ปีที่ 10 ฉบับที่ 36 ประจำ เดือนพฤษภ คม - สิงห คม 2560 Vol ...www.วารสารความปลอดภัยและสุขภาพ.com... ·

ปท 10 ฉบบท 36 ประจำ�เดอนพฤษภ�คม - สงห�คม 2560

Vol. 10 No. 36 May - August 2017

Editorial

บ ท บ ร ร ณ า ธ ก า รปท 10 ฉบบท 36 ประจำ�เดอนพฤษภ�คม - สงห�คม 2560

Vol. 10 No. 36 May - August 2017

Editorial

บ ท บ ร ร ณ า ธ ก า ร

ออกแบบปก/รปเลม: นายสมพร มเครอ

Editorial

บ ท บ ร ร ณ า ธ ก า ร

วารสารความปลอดภยและสขภาพ: เปนวารสารทอยในฐานขอมล TCI

วารสารความปลอดภยและสขภาพฉบบท 36 เปนฉบบท 2 ทเปนวารสารออนไลน ซงก�าลงอยในระหวางการปรบปรงวารสารใหมความสมบรณมากยงขน หากทานผสนใจใดมขอเสนอแนะในการปรบปรง คณะผจดท�ายนดนอมรบดวยความขอบคณยง

รปแบบในการน�าเสนอมทงสวนทเปนวารสารวชาการทอยในฐานดชนวารสารอางอง (Thai Journal Citation Index; TCI) กลมท 2 ซงตองผานการพจารณาของ Peer Reviewer อยางนอย 2 คน และไดปรบเปลยนรปแบบการออกวารสารจาก 4 ฉบบเปน 3 ดงน

ฉบบท 1 (มกราคม – เมษายน)ฉบบท 2 (พฤษภาคม – สงหาคม)ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม)

นอกจากน ยงมคอลมนในบรเวณเวบไซตของวารสารทไมตองผาน Peer Reviewer เพอใหเกด ความนาสนใจและความรททนสมยคอ SHE Digest ทนโลก พฒนาตนเอง และเวบลงคทนาสนใจ

ในฉบบน วารสารคงยงมเนอหาวชาการทน าสนใจในดานอาชวอนามยและความปลอดภยคอ ความถกตองของการประเมนภาระงานดวยวธการคดกรองและวธการสงเกตเมอเทยบกบวธวดการใชออกซเจน ซงศกษาความถกตองของการประเมนภาระงานโดยวธการคดกรองและวธการสงเกตตามแนวทางขององคการระหวางประเทศวาดวย มาตรฐาน ISO 8996 ของบคคลทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยทมประสบการณและไมมประสบการณในการประเมนภาระงาน ความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนในพนกงานอตสาหกรรมเคม: การเปรยบเทยบผลตามเกณฑการเปลยนแปลงระดบการไดยนของ NIOSH และ OSHA ซงเปรยบเทยบความชกของความผดปกตของผลตรวจสมรรถภาพการได ยนเมอใช เกณฑของ NIOSH และ OSHA ทมการพจารณาและไม พจารณาปรบปจจยจาก อายในพนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคม การสมผสสารไดทเอทลเฮซลพทาเลท (ดอเอชพ) ทางการหายใจ และระดบสารเมแทบอไลตในปสสาวะของพนกงานอตสาหกรรมพลาสตกโพลไวนลคลอไรด สารน มกไดรบสมผสผานทางการบรโภคอาหารทมการปนเปอน DEHP จากบรรจภณฑ หรอกระบวนการผลตอาหารซงเปนอนตรายตอสงแวดลอมหรอเขาสรางกายผบรโภคได และปจจยทมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจของกลมผรบงานไปท�าทบาน: กรณศกษาแรงงานท�าดอกไมประดษฐจากส�าล อ�าเภอพรหมบร จงหวดสงหบร ในหลายขนตอนของการผลตนท�าใหเกดฝนละอองจากฝายสงผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจของผรบงานมาท�าทบานรวมถงสมาชกในครอบครวทอาศยอยในสภาพแวดลอมดวยกน

สวนบทความทางดานสาธารณสขศาสตรคอ พฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะ แทรกซอนโรคไต อ�าเภอไพศาล จงหวดนครสวรรค โรคไตจากเบาหวานเกดจากความผดปกตของหนวยไต ทอไตและหลอดเลอด การเสอมของไตจะเกดขนอยางคอยเปนคอยไป แตถามปจจยสงเสรมจะท�าใหไตเสอมหนาทไดเรวขนกวาปกต และความร เจตคตและการด�าเนนงานพฒนาคณภาพบรการปฐมภมโรงพยาบาลสงเสรม สขภาพต�าบลจงหวดชมพร ซงจะเปนขอมลปอนกลบสวงจรการพฒนาหนวยบรการและบคลากรระดบปฏบตงานไดครอบคลมในทกดานอยางเปนรปธรรม

กองบรรณาธการหวงเปนอยางยงวา จะไดรบการสนบสนนจากนกวจย ผเขยนบทความ สมาชกและ สปอนเซอรเพอทจะน�าเสนอวารสารทมคณคาในเชงวชาการอยางมคณภาพและทนสมยตอไป

รองศาสตราจารย ดร.ศรศกด สนทรไชยบรรณาธการบรหาร

Content

ส า ร บ ญ

ความถกตองของการประเมนภาระงานดวยวธการคดกรองและวธการสงเกตเมอเทยบกบวธวดการใชออกซเจน ............................................................................................................................. 1-10

ความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนในพนกงานอตสาหกรรมเคม: การเปรยบเทยบผลตามเกณฑการเปลยนแปลงระดบการไดยนของ NIOSH และ OSHA..........................................11-19

การสมผสสารไดทเอทลเฮซลพทาเลท (ดอเอชพ) ทางการหายใจและระดบสารเมแทบอไลตในปสสาวะของพนกงานอตสาหกรรมพลาสตกโพลไวนลคลอไรด .................................................... 20-33

ปจจยทมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจของกลมผรบงานไปท�าทบาน: กรณศกษาแรงงานท�าดอกไมประดษฐจากส�าล อ�าเภอพรหมบร จงหวดสงหบร ...............................................34-45

พฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะ แทรกซอนโรคไต อ�าเภอไพศาล จงหวดนครสวรรค ............................................................................................................................46-52

ความร เจตคตและการด�าเนนงานพฒนาคณภาพบรการปฐมภมโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลจงหวดชมพร ...........................................................................................................................53-65

1Journal of Safety and Health : Vol. 1 No. 2 July - September 2007 1

Research Article

บ ท ค ว า ม จ า ก ง า น ว จ ย

Journal of Safety and Health : Vol. 10 No. 36 May - August 2017

ความถกตองของการประเมนภาระงานดวยวธการคดกรองและวธการสงเกต

เมอเทยบกบวธวดการใชออกซเจนพทยาภรณ ยนด นกศกษาหลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต (อาชวอนามยและความปลอดภย)

รองศาสตราจารย ดร.วนทน พนธประสทธ, Dr.P.H. (Industrial Hygiene)อาจารย ดร.วรกมล บณยโยธน ปร.ด. (เทคโนโลยพลงงาน)

อาจารย ดร.เดนศกด ยกยอน ปร.ด. (พฒนาสงคมและการจดการสงแวดลอม) ภาควชาอาชวอนามยและความปลอดภย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล

รองศาสตราจารยดสต สจรารตน วท.ม. (ชวสถต) ภาควชาระบาดวทยา คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล

บทคดยอการศกษานมวตถประสงคเพอศกษาความถก

ตองของการประเมนภาระงานโดยวธการคดกรองและวธการสงเกตของ ISO 8996 เปรยบเทยบกบภาระงานทค�านวณจากปรมาณการใชออกซเจน (ความถกตอง ± รอยละ 20) กลมตวอยางประกอบดวยผเขารวมวจยสามกลมคอ นกศกษาสาขาอาชวอนามยและ ความปลอดภย 52 คน เจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน ระดบวชาชพ 60 คน และบคลากรอนๆ ไดแก นกวชาการดานอาชวอนามยและความปลอดภย เจาหนาท ด านสงแวดลอม ผ จดการแผนกความปลอดภยและ สงแวดลอมรวม 26 คน ในการศกษานไดบนทกวดทศนการท�างานของผปฏบตงานในโรงงานหลอหลอมโลหะแหงหนง 4 สถานการณ สถานการณแรกส�าหรบการอบรม และสถานการณทเหลอส�าหรบการประเมนภาระงานโดยผเขารวมวจย ในขณะบนทกวดทศนไดตดชดเครองวดการเผาผลาญพลงงานแบบเคลอนทไดไวทตวผปฏบตงานเพอวดปรมาณการใชออกซเจนส�าหรบค�านวณภาระงาน คาท

ไดเปนคาอางองส�าหรบงานนนๆ หลงจากผเขารวมวจยไดรบการอบรมวธการประเมนภาระงานแลวจงท�าการประเมนภาระงานของผปฏบตงานจากวดทศนทบนทกไว เมอเปรยบเทยบผลการประเมนภาระงานของผเขารวมการวจยกบคาอางอง พบวา ผเขารวมวจยทงสามกลมประเมนภาระงานของสถานการณทงสามดวยวธการคดกรองและวธการสงเกตไดถกตองรอยละ 47.6 และ 60.4 ตามล�าดบ และกลมทประเมนถกตองมากทสดคอ นกศกษา รองลงมาคอ เจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน ดงนน จาก ผลการศกษา จงเสนอแนะใหใชวธการสงเกตส�าหรบประเมนภาระงานและควรด�าเนนการโดยผทมคณวฒการศกษาหรอความรทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย และมประสบการณในการประเมนภาระงาน

ค�ำส�ำคญ ความถกตอง / ภาระงาน / วธการคดกรอง /

วธการสงเกต / การใชออกซเจน

* ผรบผดชอบบทความ รศ.ดร.วนทน พนธประสทธ ภาควชาอาชวอนามยและความปลอดภย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล 420/1 ถนนราชวถ เขตราชเทว กรงเทพฯ 10400 โทรศพท: 0-2644-4069-70 ตอ 102 โทรสาร 0-2354-8561 E-mail: [email protected]

2

ว า ร ส า ร ค ว า ม ป ล อ ด ภ ย แ ล ะ ส ข ภ า พ



AbstractThis study investigated the accuracy of

workload assessment methods, using screening and observation methods in ISO 8996, compared with those obtained from the oxygen consumption measurement method (Accuracy ±20%) by three participant groups including 52 occupational health safety students, 60 safety officers, and 26 other personnel (academicians in occupational health and safety, environmentalists, and safety and environment managers). Four tasks performed in a foundry factory were videotaped; one scenario used for training, and the rest were used for exercise. During the videotaping, the oxycon mobile was attached to the workers’ body for measuring the workers’ oxygen consumption for workload calculation to be used as a reference value. The participants were trained to

The Accuracy of Workload Assessed by Screening and Observation Methods Compared to Oxygen

Consumption Measurement MethodPitthayaporn Yindee, Student in M.Sc. (Occupational Health and Safety)

Associate Professor Wantanee Phanprasit, Dr.P.H. (Industrial Hygiene)Lecturer Dr. Vorakamol Boonyayothin, Ph.D. (Energy Technology)

Lecturer Dr. Densak Yogyorn, Ph.D. (Social Development and Environmental Management)Department of Occupational Health and Safety, Faculty of Public Health, Mahidol University

Associate Professor Dusit Sujirarat, M.Sc. (Biostatistics)Department of Epidemiology, Faculty of Public Health, Mahidol University

assess workload using screening and observation methods. All participants’ workload assessment results were compared with the reference value. A total of 47.6% and 60.4% of the participants could provide accurate answers for workload assessment when screening and when observation methods were used, respectively. The participants who provided the most accurate assessments comprised one student and one safety officer. Thus, the observation method should be used to assess workload by any individual who had qualifications or knowledge in occupational health and safety and experience in workload assessment.

