ª∏¡π∞π∞ ∂∫¢√™∏ ∑ˆÔ‰fi¯Ô˘ ¶ËÁ‹˜ 54 106 81 ∞ı‹Ó· ΔËÏ. 210 3814 939 Fax 210 3809 495 e-mail: odvima@otenet. π√À¡π√™ 2010 Δ∂ÀÃ√™ 70

3384

ΕΝΤΥ

ΠΟ

ΚΛΕ

ΙΣΤΟ

ΑΡ.

ΑΔ

ΕΙΑΣ

166

8/02

ΚΕΜΠΑΘ

™ÙÔÓ ÛËÌÂÚÈÓfi ÔÏÈÙÈÛÌfi Ù˘ ÂÈÎfiÓ·˜, ‹ÚıÂ Ë ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ª‡ÚÙȉԘ fi¯È

ÌfiÓÔ Ó· ÂÌÏÔ˘Ù›ÛÂÈ ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ Ì·˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· Ì·˜ ‚ÔËı‹ÛÂÈ Ó·

·Ó·Ù‡ÍÔ˘Ì ÌÈ· ÂÔÈÎÔ‰ÔÌËÙÈ΋ Û˘ÓÔÌÈÏ›· Ì ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ.

24 ∞πø¡∂™ ª∂Δ∞, √ º√¡π∫√™ §√πª√™ Δ∏™ ∞ƒÃ∞π∞™ ∞£∏¡∞™ ∞¶√∫∞§À¶Δ∂π Δ∞ ªÀ™Δπ∫∞ Δ√À

™ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ù˘ ª‡ÚÙȉԘΣτις 9 Απριλίου, στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης«ζωντάνεψε» η Μύρτις, το 11χρονο κορίτσι πουέζησε πριν από 2.440 χρόνια και πέθανε από τοντυφοειδή πυρετό που αποδεκάτισε το 1/3 των κα-τοίκων στην αρχαία Αθήνα. Το κρανίο της «Μύρτιδος» (έτσι ονομάστηκε τοεντεκάχρονο κοριτσάκι στο οποίο ανήκει το κρα-νίο) βρέθηκε κατά τη διάρκεια της ανασκαφήςενός ομαδικού τάφου στον Κεραμεικό στα μέσατης δεκαετίας του 1990. Πρόκειται για ένα από τα

παιδιά που βρέθηκαν στον τάφο που «φιλοξένη-σε» περισσότερα από 150 θύματα του μεγάλουλοιμού. Το γεγονός ότι ήταν σε άριστη κατάστα-ση, αφού διατηρούσε την κάτω γνάθο και όλα ταδόντια των ενηλίκων και μερικά νεογιλά, έδωσε τοέναυσμα στον επίκουρο καθηγητή Ορθοδοντικήςτου Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Μανώλη Ι. Παπα-γρηγοράκη, να ξεκινήσει ένα δύσκολο και ταυτό-χρονα συναρπαστικό εγχείρημα: την ανάπλασητου προσώπου της Μύρτιδος. Σελ. 22

ÿÏÈÁÁÔ˜: ¢È¿ÁÓˆÛË Î·È ıÂڷ›·Ίλιγγος είναι η ψευδαίσθηση της περιστροφής ή της κίνησης είτε του περι-βάλλοντος σε σχέση με τον ασθενή, είτε του ασθενούς σε σχέση με το περι-βάλλον, και είναι το χαρακτηριστικό σύμπτωμα των παθήσεων του αι-θουσαίου συστήματος. Tου Σταύρου Κορρέ, αν. καθηγητή Ωτορινολα-ρυγγολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών.

Σελ. 16

∏ ·ÔÙ‡ˆÛË ÛÙȘ ÔÏÈΤ˜ Ô‰ÔÓÙÔÛÙÔȯ›Â˜Η ολική οδοντοστοιχία διατηρεί μέχρι σήμερα με-ρικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν μοναδικήμεταξύ όλων των μεταγενέστερων προσθετικώνσχεδιασμάτων. Ένα τέτοιο μοναδικό χαρακτηρι-στικό είναι και η αντίφαση που προκύπτει ανάμε-σα στη μειονεκτική φατνιο-βλεννογόνια στήριξηκαι στις περίπλοκες λειτουργίες του στοματογνα-θικού συστήματος που η συγκεκριμένη προσθετικήεργασία καλείται να υποστηρίξει. Είναι συνεπώςπροφανές ότι η αποτύπωση της επιφάνειας έδρα-

σης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην επιτυχήέκβαση μιας ολικής οδοντοστοιχίας.Στο πρώτο μέρος του άρθρου αυτού θα ασχοληθού-με με τα ανατομικά δεδομένα που αφορούν τις επι-φάνειες έδρασης καθώς και το μυϊκό περιβάλλοντης ολικής οδοντοστοιχίας, ενώ στο δεύτερο θα πε-ριγράψουμε τις βασικές τεχνικές αποτύπωσης τουνωδού στόματος. Του αναπληρωτή καθηγητή Οδοντιατρικής ΣχολήςΕΚΠΑ Ηρακλή Χ. Καρκαζή. Σελ. 4.

¶·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ηıÔÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓÂÈÙ˘¯›· ÙˆÓ ÂÌÊ˘ÙÂ˘Ì¿ÙˆÓ

Η τοποθέτηση εμφυτευμάτων δεν είναι άμοιρηπροβλημάτων. Ένας σχετικά σημαντικός αριθμόςεμφυτευμάτων (10%) δεν επιτυγχάνει καθόλουτην αρχική οστεοενσωμάτωση ή δεν επιβιώνει με-τά από κάποιο χρονικό διάστημα, παρόλο που αρ-χικά είχε οστεοενσωματωθεί. Άλλες φορές πάλιδημιουργούνται επιπλοκές κατά την εμφύτευση,όπως είσοδος του εμφυτεύματος στον γναθιαίοκόλπο, τρώση του κάτω φατνιακού νεύρου κ.ά. Η

οστεοενσωμάτωση ενός εμφυτεύματος χαρακτηρί-ζεται επιτυχής όταν το εμφύτευμα μπορεί να συμ-βάλει στη λειτουργική επιτυχία μιας οδοντικήςπροσθετικής εργασίας. Αντίθετα, αποτυχία ενόςεμφυτεύματος ορίζεται η περίπτωση όπου ένα εμ-φύτευμα δεν εκπληρώνει αυτό το κριτήριο. Του κα-θηγητή Ιατρικής Σχολής Αθηνών και διευθυντή τηςΚλινικής Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής τουΝοσοκομείου «Αττικόν» Ε. Βαϊρακτάρη. Σελ. 8.

™π∞§√ƒƒ√π∞: ŒÓ· Úfi‚ÏËÌ· Ì ȷÙÚÈÎ‹Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË

Οι διαταραχές στην έκκριση του σάλιου (ξηροστομία και σιαλόρροια) απο-τε λούν ένα από τα πιο συχνά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο οδοντία-τρος και ο στοματολόγος. Παρά το γεγονός ότι η σιαλόρροια δεν προκαλείπροβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς, δημιουργεί πά-ρα πολλά λειτουργικά, ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα στονασθενή. Στο άρθρο του αν. καθηγητή Στοματολογίας Ιατρικής ΣχολήςΠαν. Αθηνών Γιώργου Λάσκαρη γίνεται αιτιολογική ταξινόμηση της σια-λόρροιας και προτείνονται θεραπευτικές παρεμβάσεις. Σελ. 14.

¢ÈfiÚıˆÛË:¢‹ÌËÙÚ· ∫·Ú¿ÌÂÏ·, ºÈÏfiÏÔÁÔ˜

À‡ı˘ÓÔ˜ Δ˘ÔÁÚ·Ê›Ԣ:MEDIA PRESS B. & ™. ∫√Δ™∞Δ√™26Ô ¯ÏÌ. §. §·˘Ú›Ô˘ - ∫ÔÚˆ›ΔËÏ. 210 6620476

ΙΟΥΝΙΟΣ 20102 ΟδοντιατρικόΒήμα

√¢√¡Δπ∞Δƒπ∫√ μ∏ª∞ ªËÓÈ·›· ŒÎ‰ÔÛË

π‰ÈÔÎÙ‹Ù˘: √¢√¡Δπ∞Δƒπ∫√ μ∏ª∞ ª.∂.¶.∂.

∂ΉfiÙ˘: °È¿ÓÓ˘ ∫·ÚηÙ˙Ô‡Ï˘

∑ˆÔ‰fi¯Ô˘ ¶ËÁ‹˜ 54 106 81 ∞ı‹Ó· ΔËÏ. 210 3814 939 Fax 210 3809 495 e-mail: odvima@otenet.gr

¢È¢ı˘ÓÙ‹˜: °È¿ÓÓ˘ ∫·ÚηÙ˙Ô‡Ï˘

∞Ú¯ÈÛ˘ÓÙ¿ÎÙ˘: ŸıˆÓ·˜ °ÎfiÙÛ˘

™‡ÓÙ·ÍË: μ›Î˘ ∫Ô˘ÚÏÈÌ›ÓË∞ÁÁÂÏÈ΋ §·ÌÚÔÔ‡ÏÔ˘°ÈÔ‡ÏË ∫fiÎÎÔÚË

∂ȉÈÎÔ› Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˜:ÃÚ›ÛÙÔ˜ °. ª·ÚÎfiÔ˘ÏÔ˜, π·ÙÚfi˜

∫ˆ‰ÈÎfi˜ 6446

Φίλε μου Γιάννη,**

Η μόνη παρηγοριά, κι ελπίδα συνάμα, που πλέον μου έχει απομείνει είναι η ποί-ηση και η φιλοσοφία. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, τούτες τις μέρες, αν ο ποιητής (Γιάν-νης Ρίτσος) γράφοντας πριν εικοσιπέντε περίπου χρόνια τους στίχους

«Μεγάλα φτερά του φόρεσαν.Μήτε να πετάξει μπορεί, ούτε να περπατήσει. Μα το χειρότερο μήτε μπορεί να ειδεί!»

είχε εμπνευσθεί από κάποιους σημερινούς «ηγέτες».

Επειδή, δεν δέχομαι, πλέον, ως υπερβολική την άποψη του μαθητή του –του πλέον επιφανή εν ζωή έλληνα ποιητή– Τίτου Πατρίκιου ότι

«Η ποίηση δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που δεν έχουν ακόμη τεθεί»

θεωρώ ότι οι μεγάλοι ποιητές εμπνέονται πράγματι από το μέλλον. Ταυτόχροναόμως ανατριχιάζω, στ’ αλήθεια, σαν αναλογίζομαι τα όσα θα βιώσουν τα παιδιάμας, καθώς διαβάζω –ως προφητείες– ορισμένα κείμενα των διαχρονικά μεγά-λων. Για παράδειγμα, ένας από Αυτούς (Κώστας Υφαντής) επισημαίνει ότι

«Η μέρα της κρίσης στο βάθος του Καιάδα, φωνές θριάμβου εκστομίζει ο φαύλος...».

Κι ένας άλλος Μεγάλος (Μιχάλης Κατσαρός) προτρέπει και προφητεύει:

«Αντισταθείτε! Ελευθερία πάλι ανάπηρη σου τάζουν…»

Ενώ ο Ζαν-Ζακ Ρουσό, επαναπροσδιορίζοντας τις έννοιες στο μελλοντικό λεξικόκοινωνικοπολιτικών όρων, προβλέπει ότι

«την ερήμωση του λαού την ονομάζουν ευτυχία…».

Κι ένας Λατίνος ιστορικός (Τάκιτος , 55-120 μ.X.) έρχεται από το πολύ «μακρινό»παρελθόν να συμπληρώσει ότι

«και τούτο οι αμαθείς τ’ονομάζουν φιλανθρωπία, ενώ δεν ήταν παρά δουλεία».

Και ξανάρχεται πάλι ο Ρουσό (1763 ), κραυγάζοντας με πολύ θυμό ότι

«Οι ισχυροί του πολέμου (σ.σ. οικονομικού , πολιτικού, πολιτισμικού κ.λ.π.) είναι οπλισμένοι με πληρωμένους γραφιάδες για να διδάξουν στον αδύνατο

τις υποχρεώσεις και στους ισχυρούς τα δικαιώματα».

Και προσθέτει με πολλή πικρία πως

« Τίποτε στον κόσμο δεν είναι πιο ξένο, υποκριτικό στην πραγματικότητα, απότο ότι δήθεν οι κρατούντες «ενδιαφέρονται» για το λαό τους, μέσα από τη συνέ-

χιση της εξουσίας τους…».

Η ρωμαϊκή αυτοκρατορική ρήση

«Σωτηρία της πατρίδος είναι ο υπέρτατος νόμος…» (Salus Patrie Suprema Lex esto…)

που έγινε «θέσφατο» της μεγάλης αστικής Γαλλικής Επανάστασης, έχει πλέον εκ-φυλισθεί ανεπανόρθωτα. Χρησιμοποιείται και προβάλλεται, απλώς και μόνο, γιανα καλυφθούν παρανομίες και αυθαιρεσίες της άρχουσας τάξης σε βάρος τουλαού!

Αναβιώνει η τακτική των απειλών της Ρώμης προς τον Σπάρτακο..

«Φωνάζει ο κλέφτης για να φοβηθεί ο νοικοκύρης».

Φίλε μου Γιάννη,

Επιδιώκεται και σχεδιάζεται επιστημονικά ο έλεγχος, η χειραγώγηση, ο περιορι-σμός της ελευθερίας σου μέσα από μια άριστα μεθοδευμένη διοχέτευση πλη-ροφοριών τρόμου. Εμείς, όμως, που έχουμε δομήσει ένα αξιακό σύστημα μακριάκαι έξω απ’ αυτούς που αποφασίζουν για μας χωρίς εμάς, εμείς που έχουμε χα-ράξει την ιδιωτική μας οδό, όπως σοφά επισημαίνει ο Ελύτης, θα αντισταθούμε,θα τους βγάλουμε τα φτερά, θα τους στείλουμε στο βάθος του Καιάδα με ιαχέςθριάμβου, θα αναγκάσουμε τους γραφιάδες τους να διδάσκουν στον αδύνατοτα δικαιώματά του και στον ισχυρό τις υποχρεώσεις του.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται, όπως διαπιστώνει κανείς, ανατρέχοντας στους στί-χους του Μέγιστου Διονυσίου Σολωμού

« Μοναχή το δρόμο επήρες,εξανάλθες μοναχήδεν είν’ εύκολες οι θύρεςεάν η χρεία τες κουρταλεί».

ο οποίος στο «Γυναίκα της Ζάκυθος» αναρωτιέται και απαντά: « Πώς πάει το έθνος; … Είδες να μαδάνε την κότα και ο αέρας να συνεπαίρνει

τα πούπουλα; Έτσι πάει το έθνος».

Αχ! Πατρίδα μου χαμένη(;)

Υ.Γ. Στις πρόσφατες εκλογές (9-6-2010) για την ανάδειξη νέων ΠρυτανικώνΑρχών του ΕΚΠΑ, του αρχαιότερου ΑΕΙ της χώρας, από 118.406 εγγεγραμμένουςψήφισαν 9.344. Αποχή 109.062, άκυρα 74, λευκά 291, έγκυρα 8.976. Έλαβαν … Έτσι πάει το έθνος, Διονύσιε Σολωμέ, ακόμη και στο χώρο της διανόησης…

* Όπου γης**Το πλέον κοινό ελληνικό και διεθνές όνομα

∫‡ÚÈÔ ¿ÚıÚÔ

Αχ! Πατρίδα μου* χαμένη (;)

Γιώργος Ι. ΣίσκοςΑναπλ. Καθηγητής

Άνω γνάθος

Η άνω γνάθος αποτελείται από το σώμα και 4αποφύσεις, τη μετωπιαία, τη ζυγωματική, τηφατνιακή και την υπερώια. Η φατνιακή από-φυση μετά την απώλεια των δοντιών μετατρέ-πεται σε φατνιακή ή υπολειμματική ακρολο-φία και διατρέχει όπως και στην κάτω γνάθομία φθίνουσα από πλευράς μεγέθους πορεία,λόγω του φαινομένου της οστικής απορρόφη-σης. Η άνω γνάθος εμπεριέχει και τους μεγα-λύτερους από τους παραρρινικούς κόλπους,τα ιγμόρεια άντρα1.

Σκληρά υπερώαΗ σκληρά υπερώα αποτελεί το οστικό υπόβα-θρο του εδάφους της ρινικής κοιλότητας ενώπαράλληλα διαμορφώνει την οροφή του στό-ματος (Εικ 1). Είναι η κατ εξοχήν επιφάνειαέδρασης της άνω οδοντοστοιχίας. Σχηματίζε-ται από τις δύο υπερώιες αποφύσεις της άνωγνάθου και από τα οριζόντια πέταλα των υπε-ρωίων οστών. Το οπίσθιο χείλος των πετάλωναυτών είναι ελεύθερο και σχηματίζει κατά τημέση γραμμή οστική αιχμή, την οπίσθια ρινι-κή άκανθα (PNS). Το οπίσθιο χείλος τηςσκληράς υπερώας χρησιμεύει για την πρόσφυ-ση της υπερώιας απονεύρωσης, περιοχή ευέν-δοτη στην οποία πρέπει να «εφαρμόζει»ασκώντας ελαφρά πίεση η οπισθοϋπερώιααπόφραξη της οδοντοστοιχίας (Post Dam).

Οστέινα ογκώματα υπερώαςΤα οστέινα ογκώματα της υπερώας (toripalatinus) που αναπτύσσονται συνήθως εκα-τέρωθεν της μέσης οβελιαίας ραφής θα πρέπεινα διευθετούνται χειρουργικά μόνο όταν συ-νιστούν εμπόδιο στην ομαλή έδραση και λει-τουργία της οδοντοστοιχίας.

Ραφές και τρήματα της υπερώαςΣτη σκληρά υπερώα διακρίνονται δύο ραφές, ηοβελιαία και η εγκάρσια, και τρία τρήματα, τοτομικό και τα δύο μείζονα υπερώια, από ταοποία εξέρχονται τα ομώνυμα νεύρα και αγ-γεία. Πιο συγκεκριμένα, από το τομικό τρήμαεξέρχονται το ρινοϋπερώιο νεύρο του Scarpa καιτα ρινοϋπερώια αγγεία με κατανομή στο πρό-σθιο τμήμα του βλεννογόνου της σκληράς υπε-ρώας. Από τα μείζονα υπερώια τρήματα εξέρ-χονται τα μείζονα υπερώια νεύρα και οι μείζο-νες υπερώιες αρτηρίες οι οποίες φέρονται μπρο-στά ως την περιοχή των κυνοδόντων (Εικ 1).Υπερπίεση από τη βάση της οδοντοστοιχίαςστις περιοχές αυτές μπορεί να δημιουργήσειστον ασθενή πόνο και δυσφορία και ως εκτούτου πρέπει να αποφεύγεται.

Μαλθακή υπερώαΣτα κλασικά συγγράμματα ανατομικής2,3,4,5

αναφέρεται και ως υπερώιον ιστίον, δεδομέ-νου ότι προέχει προς το φάρυγγα και απολή-γει σε ελεύθερο χείλος το οποίο πάλλεταιόπως το πανί ενός ιστιοφόρου. Κλινικά φαίνε-ται ως συνέχεια της σκληράς υπερώας καιαποτελείται από την υπερώια απονεύρωση,τον ινώδη δηλαδή σκελετό της μαλθακής υπε-ρώας και 5 μύες* που προσφύονται στον σκε-λετό αυτό. Όπως προαναφέρθηκε, το οπίσθιοχείλος της μαλθακής υπερώας είναι ελεύθεροκαι ευκίνητο και απολήγει κατά τη μέσηγραμμή σε κωνοειδή προσεκβολή, τη σταφυ-λή. Από τη σταφυλή ξεκινούν δύο ευδιάκριτεςπτυχές, η γλωσσοϋπερώιος και η φαρυγγοϋ-περώιος καμάρα. Η λειτουργική σημασία της

μαλθακής υπερώας έγκειται στην απομόνωσητης ρινικής από τη στοματική μοίρα του φά-ρυγγα κατά την κατάποση. Η κλίση της μαλ-θακής υπερώας συνδέεται άμεσα με τη συγ-κράτηση της άνω οδοντοστοιχίας. Η μεγάληκλίση περιορίζει τη δυνατότητα της προς ταπίσω επέκτασης της οδοντοστοιχίας και αυ-ξάνει την πιθανότητα εκτόπισής της κατά τηνκατάποση και την ομιλία Στην πρόσθια πε-ριοχή του βλεννογόνου της υπερώας διακρί-νεται η τομική θηλή που αντιστοιχεί στον υπο-κείμενο τομικό πόρο και εκατέρωθεν αυτής οιεγκάρσιες υπερώιες πτυχές (Εικ. 2). Στηνοδοντιατρική βιβλιογραφία, η τομική θηλήέχει κατ’ επανάληψη χρησιμοποιηθεί ως στα-θερό ανατομικό σημείο αναφοράς για τονπροσδιορισμό της θέσης των κεντρικών τομέ-ων της άνω οδοντοστοιχίας6. Πιο συγκεκριμέ-να οι κεντρικοί τομείς της άνω γνάθου αναφέ-ρεται ότι απέχουν από το κέντρο της τομικήςθηλής 8-10 mm. Στο ίδιο πλαίσιο ο αείμνηστοςσυνάδελφος Γ. Σταυράκης στη διδακτορικήτου διατριβή7 υπολόγισε μεταξύ άλλων ότι ηγραμμή των κυνοδόντων σε ορθογναθικούςενόδοντες διέρχεται από το κέντρο της τομι-κής θηλής σε ποσοστό 99% (Εικ. 3).

Νεύρωση μαλθακής υπερώαςΌλοι οι μύες της μαλθακής υπερώας νευρούν-ται κινητικά από την Χ εγκεφαλική συζυγία(πνευμονογαστρικό νεύρο) πλην του τείνον-τος το υπερώιον ιστίον που νευρούται από τηνV3 εγκεφαλική συζυγία (κοινό κινητικό νεύ-ρο). Η αισθητική νεύρωση του βλεννογόνουπροέρχεται κυρίως από τα ελάσσονα υπερώιανεύρα. Βλάβες του εγκεφάλου από αγγειακάεγκεφαλικά επεισόδια, όγκους ή άλλες παθο-λογικές εξεργασίες δυνατόν να διαταράξουντόσο την αισθητική αντίληψη της μαλθακήςυπερώας όσο και τους αντανακλαστικούς μη-

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα4 ΟδοντιατρικόΒήμα

Η ολική οδοντοστοιχία, το αρχετυπικό αυτό δημι-ούργημα στο χώρο της οδοντιατρικής, διατηρείμέχρι σήμερα μερικά χαρακτηριστικά που το κα-θιστούν μοναδικό μεταξύ όλων των μεταγενέστε-ρων προσθετικών σχεδιασμάτων. Ένα τέτοιο μο-ναδικό χαρακτηριστικό είναι και η αντίφαση πουπροκύπτει ανάμεσα στη μειονεκτική φατνιο-βλεννογόνια στήριξη και στις περίπλοκες λειτουρ-γίες του στοματογναθικού συστήματος που ησυγκεκριμένη προσθετική εργασία καλείται ναυποστηρίξει. Είναι συνεπώς προφανές ότι η απο-τύπωση της επιφάνειας έδρασης αποτελεί τον

ακρογωνιαίο λίθο στην επιτυχή έκβαση μιας ολι-κής οδοντοστοιχίας.

Με τον όρο οδοντιατρικό αποτύπωμα εννοούμετην αρνητική αναπαράσταση των ιστών του στό-ματος. Από τα αποτυπώματα προκύπτουν τα εκ-μαγεία μελέτης και εργασίας επί των οποίων τελι-κά κατασκευάζονται οι οδοντοστοιχίες.

Ως εκ τούτου η ακριβής γνώση της ανατομίας τωνεπιφανειών έδρασης είναι θεμελιώδης και προ-ηγείται κάθε άλλης διαδικασίας. Πρόκειται, όπωςθα δούμε στη συνέχεια, για μια ανατομική στοχευ-

μένη και νοηματοδοτημένη από τις μελλοντικέςλειτουργίες των προσθετικών εργασιών και όχι,όπως συνηθίζεται, για μια ανατομική με εξαντλη-τική παράθεση πληροφοριών αποκομμένων απότην εκάστοτε χρηστική τους προοπτική.

Στο πρώτο μέρος του άρθρου αυτού θα ασχο-ληθούμε με τα ανατομικά δεδομένα που αφο-ρούν τις επιφάνειες έδρασης καθώς και το μυϊ-κό περιβάλλον της ολικής οδοντοστοιχίας,ενώ στο δεύτερο θα περιγράψουμε τις βασικέςτεχνικές αποτύπωσης του νωδού στόματος.

∏ ·ÔÙ‡ˆÛË ÛÙȘÔÏÈΤ˜ Ô‰ÔÓÙÔÛÙÔȯ›Â˜

ΔÔ˘ ∏Ú·ÎÏ‹ Ã. ∫·Úη˙‹∞Ó·ÏËÚˆÙ‹ ηıËÁËÙ‹√‰ÔÓÙÈ·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ∂∫¶∞

ª∂ƒ√™ π. ∞¡∞Δ√ªπ∞

Οι 5 μύες της μαλθακής υπερώας: Σταφυλί-

της, ανελκτήρ υπερωϊου ιστίου, διατείνων το

υπερώϊο ιστίο, φαρυγγοϋπερώιος, γλωσ-

σοϋπερώιος

Εικ 1. Σκληρά υπερώα. Διακρίνονται η οβελιαία και η εγ-κάρσια υπερώια ραφή, το τομικό τρήμα και τα μείζονα υπε-ρώια τρήματα (ΜΥΤ), οι πτερυγογναθικές εντομές, η οπί-σθια ρινική άκανθα (ΟΡΑ) και η πορεία των μειζόνων υπε-ρωίων νεύρων (μπλε γραμμή) και μειζόνων υπερωίων αρ-τηριών (κόκκινη γραμμή).

Εικ. 2. Βλεννογόνος της υπερώας. Διακρίνονται στην πρό-σθια περιοχή η τομική θηλή, στα πλάγια οι εγκάρσιες υπε-ρώιες πτυχές, οι πλάγιοι χαλινοί, το όριο σκληράς και μαλ-θακής υπερώας (κυματοειδής μπλε γραμμή) και ακριβώςστο μέσον η θέση της οπίσθιας ρινικής άκανθας.

Εικ. 3. Σχέση πρόσθιων δοντιών και γραμμής κυνο-δόντων με την τομική θηλή. 6,7

Γραμμή Κυνοδόντων Τομική Θηλή

χανισμούς κατάποσης (καθώς και το προστα-τευτικό αντανακλαστικό εμέτου) και πρέπεινα λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από τουςεπεμβαίνοντες οδοντιάτρους8. Ο κίνδυνος ει-σόδου ξένων αντικειμένων (αποτυπωτικάυλικά, μικροεργαλεία κ.λπ.) στην αναπνευ-στική οδό των ασθενών αυτών είναι μεγάλος.

Πτερυγογναθική εντομήΗ πτερυγογναθική εντομή που εντοπίζεταιμεταξύ του οπισθίου φατνιακού ογκώματοςτης άνω γνάθου και της πτερυγοειδούς απο-φύσεως του σφηνοειδούς οστού συνιστά τοανατομικό όριο του οπίσθιου άκρου της οδον-τοστοιχίας στην περιοχή αυτή (Εικ. 1, 2). Ηπτερυγογναθική εντομή δεν είναι εύκολααναγνωρίσιμη σε περιπτώσεις μεγάλης οστι-κής απορρόφησης ή απώλειας του γναθιαίουογκώματος μετά από εργώδη εξαγωγή του3ου γομφίου.

Ζυγωματική αντηρίδαΕντοπίζεται στην έξω επιφάνεια της άνω γνά-θου στο ύψος του 1ου ή του 2ου γομφίου. Η τυ-χόν επέκταση του πτερυγίου στη συγκεκριμέ-νη ανένδοτη περιοχή, δυνατόν να προκαλέσειπόνο και αστάθεια της οδοντοστοιχίας.

Κάτω γνάθος

Η κάτω γνάθος αποτελείται από το σώμα μεσχήμα ιππείου πετάλου και τους δύο κλάδους(Εικ. 4). Κάθε κλάδος απολήγει σε δύο απο-φύσεις, την κορωνοειδή και την κονδυλοειδή,μεταξύ των οποίων εντοπίζεται η μηνοειδήςεντομή. Το σώμα παρουσιάζει δύο επιφάνει-ες, την πρόσθια και την οπίσθια, και δύο χεί-λη, το κάτω και το άνω χείλος, που αντιστοιχείστη φατνιακή απόφυση. Η φατνιακή απόφυ-ση μετά την απώλεια των δοντιών μετατρέπε-ται σε φατνιακή ή υπολειμματική ακρολοφίακαι διατρέχει όπως και η άνω ακρολοφία, φθί-νουσα από πλευράς μεγέθους πορεία, λόγωτης οστικής απορρόφησης.

Σημείο ιδιαίτερης προσοχήςΗ φατνιακή ακρολοφία της κάτω γνάθου πα-ρουσιάζει ταχύτερους ρυθμούς οστικής απορ-ρόφησης από την άνω, έτσι ώστε μετά από ορι-σμένο χρονικό διάστημα να διαμορφώνεταιμία αναλογία περίπου 4/1 (Εικ. 5). Συνεπώςόλες οι κλινικές επιλογές που στοχεύουν στηνπροληπτική διατήρηση του ύψους της φατνια-κής ακρολοφίας (δηλαδή διατήρηση δοντιών ήριζών, κατασκευή επενθέτων οδοντοστοιχιών,χρήση εμφυτευμάτων κ.λπ.) θα πρέπει να λαμ-βάνονται έγκαιρα υπ’ όψιν κατά τη δόμηση τουαρχικού σχεδίου θεραπείας 9,10,11.

Οστέινα ογκώματα κάτω γνάθουΤα οστέινα ογκώματα της κάτω γνάθου (torimandibularis) αναπτύσσονται συνήθως στηνπεριοχή των προγομφίων μεταξύ της έσω λοξήςγραμμής και της κορυφής της φατνιακής απόφυ-σης. Πρέπει να διευθετούνται χειρουργικά μόνοόταν συνιστούν εμπόδιο στην ομαλή έδραση καιλειτουργία της οδοντοστοιχίας (Εικ. 8).

Γενειακά τρήματαΕντοπίζονται στην πρόσθια επιφάνεια τουσώματος περίπου στην περιοχή των ακρορι-ζίων των προγομφίων. Από τα γενειακά τρή-ματα εξέρχονται τα γενειακά νεύρα που νευ-ρώνουν αισθητικά το δέρμα και το βλεννογό-νο του κάτω χείλους. Όχι σπάνια η ραγδαία

οστική απορρόφηση «φέρει» τα γενειακά τρή-ματα στην κορυφή της υπολειμματικής φατ-νιακής ακρολοφίας με σοβαρές συνέπειεςστην ανοχή της οδοντοστοιχίας λόγω πόνουκαι δυσανεξίας (Εικ. 6).

Έσω λοξή γραμμήΗ έσω λοξή γραμμή εντοπίζεται στην έσω επι-φάνεια του σώματος της κάτω γνάθου και πο-ρεύεται διαγωνίως προς τα άνω και πίσω καικαταλήγει στη βυκανητική ακρολοφία. Απο-τελεί το πεδίο έκφυσης του γναθοϋοειδούς

μυός. Οι δύο γναθοϋοειδείς μύες σχηματίζουντο έδαφος του στόματος και το λειτουργικότους εύρος κίνησης κατά τη μάσηση και τηνομιλία καθορίζει την έκταση του γλωσσικούπτερυγίου της κάτω οδοντοστοιχίας. Σε περί-πτωση ιδιαίτερα αιχμηρής έσω λοξής γραμμής(Εικ. 7) που διαπιστώνεται με προσεκτική ψη-λάφηση, λαμβάνεται μέριμνα για τον περιορι-σμό της επέκτασης του γλωσσικού πτερυγίου.Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται τραύματατου βλεννογόνου, που στην περιοχή αυτή εί-ναι ιδιαίτερα επώδυνα.

Έξω λοξή γραμμήΔιατρέχει την έξω επιφάνεια του σώματοςδιαγωνίως προς τα άνω και πίσω και καταλή-γει στο πρόσθιο χείλος του κλάδου και την κο-ρωνοειδή απόφυση. Από την οστική αυτήακρολοφία εκφύονται ο τρίγωνος και τετρά-γωνος μυς του κάτω χείλους (Εικ. 4).

Παρειακό έδρανο (buccal shelf)Όπως προσδιορίζει και ο όρος, πρόκειται γιαοστική επίπεδη επιφάνεια που αφορίζεται απότην έξω λοξή γραμμή, τη βάση της φατνιακήςακρολοφίας, τον παρειακό χαλινό και το οπι-σθογόμφιο προσκεφάλαιο. Ο όρος έδρανο ήράφι περιγράφει ακριβώς τη δυνατότητα έδρα-σης και στήριξης της κάτω οδοντοστοιχίας στησυγκεκριμένη περιοχή (Εικ. 8).

Οπισθογόμφιο τρίγωνοΠρόκειται για τριγωνική οστική περιοχή πίσωαπό τον τρίτο γομφίο που αφορίζεται από τηνβυκανητική ακρολοφία (γλωσσικά) και τηνπροέκταση της έξω λοξής γραμμής (παρει-ακά). Αποτελεί περιοχή απόληξης και έδρα-σης του οπισθίου ορίου της κάτω οδοντοστοι-χίας. Αναφέρεται και ως οπισθογόμφιο προ-σκεφάλαιο (retromolar pad). Η μεσότητα τουοπισθογομφίου προσκεφαλαίου χρησιμοποι-είται και ως ενδοστοματικό οδηγό σημείο γιατην καθ’ ύψος οριοθέτηση του μασητικού επι-πέδου (Εικ. 4).

Το μυϊκό περιβάλλοντης οδοντοστοιχίας

Πέρα από τις επιφάνειες έδρασης μιας ολικήςοδοντοστοιχίας, ιδιαίτερη μνεία πρέπει ναγίνει και στο μυϊκό της περιβάλλον, στις ομά-δες δηλαδή των μυών που την περιβάλλουναλλά και επηρεάζουν τη λειτουργία της. Μεβάση τα εκφυτικά και καταφυτικά τους πε-δία και τη δράση τους επάνω στην οδοντο-στοιχία οι μύες αυτοί διαιρούνται σε δύο κα-τηγορίες.

Μύες με καθηλωτική δράσηΣτους μυς με καθηλωτική δράση περιλαμβά-νονται ο βυκανητής (το μυϊκό υπόθεμα της πα-ρειάς), ο σφιγκτήρας του στόματος και ο γωνι-αίος μυϊκός κόμβος από την έξω (παρειακή)πλευρά και οι αυτόχθονες μύες της γλώσσαςαπό την μέσα (γλωσσική) πλευρά. Η κυρίωςοριζόντια δράση των μυϊκών αυτών ομάδωνεπιβάλλει την κοίλη διαμόρφωση των λείωνεπιφανειών της κάτω οδοντοστοιχίας. Πλήρηςαξιοποίηση της καθηλωτικής δράσης των συγ-κεκριμένων μυών γίνεται με την καταγραφήτης ουδέτερης ζώνης που θα περιγραφεί σε ξε-χωριστό άρθρο9.

