บทท� 10 ระบบยอยอาหาร

(The Digestive System) ระบบยอยอาหารมหนาท�เก�ยวกบการยอยอาหาร การดดซมอาหาร และชวยระบายกากอาหารออกจากรางกายดวย ท �งน�เพราะอาหารท�เรารบประทานเขาไปน �นตองถกเปล�ยนใหอยในรปท�เหมาะสมกอนท�เซลลของรางกายจะใชเปนประโยชนได ระบบยอยอาหารประกอบดวยอวยวะตางๆ คอ 1. อวยวะท�ทาหนาท�เปนทางผานของอาหาร เร�มตนจากปาก (Mouth) หลอดคอหรอลาคอ (Pharynx) หลอดอาหาร (Esophagus) กระเพาะอาหาร (Stomach) ลาไสเลก (small intestine) ลาไสใหญ (Large intestine) และทวารหนก (Anus) 2. อวยวะท�ชวยยอยอาหาร ไดแกตอมตางๆ ซ�งทาหนาท�สรางน�ายอยมาชวยในการยอยอาหาร คอ ตอมน�าลาย (Salivary gland) ตบ (Liver) และตบออน (Pancreas) ทางผานของอาหารน�ถานบจากปากจนถงทวารหนก เรยก Alimentary tract ถาหากนบจากกระเพาะอาหารลงไปจนถงทวารหนก เรยก Gastro-intestinal tract (G.I. tract) Alimentary tract น�จะยาว ประมาณ 9 เมตร หรอ 30 ฟต

196

อวยวะท�ทาหนาท�เปนทางผานของอาหาร ปาก (Mouth) เปนสวนแรกของทางเดนอาหารซ�งทาหนาท�เก�ยวกบการรบประทาน (Ingestion) และการยอยอาหาร (Digestion) ชองปาก (Oral cavity) เร �มต �งแตสวนท�อยถดจากรมฝปาก (Lips) เขาไปจนถงบรเวณท�ตดตอกบหลอดคอ โดยมขากรรไกรบน (Maxilla) และขากรรไกรลาง (Mandible) ชวยค�าจนใหคงรปอยได ผวดานในชองปากท �งหมดบดวย Mucous membrane ซ�งสรางเมอกหลอล�นใหมความชมช�น ขอบเขตของชองปากประกอบดวยสวนตางๆ ดงน� คอ

1. ดานบนเปนเพดานปาก (Palate) ซ�งก �นระหวางชองปากกบโพรงจมก (Nasal cavity) แบงออกไดเปน 2 สวน คอ

1.1 สวนหนาเรยกเพดานแขง (Hard palate) เน�องจากมแผนกระดกเปนแกนอยตรงกลาง 1.2 สวนหลงเรยกเพดานออน (Soft palate) โคงตามรปของโคนล�น ประกอบดวยกลามเน�อ

สาหรบทาหนาท�เคล�อนไหวเพ�อชวยในการออกเสยงพดไดอยางชดเจน และยกตวสงข�นเพ�อ ปองกนอาหารไมใหผานเขาไปในโพรงจมกขณะกาลงกลน ปลายสดของเพดานออนเปนด�งหอยลงมาในชองปาก เรยกวา ล�นไก (Uvula) 2.ดานลางเปนฐานของชองปาก ซ�งมกลามเน�อสาหรบการกลนอยหลายมด และเปนสวนท�อยของล�น (Tongue) ซ�งวางอยเหนอกลามเน�อดงกลาว โดยเย�อ Mucous ท�หมล�นจะรวมตดกน ทางตอนลางเปนสวนท�เรยกวา Frenulum llngualสาหรบยดล�นใหตดกบฐานของชองปาก ถาม Frenulum lingual ส �นเกนไป จะทาใหไมสามารถเคล�อนท�ไหวส�นไดสะดวกเทาท�ควร โดยเฉพาะอยางย�งการแลบล�นออกมาทางดานหนาใหพนรมฝปาก 3. ดานขางและดานหนาเปนท�อยของฟน (Teeth) ซ�งงอกตดอยบนขากรรไกร โดยมเหงอก (Gum or Gingiva) ปกคลมบางสวนของฟนแตละซ�เอาไว และมแกม (Cheeks) ทาหนาท�เปนผนงทางดานขางชองปากท �ง 2 ดาน การยอยอาหารภายในปากตองอาศยการทางานประสานกนระหวาง 1. ฟน 2. ล�น 3. ตอมน�าลาย 4. กลามเน�อสาหรบการเค�ยวอาหาร (Muscle of mastication) ซ�งมหลายมด มายดตดกบกระดกขากรรไกรลาง ฟน (Teeth) หนาท�หลก คอ บดและฉกกอนอาหารภายในชองปากใหเปนช�นขนาดเลกลงดวยการเค�ยว ซ�งอาศยการหดตวของกลามเน�อสาหรบเค�ยวอาหาร คอ ใหขากรรไกรลางทบเขาหากนสลบกบการกางออกจากขากรรไกรบน ฟนเปนของแขงท�เกดข�นในบรเวณปากกอนกระดกอ�นในรางกาย ฟนไมม สวนท�เก�ยวของกบกระดกเลย แตเปนอวยวะสวนหน�งของทางเดนอาหาร ถงแมวาในตอนหลงจะมาตดอยกบกระดกขากรรไกรกตาม โครงสรางของฟน อาจแบงออกไดเปน 3 สวน คอ 1. ตวฟน (Crown) เปนสวนท�อยพนข�นมาจากเหงอก สามารถมองเหนไดจากภายนอก

197

2. คอฟน (Neck) เปนสวนท�อยต�าลงไป ถกลอมรอบดวยเหงอก 3. รากฟน (Root) เปนสวนท�ฝงอยในชอง (Sockets) ของกระดกขากรรไกร สวนประกอบฟน (ผาดโครงสรางตามยาว) มหลายช �น คอ 1. Enamel เปนช �นนอกสดท�หมเฉพาะตวฟนและตอนบนของคอฟนเทาน �น ช �นน�มความแขงแรงมากจนถอไดวาเปนเน�อเย�อท�แขงท�สดในรางกาย เน�องจากมอนนทรยสารพวกเกลอแรเปนองคประกอบถงประมาณ 96 เปอรเซนต มน�าเพยง 1 เปอรเซนต สวนท�เหลอเปนอนทรยสาร 2. Dentine อยถดจากช �นEnamel ทาหนาท�เปนมวลของฟนเกอบท �งหมด มความแขงและคณสมบตทางเคมคลายกระดก โดยมน�าเปนองคประกอบประมาณ 10 เปอรเซนต อนทรยสาร 20 เปอรเซนต และอนนทรยสารพวกเกลอแร แคลเซยม ฟอสเฟต 70 เปอรเซนต 3. Pulp cavityเปนโพรงท�อยตรงกลางของ Dentine เปนท�อยของเน�อเย�อเก�ยวพน เสนเลอดฝอยและปลายเสนประสาท ซ�งท �งหมดน�รวมเรยกกนวา Pulp ท�ผวนอกของ Dentine บรเวณรากฟนจะมเย�อแขงช�นบาง ๆ หมรอบ เรยกวา Cementum ทาหนาท�ยดฟนใหตดแนนกบเย�อ Periodontal membrane ของกระดกขากรรไกร ชนดของฟนแบงตามรปรางท�เหนจากภายนอก แบงไดเปน 4 ชนด คอ 1. ฟนตดหรอฟนหนา (Incisor) มรปรางคลายปรายส�วหรอล�ม ทาหนาท�กดกอนอาหารใหขาด

