อปท - Ministry of Public Healthmalaria.ddc.moph.go.th/downloadfiles/Malaria_Manual/LAOManual.pdf · โรคไข้มาลาเรียและผลกระทบ

แนวทางการท างานเพอก าจดโรคไขมาลาเรย

ส าหรบองคกรปกครองสวนทองถนและเครอขายสขภาพ

ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

พ.ศ. 2561

อปท.

สสจ.สสอ.

รพ.ชมชน

รพ.สต.

อสม.ชมชน

ประชาสงคม

ศตม.นคม.

สคร.

แนวทางการท างานเพอก าจดโรคไขมาลาเรยส าหรบองคกรปกครองสวนทองถนและเครอขายสขภาพ 2

ส ำนกโรคตดตอน ำโดยแมลง

กรมควบคมโรค กระทรวงสำธำรณสข

แนวทำงกำรท ำงำนเพอก ำจดโรคไขมำลำเรยส ำหรบองคกรปกครองสวนทองถนและเครอขำยสขภำพ

ISBN:

คณะทปรกษำ:

นำยแพทยปรชำ เปรมปร

แพทยหญงกรองทอง ทมำสำร

นำงสำวประทน ธรรมรกษ

นำงสำวดำรนทร คงคำสรยะฉำย

นำงสำวจนตนำ ไชยวณณ

คณะผจดท ำ:

นำยประยทธ สดำทพย

นำงสำวคณจฉรย ธำนสพงศ

นำงสำวเจดสดำ กำญจนสวรรณ

นำงสำววรรณำ ศรสจจำรกษ

นำงสำวสรวด กจกำร

นำงประภำรตน อมรสรนทวงศ

นำงสำวรอซตำ มณ

พมพครงท 1 : เดอน จ ำนวน เลม

จดพมพโดย ส ำนกโรคตดตอน ำโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสำธำรณสข

ถนนตวำนนท จงหวดนนทบร 11000

โทร. 02 590 3115 โทรสำร 02 591 8422

พมพท: ส ำนกพมพอกษรกรำฟฟคแอนดดไซน

161/488-9 ซอยจรญสนทวงศ 27 ถนนจรญสนทวงศ

แขวงบำงขนศร เขตบำงกอกนอย กรงเทพมหำนคร 10700

โทรศพท 02-4181881 โทรสำร 02- 8666367

tel:024181881


ค าน า ประเทศไทยตงเปาหมายในการก าจดโรคไขมาลาเรยใหหมดไปในป พ.ศ. 2567 การก าจดโรคไข

มาลาเรยอยางยงยนจ าเปนตองอาศยการท างานรวมกนระหวางบคลากรของหนวยงานสาธารณสขทเกยวของในทกระดบ และการสนบสนนจากองคกรปกครองสวนทองถนซงรจกพนทและกลมประชากรเปาหมายดทสด

ในระยะหาปทผานมา องคกรปกครองสวนทองถนในหลายภมภาคทวประเทศไดตระหนกถงปญหาโรคไขมาลาเรยและไดรวมมอกบหนวยงานสาธารณสขและภาคเครอขายในชมชนในการปองกนควบคมโรคไขมาลาเรย รวมทงไดจดสรรงบประมาณเพอหนนชวยมาตรการและกจกรรมตาง ๆ ในพนทของตน โดยผานกลไกกองทนหลกประกนสขภาพในระดบทองถนและงบกลางขององคกร เพอใหสอดคลองกบแนวทางของการกระจายอ านาจดานสาธารณสขสทองถน สงเสรมบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถนในการตอบสนองตอความตองการในดานสขภาพของประชาชนในพนท และในวาระทกระทรวงสาธารณสขไดยกระดบยทธศาสตรจากการควบคมโรคมาสการก าจดโรคไขมาลาเรย ส านกโรคตดตอน าโดยแมลงจงไดจดท าแนวทางการท างานเพอก าจดโรคไขมาลาเรยส าหรบองคกรปกครองสวนทองถนและเครอขายสขภาพขน โดยมเนอหากลาวถงแนวทางในการก าจดโรคไขมาลาเรยของประเทศและมาตรการทส าคญ ๆ เพอระงบการระบาดและตดวงจรการแพรเชอ จดการใหพนททยงมการแพรเชอมาลาเรยอยใหเปลยนไปเปนพนททปลอดจากเชอมาลาเรย รวมถงการท างานรวมกนระหวางภาคเครอขายสขภาพ ซงจะชวยสงเสรมบทบาทของราชการสวนทองถนในการท างานรวมกบเจาหนาทและหนวยงานดานสาธารณสขจากสวนกลาง สวนภมภาค กบชมชน และภาคประชาสงคมอยางมประสทธภาพยงขน เพอใหบรรลเปาหมายการก าจดโรคไขมาลาเรยรวมกน

ในการจดท าแนวทางน คณะผจดท าไดลงพนทและถอดบทเรยนเปนกรณศกษาจากองคการบรหารสวนต าบลสองต าบล ซงมบทบาทส าคญในการท างานรวมกบเจาหนาทของกระทรวงสาธารณสข ชมชน และภาคเครอขาย เพอควบคมการระบาดของโรคไขมาลาเรย รวมทงการสนบสนนดานงบประมาณส าหรบกจกรรมตาง ๆ ตามกรณตวอยางทแนบไวในภาคผนวก ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง หวงเปนอยางยงวาแนวทางการท างานเพอก าจดโรคไขมาลาเรยส าหรบองคกรปกครองสวนทองถนและเครอขายสขภาพฉบบน จะเปนประโยชนแกองคกรปกครองสวนทองถน องคกรภาค และเครอขายสขภาพตาง ๆ ในการท างานรวมกน เพอก าจดโรคไขมาลาเรยใหหมดไป

ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค พฤศจกายน 2561


สารบญ

หนา 1. หลกการและเหตผล 6 2. ความส าคญขององคกรปกครองสวนทองถนในการสนบสนนงานเพอก าจดโรคไขมาลาเรย 7 3. โรคไขมาลาเรยและผลกระทบ 8 4. แหลงแพรเชอของโรคไขมาลาเรยในประเทศไทย 9 5. จากการควบคมโรคสการก าจดโรค 10 6. ยทธศาสตรการก าจดโรคไขมาลาเรย พ.ศ. 2560-2569 11 7. การประเมนผลและตวชวดของยทธศาสตร พ.ศ. 2560-2569 11 8. การประเมนและรบรองจงหวดปลอดมาลาเรย 12 9. ความแตกตางระหวางการควบคมมาลาเรยและการก าจดมาลาเรย 14 10. การจดแบงพนทในระดบหมบานเพอปฏบตงานก าจดโรคไขมาลาเรย 14 11. มาตรการในการก าจดโรคไขมาลาเรยตามการจดแบงพนท 16 12. การเฝาระวงในประชากรกลมเสยงและบทบาทของภาคเครอขายและชมชน 21 13. การท างานของ อปท. รวมกบหนวยงานสาธารณสขและเครอขายสขภาพ 21 14. ภาคผนวก 24 ภาคผนวก 1. กรณศกษา 1: ฉะเชงเทราระดมทรพยากรตอบโตการกลบมาระบาดของโรคไขมาลาเรยในต าบลทากระดาน อ าเภอสนามไชยเขต

24

ภาคผนวก 1.1 แบบเสนอแผนงาน/โครงการมาลาเรยของอบต.ทากระดาน 29 ภาคผนวก 2. กรณศกษา 2: ยะลาประสานพลงชมชนควบคมโรคไขมาลาเรยในต าบลบาเจาะมาเปนตนแบบการควบคมมาลาเรยโดยชมชน

31

ภาคผนวก 2.1 แบบเสนอแผนงาน/โครงการมาลาเรยของ รพ.สต. บาเจาะ 40 ภาคผนวก 3. แบบฟอรมเสนอแผนงานโครงการเพอของบประมาณกองทนสขภาพต าบล 42


ค ายอ

A1 หมบานทมผปวยตดเชอมาลาเรยในหมบานในปปจจบน A2 หมบานทไมมผปวยตดเชอมาลาเรยในหมบาน แตยงไมครบ 3 ปตดตอกน B1 หมบานทไมมผปวยตดเชอในหมบานครบ 3 ปตดตอกน แตพบยงพาหะ B2 หมบานทไมมผปวยตดเชอในหมบานครบ 3 ปตดตอกน และไมพบยงพาหะ EOC ศนยปฏบตการภาวะฉกเฉน (Emergency Operations Center) GFATM กองทนโลกเพอตอสโรคเอดส วณโรคและมาลาเรย (Global Fund to Fight AIDS,

Tuberculosis and Malaria) MP มาลาเรยคลนกชมชน (Malaria Post) MIS ระบบมาลาเรยออนไลน (Malaria Information System) WHO องคการอนามยโลก (World Health Organization) SRRT ทมเฝาระวงสอบสวนเคลอนทเรว นคม. หนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง พชอ. คณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ าเภอ ศตม. ศนยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง สคร. ส านกงานปองกนควบคมโรค สสอ. ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ สสจ. ส านกงานสาธารณสขจงหวด สปคม. สถาบนปองกนควบคมโรคเขตเมอง สธ. สาธารณสข รพ.สต. โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล อปท. องคกรปกครองสวนทองถน อบต. องคการบรหารสวนต าบล อสม. อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน


1. หลกการและเหตผล โรคไขมาลาเรยเปนโรคทส าคญ และในอดตไดคราชวตคนไปจ านวนมาก ภายหลงจากไดด าเนนการ

ดวยมาตรการตาง ๆ ในการควบคมโรคมาเปนเวลานาน และความกาวหนาทางวทยาศาสตรในการพฒนาสารเคมทมผลตอยงและความกาวหนาทางการแพทยทมยาตานเชอมาลาเรยทมประสทธภาพดขน ท าใหสถานการณการแพรของโรคลดลงมาก ซงท าใหประเทศไทยกาวเขาสระยะทจะก าจดโรคไขมาลาเรยใหหมดไปได

ประเทศไทยไดตงเปาหมายในการก าจดโรคไขมาลาเรยใหหมดไปในป พ.ศ. 2567 ซงมความหมายวาไมใหมผปวยทตดเชอมาลาเรยในพนทของประเทศไทยอกตอไป (มรายงานผปวยมาลาเรยได แตตองไมตดเชอในประเทศไทย) และความหมายในระดบพนท หมายถง ตองปองกนไมใหมผปวยตดเชอในขอบเขตของหมบาน ต าบล และอ าเภอใหได

ในอดตการปองกนและควบคมโรคไขมาลาเรยเคยเปนหนาทของโครงการกงช านญพเศษซงด าเนนการปฏบตการโดยหนวยงานราชการสวนกลางภายใตกรมควบคมโรค ซงมส านกงานตงอยตามภมภาคตาง ๆ ภายใตส านกงานปองกนควบคมโรค (สคร.) ไดแก ศนยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง (ศตม.) โดยมมาลาเรยคลนกตงอยกบหนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง (นคม.) เปนสถานบรการตรวจรกษาหลกอยในพนท ตอมางานดานการตรวจรกษาสวนใหญไดถกบรณาการเขากบหนวยงานภายใตส านกงานสาธารณสขจงหวดซงเปนการบรหารราชการสวนภมภาค ขณะทบทบาทของ ศตม. ก าลงปรบเปลยนจากการปฏบตงานเองทงหมด มาเปนการสนบสนนทางวชาการ ถายทอดทกษะและความรในหลาย ๆ ดานใหแกหนวยงานและบคคลากรทปฏบตงานในทองถน โดยกรมควบคมโรคในสวนกลางยงคงด าเนนหนาทในดานจดท ายทธศาสตรและนโยบาย และส านกโรคตดตอน าโดยแมลงยงคงมหนาทในดานการจดการระบบฐานขอมลมาลาเรยของประเทศเพอการก ากบประเมนผลและสนบสนนทางดานเทคนควชาการ

ตงแตป พ.ศ. 2547 เปนตนมางบประมาณสวนใหญส าหรบการควบคมโรคไขมาลาเรยของประเทศไทยไดรบการสนนจากโครงการกองทนโลกหรอทเรยกวา Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria (GFATM) ซงเปนผลใหจ านวนแหลงแพรเชอและผปวยโรคไขมาลาเรยลดลงอยางมากและการสนบสนนจากกองทนโลกก าลงจะสนสดลง ในบรบททกรมควบคมโรคก าลงบรณาการงานมาลาเรยเขากบระบบสาธารณสขทวไปเพมขนพรอมทงการกระจายงานเขาสระบบการบรหารราชการสวนทองถนตามหลกการของการกระจายอ านาจของประเทศ ดงนน จงมความจ าเปนทจะตองพฒนาศกยภาพและระดมทรพยากรจากทกภาคสวนภายในประเทศเพอด าเนนงานมใหหยดชะงกลง ทงทางดานก าลงคนและงบประมาณ สงทส าคญคอบทบาทและศกยภาพขององคกรปกครองสวนทองถนซงเปนเจาของพนททยงมแหลงแพรเชอมาลาเรยอย ในการประสานงานกบเครอขายสาธารณสขเพอตอบโตกบสถานการณอยางทนทวงท และชวยเตมเตมในสวนทขาดอย เพอตอบรบกบปญหาของมาลาเรยในทองถนอยางมประสทธภาพ เพราะหากไมมมาตรการทเหมาะสม และงบประมาณทเพยงพออยางตอเนอง โรคไขมาลาเรยทลดจ านวนไป จากหลายพนท หรอทถกก าจดไปแลวกอาจกลบมาระบาดอกกเปนได ในขณะนระบบฐานขอมลมาลาเรยทจดท าโดยส านกโรคตดตอน าโดยแมลง สามารถบงช ไดอยางแมนย าและเปนปจจบนวา มหมบานไหนทยงม


แหลงแพรเชอมาลาเรยอย โดยสามารถเขาด รายชออ าเภอ ต าบล และหมบานเหลานได จากระบบฐานขอมลมาลาเรยของส านกโรคตดตอน าโดยแมลง: http://malaria.ddc.moph.go.th/malariar10/index_newversion.php

2. ความส าคญขององคกรปกครองสวนทองถนในการสนบสนนงานเพอก าจดโรคไขมาลาเรย

เนองจากปจจยทเออตอการแพรระบาดของโรคไขมาลาเรย เกยวพนกบลกษณะทางภมศาสตร ลกษณะทางนเวศวทยาและสงแวดลอมซงมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา และพฤตกรรมหรอกจกรรม โดยเฉพาะดานการประกอบอาชพของประชากรในพนท หรอผทเคลอนยายเขาออกในพนท ปญหาโรคไขมาลาเรยจงเปนปญหาของทองถน ซงสงผลกระทบโดยตรงตอชวตความเปนอยของประชาชน หนวยงานทตงอยในพนทยอมตระหนกรถงปญหา และการเปลยนแปลงของปจจยตาง ๆ ทสมพนธกบโรคไขมาลาเรยไดด จงเปนความจ าเปนทองคกรปกครองสวนทองถนจะเขามามบทบาทส าคญในการท างานรวมกบเจาหนาทสาธารณสข โดยเฉพาะอยางยงในการก าจดแหลงแพรเชอมาลาเรยในพนทรบผดชอบของตนใหหมดไป