Keywords: Accuracy / Workload / Screening method

/ Observation method / Oxygen consumption

* Corresponding author: Assoc. Prof. Wantanee Phanprasit, Department of Occupational Health and Safety, Faculty of Public Health, Mahidol University, 420/1 Ratchawithi Road, Ratchathewi District, Bangkok, 10400 Tel 0-2644-4069-70 Ext. 102 Fax. 0-2354-8561 E-mail: [email protected]


Research Article



1. บทน�าความรอนเปนอนตรายตอผปฏบตงานโดยเฉพาะ

ความรอนชน เมอรางกายไดรบความรอนจะท�าให ไมสบายตว ขาดสมาธสงผลใหประสทธภาพในการท�างานลดลงซงอาจเปนสาเหตของการเกดอบตเหตหรอท�าใหเจบปวยเนองจากความรอน เชน เปนลมแดด ลมรอน ผดผน ตะครว (OSHA,2005) เปนตน ความรอนทรางกายไดรบมาจากการเผาผลาญสารอาหารภายในรางกายและสงแวดลอมการท�างาน แหลงก�าเนดความรอน เชน เตาหลอม เตาเผา หมอไอน�า เปนตน หรอบางกระบวน การผลต เชน การหลอหลอมโลหะ การหลอขวดหรอแกว การผลตกระดาษหรอเยอกระดาษ และการผลตอาหาร เปนตน (Larranaga & Bernard, 2011) เพอปองกน ผลกระทบตอสขภาพเนองจากความรอนในการท�างาน กระทรวงแรงงานไดออกกฎกระทรวงก�าหนดมาตรฐานในการบรหารและการจดการดานความปลอดภย อาชวอนามย และสภาพแวดลอมในการท�างานเกยวกบความรอน แสงสวาง และเสยง พ.ศ. 2559 ก�าหนดใหนายจางควบคมและรกษาระดบความรอนภายในสถานประกอบกจการทมลกจางท�างานอยมใหเกนมาตรฐานทก�าหนดไวส�าหรบภาระงาน 3 ระดบ ไดแก งานเบา (อตราการเผาผลาญอาหารนอยกวา 200 กโลแคลอร/ชวโมง) งานปานกลาง (200-350 กโลแคลอร/ชวโมง) และงานหนก (มากกวา 350 กโลแคลอร/ชวโมง) ตองมสภาพแวดลอมทวดดวยอณหภมเวตบลบโกลบ (Wet Bulb Globe Temperature; WBGT) ไมเกน 34 32 และ 30 องศาเซลเซยส ตามล�าดบ เพอด�าเนนการใหเปนไปตามขอก�าหนดประกาศกรมสวสดการและคมครองแรงงานเรอง หลกเกณฑ วธด�าเนนการตรวจวดและวเคราะหสภาวะการท�างานเกยวกบระดบความรอน แสงสวางหรอเสยงภายในสถานประกอบกจการ ระยะเวลา และประเภทกจการทตองด�าเนนการ พ.ศ. 2550 ซงก�าหนดใหนายจางทมแหลงก�าเนดความรอน หรอมการท�างานทอาจท�าใหคนงานไดรบอนตรายจากความรอนตองตรวจวดอณหภมเวตบลบโกลบในสงแวดลอมการท�างาน และประเมนภาระงานตามแนวทางของ ส�านกงานบรหารความปลอดภยและอาชวอนามยแหงชาต ประเทศสหรฐอเมรกา (Occupational Safety and Health Administration; OSHA) ถาระดบความรอนสง

เกนกวาทก�าหนดตองด�าเนนการเพอควบคมระดบความรอนในพนทท�างานหรอลดภาระงานเพอปองกนอนตรายทเกดจากความรอน

องคการระหวางประเทศวาดวยการมาตรฐาน (International Standards Organization; ISO) เสนอมาตรฐานหมายเลข ISO 8996 (ISO 8996: Ergonomics of the Thermal Environment - Determination of Metabolic Rate) ซงเปนมาตรฐานส�าหรบวธการประมาณอตราการเผาผลาญอาหาร หรอภาระงาน (metabolic rate) 4 วธคอ 1) วธการคดกรอง (screening) เปน การประเมนภาระงานแบบหยาบๆ ระบระดบภาระงานตามตารางแสดงอตราการเผาผลาญอาหารส�าหรบอาชพหรอกจกรรม 2) วธการสงเกต (observation) ท�าไดโดยบนทกขนตอนการท�างานพรอมจบเวลา และประมาณ คาอตราการเผาผลาญอาหารของแตละขนตอนตามตารางแสดงอตราการเผาผลาญอาหารส�าหรบการนงท�างาน และบวกเพมส�าหรบทาทางทแตกตางจากการนง หรอตารางแสดงคาส�าหรบกจกรรมเฉพาะ เชน เขนรถเขน เดนแบกน�าหนก เปนตน แลวค�านวณหาคาเฉลย ซงมความคลาดเคลอนประมาณ ± รอยละ20 3) วธการวเคราะห (analysis) ประเมนภาระงานจากอตราการเตนของหวใจ และ 4) วธเชยวชาญ (expertise) ประเมนภาระงานโดยค�านวณจากผลการวดปรมาณการใชออกซเจน ซงทงวธการคดกรองและวธการสงเกตเปนการประเมนภาระงานทงาย คาใชจายนอย และไมรบกวนการท�างานของผถกประเมน เหมาะส�าหรบใชในภาคสนาม และเปนแนวทางการประเมนภาระงานทสมาคมนกสขศาสตรอตสาหกรรมของประเทศสหรฐอเมรกา (American Conference of Governmental Industrial Hygiene; ACGIH) และส�านกงานบรหารความปลอดภยและอาชวอนามยแหงชาต ประเทศสหรฐอเมรกาใชอางองในขอแนะน�าส�าหรบการประเมนความรอนในการท�างาน (ACGIH,2007; OSHA, 2005) แตทงสองวธดงกลาว มความคลาดเคลอนสงเมอเทยบกบวธการวเคราะห (ความคลาดเคลอน ± รอยละ10) และวธเชยวชาญ (ความคลาดเคลอน ± รอยละ 5) (ISO,2004) จากการศกษาพบวา ภาระงานของกลมตวอยาง 19 คน ทท�ากจกรรมตามทก�าหนดใน หองปฏบตการ จากการประเมนดวยวธการคดกรองสงกวา

4




คาจากวธวดการใชออกซเจน (Giedraityte, Holmer & Gavhed, 2001) นอกจากน สภาพร เมฆสว (2006) พบวา ผลการประเมนภาระงานของผปฏบตงานในโรงงานหลอหลอมโลหะโดยบคลากรทางดานอาชวอนามยจ�านวน 119 คน ดวยวธตามแนวทางของส�านกงานบรหารความปลอดภยและอาชวอนามยแหงชาต ประเทศสหรฐอเมรกา (เทยบเคยงกบวธการสงเกต) ถกตองรอยละ 43 เมอเปรยบเทยบกบวธวดการใชออกซเจน อยางไรกตาม เครองมอทใชในวธการวเคราะหและวธเชยวชาญมราคาแพง และอาจขดขวางการท�างานของ ผถกประเมนซงท�าใหยากตอ การประเมนในภาคสนาม

ภาระงานหร ออ ตราการ เผาผลาญอาหาร (metabolic rate) คอ ความรอนจากกระบวนการเผาผลาญอาหารเพอสรางพลงงานในหนวยกโลแคลอร/ชวโมง (Kcal/hr) หรอวตต/ตารางเมตรของผวหนง (W/m2) เนองจากรางกายใชพลงงานทไดในการท�างานเพยงประมาณรอยละ 20-30 สวนทเหลอประมาณ รอยละ 70-80 ถกเปลยนเปนพลงงานความรอน (AIHA, 1975) ดงนน การประเมนความเสยงดานสขภาพจากการสมผสความรอนในโรงงานอตสาหกรรมจงถอวา พลงงาน ทไดจากการเผาผลาญอาหารทงหมดขณะท�างานเทากบความรอนทเกดขน (วนทน พนธประสทธ, 2557) ผทท�างานหนกจงมความรอนสะสมภายในรางกายสงกวา ผ ทท�างานเบา (สดาว เลศวสทธ ไพบลย , 2555) การประเมนภาระงานต�ากวาคาจรงจงอาจท�าใหผปฏบตงาน ไดรบอนตรายจากความรอน โดยเฉพาะในกลมทท�างานในพนททมอณหภมสงหรออยใกลกบแหลงก�าเนดความรอน เชน ผปฏบตงานในโรงงานหลอหลอมโลหะ เปนตน ดงนน ผวจยจงเลอก กระบวนการท�างานในโรงงานหลอหลอมโลหะเพอผลตชนสวน และอะไหลรถยนต เปนสถานการณท�างานทใชในการศกษา ลกษณะงาน คอการปรบปรงคณภาพชนสวนโลหะหลงจากการหลอหลอมโลหะ สภาพแวดลอมการท�างานทวดดวยอณหภมเวตบลบโกลบประมาณ 29 - 31 องศาเซลเซยส

การศกษานจงมวตถประสงคเพอศกษาความถกตองของการประเมนภาระงานโดยวธการคดกรอง และวธการสงเกตตามแนวทางขององคการระหวาง ประเทศวาด วย มาตรฐาน ISO 8996 ของบคคล

ทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยทมประสบการณ และไมมประสบการณในการประเมนภาระงาน เนองจากเปนกลมบคคลทอาจไดรบมอบหมาย หรอรบผดชอบใหด�าเนนการประเมนความรอนในสงแวดลอมการท�างาน โดยเปรยบเทยบภาระงานจากสองวธทศกษากบภาระงานทค�านวณจากปรมาณการใชออกซเจน ซงในทนเรยกวา “คาอางอง” และ “ความถกตอง” คอ มคาอยในชวงคาอางอง ± รอยละ 20

2. วธด�าเนนการวจยการศกษานเปนการศกษาแบบกงทดลอง (quasi-

experimental research) โดยมผเขารวมวจยคอ บคลากรทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย จ�านวน 138 คน ซงเลอกแบบเจาะจงจากกล มตวอยางนกศกษาสาขาอาชวอนามยและความปลอดภย ชนปสดทาย จ�านวน 52 คน บคลากรทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยทจบการศกษาไมต�ากวาระดบปรญญาตร สาขาอาชวอนามยและความปลอดภย หรอสาขาอนๆ ทเกยวของ และมประสบการณท�างานดานอาชวอนามยและความปลอดภยไมนอยกวา 1 ป ประกอบดวย เจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน ระดบวชาชพ จ�านวน 60 คน และ บคลากรอนๆ ทท�างานดานอาชวอนามยและความปลอดภย ไดแก นกวชาการดานอาชวอนามยและความปลอดภย เจาหนาทสงแวดลอม ผ จดการแผนกความปลอดภยและสงแวดลอม จ�านวน 26 คน ผเขารวมวจยทงหมดไดรบการอบรมวธการประเมนภาระงานจากผ วจยโดยใชเวลาในการอบรมและฝกปฏบตประมาณ 2 ชวโมง กอนท�าการประเมนภาระงานจากวดทศน (video) ทถายท�าจากสถานการณการท�างานจรงดวยวธการคดกรองและวธการสงเกต

เครองมอท ใช ในการเกบข อมลขณะถ ายท�า วดทศนประกอบดวย เครองมอวดระดบความรอน ชนดทสามารถอานคาไดทนท (wet bulb globe thermometer) รน Questemp 34 (ความแมนย�าของการวดอณหภม ±0.5 องศาเซลเซยส และความชนสมพทธรอยละ ±5) เครองมอวดความเรวลม (anemometer) รน TSI 8386A (ความแมนย�า ± 0.015 เมตร/วนาท) และชดเครองวดการเผาผลาญพลงงานแบบเคลอนท


Research Article



ประกอบดวย หนากากตรวจวดปรมาตรอากาศ (volume sensor) (ความแมนย�า ± 3 รอยละโดยปรมาตรตอปรมาตร (vol %)) กลองเซนเซอร (sensor box) ซงวดและวเคราะหปรมาณกาซออกซเจน (O

2 analyzer)

และก าซคาร บอนไดออกไซด (CO2 analyzer )

(ความแมนย�า ± 0.05 รอยละโดยปรมาตรตอปรมาตร) และหนวยประมวลผล (the data exchange unit) ซง ท�าหนาทสงขอมลไปประมวลผลยงคอมพวเตอร เครองมอ ทงหมดผานการสอบเทยบความถกตองกอนเกบขอมล

วดทศนการท�างานทถายท�าไวเพอการศกษานม 4 สถานการณ สถานการณแรกใชส�าหรบการอบรม และสถานการณทเหลอใชส�าหรบการประเมนภาระงานของผเขารวมวจย โดยสถานการณทใชในการศกษา คอ การท�างานในโรงงานหลอหลอมโลหะ แผนกตดแตงชนงานเพอปรบปรงคณภาพหลงจากหลอหลอมโลหะ ทงน ในขณะทถายท�าวดทศนนน ไดท�าการตรวจวดสภาพแวดลอมการท�างาน ไดแก อณหภมเวตบลบโกลบ ความเรวลมและความชนในอากาศ เพอใชเปนขอมลประกอบการประเมนภาระงานของผเขารวมวจย รวมทงตดชดเครองวดการเผาผลาญพลงงานแบบเคลอนทตวผปฏบตงานเพอวดปรมาณการใชออกซเจนส�าหรบค�านวณภาระงาน หลงจากถายท�าวดทศนผวจยไดตรวจสอบความชดเจนของภาพและเสยง เพอใหมนใจวา ผเขารวมวจยสามารถสงเกตขนตอนและทาทางการท�างานไดอยางชดเจน รายละเอยดของวดทศนสถานการณการท�างานมดงน

