ส�ำนกงำนปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดอบลรำชธำน

คมอกำรก�ำจดยงลำยโดยใชเครองพนหมอกควน

อยำงมประสทธภำพและปลอดภย

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย2

บรรณำธกำร นางศภศรย สงาวงศ

เรยบเรยงและตรวจสอบควำมสมบรณของเนอหำ

นางสาวศศนดดา สวรรณโณ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ

ศนยโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

นายอดมสน รตนธงชย นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ

ศนยควบคมโรคตดตอน�าโดยแมลง

นายสมพงษ จนทรขอนแกน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ

ศนยโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

นายศกดดา สรอยเพชร พนกงานปฏบตการทดลองพาหะน�าโรค

ศนยควบคมโรคตดตอน�าโดยแมลงท 10.1

นายนพนธ แสนโคตร นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ

กลมพฒนาองคกร

นางสาวพชมณ เจรญนาว นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ

กลมพฒนาวชาการ

พมพและเผยแพร ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดอบลราชธาน

267 ถนนพรหมราช ต�าบลในเมอง อ�าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน 34000

โทรศพท : 045-243235, Website : odpc10.ddc.moph.go.th

พมพครงท 1/2560

สถำนทพมพ โรงพมพยงสวสด

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 3

กตตกรรมประกำศ

“ค มอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน” ใชเปนแนวทาง

การฉดพนสารเคมก�าจดยงลายส�าหรบเครอขายผปฏบตงานในพนท คมอเลมน

ส�าเรจไดจากความรวมมอจาก หวหนางานปองกนควบคมโรคกองสาธารณสขและ

สงแวดลอม เทศบาลนครอบลราชธาน นางรชน อทธสงหและทมเจาหนาทฉดพนสาร

เคมงานปองกนควบคมโรค เทศบาลนครอบลราชธาน ไดแก นายเปรม กอนแกว,

นายบญจนทร นามพทกษ, นายวระพงศ อปกาญจนและนายสมบต นาทอง

โดยเฉพาะยงนายบญเสรม อวมออง นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ

ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง กรมควบคมโรค ทไดสละเวลาตรวจทาน ใหจนครบถวน

ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดอบลราชธาน ใครขอขอบคณทกทาน

ทไมไดเอยนามเปนอยางสง มา ณ ทน

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย4

ค�ำน�ำ

การจดท�าคมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควนอยางมประสทธภาพ

และปลอดภย มวตถประสงคเพอ เปนแนวทางปฏบตและขนตอนในการใชเครองพน

สารเคมชนดหมอกควนก�าจดยงลายทถกตองและปลอดภย ใชส�าหรบการปฏบตงาน

ฉดพนสารเคมดวยเครองพนชนดหมอกควนในชวงปกตและชวงการระบาด ส�าหรบ

เจาหนาททปฏบตงานในหนวยงานสาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถนและ

ผทมหนาทควบคมการพนในชมชน เนนการฉดพนภายในอาคารบานเรอน เนอหา

คมอประกอบดวย การประเมนคาดชนลกน�ายงลาย การเตรยมชมชน การเตรยมผพน

การเตรยมสารเคม การเตรยมเครองพน การด�าเนนการพนก�าจดลกน�ายงลาย

การปฐมพยาบาลเมอไดรบสารเคม และการประเมนผล

คณะท�างานหวงเปนอยางยงวาคมอเลมน จะมประโยชนกบการด�าเนนงาน

ปองกนควบคมโรคไขเลอดออกในพนทและผปฏบตงานสามารถปฏบตงานท

เกยวของในเรองการใชเครองพนสารเคมชนดหมอกควนไดอยางถกตองตงแต

ระยะกอน ระหวาง หลง ฉดพน ไดอยางปลอดภยและมประสทธภาพ

คณะท�ำงำน

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 5

สำรบญ

หนำ

กตตกรรมประกำศ 3

ค�ำน�ำ 4

สำรบญ 5

บทท 1 บทน�า 6

บทท 2 โครงสรางและหนาทความรบผดชอบ 9

บทท 3 หลกเกณฑวธการปฏบตงานระเบยบกฎหมายทเกยวของ 22

บทท 4 เทคนคการปฏบตงาน 29

บทท 5 ปญหาทพบบอยและแนวทางแกไข 35

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย6

บทท 1

บทน�ำ

เปาหมายการใชเครองพนสารเคมหมอกควนเพอก�าจดยงลาย คอ การฆายง ทมเชอไขเลอดออก การใชเครองพนสารเคมหมอกควนเพอฆายงลาย ตองพนในบานและ ขางๆ บานเพราะยงลาย อาศยในบานเปนหลก การไปพนลงทอ ไปพนรอบบาน ไมมผลด และท�าใหสนเปลอง เพราะสารเคมทใช ยงสามารถ สรางความตานทานไดเพมขนทกปถาพนบอยเกนไปจะท�าใหยงดอยา (โดนสารเคมความเขมขนต�าเขาไปแลวสลบ พอผานไปชวโมงนงบนตอ) ดงนนควรใชวธนใหนอยทสด ในอนาคตเราอาจเจอเหตการณยงทพนสารเคมหมอกควนใสแลว ไมตาย ยงมอาย 30 - 45 วน ลกน�าในน�า มระยะจากไขมาเปนตวยง 7 - 14 วน สมมตเราพนวนน เราก�าจดยงไดหมดชดนง แตภายใน 7 วน ยงชดใหมปรมาณเทาเดมจะกลบมาใหม ถาเราไมก�าจดยงในน�า (ไขยงลาย ลกน�ายงลาย) การพนหมอกควน ดวยสารเคม จะท�าเฉพาะเมอมคนเปนไขเลอดออก คนเปนไขเลอดออก 1 คน แปลวายงในละแวกนนตองมโอกาสมเชอไขเลอดออกแนๆ ดงนนกจะพนสารเคมหมอกควน เพอใหชวง 2 - 3 วนนน ยงทมเชอและไมมเชอบนได ตายไปจนหมด เปนการควบคมใหการแพรกระจายโรคชาลง แตไมสามารถปองกนไดทงหมด เพราะเชอไขเลอดออกถายทอดจากยงตวแมไปสไขได ยงทเพงขนจากน�ากมเชอไดดงนนการพนหมอกควน เปนการแกทปลายเหต การแกทตนเหตคอการท�าลายแหลงเพาะพนธ ควบคไปกบการปองกนไมใหโดนยงกด การพนดวยเครองพนชนดหมอกควนน จะมประสทธภาพและปลอดภย ทงตอผปฏบตการฉดพนและประชาชนทรบสมผส ตองมขนตอน วธการปฏบตเทคนคการใช การปองกนตวเอง ฯลฯ ทถกตองดวย เพอใหการปองกนควบคม โรคไขเลอดออกดวยวธก�าจดยงลายตวเตมวยไดอยางมประสทธภาพและปลอดภยตอผปฏบตงานในพนท

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 7

ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงไดจดท�าคมอเลมนขนเพอใชเปนแนวทางปฏบตและขนตอนในการใชเครองพนสารเคมชนดหมอกควนก�าจดยงลายทถกตองและปลอดภย

วตถประสงค เพอใชเปนแนวทางปฏบตและขนตอนในการใชเครองพนสารเคมชนดหมอกควนก�าจดยงลายทถกตองและปลอดภย

ประโยชนทคำดวำจะไดรบ - ผปฏบตงานเกยวของกบการฉดพนดวยเครองพนสามารถปฏบตงาน ทเกยวของในเรองเครองพนสารเคมชนดหมอกควนไดอยางถกตองตงแตระยะ กอน ระหวาง หลง ฉดพน - ประชาชนในพนททมการฉดพนสารเคมปลอดภยจากสารเคมทฉดพน

