” ทานพระอานนททลรบพระดำารสของพระผมพระภาคเจาแลว ลกจากอาสนะ

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 17

ถวายบงคมพระผมพระภาคเจา กระทำาประทกษณแลว ไปนง ณ โคนไมแหงหนงในทไมไกล.

[๑๑๒๙] ครงนน มารผมบาป เมอทานพระอานนทหลกไปแลวไมนาน เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ แลวยน ณ ทควรสวนขางหนง ไดกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาจงปรนพพานในบดนเถด ขอพระสคตจงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาคเจา กพระผมพระภาคเจาไดตรสพระดำารสนวา

“ดกอนมารผมบาป ภกษสาวกของเราจกยงไมเฉยบแหลม ไมไดรบแนะนำา ไมแกลวกลา ไมเปนพหสต ไมทรงธรรม ไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ไมปฏบตชอบ ไมประพฤตตามธรรม เรยนกบอาจารยตนแลวยงบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จำาแนก กระทำาใหงายไมไดยงแสดงธรรมมปาฏหารยขมขปรปวาท [อานวา “ปะ รบ ปะ วาด– – – หมายถง ” คำากลาวของคนพวกอนหรอลทธอน คำากลาวโทษคดคานโตแยงของคนพวกอน] ทบงเกดขนใหเรยบรอยโดยสหธรรมไมได เพยงใด เราจกยงไมปรนพพาน เพยงนน”

ดงน ขาแตพระองคผเจรญกบดน ภกษสาวกของพระผมพระภาคเจาเปนผเฉยบแหลมแลว ไดรบแนะนำาแลว แกลวกลา [เวสารชชะ –มนใจในตนเองอยางอาจหาญ ไมครนคราม] เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบประพฤตตามธรรรม เรยนกบอาจารยของตนแลว บอก แสดง บญญต แตงตงเปดเผย จำาแนก กระทำาใหงายได แสดงธรรมมปาฏหารยขมขปรปวาททบงเกดขนใหเรยบรอยโดยสหธรรม [ความรแจงแทงตลอดในธรรม = ปฏเวธะ] ได ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาทรงปรนพพานในบดนเถด ขอพระสคตจงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนในเวลาปรนพพานของพระผมพระภาคเจา.

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 18

[๑๑๓๐] ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคเจาไดตรสพระดำารสนไววา ดกอนมารผมบาป ภกษณสาวกาของเราจกยงไมเฉยบแหลม. . . ขาแตพระองคผเจรญ กบดน ภกษณผเปนสาวกาของพระผมพระภาคเจาเปนผเฉยบแหลมแลว. . . แสดงธรรมมปาฏหารยขมขปรปวาททบงเกดขนใหเรยบรอยโดยสหธรรม [ผจำาแนกแจกธรรมทงหลายได] ได ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาจงทรงปรนพพานในบดนเถด ขอพระสคตจงทรงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาคเจา.

[๑๑๓๑] ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคเจาไดตรสพระดำารสนไววา ดกอนมารผมบาป อบาสก ฯลฯ อบาสกาสาวกาของเราจกยงไมเฉยบแหลม ไมไดรบแนะนำา ไมแกลวกลา ไมเปนพหสต ไมทรงธรรม ไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ไมปฏบตธรรม ไมประพฤตธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลว ยงบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จำาแนก กระทำาใหงายไมได ยงแสดงธรรมมปาฏหารยขมขปรปวาททบงเกดขนใหเรยบรอยโดยสหธรรมไมได เพยงใด เราจกยงไมปรนพพาน เพยงนน ดงน ขาแตพระองคผเจรญ กบดน อบาสกาสาวกาของพระผมพระภาคเจาเปนผเฉยบแหลมแลว ไดรบแนะนำาแลว แกลวกลา เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลว บอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จำาแนก กระทำาใหงายได แสดงธรรมมปาฏหารยขมขปรปวาททบงเกดขนใหเรยบรอยโดยสหธรรมได ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาจงปรนพพาน ในบดนเถด ขอพระสคตจงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาคเจา.

