การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก

โดย

นายศร หนแดง

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป ภาควชาการออกแบบนเทศศลป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2547

ISBN 974 – 464 – 166 – 5 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

DESIGN FOR BUDDHIST LITERATURE ILLUSTRATION ; DAHAJATI JADIKA.

By

Siri Nudang

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree MASTER OF FINE ARTS

Department of Visual Communication Design Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY 2004

ISBN 974 – 464 – 166 - 5

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “ การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก ” เสนอโดย นายศร หนแดง เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป

………………………………………

( รองศาสตราจารย ดร.จราวรรณ คงคลาย ) คณบดบณฑตวทยาลย วนท …….เดอน…………………พ.ศ….…... ผควบคมวทยานพนธ 1. อาจารยธนาทร เจยรกล 2. อาจารยวฒนพนธ ครฑะเสน 3. อาจารยอนชา โสภาคยวจตร คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ……………………………………………ประธานกรรมการ ( ผชวยศาสตราจารยชยนนท ชะอมงาม ) ………../…………../………… ……………………………………………กรรมการ ………………………………………กรรมการ ( รองศาสตราจารยพรรณเพญ ฉายปรชา ) ( อาจารยธนาทร เจยรกล ) ………../…………../………… ………../…………../………… ……………………………………………กรรมการ ………………………………………กรรมการ ( อาจารยวฒนพนธ ครฑะเสน ) ( อาจารยอนชา โสภาคยวจตร ) ………../…………../………… ………../…………../…………

ง

K 43362015 : สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คาสาคญ : การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก ศร หนแดง : การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (DESIGN FOR BUDDHIST LITERATURE ILLUSTRATION ; DAHAJATI JADIKA) อาจารยผควบคมวทยานพนธ : อาจารย ธนาทร เจยรกล, อาจารยวฒนพนธ ครฑะเสน และ อาจารยอนชา โสภาคยวจตร. 207 หนา. ISBN 974 – 464 – 166 – 5 การวจยครงนมวตถประสงคเพอสรางภาพประกอบทศชาตชาดก การดาเนนการวจย แบงเปน 2 ขนตอน ดงตอไปน ตอนท 1 การศกษาหารปแบบทเหมาะสมของภาพประกอบทศชาตชาดก โดยใหผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ นกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมทเกยวของกบศาสนา จานวน 5 คน ประเมนความเหมาะสม รปแบบของภาพประกอบ ทผวจยวเคราะหสรางขนมา 3 รปแบบ ในดานรปลกษณ และดานหลกศลปะ เครองมอทใชในการประเมน คอ แบบประเมนความเหมาะสม ใชมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ คดเลอกรปแบบทมผลการประเมนทง 2 ดาน ในระดบมากขนไป นาไปสรางภาพประกอบทศชาตชาดก ตอนท 2 ไดสรางสรรคภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ตามบทพระนพนธ ของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช จานวน17 ภาพ นาไปทดสอบหาประสทธภาพ โดยใหผสอนวชาพทธศาสนาโรงเรยนระดบชนมธยมศกษา สถาบนพทธศาสนา ในเขตสาทรและเขตบางรก กรงเทพมหานคร ทงครและพระภกษ จานวน 42 ทาน ประเมนหาประสทธภาพของภาพประกอบในดานการสอความหมาย ดานหลกศลปะ และ ดานการสงเสรมจนตนาการ โดยใชมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ เครองมอทใชในการวจย คอ แบบประเมนประสทธภาพการวเคราะหหาคาเฉลย (Mean) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) ดวยโปรแกรม SPSS

ผลการวจยพบวา 1. รปแบบภาพประกอบทศชาตชาดกทเหมาะสมในระดบมาก คอรปแบบกงเหมอนจรง 2. ภาพประกอบทศชาตชาดก ( เรองสวรรณสาม ) จานวน 17 ภาพ ทสรางขนมามประสทธภาพดานการสอความหมายในระดบมาก( X = 4.35) ดานหลกศลปะและการออกแบบในระดบมาก( X = 4.42) และดานการสงเสรมจนตนาการ ในระดบมากทสด ( X = 4.53)

ภาควชาการออกแบบนเทศศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2547 ลายมอชอนกศกษา................................................ ลายมอชออาจารยผควบคมวทยานพนธ 1........................……….2........……..................3....…....................

จ

K 43362015 : MAJOR : VISUAL COMMUNICATION DESIGN KEY WORD : DESIGN FOR BUDDHIST LITERATURE ILLUSTRATION ; DAHAJATI JADIKA. SIRI NUDANG : DESIGN FOR BUDDHIST LITERATURE ILLUSTRATION ; DAHAJATI JADIKA. THESIS ADVISORS : TANATORN JIANKUN, WATTANAPUN KRUDAEN, AND ANUCHA SOPARKWICHIT. 207 pp. ISBN 974 – 464 – 166 – 5. This research aimed to design for Buddhist literature illustrations ; Dahajati Jadika by categorizing into 2 parts as follows : Part 1 Study the appropriate illustrated forms of the ten former incarnations of the Lord Buddha. The research instruments were three appropriate illustrations focusing on forms and art theories constructed by the researcher and approved by 5 experts specialists and art work. The evaluation instrument was the evaluation forms by using 5 levels of rating scale to choose the two forms of the more level to create illustrations for the ten former incarnations of the Lord Buddha. Part 2 Create 17 illustrations for the ten former incarnations of the Lord Buddha : Suwannasam written by the grandson of the king, Krom Luang Chinawornsiriwad, the Supreme Patriarch. After that the 17 illustrations were approved by 42 secondary religious teachers at Sathorn and Bangruk districts and Buddhist monks focusing on meaning communication, art theories and imagination supporting by using 5 levels of rating scale. The data obtained was an effectiveness evaluation form analyzed by means of mean, standard deviation and SPSS. The results revealed that the more level of the appropriate illustration was the illustration which was semirealitic style.The 17 illustrations focused on meaning communications at the more level ( X = 4.35 ), art theorics and designing at the more level ( X = 4.42 ) as well as imagination supporting at the most level ( X = 4.53 ) Department of Visual Communication Design Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2004 Student’s signature............................................ Thesis Advisors’ signature 1............................….……2..................……………..….3.............………..……..........

ฉ

กตตกรรมประกาศ วทยานพนธฉบบนสาเรจลลวงไปดวยด โดยผวจยไดรบความอนเคราะหชวยเหลออยางดจากบคคลตาง ๆ หลายทาน ผวจยขอขอบพระคณในความกรณาของทกทานเปนอยางสงโดยเฉพาะอาจารยทปรกษาวทยานพนธ อาจารยธนาทร เจยรกล, อาจารยวฒนพนธ ครฑะเสน, อาจารยอนชา โสภาคยวจตร อาจารยสาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะวชามณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร ซงใหความชวยเหลอปรกษาแนะนาการทาวทยานพนธ ตลอดจนผเชยวชาญทกทานไดใหคาแนะนาซงเปนประโยชนสงสดในการศกษา นอกจากนขอขอบคณมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล ทสนบสนนทนการศกษาชวยเหลอกระทงจนวทยานพนธฉบบนสาเรจไปดวยด ทายนผวจยขอขอบพระคณบดา-มารดาทใหกาลงใจตลอดมา และระลกถงบคคลในครอบครวซงใหการสนบสนนชวยเหลอและเปนกาลงใจในการทาวทยานพนธครงน

ช

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย………………………………………………………………………….. ง บทคดยอภาษาองกฤษ……………………………………………………………………… จ กตตกรรมประกาศ…………………………………………………………………………... ฉ สารบญตาราง……………………………………………………………………………….. ฎ สารบญภาพ…………………………………………………………………………………. ฑ บทท 1 บทนา………………………………………………………………………………... 1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา…………………………………….. 1 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา………………………………. 4 สมมตฐานของการศกษา……………………………………………………... 4 ขอบเขตของการศกษา……………………………………………………….. 4 ขนตอนการศกษา…………………………………………………………….. 5 ขอตกลงเบองตน……………………………………………………………… 5 คานยามศพทเฉพาะ…………………………………………………………. 5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ……………………………………………………. 6 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ…………………………………………………….. 7 ความหมายของการออกแบบ………………………………………………… 7 หลกการออกแบบ……………………………………………………………. 8 หลกในการออกแบบทด……………………………………………………… 9 ลกษณะทดของภาพประกอบ………………………………………………… 10 กระบวนการออกแบบ………………………………………………………… 10 ความหมายของภาพประกอบ………………………………………………... 11 ความสาคญของภาพประกอบ……………………………………………….. 12 ชนดของภาพประกอบ………………………………………………………… 13 ประวตความเปนมาของภาพประกอบ……………………………………….. 14 องคประกอบสาคญในการเขยนภาพประกอบ……………………………….. 20 รปแบบอดมคต (Idialitic Style) …………………………………………….. 22

ซ

บทท หนา รปแบบกงเหมอนจรง (Semirealitic Style)…………………………………. 22 รปแบบเหมอนจรง (Realitic Style)…………………………………………. 23 รปแบบ (Style)………………………………………………………………. 23 จนตนาการ (Imagination) ………………………………………………….. 23 การสอความหมาย…………………………………………………………… 23 ความหมายของคาวา “โพธสตว”……………………………………………. 23 ชาดก…………………………………………………………………………. 26 ความหมายของชาดก………………………………………………… 26 ประเภทชาดก…………………………………………………………. 29 เรองยอทศชาต………………………………………………………………. 32 พระเตมยชาดก (พระเตมย) …………………………………………. 32 มหาชนกชาดก (พระมหาชนก) ………………………………………. 32 สวณณสามชาดก (สวรรณสาม) …………………………………….. 33 เนมราชชาดก (พระเนมราช)….. …………………………………….. 34 มโหสถชาดก (พระมโหสถ)…………………………………………… 34 ภรทตตชาดก (พระภรทต). …………………………………………... 35 จนทกมารชาดก (พระจนทกมาร) ……………………………………. 35 มหานารทกสสปชาดก (พระมหานารทะ) ……………………………. 36 วธรชาดก (พระวธรบณฑต)..…………………………………………. 36 มหาเวสสนตรชาดก (พระมหาเวสสนดร) ……………………………. 37 ทศชาตชาดกทใชในกรณศกษา……………………………………………… 37 สวรรณสามชาดกท 3………………………………………………………... 38 ผลงานวจยทเกยวของกบชาดก……………………………………………... 64 3 วธดาเนนการวจย…………………………………………………………………… 66 การศกษาขอมล……………………………………………………………... 66 ประชากรและกลมตวอยาง………………………………………………….. 66 เครองมอทใชในการวจย…………………………………………………….. 67 การดาเนนการทดลองและเกบรวบรวมขอมล……………………………….. 70

ฌ

บทท หนา การวเคราะหขอมล…………………………………………………………... 70 4 ผลการวเคราะหขอมลและการออกแบบ..…………………………………...……. 71 1. การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยตาง ๆ เพอหารปแบบ…………… 71 การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยสโขทยตามหลกศลปะ……... 72 การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยอยธยาตามหลกศลปะ……... 82 การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยรตนโกสนทรตามหลกศลปะ.. 87 การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยปจจบนตามหลกศลปะ……. 93 สรปผลการวเคราะห รปแบบภาพประกอบชาดกในยคสมยตางๆ..……….... 99 2. การสรางรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก 3 รปแบบ..……………….. 100 3. การวเคราะหผลการเลอกรปแบบทเหมาะสมของภาพประกอบ ทศชาตชาดก (เรอง สวรรณสาม) จากผเชยวชาญ.. ….………….. 101 4. การสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ในรปแบบ

ทเหมาะสม.. ……………….……………………………………… 106 วสดและอปกรณทใชในการออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)..…….…………………………………….. 109 ผลงานการสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) และการวเคราะห ตามหลกศลปะ.. ….………………..……. 110 5. การวเคราะหผลหาประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)..…………..………….….……………………... 144 สรปผลการวเคราะหประเมนความคดเหนของกลมตวอยางทมตอ การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)... 147 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ................................................................. 148 สรปผลการวจย...................................................................................… 149 อภปรายผลการวจย...........................................................................….. 149 ขอเสนอแนะ.......................................................................................…. 153 บรรณานกรม......................................................................................................…… 154 ภาคผนวก.................…........................................................................................…. 157 ภาคผนวก ก หนงสอราชการทใชในงานวจย............................................. 158

ญ

บทท หนา ภาคผนวก ข แบบเลอกรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ของผเชยวชาญ และแบบประเมน ความคดเหนของผเชยวชาญ ทมตอความเหมาะสม

ของรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)…………………………………….. 166 แบบสอบถามงานวจย เรอง “การประเมนหาประสทธภาพ ของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)”… 187 ภาคผนวก ค แบบภาพรางของภาพประกอบทศชาตชาดก

(เรองสวรรณสาม……………………………………… 189 ภาคผนวก ง ผลงานการสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)…………………………………….. 196 ประวตผเขยน…....................................................................................................…. 207

ฎ

สารบญตาราง ตารางท หนา 1 การวเคราะหภาพตปลลตถมคชาดก และขราทยชาดก สมยสโขทย… ............ 72 2 การวเคราะหภาพกณฑนชาดก สมยสโขทย… .............................................. 73 3 การวเคราะหภาพวารณทสกชาดก และอารามทสกชาดก สมยสโขทย….....…. 74 4 การวเคราะหภาพกฏฐหารชาดก...............................................................…. 75 5 การวเคราะหภาพกผลชาดก และปณณปาตกชาดก.....................................… 76 6 การวเคราะหภาพคามณชาดก....................................................................... 77 7 การวเคราะหภาพอายาจตภตตชาดก............................................................. 78 8 การวเคราะหภาพกกกรชาดก.....................................................................… 79 9 การวเคราะหภาพโภชชานยชาดก..............................................................… 80 10 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 01........................................… 82 11 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 02.......................................…. 83 12 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 03.......................................…. 84 13 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 04......................................….. 85 14 การวเคราะหภาพพระเตมยชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ).……………………….. 87 15 การวเคราะหภาพพระมหาชนกชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ)..……………………… 88 16 การวเคราะหภาพสวรรณสามชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ)..……………………… 89 17 การวเคราะหภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร)............................……........… 90 18 การวเคราะหภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร)........................................…… 91 19 การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ปญญา วจนธนสาร)..................………....... 93 20 การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ประหยด พงษดา)...............................…….. 94 21 การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ธระวฒน คะนะมะ)............................….… 95 22 สรปผลการวเคราะหรปแบบภาพประกอบชาดกในยคสมยตางๆ..……………... 99 23 แสดงผลแบบประเมนความคดเหนของผเชยวชาญทมตอความเหมาะสมของ รปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) รปแบบอดมคต….. 102

ฏ

ตารางท หนา 24 แสดงผลแบบประเมนความคดเหน ของผเชยวชาญทมตอความเหมาะสม ของรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) รปแบบกงเหมอนจรง……………………………………………………… 103 25 แสดงผลแบบประเมนความคดเหนของผเชยวชาญทมตอความเหมาะสม ของรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) รปแบบเหมอนจรง..…………………………………………..……………. 104 26 แสดงผลแบบประเมนความคดเหนของผเชยวชาญทมตอความเหมาะสม ของรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ทง 3 รปแบบ..... 105 27 แสดงการวเคราะหภาพพระพทธเจาแสดงธรรม……………………………….... 111 28 แสดงการวเคราะหภาพกลบตรทลขอบวชตอพระพทธเจา.. ...…………………. 113 29 แสดงการวเคราะหภาพกลบตรกาลงจะทาพธบรรพชา..………………….….... 115 30 แสดงการวเคราะหภาพภกษกลบมาเยยมบดามารดาทเปนยาจกขอทาน……... 117 31 แสดงการวเคราะหภาพเหลาพระภกษฟองพระพทธเจาเรองพระภกษ นาภตตาหารไปเลยงฆราวาส..………..….………………………………. 119 32 แสดงการวเคราะหภาพนายพรานสองสหายไดตกลงทากตกาสญญากน……… 121 33 แสดงการวเคราะหภาพพระอนทรตรสกบพระวสสกรรม..……...………………. 123 34 แสดงการวเคราะหภาพทกลบณฑตและนางปารกาโดนอสรพษพนพษใสตา..… 125 35 แสดงการวเคราะหภาพสวรรณสามจงทกลบณฑต และนางปารกา..………….. 127 36 แสดงการวเคราะหภาพพระเจากปลยกขราชกาลงนาวธนยงสวรรณสาม..……… 129 37 แสดงการวเคราะหภาพสวรรณสามโดนยงดวยธน....…………………………... 131 38 แสดงการวเคราะหภาพสวรรณสามสนทนากบพระเจากปลยกขราช....….……… 133 39 แสดงการวเคราะหภาพนางเทพธดาพสนธร..…………………………………... 135 40 แสดงการวเคราะหภาพพระเจากปลยกขราชถอหมอนา..……………………….. 137 41 แสดงการวเคราะหภาพพระเจากปลยกขราชไปบอกเรองสวรรณสาม กบทกลบณฑต และนางปารกา..………………………………….………. 139 42 แสดงการวเคราะหภาพนางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต และนางปารกา และพระเจากปลยกขราชรวมกนอธษฐาน………………………………….. 141

ฐ

ตารางท หนา 43 แสดงการวเคราะหภาพสวรรณสามแสดงธรรมโปรดพระเจากปลยกขราช ทกลบณฑต นางปารกา และนางเทพธดาพสนธร..……………………… 143 44 แสดงเพศของผตอบแบบสอบถามของครผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา…...…. 144 45 แสดงวฒการศกษาของผตอบแบบสอบถามของผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา.. 144 46 แสดงอายของผตอบแบบสอบถามของผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา..........…. 144 47 แสดงระยะเวลาทสอนผตอบแบบสอบถามของครผสอนวชาเกยวกบ พทธศาสนา..………………………………………………………………. 145 48 แสดงประเมนผลประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก(เรองสวรรณสาม) ดานสอความหมาย.........................................................................….. 145 49 แสดงประเมนผลประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก(เรองสวรรณสาม) ดานหลกศลปะ..................................................................................... 146 50 แสดงประเมนผลประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก(เรองสวรรณสาม) ดานสงเสรมจนตนาการ........................................………...................... 146

ฑ

สารบญภาพ ภาพท หนา 1 ภาพตปลลตถมคชาดก และขราทยชาดก สมยสโขทย.............…….………….. 72 2 ภาพกณฑนชาดก สมยสโขทย .......................................................………… 73 3 ภาพวารณทสกชาดก และอารามทสกชาดก สมยสโขทย ................…………. 74 4 ภาพกฏฐหารชาดก.......................................................................……......… 75 5 ภาพกผลชาดก และปณณปาตกชาดก.............................................……..…… 76 6 ภาพคามณชาดก...........................................................................………..…. 77 7 ภาพอายาจตภตตชาดก.....................................................................……..…. 78 8 ภาพกกกรชาดก.................................................................................…….…. 79 9 ภาพโภชชานยชาดก.................................................….......................……..... 80 10 ภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 01....................................................………. 82 11 ภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 02..................................................………… 83 12 ภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 03...................................................…….…. 84 13 ภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 04.......................................................….… 85 14 ภาพพระเตมยชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระยานรศรานวตวงศ).…… 87 15 ภาพพระมหาชนกชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระยานรศรานวตวงศ) ... 88 16 ภาพสวรรณสามชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระยานรศรานวตวงศ) ….. 89 17 ภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร).......................................................……….. 90 18 ภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร)................................................….…………. 91 19 ภาพพระมหาชนก (ปญญา วจนธนสาร)............................……............…….. 93 20 ภาพพระมหาชนก (ประหยด พงษดา)........................................……....……. 94 21 ภาพพระมหาชนก (ธระวฒน คะนะมะ)........................................…………… 95 22 รปแบบภาพประกอบแบบเหมอนจรง....................................................………. 100 23 รปแบบภาพประกอบแบบกงเหมอนจรง .........................................…………. 100 24 รปแบบภาพประกอบแบบประเพณหรอแบบอดมคต....................................….. 101 25 ภาพแสดงขนรางแบบจว (Preliminary)… ………………………………..……... 106 25 ภาพแสดงขนรางแบบจว (Preliminary)… ………………………………..…….. 106 26 ภาพแสดงขนรางแบบหยาบ (Rough Sketch)..……………… …………….….. 107

ฒ

ภาพท หนา 27 ภาพแสดงขนรางแบบละเอยดหรอขนคาตอบสมบรณ (Analyze)……………….. 107 28 ภาพแสดงขนการระบายส (Painting)…..………………………………………… 108 29 ภาพแสดงขนการนาภาพไปประกอบกบบทพระนพนธ (Implemant)……………. 108 30 ภาพพระพทธเจาแสดงธรรม ……………………………………………………… 110 31 ภาพกลบตรทลขอบวชตอพระพทธเจา……………………………………………. 112 32 ภาพกลบตรกาลงจะทาพธบรรพชา……………………………………………….. 114 33 ภาพพระภกษกลบมาเยยมบดามารดาทเปนยาจกขอทาน………………………. 116 34 ภาพเหลาพระภกษฟองพระพทธเจาเรองพระภกษนาเอาภตตาหารไปเลยงฆราวาส 118 35 ภาพนายพรานสองสหายไดตกลงทากตกาสญญากน …………………………. 120 36 ภาพพระอนทรตรสกบพระวสสกรรรม ………………………………………….. 122 37 ภาพทกลบณฑตและนางปารกาโดนอสรพษพนพษใสตา……………………….. 124 38 ภาพสวรรณสามจงทกลบณฑตและนางปารกา………………………………….. 126 39 ภาพพระเจากปลยกขราชกาลงนาวธนยงสวรรณสาม……………………………… 128 40 ภาพสวรรณสามโดนยงดวยธน……………………………………………………. 130 41 ภาพสวรรณสามพดสนทนากบพระเจากปลยกขราช………………………………. 132 42 ภาพนางเทพธดาพสนธร………………………………………………………….. 134 43 ภาพพระเจากปลยกขราชถอหมอนา……………………………………………….. 136 44 ภาพพระเจากปลยกขราชไปบอกเรองสวรรณสามกบทกลบณฑตและนางปารกา… 138 45 ภาพนางเทพธดาพสนธรทกลบณฑตนางปารกา และพระเจากปลยกขราช รวมกนอธษฐาน……………………………………………………………. 140 46 ภาพสวรรณสามแสดงธรรมโปรดพระเจากปลยกขราช ทกลบณฑต นางปารกา และนางเทพธดาพสนธร……………………………………………………. 142 47 แบบภาพรางอรยาบถของสวรรณสาม……………………………………………. 190 48 แบบภาพรางทกลฤาษและปารกาฤษน…………………………………………… 191 49 แบบภาพรางพระพทธเจา…………………………………………………………. 192 50 แบบภาพรางพระเจากกปลยกขราช………………………………………………… 193 51 แบบภาพรางพระอนทร และนางเทพธดาพสนธร………………………………… 194 52 แบบภาพรางพธบรรพชาของกลบตร……………………………………………… 195

บทท1

บทนา ความเปนมาและความสาคญของปญหา วรรณกรรมชาดก เปนวรรณกรรมทมเนอหากลาวถงเรองราว ในอดตของพระพทธเจา เมอครงเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว ในพระชาตตางๆ รวม 547 ชาต อยในนบาตชาดก ซงเปนเนอหาสวนหนงของคมภรพระไตรปฎก ในหมวดพระสตตนตปฎกขททก เลม 27, 28 สาหรบคมภรพระไตรปฎกนน ชาวไทยทนบถอพทธศาสนาจะเทดทน ใหเปนงานวรรณกรรมทม ความศกดสทธ ดวยถอวาพระไตรปฎก เปรยบเสมอนตวแทนของพระธรรม ซงเปน 1 ในองค 3 ของพระรตนตรย อนเปนสงเคารพสงสดของชาวพทธ และอกทงชาวไทยไดนาเอาเนอหาใจความใน พระ ไตรปฎกมาเปนแนวบรรทดฐาน หรอแบบแผนในการดาเนนชวต สามารถอาจจะกลาวไดวา พระไตรปฏกนน คอรากเงาชวตและวฒนธรรมของสงคมไทย ชาดกเปนเรองทเลาถงพระพทธเจา (พระโพธสตว) วากวาจะบรรลเปนพระพทธเจานน จะตองประกอบกรรม (บาเพญบารม) อะไรบาง และตองใชเวลานานกชาตภพจงจะสาเรจ ชาดกจะเปนลกษณะนทานองธรรมะหรอนทานภาษต ในทางดานกายภาพสนนฐานวา ชาดกนนถอกาเนดมาตงแตสมยทพระพทธองค ยงทรงมพระชนมชพอย แตอยในรปของการเลา โดยการใชกระบวนการพดการฟง และจดจาตอๆ กนมา โดยสงเกตไดจากเนอหาในพระไตรปฎก ทกลาวอางถงเรองชาดกไววา เมอพระพทธเจาจะแสดงธรรมแกผใด พระองคจะทรงยกหลกธรรมะ และนทานชาดกทตรงกบหลกธรรมะนน เปนตวอยาง แลวแสดงถงอานสงคหรอผลของการกระทากรรมนนๆ ดวย จากใจความเหลานทาใหพอสนนฐานวา ในครงสมยยคพทธกาลการถายทอดความรเรองราวของชาดก จะใชกระบวนการพดการฟงมากอน ครนหลงจากทพระพทธเจาปรนพานแลว บรรดาพระสงฆสาวกในยคแรกๆ กคงจะยงใชกระบวนการจา แลวเลาสกนฟงสบตอมา กระบวนการเลาสบตอกนมานน โอกาสทจะมการตกหลนของเนอความ กยอมจะมโอกาสเกดขนไดสง จากประวตศาสตรของพระพทธศาสนา จะพบวาพระสงฆสาวกในอดต มการตรวจทานเทยบเคยงเนอหาหลกคาสอนตางๆ อยเสมอ โดยจะใชคาวา “การสงคายนาพระไตรปฎก” โดยรปแบบของการตรวจทาน จะเปนลกษณะการแบงพระสงฆออกเปน 2 กลม ใหพระสงฆกลมหนงเปนผเลาหรอทอง สวนพระสงฆอกกลมจะเปนผ

2

คอยตรวจทาน ครนในยคสมยตอมาเมอบานเมองมความเจรญมากขน มนษยรจกวธการบนทกลายลกษณอกษร พระไตรปฎกกมการเปลยนแปลงรปแบบจากการทองจามาเปนการบนทกเปน ลายลกษณอกษร ลงบนวสดชนดตางๆ ตามความเหมาะสมกนไปตามยคสมย เชน บางยคสมยจะใชการจาหลกบนแผนหน แผนโลหะมคาชนดตางๆ ในบางยคสมยจะใชการจารบนใบลาน จนกระทงเมอมนษยรจกการประดษฐกระดาษขนได พระไตรปฎกกไดมการบนทกลงบนวสดทเปนกระดาษ สาหรบในยคปจจบน เปนยคสมยทวทยาการทางเทคโนโลยดานตางๆ มความเจรญกาวหนาสง ไดมการบนทกพระไตรปฎกใหอยในรปของ ซดรอม (CD-ROM) เปนตน สาหรบชาดกในรปแบบทมภาพประกอบนน หลกฐานทพบในประเทศไทย เปนชาดกทไดจาหลกบนแผนศลา ประดบไวในอโมงคของวดศรชม จงหวดสโขทย จากการสนนฐานของนกประวตศาสตรและโบราณคด เชอวาเปนนบาตชาดกทมอายเกาแกทสดของไทย สรางขนกอนการสถาปนา พระราชวงศพอขนศรอนทราทตย แหงกรงสโขทย สวนสมยอยธยาหลกฐานของภาพชาดกทพบมกจะเปนผลงานภาพจตรกรรมฝาผนง ภายในอโบสถและวหารของวดตางๆ ทสรางขนในสมยอยธยา พ.ศ. 2461 สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ (กรมศลปากร 2534 :181) โปรดใหขนประสทธจตรกรรม ทาการจาลองหนงสอสมดไทยขาว อกษรไทย ภาษาไทย เสนรงค (หมก,สนายา) วาดวยเรองไตรภม ทศชาต ภาพสตวหมพานต แผนทเกาะและเมองตางๆ โดยคดลอกจาลองจากหนงสอไทยขาว ฉบบอยธยาพพธภณฑ ทมการคดลอกจาลองจากจตรกรรม ฝาผนงอโบสถวดยม ซงเชอวาเปนวดหลวงในสมยอยธยาตอนตน หนงสอไทยขาวเลมนไดทาการคดลอกใน พ.ศ. 2440 ซงอยในสมยรชกาลท 5 ทาใหทศชาตชาดก ไดปรากฏอยในรปของหนงสอสมดไทย เรองราวของชาดกสวนใหญจะเปนเรอง มหาเวสสนดร ซงจะมเรมตนตงแตพระมาลย ไดไปโปรดสตวในเมองนรก และไปเยยมเทวดาในสรวงสวรรค จาก นนไดกลบมาบอกขาวแกชาวโลกมนษยวา ถาผใดฟงเทศนมหาชาตไดจบภายใน 1 วน อานสงคการฟงเทศน และทาบญนนจะสงผลใหผนน ไปบงเกดในยคสมยพระศรอารย อนเปนยคสมยทผคนจะสขสบายเหมอนกนหมดทกคน ตอมาในป พ.ศ. 2470 พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช ไดทรงนพนธ มหานบาตชาดกฉบบชนวรขนมา จานวน 2 เลม โดยมสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระนรศรานวตวงศ ไดเปนผทรงวาดภาพลายเสนประกอบ แตกทรงวาดภาพประกอบไดเพยง 8 เรองยงขาดอก 2 เรอง คอ พระวธรบณฑต และมหาเวสสนดร ในยคตอมา เหม เวชกร ไดเขยนภาพประกอบชาดกเรอง มหาเวสสนดร ขนมาในลกษณะของภาพวจตรประกอบตลอดทงเรอง ในสมยรชกาลท 9 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดทรงพระราชนพนธเรองพระมหาชนกขนมาใหม โดยทรงแปลจากพระไตรปฎก เนอเรองสวนใหญยงคงรกษา

3

เคาโครงเรองพระมหาชนกเดมอย แตสวนในตอนทายของเรอง ทพระองคทรงดดแปลงใหเหมาะสมกบยคสมย พรอมกนนนพระองคไดทรงโปรดเกลา ใหกลมศลปนผมชอเสยงในยคปจจบน เปนผรวมกนเขยนภาพประกอบ พระราชนพนธน ทรงแปลเสรจสมบรณในป พ.ศ. 2531 และทรงพระกรณาโปรดเกลาใหจดพมพเนองในโอกาสเฉลมฉลองกาญจนาภเษก จงพอสรปไดวา วรรณกรรมทศชาตชาดกทง10 เรอง มอยเพยง 2 เรองเทานน ทไดมการสรางและเผยแพรออกมาใหสาธารณชนไดรบร และเปนทนยมกนอยางแพรหลาย ถาจะกลาววาเปนเพราะทศชาตชาดกทง 2 เรองนนไดนาเอาวธการสรางภาพประกอบ ทมการสรางสรรคภาพขนมาอยางวจตรงดงาม จงทาใหสาธารณชนไดรจกและนยมอานทศชาตชาดกทง 2 เรอง กคงจะไมผดไปจากความจรงมากนก จากบทสรปของงานวจยเรองมหาเวสสนดรชาดกวเคราะหทางสงคมและวฒนธรรม โดยสมหมาย เปรมจตต ไดสรปไวอยางนาสนใจวา “ ในดานงานศลปกรรมมหาเวสสนดรชาดกเปนแรงกระตนทสาคญในการคดสรางสรรคศลปกรรมตางๆ เชน ภาพจตรกรรมฝาผนงตามโบสถวหารของวดตางๆ ทวประเทศไทย นอกจากนยงมการเขยนภาพดงกลาวบนแผนผา และตอมายงไดเขยนเปนภาพโปสเตอรทมสสรรสวยงาม พมพออกเผยแพรแตกเกอบจะหมดสมยนยมไปแลว” (สมหมาย เปรมจตต 2544 : 121)

จากขอเสนอแนะเกยวกบรายงานวจย การวเคราะหการบาเพญบารมพระโพธสตวใน นบาตชาดกของ พฒน เพงผลา ไดกลาวไววา “ การศกษาของคณะสงฆไมวาจะเปนแผนกใดๆ ไมไดจดนบาตชาดกไวเปนหลกสตรการศกษาของพระสงฆ ซงถามการจดนบาตชาดกไวในหลกสตรการศกษา กจะทาใหพระภกษสงฆมความรเรองนบาตชาดก สามารถนาไปใชในการเทศนสอนประชาชนไดด และประสบผลสาเรจในการเผยแพรพระพทธศาสนายงขน” (พฒน เพงผลา 2530 : 190) จากขอความขางตนน จะเหนวาทศชาตชาดกเปนงานวรรณกรรมทมคณคา แตมขอสงเกตวา แมแตผทเกยวของโดยตรง คอสถาบนของพระสงฆ กยงไมใหความสาคญ ซงอาจจะเปนเพราะวาทศชาตชาดก เปนงานวรรณกรรมทเปนภาษาโบราณอานเขาใจยาก ประกอบกบมผรและเขาใจไดอยางลกซงนอย ตวงานวรรณกรรมเองกไมมรปแบบ หรอภาพประกอบทดพอจะสรางแรงจงใจ ใหผคนหนกลบมาสนใจศกษา รวมไปถงภาพประกอบของทศชาตชาดก ในแตละยคแตละสมย กขาดการวเคราะหถงรปแบบทเหมาะสม ไมวาจะเปนเรองการสอความหมาย ความงามทางศลปะ หรอการสงเสรมจนตนาการทเปนรปธรรม จงทาใหทศชาตชาดก รวมไปถงวรรณกรรมชาดก ของพทธศาสนาทดๆ เหลานน มกจะถกละเลยและไมไดรบความสนใจจากผอานไปอยางนาเสยดาย

4

จากเหตผลดงทกลาวขางตนทงหมดน ผวจยจงมแนวความคดในการวจย “ การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก ” ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา 1. เพอศกษาหารปแบบทเหมาะสมของภาพประกอบทศชาตชาดก 2. เพอออกแบบสรางสรรคภาพประกอบทศชาตชาดก ตามบทพระนพนธของพระเจา วรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช ตามรปแบบทเหมาะสม

3. เพอศกษาหาประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก จากกลมผสอนวชา พทธศาสนา สมมตฐานของการศกษา 1. รปแบบของภาพประกอบทศชาตชาดก ทผวจยไดออกแบบสรางสรรคขนมความเหมาะสม และเปนทยอมรบของผเชยวชาญ ผทรงคณวฒทางดานศลปะ และนกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมทางศาสนา 2. ภาพประกอบทศชาตชาดก ทผวจยออกแบบและสรางสรรคขนมา มประสทธภาพดานการสอความหมาย ความงามทางหลกศลปะและการสงเสรมจนตนาการตอผอาน iขอบเขตของการศกษา

1. ในงานวจยน ผวจยไดคดเลอกทศชาตชาดกมาทาการวจยเพยง 1 เรอง คอเรอง สวรรณสามชาดก ซงเปนทศชาตชาดกลาดบท 3 2. การวจยครงน มงศกษาคนหารปแบบทเหมาะสมของภาพประกอบทศชาตชาดกจากผเชยวชาญ ผทรงคณวฒทางศลปะ และนกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมเกยวกบศาสนา ทผวจยสรางขนมา 3 รปแบบ ในดานรปลกษณ และ ดานหลกศลปะ 3. การวจยน เพอการสรางภาพประกอบทศชาตชาดก(เรองสวรรณสาม) ในพระนพนธของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช ตามรปแบบทผเชยวชาญ ผทรงคณวฒทางศลปะ และนกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมเกยวกบศาสนา ประเมนความเหมาะสมในระดบมากขนไป 4. กลมตวอยางทใชในการวจยครงน ไดมาโดยการสมตวอยาง จากผสอนเกยวกบวชาพทธศาสนา ในโรงเรยนมธยมศกษา สถาบนพทธศาสนา ในทองทเขตบางรก และเขตสาทร กรงเทพมหานคร ซงมทงครและพระภกษ จานวน 42 ทาน ไดแก

5

4.1 ครโรงเรยนไตรมตรวทยา โรงเรยนสตรวดมหาพฤฒาราม โรงเรยนอสสมชญกรงเทพ โรงเรยนสตรศรสรโยทย โรงเรยนภทรภกด โรงเรยนวดสทธวราราม 4.2 พระภกษ ททาหนาทสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา วดสวนพล วดยานนาวา วดดอน และวดสทธวราราม 4.3 กลมตวอยางในการวจยครงน จะไมพจารณาถงความรดานหลกศลปะ ขนตอนการศกษา 1. ศกษาวเคราะหหารปแบบของภาพประกอบชาดก ทผานมาในสมยตาง ๆ 2. ทาการออกแบบ และคดคนรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) 3. ใหผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ และนกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมทเกยวกบศาสนา วเคราะหเลอกรปแบบทเหมาะสม ของภาพประกอบทศชาตชาดก 4. สรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ตามบทพระนพนธของ พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช จานวน 17 ภาพ ตามรปแบบทผเชยวชาญเลอก 5. ทาการทดสอบประเมนหาประสทธภาพ ของภาพประกอบทศชาตชาดก จากกลมเปาหมาย ดวยวธการใชแบบสอบถาม 6. วเคราะหขอมล สรปผล อภปรายผลการวจยและขอเสนอแนะ ขอตกลงเบองตน 1. ในการวจยครงน ถอวาผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ นกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมเกยวกบศาสนา มคณสมบตเหมอนกนทกประการเนองจากมประสบการณมาก 2. การวเคราะหผลการวจย จะไมคานงถงความแตกตางระหวางเชาวปญญา เพศ วย แรงจงใจ พนฐานทางเศรษฐกจ สงคม และอารมณของกลมตวอยาง 3. กลมตวอยางทผวจยไดคดเลอกเฉพาะเขตสาทรและเขตบางรก เพราะเปนเขตทมกลมประชากรกลมเมอง อาศยอยอยางหลากหลาย คานยามศพทเฉพาะ

1. การออกแบบ หมายถงการสราง การปรบปรง การคดคน และการพฒนารปแบบ 2. หลกศลปะ หมายถง การนาเอาสวนประกอบของศลปะ มาประสานเขาดวยกน

เพอใหไดผลงานตามความตองการ ซงจะชวยเสรมคณคาทางสนทรยภาพใหกบงานศลปะนน

6

(ผดง พรมมล 2547 : 134) 3. ภาพประกอบ หมายถงภาพวาดทใชประกอบบทพระนพนธทศชาตชาดก เรองสวรรณสาม 4. ทศชาตชาดกหมายถงชาดก10 ชาตสดทายของพระพทธเจา 5. กลมตวอยาง หมายถงกลมทดลอง ไดคดเลอกมาจากผสอนวชาพทธศาสนา 6. รปแบบ (Style) หมายถงรปแบบทศลปนใชในการนาเสนอเรองราวหรอเนอหา ในผลงานสรางสรรคของเขา รปแบบนเปนผลรวมของการจดองคประกอบหรอการออกแบบและการใชวตถหรอวสดในการสรางสรรคผลงาน (ไมเยอร 2540 : 344) 7. การสอความหมาย ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 นนหมายถงการตดตอใหถงกน ในทนอาจหมายถง การรบรทางการเหน (Visual Perception) เปนกระบวนการเลอกสรร สงทเหนมาเปนขอมลของการรบร แลวปอนเขาสความรสกนกคดทางสมองและจตใจ เปนตวแปรออกมาใหเปนความหมายในสงตางๆ วาเปนอะไรหรอหมายถงอะไร (ธวชชานนท ตาไทสง 2546 : 24) 8. จนตนาการ (Imagination) จนตน + อาการ หมายถง การสรางภาพขนในจตใจ จนตนาการเปนกระบวนการกอรปขนในจตใจ โดยแรงขบจากจตใจซงรปลกษณทสรางจนตนาการนน อาจเหมอนหรอแตกตางพสดารไปจากสงทเคยเหน หรอมอยตามธรรมชาตกเปนได แหลงทมาของจนตนาการ อาจเกดจากการกระตนของประสบการณภายนอก หรอจากการกระตนของอารมณ ซงเปนเปนประสบการณทสะสมอยภายใน อาจารยชลด นมเสมอ ไดใหความหมายของจนตนาการไววา จนตนาการคอ การกระทาหรอพลงอานาจของจตทสรางรป ทมไดมปรากฏภายในจตสานก (ชลด นมเสมอ 2539, อางถงใน ชาญณรงค พรรงโรจน 2543 : 106) 9. แบบประเมน หมายถง เครองมอทผวจยสรางขนเพอใชวดผลของกลมตวอยาง ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1. ทาใหทราบถงรปแบบทเหมาะสม ของภาพประกอบทศชาตชาดก ทผานการประเมนการวเคราะห และเลอกจากผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ และนกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมเกยวกบศาสนา 2. ไดรปแบบในการสรางภาพประกอบทศชาตชาดก ตามบทพระนพนธของพระเจา วรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช 3. ไดทราบถงประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก ดานการสอความหมาย ดานหลกศลปะ และดานการสงเสรมจนตนาการ

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ความหมายของการออกแบบ การออกแบบ (Design) ตามความหมายจาก พจนานกรมศพทและเทคนคทางศลปะ หมายถงการเลอกสรรสวนประกอบตางๆ ทางดานศลปะจดเปนรปแบบตางๆ ขน การแสดงออกทางดานแนวความคดของศลปนในการจดองคประกอบศลป (ไมเยอร 2540 : 248) การออกแบบ (Design) ตามความหมายจาก Columbia Encycopedia กลาวไดวา “การออกแบบ คอการวางโครงการหรอการจดเสน (Line) รปทรง (Form) มวล (Mass) ชวงระยะ (Space) ในแบบทสรางความพอใจแกผพบเหน” การออกแบบ (Design) หมายถงการตกแตงลวดลาย หรอโครงสรางสาหรบทาบางสงบางอยาง กอนทจะลงรายละเอยดใหดมชวต รวมทงการรวมตวเขาดวยกนของสวนประกอบแหงศลปะทหลากหลาย เปนการวางแผนทเกดขนในจตใจ เปาหมาย และความตงใจทจะทาใหสาเรจ (The Grolier International Dictionary 1992 : 259) การออกแบบ (Design) หมายถง การวางแผนสรางสรรครปแบบโดยการวางแผนจดสวนประกอบของการออกแบบ ใหสมพนธกบประโยชนใชสอย, วสด และการผลตสงทตองการออกแบบนน (วรณ ตงเจรญ 2526 : 20) การออกแบบ คอการใชความคดในการเลอกวสดเพอสรางสรรคงานศลปะ ใหมหนาทใชสอยตามความตองการ ทงในดานอตถะประโยชนและความงาม ในรปรางลกษณะตลอดทงรปทรง หรอการรวมมลฐานของทางศลปะ ทงหลายเขาดวยกน ดวยการเลอกหรอการจดวางไมวาจะจดดวยวสดอะไร ผออกแบบจะตองนาเอาสงนนไปใชคอ เสน รปราง รปทรง ส ชองวาง และความงามของพนผว (ทานอง จนทมา 2532 : 2) การออกแบบ คอการสรางสรรคปรงแตงสวนประกอบของศลปะ เชน เสน ส แสง เงา ลกษณะผว ขนาดรปราง รปทรง เพอใหเกดความตองการ ใหเกดประโยชนใชสอยและมความงาม (วฒนะ จฑะวภาค 2527 : 10) การออกแบบ คอการจดระเบยบหรอวางผงอยางตงใจสาหรบทวางเรองราวหรอกจกรรมตามจดมงหมายทกาหนด (นวลนอย บญวงษ 2542 : 1 อางจาก Holmes : 1934)