Μύες με εκτοπιστική δράσηΣτους μυς με εκτοπιστική δράση περιλαμβά-νονται ο μασητήρας και ο γενειακός μύς απότην έξω (παρειακή-χειλική) πλευρά και οι έσωπτερυγοειδής, γλωσσούπερώιος, γναθοϋοει-δής και βελονογλωσσικός από την μέσα(γλωσσική) πλευρά. Από τους μύες αυτούςιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσουμε στηντοπογραφία του καταφυτικού πεδίου του μα-σητήρα και του γναθοϋοειδούς (έδαφος στό-ματος) που επηρεάζουν αντίστοιχα την έκτα-ση του παρειακού και γλωσσικού πτερυγίουτης κάτω οδοντοστοιχίας.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα6 ΟδοντιατρικόΒήμα

Εικ 4. Το οστούν της κάτω γνάθου. Διακρίνονται τοσώμα και ο κλάδος με την κορωνοειδή και κονδυλο-ειδή απόφυση, τα γενειακά τρήματα, η έξω και έσωλοξή γραμμή και η θέση του οπισθογομφίου προσκε-φαλαίου (τρίγωνο).

Εικ. 5. Μεταβολές στο οστούν της κάτω γνάθου μετάαπό 7 χρόνια χρήσης ολικής οδοντοστοιχίας. Πλάγιεςκεφαλομετρικές ακτινογραφίες του ίδιου ασθενούς,με το ίδιο ακτινογραφικό μηχάνημα και τις ίδιες συν-θήκες λήψης9.

Εικ. 6. Κατά τη σταδιακή οστική απορρόφηση τα γε-νειακά τρήματα εντοπίζονται πλησιέστερα ή και επίτης κορυφής της φατνιακής ακρολοφίας, δημιουργών-τας προβλήματα στην ανοχή της κάτω οδοντοστοιχίας.

Εικ 8. Η θέση του παρειακού εδράνου (buccal shelf) στηνπλάγια έξω πλευρά της φατνιακής ακρολοφίας της κάτωγνάθου. Επίσης διακρίνονται τα οστέινα ογκώματα στηνέσω επιφάνεια του σώματος της κάτω γνάθου.

Εικ. 9. Αγκιστρογναθική πτυχή «ενεργοποιημένη»κατά τη διάνοιξη του στόματος.

Εικ. 7. Η έσω επιφάνεια του σώματος της κάτω γνά-θου. Η ιδιαίτερα αιχμηρή και προβάλλουσα έσω λο-ξή γραμμή πορεύεται διαγωνίως προς τα άνω και πί-σω και καταλήγει στη βυκανητική ακρολοφία. Δια-κρίνονται επίσης το γναθιαίο τρήμα, η άκανθα τουSpix στην είσοδο του τρήματος και η μηνοειδής εντο-μή μεταξύ των δύο αποφύσεων του κλάδου.

Εικ. 10. Έντονη εξώστοση στην περιοχή του γναθι-αίου ογκώματος. Η χειρουργική διευθέτηση της πε-ριοχής (οστεοπλαστική) κρίνεται αναγκαία πριναπό την κατασκευή της ολικής οδοντοστοιχίας.

Εικ. 11. Πτυχωτή ινώδης υπερπλασία στην ουλοχει-λική αύλακα, ως αποτέλεσμα ήπιου χρόνιου ερεθι-σμού από πτερύγιο παλιάς οδοντοστοιχίας. Η χει-ρουργική εξαίρεση και η ιστολογική διερεύνηση τηςβλάβης κρίνεται επιβεβλημένη.

Εικ. 12. Στοματίτιδα από οδοντοστοιχία σε ασθενήμε παλιές οδοντοστοιχίες. Διάχυτη υπεραιμία τουυπερώιου βλεννογόνου με σποραδικές υπερπλαστι-κές θηλές (θηλώδης υπερπλασία).

ΧαλινοίΟι χαλινοί χωρίζονται στον κεντρικό χαλινότου άνω και κάτω χείλους, στους πλάγιους χα-λινούς και στον γλωσσικό χαλινό. Στην κινητήπροσθετική ενδιαφέρει η τοπογραφία και τούψος πρόσφυσής τους, δεδομένου ότι επηρεά-ζουν άμεσα τη λειτουργικότητα των οδοντο-στοιχιών .

Αγκιστρογναθική πτυχήΗ πτυχή αυτή διαμορφώνεται από τον αγκι-στρογναθικό σύνδεσμο και είναι περισσότεροεμφανής κατά τη διάνοιξη του στόματος (Εικ.9). Πρόκειται για ιδιαίτερα γνώριμο ανατομι-κό στοιχείο σε όλους τους οδοντιάτρους, δεδο-μένου ότι αποτελεί οδηγό σημείο για την εκτέ-λεση της στελεχιαίας αναισθησίας του κάτωφατνιακού νεύρου. Υπερέκταση της οδοντο-στοιχίας στη συγκεκριμένη περιοχή δυνατόννα οδηγήσει σε τραύματα αλλά και εκτόπισηκατά τη διάνοιξη.

Διευθέτηση σκληρών και μαλακών ιστών του νωδούστόματοςΠοικίλες ανατομικές παρεκκλίσεις ή παθολογι-κές καταστάσεις των μαλθακών και σκληρώνιστών απαιτούν, εφόσον είναι εφικτό, τη διευθέ-τησή τους πριν από την έναρξη κατασκευής μιαςολικής οδοντοστοιχίας. Στις οστικές ανατομικέςπαρεκκλίσεις υπάγονται τα οστέινα ογκώματαάνω και κάτω γνάθου τα οποία ήδη αναφέραμεκαι οι εξωστόσεις της φατνιακής ακρολοφίαςπου δημιουργούν εσοχές και εμποδίζουν την έν-θεση και αφαίρεση της οδοντοστοιχίας (Εικ. 10). Τα συνήθη προβλήματα από τους μαλθακούςιστούς αφορούν τους «υπερτροφικούς» χαλι-νούς, τις υπερπλασίες (πτυχωτές ινώδεις υπερ-πλασίες) που εκδηλώνονται στις ουλοπαρειακέςκαι ουλοχειλικές αύλακες, ως αποτέλεσμα χρό-νιου ερεθισμού από υπερεκτατικά πτερύγια πα-λιών οδοντοστοιχιών, και τέλος τις θηλώδειςυπερπλασίες της υπερώας (Εικ. 11, 12 ).Μεγάλοι χαλινοί με πρόσφυση κοντά στην κο-ρυφή της υπολειμματικής ακρολοφίας θα πρέ-πει να διευθετούνται χειρουργικά πριν από τηνκατασκευή της οδοντοστοιχίας, λόγω της έντο-νης εκτοπιστικής τους δράσης. Ομοίως, οιυπερπλασίες θα πρέπει να αφαιρούνται και ναελέγχονται ιστολογικά πριν από την κατα-σκευή μιάς καινούργιας οδοντοστοιχίας.

Μέρος της εργασίας αυτής παρουσιάστηκε στο σεμινάριο

του ΣΥΝΟΑ.στις 13/01/2010.

Βιβλιογραφία1. Ελευθεριάδης Σ. Νοσολογία του γναθιαίου κόλπου. Διάγνω-

ση-θεραπεία. Αθήνα. 2003

2. Σκλαβούνος Γ. Ανατομική του ανθρώπου. Αθήνα. 1926

3. Spalteholtz W, Spanner R. Atlas of human anatomy. 16th edi-

tion, Butterworths, London 1961.

4. Μιχάλης Α. Μαθήματα Ανατομικής. Ορίζοντες. Αθήνα. 1969.

5. Κοτσιομήτης Ε. Α. Η κλινική ανατομική των νεύρων του στο-

ματογναθικού συστήματος στην οδοντιατρική πράξη. Βήτα.

Αθήνα 1993.

6. Mavroskufis F, Ritchie EM. The face form as a guide for the s-

election of maxillary central incisors. J Prosthet Dent 40:573,

1978.

7. Σταυράκης Γ. Συμβολή στη μελέτη της θέσης και της σχέσης

των πρόσθιων δοντιών για τις ολικές οδοντοστοιχίες. Διδακτορι-

κή διατριβή. Αθήνα 1984.

8. Karkazis HC.Prosthodontic management of a patient with neu-

rological disorders after resection of an acoustic neurinoma: a

clinical report.J Prosthet Dent. 2002 Apr;87(4):419-22.

9. Karkazis H, Lambadakis J, Tsichlakis K. Cephalometric eval-

uation of the changes in mandibular symphysis after 7 years of

denture wearing. Gerodontology 1997, 14:101-5

10. Καρκαζής Η. Ολικές οδοντοστοιχίες. Εναλλακτικές τεχνι-

κές. Μπονισέλ. Αθήνα 2000

11. --Καρκαζής Η. Συμβατικές Επένθετες Οδοντοστοιχίες. Ένα

διαχρονικό όπλο στα χέρια του οδοντίατρου. Οδοντιατρικό Βή-

μα. Νοέμβριος- Δεκέμβριος 2009.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010ΕπιστημονικάΘέματα 7ΟδοντιατρικόΒήμα

Το επιτυχημένο σύγγραμμα The science and art of porcelain laminate veneers του γνωστού συγ-γραφέα Galip Gürel περιγράφει και αναλύει τα κλινικά και εργαστηριακά στάδια κατασκευής τωνόψεων πορσελάνης που αποτελούν μια συντηρητική προσθετική εφαρμογή της σύγχρονης οδον-τιατρικής για την αισθητική και λειτουργική αποκατάσταση. Εκτός από την ανάλυση αισθητικών πα-ραμέτρων, όπως είναι η σχεδίαση του χαμόγελου, τονίζεται και περιγράφεται η σημασία της λει-τουργίας και σύγκλεισης των δοντιών, καθώς επίσης και η σπουδαιότητα και διαχείριση των μαλα-κών ιστών για την αισθητικά επιτυχημένη προσθετική παρέμβαση. Στις 528 σελίδες του αναλύονταιδιεξοδικά όλες οι παράμετροι που αφορούν τις όψεις πορσελάνης μαζί με 1.200 φωτογραφίες πουβοηθούν τον αναγνώστη στην περαιτέρω κατανόηση του περιεχομένου.

Επιστήμη και Τέχνη των

Όψεων Πορσελάνης

Galip GürelΕπιμέλεια για την ελληνική γλώσσα

Νικήτας Σ. ΣυκαράςΛέκτορας Προσθετολογίας

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟ ΒΗΜΑ

Ζωοδόχου Πηγής 54 106 81 Αθήνα Τηλ. 210 3814 939 Fax 210 3809 495 e-mail: odvima@otenet.gr

∂ÈÎÔÈÓˆÓ‹ÛÙ ̷˙› Ì·˜ Î·È ı· Ù· Ï¿‚ÂÙ ٷ¯˘‰ÚÔÌÈÎÒ˜ ÛÙÔ È·ÙÚÂ›Ô Û·˜

ΔÈÌ‹ 210ú

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα8 ΟδοντιατρικόΒήμα

°Ó·ıÔÚÔÛˆÈ΋ ÃÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋ & ∂ÌÊ˘Ù‡̷ٷªfiÓÈÌË ÛÙ‹ÏË Ù˘ °Ó·ıÔÚÔÛˆÈ΋˜ ÃÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ ∫ÏÈÓÈ΋˜ Ù˘ π·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ, ¶·ÓÂÈÛÙËÌÈ·Îfi ¡ÔÛÔÎÔÌÂ›Ô «∞ÙÙÈÎfiÓ», ¢È¢ı˘ÓÙ‹˜: ηıËÁËÙ‹˜ ∂. μ·˚Ú·ÎÙ¿Ú˘

ΔË ÛÙ‹ÏË ·˘Ù‹ ÂÈÌÂÏÔ‡ÓÙ·È, ¤Ú· ·fi Â̤ӷ, Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˜ Ù˘ °Ó·ıÔ-ÚÔÛˆÈ΋˜ ÃÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ ∫ÏÈÓÈ΋˜ Ù˘ π·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈ-ÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ Î·È ¿ÏÏÔÈ ÂÎÏÂÎÙÔ› Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔÈ ‰È¿ÊÔÚˆÓ ÂȉÈÎÔًوÓ,ÂȉÈÎÒÓ Î¿ı ÊÔÚ¿ ÛÙ· ÂÚÈÁÚ·ÊfiÌÂÓ· ı¤Ì·Ù·. Δ·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, ı· ı¤Ï·Ì ӷ ·ÓÔ›ÍÔ˘Ì ¤Ó·Ó ·ÓÔȯÙfi ‰È¿ÏÔÁÔ Ì·˙› Û·˜,ÙfiÛÔ ̂ ˜ ÚÔ˜ ÙË ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›· fiÛÔ Î·È ̂ ˜ ÚÔ˜ ÂӉ¯fiÌÂÓ· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù·

Ô˘ ı· Û·˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËıÔ‡Ó ·fi ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ οı ı¤Ì·ÙÔ˜.∏ ÛÙ‹ÏË ·˘Ù‹ ÊÈÏÔ‰ÔÍ› Ó· ‰›ÓÂÈ ··ÓÙ‹ÛÂȘ Û ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡˜ ÚÔ-‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜ Û·˜ ÛÙÔ Â‰›Ô Ù˘ °Ó·ıÔÚÔÛˆÈ΋˜ ÃÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ ηÈÙˆÓ ∂ÌÊ˘ÙÂ˘Ì¿ÙˆÓ Î·È Ó· Û˘Ì‚¿ÏÂÈ ÛÙËÓ ÎÏÈÓÈ΋ Û·˜ Ú¿ÍË.ªÂ Û˘Ó·‰ÂÏÊÈÎÔ‡˜ ̄ ·ÈÚÂÙÈÛÌÔ‡˜, §Â˘Ù¤Ú˘ μ·˚Ú·ÎÙ¿Ú˘

e-mail: lvairakt@med.uoa.gr

∂. μ·˚Ú·ÎÙ¿Ú˘* MD, DDS, Dr, Dr, ¢. ∞˘ÁÔ˘ÛÙ›‰Ë˜** MD, £. ¡ÈÛ‡ÚÈÔ˜** MD, ™. μ·ÛÈÏ›Ԣ** MD, DDS, Dr.* K·ıËÁËÙ‹˜ π·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ∞ıËÓÒÓ, ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ Ù˘ ∫ÏÈÓÈ΋˜ °Ó·ıÔÚÔÛˆÈ΋˜ ÃÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ ÙÔ˘ ¡ÔÛÔÎÔÌ›Ԣ «∞ÙÙÈÎfiÓ»** ∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ› Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˜, ∫ÏÈÓÈ΋ °Ó·ıÔÚÔÛˆÈ΋˜ ÃÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜, ¡ÔÛÔÎÔÌÂ›Ô «∞ÙÙÈÎfiÓ», π·ÙÚÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ¶·Ó/Ì›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ

∏ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ÁÈ· fiÏ· ·˘Ù¿ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Î·ÙˆÙ¤Úˆ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙË ‰È¿ıÂÛË ÙÔ˘ οı ÂӉȷÊÂÚÔ̤ÓÔ˘ (e-mail ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜: lvairakt@med.uoa.gr).

¶·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ηıÔÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ÂÈÙ˘¯›· ÙˆÓ ÂÌÊ˘ÙÂ˘Ì¿ÙˆÓ

Η τοποθέτηση εμφυτευμάτων δεν είναι άμοιρηπροβλημάτων. Ένας σχετικά σημαντικός αριθ-μός εμφυτευμάτων (10%) δεν επιτυγχάνει καθό-λου την αρχική οστεοενσωμάτωση ή δεν επιβιώ-νει έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα, παρό-τι αρχικά είχε οστεοενσωματωθεί. Άλλες φορέςπάλι δημιουργούνται επιπλοκές κατά την εμφύ-τευση, όπως είσοδος του εμφυτεύματος στονγναθιαίο κόλπο, τρώση του κάτω φατνιακούνεύρου κ.ά. Η οστεοενσωμάτωση ενός εμφυτεύ-ματος χαρακτηρίζεται επιτυχής όταν το εμφύ-τευμα μπορεί να συμβάλει στη λειτουργική επι-τυχία μιας οδοντικής προσθετικής εργασίας.Αντίθετα, αποτυχία ενός εμφυτεύματος ορίζε-ται η περίπτωση όπου ένα εμφύτευμα δεν εκπλη-

ρώνει αυτό το κριτήριο. Με βάση αυτά τα δεδο-μένα, η αποτυχία ενός εμφυτεύματος εκδηλώνε-ται κλινικά με τις εξής μορφές:

• Κινητικότητα του εμφυτεύματος, με εποτέλε-σμα την αφαίρεση αρχικά σταθερού εμφυτεύ-ματος, όταν υπάρχει συνοδή προοδευτικήοστική απώλεια πέριξ του εμφυτεύματος ήλοίμωξη του οστού στην περιοχή αυτή (βιολο-γικές αποτυχίες). Η κινητικότητα των εμφυ-τευμάτων μπορεί να εκτιμηθεί με κλινική εξέ-ταση αλλά και με τη βοήθεια ειδικών συ-σκευών (Periotest, Osstell).

• Κάταγμα του εμφυτεύματος ή άλλες μηχανι-κές επιπλοκές που δεν επιτρέπουν τη χρήσητου εμφυτεύματος (μηχανικές αποτυχίες).

Οι παραπάνω αποτυχίες ταξινομούνται ωςπρώιμες (αποτυχία να δημιουργηθεί αρχικήοστεοενσωμάτωση) και απώτερες (αποτυχίαδιατήρησης της αρχικής οστεοενσωμάτωσης).Ειδικότερα, πρώιμες είναι οι αποτυχίες που εμ-

φανίστηκαν πριν από την τοποθέτηση της προ-σθετικής εργασίας, προκειμένου για έμμεσηφόρτιση ή σύντομα (μετά από εβδομάδες ή μερι-κούς μήνες) από την τοποθέτηση της πρόσθεσης,προκειμένου για άμεση φόρτιση. Απώτερη απο-τυχία ονομάζεται η απώλεια της οστεοενσωμά-τωσης ή η μηχανική βλάβη ενός εμφυτεύματοςμετά από μεγάλο χρονικό διάστημα από τηνάμεση φόρτιση ή σε οποιοδήποτε χρονικό διά-στημα μετά την έμμεση φόρτισή του. Η απώλειαενός εμφυτεύματος είναι δαπανηρή και κοστίζειτόσο σε χρόνο και κόπο όσο και σε χρήμα. Μάλι-στα, πολλές φορές το γεγονός της απώλειας δη-μιουργεί περαιτέρω προβλήματα και είναι δυνα-τόν να οδηγήσει σε νωδή περιοχή με πολύ μεγα-λύτερη δυσκολία αποκατάστασης από αυτήνπου υπήρχε πριν από την τοποθέτηση του εμφυ-τεύματος.Για όλους τους παραπάνω λόγους, ο κλινικόςοδοντίατρος πρέπει να διαθέτει τις κατάλληλεςγνώσεις, ώστε να είναι σε θέση να αξιολογεί όχιμόνο τις πιθανότητες επιτυχίας ενός εμφυτεύμα-

τος, αλλά και τον κίνδυνο δημιουργίας επιπλο-κών κατά τη χειρουργική των εμφυτευμάτων.Προκειμένου να γίνει αυτό, θα πρέπει αρχικά ναέχει αναλυθεί ένας μεγάλος αριθμός παραγόν-των που εμπλέκονται στην οστεοενσωμάτωσητων εμφυτευμάτων και να ακολουθείται ένα αυ-στηρό πρωτόκολλο τόσο προεγχειρητικά, όσοκαι διεγχειρητικά, ξεχωριστό για την κάθε περί-πτωση. Το πρωτόκολλο αυτό συνεκτιμά:

Α) Τον παράγοντα «ασθενή». Εδώ λαμβά-νονται υπόψη συστηματικοί, τοπικοί, ανα-τομικοί παράγοντες κ.ά.

Β) Τον παράγοντα «ιατρό», ο οποίος, αφούεκτιμήσει όλα τα δεδομένα, θα πρέπει ναείναι σε θέση να επιλέξει το κατάλληλο εμ-φύτευμα και να προβεί στο σχεδιασμό τηςπροσθετικής εργασίας και, βέβαια,

Γ) Τον παράγοντα «εμφύτευμα», καθότι συγ-κεκριμένα χαρακτηριστικά των εμφυτευ-μάτων επηρεάζουν την επιτυχημένη οστε-οενσωμάτωση.

Μέρος 1οΟ όρος «οστεοενσωμάτωση» σημαίνει την «ένωση» του εμ-

φυτεύματος με το οστούν χωρίς την παρεμβολή μαλθακών

ιστών. Μετά την εμφύτευση, το αίμα που συγκεντρώνεται

ανάμεσα στο οστούν και στην επιφάνεια του εμφυτεύματος

μετατρέπεται σε θρόμβο, ο οποίος περιέχει αιμοπετάλια και

ινική και προσκολλάται πάνω στην επιφάνεια του εμφυτεύ-

ματος, γεγονός που αποτελεί το εναρκτήριο βήμα για τη

διαδικασία της οστεοενσωμάτωσης. Στη συνέχεια τα κύτ-

ταρα που υπάρχουν στο θρόμβο επιστρατεύονται και διε-

γείρεται ο πολλαπλασιασμός και η διαφοροποίησή τους σε

οστεοβλάστες, οι οποίοι παράγουν αρχικά χόνδρο και κα-

τόπιν οστούν, ώστε να πληρωθεί το κενό πέριξ του εμφυ-

τεύματος, ενώ ταυτόχρονα σχηματίζονται νεόπλαστα αγ-

γεία στην περιοχή.

Όταν το αρχικό κενό ανάμεσα στο οστούν και στο εμφύτευ-

μα είναι μικρό (0,2 μ. περίπου), γίνεται διαδοχική εναπόθε-

ση οστού μέχρι την επιφάνεια του εμφυτεύματος. Σε μεγα-

λύτερο χάσμα σχηματίζεται δίκτυο που περιέχει κυματοει-

δούς μορφής οστούν, το οποίο υφίσταται αναδιαμόρφωση

σε πεταλιώδες οστούν σε χρονικό διάστημα 2 μηνών. Η

πλήρης οστεοενσωμάτωση είναι μια ιδεώδης κατάσταση

και δεν συμβαίνει ποτέ, δεδομένου ότι έχει αποδειχθεί πως

δεν υπάρχει άμεση επαφή του οστού με το εμφύτευμα σε

όλη την επιφάνεια του τελευταίου, αλλά μόνο σε ένα ποσο-

στό επιφάνειας 56-85%. Στα υπόλοιπα τμήματα που δεν

προσκολλάται το οστούν υπάρχουν λιπώδη κύτταρακαιόχι

συνδετικός ιστός.

Εικόνα 1: Μετά την εξαγωγή των δοντιών στην κάτω γνάθο,έγινε τοποθέτηση 4 εμφυτευμάτων σε ασθενή με ρυθμισμένο σακ-χαρώδη διαβήτη. Η επούλωση των ιστών δεν παρουσίασε προ-

βλήματα, όπως φαίνεται 3 μήνες μετά.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010ΕπιστημονικάΘέματα 9ΟδοντιατρικόΒήμα

Το μεγαλύτερο ποσοστό ερευνών που διαπραγ-ματεύονται τις απώλειες των οδοντικών εμφυ-τευμάτων αφορά στα πρώτα χρόνια μετά την το-ποθέτησή τους. Η έρευνα μέχρι σήμερα έχει δεί-ξει ότι οι περισσότερες αποτυχίες είναι πρώιμες,ενώ παράλληλα η πιθανότητα αποτυχίας μει-ώνεται προοδευτικά από τη στιγμή της εμφύτευ-σης και για μια περίοδο 5 ετών μετά από αυτήν.Απαιτούνται όμως περαιτέρω δεδομένα προκει-μένου να διαπιστωθεί εάν υπάρχει επιπλέον αύ-ξηση στα ποσοστά απώλειας των εμφυτευμάτωνμετά από πολλά χρόνια από την τοποθέτησήτους.

Α) Ο παράγοντας «ασθενής»Ο ιατρός αξιολογεί δεδομένα που προκύπτουναπό Ι) το ατομικό ιστορικό, ΙΙ) την κλινική εξέ-ταση του ασθενούς, ΙΙΙ) τον ακτινολογικό τουέλεγχο και IV) τη μελέτη των εκμαγείων, ενώαποφασίζει για την ανάγκη V) κατασκευής ατο-μικού χειρουργικού νάρθηκα, πριν προβεί στηχειρουργική πράξη.

I) Ατομικό ιστορικό. Μπορεί να μας δώσει πλη-ροφορίες σχετικά με την ύπαρξη ενός συστημα-τικού νοσήματος, το οποίο επιδρά αρνητικάστην οστεοενσωμάτωση. Επιπλέον, αξιολο-γούνται η ηλικία του ασθενούς, η λήψη φαρμά-κων, η ύπαρξη ψυχολογικών προβλημάτων και ηπερίπτωση εγκυμοσύνης.

Η ΗΛΙΚΙΑ. Όσον αφορά τη μεγαλύτερη ηλικίαπου μπορεί να γίνει θεραπεία με εμφυτεύματα,θα πρέπει ν’ αναφερθεί ότι καθοριστικό ρόλοέχει η βιολογική και όχι η ημερολογιακή ηλικίατου ασθενούς. Θεωρείται απαραίτητο το προσ-δόκιμο επιβίωσης να είναι τουλάχιστον 5 χρό-νια. Εμείς, όπως και άλλοι συγγραφείς,δεν είμα-στε απόλυτοι και πιστεύουμε ότι η τελική από-φαση ανήκει στον ίδιο τον ασθενή, δεδομένουότι οι δυνατότητες της σύγχρονης εμφυτευματο-λογίας δεν υπόκεινται σε αυστηρούς ηλικιακούςπεριορισμούς.Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχει ομοφωνίακαι για το αντίθετο, δηλαδή για τη μικρότερηηλικία θεραπείας με εμφυτεύματα. Επειδή ηολοκλήρωση της ανάπτυξης της κάτω γνάθουκαθυστερεί, σωστό είναι η θεραπεία να αρχίζειμετά την περίοδο των 18 ετών για τα κορίτσιακαι 20 ετών για τα αγόρια. Εξάλλου, η ακτινο-γραφία χειρός για τον προσδιορισμό της περιό-δου αύξησης των μακρών οστών δεν βοηθά στηνεμφυτευματολογία, διότι οι γνάθοι εξακολου-θούν να αυξάνονται και μετά την αύξηση τωνμακρών οστών. Καλό είναι ο επεμβαίνων νααποφύγει την τοποθέτηση εμφυτευμάτων στηνπρόσθια περιοχή των γνάθων πριν από την ηλι-κία των 15 ετών, γιατί υπάρχει κίνδυνος απορ-ρόφησης του οστού στη χειλική πλευρά.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΝΟΣΟΙ. Το ιστορικό θα πρέπει ναπεριλαμβάνει ερωτήσεις που καλύπτουν δια-γνωστικά όλα τα συστήματα του οργανισμού.Ως απόλυτες αντενδείξεις για τη θεραπεία μεοστεοενσωματούμενα εμφυτεύματα έχουν στοπαρελθόν αναφερθεί:• τα νοσήματα των οστών (ινώδης δυσπλασία,

νόσος Paget, ατελής οστεογένεση, πολλα-πλούν μυέλωμα)

• η ακτινοθεραπεία στη γνάθο και• η επιληψία.Σήμερα, με την πρόοδο της εμφυτευματολογίας,οι απόλυτες αντενδείξεις συνεχώς μειώνονται.Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οιασθενείς με νοσήματα των οστών, όπως οι ασθε-

νείς με ατελή οστεογένεση (μια απόλυτη αντέν-δειξη παλαιότερα) στους οποίους έχουν ανα-φερθεί η τοποθέτηση και η προσθετική αποκα-τάσταση με εμφυτεύματα.

Στους ασθενείς με ακτινοθεραπεία των γνάθων,επειδή το οστούν είναι μειονεκτικό για τη συγ-κράτηση της κλασικής οδοντοστοιχίας από τηνεπέμβαση που προηγήθηκε (π.χ. ημιγναθεκτο-μή), η αποκατάσταση με εμφυτεύματα αποτελείτην καλύτερη λύση σε πολλές περιπτώσεις.Εξαιτίας όμως της μειωμένης αιμάτωσης της

ακτινοβολημένης γνάθου, η οστεοενσωμάτωσηκαθίσταται αρκετές φορές προβληματική, οπό-τε και η θεραπεία με εμφυτεύματα αναφερότανως απόλυτη αντένδειξη παλαιότερα. Το θέμααυτό έχει πλέον αποτελέσει αντικείμενο ευρείαςμελέτης και τα πρώτα αποτελέσματα των σχετι-κών προοπτικών μελετών είναι ενθαρρυντικά.Μετά το πέρας της ακτινοθεραπείας και πριναπό την εμφύτευση, συνιστάται να μεσολαβήσειμια φάση αναγέννησης διάρκειας 9-12 μηνών,ώστε το εναπομείναν οστούν να επανακτήσειφυσιολογική αγγείωση.

Η πρόγνωση των εμφυτευμάτων μετά τη θερα-πεία του στοματικού καρκίνου εξαρτάται απόδιάφορους παράγοντες. Γενικά, η απώλειά τουςοφείλεται σε:• οξεία φλεγμονή ή υποτροπή του όγκου,• ελλιπή αρχική οστεοενσωμάτωση ή απώλεια

του οστού,• λειτουργική υπερφόρτιση, αλλά και στην• επίδραση της χημειοθεραπείας και της ακτι-

νοβολίας.Η ηλικία δεν φαίνεται να επηρεάζει την επιβίω-ση, ενώ αυτή είναι μεγαλύτερη στα θήλεα άτομα

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα10 ΟδοντιατρικόΒήμα

συγκριτικά με τους άρρενες. Η κάτω γνάθος εμ-φανίζει υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας σε σύγ-κριση με την άνω (το ποσοστό απώλειας εμφυ-τευμάτων στην κάτω γνάθο είναι περίπου 30%,ενώ στην άνω γνάθο είναι 40%). Μικρότερη επι-βίωση εμφανίζουν τα εμφυτεύματα που τοποθε-τούνται σε μη αιματούμενο λαγόνιο μόσχευμαμετά από ακτινοθεραπεία της γνάθου. Χειρότε-ρη πρόγνωση επίσης έχουν τα βραχέα και λεπτάεμφυτεύματα.Όλοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν καιπου σχετίζονται με την επιβίωση των εμφυτευ-μάτων σε ασθενείς που έχουν ακολουθήσει θε-ραπεία για καρκίνο του στόματος δημιουργούνμεγάλες διακυμάνσεις στα ποσοστά επιτυχίαςτης εμφύτευσης, όπως αναφέρεται στη διεθνή βι-βλιογραφία. Η συνολική επιβίωση των εμφυτευ-μάτων για την κατηγορία αυτών των ασθενώνκυμαίνεται από 56,5% έως και 87,8%. Μάλιστα,σε ασθενείς που χειρουργούνται για καρκίνοστόματος σταδίων Τ2 – Τ4, η επιτυχία των εμφυ-τευμάτων εξαρτάται επιπλέον από την ποιότη-τα και την ποσότητα του οστού και των μαλθα-κών ιστών. Όταν σε αυτούς τους ασθενείς τα εμ-φυτεύματα τοποθετηθούν στο οστούν που πα-ραμένει μετά την εκτομή του όγκου, το ποσοστόεπιτυχίας ανέρχεται στο 87,8%. Αντίστοιχα,όταν τοποθετηθούν σε οστούν μετά από περιφε-ρική οστεκτομή με μόσχευμα μαλθακών ιστών,το ποσοστό αυτό είναι 69,1%, ενώ σε μόσχευμαοστού και μαλθακών ιστών 58,3%. Πειραματικές έρευνες δείχνουν ότι η δραστηριό-τητα των οστεοβλαστών σε ακτινοβολημένεςγνάθους εξαρτάται από τη χορηγηθείσα δόση. Ηεπιφάνεια του νεοσχηματισμένου οστού μειώνε-ται σε ιστομορφομετρικές μετρήσεις αντιστρό-φως ανάλογα με τη δόση της ακτινοβολίας. Ενώμε δόση των 20Gy η ικανότητα δημιουργίας νέουοστού σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου παρα-μένει σχεδόν ανεπηρέαστη, σε δόση ακτινοβο-λίας των 60Gy η οστεογενετική δραστηριότηταμειώνεται στο ελάχιστο. Παραταύτα, σε ανθρώ-πους έχει παρατηρηθεί οστεοενσωμάτωση εμφυ-τευμάτων μετά από δόση ακτινοβολίας 60 Gy.Σε αυτές τις περιπτώσεις η θεραπεία με υπερβα-ρικό οξυγόνο μπορεί να έχει ευνοϊκή επίδραση,διότι αυξάνει τη μερική πίεση οξυγόνου, τόσοστους μαλθακούς ιστούς όσο και στα οστά τηςακτινοβολημένης περιοχής και με τον τρόπο αυ-τό προάγει την αγγειογένεση.

Η επιληψία αποτελεί αντένδειξη εφόσον ο ασθε-νής εμφανίζει κρίσεις σε χρονικό διάστημα μι-κρότερο του μήνα. Αν ελέγχεται με φάρμακα καιδεν έχει εμφανίσει κρίσεις τα τελευταία χρόνια,μπορεί να γίνει αποκατάσταση με εμφυτεύματα.

Παρακάτω αναλύονται ορισμένες καταστάσειςαπό το ιστορικό του ασθενούς οι οποίες μπορείνα δημιουργήσουν διάφορα πρόβλημα κατά τηναποκατάσταση με τη βοήθεια εμφυτευμάτων,σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα από τηβιβλιογραφία:

Έμφραγμα του μυοκαρδίου και αγγειακό εγκε-φαλικό επεισόδιο. Σε ασθενείς που έχουν υπο-στεί έμφραγμα του μυοκαρδίου ή αγγειακό εγ-κεφαλικό επεισόδιο είναι απαραίτητη αναμονήτουλάχιστον 6 μηνών, προκειμένου να επέλθεισταθεροποίηση της γενικής κατάστασής τους.Το χρονικό αυτό διάστημα είναι κρίσιμο για τηζωή των ασθενών αυτών και έχει δειχθεί ότι το15% των περιπτώσεων με αγγειακό εγκεφαλικόεπεισόδιο καταλήγει μέσα στο πρώτο τρίμηνο.Μετά την παρέλευση του εξαμήνου, θα πρέπει

να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην αντιπηκτικήαγωγή που λαμβάνουν οι ασθενείς αυτοί και ναγίνει κατανοητό από τον θεράποντα ότι η από-φαση για τοποθέτηση οδοντικών εμφυτευμάτωνδεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να επηρεάσειτο INR του ασθενούς, όπως έχει καθοριστεί απότον θεράποντα ιατρό. Οι συνεδρίες θα πρέπει ναέχουν την ελάχιστη δυνατή διάρκεια και να μηνπροκαλούν όσο είναι δυνατόν stress στον ασθε-νή. Για το λόγο αυτόν ενδείκνυται και η λήψη αγ-χολυτικού.