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 19

[๑๑๓๒] ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคเจาไดตรสพระดำารสนไววา ดกอนมารผมบาป พรหมจรรยของเราน จกยงไมสมบรณ แพรหลาย กวางขวาง รกนโดยมาก แนนหนา [มนคง] จนกระทงพวกเทวดาและมนษยประกาศไดดแลว เพยงใด เราจกยงไมปรนพพาน เพยงนน ขาแตพระองคผเจรญ กบดน พรหมจรรยของพระผมพระภาคเจาสมบรณแลว แพรหลาย กวางขวาง รกนโดยมาก แนนหนา [มนคง] จนกระทงพวกเทวดาและมนษยประกาศไดดแลว [สตถา เทวมนสสานำ คอ เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย] ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจา จงปรนพพานในบดนเถด ขอพระสคตจงปรนพพานในบดน เถด บดน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาคเจา.

[๑๑๓๓] เมอมารกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสตอบวา ดกอนมารผมบาป ทานจงมความขวนขวายนอยเถด การปรนพพานแหงตถาคตจกมในไมชา แตนลวงไปอก ๓ เดอนตถาคตจกปรนพพาน.

[๑๑๓๔] ลำาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงมพระสตสมปชญญะทรงปลงอายสงขาร ณ ปาวาลเจดย และเมอพระผมพระภาคเจาทรงปลงอายสงขารแลว ไดเกดแผนดนไหวใหญ และเกดขนพองสยองเกลานาพงกลว ทงกลองทพยกบนลอลน.

[๑๑๓๕] ลำาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบเนอความนนแลว ทรงเปลงพระอทานนในเวลานน ความวา มน เมอเทยบเคยงนพพาน และภพไดปลงเสยแลวซงธรรมอนปรงแตงภพ ยนดแลวในภายใน มจตตงมนแลว ไดทำาลายแลวซงขาย คอ กเลสอนเกดในตนเปรยบดงเกราะ.

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 20

กลาวโดยสรป การทำาใหอายยนเพมขนนน เกยวของกบภารกจทยงใหญเปนประโยชนมหาศาล มผทจะไดรบประโยชนแสดงเจตจำานง [ความมงหมายตงใจ] ขอใหอายยนดวยอกองคประกอบปจจยหนง และตวผจะมอายยนกเปนฝายเจรญ “อทธบาท ๔” อกองคประกอบปจจยหนง เชนกน ถาเปนคนทไมไดทำาประโยชนอะไรทยงใหญ สวดเจรญ “อทธบาท ๔” แลว ยอมไมเกดผลอะไรมากดงใจนกคดทจะได มฉะนน พวกลกเลกขโมยนอย พวกกนเจรญ “อทธบาท ๔” พากนลกขโมยสำาเรจทกครง แถมยงมอายยนกวาพวกเจาทรพย แลว ชาวบาน พอคาแมคายานตลาด จะทำาอยางไรด ฉะนน ปรากฏการณน คงนาพลกกกกอ ขอกระทนไมเปนจรงแนนอน

ดงนน ถาผปฏบตธรรม–โยคาวจรผบำาเพญเพยร ไมสามารถเจรญ “อทธบาท ๔ ไดอยางมประสทธภาพ การเกดสมาธทตงมนจตชอบนน คงจะ”สมบรณมผลสมฤทธไดยาก และมกจะเปน “มจฉาสมาธ มากกวา ท”สนบสนนพวกอกศลกรรม เปรยบเสมอนการทำาความดกดไมถงทสด ไปไดครงๆ กลางๆ กลมสลายผลาญความดนนไปเสย เพราะความตงใจไมเดดเดยวอยางแทจรง ไมมนใจในวธหรอแนวทางของการกระทำา โดยเฉพาะ เขาไมถง “อรยมรรคมองค ๘ ฉะนน ผปฏบตธรรม” –โยคาวจรผบำาเพญเพยร จะตองเปนผใฝร ผคงแกเรยน ในการศกษาคนควาเกยวกบ “ขอประพฤตปฏบตธรรมทถกตอง รจกหาเหตผลและพฒนากระบวนการคดอยาง”สรางสรรค คอ “โยนโสมนสการ ในธรรมทงหลายอยางสมำาเสมอ สบ”เนองกนเปน นตย การปฏบตธรรมทถกตองในการพฒนาจตใจตนเองนน ยอมเกด “ธรรมสมาธ ๕ อนนำาไปสการพฒนาสมาธใน ” “รปฌาน ๔ และ” “อรปฌาน ๔ นนคอ ” “ฌานสมาบต–สมาบต ๘ ซงเปนดานแรกทสำาคญ”ทสดในการเจรญภาวนาหรอการปฏบตธรรม [นงสมาธ] ฉะนน ทกษะการ“อาน จงเปนองคประกอบสำาคญในการคนควาศกษาพระธรรม จากสอ”ความรตางๆ มากมายในปจจบน ทนอกเหนอจาก “การฟงธรรม–ธรรมสวนะ ธมมสสวนะ– หมายถง ” การหาความรความเขาใจในหลกความจรงความถกตองดงาม ดวยการเลาเรยน อานและสดบฟง การศกษาหาความร