7

การออกแบบ (Design) หมายถงการรจกวางแผนเพอจะไดลงมอกระทาตามทตองการ และรจกเลอกวสดวธการเพอจะทาตามทตองการนนโดยสอดคลองกบลกษณะรปแบบและคณสมบตของวสดแตละชนดตามความคดสรางสรรค (อาร สทธพนธ 2521 : 8) จากความหมายดงทกลาวมาทงหมดนพอสรปไดวา การออกแบบ (Design) หมายถงการใชความคดสรางสรรค ในการปรบปรงตกแตง เพมเตม หรอการสรางสรรคคดคนรปแบบใหม โดยมจดมงหมายเพอใหเกดรปทรงใหมมความงาม หรอมประโยชนใชสอยไดดกวาเดม หลกการออกแบบ การออกแบบเปนการสรางสรรค โดยมการกาหนดแบบแผนตามวตถประสงคทวางไว โดยมเปาหมายเพอใหเกดประโยชนใชสอย และมความงาม (พาศนา ตณฑลกษณ 2510 :16) ซงมหลกสาคญไดแบงไวดงน 1. ความสมดล (Balance) คอความสมดลของสวนประกอบตางๆ ในการจดองค ประกอบศลป ความสมดลมอย 3 ประเภท คอ 1.1 ความสมดลแบบซายขวาเหมอนกนหรอคลายกน (Symmetrical Balance) คอการจดองคประกอบทมลกษณะเหมอนกน และอยหางจากแกนกลางเทาๆ กน 1.2 ความสมดลแบบซายขวาไมเหมอนกน (Asymmetrical Balance) คอการจด องคประกอบทมลกษณะไมเหมอนกนหรอไมเทากนทง 2 ขาง แตเมอพจารณานาหนกโดยรวมของภาพแลวรสกเทากนหรอสมดลกน 1.3 ความสมดลแบบรศม (Radial Balance) คอการจดองคประกอบทมลกษณะความสมดลทเกดจากจดศนยกลาง ไปหารศม (จารพรรณ ทรพยปรง 2543 : 118) 2. การเนน (Emphasis) หมายถงการนาเอาองคประกอบ มาประกอบเขาดวยกน และเนนใหเหนความแตกตาง ระหวางสวนประกอบเหลานน เพอใหเกดจดเดนหรอจดสนใจ (ผดง พรมมล 2547 : 140) 3. ความกลมกลน (Harmony) หมายถงการจดภาพใหมความประสานสมพนธกนรวมกน หรอมลกษณะคลายคลงกน จนงานศลปะนนเกดคณคาทางสนทรยภาพ ความกลมกลนในการออกแบบมประเภทใหญๆ 5 แบบ 3.1 ความกลมกลนกนของเสนและรปราง

3.2 ความกลมกลนกนของขนาดและทศทาง 3.3 ความกลมกลนกนของสและบรเวณวาง 3.4 ความกลมกลนกนของความคดและความมงหมาย

8

3.5 ความกลมกลนกนของลกษณะผวและจงหวะ (อาร สทธพนธ 2521 : 116) 4. การตดกนหรอความแตกตาง (Contrast) หมายถงความแตกตางของสวนประกอบทนามาจดรวมกนโดยใหสวนประกอบตางๆ ผสานกลมกลน การตดกนในการออกแบบสองนยคอการตดกนดวยสวนประกอบทแตกตางกน กบการตดกนดวยสวนประกอบอยางเดยวกน (วรณ ตงเจรญ 2539 : 30) 5. ความหลากหลาย (Variety) หมายถงการนาเอาองคประกอบของศลปะ มาสรางภาพใหมความสลบซบซอนในการจดวาง หรอสรางความขดแยงขนในภาพดวยเสน รปราง รปทรง ส ขนาดและพนผว (ผดง พรมมล 2547 : 143) 6. สดสวน (Proportion) หมายถงสวนขององคประกอบทงหมด ทสมพนธเกยวของเขาดวยกน และมตอสดสวนโดยรวม (ปราโมทย แสงพลสทธ 2540 : 144) 7. จงหวะ (Rhythm) หมายถงการซาทเปนระเบยบ จากระเบยบงายๆ ซบซอนจนเปนรปทรงของศลปะ จงหวะในงานศลปะมดวยกน 3 วธ (ชลด นมเสมอ 2544 : 160) 7.1 การจดจงหวะใหซากน คอการจดจงหวะโดยใชรปลกษณะหรอรปรางทมเสน ส ใหมชวงจงหวะทประสานตอเนองทเทา ๆ กน และซากนจนไดความงามพอเหมาะ 7.2 การจดจงหวะกาวหนา คอการจดจงหวะใหมเพมขน เชน เพมเสนใหมความหนา บาง เพมสใหมความออน แก และเพมลกษณะของขนาดรปทรงใหมลกษณะตอเนองกน ทงน เสน ส และขนาด จะตองสมพนธกน และมชวงจงหวะทงดงาม 7.3 การจดจงหวะตอเนอง คอการจดจงหวะใหผมองไดมองตอเนองกนจากสวนนแลวอยากมองไปหาสวนนน 8. เอกภาพ (Unity) คอการทาใหสาระและองคประกอบทกสวน มความสมพนธรวม กนเปนหนวย เปนกลม อยางตอเนองไมกระจดกระจาย (วรพงศ วรชาตอดมพงศ 2535 :109) หลกในการออกแบบทด ซงควรพจารณา คอ

1. การออกแบบทมลกษณะเหมาะสมตรงกบความมงหมาย ตามประโยชนใชสอย และมความกลมกลนของสวนประกอบการออกแบบ ตามหลกเกณฑความงามของสงคม และสามารถปรบปรงเปลยนแปลงได

2. การออกแบบทมลกษณะงาย (Simplicity) มผลผลตตามความตองการของสงคม และมขบวนการผลตไมยงยากซบซอน 3. มสดสวนทด มความกลมกลนทงสวนรวม (Good proportion) เชน รปแบบ

9

ลกษณะผว เสน ส ฯลฯ และมสดสวนเหมาะสมในการใชงานดวย 4. มความเหมาะสมกบวสดและวธการ สามารถผลตไดตรงความตองการของปจจบน 5. มลกษณะการตกแตงพอดไมรกรงรง 6. มโครงสรางเหมาะสมกลมกลนกบวฒนธรรม และความตองการของสงคม 7. ไมควรจะสนเปลองเวลามากนก (อาร สทธพนธ 2521 : 134)

ลกษณะทดของภาพประกอบ การสอสารในยคปจจบน ภาพประกอบไดเขามามบทบาท แทรกอยในวถชวตของมนษยอยางแยกไมออก สอตางๆทอยรอบตวเราตงแตลมตาตนจนหลบตานอน จะพบวาเราเจอกบภาพประกอบ ทแทรกตวเสนอสารรวมอยกบสอตางๆอยตลอดเวลาโดยเฉพาะสอสงพมพจะพบวาภาพประกอบ เขามามบทบาทเปนสวนประกอบอยเสมอ หากจะพจารณาวาภาพประกอบตางๆเหลานน เปนภาพทดมคณคาเพยงใด สามารถพอจะใชเกณฑในการพจารณาไดดงตอไป 1. สอความหมายตามวตถประสงค 2. ใหขอมลทถกตองสอดคลองกบความเปนจรง

3. สงเสรมความคดจนตนาการ 4. สงเสรมการรบรทางสนทรยภาพ (ผดง พรมมล 2547 : 92) กระบวนการออกแบบ กระบวนการออกแบบนนมอย 3 ขนตอนดวยกน

1. การระดมความคด เปนสงจาเปนในการออกแบบ วธการระดมความคดนนมอย หลายวธ ผออกแบบหรอผสรางงาน จะตองมความบนดาลใจ เปนหลก เพอชวยสรางจนตนาการเปนเรองออกมากอนทจะเรมตนปฎบตงานในขนตอไป ผออกแบบควรพจารณารปแบบ ทจะเสนอผลงานวา รปแบบอยางไรจงจะมความเหมาะสมกบเรองทตนคดเอาไว หรอทตนเองมความถนด การเลอกรปแบบน ผออกแบบบางคนอาจไมปรารถนาทจะเสนอในรปแบบทมมาแตอดต ทกคนมสทธทจะคดขนเองไดใหม บางทอาจเปนนวตกรรมทางการออกแบบกได

2. การรางแบบ (Sketch) เปนการปฏบตงานออกแบบขนตนซงมประโยชนมาก เพราะถาเกดความบกพรองหรอความผดพลาดขนแลว กสามารถแกไขไดสะดวก ซงไดแก 2.1 การรางแบบหยาบ (Rough Sketch) เปนการคดเลอกคาตอบทมลกษณะใกลเคยงกน เขากลมเดยวกน โดยคดเลอกอนทเดนทสดในแตละกลม มาออกแบบใหมเพมเตม เพอแสดงรายละเอยดเพมขน เชน ขนาด การจดวาง ภาพประกอบ และการใชส

10

2.2 การรางแบบละเอยด (Analyze) หมายถง ขนตอนทเกยวของกบการประเมนและตรวจสอบเกยวกบรายละเอยดของรปแบบทงหมด ในสวนของรายละเอยดเกยวกบตวอกษร การจดวางภาพประกอบ การใชส จะตอง ทาการออกแบบใหมลกษณะใกลเคยงกบของจรงมาก 3. การสรางงานจรง เปนการปฏบตงานออกแบบขนสดทายใหสาเรจ ขนตอนนตองใชเวลามากกวาการรางแบบ เพราะตองใชความปราณตประกอบดวยทสาคญควรมอปกรณใหพรอม เพอมใหเกดการหยดชะงกในระหวางการปฏบตงาน (ปราโมทย แสงพลสทธ 2358 : 176 –177) ความหมายของภาพประกอบ ภาพประกอบ (Illustration) ซงมผใหคานยายของคาวา “ภาพประกอบ” หรอ “ Illustration “ ไวหลายความหมายดวยกนดงน 1. Illustration หมายถงภาพประกอบหนงสอหรอสงพมพโฆษณาเพอชวยเสรมใหขอเขยนในหนงสอมผลในการสอความหมายไดดยงขน ผลงานศลปะทเดมทสรางสรรคขน เพอวตถประสงคอนอาจนามาใชประกอบไดเชนกน ถาผลงานนนเหมาะสมกบเนอหาในหนงสอหรอสงพมพนน ภาพทใชกบสอสงพมพ หรอหนงสอในกรณอนจดเปนการประดบตกแตงมใชภาพประกอบหนงสอ (พจนานกรมศพทและเทคนคทางศลปะ 2540 : 432) 1.1 ภาพประกอบ หมายถงรปทลงคกบเรองราวเพอใหเหนเรองราวนนชดเจนขน (มานต มานตเจรญ 2520 : 994) 1.2 ภาพประกอบ หมายถงภาพทวาดขนมา หรอนามาแสดงเพอใชประกอบเรอง (ราชบณฑตสถาน 2538 : 619) 1.3 Illustration หมายถงการแสดงใหเหนการอธบายประกอบตวอยางดวยรปภาพ ของภาพประกอบ (สอ เสถบตร ม.ป.ป. : 360) 1.4 Illustration หมายถงรปภาพในหนงสอ ฯลฯ การแสดงใหเหนบางสงบางอยาง ดวยรปภาพ การยกตวอยางดวยภาพ (Hawkins1990 : 191) 1.5 Illustration หมายถงภาพทใชเพมเตมในหนงสอเพออธบายเรองราวใหชดเจนและเพอตกแตงใหสวยงาม มทงชนดขาวดาและภาพส (Landau, ed.1966 : 213) 1.6 ภาพประกอบ เปนผลงานทสรางขนเพอการคาหรอเพอเงอนไขทางดานสงคม หรอเศรษฐกจใหเกดเปนภาพประกอบของเนอหาวจตรศลป (Fine Art) เมอถกเจาะใชเปนสอตามขอมลทกาหนดจะเรยกวา “ภาพประกอบ“ (จารพรรณ ทรพยปรง 2543 : 3)

11

จงสรปไดวาภาพประกอบ (Illustration) เปนภาพทมจดประสงคในการสรางสรรคเพอ จะนาไปใชประกอบ หรอนาไปเสรมสอความหมายรวมกบบทประพนธตางๆ เพอใหมความชดเจนในเนอความหรอบทประพนธนนใหนาสนใจนาตดตาม ความสาคญของภาพประกอบ ภาพประกอบมความสาคญตอมนษยมาตงแตสมยโบราณ เพราะตวหนงสอทมนษยใชทกวนนมววฒนาการมาจากภาพเขยน ซงสนนฐานวามนษยเขยนภาพตางๆไวตามฝาผนงถา เพอบชาพระเจาหรอเพอบนทกเรองราวเหตการณสาคญ ภาพเขยนโดยคนโบราณนเขยนดวยถานสดาและสธรรมชาตตางๆและใชกระดกเปนเครองขดขดบนหน ภาพเขยนในยคแรกๆ ของมนษยจะเขยนโดยถายทอดเรองราวจากสงรอบตว ทตนมประสบการณใกลชด เชน ภาพสตวกจะเขยนสวนตางๆ เชน ภาพหวสตว ขาสตว ตอมารจกเขยนสตวทงตว และเขยนใหอยในลกษณะทมกรยาอาการตางๆ ถดมาจงพฒนามาเขยนภาพคน โดยจะเขยนจากสวนตางๆของรางกายเปนสวน ๆ กอน เชน ศรษะ ใบหนา แลวจะเขยนภาพคนทงตว แตจะเขยนในลกษณะทาทางนง ๆ กอนจงคอยพฒนาใหเปนภาพในอากปกรยาตางๆ เพอจะบอกเลาเรองราวเหตการณทเกดขน จากหลกฐานภาพเหลาน แสดงใหเหนวามนษยยคแรกๆ จะใชภาพเปนสอในการบนทกเรองราว หรอบอกเลาเรองราวใหผอนรบทราบ นคอทมาของหนงสอเขยนดวยภาพ (วลลภ สวสดวลลภ 2535 : 5, อางถงใน ผดง พรมมล 2547 : 17) เมอมนษยมตวหนงสอใชสอความหมาย กเขยนหนงสอบนทกความคดและเหตการณตาง ๆ ถายทอดใหคนอนหรอเกบไวใหคนรนหลงไดอาน วสดทใชเขยนหนงสอมหลายชนด เชนแผนดน อฐ ดนเหนยว แผนไม ผาไหม กระดาษ ตามความรความกาวหนาของในแตละยคสมย ตอมามนษยรจกทาหนงสอเปนเลม ลกษณะตอนแรกเปนมวนแบบพบไปพบมาได และชาวจนคดทาหนงสอเยบเปนเลมไดสาเรจเปนชาตแรก ในยโรปมการนาแผนหนงมาฟอกใชสาหรบการเขยนหนงสอ ตกแตงลวดลายระบายสสวยงาม เรยกหนงสอนวา Illumimated Book ซงทาปกแขงดวยหนงและใชโลหะตกแตงสวยงาม การออกแบบและตกแตงหนงสอมววฒนาการมาจนถงสมยเรมการพมพ และตอเนองมาจนถงการพมพในสมยปจจบน ภาพมสวนสาคญในการตกแตงหนงสอตลอดมาเชนเดยวกน “ภาพประกอบ” เปนหวใจของหนงสอและงานโฆษณาทกประเภท เพราะเปนสงจงใจใหผอานและผบรโภคเกดความสนใจและเขาใจเรองราวและถอยคาทบรรยายในเรอง และจดขายของสนคาไดรวดเรว ภาพประกอบทาใหผอาน ผด เกดการจนตนาการ กระตนใหตนตว เพราะภาพประกอบสามารถอธบายความคดและเรองราวไดลาพงการนาเสนอเรองราวดวยตวอกษรแต

12

13

เพยงอยางเดยวแมจะแตงไดดเพยงใด กยอมมเสนหดงดดใจไดนอยงานโฆษณาทมภาพประกอบ คณสมบตทสาคญของภาพประกอบคอ ตองเปนภาพทใหความรสกมชวตชวา มความเคลอนไหว เพลดเพลน สอดคลองกบเนอเรองและใชอธบายเรองหรองานโฆษณาไดอยางชดเจน โดแนลด ทก ชางเขยนภาพประกอบ ผมชอเสยงของประเทศสหรฐอเมรกา กลาวไวในป ค.ศ. 1991 วา “ภาพประกอบและงานโฆษณาทเคยมอยดาษดนในสมยกอน ไมมใหเหนอกแลวในปจจบนน ในสมยกอนภาพประกอบถกสรางขนโดยศลปน ทมจดมงหมายจะใหเปนงานเทคนคทางวจตรศลป ชางเขยนภาพประกอบสามารถวาดภาพไดดกวาจตรกร ชางเขยนภาพประกอบแตละคนจะตองผลตงานทมคณภาพแนนอน มฉะนนเขาจะไมไดรบการยอมรบ และเขาจะตองรซงถงฝมอชางของตวเขาเอง

ชนดของภาพประกอบ อาจจาแนกภาพประกอบไดเปน 3 ประเภท 1. จาแนกตามลกษณะของภาพ ได 2 ชนด ดงน 1.1 ภาพเขยน หมายถงภาพทเขยนขนดวยดนสอ ดนสอส ปากกาส หมกสตาง ๆ แอรบรช เปนตน เกดเปนภาพตามผเขยนภาพตองการออกแบบอาจจะเปนภาพเหมอนหรอภาพ จนตนาการ ภาพสเกตซ ภาพการตน ภาพลอ แผนภม แผนภาพสถตหรอกราฟ แผนท แผนผง ใชสาหรบนาลงตพมพประกอบหนงสอ หรอโฆษณาใหสวยงาม หรอเพอขยายความหรอกระตนใหผอาน ผบรโภคสนใจเรองราวหรอสนคานนๆ เพมมากขน 1.2 ภาพถาย หมายถงภาพทผลตขนดวยการใชฟลมบนทกภาพขาวดา หรอภาพ ส เพอทาใหขอความหรอเรองราวตอนนนเปนทเขาใจแจมแจงยงขน หรอประกอบเขาไปเพอใหมความหมายมากยงขน การถายภาพมาลงประกอบไวในหนงสอ กเพอชวยบรรยายและอธบายใหตวพมพเรยงสรางความหมายใหแกผอานไดมากยงขน ความจรงแลว สงทปรากฏในภาพถายทกภาพลวนแตมคณสมบตชวยตกแตงภาพนนใหสวยงามอยในตว แตถาการถายภาพไดมการออกแบบการจดวางองคประกอบภาพทด (Composition) การใหแสงเงาทงดงามการจดวางมมกลองทด กจะยงเพมคณคาของภาพทจะนามาตกแตงสงพมพใหสวยงามชวนดยงขน 2. จาแนกตามลกษณะการใช ได 4 ชนด คอ 2.1 ภาพทใชประกอบเรอง (Illustration for Text) หมายถงภาพประกอบทใชในการตกแตงหนงสอใหดสวยงาม เรยกรองความสนใจจากผอาน 2.2 ภาพทสมพนธกบเรอง (Picture – text Combination) หมายถงภาพเหตการณทเกดขนในเรองนามาประกอบเรองใหผอานเขาใจเรองราวไดชดเจนขน ภาพประกอบชนดนใช

14

ความรวมมอระหวางผเขยนเรอง ผสรางภาพ และผวางหนาหนงสอ 2.3 ภาพชดเสนอเรองราวตอเนองกน (Pure picture Stories) หมายถงภาพทสรางเรองราวตดตอกนไป มตวหนงสอประกอบเลกนอย ภาพประกอบชนดนตองใชความรวมมอระหวางผเขยนเรอง ผเขยนภาพหรอชางภาพ และผวางหนาหนงสอ 2.4 ภาพชดเสนอเรองราวผสมกบเนอเรอง (Picture Stories Within) หมายถง ภาพประกอบทมหลายภาพตดตอกนไป พรอมทงมเนอเรองประกอบ

3. จาแนกตามลกษณะการทาแมพมพ ได 4 ชนด ดงน 3.1 ภาพลายเสน คอภาพประกอบทไมมสวนทเปนสเทา มแตเสนสดากบพนของ กระดาษสขาวเทานน เปนภาพทเกดจากการทาแมพมพจากตนฉบบ ภาพทเขยนดวยเสนหมก พกนแหง หรอดนสอ ตนฉบบของภาพนนนาไปทาแมพมพ โดยไมไดถายผานสกรน จงปรากฏเปนลายเสนตามทเขยน 3.2 ภาพลายสกรน คอภาพทตองถายสกรนกอนจะทาแมพมพ ภาพทพมพออกมา จะมสเทานาหนกตางๆ กนออกมาอยในภาพเดยวกน เปนภาพทใชพมพตนฉบบจากภาพถาย ภาพสนามนทเขยนดวยพกน เปนตน พมพไดเหมอนของจรง ภาพแบบนเมอใชแวนขยายจะเหนวา ภาพนนจะประกอบดวยจดตาง ๆ ใหญบางเลกบางรวมตวกนเปนภาพ สกรนทใชมหลายแบบ ภาพทไดจากสกรนแตละแบบกมสวนแตกตางกนออกไป ภาพลายสกรนนสรางภาพเหมอนของจรงไดมากกวาวธอน มกจะเปนภาพทมรายละเอยดภายในภาพมาก 3.3 ภาพสและภาพสธรรมชาต คอภาพลายสกรนซงใชสประกอบในภาพดวย ทาใหภาพนาดและเหมอนธรรมชาตนนอยางนอยจะตองใชส 4 ส จงจะพมพออกมาเปนสธรรมชาตได 3.4 ภาพผสม คอภาพทมทงลายเสนและลายสกรนผสมกน บางภาพอาจสรางใหปนกนได โดยบางสวนเปนภาพลายเสน บางสวนเปนภาพลายสกรน 4. จดมงหมายในการเขยนภาพประกอบ 4.1 เพอทาหนาทบรรยายเรองในหนงสอและบรรยายเปาหมาย (Aim) ของสนคางานโฆษณา ใหหนงสอและภาพโฆษณานาสนใจยงขน 4.2 เพอใหผอาน ผดเกดความสนใจ อยากอาน อยากร เกดความเพลดเพลน เกดจนตนาการ เกดความคดสรางสรรค และเกดคณธรรมและเจตคตทด ประวตความเปนมาของภาพประกอบ ภาพเปนสอภาษาทสามารถทาใหผคนเขาใจ และสอสารกนไดทกเชอชาตภาษา เปนการสอสารทมประสทธภาพ และถอไดวาเปนภาษาการสอสารกลางของโลก เราสามารถจะเขาใจ

15

และรเรองราวตางๆ ของมนษยโบราณอายหลายหมนปกอนครสตศกราชได เพราะภาพเขยนทเปนหลกฐานถายทอดไว เชน การเขยนภาพบนผนงและเพดานถาลาสโก ทอยทางตอนใตของประเทศฝรงเศสและถาอลตามราทอยทางตอนเหนอของประเทศสเปนซงมอายอยในราว 30,000 -10,000 ปกอนครสตศกราช ทาใหเหนวากาลเวลาไมสามารถจากดในการสอสารดวยภาพของมนษยได มนษยเปนสงมชวตชนดเดยวในโลก ทสามารถแสดงออกความรสกนกคดของตน และถายทอดออกมาเปนรปภาพประกอบการสอสาร จากหลกฐานตางๆทเกยวของกบภาพประกอบ สามารถจะแบงยคสมยของภาพประกอบไดดงน (ผดง พรมมล 2547 : 20) 1. ภาพประกอบยคกอนประวตศาสตร เปนยคทมนษยยงไมมภาษาอกษรหรอตวหนงสอใชสอสาร การจะบอกเลาเรองหรอบนทกปรากฏการณตางๆ ใหสมาชกในกลมนนรบร จงอาศยการขดเขยนเปนรปหรอการเขยนภาพระบายส โดยขดเขยนลงบนเปลอกไม หนาผา ผนงถา ขนอยกบวาตองการใหการสอสารเปนไปแบบชวคราวหรอถาวร ชนเผาโบราณหลายเผาอาศยการวาดรปสอสารถายทอดเรองราว ดงนนจงเกดเปนกระบวนการสรางสรรคภาพเพอประกอบเรอง ภาพประกอบเรองราวในยคกอนประวตศาสตรนเขยนดวยกรรมวธงายๆ รปแบบเรยบงาย (primitive) ดวยรปทรง ส แสงเงา ทไมซบซอน ตามหลกฐานทคนพบ ภาพผนงจานวนมากเปนภาพวาดลายเสนสแดง นาตาล เรองราวของภาพมกเปนภาพคน สตว ซงเปนสงทมนษยในสมยนนพบเหนในชวตประจาวน เชน ภาพลงสบนผนงเพงผาลายแทง จงหวดเลย เปนภาพคน สตว ในทาทางตาง ๆ กน จดเปนศลปะถาสมยกอนประวตศาสตร ภาพลงสทถาผาแดง จงหวดกาญจนบร แสดงภาพคนกลมหนงกาลงเรงระบา และยงมภาพเขยนยคกอนประวตศาสตรอกมากมาย 2. ภาพประกอบยคประวตศาสตร ภาพประกอบในยคประวตศาสตรมการจดระเบยบวธการถายทอดและกาหนดแบบสอสญลกษณตางๆ ดวยความคดและจนตนาการของผวาด ทาใหการสรางสรรคภาพมกรรมวธทพฒนาขน มการจดองคประกอบของภาพ ทกษะฝมอกมมากขน อยางไรกตามการคลคลายรปแบบเนอหา กรรมวธการสรางภาพประกอบในยคน ถอเปนววฒนาการสบทอดมาจากยคกอน กระบวนการคดสรางสรรค และถายทอดรปแบบพฒนาขนตามประสบการณการรบร และววฒนาการทางสงคม ภาพประกอบยคประวตศาสตรโบราณ มวธการสรางสรรคทโดดเดนคอ มการคดคนสงทมอยในธรรมชาตใหมความหลากหลาย การใชภาพเปนสอในการบนทกเรองราวในสงคม หรอเลาขานตานานประวตของบคคล บางกใชภาพเปนสอกระตนเราใหเกดความเชอ ความศรทธาขนในชมชน เชน ภาพประกอบทเขยนบนผนงหองเกบศพฟาโรห ในพระมดสมยอาณาจกร

16

เกา ภาพเขยนในสสานสกดหนาผา สมยอาณาจกรกลางและอาณาจกรใหมของอยปต และชาว อยปตรจกบนทกเรองราวลงกระดาษปาปรส (Papyrus) เปนหนงสอมวนทมภาพประกอบ เทาทคนพบเปนหนงสอเกยวของกบศาสนา วทยาศาสตร และเภสชศาสตร (Fern 1966 : 1094) และภาพประกอบในหนงสอมวนทเกาแกทสด ไดแกภาพประกอบในหนงสอซงเปนหนงสอทชาวอยปตถอวาเปนหนงสอทจะนาวญญาณของผลวงลบไปสสวรรค จงมการบนทกคาสวดมนตออนวอนพระเจา และชวประวตของผตาย โดยมภาพเขยนของผตายอยหนาตน ภาพมลกษณะเหมอนภาพฝาผนงของชาวอยปตในสมยนน ตาแหนงของภาพตอนแรก ๆ เปนภาพเลก ตามแนวยาวตอนลางของหนาหนงสอ ตอมาเปนภาพขนาดใหญอยตอนบนของหนงสอ และบางภาพเปนภาพเตมหนาหนงสอลกษณะภาพประกอบของชาวอยปตเปนลายเสนสดา ไมมพนหลง (Background) และไมมขอบภาพ (Frame) ในประเทศไทยพบภาพวาดรปนกทถาลา จงหวดพงงา เปนศลปะสมยประวตศาสตร สวนภาพประกอบในหนงสอของไทยนนขนแรกกมลกษณะเปนหนงสอตวเขยนเชนเดยวกบหนงสอชาวอยปต โดยมหลกฐานการบนทกในหนงสอบด (หรอสมดขอย) ทพบในจงหวดนครศรธรรมราช ซงมอายตงแตสมยกรงสโขทย ทาใหทราบวาไทยมการเขยนภาพประกอบลงในหนงสอมานานแลว ครนลวงมาถงกรงศรอยธยา การตดตอคาขายของไทยกบชาวตะวนตกทาให การพมพซงสนนฐานวาจะตองมภาพประกอบแทรกอยดวยในประเทศเรมมขนในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช ในป พ.ศ. 2205 (ค.ศ.1662) โดยมชชนนารชาวฝรงเศสทเขามาสอนศาสนาในสมยนน แตเอกสารหนงสอเหลานนหายสาบสญไปหมดไมเหลอรองรอยทงไวใหปรากฏ ดวยเพราะเหตวาหนงสอของพวกมชชนนารไดถกทาลายหลายครง เชน ถกจบในแผนดนของพระเพทราชาครงหนง ในแผนดนของพระเจาทายสระครงหนง และเมอเสยกรงศรอยธยาเปนครงท 2 ในป พ.ศ. 2310 หนงสอ ดงกลาวกถกเผาผลาญไปอกครงหนง (ฟ. ฮแลร 2502 : 33) แมยคประวตศาสตรจะเปนยคกอนจะมเทคโนโลยทางการพมพ แตถงอยางนน กม การทาหนงสอขนบางแลว เปนหนงสอเขยนดวยมอ บางเลมกมภาพประกอบดวย หนงสอทมภาพประกอบเลมแรกๆ ซงยงพอคนหาไดคอ หนงสอททาจากระดาษปาปรสของชาวอยปต กลาวคอ เมอราว ๒,๐๐๐ ปกอนครสตกาล ชาวอยปตโบราณจะจดทาหนงสอทเรยกวา หนงสอแหงความตาย หรอคมภรมรณะ (Book of the Dead) ขนเพอใสไวในหลมฝงศพ เพอผตายจะไดนาไปใชตอในโลกหนา หนงสอแหงความตายนจะเขยนดวยภาพและสญลกษณโดยตลอด ในยโรปยคคลาสสก ภาพประกอบหนงสอชวงแรก ๆ จะทาขนเพอประกอบตาราทาง วทยาศาสตร และประกอบในงานประพนธ เชน งานประพนธของอรสโตเตล งานมหากาพย

17

อเลยดและโอดสซย ของโฮเมอร (Iliad and Odyssey of Homer) ตอมาในยโรปยคกลาง หนงสอและตาราไดรบการพฒนาอยางตอเนอง โดยเฉพาะดานรปแบบ มการตกแตงระบายสอยางงดงาม มการประดษฐตวอกษรและภาพประกอบสาหรบตวอกษรนาในคมภร ไบเบล ภาพประกอบทนบวายงใหญมาก คอ ภาพประกอบทสรางขนในครสตศตวรรษท ๑๕ สมยฟนฟศลปวทยาในอตาลแสดงเรองราวในคมภรครสตเลมตน ตงแตพระเจาสรางโลกสรางมนษย การลงโทษผกระทาบาป จนถงการสนสดของโลก บนฝาผนงและเพดานมหาวหารซสตน นครรฐวาตกนกรงโรมดวยวธเขยนรปเปยก (fresco) ใชเวลาเขยนตงแต ป ค.ศ. ๑๕๐๘ ถง ค.ศ. ๑๕๑๒ โดยมเกลนเจโล บโอนารโรต (Michelangelo Buonarroti) ศลปนผยงใหญ นอกจากนยงนยมวาดภาพจว เพอตกแตงขอบหนงสอและตราสารอกดวย สวนทางเอเชยพบหลกฐานงานภาพประกอบมอายเกาแกกวา ๒,๐๐๐ ปในประเทศจนปรากฏอยในงานประพนธและบทกวประกอบภาพ ทเรยกวาบทกวนพนธทปราศจากอกษร (Poety without Words) จตรกรรมภาพประกอบของจนเมอมองดเผน ๆ อาจคดวามเรองราวเนอหานอยนด แตแทจรงแลวมนเตมไปดวยสาระเรองราวมากมาย ดงเชน ภาพวาดเกยวกบเทพนยาย ประวตพงศาวดาร ภาพชวตคน ภาพทวทศน ภาพดอกไม ภาพสตวชนดตางๆ ศลปนจนนยมทองเทยวไปตาม ปาเขา แมนา เพอชนชมและหาสงบนดาลใจจากธรรมชาต แลวนามาถายทอดเปนภาพจนตนาการการพมพภาพประกอบยคแรก ๆ ใชวธการพมพจากแมพมพไม โดยแกะรปภาพหรอตวอกษรลงบนผวไมทเรยบ แกะสวนทไมตองการออก คงเหลอไวแตสวนผวนน จากนนจงใชหมกสทา แลวนาแมพมพนนไปกดทาบลงบนระนาบรองรบหรอบนกระดาษกจะเกดภาพ และสามารถพมพภาพแบบเดยวกนไดคราวละหลาย ๆ ภาพ หนงสอทเกดจากการผลตดวยกรรมวธนเรยกวา block book ตอมาการพมพหนงสอและภาพไดพฒนาขน โดยใชแมพมพจากวสดอน ๆ อกมากมาย เชน แมพมพโลหะ แมพมพหน เปนตน ซงจะไดงานพมพทประณตงดงาม ในประเทศไทยนอกจากศลปนไทยสมยโบราณจะเขยนภาพไวตามผนงถาแลว ศลปน สมยตอมากนยมเขยนภาพไวตามสถานทตาง ๆ อกมาก โดยเฉพาะตามผนงโบสถ วหาร หอไตร ศาลาการเปรยญ สวนใหญจะเปนภาพเรองราวทางศาสนาเพอเปนพทธบชา เชน ภาพเขยนในพระอโบสถวดใหญสวรรณาราม เพชรบร ภาพวดคงคาราม ราชบร ภาพเขยนฝาผนงอโบสถทวดพระศรรตนศาสดาราม กรงเทพฯ โดยเฉพาะภาพเขยนเรองรามเกยรตทระเบยงรอบอโบสถวดพระศรรตนศาสดารามนน ถอไดวาเปนภาพประกอบเรองทยาวทสดในประเทศไทย แสดงเรองราวตาง ๆ ตอเนองเปนหองโดยไมมเสนแบงภาพ ทาใหผดงานสามารถจนตนาการตอเนองโดยไมขาดตอน ประหนงวากาลงดหนงสอภาพขนาดใหญ

18

3. ภาพประกอบยคการพมพ งานพมพหนงสอและสงพมพไดขยายแพรหลายขน ตามความตองการในการเรยนร และความสนใจในการอานของมนษยซงกวางขวางหลากหลายขน ประกอบกบการคดประดษฐแทนพมพในครสตศตวรรษท ๑๘ และกระดาษมบทบาทสาคญมากขน เปนแรงสงเสรมใหงานเขยนและงานพมพพฒนากาวหนาตามลาดบ ขณะเดยวกนงานพมพดงกลาวกตองการภาพเพอประกอบเรองราว ทงหนงสอเกยวกบการเผยแพรศาสนา ภมศาสตร สถาปตยกรรม พฤกษศาสตรการแพทย หนงสอนวนยาย และวรรณกรรมตาง ๆ ในครสตศตวรรษท ๑๙ งานสรางภาพประกอบไดพฒนาทงรปแบบและเทคนคการสรางสรรคกาวไกลมากขนกวายคกอนๆ ซงประสานสอดคลองกบงานทศนศลปแขนงจตรกรรม เพราะในยคนศลปนไดพฒนาสรางสรรคงานศลปะออกไปหลายรปแบบทงดานแนวคดเทคนคการถายทอด จนเกดลทธสรางสรรคศลปะมากมาย มลทธโรแมนตก (romanticism) เรยลลสตก (realism) อมเพรสชนนสม (impressionism) เอกซเพรสชนนสม (expressionism) เชอรเรยลลสม (surrealism) แอบสแตรกต (abstract) เปนตน ความกาวหนาในวงการศลปะเชนน กอใหเกดความตนตวในงานสรางสรรคศลปะแขนงอน ๆ ตามไปดวย ชวงศตวรรษท ๒๐ งานภาพประกอบยงคงมความจาเปนทงในหนงสอวชาการและหนงสอประเภทอน โดยเฉพาะหนงสออานสาหรบเดก ปจจบนงานพมพไดรบความนยมและแพรหลายไปอยางกวางขวาง ภาพประกอบซงใชระบบพมพทมคณภาพมากขนยอมเขามามสวนชวย

ในประเทศไทยภาพประกอบในหนงสอไทยซงเปนตวพมพนน ปรากฏเปนหลกฐานใหเหนในหนงสอซงพมพขนในสมยกรงธนบร เมอบานเมองเขาสสภาวะปกตแลว เปนหนงสอคาสอนศรสเตยนโดยมบาทหลวงคาทอลก ชอคารโนล (Garnault) ไดเขามาสอนศาสนา และไดจดตงโรงพมพหนงสอทวดซางตาครส ตาบลกฏจน ในกรงธนบร มรปนกบญหลยส เดอคงชาคา ปรากฏเปนภาพประกอบอยในหนาสองของหนงสอ การพมพในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 เปนการพมพในวงแคบ และยงคงใชวธแกะเปนตวพมพจากบลอกไม (Wood Block Printing) (ขจร สขพานช 2509 : 5) ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 เรมมการใชแทนพมพและตวพมพเปนครงแรก โดยเปนการพมพหนงสอไทยในประเทศพมา ตอมาเกดสงครามในประเทศพมาเครองพมพและตวพมพภาษาไทยถกยายไปอยกลกตตา ประเทศอนเดยและสงคโปรตามลาดบ เมอหมอสอนศาสนาครสตชอหมอบรดเลย (Dr. Dan Beach Bradley) เดนทางมาถงประเทศสงคโปร เมอป พ.ศ.2378 จงไดนาแทนพมพและตวพมพภาษาไทยดงกลาวเขา

19

มายงประเทศไทยดวย ระหวางทหมอบรดเลย อยทประเทศสงคโปร เขาไดศกษาแทนพมพททาจากไมดวยความชานาญ ขณะนนเรมมมชชนนารแบบตสตอเมรกนเขามาอยในประเทศไทยแลว ไดพมพหนงสอเปนตวหนงสอจนและภาษาไทย ทเขยนดวยตวโรมนกมบาง โดยบาทหลวงชอ ชารลส โรบนสน (Charles Robinson) ไดแปลคมภรไบเบลเปนภาษาไทยเมอหมอบรดเลย เขามาอยในกรงเทพฯ กไดรวมมอกบบาทหลวงโรบนสนสรางแทนพมพไมขน และไดจดพมพหนงสอไทยออกมาครงแรก (กาธร สถรกล 2505 : 201) พวกมชชนนารเลงเหนวาการพมพหนงสอสอนศาสนาออกมาเผยแพรเปนภาษาไทยจะชวยใหเกดประโยชนแกการเผยแพรศาสนาของเขามาก จงไดมหนงสอแจงใหสานกงานใหญในประเทศสหรฐอเมรกาจดสงแทนพมพเขามาพรอมกบกระดาษ ราวป พ.ศ. 2379 โดยเรอใบชอเอมมะตลดา ไดนาแทนพมพยหอโอตส 1 แทน และยหอสแตนดง 1 แทน พรอมดวยกระดาษ 100 รม มาจากเมองสงคโปร นบเปนแทนพมพโลหะเครองแรกชางเรยงและชางพมพนามาจากอเมรกา หมอบรดเลย เปนผมบทบาทสาคญในการพมพในเมองไทย สวนงานภาพประกอบการระบายสนน ยงปรากฏในงานหนงสอและสงพมพของไทย อยางตอเนอง เปนภาพประกอบในหนงสอแบบเรยนบาง หนงสอบนเทงคดและนวนยายบาง ตลอดจนภาพประกอบในใบปดโฆษณาตาง ๆ การสรางสรรคภาพประกอบในหนงสอและสงพมพ ทาใหงานพมพมคณคาในการสอสารมความหมาย และมชวตชวา 4. ภาพประกอบยคสารสนเทศ ในยคสารสนเทศหรอยคขอมลขาวสาร ขอมลตาง ๆ สอถงกนไดอยางกวางขวางรวดเรว ไรขดจากด เพราะระบบการสอสารพฒนาไปอยางไมหยดยง มทงการสอขอมลขาวสารผานระบบใยแกวนาแสงและผานดาวเทยม ไดทงปรมาณและความรวดเรวในการสงขอมล สงผลใหเกดการพฒนาในดานเนอหาทนาเสนอไปพรอมๆ กนดวย ซงสวนสาคญทเสนอควบคไปกบเนอหากคอภาพประกอบขอมลในยคขอมลขาวสาร ตาแหนงการจดวางภาพประกอบไดเปลยนแปลงไป คอแทนทจะเปนเพยงภาพประกอบอยแตในเอกสารหนงสอกถกจดวางผานสออเลกทรอนกส ปรากฏในเวบไซตทสามารถสงผานไปไดทวโลก ภาพประกอบงานสงพมพงานวชาการทกแขนง ไดถกบรรจไวในเวบไซตอยางเปนระบบระเบยบรวมกบเนอหาสาระ แนนอนทสดทนกสารสนเทศ จะตองมความรอบรในการคดสรรภาพเพอประกอบเนอหาตางๆ นนคอตองรอบรในเรองการสรางภาพประกอบสาหรบสออเลกทรอนกส ซงสวนใหญเปนการสรางสรรคดวยคอมพวเตอรโดยเฉพาะงานออกแบบสงพมพ เนองจากมความสะดวกรวดเรว เรยนรไดงาย เครองมอและอปกรณราคาไมแพง เราสามารถนาคอมพวเตอรมาชวยในงานผลตสงพมพไดอยาง

20

มากมาย ไม เพยงแตพมพตวอกษร แตยงสามารถจดหนาหนงสอ (artwork)และสรางภาพประกอบไดอกดวยเครองคอมพวเตอรทนามาใชออกแบบสงพมพในระยะแรกไดแกเครองแมคอนทอช มประสทธภาพในการออกแบบสงพมพสง ทงงานสและขาว-ดา แตราคาคอนขางแพง จงจากดอยเฉพาะในโรงพมพหรอสานกพมพใหญๆ ตอมาเมอเทคโนโลยคอมพวเตอรเจรญกาวหนามการพฒนาใหเครองคอมพวเตอรแบบพซมประสทธภาพสงขนซอฟตแวรตาง ๆ กพฒนาตามไปดวย ประกอบกบราคาเครองยงคงถกกวา จงมผหนมาใชเครองคอมพวเตอรพซออกแบบงานสงพมพมากขน แมวาคณภาพดานงานสทไดจะดอยกวาเครองแมคอนทอช แตสาหรบงานขาว-ดาจะมคณภาพใกลเคยงกน โปรแกรมทใชออกแบบ และจดหนาสงพมพบนเครองพซนนมหลายโปรแกรม ไดแก ไมโครซอฟตเวรด (Microsoft Word) ไมโครซอฟตพบลชเซอร (Microsoft Publisher) อะโดบเพจเมกเกอร (Adobe PageMaker) และโปรแกรมสาหรบงานวาดภาพออกแบบตวอกษรตกแตงภาพ แกไขส สแกนภาพ เปลยนแปลงลกษณะของภาพ เชน โปรแกรมคอเรลดรอร (Corel Draw) โปรแกรมโฟโตซอป (Photo Shop) เปนตน จากทกลาวมา งานภาพประกอบนอกจากจะเปนสงบนทกเรองราวปรากฏการณของ ชวตและสงคมทงในแงศาสนา ความเชอประวตศาสตร ตลอดจนววฒนาการความกาวหนาของมนษยชาตแลว ภาพประกอบยงสะทอนถงแนวความคดการสรางสรรคของศลปนแตละยคสมย รวมถงสะทอนภมปญญา ทงทผานกระบวนการสรางสรรคดวยฝมอ และเทคโนโลยสมยใหม ภาพประกอบยงคงมบทบาท และความสาคญตองานหนงสอและสงพมพสบตอไป องคประกอบสาคญในการเขยนภาพประกอบ 1. ความสมพนธระหวางภาพประกอบกบเนอเรอง การสรางภาพประกอบใหมความสมพนธกบเนอเรองตองยดหลก ดงน 1.1 กอนจะเขยนภาพประกอบควรอานเรองทจะเขยนใหรเรองโดยตลอดเสยกอน 1.2 จบหวขอตอนใดตอนหนงของเรอง มาสรางเปนภาพประกอบในหนาหนงสอนน ๆ โดยมขอความและภาพตรงกน 1.3 ภาพจะตองเปนเครองชวยใหเหนเคาโครงเรอง ชวยแปลความหมาย หรอชวยขยายความเขาใจของเรองไดด จะตองชวยสรางอารมณของเรองใหสมพนธกบเนอเรองจะตองตรงกบลกษณะตวละคร ฉาก หรอสถานททเนอเรองบรรยายไว สาหรบภาพประกอบหนงสอทผใหญอานใหเดกฟง ควรจะมความสอดคลองกบขอความทผใหญอานใหฟง คอเมอผใหญอานจบกควร

