ร

ภมศาสตร (องกฤษ : geography) เปนสาขาวชาหนงททำาการศกษาเรยนรเกยวกบคณลกษณะเฉพาะ ของสถานททปรากฏอยบนพนผวโลก ภมศาสตรจะเปนเรองเกยวกบการจดวางสงตางๆ และความสมพนธของสงตางๆ ทแบงแยกสงหนงออกจากสงอนๆ โดยภมศาสตรพยายามคนหาเพอทจะตความใหกระจางถงความสำาคญ ของสงทเหมอนและแตกตางกนระหวางพนทในรปของสาเหตและความเกยว เนอง

ปจจบนการศกษาดานภมศาสตร จะมงเนนความเขาใจเกยวกบรายละเอยดเบองตนทเกยวกบพนท มากกวาทจะศกษาลกษณะเฉพาะและสถานทตาง ๆ ของโลกอยางคราว ๆ อยางทเคยปฏบตขนมาในระยะแรก ๆ ภมศาสตรไดเปลยนแนวทางมาสการศกษารายละเอยดของเหตการณทเกดขน ในพนทนน ๆ โดยเฉพาะ ซงจะใชการศกษานพจารณาวา "มสงใดบางทเปนสาเหตทำาใหเกดสงนนสงนขน และแตละสงมความเกยวของสมพนธกนอยางไร" โดยถอรปแบบและวธการดงกลาววา เปนการสรางความเขาใจเกยวกบ ปฏสมพนธเชงภมศาสตร ภายใตสภาวะตาง ๆ ททำาใหเกดลกษณะเฉพาะหรอเกดปรากฏการณพเศษในพนทนน ๆ ขน และถอวาเปน ปรากฏการณทางภมศาสตร ทเกดขน ซงมหลายลกษณะ เชน ปรากฏการณทางภมศาสตรทเกยวของกบลกษณะภมประเทศ ลกษณะทางธรณวทยาของโลก ลกษณะทางสภาพภมอากาศ เปนตน โดยจะมความเกยวเนองและมความสมพนธระหวางกนในแตละลกษณะทกลาว ถง [1]

ภมศาสตรประเทศไทย

           ประเทศไทยตงอยในแหลมอนโดจน  การทเรยกวาแหลมอนโดจน  เพราะถอวาอยระหวางประเทศอนเดย กบประเทศจน ซงเปนการถอเอาประเทศใหญเปนจดอาง  แตถาถอเอาสภาพทางภมศาสตร เปนจดอางกนาจะเรยกวา อนโด - แปซฟค  เพราะเปนแหลมทแบงนานนำาออกเปนมหาสมทรอนเดย และมหาสมทรแปซฟค  มพกดทางภมศาสตร ดงน          ทศเหนอ  จดเสนรง ๒๐ องศา ๒๕ ลบดา ๓๐ พลบดา เหนอ ทกงอำาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย          ทศใต  จดเสนรง ๕ องศา ๓๗ ลบดา ทกงอำาเภอเบตง จงหวดยะลา          ทศตะวนออก  จดเสนแวง ๑๐๕ องศา ๓๗ ลบดา ๓๐ พลบดา ทอำาเภอพบลมงสาหาร จงหวดอบลราชธาน          ทศตะวนตก  จดเสนแวง ๙๗ องศา ๒๒ ลบดา ตะวนออก ทอำาเภอแมลานอย จงหวดแมฮองสอน             สภาพธรรมชาตในเขตรอน โดยเฉพาะอยางยงในแถบตะวนออก - ใตของทวปเอเซย มอณหภมสง มทะเลลมและฝนเปนปจจยใหเกดปาดง ประกอบไปดวยพนธไมเขตรอน และสตวปานานาชนด ทมปรมาณมากกวาอกหลายสวนของโลก นบวาเปนยานอน

อดมสมบรณดวยอาหาร และทรพยากรทสำาคญแหงหนงของทวปเอเซย             การทเสนแวง ๑๐๑ องศา ตะวนออก ซงเปนเสนผานกลางพนทประเทศไทย  การคดเวลาของประเทศไทย จงควรใชเสนแวงเสนนเปนตวกำาหนด  แตเนองจากวาเพอใหสะดวกในกจการรถไฟ ซงเชอมตอไปยงแหลมมลาย ไดมเวลาตรงกนทงไทย และมลาย (มาเลเซย) ไทยจงตกลงใชเสนแวง ๑๐๕ องศาตะวนออก ซงเปนเสนศนยเทยงทางภมศาสตรของมลาย และเปนเสนศนยเทยงของอนโดจนดวย เปนเสนศนยเทยงของไทยดวย  จงทำาใหเวลาทแทจรงของไทยเรวไป ๑๘ นาทของทควรจะเปน ภมรฐศาสตร             ประเทศไทยตงอยใจกลางของผนแผนดนในเอเซยตะวนออกเฉยงใต  ซงมพรมแดนธรรมชาตทเหมาะสมในแงภมศาสตร โดยมเทอกเขาขนาดใหญ และทรกนดารทอดตวเปนแนวยาวจากเหนอมาใต ดงน          ดานทศตะวนตก  มเทอกเขาอารกนโยมา อนเปนสาขาของเทอกเขาหมาลย  ทำาใหเกดปาดงดบทบ เปนการแยกประเทศพมาออกจากประเทศอนเดยโดยสนเชง  ไมมปญหาเรองการมสายนำารวมกน  ในสงครามมหาเอเซยบรพา  กองทพญปนไดรกไปทางตะวนตกผานไทย ผานพมา มงสอนเดยกมาสนสดทแนวเทอกเขาแหงนเทานน

         ดานทศเหนอ  เปนเทอกเขาขนาดใหญบนทราบสง ยนนานของประเทศจนตอนใต เปนสาขาปลายตะวนออกของเทอกเขาหมาลย ทผานไปสประเทศจน  เปนยานทรกนดารเปนปาเขายากแกการคมนาคมทางบก          ดานทศตะวนออก  เปนทะเลจนใตอนเปนสวนหนงของมหาสมทรแปซฟค  อนเปนพรมแดนทางธรรมชาตอยางแทจรงในทางภมรฐศาสตร          ดานทศใต  เปนทะเลในดานอาวไทย และมหาสมทรอนเดย 

จงมสภาพพรมแดนทางธรรมชาต เชนเดยวกบดานทศตะวนออก             ดวยสภาพทางภมศาสตร ดงกลาวมาแลวทำาใหภมภาคเอเซยตะวนออกเฉยงใต ในสวนทเปนผนแผนดนใหญ อนประกอบดวย พมา ไทย ลาว เวยดนาม กมพชา และมาเลเซย  มปราการทางธรรมชาต ทเกอกลตอความปลอดภยรวมกนไดเปนอยางด ขนาดของประเทศไทย

            จากหลกฐานของกรมแผนททหาร  ประเทศไทยมพนท ประมาณ ๕๑๑,๙๓๗ ตารางกโลเมตร ตวเลขนเปนตวเลขทเปนมาตงแตป พ.ศ.๒๔๘๓ จนถงปจจบน             ในระหวางกรณพพาทอนโดจน  ประเทศไทยไดพนทเดมทเสยใหแกฝรงเศส  ในพนทสจงหวดทางภาคตะวนออกของไทย คอ จงหวดพระตะบอง (เขมร)  เสยมราฐ (เขมร)  นครจำาปาศกด (ลาว) ลานชาง (ลาว)  เปนพนทประมาณ ๖๙,๐๒๙ ตารางกโลเมตร และในสงครามมหาเอเซยบรพา  ประเทศไทยไดรบดนแดนคนจากทเสยใหแกองกฤษ คอ สหรฐไทยเดม เปนพนทประมาณ ๓๙,๘๕๕ ตารางกโลเมตร และ ๔ รฐมาลย คอ รฐกลนตน ตรงกาน ไทรบร (เคดาร) และปะลส  เปนพนทประมาณ ๓๓,๒๔๕ ตารางกโลเมตร             เมอสงครามมหาเอเซยบรพายตลง ไทยจำาตองคนดนแดนทไดกลบคนมา