198

2. ฟนเขEยว (Canine) มรปรางคลายกรวย ผวดานบนเอยงเขาหากนเปนปลายแหลม ทาหนาท�ตดและฉกกอนอาหารใหแยกออกจากกน 3. ฟนกรามหนา (Premolar) มรปรางคลายส�เหล�ยม ผวดานบนมรองตรงกลาง โดยมขอบนนเปนสนอยทางดายขาง 2 อน ทาหนาท�บดและฉกอาหาร 4. ฟนกราม (Molar) มรปรางคลาย Premolar แตขนาดใหญกวา และผดดานบนมสนนนต �งแต 3 – 5 อน ทาหนาท�บดอาหารใหละเอยด ฟนของคนเราม 2 ชด ชดแรก เรยก ฟนน�านม (Milk teeth or Temporal teeth or Deciduous teeth) เปนฟนซ�เลก เร�มงอกใหเหนเม�ออายประมาณ 6 เดอน จากน �นจะงอกเพ�มข�นประมาณเดอนละ 1 ซ� จนครบท �งหมด 20 ซ� โดยแบงออกเปนฟนตด 8 ซ� ฟนเข�ยว 4 ซ� และฟนกรามหนา 8 ซ� เน�องจากฟนบนและฟนลางตลอดจนการเรยงตวของฟนซกซายและซกขวาเหมอนกน ตงน �นจงนยมเขยนเปนสตร

(Dental formula)เพ�อแสดงจานวนและชนดของฟนในแตละซกไดเปน �.�.� �.�.�

�.�.� �.�.� (ฟนตด 2 ฟนเข�ยว 1

ฟนกราม 2 ตวเลขท�อยเหนอเสนหมายถงฟนบน และท�อยใตเสนหมายถงฟนลาง) ฟนน�านมจะเร�มหลดเม�ออายไดประมาณ 6 ป และหลดหมดทกซ�เม�ออายประมาณ 13 ป โดยมฟนชดท� 2 คอ ฟนแท (Permanent teeth) งอกข�นแทนในชวงเวลาดงกลาวน� ฟนแทมท �งหมด 32 ซ�

เขยนเปนสตรของฟนไดเปน �.�.�.� �.�.�.� �.�.�.�

�.�.�.� (ฟนตด 2 ฟนเข�ยว 1 ฟนกรามหนา 2 ฟนกราม

3) สวนใหญแลวฟนกรามซ�ในสด (3rd Molar) จะยงไมงอกข�นมาจากเหงอกจนกวาจะมอายระหวาง 17 – 25 ป หรอเปนผใหญแลว จงเรยกฟนซ�สดทายน�วา Wisdom teeth ลEน (Tongue) เปนอวยวะท�ประกอบดวยกลามเน�อลายหลายมดเรยงตวในระนาบตาง ๆ กน ทาใหสามารถเคล�อนไหวไดทกทศทาง หนาท�สาคญของล�น ไดแก

1. ชวยในการเค�ยวอาหาร และทาใหอาหารรวมตวเปนกอนกลม เรยกวา Bolus เพ�อสะดวกในการกลนดวยการเคล�อนไหวของล�น

2. กลนอาหาร โดยการหดตวถอยหลงของล�นใหกอนอาหารเคล�อนท�เขาสตลอดจากชองปากซ�งเปนข �นตอนสาคญอนดบแรกของการกลน

3. รบรสอาหาร โดยอาศยตอมรบรส (Taste bud) อยท �เย�อบผวของล�น ซ�งถกกระตนดวยสารท�อยในสภาพของสารละลาย การรบรสมความสาคญตอการเลอกรบประทานชนดของอาหาร

4. ชวยในการออกเสยงพด

ตอมนEาลาย (Savilary gland) เปนตอมมทอ มหนาท�สรางน�าลาย (Savila) มท �งหมด 3 ค คอ

1. ตอมนEาลายใตห (Parotid gland) เปนตอมขนาดใหญท�สด อยตรงกกห มทอน�าลาย เรยกวา Stensen’s or Parotid duct มาเปดเขาชองแกมบรเวณกรามหลงซ�ลางบน (Molar ซ�ท� 2) ตอมน�าลายชนดน�ประกอบดวยเซลลท�มหนาท�สรางน�าลายซ�งมลกษณะเปนน�าใส ๆ (Serous) ถาตอมน�อกเสบจะมขนาดใหญมาก กลายเปนโรคคางทม (Mump)

199

2. ตอมนEาลายใตขากรรไกรลาง (Submaxililary of Submandibular gland) เปนตอมน�าลายท�มรปไข อยตรงมมกระดกขากรรไกรลางคอนมาทางดานหนา มทอเรยกวา Wharton’s ductไปเปดเขาชองปากท�ปมโคน Frenulum lingual มหนาท�สรางน�าลายใส ๆ (serous) และสวนนอยเปนน�าลายประเภทเมอกขนและเหนยว (Mucus) ซ�งเปนท �งน�ายอยและชวยในการหลอล�น

3. ตอมนEาลายใตลEน (Sublingual gland) เปนตอมน�าลายอยท�ใตล�น ระหวางดานในของกานกระดกขากรรไกรลาง และ Wharton’s duct มทอเรยกวา Duct of Rivinus ปลายทอไปเปดเขาชองปากท�สนของ Sublingual ridge เปนตอมท�ประกอบดวย Mucous cell เปนสวนใหญ ม Scrous cell เปนสวนนอย ทาหนาท�สรางน�าลายชนดใสและชนดขนเชนกน

นEาลาย (Saliva)จะประกอบดวยน�า 99 เปอรเซนต เพ�อทาใหอาหารข�น สะดวกตอการกลน เกลอแรและน�ายอย Ptyalin ซ�งชวยยอยแปงใหเปนน�าตาล การหล �งของน�าลายน�เปน Reflex ซ�งเกดจากการมองเหน ไดกล�น ไดยน นกถงอาหารท�ชอบ หรอมของแขง ๆ อยในปาก ซ�งจะ Reflex สงไปสมอง แลวสมองจะสงกระแสประสาทมาตาม Parasympathetic nerve เสนประสาทสมองคท� 5 คท� 7 ไปยงตอมน�าลาย ยงผลใหมการบบตว ทาใหน�าลายถกปลอยออกมาตามทอเขาสชองปาก โดยปกตน�าลายจะถกปลอยออกมาประมาณ 1,000 – 1,500 ลกบาศกเซนตเมตร ในเวลา 24 ช �วโมง

หลอดคอ (Pharynx) เปนท�อยระหวางดานหลงของชองปากและหลอดอาหาร และลมหายใจพบกนตรงน� มรปรางคลายกรวย ยาวประมาณ 5 น�ว จากฐานของกะโหลกศรษะไปจนถงระดบกระดกคอช�นท� 6 ทาหนาท�เปนทางผานของอากาศจากจมกและปากไปยงกลองเสยง เปนทางผานของอาหารจากปากไปยงหลอดอาหาร (Esophagus) และเปนท�ชวยในการใหเกดเสยง ชองของคอหอยแบงออกเปน 3 ตอน คอNasopharynx ,Oropharynx และ Laryngopharynx ดงไดกลาวไวแลวในระบบการหายใจ

