โดย บรรจง อาทตยสาม

อาณาจกรสโขทยไดประกาศตนเปนอสระไมยอมตกอยใตอ านาจของขอมดงนนการสรางระเบยบแบบแผนทางการปกครองขนใหม เพอใหเกดความสงบเรยบรอย ความมนคงแกประชาชนจงเปนสงจ าเปน ไมวาจะเปนการกระจายอ านาจการบรหารจากราชธานไปสหวเมองตางๆ หรอการยอมรบแนวคดในเรองธรรมราชาจากพระพทธศาสนามาใช

สาระส าคญ

ตวชวด

ส 4.3 (ม. 1/2 , 3)- วเคราะหพฒนาการของอาณาจกรสโขทยในดานตางๆ- วเคราะหอทธพลของวฒนธรรมและภมปญญาไทยสมยสโขทย และสงคมไทยในปจจบน

สวสดคะเพอนๆ วนน เรากลบมาพบกนอกแลวเชนเคย ในเรองท 2 มเนอหาทมความส าคญ และเรองราวนาสนใจมากทเดยว

ขอใหทกคนสนกสนานกบบทเรยน เรอง ลกษณะการเมองการปกครองสมยสโขทยเปดศกษาตอไปไดเลยคะ

ลกษณะการเมองการปกครองสมยสโขทยแบงเปน 2 ระยะ ดงน

1. สมยสโขทยตอนตนเรมจากรชสมยพอขนศรอนทราทตยไปถงสน

รชสมยพอขนรามค าแหงมหาราช

2. สมยสโขทยตอนปลายเรมจากรชสมยพระยาเลอไทยไปจนกระทง

อาณาจกรสโขทยหมดอ านาจลง

ถาอยากทราบค าตอบตองศกษาเนอหาตอไป แตเพอนๆ ตองลองตอบค าถามในกรอบท 5 กอนนะคะ

การเมองการปกครองในแตละสมยจะแตกตางกนมากไหมครบ อยากรจงเลยครบ

ชวยตอบค าถามดวยคะ

1. สมยสโขทยตอนตนอ านาจการปกครองของพระมหากษตรย

มลกษณะแบบใด2. อ านาจสทธขาดในแผนดนสมยสโขทยเปนของใคร

ค าถาม

ไปตอกรอบท 7

หมายความวาในสมยสโขทยตอนตนพระมหากษตรยมความใกลชดกบประชาชนมาก ทกคนเหมอนอยในครอบครวเดยวกน สงสยจะตองไปตรวจค าตอบกอนละครบ

ความสมพนธระหวางพระมหากษตรยกบราษฎรมลกษณะเดนทสด คอ การปกครองแบบพอปกครองลก (ปตราชา) ประชาชน

เรยกขานนามพระมหากษตรยวา “พอขน” อ านาจสทธขาดในแผนดนเปนของพระมหากษตรยแตเพยงผเดยว เพราะสโขทยเปนอาณาจกรเลกมประชากรนอย การปกครองมความใกลชดกบราษฎรเปนพเศษ

ดงจะเหนไดจากการแขวนกระดงไวทประตวงเพอใหราษฎรไปสนกระดงรองทกขและพระองคจะทรงรบเรองราวการรองทกขไปพจารณาดวยตนเอง

ในสมยพอขนราค าแหงมหาราชนบเปนชวงทมการวางรากฐานการปกครองอยางมงคง

สรปลกษณะส าคญของการปกครองในสมยสโขทยตอนตนไดดงน

การปกครองทมแนวโนมเขาไดกบหลกการประชาธปไตยมดงน

ราษฎรยนเรองราวรองทกขไดดวยตนเอง

ราษฎรมเสรภาพในการคาขาย

พระมหากษตรยทรงรบฟงความคดเหนของประชาชน

การทอาณาจกรสโขทยมความเจรญรงเรอง มนคงไดนน สาเหตสวนหนงมาจากการมระบบการเมองการปกครองทมความสอดคลองกบสถานการณในขณะนน

ตอบค าถามกนกอนจะ

1. ลกษณะใดเปนการแสดงถงการปกครองทมแนวโนมเปนประชาธปไตย ในสมยสโขทยตอนตน

2. การปกครองแบบพอปกครองลกมขอดอยางไร

3. การปกครองในสมยสโขทยตอนตนไดผลดเพราะเหตใด

ไมยากเลยใชไหม เตมใหเสรจ แตอยาเผลอดค าตอบกอนละ

เดกดตองมความซอสตยตอตนเองไมตองกลวเสยคะแนน เพราะท าผดกไมมผลอะไร

ไปศกษากรอบท 13 เลยจะ

ท าสมาธดๆ นะ เดยวจะสบสน แลวตงใจศกษาตอไป เราก าลงจะเขาสเรองราวส าคญ กวานแลว

ในสมยพอขนรามค าแหงมหาราช มอาณาเขตการปกครองมากทสดโดยไดขยายอาณาเขต ดงน

ทศตะวนออก ขยายอาณาเขตถงเมองเวยงจนทร เวยงค า ทศตะวนตก ขยายอาณาเขตถงเมองหงสาวดและตะนาวศร ทศเหนอ ขยายอาณาเขตถงเมองแพร นาน หลวงพระบาง ทศใต ขยายอาณาเขตถงเมองเพชรบร ราชบร