คนกลบไปใหฝรงเศส และองกฤษไป             เมอเปรยบเทยบกบประเทศ ทมขนาดใหญกวาประเทศไทยแลว จะไดดงน                     - เลกกวา ประเทศพมาอย  ๖๑,๔๖๑   ตารางไมล                     - เลกกวา ประเทศอนเดย  ๗    เทา                     - เลกกวา ประเทศจน  ๑๐   เทา                     - เลกกวา ประเทศตรก  ๑/๓  เทา                     - เลกกวา ประเทศฝรงเศสเลกนอย                     - เลกกวา ประเทศสหรฐอเมรกา  ๑๓   เทา

รปรางของประเทศไทย             ประเทศไทยมความยาวทสด จากเหนอ จดใต ประมาณ ๑,๘๓๓ กโลเมตร  มความกวางทสดจากตะวนออก ไปตะวนตกตามแนวเสนรงทผานจงหวดอบล ฯ - อำาเภอพมาย จงหวดนครราชสมาไปทางตะวนตก ประมาณ ๘๕๐ กโลเมตร  สวนทแคบทสดอยทตำาบลหวยยาง จงหวดประจวบครขนธ มความกวาง ประมาณ ๑๒ กโลเมตร และตอนแคบทสดของแหลมมลายอยทตรงคอคอดกระ กวางประมาณ ๖๔ กโลเมตร             รปรางของประเทศไทยทกลาวกนไวมอยสามภาพดวยกนคอ เปนรปกระบวยตกนำา เปนรปขวานโบราณ และเปนรปหวชางมงวงทอดลงไปในทะเลใต  สรปแลวประเทศไทยมสวนยาวเปนสองเทาของสวนกวาง และครงหนงของสวนยาวเปนสวนแคบ ๆ ทอดยาวลง

ไปทางใต  เราอาจแบงรปรางของประเทศไทยออกอยางกวาง ๆ เปนสองสวนคอ

         สวนบน  มรปรางคอนขางจะเปนรปสเหลยม ทมความเวาแหวงอยมาก  หองภมประเทศทเกดจากแนวเทอกเขา ททอดตวจากเหนอไปใต ทำาใหเกดสวนแคบขนสองแนวคอ แนวจงหวดตาก - อตรดตถ และแนวอำาเภอวฒนานคร จงหวดสระแกว - อำาเภอเชยงคาน จงหวดเลย

         สวนลาง  มรปรางแคบและยาวมาก มทะเลขนาบอยสองดาน พรมแดนไทย             พรมแดนของไทยทเปนอยในปจจบน  กำาหนดขนดวยสญญาระหวางประเทศ กบประเทศองกฤษ และประเทศฝรงเศส  ในสมยทประเทศทงสองมอาณานคมอยตดกบประเทศไทยในทกดาน ดงน

                    - สนธสญญา ป พ.ศ. ๒๔๓๕ - ๓๖ ระหวางไทยกบองกฤษ กำาหนดพรมแดนไทยกบพมา                     - สนธสญญา เมอ ๓ ตลาคม ๒๔๗๓ (ร.ศ.๑๑๖) ระหวางไทยกบฝรงเศส                     - สนธสญญา เมอ ๗ ตลาคม ๒๔๔๕ ระหวางไทยกบฝรงเศส                     - สนธสญญา เมอ ๑๓ กมภาพนธ ๒๔๔๗ ระหวางไทยกบฝรงเศส                     - สนธสญญา เมอ ป พ.ศ. ๒๔๕๕ ระหวางไทยกบองกฤษ       พรมแดนไทยกบพมา  เรมตนจากจงหวดระนอง ทลำานำากระ (เสนรง ๑๐ ลบดา เหนอ) เปนแนวเสนเขตแดนตอไปทางเหนอ ตามแนวสนเขาตะนาวศร  สนเขาถนนธงชย  สนเขาแดนลาว  ไปจดแมนำาโขง ทจดเสนรง ๒๕ องศา ๕ ลบดา เหนอ  ทกงอำาเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย  แนวพรมแดนดานนยาว ประมาณ ๑,๔๕๐ กโลเมตร  ไมสคดโคงมากนก สวนใหญเปนทวเขาสงใหญ       พรมแดนไทยกบลาว  เรมจากบานใหม (เสนรง ๒๐ องศา ๑๕ ลบดา  เหนอ) มลำานำาโขงเปนแนวเสนเขตแดน แลววกเขาหาทวเขาหลวงพระบาง ลงมาทางใต แลววกไปหาแมนำาโขงไปจนจดปากนำามล จงหวดอบลราชธาน ชวงนยาวประมาณ ๑,๒๐๐ กโลเมตร       พรมแดนไทยกบกมพชา  เรมจากปากแมนำามล แนวพรมแดนเปนสนเขาพนมดงรก  ซงโคงมาทางตะวนตก จนถงจงหวดบรรมย เปนระยะทาง ประมาณ ๓๒๐ กโลเมตร  จากนนแนวเสนเขตแดนจะเปนทราบจนจดทะเลทอาวไทย       พรมแดนไทยกบมาเลเซย  เรมทลำานำานราธวาสทางอาวไทยไหลไปทางทศตะวนตกเฉยงใตเลกนอย แลวใชสนเขาสนกาลาคร เปนแนวเขตแดนไปจนจดมหาสมทรอนเดย ทจงหวดสตล             นอกจากนไทยยงมพรมแดนทเปนฝงทะเล คอ

                    - ดานอาวไทย  จากจงหวดตราด ถง นราธวาส มความยาวประมาณ ๑,๘๗๐ กโลเมตร และดานมหาสมทรอนเดย จากจงหวดระนอง ถงจงหวดสตล ยาวประมาณ ๗๔๐ กโลเมตร

เครองมอทใชในการศกษาขอมลทางภมศาสตร แบงเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอ ประเภทใหขอมลกบประเภทเครองมอและอปกรณ มดงน

1. ประเภทใหขอมล ไดแก แผนท รปถายทางอากาศ ภาพจากดาวเทยม และอนเตอรเนต 

2. ประเภทเครองมอและอปกรณ ไดแก เขมทศ เครองมอวดพนท เทปวดระยะทาง เครองยอขยายแผนท กลองวดระดบ กลองสามมต กลองสามมตแบบพกพา และเครองมอวดลกษณะอากาศแบบตางๆ เชน เทอรโมมเตอร บาโรมเตอร และเครองวดนำาฝน เปนตน

เครองมอทางภมศาสตรประเภทใหขอมล     1. แผนท        แผนท (Map) เปนเครองมอทางภมศาสตรขนพนฐานอยางหนง โดยการยอขอมลตาง ๆ ทปรากฏบนพนโลกใหมขนาดเลกลงตามมาตราสวน และแสดงขอมลดงกลาวดวยสญลกษณลงบนวสดตาง ๆ เชน กระดาษ ผา แผนพลาสตก ฯลฯ

ขอมลทแสดงในแผนท ม 2 ลกษณะ คอ

ขอมลดานกายภาพ เปนสงทเกดขนเองโดยธรรมชาต เชน แมนำา ภเขา เกาะ และปาไม เปนตน

ขอมลดานวฒนธรรม เปนสงทมนษยสรางขน เชน  ถนน เขอน โรงเรยน สถานอนามย เปนตน

     2. รปถายทางอากาศ          รปถายทางอากาศ (Aerial Photography) เปนรปภาพแสดงภมประเทศทปรากฏบนพนผวโลกถายโดยใชกลองถายรปตดไว กบเครองบน      หนวยราชการทจดทำารปถายทางอากาศ คอ กรมแผนททหาร กระทรวงกลาโหม 