หลอดอาหาร (Esophagus) เปนสวนท�ตอจาก Laryngopharynx โดยต �งตนจากกระดกสนหลงตอนคอทานท� 6 ไปส�นสดท�ระดบกระดกสนหลงตอนอกทอนท� 13 ยาวประมาณ 25 – 30 เซนตเมตรโดยจะผานลงมาดานหลงของหลอดลม (Trachea) ปลายลางของหลอดอาหาร ผานกะบงลม ไปเปดเขากระเพราะอาหาร หลอดอาหารมหนาท�รบอาหารจากหลอดคอใหผานลงไปสกระเพราะอาหาร โดยการบบรดตวของผนงกลามเน�อดวยวธ Peristalsis movement

200

กระเพาะอาหาร (Stomach) อยทางดานซายของรางกายใตกะบงลม ขณะกระเพาะวางจะมลกษณะเปนถงเลก ๆ ขอบดานขวาของกระเพาะอาหารเปนสวนเวาส �น ๆ เรยกวา Lesser curvature สวนขอบดานซายเปนรอยนนยาว เรยก Greater curvature กระเพาะอาหารแบงเปน 3 สวน คอ 1. Fundus คอ สวนท�เปนรปโดมใตกะบงลมดานซาย และนนข�นเหนอชองเปดของหลอดอาหารมลกษณะเปนกระพง

2. Body คอ สวนกลาง

3. Pylorus คอ สวนปลายสดของกระเพาะท�ตอกบลาไสเลกสวนตน เปนชองเปดแคบ ๆ บรเวณท�หลอดอาหารเปดเขาสกระเพาะอาหาร เรยก Cardia มกลามเน�อหรด เรยก Cardiac sphincterและบรเวณ Pylorus ท�ตอกบลาไสเลกสวนตนมกลามเน�อหรด เรยก Pyloric sphincter ชองวางจาก

Body เปดส Pylorusเรยก Antrum ผนงกระเพาะอาหารคลายกบผนงของหลอดอาหาร เพยงแตช �นกลามเน�อประกอบดวยกลามเน�อเรยบ 3 ช �น คอ

1. ช �นนอกเปนกลามเน�อเรยบท�เรยงตวตามยาว (Longitudinal fibers) 2. ช �นกลางเปนกลามเน�อวงตามขวาง (Circular fibers) 3. ช �นในสดเปนกลามเน�อท�ว�งทแยงหรอเฉยง (Obligue fibers) ความหนาของกลามเน�อวงตามขวางเปนสวนจองกลามเน�อหรดของ Cardiac และ Pyloric sphincter ผนงช �นในสดของกระเพราะอาหารมลกษณะเปนลกคล�นหรอรอยยน (Rugae)

201

หนาท�ของกระเพาะอาหาร 1. ชวยยอยอาหารใหเลกลงและเปนท�พกของอาหาร 2. สรางกรดเกลอ (HCK) และ Pepsinogen 3. สรางสารบางอยาง เรยก Gastrin เพ�อการดดซมวตามน B12 Gastrin จะถกปลอยออกมา เม�ออาหารลงไปถงกระเพาะอาหาร แลวจะซมเขาเสนเลอดเพ�อไปกระตน Gastric gland ใหหล �ง Gastric juice ออกมา

โดยปกตอาหารจะอยในกระเพาะอาหารประมาณ �

�− 4ช �วโมง ซ�งข �นอยกบชนดของอาหาร

น �น ๆ ไดแก อาหารท�มคารโบไฮเดรตมากแตมโปรตนนอย เชน น�าชา ขนมปง ขนมเคก จะอยใน

กระเพาะประมาณ �

� ช �วโมง ถาเปนอาหารประเภทเน�อจะอยในกระเพาะประมาณ 2

�

�− 3 ช �วโมง แต

อาหารประเภทไขมนจะอยในกระเพาะนานท�สด เม�อกระเพาะอาหารปลอย HCI ออกมาปนกบอาหาร ดงน �น อาหารน �นจงมสภาวะเปนกรดจากการเปนกรดน�เองจะกระตนให Pyloric sphincter ปด และกระเพาะอาหารมการหดตวข �น – ลงมากข�น เพ�อทาใหอาหารคลกเคากนดย�งข �น จากน �น เม�อความเปนดางใน Duodenum หรออาหารในกระเพาะเปนกรดสงถงขนาดแลว จะทาให Pyloric sphincter เปด อาหารกสามารถผานไปยง Duodenum ได Gastric juice ท�ถกขบออกมาจะมปรมาณ 2 ลตรตอวน

202

ลาไสเลก (Small Intestine) เปนสวนท�อยระหวางกระเพาะอาหารกบลาไสใหญ มความยาวเฉล�ยประมาณ 20 ฟต ขดไปมาอยกบเกอบเตมชองทองสวนลาง การท�ลาไสเลกมดขดตวไปมาน�เน�องจากข �วลาไส (Mesentery) ท�ยดม �นไวมขนาดส �นประมาณ 6 น�ว ลาไสเลกแบงออกเปน 3 สวน คอ 1. Duodenum เปนสวนตนของลาไสเลกท�ตอจากกระเพาะอาหาร มความยาวประมาณ 10 น�ว วางตวอยหลง Peritoneum มลกษณะโคงเปนรปตว C ไมมข �วลาไสยด และเปนสวนท�มทอน�าด (Common bile duct) มาเปดรวมกบทอจากตบออน (Pancreas) เรยกวา Hepato – pancreatic duct และตรงรอยเปดจะ มกลามเน�อหรดเปด – ปด เพ�อทาหนาท�ก �นน�าดและน�ายอยเขาส Duodenum เม�อยงไมมอาหารผานลงไป 2. Jejunum เปนลาไสเลกสวนท� 2 ยาวประมาณ 2.5 เมตร หรอ 8 ฟต มขนาดเสนผานศนยกลางโตกวา lieum mesentery ของ Jejunum จะพบวาโปรงแสงกวาเพราะมไขมนนอย ลาไสเลกสวนน�แปลวาวางเปลา ในคนท�ตายแลวจะพบวาวางเสมอ จงเรยกวา Empty intestine 3. Ileum เปนลาไสสวนท� 3 เปนสวนท�ขดไปมา (Twisted intestine)มความยาวประมาณ 4 เมตร หรอ 13.5 ฟต มขนาดเลกกวา Jejunum ท� Ileum น�จะมเสนเลอดมาเล�ยงมากกวา Jejunum และเปนลาไสเลกสวนท�มการยอยและการดดซมอาหารมากท�สด