บทบาทและลกษณะขององคกรปกครองสวนทองถน

มหนาทในการปองกนและระงบโรคตดตอ o พระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ .ศ. 2537 แกไขเพมเตมถง

(ฉบบท 2) พ.ศ. 2552 มาตรา 67 (3) ไดก าหนดใหองคการบรหารสวนต าบล มหนาทปองกนและระงบโรคตดตอ

o พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 อ านาจหนาทตามมาตรา 50 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 12) พ.ศ. 2546 ไดก าหนดอ านาจหนาททเทศบาลต าบลตองปองกนและระงบโรคตดตอ

o พระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ. 2558 ของกระทรวงสาธารณสข ไดก าหนดใหโรคไขมาลาเรยเปนโรคทตองเฝาระวงและรายงาน

เปนหนวยงานหลกของการบรหารราชการสวนทองถน โดยเฉพาะในระดบต าบลทประสานกบหนวยงานอน ๆ ทงหนวยงานทเขามาท างานในพนท และหนวยงานทอยในพนทอยแลว ทส าคญไดแก ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ คณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ าเภอ โรงพยาบาลชมชน และ รพ.สต. ทสามารถใหขอมลเกยวกบผปวยโรคไขมาลาเรยได

ทราบสภาพภมศาสตร และนเวศวทยาของพนทและเขตตดตอใกลเคยง ใกลชดและเขาถงประชาชนมากทสด มขอมลการเคลอนยายของประชากรและแรงงาน เงอนไข

ทางเศรษฐกจ และกจกรรมการประกอบอาชพตาง ๆ ของชมชน และเขาใจวถชวตในทองถน และทราบวาประชาชนกลมไหนทเสยงตอการปวยเปนโรคไขมาลาเรย

มชองทางเพอท ากจกรรมปองกนโรคโดยการเผยแพรความร ขอมลขาวสาร การสอสารและแจงเตอนประชาชนเมอมการระบาด เชน ตามเสยงตามสายหรอหอกระจายขาว

เปนหนวยงานทบรหารจดการงบประมาณในการปองกนและระงบโรคตดตอโดยสามารถจดสรรงบประมาณไดจาก 1) เทศบญญตหรอขอบญญตงบประมาณรายจายประจ าปขององคกรปกครอง


สวนทองถนนนๆ 2) กองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนซงไดรบการจดสรรงบประมาณจากกองทนหลกประกนสขภาพแหงชาตเพอการสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคตามจ านวนประชากรโดยมการสมทบจากองคกรปกครองสวนทองถนนน o งบประมาณส าหรบแผนพฒนาทองถน และตงจายไวในเทศบญญตหรอขอบญญต

งบประมาณรายจายประจ าปขององคกรปกครองสวนทองถน ซงอาจจะอยในหมวดหมของงบประมาณประเภทเงนส ารองจายหรองบกลาง รายการเงนส ารองจายเพอกรณฉกเฉนหรอจ าเปน

o กองทนหลกประกนสขภาพของต าบลโดยทคณะกรรมการกองทนหลกประกนสขภาพต าบล สามารถอนมตโครงการเพอปฏบตมาตรการและการด าเนนกจกรรมตาง ๆ ได เพอปองกนโรคหรอในกรณเกดโรคระบาดหรอภยพบต งบประมาณจากกองทนนสามารถจดสรรใหหนวยงานบรการสาธารณสข และกลมหรอองคกรประชาชนในพนทเพอกจกรรมสขศกษาและการปองกนโรค หรอส าหรบ อปท. เองในการจดหาวสดอปกรณเพอด าเนนงานกได ตามหลกการและรายละเอยดใน คมอการปฏบตงานกองทนหลกประกนสขภาพในระดบทองถนหรอพนท (ฉบบปรบปรง พ.ศ. 2557)

3. โรคไขมาลาเรยและผลกระทบ

โรคไขมาลาเรยหรอทเรยกกนวาไขปา ไขจบสน ไขดอกสก ไขปาง หรอไขรอนเยน เปนโรคตดตอโดยมยงกนปลองเปนพาหะ เมอยงกนปลองกดและดดเลอดคนทมเชอมาลาเรยเขาไป เชอจะเพมจ านวนในยงโดยใชเวลาประมาณ 10-12 วน เมอยงกนปลองทมเชอมาลาเรยนไปกดคนอน กจะปลอยเชอมาลาเรยจากตอมน าลายเขาสคนอก จงท าใหคนทถกยงกดเปนไขมาลาเรย ซงอาจเรมมอาการปวยหลงจากถกยงกนปลองกดประมาณ 10-14 วน อาการทส าคญไดแก มอาการไขหนาวสน ปวดศรษะ ออนเพลย ปวดทอง ทองรวง ในกรณทท าการตรวจวนจฉยและรกษาใหถกตองชาเกนไปอาจมอาการรนแรงและเสยชวตได โรคนท าใหบนทอนแรงงานจากการขาดงาน และมผลตอการศกษาจากการขาดเรยนท าใหเดกมการเรยนรชา ในพนทหรอชวงระยะเวลาทมการแพรระบาดและมการเจบปวยจ านวนมากอาจท าใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจ ไดแก คารกษาพยาบาล การประกอบอาชพ และภาระการดแลผเจบปวยของสมาชกในครอบครว โรคไขมาลาเรยสามารถปองกนได และรกษาใหหายขาดได ขณะเดยวกนเมอเปนแลวกอาจเปนอกไดถาถกยงทมเชอมากดอก การปองกนไดแก การนอนในมงชบสารเคม การใสเสอผามดชดปกคลมแขนขา ทาสารปองกนยง และการก าจดแหลงเพาะพนธยงกนปลองทอยใกลชมชน

โรคไขมาลาเรยเปนโรคทสมพนธกบฤดฝนซงมยงพาหะชกชมกวาในฤดแลง ดงนนในแตละปจงมกพบจ านวนผปวยมากขนในชวงฤดฝนและนอยลงในชวงฤดแลง จงถอเปนโรคตามฤดกาล

ยงกนปลองทเปนพาหะน าเชอมาลาเรยเปนยงทอาศยอยในทองทปาเขาทมลกษณะชมชน ตามชายปาหรอสวนยางพารา สวนปาลมน ามน สวนผลไมทตดตอกบเชงเขาหรอในหมบานทมตนไมทมรมเงารกชน โดยจะเพาะพนธวางไขตามแหลงน าล าธารทมน าซบ หรอตามพงหญารมน าทมน าขงหรอน าไหลไมแรง ยงกนปลองจะออกหากนในตอนกลางคนตงแตเวลาพลบค าจนถงรงเชา ยงกนปลองตวเมยเทานนทกนเลอด ดงนนผทเสยง


ตอการเปนโรคไขมาลาเรยคอผทมอาชพในการหาของปา ลาสตว ดกปลา เฝาไรเวลากลางคน ผมอาชพกรดยาง ซงตองท าในเวลากลางคน ทหาร ต ารวจตระเวนชายแดน เจาหนาทปาไม ขณะปฏบตการ หรอคนในหมบานทพกคางแรมอยในปาหรอใกล ล าหวย ล าธาร แองหนทยงเพาะพนธได ตลอดจนนกทองเทยวทเดนทางเขามาพกแรมในแหลงทมยงกนปลอง การเดนทางเพอการท างานหรอยายถนไปมาจากพนททมเชอมาลาเรยมายงพนททปลอดเชอกสามารถน าเชอเขามาสพนทได ในทางกลบกนผทอาศยอยในเมองหรอถนทไมมเชอมาลาเรยและถาเขาไปท างานหรอพกในพนททมเชอมาลาเรย เมอไดรบเชอกจะปวยไดงาย และอาการจะรนแรงเสยงทจะเสยชวตไดงาย (ไมมภมคมกน) จงเหนไดวาโรคไขมาลาเรยเปนโรคทเกยวพนกบอาชพและสงแวดลอมซงสงผลกระทบโดยตรงตอชวตความเปนอยของประชาชน

4. แหลงแพรเชอของโรคไขมาลาเรยในประเทศไทย ในปจจบนพนททยงมโรคไขมาลาเรยมกเปนบรเวณจงหวดใกลชายแดนทมปาเขาเชอมตอกบประเทศ

เพอนบาน ซงมยงพาหะอาศยอย และมกลมคนจากแหลงตาง ๆ เขาไปหาของปา ลาสตว ตดไม หรอเปนเสนทางเดนทางไปมาตดตอกบประเทศเพอนบาน เนองจากการเขาถงการตรวจรกษาโรคไขมาลาเรย และแนวทางการรกษาโรคไขมาลาเรยของแตละประเทศแตกตางกนออกไป ประกอบกบปญหาเชอมาลาเรยทดอตอยารกษากอาจมวนเวยนอยในประชากรบางกลม จงหวดและอ าเภอชายแดนจงเปนพนทเปราะบางตอการมโรคไขมาลาเรย หรอในบางจงหวดทโรคไขมาลาเรยลดลงหรอหมดไปแลวกอาจกลบมาระบาดใหมไดหากมาตรการปองกนและการเฝาระวงโรคไมเขมแขงพอ

รปท 1. บรเวณและพนททมการแพรเชอมาลาเรยระดบตาง ๆ ในประเทศไทย

(ขอมลจากส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค ป 2561)

แพรเชอสง

แพรเชอต า

หยดการแพรเชอไมเกน 3 ป

หยดการแพรเชอเกน 3 ป


5. จากการควบคมโรคสการก าจดโรค ในทศวรรษทผานมา การควบคมโรคไขมาลาเรยในประเทศตาง ๆ ทยงมการระบาดอย นบวาประสบ

ผลส าเรจเปนทนาพอใจ แนวโนมของโรคไขมาลาเรยลดลงอยางตอเนองมากกวา 75% ใน 55 ประเทศทวโลก และส าหรบประเทศไทยเอง ตงแตป พ.ศ. 2543 เปนตนมา กประสบผลส าเรจในการควบคมโรคไขมาลาเรยเปนอยางมาก จ านวนผปวยลดลงจาก 150,000 รายในป พ.ศ. 2543 เหลอเพยง 24,850 รายในป พ.ศ. 2558 หรอลดลงประมาณ 85% คดเปนอตราปวย 0.38 ตอประชากรพนคนในภาพรวมของประเทศ (ยทธศาสตรการก าจดโรคไขมาลาเรยประเทศไทย พ. ศ. 2560-2559)

องคการอนามยโลก World Health Organization (WHO) ซงเปนองคกรทผลกดนและประสานงานโครงการมาลาเรยโลก (Global Malaria Program) ไดก าหนดใหป พ.ศ. 2559 - 2573 เปนวาระแหงการมงสการก าจดโรคไขมาลาเรยของโลก โดยมเปาหมายก าจดมาลาเรยใน 35 ประเทศและลดอตราการปวยลงใหได 90% ทวโลก ดวยการยกระดบการท างาน ท เรยกวาการควบคมโรค (Control) ไปสการก าจดโรค (Elimination) ประเทศไทยซงเปนสมาชกขององคการอนามยโลกพรอมกบประเทศสมาชกอน ๆ อกในภมภาคเอเชยแปซฟครวม 18 ประเทศไดรวมลงนามขอตกลงในการผลกดนนโยบายและสนบสนนงบประมาณการก าจดโรคไขมาลาเรยในทประชมสดยอดเอเชยตะวนออก ครงท 9 ณ กรงเนปดอว ประเทศเมยนมารเมอเดอน พฤศจกายน พ.ศ. 2557 เพอบรรลการก าจดโรคไขมาลาเรยทวทงภมภาคภายในป พ.ศ. 2573

ในภมภาคเอเชยแปซฟคน มประเทศทไดรบการพจารณาตรวจสอบตามเกณฑและไดรบการประกาศรบรองจากองคการอนามยโลกแลววาเปนประเทศปลอดมาลาเรย (Malaria-Free Country) ไดแกประเทศ มลดฟส สงคโปร และศรลงกา อนงค าวา ก าจด หรอ ปลอดมาลาเรย หมายความวา ไมมแหลงแพรเชอและไมมการตดเชอมาลาเรยภายในประเทศอยางนอยสามปตดตอกน และมมาตรการเฝาระวงโรค และตอบโตทเขมแขงในการปองกนการกลบมาระบาดใหม รวมทงการปองกนและรกษาทมประสทธภาพทวทงประเทศส าหรบกรณทมผปวยน าเชอจากตางประเทศเขามา (Imported case)

การทอ าเภอ จงหวดและประเทศของเราปลอดมาลาเรยจะมผลดในดานเศรษฐกจทงในระดบครอบครวและทองถน และชวยสงเสรมดานการทองเทยวของจงหวดและประเทศ

เพอด าเนนงานก าจดโรคไขมาลาเรยของประเทศไทยใหไดภายในป พ.ศ. 2567 กระทรวงสาธารณสขโดยกรมควบคมโรค ไดจดท าแผนยทธศาสตรก าจดโรคไขมาลาเรยประเทศไทย พ.ศ. 2560-2569 ขนเมอป พ.ศ. 2559 เพอเปนแนวทางขบเคลอนนโยบายและการปฏบตใหบรรลตามเปาหมาย


6. ยทธศาสตรการก าจดโรคไขมาลาเรย พ.ศ. 2560-2569 วสยทศน (Vision) ประเทศไทยปลอดจากโรคไขมาลาเรย (Malaria Elimination) ภายในป พ.ศ. 2567 (ค.ศ. 2024) เปาประสงค (Goal)

ระยะกลาง: ประเทศไทยมอ าเภอ/เขตทไมมการแพรเชอมาลาเรยไมนอยกวารอยละ 95 ของอ าเภอ/เขตทงหมดภายในป พ.ศ. 2564 (ค.ศ. 2021) ระยะยาว: ประเทศไทยปลอดจากโรคไขมาลาเรย (Malaria Elimination) ภายในป พ.ศ. 25671 (ค.ศ. 2024)

ยทธศาสตรก าจดโรคไขมาลาเรย พ.ศ. 2560-2569 ซงไดรบความเหนชอบจากคณะรฐมนตรเมอวนท 26 เมษายน พ.ศ. 2559 ม 4 ยทธศาสตร ดงน

ยทธศาสตรท 1 เรงรดก าจดการแพรเชอมาลาเรยในประเทศไทย ยทธศาสตรท 2 พฒนาเทคโนโลย นวตกรรม มาตรการและรปแบบทเหมาะสมในการก าจดโรคไข มาลาเรย ยทธศาสตรท 3 สรางความรวมมอระหวางภาคเครอขายระดบประเทศและระดบนานาชาตเพอ ขบเคลอนงานก าจดโรคไขมาลาเรย ยทธศาสตรท 4 สงเสรมใหประชาชนมศกยภาพในการดแลตนเองจากโรคไขมาลาเรย