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 21

ทปราศจากโทษ จากสอหรอผรแหงสตบรษ และ “การสนทนาธรรม–ธรรมสากจฉา หมายถง ” การสนทนากนในทางธรรมกบกลยาณมตรผมปญญามาก [ปญญาพาหลละ] ทเรยกวา “บณฑต ” [ปณฑโต] เพอความเปนผมปญญาทำาลายกเลส ๔ ประการ ไดแก สปปรสสงเสวะ ๑ สทธรรมสวนะ ๑ โยนโสมนสการ ๑ ธรรมานธรรมปฏบตต ๑

อยางไรกตาม การปฏบตธรรมนน เพอใหเกดปญญาใน “ความเปนบณฑต ” [ปณฑโต] ใหพจารณาถงเหตใหเปนบณฑตจะประกอบดวยปจจย ๔ ประการ ดงน

(๑) ความเปนผฉลาดในธาต (๒) ความเปนผฉลาดในอายตนะ(๓) ความเปนผฉลาดในปฏจจสมปบาท (๔) ความเปนผฉลาดในฐานะ [เหตทเปนไปได] และอฐานะ [เหตทเปนไปไมได]

นอกจากน คำาวา “บณฑต ยงหมายถง ” “ผมปญญามาก ” [มหาปณโญ] นน จะมความตางกนแหงปญญามากใน ๖ ประการ เปรยบเทยบกบ (๑) ปญญาของพระเสขะ ๗ จำาพวกและของกลยาณปถชน ยอมถงความไพบลย และ (๒) ปญญาของพระอรหนต เปนปญญาไพบลย นเปนความไพบลยแหงปญญา มดงตอไปน

(๑) ปญญามาก [๑. ปญญาพาหลละ ผมปญญามาก– ๒. มหาปญญา ผมปญญา–ใหญ ๓. ลหปญญา ผมปญญาพลน– ]

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 22

ชอวา ปญญามาก เพราะกำาหนดถอเอาคณคอ ศล สมาธ ปญญา วมตต วมตตญาณทสสนะ ฐานะและอฐานะ สมาบตเปนเครองอย อรยสจจ สตปฏฐาน สมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ โพชฌงคมาก อรยมรรค สามญญผล อภญญา นพพานอนเปนปรมตถ

(๒) ปญญากวาง [๑. วบลปญญา ผมปญญากวางขวาง– ๒. ปถปญญา ผมปญญา–แนนหนา ๓. คมภรปญญา ผมปญญาลกซง – ๔. อสสามนตปญญา ผมปญญาไมใกล– ]

ชอวา ปญญากวาง เพราะญาณ [ปญญา] กวางเปนไปในขนธ ๕ ธาต ๑๘ อายตนะ ๑๒ ปฏจจสมปบาท สญญตา ปฏสมภทา [อรรถ ธรรม นรตต ปฏภาณ– – – ] ศล สมาธ ปญญา วมตต และวมตตญาณทสสนะ ฐานะและมใชฐานะ สมาบตเครองอย อรยสจจ สตปฏฐาน สมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ โพชฌงค อรยมรรค สามญผล อภญญา นพพานอนเปนปรมตถ และลวงธรรมอนทวไปแกชน

(๓) ปญญาราเรง [๑.หาสปญญา ผมปญญาราเรง– ]

ชอวาปญญาราเรง เพราะบคคลบางคนในโลกนมากดวยความราเรง มากดวยความร มากดวยความยนด มากดวยความปราโมทย บำาเพญศลบำาเพญ อนทรยสงวร บำาเพญโภชเนมตตญญตา ชาครยานโยค ศลขนธ สมาธขนธ ปญญาขนธ วมตตขนธ วมตตญาณทสสนขนธ เปนผมากดวยความปราโมทย รแจงฐานะและมใชฐานะ เปนผมากดวยความราเรงบำาเพญสมาบตเปนเครองอยใหบรบรณ เปนผมากดวยความราเรงแทงตลอด