Προσθετικές βαλβίδες. Όλα τα είδη προσθετι-κών καρδιακών βαλβίδων (αλλογενείς, μηχανι-κές), εκτός από τα αυτομοσχεύματα, ενέχουντον κίνδυνο να επιμολυνθούν και να οδηγήσουνσε ενδοκαρδίτιδα ή να παρουσιάσουν επιπλο-κές, όπως στένωση, ανεπάρκεια και πλήρη φθο-ρά. Τους πρώτους 3 μήνες από τη χειρουργικήτοποθέτηση μιας προσθετικής βαλβίδας, ο κίν-δυνος ενδοκαρδίτιδας ανέρχεται σε 1-3%, ενώμετά τους 6 μήνες το ίδιο ποσοστό μειώνεται μό-λις στο 0,4%. Υπεύθυνοι μικροοργανισμοί για

την ανάπτυξη ενδοκαρδίτιδας σε αρχικά στάδιαείναι οι Staphylococcus epidermidis, Staphylo-coccus aureus, κοαγκουλάση (-) σταφυλόκοκκοικαι διάφοροι μύκητες, ενώ αργότερα ευθύνον-ται οι β-αιμολυτικοί στρεπτόκοκκοι και οStaphylococcus viridans. Η πλήρης αποκατάσταση σε ασθενή με προσθε-τική καρδιακή βαλβίδα επέρχεται μετά τους 6-12 μήνες από το χειρουργείο και επομένως κατάτο χρονικό αυτό διάστημα θα πρέπει να αποφεύ-γονται επεμβάσεις, όπως η τοποθέτηση εμφυ-τευμάτων, που πιθανόν να προκαλέσουν μικρο-βιαιμία, επιμόλυνση και τελικά απόρριψη τουμοσχεύματος. Μετά από αυτό το χρονικό διά-στημα, ο κλινικός οδοντίατρος οφείλει να έρθεισε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό, προκει-μένου να ενημερωθεί τόσο για την αντιπηκτικήαγωγή του ασθενούς όσο και για τον καθορισμότης χημειοπροφύλαξης πριν από την οποιαδήπο-τε παρέμβασή του.

Σακχαρώδης διαβήτης. Για τον νεανικό διαβήτη(τύπου I) δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα γιατην αποκατάσταση με εμφυτεύματα, ενώ υπόορισμένες προϋποθέσεις μπορούν να τοποθετη-θούν στο διαβήτη των ενηλίκων (τύπου II)(Εικ.1).Εάν ελέγχεται η γλυκόζη του πλάσματος καιβρίσκεται στα φυσιολογικά ή σχεδόν στα φυσιο-λογικά όρια, τότε η οστεοενσωμάτωση των εμ-φυτευμάτων στους διαβητικούς ασθενείς είναιελαφρώς μειωμένη συγκριτικά με αυτήν που πα-ρατηρείται στα υγιή άτομα (7,8% απώλεια εμ-φυτευμάτων σε σύγκριση με 6,8% των φυσιολο-γικών ατόμων) σε χρονικό διάστημα τριών χρό-νων. Επιπλέον, στους ασθενείς αυτούς η επαφήοστού-εμφυτεύματος είναι μειωμένη κατά 30%και το οστικό πάχος γύρω από το εμφύτευμα κα-τά 50% σε σύγκριση πάντα με τους φυσιολογι-κούς ασθενείς. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότισε ασθενείς με διαβήτη τύπου II, το ποσοστό επι-τυχίας ένα χρόνο μετά την επέμβαση είναι υψη-λό και ανέρχεται στο 94,1%, ενώ σε χρονικό διά-στημα 5 ετών κατέρχεται στο 90%.Η παραπάνω παρατήρηση αποδίδεται στη μι-κροαγγειοπάθεια που παρατηρείται στουςασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη και στο διατα-ραγμένο ανοσοποιητικό σύστημα, καταστάσειςπου οδηγούν σε αυξημένο αριθμό λοιμώξεων,όπως περιεμφυτευματίτιδα. Ως προγνωστικοίδείκτες απώλειας εμφυτευμάτων μπορούν μόνονα χρησιμοποιηθούν το χρονικό διάστημα που οιασθενείς πάσχουν από διαβήτη πριν από την το-ποθέτηση των εμφυτευμάτων (οσο μεγαλύτερο,τόσο χειρότερη η πρόγνωση), καθώς και το μή-κος του εμφυτεύματος (όσο μικρότερο, τόσο χει-ρότερη η πρόγνωση).Κατά την εμφύτευση, πρέπει α) η τιμή της γλυκο-ζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης να βρίσκεται στο 7%.Υψηλότερες τιμές επιβάλλουν της εντατικοποί-ηση της θεραπείας, πριν από την τοποθέτηση εμ-φυτευμάτων. Επιπλέον, β) πρέπει να έχουνελεγχθεί και οι εντός της ημέρας αυξομειώσεις τηςτιμής του σακχάρου. Σε περίπτωση αμφιβολιώνείναι απαραίτητο να συναποφασιστεί με τον θε-ράποντα ιατρό η χρονική στιγμή της επέμβασης,ώστε να αποφευχθούν περιεγχειρητικές επιπλο-κές, όπως η υπογλυκαιμική κρίση. Τέλος, πολύμεγάλη σημασία έχει και η απολύμανση της στο-ματικής κοιλότητας με χλωρεξιδίνη και η χημει-οπροφύλαξη σε όλες τις φάσεις της χειρουργικήςτων εμφυτευμάτων, οι οποίες όταν ακολουθούν-ται φαίνεται να αυξάνουν την επιβίωση των εμ-φυτευμάτων σε ασθενείς με διαβήτη τύπου ΙΙ.

ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΑ – ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Η Κλινική Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστη-μίου Αθηνών σάς καλεί να δηλώσετε συμμετοχή στα Μετεκπαιδευτικά μαθήματαγια Εμφυτεύματα, είτε ως εκπαιδευόμενος είτε ως εκπαιδευτής.Η προσπάθεια αυτή στοχεύει στην καλύτερη εκπαίδευση των συναδέλφων, πουαποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς της Κλινικής μας και θα πραγματοποιεί-ται Τετάρτη ή Παρασκευή απόγευμα, περιλαμβάνοντας θεωρία και χειρουργεία. Ο αριθμός των συναδέλφων θα είναι περιορισμένος.Η συμμετοχή είναι δωρεάν. Οι ενδιαφερόμενοι παρακαλούνται όπως αποστείλουν με φαξ, στο νούμερο 210 6443803, τα κάτωθι στοιχεία:

Επώνυμο: .................................................................................................................................

Διεύθυνση:.........................................................................................Τ.Κ.................................

Τηλ. Ιατρείου:........................................................Τηλ. Οικίας: ...............................................

Κινητό...........................................e-mail..................................................................................

Πτυχίο Πανεπιστημίου................................................Έτος αποφοιτήσεως .............................

Επιστημονικά ενδιαφέροντα.....................................................................................................

Χειρουργική Προσθετική Αμφότερα

Ενδιαφέρον για επιστημονική εξέλιξη (Δημοσιεύσεις, Διδακτορικό): ΝΑΙ ΟΧΙ

Εμπειρία σε χειρουργική στόματος: μικρή μέτρια μεγάλη

Εμπειρία σε υπολογιστές: μικρή μέτρια μεγάλη

Ξένη γλώσσα

1.............................................................επίπεδο......................................................................

2.............................................................επίπεδο......................................................................

Ο διευθυντής της Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής Κλινικής καθηγητής Ε. Βαϊρακτάρης

Εικόνα 2: Τοποθέτηση 3 εμφυτευμάτων στηνοπίσθια περιοχή της κάτω γνάθου σε ασθενήμε ξηροστομία. Με τον τρόπο αυτό αποφύγα-με την τοποθέτηση μερικής οδοντοστοιχίας, ηοποία θα δημιουργούσε περαιτέρω προβλή-ματα, τόσο στα δόντια στηρίγματα όσο καιστον υποκείμενο βλενογόννο.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010ΕπιστημονικάΘέματα 11ΟδοντιατρικόΒήμα

Ξηροστομία. Σε περιπτώσεις ξηροστομίας συ-στήνεται οπωσδήποτε μια εμφυτευματικά στη-ριζόμενη προσθετική εργασία (Εικ. 2), δεδομέ-νου ότι η μειωμένη έκκριση σιέλου σε συνδυασμόμε τη βλεννογόνια έδραση μιας οδοντοστοιχίαςευνοούν την ανάπτυξη και την εξάπλωση τωνμυκητιάσεων. Οπωσδήποτε όμως, πριν από τηντοποθέτηση των εμφυτευμάτων, πρέπει βακτη-ριδιακές παθήσεις, όπως τερηδόνα ή ουλίτιδα,αλλά και τυχόν καντιντιάσεις να αντιμετωπί-ζονται κατάλληλα, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνοςπρώιμης απώλειας του εμφυτεύματος ή περιεμ-φυτευματίτιδας.

Βρυγμός. Ο βρυγμός, ιδίως κατά τη διάρκεια τηςνύχτας, προκαλεί την άσκηση πλευρικών δυνάμε-ων στο εμφύτευμα και οδηγεί σε υπερφόρτιση τουοστού πέριξ του εμφυτεύματος. Το γεγονός αυτόοδηγεί με τη σειρά του σε αυξημένη απορρόφησητου οστού και αντικατάστασή του από συνδετικόιστό, διαταράσσοντας την οστεοενσωμάτωσηπριν ακόμα εμφανιστούν αποτριβές στην επιφά-νεια της προσθετικής αποκατάστασης.Σε ασθενείς που πάσχουν από βρυγμό οφείλει οιατρός να τονίσει τη μειωμένη πιθανότητα επι-τυχίας της θεραπείας με εμφυτεύματα και οπωσ-δήποτε να εφαρμόσει την κατάλληλη θεραπείαπριν από την εμφύτευση, αλλά και μετά (χρήσηνάρθηκα, κινησιοθεραπεία κ.λπ.). Από τους 10ασθενείς στους οποίους κατά τη λήψη του ιστο-ρικού πριν από την επέμβαση διαπιστώνεταιβρυγμός, πρέπει να υπολογίζει κανείς σε απώ-λεια του εμφυτεύματος στους 6 από αυτούς, εάνδεν γίνει καμία θεραπεία.

Υπερπαραθυρεοειδισμός. Σε προχωρημένο στά-διο της ασθένειας παρουσιάζεται μείωση τηςοστικής πυκνότητας και του οστικού όγκου. Κα-τά περίπτωση, μπορεί οι οστεοκλάστες να οργα-νωθούν σε φαιούς όγκους (οστεοκλαστώματα), οιοποίοι έχουν ως συνέπεια την εμφάνιση παθολο-γικών καταγμάτων της κάτω γνάθου. Επομένως,σε περίπτωση υπερπαραθυρεοειδισμού αντενδεί-κνυται η θεραπεία με εμφυτεύματα μέχρι την επι-τυχή αντιμετώπιση της υποκείμενης νόσου.

Οστεομυελίτιδα. Τοποθέτηση εμφυτεύματοςμπορεί να γίνει μόνο μετά από πλήρη ίαση μιαςοξείας οστεομυελίτιδας. Σε χρόνια οστεομυελί-τιδα η τοποθέτηση εμφυτευμάτων αντενδείκνυ-ται λόγω της αβέβαιης πρόγνωσης.

Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια. Οι ασθενείς αυτοίσυχνά εμφανίζουν αλλοιώσεις στα οστά (νεφρι-κή οστεοδυστροφία), έχουν αναιμία και αυξημέ-νη αιμορραγική διάθεση. Κατά τη γνώμη μας,εφόσον δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες μελέτεςστη διεθνή βιβλιογραφία, σωστό είναι να αντι-μετωπίζεται επιφυλακτικά η θεραπεία με εμφυ-τεύματα.

Αιματολογικές διαταραχές. Η λευκοπενία απο-τελεί αντένδειξη. Σε αναιμία, εφόσον δεν είναιβαριά, μπορεί να γίνει θεραπεία με εμφυτεύμα-ταμε προφυλακτική χορήγηση αντιβιοτικών.

Ασθενείς μετά από μεταμόσχευση οργάνων. Εν-τός των πρώτων 3 μηνών μετά από μεταμόσχευ-

ση οργάνων, αντενδείκνυται απόλυτα η τοποθέ-τηση εμφυτευμάτων, καθότι μεγάλες στατιστι-κές έρευνες έχουν δείξει αυξημένο κίνδυνοαπόρριψης του μεταμοσχευθέντος οργάνου στοχρονικό αυτό διάστημα. Μετά την παρέλευσητων 3 μηνών μπορούν να τοποθετηθούν εμφυ-τεύματα, ανάλογα με τη γενική κατάσταση τηςυγείας του ασθενούς. Δεδομένου όμως ότι οι με-ταμοσχευμένοι ασθενείς βρίσκονται σε ανοσο-καταστολή και εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνολοιμώξεων, είναι υποχρεωτική η προφύλαξη μεαντιβίωση πριν και μετά από κάθε επέμβασηπου είναι απαραίτητη στο πλαίσιο της χειρουρ-γικής των εμφυτευμάτων.

Εγκυμοσύνη. Η έγκυος συχνά εμφανίζει ουλίτι-δα, ο προεγχειρητικός έλεγχος που απαιτείταιπριν από την εμφύτευση δεν μπορεί να πραγμα-τοποιηθεί λόγω επιβάρυνσης του εμβρύου μεακτινοβολία, ενώ επιπλέον την περίοδο αυτή ηγυναίκα διακατέχεται και από έντονο stress.Επειδή λοιπόν ο κίνδυνος είναι αυξημένος όχιμόνο για την έγκυο, αλλά και για το έμβρυο, οιχειρουργικές επεμβάσεις συνήθως αναβάλλον-ται στη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Οστεοπόρωση. Στις γνάθους εμφανίζεται μετάτην ηλικία των 45 ετών. Τα ακτινογραφικά ευρή-ματα είναι η λέπτυνση του φλοιώδους πετάλουτων δύο γνάθων και η απώλεια των οστικών δοκί-δων. Παρ’ όλα αυτά, με την ακτινογραφία δενμπορεί πάντα να γίνει ακριβής εκτίμηση της κα-τάστασης του οστού, οπότε πολλές φορές ο έμπει-ρος χειρουργός εκτιμά την ποιότητά του κατά τη

διάρκεια της επέμβασης. Χρήσιμη είναι και η μέ-τρηση της οστικής πυκνότητας για τον προσδιορι-σμό της ταχύτητας εξέλιξης της νόσου. Διεγχειρητικά θα πρέπει προληπτικά να χορη-γούνται αντιβιοτικά και να αποφεύγονται κατάτο δυνατόν τα εκτεταμένα τραύματα, διότι ηεπούλωση είναι βραδεία. Κάποιοι συγγραφείςπροτείνουν την αύξηση του χρόνου επούλωσηςμετά την εμφύτευση κατά τρόπο τέτοιο που στηνάνω γνάθο να φτάνει τους 8 μήνες και στην κάτωτους 5 μήνες.Γενικά, η οστεοπόρωση δεν έχει αρνητική επί-πτωση στην πορεία των εμφυτευμάτων, ωστόσοσυνιστάται προεγχειρητικά να γίνεται εκτίμησητης ταχύτητας εξέλιξης της νόσου και διεγχειρητι-κά εκτίμηση της ποιότητας του οστού, να ακολου-θεί η λεπτομερής ενημέρωση του ασθενούς καιμόνο με την έγγραφη συγκατάθεσή του να αρχίζειη θεραπεία. Η θεραπεία της οστεοπόρωσης έχειπροτεραιότητα σε σύγκριση με την εμφυτευματο-λογική αποκατάσταση. Επειδή στη θεραπεία τηςοστεοπόρωσης χρησιμοποιούνται συχνά τα διφω-σφονικά, τα οποία αυξάνουν τον κίνδυνο οστεο-νέκρωσης της κάτω γνάθου, ο χειρουργός θα πρέ-πει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός.

Ψυχική υγεία – Ναρκωτικά. Υπάρχει μια κατη-γορία ασθενών με ψυχολογικά προβλήματα,όπως οι αλκοολικοί, οι χρόνιοι χρήστες ναρκωτι-κών, οι νευρωτικοί, οι ψυχωσικοί και εκείνοι πουδεν συνεργάζονται. Σε όλες αυτές τις περιπτώ-σεις θα πρέπει να αποφεύγεται η θεραπεία μεεμφυτεύματα.Ανεξάρτητα από το είδος της εξάρτησης από ναρ-

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα12 ΟδοντιατρικόΒήμα

κωτικά, αντενδείκνυται η τοποθέτηση εμφυτευ-μάτων στους τοξικομανείς, καθώς οι ασθενείςαυτοί επικεντρώνονται απόλυτα στην έξη τουςκαι δεν συνεργάζονται ικανοποιητικά με τον ια-τρό για την αποκατάσταση του προβλήματόςτους με τη βοήθεια των εμφυτευμάτων. Μετά απότην επιτυχή αντιμετώπιση της εξάρτησης, μπορείνα πραγματοποιηθεί αποκατάσταση με εμφυτεύ-ματα, όπως και σε κάθε άλλο ασθενή.

Γενετική και ανοσοποιητικό σύστημα. Διάφορεςμελέτες έχουν δείξει ότι παραλλαγές στο ανοσο-ποιητικό σύστημα και στα γενετικά χαρακτηρι-στικά των ασθενών είναι δυνατόν να προδιαθέ-τουν σε περιοδοντική νόσο. Κάποιοι από αυτούςτους παράγοντες αναμένεται ότι επηρεάζουνκαι τη θεραπεία με τα εμφυτεύματα.Στη βιβλιογραφία έχει καταγραφεί ότι διαταρα-χές της χυμικής ανοσίας απέναντι στο bac-teroides forsynthus και στον χρυσίζοντα σταφυ-λόκοκκο μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένα πο-σοστά όψιμης απώλειας εμφυτευμάτων, παρόλοπου έχει χορηγηθεί αντιβιοτική θεραπεία πριναπό τη χειρουργική τοποθέτηση του εμφυτεύμα-τος. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότιοι ασθενείς στους οποίους παρατηρήθηκε απώ-λεια των εμφυτευμάτων δεν ήταν ικανοί να πα-ράγουν αρκετές ποσότητες IgG αντισωμάτωνενάντια στα προαναφερθέντα παθογόνα. Παρ’όλα αυτά, απαιτείται μεγαλύτερος αριθμός με-λετών για την τεκμηρίωση αυτού του γεγονότος.Άλλοι συγγραφείς μελέτησαν τη συσχέτιση ανά-μεσα σε πολυμορφισμούς ενός γονιδίου, του

υποδοχέα της οστεοκαλσίνης (που είναι υπεύθυ-νο για την απορρόφηση του οστού) και την επί-δραση του στην πρώιμη απώλεια οστού της πα-ρειακής πλευράς γύρω από τα εμφυτεύματα.Βρέθηκε συσχέτιση ανάμεσα στον πολυμορφι-σμό του γονιδίου αυτού και στην αυξημένη απώ-λεια οστού μόνο για την κάτω γνάθο, ανάμεσαστο στάδιο της εμφύτευσης και της αποκάλυψηςτου εμφυτεύματος. Ωστόσο, η παρατήρηση αυτήδεν παρέχει ξεκάθαρα δεδομένα για τη μακρο-πρόθεσμη επιτυχία των εμφυτευμάτων.Διάφοροι ερευνητές έδειξαν ότι ασθενείς με πε-ριοδοντίτιδα εμφανίζουν σημαντικά αυξημένεςτιμές ιντερλευκίνης-1 (IL-1) και προσταγλανδί-νης Ε2, συγκριτικά με ασθενείς χωρίς περιοδον-τίτιδα, όταν και οι δύο ομάδες εκτίθενται στιςίδιες αποικίες βακτηριδιακού πληθυσμού. Πα-ραταύτα, η εν λόγω μελέτη δεν τεκμηρίωσε τησυσχέτιση του γονιδίου της IL-1 με αυξημένοκίνδυνο απώλειας εμφυτευμάτων, πιθανόταταλόγω μικρότερης επίδρασης του γονιδίου στουςπεριεμφυτευματικούς ιστούς συγκριτικά με τουςπεριοδοντικούς ιστούς, την πιθανότητα το κά-πνισμα να επικαλύπτει την επίδραση του γονιδί-ου και το περιορισμένο χρονικό διάστημα τηςμελέτης, το οποίο μπορεί να μην ήταν ικανό νακαταδείξει μακροπρόθεσμες απώλειες.

Άλλες νόσοι. Εχουν υπάρξει πολλές αναφορέςγια επιτυχή οστεοενσωμάτωση εμφυτευμάτωνσε ασθενείς με έναν σημαντικό αριθμό συστημα-τικών νόσων που επηρεάζουν διάφορες βιολογι-κές λειτουργίες, μεταξύ των οποίων και τους μη-

χανισμούς επούλωσης. Οι ασθένειες αυτές περι-λαμβάνουν: • το σκληρόδερμα,• το Parkinson,• το σύνδρομο Sjögren,• τη λοίμωξη με τον ιό του AIDS,• το πολλαπλούν μυέλωμα,• τη χρόνια λευχαιμία,• την κοινή πέμφυγα και• την εκτοδερματική δυσπλασία.Παρά τις ιδιαιτερότητες εκάστης ασθένειας, ηπρόγνωση για το προσδόκιμο επιβίωσης ενόςασθενούς και η αξιολόγηση της τοπικής ποιότη-τας του οστού στην περιοχή του εμφυτεύματος εί-ναι περισσότερο σημαντικοί παράγοντες για τοσχέδιο θεραπείας με εμφυτεύματα σε αυτές τιςπεριπτώσεις. Επιπλέον, ιδιαίτερης σημασίας εί-ναι η συνολική υγεία και η ικανότητα αντοχής γιατους χρόνιους πάσχοντες. Οι ασθενείς πρέπει ναείναι ικανοί να αντέξουν τις στρεσογόνους επι-δράσεις της χειρουργικής επέμβασης και τις πολ-λές συνεδρίες που απαιτούνται για την αποκατά-σταση της νωδότητας με εμφυτεύματα.

Πολλαπλοί παράγοντες κινδύνου. Ενώ καμίααπό τις καταστάσεις που αναφέρθηκαν παρα-πάνω δεν αποτελεί απόλυτη αντένδειξη για τηθεραπεία με εμφυτεύματα, ο συνδυασμός πολ-λών παραγόντων κινδύνου μπορεί να αποτελέ-σει. Κάποιοι συγγραφείς μελέτησαν έναν αριθ-μό ασθενών, οι οποίοι εμφάνιζαν πολλαπλέςαποτυχίες με εμφυτεύματα, με την ελπίδα να εν-τοπίσουν τους παράγοντες που καθορίζουν την

αποτυχία των εμφυτευμάτων πριν από την εμ-φύτευση. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρα-σμα ότι, παρότι κανείς από τους παράγοντεςκινδύνου που προϋπήρχαν δεν ήταν ιδιαίτερακρίσιμος, ο συνδυασμός πολλών από αυτούς,όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η οστεοπόρωση, ηχρόνια λήψη φαρμάκων, η νοητική έκπτωση, οιπαραλειτουργικές έξεις και το βαρύ κάπνισμα,μπορεί να αποτελέσουν απόλυτες αντενδείξεις.Άλλη μελέτη έδειξε ότι, όταν σε έναν ασθενή ση-μειωθεί αποτυχία ενός εμφυτεύματος, ο κίνδυ-νος επόμενης αποτυχίας ανέρχεται στο 30%. Ηπαρατήρηση αυτή υποδηλώνει ότι υπάρχουν καιεπιπλέον παράγοντες, άγνωστοι προς το παρόν,που καθορίζουν την επιβίωση ενός εμφυτεύμα-τος και οι οποίοι μένει να εντοπιστούν.

ΚΑΠΝΙΣΜΑ. Το κάπνισμα συνδέεται με πτωχήέκβαση της πορείας των εμφυτευμάτων και έχειδειχθεί ότι επηρεάζει την πυκνότητα του οστούγύρω από το εμφύτευμα και την επούλωση. Επι-πλέον, οι Moheng και Feryn σημειώνουν ότι τοκάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο αποτυχίας τηςεπέμβασης κατά 14,4 φορές. Η αποτυχία αυτήδεν οφείλεται σε διαταραχή της οστεοενσωμά-τωσης, δεδομένου ότι λαμβάνει χώρα κατά τοχρονικό διάστημα από την τοποθέτηση του heal-ing abutment μέχρι την τοποθέτηση της προσθε-τικής εργασίας, αλλά στην επίδραση του καπνούστους περιεμφυτευματικούς ιστούς. Οι Bain καιMoy συστήνουν διακοπή του καπνίσματος γιατο χρονικό διάστημα από την πρώτη εβδομάδαπριν από την εμφύτευση μέχρι και δύο μήνες με-

τά, με ενθαρυντικά αποτελέσματα. Τέλος, τα νε-ότερα εμφυτεύματα με επικάλυψη από οξείδιατου τιτανίου ή υδροξυαπατίτη φαίνεται ότι εμφα-νίζουν καλύτερα ποσοστά επιτυχίας στους κα-πνιστές, ωστόσο απαιτούνται περαιτέρω έρευ-νες για να τεκμηριωθεί αυτή η άποψη.

ΦΑΡΜΑΚΑ. Συνιστάται ιδιαίτερη προσοχή σεκατηγορίες φαρμάκων, όπως τα διφωσφονικά,τα αντισυλληπτικά, τα ανοσοκατασταλτικά, ταχημειοθεραπευτικά, οι αντιμεταβολίτες και τακυτταροστατικά, τόσο λόγω της ενδεχόμενης εμ-πλοκής τους στη διαδικασία της οστεοενσωμά-τωσης, όσο και των επιπτώσεων κατά τη χει-ρουργική επέμβαση και την επούλωση.

Η λήψη διφωσφονικών ενδοφλεβίως είναι δυνα-τόν να οδηγήσει σε εμφάνιση οστεονέκρωσης σταοστά των γνάθων σε ποσοστό από 0,8% έως και12%. Το ποσοστό αυτό γίνεται 7 φορές υψηλότεροόταν πραγματοποιείται χειρουργική επέμβασηστη στοματική κοιλότητα, η οποία περιλαμβάνειτη φατνιακή ακρολοφία. Ενδοφλέβια διφωσφονι-κά λαμβάνουν συνήθως ασθενείς με πολλαπλούνμυέλωμα, οστικές μεταστάσεις κ.ά. Αντίθετα, ηλήψη διφωσφονικών από το στόμα δημιουργείοστεονέκρωση σε ποσοστό από 0,01% έως 0,04%.Και στην περίπτωση αυτή ο κίνδυνος αυξάνει σεκάθε χειρουργική πράξη και έχει δειχθεί ότι μετάαπό εξαγωγή δοντιού ανέρχεται στο 0,09% -0,34%. Λήψη διφωσφονικών από το στόμα έχουμεκυρίως σε ασθενείς με οστεοπόρωση.Ασθενείς με πολλαπλούν μυέλωμα, οι οποίοιλαμβάνουν ισχυρά διφωσφονικά ενδοφλεβίως(zoledronic acid, pamidronate) 4-12 φορές ανάέτος, πρέπει να αποφεύγουν την τοποθέτηση εμ-φυτευμάτων. Στους ασθενείς που λαμβάνουναπό του στόματος διφωσφονικά για χρονικό διά-στημα μικρότερο των 3 ετών, μπορεί να γίνει το-ποθέτηση εμφυτευμάτων μετά από γραπτή συγ-κατάθεση του ασθενούς και αφού ενημερωθείγια τους πιθανούς κινδύνους. Σε συνεννόηση μετον θεράποντα ιατρό, φρόνιμο είναι να συμφω-νηθεί αναβολή της δόσης του φαρμάκου και οασθενής να παρακολουθείται ανά τακτά διαστή-ματα μετά την εμφύτευση. Για τους ασθενείςεκείνους που λαμβάνουν διφωσφονικά από τουστόματος για χρονικό διάστημα μικρότερο των 3ετών μαζί με κορτικοστεροειδή, θα πρέπει να γί-νει μέτρηση της τιμής CTX του ορού, η οποίααποτελεί δείκτη του οστικού μεταβολισμού. Μετην εξέταση αυτή προσδιορίζεται ένα πεπτίδιοτου κολλαγόνου Ι των οστών. Σε περίπτωση πουη τιμή αυτή είναι ίση ή μεγαλύτερη από 150pg/mL η εμφύτευση μπορεί να πραγματοποιηθείμε ελάχιστο κίνδυνο. Εάν όμως είναι μικρότερηαπό αυτή την τιμή, θα πρέπει να γίνει διακοπήτων διφωσφονικών για διάστημα από 4 - 6 μήνεςκαι ο δείκτης αυτός να επαναξιολογηθεί. Εάν συ-νεχίζει να είναι μειωμένος απαιτείται παράτασητης διακοπής του διφωσφονικού μέχρι τους 9 μή-νες συνολικά, οπότε και ανέρχεται. Μετά την το-ποθέτηση των εμφυτευμάτων, η θεραπεία θα συ-νεχιστεί, αφού ολοκληρωθεί και η επούλωση τουοστού. Για τους ασθενείς εκείνους που λαμβά-νουν από του στόματος διφωσφονικά για χρονι-κό διάστημα μεγαλύτερο των 3 ετών, με ή χωρίςταυτόχρονη λήψη κορτικοστεροειδών, ακολου-θούνται οι ίδιες οδηγίες όπως και προηγουμένως.Όταν οι επεμβάσεις κατά τη χειρουργική των εμ-φυτευμάτων απαιτούν τη λήψη αντιβιοτικών καιη ασθενής λαμβάνει αντισυλληπτικά, θα πρέπεινα διευκρινίζεται ότι αναστέλλεται η δράση τωναντισυλληπτικών φαρμάκων μέχρι και 7 ημέρες

μετά τη διακοπή της αντιβίωσης. Επιπλέον, η λή-ψη αντισυλληπτικών αυξάνει την επίπτωση τηςουλίτιδας, δεν είναι όμως τεκμηριωμένο αν αυ-ξάνεται και ο κίνδυνος περιοδοντίτιδας.

Η μακροχρόνια λήψη κορτικοστεροειδών οδηγείσε συστηματική απώλεια της μάζας του οστούκαι σε καθυστέρηση της επούλωσης των ιστών,ενώ μπορεί να τροποποιήσει την απάντηση τουασθενή σε βακτηριακή λοίμωξη. Παρ’ όλα αυτά,υπάρχουν λίγες μελέτες που να τεκμηριώνουντην επίδραση των κορτικοειδών ειδικά στα οστάτης γνάθου ή στη διαδικασία της οστεοενσωμά-τωσης. Από μελέτες σε κονίκλους φάνηκε ότι ησυστηματική χορήγηση κορτικοστεροειδών είχεμικρότερη επίδραση στην οστεοενσωμάτωση εμ-

φυτευμάτων από τιτάνιο στην κάτω γνάθο, συγ-κριτικά με άλλα οστά του σκελετού. Στην παρού-σα φάση, η συστηματική χρήση κορτικοστεροει-δών δεν αποτελεί αντένδειξη για την τοποθέτησηεμφυτευμάτων. Περισσότερο σημαντική είναι ηαξιολόγηση της υποκείμενης νόσου του ασθε-νούς για την οποία έχουν χορηγηθεί τα κορτικο-στεροειδή και η πρόγνωση για τη συνολική υγείατου. Βέβαια, θα πρέπει πριν από κάθε επέμβασηνα γίνονται πλύσεις με χλωρεξιδίνη και να δίνε-ται το κατάλληλο χημειοπροφυλακτικό σχήμαστον ασθενή.

Τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα δημιουργούνδιαταραχές της θρέψης των οστικών ιστών, ξηρο-στομία, φλεγμονή του βλεννογόνου και άλλες

επιπλοκές. Ενώ η οστεονσωμάτωση εμφυτευμά-των κατά τη διάρκεια χημειοθεραπείας δεν μπο-ρεί να υποστηριχθεί από τα μέχρι τώρα δεδομέ-να, υπάρχει αναφορά στη βιβλιογραφία για τηνεπιτυχή οστεοενσωμάτωση σε ασθενή που ξεκί-νησε χημειοθεραπεία ένα μήνα μετά την τοποθέ-τηση εμφυτεύματος. Άλλες αναφορές περιπτώ-σεων περιλαμβάνουν την τοποθέτηση εμφυτευ-μάτων στην κάτω γνάθο σε ασθενείς που είχανπροηγουμένως οδηγηθεί σε χημειοθεραπεία,συμπεραίνοντας ότι η χημειοθεραπεία δεν επη-ρεάζει την οστεοενσωμάτωση μέσα σε μια περίο-δο 3 ετών που διήρκεσαν οι παραπάνω μελέτες.Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για με-γαλύτερες χρονικές περιόδους και για εμφυτεύ-ματα της άνω γνάθου.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010ΕπιστημονικάΘέματα 13ΟδοντιατρικόΒήμα

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα14 ΟδοντιατρικόΒήμα

Δ· ª˘ÛÙÈο ÙÔ˘ ™ÙfiÌ·ÙÔ˜...°ÈÒÚÁÔ˜ Ã. §¿ÛηÚ˘™ÙÔÌ·ÙÔÏfiÁÔ˜. π·ÙÚfi˜ - √‰ÔÓÙ›·ÙÚÔ˜ ∞Ó. ∫·ıËÁËÙ‹˜ ™ÙÔÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜ π·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ¶·Ó. ∞ıËÓÒÓ ∂ÈÛΤÙ˘ ∫·ıËÁËÙ‹˜ ¶·Ó. §ÔÓ‰›ÓÔ˘¶Úfi‰ÚÔ˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ∫ÏÈÓÈ΋˜ ™ÙÔÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜

∂ÈÎÔÈÓˆÓ›·:ÙËÏ. 210-72.91.667e-mail: glaskari@yahoo.grsite : www.georgelaskaris.gr

Σιαλόρροια είναι η αυξημένη ποσότητα, πραγ-ματική ή φαινομε νική, σάλιου που συχνά τρέ-χει και έξω από τη στοματική κοιλότητα.Η φυσιολογική παραγωγή σάλιου είναι 1-1½λίτρο την ημέρα. Οι κύριες λειτουργίες του σά-λιου είναι: α) εφύγρανση του στόματος, β) συμ-βολή στην άμυνα του στόματος έναντι μικρο-βίων, γ) συμμετοχή στην πέψη των τροφών καιτην κατάποση, δ) συμβολή στην ομιλία, ε) δραως ρυθμιστικό διάλυμα εξουδετερώνονταςοξέα που παράγονται στο στομάχι και παλιν-δρομούν στον οισοφάγο σε περίπτωση γαστρο -οισοφαγικής παλινδρόμησης. Τα αίτια πουπροκαλούν σιαλόρροια είναι πολλά και μπο-ρεί να ταξινομηθούν σε 5 ομάδες (Πίνακας).

Ι. Τοπικά νοσήματα στο στόμα:Στην ομάδα αυτή ανήκουν νοσήματα πουπροκαλούν επώδυνα έλκη στο στόμα (π.χ.άφθες, ερπητική στοματίτιδα, πέμφιγα κ.ά.)καθώς και τοποθέτηση νέων οδοντοστοιχιώνπου προκαλούν τοπικό ερεθισμό. Σε αυτές τιςπεριπτώσεις η σιαλόρροια είναι ήπια και περ-νά με τη θεραπεία της βασικής νόσου ή τη διόρ-θωση του τοπικού προβλήματος.

ΙΙ. Συστηματικά νοσήματα:Στην ομάδα αυτή ταξινομούνται η γαστροοισο-φαγική παλινδρόμηση, ο καρκίνος του οισοφά-γου και του στομάχου, νευρολογικά νοσήματα,π.χ. η εγκεφαλική παράλυση, η πλάγια μυοα-τροφική σκλήρυνση, η νόσος του Parkinson, ηνόσος Alzheimer, το σύνδρομο Down, η πάρεσητου προσωπικού νεύρου, χειρουργικές επεμ βά-σεις στο στόμα κ.ά. Σε όλα τα νευρολογικάπροβλήματα δεν υπάρχει υπερπαραγωγή σάλι-ου αλλά αδυναμία (χαλάρωση) στον νευρομυϊ-κό έλεγχο κατακράτησης του σάλιου στο στόμακαθώς και σε μειωμένη κατάποσή του.