     3. ภาพจากดาวเทยม         ภาพจากดาวเทยม (Satellite Imagery) ใหประโยชนอยางมากในการศกษาขอมลเพอสำารวจแหงทรพยากรธรรมชาต ในปจจบน ประเทศไทยมสถานรบสญญาณภาพดาวเทยมลาดกระบง ตงอยทเขตลาดกระบง กรงเทพมหานคร ทำาใหสนเปลองคาใชจายนอยกวาทเคยพงพาตางประเทศ  การทำางานรบภาพของดาวเทยม เรยกวา กระบวนการรโมทเซนซง (Remote Sensing ) โดยดาวเทยมจะเกบขอมลของวตถหรอพนทเปาหมายบนพนโลก จากรงสทสะทอนขนไปจากผวโลกหรอจากอณหภมของวตถนน ๆ บนพนผวโลก  จากนนดาวเทยมจะสงขอมลเปนคลนแมเหลกไฟฟามายงสถานภาคพนดน ซงจะบนทกเปนขอมลเชงตวเลขในแถบบนทกขอมล เพอนำาไปประมวลผลโดยคอมพวเตอร และนำาเสนอเปนแผนฟลมหรอภาพพมพตอๆไป

     4. อนเตอรเนต         อนเตอรเนต (Internet) หรอไซเบอรสเปซ (Cyber Space) คอ ระบบการสอสารดวยเครอขายคอมพวเตอรทเชอมโยงระหวางผใชงานทว โลกเขาดวยกน ทำาใหเกดการแลกเปลยนขอมลขาวสาร และความรดานตาง ๆ อยางสะดวกและรวดเรว จนทำาใหโลกในปจจบนเขาสยค การสอสารไรพรมแดน“ ”   บรการในอนเตอรเนต (World Wind Web : WWW) จะใหบรการขอมลในรปแบบตาง ๆ ทงตวอกษร รปภาพ เสยง หรอ ภาพยนตร ขอมลเหลาน เรยกวา เวบเพจ “ ” (Web Page)  มการเชอมโยงถงกนทวโลกคลายใย

แมงมมเครองมอทางภมศาสตรประเภทเครองมออปกรณ      อปกรณทางภมศาสตร หมายถงอปกรณทใชวดหรอเกบขอมลทางภมศาสตรในดานตางๆ เชน ทศระยะทาง ความสง ตำาแหนงทตง อณหภมของอากาศ และปรมาณฝน เปนตน สรปไดดงน

      1. เขมทศ           เขมทศเปนเครองมอบอกทศอยางงาย ๆ โดยจะทำาปฏกรยากบแมเหลกโลกและแสดงคาของมมบนหนาปด วธใชเขมทศ คอ วางทศในแนวระนาบ ปรบหมนหนาปดใหเขมบอกคาบนหนาปดอยในตำาแหนงทหนไปทางทศเหนอแม เหลกโลก   ตอจากนนจงนำาเขมทศหนเขาหาตำาแหนงทตองการวดมม เชน เสาธงโรงเรยน เขมทศกจะบอกใหทราบวาเสาธงของโรงเรยนอยในทศใด และทำามมกองศากบทศเหนอแมเหลกโลก

      2. เครองมอวดพนท           เครองมอวดพนท (Planimeter) มลกษณะคลายไมบรรทดทำาดวยโลหะยาวประมาณ 1 ฟต ใชสำาหรบวดพนทในแผนท โดยเครองจะคำานวณใหทราบคาของพนทแสดงคาบนหนาปด

      3. เทปวดระยะทาง           เทปวดระยะทาง ใชสำาหรบวดระยะทางของพนท เมอลงไปสำารวจหรอเกบขอมลภาคสนาม เทปวดระยะทางม 3 ชนด ไดแก เทปททำาดวยผา เทปททำาดวยโลหะ และเทปททำาดวยโซ

      4. เครองยอขยายแผนท           เครองยอขยายแผนท ( patograph) เปนอปกรณทใชจดทำาแผนทอยางหนง เพอยอหรอขยายแผนทใหไดขนาดหรอมาตราสวนตามทตองการ โดยทวไปนยมใชแบบโตะไฟ ซงมแทนวางแผนทจนฉบบ และมไฟสองอยใตกระจก ทำาใหเหนแผนทตนฉลบ

ปรากฏเปนเงาบนกระจกอยางชดเจน ทงน ผจดทำาแผนทดงกลาว จะตองลอกลายเพอยอหรอขยายแผนทดวยมอของตนเอง

      5. กลองวดระดบ           กลองวดระดบ (Telescope) เปนอปกรณวดระดบความสงจากพนดน เพอสำารวจพนทสรางถนน โดยจะชวยกำาหนดระดบแนวถนนไดตามทตองการ

      6. กลองสามมต หรอสเตรโอสโคป           กลองสามมต หรอสเตรโอสโคป  (Stereoscope) เปนอปกรณทใชดรปถายทางอากาศ เพอพจารณาความสงตำาของลกษณะภมประเทศ ในพนทนนๆ

เครองมอและการใชเครองมอในการศกษาทางภมศาสตร 

แผนทและเครองมอทางภมศาสตร

ความหมายของแผนท

พจนานกรมศพทภมศาสตร ฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายของแผนทไววา แผนท คอ สงทแสดงลกษณะของพนผวโลก“ทงทมอยตามธรรมชาตและทปรงแตงขน โดยแสดงลงในพนแบนราบ ดวยการยอใหเลกลงตามขนาดทตองการและอาศยเครองหมายกบสญลกษณทกำาหนดขน”

แผนท หมายถง การนำาเอารปภาพสงตางๆ บนพนผวโลก (Earth’ surface) มายอสวนใหเลกลง แลวนำามาเขยนลงกระดาษแผนราบ สงตางๆ บนพนโลกประกอบไปดวยสงทเกดขนเองตามธรรมชาต (nature) และสงทมนษยสรางขน (manmade) สงเหลานแสดงบนแผนทโดยใชส เสนหรอรปรางตางๆ ทเปนสญลกษณแทน

การจำาแนกชนดของแผนท

ปจจบนการจำาแนกชนดของแผนท อาจจำาแนกไดหลายแบบแลวแตจะยดถอสงใดเปนหลกในการจำาแนก เชน

1. การจำาแนกชนดของแผนทตามลกษณะทปรากฏบนแผนท แบงไดเปน 3 ชนด คอ

1.1 แผนทลายเสน (Line Map) เปนแผนทแสดงรายละเอยดในพนทดวยเสนและองคประกอบของเสน ซงอาจเปนเสนตรง เสนโคง ทอนเสน หรอเสนใดๆ ทประกอบเปนรปแบบตางๆ เชน ถนนแสดงดวยเสนคขนาน อาคารแสดงดวยเสนประกอบเปนรปสเหลยม สญลกษณทแสดงรายละเอยดเปนรปทประกอบดวยลายเสน แผนท ลายเสนยงหมายรวมถงแผนทแบบแบนราบและแผนททรวดทรง ซงถารายละเอยดทแสดงประกอบดวยลายเสนแลวถอวาเปนแผนทลายเสนทงสน 

  

ตวอยางแผนทลายเสน

1.2 แผนทภาพถาย (Photo Map) เปนแผนทซงมรายละเอยดในแผนททไดจากการถายภาพดวยกลองถายภาพ ซงอาจถายภาพจากเครองบนหรอดาวเทยม การผลตแผนททำาดวยวธการนำาเอาภาพถายมาทำาการดดแก แลวนำามาตอเปนภาพแผนเดยวกนในบรเวณทตองการ แลวนำามาใสเสนโครงพกด ใสรายละเอยดประจำาขอบระวาง แผนทภาพถายสามารถทำาไดรวดเรว แตการอานคอนขางยากเพราะตองอาศยเครองมอและความชำานาญ 