สถานการณท 1 กระบวนการเคลอบส ผปฏบตงาน น�าชนงานหนกประมาณ 0.7 กโลกรมออกจากกลอง และแขวน ใส พ ว ง เหล ก ล� า เ ล ย ง เข า ส ข นตอน การชบส สภาพแวดล อมในขณะนนคอ อณหภม เวตบลบโกลบ 29.6 องศาเซลเซยส ความเรวลม 3.3 เมตร/วนาท และความชนสมพทธรอยละ 49 อตราการเผาผลาญอาหารหรอคาอางอง เทากบ 199.13 กโลแคลอร/ชวโมง ดงนน ขอบเขตอตราการเผาผลาญ อาหารทยอมรบหรอถกตองส�าหรบสถานการณนคอ คาในชวง 159.30- 238.96 กโลแคลอร/ชวโมง

สถานการณท 2 กระบวนการท�าความสะอาด ผ ปฏบตงานน�าชนงานหนกประมาณ 2 กโลกรมซงล�าเลยงมาตามสายพาน แขวนใสพวงเหลก ล�าเลยงเขา

สกระบวนการปรบขนาดดวยเครองกลง สภาพแวดลอมในขณะนนคอ อณหภมเวตบลบโกลบ 30.9 องศาเซลเซยส ความเรวลม 0.72 เมตร/วนาท และความชนสมพทธ รอยละ 48 คาอางองเทากบ 236.77 กโลแคลอร/ชวโมง ดงนน ขอบเขตทยอมรบส�าหรบสถานการณน คอ คาในชวง 189.41- 284.13 กโลแคลอร/ชวโมง

สถานการณท 3 กระบวนการตดโลหะสวนเกน ชนงานทหลอแบบและลดอณหภมแลวเคลอนทมาตามสายพาน ผปฏบตงานใชคอนหนก 0.91 กโลกรม ตแทงเหลกสวนเกนออกจากชนงาน เศษแทงเหลกจะเขาสกระบวนการหลอมโลหะอกครง สวนชนงานจะเขาส กระบวนการท�าความสะอาด สภาพแวดลอมในขณะนนคอ อณหภมเวตบลบโกลบ 30.5 องศาเซลเซยส ความเรวลม 0.63 เมตร/วนาท และความชนสมพทธในอากาศรอยละ 50 คาอางองเทากบ 441.91 กโลแคลอร/ชวโมง ดงนน ขอบเขตทยอมรบส�าหรบสถานการณน คอ คาในชวง 353.53 – 530.29 กโลแคลอร/ชวโมง

สถานการณท 4 กระบวนการเจยรแตงชนงาน เป นสถานการณส�าหรบการฝกอบรม ผ ปฏบตงานเจยรชนงานหนกประมาณ 5.5 กโลกรม ดวยเครองเจยรชนดตดอย กบทเพอขดเหลกสวนเกนทเกดจากกระบวนการหลอโลหะ กอนน�าเข าเครองกลงเพอปรบขนาด สภาพแวดลอมในขณะนนคอ อณหภม เวตบลบโกลบ 29 องศาเซลเซยส ความเรวลม 0.97 เมตร/วนาท และความชนสมพทธรอยละ 51 คาอางอง เทากบ 282.81 กโลแคลอร/ชวโมง

จากการประเมนภาระงานโดยผ เข าร วมวจย ผ เข าร วมวจยไดรบการอบรมการประเมนภาระงานดวย วธการคดกรองและวธการสงเกตจากผวจย การอบรมประกอบดวย การบรรยายและฝกปฏบตประเมน ภาระงานจากวดโอส�าหรบฝก (สถานการณท 4) ใชเวลาอบรมประมาณ 2 ชวโมง จากนนจงเรมประเมนภาระงานจากวดโอทเหลอ (สถานการณท 1-3) โดยเปดวดโอใหด 2 ชวง ชวงแรกเพอประเมนภาระงานดวยวธการคดกรอง ชวงสองประเมนดวยวธการสงเกต ในแตละชวง วดโอสถานการณท�างานจะถกฉายซ�าไปเรอยๆ จนกระทงผเขารวมวจยประเมนภาระงานเสรจ นอกจาก วดโอแลว ไดใหขอมลเกยวกบงาน ไดแก ขนตอนการท�างาน

6




น�าหนกชนงาน เครองมอและน�าหนกเครองมอทใช รวมทงขอมลสภาพแวดลอม การท�างานไดแก อณหภม เวตบลบโกลบ ความเรวลมและความชนในอากาศ

ผลการประเมนภาระงานของผเขารวมวจยถกน�า มาเทยบกบภาระงานทค�านวณไดจากผลการวดปรมาณ การใชออกซเจน โดยในการวเคราะหขอมลไดใชสถตเชง พรรณนาคอ รอยละ และสถตเชงวเคราะห ไดแก การทดสอบ สถตเพยรสน ไคสแควร (Pearson Chi-Square test) เพออธบายผลจากการศกษาและทดสอบความแตกตางของผลการประเมนระหวางผเขารวมวจย โครงการ

วจยนไดผานการรบรองจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยในมนษย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล เอกสารรบรองเลขท MUPH 2015-122 รหสโครงการ 93-2558

3. ผลการวจยขอมลส วนบคคลของผ เข าร วมวจยทง 138

คน ประกอบดวย ขอมลดานการศกษา อาชพ และประสบการณท�างาน ดงแสดงรายละเอยดในตารางท 1

ขอมลสวนบคคล จ�านวน รอยละ

1. ระดบการศกษา - ก�าลงศกษาระดบปรญญาตร - ปรญญาตร - สงกวาปรญญาตร

50 81 7

36.2 58.7 5.1

2. สาขาทศกษา - อาชวอนามยและความปลอดภย - สาขาอนๆ

99 39

71.7 28.3

3. อาชพ - นกศกษา - เจาหนาทความปลอดภยในการท�างานระดบวชาชพ - อาชพอนทเกยวของกบการประเมนการสมผสความรอน

52 60 26

37.7 43.5 18.8

4. ประสบการณท�างานทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย - ไมมประสบการณท�างาน - ประสบการณท�างาน 1-5 ป - ประสบการณท�างาน 5-10 ป - ประสบการณท�างานมากกวา 10 ป

52 61 12 13

37.7 44.2 8.7 9.4

ตารางท 1 ขอมลสวนบคคลของผเขารวมวจย

ผลการประเมนภาระงานของผเขารวมวจยทง 138 คน พบวา ผเขารวมวจยประเมนภาระงานของสถานการณท 2 ดวยวธการคดกรองไดถกตองสงสดคอ รอยละ 65.9 สวนสถานการณท 1 และ 3 ถกตอง รอยละ 27.5 และ 49.3 ตามล�าดบ และเมอประเมนดวยวธการสงเกต ผเขารวมวจยประเมน สถานการณท 3 ไดถกตองสงสดคอ

รอยละ 67.4 รองลงมาคอ สถานการณท 1 ถกตอง รอยละ 65.2 สวนสถานการณท 2 ถกตองเพยงรอยละ 48.6 ส�าหรบภาพรวมการประเมนภาระงานทงสามสถานการณ ดวยวธคดกรองถกตอง รอยละ 47.6 และวธการสงเกตถกตอง รอยละ 60.4 ดงแสดงในตารางท 2


Research Article



ผลการประเมนภาระงานจ�าแนกตามกลมอาชพ ไดแก นกศกษา เจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน และบคลากรอนๆ พบวา เมอประเมนดวยวธการคดกรอง กลมนกศกษาประเมนไดถกตองมากทสดส�าหรบสถานการณท 1 และ 2 และกลมเจาหนาทความปลอดภยในการท�างานประเมนสถานการณท 3 ไดถกตองมากทสด ส�าหรบการประเมนดวยวธการสงเกตนน กลมนกศกษาประเมนไดถกตองมากทสดส�าหรบ สถานการณท 1 และ 3 สวนสถานการณท 2 กลมเจาหนาทความปลอดภยในการ

ตารางท 2 ผลการประเมนภาระงานของผเขารวมวจยทง 138 คน (N=138)

สถานการณ(คาอางอง ± รอยละ20, Kcal/hr)

ผลการประเมนภาระงาน (รอยละ)

วธการคดกรอง วธการสงเกต

อยในชวงคาอางอง ± รอยละ 20

นอกชวงคาอางอง ± รอยละ 20

อยในชวงคาอางอง ± รอยละ 20

นอกชวงคาอางอง ± รอยละ 20

สถานการณท 1 (159.30 - 238.96)

27.5 72.5 65.2 34.8

สถานการณท 2 (189.41 - 284.13)

65.9 34.1 48.6 51.4

สถานการณท 3 (353.53 – 530.29)

49.3 50.7 67.4 32.6

รวมทง 3 สถานการณ 47.6 52.4 60.4 39.6

ท�างานประเมนถกตองมากทสด นอกจากน เมอวเคราะหดวยสถตเพยรสน ไคสแควร เพอทดสอบความแตกตางของผลการประเมนระหวางผรวมวจยทงสามกลมพบวา ผลการประเมนภาระงานของผเขารวมวจยทงสามกลมแตกตางกนในสถานการณท 3 (p-value < 0.001) เมอประเมนดวยวธการคดกรอง และสถานการณท 1 (p-value = 0.002) เมอประเมนดวยวธการสงเกต ดงแสดงในตารางท 3 และ 4

8




สถานการณ ผเขารวมวจยผลการประเมนภาระงาน (รอยละ)

p-valueประเมนถกตอง ประเมนไมถกตอง

1 นกศกษา (n = 52) 14.5 23.2

0.079เจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน (n = 60) 8.7 34.8

บคลากรอนๆ (n= 26) 4.3 14.5

2 นกศกษา (n = 52) 28.3 9.4


บคลากรอนๆ (n= 26) 13.0 5.9

3 นกศกษา (n = 52) 7.3 30.4

< 0.001*เจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน (n = 60) 32.6 10.9

บคลากรอนๆ (n= 26) 9.4 9.4

ตารางท 3 ผลการประเมนภาระงานโดยผเขารวมวจยแตละกลมดวยวธการคดกรอง (N=138)

*ระดบนยส�ำคญท p-value < 0.05

ตารางท 4 ผลการประเมนภาระงานโดยผเขารวมวจยแตละกลมดวยวธการสงเกต (N=138)

สถานการณ ผเขารวมวจย

ผลการประเมนภาระงาน (รอยละ)

p-valueประเมนถกตอง ประเมนไมถกตอง

1 นกศกษา (n = 52) 29.7 8.0

0.002*เจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน (n = 60) 28.3 15.2

บคลากรอนๆ (n= 26) 7.2 11.6

2 นกศกษา (n = 52) 15.9 21.7


บคลากรอนๆ (n= 26) 9.4 9.4

3 นกศกษา (n = 52) 29.0 8.7


บคลากรอนๆ (n= 26) 10.1 8.7

*ระดบนยส�าคญท p-value < 0.05


Research Article



4. สรปและอภปรายผลการศกษา จากผลการศกษา (ตารางท 2) สรปไดวา ผเขารวม

วจยประเมนภาระงานดวยวธการสงเกตมความถกตองมากกวาวธการคดกรอง ซงสอดคลองตามแนวทางขององคการระหวางประเทศวาดวยการมาตรฐาน ISO 8996 (ISO, 2004) ทระบวา การประเมนภาระงานดวยวธการ คดกรองมความเสยงทจะเกดการประเมนผดพลาดสงมาก โดยสถานการณท 2 มผประเมนไดถกตองมากทสด ทงน อาจเนองมาจากภาระงานคอนขางชดเจนคอ คาชวงของอตราการเผาผลาญทยอมรบไดนนคอนไปทางงานปานกลาง (อตราการเผาผลาญอาหารระหวาง 200–350 กโลแคลอร/ชวโมง) ในขณะทสถานการณท 1 นนผดพลาดมากทสด อาจเนองมาจากคาชวงของอตราการเผาผลาญทยอมรบไดคาบเกยวประมาณกงกลางระหวางงานเบาและงานปานกลางท�าใหการประเมนดวยวธการคดกรองซงเปนการประมาณแบบหยาบเกดความผดพลาดไดงายกวา