ΙΙΙ. Φάρμακα:Πρόκειται για ανεπιθύμητη δράση ορισμένωνφαρμάκων που προκαλούν αυξημένη παρα-γωγή σάλιου. Στην ομάδα αυτή υπάγονταιφάρμακα όπως η clozapine, η clonazepine, ηπιλοκαρπίνη, το λίθιο, τα ιωδιούχα και τέλοςδηλητηρίαση με βαρέα μέταλλα (αρσε νικό,υδράργυρο, βισμούθιο κ.ά.).

IV. Ψυχογενής:Πρόκειται για ψευδή εντύπωση υπερπαραγω-

γής σάλιου σε άτομα που δεν ανήκουν σε κα-μία από τις πιο πάνω αιτιολο γικές κατηγο-ρίες, που παραπονούνται για υπερπαραγωγήσάλιου και συνεχώς πτύουν το σάλιο που φυ-σιολογικά παράγεται. Πρόκειται συνή θωςγια αγχωτικά άτομα. Σε αυτή την κατηγορίαθα μπορούσαμε να τα ξινομήσουμε και τηναυξημένη έκκριση σάλιου που προκαλείταιαπό την ευχάριστη οπτική παρουσία ή όσφρη-ση ενός ωραίου φαγητού ή τη θέα μιας ωραίαςκυρίας, γεγονός που αντανακλά στη λαϊκήέκφραση: «τρέχουν τα σάλια του…».

V. Ιδιοπαθής παροξυσμική σιαλόρροια:

Πρόκειται για άτομα που εμφανίζουν κατάδιαστήματα επεισόδια αυξημένης παραγωγήςσά λιου βραχείας διάρκειας 2-10', που προκα-λείται από υπερδιέγερση του παρασυμπαθη-τικού νευρικού συστήματος, άγνωστης αιτίαςκαι συνήθως προηγείται ήπια ναυτία ή γαστρι-κός (στομαχικός) φόρτος ή ήπιος πόνος.

Γενικά η σιαλόρροια που οφείλεται σε πραγ-ματικά αυξημένη παρα γωγή σάλιου είναι σπά-νια, ενώ τις πιο πολλές φορές είναι φαινομενι-κή από μειωμένη κατάποση του σάλιου καιαδυναμία συγκράτησης στο στόμα.

Προβλήματα από τη σιαλόρροια:Τα προβλήματα που προκαλού νται κατά τησιαλόρροια είναι: α) ψυχολογικά προβλήματα, όπως ανα -σφάλεια, εκνευρισμός, κοινωνική απομόνωση,(Εικ.1.)β) διαβροχή ρούχων, γ) δυσκολία στην ομιλία, δ) χειλίτιδα από εφύγρανση και λειχή(γλείψιμο) του χείλους, (Εικ. 2.)ε) λοιμώξεις από το μύκητα Candida

albicans στις γωνίες των χειλέων και σταχείλη (Εικ. 3) και σπάνια στ) αφυδάτωση και ηλεκτρολυτικές δια -ταραχές.

Θεραπεία:

Το πρώτο μέλημα του ασθενούς είναι να συμ-βουλευτεί αρχικά τον οδοντίατρο και στη συ-νέχεια ειδικό Στοματολόγο που θα προσδιο-ρίσει επακριβώς την αιτία της σια λόρροιας.Αρκετές περιπτώσεις σιαλόρροιας είναι ήπιεςκαι εφήμερες και υποχωρούν σταδιακά χωρίςθεραπεία. Σε περιπτώσεις που είναι αποτέ λε-σμα τοπικής νόσου στο στόμα ή συστηματικήςνόσου, η αντιμετώπιση του βασικού προβλή-ματος βελτιώνει ή και αποκαθιστά πλήρως τησια λόρροια. Σε περιπτώσεις συνεχούς και με-γάλης σιαλόρροιας χρησιμο ποιούνται φάρ-μακα που προκαλούν μείωση της παραγωγήςτου σάλιου, π.χ. αντιχολινεργικά, αγχολυτι-κά, σκοπολαμίνη. Πρόσφατα έχει χρησι -μοποιηθεί ένεση botulinum toxin (Botox) μέ-σα στους μεγάλους σιαλογόνους αδένες μεπροσωρινή μόνο βελτίωση.Σε αρκετές περιπτώσεις η λογοθεραπεία μπο-ρεί να περιορίσει τη νευρομυϊκή λειτουργίατης γλώσσας, των χειλέων και της περιστομα-τικής περιοχής και να βελτιώσει τη σιαλόρ-ροια. Φυσικά, σε αυτές τις περιπτώ σεις απαι-τείται η συνεργασία του ασθενούς.Τέλος, σε σοβαρές και επίμονες περιπτώσειςέχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες χειρουργικέςπαρεμβάσεις που στοχεύουν είτε στη μείωσηπα ραγωγής σάλιου είτε σε βελτίωση του νευ-ρομυϊκού ελέγχου. Όμως, οι πα ρεμβάσεις αυ-τές αποτελούν εξαίρεση και πρέπει να γίνον-ται μόνο σε ειδι κές περιπτώσεις μετά από με-λέτη, γιατί συνοδεύονται από ανεπιθύμητεςβλάβες, π.χ. απώλεια γεύσης, ξηροστομίακ.ά. και το αποτέλεσμα είναι αμφι λεγόμενο.

™π∞§√ƒƒ√π∞: ŒÓ· Úfi‚ÏËÌ· Ì ȷÙÚÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛËΟι διαταραχές στην έκκριση του σάλιου (ξηροστομία και

σιαλόρροια) αποτε λούν ένα από τα πιο συχνά προβλή-

ματα που αντιμετωπίζει ο Οδοντίατρος και ο Στοματολό-

γος στην καθημερινή κλινική άσκηση της επιστήμης του.

Παρά το γεγονός ότι η σιαλόρροια δεν προκαλεί προβλή-

ματα που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς, δημι-

ουργεί πάρα πολλά λειτουργικά, ψυχολογικά και κοινω-

νικά προβλήματα στον ασθενή. Πρέπει να τονιστεί ότι στις

πιο πολλές περιπτώσεις δεν πρόκειται για αυξημένη πα-

ραγωγή σάλιου, αλλά για φαινο μενική αύξηση που οφεί-

λεται είτε σε δυσλειτουργία στην κατάποση του σά λιου εί-

τε σε αδυναμία συγκράτησης στο στόμα λόγω νευρομυϊ-

κής αδυνα μίας κυρίως των χειλέων, της γλώσσας, των πα-

ρειών, του φάρυγγα και του οισοφάγου. Στο άρθρο που

ακολουθεί γίνεται αιτιολογική ταξινόμηση της σιαλόρροι-

ας και προτείνονται θεραπευτικές παρεμβάσεις. Στο επό-

μενο άρθρο θα παρουσιαστεί το θέμα της ξηροστομίας.

Αιτιολογική ταξινόμηση της σιαλόρροιας

I. Τοπικά νοσήματα ή βλάβες στο στόμα που προκαλούν πόνο ή ερεθισμό (π.χ.άφθες, ερπητική στοματίτις, πολύμορφο ερύθημα, πέμφιγα, νέες οδοντοστοιχίες που τραυματίζουν κ.ά.)

II. Συστηματικά νοσήματα, νόσος Parkinson, Alzheimer, πλάγια μυοατροφική σκλήρυνση, σύνδρομο Down, επιληψία, γαστρο οισοφαγική παλινδρόμηση, καρκίνος του οισοφάγου και του στομάχου κ.ά.

III. Φάρμακα: Κλοζαπίνη, κλοναζεπάμη, πιλοκαρπίνη, λίθιο, ιωδιούχα, βαρέα μέταλλα(βισμούθιο, υδράργυρος, αρσενικό).

IV. Ψυχογενής

V. Ιδιοπαθής παροξυσμική

Εικ.1 Εικ.3Εικ.2

Έντονη εκροή σάλιου στα χείλη. Χειλίτις και περιστοματική δερματίτις από λειχή.Βαρειά συγχειλίτις από εκροή σάλιου και λοίμωξημε Candida albicans.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα16 ΟδοντιατρικόΒήμα

Η σημασία του ιστορικούΔεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι η λήψηενός λεπτομερούς ιστορικού είναι αρκετή, σεένα μεγάλο ποσοστό, ίσως δύο φορές στιςτρεις, να κατευθύνει στη σωστή διάγνωση. Ηδιεξοδική λήψη του ιστορικού κερδίζει την εμ-πιστοσύνη του ασθενούς προς τον γιατρό καικάτι τέτοιο, αποτελεί, ειδικά για τον ίλιγγο,σημαντικό παράγοντα της θεραπευτικής αν-τιμετώπισης. Το πρώτο μέλημα του εξεταστήείναι να διευκρινίσει εάν ο ασθενής παραπο-νείται για αίσθημα περιστροφής ή αίσθημααστάθειας, οπότε επιβεβαιώνεται ότι πρόκει-ται για συμπτωματολογία του αιθουσαίου συ-στήματος. Αντίθετα, εάν με τον όρο «ζάλη» οεξεταζόμενος εννοεί κάποιο άλλο σύμπτωμα-και αυτό δεν είναι σπάνιο-, τότε θα πρέπει νααναζητηθούν τα αίτια αλλού. Όχι σπάνια,λοιπόν, συμπτώματα όπως οι κεφαλαλγίες, οιεμβοές, η σκοτοδίνη, η τάση προς λιποθυμία ήακόμη και η απώλεια συνείδησης είναι δυνα-τό να περιγραφούν σαν «ζάλη». Εφόσον επι-βεβαιωθεί ότι πρόκειται για αιθουσαία πάθη-ση, θα πρέπει να διευκρινιστεί εάν το σύμπτω-μα είναι αίσθημα περιστροφής συνοδευόμενομε αστάθεια ή, απλώς, μόνο αίσθημα αστά-θειας. Τούτο διότι συνήθως το αίσθημα τηςπεριστροφής συνδέεται κατά κανόνα με πα-θήσεις του περιφερικού λαβυρινθικού οργά-νου, ενώ το αίσθημα της αστάθειας με παθή-σεις των κεντρικών αιθουσαίων οδών και συ-νάψεων. Βέβαια στον κανόνα αυτό υπάρχουνκαι εξαιρέσεις. Ένα άλλο σημαντικό σημείο που θα πρέπει ναδιευκρινιστεί στο ιστορικό είναι η συνύπαρξησυμπτωμάτων από την ακοή. Σε τρεις κυρίωςπεριπτώσεις συνοδεύει τον ίλιγγο νευροαι-σθητήρια βαρηκοΐα: στη νόσο του Meniere,στο ακουστικό νευρίνωμα και στην αιφνίδιαβαρηκοΐα. Σπανιότερες παθήσεις με νευροαι-σθητήρια βαρηκοΐα είναι το περιλεμφικό συ-ρίγγιο και οι λαβυρινθίτιδες, ιδιαίτερα οιφλεγμονώδεις, όπου περιλαμβάνονται και ησυφιλιδική και οι προκαλούμενες από ωτοτο-ξικά φάρμακα. Ο ίλιγγος είναι δυνατό να επιδεινώνεται με τις

αλλαγές θέσεως της κεφαλής σε όλες σχεδόντις παθήσεις του αιθουσαίου συστήματος, πε-ριφερικές ή κεντρικές. Σε ορισμένες όμως πε-ριπτώσεις εκλύεται μόνο κατ’ αυτό τον τρόποκαι τότε είναι παθογνωμονικό συγκεκριμένηςπάθησης, του καλοήθους ιλίγγου θέσεως. Συ-χνά, μάλιστα, ο ασθενής αναφέρει μόνος τουότι για πρώτη φορά αισθάνθηκε έτσι στο κρε-βάτι αλλάζοντας από την μια πλάγια θέσηκατάκλισης στην άλλη. Κατά τη λήψη, λοιπόν,του ιστορικού θα πρέπει κανείς να αναζητάτέτοιου είδους συσχετίσεις και να προσπαθείνα προσδιορίσει την αποκλειστική ή όχι έκλυ-ση των συμπτωμάτων με τις κινήσεις αυτές.Η ύπαρξη κεφαλαλγιών κατά το παρελθόν,

πριν από την αιθουσαία συμπτωματολογία,ιδίως αυτές που έχουν ημικρανικό χαρακτήραή έχουν επίσημα διαγνωσθεί σαν ημικρανίες,απομακρύνει το ενδεχόμενο της κεντρικήςβλάβης. Μερικές φορές, μάλιστα, συμβαίνειοι κεφαλαλγίες αυτές να έχουν μειωθεί σε συ-χνότητα ή ακόμη και να έχουν εκλείψει αφό-του άρχισαν οι κρίσεις του ιλίγγου. Αντίθετα,η εμφάνιση κεφαλαλγιών συγχρόνως με τονίλιγγο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη γιατην τυχόν προέλευση των συμπτωμάτων απόκάποια κεντρική βλάβη. Αυτό, βέβαια, δεν εί-ναι καθόλου απόλυτο, διότι απλώς η ένταση,η οποία προκαλείται από τη θορυβώδη συμ-πτωματολογία του ιλίγγου, μπορεί να προκα-λέσει επίσης αυτές τις κεφαλαλγίες.

Κλινική αξιολόγηση του νυσταγμούΤο χαρακτηριστικό εύρημα του αρρώστουπου πάσχει από ίλιγγο είναι ο νυσταγμός, δη-λαδή ακούσιες ρυθμικές κινήσεις των οφθαλ-μικών βολβών, οι οποίες χαρακτηρίζονταιαπό μια ταχεία και μια βραδεία φάση. Η ανα-ζήτηση και μελέτη των χαρακτηριστικών τουνυσταγμού αποτελεί, μετά τη λήψη ενός λε-πτομερούς ιστορικού, τη δεύτερη σημαντικό-τερη διαγνωστική διαδικασία. Διακρίνεται σεαυτόματο και προκλητό. Ο αυτόματος είναιπάντοτε παθολογικός, ενώ ο προκλητός απο-τελεί φυσιολογική αντίδραση σε αιθουσαίοερέθισμα. Ένας άλλος τύπος νυσταγμού είναιο νυσταγμός θέσεως. Αυτός δεν μπορεί να χα-ρακτηριστεί ούτε αυτόματος ούτε προκλητός.Εκλύεται με τις αλλαγές θέσεως της κεφαλής.Τέλος, ο συγγενής νυσταγμός είναι παρώνκατά τη γέννηση. Ο αυτόματος νυσταγμός μπορεί να είναι αι-θουσαίος ή οφθαλμικός. Όπως αναφέρθηκετο χαρακτηριστικό του αυτόματου αιθουσαί-ου νυσταγμού είναι ότι πρόκειται για διφασι-κό νυσταγμό, δηλαδή έχει βραδεία και ταχείαφάση ρυθμικά εναλλασσόμενες. Η βραδείαφάση είναι αιθουσαίας προέλευσης, ενώ η τα-χεία φάση είναι αντιρροπιστική διορθωτικήκίνηση, που προέρχεται κυρίως από τον δι-κτυωτό σχηματισμό. Ωστόσο επειδή η ταχείαφάση είναι σαφώς πιο εμφανής από τη βρα-δεία, ο νυσταγμός ονομάζεται από την κατεύ-

θυνση της ταχείας φάσης του. Ο οφθαλμικόςνυσταγμός είναι συνήθως εκκρεμοειδής, δη-λαδή οι κινήσεις των οφθαλμών είναι ισότιμεςκαι προς τις δύο κατευθύνσεις. Χαρακτηρι-στική είναι η εμφάνισή του στη συγγενή τύ-φλωση, σε διαταραχές της κεντρικής όρασης,στους αλπίνους και τους ανθρακωρύχους. Εκ-κρεμοειδής νυσταγμός μπορεί ωστόσο να εμ-φανιστεί και χωρίς να υπάρχει διαταραχή τηςόρασης, όπως σε σκλήρυνση κατά πλάκας καισε άλλες παθήσεις του κεντρικού νευρικούσυστήματος με εντόπιση στο εγκεφαλικό στέ-λεχος. Ο αυτόματος αιθουσαίος νυσταγμόςμπορεί να είναι περιφερικός ή κεντρικός. Ηδιάκριση μεταξύ νυσταγμού περιφερικής καικεντρικής αιτιολογίας έχει προφανώς μεγάλησημασία για τη σωστή διάγνωση και αντιμε-τώπιση του ασθενούς. Ο όρος περιφερικός αι-θουσαίος νυσταγμός προσδιορίζει το επίπεδοτης βλάβης στο λαβύρινθο ή στο αιθουσαίονεύρο. Στην περίπτωση του κεντρικού αιθου-σαίου νυσταγμού η βλάβη μπορεί να εντοπί-ζεται στο εγκεφαλικό στέλεχος ή στην παρεγ-κεφαλίδα.Οι κλινικές διαφορές μεταξύ νυσταγμού περι-φερικής και κεντρικής αιτιολογίας συνοψί-ζονται στον Πίνακα 1.

Ο νυσταγμός θέσεως, ο οποίος όπως αναφέρ-θηκε εκλύεται κατά τις αλλαγές θέσεως τηςκεφαλής, π.χ. κατά την κατάκλιση ή την έγερ-ση από την ύπτια θέση, είναι περιφερικής αι-τιολογίας σε περισσότερο από το 90% των πε-ριπτώσεων, ενώ ο κεντρικός νυσταγμός θέσε-ως σε λιγότερο από 10%. Για τη διαφορική διά-γνωση περιφερικού από κεντρικό νυσταγμόθέσεως ισχύουν επιπλέον και τα αναφερόμεναστον Πίνακα 2.

Νυσταγμογραφία-Αιθουσαίες δοκιμασίεςΠαρόλο που, όπως αναφέρθηκε, το ιστορικόκαι η κλινική εξέταση αρκούν τις περισσότε-ρες φορές για να θέσουν τη διάγνωση, οι εργα-στηριακές εξετάσεις είναι συχνά απαραίτητεςγια να επιβεβαιώσουν τη διάγνωση, να συμ-

ÿÏÈÁÁÔ˜:¢È¿ÁÓˆÛË Î·È ıÂڷ›·

Ίλιγγος είναι η ψευδαίσθηση της περιστροφής ή της

κίνησης, είτε του περιβάλλοντος σε σχέση με τον ασθενή

είτε του ασθενούς σε σχέση με το περιβάλλον, και είναι το

χαρακτηριστικό σύμπτωμα των παθήσεων του αιθουσαίου

συστήματος. Οι Αιθουσαίες παθήσεις μπορεί να είναι

περιφερικές ή κεντρικές.

Tου Σταύρου Κορρέ αν. καθηγητή Ωτορινολαρυγγολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Σύντομο βιογραφικό

Ο Σταύρος Κορρές είναι Αν. Καθηγητής Ωτορινολαρυγγολογίας του

Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάζεται στο εργαστήριο Νευροωτο-

λογίας-Ακοολογίας της Α’ Πανεπιστημιακής ΩΡΛ Κλινικής του Ιπποκράτειου Νοσοκο-

μείου. Ειδικεύτηκε και στη συνέχεια εξειδικεύτηκε στην Ακοολογία-Νευροωτολογία στο

Λονδίνο (1971-77). Διετέλεσε πρόεδρος της Ελληνικής ΩΡΛ Εταιρείας. Επίσης από το

2007 είναι αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Νευροωτολογίας και Ακοολογίας και

είναι μέλος πολλών Επιστημονικών Εταιρειών. Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 90

άρθρα σε ξενόγλωσσα ιατρικά περιοδικά, ενώ έχει εκδώσει το 1989 το βιβλίο «Ίλιγγος».

Το ερευνητικό του ενδιαφέρον αφορά τη Νευροωτολογία και την Ακοολογία.

βάλλουν στη διαφορική διάγνωση, ή να απο-τελέσουν το αντικειμενικό κριτήριο για τηνπαρακολούθηση του ασθενούς. Η ηλεκτρονυ-σταγμογραφία είναι μια μέθοδος καταγρα-φής των οφθαλμικών κινήσεων σε συνάρτησημε το χρόνο, περιλαμβανομένου και του νυ-σταγμού που όπως αναφέρθηκε είναι το κύριοαντικειμενικό εύρημα του ασθενούς που πά-σχει από ίλιγγο. Με τον τρόπο αυτό είναι δυ-νατό να υπολογιστούν αντικειμενικά οι διά-φορες παράμετροι του νυσταγμού, προκειμέ-νου να αξιολογηθούν στην κλινική πράξη. Ηηλεκτρονυσταγμογραφία στηρίζεται στο γε-γονός ότι η κίνηση των οφθαλμών προκαλείμεταβολή της πολικότητας του διπόλου κερα-τοειδούς-αμφιβληστροειδούς σε σχέση με ταηλεκτρόδια που τοποθετούνται γύρω απότους οφθαλμούς. Πιο συγκεκριμένα, τοποθε-τούνται δύο ηλεκτρόδια σε κάθε έξω κανθό,ένα ηλεκτρόδιο πάνω και ένα κάτω από τονένα οφθαλμό τουλάχιστον, ενώ ένα κοινό ηλε-κτρόδιο τοποθετείται συνήθως στο μέτωπο.Από τη γραφική παράσταση που προκύπτειυπολογίζεται η συχνότητα του νυσταγμούανά δευτερόλεπτο. Ο λανθάνων χρόνος είναιο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της έναρξηςτου ερεθίσματος και της εκδήλωσης της αι-θουσαίας αντίδρασης. Το πλάτος του νυσταγ-μού μετράται σε μοίρες. Η ταχύτητα της βρα-δείας ή της ταχείας φάσης του νυσταγμού με-τράται σε μοίρες ανά δευτερόλεπτο. Iδιαίτερηκλινική σημασία έχει η μεγίστη ταχύτητα τηςβραδείας φάσης (peak slow phase velocity, P-SPV), επειδή οφείλεται στο αιθουσο-οφθαλ-μικό αντανακλαστικό, σε αντίθεση με την τα-χεία φάση, που, όπως αναφέρθηκε σε προ-ηγούμενο κεφάλαιο, είναι αντιρροπιστική.Με την ενσωμάτωση των ηλεκτρονικών υπο-λογιστών στα συστήματα καταγραφής είναιδυνατή η ψηφιακή επεξεργασία των δεδομέ-νων, έτσι ώστε να υπολογιστούν κλινικές πα-ράμετροι όπως το περιστροφικό κέρδος (rota-tional gain), δηλαδή ο λόγος της απάντησηςπρος το ερέθισμα, η φάση μεταξύ ερεθίσματοςκαι απάντησης και η διάρκεια της απόσβεσηςτης απάντησης.Η βιντεονυσταγμογραφία είναι κλινικά αντί-στοιχη της ηλεκτρονυσταγμογραφίας, αλλάείναι ευκολότερη στην εφαρμογή της και επι-τυγχάνει καλύτερη άρση της οπτικής προσή-λωσης. Οι οφθαλμοί βιντεοσκοπούνται απόμία ή δύο κάμερες που είναι ενσωματωμένεςσε μια μάσκα. Επίσης, με τη χρήση υπέρυθρουφωτός είναι δυνατή η μελέτη της κίνησης τωνοφθαλμών και σε απόλυτο σκοτάδι (που επι-τυγχάνεται με την κάλυψη της μάσκας μεαδιαφανή κλείστρα). Οι κινήσεις της κόρηςτων οφθαλμών στο οριζόντιο (±30°) και κατα-κόρυφο επίπεδο αναλύονται με τη βοήθειαυπολογιστή. Εκτός από την προφανή υπεροχήτης ψηφιακής έναντι της αναλογικής τεχνολο-γίας, βασικά πλεονεκτήματα της μεθόδουαποτελούν το ότι επηρεάζεται ελάχιστα απόηλεκτρικά ή μυογενή παράσιτα από τις κινή-σεις των μιμικών μυών και των βλεφάρων καιδεν χρειάζεται τοποθέτηση ηλεκτροδίων. Οικινήσεις των οφθαλμών καταγράφονται μεμεγαλύτερη ακρίβεια και η ανοχή του ασθε-νούς είναι καλύτερη, καθώς η διάρκειά της εί-ναι μικρότερη από εκείνη της ηλεκτρονυσταγ-μογραφίας.

Σε περιπτώσεις όπου το ιστορικό και η κλινι-κή εξέταση θέτουν την υπόνοια αιθουσαίαςβλάβης, συνιστάται να εφαρμόζονται μια σει-ρά εργαστηριακών εξετάσεων. Πλην της ανα-ζήτησης και καταγραφής του αυτομάτου αι-θουσαίου νυσταγμού, χρησιμοποιούνται στηνκαθημερινή κλινική πράξη διάφορες εργα-στηριακές δοκιμασίες και συγκεκριμένα οιδοκιμασίες θέσεως, οι θερμικές δοκιμασίεςκαι οι δοκιμασίες περιστροφής.Η βασική δοκιμασία για την έκλυση του νυ-σταγμού θέσεως είναι η δοκιμασία Dix-Hall-pike. Η δοκιμασία εκτελείται με τον ασθενή ναμετακινείται γρήγορα από την καθιστή στηνύπτια θέση και το αντίστροφο. Στη δεξιά δοκι-μασία η κεφαλή στρέφεται 30 μοίρες προς ταδεξιά και στην αριστερή στρέφεται 30 μοίρεςπρος τα αριστερά. Η δοκιμασία Dix-Hallpikeαποτελεί βασικό μέρος του πρωτοκόλλου τηςεξέτασης του αιθουσαίου συστήματος. Κατάτη θετική δοκιμασία εκλύεται νυσταγμός, πουανάλογα με τα κλινικά του χαρακτηριστικάμπορεί να διακριθεί σε νυσταγμό θέσεως περι-φερικής ή κεντρικής αιτιολογίας. Πάντως, ηέκλυση νυσταγμού στη δοκιμασία Dix-Hallpi-

ke οφείλεται συνήθως στην παρουσία του κα-λοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως, πουείναι περιφερικής προέλευσης.Οι θερμικές δοκιμασίες παρέχουν εκτίμησητης λειτουργίας του κάθε οριζοντίου ημικυ-κλίου σωλήνα ξεχωριστά είτε με τη διέγερσηείτε με την καταστολή του. Οι θερμικές δοκι-μασίες γίνονται με την κεφαλή του ασθενούςσε ελαφρά κάμψη 30°, έτσι ώστε οι οριζόντιοιημικύκλιοι σωλήνες να αποκτούν κατακόρυ-φο προσανατολισμό. Ο οριζόντιος ημικύκλιοςσωλήνας είναι ο εγγύτερος προς την κοιλότη-τα του μέσου ωτός. Οι συνήθεις τρόποι εφαρ-μογής των θερμικών δοκιμασιών είναι με τηνδιοχέτευση θερμού (44ο C) ή ψυχρού (30ο C)ύδατος συνεχούς και σταθερής ροής, με τηνπροϋπόθεση ότι η τυμπανική μεμβράνη είναιακέραιη και δεύτερον με την διοχέτευση στονέξω ακουστικό πόρο θερμού (50ο C) ή ψυχρού(26ο C) ρεύματος αέρα. Το ψυχρό ερέθισμαπροκαλεί ληκυθόφυγο ροή της έσω λέμφουστον οριζόντιο ημικύκλιο σωλήνα και κατάσυνέπεια μείωση των δυναμικών ηρεμίας καιεμφάνιση νυσταγμού με κατεύθυνση αντίθετηαπό την πλευρά που εξετάζεται. Το θερμό

ερέθισμα προκαλεί ληκυθομόλο ροή της έσωλέμφου στον οριζόντιο ημικύκλιο σωλήνα καικατά συνέπεια αύξηση των δυναμικών ηρε-μίας και εμφάνιση νυσταγμού με κατεύθυνσηπρος την πλευρά που εξετάζεται. Τα ευρήμα-τα που αξιολογούνται είναι: 1. η αιθουσαίαυπαισθησία 2. η υπεροχή νυσταγμικής κατεύ-θυνσης, δηλαδή, μια σύγκριση μεταξύ δεξιό-στροφου και αριστερόστροφου νυσταγμούκαι 3. ο δείκτης οπτικής προσήλωσης, δηλαδήο λόγος της μεγίστης ταχύτητας βραδείας φά-σης χωρίς οπτική προσήλωση προς τη μεγίστηταχύτητα βραδείας φάσης με οπτική προσή-λωση. Τέλος, οι δοκιμασίες περιστροφής πραγματο-ποιούνται με τον ασθενή καθήμενο σε ειδικόπεριστρεφόμενο έδρανο του οποίου η επιτά-χυνση και η ταχύτητα ελέγχονται ηλεκτρονι-κά. Αντίθετα με τις θερμικές δοκιμασίες, οιπεριστροφικές δοκιμασίες προκαλούν ταυτό-χρονα διέγερση του ενός περιφερικού αιθου-σαίου συστήματος και καταστολή του άλλου.

Συχνές περιφερικές αιθουσαίες παθήσειςΟ καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσεως(ΚΠΙΘ) αποτελεί τη συνηθέστερη περιφερικήαιθουσαία πάθηση. Συνίσταται σε παροδικό,βραχείας διάρκειας ίλιγγο που προξενείταιαπό ταχεία αλλαγή της θέσεως της κεφαλής,και συνοδεύεται από χαρακτηριστικό παρο-ξυσμικό νυσταγμό θέσεως. Η συνηθέστερηπροσβολή είναι αυτή του οπισθίου ημικυκλί-ου καθέτου σωλήνα, αλλά σε μικρό ποσοστόέχει ανευρεθεί η προσβολή και του οριζοντίουημικυκλίου σωλήνα, σπανιότατα δε και τουπροσθίου ημικυκλίου σωλήνα. Οι πλέον πει-στικές θεωρίες παθογένεσης της πάθησης εί-ναι βασικά η σωληνολιθίαση και σε μερικέςπεριπτώσεις η κυπελλολιθίαση. Κατά τις θεω-ρίες αυτές η ωτοκονία αποκολλάται από τιςακουστικές κηλίδες και είτε μετακινείταιελεύθερα μέσα στους ημικύκλιους σωλήνεςκατά τις κινήσεις της κεφαλής, είτε προσκολ-λάται στα τελικά κυπέλλια. Η διάγνωση τίθε-ται εύκολα, με την εκτέλεση ειδικών διαγνω-στικών δοκιμασιών, η δε θεραπεία είναι σεσημαντικό ποσοστό επιτυχής με ειδικές ασκή-σεις-χειρισμούς που σκοπό έχουν την επανα-τοποθέτηση της ωτοκονίας στην αίθουσα.Η νόσος Ménière μπορεί να χαρακτηρισθεί ωςτο ιδιοπαθές σύνδρομο του ενδολεμφικούύδρωπα, χαρακτηρίζεται δε από υποτροπιά-ζοντα αυτόματο επεισοδιακό ίλιγγο, αυξο-μειούμενη βαρηκοΐα, αίσθημα ωτικής πλήρω-σης ή πίεσης και εμβοές. Ως ενδολεμφικόςύδρωπας ορίζεται η αυξημένη ποσότητα έσωλέμφου μέσα στο λαβύρινθο. Η διάγνωση τηςνόσου, παρά τη βοήθεια διαφόρων εξειδικευ-μένων εργαστηριακών μεθόδων όπως η ηλε-κτροκοχλιογραφία ή τα αιθουσαία προκλητάμυογενή δυναμικά, βασίζεται κυρίως σε κλι-νικά κριτήρια. Σημαντική είναι η διαφορικήδιάγνωση από άλλες περιφερικές αιθουσαίεςή οπισθοκοχλιακές και κεντρικές παθήσεις,με παρόμοια συμπτωματολογία. Η θεραπείατης παθήσεως είναι συντηρητική, κυρίως μεδιουρητικά φάρμακα, ενώ επί αποτυχίαςεφαρμόζονται ενδοτυμπανικές εγχύσεις, δη-λαδή εγχύσεις είτε κορτικοστεροειδών είτεωτοτοξικών φαρμάκων στο μέσο ους. Σπα-

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα18 ΟδοντιατρικόΒήμα

Πίνακας 1: Διαφοροδιαγνωστικά κλινικά χαρακτηριστικά περιφερικού και κεντρικού αιθου-σαίου νυσταγμού.

Πίνακας 2: Διαφοροδιαγνωστικά κλινικά χαρακτηριστικά περιφερικού και κεντρικού νυ-σταγμού θέσεως.