ตวอยางแผนทภาพถายดาวเทยม ภาพถายทางอากาศ

1.3 แผนทแบบผสม (Annotated Map) เปนแบบทผสมระหวางแผนทลายเสนกบแผนทภาพถาย โดยรายละเอยดทเปนพนฐานสวนใหญจะเปนรายละเอยดทไดจากการถายภาพ สวนรายละเอยดทสำาคญๆ เชน แมนำา ลำาคลอง ถนนหรอเสนทาง รวมทงอาคารทตองการเนนใหเหนเดนชดกแสดงดวยลายเสน พมพแยกสใหเหนเดนชดปจจบนนยมใชมาก เพราะสะดวกและงายแกการอาน มทงแบบแบนราบ และแบบพมพนน สวนใหญมสมากกวาสองสขนไป 

ตวอยางแผนทแบบผสม

2. การจำาแนกชนดของแผนทตามขนาดของมาตราสวน ประเทศตาง ๆ อาจแบงชนดของแผนทตามขนาดมาตราสวนไมเหมอนกน ทกลาวตอไปนเปนการแบงแผนทตามขนาดมาตราสวนแบบหนงเทานน2.1 แบงมาตราสวนสำาหรบนกภมศาสตร2.1.1 แผนทมาตราสวนเลก ไดแก แผนทมาตราสวนเลกวา 1:1,000,0002.1.2 แผนทมาตราสวนกลาง ไดแก แผนทมาตราสวนตงแต 1:250,000 ถง 1:1,000,0002.1.3 แผนทมาตราสวนใหญ ไดแก แผนทมาตราสวนใหญกวา 1:250,0002.2 แบงมาตราสวนสำาหรบนกการทหาร2.2.1 แผนทมาตราสวนเลก ไดแก แผนทมาตราสวน 1:600,000 และเลกกวา2.2.2 แผนทมาตราสวนกลาง ไดแก แผนทมาตราสวนใหญกวา 1:600,000 แตเลกกวา 1:75,0002.2.3 แผนทมาตราสวนใหญ ไดแก แผนทมาตราสวนตงแต 1:75,000 และใหญกวา

ตวอยางแผนท

 3. การจำาแนกชนดแผนทตามลกษณะการใชงานและชนดของรายละเอยดทแสดงไวในแผนท

3.1 แผนททวไป (General Map) เปนแผนทพนฐานทใชอยทวไปหรอทเรยกวา Base map

3.1.1 แผนทแสดงแบนราบ (Planimetric Map) เปนแผนทแสดงรายละเอยดทปรากฏบนผวโลกเฉพาะสณฐานทางราบเทานน 

ตวอยางแผนทแบนราบ

  3.1.2 แผนทภมประเทศ (Topographic Map) เปนแผนทแสดงรายละเอยดทงทางแนวราบและแนวดง หรออาจแสดงใหเหนเปน 3 มต 

ตวอยางแผนทภมประเทศ

  3.2 แผนทพเศษ (Special Map or Thematic Map) สรางขนบนแผนทพนฐาน เพอใชในกจการเฉพาะอยาง

4. การจำาแนกตามมาตรฐานของสมาคมคารโตกราฟฟ ระหวางประเทศ (ICA) สมาคมคารโตกราฟฟ ระหวางประเทศ ไดจำาแนกชนดแผนทออกเปน 3 ชนด

4.1 แผนทภมประเทศ (Topographic map) รวมทงผงเมองและแผนทภมศาสตร เปนแผนททใหรายละเอยด โดยทวๆ ไป ของภมประเทศ โดยสรางเปนแผนทภมประเทศ มาตราสวนขนาดเลก กลาง และขนาดใหญ และไดขอมลมาจากภาพถายทางอากาศ และภาพถายดาวเทยม แผนทมาตราสวนเลกบางทเรยกวาเปนแผนทภมศาสตร (Geographical map) แผนททวไป (General map) และแผนทมาตราสวนเลกมากๆ กอาจอยในรปของแผนทเลม (Atlas map)

4.2 ชารตและแผนทเสนทาง (Charts and road map) เปนแผนททสรางขนเปนเครองมอประกอบการเดนทาง โดยปกตจะเปนแผนทมาตราสวนกลาง หรอมาตราสวนเลก และแสดงเฉพาะสงทเปนทนาสนใจของผใช เชน ชารตเดนเรอ ชารตดานอทกศาสตร เปนตน 

 

ตวอยางแผนทเสนทาง

4.3 แผนทพเศษ (Thematic and special map) ปจจบนมความสำาคญมากขน เพราะสามารถใชประกอบการทำาวจยเชงวทยาศาสตร การวางแผนและใชในงานดานวศวกรรม แผนทชนดนจะแสดงขอมลเฉพาะเรองลงไป เชน แผนทดน แผนทประชากร แผนทพชพรรณธรรมชาต แผนทธรณวทยา เปนตน 

ตวอยางแผนทพเศษ

องคประกอบของแผนท

องคประกอบของแผนททจะกลาวตอไปน หมายถงสงตาง ๆ ทปรากฏอยบนแผนแผนท ซงผผลตแผนทจดแสดงไว โดยมความมงหมายทจะใหผใชแผนทไดทราบขาวสารและรายละเอยดอยางเพยงพอสำาหรบการใชแผนทนน แผนททจดทำาขนกเพอแสดงพนทใดพนทหนงซงเรยกวา ระวาง “ ” (Sheet) และในแผนทแตละระวางจะพมพออกมาเปนกแผน (Copies) กได วสดทใช พมพแผนทควรมลกษณะสำาคญ คอ ยดหรอหดนอยทสดเมอสภาวะอากาศเปลยนแปลง องคประกอบแผนทแตละระวาง ประกอบดวย 3 สวนใหญ ๆ คอ

1. เสนขอบระวาง ตามปกตรปแบบของแผนททวไปจะเปนรปสเหลยมจตรสหรอสเหลยมผนผา หางจากรมทงสดานของแผนทเขาไปจะมเสนกนขอบเขตเปนรปสเหลยม ซงเรยกวาเสนขอบระวางแผนท ( Border ) เสนขอบระวางแผนทบางแบบ ประกอบดวยขอบสองชน เพอใหเกดความสวยงาม สำาหรบแผนทภมประเทศโดยทวไป เสนขอบระวางมเพยงดานละเสนเดยว บางชนดมเสนขอบระวางเพยงสองดานเทานน ทเสนขอบระวางแตละดานจะมตวเลขบอกคาพกดกรด และคาพกดภมศาสตร (คาของละตจดและลองตจด) หรออยางใดอยางหนง ดงนนในแผนทแผนหนงเสนขอบระวางแผนทจะกนพนท บนแผนแผนทออกเปนสองสวนดวยกน คอพนทภายในขอบระวางแผนท และพนทนอกขอบระวางแผนท

2. องคประกอบภายในขอบระวาง หมายถง สงทงหลายทแสดงไวภายในกรอบ ซงลอมรอบดวยเสนขอบระวางแผนท ตามปกตแลวจะประกอบดวยสงตาง ๆ ตอไปน คอ

- สญลกษณ ( Symbol) ไดแก เครองหมายหรอสงซงคดขนใชแทนรายละเอยดทปรากฏอยบนพนผวภมประเทศ หรอใหแทนขอมลอนใดทตองการแสดงไวในแผนทนน

- ส ( Color) สทใชในบรเวณขอบระวางแผนทจะเปนสของสญลกษณทใชแทนรายละเอยดหรอขอมลตาง ๆ ของแผนท

- ชอภมศาสตร ( Geographical Names) เปนตวอกษรกำากบรายละเอยดตาง ๆ ทแสดงไวภายในขอบระวางแผนท เพอบอกใหทราบวาสถานทนนหรอสงนนมชอเรยกอะไร