ขอบเขตของคมอ คมอนใชส�าหรบการปฏบตงานฉดพนสารเคมดวยเครองพนชนดหมอกควน ในชวงปกตและชวงการระบาด ส�าหรบเจาหนาททปฏบตงานในหนวยงานสาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถนและผทมหนาทควบคมการพนในชมชน และเปนการฉดพนภายในอาคารบานเรอน เนอหาคมอประกอบดวย การประเมนคา ดชนลกน�ายงลาย การเตรยมชมชน การเตรยมผ พ น การเตรยมสารเคม การเตรยมเครองพน การด�าเนนการพน/ก�าจดลกน�ายงลาย การปฐมพยาบาล เมอไดรบสารเคม และการประเมนผล

ค�ำจ�ำกดควำม1. ดชนลกน�ายงลาย House Index (HI) หมายถง คาดชนลกน�ายงลายทพบในหมบาน (รอยละของการพบลกน�ายงลายในบานทท�าการส�ารวจในพนท) HI = จ�านวนบานทพบลกน�า × 100 จ�านวนบานทส�ารวจทงหมด

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย8

กำรแปลผล เสยงสงมาก > 50 เสยงสง 10 – 50 เสยงต�า< 10 Container Index (CI) หมายถง คาดชนลกน�ายงลายทพบในอาคารสถานท และโรงเรยน (รอยละของการ พบลกน�ายงลายในภาชนะใสน�า) CI = จ�านวนภาชนะทพบลกน�า × 100 จ�านวนภาชนะทส�ารวจทงหมดกำรแปลผล เสยงสงมาก > 10 เสยงสง 5 – 9 เสยงต�า < 5 กำรแปลผล HI CI HI สง CI สง = ชมชนนมปญหามากโดยรวม HI ต�า CI ต�า = ชมชนนมปญหานอยโดยรวม HI สง CI ต�า = ชมชนนมปญหาทวไปกระจาย ทงหมบาน HI ต�า CI สง = ชมชนนมปญหาเปนบางจดของ ชมชน แกไขเฉพาะจดได2. ประสทธภาพ (Efficiency) โดยในคมอน จะวดประสทธภาพการพนสารเคม ชนดหมอกควนก�าจดยงลาย โดยดจาก 1. คาดชนลกน�ายงลาย ประเมนหลงจากประเมนครงแรก 1 สปดาห 2. ความหนาแนนของยงหลงการพน 1 วน จะตองไมพบยงพาหะบรเวณบาน ทพน แตทงนตองมการก�าจดลกน�าพรอมกนไป 3. ความปลอดภย (Safety) คอการท�างานทไมเปนอนตราย อยในสภาพทเสยงตออบตเหตส�าหรบการพนสารเคม ในคมอนวดความปลอดภยจากการไมม คนสตว ไดรบอนตรายจากการพนสารเคมชนดหมอกควนก�าจดยงลาย ทงในระหวางกอนพน ขณะพน และหลงพน ทงนหากพบวาเกดอบตเหตจากการพน ควรกลบไป ทบทวนขนตอนการปฏบตงาน ตงแตการเตรยมผ พน การเตรยมสารเคม การเตรยมเครองพน การด�าเนนการพน 3. Integrated Vector Management (IVM) การจดการพาหะแบบผสมผสาน เปนการจดการกบพาหะน�าโรคคอยงโดยใชหลายๆ วธ โดยดความเหมาะสมของแตละพนทลดการใชสารเคมและชมชนมสวนรวม

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 9

บทท 2โครงสรำงและหนำทควำมรบผดชอบ

ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดอบลราชธาน ด�าเนนงานภายใต

การบรหารจดการตามโครงสราง ดงน

รองผอ�านวยการส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดอบลราชธาน

ผอ�านวยการส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดอบลราชธาน

รองอธบดกรมควบคมโรค

อธบดกรมควบคมโรค

รองผอ�านวยการส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดอบลราชธาน

หวหนากลมพฒนาภาคเครอขาย

หวหนากลมสอสารความเสยงและพฒนาพฤตกรรมสขภาพ

หวหนากลมหองปฏบตการทางการแพทยดาน

ควบคมโรค

หวหนากลมแผนงานและประเมนผล

หวหนากลมพฒนาวชาการ

หวหนากลมระบาดวทยาและขาวกรอง

หวหนาศนยโรคจากการประกอบอาชพและ

สงแวดลอม

หวหนากลมควบคมโรคเขตเมอง

หวหนากลมพฒนาองคกร

ดานควบคมโรคตดตอระหวางประเทศจงหวดมกดาหาร

(ทาเรอ)

ดานควบคมโรคตดตอระหวางประเทศภสงห (ชองสะง�า)

จงหวดศรสะเกษ

หวหนากลมปฏบตการควบคมโรคและตอบโตภาวะฉกเฉนทาง

ดานสาธารณสข

หวหนาศนยควบคมโรคตดตอน�าโดยแมลงท 10.1 จงหวดอบลราชธาน

หวหนากลมบรหารทวไป

ดานควบคมโรคตดตอระหวางประเทศจงหวดมกดาหาร (สะพานมตรภาพไทย-ลาว)

หวหนาศนยควบคมโรคตดตอน�าโดยแมลง ท 10.2 จงหวดมกดาหาร

หวหนาศนยควบคมโรคตดตอน�าโดยแมลง

ดานควบคมโรคตดตอระหวางทาอากาศยานอบลราชธาน

หนวยควบคมโรคตดตอน�าโดยแมลงท 10.1.1 นาจะหลวย

หนวยควบคมโรคตดตอน�าโดยแมลงท 10.1.2 ศรเมองใหม

มาลาเรยคลนค

มาลาเรยคลนค มาลาเรยคลนค มาลาเรยคลนค

หนวยควบคมโรคตดตอน�าโดยแมลงท

10..3 ศรสะเกษ

ดานควบคมโรคตดตอระหวางประเทศชองเมก

จงหวดอบลราชธาน

นคมอ�านาจเจรญ จงหวดอ�านาจเจรญ

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย10

บทบำทภำรกจของศนยโรคตดตอน�ำโดยแมลง

1. เฝาระวงโรคตดตอน�าโดยแมลงทส�าคญและเปนปญหาในพนท ไดแก

ไขเลอดออก ไขมาลาเรย เทาชาง และโรคตดตอน�าโดยแมลงอนๆ ทมโอกาสอบตใหม

อบตซ�า

2. ศกษาการระบาดวทยาและเฝาระวงพาหะน�าโรคตดตอน�าโดยแมลง

3. พฒนาศนยการเรยนรและถายทอดองคความรดานเทคโนโลยเครองพน

สารเคมภณฑก�าจดแมลง

4. พฒนาศนยอางองทางหองปฏบตการแมลงพาหะน�าโรค และชนสตร

โรคไขมาลาเรย และโรคเทาชาง ไดแก อางองทางหองปฏบตการแมลงพาหะน�าโรค

อางองความไว ลกน�ายงลายและยงตวเตมวยไวตอสารเคม และงานอางองชนสตร

โรคไขมาลาเรยและโรคเทาชาง

เนองจากโรคตดตอน�าโดยแมลงทส�าคญและเปนปญหาในพนท คอ

ไขเลอดออก ดงนน คมอการปฏบตรงานเพอควบคมไขเลอดออก โดยใชเครองพน

หมอกควน ส�าหรบการก�าจดยงลาย จงเปนสวนจ�าเปนสวนหนงของภารกจทรบผดชอบ

ตามผงขนตอนการปฏบต (หนา 11)