203

ลกษณะสาคญของลาไสเลก เม�อผาดภายในจะมสวนผนงลาไสย�นข�นไปเปนสนตามขาวงเรยก Circular fold มากมาย สวน Duodenum และ Jejunum จะม Circular fold คอนขางสง ท �งน�เพ�อเพ�มพ�นท�ผวใหมากข�น และยงมปมเลกๆ เรยก VIIII ย�นออกมาจากพ�นผนงของลาไสเลกอยางแนนหนาเหมอนกบเสนขนบนพรมประมาณ 20 – 40 อนตอเน�อท� 1 ตารางมลลเมตร ท�แกนกลางของ VIIII จะมทอน�าเหลอง เรยก Lacteal ดงน �น ViIIi และ Lacteal จงทาหนาท�เพ�อการยอยและดดซมอาหารท�ยอยแลวเขาสเสนเลอด

204

ลาไสเลกมหนาท�ยอยอาหารและดดซมอาหารท�ยอยแลวเพ�อนาไปใชตอไปในการยอยอาหารลาไสเลกไดรบน�ายอยมาจาก 3 แหลง คอ Pancreatic juice จากตบออน Bile (น�าด) จากตบ และ Intestinal juice จากผนงลาไสเลก ซ�งในลาไสเลกมน�ายอยตางๆ จะทางานไดดจะตองมสภาวะเปนดาง ลาไสใหญ (Large Intestine) เปนสวนตดตอระหวาง Ileum กบ Anus ยาวประมาณ 5 ฟต จะอยทางดานขางของลาไสเลก ลกษณะท�สาคญของลาไสใหญคอ 1. มลกษณะเปนกระพง เรยก Haustra of sacculationการท�ลาไสใหญมลกษณะเปนกระพง

เพราะท�ผนงลาไสใหญภายนอกมแถบกลามเน�อเรยบ 3 แถบ กวางประมาณ �

� เซนตเมตร เรยก Taenia

Coli ว�งตามความยาวของลาไสใหญแตมไมรอบผนงลาไสใหญ จงทาใหลาไสใหญหดส �นเปนกระพงและส �นกวาปกต 2. ลกษณะผนงภายในลาไสใหญจะเหมอนกนเกอบทกตอน คอ ม Epithelium ปกคลมเปน Simple columnar epithelium ยกเวนท� anus จะเปน Stratified Squamous epithelium ลกษณะอ�น ๆ คลายกบท�พบในลาไสเลก ลาไสใหญไมม ViIIi คงมแต Intestinal gland แตในสวนลางของ Anal canal จะไมม Intestinal gland ลาไสใหญแบงออกไดเปน 3 สวน คอ 1. Caecum เปนสวนลาไสใหญตอนตนยาวประมาณ 1 - 2 น�ว ตรงท� Caecum ตอกบ Ileum จะมลกษณะคลายหรด คอยปด – เปดเพ�อปองกนไมใหอาหารท�ยงยอยและดดซมไมเรยบรอยผานเขา Caecum สวนปลายของ Caceum จะมไสต�ง (appendix) ปรากฏอย ไสต�งไมมประโยชนเก�ยวกบการดดซมหรอการยอยอาหารใดๆ ท �งส�น หากตดออกกไมมผลเสยหายอะไร กากอาหารท�อยใน Caecum จะอยในลกษณะ เปนของเหลว เม�อกากาอาหารผานลาไสใหญไปน�าจะถกดดออกจากกากอาหารไปเร�อยๆ 2. Colon เปนสวนท�ตอจาก Caecum และแบงออกเปนตอน สวนท�ตอจาก Caecum คอ Ascending colon ยาวประมาณ 5 – 8 น�ว เม�อตาม Ascending colon ข�นไปจะสมพนธกบตบ จากน �นลาไสใหญจงหกมมไปทางซาย เรยกบรเวณมมท�หกวา Hepatic flexure or Right colic flexure สวนตอไปคอ Transverse colon ยาวประมาณ 18 น�ว ทอดขวางชองทองไปจนถงมาม (Spleen) แลวจะมการหกลงลางเรยกจดท�หกลงวา Splenic flexure or Left colic flexure สวนท�ทอดลงลาง คอ Descending colon ยาวประมาณ 9 – 12 น�ว แลวทอดขาม External iliac artery จะกลายเปน Sigmoid colon ยาวประมาณ 15 น�ว สวนของ Sigmoid colon น�ทอดลงไปส�นสดท�ระดบกระดกสนหลงสวน Sacrum ช�นท� 3 ตอจากน �นกจะเปน Rectum 3. Rectum เปนสวนท�ตอมากจากSigmoid colon เปนลาไสสวนปลาย มความยาวประมาณ 4 – 5 น�ว สวนลางของ Rectum เรยก Anal canal ซ�งจะตดตอกบทวารหนก(Anus) ลกษณะภายในของRectum จะม Mucous membrane ย�นข�นไป มลกษณะเปนสนหรอล�น 3 อน ทาใหอจจาระท�ถายออกมามลกษณะเปนกอนๆได ท�Rectum จะไมม Taenia colic แตม Goblet cell มาก