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 23

อรยสจจ พรอมยงสตปฏฐาน สมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ โพชฌงค อรยมรรค ใหเจรญ เปนผมากดวยความราเรง ทำาใหแจงสามญผล เพราะแทงตลอดอภญญาทงหลาย ผมากดวยความราเรง มากดวยความร ความยนดและความปราโมทย กระทำาใหแจงพระนพพานอนเปนปรมตถ

(๔) ปญญาวองไว [๑. ชวนปญญา ผมปญญาแลนไป– ๒. สฆปญญา ผมปญญา–เรว]

ชอวา ปญญาวองไว เพราะแลนไปเรว ยงรปอยางใดอยางหนงทเปนอดต อนาคต และปจจบน หรอรปอยในทใกลทงหมด โดยความเปนของไมเทยง เพราะแลนไปเรวโดยความเปนทกข เพราะแลนไปสเวทนาอยางใดอยางหนง สวญญาณอยางใดอยางหนงทเปนอดต อนาคต และ ปจจบน ทงมวลโดยความเปนของไมเทยงโดยความเปนทกข โดยความเปนอนตตา เพราะแลนไปเรวยงจกษ จกษ โสต ฆานะ ชวหา กาย มโน [อายตนะภายใน ๖] รปะ สททะ คนธะ รสะ โผฏฐพพะ ธรรมารมณ [อายตนะภายนอก ๖] อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรา มรณะ [ปฏจจสมปบาท ๑๒] ทเปนอดต อนาคต และปจจบน โดยความเปนของไมเทยง โดยความเปนทกข โดยความเปนอนตตา เพราะแลนไปเรวในนพพาน อนเปนทดบรป เพราะใครครวญพจารณาทำาใหแจง ทำาใหเดนชดวา ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ชอวาไมเทยง เพราะอรรถวาสนไป ชอวาเปนทกข เพราะอรรถวา นากลว ชอวาเปนอนตตา เพราะอรรถวาไมมแกนสาร เพราะแลนไปเรวในพระนพพานอนเปนทดบชรามรณะ โดยทำาใหแจงชดวา เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ จกษ โสต ฆานะ ชวหา กาย มโน [อายตนะภายใน ๖] รปะ สททะ คนธะ รสะ

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 24

โผฏฐพพะ ธรรมารมณ [อายตนะภายนอก ๖] อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรา มรณะ [ปฏจจสมปบาท ๑๒] ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ชอวาไมเทยงเพราะอรรถวาสนไป เพราะแลนไปเรวในพระนพพานอนเปนทดบชรา มรณะ โดยใครครวญ พจารณา ทำาใหแจง ทำาใหเดนชดวา รป ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ จกษ โสต ฆานะ ชวหา กาย มโน [อายตนะภายใน ๖] รปะ สททะ คนธะ รสะ โผฏฐพพะ ธรรมารมณ [อายตนะภายนอก ๖] อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรา มรณะ [ปฏจจสมปบาท ๑๒] ไมเทยง อนปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน มความเสอมไปเปนธรรมดา มความสนไปเปนธรรมดา มความคลายกำาหนดเปนธรรมดา มความดบเปนธรรมดา.

(๕) ปญญาคม [๑. ตกขปญญา ผมปญญาคมกลา– ๒. ภรปญญา ผมปญญาดง–แผนดน]

ชอวาปญญาคม เพราะตดกเลสไดเรว เพราะไมใหกามวตก พยาบาทวตก วหงสาวตก ทใหเกดขนแลว อาศยอย ไมใหอกศล ธรรมอนลามกทเกดขนแลวๆ เลาๆ ไมใหราคะ โทสะ โมหะ โกธะ อปนาหะ มกขะ ปลาสะ มจฉรยะ มายา สาไถย ถมภะ สารมภะ มานะ อตมานะ มทะ ปมาทะ กเลสทงปวง ทจรตทงปวง อภสงขารทงปวง กรรมอนนำาไปสภพทงปวง อาศยอย คอ ละเวน ไดแก บรรเทา หมายความวา ทำาใหมทสด ใหถงความไมม. ชอวาปญญาคม เพราะอรยมรรค ๔ สามญผล ๔ ปฏสมภทา ๔ และอภญญา ๖ ยอมเปนอนบคคลนบรรลแลว คอ ทำาใหแจงแลว ไดแก ถกตองแลวดวยปญญาในอาสนะเดยว