เปาหมายการก าจดโรคไขมาลาเรย ปงบประมาณ พ.ศ. 2560-2564 1. ลดอตราปวยดวยโรคไขมาลาเรยใหเหลอไมเกน 0.20 ตอประชากรพนคนในป พ.ศ. 2564 2. ลดอตราตายดวยโรคไขมาลาเรยไมใหเกน 0.01 ตอประชากรแสนคนในป พ.ศ. 2564 3. เพมอ าเภอ/เขตทไมมการแพรเชอมาลาเรยใหไมนอยกวา รอยละ 95 ในป พ.ศ. 2564

(882 อ าเภอ/เขต จาก 928 อ าเภอ/เขต) 4. ปองกนไมใหมการกลบมาแพรเชอใหมในพนททปลอดโรคไขมาลาเรย

7. การประเมนผลและตวชวดของยทธศาสตร พ.ศ. 2560-2569

ภายใตกรอบตวชวดความกาวหนาของยทธศาสตรก าจดโรคไขมาลาเรย ประเทศไทย พ.ศ. 2560-2569 ไดก าหนดตวชวดในลกษณะพนททส าคญสองตวชวด คอ รอยละและจ านวนอ าเภอทปลอดมาลาเรย ตามตารางท 1 และ ตวชวดเพอตดตามบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถนในการก าจดมาลาเรยตามตารางท 2 ดงตอไปน

ตารางท 1: ตวชวดและเปาหมายอ าเภอ/เขตทไมมผปวยตดเชอในพนท (จากจ านวนอ าเภอทงหมด 928 อ าเภอรวมกรงเทพมหานคร 50 เขต) ปงบประมาณ 2560 2561 2562 2563 2564 2565 2566 2567 2568 2569 รอยละและจ านวนอ าเภอ/เขตทไมมผปวยตดเชอในพนท

75 (696)

80 (743)

85 (789)

90 (836)

95 (882)

98 (910)

100 (928)

100 (928)

100 (928)

100 (928)

1ชวง พ.ศ. 2567-2569 เปนกำรด ำเนนกำรปองกนไมใหมกำรแพรเชอเกดขนใหม


ตารางท 2: ตวชวดและเปาหมายบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถนในการก าจดโรคไขมาลาเรย

ตวชวด เปาหมาย ปงบประมาณ 2560 2561 2562 2563 2564 รอยละขององคกรปกครองสวนทองถนในพนททมการแพรเชอ (A1, A2) มการจดการก าจดโรคไขมาลาเรย

55% 60% 65% 70% 75%

8. การประเมนและรบรองจงหวดปลอดมาลาเรย

เพอกระตนและตดตามความกาวหนาของเปาหมายทตงไว ในป พ.ศ. 2561 ส านกโรคตดตอน าโดยแมลงไดจดท าเกณฑส าหรบประเมนจงหวดปลอดมาลาเรยขนและท างานรวมกบส านกงานปองกนควบคมโรคทง 12 ส านกงานและส านกงานสาธารณสขจงหวด รวมทงสถาบนปองกนควบคมโรคเขตเมอง (สปคม .) กรงเทพมหานคร เพอประเมนวามจงหวดใดบางทผานเกณฑทตงไว ผลปรากฏวาในจ านวน 77 จงหวดของประเทศ มจงหวดทไมมการตดเชอในพนทเกนสามป ผานเกณฑอน ๆ และไดรบการประกาศรบรองแลว 35 จงหวดตามเปาหมายทตงไว รายชอจงหวดขางลางนไดรบการประกาศรบรองเปนจงหวดปลอดมาลาเรยเมอวนท 25 เมษายน พ.ศ. 2561 ในโอกาสวนมาลาเรยโลก


ตารางท 3: รายชอ 35 จงหวดทผานการประเมนและไดรบการประกาศวาปลอดมาลาเรยในป พ.ศ. 2561 และรายชอ 42 จงหวดทยงไมปลอดมาลาเรย

ส านกงานปองกนควบคมโรค

จงหวดทปลอดมาลาเรย จงหวดทยงไมปลอดมาลาเรย

สคร. 1 พะเยา ล าพน เชยงราย เชยงใหม นาน แพร แมฮองสอน ล าปาง สคร. 2 สโขทย ตาก พษณโลก เพชรบรณ อตรดตถ สคร. 3 นครสวรรค ชยนาท พจตร ก าแพงเพชร อทยธาน สคร. 4

ลพบร สงหบร อางทอง สระบร พระนครศรอยธยา ปทมธาน นนทบร นครนายก

-

สคร. 5 สพรรณบร นครปฐม กาญจนบร ประจวบครขนธ เพชรบร ราชบร สคร. 6 สมทรปราการ สมทรสงคราม

สมทรสาคร จนทบร ฉะเชงเทรา ชลบร ตราด ปราจนบร ระยอง สระแกว

สคร. 7 ขอนแกน รอยเอด มหาสารคาม กาฬสนธ สคร. 8

บงกาฬ เลย หนองคาย หนองบวล าภ อดรธาน นครพนม

สกลนคร

สคร. 9 ชยภม นครราชสมา บรรมย สรนทร สคร. 10 อ านาจเจรญ มกดาหาร ยโสธร ศรสะเกษ อบลราชธาน สคร. 11 ภเกต กระบ ชมพร นครศรธรรมราช

พงงา ระนอง สราษฎรธาน สคร. 12 พทลง ตรง ปตตาน นราธวาส ยะลา สงขลา สตล สปคม. กรงเทพมหานคร -


9. ความแตกตางระหวางการควบคมมาลาเรยและการก าจดมาลาเรย

ในขณะทประเทศไทยยงมผปวยโรคไขมาลาเรยมากอยนน การควบคมโรคไขมาลาเรย (Malaria Control) ในพนทหนง ๆ มงเนนการลดจ านวนผปวย การเสยชวตของผปวย และความรนแรงของการแพรเชอในพนทนน ๆ ใหต าลง โดยมกจกรรมหลกคอการคนหาผปวยแบบตงรบในสถานบรการสาธารณสขเปนหลก และมการตรวจวนจฉยและรกษาผปวย การเฝาระวงโรค การปองกนและการควบคมยงพาหะส าหรบชมชน

เมอการตดเชอและการเจบปวยลดลงมาก และแหลงแพรเชอกมนอยลง ประเทศไทยจงไดเปลยนเปาหมายมาเปนการก าจดโรคไขมาลาเรย (Malaria Elimination) ซงหมายถงการด าเนนมาตรการตาง ๆ เพอหยดยงการแพรเชอใหหมดไป โดยไดยกระดบจดมงหมายมาเปนการจดการกบเชอมาลาเรย คอนอกจากจะท าการรกษาผปวยใหหายขาดแลว ยงมการสอบถามผปวยรายนนถงสาเหต การเดนทาง และสถานททอาจตดเชอมาลาเรยเพอเปนขอมลในการก าจดแหลงแพรเชอ นอกจากนนยงมงคนหาเชอมาลาเรยในคนทอาจจะไดรบเชอจากผปวยรายนนมาแตยงไมแสดงอาการ ดวยการเขาไปคนหาผปวยในหมบานโดยการตรวจเลอดคดกรองคนทอาศยอยในบานหลงเดยวกน เพอนบาน และกลมเสยงคนอนเพมอกดวยซงเรยกวา การคนหาผปวยเชงรก ถาพบวามการตดเชอกท าการรกษาโดยเรวใหหายขาด เพอไมใหแพรเชอตอไปอก พรอมทงเพมมาตรการปองกน เชน การชบมงดวยสารเคมส าหรบประชากรกลมเสยง และการพนสารเคมทมฤทธตกคางตามทพกแรม เพอสกดการแพรเชอในพนทนน ๆ เปนการเรงดวน

10. การจดแบงพนทในระดบหมบานเพอปฏบตงานก าจดโรคไขมาลาเรย การแบงพนทเปาหมายเพอการปฏบตงานก าจดโรคไขมาลาเรยมความส าคญเปนอยางยง การปองกน

ควบคมและก าจดมาลาเรยอยางมประสทธภาพนน ตองเรมจากการเขาใจวาลกษณะของพนททรบผดชอบนนมลกษณะพนฐานของการแพรเชอวาต าหรอสง และมความไวรบอนเนองมาจากลกษณะทางนเวศวทยา เชน เปนปาเขาชมชน และมยงพาหะหรอไม มความเปราะบางจากการทมผคนเคลอนยายน าเชอเขามาในพนทหรอไม ในพนททอาจเรยกไดวายงมความเสยงสงหรอเปราะบาง จ าเปนตองมมาตรการปองกนและตอบโตทแขงขน เพอปองกนการแพรระบาด ทงในชวงกอนฤดการระบาดและเมอมการระบาดเกดขนแลว

ควบคม• ลดโรค ลดการเจบปวย และการเสยชวตจากโรค

ก าจด• ระงบวงจรการแพรเชอจนไมมการตดเชอมาลาเรยในพนทดวยมาตรการตาง ๆ


การแบงพนทนนท าโดยใชขอมลทางดานระบาดวทยา การสอบสวนโรคและขอมลยงพาหะ ทส าคญคอขอมลวา มผปวยตดเชอมาลาเรยในหมบานนน ๆ หรอไม ในปปจจบน และในปทผานมา ส านกโรคตดตอน าโดยแมลงจะใชขอมลจากฐานขอมลโรคไขมาลาเรยระดบประเทศ ในการจดและแบงพนทในระดบหมบานเพอการด าเนนงานใหสอดคลองกบบรบทและลกษณะของพนทเมอมกรณเมอมผปวยในปนนๆ และในปถดมา ดงนน ในขนแรก องคกรปกครองสวนทองถนจงมความจ าเปนตองทราบวาทองถนของตนอยในระดบไหน และมประชากรกลมไหนบางทเปนกลมเสยง ดวยกจกรรมหรอพฤตกรรมอยางไรบาง เพอสนบสนนการด าเนนการปองกนอยางเหมาะสม และขอใหระลกเสมอวาโรคไขมาลาเรยมการเปลยนแปลง อาจดขนหรอแยลงได ไปตามปจจยตาง ๆ อยตลอดเวลา จงควรตดตามสถานการณอยางใกลชด

รปท 2 การจดแบงพนทเปนสระดบตามสถานการณมาลาเรยป พ.ศ. 2561

หมบานแพรเชอ A1 หมายถง หมบานทมผปวยตดเชอในหมบานในปปจจบน และมยงพาหะ จงตองท าการเรงรดก าจดการแพรเชอ (ถาปถดมาไมมผตดเชอในพนท กจะปรบสถานะเปน A2)

หมบานหยดแพรเชอ A2 หมายถง หมบานทเพงจะหยดแพรเชอ คอไมมผปวยตดเชอในหมบาน แตยงไมครบ 3 ปตดตอกน และมยงพาหะ จงยงมความเสยงอย

หมบานไมมการแพรเชอ-เสยงสง B1 หมายถง หมบานทไมมผปวยตดเชอในหมบานอยางนอย 3 ปตดตอกนและส ารวจพบยงพาหะ และมสภาพภมประเทศเหมาะสมตอการแพรพนธของยงพาหะ

หมบานไมมการแพรเชอ-เสยงต า B2 หมายถง หมบานทไมมผปวยตดเชอในหมบานอยางนอย 3 ปตดตอกนและไมพบยงพาหะ หรอสภาพภมประเทศไมเหมาะสมตอการแพรพนธของยงพาหะ โดยพนทนจะนบรวมพนททมการผสมผสานงานเขาสระบบสาธารณสขทวไปแลว


ในปงบประมาณ พ.ศ. 2560 ประเทศไทยมหมบานทมการแพรเชอมาลาเรยทงหมด 2,123 หมบาน (A1 และ A2) ซงกระจายตวอยใน 180 อ าเภอ จากจ านวนทงหมด 928 อ าเภอ/เขตทวประเทศ

เนองจากการแพรของเชอมาลาเรยมการเปลยนแปลงรวดเรวมากตามปจจยตาง ๆ ดงนนการจดระดบพนทของหมบานตองด าเนนการตลอดเวลาเมอมการรายงานผปวย กรณทมการยนยนการแพรเชอกลบมาใหมในหมบาน A2 หรอ B1, B2 ตองด าเนนการตอบโตสถานการณอยางเรงดวนและเปลยนระดบพนทเปนหมบาน A1 ทนท และใหด าเนนมาตรการตาง ๆ ดงในขอ 11.1 ขางลางน

11. มาตรการในการก าจดโรคไขมาลาเรยตามการจดแบงพนท

มาตรการก าจดโรคไขมาลาเรย เปนการด าเนนการเพอก าจดหรอยบยงการแพรเชอมาลาเรยทเกดอยในพนท และปองกนการแพรกระจายของเชอมาลาเรยทผปวยน าเขามาในพนททปลอดมาลาเรยแลว โดยมมาตรการตาง ๆ ส าหรบด าเนนการตามลกษณะของพนท รวมเรยกวา มาตรการเพอก าจดแหลงแพรเชอ ทจะตองด าเนนการโดยหนวยงานและบคคลากรสาธารณสขรวมกบเครอขายในพนท ดงน

11.1 การก าจดแหลงแพรเชอในหมบาน A1 มมาตรการทส าคญ ไดแก

การคนหาผปวยทงเชงรบและเชงรก การคนหาผปวยเชงรบ ไดแก การจดใหบรการตรวจและรกษาอยกบทในสถานบรการสาธารณสข ในรปแบบของมาลาเรยคลนก (Malaria Clinic) ทด าเนนการโดยหนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง (นคม.) มาลาเรยคลนกชมชน (MP) หรอ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล (รพ.สต.) หรอโรงพยาบาลชมชน สวนการคนหาผปวยเชงรกจะท าโดยการเขาไปด าเนนการในหมบานโดยทเจาหนาทสาธารณสข รวมทงอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ประสานงานและรวมกนด าเนนการเจาะเลอดในประชากรกลมเสยงตอโรค โดยท าปละ 2 ครง คอ ชวงกอนและระหวางฤดกาลแพรเชอ

การรกษาดวยการกนยาใหครบชดเพอหายขาด ส าหรบผปวยทพบเชอทกคน การสอบถามประวตผปวยทกคนเกยวกบการเดนทาง ประวตการปวย เพอตดสนวามการตดเชอ

มาลาเรยจากทใด การควบคมยงพาหะดวยการชบมงของประชาชนดวยสารเคม หรอแจกมงชบสารเคมส าเรจรปชนด