205

206

ทวารหนก (Anus) ยาวประมาณ ½ น�ว เปนสวนสดทายของทางเดนอาหารกอนท�จะผานออกสภายนอก ท�ปลายของAnus จะพบกลามเน�อหรด 2 หรดอนใน เรยก Internal sphincter เปนกลามเน�อเรยบอยนอกอานาจจต แตถกกระตนโดยกากอาหารท�ลงไปในRectum ทาใหหดตวได (ปกตRectum จะวางเสมอ) สวนหรดอนนอก เรก External sphincter เปนกลามเน�อลาย สามมารถควบคมไดหากยงไมถงเวลาอนสมควารท�จะปลอยอจจาระออกมากสามารถกล �นอจจาระไวได เม�อกากอาหารลงไปในRectum กากอาหารกจะกระตนRectum ใหขยายตวข�น และเปนผลไปกระตน Receptor ท�ผนงลาไสใหญกลายเปนกระแสประสาทสงไปยงสมอง แลวสมองกจะสงคาส �งทางระบบANS ทาใหลาไสใหญหดตว กากอาหารกจะผานหรดออกมาได ดง �นเราสามารถฝกหดใหเดกถายเปนเวลาไดโดยการด�มน�าตอนต�นนอนหรอหลงอาหารเชา เพ�อกากอาหารจะไมคางอยในลาไสใหญนาน ถากากอาหารย�งคางอยนานเทาใด ลาไสใหญกจะดดน�าออกจากกากอาหารมากข�นเทาน �น ทาใหกากอาหารเปนกอนแขงข�นเร�อยๆ ยากแกการขบถายออก อาการเหลาน�พบกบคนทองผก บอยและนาน2 -3 วน หนาท�สาคญของลาไสใหญ คอ ดดน�าและเกลอแร Na+ K+ ออกจากกากอาหาร และเปนทางผานของกากอาหารออกสภายนอก อาหารท�ผานมาจากIleocecal valve จะมลกษณะเหลวๆ เม�อกากอาหารผานไปตามลาไสสวนตางๆ น�ากจะถกดดกลบเขาผนงลาไส ทาใหกากอาหารมลกษณะแขงข�นเร�อยๆ กากอาหารน�สวนมากเปน Cellulose ท�รางกายไมสามารถยอยได ภายในลาไสใหญจะมแบคทเรยดวย เม�อผนงลาไสใหญดดน�าออกไปแลว แบคทเรยสวนมากจะตาย และถกขบออกมาพรอมกากอาหาร ปกตกากอาหารจะผานไปตามลาไสใหญกนเวลานานประมาณ 24 ช �วโมง อวยวะท�ชวยยอยอาหาร ตบ (Liver) จะตดอยใตกะบงลมดานขวาและผนงทางดานหนาของหนาทองโดยเย�อเก�ยวพน(Ligament) หนกประมาณ 1,500 กรม ตบแบงออกเปน 2 กลบ (Lobe) กลบใหญอยทางขวา กลบเลกอยทางซาย แตละกลบประกอบดวยกลบเลก ๆ (Lobule) เปนจานวนมาก และยดตดกนไวดวยเย�อเก�ยวพน ในแตละ Lobule จะมเซลลของตบซ�งเปนเซลลตอมเรยงกนเปน Cord และเซลลเบยดกนมาก จงมลกษณะเปน รปหลายเหล�ยม มนวเคลยสเหนไดชด ระหวางเซลลจะมชองวางทาหนาท�เหมอนเสนเลอดฝอย เรยกวา Sinusoid or Hepatic capillary แทรกอยท �วไป Sinusoid จะบดวย Kupffer cells เซลลเหลาน�กนส�งแปลกปลอมตาง ๆ ได และขจดออกจากกระแสเลอด โดยความสามารถอนน� ตบจะมหนาท�ในการกรองเลอด Sinusoid รบเลอดจากแขนงของเสนเลอดดา Hepatic portal vein แลวไปรวมกนตรงกลาง Lobule เปน intralobular vein (Central vein) ซ�งเปนแขนงหน�งของ Hepatic vein ท�ออกจากตบ เลอดท�มาสตบม 2 ชนด คอ เลอดแดงมาทาง Hepatic artery นาอาหารและอากาศมาเล�ยงเซลลในตบ และเลอดดามาทาง Hepatic portal vein นาอาหารท�ไดจากการดดซมท�ลาไสเลกเขามาทางตบเพ�อใหมการเปล�ยนแปลงปรบปรงใหเหมาะสม แลวเสนเลอดท �งสองจะไหลรวมเปนเสนเดยว ผาน Hepatic vein เขาส Inferior vena cava เพ�อเขาสหวใจหองบนขวา ตบเปนอวยวะท�สาคญมากของรางกาย ทาหนาท�มากกวาอวยวะอ�นๆ หลายอวยวะ นอกจากม หนาท�เก�ยวของกบการยอยอาหารแลว ตบยงมหนาท�อ�นอก ดงน�

207

1. สรางน�าด (Bile) ซ�งทาหนาท�เปนน�ายอยอาหาร และเปนตวขบถายของสารจาพวก Cholesterol 2. สรางโปรตนท�พบในพลาสมา เชน Albumin และ Fibrinogen ซ�งจาเปนสาหรบทาใหเลอดแขงตว 3. สราง Heparin ซ�งปองกนการแขงตวของเลอด 4. สะสมคารโบไฮเดรตไวในรปของ Glycogen และเม�อรางกายตองการ จะปลอยเขาสกระแสเลอดในรปของ Glucose 5. สงเคราะห Prothrombinโดยอาศยวตามน K ชวย 6. สงเคราะห Amino acid จากสารประกอบงาย ๆ 7. เปนแหลงสรางเมดเลอดแดงในทารกขณะอยในครรภ หนาท�น�จะหยดไปเม�อทารกคลอด 8. สลาย Hemoglobin ของเมดเลอดแดง เมดเลอดแดงท�แกแลวจะถกทาลายโดยมาม ใหเปน Globin และ Heine จากน �น Kup ออกเปน Billirubin และธาตเลก (Fe) 9. เปนท�เกบสะสมวตามน B12 ซ�งจาเปนอยางย�งในการสรางเมดเลอดแดงเพ�อปองกนโรคเลอดจาง (Anemia) 10. เกบสะสมวตามน A และวตามน D 11. เกบสะสมธาตเหลกและทองแดง 12. เปนท�สะสมและทาลาย Uric acid 13. ทาลายส�งท�เปนพษ (Detoxification) ตอรางกาย กาจด Amoniaในเลอด โดยเปล�ยนใหเปน Urea ซ�งมพษนอยกวา 14. เปนศนยกลาง Metabolismของคารโบไฮเดรตและไขมน มสวนประกอบของน�ายอยหลายชนด เชน Trypsinogen จะถกเปล�ยนเปน Trypsin (โดยการชวยของน�ายอยจาลาไสเลก) Typsinจะชวยยอย Peptone ใหเปน Amino acid Amylase ยอยแปงหรอ Carbohydrate ใหเปนน�าตาล (Glucose) สวน Lipase ใชในการยอยไขมนใหเปน Patty acid และ Glycerol

208

นEาด (Bile) สวนประกอบของน�าดไมม Enzyme ม pH 5 – 6 ตบสรางน�าด วนละ 400 – 800

มลลลตร มสวนประกอบ 2 ชนด คอ Bile salt (เกลอน�าด) มหนาท�ทาใหไขมนแตกตวเลกลง(Emulsification) และเพ�อใหน�ายอย Lipase จาก Pancreatic juice ยอยตอไปกลายเปน Glycerol และ โFatty acid อกพวกหน�ง คอ Bile pigment (สของน�าด) ไดแก Bilirubin และ Biliverdin เปนผลท�เกดจาก Hemoglobin ถกทาลาย Bilirubin มสน�าตาล สวน Biliverdin มสเหลองจนถงเขยว สของน�าดจะถกขบออกมาทางอจจาระ โดยทาใหอจจาระมมเหลองแกมน�าตาลในคนปกต แตถาขาดน�าดแลว ไขมนไมถกยอย อจจาระท�ออกมาจะมสขาว ถงนEาด (Gall bladder) ต �งอยท�พ�นลางของตบทางดาน Lobe ขวา และมเน�อเย�อเก�ยวพนยดใหอยกบท� ถงน�าดมหนาท�เกบและทาใหน�าดเขมขน สามารถเกบน�าดไดประมาณ 30 – 50 มลลเมตร เม�อตบสรางน�าด (Bile) แลวสงออกจากตบโดยผาน Hepatic duct ซายและขวา รวมกนเปน Common hepatic duct จากน �นกจะถกสงไปเกบท�ถงน�าดมาตามทอ Cystic duct มารวมกบ Common hepatic duct กลายเปน Common bile duct หรอ Bile duct และเปดเขา Duodenum รวมกบ Pancreatic duct (ทอจากตบออน) เน�องจากถงน�าดมหนาท�ทาใหน�าดเขมขนโดยการดดน�าออก ดงน �น Bile pigment ตาง ๆ และ Choiesterolกจะถกสะสมอยในถงน�าดมากข �นจนกลายเปนกอน เรยก น�วในถงน�าด (Gall - stone) และอาจไปอด Cystic duct ทาใหน�าดไหลออกส Duodenum ไมได ผลท�ตามมา คอ ไขมนไมถกยอย น�าดไมสามารถนาไปใชไดเพราะเกดการอดตน น�าดกจะไหลเขาเสนเลอดดากลบเขาสหวใจ แลวกระจายไปยงสวนตางๆโดยจะออกสท�ผวหนงและตาขาว (Sclera) มองเหนเปนสเหลอง ๆ ซ�งเปนอาการหน�งของโรคดซาน (jaundice)