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 11

HI<10,CI=0

เฝาระวงผปวย

ในพนท เฝาระวงผปวย

ในพนท

การประเมนผล

ประเมนคาดชนลกน�ายงลาย/

ก�าจดท�าลายแหลง

การเตรยมชมชน

พบผปวยไขเลอดออก

การเตรยมสารเคม

HI>10,CI>0

มาตรการ IVM

การเตรยมผพน

การเตรยมเครองพน

การด�าเนนการพน/ก�าจดลกน�า

ขนตอนกำรปฏบตงำนควบคมโรคไขเลอดออก โดยใชเครองพนหมอกควนก�ำจดยงลำย

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย12ขน

ตอนก

ารปฏ

บตงา

นการ

ใชเค

รองพ

นหมอ

กควน

และก

ารบ�า

รงรก

ษาเบ

องตน

ในงา

นควบ

คมโร

คไขเ

ลอดอ

อก

ล�ำดบ

ผงกร

ะบวน

กำร

รำยล

ะเอย

ดผร

บผดช

อบระ

ยะเว

ลำแบ

บฟอร

มเอ

กสำร

อำงอ

ง

1กา

รก�าจ

ด

ลกน�า

/ประ

เมน

คาดช

นลกน

�า

การป

ระเม

นคาด

ชนลก

น�ายง

ลาย

Hou

se in

dex

(HI)

= จ

�านวน

บานท

งหมด

ทพบ ล

กน�า

× 10

0

จ�าน

วนบา

นทงห

มด

Con

tain

er in

dex

(CI)

=

=

จ�าน

วนภา

ชนะ ท

พบลก

น�า ×

100

จ�าน

วนภา

ชนะท

ส�ารว

จ

คำดช

นลกน

�ำยงม

คำสง

ยอมม

ควำม

เสยง

ในกำ

รเกด

โรคไ

ขเลอ

ดออก

ชคน

กนยำ

ซกำ

เพมข

น

ทมปร

ะเมน

ดชนล

กน�า

กอนท

�าการ

พน

แบบส

�ารวจ

ลกน�า

ยงลา

ย

โรคไ

ขเลอ

ดออก

ฉบบป

ระเก

ยรณ

ก.

พ.ศ.

254

5.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 13

ล�ำดบ

ผงกร

ะบวน

กำร

รำยล

ะเอย

ดผร

บผดช

อบระ

ยะเว

ลำแบ

บฟอร

มเอ

กสำร

อำงอ

ง

2กา

รเตร

ยมชม

ชน1.

กอน

กำรพ

นเคม

- ปร

ะสาน

งานก

บชมช

น ผน

�าชมช

นเพอ

ชแจง

วตถป

ระสง

ค

- ปร

ะชาส

มพนธ

กบปร

ะชาช

นในช

มชนใ

หมกา

ร

เตรย

มโดย

ปกปด

อาหา

ร แล

ะภาช

นะใส

อาหา

ร

ใหมด

ชด

- น�าเ

ดก ค

นชรา

คนป

วย แ

ละสต

วเลย

ง ออ

กมา

พกนอ

กบาน

- ระม

ดระว

งเปน

พเศษ

ส�าหร

บสตว

เลยง

บางช

นด

เชน

หนอน

ไหม

จงหร

ด กง

เปนต

น ซง

มควา

มไวต

อ

สารเ

คม ต

องหล

กเลย

งอยา

ใหสม

ผสละ

ออง

เดดข

าด

- แนะ

น�าให

ปดหน

าตาง

ทกบา

น เป

ดเฉพ

าะปร

ะต

ทางเข

าบาน

2. ห

ลงกำ

รพน

- แนะ

น�าให

ปดอบ

สารเ

คมภา

ยในบ

าน 3

0 นา

ท

- หลง

ปดอบ

สารเ

คม ให

เปดป

ระตห

นาตา

งรอจ

น

หมอก

ควนห

มดจง

เขาอ

าศยใ

นบาน

ได

ผท�าห

นาท

ประช

าสมพ

นธ

กอนท

�าการ

พน

-เอ

กสาร

ประก

อบกา

ร

อบรม

หลกส

ตร

วทยา

กรฯ.

2551

.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย14ล�ำ

ดบผง

กระบ

วนกำ

รรำ

ยละเ

อยด

ผรบผ

ดชอบ

ระยะ

เวลำ

แบบฟ

อรม

เอกส

ำรอำ

งอง

3กา

รเตร

ยมผพ

นกอ

นทจะ

พนสา

รเคม

เพอค

วามป

ลอดภ

ยส�าห

รบ

ผอยอ

าศยใ

นบาน

และเ

กดปร

ะสทธ

ภาพใ

นการ

พนสง

สดตอ

งมกา

รเตร

ยมพน

ทกอน

พน ส

�าหรบ

ผท�าก

ารพน

สารเ

คม ส

ารเค

มสาม

ารถเ

ขาสร

างกา

ย

ไดหล

ายทา

ง คอ

ทาง

ผวหน

ง ทา

งการ

หายใ

จ

และท

างกา

รกน

ดงนน

กอนก

ารพ

นสา

รเคม

จงคว

รมกา

รสวม

ชดปอ

งกนส

ารเค

มเขา

สราง

กาย

ไดแก

ชดเ

สอแข

นยาว

กาง

เกงข

ายาว

รอง

เทา

หมสน

หนา

กากป

ดปาก

และจ

มก ห

มวก

ถงมอ

และแ

วนตา

ทมพน

สาร

เคม

กอนท

�าการ

พน

-เอ

กสาร

ประก

อบกา

ร

อบรม

หลกส

ตร

วทยา

กรฯ.

2551

.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 15

ล�ำดบ

ผงกร

ะบวน

กำร

รำยล

ะเอย

ดผร

บผดช

อบระ

ยะเว

ลำแบ

บฟอร

มเอ

กสำร

อำงอ

ง

4กา

รเตร

ยมสา

รเคม

กา

รค�าน

วณสา

รเคมใ

หเหม

าะกบ

การใ

ชงาน

แตละ

ครง

บานช

นเดย

ว 1

หลง

ใชสา

รเคม

ผสมแ

ลว 1

00 -

150

มลลล

ตร

บาน

2 ชน

1 ห

ลง

ใชสา

รเคม

ผสมแ

ลว 1

50 -

200

มลลล

ตร

(อาจ

เปลย

นแปล

งไดข

นอยก

บ คว

ามเข

มขนส

ารเค

ม

อตรา

ผสมส

ารเค

ม) ก

ารผส

มสาร

เคมค

วรผส

ม

ในภา

ชนะด

านนอ

กเมอ

ผสมเ

สรจแ

ลวจง

น�าไ

ปใส

ในเค

รองพ

นสาร

เคมแ

ตละช

นด แ

ตละช

อการ

คา

มอตร

าการ

ใชแล

ะอตร

าการ

ผสมท

แตกต

างกน

โปรด

อานฉ

ลากแ

ละท�า

ความ

เขาใ

จใหถ

กตอง

ตวอย

าง

ฉลาก

ระบใ

หใชส

ารเค

ม 1

: 49

คอ ส

ารเค

ม 1

สวน

ตอน�า

มนดเ

ซล 4

9 สว

น จะ

ไดสา

รเคม

ผสมแ

ลว

50 ส

วน จ

ากสา

รเคม

1 ส

วน ถ

าสาร

เคมผ

สมแล

ว

50 ล

ตร ใช

สารเ

คม 1

ลตร

ถาส

ารเค

มผสม

แลว

5 ลต

ร (5

,000

มลล

ลตร)

ใชส

ารเค

ม 0.