- ระบบอางองในการกำาหนดตำาแหนง ( Position Reference Systems) ไดแก เสนหรอตารางทแสดงไวในขอบระวางแผนท เพอใชในการกำาหนดคาพกดของตำาแหนงตางๆ ในแผนทนน ระบบอางองในการกำาหนดตำาแหนงมหลายชนด ทนยมใชในแผนททวไปม 2 ชนด คอ

- พกดภมศาสตร (Geographic Coordinates) ไดแก เสนขนานและเสนเมอรเดยนทบอกคาละตจดและลองตจด อาจแสดงไวเปนเสนยาวจรดขอบระวางแผนท หรออาจแสดงเฉพาะสวนทตดกนเปนกากบาท (graticul) อยางเชนแผนทมาตราสวน 1:50,000 หรออาจแสดงเปนเสนสนๆ เฉพาะทขอบ

- พกดกรด (Rectangular Coordinates) ไดแก เสนขนานสองชดทมระยะหางเทาๆ กน ตดกนเปนรปสเหลยมมมฉาก เสนตรงขนานทงสองชดดงกลาวอาจแสดงไวเปนแนวเสนตรงยาว

จรดขอบระวาง หรออาจแสดงเฉพาะสวนทตดกนกไดแลวแตความเหมาะสม

3. องคประกอบภายนอกขอบระวาง หมายถง พนทตงแตเสนขอบระวางไปถงรมแผนแผนททงสดาน บรเวณพนทดงกลาวผผลตแผนทจะแสดงรายละเอยดอนเปนขาวสารหรอขอมลทผใชแผนทควรทราบ และใชแผนทนนไดอยางถกตองตรงตามความมงหมายของผผลตแผนท รายละเอยดนอกขอบระวางจะมอะไรบางขนอยกบชนดของแผนท

การหาระยะบนแผนท

กอนอนตองทำาความเขาใจกอนวา ระยะบนแผนท คอ ระยะราบ (Horizontal Distance) เพราะแผนทคอ การฉาย (Project) รายละเอยดภมประเทศจรงลงบนพนระนาบหรอพนราบ ฉะนนแผนทจะมมาตราสวนเดยวกนหมดทงระวาง การหาระยะทางบนแผนทจงสามารถกระทำาได 2 วธคอ

1. การหาระยะโดยอาศยมาตราสวนของแผนท เชน เราวดระยะบนแผนทมาตราสวน 1: 50,000 ได 3 เซนตเมตร เพราะฉะนนระยะราบในภมประเทศจรงคอ 3 X 50000 = 150,000 ซ.ม. หรอ 1,500 เมตร หรอ 1.5 ก.ม.

2. การหาระยะโดยอาศยมาตราสวนแบบบรรทด

2.1 ใหกระทำาโดยนำาขอบบรรทดหรอขอบกระดาษเรยบๆ วางทาบใหผานจดสองจดทตองการหาระยะทางบนแผนทแลวทำาเครองหมายไวทขอบกระดาษแสดงตำาแหนงของจดทงสอง

2.2 นำาขอบกระดาษไปวางทาบทมาตราสวนเสนบรรทด อนมหนวยวดระยะตามตองการแลวอานระยะบนมาตราสวนเสนบรรทด ระยะทไดจะเปนระยะราบในภมประเทศจรง

สตรการหาระยะทาง 

               

MD = ระยะทางบนแผนท (Map Distance)

GD = ระยะทางในภมประเทศจรง (Ground distance)

ตวอยาง สมมตวาแผนทมาตราสวน 1: 50,000 วดระยะระหวางจด ก. ถง จด ข. ได 3.5 เซนตเมตร จงหาระยะทางในภมประเทศจากสตร

        

ตอบ นนคอ ระยะในแผนท 3.5 เซนตเมตร แทนระยะทางในภมประเทศจรง 1.75 กโลเมตร

การอานและแปลความในแผนท 

การอานและแปลความหมายของแผนทใหเขาใจ จำาเปนตองรขอมลเบองตนทเปนองคประกอบของแผนท และทำาความเขาใจใหถกตองเสยกอน เพอทจะแปลความหมายและใชประโยชนจากแผนทไดอยางสมบรณ โดยเฉพาะแผนทภมประเทศแบบลายเสนซงเปนแผนทพนฐานทใชอยแพรหลายในโลก

ปจจบนนกวชาการไดคดหาระบบและสญญลกษณทเปนสากล ในการกำาหนดตำาแหนง เชน พกดภมศาสตร (Geographic Coordinates) เปนระบบอางองบนผวพภพ ตำาแหนงของจดใดๆ บนพนผวพภพสามารถ กำาหนดดวยคาละตจด (Latitude) หรอทเรยกวา เสนขนาน และเสนลองจจด (Longitude) หรอทเรยกวา เสนเมอรเดยน

แผนทแสดงลกษณะภมประเทศ นอกจากแสดงใหทราบถงตำาแหนงทตง ระยะทาง และทศทาง สงสำาคญของแผนทชนดนคอ แสดงความสงตำา และทรวดทรงแบบตางๆ ของภมประเทศ การแสดงลกษณะภมประเทศบนแผนท มหลายวธ เชน

1. แถบส ใชแถบสแสดงความสงตำาของภมประเทศทแตกตางกน เชน สเขยวแสดงพนทราบ สเหลองจนถงสสมแสดงบรเวณทเปนทสง สนำาตาลเปนบรเวณทเปนภเขา

2. เงา การเขยนเงานนตามธรรมดานน จะเขยนในลกษณะทมแสงสองมาจากทางดานหนง ถาเปนทสงชนลกษณะเงาจะเขม ถาเปนทลาดเงาจะบาง วธเขยนเงาจะทำาใหจนตนาการถงความสงตำาไดงายขน

3. เสนลาดเขา เปนการเขยนลายเสนเพอแสดงความสงตำาของภมประเทศ ลกษณะเสนจะเปน เสนสนๆ ลากขนานกน ความหนาและชวงหางของเสนมความหมายตอการแสดงพนท คอ ถาเสนหนาเรยงคอนขางชด แสดงภมประเทศทสงชน ถาหางกนแสดงวาเปนทลาด

4. แผนทภาพนน แผนทชนดนถาใชประกอบกบแถบส จะทำาใหเหนลกษณะภมประเทศไดชดเจนยงขน

5. เสนชนความสง คอเสนสมมตทลากไปตามพนผวโลกทความสงจากระดบนำาทะเลปานกลาง เทากน เสนชนความสงแตละเสนจงแสดงลกษณะและรปตางของพนท ณ ระดบความสงหนงเทานน

ประโยชนของแผนท

1. ดานการเมองการปกครอง เพอรกษาความมนคงของประเทศชาต ใหคงอย จำาเปนจะตองมความรในเรองภมศาสตรการเมอง หรอทเรยกกนวา "ภมรฐศาสตร" และเครองมอทสำาคญของนกภมรฐศาสตร กคอ แผนท เพอใชศกษาสภาพทางภมศาสตรและนำามาวางแผนดำาเนนการเตรยมรบหรอแกไขสถานการณทเกดขนได อยางเชน แนวพรมแดนระหวางประเทศ จำาเปนตองอาศยแผนทในการวางแผนดำาเนนการ เตรยมรบหรอแกไขสถานการณทอาจเกดขนอยางถกตอง แผนทในกจกรรมทางการเมองนอกจากแผนทแนวเขตแดนซงสำาคญแลว ยงตองเกยวของกบแผนทตาง ๆ มากมาย

2. ดานการทหาร ในการพจารณาวางแผนทางยทธศาสตรของทหาร จำาเปนตอง หาขอมลหรอขาวสารทเกยวกบสภาพภมศาสตร และตำาแหนงทางสงแวดลอมทถกตองแนนอนเกยวกบระยะทาง ความสง เสนทาง ลกษณะภมประเทศทสำาคญ