เมอเปรยบเทยบผลการประเมนระหวางกลมผเขารวมวจย (ตารางท 3 และ 4) พบวา กลมนกศกษาประเมนถกตองมากทสด รองลงมาซงแตกตางกนไมมากนกคอ เจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน ระดบวชาชพ สวนบคลากรอนๆ นนประเมนถกตองนอยทสดและหางจากสองกลมแรกกวาเทาตว ทงน อาจเนองจากกลมนกศกษามความรทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย ถงแมจะยงไมมประสบการณท�างาน แตผานการเรยนและการฝกประเมนความรอนทงในชนเรยนและฝกปฏบตในสถานประกอบการมากอน สวนกลมเจาหนาทความปลอดภยในการท�างาน ระดบวชาชพมทงความรและประสบการณท�างานดานอาชว อนามยและความปลอดภย เมอไดรบการอบรมและฝกประเมนภาระงานทงสองวธจากผวจย ท�าใหทงสองกลมนสามารถประเมนไดถกตองมากกวากลมบคลากร อนๆ ซงสวนใหญไมไดศกษาทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย หรอไมไดรบผดชอบงานดานการประเมนความเสยงจากการสมผสความรอนโดยตรง อยางไรกตาม ในภาพรวม พบวา ผ เขารวมการวจยประเมนทงสามสถานการณไดถกตองไมถงรอยละ 70 ทงนอาจเนองมาจากการอบรมกอนการประเมนภาระงานซงใชระยะเวลาเพยง 2 ชวโมงนนอาจไมเพยงพอ อกทงยงมเวลาใหซกถามขอสงสยในประเดนตางๆ ทอาจไมเขาใจนอยเกนไป

ดงนน จากผลการศกษานจงเสนอแนะใหใชวธการสงเกตส�าหรบประเมนภาระงานโดยผประเมนควรเปนผทมคณวฒการศกษาหรอความรดานอาชวอนามยและความปลอดภย และมประสบการณในการประเมนภาระงาน นอกจากนเพอใหการประเมนภาระงานมความถกตองแมนย�ายงขน ควรมการศกษาวจยเพอพฒนาโปรแกรมอบรมการประเมนภาระงานทเนนการฝกปฏบตจากสถานการณจรงหรอเสมอนจรงดวย และควรผนวกโปรแกรมการอบรมดงกลาวในเนอหาวชาของหลกสตรการเรยนการสอนหรออบรมผซงจะมหนาทในการประเมนภาระงาน เชน หลกสตรอาชวอนามยและความปลอดภย เปนตน

เอกสารอางองกฎกระทรวงก�าหนดมาตรฐานในการบรหารและการ

จดการด านความปลอดภย อาชวอนามยและ สภาพแวดลอมในการท�างานเกยวกบความรอน แสงสวาง และเสยง พ.ศ. 2559, กระทรวงแรงงาน ขอ 1-2 (2559).

ประกาศกรมสวสดการและค มครองแรงงาน เรอง หลกเกณฑ วธด�าเนนการ ตรวจวดและวเคราะห สภาวะ การท�างานเกยวกบระดบความรอน แสงสวาง หรอ เสยงภายในสถานประกอบกจการระยะเวลา และประเภทกจการทตองด�าเนนการ พ.ศ. 2550, กรมสวสดการและคมครองแรงงาน

ขอ 4-7 (2550).

วนทน พนธประสทธ.(2557). สขศาสตรอตสาหกรรม กลยทธ ประเมน ควบคมและจดการ. พมพครง ท 1 กรงเทพมหานคร: เบสท กราฟฟค เพรสจ�ากด.

สดาว เลศวสทธไพบลย. (2555). การตรวจวดและ ประเมนสภาพความรอนและความเยน. เอกสารการ สอนชด วชาสขศาสตรอตสาหกรรม: การประเมน. พมพครงท 4 นนทบร: ส�านกพมพ มหาวทยาลย สโขทยธรรมาธราช.

10




American Conference of Governmental Industrial Hygiene. (2007). TLV Document: Heat Stress and Heat Strain. USA.

American Industrial Hygiene Association. (1975). Heating and cooling for man in industry (2nd ed.).Ohio: American Industrial Hygiene Association.

BD Medical Technology. (2016). Oxycon mobile device. Retrieved September 9, 2016, from http://www.carefusion.com/our- products/ resp i ratorycare/metabol ic - ca r t s -cpet -and-energy -expend i tu re/metabolic-carts/oxycon-mobile-device.

Giedraityte L, Holmer I. & Gavhed D. (2001). Validation of methods for determination of metabolic rate in the Edholm Scale. Occupational Safety and Ergonomics. 2(7), 135-148

International Organization for Standardization. (2004). ISO/FDIS 8996:2004(E): Ergonomics of the thermal environment- Determination of metabolic rate. Switzerland.

Meksawi S. (2006). An accuracy of work health load evaluation by expert judgment. Master Thesis. Bangkok: Mahidol University.

Michael D. Larranaga, & Thomas E. Bernard. (2011). Heat stress. In: Vernon E. Rose, Barbara Cohrssen, editors. Patty’s Industrial Hygiene Physical and Biological Agent. vol 3 (6th ed). NJ: Wiley.

Occupational Health and Safety Administration. (2005). Section III: Chapter 4 Heat stress. Retrieved November 18, 2016, from https:// www.osha.gov/dts/ostaotm/otm_iii/otm_iii_4. html#7

Quest technologies 3M Company. (2008). QUESTemp 34 Thermal Environment: Monitor Operator’s Manual. Retrieved May 31 ,2016 , f rom http : / /www.t r s - env i ronmenta l . com/Specs -Manua l s /QT34_Manual-4459.pdf

TSI Incorporated. (2010). VELOCICALC Plus Air Velocity Meter Moders 8384/ 8384A/ 8385/ 8385A/ 8386/ 8386A: Operation and Service Manual. Retrieved May 31, 2016, from http://www.tsi.com/uploadedFiles/_Site _Root/Products/LiteratureManuals/198032 1J-8384-86- VelociCalc-Plus.pdf


Research Article



ความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนในพนกงาน

อตสาหกรรมเคม: การเปรยบเทยบผลตามเกณฑการเปลยนแปลงระดบ

การไดยนของ NIOSH และ OSHAนายแพทย ธระศษฏ เฉนบ�ารง พ.บ., วท.ม. (อาชวเวชศาสตร)

แพทยหญงสรรตน ธระวณชตระกล พ.บ., วท.ม. (การวจยและการจดการดานสขภาพ)ศรนทพย ชาญดวยวทย วท.ม. (อาชวอนามย)

วนทนย หวานระรน พย.บ.วนดา อนชต พย.บ.

กลมงานอาชวเวชกรรม โรงพยาบาลระยอง

บทคดยอการศกษานมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบความชก

ของความผดปกตของผลตรวจสมรรถภาพการไดยนเมอใชเกณฑของ NIOSH และ OSHA ทมการพจารณาและไมพจารณาปรบปจจยจากอายในพนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคม 1,300 ราย จากบรษทอตสาหกรรมสารเคม 8 แหงในภาคตะวนออกของประเทศไทย ซงไดรบการตรวจสมรรถภาพการไดยนโดยกลมงานอาชวเวชกรรม โรงพยาบาลระยอง ระหวาง พ.ศ. 2554-2558 และมผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนอยางนอย 2 ปตดตอกน โดยใชผลตรวจสมรรถภาพการไดยนครงแรกสดนบตงแตเขามาท�างานใหมมาเทยบแปลผลตามเกณฑของ NIOSH และ OSHA

ผลการวจยพบความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบส�าคญและแบบมาตรฐานตามเกณฑของ NIOSH , OSHA, และ OSHA ทมการปรบปจจยจากอาย คดเปนรอยละ (22.15-31.91), (4.83-14.85), และ

(2.34 -5.29) ตามล�าดบ การศกษานไมไดปรบขอมล พนฐานจงท�าใหความชกในแตละปมแนวโนมทสงขน เกณฑของ OSHA ทมการพจารณาปรบปจจยจากอายพบความผดปกตนอยทสดอาจเกดจากการขจดการเปลยนแปลงทเกดจากอายออกไปท�าใหมความจ�าเพาะตอการเกดโรคจากการท�างานสงขน เมอเทยบกบเกณฑทระบในกฎหมายหรอเกณฑของ NIOSH ทพบวา มความผดปกตมากทสด จงอาจจะมความไวสง

ขอเสนอแนะทไดจากการวจยครงน ควรมการวจยตอยอด (1) เปรยบเทยบความไวและความจ�าเพาะระหวางเกณฑ (2)การปรบเลอกขอมลพนฐานทถกตองตามหลกวชาการ และ (3) การศกษาในประเภทอตสาหกรรมอน

ค�ำส�ำคญ : การเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบส�าคญ /

การเปลยนแปลงระดบการได ยนแบบมาตรฐาน / การปรบปจจยจากอาย / การตรวจสมรรถภาพการไดยน

* ผรบผดชอบบทความ นายแพทยธระศษฏ เฉนบ�ารง กลมงานอาชวเวชกรรม โรงพยาบาลระยอง 138 ถนนสขมวท ต�าบลทาประด อ�าเภอเองระยอง จงหวดระยอง 21000 โทรศพท 038-611104 ตอ 2128, 2134 E-mail: [email protected]

12




Abstract The purpose of this study was to compare

the prevalence of abnormal hearing tests among workers from 8 chemical industries using NIOSH and OSHA criteria with or without age correction. This study was conducted in 8 chemical industries in eastern region of Thailand which provided annual hearing tests by occupational medicine department, Rayong Hospital (2011-2015 AC). Participants with 2 year-consecutive audiograms were included. First audiogram served as baseline audiogram for annual test interpretation using NIOSH and OSHA criteria

Results from the research revealed that prevalence of significant threshold shift (NIOSH), standard threshold shift (OSHA), and standard threshold shi ft with age correction were 22.15-31.91%, 4.83-14.85%, and

Prevalence of Hearing Threshold Shift among Chemical Industrial Workers: A Comparison of NIOSH and OSHA

Threshold Shift CriteriaDr.Theerasit Chernbamrung, M.D., M.Sc. (Occupational Medicine)

Dr.Sureerat Theerawanichtrakul, M.D., M.Sc. (Health Research and Management)Sirinthip Chanduaywit, M.Sc. (Occupational Health)

Wantanee Hwanraruen, B.N.S.Wanida Inchit, B.N.S.

Department of Occupational Medicine, Rayong Hospital

2.34-5.29%, respectively. No baseline revision caused the rising of prevalence. OSHA criteria with age correction showed possibility of high specificity, while NIOSH criteria showed possibility of high sensitivity for occupational noise induced hearing loss screening.

The research recommendations for further study were : (1) comparison study to demonstrate sensitivity and specificity of each criteria; (2) results of proper baseline revision for significant threshold shift and standard threshold shift; and (3) similar studies in other industrial sectors.

Keywords: Significant threshold shift / Standard

threshold shift / Age correction/ Audiograms

*Corresponding author : Theerasit Chernbamrung, Department of Occupational Medicine, Rayong Hospital, 138 Sukhumwit Road, Thapradoo Subdistrict, Muangrayong District, Rayong, 21000 Tel 038-611104 Ext. 2128, 2134 E-mail: [email protected]


Research Article



1. บทน�าเสยงดงเปนสงคกคามสขภาพอนามยทพบไดบอย

ในสถานประกอบการทวประเทศไทย เสยงดงสงผลกระทบตอการไดยนของพนกงานทท�างานสมผสเสยงดงตอเนองเปนระยะเวลานาน ท�าใหมโอกาสสญเสยสมรรถภาพการไดยนจากการท�างาน หรอทเรยกวา โรคประสาทหเสอมจากเสยงดง (noise-induced hearing loss; NIHL) ซงเปนโรคในกลมการสญเสยการไดยนจากระบบประสาทการรบเสยง (sensorineural hearing loss; SNHL) มสาเหตจากการไดรบสมผสเสยงทดงมากเกนไป ในระยะเวลาการสมผสทนานเพยงพอทจะท�าใหเกดโรคขน สาเหตของภาวะสญเสยการไดยนนนเชอวา เกดจากเสยงทดงเกนไปท�าใหเกดแรงกล (mechanical disturbance) เขาไปท�าลายสวนเซลลขนทอยภายในทอรปกนหอยในห ซงจดเปนโรคจากการท�างานทส�าคญและอาจท�าใหเกดความพการได