1 ลต

ร

(100

มลล

ลตร)

ทมพน

สาร

เคม

กอนท

�าการ

พน

-คม

อการ

ใชสา

รเค

ม เค

รองพ

นเค

ม แล

ะบ�าร

งรก

ษาใน

งาน

ควบค

มโรค

ตดตอ

น�าโด

ยแมล

ง.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย16ล�ำ

ดบผง

กระบ

วนกำ

รรำ

ยละเ

อยด

ผรบผ

ดชอบ

ระยะ

เวลำ

แบบฟ

อรม

เอกส

ำรอำ

งอง

4กา

รเตร

ยมสา

รเคม

(ตอ)

ตองพ

นสา

รเคม

ในหม

บาน

หนงม

จ�านว

นบาน

40

หลง

เปนบ

านชน

เดยว

ทงหม

ด จะ

ตองใ

ชสาร

เคมเ

ทาไร

โดยฉ

ลากส

ารเค

มระบ

ใหผส

ม 1

: 49

บานช

นเดย

ว 1

หลง

ใชสา

รเคม

ผสมแ

ลว 1

00

มลลล

ตร ถ

าบาน

40

หลง

ใชสา

รเคม

ผสมแ

ลว

= 10

0 x

40 =

4,0

00 ม

ลลลต

ร

จะตอ

งใชส

ารเค

ม 1

× 4,

000

= 80

มลล

ลตร

50

(0.0

8 ลตร

) ตอง

ใชน�า

มนดเ

ซล 4

,000

- 80 =

3,92

0

มลลล

ตร

*แ

ตการ

ตวงน

�ามนด

เซล

3,92

0 มล

ลลตร

จะตว

งไดย

าก อ

าจจะ

ตวงน

�ามนด

เซล

4,00

0

มลลล

ตร (

4 ลต

ร) แ

ละเท

ออก

80 ม

ลลลต

ร

แลวจ

งเทส

ารเค

มลงไ

ป 80

มลล

ลตร

ทมพน

สาร

เคม

กอนท

�าการ

พน

-คม

อการ

ใชสา

รเค

ม เค

รองพ

นเค

ม แล

ะบ�าร

งรก

ษาใน

งาน

ควบค

มโรค

ตดตอ

น�าโด

ยแมล

ง.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 17

ล�ำดบ

ผงกร

ะบวน

กำร

รำยล

ะเอย

ดผร

บผดช

อบระ

ยะเว

ลำแบ

บฟอร

มเอ

กสำร

อำงอ

ง

5กา

รเตร

ยมเค

รองพ

นกำ

รเตร

ยมเค

รองพ

นกอน

พน

1. ก

ำรเต

รยมเ

ครอง

พนห

มอกค

วนกอ

นกำร

พน

- ตรว

จสอบ

ความ

เรยบ

รอยข

องเค

รองว

ามอป

กรณ

คร

บถวน

- เต

มน�าม

นเบน

ซน 9

1 ให

เตมถ

ง (ให

มชอง

วาง

อากา

ศ 1

- 2

ซม.)

หรอน

อยกว

าค�าน

วณตา

มจ�า

นวนบ

านทต

องพน

- เต

มน�าย

าเคม

ใหเต

มถง

(ใหมช

องวา

งอาก

าศ

1 -

2 ซม

.) หร

อนอย

กวาค

�านวณ

ตามจ

�านวน

บานท

ตองพ

น-

ตรวจ

ดระบ

บไฟโ

ดยถอ

ดหวเ

ทยนม

าทดส

อบ-

ปดฝา

ถงน�า

มน แ

ละฝา

ถงสา

รเคม

ใหสน

ท-

ปดวา

ลวคว

บคมก

ารไห

ลของ

น�ายา

เคม

และ

วาลว

น�ามน

2. ก

ำรตด

เครอ

งปด

4 ค

อ1.

ปดว

าลวส

ารเค

ม 2.

ปดฝ

าถงส

ารเค

ม3.

ปดว

าลวน

�ามน

ผท�าห

นาท

พนสา

รเคม

กอ

นท�าก

าร

พน

-เอ

กสาร

ประก

อบกา

รอบ

รมหล

กสตร

วทยา

กรฯ.

2551

.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย18ล�ำ

ดบผง

กระบ

วนกำ

รรำ

ยละเ

อยด

ผรบผ

ดชอบ

ระยะ

เวลำ

แบบฟ

อรม

เอกส

ำรอำ

งอง

5กา

รเตร

ยมเค

รองพ

น (ต

อ)4.

ปดฝ

าน�าม

น

5. ส

บอดล

ม 3

- 5 ค

รง เพ

อใหม

แรงด

น

6. เป

ดวาล

วน�าม

น

7. -

8. ส

บอดล

มตอเ

นองพ

รอมท

งกดป

มควบ

คม

กระแ

สไฟ

(สตา

รทเค

รอง)

เมอเ

ครอง

ยนตท

�างาน

ปลอย

ใหเค

รองพ

นท�าง

านกอ

นพน

1 - 2

นาท

- ก

ารปล

อยน�า

ยาเค

ม โด

ยยกค

นปลอ

ยน�าย

า

หรอ

เปดว

าลวน

�ายา

3. ก

ำรดบ

เครอ

ง

ปด 2

คอ

1. ป

ดวาล

วสาร

เคม

2. ป

ดวาล

วน�าม

น

เปด

2 คอ

1. เป

ดฝาถ

งสาร

เคม

2. เป

ดฝาถ

งน�าม

น

ผท�าห

นาท

พนสา

รเคม

กอ

นท�าก

าร

พน

-เอ

กสาร

ประก

อบกา

รอบ

รมหล

กสตร

วทยา

กรฯ.

2551

.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 19

ล�ำดบ

ผงกร

ะบวน

กำร

รำยล

ะเอย

ดผร

บผดช

อบระ

ยะเว

ลำแบ

บฟอร

มเอ

กสำร

อำงอ

ง

6กา

รด�าเ

นนกา

รพน

พนใ

นบาน

ในเ

วลาอ

อกหา

กนขอ

งยง

(ยงล

าย

ออกห

ากนเ

วลาก

ลางว

น)-

ปดหน

าตาง

และ

ประต

ทกบา

นยกเ

วนปร

ะต

เขา

- ออก

- กรณ

บาน

2 ชน

ตอง

พนชน

บนกอ

น- ใ

หหวพ

นหาง

จากฝ

าบาน

อยาง

นอย

2 เม

ตร- ใ

หทอพ

น แล

ะตวเ

ครอง

เอยง

ท�ามม

กบพน

45 อ

งศา

- สาย

ปลาย

ทอพน

เปนม

ม 18

0 อง

ศา- เ

ดนถอ

ยหลง

พนออ

กทาง

ประต

-

ปดอบ

หองท

พนปร

ะมาณ

30

นาท

ถำเค

รอง

ดบขณ

ะสำร

เคมไ

หลอ

ย จะ

เกด

ไฟลก

ไหม

แกไข

ไดโด

ย ปด

วาลว

สารเ

คม ค

ลายฝ

าถงส

ารเค

ม แล

วจงเร

มขนต

อนกา

รสตา

รทเค

รองใ

หมกด

ปลาย

ทอให

ต�ากว

าเคร

องพน

เพอไ

มใหส

ารเค

มไหล

ยอน

เขาเ

ครอง

ผท�าห

นาท

พนสา

รเคม

ขณ

ะท�าก

ารพน

สารเ

คม

-เอ

กสาร

ประก

อบกา

รอบ

รมหล

กสตร

วทยา

กรฯ.

2551

.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย20ล�ำ

ดบผง

กระบ

วนกำ

รรำ

ยละเ

อยด

ผรบผ

ดชอบ

ระยะ

เวลำ

แบบฟ

อรม

เอกส

ำรอำ

งอง

7กา

รปฐม

พยาบ

าลกร

ณผป

วยหม

ดสต

1. น

�าผปว

ยออก

จากพ

นท ส

ารเค

มอยา

งเรวท

สดให

อยใน

พนทอ

ากาศ

ถายเ

ทไดด

2.