3. ดานเศรษฐกจและสงคม ดานเศรษฐกจ เปนเครองบงชความเปนอย ของประชาชนภายในชาต เพราะฉะนนทกประเทศกมงทจะพฒนาเศรษฐกจของตนเพอความมงคง และมนคง การดำาเนนงานเพอพฒนา เศรษฐกจของแตละภมภาคทผานมา แผนท เปนสงแรกทตองผลตขนมาเพอการใชงานในการวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต กตองอาศยแผนทเปนขอมลพนฐานเพอใหทราบ ทำาเลทตง สภาพทางกายภาพแหลงทรพยากร และ แผนทยงชวยใหเขาใจเกยวกบภาพรวมและความสมพนธระหวางพนทไดมากขน ทำาใหวางแผนและพฒนาเปนไปไดอยางสะดวกและมประสทธภาพ

 

4. ดานสงคม สภาพแวดลอมทางสงคมมการเปลยนแปลงอยเสมอ ทเหนชดคอสภาพแวดลอมทางภมศาสตร ซงทำาใหสภาพแวดลอมทางสงคมเปลยนแปลงไปการศกษาสภาพการเปลยนแปลงตองอาศยแผนทเปนสำาคญ และอาจชวยใหการดำาเนนการวางแผนพฒนาสงคมเปนไปในแนวทางทถกตอง

5. ดานการเรยนการสอน แผนทเปนตวสงเสรมกระตนความสนใจ และกอใหเกดความเขาใจในบทเรยนดขนใชเปนแหลงขอมลทงทางดานกายภาพ ภมภาค วฒนธรรม เศรษฐกจ สถตและการกระจายของสงตาง ๆ รวมทงปรากฏการณทางธรรมชาต และปรากฏการณตาง ๆใชเปนเครองชวยแสดงภาพรวมของพนทหรอของภมภาค อนจะนำาไปศกษาสถานการณและวเคราะหความแตกตาง หรอความสมพนธของพนท

6. ดานสงเสรมการทองเทยว แผนทมความจำาเปนตอนกทองเทยวในอนทจะทำาใหรจกสถานททองเทยวไดงาย สะดวกในการวางแผนการเดนทาง หรอเลอกสถานททองเทยวตามความเหมาะสม

ระบบสารสนเทศภมศาสตร

ความหมายของ Remote Sensing

ในอดตทผานมาเทคโนโลยภาพถายทางอากาศ (Aerial Photograph) และทางภาพถายดาวเทยม (Satellite Imagery) เปนคำาทใชแยกจากกน ตอมาไดมการกำาหนดศพทใหรวมใชเรยกคำาทงสองรวมกน ตลอดจนถงเทคโนโลยตางๆ ทเกยวกบขอมลซงไดจากตวรบสญญาณระยะไกลทเรยกวา Remote Sensing

คำาวา รโมทเซนซง (Remote Sensing) เปนประโยคทประกอบขนมาจากการรวม 2 คำา ซงแยกออกไดดงน คอ Remote

= ระยะไกล และ Sensing = การรบร จากการรวมคำา 2 คำาเขาดวยกน คำาวา "Remote Sensing" จงหมายถง "การรบรจากระยะไกล" โดยนยามความหมายนไดกลาวไววา เปนการสำารวจตรวจ“สอบคณสมบตสงใดๆ กตาม โดยทมไดสมผสกบสงเหลานนเลย”

ดงนนคำาวา "Remote Sensing" จงมความหมายทนยมเรยกอยางหนงวา การสำารวจจากระยะไกล โดยความหมายรวม รโมทเซนซง จงจดเปนวทยาศาสตร และศลปะการไดมาซงขอมลเกยวกบวตถ พนท หรอปรากฏการณจากเครองมอบนทกขอมล โดยปราศจากการเขาไปสมผสวตถเปาหมาย ทงน อาศยคณสมบตของคลนแมเหลกไฟฟาเปนสอในการไดมาของขอมลใน 3 ลกษณะ คอ

- คลนรงส (Spectral)

- รปทรงสณฐานของวตถบนพนผวโลก (Spatial)

- การเปลยนแปลงตามชวงเวลา (Temporal)

ปจจบนขอมลดานนไดนำามาใชในการศกษาและวจยอยางแพรหลาย เพราะใหผลประโยชนหลายประการ อาทเชน ประหยดเวลา คาใชจายในการสำารวจ เกบขอมล ความถกตอง และรวดเรวทนตอเหตการณ

อยางไรกตาม การรบรจากระยะไกลกไดรบการพฒนาใหกาวหนาโดยมการประดษฐ คดคนเครองมอรบสญญาณทมประสทธภาพสง เทคนคทนำามาใชในการแปลตความ กไดรบการพฒนาควบคกนไปใหมความถกตอง แมนยำา และรวดเรวยงขน จงปรากฏวามการนำาขอมลทงภาพถายทางอากาศ และ ภาพถายดาวเทยม มาใชประโยชนเพอสำารวจหาขอมลและทำาแผนทเกยวกบทรพยากรธรรมชาตกนอยางกวางขวางในปจจบน

 

องคประกอบของการสำารวจระยะไกล

 

  

องคประกอบของการสำารวจระยะไกล ประกอบดวย

- แหลงกำาเนดพลงงาน (Source of Energy)

- วตถและปรากฏการณตางๆ บนพนผวโลก (Earth Surface Features)

- เครองมอหรออปกรณในการบนทกขอมล (Sensor)

หลกการสำารวจขอมลระยะไกล

การสำารวจจากระยะไกล ( Remote sensing) เปนวทยาศาสตรและเทคโนโลยแขนงหนง ทใชในการ บงบอก จำาแนก หรอ วเคราะหคณลกษณะของวตถตาง ๆ โดยปราศจากการสมผสโดยตรง

Remote sensing เปนศพทเทคนค ทใชเปนครงแรกในประเทศสหรฐอเมรกา ในป พ.ศ. 2503 ซงมความหมายรวมถง การทำาแผนท การแปลภาพถาย ธรณวทยาเชงภาพถาย ฯลฯ

การใชคำารโมตเซนซงเรมแพรหลายนบตงแตไดมการสงดาวเทยม LANDSAT-1 ซงเปนดาวเทยมสำารวจทรพยากรธรรมชาตดวงแรกขนในป พ.ศ.2515 พลงงานแมเหลกไฟฟาทสะทอน หรอแผออกจากวตถ เปนตนกำาเนดของขอมลทสำารวจจากระยะไกล

นอกจากนตวกลางอนๆ เชน ความโนมถวง หรอสนามแมเหลก กอาจนำามาใชในการสำารวจจากระยะไกลไดเชนกน

เราสามารถหาคณลกษณะของวตถได จากลกษณะการสะทอนหรอการแผพลงงานแมเหลกไฟฟา จากวตถนนๆนนคอวตถแตละชนดจะมลกษณะการสะทอนแสงหรอการแผรงสทเฉพาะตวและแตกตางกนไป ถาวตถหรอสภาพแวดลอมเปนคนละประเภทกน การสำารวจจากระยะไกลจงเปนเทคโนโลยทใชในการจำาแนก และเขาใจวตถ หรอสภาพแวดลอมตางๆ จากลกษณะเฉพาะตวในการสะทอนแสงหรอแผรงส

เครองมอทใชวดคาพลงงานแมเหลกไฟฟาทสะทอนหรอแผออกจากวตถ เรยกวา เครองวดจากระยะไกล (Remote sensor) หรอ เครองวด (sensor) ตวอยาง เชน กลองถายรป หรอ เครองกวาดภาพ (scanner) สำาหรบยานพาหนะทใชตดตงเครองวด เรยกวา ยานสำารวจ (platform) ไดแก เครองบน หรอ ดาวเทยม

สำาหรบขอมลทสำารวจจากระยะไกลนนจะผานกระบวนการวเคราะหแบบอตโนมตดวยเครองคอมพวเตอรและ/หรอ การแปลดวยสายตา แลวจงนำาไปประยกตใชในดานเกษตร การใชทดน ปาไม