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 25

(๖) ปญญาหลกแหลม [๑. คมภรปญญา ผมปญญาลกซง– ๒. นพเพธกปญญา ผม–ปญญาเครองทำาลายกเลส]

ชอวา ผมปญญาหลกแหลม เพราะบคคลบางคนในโลกน เปนผมากดวยความหวาดเสยว ความสะดง ความรำาคาญ ความไมยนด ความไมยนดยง ในสงขารทงปวง เมนหนาไมยนดในสงขารทงปวง ยอมเจาะ คอ ทำาลายกองโลภะทไมเคยเจาะไมเคยทำาลายมากอน ทำาลายกองโทสะ กองโมหะ โกธะ. อปนาหะ มกขะ ปลาสะ มจฉรยะ มายา สาไถย ถมภะ สารมภะ มานะ อตมานะ มทะ ปมาทะ กรรมทจะใหไปสภพทงหมด ทยงไมเคยทำาลายมากอน

ฉะนน “อทธบาท ๔ เปนองคธรรมททำาหนาทสมปยตตกบ ” “ฌานธรรมแหงสมถภาวนา เพอใหผปฏบตธรรม” –โยคาวจรผบำาเพญเพยร สามารถสำาเรจบรรลคณธรรมนได คอ การชำาระลางใหจตใจสะอาด บรสทธ ผองแผว สดใส เบกบาน ปราศจากนวรณและอปกเลสทงหลาย ซงเกยวของกบ “ธรรมสมาธ ๕ และ ” “องคฌาน–ฌานงคะ ทง ๖ องค ดง”รายละเอยดตอไปน

“ธรรมสมาธ ๕ หมายถง ” ธรรมททำาใหเกดความมนสนทในธรรม เกดความมนใจในการปฏบตธรรมถกตอง กำาจดความของใจสงสยเสยได เมอเกด “ธรรมสมาธ” คอ ความมนสนทในธรรม กจะเกด “จตตสมาธ ตาม”มา คอ ความตงมนของจต ตองเจรญพรอม “โพธปกขยธรรม ๓๗ ”ไดแก

(1) “ปราโมทย” ความชนบานใจ ราเรงสดใส— – –ปรดายนด [= ภาวะจตพนฐานในฌาน]

(2) “ปต” ความอมใจ ความปลมใจ— – [= องคฌาน] (3) “ปสสทธ” ความสงบเยนกายใจ ความผอนคลายรนสบาย— –

[= โพชฌงค–องคการตรสร] บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 26

(4) “สข” ความรนใจไรความของขด— [= องคฌาน](5) “สมาธ” ความสงบจต— ตงมนสนท ไมมสงรบกวนเรา–

ระคาย [= องคฌาน–โพชฌงค–องคการตรสร]

“องคฌาน ๖ ฌานงคะ– หมายถง ” องคธรรมทงหลายทประกอบกนเขาเปนฌานขนหนงๆ หรอ “อารมณแหงกรรมฐาน ” ทเกดขนขณะมนสการกรรมฐานหนงๆ ไดแก

(1) “วตก ความตรก ความตรตรก ความตรกอยางแรง ” —ความดำาร ความทจตแนบอยในอารมณ ความทจตแนบสนทอยในอารมณ การยกจตขนสอารมณ การปกจตลงสอารมณ

(2) “วจาร ความตรอง ความพจารณา ความตามพจารณา ” —ความเขาไปพจารณาความทจตสบตออารมณ ความทจตเพงดอารมณการพจารณาอารมณ การตามฟ นอารมณ

(3) “ปต ความอมใจ ความปราโมทย ปรดาปราโมทย ความ” — –ยนดยง ความบนเทง ความราเรง ความรนเรง ความปลมใจ ความตนเตน ความทจตชนชมยนด ความดมดำาในใจ ซงเอบอาบไปทวสรรพางค

(4) “สข ความสบายใจ ความสขทางใจ ความสขฉำาชนทวทง” —ตวทประณตอยางยง ความเสวยอารมณทสบาย เปนสขอนเกดแต “เจโตสมผส มโนสมผส– ” [ความกระทบทางใจ = ใจ–ธรรมารมณ มโนวญญาณ– ] กรยาทเสวยอารมณทสบายเปนสขอนเกดแตเจโตสมผส