จบผป

วยนอ

นหงา

ยกบพ

น คล

ายเส

อผาท

สวมใ

ส ให

หลวม

3. ส

�ารวจ

ชองป

ากหา

กมสง

ตดคา

งในป

าก ล

�าคอ

ใหลว

งออก

4. จ

บศรษ

ะใหห

งายไ

ปดาน

ขาง

ยกคา

งผปว

ยขน

5. บ

บจมก

ผปวย

ใหแน

น ผ

ท�าก

ารชว

ยเหล

อ สด

ลมหา

ยใจเ

ตมปอ

ด ใช

ปากป

ระกบ

ปากผ

ปวย

เปาล

มตดต

อกนแ

รงๆ

4 คร

ง6.

นวดห

วใจ โ

ดยวา

งมอส

องขา

งทบก

นไวก

ลางห

นาอก

แล

วใชแ

รงกด

ลงไป

แรง

(ตอง

ระวง

กระด

กซโค

รง)

7. ใ

หท�าก

ารผา

ยปอด

และน

วดหว

ใจสล

บกนไ

ปโด

ยเปา

ปาก

1 คร

งนวด

หวใจ

5 ค

รง

กรณ

ผปวย

รสกต

ว1.

น�าผ

ปวยอ

อกจา

กพนท

สาร

เคมอ

ยางเร

วทสด

ใหอย

ในพน

ทอาก

าศถา

ยเทไ

ดด

2. ท

�าใหผ

ปวยอ

าเจย

น โด

ยใหด

มน�าส

ะอาด

มากๆ

แล

วลวง

คอลก

ๆ (ห

ามท�า

กรณ

ผปวย

หมดส

ตหรอ

ไดรบ

สารเ

คมทม

ฤทธก

ดกรอ

น สง

เกตจ

ากปา

กแล

ะล�าค

อมรอ

ยไหม

)

ทมพน

สาร

เคม/

ทมส�า

รวจ

ลกน�า

ระหว

างหร

อหล

งการ

พน

-คม

อการ

ใชสา

รเค

ม เค

รองพ

นเค

ม แล

ะบ�าร

งรก

ษาใน

งาน

ควบค

มโรค

ตดตอ

น�าโด

ยแมล

ง.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 21

ล�ำดบ

ผงกร

ะบวน

กำร

รำยล

ะเอย

ดผร

บผดช

อบระ

ยะเว

ลำแบ

บฟอร

มเอ

กสำร

อำงอ

ง

7กา

รปฐม

พยาบ

าล (ต

อ)3.

หาก

ผป

วยได

รบสา

รเคม

จากก

ารห

ายใจ

ให

เคลอ

นยาย

ผปวย

ออกจ

ากบร

เวณ

นน ไ

ปท

อากา

ศถาย

เทด

คลาย

เสอผ

าใหห

ลวม

4. ห

ากผป

วยได

รบสา

รเคม

ทางผ

วหนง

ใหถ

อดเส

อผาท

เปอน

สารเ

คมออ

ก แล

วลาง

ผวหน

งดวย

น�าสะ

อาด

5. ห

ากผป

วยได

รบสา

รเคม

ทางต

า ให

รบลา

งตา

โดยก

ารลม

ตาใน

น�าสะ

อาด

หามใ

ชน�าย

าลาง

ตา6.

ใหร

บน�าผ

ปวยส

งโรง

พยาบ

าลเพ

อพบแ

พทย

พรอม

ภาชน

ะบรร

จสาร

เคมก

�าจดแ

มลง

ทมพน

สาร

เคม/

ทมส�า

รวจ

ลกน�า

ระหว

างหร

อหล

งการ

พน

-คม

อการ

ใชสา

รเค

ม เค

รองพ

นเค

ม แล

ะบ�าร

งรก

ษาใน

งาน

ควบค

มโรค

ตดตอ

น�าโด

ยแมล

ง.

8กา

รประ

เมนผ

ลเม

อมกา

รพน

สารเ

คมแล

วหลง

การพ

น 1

วน

ควรส

�ารวจ

ดวาย

งมยง

ตวแก

อยหน

าแนน

หรอไ

ม ถา

ยงมย

งอยห

นาแน

นอาจ

ตองด

ทสาร

เคม

เชน

การผ

สมสา

รเคม

วาถก

ตอง

การต

านทา

นของ

ยงตอ

สารเ

คม แ

ละวธ

การพ

น แล

ะอก

1 สป

ดาห

ควรม

การส

�ารวจ

คาดช

นลกน

�ายงล

ายแล

ะก�าจ

ดลก

น�าไป

พรอม

กน ถ

าคาด

ชนลก

น�ายง

ลายย

งม

คาสง

อาจต

องมม

าตรก

ารเส

รม เช

น กา

รรณ

รงค

ใหชา

วบาน

เกดค

วามต

ระหน

กในก

ารก�า

จดลก

น�า

ทมปร

ะเมน

ผลหล

งท�าก

ารพน

สาร

เคม

-แน

วทาง

การ

จดกา

รพาห

ะน�า

โรคแ

บบผส

มผส

าน ส

�าหรบ

องคก

รปกค

รอง

สวนท

องถน

. 25

55.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย22

บทท 3

หลกเกณฑวธกำรปฏบตงำนระเบยบกฎหมำยทเกยวของ

3.1 เครองพน

ชนดเครองพนทใชในงำนดำนสำธำรณสขมดวยกน 3 แบบ คอ

ชนดเครองพน ลกษณะกำรใชงำน ประโยชน

1. เครองพนอดลม

(Hand compression sprayer)

เปนการพนโดยอาศยแรงดนทสบอดลงในตวถง ในการดนสารเคมทผสมออกมาทหวพน

ใชในการพนสารเคมชนดมฤทธตกคาง (Residual spray) ซงใชในงานมาลาเรย

โดยพนบนผนงบาน

2. เครองพนหมอกควน

(Fogging)

ใชความรอนท�าใหสารเคมแตกตวเปนหมอกควน ขนาด 10 - 30 ไมครอน ละอองสารเคมลอยอยในอากาศเมอสมผสกบตวยงจะท�าใหยงตาย

ใชในการพนเพอควบคมยงตวแกในกรณเกดการระบาดของโรคทมยงเปนพาหะ เชน ไขเลอดออก โดยใชพน ในบาน หลงการพนตองปดอบ 30 นาท

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 23

ชนดเครองพน ลกษณะกำรใชงำน ประโยชน

3. เครองพนฝอยละออง ULV

(Ultra Low Volume)

ใชแรงอดอากาศอดสารเคมใหผานรพนแลว กระจายออกเปนฝอยละอองขนาดเลก ไมเกน 30 ไมครอน ลอยอยในอากาศเพอใหสมผสกบตวยง

ใชในการพนเพอควบคมยงตวแก ในชวงทเกดการระบาดของโรคตดตอน�าโดยแมลงใชพนในบานและรอบๆ บาน

3.2 สำรเคม

3.2.1 สำรเคมทใชในกำรก�ำจดแมลงแบงเปน 4 กลม ตำมสตรโครงสรำง

และกำรออกฤทธ

กลมสำรเคม สำรออกฤทธ ชอสำรเคม พษตอรำงกำย

1. Organo-

chlorines

ประกอบดวย

ธาตไฮโดรเจน (H)

คารบอน (C)

และ คลอรน (Cl)

แมลงกนและ

ถกตวตาย

DDT, Chlordane

Aldrin,

Dieldrin

มการสลายตวชาและพบวาสะสมอยตามดนน�า โดยเฉพาะในรางกายมนษย ท�าใหเกดอาการ อาเจยน ทองรวง ปวดศรษะ เจบคอ ออนเพลย มนงง ชก เปนอมพาตบางสวน หมดสตและเสยชวตได

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย24

กลมสำรเคม สำรออกฤทธ ชอสำรเคม พษตอรำงกำย

2. Organo-phosphates

เปนสารเคมก�าจดแมลงทมฟอสฟอรสเปนองคประกอบทส�าคญ มฤทธยบยงการท�างานของเอนไซมโคลนเอสเตอเรสแบบถาวร