ธรณวทยา อทกวทยา สมทรศาสตร อตนยมวทยา และสภาวะแวดลอม ฯลฯ

การวเคราะหภาพถายดาวเทยม

  การวเคราะหภาพจากดาวเทยมดวยคอมพวเตอร      

- การเตรยมภาพ (Data Preparation)     

- การเตรยมขอมลกอนการวเคราะห (Pre-Processing)     

- การปรบปรงคณภาพของขอมล (Image Enhancement)     

- การกำาหนดประเภทขอมล (Nomenclature)     

- การจำาแนกประเภทขอมล (Classification)     

- การวเคราะหหลงการจำาแนกประเภทขอมล (Post-Classification)     

- การวเคราะหความถกตอง

    การวเคราะหขอมลดาวเทยม (Data Analysis)   

- การแปลภาพดวยสายตา     

- การวเคราะหภาพจากดาวเทยมดวยคอมพวเตอร

ดาวเทยมสำารวจทรพยากร

ดาวเทยม THEOS (Thailand Earth Observation Satellite) ดาวเทยมสำารวจทรพยากรดวงแรกของประเทศไทย

- กำาหนดขนสวงโคจร ป พ.ศ.2550

- รายละเอยดภาพ

1) 2 เมตร (แบบชวงคลนเดยว) ความกวางแนวภาพ 22 กม.

2) 15 เมตร (แบบหลายชวงคลน) ความกวางแนวภาพ 22 กม.

ประโยชนของรโมตเซนชง

1.       การพยากรณอากาศ  กรมอตนยมวทยาใชขอมลจากดาวเทยมเพอพยากรณปรมาณ และการกระจายของฝนในแตละวน โดยใชขอมลดาวเทยมทโคจรรอบโลกดวยความเรวเทากบการหมนของโลก ทำาใหคลายกบเปนดาวเทยมคงท(Geostationary) เชน ดาวเทยม GMS(Geostationary Meteorological Satellite) และ ดาวเทยมโนอา NOAA ทโคจรรอบโลกวนละ 2 ครง  ทำาให

ทราบอตราความเรว ทศทาง และความรนแรงของพายทจะเกดขนลวงหนา หรอพยากรณอากาศความแหงแลงทจะเกดขนได

2.       สำารวจการใชประโยชนทดน

3.       สำารวจดน

4.       สำารวจดานธรณวทยาและธรณสณฐานวทยา

5.       การเตอนภยจากธรรมชาต

6.       ดานการจราจร

7.       ดานการทหาร

8.       ดานสงแวดลอม

9.       ดานสาธารณสข

 

ระบบ GPS

 

ความหมาย

 

GPS เปนระบบดาวเทยมทออกแบบและจดสรางโดยกองทพสหรฐอเมรกา เพอใชในการนำาทาง (Navigation)

GPS คอ ระบบบอกพกดบนพนโลกโดยใชดาวเทยม การรบสญญาณจากดาวเทยมทโคจรอยเตมทองฟา 24 ดวงรบสญญาณอยางนอยตอง 3 ดวง

GPS เปนเครองมอหาตำาแหนงพกดภมศาสตรบนพนผวโลกโดยอาศยสญญาณอางองจากระบบดาวเทยม ทำาหนาทสงสญญาณจพเอส โดยเฉพาะ มชอเรยกอยางเปน ทางการวา เครองมอหา“พกดดวยดาวเทยม ”

 

องคประกอบหลกของระบบ GPS

 

        

 

1. ระบบดาวเทยมในวงโคจรรอบโลก (The Space segment)

2. สถานควบคม (The Control segment)

3. ผใชงานสญญาณจพเอส (The User segment)

   

หลกการทำางานของระบบ GPS

    

 

     

GPS บอกพกดบนพนโลกโดยใชดาวเทยม การรบสญญาณจากดาวเทยมทโคจรอยเตมทองฟา 24 ดวง รบสญญาณอยางนอยตอง 3 ดวง GPS เปนเครองมอหาตำาแหนงพกดภมศาสตรบนพนผวโลก โดยอาศยสญญาณอางองจากระบบดาวเทยม ททำาหนาทสงสญญาณจพเอสโดยเฉพาะ มชอเรยกอยางเปนทางการวา เครอง“มอหาพกดดวยดาวเทยม ” GPS ในปจจบนมหลายรปแบบ

 

ประเภทของเครองรบ GPS

 

            

ประโยชนของระบบ GPS

1.       บอกตำาแหนงวาตอนนเราอยทไหน

2.       บนทกเสนทางวาเราไปไหนมาบาง

3.       ระบบนำารองนำาทางไปจดหมายทกำาหนด (เครองบน)

4.       ระบบตดตามยานพาหนะ

5.       ใชในการกำาหนดจดพกดผวโลก เพองานดานระบบสารสนเทศภมศาสตร หรอขอมล   คาวเทยม

6.       ใชในการสำารวจรงวดทดน การสำารวจพนท และการทำาแผนท

7.       ใชในกจกรรมทางทหาร

8.       ใชในการศกษาดานภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

9.       การสำารวจพนท และการทำาแผนท

10.    ใชตดตามการเคลอนทของคน สงของ

11.    ใชในการควบคมเครองจกร เชน เครองจกรทางการเกษตร

12.    ใชในการขนสงทางทะเล

13.    ตรวจวดการเคลอนตวของเปลอกโลกและสงกอสราง

14.    ใชอางองในการวดเวลาทเทยงตรงทสดในโลก

15.    ใชในการออกแบบเครอขายคำานวณตำาแหนงทตง เชน โรงไฟฟา ระบบนำามน

16.    ใชตดตามความปลอดภยดานสงแวดลอม

17.    ใชในการตดตามอนรกษและควบคมสตว

18.    ประยกตใชดานกฬา

19.    ใชในการเดนทางทองเทยว

20.    ใชในดานความมนคงทางทหาร

21.    ใชสำารวจรงวด ทำาแผนท

ระบบ GIS

ความหมายและหลกการ

 

        

ระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System: GIS) หมายถง เครองมอทใชระบบคอมพวเตอรเพอใชในการนำาเขา จดเกบ จดเตรยม ดดแปลง แกไข จดการ และวเคราะห พรอมทงแสดงผลขอมลเชงพนท ตามวตถประสงคตางๆ ทไดกำาหนดไว

ดงนน GIS จงเปนเครองมอทมประโยชนเพอใชในการจดการ และบรหารการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และสามารถตดตามการเปลยนแปลงขอมลดานพนท ใหเปนไปอยางมประสทธภาพ เนองจากเปนระบบทเกยวของกบระบบการไหลเวยนของขอมลและการผสานขอมลจากแหลงขอมลตางๆ เชน ขอมลปฐมภม (primary data) หรอขอมลทตยภม (secondary data) เพอใหเปนขาวสารทมคณคา

 

องคประกอบของระบบสารสนเทศภมศาสตร

     

 

ระบบสารสนเทศภมศาสตร มองคประกอบทสำาคญหลายอยาง แตละอยางลวนเปนองคประกอบทสำาคญทงสน แตทสำาคญประกอบดวย 4 สวน คอ

1. ขอมล (Data/Information) ขอมลทจะนำาเขาสระบบสารสนเทศภมศาสตร ควรเปนขอมลเฉพาะเรอง (theme) และเปนขอมลทสามารถนำามาใชในการตอบคำาถามตางๆ ไดตรงตามวตถประสงค เปนขอมลทมความถกตองและเชอถอได และเปนปจจบนมากทสด

อนง ขอมลหรอสารสนเทศสามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ

1. ขอมลทมลกษณะเชงพนท (spatial data)

ขอมลเชงพนท เปนขอมลทแสดงตำาแหนงทตงทางภมศาสตร (geo-referenced data) ของรปลกษณของพนท (graphic feature) ซงม 2 แบบ คอ