209

ตบออน (Pancreas) เปนอวยวะสาคญอยางหน�งของรางกาย ต �งขวางอยบนผนงดานหลงของชองทอง อยชดกบ duodenum และ Spleen อยหลง Stomach มขนาด 1× 6 × 0.5 น�ว แบงออกเปน 4 สวน คอ Head, Neck, Body และ Tail โดย Head จะอยในสวนโคงของ duodenum Body อยกลาง Tail อยชดกบข �วของมาม (Spleen) สวน Neck อยระหวาง head และ Body ตบออนทางานได 2 สวน คอ 1. สวนท�ทาหนาท�สรางน�ายอย โดยอาศยวาเปนตอมมทอ (Exocrine part) สรางน�ายอย Pancreatic juice สงออกมาตามทอ Pancreatic duct ซ�งทอดอยตลอดความยาวของตบออน ไปเปดเขาส Duodenum 2. สวนท�เปน Endocrine gland ทาหนาท�สรางฮอรโมน Insulin และ Glucagon ดงกลาวตอไปในเร�องตอมไรทอ น�ายอยจากตบออน (Pancreatic juice) ถกขบออกมาประมาณวนละ 800 มลลลตร ลกษณะท �ว ๆ ไปของทางเดนอาหาร ทางเดนอาหารต �งแตลาคอ (Pharynx) ลงไปจนถง Rectum จะมลกษณะเปนทอกลวงเพ�อใหอาหารผาน ประกอบดวยช �นตางๆ 4 ช �น คอ 1. Mueosa (ช �นในสด)เปนMucous membrane เปนช �นท�มเย�อบผดชดกบชองของทางเดนอาหารและมเน�อเย�อเก�ยวพนหมอยหลาว ๆ ในกระเพาะยงมตอมสรางน�ายอยฝงอย 2. Submucosa(ช �นท� 2)เปนช �นเน�อเย�อเก�ยวพนชนดหลวม ๆ มเสนเลอด ทอน�าเหลอง และ ปลายประสาท อาจพบตอมน�าเหลอง (Lymphoid lisste) สวนใน Duodenum จะพบตอมอยในช �นน�ดวย 3. Atuscular(ช �นท� 3) เปนช �นของกลามเน�อเรยบท�มความหนามากนอยตางกน ข�นอยกบอวยวะ เชน ท� Exophaguxและ Stomach จะหนา แตใน Trachea ไมมเลย โดยปกตช �นน�จะประกอบดวยกลามเน�อ 2 ช �น คอ 3.1 Outer longlundinal muscle (ช �นนอก) เปนกลามเน�อเรยงตามยาว เหนไดชดในลาไสใหญแตหมไมรอบ จงมองเหนเปนเพยง 3 แถบยาว ๆ ท�เรยกวา Tacnia coil กลามเน�อท�เรยงตามยาวน� เวลาหดตวกจะมผลทาใหทางเดนอาหารน �น ๆ ส �นลง ซ�งเปนการเพ�มความดนในทอใหเพ�มมากข�น ผนงของอวยวะน �นกขยายออก จงทาใหการเคล�อนท�ของอาหารเปนการรดอาหารลงแบบลกคล�น เรยกวา Peristalsis 3.2 Inner circular muscle (ช �นใน) เปนกลามเน�อเรยงเปนวงรอบทางเดนอาหาร จะมผลทาใหทอทางเดนอาหารแคบลง และชวยในการขบใหอาหารท�อยในทอมการเคล�อนท�ไปขางหนาได 4. Serosa (ช �นท� 4) เปนช �นนอกสดของผนงทางเดนอาหาร อวยวะทางเดนอาหารท�อยในชองทองจะมเย�อบชองทอง (Peritoneum) หมอย แตถาสวนของทางเดนอาหารอยในบรเวณชองอกหรอคอ จะเรยกวา Tunica adventitia ผนงช �นน�อาจมไขมนและเสนเลอดจานวนมา โดยเฉพาะท�ลาไสเลก เย�อบชองทอง (Peritoneum) เปน Serous membrane ท�กวางท�สดซ�งคาดอยภายใน Abdominal cavity และตลบกลบไปคลมอวยวะตาง ๆ เน�องจาก Abdominal wall กบ Peritoneum อย

210

ตดกน อวยวะใจชองทองจงดน Peritoneum ใหบมตวเขาไป จน Peritoneum คลมไวโดยรอบอวยวะน �น ๆ ดงน �น Peritoneum ท�อยรอบกจะเปนตวยดอวยวะเหลาน �นใหอยกบท� มช�อเรยกตาง ๆ กน คอ 1. Ligament เปน 2 ช �นของ Peritoneum ม 2 พวก คอ พวกหน�งไมมทอ และเสนเลอดยดตบใหตดกบกะบงลม อกพวกหน�งภายในมทอและเสนเลอด เชน Broad ligament ยดมดลกใหตดกบดานขางของลาตว 2. mesentery เปน 2 ช �นของ Peritoneum ท�ยดลาไสเลกใหตดกบผนงดานหลงของชองระหวางช �นท �งสองจะมเสนเลอดท�สงไปเล�ยงอวยวะน �น ๆ 3. Omentum เปน 2 ช �นของ Peritoneum ท�ยดลาไสเลกใหตดกบผนงดานหลงของชองระหวางช �นท �งสองจะมเสนเลอดปรากฏอยเชนกน แบงออกเปน 2 พวก 3.1 Greater omentum คอ มานแขวนกระเพาะ ยดระหวางโคงใหญของกระเพาะอาหารกบลาไสใหญขวาง (Transverse colon) ทาหนาท�กาจดส�งแปลกปลอมท�เขาไปในรางกาย 3.2 Lesser omentum จะยดตบกบโคงเลกของกระเพาะอาหาร Omentumน�ยงมหนาท�เกบไขมนไวในรางกายดวย 4. Mesocolon เปน 2 ช �นของ Peritoneum ท�คลาย Mesentery (ข �วยดลาไส) แตปดลาไสใหญตดกบผนงดานหลงของชองทอง กระบวนการยอยอาหาร (Digestive process) การยอยอาหาร (Digestion) อาหารท�เขาไปในทางเดนอาหารจะถกยอยใหมขนาดเลกพอท�จะดดซมเขาในรางกายได การยอยอาหารตองอาศย 1. กลไกของการยอยอาหาร (Mechanical process) 2. การยอยอาหารท�ตองใชปฏกรยาทางเคม (Chemical process) กลไกของการยอยอาหารประกอบดวย 1. การเค�ยว (Mastication) อาหารจะถกเค�ยวในปากโดยฟน ล�น และแกม ทาใหอาหารแตกตวเปนช�นเลก ๆ เพ�อจะไดคลกเคลากบน�าลาย ทาใหอาหารออนลง เรยกวา Bolus เพ�อสะดวกตอการกลนการเค�ยวอยภายใตอานาจจต 2. การกลน (Deglutition) แบงไดเปนระยะ ๆ ตามทางท�อาหารผานจากปากถงกระเพาะอาหาร ไดแก ปาก หลอดคอ และหลอดอาหาร 2.1 ระยะการกลนท�อยในปาก ระยะน�อยภายใตอานาจจต อาหารถกป �นเปนคา ๆ (Bolus) โดยเพดานออนของปากรวมกบสวนหลงของหลอดคอ การกลนระยะน�จะตองหยดหายใจช �วคร ล�นไกจะกระดกลงปดหลอดลมไวเพ�อไมใหอาหารตกลงไปในหลอดลม หากเกดความผดปกตข�นกจะสาลกได 2.2 ระยะการกลนท�อยบรเวณหลอดคอ ระยะน�อยนอกอานาจจต เม�ออาหารเปนคา ๆ ตกถงหลอดคอ กลามเน�อรอบหลอดคอจะหดตวผลกอาหารใหลงไปสหลอดอาหาร เพดานออนจะถก