Malathion FenitothionPirimiphos methyl

ท�าใหเกดอาการอาเจยน เปนตะครว น�าลายไหลมาก ปวดเวยนศรษะ ตามว น�าตาไหล กลามเนอ ชกกระตก หายใจล�าบาก น�าลายฟมปาก ชกกระตก หอบ อาจท�าใหเสยชวตได

3. Carbamates เปนสารเคมก�าจดแมลงทมไนโตรเจนเปนองคประกอบทส�าคญ มฤทธยบยงการท�างานของเอนไซมโคลนเอสเตอเรสแบบชวคราว

ไดแก Propoxur Bendiocarb และ Landrin

ท�าใหเกดอาการเชนเดยวกบการไดรบสารกลม Organophosphates

4. Synthetic Pyrethroid

เปนสารสงเคราะหทคลายสาร Pyrethrine ซงสกดไดจากดอกเบญจมาศ

Deltamethrin PermethrinBifentrin, Alphacyper-methyl,Resmethyl

มความเปนพษตอระบบประสาท

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 25

กลมสำรเคม สำรออกฤทธ ชอสำรเคม พษตอรำงกำย

4. Synthetic Pyrethroid(ตอ)

ท�าใหการสงประจไฟฟาของเสนประสาทเกดการหยดชะงก ผไดรบสารชนดนจะมอาการ ผนแดง จาม คดจมก ถาไดรบ ปรมาณมากจะมอาการชกกระตก และเปนอมพาต

3.2.2 หลกกำรใชสำรเคมและกำรปฏบตเพอควำมปลอดภย

กอนกำรพน ระหวำงกำรพน หลงกำรพน

- เตรยมพนท โดยการประชาสมพนธใหประชาชนรวธการเตรยมบานกอนพนเพอความปลอดภย- เตรยมสารเคม โดยตองใสถงมอทกครง และเตรยมตามอตราสวนทฉลากก�าหนด- เตรยมสวมอปกรณปองกน ตองถกประเภท มมาตรฐาน ไมช�ารดเหมาะสมกบตวผสวมใส- มผตรวจสอบความถกตอง ตอการสวมใส

- มการจบคผพนเพอชวยกนในกรณฉกเฉน- มการสลบทมพน ทก 3 ชม.- ไมทานอาหารสบบหรขณะท�าการพน- หลงการพนทานอาหารหรอดมน�าตองลางมอใหสะอาด- ไมพนสารเคมใกลวตถทไวไฟ

- ตองรบถอดชดทพนอาบน�าช�าระรางกายและซกลางชดทใสพน- เกบสารเคมใหหางจากเดกและผไมมสวนเกยวของ

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย26

3.2.3 กำรชวยเหลอขนตนถำผปวยไดรบสำรเคม

กำรเคลอนยำยผปวย

1. รบน�าผปวยออกจากบรเวณทไดรบสารเคม ไปในทอากาศถายเทไดด2. ถาไดรบสารเคมโดยการรบประทาน ลดการดดซมและท�าใหสารเคมเจอจาง โดยใหผปวยดมนมหรอน�าเปลาทนทแตถาผปวยก�าลงชกหรอสลบหามดมอะไรทงสน 3. ถาไดรบสารเคมทผวหนงใหลางผวหนงโดยใชน�าสะอาดใหมากทสด ถาสารเคม หกรดเสอผา ใหถอดเสอผาออกกอน4. ถาไดรบสารเคมทตา ใหลางตาดวยน�าสะอาดใหมากทสด โดยเปดเปลอกตาขน

ใหน�าไหลผานตา รบน�าสงแพทยโดยเรว

5. ถาไดรบสารเคมจากการสดดม ใหรบยายผไดรบสารเคมออกจากบรเวณนนไปท

ทมอากาศบรสทธ ชวยผายปอดหรอกระตนการหายใจ

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 27

3.2.4 ชดใสพนเพอปองกนสำรเคม สารเคมสามารถเขาสรางกายไดทาง การหายใจ ผวหนง และการกน การสวมชดทรดกมขณะท�าการพนจงเปนสงจ�าเปน ควรสวมอปกรณปองกนท ถกตองและเหมาะสมทกครงทปฏบตงาน ดงน เสอแขนยาว กางเกงขายาว หมวก

แวนตา ถงมอ หนากากปดปากจมก รองเทาหมสน อปกรณปองกนเสยงดง

ชดปองกนสำรเคม

หมวก แวนตำ

อปกรณอดหปองกนเสยงดง ม 2 แบบ

1. แบบครอบห 2. แบบปลกอดห

หนำกำก

ปดปำกจมก

ถงมอ

ชดสวมปองกน

สำรเคม

รองเทำหมสน

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย28

3.2.5 กำรตรวจสขภำพ ผปฏบตงานดานการพนสารเคมควรไดรบการตรวจสขภาพประจ�าทกป เพอดการท�างานของรางกาย ไดแก CBC = ความสมบรณของเมดเลอด, LFT = การท�างานของตบ, CXR = ภาพรงสปอด, KFT = การท�างานของไต หากมคาผดปกตควรเปลยนตวผท�าหนาทพนเปนเวลา 3 ป หรอจนกวาคาการท�างานของรางกายจะมคาปกต

3.3 ระเบยบกฎหมำยทเกยวของ เนองจากการควบคมยงพาหะน�าโรคตดตอน�าโดยแมลง โดยเฉพาะไขเลอดออก ตองควบคมลกน�ายงลายท ตองอาศยความรวมมอของประชาชนในพนท เปนส�าคญ แตบางพนท เชน เขตเมองมความเปนอยและกจกรรมการด�าเนนชวตของประชาชนทซบซอนมากกวาเขตชนบท ความรวมมอในการก�าจดแหลงเพาะพนธลกน�าจากประชาชนมนอย กฎหมายและขอบญญตทองถนจงมความจ�าเปนส�าหรบการควบคมยงพาหะ ดงกลาวในขณะน กฎหมายทเกยวของ ไดแก - พระรำชบญญตกำรสำธำรณสขป พ.ศ. 2535 1. ขอบญญต/เทศบญญต เรองการควบคมแหลงเพาะพนธยงลาย อปท. สามารถตราขอบญญต/เทศบญญตโดยอาศยพระราชบญญตการ สาธารณสข พ.ศ. 2535 หมวด 5 เรองเหตร�าคาญ 2. ขอบญญต/เทศบญญตเรองการก�าจดขยะมลฝอยและสงปฏกล อปท. สามารถตราขอบญญต/เทศบญญตโดยอาศยพระราชบญญตการ สาธารณสข พ.ศ. 2535 หมวด 3 เรองการก�าจดสงปฏกลและมลฝอย 3. ขอบญญต/เทศบญญต เรองกจการทเป นอนตรายตอสขภาพ อปท.สามารถอาศยพระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ. 2535 หมวด 7 กจการทเปนอนตรายตอสขภาพ 4. ขอบญญต/เทศบญญตเรองตลาด อปท.สามารถตราขอบญญต/ เทศบญญตโดยอาศยพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 หมวด 8 ตลาดสถานทจ�าหนายอาหารและสถานทสะสมอาหาร - พระรำชบญญตกำรสำธำรณสขป พ.ศ. 2550 การจดการพาหะตองอาศยความรวมมอหลายภาคสวน การจดการ สงแวดลอมจะชวยลดแหลงเพาะพนธของยงพาหะน�าโรค การจดการสงแวดลอมสามารถน�าขอบญญตทองถน ภายใตกฎหมายหลายฉบบ เชน พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2550