การตรวจสมรรถภาพการไดยนเปนการตรวจทผใหบรการทางการแพทยด�าเนนการโดยมวตถประสงคเพอใหทราบวา ผ เขารบการตรวจมความสามารถในการไดยนปกตหรอไม หรอดมากนอยเพยงใด ในการตรวจสมรรถภาพการไดยนนน วธทเปนทนยมมากทสดคอ การตรวจสมรรถภาพการไดยนดวยเครองตรวจการไดยน (audiometry) เนองจากเปนวธทท�าการตรวจไดคอนขางงาย มราคาไมแพง และปลอดภย (สมาคมโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมแหงประเทศไทย, 2558) การตรวจสมรรถภาพการไดยนเพอการคดกรองโรค (screening audiometry) เปนการตรวจสมรรถภาพการไดยนทใชในงานอาชว อนามย ดวยการปลอยสญญาณเสยงบรสทธ โดยตรวจเฉพาะการน�าเสยงผานอากาศเทานน ซงอาจด�าเนนการตรวจไดทงในสถานประกอบการ ในหนวยบรการสาธารณสขปฐมภม ในคลนกแพทยอาชวเวชศาสตร หรอในหนวยงานอาชวเวชกรรมภายในสถานพยาบาลตางๆ การตรวจสมรรถภาพการไดยนเพอการคดกรองโรคน จะน�าไปสการคดกรองและปองกนโรคประสาทหเสอมจากเสยงดงเปนหลก และจะไดผลพลอยไดในการคดกรองภาวะสญเสยการไดยนจากสาเหตอนๆ ดวย (Dobie & Archer, 1981) ทงน การเฝาระวงโรคประสาทหเสอมจากเสยงดงตองน�าผลตรวจสมรรถภาพการไดยนมาแปลผลเพอหาความเปลยนแปลงระดบการไดยนเทยบ

กบการตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐาน (baseline audiometry) ทเปนการตรวจสมรรถภาพการไดยนทตรวจกอนทคนท�างานจะเขาไปท�างานสมผสเสยงดง หรอหลงจากทท�างานสมผสเสยงดงไปแลวระยะเวลาหนง (ควรเปนเวลาไมนานนก) การตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐานน จะใชเปนขอมลพนฐานเพอเอาไวเปรยบเทยบกบผลการตรวจครงตอไป เพอใชพจารณาวา ผลการตรวจในครงตอไปมการลดลงของระดบการไดยนหรอไม (สมาคมโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมแหงประเทศไทย, 2558) โดยประกาศกรมสวสดการและคมครองแรงงานเรอง หลกเกณฑและวธการจดท�าโครงการอนรกษการไดยนในสถานประกอบกจการ พ.ศ. 2553 ไดก�าหนดใหสถานประกอบการตองแปลผลการไดยนเปรยบเทยบกบขอมลพนฐานทกครงทท�าการตรวจสมรรถภาพการไดยนใหแกพนกงานทเขารวมโครงการ ก�าหนดระยะเวลาทจะตองท�าการตรวจการตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐาน สถาบนความปลอดภยและอนามยในการท�างานแหงชาต (The national Institute for Occupational Safety and Health; NIOSH) ก�าหนดใหตรวจภายในไมเกน 30 วน หลงจากทพบวา คนท�างานนนจะตองเขารวมโครงการอนรกษการไดยน ส�าหรบกฎหมายของประเทศไทย ไมไดก�าหนดระยะเวลาทจะตองท�าการตรวจการตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐานไว รวมทงก�าหนดใหเมอไดผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐานมาแลว กฎหมายของประเทศไทยไดก�าหนดใหนายจางแจงผลการตรวจใหคนท�างานรบทราบภายใน 7 วน นบตงแตวนทนายจางทราบผลการตรวจ (กรมสวสดการและคมครองแรงงาน, 2553) มาตรฐานตางประเทศของส�านกงานบรหารความปลอดภยและอาชว อนามย (Occupational Safety and Health Administration; OSHA) และ NIOSH ประเทศสหรฐอเมรกา ตางก�าหนดใหแปลผลการตรวจสมรรถภาพไดยนเพอการเฝาระวงโรคจากการท�างานดวยการแปลผลแบบเทยบกบขอมลพนฐานเชนเดยวกน (NIOSH, 1998; OSHA, 1983; NHCA, 2003) โดยการตรวจสมรรถภาพการไดยนเพอตดตาม (monitoring or annual audiometry) ทเปนการตรวจสมรรถภาพการไดยนทไดจากการตรวจคนท�างานทสมผสเสยงดง 8-hr TWA ตงแต 85 dBA ขนไป ซงทงองคกร NIOSH และองคกร OSHA และตาม

14




กฎหมายของประเทศไทยก�าหนดไวเทากนคอ ตองตรวจอยางนอยทก 1 ป ซงจะถกน�าไปเปรยบเทยบกบผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐานทไดจากการตรวจครงแรก หรออาจเปนผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนทมการปรบพนฐานใหม (revised baseline audiometry) เพอดวา คนท�างานนนมระดบการไดยนลดลงกวาเดมหรอไม เนองจากจะตองท�าการตรวจหาออดโอแกรมชนดนเปนระยะอยางนอยทก 1 ปในกลมคนท�างาน (NIOSH, 1998 และ OSHA, 1983)

ส�าหรบประเดนการแจงผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนเพอตดตาม (monitoring audiometry) นน กฎหมายของประเทศไทยก�าหนดใหนายจางแจงผลการตรวจใหคนท�างานรบทราบภายใน 7 วน นบตงแตวนทนายจางทราบผลการตรวจ เชนเดยวกนกบกรณของการตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐาน (กรมสวสดการและคมครองแรงงาน, 2553) NIOSH เสนอใหใชเกณฑ “Significant Threshold Shift” ซงหมายถง มการเพมขนของ hearing threshold ตงแต 15 dB ขนไป โดยพจารณาแยกเปนแตละความถของหแตละขาง ความถทน�ามาประเมนไดแก 500, 1000, 2000, 3000, 4000 และ 6000 Hz เปรยบเทยบระหวางผลตรวจการไดยนพนฐานกบผลการตรวจในครงปจจบน ซงหากพบวา มความผดปกตเขากบเกณฑดงกลาว จะมการตรวจซ�าเพอยนยนอกครง (confirmation audiometry) โดยวธของ NIOSH จะไมไดพจารณาปจจยจากอาย (age correction) (NIOSH, 1998) นอกจากวธของ NIOSH แลว ยงมวธการวเคราะหผลตรวจสมรรถภาพการไดยน ตามเกณฑของ OSHA ซงก�าหนด “Standard Threshold Shifts” ใน OSHA 29 C.F.R. 1910.95 โดยจะพจารณาจากคาเฉลยของระดบการไดยนในชวงความถ 2000, 3000 และ 4000 Hz ของหแตละขาง โดยน�าผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนในปนนเปรยบเทยบกบผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐาน หากพบวา คาเฉลยของระดบการไดยนในชวงความถดงกลาวเพมขนตงแต 10 เดซเบล ขนไป จะถอวา ม “Standard Threshold Shift” ซงผวเคราะหอาจปรบปจจยจากอาย (age correction) หรอไมกได (non-mandatory) (OSHA, 1983) และส�าหรบผลการตรวจทพบ “Standard Threshold Shift” ทจะน�าไปรายงาน

ใน OSHA Form 300, Log of Work-Related Injuries and Illnesses (OSHA, 2004) จะตองมเงอนไขทงสองขอดงน (1) คาเฉลยของระดบการไดยนในชวงความถ 2000, 3000 และ 4000 Hz ของหขางนน มคาตงแต 25 เดซเบลขนไป และ (2) ตองเปนการสญเสยการไดยนทเกยวของกบการท�างาน โดยไดรบการประเมนจากผเชยวชาญทไดรบใบอนญาต และประเมนตามแนวทางทระบไวใน 29 C.F.R. 1904.5 (OSHA, 2011)

ปจจบนสถานประกอบการสวนใหญยงไมมการด�าเนนการโครงการอนรกษการไดยนอยางเครงครด โดยอาจคดเลอกพนกงานกลมเสยงเขารวมโครงการไมครบถวน แปลผลการไดยนดวยการแปลผลแบบครงเดยวไมใชแบบเทยบตามทก�าหนดไวในกฎหมาย และไมไดสงผลการตรวจใหพนกงานทมการเปลยนแปลงระดบการไดยนเมอเทยบกบขอมลพนฐานเขารบการตรวจซ�าตามทระบไวในกฎหมาย จงเกดประเดนขอค�าถาม อาท หากสถานประกอบการแปลผลตามมาตรฐานตางประเทศของ OSHA เพอหาการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐาน และการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐานทปรบปจจยดานอายซงแตกตางจากกฎหมายของประเทศไทยแตเปนมาตรฐานทางอาชวอนามยทยอมรบกนเปนสากลจะมความแตกตางจากการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบส�าคญอยางไร และการแปลผลแบบใดทจะชวยในการวนจฉยการสญเสยการไดยนจากการท�างานกบเสยงดงเพอน�าไปสการเฝาระวงสขภาพทดทสดใหกบพนกงานในแตละสถานประกอบการ

การวจยนจงท�าการเปรยบเทยบความชกของความผดปกตของผลตรวจสมรรถภาพการไดยนเมอใชเกณฑของ NIOSH และ OSHA ทมการพจารณาและไมพจารณาปรบปจจยจากอาย (with or without age correction) ซงสถานประกอบการพยายามปฏบตใหเปนไปตามกฎหมายเทยบกบการปฏบตตามเกณฑสากลอนทเทยบเทา (เกณฑของ OSHA) โดยไมมการปรบขอมลพนฐานตามแนวทางทเปนสากล โดยมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนจากผลตรวจสมรรถภาพการไดยนเมอใชเกณฑของ NIOSH และ OSHA ทงทมการพจารณาและไมพจารณาปรบปจจยจากอายในพนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคม


Research Article



2. วธด�าเนนการศกษารปแบบการวจยน เปนการศกษาเชงพรรณนาภาค

ตดขวาง (cross-sectional descriptive study) 2.1 ประชากรทศกษา กลมประชากรในการศกษานคอพนกงาน 1,300 ราย

จากบรษทอตสาหกรรมสารเคม 8 แหง ทไดรบการตรวจสมรรถภาพการไดยนโดยโรงพยาบาลระยอง ตงแต พ.ศ. 2554 ถง พ.ศ. 2558 กลมตวอยางการวจยคอ กลมประชากรทงหมดดงกลาว

เกณฑการคดเลอกกลมตวอยางเขารวมโครงการวจย (inclusion criteria) ไดแก พนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคมทมผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนอยางนอย 2 ปตดตอกน สวนเกณฑการคดเลอกกลมตวอยางออกจากโครงการวจย (exclusion criteria) ไดแก พนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคมทมผลตรวจสมรรถภาพการไดยนเพยง 1 ป (เปนผลตรวจสมรรถภาพการไดยนทเปนขอมลพนฐานในปนน)

2.2 การเกบรวบรวมขอมล ม 2 ขนตอน ดงน ขนตอนท 1 ท�าหนงสอถงผ อ�านวยการโรง

พยาบาลระยองและผบรหารบรษทอตสาหกรรมสารเคมเพอขออนญาตใชขอมล

ขนตอนท 2 ประสานขอขอมลจากสถานประกอบการโดยประสานกบหนวยงานทรบผดชอบดแลการตรวจสมรรถภาพการไดยนใหพนกงาน

2.3 การวเคราะหขอมลผวจยน�าขอมลทรวบรวมมาไดทงหมดทสมบรณ

ครบถวน มาวเคราะหเพอหาความชกของการเปลยนแปลงของผลตรวจสมรรถภาพการไดยนเมอเทยบกบผลตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐาน (baseline audiogram) ทส�าคญในการเฝาระวงโรคประสาทหเสอมจากการท�างานสมผสเสยงดงในรปแบบของจ�านวนและรอยละ ไดแก

1) ความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบส�าคญ (significant threshold shift) ตามมาตรฐานของ NIOSH

2) ความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐาน (standard threshold shift) ตามมาตรฐานของ OSHA แบบทยงไมไดรบการปรบแกปจจยดานอาย (without age correction)

3) ความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐานตามมาตรฐานของ OSHA แบบทไดรบการปรบแกปจจยดานอายแลว (with age correction)

ผลตรวจสมรรถภาพการไดยนทเปนขอมลพนฐาน (baseline audiogram) ส�าหรบงานวจยนคอ ผลตรวจสมรรถภาพการไดยนครงแรกสดนบตงแตเขามาท�างานใหม

ขอพจารณาดานจรยธรรม (ethical consideration) การศกษาวจยนไดผานความเหนชอบจากคณะกรรมการจรยธรรมในงานวจย โรงพยาบาลระยอง เลขท RYH 9/2560 โดยผวจยใชขอมลทสถานประกอบการเปนผเกบรกษาไว โดยไดรบความยนยอมจากสถานประกอบการทเขารวมในโครงการวจยโดยตรง

3. ผลการศกษา การวจยนมพนกงานทงหมด 1,300 รายจากสถาน

ประกอบการอตสาหกรรมสารเคม 8 แหง ทเขารวมในการวจยครงน สวนใหญเปนพนกงานเพศชาย 1,153 ราย คดเปนรอยละ 88.69 อายเฉลยของพนกงานกลมตวอยางเทากบ 36.23 ป