(5) “อเบกขา ความมจตเรยบสมดลเปนกลาง ความวางจต” —เปนกลางทลงตวสนท ความสบายทางใจกไมใช ความไมสบายทางใจกไมใช ความเสวยอารมณทไมทกขไมสขอนเกดแตเจโตสมผส กรยาเสวยอารมณทไมทกขไมสข อนเกดแตเจโตสมผส

(6) “เอกคคตา การตงอยแหงจต ความดำารงอยแหงจต ” —ความมนอยแหงจต ความไมสายไปแหงจต ความไมฟงซานแหง

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 27

จต ภาวะทจตไมสายไปภาวะทจตตงเรยบสงบแนวไมฟงซานอยในอารมณอนเดยว “ความสงบอนทรย ” คอ “สมาธนทรย–สมาธพละ–สมมาสมาธ”

“ฌาน–จตกกนย หมายถง ” ภาวะจตทเพงรปธรรมเปนอารมณจนแนวแน ฌานทเปนรปาวจร ไดแก

(๑) “ปฐมฌาน ฌานท – ๑” มองค ๕ คอ วตก วจาร ปต สข– – – –เอกคคตา(๒) “ทตยฌาน ฌานท– ๒ ” มองค ๓ คอ ปต สข เอกคคตา– –(๓) “ตตยฌาน ฌานท – ๓ ” มองค ๒ คอ สข เอกคคตา–(๔) “จตตถฌาน ฌานท – ๔ ” มองค ๒ คอ อเบกขา เอกคคตา–

“ฌาน–ปญจกนย หมายถง ” ภาวะจตทเพงรปธรรมเปนอารมณจนแนวแน ฌานทเปนรปาวจร ไดแก

(๑) “ปฐมฌาน ฌานท – ๑” มองค ๕ คอ วตก วจาร ปต สข– – – –เอกคคตา(๒) “ทตยฌาน ฌานท– ๒ ” มองค ๔ คอ วจาร ปต สข เอกคค– – –ตา(๓) “ตตยฌาน ฌานท – ๓ ” มองค ๓ คอ ปต สข เอกคคตา– –(๔) “จตตถฌาน ฌานท – ๔ ” มองค ๒ คอ สข เอกคคตา–(๕) “ปญจมฌาน ฌานท – ๕ ” มองค ๒ คอ อเบกขา เอกคคตา–

อนง ในการจำาแนกฌานออกเปน ๕ ขน นน เพอระบระดบคณภาพของจตตาม “รปาวจรจต ๑๕ หมายถง ” จตอนเปนไปใน “รปภม รปาวจรภม– ”คอ ชนททองเทยวอยในรป หรอชนของพวกทไดรปฌาน ดงน

(๑) “รปาวจรกศลจต ๕ คอ ” กศลจตทเปนไปในรปภม ไดแก จตของผเขาถงรปฌาน

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 28

(๑) ปฐมฌานกศลจต ทประกอบดวย วตก วจาร ปต— – – –สข เอกคคตา–(๒) ทตยฌานกศลจต ทประกอบดวย วจาร ปต สข— – – –เอกคคตา(๓) ตตยฌานกศลจต ทประกอบดวย ปต สข เอกคค— – –ตา(๔) จตตถฌานกศลจต ทประกอบดวย สข เอกคคตา— –(๕) ปญจมฌานกศลจต ทประกอบดวย อเบกขา เอก— –คคตา

(๒) “รปาวจรวบากจต ๕” คอ วบากจตทเปนไปในรปภม ไดแก จตทเปนผลของรปาวจรกศล

(๑) ปฐมฌานวบากจต ทประกอบดวย วตก วจาร ปต— – – –สข เอกคคตา–(๒) ทตยฌานวบากจต ทประกอบดวย วจาร ปต สข— – – –เอกคคตา(๓) ตตยฌานวบากจต ทประกอบดวย ปต สข เอกคค— – –ตา(๔) จตตถฌานวบากจต ทประกอบดวย สข เอกคคตา— –(๕) ปญจมฌานวบากจต ทประกอบดวย อเบกขา เอก— –คคตา

(๓) “รปาวจรกรยาจต ๕” คอ กรยาจตทเปนไปในรปภม ไดแก จตของพระอรหนตผกระทำา รปาวจรกศล

(๑) ปฐมฌานกรยาจต ทประกอบดวย วตก วจาร ปต— – – –สข เอกคคตา–(๒) ทตยฌานกรยาจต ทประกอบดวย วจาร ปต สข— – – –เอกคคตา