1.1 ขอมลทแสดงทศทาง (vector data)

ประกอบดวยลกษณะ 3 อยาง คอ

- ขอมลจด (Point) เชน ทตงหมบาน โรงเรยน เปนตน

- ขอมลเสน (Arc or line) เชน ถนน แมนำา ทอประปา เปนตน

- ขอมลพนท หรอเสนรอบรป (Polygon) เชน พนทปาไม ตวเมอง เปนตน

ดงภาพท 2

         

- ขอมลทแสดงเปนตารางกรด (raster data)

 

จะเปนลกษณะตารางสเหลยมเลกๆ (Grid cell or pixel) เทากนและตอเนองกน ซงสามารถอางองคาพกดทางภมศาสตรได ขนาดของตารางกรด หรอความละเอยด (resolution) ในการเกบขอมล จะใหญหรอเลกขนอยกบการจดแบงจำานวนแถว (row) และจำานวนคอลมน (column) ตวอยางขอมลทจดเกบโดยใชตาราง

กรด เชน ภาพถายดาวเทยม Landsat หรอขอมลระดบคาความสง (digital elevation model: DEM) เปนตน

 

ดงภาพท 3

    

1.2 ขอมลอธบายพนท (non-spatial data or attribute data)  

ฐานขอมล (Database) เปนโครงสรางของสารสนเทศ (information) ทประกอบดวยขอมลเชงพนท (spatial data) และขอมลอธบาย (non-spatial) ทมความสมพนธกน ซงการจดการหรอการเรยกใชฐานขอมลจะถกควบคมโดยโปรแกรม GIS

 

ดงภาพท 4

        

2. เครองคอมพวเตอร และอปกรณตางๆ เครองคอมพวเตอร รวมกนเรยกวา ระบบฮารดแวร (hardware) จะประกอบดวย คอมพวเตอร อปกรณนำาเขา เชน digitizer scanner อปกรณอานขอมล เกบรกษาขอมล และแสดงผลขอมล เชน printer plotter เปนตน ซงอปกรณแตละชนดจะมหนาทและคณภาพแตกตางกนออกไป

 

3. โปรแกรม หรอระบบซอฟตแวร (software) software หมายถง โปรแกรมทใชในการจดการระบบ และสงงานตางๆ เพอใหระบบฮารดแวรทำางาน หรอเรยกใชขอมลทจดเกบในระบบฐานขอมลทำางานตามวตถประสงคโดยทวไปชดคำาสงหรอโปรแกรมของสารสนเทศภมศาสตร จะประกอบดวย หนวยนำาเขาขอมล หนวยเกบขอมลและการจดการขอมล หนวยวเคราะห แสดงผล หนวยแปลงขอมล และหนวยโตตอบกบผใช

4. บคลากร (human resources) ประกอบดวย ผใชระบบ (analyst) และผใชสารสนเทศ (user) ผใชระบบหรอผชำานาญการ GIS จะตองมความชำานาญในหนาท และไดรบการฝกฝนมาแลวเปนอยางด พรอมทจะทำางานไดเตมความสามารถ โดยทวไปผใชระบบจะเปนผเลอกระบบฮารดแวร และระบบซอฟแวร เพอใหตรงตามวตถประสงค และสนองตอบความตองการของหนวยงาน

สวนผใชสารสนเทศ (User) คอนกวางแผน หรอผมอำานาจตดสนใจ (decision-maker) เพอนำาขอมลมาใชในการแกไขปญหาตางๆ

นอกจากองคประกอบทสำาคญทง 4 สวนแลว องคกรทรองรบ (organization) กนบวามความสำาคญตอการดำาเนนงานระบบสารสนเทศภมศาสตร ทงนเพราะองคกรทเหมาะสม และมวตถประสงคทสอดคลองกบระบบงานสารสนเทศภมศาสตร จะสามารถรองรบและใหการสนบสนนการนำาระบบสารสนเทศภมศาสตร เขามาใชในแผนงานขององคกรไดอยางมประสทธภาพ โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณ อปกรณ และบคลากรทเหมาะสมกบหนาท

 

การวเคราะหขอมลในระบบ

 

สารสนเทศภมศาสตร (GIS) มความสามารถในการนำาขอมลเชงพนทหลายๆ ชนขอมล (layers) มาซอนทบกน (overlay) เพอทำาการวเคราะห และกำาหนดเงอนไขตางๆ โดยใชคอมพวเตอรตามวตถประสงค หรอตามแบบจำาลอง (model) ตางๆ ซงอาจเปนการเรยกคนขอมลอยางงาย หรอซบซอน เชน โมเดลทางสถต หรอโมเดลทางคณตศาสตร เปนตน

ทงน เนองจากชนขอมลตางๆ ถกจดเกบโดยอางองคาพกดทางภมศาสตร และมการจดเกบอยางมระบบ และประมวลผลโดยใชเครองคอมพวเตอร ผลทไดรบจากการวเคราะห จะเปนชนขอมลอกลกษณะหนงทแตกตางไปจากชนขอมลเดม

 

ดงภาพท 5

    

     

ประโยชนของ GIS

 

GIS เปนระบบสารสนเทศทรวบรวมขอมลเชงพนท (spatial data) และขอมลอธบายตางๆ (attribute data) ดงนน จงมประสทธภาพในการวเคราะห และตอบคำาถามเกยวกบความสมพนธดานพนทไดหลายประการ ซงสามารถแบงออกไดเปน 5 ประเภท คอ

1. Location what is at …? มอะไรอยทไหน คำาถามแรกท GIS สามารถตอบได คอ มอะไรอยทไหน หากผถามรตำาแหนงทแนนอน เชน ทราบชอหมบาน ตำาบล หรออำาเภอแตตองการรวาทตำาแหนงนนๆ ทรายละเอยดขอมลอะไรบาง

2. Condition Where is it? สงทอยากทราบอยทไหน คำาถามนจะตรงกนขามกบคำาถามแรก และตองมการวเคราะหขอมล ยกตวอยางเชน เราตองการ ทราบวาบรเวณใดมดนทเหมาะสมตอการปลกพช อยใกลแหลงนำา และไมอยในเขตปาอนรกษ เปนตน

3. Trends what has changed since…? ในชวงระยะทผานมามอะไรเปลยนแปลงบาง คำาถามทสามเปนการวเคราะหการเปลยนแปลงในระยะชวงเวลาใดเวลาหนง ซงคำาถามนจะเกยวของกบ คำาถามทหนงและคำาถามทสอง วาตองการทราบการเปลยนแปลงของอะไร และสงทไดเปลยนแปลงอยทไหน มขนาดเทาไร เปนตน

4. Patterns what spatial patterns exist? ความสมพนธดานพนทเปนอยางไร คำาถามนคอนขางจะซบซอนกวาคำาถามท 1-3 ตวอยางของคำาถามน เชนเราอยากทราบวาปจจยอะไร เปนสาเหตของการเกดโรคทองรวงของคนทอาศยอยเชงเขา หรอเชอโรคมาจากแหลงใด การตอบคำาถามดงกลาว จำาเปนตองแสดงทตงแหลงมลพษตางๆ ทอยใกลเคยง หรออยเหนอลำาธาร ซงลกษณะการกระจาย และตำาแหนงทตงของสถานทดงกลาวทำาใหเราทราบถงความสมพนธของปญหาดงกลาว เปนตน

5. Modeling What if…? จะมอะไรเกดขนหาก คำาถามนจะเกยวของกบการคาดการณวาจะมอะไรเกดขนหากปจจยอสระ (Independence factor) ซงเปนตวกำาหนดการเปลยนแปลงไป ยกตวอยางเชน จะเกดอะไรขนหากมการตดถนนเขาไปในพนทปาสมบรณ การตอบคำาถามเหลานบางครงตองการขอมลอนเพมเตม หรอใชวธการทางสถตในการวเคราะห เปนตน