ผลการวจยพบวา ความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบส�าคญตามเกณฑของ NIOSH ในแตละปมคาระหวางรอยละ 22.15 ถงรอยละ 31.91 ความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐานตามเกณฑของ OSHA ในแตละปมคาระหวางรอยละ 4.83 ถงรอยละ 14.85 และความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐานทไดรบการปรบแกปจจยดานอายแลวในแตละปมคาระหวางรอยละ 2.34 ถงรอยละ 5.29 รายละเอยดดงแสดงในตารางท 1

16




จ�านวนกลมตวอยาง (target population = N) หรอผทเขารบการตรวจสมรรถภาพการไดยนทงหมดในแตละปมการเปลยนแปลงเพมขนหรอลดลงเนองจากมพนกงานเขาใหมและออกจากงานในระหวางป ส�าหรบพนกงานเขาใหมในแตละปจดเปนผทมผลการตรวจครงแรก (เปนผลตรวจสมรรถภาพการไดยนพนฐาน) จะเหน

ตารางท 1 การเปรยบเทยบความชกของพนกงานทมผลตรวจสมรรถภาพการไดยนผดปกตตามเกณฑของ NIOSH และ OSHA ทมการพจารณาและไมพจารณาปรบปจจยจากอาย

ผลตรวจสมรรถภาพการไดยน พ.ศ. 2555 พ.ศ. 2556 พ.ศ. 2557 พ.ศ. 2558

จ�านวนประชากรทงหมด (total population) 711 คน 789 คน 748 คน 835 คน

ผลการตรวจครงแรก (baseline audiograms) 70 คน 155 คน 164 คน 249 คน

จ�านวนกลมตวอยาง (target population = N) 641 คน 634 คน 584 คน 586 คน

NIOSHพบการเปลยนแปลงระดบการไดยน

แบบส�าคญ (significant threshold shift)

142 คน(22.15%)

188 คน(29.65%)

169 คน(28.94%)

187 คน(31.91%)

OSHAพบการเปลยนแปลงระดบการไดยน

แบบมาตรฐาน (standard threshold shift)

31 คน(4.83 %)

76 คน(11.99%)

65 คน(11.13%)

87 คน(14.85%)

OSHA ทมการปรบปจจยจาก

อาย

พบการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐาน

(standard threshold shift)

15 คน(2.34%)

32 คน(5.05%)

29 คน(4.97%)

31 คน(5.29%)

วา จ�านวนประชากร หรอพนกงานทมผลตรวจสมรรถภาพการไดยนใน พ.ศ. 2554 เปนขอมลพนฐานลดลงเรอย ๆ เนองจากการออกจากงานของพนกงานในแตละป โดยพบวา รอยละของพนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคมทมผลตรวจการไดยนผดปกตสะสมเพมขนเรอย ๆ รายละเอยดดงภาพท 1


Research Article



เมอใชเกณฑของ NIOSH พบวา รอยละของพนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคมทมผลตรวจการไดยนเปลยนแปลงแบบส�าคญ (% SigTS) มแนวโนมเพมสงขนเรอย ๆในแตละปเนองจากสะสมของผลตรวจทผดปกตจากปกอนหนารวมกบพนกงานทพบความผดปกตรายใหมในระหวางป เมอเปรยบเทยบกบรอยละของพนกงานทมระดบการไดยนเปลยนแปลงแบบมาตรฐาน (% STS) และรอยละของพนกงานทมระดบการไดยนเปลยนแปลงแบบมาตรฐานทปรบปจจยดานอายแลว (% STS with age correction) พบวา รอยละของความผดปกตมแนวโนมเพมสงขนเชนเดยวกน

4. อภปรายผลการศกษา ผลการศกษาในงานวจยนมความสอดคลองกบงาน

วจยกอนหนา ซงศกษาผลการตรวจสมรรถภาพการไดยน (audiograms) จ�านวน 1,619,724 ฉบบของพนกงาน 539,908 คน จาก 17,348 บรษท ในประเทศสหรฐอเมรกา ระหวางค.ศ. 2001-2010 พบความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบส�าคญ (significant threshold shift) ตามเกณฑของ NIOSH รอยละ 20 ซงสงกวาความชกของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐาน (standard threshold shift without age correction) ตามเกณฑของ OSHA (รอยละ 14) และส�าหรบการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐานทปรบปจจยดานอาย (standard threshold shift with age correction) พบความชกนอยทสด (รอยละ 6) (Masterson, Sweeney,

ภาพท 1 รอยละของพนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคมทมผลตรวจการไดยนผดปกต พ.ศ. 2555-2558

Deddens, Themann,& Wall, 2014) อยางไรกตามขอจ�ากดของงานวจยในครงนคอ ขาดขอมลเกยวกบลกษณะการท�างานสมผสเสยงดงของพนกงานแตละราย จงอาจบงบอกถงการเปนโรคหตงเหตอาชพไมไดชดเจน

งานวจยนเปนครงแรกในประเทศไทยทมการศกษาเปรยบเทยบความชกของผลตรวจสมรรถภาพการไดยนทผดปกตในพนกงานบรษทอตสาหกรรมสารเคมทมการวเคราะหตามเกณฑของ NIOSH และ OSHA อยางไรกตาม ขอจ�ากดของงานวจยนคอ ไมมขอมลระดบเสยงในสถานทท�างานของพนกงานแตละราย จงไมไดแบงแยกกล มของพนกงานตามระดบของการสมผสเสยงดง (exposure groups) รวมทงไมไดจ�าแนก เพศ กลมอาย ประวตสมผสสารหรอยาบางชนดทอาจมผลตอการไดยน รวมถงประวตโรคหในอดต และ ไมไดเนนในเรองการตรวจสมรรถภาพการไดยนซ�าภายใน 30 วนตามทกฎหมายก�าหนด (confirmation audiometry) ทจ�าเปนในการประเมนการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบส�าคญ (significant threshold shift) และ ไมไดวเคราะหการปรบคาการไดยนพนฐาน (baseline revision) อกทงยงศกษาเพยงสถานประกอบการประเภทเดยว จงอาจมขอจ�ากดในการขยายผลไปยงพนกงานในประเภทอตสาหกรรม อนๆ ทท�างานสมผสเสยงดง

เมอเปรยบเทยบกบขอมลจากงานวจยอน ๆ ในประเทศไทย พบวา มความสอดคลองกบงานวจยกอนหนาซงศกษาอบตการณของพนกงานทมการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐาน (standard threshold shift)

18




ของพนกงาน 224 ราย ในสถานประกอบการ 10 แหง ใน จงหวดขอนแกนโดยพบอบตการณของการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐานรอยละ 6.3 และการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐานทปรบปจจยดานอาย รอยละ 5.4 (ภรณทพย พมดา, เนสน ไชยเอย, ขวญชนก ยมแต, จราพร เขยวอย, พนดา ธนาวรตนานจ, และนภาพร ครสนธ, 2559) ซงมความใกลเคยงมากกบผลการศกษาทพบในงานวจยครงน ทแมวา ในการศกษาจะไมไดตดกลมทมความผดปกตของระดบการไดยนของผลการตรวจการไดยนครงแรกออกไป อยางไรกด การศกษาวจยครงนท�าในกลมตวอยางทมจ�านวนมากกวาและมผลการตรวจสมรรถภาพการไดยนยอนหลงหลายปมากกวา เมอเปรยบเทยบผลการศกษาจะพบวา เกดการสะสมของความผดปกตเพมสงขนในแตละป นอกจากนกลมอตสาหกรรมสารเคมยงมความแตกตางและจ�าเพาะ ซงนอกจากการสมผสเสยงดงแลวยงมการสมผสสารเคมอนตรายทอาจสงผลกระทบตอการไดยนได

เ มอเปรยบเทยบกบงานวจยอกฉบบทศกษาสมรรถภาพการไดยนในพนกงานบรษทผลตมอเตอรคอมเพรสเซอร จ�านวน 464 คน พบวา พนกงานมการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐานรอยละ 10.99 (ไมไดระบวาปรบปจจยจากอายหรอไม) โดยพบวา ปจจยทมความสมพนธกบ standard threshold shift ในพนกงานกลมนอยางมนยส�าคญทางสถต ไดแก อายการท�างาน 14 ป ขนไป ระยะเวลาการสมผสเสยงดงมากกวา 8 ชวโมงตอวน และ การไมใชอปกรณปองกนอนตรายจากเสยง (สาวตร ชยรตน, อดลย บณฑกล, และเพญภทรา ศรไพบลยกจ, 2555) ซงใกลเคยงกบผลการวจยในครงนแตเมอมการปรบปจจยดานอายออกไปแลวเชนในการวจยนพบวา มการลดลงของรอยละของผลการตรวจทผดปกตลงเปนอยางมาก

การศกษาในครงนไมไดปรบขอมลพนฐานจงท�าใหความชกในแตละปมแนวโนมสงขนเรอยๆ ในแตละป หากสถานประกอบการไมด�าเนนการปรบขอมลพนฐานจะท�าใหเกดการสงพนกงานเขารบการตรวจซ�าภายใน 30 วนตามทกฎหมายก�าหนด (กรมสวสดการและคมครองแรงงาน, 2553) มากเกนความจ�าเปน ซงตรงกบสถานการณปจจบนทสถานประกอบการสวนใหญของประเทศไทยยงไมมการแปลผลการไดยนแบบเทยบกบ

ขอมลพนฐาน และสถานประกอบการทด�าเนนการแปลผลเทยบกบขอมลพนฐานแลวเกอบทงหมดไมสามารถปรบขอมลพนฐานไดอยางถกตองตามหลกวชาการและเปนสากล (National Institute for Occupational Safety and Health, 1998), (National Hearing Conservation Association, 2003) และการวจยนยงไมไดยนยนความนาเชอถอของขอมลพนฐานดวยการใชผลตรวจสมรรถภาพการไดยนครงทสองมายนยนผลครงแรกสดและไมมเกณฑการตรวจสอบคณภาพขอมลเพอคดเขาและคดออก

5. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะจากการเปรยบเทยบความชกของความผดปกตของ

ผลตรวจสมรรถภาพการไดยนเมอใชเกณฑของ NIOSH และ OSHA ทมการพจารณาและไมพจารณาปรบปจจยจากอาย (with or without age correction) พบวา ผลตรวจการไดยนตามเกณฑของ OSHA ทมการพจารณาปรบปจจยจากอาย (with age correction) พบความผดปกตนอยทสด นาจะเกดจากการปรบการเปลยนแปลงทเกดจากอายออกไปท�าใหมความจ�าเพาะตอการเกดโรคจากการท�างานสงขน เมอเทยบกบเกณฑทระบในกฎหมายหรอเกณฑของ NIOSH ทพบวา มความผดปกตมากทสด จงนาจะมความไวสงกวาในการคดกรองโรค ทงนควรมขอมลของความไวและความจ�าเพาะของความผดปกตแตละแบบเพอประกอบการตดสนใจออกนโยบายในการด�าเนนการ

หนวยงานทมหนาทพจารณาการออกกฎหมายควรพจารณาถงความเปนไปไดในการรวมมอปฏบตของสถานประกอบการและประโยชนของพนกงานในการก�าหนดเกณฑทจะน�ามาใชในการคดกรองโรคหตงเหตอาชพเพอคนหาผปวยในระยะแรก (early detection) เพอสงพบแพทยอาชวเวชศาสตรวนจฉยโรคจากการท�างานและด�าเนนการปองกนตอไป แตหากใชการแปลผลตามเกณฑของ NIOSH และหากไมด�าเนนการปรบขอมลพนฐานอยางถกตองตามหลกวชาการ (ผลความชกในงานวจยนไมไดปรบขอมลพนฐาน) อาจท�าใหในแตละปสถานประกอบการตองสงตอพนกงานเพอพบแพทยอาชวเวชศาสตรมากเกนความจ�าเปน

การเปรยบเทยบความชกของความผดปกตของผลตรวจสมรรถภาพการไดยนหลายเกณฑรวมกนสามารถ


Research Article



ใชประโยชนในการประเมนผลและทบทวนโครงการ/มาตรการอนรกษการไดยนทสถานประกอบ การควรด�าเนนการปละหนงครง

กตตกรรมประกาศ งานวจยนไดรบการสนบสนนจากสถานประกอบ

การอตสาหกรรมสารเคมทเขารวมในงานวจย

เอกสารอางอง ประกาศกรมสวสดการและคมครองแรงงาน เรอง หลก

เกณฑและวธการจดท�าโครงการอนรกษการไดยนในสถานประกอบกจการ พ.ศ. 2553. ราชกจจานเบกษา เลม 127 ตอนพเศษ 64 ง.