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 29

บทท 4

เทคนคกำรปฏบตงำน

4.1 สำรเคม 4.1.1 กำรเตรยมสำรเคม ตวอยำง ฉลากระบใหใชสารเคม 1 : 49 คอ (สารเคม 1 สวน ตอ น�ามนดเซล 49 สวน) จะไดสารเคมผสมแลว 50 สวน 1. เตรยมสารเคมผสมแลว 50 ลตร ใชสารเคม 1ลตร 2. ถาตองการสารเคมผสมแลว 5 ลตร (5,000 มลลลตร) ตองใชสารเคม 0.1 ลตร (100 มลลลตร)

อตรำสวนผสม สำรเคม (ลตร) น�ำมนดเซล (ลตร) สำรเคมผสมแลว (ลตร)

1:49 1 49 50

0.1 4.9 5

1:50 1 50 51

0.1 5 5.1

4.1.2 กำรค�ำนวณปรมำณสำรเคมตำมจ�ำนวนบำนทจะพน ตองพนสารเคมในหมบานหนงซงมบานจ�านวน 40 หลง เปนบานชนเดยวทงหมด จะตองใชสารเคมเทาไรโดยฉลากขางขวดสารเคมระบใหผสม 1 : 49 1. บานชนเดยว 1 หลงใชสารเคมผสมแลว 100 มลลลตร 2. บาน 40 หลงใชสารเคมผสมแลว 100 × 40 = 4,000 มลลลตร 3.อตราสวนผสม 1 : 49 คอ (1 สวนใน 50 สวน) 4.ตองใชสารเคม 1 × 4,000 = 80 มลลลตร (0.08 ลตร) 50

5. ตองใชน�ามนดเซล 4,000 - 80 = 3,920 มลลลตร

บานชนเดยว 1 หลงใชสารเคม 100 - 150 มลลลตรบานสองชน 1 หลงใชสารเคม 150 - 200 มลลลตร

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย30

* แตกำรตวงน�ำมนดเซล 3,920 มลลลตร ตวงไดยำก อำจจะตวงน�ำมนดเซล 4,000 มลลลตร (4 ลตรและเทออก 80 มลลลตร แลวจงเทสำรเคมลงไป 80 มลลลตร)

กำรเตรยมสำรเคมอยำงงำย ตวอยาง ตองการสารเคมอตราสวนผสม 1 : 50 ตองการสารเคมทผสมแลว จ�านวน 5.1 ลตร (5,100 มลลตร) จะตองเตรยมอยางไร

ขอควรระวง การเทสารเคมทผสมแลวลงเครองพนควรผานกรวยกรอง

และเวนชองวางอากาศในเครอง 1 - 2 เซนตเมตร

หาขวดเครองดมชก�าลงขนาด 100 มลลลตร

ท�าเครองหมายทขวด (ปรมาตร 100 มลลลตร)

3. เขยาใหสารเคมและน�ามนเขากน 4. เทสารเคมทผสมแลวลงเครองพน

2. ตวงสารเคมขนาด 100 มลลลตร(0.1 ลตร)

1. ตวงน�ามนดเซลโดยผานกรวยกรอง 5 ลตร

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 31

4.1.3 กำรจดเกบสำรเคม1. เกบสารเคมทกชนดในภาชนะทแขงแรง และทนตอการเคลอนยาย และควรม ปายบอกชอสารเคมก�ากบไวทกภาชนะ2. เกบไวในทเฉพาะไมปนกบวสดอน โดยเฉพาะพวกอาหารและเครองดม3. สถานทเกบควรมอากาศถายเทไดด เปนทรม แหง อากาศไมรอนจด พนควรเปนพนปนยกระดบไวเหนอพนดน หางแหลงก�าเนดความรอนและวสดทสามารถตดไฟได 4. ปดลอคอาคารหรอหองทใชเกบสารเคมตลอดเวลา เพอปองกนบคคลทไมเกยวของน�าสารเคมไปใชซงอาจเกดอนตราย5. หมนตรวจสอบความเรยบรอยของภาชนะบรรจสารเคมอยเสมอ และจดท�าบญชเกยวกบสารเคม เชน วนผลต วนหมดอาย เพอสะดวกตอการน�าไปใช

4.2 กำรเตรยมเครองพน

4.2.1 กำรสตำรทเครองพน ใชเทคนค ปด 4

1. ปดวาลวสารเคม

3. ปดวาลวน�ามน

5. สบอดลม 3 - 5 ครง

2. ปดฝาถงสารเคม

4. ปดฝาถงน�ามน

6. เปดวาลวน�ามน

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย32

ขอควรระวง เครองพนแตละยหอแตละรน อาจมจดเปดปดแตกตางกนไป ให

ศกษาจากคมอประกอบ

4.2.2 กำรดบเครอง เทคนค ปด 2 เปด 2

4.3 วธกำรพน ปดประตหนาตางเหลอเฉพาะประตทางเขา การพนตองใหหวพนหางจากผนงประมาณ 2 เมตร โดยเอยงเครองพนท�ามม 45 องศา เปดวาลวสารเคมสายปลายกระบอกพน 180 องศา แตไมควรหางมาก เชน พนโดยยนอยทหนา ประตทางเขาซงเปนวธทไมถกตอง ถาเปนบาน 2 ชน ควรพนชนบนกอน และคอยๆ

เดนถอยหลงออกทางประต หลงการพนปดอบ 30 นาท

7. - 8. สบอดลมตอเนองพรอมสตารท

1. เปดฝาถงสารเคม

1. ปดวาลวสารเคม

2. เปดฝาถงน�ามน

2. ปดวาลวน�ามน

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 33

ขอควรระวง กรณเครองดบขณะสารเคมไหลอย จะเกดไฟลกไหม แกไขไดโดยรบน�าเครองออกจากบรเวณนน ปดวาลวสารเคม คลายฝาถงสารเคม แลวจงเรมขนตอนการสตารทเครองใหมกดปลายทอใหต�ากวาเครองพนเพอไมให

สารเคมไหลยอนเขาเครอง

4.4 กำรเกบรกษำเครองพนหลงกำรใชงำน

เครองพนหมอกควนมการใชอยางแพรหลาย มราคาแพง แตมอายการ

ใชงานทยาวนานหากมการบ�ารงรกษาและการจดเกบทถกตองภายหลงการใชงาน

กำรเกบเครองพนหลงกำรใชงำนประจ�ำวน

กำรเกบเครองพนหลงกำรใชงำนหำกเกบระยะยำว

- เชดท�าความสะอาดคราบสกปรกตามสวนตางๆ ของเครอง- ตรวจสอบอปกรณตางๆ ของเครองวามช�ารดหรอไมเพอแกไข- จดเกบพรอมอปกรณอน เชน กรวย ถงผสม น�ายา และอนๆ เพอพรอมใชงานในวนตอไป

- เชดท�าความสะอาดเครองพน ถายสารเคม และน�ามนเชอเพลงออก - ลางถงน�ามน ถงสารเคม และทอสง สารเคม - เตมน�ามนดเซลลงในถงสารเคม เพอปองกนสนม - เตมน�ามนเบนซนลงในถงน�ามน เพอปองกนสนม - เกบเครองในทเหมาะสม และปลอดภย

หางผนงประมาณ 2 เมตร เดนถอยหลงออกประต

2 เมตร

180 �

ระยะสายเครอง

45 �

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย34

4.5 กำรตดตำมประเมนผลกำรปฏบตงำน

กำรประเมนผลหลงกำรพนสำรเคม

การพนสารเคมทมประสทธภาพตองประกอบดวย สารเคมทใช เครองพน

และวธการพน สารเคมทใชมการผสมทถกตองตามอตราสวนทฉลากก�าหนด และ

เปนสารเคมทแมลงไมมการสรางความตานทาน (แมลงไมดอตอสารเคม) เครองพน

มขนาดละอองทพอเหมาะไมเลกหรอใหญเกนไป วธการพน ทถกตอง ซงตอง

ประเมนตงแตกอนพน ระหวางพนและหลงการพน โดยหลงการพนจะเปนการ

ประเมน ความหนาแนนของลกน�ายงลายและยงตวเตมวย

กำรประเมนหลงกำรพน ระยะเวลำ วธกำรประเมน

ส�ารวจความชกชมของ

ยงลายบรเวณบานผปวย

และบานใกลเคยงรอบ

บานผปวย

หลงการพนสารเคม

1 วน

โดยการส�ารวจยงบรเวณ

บานผปวยและบานใกล

เคยง โดยนงบรเวณท

อบลมสงเกตวายงมยง

บนรอบตวหรอมาเกาะ

ดดเลอดอยหรอไม

ส�ารวจคาดชนลกน�ายงลาย หลงจากส�ารวจครงแรก

1 สปดาห (รอบแรกท

ส�ารวจพรอมการพน)