21

จะพอดกบภาพทเดกดจบทนกนในแตละภาพ 2. รปแบบของการจดภาพ การจดภาพของแตละภาพประกอบม 9 รปแบบ ดงน 2.1 การจดภาพลกษณะความเปนเดน (Dominance) การจดภาพชนดนเปนการจดภาพทตองการความโดดเดน เพอเปนการจงใจสายตาของผดใหพงสจดเดนนน ทาไดโดยใชเสน ส ขนาด รปราง รปทรง ลกษณะผว นาหนก หรอสวนสงทแตกตางกน 2.2 การจดภาพลกษณะการซา (Repetition) หมายถง การซาของรปแบบหรอรปทรง การจดภาพชนดนเปนการจดภาพชนดมลกษณะตอเนองกน ซา ๆ กน ตงแต 2 อยางขนไป จะมรปแบบเปนลวดลายเหมอนผลงานของรปและพน ในลกษณะของการซา ถาเหมอนกนตลอดทงส รป และพน จะสรางความเบอหนายใหเกดขน ดงนน นกออกแบบภาพประกอบจะตองมความคดสรางสรรค หนความซาซากจาเจ ซงจะพบเหนไดในการออกแบบพมพลายผากระดาษหอของขวญ หรองานเขยนภาพประกอบหนงสอเดก การนาเอารปลกษณะการซาไปใชมกนยมใชตกแตงผนง ออกแบบปกหนงสอ 2.3 การจดภาพประกอบกระจายเปนรศม (Radiation) เปนการจดภาพทมรศมหรอแสงพงออกรอบตวการจดภาพในลกษณะกระจายเปนรศมน มความสาคญในการนาไปใชในการออกแบบเปนวงกลม เปนการออกแบบรอบวงโดยมจดศนยกลาง หรอการออกแบบจากจดศนยกลางไปหาวงรศมกได ทาใหเกดความรสกเคลอนไหวโดยมแกนกลาง การจดภาพลกษณะนจะแลดออนหวาน นมนวล ไมแขงกระดาง 2.4 การจดภาพลกษณะการเปนตวกลาง (Transition) การจดภาพชนดนเปนการทาสงทขดแยงใหกลมกลนกน ดวยการใชตวกลางเขาไปประสาน เชน เสนตงกบเสนนอนมทศทางทตดกนอยางรนแรง แตถามเสนเฉยงเขาไปชวยความกลมกลนจะมมากขนเสนเฉยงคอตวกลาง 2.5 การจดภาพลกษณะสมดล ชนดสวนประกอบสองขางของแกนสมดลเทากน (Symmetrical Balance) เปนการจดภาพใหสวนประกอบ 2 ขาง ของแกนกลางหรอแกนสมดล (Axis Center of Balance) มลกษณะเหมอนกนเหนไดชดเจน เปนการออกแบบทจดวางเทากนโดยรปรางและขนาดทเหมอนกน ความสมดลแบบน มกพบเหนไดในธรรมชาต เชน ใบหนาของคนจะมดานซายและขวาเหมอนกน ลายไทยทรงขาวบณฑ หรอลายหนาขบ เปนตน ดลยภาพแบบสองขางเหมอนกนนในทางศลปะมใชนอยสวนมากจะใชในลวดลายตกแตงงานสถาปตยกรรมบางแบบ หรองานทตองการดลยภาพทนงและมนคงจรงๆ ดลยภาพแบบนเปนดลยภาพทใหความรสกหยดนงและเงยบเหงาเพราะเปนการซาของสงทเหมอนกนนนเอง 2.6 การจดลกษณะภาพสมดลชนดสวนประกอบสองขางของแกนสมดลไมเทากน

22

(Asymmetrical Balance) เปนการจดภาพใหมขนาด รปรางหรอสแตกตางกนทงสองขาง แตเมอดแลวมนาหนกทเทากน คอดลยภาพทเทากนไดโดยนาหนกของเสน ส รปราง รปทรงหรอพนผว และใหความรสกเคลอนไหว 2.7 การจดภาพลกษณะรปทรงกลม (Spherical) เปนการจดภาพทเปนการหมนเวยน (Circle) มขอบเขตจากด เปนกลมเปนกอน รปทรงมโครงสรางเชนเดยวกบลกฟตบอล ลกเทนนส ลกกอลฟ เปนตน และรปทรงทมลกษณะใกลเคยงกบรปทรงกลมคอรปทรงร เชน ไข ลกรกบ เปนตน การจดภาพลกษณะนมองดแลวจะใหความรสกนมนวล ออนหวาน 2.8 การจดภาพลกษณะรปสามเหลยม (Tri – Angular) เปนการจดภาพทมลกษณะเปนรปสามเหลยมจะมดานเทาหรอไมเทานนไมกาหนด ขอใหเปนลกษณะรปสามเหลยม ขอเสยของภาพลกษณะน จะใหความรสกจากดขอบเขต ดแลวไมนมนวล

2.9 การจดภาพลกษณะการโยงสายตาใหรวมทจดเดยว (Convergence) เปนการจดภาพทมลกษณะมองภาพ โดยโยงสายตาใหไปพบกบจดสนใจ (Convergence of Interest) เปนการจดทถกหลกเกณฑทสด ภาพชนดนจะใหความรสกดงดดสายตา ชวนตดตาม ไมเบอหนาย และแสดงระยะใกลไกล เชน ภาพถนน สะพาน เปนตน

รปแบบอดมคต (Idialitic Style) รปแบบอดมคต คอภาพทมลกษณะเปนภาพทระบายสแบนเรยบ ใชสคอนขางสดใส แลวตดเสนเปนภาพ 2 มต ใหความรสกเพยงดานกวางและดานยาวเทานน มลกษณะพเศษในการจดวางภาพเลาเรองเปนตอน ๆ (สวฒน แสงขต 2547 : 11) โดยอาศยองคประกอบศลปเขารวม เชน เสน รปราง รปทรง พนผว พนทวาง โดยการลดตดทอน รปรางรปทรงคนสตวสงของ และสถาปตยกรรมใหมความออนชอยปราณต รปแบบกงเหมอนจรง (Semirealistic Style) รปแบบกงเหมอนจรง คอภาพทนาเอาลกษณะภาพรปแบบเหมอนจรง มาผสมผสานกบรปแบบภาพอดมคต เปนภาพทมความลก แบบทศนยวทยา (Perspective)นาหนกแสงเงาตามธรรมชาตเขามาประยกตใชกบภาพจตรกรรมไทยแบบดงเดม คานงถงสดสวนตางๆ ตามหลกกายวภาค จดวางแบบเวนพนทวางแบบตะวนตก นาเทคนคการเลาเรอง การระบายสแบนเรยบๆ อาจเนนลกษณะมตบางเลกนอยแตใชวธการตดเสนแบบภาพแบบอดมคตเขามารวมดวย

23

รปแบบเหมอนจรง (Realistic Style) รปแบบเหมอนจรงจะเนนความสมจรง ถกตองตามทปรากฏในธรรมชาต ไมวาคนหรอสภาพบรรยากาศแวดลอมทเปนจรง โดยยดหลกการแสดงออกตามทตาเหน (วรรณรตน ตงเจรญ 2544 : 28) รปแบบ (Style) รปแบบหมายถงรปแบบทศลปนใชในการนาเสนอเรองราวหรอเนอหาในผลงานสรางสรรคของเขา รปแบบนเปนผลรวมของการจดองคประกอบหรอการออกแบบและการใชวตถหรอวสดในการสรางสรรคผลงาน (ไมเยอร 2540 : 344) จนตนาการ (Imagination) จนตนาการ มทมาตามรปศพทวา จนตน+อาการ หมายถง การสรางภาพขนในจตใจ จนตนาการกเปนกระบวนการกอรปขนในจตใจโดยแรงขบจากจตใจซงรปลกษณทสรางจนตนาการนนอาจเหมอน แตกตางหรอพศดารไปจากสงทเคยเหนหรอมอยตามธรรมชาตกเปนได แหลงทมาของจนตนาการอาจเกดจากการกระตนของประสบการณภายนอกหรอจากการกระตนของอารมณซงเปนเปนประสบการณทสะสมภายใน อาจารยชลด นมเสมอ ใหความหมายของ จนตนาการไววา จนตนาการ คอ การกระทาหรอพลงอานาจของจตทสรางรปทมไดมปรากฏภายในสานก (ชาญณรงค พรรงโรจน 2543 : 106 อางจาก ชลด นมเสมอ 2539 : 25) การสอความหมาย สอความหมาย ตามความหมายในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542 นนหมายถงการตดตอใหถงกน ในทนอาจหมายถง การรบรทางการเหน (Visual Perception) เปนกระบวนการเลอกสรรคสงทเหนมาเปนขอมลของการรบร แลวปอนเขาสความรสกนกคดทางดาน สมองและจตใจ เปนตวแปรออกมาใหเปนความหมายในสงตางๆ วาเปนอะไร หรอหมายถงอะไร (ธวชชานนท ตาไธสง 2546 : 24) ความหมายของคาวา “ โพธสตว ” ความหมายคาวา “โพธสตว” ในคมภรเถรวาทในพระสตรทฆนกายและมชฌมนกาย คาวา “โพธสตว” หมายถงบคคลผทกาลงจะบรรลโพธเทานน ในชาดกหมายถงสตวหรอบคคลทฉลาด มคณธรรม มสตปญญาสามารถชวยเหลอผอนได ในอรรถกถาปรมตถโชตกา มการวเคราะห ไวดงนคาวา“โพธสตว”หมายถงสตวทฉลาด

24

คอเปนสตวทควรเพอบรรลพระสมมาสมโพธ (โพธสต.โตต สช.ฌนกสต.โต สม.มาสม.โพธ ชน.ต อรโต สต.โต) ในคมภรอรรถกถาทฆนกาย ใหความหมายไว 2 นยคอ หมายถงสตวทเปนบณฑต สตวทฉลาดและบคคลผของอยในมรรค 4 ดงบาลวา โพธสต.โตต ปณ.ฑสต.โต พช.ฌนกสต.โต. โพธสง.ขาเตส วา จตส มค.เคส อาสต.โต ลค.คมานโส อต โพธสต.โต แปลวา “โพธสตว” หมายถงสตวทเปนบณฑตสตวทฉลาดหรออกอยางหนงบคคลทตดแลวของแลวหรอมใจแนบแนนในมรรคทง 4 ทเรยกวา “โพธ” กเรยกวา “โพธสตว” สมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ ไดทรงใหความหมายของพระโพธสตว ไวดงน “โพธสตว” คาวา “สตว” หมายถงผของตดอย และเรยกวา “พระโพธสตว”กหมายถงทานผเกยวของตดอยในความร แปลวายงไมรปลอดโปรงแจมแจงถงทสด จงเรยกวาพระโพธสตว ศพทวา “โพธสตว” นในลทธผนบถอพระพทธศาสนาฝายเหนอ หรอฝายมหายาน กบลทธของผนบถอพทธศาสนาในฝายใตหรอทเขาตงชอวาหนยานความหมายตางกน พระโพธสตวทางฝายมหายานนน เขาแสดงวาทานผทไดมงทาความดทาชอบใหเจรญยงขนไป จนถงเขากระแสธรรมทจะเปนพทธเจาตอไปไดเรยกวา โพธสตว และแสดงวาพระโพธสตวนน ไมเกด ไมตองแก ไมตองเจบ ไมตองตาย ตอไป เพราะฉะนน เขาจงสอนกนใหตงใจบาเพญเพยรเพอใหบรรลถงความเปนพระโพธสตวเปนพน และกมพระโพธสตวฝายมหายานเปนอนมาก และสวนทางฝายใตทเรยกวา หนยาน ไมเปนเชนนน แมทานทเปนพระโพธสตวจนถงในชาตทสดซงเปนพระสทธตถะ พระกายตองเกดในเบองตนกตองชารดทรดโทรมและในทสดกตองสลาย พระสมมาสมพทธเจา มพระกายทตองเกด มพระกายทตองชารดทรดโทรม ในทสดกตองสลาย แตวาพระสมมาสมพทธเจาไมไดเกด ไมไดเจบ ไมไดตาย ตลอดจนถงไมเกดไปตามกาย แมในทศชาตคอ 10 ชาต ททานไดแสดงไวพระเตมย พระชนก พระสวรรณสาม พระเนม พระมโหสถ เปนตน จนถงพระเวสสนดร เมอตองเกดในเบองตน กตองชารดทรดโทรมทามกลางในทสดกสลาย นเปนสวนรปกาย แตความเปนพระโพธสตว ไมไดสลายไปตาม เพราะฉะนนทานจงบาเพญบารมสบเนองตอกนมาโดยลาดบ จนในทสดทเปนพระสทธตถะนเปนตวอยาง ทผนบถอพระพทธศาสนาจะพงระลกถง และแลวพยายามทาตนใหดขนโดยลาดบ ตามสามารถทพงกระทาไดพระโพธสตวทเรยกกนและรกนเขาใจกนนนทานมงหมายถงพระโพธสตวทจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาอยางเดยวแตเมอระลกถงศพทวา พระพทธะ เชนนแลว ทานแจกออกไปตางๆ กนคอ พระสมมาสมพทธะ อยางหนง พระปจเจกพทธะ อยางหนงพระสาวกพทธะหรออนพทธะ อกอยางหนง เมอเปนเชนน กนาจะเรยกพระโพธสตวเปน 3 อยาง ตามพระพทธะนน อยางตนควรจะเรยกชอวาสมมาพทธ

25

โพธสตว อยางท 2 ควรจะเรยกวาปจเจกโพธสตว อยางท 3 ควรจะเรยกวา สาวกโพธสตว หรออนพทธสตว ดงน โพธสต.โต (พระโพธสตว บคคลผของอยในญาณชอโพธ คาเรยกทานผทจะไดตรสรเปนพระพทธเจา และเปนคาทพระพทธเจาตรสเรยกพระองคเองเมอกอนตรสร) “อ อหม.ป…อนภสม.พท.โท โพธสต.โต ว สมาโน ….แมเรา….เมอยงไมไดตรสร เปนโพธสตว อย ” ความหมายของคาวา โพธสต.ต.ว ในคมภรมหายาน คมภรด ง เดม เชนลทธรรมปณฑรกสตรและวมลเกยรตนรเทศสตรใหความหมาย โพธสตววา หมายถงบคคลทบาเพญบารมเพอเปนพระพทธเจา หรอผทจะเปนพระพทธเจาในอนาคต เชน ในขอความวา พระพทธเจาทรงแสดงธรรมประกอบดวยอรยสจ 4 อนเปนไปดวยปฏจจสมปปบาทเพอความกาวลวงแหง ชาต ชรา มรณะ โศก ปรเทวทกข โสมนส อปายาส และสนสดทพระนพพานแกพระสาวก สวนพระโพธสตวมหาสตวนน พระพทธเจาทรงแสดงธรรมะปรารภอนตตรสมยกสมโพธอนประกอบดวยปารมตา 6 ประการ อนสนสดลงทสรรวชญชญา (สพพญญตญาณ) คมภรมหายานรนหลง ใหความหมาย พระโพธสตววาเปนผมงมนเพอโพธ ในโพธจรรยาวตารปญจกา กลาววาในทนน คาวา “โพธสตวหมายถงผทม สต.ต.ว คอความมงหมายในโพธ” อรรถกถาศตสาหสรกาวา “ ผใดกตามม สต.ต.ว คอความมงหมายในโพธ ผนนไดชอวา โพธสตว ” ในสมาธราชสตร โพธสตว หมายถงผเตอนสตวทงปวงดงขอความวา “พระโพธสตว” ไดชอเชนนน เพราะเปนผเตอนสตวทงหลายใหพนจากฑฐทเปนพษ ชแจงวา นนมใชทางเพอความบรรลอนเปนอมตะ (เมอพรรณนาทางชวเชนนนแลว) ยอมยงสตวทงหลายใหอยทาง (ทด) ในรตนคณสมจยาคาถา พระโพธสตว หมายถงบคคลผบาเพญหรอเปนผดารงอยในความคดเรองศนยตา ดงขอความวา พระสภตกราบทลพระพทธเจาวา “เพราะอะไร บคคลจงไดชอวาพระโพธสตว” (ตต.ร โพเธา สต.ตวม. อภป.ราโยส.เยต โพธสต.ต.ว :) พระพทธเจาทรงตอบวา“เพราะ บคคลนนเปนผตดความทเกยวของ(สงคเฉท)ปรารถนาจะทาลายสงททาความเกาะเกยวในทกๆกรณ ยอมไดสมผสโพธอนมความจรงคอความไมเกาะเกยวอนเปนของพระพทธเจาทงหลาย เพราะเหตดงกลาวจงไดชอวาพระโพธสตว” ความหมายของพระโพธสตว ในมหายานในคมภรขนตนเหมอนกบในเถรวาท สวนคมภรมหายานชนหลงใหความหมายพระโพธสตวตางจากเถรวาทคมภร ทเปนเรองศนยตากลาววา พระโพธสตวคอผดารงตนอยในศนยตา อนถอเปนสงสาระของสงทงปวงเทยบกบโพธ ตาม

26

ความหมายของมหายาน จงเปนเหตใหแปลความไดวา ผมแกนแทคอโพธ หรอผมโพธเปนสาระเปนธรรมชาตของตนในสมาธราชสตร พระโพธสตว หมายถงผตกเตอนหมสตว ในคมภรเถรวาทมใชคาวา มหาสตว ในอรรถกถา และมหาบรษในคมภรพระไตรปฏก สวนในมหายานนนใชคาวา มหาสตว แทนพระโพธสตว ชาดก ความหมายของชาดก ชาดกเปนภาษาบาล มาจากรากคาวา ชน. ธาต แปลวา เกด แปลง ชน. ธาต เปน ชา ลง ต ปจจยในกรยากตต ปจจยตวนแปลวา “แลว” ไดรปคาเปน ชาต แปลวา เกดแลว จากนนจงลง ก ปจจย ซงแปลวา “ผ” สาเรจรปเปน ชาตก แปลวา “ผเกดแลว” บาลออกเสยงเปน ชา-ตะ-กะ เมอนาคานมาออกเสยงเปนภาษาไทย เราเปลยน ต เปน ด และใหพยญชนะ ก เปนตวสะกดในแม กก เราจงออกเสยงเปน ชาดก (พฒน เพงผลา 2530 : 9) ชาดกมความหมาย 3 อยางคอ 1. ชาดก หมายถงเรองราวในอดตชาตของพระพทธเจาทงหลาย กอนจะตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจานน พระองคไดเสวยพระชาตตางๆ เปนมนษยบาง อมนษยบาง เทวดาบาง สตวทวบาทบาง สตวจตบาทบางฯลฯ แตละพระชาตของพระพระพทธเจาเหลานนทรงบาเพญเปนพระโพธสตว (ผทจะไดตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคต) ดวยการบาเพญบารมธรรม10 ประการ 2. ชาดก หมายถงคาสงสอนของพระพทธเจาอยางหนง ในจานวนคาสอนเกาอยางทเรยกวา “นวงคสตถศาสน” แปลวา คาสอนของพระศาสดา มองค 9 คอ

2.1 สตตะ คอคาสอนทเปนพระสตร และพระวนยรวมทงสตตนบาตและคมภร นทเทสทงสอง 2.2 เคยยะ คอคาสอนทเปนรอยแกวและรอยกรองผสมกน หมายถงเอาพระสตรทมคาถาทงหมดโดยเฉพาะสคาถวรรคในสงยตตนกาย 2.3 เวยยากรณะ คอไวยกรณ ไดแกคาสอนทเปนรอยแกว ลวนหมายเอาพระอภธรรมปฎกทงหมด พระสตรทไมมคาถาและพระพทธพจนอนใดทไมจดเขาในองค 8 ขอทเหลอ 2.4 คาถา คอคาสอนทเปนรอยกรองลวน หมายเอาธรรมบทเถรคาถา เถรคาถา และคาถาในสตตนบาตทไมมชอเปนสตร 2.5 อทาน คอคาสอนทเปนคาถาททรงเปลงออกมาดวยความโสมนส สมปยตดวยญาณ เชน อทานในเวลาแรกตรสร คาสอนทเปนอทานรวมเปนพระสตร 82 สตร

27

2.6 อตวตตกะ คอคาสอนททรงยกธรรมบทใดบทหนงขนตงเปนประธานไวแลว ตรสรอธบายความในขอธรรมนนๆ จบแลว สรปขอธรรมขางตนนน อกลกษณะของอตวตตกะ โดยปรยายคลายกบนทานสภาษต เพราะเมอกลาวจบแลว กลาวสรปเปนสภาษตไวตอนทายคาสอน อตวตตกะเปน พระสตรรวม 110 สตร ทตรสโดยนยวา “วต. ต. เหต“ (คานนอนพระผมพระภาคตรสไวอยางนน) 2.7 ชาดก คอคาสอนทแสดงถงบรพจรยา ททรงบาเพญมาแตชาตปางกอน ม 547 ชาดก 2.8 อพภตธรรม คอคาสอนทแสดงถงเหตอศจรรย อนไมเคยมมากอน เชน พระสตรทตรสวา “ภกษทงหลาย ขออศจรรยไมเคยม 4 อยางนหาไดในพระอานนท” ดงน เปนตน 2.9 เวทลละ คอคาสอนแบบถามตอบ ซงผถามไดทงความรและความพอใจ เชน สกกปญหสตร เปนตน 3. ชาดก หมายถงคมภรเลมหนงในจานวนคมภร 15 เลม ของคมภรขททกนกายในพรสตตนปฎก พระสตตนตปฎกมคมภรอย 5 เลม คอทฆนกาย มชฌมนกาย สงยตตนกาย องคตตรนกาย และขททกนกาย คมภรขททกนกายนมคมภรอย 15 เลม คอ (พฒน เพงผลา 2530 : 10)

3.1 ขททกปาฐะ คอบทสวดเลก ๆ นอย ๆ โดยมากจะเปนบทสวดสนๆ เกยวกบพระพทธศาสนา 3.2 ธรรมบท คอบทแหงธรรม เปนธรรมภาษตสน ๆ มประมาณ 300 หวขอ ปรารภในการเปลงอทานของพระพทธเจา 3.3 อทาน คอคาทเปลงออกมาเปนธรรมภาษต มเรองราวประกอบเปนเหต 3.4 อตวตตกกะ คอ “ขอความทกลาวไวอยางนน” เปนการอางองวาพระพทธเจาไดตรสรขอความไวอยางนน ไมมเรองราวประกอบมแตขนวา “ขาพเจาไดยนมาวาพระผมพระภาคเจาเปนพระอรหนต ตรสไวอยางน” 3.5 สตตนบาต คอรวมพระสตร มการรวบรวมพระสตรเบดเตลดตางๆ ไวดวยกน มชอพระสตรกากบไว 3.6 วมานวตถ คอเรองราวของผไดวมาน แสดงเหตดทใหไดผลดตามคาบอกเลาของผไดผลดนนๆ 3.7 เปตวตถ คอเรองราวของเปรตผลวงลบทไปทากรรมชวไว 3.8 เถรคาถา คอคาถาของพระเถรเปนภาษตตางๆ ของผเปนพระอรหนตสาวก

28

3.9 เถรคาถา คอคาถาของพระเถร เปนภาษตตางๆ ของผเปนพระอรหนตสาวกา 3.10 ชาดก คอเรองราวอดตชาตของพระพทธเจาเปนภาษตตางๆ ทเกยวโยงกบคาสอนประเภทเลานทาน เนอเรองสมบรณมอยในคมภรอรรถกถาชาดก 3.11 นทเทส คอคาอธบาย หรอแสดงหมายถงคาอธบายพระพทธภาษต ในสตตนบาต แบงออกเปนมหานทเทสและจลนทเทส 3.12 ปฏสมภทามรรค คอทางแหงปญญาอนแตกฉาน เปนคาอธบายหลกธรรมทางพทธศาสนาซงพระสารบตรไดกลาวไว 3.13 อปทาน คอคาอางองเปนประวตสวนพระองคของพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระสาวกและพระสาวกา 3.14 พทธวงสะ คอวงศของพระพทธเจา กลาวถงประวตของพระพทธเจาในอดต 22 พระองค รวมพระโคดมพทธเจาเปน 25 พระองค 3.15 จรยาปฎก คอคมภรแหงจรยากลาวถงการบาเพญบารมของพระพทธเจา ไดแก ทาน ศล และเนกขมมะเปนตน คมภรท 10 ในขททกนกาย คอ “ชาดก” นน คนสวนมากจะเรยกวา “นบาตชาดก” เพราะไดจดเนอเรองออกเปนหมวดๆ เรยกวา นบาต ขอควรสงเกต คอเรองชาดกในนวงคสตถศาสน มไดเปนเรองอดตของพระพทธเจาในสมยทเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว เหมอนอยางทใชเรยกชอเรองในคมภรชาดก เพราะคาวา “โพธสตว” ในสมยพทธกาลหมายเฉพาะชวง 6 ป ทพระองคเสดจทงบานเมองออกสจธรรมจนถงตอนทจะตรสร หรอบางทกหมายถง ชวตของพระพทธเจาตงแตเสดจจากสวรรคชนดสตลงสครรภพระมารดา จนประสต ออกบวช แสวงหาธรรมจนถงกอนตรสร คตทถอวาชาดก คอ เรองชาตกอนของพระพทธเจา เมอครงททรงเปนพระโพธสตว เสวยพระชาตเปนมนษยบาง เปนสตวบาง เปนคตในสมยหลง ซงพระพทธศาสนาฝายบาลไดรบอทธพลจากพทธศาสนาฝายสนสกฤต ฝายสนสกฤตถอวา อตวตตกะ เปนเรองชาตกอนของพระอรยบคคล ชาดกเปนเรองอดตชาตของพระพทธเจา เมอครงเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว บางทกเรยกเรองชาดกวา “โพธสตวจรตปฎก” สวนฝายจน ถอวา อตวตตกะ เปนเรองชาตกอนของพระพทธเจาซงเกดขนในโลก แต “ชาดก” คอเรองชาตกอนของพระพทธเจาในโลกน

29

ประเภทชาดก ชาดกในวรรณคดบาล ในพระพทธศาสนาทปรากฏในประเทศไทย แบงออกเปน 2 ประเภทใหญๆ คอชาดกในนบาตเรยกวานบาตชาดก และชาดกนอกนบาตเรยกวาปญญาสชาดก 1. ชาดกในนบาต หมายถงชาดก 547 เรองทมอยในคมภรพระไตรปฎกคมภรอรรถกถาชาดก และคมภรฎกาชาดก ชาดกในพระไตรปฏก มอยในคมภรขททกนกาย พระสตตนตปฏกแตงเปนคาถาคอคาฉนทลวนๆ ลกษณะคาถาเปนคาถาสภาษตไมกลาวถงเรองบคคลและสตวบาง เปนคาถาสภาษตสภาษต กลาวถงเรองบคคลและสตวบาง เปนคาถากลาวเฉพาะเรองบคคลและสตวไมเปนพทธศาสนสภาษตบาง เปนคาถากลาวถงการกลบชาตบาง อรรถกถาชาดก หรอเรยกตามภาษาบาลวา ชาตกฎฐกถา หมายถงชาดกทพระอรรถกถาจารย (พระพทธโฆษาจารย)หรอบางทานเรยกวาพระอรรถกถาจารย ซงเปนชาวเมองพทธคยา ประเทศอนเดย ไดแตงอธบายขยายความชาดกในคมภรพระไตรปฏกใหพสดาร และเขาใจงายขน โดยนานทานพนบานเกาแกของอนเดย กรกและเปอรเซยมาแตงเปนรอยแกว ผสมกบคาถาในนบาตชาดก การแตงนทานในอรรถกถาชาดกนน เปนการแตงแบบขยายความบาง แตงแบบพสดารบาง แตงแบบตงเรองขนใหมบาง สวนตวนทานชาดกอาจจะคงคาถาทเปนสภาษต ซงเปนหวใจของเรองไว แลวนามาเชอมอดตกบปจจบนใหตอเนองกน โดยระบบคคลในอดตวา เปนคนเดยวกบใครในสมยพระพทธเจา ฎกาชาดก หมายถงคมภรทพระฎกาจารยแตง อธบายความ หนงสอฎกาชาดกแตงขนภายหลงอรรถคาถาชาดก และแตงเพออธบายเฉพาะคาหรอความทขดแยงกนระหวางนบาตรชาดกกบอรรถกถาชาดก ฎกาชาดกจงไมมเนอเรองของชาดก เชน ฎกาชาดกทพระธรรมปาละแตงหรอคมภรเวสสนตรทปน ของพระสรมงคลาจารยเปนตน 2. ชาดกนอกนบาต หมายถงชาดก ทไมปรากฏในคมภรพระไตรปฏกคมภรอรรถกถาและคมภรฎกา เปนชาดกทพระภกษชาวเชยงใหมไดนาเอานทานพนบานไทยมาแตง เลยนแบบอรรถกถาชาดก ลกษณะการแตงคมภรปญญาสชาดกนน แตงเปนภาษาบาลแบบรอยแกวซงประกอบดวยคาถา คาถาบาลนนผแตง แตงขนเองยกเวนคาถาทเปนพทธภาษต ชาดกนอกนบาตม 50 เรอง เรยกเปนชอคมภรนวา “ปญญาชาดก” ปญญาชาดก แปลวาชาดก 50 เรอง และรวมกบเรองในปจฉมภาคอก 11 เรอง รวม

30

เปน 61 เรอง พระภกษชาวเชยงใหมไดแตงคมภรปญญาสชาดกขนในราว พ.ศ. 2000 - 2200 หนงสอปญญาสชาดกน คอ ชมนมนทานเกาแก ทเลากนในประเทศไทยแตโบราณ 50 เรอง พระสงฆชาวเชยงใหมรวบรวมแตงเปนเปนชาดกไวเปนภาษามคธ เมอพทธศกราชประมาณ 2000 – 2200 อนเปนสมยเมอพระสงฆชาวตางประเทศนพากนไปศกษาเลาเรยนแตลงกาทวป มความรภาษามคธแตกฉาน เอาแบบอยางพระภกษสงฆในทวปลงกา มาแตงหนงสอเปนภาษามคธขนในบานเมองของตน แตงเปนอรรถกถาธรรมาธบาย เชน คมภรมงคลทปน เปนตนบาง แตงเปนเรองศาสนประวต เชน คมภรชนกาลมาลน เปนตน ตามเรองมหาวงศพงศาวดารลงกาบางแตงเปนชาดกเชนเรองปญญสชาดกนเอาอยางนบาตชาดกบาง โดยเจตนาจะบารงพระศาสนาใหถาวร และจะใหหนงสอแตงนนเปนหลกฐานมนคงดวยเปนภาษาเดยวกบพระไตรปฏก หนงสอแตงตอนปลายลานนาไทยตงแตสมยพระเจาเมองแกว จนถงเสยกรงแกพระเจาอทอง เพราะความรภาษาบาลยงไมถงขนของหนงสอทแตงในสมยกอน ปญญาสชาดกน ตนฉบบเดมเปนคมภรใบลานจานวนรวม 50 ผก เดยวนเหนจะมอยแตในประเทศไทย….มเรองราวปรากฏวาเคยไดฉบบไปถงเมองพมา ครงหนงพมาเรยก “เชยงใหมปณณาส” แตพระเจาแผนดนพมาองคหนงดารสวา เปนหนงสอแตงปลอม พทธวจนะสงใหเผาเสย ในเมองพมาจงไมมปญญาสชาดกเหลออย ตามความจรงตนฉบบปญญาสชาดก มอยไมครบบรบรณ ไดพยายามคนหาตนฉบบทหายไปหลายป ไปไดฉบบมาแตวดระฆงบาง วดอรณบาง วดปทมคงคาบาง จงรวมกนเปนฉบบสมบรณเมอ พ.ศ.2466 (ทรพย ประกอบสข 2527 : 33) ปญญาสชาดกน ไดมอทธพลตอประเทศไทยเกยวกบพทธศาสนามาก เชนสภาษตพระรวง ไตรภมพระรวง ในสมยสโขทยสมทรโฆษคาฉนท พระสธนคาฉนท สงขทอง และคาว ในสมยรตนโกสนทร ชาดกมาลา เปนคมภรพระพทธศาสนาฝายอตตรนกาย คอนกายมหายาน ชาดกมาลาตนฉบบเดมเปนกาพย เปนบทรอยกรองภาษาสนสกฤต เขยนดวยอกษรเทวนาคร ไมมคาถา เพราะเปนเรองทรวบรวมขนจากนทานพนบาน ในภาคพนชมพทวป แลวนามาปรบปรงโดยเพม คตธรรมเขาไวเปนแกนดาเนนเรอง การเรมตนเรองไดยกคตธรรมขนมากลาวนา ตอนจบจะสรปคตธรรมอกครงหนง นบาตชาดก คอชาดกในนบาต หมายถงชาดก 547 เรองทมในคมภรพระไตรปฎก หรอคาวา “นบาตชาดก” หมายถงชาดกทมการจดหมวดหมของชาดกตามจานวนคาถา เพราะคาวา “นบาต” แปลวา หมวด “หม” หรอ “รวม” คาวานบาตนยมใชเปนคานาหนา หรอตอทายชอคมภรในพทธศาสนาเชน นบาตชาดก

31

สตตนบาต เอกนบาต เปนตน ทวาจดชาดกเปนหมวดเปนหมตามคาถานนเชน ชาดกม 1 คาถาเรยกวา “เอกนบาต” ชาดกม 2 คาถาเรยกวา “ทกนบาต” เปนตน นบาตชาดกหรอชาดกในนบาต แบงออกเปน 22 นบาต แตละนบาตมจานวนคาถาและชาดก ดงน 1. เอกนบาตชาดก คอชาดก ม 1 คาถา ม 150 ชาดก 2. ทกนบาตชาดก คอชาดก ม 2 คาถา ม 100 ชาดก 3. ตกนบาตชาดก คอชาดก ม 3 คาถา ม 50 ชาดก 4. จตกกนบาตชาดก คอชาดก ม 4 คาถา ม 50 ชาดก 5. นบาตชาดก คอชาดก ม 5 คาถา ม 25 ชาดก 7. สตตกนบาตชาดก คอชาดก ม 7 คาถา ม 21 ชาดก 8. อฏฐกนบาตชาดก คอชาดก ม 8 คาถา ม 10 ชาดก 9. นวกนบาตชาดก คอชาดก ม 9 คาถา ม 12 ชาดก 10. ทสกนบาตชาดก คอชาดก ม 10 คาถา ม 16 ชาดก 11. เอกาทสนบาตชาดก คอชาดก ม 11 คาถา ม 9 ชาดก 12. ทวาทสนบาตชาดก คอชาดก ม 12 คาถา ม 10 ชาดก 13. เตรสนบาตชาดก คอชาดก ม 13 คาถา ม 10 ชาดก 14. ปกณณกนบาตชาดก คอชาดกทม คาถากระจดกระจาย ม 14 คาถาบาง15 คาถาบาง 22 คาถาบาง มอยางละ1 ชาดก ม 13 ชาดก 15. ปญญาสนบาตชาดก คอชาดกม 50 คาถา ม 3 ชาดก 16. สฏฐนบาตชาดก คอชาดกม 60 คาถา ม 2 ชาดก 17. นบาตชาดก คอชาดกมคาถามากเกน 80 คาถาขนไป ม 10 ชาดก นบาตชาดก ซงเปน 10 ชาตสดทาย กอนทพระโพธสตวจะบรรล เปนพระพทธเจา หรอเรยกวา ทศชาตชาดก (พระเจา 10 ชาต) ไดแก 1. พระเตมยชาดก (พระเตมย) 2. มหาชนกชาดก (พระมหาชนก) 3. สวณณสามชาดก (สวรรณสาม) 4. เนมราชชาดก (พระเนมราช) 5. มโหสถชาดก (พระมโหสถ) 6. ภรทตตชาดก (พระภรทต)

32

7. จนทกมารชาดก (พระจนทกมาร) 8. มหานารทกสสปชาดก (พระมหานารทะ) 9. วธรชาดก (พระวธรบณฑต) 10. มหาเวสสนตรชาดก (พระมหาเวสสนดร) ชาดกในนบาตมอทธพลตอวรรณคดไทยทเกยวกบพทธศาสนาศลปวฒนธรรมและประเพณไทยอยางมาก เชน มหาชาตคาหลวง กาพยมหาชาต บทเหหรอคากลอนเรองกาก เปนตน เรองยอทศชาต พระเตมยชาดก (พระเตมย) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนเตมราชกมารแหงเมองพาราณส วนหนงทรงเหนพระราชบดามพระราชรบสงใหราชบรษลงโทษเฆยนต และเอาหอกหลาวมาเสยบประหารโจร พระราชกมารไดทรงเหนดงนนกทรงสะดงกลว และทรงคดวาพระชนกทรงทาบาปหนก จะตองไปตกนรก พระราชกมารทอดพระเนตรเหนสรราชสมบตแลวทรงกลว ทรงระลกชาตไดวาพระองคมาจากเทวโลก ทงยงเคยตกนรกหมกไหมในอสสทนรก เพราะพระองคเคยเปนพระเจากรงพาราณสแลวรบสงใหมการลงโทษโจร กรรมนนสงผลใหพระองคตองไปชดใชกรรมในนรก พระองคจงทรงกลว และทรงคดหาทางออกไปเสยจากจากพระราชมณเฑยร นางเทพธดาแนะนาพระองคใหทาเปนคนงอยเปลย หหนวก เปนคนใบ พระองคทรงปฏบตตาม พระราชารบสงใหนาพระเตมราชกมาร ไปปลอยในปาและขดหลมฝง ขณะทนายสารถกาลงขดหลมอยนนทาวสกกะไดใหพระวสสกรรมเทพบตรนาเครองประดบไปใหพระราชกมาร พระราชกมารเสดจไปทหลมและบอกวาพระองคคอเตมยกมาร บอกใหสารถนาความไปทลพระราชบดา พระราชมารดา สวนพระองคจะทรงออกบวชเปนฤาษอยทอาศรม เมอพระราชบดา พระราชมารดาทรงทราบ จงไดเสดจพรอมดวยขาราชบรพารไปยงอาศรม แลวทรงออนวอนใหกลบไปครองราชย แตพระองคทรงยนยนเจตนาในการบวช พระราชบดาพระราชมารดาพรอมดวยขาราชบรพารจงไดออกบวชตามดวย มหาชนกชาดก (พระมหาชนก) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระมหาชนก พระราชบดาสวรรคตในสนามรบ ในขณะทพระชนนกาลงทรงพระครรภพระมหาชนก พระราชชนนกไดเสดจหนจากขาศกได โดยเสดจไปถง นครจมปากะ โดยไดอาศยอยกบพราหมณทศาปาโมกขแลวคลอดบตรตงชอวา “มหาชนก” เมอพระราชกมารอายได 16 ชนษา ไดขออนญาตพระราชมารดาไปคาขายทเมองสวรรณภม เรอพระ

33

มหาชนกเดนทางมาได 7 วนกไดเจอพายทาเรออปปางลงทกลางทะเลพระมหาสตวทรงมความเพยรวายนาอย 7 วน 7 คน นางมณเมขลาไดมาชวยเหลอนาไปยงเมองมถลา ในขณะนนพระเจาโปลชนกราชไดสนพระชนมลง พระมหาสตวไดรบเปนพระราชาทรงปกครองบานเมองโดยธรรม สวณณสามชาดก (สวรรณสาม) มนายพราน 2 คนอาศยอยทเมองพาราณส เปนมตรสนทรกใครกนมาก ตางสญญากนวาถาบตรของทง 2 เปนชายและเปนหญงจะใหแตงงานกน ปรากฏวาพรานผหนงมบตรเปนชายชอวา “ทกลกมาร“ อกคนหนงมบตรเปนหญงชอวา “ปารกากมาร“ เดกทงสองมรปโฉมทงดงามนารก ถงทงสองจะเกดในตระกลพราน กไมทาปาณาตบาต มนอยในศลธรรม เมอเดกทงสองเจรญวยขน บดามารดาจงใหทงสองแตงงานกนตามทสญญากนไว ทงสองแมจะอยรวมกนกมไดปฏบตอยางสามภรรยา แตปรารถนาจะออกบวช จงขออนญาตบดาตน บดาของทงสองฝายกอนญาต ทงสองจงออกเดนทางไปยงหมวนตประเทศทางฝงแมนาคงคา พระอนทรลงมาเนรมตอาศรมให ทงสองตางอธฐานถอเพศบรรพชต เจรญเมตตาพรหมวหารอย ณ ทนน ทงสองตางบาเพญสมณธรรมดวยจตอนสงบ ฝายพระอนทรผรเหตการณลวงหนาวา ฤาษทงสองนจะตองตาบอด จงลงมาปรากฏตนบอกทงสองมบตรดวยกนเสย เพอจะมคนไวปรนนบต แตพระฤาษทงสองอางวาตนไมปราถนาจะอยดวยกนเยยงคฤหสถ พระอนทรจงบอกใหทกลฤาษเอามอลบทองปารกาฤาษณกจะบงเกดบตรในครรภของนางปารกาได ตอมานางปารกาไดกาเนดบตรชายคนหนงมผวพรรณงดงามใหชอวา “สวรรณสาม” ฤาษทงสองเลยงดสวรรณสามอายได 16 ป ฤาษทงสองกตาบอดเพราะถกงพษในจอมปลวกพนพษเขาตา กลาววาทงนเปนผลกรรมในชาตปางกอนททงสองเกดเปนหมอรกษาตา แตเมอคนไขไมมเงนใหคารกษาตา ทงสองกชวยกนทาใหคนไขตาบอดลงไปอก บาปจง มาสนองในชาตน สวรรณสามบตรชายจงตองออกหาอาหารมาเลยงดบดามารดาแตเพยงลาพง โดยมสตวตางๆ เชนกวางเนอจานวนมากเปนเพอนชวยเหลอ สวรรณสามจงไมตองเหนดเหนอยมากนก และสามารถปรนนบตบดามารดาไดเปนอยางด วนหนงพระเจาปลยกขราชแหงกรงพาราณส ผโปรดการลาเนอ และทรงปรชาสามารถในการยงธนเปนอยางยง ไดไปพบสวรรณสามแวดลอมอยกบกวางและเนอ กยงธนไปโดยเขาใจผดคดวาสวรรณสามจะไมใชมนษยธรรมดา แตกอนทสวรรณสามจะสนใจ กรองกลาวขอเหนหนาผทยงตนโดยทตนไมมความผด พระเจาปลยกขราชจงปรากฏพระองคเขาไปหาสวรรณสาม เมอใกลจะสนใจสวรรณสามจงกลาวฝากฝงบดามารดาตนทพการอย พระเจาปลยกขราชกทรง

34

กระทาตามคาขอรอง เมอไปถงฤาษทงสองอย กยกรางสวรรณสามขนวางพาดตกของฤาษทงสอง แลวกลาวคาอธฐานวา สวรรณสามนนเปนผมความประพฤตเรยบรอยดงพรหมมความสตยและกตญ ขอใหเทพยดาทงหลาย โปรดเหนความดงามของสวรรณสามดวยการถอนพษรายของธนออกจากรางสวรรณสามเสย ทงสองชวยกนอธฐานอยเปนเวลานาน โดยมเทพธดาพสนธรมาชวยอธฐานดวย จนตราบรงอรณสวรรณสามกฟน พรอมกนนนตาของฤาษทงสองกหายบอด ซงยงความประหลาดพระทยใหแกพระเจาปลยกขราชยงนก สวรรณสามกราบทลวา การทตนรอดฟนมชวตขนมาไดนนเพราะความกตญของตนทมตอบดามารดา อนเปนสงทเทวดาและมนษยทงหลายสรรเสรญยง พรอมกนนนสวรรณสามไดขอรองใหพระเจาปลยกขราชทรงเลกโปรดการลาสตวและทาความเดอดรอนใหแกคนทงลายอยางททรงไดปฏบตอยเสย พระเจาปลยกขราชทรงเหนดวยกบคาขอรองของสวรรณสาม เมอเสดจกลบเขาเมองพระองคกทรงเลกสงโปรดปรานเดมทงหมด ทรงบาเพญการกศล งดเวนอกศลกรรมทงหลายโดยสนเชง คตธรรมทไดจากเรองน คอความเมตตากรณา เปนสงทบคคลผใหยอมเปนทรกของสรรพสตวมวลมนษยและเทพยดา สมดงพทธภาษตวา “โลโกปต. ถม.ภกา เมตตา” เมตตาเปนเครองคาจนโลก นอกจากนความซอสตยกตญตอบดามารดายอมเปนทสรรเสรญ และเปนเครองปกปองคมกนภยอนตรายทงปวงได เนมราชชาดก (พระเนมราช) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาเนมราช แหงเมองมถลาแควนวเทหะ บาเพญทาน รกษาศลอโบสถ ทรงสงสอนใหประชาชนรกษาศลใหทานจนเทวโลกเตม พระองคทรงมความสงสยอยวาทานหรอพรหมจรรยใหผลมากกวากน ทาวสกกะเทวราชจงเสดจมาแกความสงสยของพระองควาพรหมจรรยมผลมากกวาทานรอยเทา พนเทาแสนเทา เหลาเทพยดาอยากเหนพระเนมราช ทาวสกกะเทวราชบญชาใหมาตลเทพสารถนาเวชยนราชรถ ไปรบทาวเนมราชมาเทยวสวรรค มาตลเทพบตรไดนาพระเจาเนมราชเทยวดนรกชนตางๆ เสรจแลวพามาเทยวทสวรรคจากสวรรคกลบสมนษยโลก พระองคทรงสอนประชาชนใหรกษาศลประพฤตธรรม เมอพระเกศาหงอก พระองคจงมอบราชสมบตแกพระราชโอรสสวนพระองคเสดจออกผนวช

มโหสถชาดก (พระมโหสถ) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระมโหสถ เปนบตรของนายสรวฒกเศรษฐและนางสมนาเทว ทมชอเชนนเพราะวนเกดมยาตดอยทกามอ (ทาวสกกะใหยา) เมอเจรญวยไดสรางศาลาและสอนธรรม พระเจาวเทหราชทรงทราบวามโหสถมปญญาจงสงราชทตเขาไปรบใน