ภรณทพย พมดา, เนสน ไชยเอย, ขวญชนก ยมแต, จราพร เขยวอย, พนดา ธนาวรตนานจ และ นภาพร ครสนธ. (2559). อบตการณของพนกงานทมการเปลยนแปลงระดบการไดยนแบบมาตรฐาน; กรณศกษาผลการตรวจการไดยน. ศรนครนทรเวชสาร 31(3), 287-92.

สมาคมโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมแหงประเทศไทย และกล มศนยการแพทยเฉพาะทางดานอาชวเวชศาสตรและเวชศาสตรสงแวดลอม โรงพยาบาลนพรตนราชธาน กรมการแพทยกระทรวงสาธารณสข. (2558). แนวทางการตรวจและแปลผลสมรรถภาพการไดยนในงานอาชวอนามย พ.ศ. 2558. กรงเทพมหานคร: มลนธสมมาอาชวะ.

สาวตร ชยรตน, อดลย บณฑกล และ เพญภทรา ศรไพบลยกจ. (2555). ปจจยทเกยวของจากการเปลยนแปลงระดบความสามารถในการไดยนมาตรฐานในพนกงานบรษทผลตมอเตอร คอมเพรสเซอร. ธรรมศาสตรเวชสาร. 13(1), 59-70.

Dobie RA, Archer RJ. (1981). Otologic referral in industrial hearing conservation programs. J Occup Med. 23(11), 755-61.

Masterson EA, Sweeney MH, Deddens JA, Themann CL, Wall DK. (2014). Prevalence of Workers with Shifts in Hearing by Industry: A Comparison of

OSHA and NIOSH Hearing Shift Criteria. Journal of Occupational and Environmental Medicine. 56(4), 446-55.

National Hearing Conservation Association. (2003). NHCA Professional guide for audiometric baseline revision (Reprinted with permission of the National Hearing Conservation Association). In: Berger EH, Royster LH, Royster JD, Driscoll DP, Layne M, editors. The noise manual (5th ed.) Virginia: American Industrial Hygiene Association.

National Institute for Occupational Safety and Health. (1998). Criteria for a recommended standard: Occupational noise exposure – Revised criteria 1998 (NIOSH Publication No. 98-126). Retrieved March 3, 2017, from https://www.cdc.gov/niosh/docs/98-126/pdfs/98-126a.pdf

Occupational Safety and Health Administration. (1983). 1910.95 CFR Occupational n o i s e exposure: hearing conservation amendment. Retrieved March 3, 2017, fromhttps://www.osha.gov/pls/oshaweb/owadisp.show_document?p_table=stan dards&p_id=9735

Occupational Safety and Health Administration. (2004). OSHA Forms for Recording W o r k Related Injuries and Illnesses. Retrieved March 3, 2017, from https://www.osha. gov/recordkeeping/new-osha300form1-1-04.pdf

Occupational Safety and Health Administration. (2001). Determination of workrelatedness/ Standard Number 1904.5. Retrieved March 3, 2017, from https://www.osha.gov/pls/oshaweb/owadisp.show_document? p_table=STAND ARDS&p_id=9636

20




การสมผสสารไดทเอทลเฮซลพทาเลท (ดอเอชพ) ทางการหายใจและระดบ

สารเมแทบอไลตในปสสาวะของพนกงานอตสาหกรรมพลาสตกโพลไวนลคลอไรด

ธรพพฒน สานพามะณ นกศกษาหลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต (สขศาสตรอตสาหกรรมและความปลอดภย)รองศาสตราจารย ดร. ประมข โอศร Sc.D. (Industrial Hygiene) ภาควชาอาชวอนามยและความปลอดภย

คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหด รองศาสตราจารย ดร. สมพร กนทรดษฎ เตรยมชยศร Ph.D. (Neuroscience) คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยเฉลมกาญจนา

รองศาสตราจารย ดร. เฉลมชย ชยกตตภรณ Dr.P.H. (Epidemiology) คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรผชวยศาสตราจารย ดร. นพกร จงวศาล Ph.D. (Industrial Hygiene)

* ผรบผดชอบบทความ รองศาสตราจารย ดร. ประมข โอศร ภาควชาอาชวอนามยและความปลอดภย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล 420/1 ถนนราชวถ เขตราชเทว กรงเทพมหานคร โทรศพท: 0-2644-4069-70 ตอ 102 โทรสาร: 0-2354-8561 E-mail: [email protected]

บทคดยอการศกษานมวตถประสงคเพอประเมนการสมผส

สาร Di (2-ethylhexyl) phthalate (DEHP) ทางการหายใจและวเคราะหระดบสารเมแทบอไลตในปสสาวะของพนกงานโรงงานผลตเมดพลาสตก โพลไวนลคลอไรด จ�านวน 56 คนโดยใชแบบสมภาษณเพอเกบขอมลพนฐาน และเกบตวอยางอากาศโดยใชเครองมอเกบตวอยางอากาศแบบตดตวบคคลตาม NIOSH Method 5020 เพอประเมนการสมผส DEHP ทางการหายใจ และเกบตวอยางปสสาวะเพอวเคราะหหาปรมาณสารบงชการสมผส ซงประกอบดวย Mono(2-ethyl-5-hydroxyhexyl) phthalate (MEHHP) และ Mono(2-ethyl-5-oxohexyl) phthalate (MEOHP) โดยใชเทคนคการวเคราะหลควดโครมาโตกราฟ ผลการศกษาพบวามการสมผส DEHP ทความเขมขนเฉลย 7.796±3.113 µg/m3 กลมพนกงานท�าความสะอาดเครองจกรมระดบการสมผสสงสดทความเขมขนเฉลย 9.335±3.927 µg/m3 ผลการวเคราะหสาร

MEHHP และ MEOHP ในปสสาวะกอนการสมผสพบความเขมขนเฉลยเทากบ 6.905±5.142 และ 7.353±4.955 µg/g-creatinine และหลงการสมผสพบความเขมขนเฉลยเทากบ 9.766±7.654 และ 10.120±7.624 µg/g-creatinine ผลของการทดสอบทางสถตพบความเขมขนเฉลยของ MEHHP และ MEOHP หลงการสมผสมคาสงกวากอนการสมผสอยางมนยส�าคญ (p <0.05) ขอเสนอแนะของการศกษาน ควรมการเกบตวอยางอากาศเพอเฝาระวงการสมผสอยางตอเนองและวเคราะหความเขมขนของสาร MEHHP และ MEOHP ในตวอยางปสสาวะเพมเตม เพอใชเปนขอมลยนยนการก�าหนดสารบงชการสมผส DEHP ทถกตอง

ค�ำส�ำคญ: DEHP/ MEHHP/ MEOHP/ เมแทบอไลตใน

ปสสาวะ/ พนกงานโรงงานผลตพวซ


Research Article



Teepipath Sanipamanee, Student in M.Sc. (Industrial Hygiene and Safety) Associate Professor Dr. Pramuk Osiri, Sc.D. (Industrial Hygiene) Department of Occupational Health and Safety,

Faculty of Public Health, Mahidol UniversityAssociate Professor Dr. Somporn Kantharadussadee-Triamchaisri, Ph.D. (Neuroscience)

Faculty of Public Health, Chalermkarnchana UniversityAssociate Professor Dr. Chalermchai Chaikittiporn, Dr.P.H. (Epidemiology) Faculty of Public Health, Thammasat University

Assistant Professor Dr. Noppakorn Chongvisal, Ph.D. (Industrial Hygiene)

Inhalation Exposure to Di (2-ethylhexyl) Phthalate (DEHP) and

Urinary Metabolites in Polyvinyl Chloride Processing Workers

AbstractThis cross-sectional study aimed to

evaluate the level of inhalation exposure to di(2-ethylhexyl) phthalate (DEHP) and analyze urinary metabolites concentration of 56 workers in polyvinyl chloride manufacturing. The questionnaire was conducted to collect health information, NIOSH method 5020 was applied for DEHP personal exposure assessment and liquid chromatography was used to determine metabolites concentration which were Mono (2-ethyl-5-hydroxyhexyl) phthalate (MEHHP) and Mono (2-ethyl-5-oxohexyl) phthalate (MEOHP) in worker’s urine. The results of exposure assessment revealed that the average concentration of DEHP at workplaces were 7.796±3.113 µg/m3. The majority group was the machinery cleaning workers who had exposed to the average of 9.335±3.927 µg/m3. The analyses

of MEHHP and MEOHP from worker’s urine were conducted at pre-shift and post-shift. The results at pre-shift showed the average concentration of 6.905±5.142 and 7.353±4.955 µg/g-creatinine whereas at post-shift revealed the average of 9.766±7.654 and 10.120±7.624 µg/g-creatinine, respectively. The results of the statistical tests showed that the MEHHP and MEOHP of post-shift were significantly higher than pre-shift (p <0.05). The recommendations were that the personal air sampling must be conducted continuously and the concentration measurement of MEHHP and MEOHP in worker’s urine must be further studied in order to provide a better biomarker for DEHP exposure assessment.

Keywords: DEHP/ MEHHP/ MEOHP/ Urinary metabolites/

Polyvinyl chloride/ Workers

* Corresponding author Assoc. Prof. Pramuk Osiri, Department of Occupational Health and Safety, Faculty of Public Health, Mahidol University, 420/1 Ratchawithi Road, Ratchathewi District, Bangkok, 10400 Tel. 0-2 0-2644-4069-70 Ext.102 Fax.: 0-2354-8561 E-mail: [email protected]

22




บทน�าไดทเอทลเฮซลพทาเลท (Di (2-ethylhexyl)

phthalate; DEHP) เปนสารเคมทนยมใชเปนวตถดบกนอยางแพรหลายในอตสาหกรรมผลตพลาสตกโพลไวนลคลอไรดหรอพวซ (PVC) DEHP จดเปนสารเตมแตงในกลมพลาสตกไซเซอร (plasticizer) ทใชเตมลงไปในโพลเมอรใหมสมบตทสามารถยดหยนได มความออนนม งายตอการน�าไปรด ดง หลอแบบ หรอน�าไปขนรปเปนผลตภณฑตางๆ DEHP เปนสารเคมทมประโยชนตออตสาหกรรมพลาสตกพวซเปนอยางมาก ดวยเหตท DEHP ทผสมลงไปในพลาสตกไมไดเกดพนธะเคมกบโพลเมอร เปนเพยงการแทรกตวอยตามชองวางระหวางโมเลกลเทานน ท�าให DEHP มโอกาสถกชะออกจากผลตภณฑและปนเปอนสสงแวดลอมหรอเขาสรางกายผบรโภคไดโดยงาย (Wittassek, Angerer, & Brüning, 2011; Fong, Uang, & Lee, 2014) ดงนน กลมประชากรทมการรบสมผส DEHP จงสามารถจ�าแนกออกเปน 2 กลม ไดแก กลมประชากรทวไป และกลมพนกงานทท�างานอยในโรงงานผลต DEHP หรอน�า DEHP ไปใชในทางอตสาหกรรม กลมประชากรทวไปมกไดรบสมผสผานทางการบรโภคอาหารทมการปนเปอน DEHP จากบรรจภณฑ หรอกระบวนการผลตอาหาร (Fromme et al., 2007; Wittassek et al., 2007; ECB, 2008) การรบสมผสทางผวหนงจากการใชผลตภณฑดแลสวนบคคลทม DEHP เปนสวนประกอบ (Duty, Calafat, & Hauser, 2005) การรบสมผสทางการหายใจทมการเจอปนของ DEHP ในอากาศภายในอาคาร (Otake, Yoshinaga, & Yanagisawa, 2004) และการรบสมผสในกลมผปวยขณะเขารบการรกษาทางการแพทยทเกดจากการใชอปกรณพลาสตกทม DEHP เปนสวนผสม (ATSDR, 2002; ECB, 2008) ส�าหรบการรบสมผสในกลมพนกงานโดยสวนใหญเปนการรบสมผสทางการหายใจ โดยเฉพาะกลมพนกงานทปฏบตงานในโรงงานผลตเมดพลาสตกพวซ ซงมกระบวนการผลตทใชความรอนสง ชวยสงเสรมให DEHP เกดการระเหยเปนไอและปลดปลอยสบรรยากาศการท�างานไดงาย เหนไดจากผลการศกษาโดยการเกบตวอยางอากาศแบบตดทตวบคคลในกลมพนกงานโรงงานผลตสายไฟและรองเทาบทพวซในประเทศเนเธอรแลนดทพบวา ม DEHP ปนเปอนอยในบรรยากาศการท�างานสงสด