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 29

(๓) ตตยฌานกรยาจต ทประกอบดวย ปต สข เอกคค— – –ตา(๔) จตตถฌานกรยาจต ทประกอบดวย สข เอกคคตา— –(๕) ปญจมฌานกรยาจต ทประกอบดวย อเบกขา เอก— –คคตา

ในการปฏบตธรรมนน ใหคำานงพจารณาถงการเจรญ “โพธปกขยธรรม ๓๗” ไดแก สตปฏฐาน ๔–สมมปปธาน ๔–อทธบาท ๔–อนทรย ๕–พละ ๕–โพชฌงค ๗–มรรคมองค ๘ นนคอ ควรศกษารายละเอยดเปนกรณพเศษ ถงอทธพลทเปนผลกระทบตอการเจรญภาวนา ไดแก (๑) “สมถภาวนา ”กบ (๒) “วปสสนาภาวนา ซงมผลตงแตเรมตนจนสนสดในการปฏบต”ธรรม ดงน

(๑) “สตปฏฐาน ๔ คอ เรมตนปฏบตธรรมดวยการเจรญสตให”ชดและมนคง เปนการเรมระลกอยเนองๆ ในการพจารณาหรอมนสการในสภาวธรรม ทเรยกวา “อนปสสนา ทเปนทตงแหง”สต [สตปฏฐาน] ไดแก “กายานปสสนา–เวทนานปสสนา–จตตานปสสนา–ธมมานปสสนา โดยพจารณาถง ” “สญญตา–อนตตตา คอ สภาวะทไมใชตวตน โดยเฉพาะอยางยง สภาว”ธรรมเหลาน แฝงดวยความไมเทยง [อนจจตา] และความเปนทกข [ทกขตา]

(๒) “สมมปปธาน ๔ คอ เนนการประกอบความเพยรถง ” “สงวรปธาน” เพยรระวงหรอเพยรปดกน คอ เพยรระวงยบยงบาปอกศลธรรมทยงไมเกด มใหเกดขน “ปหานปธาน ” เพยรละหรอเพยรกำาจด คอ เพยรละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว “ภาวนาปธาน” เพยรเจรญ หรอเพยรกอใหเกด คอ เพยรทำากศลธรรมทยงไมเกด ใหเกดมขน และ “อนรกขนาปธาน ” เพยร

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 30

รกษา คอ เพยรรกษากศลธรรมทเกดขนแลวใหตงมน และใหเจรญยงขนไปจนไพบลย

(๓) “อทธบาท ๔ คอ ความเลอมใส ศรทธา ความปลงใจเชอ”อยางมเหตผลในพระศาสนา ทสงผลใหเกดความพอใจทแรงกลา เปนแรงดลบนดาลใจ ใหมงกจใหสำาเรจตามตงใจ ไดแก “ฉนทะ–วรยะ–จตตะ–วมงสา ”

(๔) “อนทรย ๕ คอ จตทเปนอธบดยงใหญเปนเจาการใหญ ท”ปดกนอกศลธรรมทเปนปฏปกษไมใหเกดขน ไดแก “สทธา ”ความเชอ “วรยะ ” ความเพยร “สต ” ความระลกได “สมาธ ” ความตงจตมน “ปญญา ” ความรทวชด

(๕) “พละ ๕ คอ จตทเปนพละกำาลง ทเปนแรงปดกนอกศลธรรม”ทเปนปฏปกษไมใหเกดขน ไดแก “สทธา ” ความเชอ “วรยะ ”ความเพยร “สต ” ความระลกได “สมาธ ” ความตงจตมน “ปญญา ” ความรทวชด

(๖) “โพชฌงค ๗ คอ องคธรรมเครองตรสร ทมจตพนฐาน”บรสทธ “จตประภสสร เปนสมาธทแนวแน ” “อปปนาสมาธ ”ทมองคฌาน ๒ ไดแก “สมาธ–เอกคคตาแหงจต ” [สตชดบรสทธ] กบ “อเบกขา ” [สมปชญญะกลา–ความรรอบชด] จงเปน “สมาธในวปสสนา และ ” “จตผวปสสนา ในบรรดาสภาว”ธรรมทงหลานในภมแหงวปสสนา ไดแก “สต ” ความระลกได สำานกพรอมอย ใจอยกบกจ จตอยกบเรอง “ธมมวจยะ ” ความเฟนธรรม ความสอดสองสบคนธรรม “วรยะ ” ความเพยร “ปต ” ความอมใจ “ปสสทธ ” ความผอนคลายสงบเยนกายใจ “สมาธ ” ความมใจตงมน จตแนวแนในอารมณ “อเบกขา ” ความมใจเปนกลางเพราะเหนตามเปนจรง