ออกฤทธยาวนาน หรอพนสารเคมชนดมฤทธตกคางตามฝาบานเรอนใหครอบคลม รวมทงททพกทอยตามชายปา

การศกษายงพาหะโดยเจาหนาทศนยโรคตดตอน าโดยแมลง (ศตม.) ถาจ านวนผปวยยงไมลดลง การใหสขศกษาเกยวกบโรคไขมาลาเรยแกกลมเสยง เรองการปองกนตนเอง การปรบพฤตกรรม และ

การกนยาใหครบ

11.2 การก าจดแหลงแพรเชอในหมบาน A2 มมาตรการทส าคญคลายกบ A1 แตลดจ านวนครงในการหาผปวยเชงรก

การคนหาผปวยทงเชงรบและเชงรก การคนหาผปวยเชงรบ ไดแก การจดใหบรการตรวจและรกษาอยกบทในสถานบรการสาธารณสขในรปแบบของ มาลาเรยคลนกทด าเนนการโดยหนวยควบคม


โรคตดตอน าโดยแมลงหรอ นคม. มาลาเรยคลนกชมชน หรอ รพ.สต. หรอโรงพยาบาลชมชน สวนการคนหาผปวยเชงรกจะท าโดยเจาหนาทสาธารณสขรวมทง อสม.ประสานงานและรวมกนด าเนนการเจาะเลอดในประชากรกลมเสยงตอโรค โดยท าปละ 1 ครง คอ ชวงกอนฤดกาลแพรเชอ

การรกษาดวยการกนยาใหครบชดเพอหายขาด ส าหรบผปวยทพบเชอทกคน การสอบถามประวตผปวยทกคนเกยวกบการเดนทาง ประวตการปวย เพอตดสนวามการตดเชอจาก

ทใด การควบคมยงพาหะดวยการชบมงของประชาชนดวยสารเคม หรอแจกมงชบสารเคมส าเรจรปชนด

ออกฤทธยาวนาน หรอพนสารเคมชนดมฤทธตกคางตามฝาบานเรอนใหครอบคลม รวมทงทพกทอยตามชายปา

การศกษายงพาหะโดยศนยโรคตดตอน าโดยแมลง (ศตม.) ในกรณทจะปรบระดบพนทเปน B การใหสขศกษาเกยวกบโรคไขมาลาเรยแกกลมเสยง เรองการปองกน การปรบพฤตกรรม และการกน

ยาใหครบ

11.3 การปองกนการแพรกระจายของเชอในหมบาน B1/B2 คอใชบางมาตรการเทานน การคนหาผปวย ด าเนนการแคเชงรบเทานน เนนการใหบรการตรวจและรกษาทหนวยบรการ

สาธารณสข เชน ทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล และ/หรอโรงพยาบาลชมชน การรกษาดวยการกนยาใหครบชดเพอหายขาด ส าหรบผปวยทพบเชอทกคน การสอบถามประวตผปวยทกคนเกยวกบการเดนทาง ประวตการปวย เพอตดสนวามการตดเชอจาก

ทใด การควบคมยงพาหะ ไมตองด าเนนการ การใหสขศกษาเกยวกบโรคไขมาลาเรยในพนท B1 แกประชากรทมอาชพตองไปปาเขาในเวลา

กลางคน

11.4 มาตรการการเฝาระวงโรค

กลยทธทส าคญของการก าจดโรคไขมาลาเรย คอ การก าจดและยบยงไมใหเชอมการแพรกระจายจากคนปวยไปสคนอน ดงนนในกรณทมการพบผปวยแมแตเพยง 1 คน ไมจะวาพบผปวยนนในพนทระดบไหนกตาม ตองด าเนนมาตรการตาง ๆ อยางเรงดวน เมอท าการตรวจวนจฉยยนยนและใหยาตานมาลาเรยเพอรกษาใหหายขาดแลว เจาหนาทสาธารณสขจะด าเนนการแจงทมเฝาระวงสอบสวนเคลอนทเรว (SRRT) ในพนท พรอมทงรายงานผปวยเขาระบบมาลาเรยออนไลน (Malaria Information System หรอ MIS) ภายใน 1 วน จากนนท าการสอบประวตผปวยเกยวกบการตดเชอภายใน 3 วน และประสานงานกบเจาหนาทและภาคทเกยวของในพนท เพอรวมกนด าเนนการตอบโตตาง ๆ ไดแก การคนหาผปวยเชงรกในกลมเสยง การควบคมยงพาหะ และใหสขศกษาแกชมชนภายใน 7 วน มาตรการทงหมดนรวมเรยกวา มาตรการเฝาระวงโรค 1-3-7


รปท 3 แผนผงมาตรการแจงเตอน การสอบสวน และตอบโต (มาตรการ 1-3-7)

* แจงแหลงแพรเชอกบศนยระบาดอ าเภอ


ตารางท 4 กจกรรมการตอบโตและก าจดแหลงแพรเชอโรคไขมาลาเรยตามการจดแบงพนท

มาตรการ หมบานมการแพรเชอ มาลาเรย (A1)

หมบานทการแพรเชอหยดยงแลวแตยงไมครบ 3 ปตดตอกน (A2)

หมบานไมมการแพรเชอแตยงพบมยงพาหะน าโรค (B1)

หมบานไมมการแพรเชอและไมมยงพาหะน าโรค (B2)

การปฏบตงานในพนท B1 และ B2 คลายคลงกน แตพนท B1 มความเสยงสงทจะเกดการแพรเชอกลบมาใหม การเฝาระวงโรคจงตองเขมขนกวา

กจกรรม ท าโดย กจกรรม ท าโดย กจกรรม ท าโดย

1.คนหาผตดเชอโดยการเจาะเลอดตรวจ

คนหาผปวย ทงเชงรกและเชงรบ (ในหมบาน และทสถานบรการสาธารณสข)

จนท. สธ. รวมมอกบกระทรวงอน ๆ เชน กลาโหม หรอ รพ. เอกชน(ถาม)

คนหาผปวย ทงเชงรกและเชงรบ (ในหมบาน และทสถานบรการสาธารณสข)

จนท. สธ. รวมมอกบกระทรวงอน ๆ รพ. เอกชน (ถาม)

คนหาผปวยเชงรบ ณ สถานบรการสาธารณสขของรฐ และภาคเอกชนในพนท (ถาม)

จนท. สธ. รวมมอกบกระทรวงอน ๆ รพ. เอกชน(ถาม)

2. การรกษาผปวยใหหายขาด และตดตามผลการรกษา

แนะน าการกนยาใหครบชด ตดตามผลการรกษานาน 42 หรอ 90 วนตามชนดเชอในผปวยทกราย

จนท. สธ. จนท. รพ. ในระดบตาง ๆ รพ. เอกชน(ถาม)

แนะน าการกนยาใหครบชด ตดตามผลการรกษานาน 42 หรอ 90 วนตามชนดเชอในผปวยทกราย

จนท. สธ.จนท. รพ. ในระดบตาง ๆ รพ. เอกชน(ถาม)

แนะน าการกนยาใหครบชด ตดตามผลการรกษานาน 42 หรอ 90 วนตามชนดเชอ ในผปวยทกราย

จนท. สธ. จนท. รพ. ในระดบตาง ๆ รพ. เอกชน(ถาม)

3. ควบคมยงพาหะแจกมงชบเคมชนดส าเรจรป หรอชบมง

ชบมงของประชากรกลมเสยง หรอแจกมงชบเคมชนดส าเรจรป เปาหมาย 2 คนตอ 1 หลง

จนท. สธ. รวมมอกบ อปท. กระทรวงอน ๆ ภาคประชาสงคม

ใหชบมงประชากรกลมเสยง หรอ แจกมงชบเคมชนดส าเรจรป เปาหมาย 2 คนตอ 1หลง

จนท. สธ. รวมมอกบ อปท. กระทรวงอน ๆ ภาคประชาสงคม

ไมตองด าเนนการ ยกเวนกรณมการแพรเชอมาใหมใหรบท าการสอบสวนและควบคมยงพาหะ

จนท. สธ.และ ทม SRRT

พนเคมฝาบาน ครอบคลมอยางนอย 90% ของหลงคาเรอน

ทม SRRT และ จนท. สธ.

พนเคมฝาบาน ครอบคลมอยางนอย 90% ของหลงคาเรอน

ทม SRRT และ จนท. สธ.

ไมตองด าเนนการ ยกเวนกรณมการแพรเชอมาใหมใหรบท าการสอบสวนและควบคมยงพาหะ

จนท. สธ.และ ทม SRRT


มาตรการ หมบานมการแพรเชอ มาลาเรย (A1)

หมบานทการแพรเชอหยดยงแลวแตยงไมครบ 3 ปตดตอกน (A2)

หมบานไมมการแพรเชอแตยงพบมยงพาหะน าโรค (B1)

หมบานไมมการแพรเชอและไมมยงพาหะน าโรค (B2)

การปฏบตงานในพนท B1 และ B2 คลายคลงกน แตพนท B1 มความเสยงสงทจะเกดการแพรเชอกลบมาใหม การเฝาระวงโรคจงตองเขมขนกวา

กจกรรม ท าโดย กจกรรม ท าโดย กจกรรม ท าโดย

4.ศกษา/ส ารวจยงพาหะ

ส ารวจยงพาหะ เมอผปวยไมลด

ทมกฎวทยาของ สคร./ศตม.

ส ารวจยงพาหะ เมอผปวยไมลด

ทมกฎวทยาของ สคร./ศตม.

ไมตองด าเนนการ ยกเวนกรณมการแพรเชอมาใหม

5.การเฝาระวงโรค

รายงานผปวยมาลาเรยทกรายทนทภายใน 1 วน ตามพรบ. โรคตดตอ พ.ศ. 2558

ทกหนวยงานทตรวจพบผมเชอมาลาเรยตามขอ 1 เชน จนท. สธ. และกระทรวงอนๆ รพ. เอกชน (ถาม)

รายงานผปวยมาลาเรยทกรายทนทภายใน 1 วนตามพรบ. โรคตดตอ พ.ศ. 2558

ทกหนวยงานทตรวจพบผมเชอมาลาเรยตามขอ 1 เชน จนท. สธ. และกระทรวงอนรพ. เอกชน (ถาม)

รายงานผปวยมาลาเรยทกรายทนทภายใน 1 วนตามพรบ. โรคตดตอ พ.ศ. 2558

ทกหนวยงานทตรวจพบผมเชอมาลาเรยตามขอ 1 เชน จนท. สธ. และกระทรวงอน ๆ รพ. เอกชน (ถาม)

สอบสวนผปวยมาลาเรยทกรายภายใน 3 วน เพอใหทราบวาตดเชอมาจากทใด

จนท. สธ.จากศตม. หรอ สสจ. หรอ ทม SRRT


จนท. สธ.จากศตม. หรอ สสจ. หรอ ทม SRRT


จนท. สธ.จากศตม. หรอ สสจ. หรอ ทม SRRT หากสถานบรการฯด าเนนการเองไมไดใหแจง สคร./ศตม./นคม. ในพนทรบผดชอบ

การสอบสวนแหลงแพรเชอและด าเนนการตอบโตภายใน 7 วน

จนท. สธ.จากศตม. /นคม. หรอ สสจ. หรอ ทม SRRT

การสอบสวนแหลงแพรเชอและด าเนนการตอบโต

จนท. สธ.จากศตม./นคม. หรอ สสจ. หรอ ทม SRRT

โดยทวไปไมตองด าเนนการ ยกเวนกรณมการแพรเชอมาใหมในพนท B1

พนท B2 มกไมมกรณนเกดขน


12. การเฝาระวงในประชากรกลมเสยงและบทบาทของภาคเครอขายและชมชน ค าวา ประชากรกลมเสยง หมายถง กลมคนทมความเสยงตอโรคไขมาลาเรยมากกวาคนอนเนองจาก

ถนทอย พฤตกรรม หรอกจกรรมการประกอบอาชพ เนองจากทกคนมความเสยงตอการตดเชอไขมาลาเรยได หากเดนทางเขาไปในแหลงแพรเชอ ปาเขา และเนองจากเชอโรคไขมาลาเรยสามารถอยในคนไดโดยอาจไมแสดงอาการ และบคคลนนอาจไมทราบวาตนเองมเชอมาลาเรยอย ในกรณทมการยายถนทอยหรอเดนทางทงภายในประเทศ และระหวางประเทศจงจ าเปนตองมการเฝาระวงเปนพเศษ

การมคนปวยดวยโรคไขมาลาเรยในหมบานสามารถเกดขนไดโดยลกษณะ ดงน 1. คนในหมบานตดเชอภายในบรเวณหมบานแลวปวย (เพราะในบรเวณหมบานมยงกนปลองและคนใน

หมบานบางคนมเชอมาลาเรยอย) 2. คนในหมบานตดเชอจากปาทอาจอยใกล หรอไกลจากหมบานเพราะไป ท างาน หาของปา ลาสตว ใน

บรเวณปาซงมยงกนปลองทมเชอมาลาเรยอย (เพราะยงไปกดผมเชอมา) 3. คนในหมบานตดเชอจากการเดนทางไปพนททมมาลาเรยภายในประเทศและกลบมาปวย 4. คนในหมบานตดเชอจากการไปท างานในประเทศอนทมเชอมาลาเรยและกลบมาปวย 5. คนไทยจากตางถนทมโรคไขมาลาเรยน าเชอมาลาเรยเขามาในพนทและมาปวย 6. คนจากประเทศอนทมโรคไขมาลาเรยขามชายแดนเขามาในพนทแลวมาปวยในหมบาน

เจาหนาทองคกรปกครองสวนทองถนสามารถตดตามความเคลอนไหวดานการประกอบอาชพของชมชนวามการยายเขาของประชากรจากถนอนหรอไม มคนในหมบานเขาไปในพนทเสยงเชน สวนยางพารา ปาเขาชมชนซงอาจมยงกนปลองอย และประสานงานใกลชดกบเจาหนาท รพสต. และอสม. ซงอยในชมชนเพอทราบวาในพนทนนๆ มใครเปนกลมเสยงและมความเสยงลกษณะใด โดยเฉพาะในหมบานทมการแพรเชอ เมอพบผทสงสยวาอาจมเชอมาลาเรย หรอมไขหลงจากเดนทางควรไดรบการแนะน าหรอสงตอ ใหไปตรวจหาเชอทสถานพยาบาลทท าไดโดยเรวทสด ในกรณทมผปวยโรคไขมาลาเรยขนในหมบาน จ าเปนตองไดรบการรกษา กนยาใหครบเพอใหหายขาดโดยเรวและไมแพรเชอไปสผอน ภาคเครอขายสขภาพ เชน กลมของอสม. และองคกรภาคประชาสงคม ทใกลชดกบสมาชกของชมชนสามารถมบทบาทในการท างานรวมกบเจาหนาทสาธารณสข ผน าชมชนและกลมประชากรเสยง ในการใหสขศกษาและชวยเผยแพรกระจายความร และเพมความเขาใจเกยวกบโรคไขมาลาเรย ทงเกยวกบการปองกน การกนยาใหครบ และการใหความรวมมอกบเจาหนาทสาธารณสขทท าการคนหาผปวยเชงรกในผปวยทอาจมเชอแตไมมอาการ โดยยนดใหตรวจเลอด และใหท าการฉดพนสารเคมตามบานและทพกเพอควบคมยงพาหะ