35

พระราชวง พระองคไดทรงถามปญหามากมาย มโหสถตอบปญหาไดทกปญหา พระเจาวเทหะมบณฑตอยกอนแลว 4 คน บณฑตทง 4 คน มความรษยาและกลนแกลงมโหสถ แตกยอมจานนตอเหตผลของมโหสถ ตอมาพระเจาจลนพรหมทต ถกเกวฏอามาตยยยงใหยกกองทพมาลอมเมองมถลา พระมโหสถไดแกปญหาการรบจนพระเจาจลนพายแพ อามาตยเกวฏยงยยงพระเจาจลนทาอบายจะสงพระราชธดาอภเษกสมรสกบพระเจาวเทหราช โดยใหพระเจาวเทหราชพรอมดวยพระมโหสถมาเมองพาราณส แลวจบฆาทงสองคน พระมโหสถไดแกปญหานโดยสรางเมองและสรางอโมงคเปนทางหน จนพระเจาวเทหราชไดอภเษกสมรสกบพระราชธดาของพระเจาจลน ในทสดพระราชาทงสองแควนกไดเปนไมตรตอกน ภรทตตชาดก (พระภรทต) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนภรทต โอรสของพระเจาธตรฐและนางสมทชา ในนาคพภพ เมอเจรญวยไดทลลาพระราชบดาและพระราชมารดาไปอธฐานรกษาอโบสถศลในมนษยโลกตอมาพราหมณเนสาทไดใหอาลมพายนพราหมณไปจบพระมหาสตว อาลมพายนจบพระมหาสตวใสไวในถงยามนาไปแสดงในทตางๆพระมหาสตวทรงอดทนตอความทกขทรมานอยางมาก เพราะกลวศลขาดจงไดทาอยางอาลมพายนตองการ วนหนงพราหมณนาพระมหาสตวไปแสดงทเมองพาราณส พระเจาพาราณสเสดจทอดพระเนตร พชายและนองสาวภรทตซงเปนหลานของพระองคทงสามคนจงกลบไปยงนาคพภพ พระมหาสตวกรกษาศลตลอดพระชนมาย จนทกมารชาดก (พระจนทกมาร) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนจนทกมาร พระราชโอรสของพระเจาเอกราช เมองพาราณส พระราชบดาทรงแตงตงใหดารงตาแหนงอปราช ปโรหตของพระราชานามวากณฑหาละเปนผมจตใจฝกใฝในสนบนในการตดสนคดใครใหเงนคนนนพนคด มบรษแพคดคนหนงไปรองทกขกบพระจนทกมาร พระจนทกมารจงตดสนดวยความยตธรรม ชนทงหลายชอบใจ ปโรหตขาดรายไดจงหาทางกาจดพระจนทกมาร คนหนงพระเจาเอกราชทรงสบนเหนสวรรคชนดาวดงส หลงจากทรงตนจากบรรทม พระองคอยากไปสสคตภพจงถามปโรหต ปโรหตไดโอกาศจงเสนอพระราชาโดยการใหทาการบชายญดวยการฆาราชบตร มเหสและเศรษฐ พระราชาทรงตดสนพระทยรบสงใหปโรหตขดหลมทาการบชายญ และทรงรบสงใหราชบรษจบพระจนทกมาร มเหส และเศรษฐทงหลาย ความทกข เสยงคราครวญ เสยงรองให ไดเกดขนในเมองพาราณส ในขณะทปโรหตจะตดพระศอของพระจนทกมารนน พระนางจนทาเทวไดตงสจกรยาทาอญชลในระหวางชมชนทาวสกกะไดทรงสดบเสยงคราครวญนน จงเสดจลงมาตรสกบพระราชาและใหปลด

36

พนธนาการทงหมด มหาชนไดฆาปโรหตและเนรเทศพระเจาเอกราชออกจากพระนคร แลวไดอญเชญพระจนทกมารไดเสวยราชสมบต และทรงปกครองประเทศโดยธรรม

มหานารทกสสปชาดก (พระมหานารทะ) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนทาวมหาพรหมนามวานารทะ ครงนนพระเจาองคตราชเมองมถลามหานครมพระราชธดาชอพระนารจาราชกมาร อลาตเสนาบดไดนาพระราชาไปสนทนาธรรมกบคณาชวก คณาชวกสอบถามวาบญบาปไมม โลกหนาไมม ปยาตายายไมม บดามารดาครบาอาจารยไมม สตวเสมอเหมอนกนหมด ฯลฯ คณาชวกมวาทะวาขาดศนย พระเจาองคตราชทรงเสอมใส และทรงมวเมาเพลดเพลนยนดในกามคณเทานน พระราชธดารจาราชกมารไดทรงสดบเรองราวของพระองค จงเสดจถวายคาแนะนา แตพระราชาไมทรงเชอฟง พระนางจงไดทรง อธฐานหาผสามารถปลดเปลองมจฉาทฐของพระราชาได พระโพธสตวเปนทาวมหาพรหมนารทะ ไดตรวจดโลกพบเขาจงแปลงเปนเพศบรรพชตมาเทศนวาบญบาปและโลกหนาฯลฯ เปนของมอย ทรงพาพระราชาไปดนรก สวรรค จนพระราชาทรงยอมละมจฉาทฐ บาเพญบารมมทานเปนตนมสวรรคเปนไปในเบองหนา (อเบกขาบารม) วธรชาดก (พระวธรบณฑต) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนบณฑตแหงเมองอนทปตตะแควนคร พระราชา 4 พระองคคอ พระเจาโกรพยะ วรณนาคราช พระยาครฑ และทาวสกกะ สมาทาอโบสกศลเหมอนกนทกพระองค ใครจะมศลมากกวากนจงไปใหวธรบณฑตตดสน วธรบณฑตตอบวาผไมโกรธ ไมทาความชว ไมยนดในกามคณ 5 และไมมแกวมณประดบทพระศอ ถอวาเปนผมศลมากทสด พระยานาคไดเสอมใสในธรรมของวธรบณฑต และไดบชาดวยแกวมณ ทาวสกกะบชาดวยผาทพย พระยาครฑบชาดวยดอกไมทอง สวนพระเจาโกรพยะบชาดวยวตถตางๆ มโคนมจานวนพนหนงนางวมาลาอยากจะกนหวใจวธรบณฑตจงบอกพระยานาคไปเอามาให นางนาคนามวาอรนทตผเปนลกสาวรบอาสา นางอรนทตไดปณณยกษเปนสาม ปณณยกษไปเอาหวใจของวธรบณฑตไดเหาะไปยงเมองอนทปตตนคร แปลงเปนพราหมณไปเลนสกากบพระเจาโกรพยะ พระเจาโกรพยะทรงแพสกา ปณณยกษจงขอวธรบณฑตพระเจาโกรพยะไมยอม ใหวธรบณฑตตดสน วธบณฑตตดสนดวยสจจะใหปณณยกษชนะ วธรบณฑตจงไปกบยกษ กอนไปพระมหาสตวไดกลาวราลาภรรยาลก และบรวารทงหลาย สอนคนใหทาบญรกษาศล ปณณยกษพาวธรบณฑตไปในอากาศทรมาน ฆา ตพระมหาสตวเพอจะเอาหวใจไปใหนางวมลา แตพระมหาสตวไมตายและไดแสดงสาธนรธรรมจนปณณยกษยอมรบนบถอ และนาวธรบณฑตกลบไปกรงอนท

37

ปตตะพระมหาสตวบอกปณณยกษใหพาไปเมองนาคราช นางวมาลาเสอมใสพระมหาสตว ตอมาปณณยกษไดนางอรนทตเปนภรรยา และพาวธรบณตกลบไปกรงอนทปตตะแควนคร (สจบารม)

มหาเวสสนตรชาดก (พระมหาเวสสนดร) พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร พระราชโอรสของพระเจาสญชย และพระนางผสดแหงเมองเชตดรแควนสพ เมอพระชนมมายได16 ป ไดอภเษกสมรสกบพระนางมทร มพระโอรสและพระธดาคอชาลและกณหาในทางเสดจไปโรงทานพระเวสสนดรไดพระราชทานชางมงคลแกพราหมณชาวเมองกาลงครฐ ประชาชนชาวสพไมพอใจ จงกราบทลใหพระราชาขบไล พระเวสสนดรออกจากพระนคร เมอพระเวสสนดรไดเสดจผานมาตลนคร แควนเจตรฐ พระเจาเจตราชไดถวายราชสมบตใหครอบครอง แตพระเวสสนดรไมทรงรบ พระเจตราชจงใหนายพรานเจตบตรรกษาทางเขาปาตรวจตราคนเขาปาเพอปองกนพระเวสสนดร ทาวสกกเทวราชมรบสงใหวสสกรรมเทพบตรไปสรางอาศรมทเขาวงกตสาหรบเปนทประทบของพระเวสสนดร พระเวสสนดรพรอมดวยพระนางมทร พระโอรสและพระธดาออกบวชเปนดาบศ ทง 4 ประทบอยทเขาวงกต พราหมณชชกทนคารองขอของภรรยาไมได จงเดนทางไปขอสองกมาร ไดกลาวเทจแกพรานเจตบตรวาเปนฑตของพระเจากรงสญชย พรานเจตบตรจงบอกทางให ชชกเดนผานปานอยใหญไปพบพระอจจตฤาษไดกลาวเทจกบพระฤาษ พระฤาษจงบอกทางใหไปเขาวงกต ชชกรอจงหวะถงตอนเชาวนรงขนจงเขาไปขอสองกมาร พระเวสสนดรไดประทานสองกมารแกชชกในขณะพระนางมทรไมอย พระนางมทรกลบมายงอาศรมไมพบสองกมารไดไตถามจากพระเวสสนดร พระองคไมตอบจนพระนางมทรถงวสญญ เมอพระนางฟนจากวสญญแลว พระองคจงบอกและบอกใหนางยนดในบตรทาน ตอมาทาวสกกะไดแปลงเปนพราหมณขอพระนางมทร พระเวสสนดรกประทานให แตทาวสกกะถวายคน ชชกพาสองกมารเดนทางพลดหลงไปถงเมองเชตดรพระเจากรงสญชย ทรงไถตวพระเจาหลานทงสองและเลยงชชก ชชกกนอาหารมากจนทองแตกตาย พระเจากรงสพรบสงใหจดกองทพ เสดจไปยงเขาวงกตเพอรบพระเวสสนดรและพระนางมทร เมอกษตรยทง 6 ไดพบกนไดถงวสญญภาพ ทาวสกกะเทวราชจงบนดาลใหฝนโบกขรพรรษตกลงมาตองกษตรยทง 6 จงทรงฟนขน และเสดจกลบพระนคร (ทานบารม) ทศชาตชาดกทใชในกรณศกษา บทประพนธทศชาตชาดกทใชในกรณศกษาคอ “เรอง สวรรณสาม” เปนบทพระนพนธของ พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช ททรงพระนพนธขนมาและ

38

โปรดใหจดพมพ เพอแจกเนองในงานฌาปนกจศพมารดาของพระองค เมอวนท 28 ธนวาคม 2472 เหตผลทผวจยนาบทพระนพนธของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช มาเปนกรณศกษา 1. เปนบทประพนธทศชาตชาดก ทแปลออกมาเปนลกษณะรอยแกว ในยคสมยแรกๆ ของไทย ทสมเดจพระสงฆราช ทรงเปนผแปล และสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระนรศรานวตวงศ ไดทรงประทานภาพลายเสน มาเปนภาพประกอบในหนงสอ จงจดไดวาบทพระนพนธน เปนบทพระนพนธทมประวตความเปนมาและมคณคา ควรแกการทจะสบทอดอนรกษเอาไว 2. สานวนภาษาทใชประพนธของบทพระนพนธ เปนสานวนทใชในยคสมยรชกาลท 7 สานวนบางสานวนจะอานและเขาใจยาก ซงกเปนอกสาเหตหนงของการวจยถงประสทธภาพของภาพประกอบในครงน จากเหตผลทกลาวมาขางตนนผวจยจงคดรปแบบ และการสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ทมประสทธภาพ เพอสรางความสนใจใหกบผอานในยคสมยปจจบนได สวรรณสามชาดกท 3 นมตถ รตนตตยสส โก น ม อสนา วชฌต อท สตถา เชตวเน วหรนโต เอก มาตโปสก ภกข อารพภ กเถส ฯ สมเดจพระศาสดาเมอประทบอย ณ พระเชตวนวหาร ทรงพระปรารภพระภกษรปหนงผเลยงมารดา ตรสพระธรรมเทศนานมคาวา โก น ม อสนา วชฌ เปนตนฯ สาวตถย กร ดงไดสดบมามกลบตรผหนงเปนบตรคนเดยวของสกลเศรษฐผหนง มทรพยสมบตสบแปดโกฏ ในสาวตถนครฯ กลบตรนนเปนผเปนทรกเปนทยงใจใหเจรญของมารดาและบดาทงสองฯ วนหนงอยบนปราสาทเปดสหบญชรแลดในถนนใหญ เหนมหาชนถอของหอมและระเบยบดอกไมไปสพระเชตวนวหาร เพอตองการสดบพระธรรมเทศนา จงจนตนาการวา แมตวเรากจกไปกบพวกนนบาง จงใหคนถอของหอมและระเบยบดอกไมไปสพระวหาร ถวายผาเภสชนาควรดมเปนตนแกพระสงฆ และบชาสมเดจพระผมพระภาคเจาดวยของหอมและดอกไมเปนตน กราบแลวนงฟงธรรมเทศนา ณ ทควรสวนหนง เหนอาทนพโทษในกามทงหลาย กาหนดอานสงสแหงบรรพชา ครนบรษทลกไปแลว จงกราบสมเดจพระผมพระภาคเจาทลขอบรรพชาฯ ลาดบนนสมเดจพระศาสดาตรสกะกลบตรนนอยางนวา พระตถาคตเจาทงหลายไมทรงยงบตรทมารดาบดายงมไดอนญาตใหบรรพชาฯ กลบตรไดฟงรบสงดงนน จงถวายบงคมพระผมพระภาค

39

เจากลบไปเคหสถาน กราบมารดาและบดาโดยเคารพเปนอนด แลวกลาวอยางนวา ขาแตมารดาบดาขาพเจาจกบวชในสานกพระตถาคตเจาฯ ลาดบนนมารดาบดาของกลบตรนนไดฟงคานน กเปนราวกะมหวใจแตกเปนเจดเสยง เพราะความเปนผมบตรคนเดยว หวนอยดวยความสเนหาในบตร ไดกลาวอยางนวา ดกอนพอผเปนบตรทรก ผเปนหนอแหงสกล ผเปนดจดวงตา ผเชนดวยชวตของเราทงสอง เราทงสองยงมชวตอยเวนจากเจาอยางไรได ชวตของเราทงสองเนองในเจา จรงอยเราทงสองแกเฒาแลว จกถงความตายในวนนหรอพรงน เจาละเราทงสองไปไดหรอ อนธรรมดาวาบรรพชาอนบทคลทาไดยากยง เมอตองการดวยเยน ยอมไดรอน เมอตองการดวยรอน ยอมไดเยน เพราะเหตนนเจาอยาบวชเลยฯ กลบตรไดสดบคาของมารดาบดาดงนนกมความทกขโทมนสนงกมศรษะซบเซา ไมบรโภคอาหารสนเจดวนฯ ลาดบนนมารดาบดาแหงกลบตรนนจงคดกนอยางนวา ถาบตรของเราทงสองไมไดรบอนญาตใหบวชจกตายไซร เราทงสองจกไมไดเหนอกเลย บตรเราเปนอยดวยเพศบรรพชตเราทงสองจกไดเหนอกตอไป ครนคดเหนกนอยางนแลวจงอนญาตวา ดกอนพอผเปนลกทรก เราทงอนญาตใหเจาบวช เจาจงบวชเถดฯ กลบตรนนไดฟงคาอนญาตดงนนกมใจยนด นอมสรระทงสนลงกราบเทามารดาบดาลาออกจากสาวตถนครไปสพระเชตวนาราม ถวายบงคมสมเดจพระผมพระภาคเจาทลขอบรรพชาฯ พระบรมศาสดาตรสสงใหพระภกษรปหนงบวชกลบตรนนเปนสามเณร จาเดมแตสามเณรนนบวชแลวลาภสกการะเปนอนมากเกดขนฯ สามเณรนนยงอาจารยและอปชฌายะใหยนด แลวอปสมบทเปนภกษแลว เรยนธรรมอยสนหาพรรษาจงดารวา เราอยในทนเกลอนไปดวยหมญาตเปนตน หาสมควรแกเราไมฯ เปนผใครจะยงวปสสนาธระใหบรบรณ จงเรยนกรรมฐานในสานกแหงอปชฌายะ ออกจากวหารเชตวนไปสปจจนตคามแหงหนง อยในปาอาศยปจจนตคามนนฯ ภกษนนเจรญวปสสนาในทนนแมสบตอพยายามอยสนสบสองป กยงไมสามารถยงธรรมวเศษใหเกดฯ ฝายมารดาและบดาของภกษนน ครนเมอกาลลวงไปกขดสนลงฯ กเหลาชนทประกอบการนาการพาณชยคดเหนวา บตรหรอพนองผจะโจทกเตอนจบกมพวกเรายอมไมมในสกลน จงถอเอาทรพยตามแตกาลงตนๆ จะหอบหวไปไดและหลบหนไปตามชอบใจฯ แมทาสกรรมกรในเรอนกถอเอาเงนทองเปนตนหนไปฯ ครนตอมาชนทงสองผมารดาบดาของกลบตรผบวชแลวนนกตกทกขไดยากเหลอเกน ไมไดแมซงอนรดนาในมอ กขายเรอน ไมมเรอนอย ถงความเปนผนาการญอยางยงนงหมผาทอนเกา ถอกระเบองเทยวขอทานทนทนนฯ ในกาลนนมพระภกษรปหนงออกจากพระเชตวนวหาร ไปสทอยแหงภกษบตรเศรษฐอนาถานนฯ ภกษเศรษฐบตรนนทาอาคนตกะวตรแกภกษผมาจากพระเชตวนนนแลว นงเปนสขแลว จงถามวาทานมาแตไหน ภกษผอาคนตกะแจงวา มาจากพระเชตวน จงถามถงความผาสกแหงสมเดจพระศาสดาและพระ

40

มหาสาวกเปนตนแลว จงถามถงขาวคราวแหงมารดาและบดาวา ความสาราญมแกสกลเศรษฐชอนน ในเมองสาวตถดอกหรอฯ ภกษผอาคนตกะตอบวา เธออยาถามถงขาวคราวแหงสกลนนเลย ครนภกษเศรษฐบตรซกถาม จงแจงวา ไดยนวาสกลนนมบตรคนเดยวเขาบวชในพระศาสนา จาเดมแตเขาบวชแลว สกลนนกเสอมสนไป บดนเศรษฐผเปนมารดาบดาทงสองเปนกาพรานากรณาอยางยง ถอกระเบองเทยวขอทานเขาเลยงชวตฯ ภกษผเศรษฐบตรไดฟงคาพระเถระผอาคนตกะนนกไมอาจจะทรงตวอยได มดวงตาทงสองขางชมเตมดวยนาตาปรารภรองไหฯ พระเถระเหนอาการนนจงถามวาเธอรองไหทาไมฯ ภกษบตรเศรษฐตอบวา ชนทงสองนนเปนมารดาบดาของขาพเจาๆ เปนบตรของชนทงสองนนฯ พระเถระจงกลาววา มารดาบดาของเธอถงความพนาศเพราะอาศยเธอๆ จงไปปฏบตมารดาบดานนฯ ภกษบตรเศรษฐคดวา เราสบตอพยายามสนสบสองป ไมสามารถเพอยงมรรคผลใหเกด เราจกเปนคนอาภพพ ประโยชนอะไรดวยบรรพชาเลา เราจกเปนคฤหสถเลยงมารดาบดาและใหทาน กจกมสวรรคเปนทไปในเบองหนา คดฉะนแลวมอบสถานทอยในปาแกพระเถระผอาคนตกะนนมนสการพระเถระนนแลว อกวนหนงออกจากปาไปโดยลาดบถงวหารหลงพระเชตวนไมไกลแตกรงสาวตถฯ มรรคาในทนนมสองแพรงฯ ทางหนงไปพระเชตวน ทางหนงไปในกรงสาวตถฯ ภกษนนหยดยนอยในทนน คดวา เราจกไปหามารดาบดากอนหรอๆ ไปเฝาพระทศพลกอน แลวดารตอไปวามารดาบดา เราไมไดพบนานแลวกจรงแตจาเดมแตนเราจกไดเฝาพระพทธเจาโดยยาก วนนเราไดเฝาพระสมมาสมพทธเจาแลวฟงธรรม รงขนจงไปหามารดาบดาแตเชา คดฉะนแลวละมรรคาไปเมองสาวตถ ไปสมรรคาไปพระเชตวน ถงพระเชตวนเวลาเยนฯ ต ทวส ปน กวนนนสมเดจพระศาสดาทอดพระเนตรสตวโลกในปจจสสมยเหนอปนสยภกษผบตรแหงสกลรปนฯ พระองคจงทรงพรรณาคณแหงมารดาบดาดวยมาตโปสกสตรในกาลเมอพระภกษนนมาถงฯ กภกษนนยนอยในทสดบรษทสดบธรรมกถาอนไพเราะจงราพงวา เราไดคดไววาจกเปนคฤหสถอาจบารงปฏบตมารดาบดา กพระบรมศาสดาตรสวาแมผเปนบรรพชตกทาอปการะแกมารดาบดาได ถาเราไมไดมาเฝาพระบรมศาสดากอนแลวไป จกเสอมจากบรรพชาเหนปานน กบดนไมตองสกเปนผมเรอน เปนบรรพชตอยดงนแล จกเลยงมารดาบดาฯ ภกษนนถวายบงคมพระศาสดาแลว ออกจากพระเชตวนไปสโรงสลากรบภตตาหารและยาคทไดดวยสลากแลวอยในปาสนสบสองป เปนประหนงวาถงแลวซงความเปนผพายแพแลวฯ ภกษนนเขาไปในเมองสาวตถแตเชาคดวา เราจกถอเอายาคกอนหรอไปหามารดาบดากอน แลวคดวาการมมอเปลาไปสสานกคนกาพราไมสมควร จงถอเอายาคไปประตสเรอนเกาของมารดาและบดา กเหนมารดาบดาผเทยวสทขอยาคแลวเขาอาศยรมฝาเรอนคนอนนงอยถงความเปนคน

41

กาพราเขญใจ กมความโศกเศราเกดขน มในตาทงสองเตมดวยนาตา ยนอยในทใกลแหงมารดาบดาทงสองนนฯ มารดาบดาทงสองนนเหนภกษผบตรกจาหาไดไมฯ มารดาของภกษนนจงกลาววาของเคยวของฉนอนควรถวายพระผเปนเจาไมม พระผเปนเจาอยาปรารถนาเลย ดวยสาคญวาภกษนนจกยนเพอภกษาจารฯ ภกษนนไดฟงคาแหงมารดากเกดความโศกเปนกาลง มดวงตาเตมดวยนาตายนอยในทนน เพราะไดรบความเสราหวใจ แมมารดากลาวเชนนน สองสามครงกยงยนอยนนเองฯ ลาดบนนบดาจงพดกะมารดาวา จงไปด นนบตรเราทงสองหรอหนอฯ นางลกไปใกลภกษนนแลดกจาได จงหมอบปรเทวนาการแทบเทาแหงภกษผบตรฯ ฝายบดาไปบางกรองไหฯ นากรณาเหลอเกนฯ ฝายภกษนนเหนมารดาบดากไมอาจจะทรงกายอยไดกรองไหฯ ภกษนนกลนความโศกแลวกลาวกะมารดาวาทานทงสองอยาคดเลย อาตมะจกเลยงดใหผาสก ยงมารดาบดาใหอนใจแลว ใหดมยาคใหนงพกในทควรสวนหนงแลว นาภกษาหารมาอก ใหมารดาบดาบรโภค แลวแสวงภกษาเพอตน ไปสสานกแหงมารดาบดา แลวถามดวยภตตาหารอก ไดรบตอบวาไมบรโภค จงบรโภคเอง แลวใหมารดาบดาอยในทควรแหงหนงฯ ภกษนนไดปฏบตมารดาบดาทงสองโดยนยมนจาเดมแตนนมาฯ ใหภตตอนเกดในปกษเปนตนทตนไดแกมารดาบดานน สวนตนเทยวภกษาจารไดมากบรโภค เมอไมไดกไมบรโภค ไดผาจาพรรษา หรอผาอนใดอนหนงอนซงเปนอตเรกลาภกใหแกมารดาบดานน ซกยอมผาเกาแกทมารดาบดานงหมแลวเยบปะนงหมเองฯ กวนทภกษนนไดภกษาหารนอย วนทไมได มากกวาฯ ผานงผาหมแหงภกษนนเสราหมองเตมทฯ เมอภกษนนปฏบตมารดาบดาตอมากเปนผซบหมองเสยผวพรรณ กายเหลองขน ๆ มกรชกายดาดไปดวยเสนเอนฯ ครงนนเหลาภกษเพอนเหนเพอนกนไดเหนภกษนนจงถามวาดกอนอาวโส แตกอนสรระวรรณของเธองามสดใส กบดนเธอซบเสราผวพรรณไมงามกายเหลองขนๆ มรางกายดาดไปดวยเสนเอน พยาธเกดขนแกเธอหรอฯ ภกษนนตอบวา พยาธมไดเกดขนแกขาพเจา กแตความกงวลมแกขาพเจา แลวแจงประพฤตเหตนนฯ ภกษเหลานนจงกลาววา สมเดจพระศาสดาไมประทานอนญาตเพอยงของทเขาใหดวยศรทธาใหตกไป กเธอถอเอาของทเขาใหดวยศรทธามาใหแกเหลาคฤหสถ ทากจอนไมควรฯ ภกษนนไดฟงถอยคาแหงภกษเหลานนกละอายทอดทงมาตาปตปฏฐานกจเสยฯ ภกษนนไมยนดแมดวยเหตมประมาณเทานน จงไปสสานกสมเดจพระผมพระภาคกราบทลวา ภกษชอนนยงของทเขาใหดวยศรทธา ใหตกไปเลยงดคฤหสถฯ สมเดจพระศาสดาตรสเรยกภกษนนมาตรสถามวา แนะภกษไดยนวา เธอถอเอาของศรทธาไทยไปเลยงฆราวาสจรงหรอ ครนภกษนนกราบทลรบวาจรง เมอทรงใครจะพรรณนากรยาแหงภกษนน และทรงใครจะประกาศบรพจรรยาของพระองค จงตรสถามวา แนะภกษ เธอเลยงดเหลาคฤหสถ เลยงดเหลาคฤหสถเหลาไหนฯ ภกษนนกราบทลวา มารดาบดาของขาพระองค พระเจาขา ฯ สมเดจ

42

พระโลกนาถเจาจงประทานสาธการสามครงวา ดแลวๆ เพอจะยงความอตสาหะใหเกดแกภกษนน จงตรสวาเธอสถตอยในมรรคาทเราดาเนน แมเราเมอประพฤตบรพจรรยากเลยงบารงมารดาบดาฯ ภกษนนไดฟงพระพทธภาษตดงนน กกลบไดความเบกบานในใจ บาเพญมาตาปตปฏฐานธรรมยงขนเสมอไปฯ ลาดบนนสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เมอภกษทงหลายกราบทลวงวอนใหทรงประกาศบรพจรรยาของพระองค จงทรงนามาซงอดตนทาน ดงตอไปนฯ อตเต ภกขเว พาราณสนครโต อวทเร นทยา โอรมตเร เอโก เนสาทคาโม อโหส ดกอนภกษทงหลาย ในอดตกาลยงมบานนายพรานบานหนงรมฝงนแหงแมนาไมไกลแตพาราณสนครฯ และมพรานบานหนงรมฝงโนนแหงแมนานนฯ นายเนสาทผเปนใหญทงสองในบานทงสองเปนสหายกนฯ นายเนสาทสองสหายนนไดทากฤตกาสญญากนไวอยางนในเวลายงหนมวา ถาวาขางหนงมธดาขางหนงมบตร เราทงสองจกอาวาหววาหมงคลแกบตรบตรนนฯ ลาดบนนภรรยาของนายเชฏฐาเนสาทบานรมฝงนคลอดบตรฯ มารดาบดาใหชอวา ทกลกมาร เพราะกมารนนอนญาตทงหลายรองรบดวยทกลพตรในขณะเกดฯ ภรรยาของนายเชฏฐาเนสาทบานรมฝงโนนคลอดธดาฯ มารดาบดาใหชอ ปารกากมาร เพราะนางเกดฝงโนนฯ ทารกทารกาทงสองมรปโฉมงามนารกผวดงทองคาแมเกดในสกลนายพรานกหาทาปาณาตบาตไมฯ ครนอปรภาคสมยตอมา เมอทกลกมารมอายไดสบหกป มารดาบดาจงพดวาจะนากมารกามาเพอเจาฯ กแตทกลกมารมาแตพรหมโลกเปนสตวอนบรสทธจงปดหทงสองแลวกลาววา ความตองการดวยอนอยครองเรอนยอมไมมแกลก มารดาบดาอยาพดอยางนเลย ถงมารดาบดาจะพดสองครงสามครงกหาปรารถนาไมฯ ฝายมารดาบดาของนางปรกากมารกกลาวกะนางปารกาธดาวา บตรของสหายเรามอยสวยงามผวพรรณเหมอนกบทองคา เราจกใหลกแกเขา นางปารกากกลาวหามอยางเดยวกนแลวปดหทงสองเสย เพราะนางมาแตพรหมโลกเปนสตวบรสทธเหมอนกนฯ กาลนนทกลกมารสงขาวลบไปถงนางปารกาวา ถาปารกาตองการดวยเมถนธรรมจงไปสเคหสถานแหงบทคลอน ความพอใจเมถนของกนไมมฯ แมนางปารกากสงขาวลบไปถงทกลกมารดจเดยวกนฯ กแตมารดาบดาไดทาอาวาหววาหมงคลแกกมารกมารทงสอง ผไมปรารถนาในทางประเวณเลยฯ กมารกมารทงสองแมอยรวมกนกหาหยงลงสสมทรคอกเลสราวกะมหาพรหมทงสองฉะนนฯ ฝายทกมารยอมไมฆาปลาหรอเนอ โดยทสดเนอสตวทบทคลนามากไมขายฯ ลาดบนนมารดาและบดา จงวากะ ททลกมารวา เจาเกดในสกลเนสาทไมปรารถนาอยครองเรอน ไมฆาสตว เจาจกทาอะไรฯ ททลกมารกลาวตอบวา เมอทานทงสองอนญาต ขาพเจาจกบวชฯ มารดาบดาทงสองไดฟงคาบตรกอนญาตวาถากระนนเจาทงสองจงบวชฯ ททลกมารและปารกากมารกยนดราเรง ไหวมารดาบดา

43

ออกจากบานสหมวตตประเทศ ทางฝงแมนาคงคาโดยลาดบ มงตรงไปสแมนามนามวามคสมมตาซงไหลลงมาแตหมวนตประเทศถงแมนาคงคาฯ ตสม ขเณ สกกสส ภวน อณหาการ ทสเสต ขณะนนพภพแหงอมรนทรเทวาธราชสาแดงอาการอนเรารอนฯ เทวราชอาวชนาการกทรงทราบการณนน จงตรสเรยกพระวสสกรรมเทวบตรมาตรสวา ทานมหาบรษทงสองออกจากเคหสถาน ใครจะบวชเปนฤษ เขาส หมวนตประเทศ ควรทานทงสองนนจะไดสถานทอย ทานจงนรมตบรรณศาลาและบรรพชตบรขาร เพอทานทงสองนน ณ ภายในกงเสยงกตงแตมคสมมตานทเสรจแลวกลบมาฯ พระวสสกรรมเทพรบเทวบญชาไปจดกจทงปวงโดยนยอนกลาวแลวในมคปกขชาดก ยงฝงเนอและนกมสาเนยงไมเปนทชอบใจใหหนไป แลวนรมตมรรคาเดนผเดยว แลวกลบทอยของตนฯ กมารกมารทงสองเหนทางนน กเดนไปตามทางนนถงอาศรมบทฯ ทกลบณฑตเขาสบรรณศาลาเหนบรรพชตบรขารกทราบสกกทตตยภาพวา ทาวสกกะประทานเรา จงเปลองผาสาฏกออกนงผาเปลองไมสแดงผนหนง หมผนหนง พาดหนงเสอบนบา พนผกมณฑลชฎา ทรงเพศฤษ แลวใหนางปารกาบวชเปนฤษนฯ ดาบศดาบศนทงสองเจรญเมตตาภมกามาพจรอาศยอยสถานนนฯ ฝงเนอและนกแมทงปวงกลบไดเมตตาจตตตอกนและกนดวยอานภาพเมตตาแหงดาบศดาบศนนนฯ บรรดาสตวเหลานน สตวหนงมไดเบยดเบยฬสตวหนงฯ ฝายนางปารกาฤษนลกขนแตเชาตงนาดมนาฉน แลวกวาดบทแลวอาศรมทากจทงปวงฯ ดาบศและดาบศนนาผลไมเลกใหญมาฉนแลวเขาสบรรณศาลาของตนๆ กระทาสมณธรรม สาเรจการอยในนนฯ สกโก เตส อปฏฐาน อาคจฉต ทาวสหสนยนมาสทอปฏฐานแหงพระมนทงสองนนฯ วนหนงพจารณาเหนอนตรายแหงพระมนทงสองนนวา จกษทงสองขางของทานทงสองจกมด จงลงจากเทวโลกเขาไปหาทกลบณฑต มนสการแลวนง ณ ทสวนหนงตรสอยางนวา อนตรายปรากฏแกทานทงสอง ควรททานทงสองจะไดบตรเพอปฏบตทานทงสอง ขอทานทงสองจงเสพโลกธรรมฯ ทกลบณฑตไดสดบคาเทวราชจงกลาวตอบ พระองคตรสอะไร อาตมะทงสองแมอยในทามกลางคฤหาสนกหาไดเสพโลกธรรมไม อาตมะทงสองละโลกธรรมนเกลยดดจกองคถอนเตมไปดวยกมชาต กบดนเขาสปาผนวชเปนฤาษจกทากรรมเชนนกระไรไดฯ มฆวานเทวราชจงตรสวา ผเปนเจาไมใชตองทาอยางนน ผเปนเจาแตเอามอลบทองนางปารกาดาบศน ในกาลเมอมฤดฯ ทกลบณฑตรบวาอาจทาอยางนไดฯ เทวนทรเจาจงนมสการลาทกลดาบศไปสเทพสถานของตนฯ ฝายทกลฤาษกบอกนางปารกาใหรตวแลวเอามอลบทองนางในเวลาเมอนางมฤดฯ ตทา กาลนนพระโพธสตวจตจากเทวโลกถอปฏสนธในทองนางปารกาฤษนฯ กาลลวงไปไดสบเดอนนางกคลอดบตรมผวพรรณเสมอดวยทองคาฯ ดวยเหตทบตรมผวพรรรณเชนนน

44

มารดาบดาจงตงชอวา สวรรณสามกมารฯ ในกาลเมอนางฤษนไปสปา เพอตองการมลผลาผล นางกนนรทงหลายทภายในบรรพตไดทากจแหงนางนมฯ ดาบศดาบศนทงสองสรงพระโพธสตวแลวใหไศยาในบรรณศาลาแลวพากนไปเพอตองการผลาผลฯ ขณะนนนางกนนรทงหลายอมกมารไปสรงนาทซอกภเขาเปนตน แลวขนสยอดภผาประดบดวยบบผาชาตตางๆ แลวฝนหรตาลมโนสลาเปนตนทแผนศลาประใหเปนเมดทนลาต มาใหไศยาในบรรณศาลาตามเดมฯ ฝายนางดาบศนกลบมากใหบตรดมนมฯ ในอปรภาคสมยมารดาบดาทงสองปกปกรกษาเนองๆ ซงเปนบตรนนจนอายบตรนนไดสบหกป ใหนงอยในบรรณศาลา สวนทงสองพากนไปสปาแสวงหาผลาผลในปาฯ อถ มหาสตโต ลาดบนนพระโพธสตวทรงคดวา อนตรายอนใดอนหนงจะพงมแกมารดาบดาของเราในกาลบางคราว จงสงเกตไวซงทางทมารดาบดาไปฯ ลาดบนนวนหนงเมอดาบศดาบศนนนนามลผลาผลในปากลบเวลาเยนมาใกลอาศรมบท มหาเมฆตงขนฝนตกฯ ทงสองจงเขาไปสรมไมตนหนง ยนอยบนยอดจอมปลวกฯ อสรพษมอยภายในจอมปลวกนนฯ นาฝนเจอกลนเหงอไหลลงจากสรระแหงฤษฤษนนนเขาไปสรจมกแหงอสรพษนนๆ โกรธพนลมในจมกออกมาฯ ลมในจมกนนถกจกษทงสองขางแหงดาบศดาบศนฯ ทงสองกเปนคนจกษมดไมเหนกนและกนฯ ทกลบณฑตเรยกนางปารกามาบอกวาจกษทงสองขางของเราเสอมมองไมเหนทางฯ ฝายนางปารกากบอกดจเดยวกนฯ ทงมองไมเหนทางกปรเวทนาการยนอยดวยเขาใจแนวา บดนชวตของเราทงสองไมมละฯ ก ปน เตส ปพพกมม กบรพกรรมของดาบศและดาบศนนนเปนไฉนฯ ไดยนวา ทานทงสองนนในปางกอนเกดในสกลแพทยฯ ครงนนแพทยนนรกษาโรคในจกษของบรษผมทรพยมากผหนงฯ บรษนนจกษหายดแลวไมใหขวญขาวคายาหนอยหนงแกแพทยนนฯ แพทยนนกขดเคองไปสเรอนแจงแกภรรยาของตนวาเรารกษาโรคในจกษของบรษนนหาย บดนเขาไมใหขวญขาวคายาแกเราๆ จกทาอยางไรดฯ ภรรยาไดสดบสามกลาวกโกรธจงวาเราอยาไดตองการทรพยของเขาเพอเราเลย ทานจงประกอบยาขนานหนงใหเขาหยอดชวยใหตาเขาบอดเสยอกกแลวกนฯ สามเหนชอบดวย จงออกจากเรอนไปหาบรษนน ไดทาตามคาภรรยาแนะฯ บรษผมทรพยมากนนไมนานกกลบจกษมดไปอกฯ ฤษและดาบศนบอดดวยกรรมเปนบาปนฯ อถ มหาสตโต ลาดบนนพระมหาสตวจนตนาการวามารดาบดาของเราในวนอนๆเคยกลบในเวลาน บดนเราไมรเรองราวของทานทงสอง จงเดนสวนทางไปรองเรยกหาฯ มารดาบดาจาเสยงบตรไดกขานรบ แลวกลาวหามดวยความรกในบตรวา อนตรายในทนมอยามาเลยฯ พระมหาสตวตอบทานทงสองวา ถากระนนทานทงสองจงจบทสดไมเทานเถดฯ แลวกยนไมเทา

45

ยาวใหทานทงสองจบฯ ทานทงสองจบทสดไมเทาแลวมาหาบตรฯ พระมหาสตวจงถามวา จกษของทานทงสองมดดวยเหตอะไรฯ มารดาบดาทงสองกเลาใหพระโพธสตวผบตรฟงวา เมอฝนตก เราทงสองยนอยบนยอดจอมปลวกใตรมไมทน ดวยเหตนนตาทงสองขางของเราทงสองมดไปฯพระโพธสตวไดสดบคามารดาบดากรวา อสรพษมในจอมปลวกนน อสรพษนนขดเคองปลอยลมในจมกมาถกนยนตาๆ จงมดฯ พระโพธสตวนนเหนมารดาบดาแลวรองไหและหวเราะฯ มารดา บดาจงถามวา ทาไมจงรองไหและหวเราะฯ พระมหาสตวจงตอบวา ขาพเจารองไหดวยเสยใจวา จกษของทานทงสองพนาศไปในกาลเมอขาพเจายงเปนเดกอย กแตขาพเจาหวเราะดวยดใจวา ขาพเจาจกไดบารงปฏบตทานทงสองในบดน ขอทานทงสองอยานกอะไรเลย ขาพเจาจกปฏบตใหผาสกฯ พระโพธสตวใหมารดาบดายนดแลวนามาสอาศรมบท จงผกเชอกเปนราวในททงปวง คอ ทแหงมารดาอยในกลางคน ทอยในกลางวน ทจงกรม บรรณศาลา ททาอจจาระปสสาวะกจฯ จาเดมแตนนมา ใหมารดาบดาอยในอาศรมบท ไปนามลผลาผลในปามาเองตงไวบรรณศาลา แลวกวาดทอยแหงมารดาบดาแตเชา ไหวมารดาบดาแลวถอหมอไปสมคสมมตานท นานาควรดมมา แตงตงนาควรบรโภคไว ใหไมสฟนนาบวนปาก แลวใหผลาผลทมรสหวาน เมอมารดาบดาบรโภคและบวนปากแลว จงบรโภคผลาผลทเหลอเอง เสรจกจบรโภคแลว ไหวลามารดาบดา เขาปาเพอตองการหาผลาผลพรอมดวยฝงมฤคแวดลอมไปฯ ฝงกนนรทเชงภผาแวดลอมสวรรณสามผพระมหาสตว ชวยเกบผลาผลใหพระโพธสตวฯ เวลาเยนพระมหาสตวกลบอาศรมเอาหมอตกนามาตงไว ตมใหรอนแลวอาบและลางเทาแหงมารดาบดาตามอธยาศย ใหผงไฟในกระเบองถานเพลง เชดมอและเทาแหงมารดาบดา เมอมารดาบดานงเปนปกตแลว กใหบรโภคผลาผล สวนตนเองบรโภคเมอมารดาบดาบรโภคแลวเสรจ แลวจดวางผลาผลอนเหลอไวในอาศรมบทฯ พระโพธสตวบารงมารดาบดาโดยนยมนฯ ตสม สมเย พาราณสย ปลยกโข นาม ราชา รชช กาเรส สมยนนพระราชา พระนามวาปลยกขราชเสวยราชอยในพาราณสนครฯ พระเจาปลยกขราชมอบสมบตใหพระชนนปกครอง ผกสอดอาวธหาอยางเขาสหมวนตประเทศดวยอยากไดเนอมฤค กฆามฤคทงหลายเสวยเนอ เสดจถงมคสมมตานทตอมาถงทาทสวรรณสามพระโพธสตวตกนา ทอดพระเนตรเหนรอยมฤค กทรงทาซมดวยกงไมมพรรณเขยว โกงคนศรสอดลกศรอนกาซาบดวยยาพษ ประทบนงเตรยมอยทนนฯ ฝายสวรรณสามนาผลาผลมาในสายณหสมยวางไวในอาศรมบท ไหวมารดาบดาลงไปตกนา จงถอหมอ มมฤคแวดลอมเปนบรวาร ใหมฤคสองตวเดนเคยงกน วางหมอนนบนหลงแหงมฤคทงสองมอประคองไปสแมนาฯ ฝายพระราชาประทบอยในซมทอดพระเนตรเหนพระโพธสตวดาเนนมา จงทรงคดวา เราเทยวมาในหมวนตประเทศตลอดกาลถงเทานยงไมเคย