กบนครศรธรรมราช

อาณาเขตการปกครอง

ค าถาม : ในสมยพอขนรามค าแหงมหาราช อาณาเขต ทางทศใตขยายไปถงเมองใด

เพอนๆ อยาพงเหนอยนะคะ ชวยกนตอบค าถามกอน

16

1. การปกครองเขตราชธานคอ กรงสโขทยเปนศนยกลางการปกครองและเปนทประทบของพระมหากษตรย ทรงดแลการปกครองและการบรหาร

2. การปกครองเมองลกหลวง หรอหวหนาดานคอ เมอทตงอยรายรอบกรงสโขทย มบรรดาโอรสกษตรยหรอเจานายเชอพระวงศ

ดแลและรกษาเมองหนาดานทง 4 ดาน เปนทสะสมเสบยงอาหารและก าลงผคนใชส าหรบปองกนเมองหลวงโดยรบนโยบายจากสโขทยโดยตรง

การแบงเขตการปกครอง

สมยพอขนรามค าแหงมหาราชมอาณาเขตกวางขวางมากทสดจากอ านาจทางการเมองและพระบารมจากการท าสงคราม

เมองลกหลวงของอาณาจกรสโขทยในสมยพอขนรามค าแหงมหาราชทปรากฏมอย 4 เมอง คอทศเหนอ ไดแก เมองศรสชนาลย มฐานะเปนเมองอปราชโดยมรชทายาทไป ปกครองกอนจะขนครองราชยสมบตทศใต ไดแก เมองสระหลวง (จงหวดพจตร)ทศตะวนออก ไดแก เมองสองแคว (จงหวดพษณโลก)ทศตะวนตก ไดแก เมองนครชมหรอซากงราว (จงหวดก าแพงเพชร)

การปกครองเปนแบบกระจายอ านาจการบรหารจากราชธานออกสหวเมองตางๆ

เชญตอบค าถามกนกอนจะ1. ศนยกลางการปกครอง การศาสนาและศลปวฒนธรรมของอาณาจกร รวมอยทใด

2. เมองลกหลวงมความส าคญอยางไร

3. โดยทวไปผทจะปกครองเมองลกหลวง คอผใด

4. รปแบบการปกครองสมยสโขทยเปนแบบใด

เพอนคนเกง ท าเสรจทง 4 ขอ แลวเปดไปดเฉลยไดเลยคะ

3. เมองพระยามหานครเปนหวเมองทอยหางจากเมองหลวงและเมองหนาดานออกไป เรยกวา หวเมอง

ชนนอก ผปกครอง ไดแก เจานายหรอ ขาราชการชนผใหญไปปกครอง มอ านาจในการปกครองตนเอง แตตองขนตรงตอพระมหากษตรย

เฉลยกรอบท 18 1. เมองหลวง 2. เปนทสะสมเสบยงอาหารและก าลงผคนส าหรบปองกนเมองหลวง3. โอรสกษตรยหรอเจานายเชอพระวงศ 4. แบบกระจายอ านาจการบรหาร

4. เมองประเทศราชคอ เมองทอยหางไกลจากเมองหลวง ยอมออนนอมตออาณาจกรสโขทยเพอความ

ปลอดภยของตนเอง มไดยอมรบอ านาจอยางแทจรงก าหนดใหเจาเมองนนๆ ปกครองกนเอง มสทธขาดในบานเมองของตน แตตอง

ถวายเครองราชบรรณาการตามก าหนดเมองประเทศราชในสมยพอขนรามค าแหง สนนษฐานวามหลายเมอง เชน เมอง

เวยงจนทร หงสาวด หลวงพระบาง

ค าถาม : เมองพระยามหานครมลกษณะอยางไร

ถาเมองสโขทยมขาศกรกราน เมองประเทศราชตองเกณฑไพรพลมาชวยรบดวย

เฉลยกรอบท 20 เมองทอยหางจากเมองหลวงและเมองหนาดานออกไป เรยกวา หวเมองชนนอก ผปกครองมอ านาจการปกครองตนเอง