211

ยกข�น หยดหายใจช �วคร หากมอาหารพลดเขาไปในจมก จะถกกาจดโดยการจาม สวนท�ตกลงสหลอดลมจะถกกาจดโดยการไป 2.3 ระยะการกลนท�อยบรเวณหลอดอาหาร ระยะน�อยนอกอานาจจต การกลนจะมลกษณะเปนลกคล�นรดอาหารใหลงสกระเพาะอาหาร (Peristalsis) ศนยควบคมการกลนอยท� Medulla oblongata การกลนจะลาบากหรอกลนไมไดเม�อมบาดแผล หรอเกดโคท� Medulla oblongata 3. การเคล�อนไหวของกระเพาะอาหาร เม�ออาหารตกถงกระเพาะ จะถกผลกเขาไปยดผนงสวนท�เปนสวนโคงนอก (Greater curvature) (แมจะมอาหารในกระเพาะมาก แตความดนในกระเพาะกไมสง เพราะผนงกระเพาะเปนกลามเน�อเรยบ มการยดหดไดด) กระเพาะจะคลายตวเปนระยะส �น ๆ แลวจงมการเคล�อนไหวเพ�มข�น คอ 3.1 การคลกเคลา (Mixing wave) เปนการเคล�อนไหวแบบ Tonic contraction มลกษณะเปนคล�นคลกเคลาอาหารซ�งจะเกดไลกนไปทก 20 วนาท อาหารจะคลกเคลากบน�ายอยท�หล �งจากกระเพาะอาหารไดด 3.2 การบบไลอาหาร (Peristallic wave) มหนาท�ชวยไลอาหารจากกระเพาะไปยงลาไสโดยมความแรงมากกวาคล�นคลกเคลา จงมโอกาสผลกอาหารเขาสสวน Pylorus ไดเรวกวาสวนอ�น 3.3 การหดตว (Hunger contraction) เกดเม�อกระเพาะวาง เปนการหดตวท�รนแรงกวาแบบอ�น การหดตวแบบน�คลาย Peristalsis คอ เร�มจาก Cardia ไปยง Pylorus หรอท�เรยกวา ปวดทองแบบหว อาหารจะอยท�กระเพาะอาหารประมาณ 3 – 4 ช �วโมง กระเพาะจงจะวางใหม ซ�งข�นอยกบปจจยตอไปน� คอ 1. ความหนกของอาหาร 2. ปรมาณของอาหาร 3. ชนดของอาหาร เชน คารโบไฮเดรตผานกระเพาะอาหารไดเรวกวาโปรตน และโปรตนเรวกวาไขมน ดงน �น ไขมนจะอยท�กระเพาะอาหารนานท�สด อาหารท�อยในกระเพาะอาหาร เรยกวา Chyme 4. การเคล�อนไหวของลาไสเลก อาหารท�ถกยอยบางแลวจากกระเพาะซ�งมลกษณะเหลว ๆ จะเคล�อนผานมายงลาไสเลกเพ�อจะไดทาการยอยใหเปนโมเลกลท�เลกท�สด และเปนบรเวณท�มการดดซมเขาสรางกาย สวนท�เหลอจะถกงตอไปยงลาไสใหญ อาหารจะอยท�ลาไสเลกประมาณ 3 – 4 ช �วโมง การเคล�อนไหวในลาไสเลกน�แบงเปน 4 แบบดวยกน คอ 4.1 การบบตวแบบ Tonus โดยการเปล�ยนแปลงของอตราการหดตว เกดข�นเฉพาะแหงและสามารถเกดอยางชา ๆ ในทกสวนของระบบยอยอาหาร โดยไมข �นอยกบประมาตรหรอชนดของอาหารท�อยภายในลาไสเลก 4.2 การเคล�อนท�แบบลกตมนาฬกา (Pendular movement) เกดจากการหดตวของกลามเน�อเรยบตามยาว คล�นการหดตวจะเปนระยะส �น ทาใหเกดการแกรงของลกตมนาฬกาประมาณ 10 – 12 คร �ง/นาท เพ�อให Chyme คลกเคลากบน�ายอยไดดข �น แตไมสามารถใสอาหารท�ยอยแลวลงไปยงลาไสใหญได

212

4.3 การเคล�อนท�แบบบบตวเขาหากนเปนปลองๆ (Segmentation contraction or Rhythmic segmentation) เปนการบบตวเพ�อคลกเคลา โดยท�ผนงลาไสบบตวเขาหากนเปนปลอง ๆ ทาใหอาหารท�อยใกลเคยงเคล�อนท�เขาหากน การหดตวแบบน�เกดข�นตลอดลาไสเลก จะมอตราเรวท� Duodenum และชาลงเร�อย ๆ เม�อถงลาไสสวน Ileum การหดตวแบบน�มประโยชนสาหรบคลกเคลาอาหาร แตไมสามารถไลอาหารไปยงลาไสใหญได 4.4 การหดตวแบบลกคล�น (Peristalsis) การหดตวแบบน�จะบบไลอาหารใหเคล�อนท�ตอไปเปนคล�น ซ�งมท �งเคล�อนท�ชาและเรว 5. การเคล�อนไหวของลาไสใหญ มการหดตวแบบตาง ๆ เหมอนลาไสเลก เม�ออาหารถกกนเขาไป จะทาใหเกดการบบไสพรอมกนตลอดชวงของลาไสใหญ เรยก Mass peristalsis ซ�งเกดใน Ascending colonและ Transverse colon เปนการบบกากอาหารท�เปนอจจาระเขาไปใน Descending colon เพ�อปลอยออกนอกรางกาย กากอาหารจะอยบรเวณลาไสใหญนาน 6 – 8 ช �วโมง และถกเกบอยในลาไสใหญจนกวาจะมการขบถาย ซ�งอาจใชเวลาประมาณ 24 ช �วโมงหรอนานกวาน �น การยอยท�ตองใชปฏกรยาทางเคม ประกอบดวยน�ายอยซ�งเกดจากตอมตาง ๆ ในทางเดนอาหาร เพ�อทาการยอยอาหารใหเปนโมเลกลท�เลกท�สดจนรางกายสามารถดดซมไปใชได ประกอบดวย 1. น�าลาย (Saliva) สรางจากตอมน�าลาย 3 คท�บรเวณปาก ในน�าลายม Ptyalin enzymeหรอ Salivary amylase ทาหนาท�ยอยแปงสกใหเปนน�าตาล Maltose 2. น�ายอยจากกระเพาะอาหาร (Gastric juice) มสวนประกอบ เชน 2.1 Pepsin ทาหนาท�ยอยโปรตน (Pepsinogen จะเปล�ยนเปน Pepsin ได ตองรบการชวยเหลอจากกรดเกลอ – HCI) 2.2 Rennin ชวยยอยนม โดยทาใหนมขนและแขงตว เน�องจากโปรตน Cuscinท�อยในนมตกตะกอน น�ายอยน�พบมากในทารก Rennin เกอบไมมประโยชนเลยในผใหญ เพราะกรดเกลอสามารถทาใหนมจบกนเปนกอนแขงได และปองกนมใหไหลผานกระเพาะอาหารรวดเรวเกนไป จะไดมโอกาสถกยอย Pepsin ไดดข �น 2.3 กรดเกลอ (HCI) สรางจาก Parietal cells ในตอมกระเพาะอาหาร เซลลชนดน� มอยจานวนมากบรเวณก�งกลางของกระเพาะ มฤทธ �เปนกรด มหนาท� (1) ทาใหสารอาหารโปรตนผดลกษณะไปจากเดม เหมาะสาหรบท� Pepsin จะออกฤทธ �ยอยได (2) ทาใหเหลกจากอาหารอยในรปของเกลอ Ferrous ซ�งรางกายสามารถดดซมไปใชได (3) ฆาแบคทเรยท�ปนมากบอาหาร ทาใหอาหารไมบดเนาและไมเกดการตดเช�อ 2.4 Mucous จะชวยในการปองกนการยอยตวเองของกระเพาะอาหาร โดยน�ายอย Pepsin 3. น�ายอยจากตบออน