46

เหนมนษย ผนจะเปนเทวดาหรอนาคหนอ กถาเราเขาไปใกลไตถามผน ถาเปนเทวดากจกเหาะขนสนภากาศ เปนนาค กจกดาดนไป กแตเราจะไดเทยวอยในหมวนตประเทศตลอดกาลทงปวงกหาไม ถาเราจกกลบพาราณสนคร อมาตยทงหลายจกถามเราในการทเราเทยวในหมวนตประเทศนนวา เมอพระองคอยหมวนตประเทศไดทอดพระเนตรอะไรอศจรรยบาง เราจกกลาววา ไดเคยเหนสตวเชนน เขาจกถามวา สตวนนชออะไรถาเราจกตอบวา ไมรจก เขากตเตยนเรา เพราะเหตนเราจกยงผนทาใหทรพลแลวจงถามเรองฯ ลาดบนนในเมอฝงมฤคนนลงดมนาแลวขนกอน พระโพธสตวจงคอยๆลง ราวกะพระมหาเถระมวตรอนเรยนแลวอายมความกระวนกระวายอนสงบ ขนจากนานงผาเปลอกไมสแดงผนหนง หมผนหนง เอาหนงเสอพาดเฉยงบา ยกหมอนาขน เชดนาแลววางบนบาซายฯ กในกาลนน พระราชาทรงคดวา บดนเปนสมยเพอจะยง จงยกลกศรอนกาซาบยาพษนนขนยงพระโพธสตวถกขางขวาทะลออกดานซายฯ หมมฤครวาพระมหาสตวถกยง ตกใจกลวกหนไปฯ ฝายสวรรณสามบณฑตแมถกศรแทงกประคองหมอนาไวโดยปกต ตงสตคอยๆ วางหมอนาลง คยเกลยทรายตงหมอนา กาหนดทศหนศรษะโดยทศาภาคทมารดาบดาอยแลวเปนดจสวรรณปฏมานอนบนทรายมพรรณดจสเงน ตงสตกลาววา ชอวาบทคลมเวรของเราในหมวนตประเทศนยอมไมม บทคลผมเวรของมารดาบดาเรากยอมไมม กลาวฉะนแลวถมโลหตในปาก ไมเหนพระราชาเลย เมอจะถาม จงกลาวคาถาเปนประถมวา โก น ม อสนา วชฌ ปมตต อทกหารก ขตตโย พราหมโณ เวสโส โก ม วทธา นลยต ใครหนอยงเราผประมาทขาดเจรญเมตตาจตเสยในขณะนน ผแบกหมอนาไป กษตรยพราหมณ หรอเวสชน คนไหนยงเราซอนกายอยฯ แลกครนภาษตคาถานแลว ภาษตคาถาทสองเพอสาแดงความทมงสะในสรระของตนหาใชสมมตเปนภกษาไมวา น เม มสาน ขชชาน จมเมนตโถ น วชชต อถ เกน น วณเณน วทเธยย ม อมญถ เนอของเราอนบทคลพงกนกหาไม ความตองการดวยหนงของเรากยอมไมมแกใครๆ เมอเปนเชนน บรษนมายงเราไมสาคญจตตใหเหนประโยชนเสยกอนดวยเหตการณอะไรหนอฯ ครนภาษตคาถาท ๒ แลว เมอจะถามหาชอผยงเปนตน จงภาษาคาถา (ท ๓) วา โก วา ตว กสส วา ปตโต กถ ชาเนม ต มย ปฏโฐ เม สมม อกขาห ก ม วทธา นลยส ทานคอใครหรอเปนบตรของใคร เราจะรจกทานไดอยางไร เราถามทานๆ จงบอก ทาไมทานยงเราแลวซอนตวเสยฯ แลครนภาษตอยางนแลวกนงอย ฯ

47

พระเจาปลยกขราชไดสดบคานน จงทรงจนตนาการวา บรษนอนเรายงดวยศรกาซาบดวยยาพษ แมลมแลวไมดาไมตดพอเรา เรยกหาเราดวยถอยคาอนนารก ดจบทคลจบฟนหวใจเราจกไปหาบรษน แลวเสดจไปประทบใกลแหงพระโพธสตว แลวตรสคาถา (ท ๔ – ๕) วา ราชาหมสม กาสน ปลยกโขต ม วท โลภา รฏฐ ปหนตวาน มคเมส จรามห อสสตเถ จสม กสโล ทฬหธมโมต วสสโต นาโคป เม น มญเจยย อาคโต อสปาตน เราเปนพระราชาแหงชาวกาส คนเรยกชอเราวาพระเจาปลยกขราช เราละแควนมอบใหพระราชมารดาปกครอง เทยวแสวงหามฤค ดวยความอยากไดเนอมฤคบรโภค อนงเราเปนผฉลาดในธนศลป ปรากฏในชมพทวปทงสนวาเปนผมธรรมมน กลาวคอเปนสามารถโกงหรอลดซงธนอนหนกได แมชางมาในทเรายงลกศร กหาพนจากทไปไดสกกาวหนงไมฯ พระราชาพรรณนากาลงของพระองคฉะนแลว เมอตรสถามนามและโคตรแหงพระโพธสตวผมนามวาสวรรณสาม จงภาษต (คาถาท ๖) วา โก วา ตว กสส วา ปตโต กถ ชาเนม ต มย ปตโน อตตโน จาป นามโคตต ปเวทย ทานคอใคร เปนบตรแหงใคร ทาไมเราจะรจกทาน ทานจงแจงนามและโคตรของบดาทานและของตวทานฯ สวรรณสามผพระโพธสตวไดสดบฉะนน จงดารวา ถาเราบอกวา เราเปนเทวดานาคยกษกนนรหรอกษตรย อยางใดอยางหนง พระราชากคงเชอเรา แตเราควรกลาวคาจรง คดฉะนแลว จงกลาว (คาถาท ๗ ถง ๑๐) วา เนสาทปตโต ภททนเต สาโม อต ม ญาตโย อามนตยส ชวนต สวาชเชว คโต สเย วทโธสม ปถสลเลน สวเสน ยถา มโค สกมห โลหเต ราช ปสส เสม ปรปลโต ปฏวามคต สลล ปสส วหาม โลหต อาตโร ตยานปจฉาม ก ม วทธา นเลยส อชนมห หญเต ทป นาโค ทนเตส หญญต อถ เกน น วณเณน วทเธยย ม อมญถ ขาพระองคเปนบตรของฤษ (ซงเปนบตรนายนาเสท) ญาตทงหลายเรยกขาพระองคผยงมชวตกอนแตนวา “สาม” วนนขาพระองคถงปากมรณะแลวนอนอย อนพระองคยงแลวดวยศรอนใหญมยาพษ ราวกะมฤคทพรานปายงแลวฉะนน พระองคจงทอดพระเนตรขาพระองคผนอน

48

จมอยในโลหตของตน จงทอดพระเนตรลกศรอนแลนเขาขางขวาทะลออกขางซาย ขาพระองคบวนโลหตอยบดน เปนผกระสบกระสายอาการหนก ขอพราทลถามวา ทาไมพระองคยงขาพระองคแลวซอนพระองคอยในพมไม เสอเหลองถกฆากเพราะหนง ชางถกฆากเพราะงา เมอเปนเชนนพระองคยงขาพระองคไมทรงสาคญวจารณใหเหนประโยชนกอนเพราะเหตอะไรหนอฯ พระราชาทรงฟงคาแหงพระโพธสตว ไมตรสตามจรง เมอจะตรสมสาจงตรส (คาถาท ๑๑) วา มโค อปฏฐโต อาส อาคโต อสปาตน

ต ทสวา อพพชช สาม เตน โกโธ มมาวส มฤคปรากฏแลว มาสทยงลกศร เหนทานกหนไป ดวยเหตนน เราจงโกรธทานฯ ลาดบนนพระโพธสตวจงกลาววา พระองคตรสอะไร ชอวามฤคเหนขาพระองคแลวหนไปไมมในหมวนตประเทศน แลวภาษต (คาถาท ๑๒ ถง ๑๔ กง) วา ยโต สราม อตตาน ยโต ปตโตสม วญต น ม มคา อตราสนต อรเญ สาปทานป ยโต นธ ปรหาร ยโต ปตโตสม โยพพน น ม มคา อตราสนต อรณเญ สาปทานป ภร กปรสา ราช ปพพเต คนธมาทเน สมโมทมานา คจฉาม ปพพตาน วนาน จ อถ เกน น วณเณน อตราสนต มคา มม จาเดมแตขาพระองคจาความได รจกถกและผดนงผาเปลอกไมตงอยในประถมวย จนบดน ฝงมฤคหรอฝงพาลมฤคในอรญประเทศ ยอมไมสะดงกลวขาพระองคฝงกนนรผมความขลาดอาศยอยในเขาคนธมาทน เหนขาพระองคกไมสะดงตกใจกลว ขาพระองคชนชมตอกนไปสภเขาและปา เมอเชนน ฝงมฤคจะสะดงตกใจกลว ขาพระองคดวยเหตไรฯ พระราชาไดทรงฟงคาแหงพระโพธสตวจงทรงคดวา เรายงสวรรณสามผหาความผด มไดนแลวกลาวมสา เราจะกลาวแตจรงจงตรส (คาถาท ๑๕ กง) วา น ตททส มโค สาม กนตาห อลก ภเณ โกธโลภาภภตาห อส เต ต อวสสช เนอเหนทานแลว หาไดตกใจไม เรากลาวคาเทจแกทานดอก เพราะเราอนความโกรธและความโลภครอบงาแลว จงยงทานดวยลกศรนนฯ ครนตรสดงนแลว ทรงคดวาสวรรณสามนจะไมใชผเดยวอาศยอยในปาน ญาตทงหลายพงมแน เราจกถามด จงตรสคาถา (ท ๑๖ กง) อกวา กโต น สาม อาคมม กสส วา ปหโต ตว

49

อทกหาโร นท คจฉ อาคโต มคสมมต ทานอาศยอยไหน ใครใชทานมา ทานผจะตกนาจงไปสแมนามคสมมตากลบมาฯ พระโพธสตวไดฟงพระราชารบสงถาม กลนทกขเวทนาอนมากบวนโลหตแลวกลาวคาถา (ท ๑๗ กง) วา อนธา มาตาปตา มยห เต ภราม พรหาวเน เตสาห อทกหาโร อาคโต มคสมมต มารดาบดาขาพระองคจกษมด ขาพระองคเลยงทานทงสองนนในปาใหญ ขาพระองคเปนผตกนามาแตแมนามคสมมตาเพอทานทงสองนนฯ แลกครนทลดงนแลวกบนราพรรณปรารภมารดาบดากลาว (คาถาท ๑๘ ถง ๒๔ กง) วา อตถ เนส อสามตต อถ สาหสส ชวต อทกสส อลาเภน มเญ อนธา มรมสเร น เม อท ตถา ทกข ลพภา ห ปมนา อท ยญจ อมม น ปสสาม ต เม ทกขตร อโต น เม อท ตถา ทกข ลพภา ห ปมนา อท ยญจ ตาต น ปสสาม ต เม ทกขตร อโต สา นน กปณา อมมา จร รตตาย รจจต อฑฒรตเตว รตเต วา นทว อวสสสสต โส นน กปโณ ตาโต จร รตตาย รจจต อฑฒเรตเตว รตเต วา นทว อวสสสต อฏฐานปารจรยาย ปาทสมพาหนสส จ สาม ตาต วลปนตา หณฑสสนต พรหาวเน อทมป ทตย สลล กมเปต หทย มม ยจ อนเธ น ปสสาม มเญ เหสสาม ชวต อาหารของมารดาบดานนยงมอย เมอเชนนชวตของทานทงสองนนจกดารงอยราวหกวน ทานทงสองนนตามดเกรงจกตายเพราะไมไดนาดม ความทกขของเราทไดปรากฏอยางนหาทกขนกไม เพราะอนบรษจะพงไดประสพทกขน เราไมเหนมารดาบดาอนใดความไมเหนนนเปนทกขกวาทกขนของเรา มารดาบดาเปนกาพราเขญใจจะรองไหตลอดราตรนานแท จกเหอดแหงไปในกงราตรหรอทสดแหงราตร ดจแมนานอยในคมหฤดจกเหอดแหงไป มารดาบดาจะบนเรยกวาพอสามๆ เทยวอยในปาใหญ ลกศรคอความโศกทสองนแหละยงหวใจของเราใหหวนหวาด เราไมเหนทานทงสองผจกษบอดนาทเราจกละเสยซงชวตฯ

50

พระราชาทรงฟงความคราครวญของสวรรณสามพระโพธสตวทรงคดวา บรษนเปนผมปกตประพฤตธรรมตงอยในธรรม ปฏบตมารดาบดาเยยมยอด บดนไดรบความทกขอยางนยงคราครวญถงมารดาบดา เราไดทาความผดในบรษผสมบรณดวยคณอยางน เราตองเลาโลมเอาใจบรษนอยางไรดหนอ แลวทรงสนนษฐานแนวา ราชสมบตจกทาอะไรแกเราไดในกาลเมอเราเขาไปสนรก เราจกปฏบตมารดาบดาแหงบรษนโดยนยมทบรษนปฏบตแลว การตายของบรษนจกเปนเหมอนไมตาย ดวยประการฉะน จงตรส (คาถาท ๒๕ ถง ๒๘ กง) วา มา พาฬห ปรเทเวส สาม กลยาณทสสน อห กมมกโร หตวา ภรสสนเต พรหาวนา อสสตเถ จสม กสโล ทฬหธมโมต วสสโต อห กมมกโร หตวา ภรสสนเต พรหาว มคาน วฆาสมนวส วนมลผลาน จ อห กมมกโร หตวา ภรสสนเต พรหาวเน กตมนต วน สาม ยตถ มาตาปตา ตว อหนเต ตถา ภรสส ยถา เต อภร ตว ดกอนสามผงดงามนาด ทานอยาปรเทวะมากเลย เราเปนผฉลาดในธนศลป ปรากฏในชมพทวปทงสนวาเปนผมธรรมมน กลาวคอเปนผสามารถโกงหรอลดซงธนอนหนกได จะฆามฤคแสวงหามลผลมาทาการเลยงมารดาบดาของทานในปาใหญ ดกอนสามบณฑต ปาทมารดาบดาของทานอยๆทไหน เราจกเลยงมารดาบดาของทานใหเหมอนทานเลยงฯ ลาดบนนพระมหาสตวไดสดบพระวาจาของพระราชานน จงทลวาดแลวพระเจาคะ ถาอยางนนทรงเลยงดมารดาบดาของขาพระองคเถด เมอจะชทางใหทรงทราบ จงภาษต (คาถาท ๒๙–๓๐) วา อย เอกปท ราช โยย อสสสเก มม อโต คนตวา อฑฒโฆส ตตถ เนส อคารก ยตถ มาตาปตา มยห เต ภรสส อโต คโต หนทางทเดนฉะเพาะคนเดยวขางหวนอนของขาพระองคน เสดจดาเนนไปแตทนระวางกงเสยงก จะถงสถานทอยแหงมารดาบดาของขาพระองค ขอเสดจดาเนนแตทนไปเลยงปฏบตทานทงสองในสถานทนนเถดฯ พระโพธสตวทลชทางแดพระราชาอยางนแลว กลนเวทนาเหนปานนนไวดวยความสเนหาในมารดาบดามกาลง ประคองอญชลทลวงวอน เพอตองการแกการเลยงดมารดาบดาไดกลาว (คาถาท ๓๑–๓๒) อยางนอกวา นโม เต กาสราชตถ นโม เต กาสวฑฒน

51

อนธา มาตาปตา มยห เต ภรสส พรหาวเน อชลนเต ปคคยหาม กาสราช นมตถ เต มาตร ปตร มยห วตโต วชชาส วนทน ขาแตพระเจากาสราช ขาพระบาทขอนอมกราบพระองค ขาแตพระองคผยงชาวกาสใหเจรญ ขาพระบาทขอนอมกราบพระองค ขอพระองคทรงบารงเลยงมารดาบดาตามดของขาพระองคในปาใหญ ขาพระองคประคองอญชลถวายบงคมพระองค ขาแตพระราชาของชาวกาส ขาพระองคนอมเกลาบงคมพระองค ขอพระองคดารสกะมารดาบดาแหงขาพระเจาใหทราบวาไหวนบทานผมารดาบดาดวย ฯ พระเจาปลยกขราชทรงรบคาฯ พระมหาสตวสวรรณสามสงการไหวมารดาบดาแลว กถงวสญญสลบนงไปฯ ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห สมเดจพระบรมศาสดาเมอจะทรงประกาศขอความนน จงทรงภาษต (คาถาท ๓๓) วา อท วตวาน โส สาโส ยวา กลยาณทสสโน มจฉโต วสเวเคน วสญ สมปชชถ สามบณฑตผพระโพธสตวนนผหนมผงามนาดครนกลาวคานแลว อนกาลงแหงพษซาบซานแลว เปนผวสญญฯ พระโพธสตวนนเมอกลาวถอยคามประมาณเทาน มอสสาสะลมหายใจดบแลวไมไดกลาวตอไปอกเลยฯ กกาลนนถอยคาเปนไปอาศรยหทยรปซงตดตอจตตแหงพระโพธสตวนนขาดแลวเพราะอนซานไปดวยกาลงพษ โอฐของพระโพธสตวนนกปด จกษนนกหลบ หตถและบาทกถงความเปนของกระดางแขง สรระทงสนเปอนโลหตฯ ลาดบนนพระราชาทรงคดวา สวรรณสามนไดพดดวยเราในบดนเปนอะไรไปหนอ จงพจารณาตรวจลมอสสาสปสสาสแหงพระโพธสตวนนฯ กลมอสสาสปสสาสะดบแลว สรระกแขงแลวฯ พระราชาทอดพระเนตรเหนเหตนนกทรงทราบวาสวรรณสามนตายแลวดบแลว ณ บดนเมอทรงไมอาจทรงกลนความโศก กวางพระหตถทงสองไวบนพระเศยรคราครวญราพนดวยเสยงอนดงฯ ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห สมเดจพระบรมศาสดาจารยเมอจะทรงประกาศขอความนนจงตรส (คาถาท ๓๔ ถง ๓๘ กง) วา ส ราชา ปรเทเวส พห การญสหต อชชรามโรห อาส อชเชต ญาม โน ปเร สาม กาลกต ทสวา นตถ มจจสส นาคโม ยสส ม ปฏมนเตต สวเสน สมปปโต

52

สวาชเชวงคเต กาเล น กจมภภาสต นรย นน คจฉาม เอตถ เม นตถ สสโย ตทา ห ปกต ปาป จร รตตาย กพพส ภวนต ตสส วตตาโร คาเม กพพสการโก อรเญ นมมนสสมห โก ม วตตมรหต สารยนต ห กมมาน คาเม สคจฉ มาณวา อรเญ นมมนสสมห โก น ม สารยสสต พระราชานนทรงคราครวญมากประกอบดวยนากรณาวา เราสาคญจะไมแกไมตายเรารเรองนวนน แตกอนหารไม เพราะไดเหนสามบณฑตทากาลกรยา ความไมมาแหงมฤตยยอมไมม สามบณฑตอนถกลกศรกาซาบยาพษซมซาบแลวพดอยกะเรา ครนกาลลวงไปอยางนในวนน ไมพดหนอยหนง เราจะไปสนรกแนนอน ความสงสยในการไปสนรกยอมไมมแกเราเพราะบาปหยาบชาอนเราทาแลวตลอดราตรนานในกาลนน เราทากรรมหยาบชาในบานเมอง คนทงหลายจะตเตยนเรา ใครเลาควรจะมากลาวตเตยนเราในราวปาอนหามนษยมได คนทงหลายประชมกนในบานเมองจะโจทนาวากลาวเอาโทษเรา ใครเลาหนอจะโจทนาวากลาวเอาโทษเราในปาอนหามนษยมได ฯ ตทา พสนธร นาม เทวธตา กาลนนนางเทพธดามนามวาพสนธรอย ณ เขาคนธมาทนเคยเปนมารดาแหงสามผพระโพธสตวในอตภาพทเจด พจารณาดพระโพธสตวดวยความสเนหาในพระโพธสตวดจบตรอยเนองนตยฯ กวนนนนางเสวยทพยสมบต หาไดพจารณาดในกาลมหาสตวไมฯ บางอาจารยวานางไปสเทวสมาคมเสยบางฯ นางเมอพจารณาดในกาลเมอพระโพธสตวสลบวาความเปนไปของบตรแหงเราเปนไฉนหนอกไดเหนวาพระราชามนามวาปลยกขราชยงบตรเรา ดวยศรอนกาซาบดวยยาพษ ใหลมอยทหาดทรายฝงแมนามคสมมตา ราไรราพนดวยศพทสาเนยงอนดง ถาเราไมไปในสานกบตรของเราๆ อนมนามวาสวรรณสามจกฉบหายอย ณ ทนน หฤทยของพระราชากจกแตก มารดาบดาของสวรรณสามจะไมไดอาหาร ไมไดแมนา ไมไดแมนาดมจกเหอดแหงตาย กครนเมอเราไปพระราชาจกถอเอาหมอนาไปสสานกมารดาบดาแหงสวรรณสาม และกครนพระราชาเสดจไปแลวจกรบสงวา บตรของทานทงสองอนเราฆาตายแลว ยงฤษฤษนใหทราบเรองฉะนแลว จกนาฤษฤษนไปสสานกสวรรณสาม ในเมอเชนนนฤษฤษนและเราจกทาสจจกรยาธษฐานพษของสวรรณสามกจกหาย บตรของเราจกไดชวตคนมา จกษทงสองขางของมารดาบดาแหงสวรรณสามจกแลเหนเปนปกต และพระราชาจกไดทรงสดบธรรมเทศนาของสามผพระโพธสตว เสดจกลบพระนครทรงบรจาคมหาทาน ครองราชสมบตโดยยตธรรม มสวรรคเปนทไปในเบองหนา เพราะเหตนนเราจกไปในทนนฯ นางเทพธดานนจงไป

53

สถตในอากาศโดยไมปรากฏกายทฝงมคสมมตานท กลาวกบพระเจาปลยกขราชฯ ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห สมเดจพระศาสดาเมอจะทรงประกาศขอความนนจงทรงภาษต (คาถาท ๓๙ ถง๔๑ กง) วา สา เทวตา อนตรหตา ปพพเต คนธมาทเน รโญ ว อนกมปาย อมา คาถา อภาสถ อาค กร มหาราช อกร กมมทกกฏ อทสกา ปตาปตตา ตโย เอกสนา หตา เอห ต อนสกขาม ยถา เต สคต สยา ธมเมนนเธ วเน โปเส มเญห สคต สเย นางเทพธดานนอนตรธานไปในภเขาคนธมาทน มาภาษตคาถาเหลานเพอไหวตามพระราชาวา พระองคทาความผดมาก ไดทากรรมอนลามก บดามารดาและบตรทงสามผหาความประทษรายมได อนพระองคฆาเสยดวยลกศรๆเดยวกน เชญเสดจมาอาตมะจะพราโอวาทถวายพระองค ดวยวธทพระองคจะไดสคต พระองคจงเลยงดมารดาบดาทงสอง ผจกษมดโดยธรรมในปา อาตมะสาคญวาสคตจะพงมแดพระองคฯ พระราชาไดสดบคาของนางเทพธดานนกทรงเชอวา เราเลยงมารดาบดาของสวรรณสามจกไปสสวรรค จงทรงดารวา เราจะตองการดวยราชสมบตทาไม เราจกเลยงดทานทงสองนน กทรงตงพระหฤทยมนตามพระดารนน ทรงราไรราพรรณเปนกาลง ทาความโศกใหบางเบา เขาพระหฤทยมนวาพระโพธสตวสนชพแลว จงทรงบชาสรระพระโพธสตวดวยบปผชาตตางๆ ประพรมดวยนา ทาประทกษณสามรอบทรงกราบในสถานทงส แลวถอหมอนาทพระโพธสตวใหเตมไวแลว ถงความโทมนสมพระพกตรฉะเพาะทกษณทศเสดจไปฯ ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห เมอเสดจพระบรมศาสดา จะทรงประกาศเนอความนน จงทรงภาษต (คาถาท ๔๒ กง) วา ส ราชา ปรเทเวส พห การญสหต อทกกมภมาทาย ปกกาม ทกขณามโข พระราชาทรงปรเทวะมากประกอบดวยนาสงสาร ถอหมอนามพระพกตรฉะเพาะทศทกษณเสดจหลกไปแลวฯ แมโดยปกตพระราชาเปนผมพระกาลงมาก ถอหมอนาเขาไปสอาศรมบทถงประตบรรณศาลาแหงทกลบณฑต ดจบทคลกระแทกอาศรมใหกระเทอนฯ ทกลบณฑตนงอยภายในไดฟงเสยงฝพระบาทแหงพระเจาปลยกขราช กนกในใจวา นไมใชเสยงฝเทาแหงสวรรณสามบตรเรา เสยงฝเทาใครหนอ เมอจะถาม จงภาษต (คาถาท ๔๓ – ๔๔ กง) วา

54

กสส น เอโส ปทสทโท มนสสสเสว อาคโต เนโส สามสส นคโฆโส โก น ตวมส มารส สนต ห สาโม วชชต สนต ปาทาน หญต เนโส สามสส นคโฆโส โก น ตวมส มารส นนเสยงฝเทาใครหนอ เสยงฝเทามนษยเดนแนแท เสยงฝเทาสามบตรไมดง ทานเปนใครหนอ สามบตรเราเดนเบา วางเทาเบา เสยงฝเทาสามบตรเราไมดง ทานเปนใครหนอฯ พระราชาไดสดบคาถามนน ทรงดารวาถาเราไมบอกความทเราเปนพระราชา บอกวาบตรของทานเราใหตายแลว ฤษทงสองนจกโกรธเรากลาวคาหยาบกะเรา เมอเชนนความโกรธในฤษทงสองกจกเกดขนแกเรา ครนความโกรธเกดขน เรากจกเบยดเบยฬฤษทงสองนน กรรมนนกจกเปนอกศลของเรา กครนเมอเราบอกวาเราเปนพระราชา ชอวาใครจะไมเกรงกลวไมม เพราะฉะนน จะบอกความทเราเปนพระราชากอน ทรงดารฉะนแลว วางหมอนาทโรงไวนาดมแลวประทบยนทประตบรรณศาลา เมอจะแสดงพระองคใหฤษรจกจงภาษต (คาถาท ๔๕ - ๔๖ กง) วา ราชาหมสม กาสน ปลยกโขต ม วท โลภา รฏฐ ปหนตวาน มคเมส จรามห อสสตเถ จสม กสโล ทฬหธมโมต วสสโต นาโคป เม น มเจยย อาคโต อสปาตน ขาพเจาเปนพระราชาของชาวกาส ชนเรยกชอขาพเจาวาพระเจาปลยกขราช ขาพเจาละแควนมาเทยวแสวงหามฤคดวยความโลภ ขาพเจาเปนผฉลาดในธนศลป ปรากฏในชมพทวปวาเปนผมธรรมมน กลาวคอเปนผสามารถจะโกงหรอลดธนทหนกได แมชางมาในทขาพเจายงลกศร กหาพนจากทไปไดสกกาวหนงไมฯ ฝายทกลบณฑตดาบศ เมอจะทาปฏสนถารกบพระราชาจงภาษต (คาถาท ๔๗ – ๔๙ กง) วา สวาคตนเต มหาราช อโถ เต อทราคต อสสโรส อนปปตโต ย อธตถ ปเวทย ตณฑกาน ปยาลาน มธเก กาสมารโย ผลาน ขททกปปาน ภช ราช วร วร อทมป ปานย สต อาภต ครคพภรา อโต ปว มหาราช สเจ ตว อภกงขส พระองคเสดจมากดแลว อนงพระองคเสดจมาแตไกลกเหมอนใกล พระองคผมอสสระเสดจมาถงแลว จงทราบสงซงมอยในทน จงเสวยผลมะพลบ ผลมะหาด ผลมะซาง และผลหมากเมาอนเปนผลไมเลกนอย ขอใหทรงเลอกตามประสงคเถด จงดมนาซงเปนนาเยนนามาแต

55

มคสมมตานทอนออกจากภายในภเขาถาพระองคทรงหวงฯ ในเมอดาบศทาปฏสนถารอยางนแลว พระเจาปลยกขราชทรงคดวา เราไมควรบอกวาบตรของทานเราใหตายแลวฉะนกอน ทาเหมอนไมร พดเรองอะไรๆ ไปกอนแลวจงบอก ทรงดารฉะนแลวจงตรส (คาถาท ๕๐ กง) วา นาล อนธา วเน ทฏฐ โก น โว ผลมาหาร อนนธสเสวาย สมมา นวาโป มยห ขายต ทานทงหลายจกษมดไมสามารถจะเหนอะไรๆ ในปา ใครเลาหนอนาผลไมมาเพอทานทงหลาย ความสะสมผลไมเปนตนไวโดยเรยบรอยน ปรากฏแกขาพเจาวาดเหมอนคนตาดสะสมไว ทกลบณฑตไดฟงพระดารส จงภาษตหมวดสองแหงคาถา (คอ ท ๕๑ - ๕๒ กง) เพอจะสาแดงวาตนไมไดนามาบตรของตนนามาวา ทหโร ยวา นาตพรหา สาโม กลยาณทสสโน ทฆสส เกสา อสตา อโถ สนคคเวลลตา โส หเว ผลมาหรตวา อโต อาทาย กมณฑล นท คโต อทกหาโร มเญ น ทรมาคโต สามหนมนอยรปรางสนทดงามนาด ผมของเธอยาวดาเลอยลงไป ปลายงอนชอยขนเบองบน เธอนาผลไมมา ถอหมอจากทนไปสแมนานานามา ชะรอยจะกลบมาใกลแลวฯ พระราชาไดทรงสดบคาตอบจงตรส (คาถาท ๕๓ -๕๔ กง) วา อหนต อวธ สาม โย ตยห ปรจารโก ย กมาร ปเวเทถ สาม กลยาณทสสน ทฆสส เกสา อสตา อโก สนคคเวลลตา เตส โลหตลตเตส เสต สาโม มยา หโต สวรรณสามใดบารงปฏบตทาน ขาพเจาไดฆาสวรรณสามนนเสยแลว ผเปนเจากลาวถงสามกมารผงดงามนาดใด ผมของสามกมารนนยาวดาและเลอยลงไปปลายงอนชอนขนเบองบน สามกมารนนขาพเจานนฆาเสยแลวนอนอยททรายอนเปรอะเปอนดวยโลหตฯ กบรรณศาลาของทานปารกาดาบศนอยใกลทกลบณฑต นางนงอยในบรรณศาลานน ไดฟงพระราชาตรสกใครจะรประพฤตการณนนจงออกจากบรรณศาลาของตน ไปสานกทกลบณฑตดวยสาคญเชอกทสาหรบสาวเดนไปไดกลาว (คาถาท ๕๕–๕๖ กง) วา เกน ทกล มนเตส หโต สาโมต วาทนา หโต สาโมต สตวาน หทย เม ปเวธต อสสตถสเสว ตรณ ปวาล มาลเตรต หโต สาโมต สตวาน หทย เม ปเวธต

56

ขาแตทานอาจารยทกลบณฑต ทานพดกบใครซงบอกวาสามกมารเขาใหตายแลวใจของขาพเจายอมหวนไหว เพราะไดยนวาสามกมารถกฆาเสยแลว กงออนแหงตนโพบายอนลมประหารใหหวนไหวแลวฉนใด ใจของขาพเจากหวนไหวเพราะไดยนวาสามกมารถกฆาเสยแลวฉนนนฯ ลาดบนนทกลดาบศเมอจะโอวาทนางปารกาดาบศน จงกลาว (คาถาท ๕๗ กง) วา ปารเก กาสราชาย โส สาม มคสมมเต โกธสา อสนา วชฌ ตสส มา ปาปมจฉมหา ดกอนนางปารกา นทานเปนพระราชาของชาวกาส พระองคยงสามบตรเราดวยลกศร ทมคสมมตานทดวยความโกรธ เราทงสองอยาปรารถนาบาปตอพระองคเลยฯ นางปารกาฤษน กลาวซาอก (ดวยคาถา ๕๘ กง) วา กจฉา ลทโธ ปโย ปตโต โย อนเธ อภร วเน ตเมกปตตต ฆาตมห กถ จตต น โกปเย บตรทรกอนหาไดดวยยาก ผไดเลยงเราทงสองผตาบอดมดในปา ใครจะไมยงจตตใหโกรธในบทคลผยงบตรคนเดยวนนใหตายทไหนไดฯ ทกลบณฑตตอบ (ดวยคาถาท ๕๙ กง) วา กจฉา ลทโธ ปโย ปตโต โย อนเธ อภร วเน ตเมกปตตต ฆาตมห อโกธ อาห ปณฑตา บตรใดไดเลยงเราทงสองผจกษมดในปา เปนทรกอนหาไดดวยยาก บณฑตทงหลายสรรเสรญบทคลผไมโกรธในบทคลผฆาบตรคนเดยวนน ฯ และกครนดาบศดาบศนทงสองกลาวอยางนแลวขอนทรวงดวยมอทงสองพรรณนาคณของสามผมหาสตวราไรเปนอนมากฯ ลาดบนนพระเจาปลยกขราชเมอจะทรงเลาโลมเอาใจดาบศทงสองจงตรส (คาถาท ๖๐ ถง ๖๒ กง) วา มา พาฬห ปรเทเวถ หโต สาโมต วาทนา อห กมมกโร หตวา ภรสสาม พรหาวเน อสสตเก จสม กสโล ทฬหธมโมต วสสโต อห กมมกโร หตวา ภรสสาม พรหาวเน มคาน วฆาสมเนเวส วนมลผลาน จ อห กมมกโร หตวา ภรสสาม พรหาวเน ผเปนเจาทงสองอยาคราครวญเพราะขาพเจากลาววายงสามกมารใหตายมากไปเลยขาพเจาจกรบการงานเลยงดผเปนเจาทงสองในปาแทนตอไป ขาพเจาเปนผฉลาดในธนศลป

57

ปรากฏในชมพทวปวามธรรมมน คออาจโกงหรอลดธนอนหนกได จะฆามฤคและแสวงหามลผลในปามาเลยงผเปนเจาทงสองแทนตอไปฯ ลาดบนนฝายดาบศดาบศน สงสนทนาดวยพระราชา (ดวยคาถาท ๖๓ กง)วา เนโส ธมโม มหาราช เนต อเมหส กปปต ราชา ตวมส อมหาก ปาเท วนทาม เต มย สภาพนนไมสมควร การทรงทาอยางนนไมสาเรจในอาตมะทงสอง พระองคเปนพระราชาของอาตมะทงสอง อาตมะทงสอง ขอถวายบงคมพระบาทของพระองค (กฤษทงสองตงอยในเพศบรรพชตทลพระราชาดงน เพราะอนความโศกในบตรครอบงา และเพราะไมมมานะ) ฯ พระราชาไดทรงสดบคานนทรงยนดเหลอเกน ทรงจนตนาการวา โอ นาอศจรรย คาหยาบของฤษทงสองนไมมในเราผทาความประทษรายถงเพยงน กลบยกยองเราเสยอก จงตรส (คาถาท ๖๔ กง ) อยางนวา ธมม เนสาท ภณถ กตา อปจตา ตยา ปตา ตวมส ตมหาก มาตา ตวมส ปารเก ขาแตทานผเชอชาตเนสาท ทานกลาวเปนธรรม ทานบาเพญความถอมตนแลว ทานจงเปนบดาของขาพเจา ขาแตนางปารกาทานจงเปนมารดาของขาพเจา (ทานทงสองอยาถอวาขาพเจาเปนพระราชาจงกาหนดไววา ขาพเจาเปนเหมอนสวรรณสามฉะนนเถด) ฯ ดาบศทงสองประคองอญชลไหว เมอจะทลวงวอนวากจดวยทรงทาการงานเพออาตมะทงสองยอมไมม กแตขอพระองคถอทสดแหงไมเทาของอาตมะทงสอง นาไปแสดงตวสวรรณสามเถด จงภาษตหมวด ๒ แหงคาถา (คอท ๖๕ - ๖๖ กง) วา นโม เต กาสราชตถ นโม เต กาสวฑฒน อชลนเต ปคคณหาม ยาว สามานปาปย ตสส ปาเท ปมชชนตา มขจ ภชทสสน สสมภมานา อตตาน กาลมาคมยามหเส ขาแตพระเจากาสราช อาตมะนอบนอมแดพระองค ขาพระองคผยงชาวกาสใหเจรญอาตมะนอบนอมแดพระองค อาตมะประคองอญชลแดพระองค ขอพระองคทรงพาอาตมะไปใหถงสามผบตรอาตมะ อาตมะจะสมผสเทาทงสองและดวงหนาอนงามนาดของเธอแลว ทรมานตนใหถงกาลกรยาฯ เมอบรมกษตรยกบฤษสนทนากนอาทตยกอสดงคตฯ ลาดบนนพระราชาทรงดารวา ถาเรานาฤษทงสองผตามดไปในสานกสวรรณสามในบดน ดวงใจของฤษทงสองจกแตกเพราะเหน

58

สวรรณสามนน เรากชอวานอนอยในนรกในกาลเมอทานทงสามทากาลกรยาแลวดวยประการอยางน เพราะเหตการณดงนนเราจกไมใหฤษทงสองไป ทรงดารฉะนจงตรสสคาถา (คอท ๖๗ ถง ๗๐ กง) วา พรหาพาลมคากณณ อากาสนตว ทสสต ยตถ สาโม หโต เสต จนโทว ปตโต ฉมา พรหาพาลมคากณณ อากาสนตว ทสสต ยตถ สาโม หโต เสต สรโยว ปตโต ฉมา พรหาพาลมคากณณ อากาสนตว ทสสต ยตถ สาโม หโต เสต ปสนา ปรกณฐโต พรหาพาลมคากณณ อากาสนตว ทสสสต ยตถ สาโม หโต เสต อเธว วสถสสเม สวรรณสามถกฆานอนอยทปาใด ดจดวงจนทรหรอดวงอาทตยตกลงเหนอแผนดนแลวเกลอกเปอนดวยฝนทราย ปานนเกลอนดวยพาลมฤคมากหลาย ประกาศใหปรากฏ ผเปนเจาจงอยทอาศรมบทนเถด (อยาไปเลย) ฯ ลาดบนนฤษทงสองไดภาษตคาถา (ท ๗๑ กง) เพอจะแสดงความทตนไมกลวพาลมฤคทงหลายวา ยต ตตถ สหสสาน สตาน นหตาน จ เนวมหาก ภย โกจ วเน พาเลส วชชต ถาพาลมฤคทงหลายนบดวยรอยนบดวยพนหรอนบดวยหมนมอยในปาไซร อาตมะกไมมความกลวในพาลมฤคเหลานนในปาทไรๆ เลยๆ ลาดบนนพระราชาเมอไมอาจหามฤษทงสองนนกทรงจงมอนาไปในสานกสวรรณสามพระโพธสตวฯ ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห เมอสมเดจพระศาสดาจะทรงประกาศขอความนน จงตรส (คาถาท ๗๒ กง) วา ตโต อนธานมาทาย กาสราชา พรหาวเน หตเถ คเหตวา ปกกาม ยตถ สาโม หโต อห แตนนพระเจากาสราชพาฤษทงสองผจกษมดไปในปาใหญ สวรรณสามถกฆาอยในทใด กทรงจงมอฤษทงสองไปในทนนฯ และกครนทรงนาไปแลว กประทบยนอยในทใกลสวรรณสาม แลวรบสงวา นบตรของผเปนเจาทงสองฯ ลาดบนนฤษผบดาของพระโพธสตวกชอนเศยรพระโพธสตวขนวางไวบนตก ฤษนผมารดาพระโพธสตวกยกเทาของพระโพธสตวขนวางไวบนตก นงบนราพนกนแสงฯ

59

ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห เมอสมเดจพระศาสดาจารยจะทรงประกาศขอความนนจงทรงภาษต (คาถาท ๗๓ ถง ๘๕)วา ทสวาน ปตต สาม ปตตก ปสกณฐต อปวทธ พรหารเญ จนทว ปตต ฉมา ทสวาน ปตต สาม ปตตก ปสกณฐต อปวทธ พรหารเญ สรยว ปตต ฉมา ทสวาน ปตต สาม ปตตก ปสกณฐต อปวทธ พรหารเญ กรณ ปวเทวย ทสวาน ปตต สาม ปตตก ปสกณฐต พาหา ปคคยห ปกกนท อธมโม กร โก อต พาฬห โขส ตว ทตโต สาม กลยาณทสสน โย อชเชวงคเต กาเล น กณจมภภาสส พาฬห โขส ตว ทตโต สาม กลยาณทสสน โย อชเชวงคเต กาเล น กณจมภภาสส พาฬห โขส ตว ทตโต สาม กลยาณทสสน โย อชเชวงคเต กาเล น กณจมภภาสส พาฬห โขส ตว ทตโต สาม กลยาณทสสน โย อชเชวงคเต กาเล น กณจมภภาสส พาฬห โขส ตว ทตโต สาม กลยาณทสสน โย อชเชวงคเต กาเล น กณจมภภาสส ชฏ มลน ปสคต โกทาน สณฐเปสสต สาโม อย กาลกโต อนธาน ปรจารโก โก โน สมมชชนาทาย สมมชชสสต อสสม สาโม อย กาลกโต อนธาน ปรจารโก โกทาน นหาปยสสต สเตนโณหทเกน จ สาโม อย กาลกโต อนธาน ปรจารโก โกทาน โภชยสสต วนมลผลาน จ สาโม อย กาลกโต อนธาน ปรจารโก ดาบศดาบศนทงสองเหนสามผพระโพธสตวซงเปนบตรนอนเกลอกเปอนฝนทราย อนทงอยแลวในปาใหญ ดจดวงจนทรหรอดวงอาทตยตกเหนอแผนดน กปรเทวนาการนาสงสาร ยกแขนทงสองรองไหวา สภาพไมเปนยตธรรมมาเปนไปในโลกนในวนน พอสามผงามนาด พอมาหลบเอาจรงๆ เคลบเคลมเอามากมายดจคนดมสราเขม ขดเคองใครเอาใหญ ถอตวมใชนอย ม

60

ใจพเศษ กลาวคอขดเกลามลทน ในเมอกาลลวงไปอยางนในวนน พอไมพดอะไรบางเลย พอสามนเปนผบารงบาเรอเราทงสองผตามดมาทากาลกรยาเสยแลว บดนใครเลาจกชาระชฎาอนหมนหมองละอองทาใหตรง ใครเลาจกจบกราดกวาดอาศรมของเราทงสอง ใครเลาจกจดนาเยนและนารอนใหอาบ ใครเลาจกยงเราทงสองใหไดบรโภคมลผลในปาฯ ลาดบนนฤษนผมารดาแหงพระโพธสตวเมอบนเพอเปนหนกหนากเอามอองทอกแหงพระโพธสตว พจารณาความอบอนจนตนาการวาความอบอนของบตรเรายงเปนไปอย บตรเราจกสลบดวยกาลงยาพษ เราจกทาสจจกรยาแกบตรเรา เพอประโยชนแกอนใหพษออกเสยคดฉะนแลวไดทาสจจกรยาฯ ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห เมอสมเดจพระโลกนาถจะทรงประกาศความนน จงทรงภาษต(คาถาท๘๖ถง๙๓กง)วา ทสวาน ปตต สาม ปตตก ปสกณฐต อททตา ปตตโสเกน มาตา สจจ อภาสถ เยน สจเจนย สาโม ธมมจาร ปเร อห เอเตน สจจวชเชน วส สามสส หญต เยน สจเจนย สาโม พรหมจาร ปเร อน เอเตน สจวชเชน วส สามสส หญต เยน สจเจนย สาโม สจจวาท ปเร อห เอเตน สจจวชเชน วส สามสส หญต เยน สจเจนย สาโม มาตาเปตภโร อห เอเตน สจจวชเชน วส สามสส หญต เยน สจเจนย สาโม ปาณาปยตโร มม เอเตน สจจวชเชน วส สามสส หญต เยน สจเจนย สาโม มยหเจว ปต จ เต เอเตน สจจวชเชน วส สามสส หญต มารดาผระทมจตตดวยความโศกเพราะบตร ไดเหนสามผบตรนอนเกลอกเปอนดวยฝนทรายไดภาษตคาสจวา สามนไดเปนผประพฤตธรรมเปนปกต ไดเปนผประพฤตดงพรหมเปนปกต ไดเปนผกลาวคาจรงเปนปกตมาแตกอน ไดเปนผเลยงมารดาบดา ไดเปนผประพฤตยาเกรงตอทานผเจรญในสกล เปนผเปนทรกอยางยงราวกบชวตของเรา โดยอนจรงใดๆ ดวยอนกลาวจรงนนๆ ขอพษของสามจงหายไป บญอนหนงอนใดทสามไดทาแลวแกเราและบดาของเธอ มอย ดวยอานภาพกศลบญนนทงหมด ขอพษของสามจงหายไปฯ เมอมารดาทาสจจกรยาดวยเจดคาถาอยางน สามผพระโพธสตวกพลกตวนอนตอไปฯ