ผานมาหลายหวขอแลว..... ยงสนกอยเลย ไมรสกเหนอยดวย เพอนๆ คง

เหมอนกนนะคะ ขอสรปการแบงเขตการปกครองในสมยสโขทยตอนตน เพอเปนการทบทวนดงนครบ

การปกครองในสมยสโขทยตอนตนแบงออกเปน 4 สวน ดงน

1. การปกครองเขตราชธาน2. การปกครองเมองลกหลวง3. การปกครองเมองพระยามหานคร4. หวเมองประเทศราช

ตอบค าถามกนสกนด

ค าชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย หนาขอความทเหนวาถกตอง และท าเครองหมาย หนาขอความทเหนวาผด

.......... 1. ต าแหนงพระยามหานครเทยบไดกบต าแหนงผวาราชการจงหวดในปจจบน

.......... 2. เมองพระยามหานครมรปแบบการปกครองเหมอนกบเมองประเทศราชของ สโขทย

.......... 3. ผปกครองเมองประเทศราช คอ ขนนาง

.......... 4. เมองประเทศราชในสมยพอขนรามค าแหง คอ เวยงจนทร

.......... 5. สงทเมองประเทศราชตองปฏบตตอสโขทยในยามสงคราม คอ เกณฑไพรพลมา ชวยรบ

หวขอสดทายแลวคะ ....แตตองตรวจค าตอบ กอนศกษากรอบตอไปนะ

หลงจากสมยพอขนรามค าแหงมหาราชแลวลกษณะการปกครองของอาณาจกรสโขทยเรมเปลยนไปจากเดมเขาสยคสโขทยตอนปลาย

เฉลยกรอบท 23 1. 2. 3 4. 5

เปนอยางไรบาง ตอบไดหรอเปลาลองตรวจค าตอบกนดกวาวาจะถกกขอ

พลาดอกแลว แตไมเปนไรไปศกษากรอบตอไปกอนนะเพอนๆ ตามมาไดเลย

สมยสโขทยตอนปลาย

ความสมพนธระหวางพระมหากษตรยกบราษฎร

ลกษณะการปกครองเรมเปลยนแปลงไปจากเดมอยางเหนไดชด สนนษฐานไดวาอาจเปนเพราะมจ านวนประชากรเพมมากขน ท าใหความสมพนธระหวางพระมหากษตรยกบราษฎรเรมนอยลง

สมยพระมหาธรรมราชาท 1 (พระยาลไท) พระพทธศาสนาไดเขามามอทธพลในการปกครอง ใชหลกธรรมซงเปนขอควรปฏบตส าหรบพระมหากษตรยผปกครองอาณาจกร แสดงถงความเปน ธรรมราชา หรอ ราชาผประพฤตธรรม ธรรม ดงกลาวเรยกวา ทศพธราชธรรม หรอ ธรรม 10 ประการ

นอกจากนนยงรบอทธพลทางความคดจากศาสนา พราหมณ – ฮนด ผานมาทางขอมเขามาใชเปน รปแบบการปกครองแบบ สมมตเทพ ฐานะของพระมหากษตรยทรงเปรยบประดจดงเทพเจา จงถอวาเปนเจาชวตมอ านาจเดดขาดเพยงพระองคเดยวแตความเชอในการปกครองนยงไมเดนชดเหมอนในสมยอยธยา

พกเหนอยแลวมาตอบค าถามกนคะ...

เปนอยางไรบาง อานแลวตอบไดหรอเปลา...นะ ลองมาวเคราะหค าถามกนอกขอนะคะ

ถาตอบถก ยอดเยยมมาก ตรวจค าตอบจากเฉลยในกรอบท 29 นะคะ

อาณาเขตการปกครองหลงสมยพอขนรามค าแหงมหาราชผานไปแลว อาณาจกรสโขทยเรมไมมนคงประกอบกบบรรดาหวเมองตางๆ กเรมตงตนเปนอสระ จงท าใหอาณาจกรสโขทยมอาณาเขตเหลอนอยลง

เฉลยกรอบท 27 การปกครองทพระมหากษตรยใชธรรมะเปนหลกปกครองเฉลยกรอบท 28 ฐานะของพระมหากษตรย ประดจดงเทพเจา ถอวาเปนเจา

ชวตมอ านาจเดดขาดแตเพยงผเดยว

แบบแผนการปกครอง

การปกครองเขตราชธาน การปกครองเมองลกหลวงและการปกครอง หวเมองประเทศราชในสมยสโขทยตอนปลายน ยงคงด าเนนการตามแบบอยางในสมยสโขทย

ดงนนสมยสโขทยตอนปลายความสมพนธระหวางพระมหากษตรยกบราษฎรทเดนชดจะมทงการปกครอง ลกษณะบดาปกครองบตร และความเปนธรรมราชา โดยยงคงมอ านาจสทธขาด ในการปกครอง สวนอาณาเขตการปกครองและแบบแผนการปกครองยงคงมลกษณะเหมอนสโขทยตอนตน