13. การท างานของ อปท. รวมกบหนวยงานสาธารณสขและเครอขายสขภาพ ดงไดกลาวขางตน ในบรบทของการบรณาการงานมาลาเรยเขากบงานบรการสาธารณสขทวไปมากขน

เรอย ๆ หนวยงานทมบทบาทน าในการประสานงานปองกนและควบคมโรคของจงหวด ไดแก ส านกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.) โดยส านกงานปองกนควบคมโรค (สคร.) และ ศนยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง (ศตม.) ทรบผดชอบพนท และหนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง (นคม.) ทยงมอยในบางพนทจะมบทบาทหนนชวยดานวชาการและถายทอดทกษะ และความร ในหลาย ๆ ดานแกหนวยงานและบคคลากรทปฏบตงานในทองถน แตยงคงมบทบาทดานการส ารวจยงพาหะและการรายงานขอมลการท างานเขาสระบบฐานขอมลมาลาเรยของประเทศ


ในระดบอ าเภอ หนวยงานทส าคญ ไดแก ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ และคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ าเภอ (พชอ.) และโรงพยาบาลชมชน และในระดบต าบลและชมชนไดแกโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหรอทเรยกวาสถานอนามย เจาหนาทมาลาเรยชมชน และเครอขาย อสม. รวมทงก านน และผใหญบาน

บทบาทขององคกรปกครองสวนทองถน ทงเทศบาลต าบลและองคการบรหารสวนต าบลทไดมบทบาทในการท างานรวมกบเจาหนาทสาธารณสข เจาหนาททองทและชมชนในการก าจดโรคไขมาลาเรยมมากขนทงในต าบลทยงมผปวยมาลาเรยคอนขางมากอย และในพนททมผปวยนอย หรอในพนททมการกลบมาของโรคไขมาลาเรย โดยมความหลากหลายทงกระบวนการ รปแบบ และวธการ แตลวนเรมตนดวยความตระหนกในปญหามาลาเรยของพนทและการวเคราะหปญหารวมกนกบภาคเครอขายสขภาพเพอรวมกนจดการกบปญหามาลาเรยใหหมดไป

องคกรปกครองสวนทองถนสวนใหญสนบสนนงานมาลาเรยดวยการจดสรรงบประมาณผานกลไกกองทนสขภาพต าบล โดยอนมตเปนโครงการระยะสนตามระยะเวลา หรอปตอป ทถกเสนอขนมาโดยโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล หนวยงานสาธารณสขทท างานในพนท หรอกลมองคกรเครอขายในชมชน เพอด าเนนงานและจดหาวสดอปกรณตางๆเพอกจกรรม ในการปองกน รกษาพยาบาล และการจดกจกรรมสขศกษาตางๆ แตกมไมนอยทไดด าเนนงานโดยเปนสวนหนงของโครงการปองกนควบคมโรคขององคกรปกครองสวนทองถนเอง ทสนบสนนและตอบโตกบการระบาดของโรคไขมาลาเรยโดยการจดหาวสด อปกรณทจ าเปนเพอท างานรวมกบเครอขายหนวยงานสาธารณสขทเกยวของ โดยทองคกรปกครองสวนทองถน ไดแกเทศบาลต าบล หรอ องคการบรหารสวนต าบล ไดบรรจงานมาลาเรยหรองานปองกนควบคมโรคตามฤดกาลไวในแผนพฒนาของพนทหรอต าบลเปนแผนระยะยาวตอเนองหลายป และไดตงงบประมาณไวในเทศบญญต หรอขอบญญตงบประมาณรายจายประจ าป ซงท าใหสามารถอนมตงบประมาณส าหรบโครงการและกจกรรมการตอบโตในเวลาทมการระบาดเกดขนไดอยางทนทวงท

การก าจดโรคไขมาลาเรยเปนการแกปญหาของพนทโดยมกระบวนการการด าเนนงานอยางมจดมงหมายเพอหยดการแพรเชอมาลาเรยในขอบเขตพนททก าหนด เชน ขอบเขตหมบาน ต าบล อ าเภอ หรอจงหวด เมอไมมการตดเชอในพนทอยางแนนอนแลว จงจะถอไดวาเปนพนททปลอดมาลาเรย

เนองจากงานก าจดโรคไขมาลาเรยตองอาศยการประสานงานและความรวมมอรวมใจจากหลายหนวยงาน และในหลายระดบ ความส าเรจของงานตองอาศยความสามารถในการใชจดแขงดานความสมพนธ และการประสานงานของเจาหนาทระหวางหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ โดยใชทรพยากรและความร ทกษะ ความช านาญ ททกฝายมอยมาเกอกลกน รวมทงการมสวนรวมของผน าชมชนและประชาชนอยางเตมท

เมอองคกรปกครองสวนทองถนไดรบทราบการจดระดบพนทของตนแลว หรอเมอมการแพรระบาด กสามารถสนบสนนหนวยงานทเกยวของในการด าเนนมาตรการและกจกรรมส าหรบพนทของตนได ตามหวขอท 11 มาตรการในการก าจดโรคไขมาลาเรยตามการจดแบงของพนท องคกรปกครองสวนทองถนสามารถพจารณาใหการสนบสนนดานงบประมาณส าหรบการด าเนนงาน กจกรรม วสด อปกรณและ เวชภณฑตาง ๆ ตามสถานการณ ความตองการ และความเหมาะสม ดงตวอยางในรายการขางลางน


ตวอยางกจกรรมทตองการคาใชจายและงบประมาณ

1. การประชมวางแผน ประสานงาน ประเมนผล และเพมศกยภาพ 1.1 รบทราบขอมลและชวยกระตนหนวยงานเครอขายใหเกดการด าเนนการตอบโต 1.2 สนบสนนงบประมาณส าหรบ การประชม จดอบรม เตรยมการ ถอดบทเรยน เชน การประเมนผลโครงการฯ การด าเนนงาน ระบาดวทยา และอน ๆ 1.3 สนบสนนงบประมาณส าหรบศกษาดงานในพนทโครงการน ารองทนาสนใจ 1.4 สนบสนนสถานท หรอยานพาหนะส าหรบด าเนนการ

2. การคนหาผปวยเชงรบและเชงรก 2.1 สนบสนนงบประมาณและอปกรณ เชน ชดตรวจ เขมเจาะเลอด สไลด ส าล และอน ๆ 2.2 สนบสนนงบประมาณเพอด าเนนการคนหาผปวยเชงรก เชน คาน ามนยานพาหนะ คาอาหารกลางวน 2.3 สนบสนนงบประมาณจดตง สถานท คาเชา คาตอบแทนเจาหนาทมาลาเรยคลนกชมชน

3. การรกษาผปวย 3.1 สนบสนนคาสงตอผปวย คาใชจายในการตดตามผลการรกษาผปวย 3.2 สนบสนนงบประมาณส าหรบประชมทบทวนกรณมผปวยรนแรง หรอเสยชวต 3.3 สนบสนนงบประมาณส าหรบโรงพยาบาลเพอจดซอยาเสรมและอปกรณการแพทย

4. การจดการภาวะระบาดเมอมแหลงแพรเชอมาลาเรย 4.1 สนบสนนงบประมาณควบคมยงพาหะ เพอจดซอมงธรรมดาหรอมงชบสารเคม สารทาปองกน

สารเคมพนบาน และ สารเคมชบมง 4.2 สนบสนนงบประมาณด าเนนการ เชนยานพาหนะ คาน ามน คาตอบแทน คาอาหาร คาเดนทาง

ส าหรบผด าเนนงานสอบสวนและควบคมการระบาด 4.3 สนบสนนงบประมาณเพอส ารวจและท าแผนทแหลงแพรเชอ และท าทะเบยนกลมประชากรเสยง 4.4 สนบสนนงบประมาณจดท าสอสขศกษาส าหรบแจงเตอนประชาชน ใหทราบภาวะระบาด

5. การควบคมยงพาหะ 5.1 สนบสนนงบประมาณและสงของ เชน สารเคม เครองพน มง มงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนาน และสารทาปองกนยง 5.2 สนบสนนงบประมาณด าเนนการ ไดแกคาตอบแทน พาหนะ น ามน คาอาหาร คาเดนทาง ส าหรบผด าเนนงาน

6. งานสขศกษาและการปรบพฤตกรรม 6.1 สนบสนนงบประมาณจดท าสอสขศกษา 6.2 สนบสนนงบประมาณเพอเฝาระวงการเคลอนยายกลมประชากร 6.3 จดประชมเครอขาย 6.4 สนบสนนงบประมาณการรณรงคก าจดมาลาเรย

***********************************************************


14. ภาคผนวก ภาคผนวก 1. กรณศกษา 1 : ฉะเชงเทราระดมทรพยากรตอบโตการกลบมาระบาดของโรคไขมาลาเรยในต าบลทากระดาน อ าเภอสนามชยเขต

ขอมลพนฐาน

ต าบลทากระดาน เปนต าบลหนงของอ าเภอสนามชยเขต จงหวดฉะเชงเทรา มพนททงหมด 483 ตารางกโลเมตร หรอ 296,082 ไร ม 23 หมบาน ประชากร 30,778 คน ลกษณะทางภมศาสตรเปนพนทราบสง มภเขาและล าคลองเปนแนวกนเขตแดนและตดตอ ต าบลทงพระยา และอ าเภอทาตะเกยบ อกทงมปาไมอยมากมาย ซงเปนพนทผนปารอยตอหาจงหวดภาคตะวนออก และเขตอนรกษพนธสตวปาและพนธพชเขาอางฤาไน มความอดมสมบรณดวยพนธไมและสตวปาหลากหลายชนด ทส าคญมชางปาจ านวนมากมกชอบออกหากนในเวลากลางคนตามชายปารอบ ๆ หมบาน เนองจากประชาชนของต าบลทากระดานสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม เกษตรกรจะผลดเวรกนเฝาไรเฝาสวนในเวลากลางคน เพอไมใหชางปามาท าลายพชพนธและผลผลตทางการเกษตรทท าการเพาะปลกไว เชน ขาว ขาวโพด กลวย ออย มนส าปะหลง สบปะรด ยางพารา และการหาเมลดพนธพชในปามาเพาะช าขาย นอกจากนนยงมผประกอบการรายใหญจางแรงงานตางดาว ไดแก พมา มอญ มาท างานกรดยาง ซงเปนกลมเสยงทจะถกยงกนปลองกดในเวลากลางคนอนเปนสาเหตของการเกดโรคไขมาลาเรยในพนทดงกลาว สถานการณโรคไขมาลาเรย

ในอดตต าบลทากระดานเคยมการแพรระบาดของโรคไขมาลาเรยมากอน แตไมพบผปวยมามากกวา 10 ปแลว ส านกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดชลบร จงท าการยบหนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง อ าเภอสนามชยเขต เมอป พ.ศ. 2549 โดยงานมาลาเรยไดถกบรณาการเขากบระบบงานสาธารณสขทวไปของจงหวดฉะเชงเทรา จนกระทงในเดอนกนยายน ป พ.ศ. 2560 มการพบผปวยมาลาเรย 2 ราย เดอนตลาคมพบผปวยเพมขนอก 7 ราย เดอนพฤศจกายนพบ 4 ราย และเดอนธนวาคมพบ 2 ราย รวมเปน 15 รายในระยะเวลา 4 เดอน

กรณนเปนตวอยำงควำมรวมมอรวมใจของทกภำคสวนในลกษณะรวมรณรงคและรวมสนบสนนทรพยำกร เพอแกปญหำฉกเฉนในพนทปลอดมำลำเรยไปนำนแลว แตพนทยงมควำมไวรบตอกำรเกดกำรแพรเชอไดตลอดเวลำหำกมปจจยเอออ ำนวย (ลกษณะพนท B1 ตำมรปท 2 และในตำรำงท 4 )


ผปวยมาลาเรยทพบในป พ.ศ. 2560 จ านวน 15 ราย สวนใหญตดเชอในพนท หม 15 หม16 ต าบลทากระดาน ซงเคยเปนพนททมการแพรเชอ ผปวยสวนใหญเปนชาย และมอาชพ รบจางกรดยาง เฝาชาง เฝาไร ท าไร และหาของปา สวนใหญผปวยเขารบการรกษาพยาบาลทโรงพยาบาลสนามชยเขต โดยทางโรงพยาบาลไดแจงสถานการณการเกดโรคไขมาลาเรยแกองคการบรหารสวนต าบลทากระดาน ในการกลบมาแพรระบาดใหมของโรคไขมาลาเรยในพนทของต าบลทากระดาน ท าใหเจาหนาททกฝายในภาครฐ ผน าชมชน มความตนตวรวมกนระดมทรพยากร บคลากร งบประมาณ เพอหยดยงการแพรระบาดของโรคไขมาลาเรยโดยเรว ปองกนไมใหมการระบาดขยายพนทออกไป จากการด าเนนการปองกนควบคมโรคของเครอขาย ตามมาตรการตาง ๆ ท าใหหยดยงการแพรระบาดโรคลงไดโดยพบผปวย 2 รายสดทาย เดอนธนวาคม พ.ศ. 2560 หลงจากนนตงแตเดอนมกราคม – ตลาคม พ.ศ. 2561 ยงไมพบผปวยทตดเชอมาลาเรยในต าบลทากระดานอก การประชมทบทวนสถานการณ และระดมทรพยากร เพอตอบโตกบสถานการณการกลบมาของโรคไขมาลาเรยในอ าเภอสนามชยเขต ส านกงานสาธารณสขจงหวดฉะเชงเทรา จดประชม War Room เพอท างานรวมกนกบหนวยงานและเจาหนาทสาธารณสขในทกระดบ ไดแก ศนยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงท 6.1 ศรราชา ในสงกดของส านกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดชลบร โรงพยาบาลสนามชยเขต ส านกงานสาธารณสขอ าเภอสนามชยเขต โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานนายาว และองคการบรหารสวนต าบลทากระดาน เขามาเปนภาคเครอขายในการควบคมการแพรระบาด ตามบทบาทหนาททไดรบมอบหมาย