61

ลาดบนนบดาคดวา บตรของเรายงมชวตอย เราจกทาสจจกรยาบาง จงไดทาสจจกรยาอยางนนฯ ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห เมอสมเดจพระโลกนาถจะทรงประกาศเนอความนน จงทรงภาษต (คาถาท ๙๔ ถง ๑๐๑ กง)วา ทสวาน ปตต สาม ปตตก ปสกณฐตฯ เปฯ สพเพน เตน กสเลน วส สามสส ญต มความเหมอนมารดากลาวมาแลวฯ ในเมอบดาทาสจจกรยาอยอยางน พระมหาสตวพลกตวอกขางหนงนอนตอไปฯ ลาดบนนนางเทพธดาอนมนามวาพสนธรไดทาสจจกรยาทสามแกพระโพธสตวนนฯ ตมตถ ปกาเสนโต สตถา อาห เมอสมเดจพระทศพลจะทรงประกาศขอความนนจงทรงภาษต (คาถาท ๑๐๒ ถง๑๐๖) วา สา เทวตา อนตรหตา ปพพเต คนธมาทเน สามสส อนกมปาย อม สจจ อภาสถ ปพพตยาห คนธมาทเน จร รตต นวาสน น เม ปยตโร โกจ อโญ สามเมน วชชต เอเตน สจจวชเชน วส สามสส หญต สพเพ คนธา วนมยา ปพพเต คนธมาทเน เอเตน สจจวชเชน วส สามสส หญต เตส ลาลปปมานาน พห การญสหต ขปป สาโม สมฏฐาส ยวา กลยาณทสสโน นางพสนธรเทพธดาอนตรธานไปในภเขาคนธมาทนมาภาษตสจจวาจาเพอความเอนดแกสวรรณสามวา เรามปกตอย ณ คนธมาทนภผาตลอดราตรนาน ใครอนอนจะเปนทรกของเราเสมอดวยสามยอมไมม ของหอมแลวดวยไมหอมในอรญประเทศทงหมด ณ คนธมาทนบรรพตมอยชด ดวยอนกลาวสจภาษตน ขอพษแหงสามจงสญหาย เมอดาบศนผมารดาและดาบศผบดาบนเพอพรรณนาเปนอนมากนาสงสาร สามผรนหนมงดงามนาดจงลกขนเรวพลน ฯ อศจรรยทงปวงคอ พระโพธสตวหายโรค จกษทงสองขางของฤษ ฤษนเหนอะไรด เปนปกต แสงอรณขน และทานทงส คอบรมกษตรยปลยกขราช ทกลบณฑตดาบศนางปารกาดาบศนและสวรรณสามบณฑตมาปรากฏในอาศรมสถานขณะเดยวกนฯ มารดาบดาทงสองยนดเหลอเกนวาเราทงสองไดดวงตาดเปนปกต และสามผบตรกหายโรคาพาธฯ ลาดบนนสามบณฑตผพระโพธสตวไดกลาวคาถาน (คอท ๑๐๗) วา สาโมหมสม ภทท โว โสตถนมห สมฏฐโต

มา พาฬห ปรเทเวถ มชนาภวเทถ ม

62

ขาพเจาเปนผมนามวาสาม ขอความเจรญจงมแกทานทงหลาย ขาพเจาลกขนไดแลวโดยสวสด ขอทานทงหลายอยาปรเทวะนกเลย จงพดกะขาพเจาโดยความยนดเถดฯ ลาดบนนพระมหาสตวแลเหนพระราชาเมอจะทลปฏสนถาร จงกลาวคาถานวา (ท ๑๐๘ ถง ๑๑๐) วา สวาคตนเต มหาราช อโก เต อทราคต ฯ เป ฯ

ตโต ปว มหาราช สเจ ตว อภกงขส มเนอความเหมอนทกลดาบศกลาว ฯ บรมกษตรยทอดพระเนตรเหนมหศจรรยนน จงตรส (คาถาท ๑๑๑) วา สมมยหาม ปมยหาม สพพา มยหนต เม ทสา

เปตนต สามมททกข โก น ตว สาม ชวส ขาพเจาหลงพรอม หลงเอาจรงๆ มดไปทวทศ ขาพเจาไดเหนสามบณฑตนนทา

กาลกรยาแลว ทาไมทานเปนไดอกเลาหนอ ฯ สวรรณสามบณฑตดารวา พระราชาทรงกาหนดวา เราตายแลว เราจกประกาศการทเรายงไมตาย จงภาษต ( คาถาท ๑๑๒–๑๑๓) วา อป ชว มหาราช ปรส พาฬหเวทน

อปนตมนสงกปป ชวนต มญเต มต อป ชว มหาราช ปรส พาฬหเวทน

ต นโรธคต สนต ชวนต มญเต มต ขาแตมหาราชเจา โลกยอมสาคญซงบทคลผยงมชวตเสวยเวทนากลา มความดารในใจเขาไปแลว คอมจตวารหยงลงในภวงค ยงมชพอยแทวาตายแลว หรอโลกยอมมาสาคญซงบทคลยงมชวตอยเสวยเวทนากลา ถงความดบสนท คออสสาสปสสาวะดบสนท ระงบแลวนน ยงเปนอยแทเชนขาพระเจา วาตายแลวดงน ฯ และกครนพระโพธสตวกลาวดงนแลว ใครเพอจะประกอบพระเจาปลยกขราชในประโยชน จงภาษตสองคาถา (คอท ๑๑๔ – ๑๑๕) อกวา โย มาตร ปตร วา มจโจ ธมเมน โปสต เทวาป น ตกจฉนต มาตาเปตภร นร โย มาตร ปตร วา มจโจ ธมเมน โปสต อเธว น ปสสนต เปจจ สคเค ปโมทต บทคลใดเลยงมารดาบดาโดยธรรม เทวดาและมนษยทงหลายยอมแกไขคมครองบทคลผเลยงมารดาบดานน นกปราชญทงหลายยอมสรรเสรญบทคลนนในโลกน บทคลนนละโลกนไปแลวยอมบนเทงทวในโลกสวรรคฯ

63

บรมขตตยาธบดไดสดบคานน ทรงดารวา นาอศจรรยหนอ เทวดาทงหลายเยยวยาโรคทเกดขนแกบทคลผเลยงมารดาบดา สามบณฑตนงดงามเกนเปรยบ ทรงดารฉะนนแลวประคองอญชลดารส (คาถาท ๑๑๖) วา เอโส ภยโย ปมยหาม สพพา มยหนต เม ทสา สรณ สาม คจฉาม ตวจ เม สรณ ภว สามบณฑต ขาพเจานหลงทวยง มดไปทวทศ ขาพเจาถงเธอเปนสรณะ เธอจงเปนสรณะของขาพเจาฯ ลาดบนนพระมหาสตวสวรรณสามทลพระราชาวา ขาแตมหาราชเจา ถาพระองคทรงใครจะเสดจสเทวโลก เพอทรงบรโภคทพยสมบตใหญ จงทรงประพฤตในทศราชธรรมจรรยาเหลาน เมอจะถวายโอวาทแดพระราชา จงภาษตคาถาอนกลาวดวยทศพธราชธรรม (คอคาถาท ๑๑๗ ถง ๑๒๖) วา ธมมจเร มหาราช มาตาปตส ขตตย อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส ธมมจเร มหาราช ปตตทาเรส ขตตย อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส ธมมจเร มหาราช มตตามจเจส ขตตย อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส ธมมจเร มหาราช พาหเนส พเลส จ อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส ธมมจเร มหาราช คาเมส นคเมส จ อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส ธมมจเร มหาราช รฏเฐส ชนปเทส จ อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส ธมมจเร มหาราช สมเณส พราหมเณส จ อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส ธมมจเร มหาราช มคปกขส ขตตย อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส

ธมมจเร มหาราช ธมโม สจณโณ สขมาวหาต อธ ธมม จรตวาน ราช สคค คมสสส ธมมจเร มหาราช อนทา เทวา สพรหมกา สจณเณน ทว ปตตา มา ธมม ราช ปมาโท

64

ขาแตขตตยมหาราช ขอพระองคทรงประพฤตธรรมในพระชนกพระชนน ในมตรอมาตย ในพาหนะและพล ในชาวบานชาวนคม ในชาวแควนชาวชนบท ในสมณพราหมณ ในเนอและนก ครนพระองคทรงประพฤตธรรมนนๆ ในโลกนแลว จกเสดจสสวรรค ขาแตมหาราชเจา ขอพระองคทรงประพฤตธรรม พระอนทรเทพเจา และพระพรหมถงแลวซงทพยโลกดวยธรรมทประพฤตดแลว ขอพระองคอยาทรงประมาทธรรมฯ พระมหาสตวแสดงธรรมถวายพระราชาอยางน เมอจะถวายโอวาทยงขนไดถวาย เบญจศลฯ พระราชาทรงรบโอวาทของพระโพธสตวดวยพระเศยรทรงไหวพระโพธสตวขอขมาโทษพระโพธสตวแลวเสดจกลบเมองพาราณส ทรงบาเพญพระกศลมทานเปนตน ทรงรกษานตยศลครองราชสมบตโดยธรรมโดยเสมอ ในทสดแหงพระชนมกมสวรรคเปนทไปในเบองหนาฯ ฝายพระโพธสตวสวรรณสามบารงบาเรอมารดาบดา ยงฌานและสมาบตใหบงเกดพรอมดวยมารดาบดา มไดเสอมจากฌาน ในทสดแหงอาย กมพรหมโลกเปนทไปในเบองหนาพรอมดวยมารดาบดานนฯ สมเดจพระโลกนาถศาสดาทรงนาธรรมเทศนานมาแลวตรสวา แนะภกษทงหลายการเลยงดมารดาบดาเปนวงศของบณฑตทงหลาย ตรสฉะนแลว ทรงประกาศสจจธรรมทงสแลว ทรงประชมชาดกฯ ในกาลทสดแหงสจจเทศนา พระภกษนนบรรลพระโสดาปตตผลฯ พระราชาปลยกษในกาลนนกลบชาตมาเปนภกษชออานนทในกาลนฯ นางพสนธรเทวธดาในกาลนน กลบชาตมาเปนนางภกษณชออบลวรรณาในกาลนฯ สกกเทวราชในกาลนนกลบชาตมาเปนภกษชออนรทธในกาลนฯ ทกลบณฑตฤษในกาลนน กลบชาตมาเปนภกษชอมหากสสปในกาลนฯ นางปารกาดาบศนในกาลนน กลบชาตมาเปนนางภททกาปลานในกาลนฯ กสวรรณสามบณฑตในกาลนน กลบชาตมาเปนเราผสมมาสมพทธเจานนเทยวในกาลน ดวยประการฉะนแลฯ ผลงานวจยทเกยวของกบชาดก สมหมาย เปรมจตต (2544 : บทสรป) ทาการวจยเรอง มหาเวสสนดรชาดกวเคราะหทางสงคม และวฒนธรรมไดสรปผลการวจยวา ในดานงานศลปกรรม มหาเวสสนดรชาดกไดเปนแรงกระตนสาคญ ในการคดสรางสรรคศลปกรรมตางๆ เชน ภาพจตรกรรมฝาผนงตามโบสถวหารของวดตางๆ ทวประเทศไทย นอกจากนยงมการเขยนภาพดงกลาวบนแผนผา และตอมายงไดเขยนเปนภาพโปสเตอรสพมพออกเผยแพร แตกเกอบจะหมดสมยนยมไปแลว พฒน เพงผลา (2530 : ขอเสนอแนะ) ในรายงานวจย การวเคราะหการบาเพญบารมพระโพธสตวในนบาตชาดก ผลการวจยในขอเสนอแนะ ไดกลาวไววา “การศกษาของคณะสงฆ

65

ไมวาจะเปนแผนกใดๆ ไมไดจดนบาตชาดกไวเปนหลกสตรการศกษาของคณะสงฆ ถามการจดนบาตชาดกไวในหลกสตรการศกษาของสงฆในระดบหนง จะทาใหพระสงฆรเรองนบาตชาดกไดดและสามารถนาไปใชในการเทศนสอนประชาชนไดด และประสบผลสาเรจในการเผยแพรพระพทธศาสนายงขน

สมนก ใจกลา (2536 : บทคดยอ) ทาการวจยเรอง การนบถอพระพทธศาสนาของคนไทยปจจบน : ศกษาเปรยบเทยบระหวางนกวทยาศาสตร และนกสงคมศาสตร ผลการวจยปรากฏวา นกวทยาศาสตรมความเชอในหลกคาสอนของพทธศาสนารอยละ 66.9 และนกสงคมศาสตร มความเชอรอยละ 61.5 ระดบความรความเขาใจในหลกธรรมของศาสนาทสาคญอนเปนพนฐานสาหรบการใชในการดาเนนชวต นกวทยาศาสตร รอยละ 55 นกสงคมศาสตร รอยละ 48 คณะศกษาศาสตร (2531 : บทคดยอ) ทาการวจยเรองการใชหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษา ตอนปลายของครผสอนสงคมศกษาในเขตการศกษา 2 ผลการวจยในเรองการศกษาสภาพปญหา และขอเสนอแนะ พบวามปญหาทครผสอนยงไมมความรความเขาใจทลกซงในบางเนอหาของพระพทธศาสนา รวมถงขาดแคลนสอ และอปกรณการสอน และแหลงคนความนอยในดานของผเรยน นกเรยนไมชอบเรยนรายวชานอกทงเนอหาวชาพระพทธศาสนาในสวนของหลกธรรมะจะเปนภาษาบาล ซงยากแกการจดจาและหนงสอทใชในการคนควาอานแลวเขาใจยาก จากเหตผลและปญหาทเกดขนดงกลาวมาแลว จะเหนวากระบวนการสอสารระหวางตวสอกลาง คอชาดกซงเปนวรรณกรรมศาสนานน มวตถประสงคทมงเพอการสอสาร ไปยงกลมเปาหมายคอ บคคลในสงคมใหรบรและเขาใจยอมรบในหลกเกณฑของการกระทาทดตางๆ เพอจะไดพฒนาไปสแนวคดและความเชอ อนนาไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคล และของสงคมโดยรวมสงผลใหสงคมจะมแตความสงบสนตสข ซงเปนหลกการสาคญของศาสนาพทธ แตจากสภาวะสงคมทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ระบบความเชอรปแบบการสอสาร ทงสวนทเปนสอ และสวนทเปนสาร มการพฒนาอยตลอดเวลา สอบางชนดเมอกาลเวลาเปลยน ตวสอไมไดเปลยนตาม ทาใหกลายเปนวาสอนนถกกลนหายไปพรอมกบอดต และทาใหคณคาของสอเหลานนพลอยถกเลอนหายไปดวย การทจะรอฟนใหสอเหลานนกลบมามประสทธภาพทดใหมอกครง โดยคนหาแนวทางวธนาเสนอรปแบบของการสอสารทมประสทธภาพอยางสอดคลอง และเหมาะสมกบยคสมย จงเปนเหตผลสาคญในการทาการวจยในครงน

66

บทท 3

วธดาเนนการวจย การวจยเรอง “การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)” เปนการวจยทมจดมงหมายเพอหาประสทธภาพของภาพประกอบ ซงผวจยไดสรางสรรคงานออกแบบภาพประกอบ ทสามารถชวยดานการสอความหมาย ดานหลกศลปะ และดานการสงเสรมจนตนาการรบรเรองราวเนอหา ของวรรณกรรมศาสนาทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) การดาเนนการวจยโดยการรวบรวมขอมล ใชวธวเคราะหขอมล และผลของการวจยเพอหาขอสรปทสามารถเชอถอได ดวยการคานวณหาทางสถต ซงผวจยไดดาเนนการวจยดงตอไปน 1. การศกษาขอมล 2. ประชากรและกลมตวอยาง 3. เครองมอทใชในการวจย 4. การดาเนนการทดลอง และการเกบรวบรวมขอมล 5. การวเคราะหขอมล การศกษาขอมล 1. ศกษารวบรวมขอมลจากเอกสารวชาการ เนอหาวรรณกรรมชาดก และเนอหาวรรณกรรม ทเกยวของกบศาสนา

2. ศกษารวบรวมขอมลรปแบบภาพประกอบ วรรณกรรมศาสนานบาตชาดก สมยตาง ๆ ทมอยเดม เชน สมยสโขทย สมยอยธยา สมยรตนโกสนทร ถงยคสมยปจจบน

3. ศกษาขอมลเกยวกบการออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก และภาพประกอบอน ๆ เพอนามาเปนขอมลประกอบในการสรางงานออกแบบตามวตถประสงคของผวจย

ประชากรและกลมตวอยาง

1. ประชากรของการวจยครงน ไดแกผสอนวชาทเกยวกบพทธศาสนา ในสถาบน การศกษา และสถาบนพทธศาสนา ในเขตสาทรและเขตบางรก เพราะเปนเขตทมกลมประชากร กลมเมองอาศยอยอยางหลากหลาย ซงสามารถนามาเปนตวแทนทาการวจยไดตรงตามเปาหมาย

66

67

2. กลมตวอยางทใชในการวจยไดแก 2.1 คร – อาจารย ผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา ในโรงเรยนระดบมธยมศกษา ไดแก โรงเรยนไตรมตรวทยา โรงเรยนสตรมหาพฤฒาราม โรงเรยนอสสมชญกรงเทพ โรงเรยนสตรศรสรโยทย โรงเรยนภทรภกด โรงเรยนวดสทธวราราม

2.2 พระภกษททาหนาทสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา ในสถาบนทางพระพทธ ศาสนา ไดแก วดสวนพล วดยานนาวา วดดอน วดสทธวราราม 3. กลมตวอยางในการวจยครงน จะไมคานงถงความรพนฐานทางดานศลปะ และดานการออกแบบ เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยครงนไดแก 1. แบบประเมนหารปแบบทเหมาะสม ของภาพประกอบทศชาตชาดก และผลงานภาพประกอบทศชาตชาดก ทผวจยสรางขนมา 3 รปแบบ 2. แบบประเมนหาประสทธภาพ ของภาพประกอบทศชาตชาดก และผลงานภาพ ประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ทผวจยสรางขนมา จานวน 17 ภาพ ตามบทพระนพนธของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช การสรางเครองมอทใชในการวจย 1. การสรางเครองมอทใชในการประกอบวจย เรอง การออกแบบภาพประกอบ ทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ไดแก 1.1 ศกษาขอมลภาคเอกสาร หนงสอวรรณกรรมเกยวกบ มหานบาตชาดก ฉบบชนวร (เลม๑-๒) เอกสารทางประวตศาสตร สานกนายกรฐมนตร รปแบบภาพประกอบชาดกของหนงสอสมดไทสมยอยธยา รปแบบภาพประกอบของหนงสอมหานบาตชาดก หนงสอสมดภาพพระมหาเวสสนดร หนงสอจตรกรรมไทยประเพณชดท ๐๐๑ เลมท ๒ - ๓ ของกองโบราณคด กรมศลปากร หนงสอพระมหาชนก พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 1.2 วเคราะหขอมลภาคเอกสาร เนอหาของวรรณกรรม ทเกยวกบทศชาตชาดกวเคราะหรปแบบของภาพประกอบทศชาตชาดก 1.3 สรางรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก ตามผลการวเคราะห จานวน 3 รปแบบ พรอมทงสรางแบบประเมนหารปแบบทเหมาะสม 1.4 นาไปใหอาจารยทปรกษาตรวจสอบพจารณาหากมการแกไขนามาปรบปรง

68

1.5 นาไปใหผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ นกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมเกยวกบศาสนา เพอประเมนเลอกหารปแบบทเหมาะสม และนาผลทไดมาวเคราะห เพอสรปหาภาพประกอบทศชาตชาดก รปแบบทเหมาะสม 1.6 สรางสรรคภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) จานวน 17 ภาพ ตามบทพระนพนธ ของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช ในรปแบบทเหมาะสม ตามทผเชยวชาญไดคดเลอก 1.7 นาผลงานสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) จานวน 17 ภาพ ตามบทพระนพนธ ของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช นาไปใหอาจารยทปรกษาพจารณา หากมการแกไข กจะนามาปรบปรงกอนนาไปทดลองใช รายละเอยดขนตอนการสรางเครองมอไดแสดงดงแผนภมท 1 ดงตอไปน

69

แผนภมท 1 แสดงขนตอนการสรางเครองมอทใชในการวจย

ผาน นาไปใชเกบรวบรวบขอมล

วเคราะหผล / สรปผล / อภปรายผล

ผเชยวชาญเลอกรปแบบภาพประกอบ

ศกษารวบรวมขอมลภาคเอกสาร / เนอหา / รปแบบภาพประกอบ

สรางภาพประกอบทศชาตชาดก 3 รปแบบ / แบบประเมนความเหมาะสม

วเคราะหขอมลรปแบบภาพประกอบ

ปรกษาอาจารยทปรกษา

ผาน

วเคราะหผล/สรปผลการเลอกหารปแบบภาพประกอบ

- สรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ในรปแบบทเลอก - สรางแบบประเมนหาประสทธภาพ

ปรกษาอาจารยทปรกษา ปรบปรงแกไข ไมผาน

ปรบปรงแกไข ไมผาน

70

การดาเนนการทดลอง และเกบรวบรวมขอมล การดาเนนการทดลองและการเกบรวบรวมขอมล ของภาพประกอบทศชาตชาดก

(เรองสวรรณสาม) จานวน 17 ภาพ ตามบทพระนพนธของ พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวร สรวฒน สมเดจพระสงฆราช ไดดาเนนการดงน 1. นาภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) จานวน 17 ภาพ ทผวจยไดจดสรางขนมาตามบทพระนพนธ ของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช และแบบการประเมนหาประสทธภาพ ไปใหกลมตวอยาง ไดแก คร - อาจารย ผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา โรงเรยนระดบมธยมศกษา ไดแกโรงเรยนไตรมตรวทยา โรงเรยนสตรมหาพฤฒาราม โรงเรยนอสสมชญกรงเทพ โรงเรยนสตรศรสรโยทย โรงเรยนภทรภกด โรงเรยนวดสทธวราราม และพระภกษทสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา ในสถาบนทางพระพทธศาสนา ซงไดแก วดสวนพล วดยานนาวา วดดอน วดสทธวราราม จานวน 42 ทาน 2. นาผลการประเมนหาประสทธภาพ ทคร - อาจารย และพระภกษททาหนาทสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา ประเมนทง 3 ดาน ไดแกดานการสอความหมาย ดานหลกศลปะ และดานการสงเสรมจนตนาการรบรเรองราวเนอหา จานวน 42 ฉบบ มาวเคราะหหาคาทางสถต 3. สรปผล และอภปรายผลการประเมนหาประสทธภาพ การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) การวเคราะหขอมล วธการประเมนภาพประกอบทศชาตชาดก ม 2 ขนตอนดงน 1. การศกษาหารปแบบทเหมาะสม ของภาพประกอบทศชาตชาดกโดยการวเคราะหขอมลจากแบบประเมนรปแบบทเหมาะสม ของผเชยวชาญจานวน 5 ทาน โดยใชมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ ดงน มากทสด = 4.50 - 5.00 คะแนน มาก = 3.50 - 4.49 คะแนน ปานกลาง = 2.50 - 3.49 คะแนน นอย = 1.50 - 2.49 คะแนน นอยทสด = 0 - 1.49 คะแนน 2. การวเคราะหขอมล จากแบบประเมนหาประสทธภาพ การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) จากกลมตวอยาง จานวน 42 ทาน โดยวเคราะหหาคาเฉลย (Mean) สวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) ดวยโปรแกรม SPSS

71

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมลและการออกแบบ

การวจยครงนเพอศกษาหาประสทธภาพ ของการออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ตามบทพระนพนธของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช โดยผวจยไดทาการวจยดงตอไปน 1. วเคราะหภาพประกอบชาดกสมยตางๆ เพอหารปแบบ 2. การสรางรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก 3 รปแบบ 3. การวเคราะหผล การเลอกรปแบบทเหมาะสม ของภาพประกอบทศชาตชาดก จากผเชยวชาญ 4. การสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ในรปแบบทเหมาะสมจานวน 17 ภาพ 5. การวเคราะหผลหาประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)

1. การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยตางๆเพอหารปแบบ

1.1 การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยสโขทย (พทธศตวรรษท 19 – 20) จากหลกฐานทคนพบเปนภาพจาหลกศลาทอยในอโมงคของวดศรชม ต.เมองเกา จ.สโขทย รปแบบของภาพจาหลกมศลปะของลงกาผสมผสานอย ซงศาสตราจารยหมอมเจาสภทรดศ ดศกล กลาววาไดรบอทธพลมาจากลงกาสมยโปลนนารวะ โดยเฉพาะภาพของกษตรยททรงมงกฎศโรเพฎ ซงเปรยบเทยบแลวมการแตงองคแบบกษตรยของลงกา สาหรบรปทรงสถาปตยกรรมทใชประกอบในชาดก กไมใชรปทรงของอาคารแบบสโขทย หากแตมรปแบบทคลายกบศลปกรรมของอนเดยใต (สภทรดศ ดศกล 2539 : 27) จงมการสนนษฐานจากภาพจาหลกบนแผนศลาเหลานวา คงจะสรางขนในยคกอนจะมการตงอาณาจกรกรงสโขทย และกอนจะมการสถาปนาราชวงศพอขนศรอนทราทตย สวนวธการสรางสนนษฐานวาอาจจะเปนพระภกษชาวลงกาเปนผรางแบบลงบนแผนหน แลวใหชางไทยจาหลกไปตามลายเสนทเขยนนน และชางไทยกคงจะเขยนภาพองคประกอบสวนรองๆ ไดแก รปสตว รปคน รปยกษ และรปลง ซงมลลาเยองกรายเปนทาททานองแบบไทยรวมอยดวย (สกจ นมมานเหมนท : คานา)

71

72

การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยสโขทยตามหลกศลปะ

ภาพท 1 ภาพตปลลตถมคชาดก และขราทยชาดก สมยสโขทย ตารางท 1 การวเคราะหภาพตปลลตถมคชาดก และขราทยชาดก สมยสโขทย

การวเคราะหภาพตปลลตถมคชาดก และขราทยชาดก สมยสโขทย หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ โดยมภาพ

พระโพธสตวเปนจดเดนสรางความสนใจ ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ลกษณะเสนจงทาใหภาพทงหมดกลมกลน ความแตกตาง เนนดวยการกาหนดใหภาพพระโพธสตวมรศมรอบศรษะ ความหลากหลาย สรางดวยการกาหนดใหมภาพสตวและภาพของตนไม,ใบไม ทมขนาด

เลก ใหญ เพอแสดงความหลากหลาย ผสมผสานรวมกน สดสวน ระหวางภาพและพนทของชนงานจะไมคอยสมพนธลงตวนก จงหวะ การสรางจงหวะในการจดวางใบไม สตว มนษย ใหดเคลอนไหวและ

ลนไหลนาสายตา เพอไปสอดรบกน เอกภาพ การจดวางทดเหมอนไมไดจงใจกาหนด ตาแหนงพนทของรปภาพและ

ตวอกษรทาใหมองดกระจดกระจายไมคอยเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

73

ภาพท 2 ภาพกณฑนชาดก สมยสโขทย ตารางท 2 การวเคราะหภาพกณฑนชาดก สมยสโขทย

การวเคราะหภาพกณฑนชาดก สมยสโขทย หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล ไมใหความสาคญเดนชดนก การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ดวยลกษณะของเสนจงทาใหภาพ

ทงหมดมความกลมกลน ความแตกตาง กาหนดใหภาพเทวดามรศมรอบตว และมใบไมประกอบดานหลง ความหลากหลาย สรางดวยการกาหนดใหมภาพสตว คน เทวดาและขนาดของใบไม

ใหมขนาดเลกใหญผสมผสานรวมกน สดสวน ระหวางภาพและพนทของชนงานจะไมคอยสมพนธลงตวนก จงหวะ การสรางจงหวะซาในการจดวางใบไม ใหดเคลอนไหวอยรอบภาพ เอกภาพ การจดวางทดเหมอนไมไดจงใจกาหนด ตาแหนงพนทของรปภาพ

แตละสวนถกแบงแยกจากกน เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

74

ภาพท 3 ภาพวารณทสกชาดก และอารามทสกชาดก สมยสโขทย ตารางท 3 การวเคราะหภาพวารณทสกชาดก และอารามทสกชาดก สมยสโขทย

การวเคราะห ภาพวารณทสกชาดก และอารามทสกชาดก สมยสโขทย หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล ซายขวาไมเทากน การเนน

เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ โดยมภาพคน ยน (พระโพธสตว)เปนจดเดนสรางความสนใจ

ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ดวยลกษณะของเสนโคงจงทาใหภาพสวนรวมทงหมดมความกลมกลน

ความแตกตาง กาหนดใหภาพคนยน (พระโพธสตว)เปนจดเดนสรางความแตกตาง ความหลากหลาย สรางดวยการใหภาพสตว (ลง) คนทาทางตางๆ แสดงความหลากหลาย สดสวน เปนภาพทจดการระหวางสดสวนภาพ และตวอกษร พนทโดยรวมของ

ชนงานทงหมดไดนาสนใจ จงหวะ การวางจงหวะระหวางพระโพธสตวกบคน พระโพธสตวกบลง ใหม

ขนาดลดหลนดเคลอนไหว เอกภาพ การจดวางรปภาพและตวอกษรไดเปนอนหนงอนเดยวกน

เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

75

ภาพท 4 ภาพกฏฐหารชาดก

ตารางท 4 การวเคราะหภาพกฏฐหารชาดก การวเคราะหภาพกฏฐหารชาดก

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล ซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ลกษณะของเสนโคง จงทาใหภาพ

ทงหมดมความกลมกลน ความแตกตาง กาหนดใหภาพคนนง (พระโพธสตว)เปนจดเดนสรางความแตกตาง ความหลากหลาย สรางดวยการใหภาพคน มขนาดแตกตางกน เพอแสดงใหเหนถง

ความหลากหลาย สดสวน เปนภาพทจดการระหวางสดสวนภาพ และตวอกษร และพนท

โดยรวมของชนงานไมคอยลงตวนก จงหวะ การวางจงหวะระหวางพระโพธสตว กบคนใหขนาดลดหลนด

เคลอนไหวเปนรปสามเหลยมในภาพ เอกภาพ การจดวางรปภาพและตวอกษรไมคอยเปนเอกภาพมากนก

เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

76

ภาพท 5 ภาพกผลชาดก และปณณปาตกชาดก

ตารางท 5 การวเคราะหภาพกผลชาดก และปณณปาตกชาดก การวเคราะหภาพกผลชาดก และปณณปาตกชาดก

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล ซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ลกษณะของเสนโคงจงทาใหภาพ

ทงหมดมความกลมกลน ความแตกตาง กาหนดใหภาพคนยน (พระโพธสตว)เปนจดเดนสรางความแตกตาง ความหลากหลาย สรางดวยการมเรองราวขององคประกอบตาง ๆ เพอแสดงใหเหน

ถงความหลากหลาย สดสวน เปนภาพทจดการระหวางสดสวนภาพ ตวอกษร และพนทโดยรวม

ของชนงานไดลงตว จงหวะ การวางจงหวะพระโพธสตวเปนหลกของภาพและกระจายตาแหนง

ภาพประกอบรอง ๆ ใหลดหลนไปดานขาง เอกภาพ การจดวางเรองราวรปภาพ และตวอกษรไดคอนขางเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

77

ภาพท 6 ภาพคามณชาดก

ตารางท 6 การวเคราะหภาพคามณชาดก

การวเคราะหภาพคามณชาดก หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล ซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ลกษณะของเสนโคงจงทาใหภาพ

ทงหมดมความกลมกลน ความแตกตาง กาหนดใหภาพคนนงมมงกฎ (พระโพธสตว) เปนจดเดนเพอสราง

ความแตกตางใหกบภาพ ความหลากหลาย สรางดวยการใหมภาพคนนงลกษณะตางกน เพอแสดงใหเหนถง

ความหลากหลาย สดสวน เปนภาพทจดการระหวางสดสวนภาพ ตวอกษร และพนทโดยรวม

ของชนงานไดคอนขางลงตว จงหวะ การวางจงหวะพระโพธสตว ดานขวาเปนหลก แลวจดจงหวะออก

ไปทางดานซาย เอกภาพ การจดวางเรองราวรปภาพและตวอกษรไดคอนขางเปนเอกภาพ

เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

78

ภาพท 7 ภาพอายาจตภตตชาดก

ตารางท 7 การวเคราะหภาพอายาจตภตตชาดก การวเคราะหภาพอายาจตภตตชาดก

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล ซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ลกษณะของเสนโคง จงทาใหภาพทงหมด

มความกลมกลน ความแตกตาง กาหนดใหภาพคนบนตนไม (พระโพธสตว)เปนจดเดนสรางความแตกตาง ความหลากหลาย สรางดวยใหมภาพคนนงในลกษณะตางกน เพอแสดงความหลากหลาย สดสวน เปนภาพทจดการระหวางสดสวนภาพ ตวอกษร และพนทโดยรวมของ

ชนงานไดคอนขางลงตว จงหวะ การวางจงหวะพระโพธสตว ดานซายเปนหลก แลวสรางจงหวะภาพคน

ออกไปทางดานขวาของภาพ เอกภาพ การจดวางเรองราวรปภาพและตวอกษรไดคอนขางเปนเอกภาพ มการ

สรางเสนกรอบรอบภาพ เพอกาหนดขอบเขตทาใหภาพดเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

79

ภาพท 8 ภาพกกกรชาดก

ตารางท 8 การวเคราะหภาพกกกรชาดก

การวเคราะหภาพกกกรชาดก หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล ซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ดวยลกษณะของเสนโคงจงทาใหภาพ

ทงหมดมความกลมกลน ความแตกตาง กาหนดใหภาพสตวบนดอกบว (พระโพธสตว) มาเปนจดเดนสราง

ความแตกตางดวยการนาลวดลายเขามาประกอบ ความหลากหลาย สรางดวยการใหมภาพคนนงในตาแหนง และลกษณะทตางกน

อกทงมการนาลวดลายเขามาประกอบ เพอแสดงความหลากหลาย สดสวน เปนภาพทจดการระหวางสดสวนภาพ ตวอกษร และพนทโดยรวม

ของชนงานไดคอนขางลงตว จงหวะ การวางจงหวะพระโพธสตว ไวตรงกลาง แลวสรางจงหวะภาพ

คนออกไปทางดานขางทงสองดาน เอกภาพ การจดวางเรองราวรปภาพและตวอกษรลวดลายใหประสาน

ไดคอนขางเปน เอกภาพ เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

80

ภาพท 9 ภาพโภชชานยชาดก

ตารางท 9 การวเคราะหภาพโภชชานยชาดก การวเคราะหภาพโภชชานยชาดก

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล ซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ โดยเฉพาะ

รปมาทอยกลางภาพ ความกลมกลน ใชเสนโคงในการสรางภาพ ดวยลกษณะของเสนโคงจงทาใหภาพ

ทงหมดมความกลมกลน ความแตกตาง กาหนดใหภาพสตวบนแทน (พระโพธสตว) เปนจดเดนสรางความ

แตกตางดวยการนาลวดลายเขามาประกอบ ความหลากหลาย สรางดวยการใหมภาพคนนงในตาแหนงและลกษณะตางกน อกทง

มการนาลวดลายเขามาประกอบ เพอแสดงความหลากหลาย สดสวน เปนภาพทจดการระหวางสดสวนภาพ ตวอกษร ลวดลาย และ

พนทโดยรวมของภาพไดคอนขางลงตว จงหวะ การวางจงหวะพระโพธสตวไวตรงกลาง แลวสรางจงหวะออกไป

ดานขางทงสองดาน เอกภาพ การจดวางเรองราวรปภาพ ตวอกษร และลวดลายใหสอด

ประสานกนไดอยางเปน เอกภาพ เทคนคการสรางภาพ แกะลายเสนบนแผนหนชนวน

81

1.2 การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยอยธยา (พทธศตวรรษท 20 - 23) หลกฐานภาพประกอบชาดกในสมยอยธยาสมยแรกมอยนอยมาก สาหรบในสมยอยธยาตอนกลางจะมภาพประกอบชาดกอยในสมดขอย ซงสนนฐานวาวาดในราวพทธศตวรรษท 22 - 23 สวนมากเปนเรองไตรภม (หมอมเจาสภทรดศ ดศกล 2539 : 34) ทสาคญ สมยกรงศรอยธยาไดเสยกรงใหแกพมาไปถง 2 ครง โดยเฉพาะการเสยกรงในครงท 2 กรงศรอยธยาไดถกเผาและถกทาลายไดรบความเสยหายเปนอนมาก ซงอาจสนนษฐานไดวาโบราณวตถ และโบราณสถานทเกยวของกบเรองราวชาดกคงตองถกเผาทาลายไปในการเสยกรงครงนนเปนอนมาก สาหรบภาพประกอบชาดกทพอจะอนมานวาเปนศลปกรรมในสมยอยธยาได กนาจะเปนภาพประกอบชาดกในสมดไทย ทสมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ โปรดใหขนประสทธจตรกรรมเปนผคดลอกจาลองภาพจากหนงสอไทยขาวฉบบอยธยาพพธภณฑ ขนเมอ พ.ศ. 2461 ซงเปนเรอง ไตรภมทศชาต แผนทเกาะ และเมองตางๆ สตวหมพานต มหาเวสสนดรชาดกมหาชาตกณฑตางๆ

82

การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยอยธยาตามหลกศลปะ

ภาพท 10 ภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 01

ตารางท 10 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 01 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 01

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล ซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนรปภาพ และมตวอกษรเปนสวนประกอบ โดยเฉพาะรป

ปราสาททวางอยตรงกลางภาพ ความกลมกลน ใชเสนหยกในการสรางภาพ ดวยลกษณะของเสนจงทาใหภาพทงหมดม

ความกลมกลน ความแตกตาง ใหภาพปราสาทเปนจดเดน สรางความแตกตางดวยขนาด, สทสะดดตา ความหลากหลาย สรางดวยการใหมภาพหงส และภาพสตวนามาจดวางในตาแหนงและ

ลกษณะทตางกนเพอแสดงเรองราว และความหลากหลาย สดสวน สดสวนการจดภาพระหวางภาพปราสาท ตวอกษร และพนทโดยรวม

ของภาพยงไมคอยลงตวมากนก จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบของปราสาทในลกษณะการซาซายขวาเทากน เอกภาพ การจดวางรปภาพและตวอกษรในลกษณะกระจดกระจาย มงเนนการ

อธบายเรองราวในแตละสวน ไมคอยคานงถงความเปนเอกภาพมากนก เทคนคการสรางภาพ จตรกรรมเขยนดวยสฝน บนวสดประเภทกระดาษททามาจากใยพช

จาพวกขอยหรอปอสา

83

ภาพท 11 ภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 02

ตารางท 11 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 02 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 02

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาเทากน การเนน เนนสวนทอยตรงกลางภาพทเปนรปนางกษตรย และมตวอกษรซงเปน

สวนประกอบทงสองขางของรปภาพ ความกลมกลน สรางความกลมกลนดวยการกาหนดใหสของภาพเปนโทนสนาตาล

และการทใชเสนโคงในการสรางภาพ ทาใหภาพมความกลมกลน ความแตกตาง สรางความแตกตางดวยขนาดและส ระหวางสวนทเปนรปภาพและ

สวนทเปนพนทของภาพ ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในเรองราวของธรรมชาตตางๆ เชน กอนหน

ตนไม ปราสาทรมดานลางของภาพใหมความหลากหลาย สดสวน การจดสดสวนองคประกอบตาง ๆ ของภาพ ระหวางสวนหลกและสวน

รอง ตวอกษร และพนทโดยรวมของภาพไดคอนขางลงตว จงหวะ การวางจงหวะของปราสาทในลกษณะการซาแบบซายขวาเทากน เอกภาพ การจดวางองคประกอบของรปภาพ และตวอกษรไดอยางเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ จตรกรรมเขยนดวยสฝน บนวสดประเภทกระดาษ ททามาจากใยพช

จาพวกขอยหรอปอสา

84

ภาพท 12 ภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 03

ตารางท 12 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 03 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 03

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของเรองชาดกคอพระโพธสตว ใหมลกษณะทพเศษ

เชน มรศมรอบศรษะซงแตกตางจากคนทวๆ ไป ความกลมกลน สรางความกลมกลนในลกษณะเนอหา เรองราว และวธการสรางภาพ

ในลกษณะรปแบบเดยวกน ความแตกตาง สรางความแตกตางดวยขนาด และสระหวางสวนทเปนภาพ และสวนท

เปนพนทของภาพ ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในเรองราวเนอหาสวนประกอบตางๆ ของ

ชาดก เชน ลกษณะของภาพคนในหาเรองราวตางๆ ตอนบนของภาพ หรอในเรองราวของภาพสตวนรกในสวนดานรมลางขวามอของภาพ

สดสวน การจดวางภาพมงเนนการเลาเรองราวเนอหาเปนสวนหลก ไมคอย คานงถงขนาดสดสวน

จงหวะ การวางจงหวะของภาพในลกษณะการซาไปเรอยๆ เอกภาพ การจดวางองคประกอบของรปภาพ ไมคอยคานงถงเอกภาพมากนก เทคนคการสรางภาพ จตรกรรมเขยนดวยสฝน บนวสดประเภทกระดาษ ททามาจากใยพช

จาพวกขอยหรอปอสา

85

ภาพท 13 ภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 04

ตารางท 13 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 04 การวเคราะหภาพประกอบชาดก สมยอยธยา 04

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของเรองชาดก คอพระโพธสตว ใหมลกษณะทพเศษ

เชน มรศมรอบศรษะซงแตกตางจากคนทว ๆ ไป ความกลมกลน สรางความกลมกลนดวยลกษณะเนอหาเรองราว และวธการสราง

ภาพในลกษณะรปแบบเดยวกน ความแตกตาง สรางความแตกตางดวยขนาด, ส ระหวางสวนทเปนภาพและสวนพน

ความหลากหลาย สรางความหลากหลายในเรองราวเนอหาสวนประกอบ เชน ลกษณะทาทางของคนในเนอเรองตอนตางๆ เรองราวของธรรมชาต เชน ตนไม กอนหน ฯลฯ

สดสวน กาหนดสดสวนของภาพพระโพธสตว ซงเปนภาพหลกใหมขนาดใหญ จงหวะ การวางจงหวะลกษณะตอเนองแบบการเลาเรองเปนตอน ๆ ไปตาม

ลกษณะการพบของสมดไทย เอกภาพ การจดวางองคประกอบของรปภาพ มงเนนการเลาเรองราวเนอหาใน

ตอนตางๆ เปนหลก ไมคอยคานงถงความเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ จตรกรรมเขยนดวยสฝน บนวสดประเภทกระดาษททามาจากใยพช

จาพวกขอยหรอปอสา

86

1.3 การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยกรงรตนโกสนทร (ตงแตรชกาลท 1 - 8) พทธศตวรรษท 24 - 25 ในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน จนถงกรงรตนโกสนทรยคกลางคอประมาณรชกาลท 4 – 5 ภาพประกอบในชาดกยงคงยดรปแบบการเขยนเปนรปแบบจตรกรรมไทยตามอยางในสมยอยธยา ถงแมในชวงสมยรชกาลท 4 ขรวอนโขงไดเรมมการพฒนาการเขยนจตรกรรมฝาผนงตามแบบอยางตะวนตก แตในเรองของภาพประกอบชาดก รปแบบกยงไมเปลยนแปลง แตในยคนทศชาตชาดก โดยเฉพาะเรองมหาเวสสนดรชาดก จะเปนชาดกทไดรบความนยมมากทสด ซงอาจมาจากความเชอทวา ถาผใดฟงเทศนมหาชาต ไดจบภายใน 1 วน อานสงคการฟงเทศนและทาบญดงกลาว จะสงผลใหผนนไปบงเกดในยคสมยพระศรอารย อนเปนยคสมยทมนษยทกคนจะสขสบายเหมอนกนหมด ภาพประกอบชาดกในสมยกรงรตนโกสนทร พบหลกฐานการเปลยนแปลงเดนชดทสดคอในป พ.ศ. 2470 สมยรชกาลท 7 พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช ไดนพนธมหานบาตชาดกขนมา โดยพระองคไดนพนธขนมาเพอจดพมพแจกในวาระทาบญเนองในวนคลายวนพระราชสมภพ โดยพมพแจกปละ 1 เรอง และสมเดจพระบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศไดเปนผวาดภาพลายเสนประกอบ ทาใหภาพประกอบในชาดกเรมมรปแบบทเปลยนแปลง กลาวคอจะมการนาเอาความรและหลกวชาการทางตะวนตก เชน ความรทางดานกายวภาคศาสตร (Anatomy) และเรองของระยะใกลไกล (Perspective) เขามาใชในการวาดภาพ อาจถอไดวา สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ คอจดของการเปลยนแปลงในเรองของรปแบบการเขยนภาพประกอบชาดกของนกเขยนภาพประกอบอนๆ ในยคหลงตอมา นกเขยนภาพประกอบชาดกทสาคญและผลงานกยงเปนทกลาวขวญถงอยจวบจนปจจบน กคอ เหม เวชกร (พ.ศ. 2446 - 2512) ไดเขยนภาพประกอบทศชาตชาดก เรองมหาเวสสนดร ขนมาเปนภาพประกอบในตอนสาคญๆ ของกณฑตางๆ และดเหมอนวาจะเปนชาดกเรองแรก ทมภาพประกอบเปนเรองราวตลอดทงเรอง ซงแตกตางจากยคกอนๆ ทภาพประกอบชาดกจะเขยนเฉพาะตอนทสาคญๆ ของชาดกแตละเรองเพยงรปเดยวเทานน

87

การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยรตนโกสนทรตามหลกศลปะ

ภาพท 14 ภาพพระเตมยชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ) ตารางท 14 การวเคราะหภาพพระเตมยชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ)

การวเคราะหภาพพระเตมยชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ) หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของเรองชาดก คอภาพพระโพธสตว จงทาให

องคประกอบของภาพมความสมบรณ ความกลมกลน สรางความกลมกลนดวยลกษณะการใชเสนโคง ทออนชอยนมนวล ความแตกตาง สรางความแตกตางดวยการเนนรายละเอยดในสวนประกอบตางๆ