เพอเปนการทบทวนความร ใหเพอนๆ ท าแบบทดสอบยอยหลงการเรยนไดเลยคะ แลวพบกนใหม เรองท 3 นะคะ

เฉลยกรอบท 30 หวเมองตางๆ เรมตงตนเปนอสระหลงสนสมยพอขน รามค าแหงมหาราช

ยนดดวยทผานมาถงหนาสดทาย

แบบทดสอบยอยหลงเรยน

ค าชเจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกทสดเพยงค าตอบเดยว1. ขอใดไมใชลกษณะเดนของการปกครองสมยสโขทย

ก. ฐานะของประมข เรยกวา “สมเดจ”ข. การอบรมสงสอนประชาชนสามรถท าไดโดยตรงค. พระมหากษตรยเปรยบเสมอนหวหนาครอบครวง. ราษฎรเลาความทกขความสขใหผปกครองทราบโดยตรง

2. ขอใดไมเกยวของกบทศพธราชธรรมก. เปนหลกธรรมทางพทธศาสนาข. เปนหลกปฏบตของผปกครองแผนดนค. เปนการจดระเบยบบรหารราชการของแผนดน

ง. เปนการจ ากดการใชอ านาจของพระมหากษตรย

3. “ธรรมราชา” หมายความวาอยางไร

ก. การปกครองโดยมพระมหากษตรยเปนสมมตเทพข. การปกครองทพระมหากษตรยมพระราชอ านาจสงสดค. พระมหากษตรยทรงปกครองโดยอาศยพราหมณเปนผใชอ านาจง. พระมหากษตรยทรงปกครองโดยอาศยหลกธรรมทางพระพทธศาสนา

4. การปกครองแบบพอปกครองลกของสโขทยมขอดอยางไรก. การละเมดกฎหมายนอยลงข. ขนนางตงใจปญหาบานเมองไดรวดเรวค. สามารถแกปญหาบานเมองไดรวดเรว

ง. กษตรยกบราษฎรมความใกลชดกนมากขนสามารถแกปญหาบานเมองไดรวดเรว5. ขอใดคอรปแบบการปกครองหวเมองของสโขทย

ก. เมองลกหลวง – เมองชนใน – เมองชนนอกข. เมองลกหลวง – เมองหนาดาน – เมองชนในค. เมองชนใน – เมองชนนอก – เมองประเทศราชง. เมองชนใน – เมองประเทศราช – เมองชนนอก

6. ศนยกลางการปกครองการศาสนาและศลปวฒนธรรมอยทใด

ก. เมองหลวงข. เมองลกหลวงค. เมองประเทศราชง. เมองพระยามหานคร

7. เมองลกหลวงมความส าคญอยางไรก. เปนเมองขนของอาณาจกรไทยข. เปนเมองทเจาเมองปกครองโดยอสระค. เปนเมองทอยรอบเมองหลวงทง 4 ทศง. เปนเมองทใหโอรสไปปกครองเทานน

8. การแบงเมองเขตการปกครองอาณาจกรสโขทยเปนอยางไรก. แบงเปน 3 ชนข. แบงเปน 4 ทศค. แบงเปน 4 ชนง. แบงเปนชนนอกชนใน

9. การปกครองแบบพอปกครองลกไดผลดในสมยสโขทยตอนตนเพราะเหตใดก. สภาพแวดลอมอ านวยข. ประชาชนยงมจ านวนนอยค. ไมมตวอยางการปกครองอนเปรยบเทยบง. ประชาชนเพมพนจากการปกครองของขอมจงพอใจ

10. รปแบบการปกครองในสมยสโขทยเปนแบบใดก. แยกพนทเปนมณฑลข. รวมอ านาจไวทราชธานค. กระจายอ านาจสทองถนง. เปนอสระไมขนกบสโขทย

11. ขอใดกลาวไมถกตองเกยวกบเมองประเทศราชก. ยามมศกสงครามตองสงกองทพมาชวยข. เมองประเทศราชเปนเมองทอยนอกราชอาณาจกรค. พระมหากษตรยของสโขทยเปนผปกครองดวยตนเองง. เมองประเทศราชจะตองสงเครองราชบรรณาการมาถวายตอสโขทย

12. ขอใดไมใชลกษณะการปกครองในสมยสโขทยตอนปลาย

ก. พระมหากษตรยมอ านาจสงสดการปกครองบานเมองข. พระมหากษตรยมความสมพนธกบราษฎรเสมอนบดากบบตรค. พระมหากษตรยทรงยดหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในการบรหารบานเมองง. เปนรปแบบการปกครองแบบสมมตเทพพระมหากษตรยเปรยบเหมอนพระเจา

เฉลย

1. ก2. ง3. ง4. ง5. ค6. ก

7. ค8. ค9. ข

10. ค 11. ค 12. ข

เจอคนเกงของหองเราแลว เฮ