Με την προσήλωσητου βλέμματος

Με το κλείσιμο των ματιών

Διάρκεια

Διεύθυνση

Κινήσεις οφθαλμών

Υποχωρεί ή Μει-ώνεται

Είναι εντονότερος

Πρόσκαιρος και όχι πάνω από 3-4 εβδομάδες

Ετερόπλευρος, με ταχεία και βραδεία φάση

Συζυγείς

Δεν υποχωρεί

Υποχωρεί και μπορεί να εξαφανίζεται

Μεγάλης διάρκειας ή μόνιμος

Μπορεί και να έχει πολλέςδιευθύνσεις και να μην είναι διφασικός

Μπορεί και να μην είναι συζυγείς

Κλινικά χαρακτηριστικά Περιφερικός Κεντρικός

Αυτόματος αιθουσαίος νυσταγμός

Λανθάνων χρόνος

Διάρκεια

Κόπωση

Θέση

Ίλιγγος, ναυτία

2-3 δευτερόλεπτα

Εξαφανίζεταισυνήθως σε 10 έως20 δευτερόλεπτα

Εξασθενεί ήεξαφανίζεταιμε την επανάληψη

Εμφανίζεται σε μια θέσητης κεφαλής

Υπάρχουν

Δεν έχει λανθάνοντα χρόνο

Διαρκεί πάνωαπό ένα λεπτό ή είναι μόνιμος

Δεν εξαφανίζεται με την επανάληψη

Εμφανίζεται σε περισσότερεςθέσεις της κεφαλής

Μπορεί νααπουσιάζουν

Κλινικά χαρακτηριστικά Περιφερικός Κεντρικός

Νυσταγμός θέσεως

νίως είναι αναγκαία η χειρουργική θεραπεία,με αποσυμπίεση του ενδολεμφικού θυλάκου,αιθουσαία νευρεκτομή ή λαβυρινθεκτομή.Η αιθουσαία νευρίτιδα εμφανίζεται με κύριοσύμπτωμα τον αιφνίδιο, έντονο και παρατε-ταμένο ίλιγγο, διαρκείας αρκετών ημερών, μεσυνοδά συμπτώματα εκ του αυτονόμου νευρι-κού συστήματος και με απουσία ακοολογι-κών και νευρολογικών διαταραχών. Η διά-γνωση συνήθως είναι εύκολη, λόγω της τυπι-κής συμπτωματολογίας, χαρακτηριστικά δετης νόσου είναι η παρουσία αυτομάτου νυ-σταγμού (με την ταχεία φάση προς την υγιήπλευρά) και η πλήρης ή μερική πάρεση τουπάσχοντος λαβυρίνθου κατά τις θερμικές δο-κιμασίες. Η κλινική πορεία της νόσου διαφέ-ρει. Σε μερικούς ασθενείς επέρχεται πλήρηςαποκατάσταση της αιθουσαίας λειτουργίας,ενώ σε άλλους υπάρχουν μόνιμες βλάβες.Πάντως, τα αρχικά έντονα συμπτώματα υπο-χωρούν εντός ολίγων ημερών, λόγω κεντρικήςαιθουσαίας αντιρρόπισης. Η αντιμετώπισηκατά την αρχική φάση έχει σκοπό την άμεσηανακούφιση του πάσχοντος από τα συμπτώ-ματα, συνίσταται δε σε χορήγηση κατασταλ-τικών του λαβυρίνθου, αντιεμετικών και κορ-τικοστεροειδών. Απώτερος σκοπός είναι η δι-ευκόλυνση της κεντρικής αιθουσαίας αντιρ-ρόπισης το ταχύτερο δυνατόν, με κινητοποί-ηση του ασθενούς και ανάληψη όλων των κα-θημερινών δραστηριοτήτων του. Σε τούτοσυμβάλλει η εκτέλεση ειδικών ασκήσεων αι-θουσαίας αποκατάστασης.Το ακουστικό νευρίνωμα ή αιθουσαίο σβάν-νωμα είναι ο συχνότερος από τους όγκους τηςγεφυροπαρεγκεφαλιδικής γωνίας με δεύτεροσε συχνότητα το μηνιγγίωμα. Πρόκειται γιαέναν καλοήθη όγκο που εξορμάται από τοέλυτρο του Schwann συνήθως του αιθουσαίουνεύρου. Είναι προφανές ότι πρώτα συμπτώ-ματα που θα παρατηρηθούν στη συγκεκριμέ-νη περίπτωση αφορούν στην ακοή και τηνισορροπία. Η σταδιακή μεγέθυνση του όγκουόμως, που συμβαίνει με ρυθμό 0,2 εκατοστάτο χρόνο στο 50-60% των νευρινωμάτων,προσβάλλει διαδοχικά και όλα τα παρακείμε-να νευρογενή στοιχεία. Δεύτερο στην σειράμετά την 8η εγκεφαλική συζυγία προσβάλλε-ται το τρίδυμο νεύρο με αποτέλεσμα σύστοιχηυπαισθησία του προσώπου. Το προσωπικόνεύρο, παρότι πορεύεται μαζί με την 8η εγκε-φαλική συζυγία εντός του έσω ακουστικούπόρου, ανθίσταται στην παρουσία του όγκουκαι πολύ σπάνια ο ασθενής εμφανίζει σύστοι-χη παράλυση των μυών του προσώπου. Μεγα-λύτεροι όγκοι προκαλούν παρεκτόπιση τηςπαρεγκεφαλίδος και του εγκεφαλικού στελέ-χους, με αποτέλεσμα επιδείνωση της αστάθει-ας και των συμπτωμάτων από το τρίδυμο, κε-φαλαλγία, διαταραχές στην όραση λόγω αυ-ξημένης ενδοκρανιακής πίεσης και διαταρα-χές της λειτουργίας της 9ης, 10ης και 11ης εγ-κεφαλικής συζυγίας. Ο ρυθμός και η διαδοχήστην ανάπτυξη των συμπτωμάτων μπορεί νααποτελέσουν ενδείξεις για την παρουσία όγ-κων που δεν προέρχονται από την 8η εγκεφα-λική συζυγία. Η αντιμετώπιση είναι κυρίωςχειρουργική, τα τελευταία χρόνια όμως εφαρ-μόζεται και η στερεοτακτική ακτινοχειρουρ-γική με ακτίνες γ (γ-knife), μια αναίμακτη μέ-θοδος στην οποία ακτίνες γ κατευθύνονται με

απόλυτη ακρίβεια στον όγκο-στόχο. Η έντα-ση των ακτίνων γ είναι τέτοια ώστε να προκα-λεί τη ζητούμενη καταστροφή των ιστών στονόγκο-στόχο, ενώ η απορροφούμενη δόσηστους ιστούς στην περιφέρεια του στόχου εί-ναι ελάχιστη.

Κεντρικές αιθουσαίες παθήσειςΒλάβη των κεντρικών αιθουσαίων οδών προ-κύπτει είτε (α) από όγκους του κεντρικού νευ-ρικού συστήματος (ενδογενείς-εξωγενείς,πρωτοπαθείς-μεταστατικοί), είτε (β) απόαπομυελινωτικές παθήσεις όπως η σκλήρυν-ση κατά πλάκας, είτε (γ) από οξείες ή χρόνιες

αγγειακές παθήσεις. Συνηθέστερα τα οξέααγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια αφορούν έμ-φρακτο της πρόσθιας και οπίσθιας παρεγκε-φαλιδικής αρτηρίας, ενώ τα χρόνια ανεπάρ-κεια της σπονδυλοβασικής. Η διάγνωση τωνανωτέρω τίθεται ή επιβεβαιώνεται με απεικο-νιστικές μεθόδους, δηλαδή με αξονική αλλάκυρίως με μαγνητική τομογραφία.Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σε όγκους τουκεντρικού νευρικού συστήματος, η εμφάνισητου ιλίγγου οφείλεται συνήθως σε προσβολήτης παρεγκεφαλίδας και του εγκεφαλικούστελέχους. Η διαφορική διάγνωση τίθεται εύ-κολα όταν συνυπάρχουν εμφανείς νευρολογι-

κές εκδηλώσεις, όπως προσβολή και άλλωνκρανιακών νεύρων, εξωπυραμιδικά σημείακαι άλλα ευρήματα εκ του εγκεφαλικού στε-λέχους ή της παρεγκεφαλίδας και βέβαια μετις απεικονιστικές μεθόδους. Στην κατά πλάκας σκλήρυνση ο ίλιγγος μπο-ρεί να αποτελεί το πρώτο σύμπτωμα. Συχνάόμως ίλιγγος εκδηλώνεται κατά την πορείατης νόσου. Στην πάθηση όμως αυτή προέχει ηνευρολογική συμπτωματολογία και σε εργα-στηριακό επίπεδο η παρουσία υψηλών επιπέ-δων ανοσοσφαιρινών και βασικής πρωτεΐνηςμυελίνης στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό και πα-θολογικά ακουστικά και οπτικά προκλητά

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010ΕπιστημονικάΘέματα 19ΟδοντιατρικόΒήμα

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα20 ΟδοντιατρικόΒήμα

δυναμικά. Βασικά όμως η διάγνωση της νό-σου τίθεται με τις χαρακτηριστικές απομυελι-νωτικές πλάκες στη μαγνητική τομογραφίαΌσον αφορά τις οξείες αγγειακές παθήσεις,το σύνδρομο Wallenberg οφείλεται σε θρόμ-βωση της οπισθίας κάτω παρεγκεφαλιδικήςαρτηρίας ή της σπονδυλικής αρτηρίας. Χαρα-κτηριστική είναι η παρουσία και άλλων νευ-ρολογικών ευρημάτων, όπως παρεγκεφαλιδι-κή αταξία, ομόπλευρο σύνδρομο Horner, πά-ρεση του συζυγούς βλέμματος, διπλωπία, δυ-σφαγία και δυσφωνία. Το κυριότερο σύμπτω-μα είναι η έντονη τάση των πασχόντων να πί-

πτουν προς την πλευρά της βλάβης, ενώ υπάρ-χουν ισχυρές εκούσιες και ακούσιες σακκαδι-κές κινήσεις προς την πάσχουσα πλευρά καιυπομετρικές προς την υγιή πλευρά. Σε παρεγ-κεφαλιδικό έμφρακτο, λόγω θρόμβωσης ή εμ-βολής της πρόσθιας κάτω παρεγκεφαλιδικήςαρτηρίας, υπάρχουν ενίοτε κεντρικά ευρήμα-τα στον νυσταγμογραφικό έλεγχο, όπως δια-ταραχές των εκκρεμοειδών οφθαλμικών κινή-σεων. Το κυριότερο διαγνωστικό εύρημα, τοοποίο το διακρίνει και από την αιθουσαίανευρίτιδα και από το σύνδρομο Wallenberg,είναι η σημαντική μονόπλευρη νευροαισθητή-

ρια βαρηκοΐα, λόγω ισχαιμίας του λαβυρίν-θου, εφόσον η λαβυρινθική αρτηρία προέρχε-ται από την πρόσθια κάτω παρεγκεφαλιδικήαρτηρία. Νευρολογικά ευρήματα είναι η μο-νόπλευρη πάρεση προσωπικού, ασυνέργειακαι ομόπλευρη απώλεια της αισθήσεως τουπόνου και της θερμότητας στο πρόσωπο (λό-γω προσβολής του τριδύμου) και ετερόπλευρηαπώλεια της αισθήσεως του πόνου και τηςθερμότητας στο σώμα (λόγω προσβολής τηςχιαστής νωτιοθαλαμικής οδού). Τέλος, η χρόνια ανεπάρκεια της σπονδυλοβα-σικής αρτηρίας αποτελεί συχνή αιτία ιλίγγου

στα ηλικιωμένα άτομα. Η βλάβη μπορεί ναεντοπίζεται στο εγκεφαλικό στέλεχος, όπουεκτός από τον ίλιγγο, που οφείλεται σε ισχαι-μία των αιθουσαίων πυρήνων, συνήθως εμφα-νίζονται συμπτώματα από διάφορα κρανια-κά νεύρα, κεντρομόλες ή φυγόκεντρους νευ-ρικές οδούς. Η στένωση ή σοβαρή υποπλασίαμιας σπονδυλοβασικής αρτηρίας μπορεί ναπαραμένει ασυμπτωματική μέχρι που η αρτη-ρία να αποφραχθεί εντελώς ή να συμπιεστεί,όπως για παράδειγμα όταν, συνήθως κατά τηδιάρκεια του ύπνου, η κεφαλή στραφεί για αρ-κετό χρόνο προς την αντίθετη πλευρά με σύγ-χρονη υπερέκταση προς τα πίσω. Η διάγνωσητίθεται στην περίπτωση αυτή με αγγειογρα-φία. Όταν η απόφραξη αφορά σε περιφερι-κούς κλάδους της σπονδυλοβασικής στουςοποίους η παράπλευρη κυκλοφορία είναι πο-λύ φτωχή, τα συμπτώματα περιορίζονται στιςανατομικές περιοχές του λαβυρίνθου που αι-ματώνονται από τον συγκεκριμένο κλάδο καιη διάγνωση γίνεται κυρίως με βάση το ιστορι-κό αγγειακής νόσου και τα κλινικά ευρήματα.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΚορρές Σ. Η αξιολόγηση του αυτόματου νυ-σταγμού. Στο: Ίλιγγος Κορρές Σ. (ed) εκδόσειςΝ. Τζιγκουνάκης, Αθήνα, 1989.

Brandt T, Strupp M. General vestibular testing.Clin Neurophysiol. 2005;116(2):406-26.

Bronstein AM, Lempert T. Dizziness, a practicalapproach to diagnosis and management. Cam-bridge clinical guide (series). Cambridge Uni-versity Press, 2007.

Bronstein AM. Evaluation of balance. In: Scott-Brown’s Otorhinolaryngology Head and NeckSurgery Edward Arnold (publishers) Ltd. 7th ed.London 2008. pp 3706-3747.

Bhattacharyya N, Baugh RF, Orvidas L, BarrsD, Bronston LJ, Cass S, Chalian AA, DesmondAL, Earll JM, Fife TD, Fuller DC, Judge JO,Mann NR, Rosenfeld RM, Schuring LT, SteinerRW, Whitney SL, Haidari J; American Acade-my of Otolaryngology-Head and Neck SurgeryFoundation. Clinical practice guideline: benignparoxysmal positional vertigo. OtolaryngolHead Neck Surg. 2008;139(5 Suppl 4):S47-81.

Korres SG, Balatsouras DG. Diagnostic, patho-physiologic, and therapeutic aspects of benignparoxysmal positional vertigo. OtolaryngolHead Neck Surg. 2004;131(4):438-44.

Korres SG, Balatsouras DG, Papouliakos S, Fer-ekidis E. Benign paroxysmal positional vertigoand its management. Med Sci Monit.2007;13(6):275-82.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα22 ΟδοντιατρικόΒήμα

Την ομιλία του κ. Παπαγρηγοράκηκατά την παρουσίαση του προσώ-που της Μύρτιδος στο Μουσείο τηςΑκρόπολης την παρακολουθήσαμεμε μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς απο-κομίσαμε πολλές πληροφορίες όχιμόνο σχετικά με το επίπονο έργο τηςανάπλασης, αλλά και για την προ-σπάθεια των επιστημόνων να ανα-καλύψουν τον λοιμογόνο παράγον-τα που σκόρπισε το θάνατο στην αρ-χαία Ελλάδα. Ο κ. Παπαγρηγοράκης, αφού ευχα-ρίστησε το Διοικητικό Συμβούλιοτου Μουσείου Ακροπόλεως, και ιδι-

αιτέρως τον καθ. κ. Παντερμαλή,που έδωσε την ευκαιρία στους επι-στήμονες του εγχειρήματος να επι-κοινωνήσουν μέσα στον εξαιρετικόχώρο του Μουσείου της Ακροπόλε-ως, παρουσίασε τα αποτελέσματατου δευτέρου από τα τέσσερα ερευ-νητικά πρωτόκολλα που έχουν προ-γραμματιστεί για τη μελέτη του σκε-λετικού υλικού που ανακαλύφθηκεστον ομαδικό τάφο του Κεραμεικούκαι θεωρήθηκε πως ανήκει στα θύ-ματα του λοιμού των Αθηνών. Πρό-κειται για στοιχεία που αποτελούνπλέον δεδομένα και όχι απλές θεω-

ρίες. Διάφορα ερευνητικά πρωτό-κολλα έχουν ήδη αναπτυχθεί καιβρίσκονται σε εξέλιξη σε συνεργα-σία με την Ιατρική Σχολή του Πανε-πιστημίου της Μασσαλίας.Όπως είπε στην ομιλία του «…Ηη-συγκεκριμένη εργασία υπήρξε επι-τυχής απόρροια πολυετούς ερευνη-τικής προσπάθειας και αγαστής συ-νεργασίας της ερευνητικής ομάδαςπου οργανώθηκε για τη μελέτη τουσυγκεκριμένου υλικού. Τα τελευ-ταία τριάντα χρόνια συλλέγω αρ-χαιολογικό σκελετικό υλικό από τονελλαδικό χώρο, ως οδοντίατρος-ορ-

θοδοντικός, έχω δε εστιάσει το εν-διαφέρον μου στο κρανιοπροσωπι-κό σύμπλεγμα και στη μελέτη τηςκατατομής των προγόνων μας. Ημελέτη του αρχαιολογικού υλικούπου χρονολογείται από το 1900 π.Χ.–Μεσοελλαδική εποχή– μέχρι περί-που το 300 π.Χ., διερευνά και απο-τυπώνει τα χαρακτηριστικά τουπροσώπου των αρχαίων Ελλήνων,ώστε να γίνει ανασύνθεση του κρα-νίου και του προσώπου τους και νασυγκριθεί με αυτό του σύγχρονουΈλληνα.Μέρος του σκελετικού υλικού πουχρησιμοποιώ στις ερευνητικές εργα-σίες μου προέρχεται από αρχαιολο-γικές ανασκαφές στην περιοχή τουΚεραμεικού, του αρχαίου νεκροτα-φείου της Αθήνας. Στη μελέτη πουπαρουσιάζουμε χρησιμοποιήθηκεσκελετικό υλικό ανασκαφής της πε-ριόδου 1994-1995, η οποία πραγμα-τοποιήθηκε υπό την εποπτεία τηςαρχαιολόγου κ. Έφης Μπαζιωτο-πούλου-Βαλαβάνη. Ο ομαδικός τά-φος απ’ όπου προήλθε το σκελετικόυλικό χρονολογήθηκε, με την αξιο-λόγηση των αρχαιολογικών ευρημά-των, μεταξύ 430 και 426 π.Χ., δηλα-δή στην εποχή που ξέσπασε ο λοιμόςτων Αθηνών…»

Θα δοθεί απάντηση στο μυστήριοπου σκεπάζει τα αίτια του λοιμού;O λοιμός της αρχαίας Αθήνας απο-τέλεσε έναν από τους αποφασιστι-κούς παράγοντες για την έκβασητου Πελοποννησιακού πολέμου καισήμανε την αρχή του τέλους τηςΑθηναϊκής κυριαρχίας στη Μεσό-γειο. Ξέσπασε στη διάρκεια της πο-λιορκίας της Αθήνας από τουςΣπαρτιάτες, στις αρχές του καλο-καιριού του 430 π.Χ. και μέχρι τοκαλοκαίρι του 428 π.Χ. κυριολεκτι-κά αποδεκάτισε τον πληθυσμό τηςπόλης. Με μια βραχεία περίοδο ύφε-σης η επιδημία ενέσκηψε ξανά στηδιάρκεια του χειμώνα του 427 π.Χ.και διήρκεσε μέχρι το χειμώνα του426 π.Χ. Υπολογίζεται ότι περίπουένας στους τρεις κατοίκους της Αθή-νας χάθηκε από την επιδημία, μετα-ξύ αυτών και ο ηγέτης της Αθηναϊ-κής Δημοκρατίας, ο Περικλής. Ταμοναδικά στοιχεία για τον λοιμόπροέρχονται από τις σχετικές ανα-φορές του Θουκυδίδη στην περίφη-μη «Ιστορία του ΠελοποννησιακούΠολέμου», όπου περιγράφονται μεαρκετή ακρίβεια τα κύρια σημείακαι συμπτώματα της νόσου. Ο κ. Παπαγρηγοράκης μας ενημέ-ρωσε για τα νέα δεδομένα που προ-

™ÙÔÓ ÛËÌÂÚÈÓfi ÔÏÈÙÈÛÌfi Ù˘ ÂÈÎfiÓ·˜, ‹ÚıÂ Ë ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ª‡ÚÙȉԘ fi¯È ÌfiÓÔ Ó· ÂÌÏÔ˘Ù›ÛÂÈ ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ Ì·˜, ·ÏÏ¿

Î·È Ó· Ì·˜ ‚ÔËı‹ÛÂÈ Ó· ·Ó·Ù‡ÍÔ˘Ì ÌÈ· ÂÔÈÎÔ‰ÔÌËÙÈ΋ Û˘ÓÔÌÈÏ›· Ì ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ

24 ∞πø¡∂™ ª∂Δ∞, √ º√¡π∫√™ §√πª√™ Δ∏™ ∞ƒÃ∞π∞™ ∞£∏¡∞™ ∞¶√∫∞§À¶Δ∂π Δ∞ ªÀ™Δπ∫∞ Δ√À

™ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ù˘ ª‡ÚÙȉԘ

Στις 9 Απριλίου στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης «ζωντάνεψε» η Μύρτις, το 11χρονο κορίτσι που έζησε πριν από

2.440 χρόνια και πέθανε από τον τυφοειδή πυρετό που αποδεκάτισε το 1/3 των κατοίκων στην αρχαία Αθήνα.

Το κρανίο της «Μύρτιδος» (έτσι ονομάστηκε το εντεκάχρονο κοριτσάκι στο οποίο ανήκει το κρανίο) βρέθηκε κα-

τά τη διάρκεια της ανασκαφής ενός ομαδικού τάφου στον Κεραμεικό στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Πρόκειται

για ένα από τα παιδιά που βρέθηκαν στον τάφο που «φιλοξένησε» περισσότερα από 150 θύματα του μεγάλου λοι-

μού. Το γεγονός ότι ήταν σε άριστη κατάσταση, αφού διατηρούσε την κάτω γνάθο και όλα τα δόντια των ενηλί-

κων και μερικά νεογιλά, έδωσε το έναυσμα στον επίκουρο καθηγητή Ορθοδοντικής του Πανεπιστημίου Αθηνών

κ. Μανώλη Ι. Παπαγρηγοράκη να ξεκινήσει ένα δύσκολο και ταυτόχρονα συναρπαστικό εγχείρημα: την ανάπλα-

ση του προσώπου της Μύρτιδος.

…η συγκίνηση μου ήταν μεγάλη

όταν αντίκρισα το πρόσωπο της Μύρτιδος!

Δεν ήξερα άλλο για εκείνη παρά μόνο πως

ήταν ένα κοριτσάκι που κατοικούσε στην

Αθήνα την εποχή του Πελοποννησιακού

πολέμου, έζησε την πολιορκία και τον

λοιμό και πέθανε, κατά πάσα πιθανότητα,

από τυφοειδή πυρετό...

”

“

°Ú¿ÊÂÈ Ë μ›Î˘ ∫Ô˘ÚÏÈÌ›ÓË, ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010ΕπιστημονικάΘέματα 23ΟδοντιατρικόΒήμα

έκυψαν μετά την ανασκαφή. Όπωςτόνισε «…με βάση τα ευρήματα αυ-τής της ομαδικής ταφής, που φανέ-ρωναν έλλειψη του προβλεπόμενουαπό τα ήθη και τα έθιμα της εποχήςτελετουργικού αλλά και βιασύνη,σχεδόν πανικό, διατυπώθηκε η θεω-ρία ότι επρόκειτο για θύματα τουλοιμού. Αποφασίστηκε η εφαρμογήτων πλέον σύγχρονων εργαστηρια-κών μεθόδων DNA για τη διερεύνη-ση της αιτίας που προκάλεσε το θά-νατό τους, και εν συνεχεία, τη μελέ-τη της κατατομής του κρανιοπροσω-πικού συμπλέγματος των Αθηναίωντης εποχής εκείνης…».Γιατί όμως δεν έχουμε καταφέρει ναβρούμε την αιτία του μεγάλου αυτούλοιμού που γέμισε με ομαδικούς τά-φους την αρχαία Αθήνα; Όπως μαςπληροφορεί ο κ. Παπαγρηγοράκης,«…ως προς τον αιτιολογικό παρά-γοντα που προκάλεσε τον μεγάλολοιμό των Αθηνών πάμπολλεςαναφορές, μελέτες και συμπε -ράσματα έχουν εμπλουτίσει τιςσχετικές έρευνες, έχει δε κατάκαιρούς ταυτιστεί με συγκεκριμένεςασθένειες, όπως ευλογιά, ιλαρά,κίτρινο πυρετό, τύφο, βουβωνικήπανώλη, τυ φοειδή πυρετό ή καισυνδυασμό κάποιων απ’ αυτές. Αυ-

τή η μεγάλη ποικιλία οφείλεται στογεγονός ότι η κλινική εικόνα καμίαςαπό τις σύγχρονες μορφές ασθενει-ών δεν συμπίπτει ικανοποιητικά μετα χαρακτηριστικά σημεία και συμ-πτώματα της νόσου που προκάλεσετο λοιμό, όπως περιγράφονται απότον Θουκυδίδη. Η αδυναμία τεκμη-ρίωσης μέχρι σήμερα οποιασδήποτευπόθεσης σχετικά με την αιτία τουΛοιμού οφειλόταν στην έλλειψη κα-τάλληλου παλαιοπαθολογικού υλι-κού, η ανάλυση του οποίου ενδεχο-μένως θα οδηγούσε στην αναδρομι-κή διάγνωση του υπεύθυνου λοιμο-γόνου παράγοντα.Επιπλέον, η καθυστέρηση της ανα-ζήτησης και του προσδιορισμού τηςαιτίας του λοιμού των Αθηνών έγ-κειτο στην επιθυμία μας να παρα-μείνει το υλικό στην Ελλάδα και ναπραγματοποιηθεί η έρευνα σε ελλη-νικά εργαστήρια. Επρόκειτο γιαέρευνα πρωτότυπη και δύσκολη,επειδή στον ελλαδικό χώρο δενυπήρχε εξειδικευμένο ερευνητικόκέντρο ούτε τεχνογνωσία για το αρ-χαϊκό DNA, και επίσης επρόκειτογια έρευνα με υψηλό κόστος, αφούέπρεπε να αναζητηθεί ο υπαίτιοςλοιμογόνος παράγοντας μεταξύπολλών.

Έχει αποδειχθεί ότι η ανάλυση τουDNA του πολφού των δοντιών μπο-ρεί να οδηγήσει στην αναδρομικήδιάγνωση ακόμα και αρχαίων μολυ-σματικών ασθενειών, εφ’ όσον όμωςσυνοδεύονταν από μικροβιαιμία. Ηδιερεύνηση του παθογόνου παρά-γοντα αποφασίστηκε να πραγματο-ποιηθεί σύμφωνα με ερευνητικόπρωτόκολλο που χρησιμοποιεί υλικόαπό την εσωτερική (πολφική) κοιλό-τητα δοντιών, καθώς έχει αποδειχθείσε πρόσφατες μελέτες των Γάλλωνκαθηγητών της Ιατρικής σχολής τηςΜασσαλίας, Rault και Drancourt, ότιμετά το θάνατο τα δόντια διατηρούν-ται ακέραια για πολύ μεγάλο χρονι-κό διάστημα, με την πολφική κοιλό-τητα και το περιεχόμενό της στεγανόκαι ανεπηρέαστο από εξωτερικέςεπιμολύνσεις. Στις περιπτώσεις αυ-τές, ο μικροβιακός παράγοντας πουκυκλοφορεί στο αίμα, άρα και στονπολφό, παγιδεύεται στο εσωτερικότου δοντιού μετά την νέκρωσή τουκαι μουμιοποιείται.Παρόμοιες μελέτες έχουν πραγμα-τοποιηθεί σε μούμιες της αρχαίαςΑιγύπτου και των πολιτισμών τηςΛατινικής Αμερικής, σε θύματα τουΜαύρου Θανάτου τουΜεσαίωνα,αλλά και σε στρατιώτες

του στρατού του Ναπολέοντα…».Ως υλικό της μελέτης χρησιμοποι-ήθηκαν ακέραια δόντια που εξήχθη-σαν από τρεις τυχαία επιλεγμένουςνεκρούς του ομαδικού τάφου τουΚεραμεικού. Η εργαστηριακή έρευ-να ξεκίνησε στο Εργαστήριο Μο-ριακής Νευροβιολογίας της Νευρο-λογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχο-λής του Πανεπιστημίου της Αθήναςαπό τον κ. Χ. Γιαπιτζάκη, Οδοντία-τρο, Βιολόγο, Γενετιστή, και ολο-κληρώθηκε στο Εργαστήριο Μικρο-χημείας του Ινστιτούτου Τεχνολο-γίας-Έρευνας της Κρήτης. Η δια-δρομή μεταξύ των εργαστηρίωνΑθήνας και Κρήτης διήρκεσε αρκε-τό καιρό, κυρίως επειδή η προέλευ-ση των δοντιών και ο σκοπός τηςέρευνας δεν έπρεπε να είναι γνωστάστους ερευνητές των εργαστηρίων,έτσι ώστε να μείνει η σκέψη τουςανεπηρέαστη (να μην υπάρχει δηλα-δή προκατάληψη), ως προς το ποιοςλοιμογόνος παράγοντας ανεζητεί-το. Τα 6 πρώτα αντιδραστήρια γιαδιαφορετικούς λοιμογόνους παρά-γοντες δεν έδωσαν αποτέλεσμα.

«…Στο 7ο όμως», όπως τονίζει ο κ.Παπαγρηγοράκης, «παρατηρήθηκεθετικός πολλαπλασιασμός τριώνγονιδίων, που αντιστοιχούσαν στονμικροβιακό παράγοντα ο οποίος εί-ναι υπεύθυνος για την εκδήλωση τυ-φοειδούς πυρετού. Η αντιστοιχίατων τριών γονιδίων που διερευνήθη-καν στο αρχαίο στέλεχος του μικρο-βίου, σε σχέση με τις γνωστές αλλη-λουχίες του σύγχρονου στελέχους,έφθασε το 96%.Ως αποτέλεσμα, είναι εύλογο να θε-ωρηθεί ότι ο τυφοειδής πυρετός συμ-μετείχε στην αιτιολογία του λοιμούτης Αθήνας, είτε αποκλειστικά είτεσε συνδυασμό με κάποιον άλλο,προς το παρόν άγνωστο, λοιμογόνοπαράγοντα.Ολοκληρώνοντας την πρώτη φάσητης έρευνάς μας το 2006 και έχονταςήδη τα πρώτα αποτελέσματα ξεκι-νήσαμε το δεύτερο πρωτόκολλο, γιατη μελέτη του κρανιοπροσωπικούσυμπλέγματος και της κατατομήςτων προγόνων μας…».

Το μεγάλο στοίχημα τηςανάπλασης του προσώπου της ΜύρτιδοςΟ κ. Παπαγρηγοράκης μάς γυρνάειπίσω στο χρόνο, τότε που ανακαλύ-φθηκε ο ομαδικός τάφος. «…Μέσαστον ομαδικό τάφο υπήρχαν άντρες,γυναίκες και παιδιά, ένα δε από τακρανία που μου τράβηξε την προσο-χή ήταν ένα παιδικό κρανίο, τοοποίο διατηρούσε την κάτω γνάθοτου, και κάτι ακόμα πιο σπάνιο, συ-νυπήρχε η μόνιμη οδοντοφυΐα με μέ-ρος της νεογιλούς. Πρώτα προσδιο-ρίστηκε η ηλικία και το φύλο τουατόμου στο οποίο ανήκε το κρανίο,πράγμα που σε μικρή ηλικία είναιαρκετά δύσκολο. Απόλυτα βέβαιοιθα ήμασταν μόνο αν είχαμε ανάλυ-ση DNA. Έτσι η ηλικία προσδιορί-στηκε μέσω της πανοραμικής ακτι-νογραφίας, παρατηρώντας την τε-λείωση των ριζών των δοντιών, ενώτο φύλο προσδιορίστηκε από τηνμορφολογία της γενειακής απόφυ-σης, των υπεροφρύων τόξων και τηςμορφολογίας των κυνοδόντων.Επρόκειτο για ένα κορίτσι 11 περί-που ετών, στο οποίο η ερευνητικήομάδα έδωσε το όνομα «Μύρτις».Το 2007 μάς ζητήθηκε από το τότεΥπουργείο Ανάπτυξης το κρανίοτης Μύρτιδος να εκτεθεί στην 27ηΈκθεση Θεσσαλονίκης, μετά δε απόαυτό ξεκίνησε το ταξίδι της ανά-πλασης του προσώπου της.Οι δυσκολίες που παρουσιάστηκανήταν αρκετές, όμως και αυτήν τη φο-ρά τις ξεπεράσαμε. Η ανάπλαση τουπροσώπου δεν ήταν κάτι καινούρ-γιο, γιατί ήδη στην Ελλάδα είχε γίνειη ανάπλαση του προσώπου του Φι-λίππου Β΄, από ελάχιστα σκελετικάδομικά στοιχεία του κρανιοπροσω-πικού συμπλέγματος που είχε στηδιάθεσή της η τότε ερευνητική ομά-δα του Πανεπιστημίου του Man-chester. Αντίθετα, στη Μύρτιδαυπήρχαν όλα τα ανατομικά σκελετι-κά στοιχεία του κρανιοπροσωπικούσυμπλέγματος, δηλαδή ένα ατόφιοκρανίο, στοιχείο σημαντικό για τηναξιοπιστία του τελικού αποτελέ-σματος…». Η τεχνική η οποία χρησιμοποιήθηκεγια την ανάπλαση του προσώπου

...δεν θελήσαμε να αποδώσουμε στην έκφραση του

προσώπου της τον πόνο που ίσως έζησε πριν πεθάνει, την

ασίγαστη δίψα που οδηγούσε τους ανθρώπους που νοσούσαν να

συνωστίζονται στις πηγές και στα πηγάδια της πόλης...

Προτιμήσαμε ένα ελαφρύ μειδίαμα που προσδίδει την αίσθηση της

εσωτερικής γαλήνης και ίσως την απορία που θα είχε αν γνώριζε

πως μαζευτήκαμε όλοι σήμερα, εδώ στους πρόποδες του

Παρθενώνα, 2.400 χρόνια μετά, για να αντικρίσουμε με έκπληξη,

θαυμασμό και συγκίνηση το παιδικό της πρόσωπο…

“

”

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα24 ΟδοντιατρικόΒήμα

της Μύρτιδος είναι γνωστή ως μέθο-δος «Manchester». Η τεχνική βασί-ζεται στο συνδυασμό δύο μεθόδων:η πρώτη είναι η χρήση δεικτών ήκαρφίδων που υποδεικνύουν το πά-χος των ιστών, εκφράζοντας το μέσοπάχος των ιστών του προσώπου καιλαμβάνοντας υπόψη την προέλευ-ση, το φύλο, τις συνθήκες διαβίωσηςκαι την ηλικία, ενώ η άλλη μέθοδοςείναι το σκάλισμα των υποκειμένωνμυών του προσώπου, εξασφαλίζον-τας ότι η ανάπλαση του προσώπουκαι η αύξησή του πραγματοποιείταιαπό την επιφάνεια του κρανίου καιπρος τα έξω. Με άλλα λόγια, με τημέθοδο Manchester για την ανάπλα-ση του προσώπου, οι μύες και οιιστοί του προσώπου σκαλίζονταιενώ οι καρφίδες χρησιμοποιούνταιως ένας βασικός οδηγός για το πόσοπαχύς θα είναι ο γλυπτικός πηλόςπου θα εφαρμοστεί. Το σχήμα και τομέγεθος των ματιών και της μύτηςμπορούν να υπολογισθούν από τομέγεθος των οφθαλμικών κόγχωνκαι της ρινικής κοιλότητας. Επίσης,οι αναλογίες και το σχήμα τού υπόανάπλαση προσώπου προκύπτουναπό τις υποκείμενες αναλογίες τουκρανίου.Τα τελευταία χρόνια, έχει διεξαχθείένας μεγάλος αριθμός ερευνών σχε-τικά με το πάχος των ιστών του αν-θρωπίνου προσώπου, έχουν δε δημι-ουργηθεί πίνακες οι οποίοι δείχνουντο μέσο πάχος των ιστών σε συγκε-κριμένα σημεία του κρανίου, λαμ-βάνοντας υπόψη το φύλο, την ηλι-κία, τη φυλή και τις συνθήκες δια-βίωσης. Μια σχετική μελέτη για τηνεποχή εκείνη, χρησιμοποιήθηκε ωςβασικός οδηγός κατά την ανάπλασητου προσώπου της Μύρτιδος.Αναφορικά με την τεχνική της ανά-πλασης, αυτή «…δεν πραγματοποι-ήθηκε φυσικά πάνω στο σπάνιο εύ-ρημα του αρχαίου κρανίου, επειδή ηεπέμβαση θα ήταν καταστροφική,αλλά κατασκευάστηκε ένα πιστόαντίγραφο, ακολουθώντας τη μεθο-δολογία που ακολουθούν οι πλαστι-κοί χειρουργοί σε καταστάσεις ελ-λειμμάτων τόσο οστίτη ιστού όσοκαι μυϊκής μάζας.Αφού πρώτα το κρανίο σκαναρίστη-κε σε ειδικό αξονικό τομογράφο, ταστοιχεία μεταφέρθηκαν σε ειδικόκέντρο της Κρήτης, για την κατα-σκευή του αντιγράφου. Σε όλες τιςφάσεις κατασκευής αυτού του αντι-γράφου απαιτήθηκε η χρησιμοποίησητης τελευταίας λέξης της τεχνολο-γίας.Στα ΤΕΙ Χανίων Κρήτης υλο -ποιήθηκε σε τρισδιάστατη μορφή τοκρανίο της Μύρτιδος. Αυτή η τριώνδιαστάσεων ανασύνθεση έγινε μεσκοπό να χρησιμοποιηθεί τομοντέλο ως βάση για να γίνει ηανάπλαση της αρχαίας μορφής καιεπάνω σε αυτό το πρόπλασμα ναχτιστεί το πρόσωπό της. Τα δεδο -μένα από τον αξονικό τομογράφο

μετατράπηκαν σε αναπαράσταση,αρχικά σε ψηφιακή μορφή καιέπειτα σε μορφή μοντέλου. Στησυνέχεια «εκτυπώθηκε» η τρισ -διάστατη εικόνα και δημιουργήθηκεεκ του μηδενός ένα ακριβές αντί -γραφο του αρχαίου κρανίου…».