ของภาพพระโพธสตว ความหลากหลาย สรางความหลากหลายในเรองราวของภาพ เชน ลกษณะทาทางของ

คน พระโพธสตว ตนไม ฯลฯ สดสวน กาหนดสดสวนของภาพคนไดถกตองตามหลกกายวภาคศาสตร หรอ

ตามความเปนจรง จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพใหมระยะใกลไกล เอกภาพ การรวมตวเปนหนงเดยวของเรองราว รปทรง ทาใหการจดวาง

องคประกอบของรปภาพมความเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ ลายเสนหมกดาบนกระดาษ

88

ภาพท 15 ภาพมหาชนกชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ) ตารางท 15 การวเคราะหภาพมหาชนกชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ)

การวเคราะหภาพมหาชนกชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ) หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของเรองชาดก คอพระโพธสตว กาลงสนทนาธรรมกบ

นางมณเมขลา ความกลมกลน สรางความกลมกลนดวยลกษณะการใชเสนโคงทออนชอยนมนวล ความแตกตาง สรางความแตกตาง ดวยการกาหนดวางตาแหนงของพระโพธสตว

นางมณเมขลา ใหมความแตกตางกน ความหลากหลาย สรางความหลากหลายในเรองราวเนอหาสวนประกอบ เชน กอนเมฆ

ทศทางตาง ๆ ลกษณะของเสนเพอแสดงใหเหนวาเปนคลนนา ฯลฯ สดสวน กาหนดสดสวนของภาพคน ไดถกตองตามหลกกายวภาคศาสตร หรอก

ตามความเปนจรง จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกลไกล เอกภาพ การรวมตวเปนหนงเดยวกนของเรองราว รปทรง ทาใหการจดวาง

องคประกอบของรปภาพ มความเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ ลายเสนหมกดาบนกระดาษ

89

ภาพท 16 ภาพสวรรณสามชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ)

ตารางท 16 การวเคราะหภาพสวรรณสามชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวต- วงศ) การวเคราะหภาพสวรรณสามชาดก (สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระนรศรานวตวงศ)

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของเรองชาดก คอพระโพธสตวถกยงดวยลกธน

จากพระเจาปลยกขราช ความกลมกลน สรางความกลมกลน ดวยลกษณะการใชเสนโคงทออนชอยนมนวล ความแตกตาง สรางความแตกตาง ดวยการวางลกษณะทาทางของพระโพธสตวท

นอนราบอยทพน กบลกษณะทาทางการยนของพระเจาปลยกขราช ความหลากหลาย การสรางความหลากหลาย ในเรองราวเนอหาสวนประกอบตางๆ เชน

ภาพกวางกาลงวงหน ทวทศนของตนไมและลาธาร สดสวน กาหนดสดสวนของภาพคนไดถกตองตามหลกกายวภาคศาสตร หรอ

ตามความเปนจรง จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพใหมระยะใกลไกล เอกภาพ การรวมตวเปนหนงเดยวกนของเรองราว รปทรง ทาใหการจดวาง

องคประกอบตาง ๆ ของรปภาพมความเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ ลายเสนหมกดาบนกระดาษ

90

ภาพท 17 ภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร)

ตารางท 17 การวเคราะหภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร) การวเคราะหภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร)

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของเรองชาดก คอพระเวสสนดร และพระนางมทร ความกลมกลน สรางดวยลกษณะการใชสในโทนนาตาลเหลอง ทาใหมความกลมกลน ความแตกตาง สรางความแตกตางเนอหา เรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ลกษณะทาทางการหนมองดของพระเวสสนดรตอพระนางมทร หรอเรองของส,นาหนก,แสงเงา หรอรายละเอยดตางๆ เชน ลกษณะของกอนหน ตนไม ทประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย การสรางความหลากหลายในสวนของประกอบตาง ๆ ของภาพ เชน ตนไม ภเขา บรรยากาศ กอนหน ฯลฯ

สดสวน กาหนดสดสวนของภาพคนไดถกตองตามหลกกายวภาคศาสตร และสดสวนของตวละครกบพนทของภาพทงหมดจดไวไดอยางลงตว

จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพใหมระยะใกลไกล เอกภาพ การรวมตวเปนหนงเดยวกนของเรองราว รปทรง ส และสวนประกอบ

ตาง ๆ ของภาพ ทาใหมความเปนเอกภาพมากขน เทคนคการสรางภาพ ผลงานจตรกรรมบนวสดประเภทกระดาษ

91

ภาพท 18 ภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร)

ตารางท 18 การวเคราะหภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร) การวเคราะหภาพมหาเวสสนดร (เหม เวชกร)

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนหลกของเรองคอ พระเวสสนดรประทบหลงชางและขบวนแห ความกลมกลน สรางดวยการใชสโทนนาตาลเหลอง ในการคมโทนสภาพรวมทงหมด ความแตกตาง สรางดวยการกาหนดใหภาพชางเปนสงทแตกตางจากองคประกอบอนๆ

หรอ สของหลงคาปราสาทราชวงมความแตกตางของเรองส,นาหนก,แสงเงา ทปรากฏในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในรายละเอยดของเรองราวเนอหาทเปนสวน ประกอบตางๆ ของภาพ เชน ทหาร,ปราสาท,เครองประกอบขบวนแห ฯลฯ

สดสวน กาหนดสดสวนของภาพคนไดถกตองตามหลกกายวภาคศาสตร อกทงสดสวนของตวละครกบพนทของภาพทงหมดวางไวไดอยางลงตว

จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพใหมระยะใกลไกล เอกภาพ การรวมตวเปนหนงเดยวของเรองราว รปทรง ส และการจดวาง

องคประกอบอน ๆ ทาใหมความเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ ผลงานจตรกรรมบนวสดประเภทกระดาษ

92

1.4 การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยปจจบน (หลงพทธศตวรรษท 25) ในยคสมยปจจบนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราช รชกาลท 9 พระองคไดทรงพระราชนพนธเรองพระมหาชนกขนใหม โดยทรงแปลจากพระไตรปฎกเนอหาของเรองสวนใหญยงคงรกษาเคาโครงเรองพระมหาชนกเดมอย จะมแตสวนตอนทายของเรองทพระองคไดทรงดดแปลงใหเหมาะสมกบยคสมย พรอมกนนนพระองคไดทรงโปรดเกลาใหกลมศลปนผทมชอเสยงในยคปจจบนเปนผเขยนภาพประกอบชาดก เรองพระมหาชนกทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระราชนพนธเสรจสมบรณ ในป พ.ศ.2531 และทรงใหจดพมพในวโรกาสเฉลมฉลองพระราชพธกาญจนาภเษก ปมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษาครบ 6 รอบ เมอวนท 5 ธนวาคม พ.ศ. 2542

93

การวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยปจจบนตามหลกศลปะ

ภาพท 19 ภาพพระมหาชนก (ปญญา วจนธนสาร)

ตารางท 19 การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ปญญา วจนธนสาร) การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ปญญา วจนธนสาร)

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของเหตการณทสาคญในเนอเรอง ดวยเทคนคใน

การใชส ขนาด และเรองราว ความกลมกลน สรางดวยลกษณะการใชเสน และสในโทนทใกลเคยงกลมกลนกน ความแตกตาง สรางความแตกตางของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ส ขนาด ทศทาง ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในเรองราวเนอหาทเปนสวนประกอบตางๆ

ของภาพ เชน อรยาบถ ทาทางการตอสของคน การแตงกาย และชาง สดสวน สดสวนถกตองตามหลกกายวภาคศาสตร อกทงสดสวนของภาพตว

ละครกบพนทของภาพทงหมดจดวางไวอยางลงตว จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพใหมระยะใกลไกล เอกภาพ การรวมตวเปนหนงเดยวของเรองราว รปทรง ส และระยะตาง ๆ

ทาใหองคประกอบของภาพมความเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ ผลงานจตรกรรมบนวสดประเภทผาใบ

94

ภาพท 20 ภาพพระมหาชนก (ประหยด พงษดา) ตารางท20 การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ประหยด พงษดา)

การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ประหยด พงษดา) หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสาคญในเนอเรองคอภาพพระโพธสตวและนางมณเมขลา โดยใช

เทคนคเรองของขนาด แสง ส ใหเดนชดกวาสวนอน ๆ ความกลมกลน สรางดวยลกษณะการใชเสน และสในโทนทใกลเคยงกลมกลนกน ความแตกตาง สรางความแตกตางเนอหาเรองราว ทเปนองคประกอบในภาพ เชน ส

ของตวละครกบสของพน แสงเงา ขนาด ทศทาง ฯลฯ ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเรองราว เนอหาทเปนสวนประกอบ

ตางๆ ของภาพ เชน ทาทางของสตวนา และลลาของคลน ฯลฯ สดสวน กาหนดสดสวนภาพคนไดถกตองตามหลกกายวภาคศาสตร อกทง

สดสวนของภาพตวละครกบพนทของภาพทงหมดวางไวไดอยางลงตว จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพโดยใหมระยะใกลไกล เอกภาพ การรวมตวเปนอนหนงอนเดยวกนเรองราวของรปทรง และการจดวาง

องคประกอบของรปภาพ ทาใหภาพมความเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ ผลงานจตรกรรมบนวสดประเภทผาใบ

95

ภาพท 21 ภาพพระมหาชนก (ธระวฒน คะนะมะ) ตารางท 21 การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ธระวฒน คะนะมะ)

การวเคราะหภาพพระมหาชนก (ธระวฒน คะนะมะ) หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของเหตการณสาคญในเนอเรอง ใชเทคนคเรองส

ทตางกน และทศทางของภาพคน ความกลมกลน สรางความกลมกลนดวยเรองราว ลกษณะการใช เสน และสในโทน

ทใกลเคยงกน ความแตกตาง สรางความแตกตางในเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบของภาพ เชน

สของตวละครกบสของพนทภาพ และขนาด ทศทาง ฯลฯ ความหลากหลาย สรางความหลากหลายในสวนประกอบตางๆ ของภาพ เชน กรยา

ทาทางการเดนของคน ขนาดของตนไม ฯลฯ สดสวน สดสวนของภาพคนถกตองตามหลกกายวภาคศาสตร อกทงสดสวน

ของภาพตวละครกบพนทของภาพทงหมดกวางไวไดอยางลงตว จงหวะ การวางจงหวะองคประกอบของภาพใหมระยะใกลไกล มการนาจงหวะ

การซาของฝงชน เอกภาพ การรวมตวเปนหนงเดยวของเรองราว รปทรงตางๆ การจดวาง

องคประกอบของรปภาพ ทาใหภาพมความเปนเอกภาพ เทคนคการสรางภาพ ผลงานจตรกรรมบนวสดประเภทผาใบ สรปผลการวเคราะหภาพประกอบชาดกสมยตางๆ

96

ลกษณะเดนและลกษณะจากดของภาพประกอบชาดก สมยสโขทย ลกษณะเดน - เปนภาพแบบประเพณ หรอแบบอดมคต - ภาพดงาย เสนทใชออนชอยงดงามการจดวางองคประกอบไดคอนขางลงตว - เปนลกษณะภาพลายเสน - มมมองแบบนกมอง - มการสลกตวอกษรประกอบในรปภาพ แตตวอกษรกสามารถจะอยรวมกบภาพไดอยางกลมกลน - สะทอนอารมณความเปนพทธทนมนวล และละเมยดละมย ลกษณะจากด - ไมคานงถงสดสวนทางกายวภาคศาสตร หรอตามความเปนจรง

- จดวางภาพเฉพาะมมมองตรงๆ เพยงดานเดยว และไมคานงถงเรองระยะ - เปนภาพลายเสนแกะสลกบนแผนหนไมมสสรร

ลกษณะเดนและลกษณะจากดของภาพประกอบชาดก สมยอยธยา ลกษณะเดน - เปนลกษณะภาพรปแบบประเพณ (Traditional Art) ซงเปนแบบทนยมสรางสบตอกนมาตงแตโบราณกาลไมวาจะเปนรปแบบ เนอหา หรอเราอาจเรยกวาจตรกรรมไทยในแบบอดมคต (วบลย ลสวรรณ 2522 :15, อางถงใน ชาญณรงค พรรงโรจน 2543 : 31) - เปนภาพทนยมใชสสรรหลายส อกทงนยมปดทองลงบนรปและลวดลาย - เสนทใชออนชอยงดงาม - มลวดลายไทยประกอบ - มมมองเปนแบบนกมอง - มการเขยนตวอกษรประกอบในรปภาพ ลกษณะจากด - เปนภาพทมลกษณะแบนๆ ไมมมต - ไมคานงถงสดสวนทางกายวภาคศาสตรตามความเปนจรง

97

- ไมคานงถงทศนยวทยา - การจดวางองคประกอบของภาพจะเนนการเลาเรอง ไมคอยนยมเวนพนทวางเพอพกสายตา

ลกษณะเดนและลกษณะจากด ของภาพประกอบชาดก สมยรตนโกสนทร (รชกาลท 1 – 8) ลกษณะเดนและลกษณะจากด ผลงานภาพประกอบชาดก ของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ลกษณะเดน - เปนภาพประกอบคานงถงสดสวนตามความเปนจรงของหลกกายวภาคศาสตร (Anatomy) - มการคานงถงมมมองระยะใกลไกล (Perspective) ตามความจรงในธรรมชาต - มการเวนทวาง (Space) เปนแบบตะวนตก (ชาญณรงค พรรงโรจน 2543 : 32) ลกษณะจากด - เปนภาพลายเสนหมกดา ไมไดแสดงนาหนกแสง-เงา และสสรรตางๆ ของภาพ - มการเขยนภาพประกอบเฉพาะตอนสาคญทเดนทสดของเรองเพยงภาพเดยว จดวางไวหนาแรกของชาดก - ไดรบอทธพลรปแบบจากศลปะตะวนตก ซงมกฎเกณฑของหลกวชาการตางๆ ท จรงจง เชน หลกกายวภาคศาสตร การคานงถงมมมอง และระยะใกลไกล ทาใหรสกแขงกระดาง ไมใหความรสกละเมยดละมยไดเทาทควร

ลกษณะเดนและลกษณะจากด ผลงานภาพประกอบชาดก ของเหม เวชกร ลกษณะเดน - เปนภาพประกอบคานงถงสดสวนตามความเปนจรงของหลกกายวภาคศาสตร - มการถงคานงถงมมมอง และระยะใกลไกลตามความเปนจรงในธรรมชาต - มการระบายสสวยงามคลายธรรมชาตจรง - มภาพประกอบในทกเหตการณสาคญ ทมอยในเรองมหาเวสสนดรชาดก

98

ลกษณะจากด - การเขยนหรอการวาดภาพตวละครตางๆ ของเรองจะดงเอาลกษณะสรระของคน

อนเดยมาเปนเคาโครงพนฐานในการเขยนภาพ ซงในชาดกไมไดระบวาเปนชนชาตใดระบเพยงแตชอเมองนน เมองนในตวละครตางๆกพรรณนาถงความงดงามสมบรณของสรระหรอความบกพรองของตวละครตางๆ แตไมไดกลาวถงเชอชาต การเขยนภาพชาดกทระบถงลกษณะสรระของคนชาตใดชาตหนงทเดนชดเกนไปนน จะทาใหเกดความรสกเหมอนกบวาผวาดภาพกาลงยดเยยดจนตนาการของผอานมากเกนไป

- การจดวางภาพ จะวางภาพอยในกรอบสเหลยมเพยงอยางเดยวตวอกษรจะแยกอยใตกรอบ ทาใหภาพและตวอกษรถกแยกออกจากกน ทาใหขาดการตอเนอง และเปนอนหนงอนเดยวกน

ลกษณะเดนและลกษณะจากด ของภาพประกอบชาดกสมยปจจบน ลกษณะเดน - มการเขยนภาพประกอบในทกตอนสาคญของเนอหาชาดก - มการรวมศลปนหลายทานมารวมกนเขยนภาพประกอบ - มเทคนคและวธการสรางสรรภาพประกอบทหลากหลาย - ในสวนของเนอหาทเปนตวอกษร มการนาภาพเลกๆ จากเนอเรองมาจดวางประกอบทาใหมความนาสนใจ และสรางความตอเนองเชอมตอกบภาพประกอบ ลกษณะจากด - จากการทไดรวมศลปนทมเอกลกษณ และมรปแบบเฉพาะตวมากหลายๆ ทาน เมอนาผลงานภาพมาประกอบเรยงรอยรวมกนแลว ทาใหรปแบบผลงานของภาพประกอบจะไมคอยกลมกลนเปนอนหนงอนเดยวกน

- ภาพประกอบขาดความเปนเอกลกษณทเปนรปแบบเฉพาะตว - การสรางสรรคภาพมไดคานงถงการจดวางเลยเอาทมาตงแตตน ดวยเหตนภาพ

แตละภาพจงมการจบในตวเอง และภาพทกภาพจะอยในรปแบบสเหลยม ในการจดวางเลยเอาท ของหนาหนงสอสวนทเปนขอความจงตองมการนาเอาภาพองคประกอบบางสวนของภาพใหญมาจดวางแกปญหา ในสวนของหนาหนงสอทเปนตวอกษร เพอสรางความตอเนอง

99

สรปผลการวเคราะห รปแบบภาพประกอบชาดกในยคสมยตางๆ ตารางท 22 สรปผลการวเคราะห รปแบบภาพประกอบชาดกในยคสมยตางๆ

ลกษณะรปแบบภาพประกอบ ยคสมย 1. แบบเหมอนจรง ยคสมยรตนโกสนทร 2. แบบกงเหมอนจรง ยคสมยปจจบน 3. แบบประเพณ หรอ แบบอดมคต ยคสมยสโขทย

ยคอยธยา ยคสมยรตนโกสนทร (รชกาลท 1 - 4)

จากผลสรปการวเคราะห ภาพประกอบชาดกในยคสมยตางๆ ดงกลาวนผวจยจงนาไปออกแบบและสรางภาพประกอบทศชาตชาดก ออกมา 3 รปแบบดงนคอ 1. แบบเหมอนจรง (Realistic Style) 2. แบบกงเหมอนจรง (Semirealistic Style) 3. แบบประเพณ (Traditional Style) หรอ แบบอดมคต (Idealistic Style)

100

2. การสรางรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก 3 รปแบบ 2.1 ลกษณะรปแบบภาพประกอบแบบเหมอนจรง เปนรปแบบทเนนความสมจรงสมจงของกายวภาคศาสตร สดสวนของคนจรงจะถกตองตามทปรากฏในธรรมชาต ไมวาคนหรอสภาพบรรยากาศสงแวดลอมทเปนจรง แสดงออกตามทเหน (วรรณรตน ตงเจรญ 2544 : 28)

ภาพท 22 รปแบบภาพประกอบแบบเหมอนจรง

2.2 ลกษณะรปแบบภาพประกอบแบบกงเหมอนจรง เปนภาพทนาเอาลกษณะของภาพรปแบบเหมอนจรง มาประสมประสานกบรปแบบภาพอดมคต มลกษณะพเศษเปนภาพทมความลกแบบทศนยวทยา (Perspective)นาหนก แสงเงาตามธรรมชาต นาเขามาประยกตใชกบภาพจตรกรรมไทยแบบดงเดมคานงถงสดสวนตางๆ ตามความเปนจรงในหลกกายวภาคศาสตร มการจดวางแบบเวนพนทอยางแบบตะวนตก อาจเนนลกษณะมต แสงเงา บางเลกนอย แตมการใชวธตดเสนภาพแบบอดมคตมารวมดวย

ภาพท 23 รปแบบภาพประกอบแบบกงเหมอนจรง

101

2.3 ลกษณะรปแบบภาพประกอบแบบประเพณ หรอแบบอดมคต เปนภาพทมลกษณะการระบายสแบบเรยบแบน ใชสคอนขางสดใส แลวตดเสนเปนภาพ 2 มต ใหความรสกเพยงดานกวางและดานยาวเทานน มลกษณะพเศษในการจดวางภาพเลาเรองเปนตอน ๆ (สวฒน แสนขต 2547 : 11) โดยใชองคประกอบศลปเขารวม เชนเรองของ เสน รปราง รปทรง พนผว พนทวาง โดยการนามาลดตดทอนรปราง รปทรง คน สตว สงของและสถาปตยกรรมใหมความออนชอยสวยงามประณต

ภาพท 24 รปแบบภาพประกอบแบบประเพณ หรอ แบบอดมคต

3. การวเคราะหผลการเลอกรปแบบทเหมาะสมของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรอง สวรรณสาม) จากผเชยวชาญ การวเคราะหผลจากการเลอกรปแบบทเหมาะสม ของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ซงผวจยไดวเคราะหและสรางรปแบบภาพประกอบได 3 รปแบบ คอรปแบบอดมคต รปแบบกงเหมอนจรง และรปแบบเหมอนจรง จากนนนาไปใหผเชยวชาญ ผทรงคณวฒทางดานศลปะและนกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมทเกยวของกบศาสนา จานวน 5 ทาน ประเมนความคดเหน ไดใชแบบประเมนเลอกรปแบบทเหมาะสม โดยใชแบบมาตราสวนประมาณคา ปรากฏผลดงน

102

ตารางท 23 แสดงผลแบบประเมนความคดเหนของผเชยวชาญทมตอความเหมาะสมของรป แบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) รปแบบอดมคต

ขอ ตอนท 1 ดานรปลกษณ X S.D ระดบ 1. ขนาดของภาพตนฉบบ 4.40 0.54 มาก 2. ภาพสอความหมายไดตรงกบเนอเรอง 4.40 0.70 มาก 3. ภาพมรายละเอยดชดเจน 4.40 0.70 มาก 4. ภาพเขาใจงาย ไมซบซอน 4.20 0.45 มาก 5. ภาพสามารถกระตนอารมณแกผด 3.00 1.22 ปานกลาง 6. ภาพมความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย 3.00 1.22 ปานกลาง 7. ภาพมความดงดดใจ 3.00 1.22 ปานกลาง 8. ภาพมองคประกอบทด 3.40 1.14 ปานกลาง 9. เทคนคในการสรางภาพ 3.40 1.51 ปานกลาง เฉลย 3.60 0.55 มาก ขอ ตอนท 2 หลกศลปะ X S.D ระดบ 1. ส 3.40 1.14 ปานกลาง 2. สดสวน 3.20 1.48 ปานกลาง 3. เอกภาพ 3.20 1.09 ปานกลาง 4. ความกลมกลน 2.80 1.30 ปานกลาง 5. จดเดน 3.20 1.09 ปานกลาง 6. ดลยภาพ 3.20 1.09 ปานกลาง เฉลย 3.16 0.19 ปานกลาง เฉลยรวมรปแบบอดมคต 3.43 0.48 ปานกลาง

จากตารางท 23 พบวาผเชยวชาญมความคดเหน ตอความเหมาะสมของรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก รปแบบอดมคต ตอนท 1 เรองลกษณะภาพรปแบบอดมคต เฉลยอยในระดบมาก ( X = 3.60) สวนตอนท 2 เรองหลกศลปะ ผเชยวชาญมความคดเหน เฉลยอยในระดบปานกลาง ( X = 3.16) เมอเฉลยรวมรปแบบอดมคต ทงหมด อยในระดบปานกลาง ( X = 3.43)

103

ตารางท 24 แสดงผลแบบประเมนความคดเหน ของผเชยวชาญทมตอความเหมาะสมของ รปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) รปแบบกงเหมอนจรง ขอ ตอนท 1 ลกษณะภาพรปแบบกงเหมอนจรง X S.D ระดบ 1. ขนาดของภาพตนฉบบ 4.20 0.44 มาก 2. ภาพสอความหมายไดตรงกบเนอเรอง 4.20 0.44 มาก 3. ภาพมรายละเอยดชดเจน 4.00 0.70 มาก 4. ภาพเขาใจงาย ไมซบซอน 4.60 0.54 มากทสด 5. ภาพสามารถกระตนอารมณแกผด 3.80 0.83 มาก 6. ภาพมความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย 4.00 1.00 มาก 7. ภาพมความดงดดใจ 3.80 1.09 มาก 8. ภาพมองคประกอบทด 3.80 0.83 มาก 9. เทคนคในการสรางภาพ 4.40 0.54 มาก เฉลย 4.09 0.28 มาก

ขอ ตอนท 2 หลกศลปะ X S.D ระดบ 1. ส 4.40 0.89 มาก 2. สดสวน 4.00 0.70 มาก 3. เอกภาพ 3.80 0.44 มาก 4. ความกลมกลน 4.20 0.83 มาก 5. จดเดน 4.00 1.00 มาก 6. ดลยภาพ 4.00 1.00 มาก เฉลย 4.07 0.20 มาก เฉลยรวมรปแบบกงเหมอนจรง 4.08 0.01 มาก

จากตารางท 24 พบวาผเชยวชาญมความคดเหนตอความเหมาะสมของรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก รปแบบกงเหมอนจรง ตอนท 1เรองลกษณะภาพรปแบบกงเหมอนจรง เฉลยอยในระดบมาก ( X = 4.08) สวนตอนท 2 เรองหลกศลปะ ผเชยวชาญมความคดเหน เฉลยอยในระดบมาก ( X = 4.07) เมอเฉลยรวมรปแบบกงเหมอนจรง ทงหมด อยในระดบมาก ( X = 4.08)

104

ตารางท 25 แสดงผลแบบประเมนความคดเหนของผเชยวชาญทมตอความเหมาะสมของรป แบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) รปแบบเหมอนจรง

ขอ ตอนท 1 ลกษณะภาพรปแบบเหมอนจรง X S.D ระดบ 1. ขนาดของภาพตนฉบบ 4.20 0.44 มาก 2. ภาพสอความหมายไดตรงกบเนอเรอง 4.20 0.44 มาก 3. ภาพมรายละเอยดชดเจน 4.40 0.54 มาก 4. ภาพเขาใจงาย ไมซบซอน 4.40 0.54 มาก 5. ภาพสามารถกระตนอารมณแกผด 3.80 1.09 มาก 6. ภาพมความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย 3.80 1.30 มาก 7. ภาพมความดงดดใจ 3.80 1.09 มาก 8. ภาพมองคประกอบทด 3.60 1.14 มาก 9. เทคนคในการสรางภาพ 4.40 0.89 มาก เฉลย 4.06 0.31 มาก ขอ ตอนท 2 หลกศลปะ X S.D ระดบ 1. ส 4.00 1.00 มาก 2. สดสวน 4.00 1.00 มาก 3. เอกภาพ 3.20 0.83 ปานกลาง 4. ความกลมกลน 3.80 1.30 มาก 5. จดเดน 3.60 1.34 มาก 6. ดลยภาพ 3.80 1.09 มาก เฉลย 3.77 0.30 มาก เฉลยรวมรปแบบเหมอนจรง 3.92 0.21 มาก

จากตารางท 25 พบวาผเชยวชาญมความคดเหนตอความเหมาะสมของรปแบบภาพประกอบ ทศชาตชาดก รปแบบเหมอนจรง ตอนท 1 เรองลกษณะภาพรปแบบเหมอนจรง เฉลยอยในระดบมาก ( X = 4.06) สวนตอนท 2 เรองหลกศลปะ ผเชยวชาญมความคดเหน เฉลยอยในระดบมาก ( X = 3.77) เมอเฉลยรวมรปแบบเหมอนจรง ทงหมด อยในระดบมาก ( X = 3.92)

105

ตารางท 26 แสดงผลแบบประเมนความคดเหนของผเชยวชาญทมตอความเหมาะสมของรปแบบ ภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ทง 3 รปแบบ ลาดบ รปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก X S.D ระดบ

1. อดมคต 3.43 0.48 ปานกลาง 2. กงเหมอนจรง 4.08 0.01 มาก * 3. เหมอนจรง 3.92 0.21 มาก รวม 4.14 0.26 มาก

จากตาราง 26 แสดงใหเหนวาผเชยวชาญมความคดเหนตอความเหมาะสมของรปแบบภาพ ประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) รปแบบกงเหมอนจรง อยในระดบเหมาะสมมาก ( X = 4.08) และรปแบบเหมอนจรงอยในระดบเหมาะสมมาก ( X = 3.92) เมอเฉลยรวมอยในระดบเหมาะสมมาก ( X = 4.14) สรปผลการเลอกรปแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) จากการวเคราะหประเมนความคดเหนของผเชยวชาญ ตอความเหมาะสมของการเลอกรปแบบ จะเหนไดวารปแบบกงเหมอนจรง จะมคะแนนเฉลยมากทสด คอระดบมาก ทงนผวจยจงเลอก รปแบบกงเหมอนจรง เพอนามาเปนแนวทางในการออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ตามบทพระนพนธของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช จานวน 17 ภาพ

106

4. การสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ในรปแบบทเหมาะสม เมอผวจยไดผลสรปลกษณะรปแบบภาพประกอบ ตามผลการวเคราะหขอมลเปนทเรยบรอยแลว จากนนจงเปนการนาผลการวเคราะหทได ไปสรางเปนภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) จานวน 17 ภาพ โดยมขนตอนการออกแบบดงตอไปน 4.1 ขนรางแบบจว (Preliminary) เปนการรางภาพเพอระดมหาคาตอบหรอหาแนวทางตางๆ ในการออกแบบภาพประกอบชาดกครงน ไมวาจะเปนเรองของขนาด สดสวน ลกษณะอรยาบถทาทางตางๆ มมมองและองคประกอบของภาพ โดยวาดภาพในลกษณะคราวๆ ขนาดเลกตามขางลางน

ภาพท 25 ภาพแสดงขนรางแบบจว (Preliminary)

4.2 ขนรางแบบหยาบ หรอสเกตชหยาบ (Rough Sketch) เปนขนตอนคดเลอกรปแบบทลกษณะใกลเคยงกนมารวมกลมกน โดยคดเลอกรปแบบทโดดเดนมาออกแบบเพมเตม เพอแสดงรายละเอยดเพมมากขน

107

ภาพท 26 ภาพแสดงขนรางแบบหยาบ (Rough Sketch) 4.3. ขนรางแบบละเอยดหรอขนคาตอบสมบรณ (Analyze) เปนขนตอนทออกแบบและรางภาพมาจนสมบรณครบทงองคประกอบรายละเอยดตางๆ ของภาพ พรอมทนาไประบายส

ภาพท 27 ภาพแสดงขนรางแบบละเอยดหรอขนคาตอบสมบรณ (Analyze)

108

4.4 ขนการระบายส (Painting) เปนขนตอนการทางานศลปะระบายสและเกบรายละเอยดสวนตางๆ ของชนงานทออกแบบจนเสรจสมบรณ

ภาพท 28 ภาพแสดงขนการระบายส (Painting)

4.5 ขนการนาภาพไปประกอบกบบทนพนธ (Implement) เปนขนตอนการนาเอาผลงานภาพทวาด และระบายสเรยบรอยแลว ไปใชออกแบบจดวางประกอบรวมกบบทนพนธ

ภาพท 29 ภาพแสดงขนการนาภาพไปประกอบกบบทพระนพนธ (Implement)

109

วสดและอปกรณ ทใชในการออกแบบสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) 1. วสด 1.1 ดนสอจะใชดนสอ 2B ในการรางภาพ เพราะใสดนสอคอนขางนมเมอเวลารางภาพกระดาษจะชานอย

1.2 กระดาษทใชจะใชกระดาษ Bockingford ขนาด 200 gsm เปนกระดาษทผลตมาจากเยอไม มคณภาพเหมาะสาหรบการเขยนภาพสนาแบบการเกบรายละเอยด เวลาระบายสถาระบายสผดพลาด และสทระบายไมเขมจนเกนไปนกเราสามารถแกไขได โดยการใชพกนจมนาสะอาดไปเชดออกได 1.3 สนาทใชในการเขยนภาพครงนใชสนาหลายชนดเชน

1.3.1 Winsor & Newton คณสมบตสบางตวจะหมนไมคอยสดใสแตสจะใหความนมนวล

1.3.2 Gouache คณสมบตสคลายกบส Winsor & Newton แตสจะใหความสดใสมากกวา

1.3.3 Holbein คณสมบตเหมอนกบส Gouache 1.3.4 Lefrance & Bourgfois เปนสทมคณสมบตดกวาสชนดอนทกลาวมา

ทงหมดแตราคากแพงกวาสชนดอน 1.4 วสดกนการระบายส Masking Fluid เปนวสดทชวยในการกนหรอเวนสพนกระดาษไวชวยในการประหยดเวลาในการทางาน 2. อปกรณ

2.1 พกนควรเปนพกนทมคณสมบตอมไดดปลายรวบแหลมมสปรงและกลบคนตวสสภาพเดมไดรวดเรว

2.2 กระดานรองวาดควรมขนาดทเหมาะสมกบขนาดพนทของกระดาษทใชวาด 2.3 ภาชนะใสนาและใสสควรจะมขนาดทเหมาะสมกบการใชงาน จะชวยใหการ

ทางานสะดวกขน 2.4 ผาเชดมอและอปกรณทาความสะอาด เปนอปกรณทควรจะมไวเพราะจะชวย

ทาใหการปฏบตงานสะดวกโดยเฉพาะการรกษาความสะอาดของชนงาน

110

ผลงานการสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) และการวเคราะหตามหลกศลปะ การสรางภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ไดนาเอาบทพระนพนธของพระเจาวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช มาเปนสวนของเนอหาในการสรางภาพประกอบทงหมดจานวน 17 ภาพ ซงไดแกภาพตอไปน

ภาพท 30 ภาพพระพทธเจาแสดงธรรม

พระพทธเจาประทบอย ณ พระเชตวนมหาวหาร ทรงพระปรารภถงพระภกษรปหนงทเลยงมารดาแลวทรงตรสแสดงพระธรรมเทศนา

111

ตารางท 27 แสดงการวเคราะหภาพพระพทธเจาแสดงธรรม การวเคราะหภาพพระพทธเจาแสดงธรรม

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอพระพทธเจาทกาลงแสดงธรรม ความกลมกลน การใชส และลวดลายในโทนนาตาลเหลอง ทดอบอน ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ขนาดของพระพทธเจา ทใหมขนาดทแตกตางไปจากของพระสงฆ อบาสก อบาสกา หรอความแตกตาง ของเรองส,นาหนก,แสงเงา รายละเอยด ของลายประกอบทใชประกอบรวมกน

ความหลากหลาย สรางความหลากหลายสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบ ในภาพ เชน ลกษณะการนงของพระสงฆ, อบาสก, อบาสกา หรอรายละเอยดของลายทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

สดสวน สดสวนคนใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนภาพ กบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกลไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยว ของเรองราวรปทรง การจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

112

ภาพท 31 ภาพกลบตรทลขอบวชตอพระพทธเจา

กลบตรนนไปสพระเชตวนาราม ถวายบงคมสมเดจพระผมพระภาคเจาทลขอบรรพชาฯ พระบรมศาสดาตรสสงใหกลบตรนนไปขออนญาตจากบดามารดาเสยกอน

113

ตารางท 28 แสดงการวเคราะหภาพกลบตรทลขอบวชตอพระพทธเจา การวเคราะหภาพกลบตรทลขอบวชตอพระพทธเจา

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของภาพคอพระพทธเจา ความกลมกลน ดวยการใชส เนอหาเรองราว และบรรยากาศของภาพในโทนส

นาตาลแดง ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ

เชน ลกษณะของพระพทธเจาทใหมความแตกตางไปจากบคลทวไป หรอความแตกตางของเรองส, นาหนก, แสงเงา และรายละเอยด ขององคประกอบทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย การสรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทจดเปน องคประกอบขนในภาพ เชน รายละเอยดของผา, พวงดอกไม หรอลวดลายทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

สดสวน กาหนดสดสวนคนใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถง สดสวนของภาพ กบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธ

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบ เรองราวของภาพเพอสรางระยะใกล - ไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยวกนของเนอหาเรองราว ของรปทรง และการจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

114

ภาพท 32 ภาพกลบตรกาลงจะทาพธบรรพชา

กลบตรทลแจงการขออนญาตจากบดามารดาพรอมทลขอบรรพชาฯ พระบรมศาสดาตรสสงใหพระภกษรปหนงบวชกลบตรนนเปนสามเณร

115

ตารางท 29 แสดงการวเคราะหภาพกลบตรกาลงจะทาพธบรรพชา การวเคราะหภาพกลบตรกาลงจะทาพธบรรพชา

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอ พระภกษกาลงโกนผมเพอจะทาพธบวชใหแก

กลบตร ความกลมกลน ใชสในโทนนาตาลเหลอง และเทาขาวเพอสรางบรรยากาศกลมกลน ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

อรยาบถของพระภกษทกาลงโกนผมใหมลกษณะทแตกตางไปจาก สวนอนของภาพ หรอความแตกตางของเรองส, นาหนก, แสงเงา รายละเอยด ของสวนประกอบตางๆ ทรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน ลกษณะอรยาบถ ทาทางตาง ๆ ของบคคลทอยในพธ

สดสวน กาหนดสดสวนคนใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพกบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะ องคประกอบเรองราวของภาพ เชน คน สงกอสราง ใหมระยะใกล - ไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยว ของเนอหาเรองราวของรปทรง การจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

116

ภาพท 33 ภาพภกษกลบมาเยยมมารดาบดาทเปนยาจกขอทาน

ลาดบนนบดาจงพดกะมารดาวา จงไปด นนบตรเราทงสองหรอหนอฯ นางลกไปใกลภกษนนแลดกจาได จงหมอบปรเวทนาการแทบเทาแหงภกษผบตรฯ ฝายบดาไปบางกรองไหฯ นากรณาเหลอเกนฯ ฝายภกษนนเหนมารดาบดากไมอาจจะทรงกายอยไดกรองไหฯ

117

ตารางท 30 แสดงการวเคราะหภาพภกษกลบมาเยยมบดามารดา ทเปนยาจกขอทาน

การวเคราะหภาพภกษกลบมาเยยมบดามารดาทเปนยาจกขอทาน หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอภกษทยนอยตอหนาบดามารดาทเปนขอทาน ความกลมกลน ใชส ในโทนนาตาลแดง คมโทนสของภาพทงหมด ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน ส,

นาหนก,แสงเงา รายละเอยด ของสวนประกอบตางๆ ทใชประกอบรวมกนในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลายในสวนของเนอหา เรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน อรยาบถตางๆ ของตวละคร และรายละเอยดของเพงพกของยาจก

สดสวน กาหนดสดสวนคนใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพ กบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกลไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยว ของเรองราวเนอหารปทรงของตวละคร สงปลกสรางและการจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

118

ภาพท 34 ภาพเหลาพระภกษฟองพระพทธเจา เรองพระภกษนาภตตาหารไปเลยงฆราวาส

ภกษเหลานน จงไปสสานกสมเดจพระผมพระภาคเจากราบทลวา ภกษชอนนยงของทเขาใหดวยศรทธา ใหตกไปเลยงดคฤหสถฯ สมเดจพระศาสดาตรสเรยกภกษนนมาตรสถามวา แนะภกษ ไดยนวา เธอถอเอาของศรทธาไทยทานไปเลยงฆราวาสจรงหรอ ครนภกษนนกราบทลรบวาจรง เมอทรงใครจะพรรณากรยาแหงภกษนน และทรงใครจะประกาศบรพจรรยาของพระองค จงตรสถามวา แนะภกษ เธอเลยงดเหลาคฤหสถ เลยงดเหลาคฤหสถเหลาไหนฯ ภกษนนกราบทลวา มารดาบดาของขาพระองค พระเจาขาฯ สมเดจพระโลกนาถเจาจงประทานสาธการสามครงวา ดแลว ๆ

119

ตารางท 31 แสดงการวเคราะหภาพเหลาพระภกษฟองพระพทธเจา เรองพระภกษนาภตตาหาร ไปเลยงฆราวาส การวเคราะหภาพเหลาพระภกษฟองพระพทธเจา เรองพระภกษนาภตตาหารไปเลยงฆราวาส

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอพระพทธเจาทกาลงอยทามกลางหมสงฆ ความกลมกลน ใชเนอหาเรองราวของส และลวดลายในโทนนาตาลเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ขนาดและลกษณะของพระพทธเจาใหแตกตางไปจากพระภกษสงฆ หรอความแตกตางของเรองส,นาหนก,แสงเงา รายละเอยดของลายประกอบทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชนลกษณะการนงของพระภกษสงฆ หรอรายละเอยด ของลายทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

สดสวน กาหนดสดสวนพระพทธเจาและพระภกษใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพ กบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวตางๆ ของภาพ ใหมระยะใกลไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยว ของเรองราวรปทรง การจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

120

ภาพท 35 ภาพนายพรานสองสหายไดตกลงทากตกาสญญากน

ในอดตกาลยงมบานนายพรานบานหนง รมฝงแหงแมนาไมไกลแตพาราณสนคร ฯ

และมพรานบานหนงรมฝงโนนแหงแมนานน ฯ นายเนสาทผเปนใหญทงสองในบานทงสอง เปนสหายกน นายเนสาทสองสหายนนไดทากตกาสญญากนไวอยางนในเวลายงหนมวา ถาวาขางหนงมธดา ขางหนงมบตร เราทงสองจกอาวาหววาหมงคลแกบตรบตรนน ฯ

121

ตารางท 32 การวเคราะหภาพนายพรานสองสหายไดตกลงทากตกาสญญากน การวเคราะหภาพนายพรานสองสหายไดตกลงทากตกาสญญากน

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอนายพรานสองสหายไดตกลงทาสญญากน ความกลมกลน ใชสในโทนเขยวนาตาล ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ความแตกตาง ของเรองส,นาหนก,แสงเงา ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบ

ในภาพ เชน ลกษณะตนไม และกอนหน สดสวน กาหนดสดสวนคนใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวน

ของภาพกบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกล

ไกล ใหสอดคลองสมพนธกน เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยว ในเรองราวรปทรงของคน ตนไม

รวมถงการจดวางองคประกอบของภาพ เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

122

ภาพท 36 ภาพพระอนทรตรสกบพระวสสกรรม

ขณะนนพภพแหงอมรนทรเทวาธราช สาแดงอาการอนเรารอนฯ เทวราชอาวชนาการกทรงทราบการณนน จงตรสเรยกพระวสสกรรมเทวบตรมาตรสวา ทานมหาบรษทงสองออกจาก เคหสถาน ใครจะบวชเปนฤษเขาสหมวนตประเทศ ควรทานทงสองนนจะไดสถานทอยทานจงนรมตบรรณศาลาและบรรพชตบรขาร เพอทานทงสองนน ณ ภายในกงเสยงกตงแตมคสมมตานท เสรจแลวกลบมา ฯ พระวสสกรรมเทพรบเทวะบญชาไปจดกจทงปวง

123

ตารางท 33 แสดงการวเคราะหภาพพระอนทรตรสกบพระวสสกรรม การวเคราะหภาพประกอบชาดก ภาพพระอนทรตรสกบพระวสสกรรม

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอพระอนทรทกาลงตรสกบพระวสสกรรม ความกลมกลน ใชส และลวดลายในโทนเขยวนาตาลเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ขนาดและส ของพระอนทรทใหมขนาดทแตกตางไปจากพระวสสกรรม หรอความแตกตาง ของเรองนาหนก,แสงเงา รายละเอยด ของลายประกอบทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชนลกษณะรายละเอยดของส และลวดลาย

สดสวน กาหนดสดสวนของพระอนทร พระวสสกรรมใหมความถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพกบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกล ไกล สอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยว ของเรองราวรปทรงการจดวางองคประกอบโดยรวมของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

124

ภาพท 37 ภาพทกลบณฑตและนางปารกาโดนอสรพษพนพษใสตา

ทกลบณฑตและนางปารกาเขาไปสรมไมตนหนง ยนอยบนยอดจอมปลวกฯ อสรพษมอยภายในจอมปลวกนนฯ นาฝนเจอกลนเหงอไหลลงจากสรระแหงฤษฤษนนน เขาไปสรจมกแหงอสรพษนนๆ โกรธพนลมในจมกออกมา ฯ ลมในจมกนนถกจกษทงสองขางแหงฤษและฤษนฯ ทงสองกเปนคนจกษมด ไมเหนกนและกนฯ ทกลบณฑตเรยกนางปารกามาบอกวา จกษทงสองขางของเราเสอมมองไมเหนทางฯ ฝายนางปารกากบอกดจเดยวกนฯ ทงสองไมเหนทางกปรเทวนาการยนอยดวยเขาใจแนวาบดนชวตของเราทงสองไมมละฯ

125

ตารางท 34 แสดงการวเคราะหภาพทกลบณฑตและนางปารกาโดนอสรพษพนพษใสตา การวเคราะหภาพทกลบณฑตและนางปารกาโดนอสรพษพนพษใสตา