ผลจากการประชมทบทวนสถานการณเ พอเรงรดการควบคมโรคในขนตอนแรก จากการสอบประวตผปวยพบวา ผปวยสวนใหญเปนเกษตรกรในหมบานทไปเฝาไรในเวลากลางคน และผทไปหาเมลดพนธไมจากในปา โดยพกอาศยในบาน กระทอม บรเวณแนวชายปารอบ ๆ หมบาน ไมมการปองกนตนเองตอการถกยงกด จากการสอบประวตผปวยพบวาไมไดเดนทางออกนอกพนทกอนจะมอาการปวย และการศกษาทางกฏวทยาของทมสอบสวนทางระบาดวทยา ศนยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงท 6.1 ศรราชา ท าการสอบสวนแหลงแพรเชอ พบยงพาหะน าโรคมาลาเรย จงยนยน

ผลการสอบสวนเปนการตดเชอในพนทจรง เนองจากโรคไขมาลาเรยไมปรากฏในพนทมาเปนเวลานานจงจ าเปนตองมการฟนฟศกยภาพและความรของเจาหนาทสาธารณสขเกยวกบโรคไขมาลาเรยทงดานการตรวจวนจฉย การรกษา และการประสานงานเพอด าเนนมาตรการตอบโตตาง ๆ ตามแนวทางการก าจดโรคไขมาลาเรยของประเทศทตองอาศยทงความร ทกษะ และจ านวนผปฏบตงานทเพยงพอภายในระยะเวลาอนสน รวมทงตองมวสด อปกรณ เวชภณฑในการตรวจรกษา และสารเคม เพอควบคมยงพาหะอยางเรงดวน

0

2

4

6

8

พ.ค. 60

ม.ย.60

ก.ค. 60

ส. ค. 60

ก.ย. 60

ต.ค. 60

พ.ย. 60

ธ.ค. 60

ม.ค. 61

ก.พ. 61

ม.ค.61

เม.ย. 61

จ านวนผปวย


พนทหยดการระบาดไปแลวแตกลบมาระบาดใหม เพอด าเนนงานการก าจดโรคไขมาลาเรยตามยทธศาสตรการก าจดโรคไขมาลาเรย พ.ศ. 2560-2569

ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค ไดจดแบงพนทของประเทศตามลกษณะความเสยงและการแพรเชอมาลาเรยเปนสระดบ (ตามรปท 2 หรอ ตามตารางท 4) โดยมมาตรการตอบโตและกจกรรมปองกนทแตกตางกนส าหรบหมบานในต าบลทากระดานทหยดการแพรเชอแลวแตมความไวรบสงเนองจากลกษณะทางนเวศวทยาไดถกจดระดบวาเปนหมบานไมมการแพรเชอ-เสยงสง หรอ B1 แตเมอกลบมามการแพรเชอใหมในพนทอก ปฏบตการตอบโตกจะท าตามมาตรการของหมบานทมการแพรเชอหรอ A1

มาตรการตอบโตและยบยงการแพรเชอในพนท เพอด าเนนมาตรการดงกลาวขางตนใหครบถวน รวดเรวและมประสทธภาพคณะท างานมาลาเรยไดประสาน งาน และท างานรวมกนตามภาระหนาท และความช านาญ เนองจากโรคไขมาลาเรยสวนหนงยงเปนโครงการกงช านญพเศษ เจาหนาทจากศนยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงท 6.1 ศรราชา ซงมความช านาญเกยวกบการควบคมโรคไขมาลาเรย ไดเขามาท าการศกษายงพาหะในพนท เปนพเลยงในดานวชาการแกเจาหนาทในพนทโดยท างานรวมกบทมเฝาระวงสอบสวนเคลอนทเรว(SRRT) รวมทงเจาหนาทสาธารณสขอ าเภอในการเยยมผปวยพรอมทงใหการสนบ สนน ดาน ยา เวชภณฑ สารเคมส าหรบชบมงในเบองตนเพอควบคมยงพาหะ และไดชวยอบรมอาสาสมครขององคการบรหารสวนต าบล ในการพนสารเคมตามมาตรฐานกรมควบคมโรค โดยพนสารเคมชนดมฤทธตกคางตามบาน กระทอมทพกคางแรมตามแนวชายปา และรายงานขอมลการปฏบตงานเขาระบบฐานขอมลมาลาเรยออนไลน

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานนายาวเปน สถานบรการสาธารณสขทอยใกลหมบานนายาวและบานนาอสาน ดงนน จงเปนสถานบรการสาธารณสขอนดบแรกท ผปวยมารบการรกษา โดยมแพทยครอบครวจากโรงพยาบาลสนามชยเขต ทไดรบการมอบหมายประจ าส าหรบ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานนายาว มาตามวนทก าหนดไวทกสปดาห แพทยครอบครวจะสอบถามประวต ตรวจอาการของผปวย เมอสงสยวาเปนโรคไขมาลาเรยกจะท างานกบเจาหนาท โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลในการสงตอไปยงโรงพยาบาลสนามชยเขต ซงมเจาหนาทหองปฏบตการท าการตรวจหาเชอมาลาเรยดวยกลอง

จลทรรศน เมอไดรบการยนยนผลการตรวจแลวทางแพทยกจะใหยารกษาหายขาด ตามแนวทางรกษาโรคไขมาลาเรยของประเทศ โดยมพยาบาลวชาชพอาวโสเปนผท าการสอบประวตผปวยและสรางระบบตดตามผปวย การกนยาใหครบ และเจาะเลอดส าหรบตรวจตามวนทก าหนดโดยประสานกบเจาหนาทของ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล บานนายาว การมแพทยครอบครวประจ าส าหรบ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลแตละแหง นบเปนการบรหารจดการบคลากรทม


ประโยชนมากในแงการตรวจวนจฉย การสงเกตแนวโนมของอาการปวย และโรคจากประชาชนทอยในบรเวณเดยวกนซงท าใหสามารถวนจฉยผปวยกรณหลง ๆ ไดเรวขน

เพอฟนฟศกยภาพการวนจฉย และดแลรกษาตามแนวทางของประเทศไทยทปรบปรงใหม ทางโรงพยาบาลสนามชยเขตไดเชญวทยากรผทรงคณวฒ จากคณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวทยาลยมหดล มาท าการอบรมใหความรเรองการตรวจวนจฉย การรกษาโรคไขมาลาเรย แกบคลากรทางการแพทยและเจาหนาทสาธารณสขของอ าเภอสนามชยเขต เมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2560 เพอด าเนนการเจาะเลอดหาเชอมาลาเรยในประชากรกลมเสยงในหมบาน ตามมาตรการ 1-3-7 โรงพยาบาลสนามชยเขตและเจาหนาท ภายใตศนยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงท 6.1 ศรราชา ไดท าการฝกอบรมการท าฟลมเลอดชนดหนาและบาง ใหแกเจาหนาท รพ.สต. ของอ าเภอสนามชยเขต ใหสามารถท าการเจาะเลอดคนหาผปวยเชงรก ซงไดด าเนนการตงแตเดอนเดอนตลาคม พ.ศ. 2560 โดยท าไปพรอม ๆ กบการใหสขศกษารายบคล รายกลม และท าประชาคมในหมบานดวย

สวนการจดซอสารเคมชบมงส าหรบประชาชนกลมเสยงในทกหมบาน สารเคมชนดมฤทธตกคาง และอปกรณส าหรบการพนสารเคมชนดมฤทธตกคางตามบานเรอน ทพกอาศย และสารทากนยงส าหรบประชาชนนน ไดรบการสนบสนนจากกองสาธารณสขและสงแวดลอมขององคการบรหารสวนต าบลทากระดาน ซงไดจดท าโครงการของบประมาณจากกองทนหลกประกนสขภาพของต าบล โดยอนมตผานการประชมวาระพเศษของคณะกรรมการกองทนฯ เมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2560 และจากงบประมาณกลางขององคการบรหารสวนต าบล ซงผบรหารฯ ไดท าการอนมตในการจดซออยางเพยงพอ

ส าหรบแผนการท างานของพนทบานนายาวและบานนาอสานทยงมความเสยงตอการกลบมาแพรเชอใหมทางคณะท างานไดวางแผนการท างานตอไป คอ การคนหาผปวยเชงรก การควบคมยงพาหะ ดวยการแจกมงชบสารเคม และการพนสารเคมชนดมฤทธตกคางใหครอบคลมบาน กระทอม อยางนอยรอยละ 90 ของหลงคาเรอน ปละ 2 ครง ปจจยความเขมแขงของการตอบโต

กระบวนการตอบโตการกลบมาระบาดของโรคไขมาลาเรยในพนทต าบลทากระดานทมความเขมแขงอาศยความรวมมอและการประสานงานทมประสทธภาพของทกภาคทเกยวของในการแจงและแลกเปลยนขอมลใหทกฝายทราบ และระดมทรพยากร เพอด าเนนงานไปในทศทางเดยวกน ท าใหการท างานมความสอดคลองสนบสนนซงกนและกนเปนอยางด ประสบการณจากการท างานครงนไดยกระดบความรเกยวกบโรคไขมาลาเรยใหกบหนวยงานและบคลากรในพนท ซงจะตองรวมกนท างานตอไปขางหนา โดยมขอสรปดงน

“เราตองควบคมใหไดเพราะเปนการกลบมาระบาดใหมของโรคไขมาลาเรยหลงจากทหยดหายไปนาน ตองมระบบเฝาระวงทเขมแขง การท างานใกลชดกบองคกรปกครองสวนทองถน โดยสงขอมลการมผปวยแกอบต. และใหทราบวาเปนความรบผดชอบของพนท เปนสงทส าคญในการท างานรวมกน”

นายแพทยสมคด วระเทพสภรณ ผอ านวยการโรงพยาบาลสนามชยเขต

“สงทผมคดวาดมากของทนคอ เรามาประชมและเอาทรพยากรทแตละฝายมมาแบกนบนโตะ วาใครมอะไรบางทงทางดานบคคลากรและทางดานงบประมาณแลวมาชวยกนท างาน และใหทองถนเปนพระเอก”

นายศศธร ศภพชน สาธารณสขอ าเภอสนามชยเขต


“ปจจยทเออตอการท างานของทมทนคอความส าพนธในแนวราบทดของเจาหนาทและภาคเครอขาย

ทท างานรวมกนเปนทม เราท างานไดทนสถานการณ และตดวงจรการแพรเชอไดคอนขางรวดเรว” พ.จ.อ. หญง จนเพญ อนศร เจาหนาทกลมงานบรการปฐมภมและองครวม โรงพยาบาลสนามชยเขต

“บทบาทของทาง ศตม. ทมความสามารถเฉพาะทางดานโรคไขมาลาเรยทเราท ามานาน คอ การมาสนบสนนทางดานวชาการ เราไดเสนอแนวทางการรกษาและการปองกน และการถายโอนทกษะวชาการใหแกพนท โดยเฉพาะการควบคมยงพาหะ”

นายแสวง ทองสจด นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ศตม. 6.1 ศรราชา ชลบร “พอไดยนวา มโรคไขมาลาเรยในพนท เราตกใจครบและคดวาตองรบจดการ ผมคดวางบประมาณท

ทาง อบต. เอามาลงเปนการลงทนทคมคามาก ๆ เพอปองกนไมใหการระบาดแพรออกไป และเรากไดรบการสนบสนนอยางเตมทจากผบรหารทเหนความส าคญในเรองน”

นายกตต วชาวงศ ผอ านวยการกองสาธารณสขและสงแวดลอม อบต.ทากระดาน

*************************


ภาคผนวก 1.1: โครงการตอบโตมาลาเรยต าบลทากระดาน ของอบต.ทากระดาน



ภาคผนวก 2. กรณศกษา 2: ยะลาประสานพลงชมชนควบคมโรคไขมาลาเรยในต าบลบาเจาะมาเปนตนแบบการควบคมมาลาเรยโดยชมชน

ขอมลพนฐาน

ต าบลบาเจาะเปนต าบลหนงของอ าเภอบนนงสตาในจงหวดยะลาซงอยใตสดของประเทศตดกบชายแดนประเทศมาเลเซย ในป 2561 มประชากร 8,185 คน อาศยอยใน 5 หมบาน มพนท 62 ตารางกโลเมตร หรอ 36,675 ไร ลกษณะทางภมศาสตรเปนทราบแตมแนวภเขาสง และปาไมตนสงรกทบตามธรรมชาต มตนไมขนหนาแนนอยทวไป สภาพภมอากาศรอนชน และมแมน าปตตานไหลทอดตลอดแนวจากทศเหนอมาทศใตของต าบล ลกษณะภมประเทศของต าบลบาเจาะคลายคลงกบพนทสวนใหญของอ าเภอบนนงสตาและของจงหวดยะลา คอ หมบานและชมชนมกอยตดกบปาและภเขา แมน า และล าธารเลก ๆ

ประชากรสวนใหญนบถอศาสนาอสลามและใชภาษามลายพนบานในการสอสารตามวฒนธรรมทองถน ประกอบอาชพดานการเกษตร ปลกและกรดยางพาราในสวนยางใกลกบหมบานซงตองท าในเวลากลางคน ในบรเวณใกลบานมกปลกผก ท าสวนผลไมตาง ๆ เชนกลวย มะนาว มะปราง เงาะ และลองกอง แตระหวางสวนของแตละบานบางแหงกมรองน าและพงหญาขนรก

พนทของยะลาโดยเฉพาะทต าบลบาเจาะเปนพนททมโรคไขมาลาเรยชกชม เพราะเปนปาเขาชมชนมล าธารทเปนแหลงน าไหลเออย ๆ และมยงกนปลองทเปนพาหะอาศยและแพรพนธอยตามแหลงน า เมอยงไปกดคนทมเชอมาลาเรยอย เชอกจะเพมจ านวนอยในยง และเมอยงนนไปกดคนทอาศยอยในบรเวณใกลเคยงตอ คนทถกกดกจะไดรบเชอมาลาเรยตอเนองวนเวยนกนไป ลกษณะเชนนเรยกวาเปนแหลงรงโรค ในพนททคนไดรบเชอมาลาเรยบอย ๆ รางกายจะสรางภมตานทานตอเชอมาลาเรยไดระดบหนงจนอาจไมแสดงอาการเจบปวย แตสามารถตรวจพบเชอในกระแสเลอดได และเมอยงกนปลองมากดและดดเลอดกสามารถน าเชอตอไปยงผอนได ประชากรกลมนเมอสภาพรางกายออนแอลง เชอจะเพมจ านวนมากขนและจะแสดงอาการเจบปวย แตเดกมกแสดงอาการมากกวาผใหญเมอไดรบเชอเนองจากไมทนตอโรคและไมมภมตานทานเชนในผใหญ ดงนนการควบคมการระบาดของมาลาเรยในพนททมการแพรเชอในระดบสงเชนนตองอาศยมาตรการหลายอยางตงแตการรกษาคนปวยทมอาการใหหมดเชอโดยเรว การเจาะเลอดคนหาผปวยเชงรกในผตดเชอทไมแสดงอาการเพอรกษาโรคและก าจดแหลงเชอ รวมทงการปองกนดวยการนอนในมงทชบสารเคมกนยง และ