213

3.1 Trypsin, Chymotrypsin และ Carboxy peptidase ยอยโปรตน 3.2 Pancreatic amylase ยอยคารโบไฮเดรต 3.3 Pancreatic lipase or Steapsin Chotesterol esterase ยอยไขมน 4. น�ายอยจากตบและถงน�าด เอนไซมท�ยอยไขมนอาหารเหลวจากกระเพาะ ไดแก Bile เปนเกลอของน�าดและดาง (Bicarbonate) 5. น�ายอยจากลาไสเลก เรยก Intestinal juice ถกสรางจากผนงของลาไสเลก ภายใน Intestinal juice จะมพวกน�ายอยตาง ๆ ไดแก 5.1 Enterokinase ทาหนาท�เปล�ยน Trypsinogen ใหเปน Trypsin ยอย Protein 5.2 Peptidase ยอย Peptone ใหเปน Amino acid 5.3 Maltase ยอย Maltose ใหเปน Glucose 5.4 Lipase ยอย Fat ใหเปน Fatty acid และ Glycerol น�ายอยจากลาไสเลกจะทางานไดดจะตองมสภาวะเปนดาง 6. น�ายอยจากลาไสใหญ บรเวณลาไสใหญไมมการสราง Enzyme เลย แตเซลลเย�อเมอกท�ผนงลาไสใหญสรางน�าเมอกออกมาจานวนมาก มลกษณะขน มฤทธ �เปนดาง ทาหนาท�หลอล�นเพ�อใหกากอาหารเคล�อนผานไปไดสะดวก อาหารท�ผานมาถงลาไสใหญน �น สวนเปนกากอาหารท�ไมยอยแลว แตยงมสวนท�เปนน�าและเกลอแรมาก การดดซม (Absorption) การดดซม หมายถงอาหารท�ผานการยอยจนมอณเลกลงแลว ไดแก Glucose, Amino acid, Fatty acid จะผานผนงทางเดนอาหารเขาสกระแสเลอด เพ�อถกนาไปสสวนตาง ๆ ของรางกาย ปจจยท�มผลตอการดดซมของอาหารจะมากหรอนอย คอ 1. พ�นท�สาหรบการดดซม เชน การขดตวของลาไสเลก ม Villi ย�นออกมาจากผนงลาไสเลก 2. การไหลเวยนของเลอด ถาการไหลเวยนเลอดด การดดซมกดดวย 3. การเคล�อนไหวของ Villi ถา Villi เคล�อนไหวด กถกซมไดมาก 4. ความเขมขนของสารอาหาร ถาท �ง 2 ขางของผนงเย�อเมอกของลาไสเลกมความเขมขนตางกนมาก การดดซมกเปนไปไดด 5. ขนาดของสารท�ถกดดซม ถาโมเลกลใหญ กจะดดซมไดชากวาโมเลกลเลก 6. ความสามารถในการแผซาน (Premcability) คอ ความยากงายของผนงเย�อเมอกท�จะใหสารน �นผานไป เชน สารท�ละลายไดดในไขมน จะผานเย�อเมอกไปไดงายกวาเพราะผนงเปน Lipoprotein 7. Metabolism อตราการดดซมจะแปรตาม Metabolism เพราะตองอาศย ATP ในการเคล�อนท�

214

ตาแหนงท�มการดดซม 1. การดดซมจากบรเวณปาก หลอดคอ และหลอดอาหารมนอยมากจนไมคานงถงได 2. ในกระเพาะอาหารจะมการดดซมแตแอลกอฮอลเทาน �น ประมาณ 30 – 40 เปอรเซนตของแอลกอฮอลท�ด�มเขาไปจะถกดดซมท�กระเพาะอาหาร ท�เหลอจะถกดดซมในสาไสเลก ดวยเหตน�คนท�ด�มเหลาขณะท�กระเพาะอาหารยงวางอย จงเมาเรวกวาคนท�กนอาหารมากอนแลว 3. ในลาไสสวนปลาย Ileum ทาหนาท�ดดซมอาหารท�ยอยแลว ผานผนงของลาไสทาง Villi โดย Amino acid และ Glucose จะดดซมเขา Capillaries รอบ Villi แลวจงผานเขาส Portal vein ไปยงตบ จากน �นตบจะเกบบางสวนไว เชน Glucose ถกเปล�ยนเกบไวในรปของ Glycogen ซ�งถกควบคมโดย Insulin สาหรบ Amino acid เม�อผานมาถงตบกจะมการเปล�ยนแปลง บางสวนถกสงเคราะหกลบมาเปนโปรตน (Albumin, Globulin และ Fibrinogen) สวนท�เหลอกจะถกสงเขา Inferior vena cava ไปท�หวใจเพ�อสงไปเล�ยงรางกายตอไป ไขมนน �นถกดดซมผานไปทอน�าเหลองเลก ๆ ท�อยภายใน Villi ท�เรยกวา Lacteal แลวรวมเปนทอใหญข�น ไหลไปเขา Thoracic duct ซ�งเปนทอน�าเหลองใหญอยแถวกลางตว เปดเขาส Left Internal jugular vein เขาสการไหลเวยนของรางกาย ไขมนบางสวนจะถกเกบไวท�ตบและกลามเน�อโดยอทธพลของ Insulin เชนกน และถารางกายเหลอใชกจะถกเปล�ยนมาเปนไขมนสะสมไวไดผวหนง โดยเฉพาะบรเวณหนาทอง เรยกวา ลงพง (Abdominous) 4. ลาไสใหญ ทาหนาท�ดดน�าและเกลอแร