Βήμα προς βήμα η διαδικασία, τα εμπόδια και οι προκλήσειςΓια να επιβεβαιωθεί η αξιοπιστίατου αντιγράφου, ακολουθήθηκε ηορθοδοντική μεθοδολογία της αλλη-λεπίθεσης των κεφαλομετρικών

ακτινογραφιών, δηλαδή η κεφαλο-μετρική ακτινογραφία του αρχαίουκρανίου συγκρίθηκε με αλληλεπίθε-ση με την κεφαλομετρική ακτινο-γραφία του μοντέλου, με αποτέλε-σμα οι δύο κεφαλομετρικές αναλύ-σεις να συμπίπτουν.Τις περαιτέρω λεπτομέρειες του εγ-χειρήματος εξηγεί ο κ. Παπαγρηγο-ράκης: • «…Οι ακριβείς μετρήσεις του μέ-

σου πάχους των ιστών σε 30 συγ-κεκριμένα σημεία του κρανίου με-ταφέρθηκαν και σημειώθηκαν μεκαρφίδες 3 χιλιοστών. Τα σημείαεντοπίζονταν πάνω στο πιστό αν-τίγραφο του κρανίου της Μύρτι-δος. Οι καρφίδες συγκολλήθηκαν,διασφαλίζοντας παράλληλα τηνακρίβεια των μετρήσεων.

• Χρησιμοποιήθηκαν προσθετικοίοφθαλμοί και, λαμβάνοντας υπό-ψη την καταγωγή της, αποφασί-στηκε το καστανό ως το χρώματων ματιών της. Τα μάτια τοποθε-τήθηκαν μέσα στους οφθαλμικούςκόγχους, ενώ το σχήμα, η επιφά-νεια και το βάθος των οφθαλμικώνκόγχων επηρέασαν το βάθος στοοποίο θα τοποθετούνταν.

• Το επόμενο βήμα ήταν το χτίσιμοτου προσώπου, κάθε μυς ξεχωρι-στά, χρησιμοποιώντας πλαστελίνη.Σκαλίστηκαν περίπου 20 διαφορε-τικοί μύες με πρώτους τον κροταφί-τη και το μασητήρα. Δημιουργήθη-

καν οι μύες του στόματος ενώ το εύ-ρος του στόματος και το πάχος τωνχειλέων εκτιμήθηκαν από τηνοδοντική μορφολογία. Μια περιο-χή του προσώπου που είναι δύσκο-λο να αποδοθεί σωστά είναι τα χεί-λη, όμως στην περίπτωση της Μύρ-τιδος ο πλήρης οδοντικός φραγμόςσυνέβαλε ουσιαστικά στο να ανα-πλασθούν τα χείλη της πολύ κοντάστην πραγματικότητα. Για να εξα-σφαλιστεί μεγαλύτερη αληθοφά-νεια, δημιουργήθηκε ένα αμυδρόμειδίαμα, που της προσέδωσε μια

πιο παιδική έκφραση.• Ο σφιγκτήρας των βλεφάρων εί-

ναι ένας επίπεδος και κυκλικόςμυς και δημιουργήθηκε καλύπτον-τας τα μάτια της. Το σχήμα τωνοφθαλμικών κόγχων της Μύρτι-δος μελετήθηκε προσεκτικά, κα-θώς αυτό επηρεάζει το σχήμα καιτη διεύθυνση των βλεφάρων καιτων φρυδιών.

• Το σχήμα του ρινικού τρήματοςχρησιμοποιήθηκε για να προσδιο-ριστεί το μέγεθος και το εύρος τηςμύτης. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκεστη διεύθυνση των ρινικών οστώνκαι της πρόσθιας ρινικής άκαν-θας, καθώς αυτά τα στοιχεία υπο-δεικνύουν τον τρόπο που η μύτηπροβάλλει από το κρανίο.

• Οι μύες γύρω από τη μύτη και τοστόμα, καθώς και οι ζυγωματικοίμύες ήταν οι επόμενοι που σχηματο-ποιήθηκαν και σκαλίστηκαν με προ-σοχή, λόγω του ότι κάποιοι από τουςμυς αυτούς είναι αρκετά λεπτοί καιευαίσθητοι. Ο μετωποϊνιακός μυςκαλύπτει τη μετωπιαία χώρα.

• Ο στερνοκλειδομαστοειδής μυς κα-θώς και ο τραπεζοειδής μυς είναι οιπλέον προεξέχοντες κατά το σκάλι-σμα των κυριότερων μυών του τρα-χήλου. Σε αυτό το στάδιο σκαλίστη-κε επίσης και η παρωτίδα.

• Η ανάπλαση των αυτιών είναι ιδι-αιτέρως δύσκολη. Αυτό που μπο-ρεί να καθοριστεί είναι η θέση τους

καθώς επίσης και η γωνία τους, ηοποία συνήθως ακολουθεί τη γω-νία της γνάθου. Επομένως, τα αυ-τιά της Μύρτιδος σκαλίστηκαν μεστόχο να εναρμονιστούν με τουπόλοιπο πρόσωπο.

• Λόγω του ότι η Μύρτις ήταν παιδίκατά την περίοδο του θανάτουτης, σκαλίστηκε αρκετή ποσότηταυποδόριου λίπους ώστε να καλύ-πτει τμήματα της υποκείμενης μυϊ-κής δομής. Ταινίες πηλού τοποθε-τήθηκαν πάνω από τη μυϊκή δομήοι οποίες αναπαριστούν το δέρμα.

Η υφή και οι λεπτομέρειες του δέρ-ματος δέχτηκαν περαιτέρω επε-ξεργασία ώστε να δοθεί μια πιο ρε-αλιστική εντύπωση…».

Η παρουσίαση της Μύρτιδος, εκτόςαπό όλα τα άλλα, καταδεικνύει,επίσης, πώς από ένα εύρημα της αρ-χαιολογικής σκαπάνης και με τηχρήση της σύγχρονης τεχνολογίαςείναι δυνατόν να έχουμε πολλαπλάαποτελέσματα, που δεν είναι μόνοαρχαιολογικά, αλλά και ανθρωπο-λογικά, επιδημιολογικά, κοινωνιο-λογικά και άλλα. Εδώ, ωστόσο, τε-λείωσαν όλα τα τεχνικά στοιχεία τηςτεκμηρίωσης της ανάπλασης και ήρ-θε η ώρα να έρθουμε «πρόσωπο μεπρόσωπο» με το παρελθόν, να δού-με το πρόσωπο ενός πραγματικούπαιδιού που έζησε πριν από πολ-λούς αιώνες εδώ στη γειτονιά μας!

Πίσω από το πρόσωποπου βλέπουμε όμως… υπάρχει μια ιστορίαΗ προσπάθεια της ανάπλασης ενόςαρχαίου κρανίου είχε ως βασικόστόχο να πληροφορήσει τον θεατήγια την εικόνα ενός αρχαίου προσώ-που. Μέσα στον σημερινό πολιτισμότης εικόνας, όπου βομβαρδιζόμαστεκάθε στιγμή και οπουδήποτε βρι-σκόμαστε από εικόνες, ήρθε το πρό-σωπο της Μύρτιδος όχι μόνο να εμ-πλουτίσει τις γνώσεις μας, αλλά καινα μας βοηθήσει να αναπτύξουμε

μια εποικοδομητική συνομιλία με τοπαρελθόν, να επιτύχουμε μια πιοουσιαστική επαφή με τους προγό-νους μας. Μπορεί τα έργα τέχνης τηςαρχαιότητας να μας φέρνουν σεεπαφή με τις αισθητικές αξίες τηςεποχής, τις θρησκευτικές πεποιθή-σεις, τις πολιτισμικές συγκρούσεις,τις κοινωνικές μεταβολές και τις οι-κονομικές συνθήκες, όμως η ανά-πλαση ενός αρχαίου προσώπου μάςφέρνει πιο κοντά στον ίδιο τον άν-θρωπο, στα σταθερά και τα μετα-βλητά του γνωρίσματα.Ο κ. Παπαπαγρηγοράκης μάς περι-γράφει τα συναισθήματά του μετάτην ολοκλήρωση της διαδικασίας:«…η συγκίνησή μου ήταν μεγάληόταν αντίκρισα το πρόσωπο τηςΜύρτιδος! Δεν ήξερα άλλο για εκεί-νη παρά μόνο πως ήταν ένα κορι-τσάκι που κατοικούσε στην Αθήνατην εποχή του Πελοποννησιακούπολέμου, έζησε την πολιορκία καιτον λοιμό και πέθανε, κατά πάσαπιθανότητα, από τυφοειδή πυρετό.Όμως πριν αρρωστήσει, και μέχρι τα6-7 της χρόνια, ζούσε μάλλον στογυναικωνίτη μαζί με τα αδέλφια της,αγόρια και κορίτσια, έπαιζε εφεδρι-σμό και τραμπάλα, ασχολείτο με τακατοικίδια, κυρίως πουλιά και σκύ-λους, καθώς και με τις κούκλες της.Ανατρεφόταν με παραμύθια καιπαιχνίδια, μάθαινε στο σπίτι στοι-χειώδη ανάγνωση και γραφή απότην μητέρα της αλλά και να υφαίνει,να κεντά και να διευθύνει το νοικο-κυριό. Οπωσδήποτε συμμετείχε σεοικογενειακές τελετές, όπως ο γά-μος και η κηδεία, αφού η φροντίδατων νεκρών ήταν γυναικεία δου-λειά. Αν ανήκε σε χαμηλή κοινωνικήτάξη θα βοηθούσε, ήδη στα 11 της,στις αγροτικές εργασίες. Αν ήτανδούλη, θα ήταν ήδη ένα σκληρά ερ-γαζόμενο κορίτσι. Ωστόσο, οι συνθήκες του θανάτουτης δεν επέτρεψαν να της αποδοθείη συνηθισμένη φροντίδα των νε-κρών, αφού ρίχτηκε στον κοινό τά-φο μαζί με τα άλλα θύματα του λοι-μού. Ενώ το γνωρίζαμε, δεν θελήσα-με να αποδώσουμε στην έκφρασητου προσώπου της τον πόνο πουίσως έζησε πριν πεθάνει, την ασίγα-στη δίψα που οδηγούσε τους ανθρώ-πους που νοσούσαν να συνωστίζον-ται στις πηγές και στα πηγάδια τηςπόλης, την αγωνία του επερχόμενουθανάτου και τη φρίκη από αυτό πουέβλεπε γύρω της, τους γονείς, τααδέλφια και τις φίλες της να πεθαί-νουν ο ένας μετά τον άλλο από τηντρομερή επιδημία. Προτιμήσαμεένα ελαφρύ μειδίαμα που προσδίδειτην αίσθηση της εσωτερικής γαλή-νης και ίσως την απορία που θα είχεαν γνώριζε πως μαζευτήκαμε όλοισήμερα, εδώ στους πρόποδες τουΠαρθενώνα, 2.400 χρόνια μετά, γιανα αντικρίσουμε με έκπληξη, θαυ-μασμό και συγκίνηση το παιδικό τηςπρόσωπο…».

Ο κ. Μανώλης Παπαγρηγοράκης, η πρόεδρος του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας κ. Νίκη Γουλανδρή και ο διευθύνων σύμβουλος της Cosmote κ. Μιχάλης Τσαμάζ.

ΚΥΡΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΑΣΘΕΝΟΥΣ

«Εχω ένα μελανό σημείο στα ούλα και ανησυχώ. Μπορεί να είναι μελάνωμα;»

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑΑσθενής 40 ετών παρουσιάστηκε στη Στο-ματολογική Κλινική του νοσοκομείου «Α.Συγγρός», παραπονούμενος για μελανό ση-μείο στα προστομιακά ούλα. Η κλινική εξέ-ταση της στοματικής κοιλότητας αποκαλύ-πτει μία κηλίδα με καλά καθορισμένο περί-γραμμα και χρώμα μελανό-μαύρο.

Ο ασθενής αναφέρει ότι η βλάβη αυτή είναιπαρούσα για πολύ καιρό και ότι ο ίδιος τηνέχει προσέξει, αλλά ο οδοντίατρός του τονπαρακίνησε να την κοιτάξει. Η βλάβη είναιανώδυνη και παρουσιάζει μόνο αισθητικόπρόβλημα. Ο ασθενής έχει απευθυνθεί στοδιαδίκτυο και έχει δει περιπτώσεις μελανώ-ματος στο στόμα. Δηλώνει θορυβημένος καιανήσυχος για την πιθανότητα η βλάβη αυτήνα αντιπροσωπεύει μελάνωμα. Δεν υπάρ-χουν άλλες μελανές βλάβες στο στόμα του.

Το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς περιλαμ-βάνει υπερχοληστερολαιμία, για την οποίαπαίρνει φάρμακα (στατίνες). Είναι χρόνιοςκαπνιστής και προσπαθεί να αποβάλει τησυνήθεια.

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΤα στοιχεία τα οποία πρέπει να αξιολογή-σουμε στην περιπτωση αυτή είναι τα ακό-λουθα:

• Το ανώδυνο της βλάβης.• Τη μακροχρόνια διάρκεια.• Το μελανό χρώμα και την έλλειψη στοιχεί-

ων φλεγμονής.• Την εντόπιση στα ούλα.• Το γεγoνός ότι η βλάβη είναι μονήρης.

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, η διαφο-ρική διάγνωση διαμορφώνεται ως εξής:

• Στίξη (τατουάζ) αμαλγάματος• Στίξη από κώνο αργύρου

• Ξένο σώμα μελανού χρώματος (μολύβι)• Μελανοκυτταρικός σπίλος• Εφηλίδα• Μετατραυματική μελάγχρωση• Μελάνωμα

Το μονήρες της βλάβης και το ιατρικό ιστορι-κό αποκλείουν συστηματικά νοσήματα ταοποία εκδηλώνονται με πολλαπλές μελαχρω-ματικές κηλίδες του βλεννογόνου του στόμα-τος όπως νόσος του Peutz-Jeghers, Addison’s,von Recklinghausen (νευροινωμάτωση). Τομελανό χρώμα στο βλεννογόνο του στόματοςμπορεί να προέλθει κυρίως από:

– έκκριση μελανίνης από τα κύτταρα τηςβασικής στιβαδας του επιθηλίου

– αθροίσεις σπιλοκυττάρων ή κυττάρων με-λανώματος (κακοήθης βλάβη)

– ξένο σώμα μελανού χρώματος (αμάλ-γαμα, άργυρος, μολύβι)

Το ομαλό περίγραμμα της βλάβης, το μικρόμέγεθος και η επίπεδη υφή της, καθώς και ηεντόπιση στα ούλα είναι περισσότερο συμ-βατά με στίξη αμαλγάματος ή ύπαρξη ξένουσώματος. Ο μελανοκυτταρικός σπίλος και ηεφηλίδα είναι λιγότερο συχνές αθώες βλά-βες, αλλά μπορούν να παρουσιάσουν ανά-λογη κλινική εικόνα . Η μετατραυματική με-λάγχρωση είναι συνήθως διάχυτη βλάβη αρ-κετά εκτεταμένη, ανάλογα με την περιοχήτου τραύματος. Το μελάνωμα του στοματι-κού βλεννογόνου είναι εξαιρετικά σπάνιονόσημα υψηλής κακοήθειας και η κλινικήτου εμφάνιση είναι εξίσου επιθετική, ακο-λουθεί δε τους κανόνες που ισχύουν για τηνυποψία κλινικής διάγνωσης μελανώματοςστο δέρμα.Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ορι-στική διάγνωση στις μελαγχρωματικές βλά-βες έχουμε μόνο μετά από διενέργεια βιο-ψίας.

ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗΗ πιθανότερη κλινική διάγνωση είναι η στί-ξη αμαλγάματος. Εγινε αφαιρετική βιοψίατης βλάβης, η οποία έδειξε αθροίσεις μελα-νόχροου υλικού διάσπαρτου ανάμεσα σείνες ώριμου συνδετικού ιστου. Η ιστολογικήεικόνα είναι συμβατή με τη διάγνωση τηςστίξης αμαλγάματος

ΣΥΖΗΤΗΣΗΤο «τατουάζ» αμαλγάματος είναι συνήθηςβλάβη η οποία προκαλείται όταν μικρά τμή-ματα αμαλγάματος ενσωματώνονται στοβλεννογόνο του στόματος μετά από έμφρα-ξη αμαλγάματος. Η στίξη αμαλγάματοςοφείλεται συνήθως σε διασπορά του υλικούλόγω του εναιωρήματος το οποίο δημιουρ-γείται με τη χρήση χειρολαβής υψηλών ταχυ-τήτων και μπορεί να εμφανιστεί και σε τοπο-θεσίες του βλεννογόνου όπου δεν υπάρχεικοντινή έμφραξη αμαλγάματος. Τα τμήμα-τα του αμαλγάματος έχουν την τάση να το-ποθετούνται κατά μήκος των ινών του συν-δετικού ιστού ή να περιβάλλουν τα τοιχώμα-τα των αγγείων. Το αμάλγαμα αποτελείεξαιρετικά βιοσυμβατό υλικό το οποίο σπά-νια προκαλεί αντίδραση ξένου σώματοςόταν εμβυθιστεί στο συνδετικό ιστό. Η χρή-ση απομονωτήρα μπορεί να περιορίσει τηνπιθανότητα δημιουργίας της συγκεκριμένηςβλάβης.

Σε εκτεταμένη εναπόθεση αμαλγάματος, ηχρήση οπισθοφατνιακής ακτινογραφίαςαποκαλύπτει ακτινοσκιερό υλικό και μπο-ρεί να βοηθήσει στη διάγνωση ως επικουρι-κό μη επεμβατικό μέσο, δεν αποτελεί όμωςαπαραίτητη συνθήκη για τη διάγνωση. Ηστίξη απο κώνο αργύρου εμφανίζεται πάν-τα σε περιοχές ακρορριζίων και τείνει ναεκλείψει με τη χρήση κώνων γουταπέρκας.

Η λεπτομερής έγγραφη στοιχειοθέτηση τωνμελαχρωματικών βλαβών του βλενννογό-νου του στόματος, όσον αφορά τον αριθμό,το μέγεθος, την εντόπιση και την υφή, απο-τελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την πα-ρακολούθηση της βλάβης σε βάθος χρόνουαπό τον θεράποντα οδοντίατρο ή τον ειδικόστοματολόγο. Σε περίπτωση οποιασδήποτεαλλαγής στις παραμέτρους αυτές, ενδείκνυ-ται η άμεση διενέργεια βιοψίας.

Ο ασθενής πρέπει να ενημερωθεί για τη δια-φορική διάγνωση και το πλεονέκτημα τηςβιοψίας (οριστική διάγνωση) όσον αφορά τηστοιχειοθέτηση/παρακολούθηση της βλά-βης από τον γιατρό. Σε περίπτωση εκτετα-μένης στίξης αμαλγάματος προστομιακά, ηοποία δημιουργεί αισθητικά προβλήματα,ενδείκνυται επιφανειακή πλαστική χειρουρ-γική ούλων με στόχο την αφαίρεση του υλι-κού, πάντα μετά από επιβεβαίωση της διά-γνωσης με βιοψία.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ στίξη αμαλγάματος είναι μια κοινή βλάβητου στοματικού βλεννογόνου, η οποία χρή-ζει στοιχειοθέτησης και παρακολούθησηςαπό τον θεράποντα οδοντίατρο, όπως καιανάλογη ενημέρωση του ασθενούς. Η παρα-κολούθηση μιας μελαγχρωματικής βλάβηςδεν γίνεται μόνο οπτικά, αλλά με μέτρησηκαι λεπτομερή καταγραφή των χαρακτηρι-στικών της. Η επανεξέταση μιας κλινικάαθώας βλάβης, αρχικά ανά εξάμηνο και κα-τόπιν ετησίως, αποτελεί ένα σύνηθες κλινι-κό πρωτόκολλο παρακολούθησης το οποίομπορεί να αξιολογήσει αν μια μελαγχρωμα-τική βλάβη είναι ενεργή ή όχι. Σε όλες τις πε-ριπτώσεις, οριστική διάγνωση παρέχεταιμόνο μετά απο βιοψία και ιστολογική εξέτα-ση.

∫ÏÈÓÈο ‰ÈÏ‹ÌÌ·Ù·∂ӉȷʤÚÔÓÙ· ∫ÏÈÓÈο ¶ÂÚÈÛÙ·ÙÈο ·fi ÙÔ ™ÙÔÌ·ÙÔÏÔÁÈÎfi ΔÌ‹Ì· ÙÔ˘ ¡ÔÛÔÎÔÌ›Ԣ «∞. ™˘ÁÁÚfi˜»

∏ ¢Ú. °Î¿ÁηÚË Â›Ó·È ·fiÊÔÈÙÔ˜ Ù˘ √‰ÔÓÙÈ·ÙÚÈ΋˜ ™¯Ô-Ï‹˜ ∞ıËÓÒÓ Î·È Ù˘ √‰ÔÓÙÈ·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂ.Tufts μÔÛÙÒÓ˘ (DMD-Tufts University School of DentalMedicine) ηıÒ˜ Î·È ‰È‰¿ÎÙˆÚ (DMSc) ÙÔ˘ ¶·ÓÂ. Har-vard μÔÛÙÒÓ˘ (Harvard University School of DentalMedicine). ∂ÍÂȉÈ·ÙËΠÛÙËÓ ·ıÔÏÔÁ›· ÛÙfiÌ·ÙÔ˜ ÛÙÔ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ Harvard Î·È Â›Ó·È Î¿ÙÔ¯Ô˜ ÙÔ˘ AmericanBoard of Oral and Maxillofacial Pathology. ¢ÈÂÙ¤ÏÂÛ·ӷÏËÚÒÙÚÈ· ηıËÁ‹ÙÚÈ· Ù˘ √‰ÔÓÙÈ·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Tufts ·fi ÙÔ 2004 Ò˜ ÙÔ 2007.

ΔÔ ™ÙÔÌ·ÙÔÏÔÁÈÎfi ΔÌ‹Ì· ÙÔ˘ ¡ÔÛÔÎÔÌ›Ԣ «∞. ™˘ÁÁÚfi˜» (¢È¢ı˘ÓÙ‹˜ ¡ÔÛÔÎÔÌ›Ԣ:ηıËÁËÙ‹˜ ∞. ∫·ÙÛ¿Ì·˜), Û˘Ó¯›˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÔÏ˘ÂÙ‹ ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ÂÓË̤ڈÛË Î·ÈÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ηٿÚÙÈÛË ÙÔ˘ Ô‰ÔÓÙÈ¿ÙÚÔ˘, ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÛÂ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì ÙÔ «√‰ÔÓÙÈ·-ÙÚÈÎfi μ‹Ì·» ÌÈ· ÛÂÏ›‰· ÏÔ‡ÛÈ· Û ÎÏÈÓÈο ÂÚÈÛÙ·ÙÈο Î·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÁÓÒÛË. ™Ùfi¯Ô˜Ù˘ ÛÂÏ›‰·˜ Â›Ó·È Ô ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi˜-ÂÍ¿ÛÎËÛË, Ô ÔÔ›Ô˜ Û˘Ó‰˘¿˙ÂÈ ÙËÓ ÎÏÈÓÈ΋ ÂÌÂÈÚ›·Î·È ÙË ÁÓÒÛË Ì ٷ Û‡Á¯ÚÔÓ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ‰Â‰Ô̤ӷ (evidence based dentistry).ΔË ÛÂÏ›‰· ÂÈÌÂÏÂ›Ù·È Ë ‰È¢ı‡ÓÙÚÈ· ÙÔ˘ ™ÙÔÌ·ÙÔÏÔÁÈÎÔ‡ ΔÌ‹Ì·ÙÔ˜ Î·È Â›ÎÔ˘ÚË Î·-ıËÁ‹ÙÚÈ· Ù˘ π·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ∞ıËÓÒÓ ‰Ú. ∂ϤÓË °Î¿ÁηÚË.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα26 ΟδοντιατρικόΒήμα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΑνακοινώνεται ο νέος κύκλος μετεκπαιδευτικών

μαθημάτων Στοματολογίας για γενικούςοδοντιάτρους στο Στοματολογικό Τμήμα του

Νοσοκομείου «Α. Συγγρός». Το πρόγραμμα τωνμαθημάτων είναι διάρκειας δύο εβδομάδων,

καθημερινά 9-12 π.μ.

Υπεύθυνη μαθημάτων:Ελένη Γκάγκαρη DMD, DMScΣτοματολόγος-Οδοντίατρος

επίκουρη καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Αθηνών

Δήλωση συμμετοχής μέσω τηλεφώνου ή emailΤηλέφωνο Γραμματείας Στοματολογικού:

210-72.65.237, 210-72.39.965

Email: egagari@gmail.com

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Σκέψεις28 ΟδοντιατρικόΒήμα

∞ÓÙ·‡ÁÂȘ √‰ÔÓÙÈ΋˜ ∞ÈÛıËÙÈ΋˜ΔÔ˘ °ÂÚ¿ÛÈÌÔ˘ ¢Ô˘‚›ÙÛ· ∞Ó·ÏËÚˆÙ‹ ηıËÁËÙ‹ √‰ÔÓÙÈ·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ∂∫¶∞

Î·È fi¯È ÌfiÓÔ...

¡ÔÛÙ·ÏÁÒÓÙ·˜ ÙÔÓ ·ÓÙÔÙÈÓfi ‹ÏÈÔ

Μπορούν να πορευτούν και χωρίς εμένα.Την εργασία την είχα δοκιμάσει μικρός,από την ηλικία που το φως βροντούσε μέσα μου.

Κι’ εγώ επιθυμούσα, αλλάπάντα προσπαθούσα να μένω απέξω.Καλύτερα να μην μπλέξεις, έλεγα.Ποτέ δεν με συγκίνησαν οι μέλλουσες ανταμοιβές.

Δεν μπορούσα να δεχτώ την ταύτιση της έσχατης αθωότητας με την έσχατη ντροπή, να περιφέρω στον κόσμο την αηδία, να γίνω μισθοφόρος,να προσκυνώ κάποιο κτήνος.

Ποτέ δεν σκέφτηκα να κάνω το κορόιδονα τεμπελιάσω,ονειροπολώντας διαπλεκόμενους έρωτεςκαι ουτοπικά συμβάνταγκρινιάζοντας και μεμψιμοιρώντας.

Εγώ, να προσφέρω ήθελανα βοηθήσω, μπας και βρεθεί το μυστικό της παλιάς γιορτής, μήπως και ξαναβρούμε το κέφι μας.

Εξάλλου δεν θα μπορούσα να νιώθω περήφανος,όπως, τόσοι άλλοι,παραμελώντας το χρέος μου.

Και μπήκα, μόνος,γιατί κάποιοι λίγοι, μόνοι, με έστειλαν στεφανωμένο με τερπνούς μήκωνες υπνοφόρους.

Τι καλά θα ήταν να με είχαν χρίσει, ας πούμε, ύαινα… να με κοιτούσαν οι άλλοι άγρια,αλλά, πού να ήξεραν κι’ αυτοί τα μυστικά των εραστών της εξουσίας.

Και μετά σκέφτηκα:

Μα είμαι ο εκλεκτός τους, σε φίλους με έστειλαν.Οση ζέστη κι αν κάνει εκεί μέσα,όσο κι αν καταπλακώνεται η καρδιά μου,οι συνάδελφοι είναι καλοί κι’ εγώ αγαπώ τ’ αδέλφια μου.

Το πάθος του ανικανοποίητου το άφησα απέξω. Εξάλλου είχα την εμπειρία, του πόσο καλά ξέρουν να σε καταβαραθρώνουν.

Μπορούσα να δω νηφάλια το μέγεθος της αθωότητάς μου, αφούδεν ήμουν διατεθειμένος να ζητώ παρηγοριά στους ραβδισμούς.

Ο αγώνας των αγνών ψυχών απομακρύνθηκε.Σ’ αυτή την αγγελική κοινωνία, ο καθένας με τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές του.

Το μόνο που επιθυμούσα ήτανη ύπαρξη της κοινής λογικής στην κορυφή της κλίμακας.

Εξ αρχής ένιωσα αδύναμος στην κατεστημένη οικογενειακή ευτυχίατων πολύπειρων αειθαλών ηγητόρων.

Απ’ τις πρώτες κιόλας μέρες το ντύσιμό μου,μου φάνηκε εξίσου βαρετό με το δικό τους.Τώρα ανήκω στον ίδιο θίασο.Η μόνη διαφορά ήταν ότι εγώ δεν λάδωνα ακόμα τα μαλλιά μου.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά,μου έλαχε να ζήσω και το πλιάτσικο, έλεος.

Κι’ από την άλλη συνεχώς σκεπτόμουν:

Ακόμα και οι Γαλάτες, που ήταν εκδοροσφαγείς και έκαιγαν τα χορτολίβαδα,ποτέ δεν έκαναν πλιάτσικο στα δικά τους σπίτια.

Αγώνας λοιπόν…Μακρύς αγώνας, δύσκολος.

Πού να βρει η γλώσσα μου τόση παρηγοριάγια να αντιμετωπίσει όλα αυτάτα βλαστάρια της γενιάς μου.

Δύο φορές ξεσηκώθηκε η γενιά μου.

Τη μια για να επικρατήσει (κάνοντας πολυτεχνεία) και την άλλη για να λεηλατήσει.

Μπλε και πράσινες παγανιστικές τελετές τριανταπέντε χρόνων, οδήγησαν τη χώρα να κάθεται σήμερα πάνω σε σπασμένα αγγεία και τσουκνίδες.

Οποία αυταπάρνηση!Τι υπέροχοι μαχητές!

Ανθρωπάκια, δηλαδή,που δεν θα έχαναν την ευκαιρίανα χαϊδολογήσουν παράσιτα,που θεωρούν το φως αλλοιωμένοτη μορφή διαλυμένητην κίνηση χαμένη.

Ανθρωπάκια,που επιφυλάσσουν στον εαυτό τουςτο φωτοστέφανο του μάρτυρατην ακτινοβολία της τέχνηςτην έπαρση του εφευρέτητο θράσος του ληστή.

Τι αμαρτίες, Χριστέ μου

πληρώνει αυτή η χώρα…Τι κατάντια είναι αυτή…

Μπορεί η επιστήμη να άλλαξε τα πάντα,όμως για τη θεραπεία της ψυχής μας προσφεύγουμε ακόμα στα γιατροσόφια και στις παραλλαγές των λαϊκών ρήσεων.

Ο κόσμος πάει μπροστά, δυστυχώς, μόνο μπροστάΈπαψε να περιστρέφεται, έπαψε να βλέπει δίπλα του.

Ο καθένας μόνος του χτίζει το δικό του κορμί, ατσάλινο, μαυρισμένο, δυνατό, με μάτι που γυαλίζει, για να δείχνει ότι κρατάει από καλή γενιά.

Από τότε που ο χριστιανισμόςανακηρύχθηκε επιστημονική αλήθειαο άνθρωπος έχασε τον εαυτό του.Καλλιτέχνες, καταχραστές και παπάδεςστην ίδια κολυμπήθρα.

Και τώρα, τι κάνεις;Τα παρατάςή συνεχίζεις να νοσταλγείς τον παντοτινό ήλιο;

Ισως, το καλύτερο θα ήταν

ένας μεθυσμένος ύπνος, σε μια λευκαδίτικη ακρογιαλιά για να σωθώ.

Ε, λοιπόν, συνεχίζω.Όταν είσαι πτώμα δεν σε ξανασκοτώνουν.Όταν είσαι νεκρόςδεν βλέπεις εφιάλτες.

Τούτη την ώρα ξεσηκώνομαι.Προδίδοντας τις αρχές μουθα συντόμευα πολύ το μαρτύριό μου.

Κουβαλώντας τη διαστροφή μου, και αντικρίζοντας στον ουρανόμια θάλασσα φλόγες και δεξιά και αριστερά,ξαναγυρνώ στην ηλικία του βροντερού φωτός.

Οσο ακόμα,η καρδιά, η ψυχή και το πνεύμα μουπαραμένουν αναλλοίωταδεν θα μπορούσα να περιφέρω στον κόσμοούτε την εγκατάλειψη.

Το πρόγραμμα του Συνεδρίου ήταν έτσι δομη-μένο, ώστε να καλύπτει τις ανάγκες τόσο τωνπρωτοενδιαφερομένων για τα εμφυτεύματα,όσο και των ειδικών. Με αυτό τον τρόπο μπο-ρούσε ο καθένας να προσλάβει τις απαραίτητεςγια εκείνον γνώσεις από το Συνέδριο και να τιςενσωματώσει στην καθημερινή πράξη του ια-τρείου του.Διάσημοι ξένοι ομιλητές προσέφεραν την εμ-πειρία τους και φάνηκε ότι όλοι έμειναν ευχαρι-στημένοι τόσο από την οργάνωση όσο και απότις άλλες εκδηλώσεις.Ανάμεσα σε αυτούς ο Καθηγητής Γναθοπρο-σωπικής Χειρουργικής W. Schilli του Πανεπι-

στημίου Freiburg (Εφευρέτης των εμφυτευμά-των Schilli - SIC), ο οποίος έκανε και την εναρ-κτήρια ομιλία του Συνεδρίου, η καθηγήτρια Πε-ριοδοντολογίας Nicola Zitzmann, του Πανεπι-στημίου Basel Ελβετίας, ο Καθηγητής Γναθο-προσωπικής Χειρουργικής F.W. Neukam τουΠανεπιστημίου Erlangen Nürenberg, ήδη Επίτι-μος Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπι-στημίου Αθηνών, και άλλοι πολλοί επιφανείςξένοι και Έλληνες οδοντίατροι. Εξέχουσα προ-σωπικότητα του Συνεδρίου ήταν ο ΚαθηγητήςΜάρτης, ο οποίος με τις εύστοχες παρατηρήσειςτου εντόπιζε τα καίρια σημεία της κάθε ομιλίας.Ιδιαίτερη συμμετοχή είχε ο Καθηγητής Προσθε-τικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Α. Χα-τζηκυριάκος και οι συνεργάτες του, που κράτη-σαν αμείωτο το ενδιαφέρον των συναδέλφων

στις πολύωρες εισηγήσεις τους, παρουσιάζον-τας όλα τα μυστικά της Προσθετικής των Εμφυ-τευμάτων.Το Συνέδριο, όπως είναι γνωστό, περιέλαβεδύο Σεμινάρια Χειρουργικής των Εμφυτευμά-των (από τους καθηγητές Ε. Βαϊρακτάρη καιF.W. Neukam) και δύο Προσθετικής (από τονΚαθηγητή Α. Χατζηκυριάκο, τον Επικ. Καθη-γητή Π. Δάγκαλη, τη Λέκτορα Μ. Κοκοτή καιτον Dr. Δ. Καπαγιαννίδη). Θα πρέπει να σημει-ωθεί ότι η συμμετοχή σε όλα τα Σεμινάριαυπήρξε πληθωρική. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για το Σεμινά-ριο Καρδιοαναπνευστικής Αναζωογόνησης

που πραγματοποιήθηκε από την ΚαθηγήτριαΑναισθησιολογίας Λίλα Παπαδημητρίου καιτην Ελληνική Εταιρεία ΚαρδιοαναπνευστικήςΑναζωογόνησης. Η γνώση που έλαβαν οι συμ-μετέχοντες στο Σεμινάριο αυτό τους δίνει τη δυ-νατότητα να αντιμετωπίσουν κάθε έκτακτο πε-ριστατικό στο ιατρείο τους με επιτυχία, γεγονόςπου μπορεί να είναι πολύτιμο για τη ζωή τουασθενούς. Ιδιαίτερη επιτυχία σημείωσαν ακόμα τα Work-shops, όπου παρουσιάστηκαν τα πλεονεκτήμα-τα συστημάτων διαφορετικών εμφυτευμάτων.Στόχος των Workshops ήταν ο κάθε ενδιαφερό-μενος όχι μόνο να τοποθετήσει ο ίδιος σε λίγεςώρες Εμφυτεύματα διαφορετικών εταιρειών,αλλά να μπορεί να συγκρίνει και τα πλεονεκτή-ματα του καθενός συστήματος.