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอทกลบณฑตและนางปารกา ความกลมกลน ใชสในโทนเขยวนาตาลเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ทาทางของทกลบณฑตและนางปารกาทแตกตางกน หรอความแตกตางของส นาหนกแสงเงา รายละเอยดตาง ๆ ทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลายในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบตางๆ ในภาพ เชน ลกษณะของตนไม กอนหน

สดสวน กาหนดสดสวนคนใหถกตองตามหลกกายวภาค และจะคานงถงสดสวนของภาพ กบพนทของภาพทงหมด ใหสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกลไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหรวมตวเปนหนงเดยวในเรองราวรปทรงของทกลบณฑต นางปารกา ตนไมและอสรพษ ในการจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

126

ภาพท 38 ภาพสวรรณสามจงทกลบณฑตและนางปารกา

สวรรณสามพระมหาสตวจนตนาการวา มารดาบดาของเราในวนอน ๆ เคยกลบในเวลาน บดนเราไมรเรองราวของทานทงสอง จงเดนสวนทางไปรองเรยกหาฯ มารดาบดาจาเสยงบตรไดกขานรบ แลวกลาวหามดวยความรกในบตรวา อนตรายในทนมอยามาเลยฯ พระมหาสตวตอบทานทงสองวา ถากระนนทานทงสองจงจบทสดไมเทาแลวมาหาบตร ฯ

127

ตารางท 35 แสดงการวเคราะหภาพสวรรณสามจงทกลบณฑตและนางปารกา การวเคราะหภาพสวรรณสามจงทกลบณฑตและนางปารกา

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอสวรรณสามจงทกลบณฑตและนางปารกา ความกลมกลน ใชสและลวดลายในโทนสเขยวนาตาลเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ทาทางของสวรรณสาม ทกลบณฑตและนางปารกาทแตกตางกน หรอความแตกตางของส นาหนกแสงเงา รายละเอยดตางๆ ทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราว ทเปนองคประกอบตางๆ ในภาพ เชน ลกษณะของตนไม กอนหน

สดสวน กาหนดสดสวนคนใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพ กบพนทของภาพทงหมดใหมและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพใหมระยะใกลไกล สอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ ในการจดวางองคประกอบของภาพใหมการรวมตวเปนหนงเดยวในเรองราวรปทรงของ สวรรณสามทกลบณฑต นางปารกา

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

128

ภาพท 39 ภาพพระเจาปลยกขราชกาลงนาวธนยงสวรรณสาม

กในกาลนนพระราชาทรงคดวาบดนเปนสมยเพอจะยง จงยกลกศรอนกาซาบยาพษนนขนยงพระโพธสตว

129

ตารางท 36 แสดงการวเคราะหภาพพระเจาปลยกขราชกาลงนาวธนยงสวรรณสาม การวเคราะหภาพพระเจาปลยกขราชกาลงนาวธนยงสวรรณสาม

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนหลกคอ พระเจาปลยกขราชกาลงนาวธนยงสวรรณสาม ความกลมกลน ใชเสน ส และลวดลายในโทนเขยวนาตาลเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตางในเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบของภาพ เชน

ทาทางกาลงนาวธนยงของพระเจาปลยกขราช หรอความแตกตางของเรองส,นาหนก,แสงเงา รายละเอยดของลายประกอบทใชในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลายในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบ ในภาพ เชน ลกษณะการแตงกายของพระเจาปลยกขราช ตนไม ใบไม

สดสวน กาหนดสดสวนคนใหถกตองหลกกายวภาค และคานงถงสดสวน ของภาพกบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ ในการจดวางองคประกอบของภาพกาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยวของเรองราวรปพระเจาปลยกขราช และ ตนไม

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

130

ภาพท 40 ภาพสวรรณสามโดนยงดวยธน

พระโพธสตวถกยงขางขวาทะลออกดานซายฯ หมมฤครวาพระมหาสตวถกยง ตกใจกลวกหนไปฯ ฝายสวรรณสามบณฑต แมถกศรแทงกประคองหมอนาไวโดยปกต ตงสตคอย ๆ วางหมอนาลงคยเกลยทรายตงหมอนา

131

ตารางท 37 แสดงการวเคราะหภาพสวรรณสามโดนยงดวยธน การวเคราะหภาพสวรรณสามโดนยงดวยธน

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอ สวรรณสามโดนยงดวยธน ความกลมกลน ใชสและลวดลายในโทนนาตาลเหลองอมเขยว ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ทาทางสวรรณสามทโดนยงดวยธน หรอความแตกตางในเรองของส นาหนก แสงเงา รายละเอยดของกวางและลายประกอบทใชโดยรวมของภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน ลกษณะการแตงกายของสวรรณสาม ลกษณะของกวาง

สดสวน กาหนดสดสวนของสวรรณสามและกวางใหถกหลกกายวภาค คานงถงสดสวนโดยรวมกบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยว ของเรองราวรปทรงสวรรณสามและ กวาง ในการจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

132

ภาพท 41 ภาพสวรรณสามสนทนากบพระเจาปลยกขราช

ทานคอใครหรอเปนบตรของใคร เราจะรจกทานไดอยางไร เราถามทานทานจงบอก ทาไมทานยงเราแลวซอนตวเสยฯ แลครนภาษตอยางนแลวกนงอยฯ พระเจาปลยกขราชไดสดบคานน จงทรงจนตนาการวา บรษนอนเรายงดวยศรกาซาบดวยยาพษ แมลมแลวไมดาไมตดเพอเรา เรยกหาเราดวยถอยคาอนนารกดจบคคลจบฟนหวใจ เราจกไปหาบรษนแลวเสดจไปประทบใกลแหงพระโพธสตว

133

ตารางท 38 แสดงการวเคราะหภาพสวรรณสามสนทนา กบพระเจาปลยกขราช การวเคราะหภาพสวรรณสามสนทนา กบพระเจาปลยกขราช

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอ สวรรณสามโดนยงดวยธน ความกลมกลน ใชสในโทนนาตาลออนอมเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตางเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ทาทางสวรรณสาม และพระเจาปลยกขราช หรอความแตกตางของเรองส นาหนก แสงเงา รายละเอยด ประกอบทใชโดยรวมของภาพ

ความหลากหลาย ดวยการสรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปน องคประกอบในภาพ เชนลกษณะการแตงกายของสวรรณสาม ของ พระเจาปลยกขราช

สดสวน กาหนดสดสวนของสวรรณสาม และพระเจาปลยกขราช ใหถกตองตามหลกกายวภาค คานงถงสดสวนโดยรวมกบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยว ของเรองราวรปทรงสวรรณสามและพระเจาปลยกขราช ในการจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

134

ภาพท 42 ภาพนางเทพธดาพสนธร

กาลนนนางเทพธดามนามวา พสนธร อย ณ เขาคนธมาทน เคยเปนมารดาแหงสามผพระโพธสตวในอตภาพท ๗ พจารณาดพระโพธสตวดวยความสเนหาในพระโพธสตว ดจบตรอยเนองนตยฯ กวนนนนางเสวยทพยสมบต หาไดพจารณาดในกาลมหาสตวไมฯ บางอาจารยวา นางไปสเทวสมาคมเสยบางฯ นางเมอพจารณาดในกาลเมอพระโพธสตวสลบวา ความเปนไปของบตรแหงเราเปนไฉนหนอ กไดเหนวาพระราชามนามวาปลยกขราช ยงบตรเราดวยศรอนกาซาบดวยยาพษ ใหลมอยทหาดทรายฝงแมนามคสมมตา ราไรราพนดวยศพทสาเนยงอนดง ถาเราไมไปในสานกบตรของเรา บตรของเราอนมนามวาสวรรณสามจกฉบหายอย ณ ทนน

135

ตารางท 39 แสดงการวเคราะหภาพนางเทพธดาพสนธร การวเคราะหภาพนางเทพธดาพสนธร

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอนางเทพธดาพสนธร ความกลมกลน ใชสและลวดลายในโทนนาตาลออนอมเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ขนาดและส ของนางเทพธดาพสนธร ใหมความแตกตางของเรองนาหนก,แสงเงา รายละเอยด ของลายประกอบทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชนลกษณะรายละเอยดของส และลวดลาย

สดสวน กาหนดสดสวนของนางเทพธดาพสนธร ใหมความถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพกบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยวของเรองราวรปทรงนางเทพธดา พสนธร ในการจดวางองคประกอบโดยรวมของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

136

ภาพท 43 ภาพพระเจาปลยกขราช ถอหมอนา

พระราชานนทรงถอหมอนาทพระโพธสตวใหเตมไวแลว ถงความโทมนสทรงปรเทวะมากประกอบดวยนาสงสาร มพระพกตรเฉพาะทกษณทศเสดจหลกไปฯ

137

ตารางท 40 แสดงการวเคราะหภาพพระเจาปลยกขราช ถอหมอนา การวเคราะหภาพพระเจาปลยกขราช ถอหมอนา

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอ พระเจาปลยกขราชถอหมอนา ความกลมกลน ใชสและลวดลายในโทนสเขยวนาตาลอมเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ลกษณะทาทางของ พระเจาปลยกขราช ททรงถอหมอนา หรอความแตกตาง ของส นาหนกแสงเงา รายละเอยด ตางๆ ทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบตางๆ ในภาพ เชน ลกษณะของตนไม กอนหน

สดสวน กาหนดสดสวนพระเจาปลยกขราช ใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพ กบพนทของภาพทงหมดใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกลไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยวในเรองราวรปทรงของพระเจาปลยกขราช การจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

138

ภาพท 44 ภาพพระเจาปลยกขราช ไปบอกเรองสวรรณสามกบทกลบณฑต และนางปารกา

ดกอนนางปารกา นทานเปนพระราชาของชาวกาส พระองคยงสามบตรเราดวยลกศรทมคสมมตานทดวยความโกรธ เราทงสองอยาปรารถนาบาปตอพระองคฯ นางปารกาฤษนกลาวซาอก บตรทรกอนหาไดดวยยาก ผไดเลยงเราทงสองผตาบอดมดในปา ใครจะไมยงจตใหโกรธในบคคลผยงบตรคนเดยวนนใหตายทไหนได

139

ตารางท 41 แสดงการวเคราะหภาพพระเจาปลยกขราช ไปบอกเรองสวรรณสาม กบทกลบณฑต และนางปารกา

การวเคราะหภาพพระเจาปลยกขราช ไปบอกเรองสวรรณสามกบทกลบณฑต และนางปารกา หลกศลปะ ผลการวเคราะห

ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอ พระเจาปลยกขราช ไปบอกเรองสวรรณสาม

กบทกลบณฑตและนางปารกา ความกลมกลน ใชสและลวดลายในโทนสนาตาลอมเหลอง ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ลกษณะทาทางของพระเจาปลยกขราช ทกลบณฑตและนางปารกา หรอความแตกตาง ของส นาหนกแสงเงา รายละเอยด ตางๆ ทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหา เรองราวทเปนองคประกอบตางๆ ในภาพ เชน ลกษณะของบรรณศาลา ตนไม กอนหน

สดสวน กาหนดสดสวนพระเจาปลยกขราช ทกลบณฑตและนางปารกา ใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพกบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกลไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยวกนในเรองราวรปทรงของพระเจาปลยกขราช ทกลบณฑตและนางปารกา การจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

140

ภาพท 45 ภาพนางเทพธดาพสนธรทกลบณฑตนางปารกา และพระเจาปลยกขราช รวมกน อธษฐาน นางพสนธรเทพธดาอนตรธานไปในภเขาคนธมาทน มาภาษตสจวาจาเพอความเอนดแกสวรรณสามวา เรามปกตอย ณ คนธมาทนภผาตลอดราตรนาน ใครอนอนจะเปนทรกของเราเสมอดวยสามยอมไมม ของหอมแลวดวยไมหอมในอรญประเทศทงหมด ณ คนธมาทนบรรพต มอยชดดวย อนกลาวสจภาษตน ขอพษแหงสามจงสญหาย เมอดาบสนผมารดาและดาบสผบดาบนเพอพรรณนาเปนอนมากนาสงสาร สามผรนหนมงดงามนาดจงลกขนเรวพลน ฯ

141

ตารางท 42 แสดงการวเคราะหภาพนางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต นางปารกา และพระเจา ปลยกขราชรวมกนอธษฐาน การวเคราะหภาพนางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต นางปารกา และพระเจาปลยกขราชรวม กนอธษฐาน

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกคอ นางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต นางปารกา

และพระเจาปลยกขราชรวมกนอธษฐาน ความกลมกลน ใชสและลวดลายในโทนสนาตาลออนอมเขยว ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ลกษณะทาทางของนางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต นางปารกา และพระเจาปลยกขราช หรอความแตกตาง ของส นาหนกแสงเงา รายละเอยด ตางๆ ทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบตางๆ ในภาพ เชน ลกษณะของกวาง ตนไม กอนหน

สดสวน กาหนดสดสวนนางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต นางปารกา และพระเจาปลยกขราช ใหถกตองตามหลกกายวภาคและคานงถงสดสวนของภาพ กบพนทของภาพทงหมดใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกลไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหมการรวมตวเปนหนงเดยวในเรองราว รปทรงของนางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต นางปารกา และพระเจาปลยกขราช ในการจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

142

ภาพท 46 ภาพสวรรณสามแสดงธรรมโปรดพระเจาปลยกขราช ทกลบณฑต นางปารกา และนางเทพธดาพสนธร ลาดบนนพระมหาสตวสวรรณสามทลพระราชาวา ขาแตมหาราชเจา ถาพระองคทรงใครจะเสดจสเทวโลก เพอทรงบรโภคทพยสมบตใหญ จงทรงประพฤตในทศราชาธรรมจรรยาเหลาน เมอจะถวายโอวาทแดพระราชา จงภาษตคาถากลาวดวยทศพธราชธรรมขาแตขตตยมหาราช ขอพระองคทรงประพฤตธรรมในพระชนกพระชนน ในมตรอมาตย ในพาหนะและพล ในชาวบานชาวนคม ในชาวแควนชาวชนบท ในสมณพราหมณ ในเนอและนก ครนพระองคทรงประพฤตธรรมนนๆ ในโลกนแลว จกเสดจสสวรรค ขาแตมหาราชเจาขอพระองคทรงประพฤตธรรม พระอนทรเทพเจาและพระพรหมถงแลวซงทพยโลก ดวยธรรมทประพฤตดแลว ขอพระองคอยาทรงประมาทธรรม ฯ

143

ตารางท 43 แสดงการวเคราะหภาพสวรรณสามแสดงธรรมโปรด พระเจาปลยกขราชทกลบณฑต นางปารกาและนางเทพธดาพสนธร

การวเคราะหภาพสวรรณสามแสดงธรรมโปรดพระเจาปลยกขราชทกลบณฑต นางปารกา และนางเทพธดาพสนธร

หลกศลปะ ผลการวเคราะห ความสมดล แบบซายขวาไมเทากน การเนน เนนสวนทเปนหลกของภาพคอ สวรรณสามไดแสดงธรรมโปรดพระ

เจาปลยกขราชทกลบณฑต นางปารกาและนางเทพธดาพสนธร ความกลมกลน ใชสและลวดลายในโทนสเขยวออนอมนาตาล ความแตกตาง สรางความแตกตาง เนอหาเรองราวทเปนองคประกอบในภาพ เชน

ลกษณะทาทางของสวรรณสาม นางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต นางปารกา และพระเจาปลยกขราชหรอความแตกตาง ของส นาหนกแสงเงา รายละเอยด ตางๆทใชประกอบรวมกนอยในภาพ

ความหลากหลาย สรางความหลากหลาย ในสวนของเนอหาเรองราวทเปนองคประกอบตางๆ ในภาพ เชน ลกษณะของกวาง ตนไม กอนหน

สดสวน กาหนดสดสวนของสวรรณสาม นางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑต นางปารกา และพระเจาปลยกขราช ใหถกตองตามหลกกายวภาค และคานงถงสดสวนของภาพ กบพนทของภาพทงหมด ใหมความสมพนธและลงตว

จงหวะ กาหนดการวางจงหวะองคประกอบเรองราวของภาพ ใหมระยะใกลไกล ใหสอดคลองสมพนธกน

เอกภาพ กาหนดใหรวมตวเปนหนงเดยว ในเรองราวรปทรงของสวรรณสาม นางเทพธดาพสนธร ทกลบณฑตนางปารกา และพระเจาปลยกขราช ในการจดวางองคประกอบของภาพ

เทคนคการสรางภาพ เขยนภาพดวยสนาบนพนกระดาษ (Bockingford) หนา 200 แกรม

144

5. การวเคราะหผลหาประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) การวเคราะหผลประเมนความคดเหนของครผสอนวชาพทธศาสนา ซงเปนกลมตวอยาง ทมตอภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) จานวน 17 ภาพ ตารางท 44 แสดงเพศของผตอบแบบสอบถาม ของครผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา

เพศ รอยละ จานวนคน - ชาย 30.98% 13 - หญง 28.57% 12 - บรรพชต 40.47% 17

รวม 100 % 42 จากตารางท 44 พบวาผตอบแบบสอบถามเปนบรรพชต มากทสด คอรอยละ 40.47% มจานวน 17 คน ตารางท 45 แสดงวฒการศกษาของผตอบแบบสอบถาม ของผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา

วฒการศกษา รอยละ จานวนคน - ตากวาปรญญาตร 19.04 % 8 - ปรญญาตรขนไป 71.42 % 30 - อน 9.52 % 4

รวม 100 % 42 จากตารางท 45 พบวาผตอบแบบสอบถามมวฒการศกษาระดบปรญญาตรขนไป มากทสด คอรอยละ 71.42% มจานวน 30 คน ตารางท 46 แสดงอายของผตอบแบบสอบถาม ของครผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา

อาย รอยละ จานวนคน - ตากวา 35 ป 47.62 % 20 - 35 ป ขนไป 52.28 % 22

รวม 100 % 42 จากตารางท 46 พบวาผตอบแบบสอบถามมอาย 35 ปขนไปมากทสด คอรอยละ 52.28 % มจานวน 22 คน

145

ตารางท 47 แสดงระยะเวลาทสอนผตอบแบบสอบถาม ของครผสอนวชาเกยวกบพทธศาสนา ระยะเวลาทสอน รอยละ จานวนคน

- 0 ถง 10 66.66 % 28 - มากกวา 10 ป 33.33 % 14

รวม 100 % 42 จากตารางท 47 พบวาผตอบแบบสอบถามมระยะเวลาทสอน มากกวา 10 ปขนไป มากทสด คอ รอยละ 66.66 % มจานวน 28 คน ตารางท 48 แสดงประเมนผลประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ดานสอความหมาย

ขอ ประเดนคาถาม X S.D ระดบ 1. ภาพทใชประกอบในหนงสอ มจานวนมาก พอทจะทา ใหเกดความเขาใจในเนอเรอง 4.33 0.72 มาก

2. ภาพประกอบ สอความหมาย ใหเขาใจเนอหาได ชดเจน 4.40 4.58 มาก 3. ภาพประกอบ สอความหมาย ใหเขาใจเนอหาได รวดเรว 4.14 0.61 มาก 4. ภาพประกอบ ชวยทาใหเขาใจทศชาตชาดก ไดงาย 4.52 0.59 มากทสด เฉลย 4.35 0.16 มาก

จากตารางท 48 พบวากลมตวอยางมความคดเหน ทมตอภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ดานสอความหมาย เฉลยอยในระดบมาก ( X = 4.35) และในหวขอคาถามภาพประกอบชวยทาใหเขาใจทศชาตชาดก(เรองสวรรณสาม) ไดงาย กลมตวอยางมความคดเหนเฉลยอยในระดบมากทสด ( X = 4.52)

146

ตารางท 49 แสดงประเมนผลประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ดานหลกศลปะ ขอ ประเดนคาถาม X S.D ระดบ 1. ภาพประกอบมรปแบบทเหมาะสมกบวรรณกรรมชาดก 4.45 0.86 มาก 2. ขนาดของภาพประกอบ มความเหมาะสมกบขนาดหนงสอ 4.42 0.59 มาก 3. ภาพประกอบ มการจดวางองคประกอบศลปะ ไดสวยงาม 4.28 0.71 มาก 4. การจดเรยงจงหวะภาพประกอบสอดคลองและสมพนธ กบเนอหาไดอยางตอเนอง 4.31 0.72 มาก

5. ภาพประกอบ มสสรร ดงดดใจเหมาะสมกบชาดก 4.66 0.53 มากทสด เฉลย 4.42 0.15 มาก

จากตารางท 49 พบวากลมตวอยางมความคดเหนทมตอภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ดานหลกศลปะ เฉลยอยในระดบมาก ( X = 4.42) และในหวขอคาถามภาพประกอบ มสสรร ดงดดใจเหมาะสมกบชาดก กลมตวอยางมความคดเหนเฉลยอย ในระดบมากทสด ( X = 4.66) ตารางท 50 แสดงประเมนผลประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ดานสงเ สรมจนตนาการ ขอ ประเดนคาถาม X S.D ระดบ 1. ภาพประกอบ ชวยเตมเตมจนตนาการ ทาใหเหนภาพ เหตการณทศชาตชาดก ในเรอง สวรรณสามอยางตอเนอง 4.43 0.63 มาก

2. ภาพประกอบ กระตนความสนใจ ทาใหอยากตดตาม ทศชาตชาดก

4.57 0.59 มากทสด

3. ภาพประกอบ ชวยทาใหเหนความสาคญในเรองความกตญ กตเวท

4.52 0.71 มากทสด

4. ภาพประกอบ ในลกษณะนชวยใหผอานสนใจทศชาตชาดกมากขน

4.61 0.58 มากทสด

เฉลย 4.53 0.07 มากทสด จากตารางท 50 พบวากลมตวอยางมความคดเหน ทมตอภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ดานสงเสรมจนตนาการ เฉลยอยในระดบมาก ( X = 4.53)

147

สรปผลการวเคราะหประเมนความคดเหนของกลมตวอยาง ทมตอการออกแบบภาพ ประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ผลการวเคราะหประเมนความคดเหนของกลมตวอยาง ทมตอการออกแบบภาพ ประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ตามบทพระนพนธของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช ในดานสอความหมาย,ดานหลกศลปะ,ดานสงเสรมจนตนาการ เฉลยทงหมด กลมตวอยางมความคดเหนอยในระดบมาก ( X =4.43)

148

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ ภาพประกอบนนมความสาคญตอการสอสารของมนษยมาเปนเวลาชานานแลว การใชภาพประกอบ ผออกแบบควรนาเสนอรปภาพทสามารถสอสาร และสรางความเขาใจทดตอผดหรอผอานอยางตรงเปาหมาย ปจจบนจะพบวาภาพประกอบมบทบาทและมอทธพลในสอตาง ๆ แทบทกประเภท สาหรบสอสงพมพโดยเฉพาะหนงสอ ภาพประกอบจะเขามามบทบาทมากเปนพเศษ เพราะสอสงพมพเปนสอทใชประสาทสมผสทางตา คอการอานเนอความทเปนตวอกษรเพยงอยางเดยว ดวยเหตน ทาใหผวจยมความสนใจในการทาวจย เรองการออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก เพอใหผอานสามารถสอความหมาย และสงเสรมจนตนาการ ใหมความรก ความเมตตา สานกในพระคณของบดามารดา และประพฤตตนเปนลกทดมความกตญ กตเวท การวจยครงน ผเขยนไดวจยเรอง การออกแบบภาพประกอบทศชาตชาดก(เรองสวรรณสาม) ซงดาเนน การ วจยแบงออกเปน 2 ขนตอนดงตอไปน ขนตอนท 1 การศกษาหารปแบบทเหมาะสมของภาพประกอบทศชาตชาดก โดยใหผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ นกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมทเกยวของกบศาสนา จานวน 5 คนประเมนเลอกรปแบบทเหมาะสมของภาพประกอบทศชาตชาดก ในดานรปลกษณ และดานหลกศลปะ ทผวจยสรางขนมาจากการวเคราะหเพอสรางเปนตนแบบ มดวยกน 3 รปแบบ คอรปแบบอดมคต รปแบบกงเหมอนจรง รปแบบเหมอนจรง รปแบบทผานการเลอกจะตองมความเหมาะสมในระดบมากทง 2 ดาน ขนตอนท 2 การสรางภาพประกอบทศชาตชาดก โดยไดนาชาดก (เรองสวรรณสาม) ตามบทพระนพนธของพระเจาวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราช มาใชเปนกรณศกษา ผวจยไดออกแบบและสรางภาพประกอบขนมาจานวน 17 ภาพ ตามตนแบบนาไปทดสอบหาประสทธภาพ โดยใหกลมตวอยางเปนผสอนวชาทเกยวกบพทธศาสนา ระดบโรงเรยนมธยมศกษา สถาบนพทธศาสนา ในเขตสาทรและเขตบางรก กรงเทพฯ มทงครและพระภกษจานวน 42 ทาน ประเมนหาประสทธภาพ ของภาพประกอบทศชาตชากด ในดานการสอความหมาย ดานหลกศลปะ และดานการสงเสรมจนตนาการ โดยใชมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ เครองมอทใชในการวจยคอ แบบประเมนหาประสทธภาพ นามาวเคราะหหาคาเฉลย

148

149

สรปผลการวจย 1. รปแบบภาพประกอบทศชาตชาดกทผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ และนกเขยนภาพ ประกอบหนงสอวรรณกรรมทเกยวของกบศาสนา ไดประเมนเลอกรปแบบทเหมาะสมในระดบมากขนไปทง 2 ดาน คอ ดานรปลกษณ และดานหลกศลปะ ซงไดแกรปแบบกงเหมอนจรง 2. ภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) จานวน 17 ภาพ ทสรางขนมาตามรปแบบกงเหมอนจรง มประสทธภาพดานการสอความหมายอยในระดบมาก ดานหลกศลปะในระดบมาก และดานสงเสรมจนตนาการ อยในระดบมากทสด เมอรวมเฉลยแลวอยในระดบมาก อภปรายผลการวจย 1. ผลการวจยผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ นกเขยนภาพประกอบหนงสอวรรณกรรมทเกยวของกบศาสนา ไดเลอกรปแบบภาพกงเหมอนจรง เปนตนแบบในการสรางสรรคภาพประกอบ ทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) ตามบทพระนพนธของพระเจาวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราชจานวน 17 ภาพ สามารถอภปรายผลจากการวจยไดดงน 1.1 ดานรปลกษณของภาพประกอบ ซงมผลการประเมนเลอกดานนอยในระดบมาก มเหตผลทอภปรายไดดงน

1.1.1 ขนาดของภาพตนฉบบมขนาดใหญ ซงสามารถมองเหนรายละเอยดไดชดเจน และไดรบความสนใจมากกวาขนาดเลก 1.1.2 ภาพสามารถสอความหมายไดเรว และสอดคลองกบเนอหาเรองราวชวยใหผอาน อานดวยความเขาใจถกตอง หากภาพประกอบทใชไมไดทาหนาทดงกลาว ภาพนนจะลดคณคาลง 1.1.3 ภาพมรายละเอยดทชดเจนในเนอหาทนาเสนอ มความหมายและมสาระในภาพ 1.1.4 ภาพดแลวเขาใจงาย ไมซบซอน ไมคลมเครอมลกษณะอนตางๆ 1.1.5 ภาพกระตนความคด อารมณ โนมนาวจตใจผด ใหเกดความคลอยตามในเรองราวทแสดงออกมา 1.1.6 ภาพเหมาะสมกบกลมเปาหมาย คอกลมผสอนวชาทเกยวของกบศาสนาและผเรยนวชาเหลาน 1.1.7 ภาพดงดดความสนใจไดด ทาใหผด ดภาพไดนาน และทาใหอยากดหรออานเรองราวทนาเสนอนนอก

150

1.1.8 ภาพมองคประกอบศลปทด มสสนสวยงาม เนนจดเดนทตองการนาเสนอ 1.1.9 มการใชเทคนคในการสรางภาพ คอเทคนคสนา ทาใหภาพดโปรงใส สบายตา ดแลวเกดความเพลดเพลนใจ 1.2 ดานหลกศลปะ รปแบบภาพกงเหมอนจรง มการจดหลกศลปะทใหความสวยงาม ทาใหผลการประเมนเลอกดานนอยในระดบมาก ซงการจดหลกศลปะมความสาคญมากในการออกแบบภาพประกอบ ดงจะอธบายตอไปน 1.2.1 มความกลมกลน ในการจดภาพใหมความประสานสมพนธกน รวมกน หรอมลกษณะคลายคลงกน จนงานศลปะนนเกดคณคาทางสนทรยภาพ 1.2.2 มความเปนเอกภาพ ทาใหสาระและองคประกอบทกสวนมความ สมพนธรวมกน เปนหนวยเปนกลมกอนอยางตอเนองไมกระจดกระจาย 1.2.3 มการคานงถงการถวงดลยภาพของนาหนก และดลยภาพของส 1.2.4 สดสวนมความงามตามอดมคต ซงสอดคลองกบ ชลด นมเสมอ (2544 : 36) กลาวไววา“สดสวนเปนเรองของความงามรสกทางสนทรยภาพ และของอดมคต การสมสดสวนนหมายรวมไปถงความสมพนธกนอยางเหมาะสมกลมกลนของส แสง เงาและทศนธาตอนๆ ดวย” 1.2.5 จงหวะมความนาสนใจและมชวตชวาไดแกการเคลอนไหวของคน สตว 1.2.6 สมการใชสตามหลกทฤษฎของส โดยเนนวรรณะรอน 80 เปอรเซนต และสวรรณะเยน 20 เปอรเซนต ทาใหนาหนกของสมความกลมกลน สอดคลองกบบรรยากาศ 1.2.7 จดเดนในภาพประกอบกงเหมอนจรง ไดแกการเนนตวละครทเปนตวนาการเนนในภาพนรวมทง เรองเสน ส นาหนก แสงเงา และความคมชดของภาพ จงสรปไดวารปแบบกงเหมอนจรง คอภาพทนาเอาลกษณะภาพรปแบบเหมอนจรงมาผสมผสานกบรปแบบภาพอดมคต มลกษณะพเศษ เปนภาพทมระยะใกลไกลแบบทศนยวทยา (Perspective) นาหนกแสงเงาตามธรรมชาตเขามาประยกตใชกบภาพจตรกรรมไทยแบบดงเดม มการคานงถงสดสวนตาง ๆ ตามความเปนจรงในหลกกายวภาค มการจดวางเวนพนทวางแบบตะวนตก มการนาเทคนควธการเลาเรอง การระบายสแบนเรยบๆ อาจเนนลกษณะมตบางเลกนอย มการใชวธการตดเสนแบบภาพแบบอดมคตเขามารวมดวย ซงสอดคลองกบ พรชวนทร มลพนธ นกเขยนภาพประกอบหนงสอ ไดเสนอแนะในแบบสอบถามไววา “รปแบบกงเหมอนจรงคอรปแบบ

151

โบราณ และแบบสมยใหมมาผสมผสานกน จงนาจะเปนแนวทางของการสรางภาพประกอบชดสวรรณสามไดเหมาะสมทสด” (พรชวนทร มลพนธ, แบบสอบถาม) 2. ผลการวจยการหาประสทธภาพของภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม)จานวนภาพประกอบ 17 ภาพ มประสทธภาพในดานการสอความหมายอยในระดบมาก, ดานหลกศลปะอยในระดบมาก และดานสงเสรมจนตนาการอยในระดบมากทสด สามารถอภปรายผลไดเปนดาน ๆ ดงน 2.1 ดานการสอความหมาย เหตททาใหผลการประเมนหาประสทธภาพดานนอยในระดบมาก เนองมาจาก 2.1.1 ภาพประกอบทศชาตชาดก (เรองสวรรณสาม) มจานวน 17 ภาพซงมจานวนเหมาะสม และครอบคลมทกเนอหากบการนาเสนอเรองราวตามบทพระนพนธ 2.1.2 ภาพประกอบทออกแบบ มการสอความหมายของภาพไดชดเจนในเนอหาทนาเสนอ และตามวตถประสงคของเรองราว เพราะเปนตวชวยขยายความรความเขาใจใหแจมชด 2.1.3 ภาพประกอบสามารถสอความหมายไดรวดเรว ทาใหผอานหนงสอสามารถตความหมายจากภาพประกอบไดทนทโดยไมตองขบคดใหเสยเวลา 2.1.4 ภาพประกอบทนาเสนอนนสอความหมายไดงาย ตรงกบเนอหาและเรองราวทเกดขนไมซบซอน สรปไดวาการสอความหมายมความสาคญทจะตองสอสารรบรไดชดเจน รวดเรว และไดงาย จงทาใหผสอนวชาทเกยวของกบศาสนา หรอพระภกษซงมประสบการณการสอนทางดานนมากอน สามารถรบรทางการเหนภาพประกอบทศชาตชาดกไดตามเหตผลขางตนทไดกลาวมาน ซงสอดคลองกบท ชาญณรงค พรรงโรจน ไดกลาวไววา “การรบรทางการเหนมความหมายจากการมองเหนตามปกต เพราะไมไดเพยงแตลมตามองเทานน แตเปนการมองไปทจดใดจดหนงอยางมความมงหมายและสรางสรรค ” (ชาญณรงค พรรงโรจน 2543 : 22) และ ปราโมทย แสงพลสทธ ไดกลาวไววา “การรบรทางการออกแบบของคนเราจงไมแตกตางไปจากการรบรตอสงทมองเหนจากธรรมชาต ซงสามารถสรปเปนกฎเกณฑทางการรบรทมองเหนได เชน การรบรในสงทเหมอนและแตกตางกน เกยวกบขนาดและสดสวน พนผว ส นาหนก รปลกษณ บรเวณวาง และความเคลอนไหว” (ปราโมทย แสงพลสทธ 2540 : 145 )

152

2.2. ดานหลกศลปะและการออกแบบ ทาใหผลการประเมนหาประสทธภาพดานนอยในระดบมาก เนองมาจาก 2.2.1 รปแบบของภาพประกอบมความเหมาะสม เนองดวยรปแบบทนามาเปนตนแบบ คอรปแบบกงเหมอนจรงนนไดผานการเลอกรปแบบมาจากผเชยวชาญ, ผทรงวฒทางศลปะ และนกเขยนภาพประกอบวรรณกรรมทเกยวของกบศาสนามาแลว 2.2.2 ขนาดของภาพประกอบทศชาตชาดกทนามาจดวางในเรองสวรรณสาม มขนาดทเหมาะสมกบหนากระดาษ และไดเนนภาพใหญบางหนากบเนอหาในเรองราวทสาคญ ๆ 2.2.3 การจดวางองคประกอบศลป ผวจยมประสบการณในการเขยนภาพประกอบมากอน จงไดคานงถงหลกศลปะ ไดแกการจดองคประกอบศลปะทด มการเนนจดเดนทตองการนาเสนอ และชจดสนใจของภาพไดเหมาะสม 2.2.4 การจดเรยงจงหวะของการนาเสนอภาพประกอบไดตอเนอง ถกตองกบเนอหาเรองราว ไมขามหรอเวนเนอหาบางตอนไป การจดเรยงจงหวะทตอเนองน ทาใหผดเขาใจลาดบขนตอน 2.2.5 สสนของภาพประกอบทง 17 ภาพ มความดงดดใจ เพราะไดออกแบบสใหสดใส ครอบคลมบรรยากาศตามเนอเรอง ซงเปนบรรยากาศในปา สจงแทนคาใหเปนธรรมชาตมากทสดเพอผดเกดความสมจรงสมจงในเนอเรอง สรปไดวาการออกแบบสรางสรรคภาพประกอบ จาเปนตองใชหลกการและทฤษฎทางศลปะเขามาใชมากทสด จงจะทาใหภาพประกอบนนเปนผลงานทนาใจ มความงามตามความตองการ และเปนทยอมรบของผด รวมทงเสรมคณคาทางสนทรยภาพใหกบงานศลปะ 2.3 ดานสงเสรมจนตนาการ ทาใหผลการประเมนหาประสทธภาพดานน อยในระดบมากทสด เนองมาจากดงน 2.3.1 ภาพประกอบทไดนาเสนอ สามารถทาใหผอานเตมเตมจนตนาการและถายทอดเรองราวบรรยากาศทสะเทอนอารมณได เชน ในบททสวรรณสามโดยยงดวยธนทาใหผอานเกดจนตนาการมความโศกเศราตามไปดวย 2.3.2 ภาพประกอบทนาเสนอ ไดกระตนความรสก และความสนใจของผดใหเกดอารมณคลอยตาม 2.3.3 จากภาพประกอบและเนอหาของเรองสวรรณสามทาใหผอานเหนความสาคญในความกตญ กตเวท

153

2.3.4 ผอานสนใจชาดกมากขน เนองจากเนอหาเรองสวรรณสาม ตามบทพระนพนธเปนเนอหาทอานไดคอนขางยาก เพราะเปนภาษาบาล แตเมอผอานเหนภาพประกอบทนาเสนอในเรองสวรรณสามแลว อาจมความสนใจชาดกเรองอน ๆ ตามไปดวย กลาวโดยสรป ภาพประกอบในหนงสอจะตองเราใจ และกระตนความรสกของผดใหเกดอารมณคลอยตาม ดงท กาธร สถรกล กลาววา “ภาพประกอบจะสรางใหผดสะทอนความรสกได 3 ลกษณะจากการวจย คอ ภาพทดแลวเกดความรสกไมสบายใจ จะเรยกรองความสนใจจากผดไดกอนภาพอน ๆ แตจะเรยกรองความสนใจอยไดไมนาน สวนภาพทดแลวรสกสบายใจจะเรยกรองความสนใจเปนอนดบรองลงมา แตจะดงดดความสนใจใหดภาพไดนาน และภาพทดแลวไมเกดความรสกอะไรเลย จะเรยกรองความสนใจไดนอยทสด” (กาธร ถรกล 2531 : 167 – 168, อางถงใน ผดง พรมมล 2547 : 110) ขอเสนอแนะ 1. จากการวจยผวจยไดสรปผลการวจยวา สาหรบวรรณกรรมชาดก ภาพประกอบควรจะมลกษณะรปแบบกงเหมอนจรง จากผลการวจยครงน ผวจยไดสรางภาพประกอบทศชาตชาดกเพยง 1 เรองเทานน จงทาใหยงขาดภาพประกอบสาหรบทศชาตชาดกอก 9 เรอง ซงถามผสรางภาพประกอบทศชาตชาดกจนครบทง 10 เรอง กจะเกดประโยชนแกการเผยแพรพระพทธศาสนาอยางมหาศาล 2. ในการวจยครงน ผวจยไดใชกลมทดลองกบกลมอาจารยทสอนวชาพระพทธศาสนาเปนในเขตเมอง ถามผสนใจจะทาการวจยกบกลมผสอนในเขตพนทอน ๆ กจะเปนการการวดประสทธภาพ ของภาพประกอบไดรอบดานมากขน 3. ในกระบวนการออกแบบและสรางภาพประกอบสาหรบสงพมพตางๆ เกดจากการทางานของ 3 ฝายคอ นกเขยนภาพประกอบ นกออกแบบกราฟฟก และโรงพมพหรอสานกพมพ สาหรบผทจะทางานวจยดานการออกแบบภาพประกอบ ควรจะศกษาและควบคมตวแปรทง 3 ฝายเหลานดวย เพอใหงานวจยสมฤทธและมประสทธภาพตามผลทคาดหมายไว 4. การตดตอหนวยงานราชการ ควรมหนงสอขออนญาตอยางเปนทางการ และควรจะเผอระยะเวลาสาหรบดาเนนการ เพราะหนวยงานราชการเปนหนวยงานทมขนตอน

154

บรรณานกรม กรมศลปากร. กองโบราณคด. วรรณกรรม. หนงสอชดจตรกรรมไทยประเพณ, เลมท 2. กรงเทพฯ : อมรนทร พรนตงกรฟ, 2534.

. จตรกรรมสมยอยธยา. หนงสอชดจตรกรรมไทยประเพณ, เลมท 3. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงกรฟ, 2535.

กรมหลวงชนวรสรวฒน พระเจาวรวงศเธอ, สมเดจพระสงฆราชเจา. มหานบาตชาดกฉบบชนวร. เลม 1. กรงเทพฯ : กองบญชาการทหารสงสด เหลาทพ และกรมตารวจ, 2532.

จารพรรณ ทรพยปรง. การเขยนภาพประกอบ. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2543. ชลด นมเสมอ. การเขาถงศลปะในงานจตรกรรมไทย. กรงเทพฯ : อมรนทร พรนตง กรพ จากด,

2532. . องคประกอบศลปะ. กรงเทพฯ : บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช จากด, 2544. ชาญณรงค พรรงโรจน. การวจยทางศลปะ. กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2543. ทรพย ประกอบสข. วรรณคดชาดก. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2527. ทานอง จนทมา. การออกแบบ. กรงเทพฯ : สานกพมพไทยวฒนาพานช จากด, 2535. ธวชชานนท ตาไธสง. หลกการศลปะ. กรงเทพฯ : วาดศลป, 2546. นวลนอย บญวงษ. หลกการออกแบบ. กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2542. ปราโมทย แสงพลสทธ. การออกแบบนเทศศลป1. กรงเทพฯ : คณะศลปกรรมศาสตร สถาบนราช

ภฏสวนดสต, 2540. ผดง พรมมล. ศลปะการสรางสรรคภาพประกอบ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : มลนธเดก, 2547. พระมหาสมจตต สมมาปญโญ. “นรกและสวรรคในพระพทธศาสนาเถรวาท.” วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต สาขาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2533.

พระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร, สมเดจ. ทศบารมในพทธศาสนาเถรวาท. กรงเทพฯ : โรงพมพ มหามกฏราชวทยาลย, 2534. พรพรรณ วชราภย. วรรณคดทเกยวกบพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ : บรษทประชาชนจากด, 2508. พาศนา ตณฑลกษณ. หลกการออกแบบ. กรงเทพฯ : พทกษอกษร, 2526.

155

พฒน เพงผลา. การวเคราะหการบาเพญบารมของพระโพธสตวในนบาตชาดก. กรงเทพมหานคร มหาวทยาลยรามคาแหง, 2530.

ภมพลอดลยเดชฯ. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว. พระมหาชนก. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตง แอนดพบลชชง. 2540. มหาวทยาลยสงขลานครนทร. คณะศกษาศาสตร . “ปญหาการใชหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษาตอนปลาย ของครผสอนสงคมศกษาในเขตการศกษา 2.” งานวจย ของคณะศกษาศาสตร, 2531.(อดสาเนา) ไมเยอร ราลฟ. พจนานกรมศพทและเทคนคทางศลปะ. แปลโดย มลฉตร เอออานนท. กรงเทพฯ : กรมวชาการ กระทรางศกษาธการ, 2540. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542. กรงเทพฯ : นานมบคส พบลเคชนส, 2546. ลวน สายยศ และ องคณา สายยศ. เทคนคการวจยทางการศกษา. กรงเทพฯ : สานกพมพสวรยา

สาสน, 2538. วรรณรตน ตงเจรญ. การออกแบบสอสาร. กรงเทพฯ : สนตศรการพมพ, 2544. วรพงศ วรชาตอดมพงศ. ออกแบบกราฟค. กรงเทพฯ : ศลปาบรรณาคาร, 2535. วรณ ตงเจรญ. การออกแบบ. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2526. วฒนะ จฑะวภาค. การออกแบบ. กรงเทพฯ : คณะครศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, 2527. วดบวรนเวศวหาร. ทศบารม ทศพธราชธรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพชวนพมพ, 2532. สมนก ใจกลา. “การนบถอพระพทธศาสนาของคนไทนในปจจบน : เปรยบเทยบระหวางนกวทยา

ศาสตรกบนกสงคมศาสตร.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาศาสนาเปรยบเทยบ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2536.

สมหมาย เปรมจตต, มหาเวสสนดรชาดก วเคราะหทางสงคมและวฒนธรรม. โรงพมพมงเมอง เชยงใหม, 2544.

สภาพรรณ ณ บางชาง. มหาชาตและประเพณการเทศนมหาชาต. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, 2532.

สภทรดศ ดศกล. หมอมเจา. ศลปะในประเทศไทย. พมพครงท 11. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539

สวฒน แสนขต. จตรกรรมไทยพทธศลป. กรงเทพฯ : เทนเดอร ทช, 2547

156

สานกนายกรฐมนตร. ประชมศลาจารก ภาคท 5. กรงเทพฯ : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, 2515. เหม เวชกร. สมดภาพพระมหาเวสสนดร ฉบบอนรกษภาพเขยนพสดารทางพทธศาสนา. กรงเทพฯ : ธรรมสภา, 2541. อาร สทธพนธ. ศลปนยม. กรงเทพฯ : วฒนาพานช, 2516. . การออกแบบ. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, 2521. Hawkins,Joyce M. The New Oxford School Dictionary. Oxford : Oxford University

Press,1990. The Grolier International Dictionary.Connecticut : Grolier Incorporated,1992.