(๗) “มรรคมองค ๘ คอ ขอปฏบตอนประเสรฐททำาใหพนทกข ”และกลายเปนอรยบคคล ดงน (๑) “อธปญญาสกขา ”ประกอบดวย “สมมาทฏฐ ” เหนชอบ ไดแก ความรอรยสจจ ๔

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 31

เหนไตรลกษณ รอกศลและอกศลมลกบกศลและกศลมล หรอ เหนปฏจจสมปบาท “สมมาสงกปปะ ” ดำารชอบ ไดแก เนกขมมสงกปป อพยาบาทสงกปป อวหงสาสงกปป หรอ กศลวตก ๓ (๒) “อธสลสกขา ประกอบดวย ” “สมมาวาจา” เจรจาชอบ ไดแก วจสจรต ๔ “สมมากมมนตะ ” กระทำาชอบ ไดแก กายสจรต ๓ “สมมาอาชวะ ” เลยงชพชอบ ไดแก เวนมจฉาชพ ประกอบสมมาชพ และ (๓) “อธจตตสกขา ประกอบดวย” “สมมาวายามะ ” พยายามชอบ ไดแก ปธาน ๔ หรอ สมมปปธาน ๔ และ “สมมาสมาธ ” ตงจตมนชอบ ไดแก ฌาน ๔ ขอพงสงเกต คอ “มรรคมองค ๘ ” [อรยมรรค] น เรยกอกอยางวา “อรยมรรคมองค ๘ หรอเรยกชอเตมวา ” “อรยอฏฐงคกมรรค ซง”หมายถง องคประกอบแหงขอประพฤตปฏบตอนประเสรฐใน “มชฌมาปฏปทา แปลวา ” “เสนทางสายกลางแหงปญญา ท”เนนการศกษาคนควาทถกตองในธรรมทงหลาย ๓ ขนตอนตามหลก “ไตรสกขา ไดแก ” (๑) เรมดวยปญญา คอ อธปญญา (๒) ดำาเนนดวยปญญา คอ อธศล (๓) นำาไปสปญญาอนยง คอ อธจตต ซงเปนองคประกอบปจจยททำาใหเกดความรแจงแทงตลอดใน “อรยสจจ ๔ ”

ประการสดทายน ในการศกษาธรรมในพระพทธศาสนานน ตองทำาใหมาก อยางสบเนอง อยเนองๆ เปนนตย ไมวาจะเปนการอานหรอฟงบรรยายจากกลยาณมตรกตาม เพราะเปนเรอง “ปรมตถสจจะ ซงเปนธรรมอนยง”ใหญ “อภธรรม เพอจะใหเขา ” “บรมธรรม หมายถง ” “พระนพพาน แต”ความสำาเรจในการบรรลธรรมแหงการตรสรสมโพธญาณนน กเรมดวยการเจรญ “อทธบาท ๔ ซงเปนหนงในหลกธรรมของ โพธปกขยธรรม ๓๗ ” “ ”ดงไดกลาวมาแลวขางตน หลกธรรม “อทธบาท ๔ น จะทำาใหผปฏบต”ธรรม–โยคาวจรผบำาเพญเพยรนน สามารถบรรลฌานสมาบตได นนคอ “รปฌาน ๔ ซงหลกธรรม ” “อทธบาท ๔ เปนหลกธรรมหนงทอยในธรรม”

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 32

เครองเกอกลความตรสร “สมโพธะ หรอสนบสนน ” “อรยมรรค ทเรยก”วา “โพธปกขยธรรม ๓๗ ไดแก สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ ”อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘ ธรรมดงกลาวทงหมดน ยอมสมปยตตกบ “รปฌาน ๔ ซงหมายถง ” “สมถภาวนา–สมถกรรมฐาน ท”มงเนนใหจตเกด “ธรรมสมาธ ๕ และ ” “ฌานจต–สมาธจต อนเปน ” “จตประภสสร คอ จตทปราศจากนวรณ” .

บทความท ๔ ประจำาป ๒๕๕๘ – การเจรญอทธบาทใหบรรลฌาน– นธ ศรพฒน

หนา 33