Την έναρξη του Συνεδρίου κήρυξε ο ΚαθηγητήςΧρήστος Μάρτης που συνεχάρη κατά την ολι-γόλεπτη ομιλία του όσους συνετέλεσαν στην τε-ράστια επιτυχία του Συνεδρίου.Στο πλαίσιο του Συνεδρίου στη Μεγάλη Αίθου-σα Τελετών του Πανεπιστημίου έγινε η Αναγό-ρευση του Καθηγητού F.W. Neukam σε ΕπίτιμοΔιδάκτορα της Ιατρικής Σχολής από τον Αντι-πρύτανη Καθηγητή Γ. Κρεατσά και τον Καθη-γητή Ε. Βαϊρακτάρη, παρουσία πολλών επισή-μων.Ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε έκθεση Ιατρι-κών Ειδών, όπου γνωστές εταιρείες επέδειξαντα προϊόντα τους. Ανάμεσα σε αυτές:

• M.Βιτσαρόπουλος (αντιπρόσωπος των εμφυτευμάτων Bredent).

• Δ. Μαυραειδόπουλος (αντιπρόσωπος των εμφυτευμάτων Friadent, Xive και Ankylos).

• Γ. Στεφανόπουλος - EVOMEDICA(αντιπρόσωπος των εμφυτευμάτων του Professor Schilli – SIC και των Trinon).

• Γ. Σουλτάτης - Dentomedica (αντιπρόσωποςτων εμφυτευμάτων Megagen).

• Αβραάμ Δημητρακόπουλος - DentalconHealthcare.

• Γ. Δεβερίκος - Dental Line ΜΕΒΕΠΕ• Α. Βασατής - Novadental με το σύστημα τριασδιάστατης (3D) υποβοηθούμενης απόΗ/Υ τοποθέτησης εμφυτευμάτων. • Πανταζής – Σιδέρης με το σύστημα IMTEC. • Δημ. Ρεκούτης A.E. – OSTEOCELL.

• Medispes Α.Ε.Β.Ε.• MDS-Dental - Δήμος Μητακίδης.Μέγας χορηγός του Συνεδρίου ήταν η εταιρείαΣτεφανόπουλος (εμφύτευμα Schilli – SIC), ηεταιρεία Βιτσαρόπουλος (εμφύτευμα Bredent),και οι Ιατρικές Εκδόσεις «Πασχαλίδης».

Παρακάτω παραθέτουμε δεδομένα από τις πα-ρουσιάσεις που ξεχώρισαν στο πλαίσιο των ερ-γασιών των τριών αυτών ημερών:Η πρώτη παρουσίαση πραγματοποιήθηκε απότον Καθηγητή Dr. Dr. W. Schilli σχετικά με τηνιστορία των εμφυτευμάτων, εστιάζοντας σταχαρακτηριστικά των σύγχρονων εμφυτευματι-

κών συστημάτων. Ο Καθηγητής Dr. Dr. F.W. Neukam, διευθυντήςτης Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής Κλινικήςτου Παν/μίου Erlangen, ανέπτυξε τις διάφορεςτεχνικές που είναι σήμερα διαθέσιμες για τηνόσο το δυνατόν ταχύτερη και αποτελεσματικό-τερη αύξηση του οστού στη θέση εμφύτευσηςκαι αναφέρθηκε σε περιπτώσεις που αντιμετω-πίστηκαν με τη χρήση διάφορων τύπων μοσχευ-μάτων, κυττοκινών, tissue engineering, την τε-χνική GBR κ.ά. Επιπλέον, τόνισε τα πολύ καλάαποτελέσματα που παρέχουν τα σύγχρονα τε-χνητά μοσχεύματα.Οι εκλεκτοί καθηγητές Α. Χατζηκυριάκος, απότο ΑΠΘ και N. Zitzmann, από τo Πανεπιστήμιοτης Βασιλείας στην Ελβετία, ανέλυσαν τα τε-λευταία δεδομένα σχετικά με τον κίνδυνο δημι-

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Ειδήσεις-Εκδηλώσεις-Συνέδρια30 ΟδοντιατρικόΒήμα

∂ÓÙ˘ˆÛȷ΋ Ë Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÛÙÔ «3Ô ¢ÈÂıÓ¤˜ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ∂ÌÊ˘ÙÂ˘Ì¿ÙˆÓ»Ù˘ °Ó·ıÔÚÔÛˆÈ΋˜ ÃÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ ∫ÏÈÓÈ΋˜ Ù˘ π·ÙÚÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ

Με ιδιαίτερη επιτυχία από πλευράς συμμετοχών αλλά και επιστημονικού προγράμματος πραγ-

ματοποιήθηκε το 3ο Διεθνές Συνέδριο Εμφυτευμάτων που οργάνωσε η Γναθοπροσωπική Χει-

ρουργική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Κεντρικό Κτήριο του Πα-

νεπιστημίου Αθηνών - Προπύλαια.

Η τεράστια συμμετοχή των συναδέλφων όχι μόνο εδικαίωσε την απόφαση για την οργάνωση

του Συνεδρίου και απάλυνε την κούραση των διοργανωτών, αλλά και δείχνει το απεριόριστο

ενδιαφέρον που υπάρχει για εκπαίδευση, διότι φαίνεται ότι έχει γίνει κατανοητό από όλους πως

η βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών αποτελεί το μοναδικό όπλο του κάθε επαγγελματία

για την περαιτέρω ανάπτυξη των εργασιών του.

°Ú¿ÊÂÈ Ë ∞ÁÁÂÏÈ΋ §·ÌÚÔÔ‡ÏÔ˘, ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜

Ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγητής Γυναικολο-γίας Γ. Κρεατσάς και ο Καθηγητής Γναθοπροσωπικής Χειρουργικήςτης Ιατρικής Σχολής Ε. Βαϊρακτάρης σε αναμνηστική φωτογραφία μετον τιμώμενο επίτιμο Διδάκτορα Καθηγητή Neukam.

Ο Καθηγητής X. Μάρτης συγχαίρει τον νέο επίτιμο Διδάκτορα της Ια-τρικής Σχολής, ενώ ο Καθηγητής E. Βαϊρακτάρης παρακολουθεί πα-νευτυχής τον μεγάλο δάσκαλο.

Ο Καθηγητής W. Scilli, εφευρέτης των εμφυτευμάτων SIC, κατά τηνεναρκτήρια του Συνεδρίου ομιλία του στην κατάμεστη αίθουσα.

ουργίας περιεμφυτευματίτιδας και παρουσία-σαν πρωτόκολλα για την αντιμετώπισή της.Στις ομιλίες τονίστηκε ιδιαίτερα το γεγονός ότιη διάγνωση της περιεμφυτευματίτιδας στηρίζε-ται πρωτίστως σε κλινική και ακτινολογική εξέ-ταση με λήψη οπισθοφατνιακής ακτινογρα-φίας. Σε αβαθείς θυλάκους (< 4 mm) ενδείκνυ-ται η παροχή οδηγιών στοματικής υγιεινής, ηενεργοποίηση των ασθενών, η απομάκρυνσητων μικροβιακών εναποθέσεων καθώς και ηλείανση και η στίλβωση των επιφανειών απο-κλειστικά με μηχανικά μέσα. Σε περιπτώσειςμεγαλύτερων θυλάκων απαιτείται χειρουργικήαντιμετώπιση. Στα όπλα του σύγχρονου οδον-τιάτρου αναφέρθηκε και η χρήση του Er:YAGLaser, το οποίο όμως βρίσκεται ακόμα υπόέρευνα.Ο γναθοπροσωπικός χειρουργός, υφηγητήςK.A. Schlegel, από το Πανεπιστήμιο του Erlan-gen, παρουσίασε μια πρότυπη κλίμακα εκτίμη-σης του κινδύνου αποτυχίας αποκαταστάσεωνμε εμφυτεύματα. Η κλίμακα αυτή συνεκτιμάδιάφορες παραμέτρους από το ιστορικό και τηνκλινική εξέταση του ασθενούς (π.χ. την ύπαρξησυστηματικών νοσημάτων, το κάπνισμα, τις αι-σθητικές προσδοκίες του ασθενούς, τη γραμμήγέλωτος, τον βιότυπο των ούλων, την ανατομίατων μαλακών και σκληρών ιστών, την ποσότη-τα και την ποιότητα του οστού στη θέση εμφύ-τευσης κ.ά.) και είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε πε-ριπτώσεις ασθενών που παρουσιάζουν πολλα-πλές δυσκολίες, όπως σε μεγάλη ατροφία ή ελ-λείμματα των γνάθων μετά από ατύχημα. Επι-πλέον, εστιάστηκε και στην υποβοηθούμενηαπό H/Y εμφύτευση, η οποία παρέχει τη δυνα-τότητα τοποθέτησης των εμφυτευμάτων χωρίςτη δημιουργία κρημνού με μείωση του μετεγχει-ρητικού οιδήματος.Ο υφηγητής γναθοπροσωπικής χειρουργικήςτου Πανεπιστημίου του Βερολίνου Dr. Dr. Μ.Stiller αναφέρθηκε στις νεότερες τεχνολογικέςεξελίξεις που εφαρμόζονται στην κατασκευήτων σύγχρονων εμφυτευματικών συστημάτωναλλά και στον τρόπο διαχείρισης των περιεμφυ-τευματικών ιστών σε περιπτώσεις υφιζήσεωνκαι περιεμφυτευματίτιδας. Οι Dr. Dr. R. Bucher και Dr. J. Bosch παρου-σίασαν εκτενώς τα πλεονεκτήματα των εμφυ-τευμάτων Scilli - SIC, ενώ ο Dr. M. Arjomadανέλυσε τα σημεία υπεροχής των εμφυτευμά-των Ankylos και αναφέρθηκε στην αντιμετώπι-ση διάφορων περιπτώσεων ασθενών με την τε-χνική της άμεσης εμφύτευσης, αλλά και σε περι-πτώσεις τοποθέτησης εμφυτευμάτων σε ασθε-νείς με περιοδοντική νόσο.Επιπλέον, ο Καθηγητής Α. Χατζηκυριάκος καιοι συνεργάτες του απο το ΑΠΘ εστιάστηκαν σεεμφυτευματικές αποκαταστάσεις ασθενών πα-ρουσία ιδιαίτερων προβλημάτων και ανέλυσανπρωτόκολλα, προκειμένου να αποφευχθούνμακροπρόθεσμες επιπλοκές, όπως σε καταστά-σεις με βρυγμό κ.ά. Επισημάνθηκε ιδιαίτεραστις ομιλίες τους ότι δεν πρέπει να προβαίνουμεστην κατασκευή γεφυρών με στηρίγματα απόφυσικά δόντια και εμφυτεύματα, λόγω του πο-λύ μεγάλου κινδύνου θραύσης που εμφανίζουνκαι σε περιπτώσεις που αυτό δεν είναι εφικτό,θα πρέπει να χρησιμοποιούνται άκαμπτοι σύν-δεσμοι ακριβείας.

Πολύ ενδιαφέρουσες ήταν οι παρουσιάσεις πουαφορούσαν την αντιμετώπιση των επιπλοκώνμετά από τοποθέτηση εμφευτευμάτων αλλά καιτα δεδομένα από τις σύγχρονες απεικονιστικέςτεχνικές σε περιπτώσεις ελλειμμάτων κάτωγνάθου από τους οδοντιάτρους του Πανεπιστη-μιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων και Λάρισαςαντίστοιχα. Από τη Γναθοπροσωπική Χειρουρ-γική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπι-στημίου Αθηνών σε συνεργασία με τη Γναθο-προσωπική Χειρουργική Κλινική του Erlangenαναλύθηκαν τα νεότερα δεδομένα που αφο-ρούν στην ανύψωση ιγμορείου. Τα αποτελέ-

σματα από τις μέχρι σήμερα μελέτες καταδει-κνύουν ότι στο μέλλον η επέμβαση αυτή θαμπορεί να απλουστευτεί περαιτέρω, λόγω τωνπολύ μεγάλων ποσοστών επιτυχίας που σημει-ώνονται είτε από τη χρήση τεχνητών μοσχευμά-των είτε άνευ μοσχεύματος, ενώ σήμερα πλέοντίθεται και υπό συζήτηση η χρήση παραγόντωναύξησης, όπως τα PRPs. Μάλιστα, η υδροδυνα-μική τεχνική ανύψωσης της μεμβράνης τουSchneider, όπως παρουσιάστηκε από τον στο-ματικό χειρουργό Dr. Andreas Kurrek, υπόσχε-ται μείωση των επιπλοκών της χειρουργικής αυ-τής διαδικασίας.

Τέλος, στο πλαίσιο του συνεδρίου, αναφέρθη-καν από διάφορους ομιλητές και όλα τα μεγάλαβήματα που έχουν γίνει σχετικά με:• Την τοποθέτηση Εμφυτευμάτων σε γνάθουςμε έλλειψη οστού.• Την αφαίρεση κατεστραμμένων δοντιών καιτην άμεση εμφύτευση στα μετεξακτικά φατνία.• Την άμεση τοποθέτηση της προσθετικής ερ-γασίας μετά την τοποθέτηση των Εμφυτευμά-των, ώστε ο ασθενής να μην παραμένει ούτεμία ημέρα χωρίς δόντια.Σε όλα τα ανωτέρω, οι προοπτικές είναι συνε-χώς βελτιούμενες.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010Ειδήσεις-Εκδηλώσεις-Συνέδρια 31ΟδοντιατρικόΒήμα

Στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου 2010 θα πραγματοποι-ηθεί στο ξενοδοχείο Sofitel (Αεροδρόμιο «Ε. Βε-νιζέλος», Αθήνα) υπό την αιγίδα της ΕλληνικήςΑκαδημίας Αισθητικής Οδοντιατρικής και μετην ευγενική χορηγία της εταιρείας ULTRA-DENT διημερίδα με θέμα «Η Τέχνη της Σύνθε-της Ρητίνης στα Πρόσθια και Οπίσθια Δόντια»(Θεωρητική Παρουσίαση και Πρακτικό Σεμινά-ριο) με τον παγκοσμίου φήμης οδοντίατρο καιεκπαιδευτή Dr. Newton Fahl Jr. DDSΤο Σάββατο, 4 Σεπτεμβρίου 2010, από τις 09.00

ώς τις 16.00 θα παρουσιαστεί το θεωρητικό μέ-ρος του συνεδρίου με θέμα «Τελειοποιώντας τιςΑποκαταστάσεις Σύνθετης Ρητίνης Πρόσθιωνκαι Οπίσθιων Δοντιών». Το μάθημα αυτό θαεστιάσει στην φιλοσοφία της συντηρητικής, απο-τελεσματικής αλλά και καλλιτεχνικής εφαρμο-γής αισθητικών άμεσων αποκαταστάσεων σύν-θετης ρητίνης στα πρόσθια και οπίσθια δόντια.Θα εξεταστούν εις βάθος θέματα που άπτονταιτης διάγνωσης, του σχεδιασμού θεραπείας καιτης εκτέλεσης τέτοιων αποκαταστάσεων. Θα γί-

νει παρουσίαση, βήμα-βήμα, της λειτουργικήςπροσέγγισης επίλυσης καθημερινών προκλήσε-ων άμεσης αποκατάστασης στα πρόσθια καιοπίσθια δόντια. Ο δρ Fahl θα μοιραστεί μαζί σαςτον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται η καλλιτε-χνική όψη μιας σύνθετης αποκατάστασης, ανα-παράγοντας το κατάλληλο σχήμα, χρώμα καιλειτουργία με συστηματικό και ευχάριστο τρό-πο. Θα γίνει παρουσίαση του απαραίτητου εξο-πλισμού, από τα εργαλεία μέχρι τα υλικά απο-κατάστασης, προκειμένου να επιτευχθούν προ-

βλέψιμα οι άμεσες αποκαταστάσεις ρητίνης. Επίσης, θα εξεταστεί το πώς επιτυγχάνεται ηκαλλιτεχνική όψη των αποκαταστάσεων ρητί-νης, από αποκαταστάσεις τάξης IV, άμεσεςόψεις, κλείσιμο μεσοδόντιων διαστημάτων καιάμεσες οπίσθιες αποκαταστάσεις. Θα διεξαχθείπρακτική συζήτηση των εννοιών του σχεδια-σμού χαμόγελου (smile design) στην αισθητικήκαι λειτουργική αποκατάσταση της πρόσθιαςοδοντοφυΐας με άμεσες σύνθετες αποκαταστά-σεις. Στο μάθημα αυτό θα παρουσιαστούν επί-σης τεχνικές συνολικής θεραπείας τεταρτημορί-ου συνδυάζοντας άμεσες σύνθετες ρητίνες με έν-θετες και επένθετες εμφράξεις ακολουθώνταςένα συστηματικό πρωτόκολλο το οποίο ελαχι-στοποιεί το χρόνο που περνά ο ειδικός πάνω απότον ασθενή ενώ επιτυγχάνει την αναπαραγωγήτης ιδανικής μορφολογίας σύγκλεισης, των με-σοδόντιων επαφών, τη μείωση του χρόνου φινι-

¢È‹ÌÂÚÔ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È Ú·ÎÙÈÎfi ÛÂÌÈÓ¿ÚÈÔ Ì ÙÔÓ ‰Ú· Newton Fahl Jr.ÁÈ· ÙËÓ «Δ¤¯ÓË Ù˘ ™‡ÓıÂÙ˘ ƒËÙ›Ó˘ ÛÙ· ¶ÚfiÛıÈ· Î·È √›ÛıÈ· ¢fiÓÙÈ·»

Βιογραφικό σημείωμαΟ δρ Newton Fahl Jr. έλα-βε το πτυχίο του (DDS)από το ΠανεπιστήμιοLondrina State Universityτης Βραζιλίας το 1987. Το1989 πήρε το πτυχίο τουστη Χειρουργική Οδον-τιατρική και Μεταπτυ-χιακό Τίτλο από το Uni-

versity of Iowa, στις ΗΠΑ. Αφού επέστρεψε στηνΒραζιλία, εγκαταστάθηκε στην Κουριτίμπα, όπουδιατηρεί ιδιωτική κλινική που εξειδικεύεται στην αι-σθητική οδοντιατρική. Ο δρ Newton Fahl Jr. είναι μέλος της American Acad-emy of Esthetic Dentistry (AAED) καθώς και ιδρυτι-κό μέλος και πρώην πρόεδρος της Brazilian Societyof Aesthetic Dentistry (BSAD). Είναι μέλος του M-CG-Hinman Foundation.Έχει δημοσιεύσει πολλά διαφωτιστικά άρθρα πάνωστις τεχνικές άμεσης και έμμεσης γλυπτικής (bond-ing). Ανήκει επίσης στην επιτροπή συντακτών τουEuropean Journal of Esthetic Dentistry, Practical Pro-cedures & Aesthetic Dentistry - PPA&D και τουSpectrum. Από το 1990, ο δρ Fahl έχει αφοσιωθεί στην διδα-σκαλία αισθητικής επανορθωτικής οδοντιατρικήςσε μεταπτυχιακούς και έχει συγκεντρώσει μεγάληεμπειρία πάνω στην τέχνη και την επιστήμη της δι-δασκαλίας μετά τις εκτενείς διαλέξεις που έχει δώσειδιεθνώς. Έχει συμβάλει στο να μπορέσουν αναρίθ-μητοι συνάδελφοί του σε όλο τον κόσμο να αποκτή-σουν μια ευρύτερη κλινική αντίληψη μέσω της διδα-σκαλίας πρακτικών και εφικτών τεχνικών στην αι-σθητική οδοντιατρική. Είναι διευθυντής του Fahl Art& Science in Aesthetic Dentistry Institute στην Κου-ριτίμπα της Βραζιλίας, όπου παραδίδει πρακτικάσεμινάρια και μαθήματα πάνω σε τεχνικές άμεσηςκαι έμμεσης συγκόλλησης στην αισθητική οδοντια-τρική. Από τα πολλά ενδιαφέροντά του, αυτό το οποίοαπολαμβάνει περισσότερο ο δρ Fahl είναι η άμεσησυγκόλληση στην αισθητική οδοντιατρική. Άποψηή-του είναι ότι ο τομέας αυτός έχει υποτιμηθεί όσοναφορά τις εφαρμογές του, εξαιτίας της έλλειψηςεξοικείωσης με πιο λεπτομερείς τεχνικές και βελτιω-μένα υλικά, η κατάλληλη εφαρμογή των οποίων θαμπορούσε να αποφέρει φυσικά αισθητικά αποτελέ-σματα μακράς διάρκειας.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Ειδήσεις-Εκδηλώσεις-Συνέδρια32 ΟδοντιατρικόΒήμα

ρίσματος και την αύξηση του εισοδήματος απότο επάγγελμα.

Πρακτικό σεμινάριο «Η Τέχνη της ΣύνθετηςΡητίνης – Δημιουργώντας Έργα Τέχνης στην Πρόσθια & Οπίσθια Περιοχή»Την Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 2010, από τις 09.00ώς τις 17.00 θα διεξαχθεί πρακτικό σεμινάριογια περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων, με τίτ-λο «Η Τέχνη της Σύνθετης Ρητίνης – Δημιουρ-γώντας Έργα Τέχνης στην Πρόσθια & ΟπίσθιαΠεριοχή». Το πρακτικό σεμινάριο θα είναι χωρι-σμένο σε δύο μέρη:

Α. «Μια Μέθοδος Επίστρωσης για τα ΠρόσθιαΔόντια σε Απομίμηση της Φύσης» (3½ ώρες):Το σεμινάριο αυτό θα παράσχει στους οδον-τίατρους πρακτικές οδηγίες για το πώς ναεφαρμόσουν με συντηρητικό, αποτελεσματι-κό και αισθητικό τρόπο τις αποκαταστάσειςσύνθετης ρητίνης στα πρόσθια δόντια, βασι-ζόμενοι σε αρχές αναπαράστασης της κατάλ-ληλης μορφής, του χρώματος και βιομιμητι-

κής με προηγμένης τεχνολογίας συστήματασύνθετης ρητίνης. Η εξάσκηση θα περιλαμ-βάνει μια αποκατάσταση μεγάλης έμφραξηςΤάξης IV σε έναν κεντρικό τομέα. Ο ομιλητήςθα αναπτύξει την επιλογή της σωστής χρωμα-τικής απόχρωσης με βάση φωτογραφικά βοη-θήματα για την καλύτερη αντίληψη των πολυ-χρωματικών τόνων που εμφανίζουν τα φυσι-κά δόντια. Θα αναφερθεί επίσης στην αποτε-λεσματική τοποθέτηση των ρητινών προκει-μένου να δημιουργήσει ζωντανές-φυσικές,αόρατες αποκαταστάσεις. Τέλος θα γίνει πα-ρουσίαση των διαδικασιών τελειώματος καιστίλβωσης, περιλαμβανομένων και των ερ-γαλείων που χρειάζονται για την επίτευξη τηςιδανικής απόχρωσης αλλά και μορφολογίαςανάλογα με το δόντι προς αποκατάσταση καιτην όμορη οδοντοστοιχία.

Β. «Αποκαταστάσεις τεταρτημορίου στην Οπί-σθια Περιοχή» (3½ ώρες): Σε αυτό το διδα-κτικό πρακτικό μάθημα, ο δρ Fahl θα διδάξειστους συμμετέχοντες τον καλλιτεχνικό τρό-πο χρήσης των σύνθετων ρητινών για τηνάμεση αποκατάσταση των οπίσθιων δον-τιών. Θέματα που θα αναπτυχθούν είναι ησυντήρηση των δοντιών, η ενδυνάμωσή τουςκαι η αισθητική αποκατάστασή τους, καθώςπαρουσιάζονται οι σύγχρονες τάσεις στηνπαρασκευή των κοιλοτήτων, την αυξητικήτοποθέτηση και την επιλογή χρωματικήςαπόχρωσης. Η εξάσκηση θα περιλαμβάνειτην αποκατάσταση διαφόρων οπίσθιων δον-τιών σύμφωνα με μονοχρωματικές, διχρωμα-

τικές και πολυχρωματικές τεχνικές. Ιδιαίτε-ρη έμφαση θα δοθεί στο συντηρητικό τελεί-ωμα και στις τεχνικές εξαιρετικής στίλβωσης

οι οποίες επιτρέπουν τη διατήρηση της μορ-φολογίας σύγκλεισης που έχει επιτευχθεί.

Τιμή συμμετοχής στη θεωρητική παρουσίαση: 190Ευρώ - Μέλη ΕΑΑΟ: 170 Ευρώ (Τιμή προεγγρα-φής στη θεωρητική παρουσίαση μέχρι 19/7/2010:140 Ευρώ - Μέλη ΕΑΑΟ: 120 Ευρώ) Τιμή συμμετοχής στο πρακτικό σεμινάριο: 750Ευρώ - Μέλη ΕΑΑΟ: 700 Ευρώ . Οι τιμές συμμετοχής στην έκδοση τιμολογίου επι-βαρύνονται με ΦΠΑ 23%.Η τιμή συμμετοχής περιλαμβάνει τα διαλείμματακαφέ και μεσημεριανού μπουφέ, δωρεάν πάρκινγκγια τους συμμετέχοντες με προεγγραφή, πιστοποι-ητικό συμμετοχής, το συνεδριακό υλικό και τη χρή-ση του συστήματος ταυτόχρονης διερμηνείας.

Ο τρόπος πληρωμής γίνεται με κατάθεση στοντραπεζικό λογαριασμό ης γραμματείας του Συνε-δρίου: ALPHA BANK, δικαιούχος: ΜΑΤΙΝΑΤΣΑΜΗ & ΣΙΑ Ε.Ε., Αρ. Λογαριασμού: 70400200200 6880, Iban Code: GR80 0140 7040 70400200 2006 880. Σε κάθε κατάθεση θα πρέπει νααναφέρεται το όνομα του καταθέτη και το τηλέ-φωνό του. Η φωτοτυπία του καταθετηρίου τραπέ-ζης μαζί με τη συμπληρωμένη αίτηση εγγραφής νααποστέλλεται με fax στο 2310-264.082 ή με e-mailστην ηλεκτρονική διεύθυνση mtsami@otenet.gr.Για πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνείτε με τηγραμματεία του σεμιναρίου διάσκεψης: κ. Ματί-να Τσάμη, τηλ. 2310-230.459.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010Ειδήσεις-Εκδηλώσεις-Συνέδρια 33ΟδοντιατρικόΒήμα

Το συνέδριο της BTIΤο πρώτο θέμα ήταν η βιολογική προσέγγισηστη θεραπεία της ατροφικής γνάθου. Η μεγάληπρόκληση σήμερα, αφού πλέον έχει καθιερω-θεί το εμφύτευμα σαν ο χρυσός κανόνας τηςθεραπείας της νωδότητος, είναι η αποκατά-σταση υπολειμματικών ακρολοφιών που έχουνπρόβλημα σε πλάγια και κάθετη διάσταση.

Οι πλέον καθιερωμένες τεχνικές θεραπείαςείναι:1. Η χρήση block μοσχευμάτων2 Η διάσχιση της ακρολοφίας. Σε στενές ακρο-λοφίες, η τεχνική αυτή υπερτερεί της χρήσηςblock μοσχευμάτων.3. Η ανύψωση ιγμορείου4. Η χρήση κοντών εμφυτευμάτων

Η πλήρης διάγνωση είναι απαραίτητη για τησωστή επιλογή θεραπείας. Έτσι, εκτός από ταεκμαγεία, το διαγνωστικό κέρωμα και την πα-νοραμική, είναι απαραίτητο να έχουμε και το-μογραφίες (CBCT) του ασθενούς.Η διάνοιξη των φρεατίων συνιστάται να γίνε-ται αρχικά με 1.000-1.500 rpm με καταιονισμόνερού και ολοκληρώνεται με 50-100 rpm χωρίςκαταιονισμό νερού. Πρόβλημα με την ανα-πτυσσόμενη θερμοκρασία δεν υπάρχει, μια καιστις δύο τεχνικές η θερμοκρασία κυμαίνεταιμεταξύ 20 και 30 βαθμών Κελσίου. Η χρήσηπολύ χαμηλών ταχυτήτων υπερτερεί όμως ωςπρος τη συλλογή του οστού από το φρεάτιο. Τοοστούν αυτό το διατηρούμε μέσα σε PRGF γιαχρήση του όπου χρειάζεται μόσχευμα. Η χρήσητου οστού από φίλτρο απαγορεύεται γιατί συ-νήθως περιέχει πολλά βακτήρια.Μεγάλη προσοχή χρήζει η ποιότητα του οστού.Έτσι για τοποθέτηση εμφυτεύματος 5 mm σεοστού τύπου Ι, η τελική φρέζα διάνοιξης είναι4,8 mm, σε τύπου ΙΙ είναι 4,6 mm και σε τύπουΙΙΙ 3,5 mm. Η ροπή θα πρέπει να μην υπερ-βαίνει τα 40-50 Ncm γιατί η υπερβολική ροπήδημιουργεί ισχαιμία και συχνά απώλεια τουεμφυτεύματος. Το PRGF είναι μια συγκέν-τρωση αυξητικών παραγόντων και ουσιαστικάείναι εξέλιξη του PRP.Το PRGF όμως υπερτερεί του PRP γιατί είναι100% αυτόλογο (δεν χρησιμοποιεί τη βοϊαπροθρομβίνη). Δεν περιέχει κύτταρα, είναιπλάσμα εμπλουτισμένο σε αιμοπετάλια. Ότανυπάρχει οστική ανάπλαση, ο ομιλητής συνέ-στησε την πλήρωση του μετεξακτικού φατνίουμε φιμπρίνη. Έτσι έχουμε πολύ γρήγορη απο-κατάσταση του φατνίου σε διάστημα μικρό-τερο των 3 μηνών.Το PRGF από μελέτες φαίνεται να έχει και αν-τιμικροβιακές ιδιότητες σε άμεση εξαγωγή καισε προηγούμενη ύπαρξη ακρορριζικών βλα-βών.Σε ανύψωση ιγμορείου, το PRGF είναι κα-τάλληλο για αποκαταστάσεις μικρών ή μεγά-λων βλαβών της μεμβράνης του ιγμορείου. Ηπαρασκευή της βάσης της δέκτριας περιοχήςγίνεται με υπέρηχους, τοποθετείται το μό-σχευμα και η διαδικασία ολοκληρώνεται μεεπανατοποθέτηση του οστικού παραθύρου.Η λύση των κοντών εμφυτευμάτων (5,5-6,5mm) δεν δημιουργεί πρόβλημα στην πρόγνωση

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΕπιστημονικάΘέματα34 ΟδοντιατρικόΒήμα

°Ú¿ÊÂÈ ÔÃÚ‹ÛÙÔ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓ›‰Ë˜√‰ÔÓÙ/ÙÚÔ˜ - M.Sc (¶ÚÔÛıÂÙ.)

√ E. Anitua ÛÙÔ Royal OlympicΤο Σάββατο 8 Μαΐου και αφού η πολύπαθη

Ελλάδα είχε περάσει μια πάρα πολύ δύ-

σκολη εβδομάδα, το μόνο μεγάλο ζήτημα

που υπήρχε στην όμορφη πόλη μας ήταν τα

δύο οδοντιατρικά συνέδρια, της BTI και του

ΟΣΑ. Και τα δύο πραγματοποιήθηκαν στον

ίδιο χώρο, στο Olympic Hotel.

και επιβίωσή τους (επιτυχία 96,87% και99%) ιδίως εάν αυξηθεί η διάμετρός τους. Τοκοντά εμφυτεύματα δεν τοποθετούνται ποτέκάτω από το επίπεδο της παρυφής της φατ-νιακής απόφυσης.Με εξαίρεση τους δύο κεντρικούς της άνω, ηναρθηκοποίηση των εμφυτευμάτων πλεονε-κτεί από πλευράς μηχανικής, όχι μόνο στακοντά, αλλά ακόμη και στα μακριά εμφυτεύ-ματα. Η ναρθηκοποίηση τριών εμφυτευμάτωνυποτριπλασιάζει την ασκούμενη τάση στα εμ-φυτεύματα σε σχέση με τα μονήρη εμφυτεύ-ματα. Η κλειστή ανύψωση ιγμορείου(Summers) έχει κυρίως ένδειξη σε ύψος ακρο-λοφίας 5-8 mm, με ταυτόχρονη δυνατότητατοποθέτησης εμφυτευμάτων κανονικού ή μι-κρού ύψους.Σε λεπτές ακρολοφίες ενδείκνυται η χρήσηλεπτών εμφυτευμάτων σε συνδυασμό με τοσετ από της Bti.Οι Bruschi GB, Scipioni A. (1994) συνέστη-σαν τη διάσχιση της ακρολοφίας (με πιεζο-χειρουργική) πριν από την έναρξη τηςδιαδικασίας με τους expanders. Η διαδικασίαθα πρέπει να γίνει, έτσι ώστε και να διαχω-ριστούν τα δύο πέταλα (παρειακό-γλωσ-σικό). Η διαδικασία διαδοχής των expandersσταματά μέχρι να συμβεί το πρώτο κάταγμαστο παρειακό πέταλο. Γενικά η τεχνική εφαρ-μόζεται με μεγαλύτερη επιτυχία στην άνωγνάθο, όπου η πυκνότητα του οστού είναιγύρω στα 700 mansfild, παρά στην κάτωγνάθο, όπου η πυκνότητα υπερβαίνει τα1.200.Η τοποθέτηση των εμφυτευμάτων γίνεται

1,5mm κάτω από την παρυφή της ακρολο-φίας. Στα κενά και τα κατάγματα τοποθετεί-ται λεπτό στρώμα BioOss και μεμβράνηκολλαγόνου fibrin (PRGF). Έτσι, σε υπέρλε-πτες ακρολοφίες, είναι δυνατόν να έχουμεαύξηση παρειογλωσσικού διάστασης 4 mm.Η υπερδιόρθωση είναι πάντα ζητούμενη,λόγω της πιθανής απορρόφησης.

Ο E. Annitua είναι οπαδός της άμεσης φόρτι-σης (Brunski 1196, Babbush 1996, Schnitman1990, Slama 1995, Tarnow 1997). Τα κριτήρια επιλογής των περιστατικώνείναι:

• Το μήκος των εμφυτευμάτων (8,5-15 mm)• Η διάμετρος των εμφυτευμάτων• Η ποιότητα του οστού 500-600 HFS

(τύπου ΙΙ ή ΙΙΙ)• Η ποσότητα του οστού• Η ροπή τοποθέτησης (45-70 Ncm)• Η αρχική σταθερότητα• Η κατανομή των εμφυτευμάτων• Η παραλειτουργικές έξεις του ασθενούς• Η αποφυγή μικροκίνησης με ναρθηκοποί-

ηση 3 τουλάχιστον εμφυτευμάτων.Η ημερίδα είχε ενδιαφέρον και διαφοροποι-ήθηκε από την τάση της εποχής στο ότι ο An-itua αναφέρθηκε συχνά σε εμπειρίες του και

συμβουλές βγαλμένες από την μεγάλη κλι-νική του πείρα. Το PRGF είναι ένα προϊόνπου υπόσχεται πολλά, η συσκευή κοστίζειπολύ, όπως και τα αναλώσιμα, και μια και οασθενής σήμερα έχει συγκεκριμένο, μικρόbudget, χρήσιμο είναι να περιμένουμε πρό-σθετη τεκμηρίωση και αποδείξεις πριν τοπροσθέσουμε στον ήδη φουσκωμένο λογα-ριασμό του ασθενούς.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010ΕπιστημονικάΘέματα 35ΟδοντιατρικόΒήμα

Ο πιεζοτόμος διαχωρίζει το παρειακό από τογλωσσικό πέταλο.