กรณนเปนตวอยางความรวมมอรวมใจของทกภาคสวนโดยเฉพาะชมชนในการรณรงคและรวมสนบสนนทรพยากร เพอแกปญหาในพนททมการแพรระบาดสงใหลดลง และเปนพนทมอปสรรคตอการเขาถง โดยเนนเรองการคนหาผปวยเชงรกในชมชน (ลกษณะพนท A1 ตามตารางท 4)


การควบคมยงพาหะ ไดแก การก าจดแหลงเพาะพนธยง การพนสารเคมทมฤทธตกคางตามบาน และการพนหมอกควนก าจดยงพาหะในเวลากลางคน เปนตน

สถานการณโรคไขมาลาเรย

สถานการณการแพรระบาดของโรคไขมาลาเรยในจงหวดยะลามมาอยางตอเนองเปนเวลานานและมจ านวนผปวยอยในอนดบตน ๆ ของประเทศ การแพรเชอมแนวโนมเพมขนจนอยในระดบสงตงแตป พ.ศ. 2556 เปนตนมา โดยเฉพาะในอ าเภอบนนงสตาเปนอ าเภอทมผปวยมากทสดของจงหวด

อกประการหนง สถานการณโรคไขมาลาเรยของยะลาเดนคขนานกบสถานการณความไมสงบและ ความไมปลอดภยในพนท ในชวงระยะป พ.ศ. 2556 ถงป พ.ศ. 2559 คอในขณะทมความไมสงบเกดขนโดยเฉพาะในป พ.ศ. 2558 เจาหนาทมความยากล าบากในการเขาถงพนทเพอท างานดานปองกนและการควบคมยงพาหะทตองอาศยการเคลอนไหวหรอเดนทาง การแพรระบาดจงมมากขน โดยเจาหนาทสาธารณสขตองท างานในลกษณะตงรบเปนหลก คอ ตรวจรกษาผปวยอยในสถานบรการสาธารณสข ในอ าเภอบนนงสตาผปวยมทงผใหญวยท างานทงหญงและชาย เดกนกเรยน ตลอดจนเดกอายต ากวาหาขวบ หนวยบรการทผปวยมารบการตรวจรกษาเปนจ านวนมาก ไดแก ทมาลาเรยคลนกของหนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงท 3 อ าเภอบนนงสตา รพ.สต.บาเจาะ และท มาลาเรยชมชนในหมบาน ซงมเจาหนาทสวนใหญเปนมสลมทสามารถพดคยและสอสารกบผปวยและญาตทพามาเปนภาษามลายถนได

ในหวงและชวงเวลาทประชาชนสามารถเดนทางมารบการรกษาไดในเวลากลางวน กจะมจ านวนผปวยมากขนดงกราฟขางลาง ซงแสดงจ านวนผปวยในป พ.ศ. 2556 ถง พ.ศ. 2560 และในสถานการณทสามารถท าการเจาะเลอดคนหาผปวยเชงรกในชมชนไดอกกจะมจ านวนผปวยเพมมากขน

ในป พ.ศ. 2559 และป พ.ศ. 2560 ทงจงหวดยะลามผปวย 4,641 และ 5, 900 รายตามล าดบ จ านวนนรวมทงจ านวนผปวยทงเชงรบและจากการคนหาเชงรก ท าใหยะลามสถตมผปวยมากเปนอนดบหนงของประเทศ ในป พ.ศ. 2559 ในต าบลบาเจาะกมผปวยมากถง 423 ราย ตอมาในป พ.ศ. 2560 พบมผปวย 425 รายจากประชากร 7, 245 คน คดเปน 58:1,000 ประชากรซงนบวาสงมาก

เนองจากยะลาเปนพนททมความไมสงบจงมการวางก าลงทหารอยในพนทและใกลหมบานเพอรกษาความสงบและลาดตระเวน ก าลงทหารกไดรบผลกระทบจากโรคไขมาลาเรยไมตางจากประชาชนทวไป


จ านวนผปวยโรคไขมาลาเรยป 2556 - เมษายน 2561

(ขอมลจากส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค)

ประชมทบทวนสถานการณและก าหนดยทธศาสตร

เพอควบคมการแพรระบาดของมาลาเรย ส านกงานสาธารณสขจงหวดยะลาในฐานะหนวยงานรบผดชอบพนทไดจดประชมทบทวนสถานการณมาลาเรยของจงหวด โดยมการท างานในรปแบบของ ศนยปฏบตการภาวะฉกเฉน หรอ Emergency Operations Center (EOC) มรองผวาราชการจงหวดเปนผสงการและแบงภาระหนาทความรบผดชอบของแตละฝายอยางชดเจน เชน ฝายการเงนและฝายปฏบตการซงท างานประสานเกอกลกน โดยเจาหนาทของ ส านกงานปองกนควบคมโรคท 12 สงขลา มบทบาทในการวางแผนงานโดยใชขอมลผปวยจากระบบมาลาเรยออนไลนของส านกโรคตดตอน าโดยแมลงในการวางแผนและชเปาพนททมการแพรเชอสง ในอ าเภอ ต าบล และหมบานไหนทมผปวยมากกจะจดการด าเนนงานโดยเรงดวน โดยในการปฏบตงาน ศนยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง 12.1 ยะลา จะท างานรวมกบ หนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงในพนท ซงจะด าเนนมาตรการตาง ๆ รวมกบหนวยบรการในระดบต าบล ไดแก รพ. สต. แลวรายงานผลการท างานกลบขนมาท สคร. 12 ซงเปนสวนหนงของการควบคมก ากบ สงทส าคญ คอ จงหวดไดก าหนดจดมงหมายหลกเพอด าเนนการควบคมการระบาดดวยมาตรการควบคมการแพรเชอโดยการเจาะเลอดคนหาผปวยเชงรกใหไดมากทสดและรกษาใหเรว

ปจจยทเออตอการแพรเชออยในชมชน

เนองจากผปวยดวยโรคไขมาลาเรยในต าบลบาเจาะมทงเดกอายต ากวา 5 ขวบและเดกนกเรยนอยเปนจ านวนมากซงเปนลกษณะบงชวาเปนการตดเชอภายในบรเวณบาน หรอใกลบาน เพราะเดกไมไดออกไปไกลบานหรอออกนอกชมชน ขณะทผใหญอาจตดเชอจากการท างานนอกบาน การมผปวยเปนจ านวนมากเปน

40404493

1743

4641

5900

805776 720 501

17092236

348

37 69 127 423 425 210

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

2555 2556 2557 2558 2559 2560 2561 2562

จานวนผปวยท งหมด

จ ำนวนผปวยจงหวดยะลำ จ ำนวนผปวยอ ำเภอบนนงสตำ จ ำนวนผปวยต ำบลบำเจำะ

“เราตองคนหาใหเรว และรกษาใหเรว สงทเราท าคอกระบวนการคนขอมลมาลาเรยใหกบชาวบานโดยการท าประชาคม โดยการมสวนรวมของทองทและทองถน เพอใหทกคนเหนวาเปนปญหาของชมชน”

นายแพทยสงกรานต ไหมชม นายแพทยสาธารณสขจงหวดยะลา


เพราะคนในชมชนยงไมมความตระหนกเรองการแพรของเชอโรคไขมาลาเรย และปจจยทท าใหเกดการแพรกระจายในชมชน คอ การทมยงกนปลองชกชมเนองจากยงมสภาพแวดลอมเชนรองน า ล าธารในบรเวณใกลเคยง และสวนยางบางแหงทมน าและพงหญาขนรก เออตอการเพาะพนธของยงกนปลอง

โรคไขมาลาเรยเปนโรคทชมชนมสลมในต าบลบาเจาะเรยกในภาษามลายถนวา “ดาเมกฆอ” หรอไขเตาเพราะเมอเปนจะมไขสงและผปวยจะนอนหมผาขดตวคลายเตา ชาวบานจงเรยกวาไขเตา เนองจากสภาพอากาศทคอนขางรอนชน คนสวนใหญไมชอบกางมงนอน และตามบานกไมมมงลวด เนองจากไขนเปนไขทชกชมและเกดบอยทวไปในทองท เมอเจบปวย เปนไข ตวรอน ชาวบานกจะไปหาหมอพนบานทรกษาดวยการกนน ามนตและปดเปา ตอเมอไมหายหรอมอาการมากขนจงมารบการตรวจรกษาดวยการแพทยแผนปจจบน

กอนจะเปนบาเจาะโมเดล

เมอเหตการณความไมสงบในจงหวดยะลาเรมลดลงตงแตป พ.ศ. 2559 เปนตนมา หนวยงานภายใตกระทรวงสาธารณสขทงทสงกดราชการสวนกลางและสวนภมภาคทงในระดบจงหวด อ าเภอและต าบลและทม SRRT ในพนทไดตงเปาหมายควบคมการแพรระบาดใหลดลง ในอ าเภอบนนงสตา ส านกงานสาธารณสขอ าเภอบนนงสตา และหนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงท 3 ไดท างานรวมกบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบาเจาะ ในการประชมกบองคการบรหารสวนต าบลบาเจาะใหทราบถงสถานการณการแพรระบาดของมาลาเรยทเปนปญหาเรอรงทส าคญของชมชน และไดขอการสนบสนนดานงบประมาณ จาก อบต. บาเจาะ ซงไดรบการอนมตเปนจ านวนเงนในป พ.ศ. 2559 เปนจ านวน 47, 550 บาท เพอด าเนนมาตรการตาง ๆ ในชมชน ซงมงบประมาณส าหรบคาสไลดและเขมเจาะเลอดในการคนหาผปวยเชงรก และคาด าเนนการพนสารเคมขนดมฤทธตกคางตามฝาบาน คาท าปายประชาสมพนธใหสขศกษา และโลชนทากนยง

ตงแตเดอนตลาคมป พ.ศ. 2559 เปนตนมา กระทรวงสาธารณสขโดยกรมควบคมโรคไดยกระดบยทธศาสตรการควบคมโรคไขมาลาเรยของประเทศมาเปนการก าจดโรคไขมาลาเรย ดงนนเมอพบผปวยหนงราย ทางเจาหนาทในพนทตองท าการตรวจเลอดเพอคดกรองผอยอาศยในบานเดยวกนหรอเพอนบานอก 50 ราย หรอไมนอยกวา 10 หลงคาเรอนในรศม 1 กโลเมตร จงจ าเปนททาง นคม. บนนงสตาและ รพ.สต. บาเจาะ ตองท างานรวมกนในการเจาะเลอดคนหาผปวยเชงรก และการด าเนนมาตรการตาง ๆ เพอก าจดแหลงรงโรคในเดอนมนาคม ป พ.ศ. 2560 ทาง รพ.สต. บาเจาะไดเขยนโครงการและไดรบการสนบสนนงบประมาณจาก อบต. บาเจาะอก 120,780 บาท ส าหรบกจกรรมปองกนและควบคมโรคไขมาลาเรยและไขเลอดออก รวมทงงบประมาณส าหรบอปกรณและคาด าเนนการในการเจาะเลอดคนหาผปวยเชงรกและการควบคมยงพาหะรวมทงการพนหมอกควนในชมขน

ดวยมาตรการเรงรดหาผปวยเชงรกในจงหวดยะลา อ าเภอบนนงสตา และต าบลบาเจาะ ท าใหพบผปวยมากขนดงแสดงในตารางขางลางนโดยเฉพาะในป พ.ศ. 2559 และป พ.ศ. 2560


จ านวนผปวยจากการคนหาเชงรบและเชงรก ป พ.ศ. 2556 – เมษายน พ.ศ. 2561

จงหวดยะลา อ าเภอบนนงสตา ต าบลบาเจาะ ป ผปวยเชงรบ ผปวยเชงรก รวม ผปวยเชงรบ ผปวยเชงรก รวม ผปวยเชงรบ ผปวยเชงรก รวม

2556 3951 89 4040 733 43 776 28 9 37 2557 4084 409 4493 702 18 720 68 1 69 2558 1555 188 1743 467 34 501 121 6 127 2559 4384 257 4641 1648 61 1709 409 14 423 2560 5443 457 5900 2075 161 2236 389 36 425 2561 749 56 805 327 21 348 21 0 21

(ขอมลจากส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค)

มาตรการการเจาะเลอดหาผปวยเชงรกไดด าเนนการยอย ๆ อยหลาย ๆ ครง เนองจากยงมผปวยอยเรอย ๆ ท าใหสามารถคนพบผปวยไดเพมขน กระนนกด เจาหนาทของหนวยงานสาธารณสขและ อสม. คดวา นาจะยงคงมคนในชมชนต าบลบาเจาะทอาจยงคงมเชอมาลาเรยอยแตยงไมไดเจาะเลอด ดงนนเปาหมาย คอ จะตองมการรณรงคครงใหญ เปนระยะ ๆ เพอเจาะเลอดหาผปวยเชงรกใหไดทงหมบานส าหรบคนทไมเคยไดรบการเจาะ แตเนองจากเจาหนาทสาธารณสขมจ านวนจ ากดจงยงท าไมได โดยเฉพาะการเจาะเลอดเพอตรวจหาเชอมาลาเรย ตองใชผเจาะตองมทกษะในการเจาะและท าฟลมเลอดส าหรบน าไปยอมและตรวจดวยกลองจลทรรศน อกประการหนง คนในชมชนทไมรสกวาตนเองปวยกไมอยากถกเจาะเลอดตรวจเพราะอาจคดวาไมจ าเปน

มาลาเรยมผลกระทบตอทกกลมประชากรเสยง

เนองจากเจาหนาททหารทตงฐานและคายพกอยในพนทอ าเภอบนนงสตากปวยเปนโรคไขมาลาเรยดวย ในตนป พ.ศ. 2560 ทาง ศตม. 12.1 ยะลาไดรวมท างานกบศนยแพทยทหารบกจงหวดชายแดนภาคใตในการอบรมใหหนวยแพทยทหารสามารถ ตรวจรกษา และเจาะเลอดหาผปวยเชงรกในกองก าลงทหารดวยกนทตงอยในพนทได พรอมทงการพนสารเคมในทพกเนองจากกองก าลงทหารตงอยและท าการลาดตระเวนในพนททมยงพาหะและยงเปนแหลงรงโรคเชนกน กระนนกด การทจะท าใหทกคนไมปวย คอ จะตองก าจดเชอมาลาเรยในทกกลมประชากรเสยง คอ จะตองมปฏบตการหาผปวยเชงรกในชมชนใหครบถวนทวถงอยางจรงจงพรอม ๆ กนไปดวย ซงกลายมาเปนจดมงหมายรวมของทงฝายสาธารณสขและกองทพบกภายใตกระทรวงกลาโหม การท างานรวมกบหนวยแพทยทหารนบเปนการสรางเครอขายทส าคญส าหรบหนวยงานสาธารณสข เพราะทางแพทยทหารสามารถประสานกบหนวยงานทหาร ต ารวจ รวมทงเจาหนาทของทองท และ ทองถน ในพนทไดโดยสะดวกในกรณทเจาหนาทสาธารณสขตองการลงพนท