ส�ารวจภาชนะน�ากน น�าใช

เศษภาชนะรอบบาน

วายงมลกน�าโดย HI>10

CI>0 หรอไม

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 35

บทท 5ปญหำทพบบอยและแนวทำงแกไข

ขนตอน ปญหำอปสรรค แนวทำงแกไข

กอนกำรพน

การสตารทเครอง เครองสตารทไมตด ตรวจเชคแบตเตอรและหวเทยนและแผนไดอะแฟรม อาจตองเปลยนใหม

การเตรยมพนทกอนพน ชาวบานไมทราบวาจะมการพนสารเคมจงไมมการเตรยมตว

รบประชาสมพนธ ทางหอกระจายขาวหรอรถประชาสมพนธ และจดทมน�าเตรยมพนทกอนทมพน

ระหวำงกำรพน

การเปดบานเพอเตรยมพน บานปดไมมใครอย จดใหมทมตดตามบานทปดและพนเสรมดวยยาฉดชนดสเปรยกระปอง

การพนสารเคม สารเคมไมออก - หวพนอาจอดตนตองท�า ความสะอาด- ฝาถงสารเคมอาจปด ไมแนน ปดใหแนน

การพนสารเคม เครองดบขณะพนและเกดไฟลกบรเวณปลายทอพน

รบปดวาลวสารเคมแลวสบอดลมจนไฟดบ

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย36

หลงกำรพน

ตดตามหลงการพน ยงพบยงพาหะมความชกชมอย

ตองตรวจเชคยอนกลบ- เครองพน อณหภมปลายทอ อตราไหล ขนาดละอองสารเคม- ชนดสารเคมทพนถกตองแมลงไมมการตานตอสารเคม อาจตองสงทดสอบความไวของยงตอสารเคม- วธการพนถกตองพนในบานและมการปดอบ

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 37

เอกสำรอำงอง

1. ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

คมอการใชสารเคม เครองพนเคมและบ�ารงรกษาในงานควบคมโรคตดตอน�า

โดยแมลง.:โรงพมพส�านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต;2550.

2. พษณวฒณ พานารถ.เครองพนหมอกควน.การอบรมหลกสตรวทยากรฯ

ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง กรมควบคมโรค.2551.โรงแรมอมรนทรลากน

จงหวดพษณโลก.ม.ป.ท.;2551.

3. สมศกด วสาคารวะ.เทคนคการพนเคมควบคมยงลาย.การประชมเชง

ปฏบตการเรองการพฒนาบคลากรดานการควบคมแมลงน�าโรค ส�านกโรคตดตอ

น�าโดยแมลง กรมควบคมโรค.2546.นนทบร.ม.ป.ท.;2546.

4. ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

แนวทางการจดการพาหะแบบผสมผสานส�าหรบองคกรปกครองสวนทองถน.

:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย;2555.

5. ส�านกควบคมโรคไขเลอดออก กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวง

สาธารณสข. โรคไขเลอดออกฉบบประเกยรณก:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตร

แหงประเทศไทย;2545.

6. ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

แนวทางการจดการพาหะน�าโรคแบบผสมผสาน ส�าหรบการปกครองสวนทองถน:

โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย;2555.

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย38

คณะท�ำงำน

คณะกรรมกำรอ�ำนวยกำรประกอบดวย

1. นายศรายธ อตตมางคพงศ ผอ.สคร.10 จงหวดอบลราชธาน ประธานกรรมการ

2. นางเกศรา แสนศรทวสข นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ กรรมการ

3. นางสาวศศนดดา สวรรณโณ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ กรรมการ

4. นางสาวศรวรรณ ชมนม นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ กรรมการ

5. นางสชญา สหะวงษ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ กรรมการ

6. นายเพชรบรณ พลผล นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ กรรมการ

7. นางวภาว แสนวงษา นกเทคนคการแพทยช�านาญการพเศษ กรรมการ

8. นายชาตร ราษบษย เจาพนกงานสาธารณสขอาวโส กรรมการ

9. นายสรพล ชาวงษ นกจดการงานทวไปช�านาญการพเศษ กรรมการ

10. ผแทนจากส�านกงานสาธารณสขจงหวดในเขตพนทรบผดชอบ กรรมการ

11. ผแทนจากองคกรปกครองสวนทองถนในเขตพนทรบผดชอบ กรรมการ

12. นางศภศรย สงาวงศ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ เลขานการ

คณะท�ำงำนดำนวชำกำร

1. นางสาวศศนดดา สวรรณโณ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ ประธานกรรมการ

2. นางสาวอรทย ศรทองธรรม นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ รองประธาน

3. นางสาวพลศร ศรโชตรตน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ กรรมการ

4. นางสาวเสาวลกษณ เหมวง นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ กรรมการ

5. นายวนชย สหะวงษ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ กรรมการ

6. นายสมพงษ จนทรขอนแกน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการ

7. นางสาวจตพร ผลเกด นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการ

8. นายอดมสน รตนธงชย นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการ

9. นายวชรชย ครองใจ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการ

คมอการก�าจดยงลายโดยใชเครองพนหมอกควน อยางมประสทธภาพและปลอดภย 39

10. นายเสถยร เชอล นกวชาการสาธาณสขช�านาญการ กรรมการ

11. นางสาวอมรรตน จงตระการสมบต พยาบาลวชาชพช�านาญการ กรรมการ

12. นางสาววราภรณ เหมวง นกบรหารงานทวไปช�านาญการ กรรมการ

13. นางฤชอร จอมทอง นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการ

14. นายวรวฒ จนท นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการ

15. นางสาวดวงเดอน จนทะโชต นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการ

16. นายพฤศจกาพรณ ปญญาคมจนทพน เจาพนกงานสาธารณสขอาวโส กรรมการ

17. นางสาววลาวลย สขยา นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ กรรมการ

18. นายกนกศกด รกษาสตย นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ กรรมการ

19. นางสาววภาษนช หาญบาง นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ กรรมการ

20. นางสาวมลธรา เงนประมวล นกเทคนคการแพทยปฏบตการ กรรมการ

21. นายนพนธ กลนใกล พนกงานปฏบตการทดลองพาหะน�าโรค ส.3 กรรมการ

22. นายศกดดา ค�าผาสก พนกงานปฏบตการชนสตรโรค ส.3 กรรมการ

23. นายศกดดา สรอยเพชร พนกงานปฏบตการทดลองพาหะน�าโรค กรรมการ

24. นางสาวศรวรรณ อทธา นกวเคราะหนโยบายและแผน กรรมการ

25. นายฉตรพงษ ศรสงเนน นกประชาสมพนธ กรรมการ

26. นางสาวดรณ ศรอบล นกทรพยากรบคคล กรรมการ

27. นายนพนธ แสนโคตร นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการและผชวยเลขานการ

28. นางสาวพชมณ เจรญนาว นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กรรมการและเลขานการ

คมอกำรก�ำจดยงลำยโดยใชเครองพนหมอกควน

อยำงมประสทธภำพและปลอดภย