Εικ. 3 Οι expanders αυξάνουν το εύρος της ακρο-λοφίας.

Κορυφαίοι επιστήμονες επίτιμα μέλη της Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Στοματολογίας

Το Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας ΚλινικήςΣτοματολογίας ανακήρυξε Επίτιμα Μέλη τηςΕταιρείας διεθνείς προσωπικότητες πουέχουν συμβάλει ουσιαστικά στην πρόοδο καιεξέλιξη της Στοματολογίας, καθώς και Έλλη-νες που διαπρέπουν στις ΗΠΑ:

Ι. Στοματολόγοι από Ευρώπη:Bagan Jοse, Καθηγητής Στοματολογίας, Βα-λέντσια, ΙσπανίαCarrozzo Marco, Καθηγητής Στοματολογίας,Νιούκασλ, ΑγγλίαFedele Stefano, Λέκτωρ Στοματολογίας, Λον-δίνο, ΑγγλίαFiccara Giuseppe, Καθηγητής Στοματολο-γίας, Φλωρεντία, ΙταλίαMeleti Marco, Καθηγητής Στοματολογίας,Πάρμα, ΙταλίαPorter Stephen, Καθηγητής Στοματολογίας,Λονδίνο, ΑγγλίαScully Crispian, Καθηγητής Στοματολογίας,Λονδίνο, ΑγγλίαVan der Waal Isaac, Καθηγητής Στοματολο-γίας, Άμστερνταμ, Ολλανδία

ΙΙ. Έλληνες που διαπρέπουν στο χώρο τηςΟδοντιατρικής στις ΗΠΑ:Ζάβρας Αθανάσιος, Associate Professor&Head, Division Of Oral Epidemiology& Bio-statistics, Columbia University College ofDental Medicine, USAΚούτλας Ιωάννης, Associate Professor, Divi-sion of Oral Pathology, Department of Diag-nostic and Biological Sciences, Minnesota,USAΡωμανός Γεώργιος, Professor of Clinical Den-tistry, University of Rochester, NY, USAΣούκος Νίκος, Director Applied MolecularPhotomedicine Laboratory, The Forsythe In-stitute, USAΤατάκης Δημήτρης, Professor &Director ofPostdoctoral Program Division of Periodon-tology College of Dentistry, The Ohio State U-niversity, USAΤετράδης Σωτήριος, Professor & Chair, Sec-tion of Oral & Maxilofacial Radiology, UCLASchool of Dentistry, USA

Επιστημονικές εκδηλώσεις της Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Στοματολογίας το 2010• Σεμινάριο: «Πρώιμη διαγνωστική προσέγγι-ση καρκίνου στόματος από τον Οδοντίατρο:Νέες Τεχνικές». Αθήνα, 20 Φεβρουαρίου• Ημερίδα Στοματολογίας σε συνεργασία μετον Οδοντιατρικό Σύλλογο Λακωνίας. Σπάρ-τη, 20 Μαρτίου• Ημερίδα Στοματολογίας: « Από την επισκό-πηση της βλάβης του στόματος στη διάγνωσηκαι θεραπεία της νόσου». Αθήνα, 24 Απριλί-ου• Ημερίδα Στοματολογίας σε συνεργασία μετον Οδοντιατρικό Σύλλογο Ηλείας. Πύργος,15 Μαΐου• Ημερίδα Στοματολογίας σε συνεργασία μετον Οδοντιατρικό Σύλλογο Μαγνησίας. Βό-λος, 29 Μαΐου• Ημερίδα Στοματολογίας: «Επίκαιρα στομα-τολογικά προβλήματα». Θεσσαλονίκη, 16Οκτωβρίου

Το 47ο Συνέδριο της Στοματολογικής Εταιρείας της Ελλάδος πραγματο-ποιείται στο Κιλκίς, στην αίθουσα του Ξενοδοχείου «VICTORIA» από 2έως 4 Σεπτεμβρίου 2010. Η διοργάνωση έγινε σε συνεργασία με το ΤμήμαΓναθοπροσωπικής Χειρουργικής του Γενικού Νοσοκομείου Κιλκίς.Το κατευθυνόμενο πρόγραμμα αποσκοπεί στην ενημέρωση των οδοντιά-τρων, σε θέματα σύγχρονου προβληματισμού. Θα πραγματοποιηθούν τρίαστρογγυλά τραπέζια με τα εξής θέματα: «Κινητές αποκαταστάσεις. Πα-ρελθόν, Παρόν, Μέλλον» (συντονίστρια: Σοφού Α. συμμετέχοντες: Κω-τσιομύτη Ε. Πισιώτης Α.), «Αντιμετώπιση πολυτερηδονισμένων δοντιώνστη μεικτή οδοντοφυΐα» (συντονίστρια: Αμπατζίδου Φ. συμμετέχοντες:Αραποστάθης Κ., Βενετικίδου Α., Παλαγγιάς Γ.) και «Προκλήσεις στηνΕνδοδοντική Θεραπεία» (συντονιστής: Λαμπριανίδης Θ., συμμετέχοντες:Γκιώσης Α. Τσομπανίδης Γ.).Αναφορικά με τις εισηγήσεις που θα παρουσιαστούν, ο Μάκος Χ. θα ανα-λύσει το θέμα «H εμπλοκή του ιγμορείου άντρου στην οδοντιατρική πρά-ξη», η Ανδρονικάκη Α. το «Θεραπεία περιοδοντικής νόσου - νέα εργα-

λεία», η Τριανταφυλλίδου Α. το «Οστεοαρθρίτιδα της κροταφογναθικήςδιάρθωσης. Θεραπευτικές προσεγγίσεις» και τέλος το θέμα «Υπερευαι-σθησία της οδοντίνης: αιτιοπαθογένεια και αντιμετώπιση» θα αναπτυχθείαπό τον Κάλφα Σ.Το συνέδριο περιλαμβάνει και την ακόλουθη επιστημονική αντιπαράθεση«Ρητίνη vs αμάλγαμα», με εισηγητές τους Λομβαρδά Π. και Παπασωτηρί-ου Ο. Σε ξεχωριστή συνεδρία, θα αναπτυχθεί το θέμα «Σχέδια θεραπείαςαποκαταστατικής οδοντιατρικής στην αισθητική ζώνη». Προεδρεύων θαείναι ο Τριποδάκης Α. και συμμετέχοντες οι Κοντακιώτης Γ., Ραβανής Π.,Μεϊντάνη Μ., Σολδάτος Ν., Τασσόπουλος Σ. και Κρεμμύδας Μ.Επιπλέον, θα πραγματοποιηθεί το πρακτικό σεμινάριο «Τοποθέτηση εμ-φυτεύματος και άμεση προσθετική αποκατάσταση», με διδάσκοντες τουςΛαμπρόπουλο Π., Μελακόπουλο Ι. και Χούπη Κ.Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνείτε με τη Στοματο-λογική Εταιρεία της Ελλάδος, Καλλιρρόης 17, 117 43, Αθήνα. Τηλ. 210-92.14.325, Fax: 210-92.14.204.

47ο ετήσιο συνέδριο της Στοματολογικής Εταιρείας της Ελλάδος

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Ειδήσεις-Εκδηλώσεις-Συνέδρια36 ΟδοντιατρικόΒήμα

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010Ειδήσεις-Εκδηλώσεις-Συνέδρια 37ΟδοντιατρικόΒήμα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΤα σεμινάρια ομοιοπαθη-τικής για οδοντιάτρουςτου Μηνά Ρηγάτου θαπραγματοποιηθούν στις25 και 26 Σεπτεμβρίουστις 11.00 το πρωί στονπολυχώρο Ομοιοπαθητι-κής Αθηνών στον Καρέα.Θα υπάρξουν περιορισμέ-νες θέσεις με σειρά προτε-ραιότητας.Για πληροφορίες και κρα-τήσεις επικοινωνήστε μετην κ. Παύλου στο ομοι-οπαθητικό ινστιτούτοΓλυφάδας στο τηλ. 210-89.43.248.

∂§§∏¡π∫∏ ∂¡¢√¢√¡Δπ∫∏ ∂Δ∞πƒ∂π∞

Î·È ÙÔ ÏÂÍÈÎfi ÂÓ‰Ô‰ÔÓÙÔÏÔÁÈÎÒÓ fiÚˆÓ

‰ÒÚÔÛ ̛· Û˘ÏÏÂÎÙÈ΋ Û˘Û΢·Û›·

ΔÒÚ· ÌÔÚ›Ù ӷ ÚÔÌËı¢Ù›ÙÂÙ· ÚÒÙ· ¤ÍÈ Ù‡¯Ë

μ·ÛÈ΋ ηÙ‡ı˘ÓÛË Ë ÚÔ‚ÔÏ‹Ù˘ ÎÏÈÓÈ΋˜ ∂Ó‰Ô‰ÔÓÙÔÏÔÁ›·˜∞·Ú·›ÙËÙÔ˜ Û‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ °ÂÓÈÎÔ‡˜ √‰ÔÓÙÈ¿ÙÚÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ∂Ó‰Ô‰ÔÓÙÔÏfiÁÔ˘˜

ΔÈÌ‹: 100 ¢ÚÒ

∏ ›ÛËÌË ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ¤Î‰ÔÛË Ù˘ ∂∂∂

∂Δ∏™π∞ ™À¡¢ƒ√ª∏(ÁÈ· 2 Ù‡¯Ë ÙÔ ¯ÚfiÓÔ)ª¤ÏË ∂∂∂: 35 ¢ÚÒªË Ì¤ÏË: 40 ¢ÚÒºÔÈÙËÙ¤˜: 25 ¢ÚÒΔÈÌ‹ Ù‡¯Ô˘˜: 25 ¢ÚÒ™˘Ó‰ÚÔÌ‹ Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡: 60 ¢ÚÒ

°π∞ Δ∏¡ ∂°°ƒ∞º∏ ™∞™: ∑ˆÔ‰fi¯Ô˘ ¶ËÁ‹˜ 54, 106 81 ∞ı‹Ó·, ΔËÏ.: 210 3814 939, Fax: 210 3809 495, e-mail: odvima@otenet.gr

∫˘ÎÏÔÊfiÚËÛ ÙÔ 8Ô Ù‡¯Ô˜

Βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση να σας προσκαλέ-σουμε στο 3ο Ορθοδοντικό Συμπόσιο της Forestadent πουπραγματοποιείται στις 24 και 25 Σεπτεμβρίου 2010 στο«Les Salon de la Maison des Arts et Métiers» στο κέντροτου Παρισιού.Το επιστημονικό πρόγραμμα και αυτήν τη χρονιά εγγυά-ται εξαιρετικούς ομιλητές, ενδιαφέροντα θέματα και ειςβάθος ομιλίες. Το κυρίαρχο θέμα θα είναι «Το αισθητικόχαμόγελο».Ένα άλλο σημαντικό γεγονός θα πραγματοποιηθεί τηνπροηγούμενη ημέρα, στις 23 Σεπτεμβρίου 2010 – η 1η Διε-θνής Συνάντηση όσων χρησιμοποιούν 2D γλωσσικά άγ-κιστρα.Και δεν είναι μόνο αυτό! Ανακαλύψτε το Παρίσι μακριάαπό τους πολυσύχναστους τουριστικούς δρόμους . Για μίαακόμη φορά ένα μοναδικό κοινωνικό πρόγραμμα θα σαςπροσφέρει διασκέδαση και χαλάρωση. Χαρείτε τη συν-τροφιά των συναδέλφων και φίλων και απολαύστε τη φι-λική ατμόσφαιρα μακριά από τις αίθουσες συνεδριάσεων.Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το 3ο Ορθο-δοντικό Συμπόσιο της FORESTADENT παρακαλούμεεπικοινωνήστε με την εταιρεία μας (κ. Λία Παπάζογλου)DENTALCOM Γ. ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ Α.Ε. Τηλ. 210-77.75.929, 77.75.110, 77.75.021

Το σύστημα Bone Management στο μετασυνεδριακό σεμινάριο του 15ου Διεθνούς Συνεδρίου της Bass

Στο πλαίσιο του 15ου Διεθνούς Συνεδρίου της Βαλκανικής Στοματολογικής Εταιρείας(Bass) που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη από τις 22 έως τις 25 Απριλίου 2010,διοργανώθηκε μετασυνεδριακό σεμινάριο με θέμα «Management of osseous defects of thejaws». Κύριο ζήτημα αποτέλεσε η παρουσίαση του συστήματος Bone Management. Τοσύστημα αυτό αναπτύχθηκε, καθιερώθηκε και προωθείται από τη γερμανική εταιρείαMeisinger σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Περιλαμβάνει συστήματα εργαλείων και προτεί-νει ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές αποκατάστασης του οστού των γνάθων σε περιπτώ-σεις μειονεκτικότητάς του, προκειμένου να τοποθετηθούν εμφυτεύματα. Αντιπρόσωποςτου Bone Management για την Ελλάδα είναι η εταιρεία Dentopolis.Τον επιστημονικό συντονισμό είχε ο αν. καθηγητής κ. Στ. Δαλαμπίρας και συμμετείχανοι: δρ Γ. Πανταζής, επ. καθ. Στ. Πελεκάνος, δρ Α. Μανωλάκης, Dr. J. Aslanidis και η καθηγήτρια κα N. Forna (Romania).Τα θέματα σχετίζονταν με την προεμφυτευματική οστεογναθική αποκατάσταση και παρουσιάστηκαν τα συστήματα Split Control, CrestControl, Horizontal Control, Transfer control, Transfer Ring Control, Balloon Lift Control και αλλοπλαστικά υλικά, όπως το Easy graft, σταοποία εκπαιδεύτηκαν οι συμμετέχοντες. Στο σεμινάριο συμμετείχαν Έλληνες και ξένοι οδοντίατροι και η γενική εντύπωση της ικανοποί-ησης όλων ήταν έκδηλη.

Διεθνές οδοντιατρικό σεμινάριο Εμφυτευματολογίας Στις 24 και 25 Σεπτεμβρίου του 2010 πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη στο ξενοδοχείο «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΠΑΛΛΑΣ» διεθνές σεμινάριο Εμφυτευματολογίας με τίτλο «Σύγχρονη Εμφυτευματολογία - μια πρόκλησηγια τον γενικό οδοντίατρο».Το σεμινάριο, που οργανώνει η εταιρεία Dental Vision, αντιπρόσωπος της διεθνούς φήμης σουηδικής εται-ρείας ASTRA TECH στην Ελλάδα, η οποία υποστηρίζει όλη την προσπάθεια, αποτελεί ένα ξεκίνημα μιαςσοβαρής προσπάθειας εκπαίδευσης των οδοντιάτρων στη σύγχρονη Εμφυτευματολογία.Είναι ένα σεμινάριο αρχών και προσδιορισμού της σύγχρονης εμφυτευματολογίας και στοχεύει να λειτουρ-γήσει σαν ιδιαίτερο κίνητρο για τους οδοντιάτρους που σκοπεύουν να ασχοληθούν στην καθημερινή πράξημε τη σύγχρονη Εμφυτευματολογία.Το συνολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο θα αναλυθεί εκτενώς στο τέλος του σεμιναρίου, συμπερι-λαμβανόμενης και της λειτουργίας του DVI club, στοχεύει φιλόδοξα στην εκπαίδευση και την ταυτόχρονηυποστήριξη των οδοντιάτρων που θα συμμετάσχουν με εκπαιδευτικά προγράμματα θεωρητικής υποδομήςκαι κλινικής πράξης, που καλύπτουν κάθε επίπεδο εμπειρίας (αρχαρίων, μέσων και προχωρημένων).Ομιλητές θα είναι οι Homa Zadeh, αναπλ. καθηγητής του University of Southern California, Fernando Rojas-Viskaya, αναπλ. καθηγητής του University of North Karolina, Παύλος Γατέφης, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ,Αντώνης Κωνσταντινίδης και Αργύρης Πισιώτης, καθηγητές ΑΠΘ, ο περιοδοντολόγος Ν. Ευθυμιάδης καιο προσθετολόγος Δ. ΓαρέφηςΓραμματεία-Πληροφορίες: Global events, τηλ. 2310-247.734-247.743, Email: info@global events.gr, ιστο-σελίδα: www. global events.gr

Ακριβά τα λόγια της συνείδησης, χωρίς το είδωλο

να προβάλλεται σε επιφάνειες ορατές, σ’ αυτούς

που απευθύνονται.

Το φως είναι μοναδικά πολύτιμο τη νύχτα για το

σκοτάδι της νύχτας.

Όμως είναι μοναδικά πολύτιμο και την ημέρα για

το... σκοτάδι της ημέρας.

Τα λόγια μπορεί να είναι ορθά-κοφτά, περίτεχνα,

μαχαίρια ή βάλσαμο, υποκριτικά, αληθή, ψευδή.

Αρεστά ή μη αρεστά.

Στην πείνα όμως το ψωμί, στη δίψα το νερό, είναι

μόνο ψωμί, είναι μόνο νερό.

Ο καθένας ξέρει τι έχει, ο καθένας ξέρει πόσο

κοστίζει, στο πέτο το γαρύφαλλο και πόσο ο

σταυρός στον ώμο.

Για τις περήφανες των βουνών κορυφογραμμές

μιλάγαμε και για τον αφρό της θάλασσας

μιλάγαμε.

Η ίδια του ανέμου άκρη φέρνει τα μηνύματα στων

βράχων τη δύναμη.

Η άμμος της ερήμου ταξιδεύει κι αυτή.

Για την αθωότητα των πρώτων ονείρων θα λέμε.

Ο καθένας έχει να διαβεί όμοιους δρόμους χωρίς να

είναι κανένας ίδιος με άλλον και κουβαλώντας

διαφορετικό φορτίο.

Όχλος βαρύς βουλιάζει στην πλατεία και η αχανής

περίοδος των ονείρων διψάει.

Βουρκωμένα μάτια μπροστά στις σημαίες των

προσδοκιών και τ’ άστρο της αυγής λάμπει.

Είδαμε τη μορφή σου στις σελίδες των βιβλίων σου.

Είδαμε όσα δεν είδαν οι οικονόμοι του βίου σου,

των δακρύων σου οι θεατές.

Είδαμε τα μυστήρια και τα μυστικά και το άλγος

των απόρρητων πληγών του πνεύματός σου, σε

ιεροτελεστία εξαγνισμού.

Ανοιχτές είναι οι πόρτες. Η παρουσία όλων είναι

επιθυμητή.

Κρατάμε σφιχτά το χέρι ο ένας του άλλου.

Η ζωή κυοφορεί τη ζωή και ο ήλιος συμμετέχει στο

θαύμα των υδάτων.

Ήταν οι ημέρες που ο ήλιος κυβερνούσε και τις

νύχτες.

Και τίποτα και κανείς δεν μπορούσε να εμποδίσει

την ελευθερία της έλξης, στη δύναμη της Ζωοφόρου

Πηγής.

Ζωγραφίζονται στα πρόσωπα, ψηφιακά, η αλήθεια

και το ψέμα και το αποτέλεσμα είναι θαυμαστό.

Διαχωριστικές γραμμές δεν υπάρχουν, ούτε

τρισδιάστατες επιφάνειες, παρά μόνον

ακτινοβολούσες ψευδαισθήσεις.

Δεν έχουν νόημα πια τα φιλοσοφήματα, αφού η

σοφία λεηλατήθηκε και αλλοιώθηκε από πειρατές

μονόφθαλμους.

Νιώθω να μικραίνει ο ορίζοντας και οι άνθρωποι

ανήσυχοι συνωστίζονται σε αγέλες ή

απομακρύνονται μαναχικοί.

Μικρέ μου πρίγκιπα, κανείς δεν θα μπορέσει να σε

εμποδίσει να κυβερνήσεις τον κόσμο σου.

Και ο κόσμος ενός άνδρα που ξέρει ότι είναι δικός

του είναι ιερός.

Η προσευχή γίνεται γι’ αυτό που δεν ξέρουμε, αλλά

το γνωρίζουμε και μυστηριωδώς περισσεύει η

αγάπη, εκεί που δεν υπάρχει.

Αναζητάμε την κρυφή πύλη της χαράς.

Ελάτε να μαζέψουμε τις παλιές φωτογραφίες, τα

παλιά λόγια μας, τις παλιές αισθήσεις και να τα

φροντίσουμε όλα χαϊδεύοντάς τα με την ψυχή μας,

γιατί όλα τα τωρινά άυλα και στροβιλισμένα, ούτε

να δούμε ούτε ν’ αγγίξουμε μπορούμε.

Αλλά πρέπει να τ’ αγγίξουμε και πρέπει να τα

δούμε.

Όταν θα αναζητήσουμε ο ένας τον άλλον, σίγουρα

θα βρεθούμε μαζί στον τόπο που μας γέννησε και ο

τόπος που μας γέννησε είναι των Ποιητών οι

μνήμες, σε πράξεις διαίρεσης και

πολλαπλασιασμού.

Ωραίοι που είναι οι φίλοι μου στα όνειρα ντυμένοι!

ÃÚ›ÛÙÔ˜ °. ª·ÚÎfiÔ˘ÏÔ˜

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Γράμματα-Τέχνες38 ΟδοντιατρικόΒήμα

ΔÔ˘ ÃÚ›ÛÙÔ˘ °. ª·ÚÎfiÔ˘ÏÔ˘, È·ÙÚÔ‡ ÚÔ¤‰ÚÔ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ π·ÙÚÒÓ §ÔÁÔÙ¯ÓÒÓ,ÂȉÈÎÔ‡ Û˘ÓÂÚÁ¿ÙË Î·È ˘Â˘ı‡ÓÔ˘ Ù˘ ÛÙ‹Ï˘ °ƒ∞ªª∞Δ∞-Δ∂á∂™

√¢√¡Δπ∞Δƒπ∫√ μ∏ª∞

∑ˆÔ‰fi¯Ô˘ ¶ËÁ‹˜ 54 106 81 ∞ı‹Ó· ΔËÏ. 210 3814 939 Fax 210 3809 495 e-mail: odvima@otenet.gr www.dentalsite.gr

H ÎÚ˘Ê‹ ‡ÏË Ù˘ ¯·Ú¿˜

μ∏ª∞ °Ú·ÌÌ¿ÙˆÓ Î·È Δ¯ÓÒÓ

Τον άκουσα κάποια στιγμή στην τηλεόρασηνα λέει το παράπονό του και να το λέει καρ-τερικά, χωρίς τον τόνο του μελοδραματι-σμού, που συνήθως μας αποστερεί το μισόδίκιο μας έτσι ναρκισσιστικά όπως το φου-σκώνει. Συνταξιούχος άνθρωπος, πλήττεταικαι αυτός από τα εξουθενωτικά μέτρα τηςσοσιαλεπώνυμης πλην καταφανώς αΔυΝα-Τισμένης κυβέρνησής μας. «Μου αρέσει πο-λύ το θέατρο, ο κινηματογράφος και το διά-βασμα. Τώρα με τις μειώσεις θ’ αναγκαστώνα τα κόψω», λέει χωρίς να πολυκοιτάζειτην κάμερα. Και πείθομαι μεμιάς, ενστικτω-δώς, πως δεν θα μελαγχολούσε βαθύτερα ανέλεγε ότι θα βρεθεί στην ανάγκη να περικό-ψει κάτι, λίγο ή πολύ, από την ημερήσια δί-αιτά του. Για την απολύτως αναγκαία πολυ-τέλεια που νοστιμεύει και νοηματοδοτεί τονβίο μιλούσε, κατά πόδας του Βολταίρου, πι-κραμένος που πια θα πρέπει να «ψυχαγω-γείται» αποκλειστικά από την τηλεόραση.Τρεις - τέσσερις μέρες έπειτα, όταν ακού-στηκε σε ποιο θέμα εξετάστηκαν οι λυκειό-παιδες στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσ-σας την πρώτη ημέρα των Πανελλαδικών,κατάλαβα πως, αν ο καλός μας γέρονταςέδινε κι αυτός εξετάσεις, θα κοβόταν σίγου-ρα. Δεν θα περνούσε τη βάση. Οσο κι αν ζο-ριζόταν, τι ψευτολυρικό θα κατάφερνε ναγράψει για την αυτομόρφωση και τη διά βί-ου μάθηση κάποιος που του τη στερεί η βίαιηκαι απότομη αλλαγή της συνθήκης του βίουτου, αυτήν τη διά βίου μάθηση που έγινε πιακαι τμήμα στον αυτάρεσκο τίτλο του υπουρ-γείου Παιδείας, λες και τα γενναιόδωραονόματα αρκούν για ν’ αλλάξουν τα στενε-μένα πράγματα.

Αλλά και τα παιδιά, τα παιδιά μας, που κιαυτά η τηλεόραση τα ψυχαγωγεί και τα εκ-παιδεύει, και τα οποία οδηγούνται κάθεχρόνο στην τελετή της βίαιης ενηλικίωσήςτους με όλο και λιγότερες ψευδαισθήσεις καιόλο και περισσότερο άγχος (κατακλύζονταιτα κανάλια τις προεξεταστικές ημέρες απόψυχολόγους και διαιτολόγους, που δίνουντις κοινότοπες συμβουλές τους προς σωτη-ρίαν, αν όχι των μαθητών, πάντως της φήμηςτους και του πελατολογίου τους), τι πράγ-ματι θα ήθελαν να γράψουν για να βρεθούνόσο πιο κοντά γίνεται στην αλήθεια τους,όσο πιο κοντά ταιριάζει στην ηλικία τους

που, θεωρητικά, βρίσκεται ακόμα κάπωςμακριά από την πεπολιτισμένη αυτολογο-κρισία; Ο φόβος ή η υποψία ότι, αν ξεφύγουναπό το «πρέπει» που τους υπαγορεύει μεετήσια κανονικότητα το ίδιο το εξεταστικόθέμα, ίσως να δουν τους βαθμούς τους ναμειώνονται, δεν τους επιτρέπει να γράψουναυθόρμητα, κριτικά, επιθετικά, να καταθέ-σουν ό,τι όντως αισθάνονται και πιστεύουν·αυτά που λίγους μήνες πριν ίσως είχαν κατέ-βει στους δρόμους απαιτητικά, πρέπει την

επίσημη ώρα να στρογγυλέψουν τα αισθή-ματά τους, να συνετιστούν προληπτικώς καινα γράψουν όσα επιθυμεί να ακούσει η ενή-λικη σοβαρότητα, αιχμάλωτη της υποκρι-σίας της. Αλλά έτσι ακριβώς διδάσκουμε ταπαιδιά, ότι, για να προκόψουν, είναι υπο-χρεωμένα να χρησιμοποιούν τις μεν ιδέεςτους, όσες έχουν, σαν διαβατήριο που οφεί-λεις να το σκίσεις για να σου επιτραπεί ναπεράσεις στην επικράτεια της «ωριμότη-τας», τις δε λέξεις σαν τσόφλια, αδειασμένεςαπό το οξύ νόημά τους· τα μαθαίνουμε δη-λαδή να συμμορφώνονται έγκαιρα και ναπειθαρχούν, να γερνούν πριν έρθει η ώρατους.

Ώσπου να φτάσεις στην τρίτη λυκείου, λοι-πόν, θα ’χεις ακούσει σίγουρα από κάποιονκαθηγητή σου, θα ’χεις διαβάσει σε κάποιοαπό τα βιβλία σου ή, έστω, θα το έχεις εντο-πίσει στον μπούσουλα κάποιου φροντιστη-ρίου, και θα φρόντισες να το αποστηθίσεις,εκείνο το αριστοτελικό για τον άνθρωποπου φύσει ορέγεται του ειδέναι. Και δενμπορεί, γενιές και γενιές το μάθαμε, θα το

έχεις μάθει και εσύ πως ο Σόλων, ένας απότους εφτά σοφούς της αρχαιότητας προς τηνοποία έχουμε πάντοτε στραμμένη τη ρητορι-κή μας, κήρυττε εκείνο το «γηράσκειν αιείπολλά διδασκόμενος» ή «γηράσκω αεί διδα-σκόμενος» στην παραπλήσια κοινόχρηστη(και καδραρισμένη κάποτε στα σχολεία) εκ-δοχή του. Και, αυτό προπάντων, δεν το κή-ρυττε απλώς, σαν κάποιος δάσκαλος που δί-δασκε και λόγον δεν εκράτει, αλλά το ζούσε.«Ομολογουμένως εραστής της σοφίας»

όπως ήταν, σύμφωνα και με τη βιογράφησήτου από τον Πλούταρχο, ταξίδεψε από χώρασε χώρα για να αποκτήσει γνώσεις και εμ-πειρίες και όχι για να πλουτίσει («πολυπει-ρίας ένεκα μάλλον και ιστορίας ή χρηματι-σμού πλανηθήναι τον Σόλωνα»).

Και λοιπόν; Πώς να χρησιμοποιήσεις το κή-ρυγμα και το παράδειγμα του Σόλωνα στηνπερίληψη που οφείλεις να γράψεις για ναανταποκριθείς στο οδηγητικό κείμενο πουέθεσε προ των οφθαλμών σου η εξεταστικήεπιτροπή; Πώς να συμβιβάσεις τα ασυμβί-βαστα, αυτό που όντως νιώθεις και επιθυ-μείς με ό,τι υποχρεούσαι να συντάξεις καινα παρουσιάσεις σαν δήθεν προσωπική σουάποψη ενώ άλλο δεν είναι παρά ένα αναμά-σημα όσων «σωστών» σού εμφυτεύτηκανστο φροντιστήριο; Εσύ, στην καλή σου ώρα,που μένει καλή κι ας τη συμπιέζουν τα γονι-κά άγχη και τα κοινωνικά φορτώματα, θα’θελες να ομολογήσεις ευθαρσώς την πίστησου, έστω και δίχως να πετυχαίνεις πάντοτετις πλουμιστές λέξεις, πως η μόρφωση, η αυ-τομόρφωση και η διά βίου μάθηση (εκείνη η

αυτοδιδασκαλία του Κοραή, τέλος πάντων)ευτελίζονται και απαξιώνονται αν σαν στό-χος τους επιβάλλεται η «χρησιμότητα»: μά-θε για να πάρεις βαθμούς, μάθε για να πετύ-χεις καλούτσικο απολυτήριο, μάθε για ναπεράσει στις Πανελλαδικές... Θα ’θελες ναγράψεις, να το πεις φωναχτά μήπως κι ακου-στείς (μήπως σε ακούσει η υπουργός Παιδεί-ας, λ.χ., που από δεκάδες εκθέσεις ζωγραφι-κής έκρινε σπουδαιότερη και ως εκ τούτουτην εγκαινίασε την έκθεση ενός «επωνύ-μου» των Μέσων, δείχνοντας έτσι άθελά τηςπώς εννοεί η ίδια τη διά βίου μάθηση), ότι μέ-σα από την αλυσίδα των ωφελιμοθηρικώνεκπτώσεων το «μαθαίνω» μεταφράζεται σε«αποστηθίζω», η παιδεία συρρικνώνεται σεκαταναγκαστικό βαθμοθηρικό μηχανισμόκαι στο τέλος δεν σώζεται ένα κομματάκιψυχής και πνεύματος για να τρυπώσουνσπουδαίες και τόσο δοξολογημένες έννοιεςόπως η ανώφελη με τα ισχύοντα μέτρα καισταθμά όρεξη του ειδέναι, η απόλαυση τηςανάγνωσης, η χαρά της αναζήτησης και τηςεύρεσης, η τέρψη της γνώσης. Η τέρψη γιατην τέρψη, ναι, τι πολυτιμότερο. Αλλά και τιπιο εκτός τόπου και χρόνου. Το απόσπασμαπου δόθηκε στους μαθητές για να το συνοψί-σουν, δηλαδή να το εγκολπωθούν, και ανε-ξάρτητα από όσες άλλες ιδέες διατυπώνει ησυγγραφέας του Αλεξάνδρα Κορωναίου σεάλλες σελίδες του βιβλίου της «Εκπαιδεύον-τας εκτός σχολείου», μιλάει για την ανάγκη«των νέων ανθρώπων των τεχνολογικώνκοινωνιών» να «ανανεώνουν τις δεξιότητέςτους» γιατί «καλούνται να αλλάξουν δύο ήτρία επαγγέλματα στην επαγγελματική πο-ρεία τους». Και, υποθέτω, δεν θ’ αλλάξουνδουλειά και ειδικότητα σαν θηρευτές εμπει-ριών, για να βαθύνουν τη γνώση και την αυ-τογνωσία τους, αλλά εξαναγκασμένοι,επειδή αυτό επιτάσσει η «ευελιξία των εργα-σιακών σχέσεων» και η διαβόητη «ελευθε-ρία της αγοράς», το πολιτισμικό σύστημα ενγένει που ανέκαθεν υπηρετεί η εκπαίδευσήμας. Ποιος Σόλων τώρα. Εκτός θέματος θατον τσάκωναν κι αυτόν.

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Η Καθημερινή» με

τη σύμφωνη γνώμη του συγγραφέα.

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010Απόψεις 39ΟδοντιατρικόΒήμα

ŸÙ·Ó Ô ™fiÏˆÓ ÎfiËΠÛÙȘ ¶·ÓÂÏÏ·‰ÈΤ˜

Tου Παντελή Μπουκάλα

... μέσα από την αλυσίδα των ωφελιμοθηρικών εκπτώσεων το «μα-θαίνω» μεταφράζεται σε «αποστηθίζω», η παιδεία συρρικνώνεται σεκαταναγκαστικό βαθμοθηρικό μηχανισμό και στο τέλος δεν σώζεταιένα κομματάκι ψυχής και πνεύματος για να τρυπώσουν σπουδαίεςκαι τόσο δοξολογημένες έννοιες όπως η ανώφελη με τα ισχύοντα μέ-τρα και σταθμά όρεξη του ειδέναι, η απόλαυση της ανάγνωσης, η χα-ρά της αναζήτησης και της εύρεσης, η τέρψη της γνώσης. ”

“

T· ÎÚ›ÛÈÌ· ÛËÌ›· Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÚÔÛıÂÙÈ΋˜·ÔηٿÛÙ·Û˘ Ì ÛÙÂÊ¿Ó˜ Î·È Á¤Ê˘Ú˜

ŒÓ· ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi ‚Ô‹ıËÌ· ÁÈ· ÙÔÓ ÎÏÈÓÈÎfi Ô‰ÔÓÙ›·ÙÚÔ,ÁÚ·Ì̤ÓÔ ÁÈ· ÙÔ ÌÂÙ·Ù˘¯È·Îfi ÚfiÁÚ·ÌÌ· ÙÔ˘ ·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÙÔ˘ Freiburg.

√¢√¡Δπ∞Δƒπ∫√ μ∏ª∞

∑ˆÔ‰fi¯Ô˘ ¶ËÁ‹˜ 54 106 81 ∞ı‹Ó· ΔËÏ. 210 3814 939 Fax 210 3809 495 e-mail: odvima@otenet.gr www.dentalsite.grΔÈÌ‹ 30úAfi‰ÔÛË ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο: ¡. ∫·ÊÔ‡ÛÈ·˜