คนขอมลใหชมชนเพอวเคราะหและรวมกนเปนเจาของปญหา

เพอด าเนนงานตามยทธศาสตรคนหาผปวยเชงรกในชมชนใหไดมากทสดโดยใหเกดการมสวนรวมของชมชน ในชวงหกเดอนหลงของป พ.ศ. 2560 เจาหนาทจากหนวยงานสาธารณสขทเกยวของ ไดแก ส านกงานสาธารณสขจงหวดยะลา คณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตอ าเภอบนนงสตา ศตม . 12.1 ยะลา นคม. ท 3 บนนงสตา รพ.สต. บาเจาะ จงไดรวมมอกนท างานโดยก าหนดต าบลบาเจาะเปนพนทน ารอง และไดน าประเดน


การแพรระบาดของโรคไขมาลาเรยเขาสเวทชมชนของต าบล ไดแก สภาสนตสข และเวทประชารฐ เพอดงทกฝายโดยเฉพาะผน าชมชนใหเขามาใหรบรปญหาและรวมกนคดวาจะแกปญหาของชมชนอยางไร ผเขา รวม ไดแก ผน าทองท ก านน ผใหญบาน ผน าทองถน ไดแก นายกอบต. ปลด อบต. แพทยต าบล ผน าชมชน ไดแก โตะอหมาม ผน าศาสนา ปราชญชาวบาน แกนน าเยาวชน และ อสม. จากการท าประชาคม ผน าชมชนไดรบรวาจงหวดยะลาเปนจงหวดทมผปวยโรคไขมาลาเรยมากทสดของประเทศ อ าเภอบนนงสตามผปวยมากทสดของจงหวด และต าบลบาเจาะกมผปวยมากทสดของอ าเภอ

หนวยงานสาธารณสขและผน าชมชน ทองท และทองถน ไดตกลงรวมกนตงเปนคณะท างานเพอควบคมโรคไขมาลาเรยของต าบลบาเจาะขน ทางเจาหนาทสาธารณสขไดขออนญาตในการน าทมแพทยทหารจากศนยแพทยทหารบกจงหวดชายแดนภาคใตทมประสบการณงานดานมาลาเรยมาแลวใหเขามารวมท างานในชมชนดวยซงไดรบการเหนพรอม องคกรเอกชนทเขามามบทบาทในการท างานเสรมศกยภาพกบชมชนมสลม ไดแก สมาคมยวมสลมแหงประเทศไทย โดยเฉพาะในดานการสอสารเกยวกบโรคไขมาลาเรยและการแพรเชอของมาลาเรยโดยใชวธการและภาษาทงายตอการเขาใจส าหรบคนมสลมพนบาน

การไดรบรปญหาน ามาสการรวมกนวเคราะหถงสาเหต ผลกระทบตอครอบครวและชมชนเมอมคนปวย ทงในดานเศรษฐกจ และชวตความเปนอย ผลคอชมชนไดหนมาตระหนกวาโรคไขมาลาเรยเปนปญหาของเขาเองทจะตองรวมกนจดการแกไข มการทบทวนวาชมชนมตนทนและทรพยากรอะไรบางและยงขาดอะไรอย ในการแกปญหามาลาเรยทงทางดานก าลงคน และวสดอปกรณ ทงมาตรการตอยง และการเจาะเลอดหาผปวยเชงรกใหไดทงหมบาน เนองจากประชากรเปาหมายทส าคญ คอ สมาชกของชมชน ซงสวนใหญนบถอศาสนาอสลาม โตะอหมามซงเปนบคคลทชนมสลมใหความเคารพ เชอฟง ไดเขามามบทบาทส าคญในการพดเกยวกบโรคไขมาลาเรยทมสยดใหทกคนตนตวเกยวกบโรคไขมาลาเรย และในวนทมการเจาะเลอดหาผปวยเชงรก โตะอหมามกเปนผบอกใหทกคนในชมชนมาเจาะเลอด เมอพบเชอจะไดรกษาใหหายขาดและปองกนการแพรเชอสคนอน และถาพบวามเชอกตองรกษาทนทโดยกนยาใหครบ

ทางดานมาตรการควบคมยงพาหะ ไดแก การพนหมอกควนในเวลากลางคน มการสนบสนนอปกรณส าหรบพนมาจาก ส านกงานสาธาณสขจงหวดและทาง นคม . ท 3 บนนงสตา โดยเจาหนาท นคม. ไดมาอบรม อาสาสมครในชมชนและชวยกนด าเนนการพน พรอมทงมการพนสารเคมทมฤทธตกคางตามบานในเวลากลางวนโดยทกครวเรอนใหความรวมมอเปนอยางด ในดานการก าจดแหลงเพาะพนธยง ชมชนไดจดทมลงส ารวจสงแวดลอมเปนประจ าทกสปดาหและจดการแหลงน าธรรมชาตตาง ๆ ทอยรอบชมชนเพอไมใหยงวางไข

ภาพกจกรรม


เพมศกยภาพ อสม. เพอระดมเจาะเลอดทงหมบาน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานหรอ อสม . ซงเปนเครอขายของจตอาสาในชมชน ตามปกตม

ภาระกจหนนชวยงานภายใตกจกรรมตาง ๆ ของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ทงในดานการใหขอมล และความรแกชมชน เพอสงเสรมสขภาพและปองกนโรค รวมทงชวยตดตามผปวยในชมชนจ านวนประมาณ 10-15 ครอบครวตามทไดรบมอบหมาย ขอไดเปรยบในการท างานกบชมชน คอ อสม. เปนสมาชกของชมชน รจกคนเคยกบประชาชนในหมบานของตนเองเปนอยางด จงสามารถเขาถงและสอสารกบครวเรอนในชมชนไดด ในต าบลบาเจาะม 5 หมบานดวยกนคอ หมท 1 ถงหมท 5 มประชากรทงหมดประมาณ 7, 245 คนม อสม. อยทงหมด 78 คน โดยปกต อสม. จะท างานอยแตในหมบานของตนเอง ไมไดเขาไปท างานในหมบานอน

เพอด าเนนการเจาะเลอดใหไดมากทสดในแตละหมบานในระยะเวลาอนสน คณะท างานไดตกลงวา อสม. ทงหมดจะตองท างานทงในหมบานของตนเองและในหมบานอนดวย เจาหนาทสาธารณสขไดรวมกนใหการอบรมเพมความรเรองโรคไขมาลาเรยและฝกทกษะการเจาะเลอดและท าฟลมสไลดใหกบ อสม. ทง 78 คนจากหาหมบานจนสามารถท าไดด วธการท างาน คอ ก าหนดวนลงพนทของแตละหมบาน และ อสม . ทง 78 คนระดมลงท างานในหมบานนนทงหมด โดยแบงเปนทมและบรเวณกลมบานเปาหมาย ทมละ 4-5 คนพากนเดนเขาพบและพดคยกบคนในกลมบานเรองการควบคมโรคไขมาลาเรยและขอเจาะเลอด ท าเชนนทละหมบาน ๆ เวยนกนไปจนครบทงหาหมบาน โดย อสม. เจาของหมบานเปนหวหนาทมพา อสม.จากหมบานอนเขาพนทเวลาลงหมบานของตน ขณะเดยวกนเจาหนาทจาก นคม.บนนงสตา และโรงพยาบาลบนนงสตา กเขามาตงกลองจลทรรศนเพอตรวจดเชอมาลาเรยไปพรอม ๆ กน และใหยารกษาในกรณทพบเชอ

ในวนทท าการเจาะเลอดเปนวนทตองระดมทรพยากรทงทางดานก าลงคนจ านวนมากมาท างานรวมกนท าใหมความจ าเปนในการระดมก าลงทรพยและสงของตาง ๆ มาใช ณ ทตงปฏบตการ รวมทง คาน ามนรถ การจดท าอาหารกลางวนส าหรบทกคน เพอไมใหงานทงวนตองตดขดหรอหยดชะงกค าวา ลงขน-ลงแขก จงไดเกดขน โดยทกภาคสวนในชมชนชวยกนใชเงนสวนตวมาลงขน ชวยกนออกก าลงและท าใหงานขนาดใหญส าเรจลงไดดวยความภาคภมใจ โดยททกคนมสวนรวมหรอลงแขกท างานรวมกน การระดมเจาะเลอดในชมชนไดท าขนในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2560 โดยสามารถเจาะไดทงหมด 472 คน

ภาพกจกรรม


ผลการท างานรวมกบชมชนและภาคเครอขาย

จากการทผน าชมชน ผน าศาสนา นกคดในหมบาน ชมชนมสลม จตอาสาและเยาวชน โดยเฉพาะ อสม. ไดมความตระหนกถงปญหาและกาวขนมาเปนพลงส าคญในการขบเคลอนมาตรการตาง ๆ ในชมชน ไดท าใหเกดเครอขายทเขมแขง รวมทงท าใหสามารถตรวจเลอดคนหาผตดเชอทไมแสดงอาการในชมชนไดทงหมบานเปนผลส าเรจ การท างานอยางมงมนรวมกนกบเจาหนาทของรฐ ไดสงผลใหจ านวนผปวยในต าบลบาเจาะลดลงมากตงแตเดอนมกราคม พ.ศ. 2561 เปนตนมา และเปนทมาของตนแบบการก าจดมาลาเรยโดยชมชนทเรยกวา บาเจาะโมเดล ซงไดมการขยายผลน าไปใชในชมชนอน ๆ ในเวลาตอมา

มมมองและผลจากการท างานโดยการมสวนรวมของชมชน

กระบวนการควบคมโรคไขมาลาเรยในต าบลบาเจาะ อ าเภอบนนงสตา ไดกาวขามลกษณะการท างานทมเจาหนาทสาธารณสขเปนศนยกลาง มาสการท างานทชมชนและประชาชนมบทบาทส าคญ มการระดม และใชความร ภมปญญา ทรพยากรทงก าลงคน ก าลงทรพย และงบประมาณในพนทมาเปนพลงขบเคลอนทส าคญ หรออกนยหนง คอ การท าเปาหมายทางสาธารณสขใหเปนเปาหมายของชมชน ท าใหเหนแนวทางวาการควบคมและก าจดโรคไขมาลาเรยใหไดผลอยางยงยนนน จะตองด าเนนการโดยชมชนเปนพนฐานของการสรางความรบร การระดมทรพยากรจากแหลงตาง ๆ และการด าเนนมาตรการตาง ๆ โดยหนวยงานสาธารณสขมบทบาทเปนพเลยงในการเสรมและประสานกบพลงของชมชนทมอยแลว จากการท างานรวมกน ภาคทเกยวของไดใหทศนะดงน

“เราท าใหทกภาคสวนเหนวามาลาเรยเปนปญหารวมกน เปนปญหาของคนยะลา ไมใชปญหาของส านกงานสาธารณสข เมอชาวบานเหนวาเปนปญหาของเขา เขากจะเขามาชวย”

นายแพทยสงกรานต ไหมชม นายแพทยสาธารณสขจงหวดยะลา

“เราตองพฒนาคน เพอการพฒนางาน งานในพนทเปนหนาทของคนในพนททถกพฒนาแลว เราตองสรรหา และเชอมนในศกยภาพของคนวาเขาสามารถเตบโตได พลงของชมชนเปนพลงส าคญในการขบเคลอน เมอเราจดประกายใหเขา เขาไดเดน เขาไดท า ความภมใจมนกเกดขน”

นายรอซด เลศอรยะพงศกล นายกสมาคมยวมสลมแหงประเทศไทย

“เราตองเปดใจ ลดก าแพงลงมาหากน แสดงจดรวม และมารวมมอกน ถาประชาชนเขมแขง เรากชนะหมดทกเรอง ทกทมจดแขง ตองท าใหชมชนเหนวาเขามจดแขง แตเจาหนาทของรฐกตองเขามาอยดวย”

พนเอกพเศษนายแพทยโชคชย ขวญพชต ผอ านวยการศนยแพทยทหารบกชายแดนภาคใต


“เมอมคนมากระตน เรากมแรง แตกอน อสม. บางคนเจาะเลอดตรวจเบาหวานได แตพอทาง ศตม. มาอบรมใหเราเจาะเลอดท าสไลด ทกคนกท าไดด เราสามารถลงไปในพนท ในหมบานทเปนแหลงทมเชอได”

วาสนา หะยเจน อสม. ต าบลบาเจาะ อ าเภอบนนงสตา

“ตวเลขทลดลง (ในป 2561) คดวาเกดจากการรวมมอ รวมแรง รวมใจของทกฝาย มาลาเรยเปนโรคทจะตองคนหาในพนท ถาเราไมไปคนหา กจะไมเจอ หาใหเจอเพอรกษาใหหาย การคนหาตองเดนทงหมบานยอมเจบตวในชวงตน ๆ ทมผปวยเยอะ ยอมทจะเปนตวเลขอนดบหนง แตในอนาคตกจะไมม”

นายปฐมพร พรกช หวหนากลมปฏบตการควบคมโรค สคร. ท 12 สงขลา

“ผมปลมใจจรง ๆ ทเหน อสม. พากนลงพนท เชงรกดครบ ผมภมใจทเหนทมงานต าบลบาเจาะเขมแขงเปนทมเดยวกน เจาหนาท สาธารณสข แพทยทหาร และชมชน โตะอหมามกด เขากนได ไมมการระแวงกน”

นายอบดลกอเดร อาลมามะ นายก อบต. บาเจาะ

“เอาความร ไปประชาสมพนธ ใหชาวบานทราบ ทกเรองทเอามาจากการประชมทอนามย เวลาท อสม. ระดมก าลงเจาะเลอด โตะอหมามกประกาศ ใครไมมาเจาะเลอด อหมามกไปตามมา”

อาลมาซะ อภบาลแน โตะอหมาม ต าบลบาเจาะ

“ผลลพธคดวามสองดาน คอ หนง โรคลดลง อกดาน คอ กระบวนการทเกดขน การลงขน ลงแขก เพอท างานรวมกน เราไดใจระหวางกน เราไดการมสวนรวมของชมชน หาหมบานมาท างานรวมกนไมใชเรองงาย”

นางปรยาภรณ ซยดา นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ศตม. 12. 1 จงหวดยะลา


ภาคผนวก 2.1 แบบเสนอแผนงาน โครงการรณรงคควบคมโรคไขมาลาเรยของ รพ.สต. บาเจาะ



ภาคผนวก 3. แบบเสนอแผนงานโครงการเพอของบประมาณกองทนสขภาพต าบล


Documents

อปท - Ministry of Public Healthmalaria.ddc.moph.go.th/downloadfiles/Malaria_Manual/LAOManual.pdf · โรคไข้มาลาเรียและผลกระทบ