1.26 มลลกรมตอลกบาศกเมตร (Dirven et al., 1993) ผลการศกษาในกลมพนกงานโรงงานผลตพวซของประเทศไตหวนทพบวา มการสมผส DEHP เฉลย 15.5 ไมโครกรมตอกโลกรมตอวน (Fong, Uang, & Lee, 2014) และผลการศกษาจากโรงงานผลตพวซ จ�านวน 9 แหงในประเทศฟนแลนดทพบวา มระดบความเขมขนของ DEHP ในบรรยากาศการท�างานเฉลยอยในชวง 20 - 500 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร (Vainiotalo & Pfäffli, 1990)

ดวยเหตท DEHP ถกน�าไปใชประโยชนในทางอตสาหกรรมกนอยางแพรหลายทวโลก จงมผสนใจท�าการศกษาถงผลกระทบทางสขภาพของกลมประชากรผบรโภคและกลมพนกงานทรบสมผสสารนเปนจ�านวนมาก ผลจากทดสอบทางดานพษวทยาพบขอสรปวา DEHP เปนสารเคมทมความเปนพษตอระบบสบพนธของหนเพศผ โดย DEHP มฤทธขดขวางการท�างานของเซลสเซอโทล (Sertoli cells) และเซลสเลยดก (Leydig cells) ในอนฑะ ซงมผล กระทบตอกระบวนการสรางสเปรม (spermatogenesis) และการสรางฮอรโมนเทสโทสเตอโรนในหน ผลจากการทดสอบการรบสมผส DEHP ทระดบความเขมขนสงพบวา DEHP สามารถกระตนใหเกดการบาดเจบทตบและไต มความเปนพษตออณฑะ และท�าใหเกดความผดปกตของระบบตอมไรทอในการสรางฮอรโมนแอนโดรเจนของสตวทดลองได (Oishi, 1994; David, 2000; Gray, 2000; Foster, 2001; Park, Habeebu, & Klaassen, 2002; Akingbemi, Zirkin, & Hardy, 2004; Eveillard et al., 2009; Martinez-Arguelles, Zirkin, & Papadopoulos, 2009; Doyle, McLean, & Kim, 2013; Głombik et al., 2014) ส�าหรบการศกษาในมนษย มรายงานวา การรบสมผส DEHP มความสมพนธกบผลกระทบทเกดขนตอคณภาพของอสจ สามารถขดขวางการท�างานของระบบตอมไรทอ และสงผลกระทบตอการพฒนาการของระบบสบพนธได (Heudorf U, Mersch-Sundermann , & Angerer, 2007; Hauser, 2008; Herr et al., 2009; Itoh, Tanaka, & Tsugane, 2009; Mendiola et al., 2010; Mendiola et al., 2012) ส�าหรบการศกษาการรบ สมผสในกล มพนกงานพบวา กล มคนงานมระดบสาร เมแทบอไลตของ DEHP ในปสสาวะสงกวากลมประชากรทวไป (Gaudin, Robert, & Ducos, 2010) และระดบ


Research Article



สารเมแทบอไลตในปสสาวะของกล มพนกงานมความสมพนธกบปรมาณความเขมขนของ DEHP ในบรรยากาศการท�างานอยางมนยส�าคญ (Fong, Uang, & Lee, 2014)

จากผลการศกษาความเปนอนตรายจากการรบสมผส DEHP ทงในมนษยและสตวทดลอง ผลการศกษาการรบสมผสและผลกระทบตอสขภาพในกลมพนกงานโรงงานผลตพลาสตกพวซในตางประเทศ ท�าใหผ วจยตระหนกถงปญหาและผลกระทบทางสขภาพทอาจเกดขนจากการรบสมผสสารน โดยเฉพาะในกลมพนกงานทปฏบตงานในอตสาหกรรมผลตเมดพลาสตกพวซในประเทศไทย ซงยงไมพบการศกษาใดทท�าการประเมนระดบการรบสมผสในกล มพนกงานเหลานเลย ดงนน ผ วจยจงไดท�าการศกษาและประเมนระดบการสมผส DEHP ของพนกงานในโรงงานผลตเมดพลาสตกพวซแหงหนงในจงหวดสมทรปราการ ซงเปนโรงงานผลตเมดพลาสตกพวซแหงแรกของประเทศไทย มการใช DEHP เปนพลาสตกไซเซอรหลก และมกระบวนการผลตทใชความรอนสงซงชวยสนบสนนใหเกดการปลดปลอยไอระเหยของ DEHP ออกสบรรยากาศการท�างาน ทงน เพอน�าผลการศกษามาใชเปนขอมลพนฐานในการวางแผนปองกนปญหาทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยตอไป

วธด�าเนนงานวจยการศกษาครงนเปนการศกษาเชงวเคราะหแบบ

ภาคตดขวาง (cross-sectional study) ผานการรบรองใหด�าเนนการวจยจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยในมนษย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล รหสโครงการ 144/2558 เอกสารรบรองโครงการวจย COA. No. MUPH 2015-152

1. วตถประสงคการวจยเพอประเมนระดบการสมผสสารไดทเอทลเฮซลพ

ทาเลททางการหายใจและวเคราะหระดบสารเมแทบอไลตในปสสาวะของกลมพนกงานในโรงงานผลตเมดพลาสตกโพลไวนลคลอไรด

2. ประชากรและกลมตวอยางประชากรและกลมตวอยางคอ พนกงานทงหมด

56 คน ทปฏบตงานในโรงงานผลตเมดพลาสตกโพลไวนล คลอไรด มการจ�าแนกเปนกล มสมผสทคลายคลงกน (similar exposure groups; SEGs) จ�านวน 5 กลม ดงแสดงในตารางท 1

3. เครองมอทใชในงานวจย 3.1 เครองมอทใชในการวจยและการเกบ

รวบรวมขอมล ประกอบดวย 3 สวน ดงน แบบสมภาษณซงถกจดท�าขนจากการทบทวน

วรรณกรรมทเกยวของ และผานการตรวจสอบ แกไขตามค�าแนะน�าของผเชยวชาญ 3 ทาน ไดแก ผเชยวชาญดานอาชวเวชศาสตร ผเชยวชาญดานระบาดวทยา และผเชยวชาญดานอาชวอนามยและความปลอดภย แบบสมภาษณส�าหรบงานวจยในครงนประกอบดวย 7 สวน ดงน

สวนท1 ขอมลทวไป จ�านวน 8 ขอ สวนท2 ขอมลเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ

และสถานะทางสขภาพ จ�านวน 4 ขอ สวนท3 ขอมลประวตการท�างานและการ

สมผสสารเคมในอดต จ�านวน 5 ขอ สวนท4 ขอมลประวตการท�างานและการ

สมผสสารเคมในปจจบน จ�านวน 4 ขอ สวนท5 ขอมลอาการแสดงความผดปกต

ของระบบทางเดนหายใจ จ�านวน 6 ขอ สวนท6 ขอมลอาการแสดงความผดปกต

ของระบบการท�างานของตบ จ�านวน 8 ขอ สวนท7 ขอมลอาการแสดงความผดปกต

ของระบบการท�างานของไต จ�านวน 9 ขอ

24




3.2 การตรวจวดและวเคราะหปรมาณความเขมขนของ DEHP ในบรรยากาศการท�างาน โดยตดตงเครองมอเกบตวอยางอากาศแบบตดตวบคคล (personal air sampling) ตดไวทตวผปฏบตงานตลอดระยะเวลาการท�างาน 8 ชวโมง และท�าการวเคราะหหาปรมาณความเขมขนของ DEHP ในตวอยางอากาศดวยเทคนค Gas Chromatography with Flame Ionization Detector (GC-FID) ตาม NIOSH method 5020 (NIOSH, 1992)

3.3 การวเคราะหระดบความเขมขนของสารเมแทบอไลตทบงชการสมผส DEHP ในตวอยางปสสาวะ โดยการเกบตวอยางปสสาวะจากผปฏบตงานชวงกอนการสมผส (pre-shift) และหลงการสมผส (post-shift) ในวนเดยวกนทท�าการเกบตวอยางอากาศ ตวอยางปสสาวะทงหมดถกบรรจในหลอดเกบตวอยางชนดมฝาปดทไมม DEHP เปนสวนผสมและเกบรกษาไวทอณหภม -20 องศาเซลเซยส การวเคราะหหาระดบความเขมขนของสารเมแทบอไลตในตวอยางปสสาวะผวจยประยกตใชวธการวเคราะหของ Frederiksen, Jorgensen, & Andersson, (2010)โดยใชเทคนค Liquid Chromatography Tandem Mass Spectrometry (LC-MS/MS) ท�าการวเคราะหสารเมแทบอไลตบงชการสมผส ประกอบดวย 1) Mono(2-ethyl-5-hydroxyhexyl) phthalate (MEHHP) และ 2) Mono(2-ethyl-5-oxohexyl) phthalate (MEOHP) โดยมโครงสรางทางเคม ดงภาพท 1

3.4 การวเคราะหขอมล ส�าหรบกระบวนการวเคราะหขอมล

ทางสถต ขอมลทงหมดถกตรวจสอบและยนยนความถกตอง และท�าการวเคราะหขอมลทางสถตคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน และทดสอบคาทโดยก�าหนดคา นยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05

ภาพท1 โครงสรางทางเคมของ MEHHP และ MEOHP

ผลการวจยพนกงานทสมครใจเขารวมโครงการทงหมด 56

คน ประกอบดวย พนกงานเพศชาย 45 คน เพศหญง 11 คน มอายเฉลย 31.80 ป สวนใหญรอยละ 44.64 อยในชวงอาย 20 - 30 ป มน�าหนกเฉลย 63.02 กโลกรม รอยละ 55.36 มน�าหนกอยในเกณฑปกต รอยละ 14.29 อยในภาวะอวนระดบ 1 รอยละ 19.64 อยในภาวะอวนระดบ 2 และรอยละ 3.57 อยในภาวะอวนระดบ 3 ระดบการศกษาสงสดของพนกงานสวนใหญส�าเรจการศกษาในระดบมธยมศกษา รอยละ 53.57 รองลงมาคอ ระดบประถมศกษา รอยละ 25.00 ระดบประกาศนยบตรวชาชพ

ตารางท1จ�านวนตวอยางอากาศและตวอยางปสสาวะจ�าแนกตามกลมสมผสทคลายคลงกน

กลมสมผสทคลายคลงกน(SEGs) จ�านวนพนกงานจ�านวนตวอยางอากาศ

จ�านวนตวอยางปสสาวะ

กอนการสมผส หลงการสมผส

พนกงานควบคมกระบวนการกวนผสม 4 4 4 4

พนกงานควบคมกระบวนการอดรด 7 7 7 7

พนกงานเทวตถดบ 8 8 8 8

พนกงานท�าความสะอาดเครองจกร 17 17 17 17

พนกงานบรรจสนคา 20 20 20 20

รวม 56 56 56 56


Research Article



รอยละ 19.64 และระดบปรญญาตร รอยละ 1.79 รายละเอยดดงแสดงในตารางท 2

ขอมลสถานะทางสขภาพของพนกงานพบวา สวนใหญไมมโรคประจ�าตว คดเปนรอยละ 96.43 มเพยงพนกงาน 4 ราย คดเปนรอยละ 7.14 ทมประวตการเจบปวยดวยโรคความดนโลหตสง โรคภมแพทางเดนหายใจ โรคโลหตจาง และโรคปวดศรษะไมเกรน ขอมลพฤตกรรมทางดานสขภาพ พบรอยละ 67.86 มพฤตกรรมการดมเครองดมแอลกอฮอล รอยละ 42.86 มพฤตกรรมการสบบหร รอยละ 12.50 เคยมประวตเคยสบบหร (ปจจบนเลกแลว) และรอยละ 44.64 ไมเคยสบบหร รายละเอยดดงตารางท 3

ส�าหรบขอมลการปฏบตงานพบวา พนกงานทงหมดปฏบตงานในกระบวนการผลตเมดพลาสตกโพลไวนล- คลอไรด เปนเวลา 12 ชวโมงตอวน พนกงานสวนใหญรอยละ 82.14 มอายงาน 1 - 5 ป มพนกงานจ�านวน 38 ราย ม

ประวตการท�างานในสถานประกอบกจการอนมากอน แตพนกงานทงหมด 38 รายไมเคยมประวตการสมผส DEHP จากสถานทท�างานเดม และพนกงานทงหมดไมไดประกอบอาชพหรอหารายไดเสรมอนๆ นอกเหนอจากงานประจ�าทท�าอยในปจจบน รายละเอยดดงแสดงในตารางท 4

จากขอมลผลการตรวจวดและวเคราะหปรมาณความเขมขนของ DEHP ในบรรยากาศการท�างานเพอประเมนการสมผส DEHP ของพนกงานทง 5 กลมสมผสทคลายคลงกนพบวา กล มพนกงานท�าความสะอาดเครองจกรมระดบการสมผส DEHP สงทสดทระดบความเขมขนเฉลย 9.335 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร รองลงมาคอ กลมพนกงานบรรจสนคา พนกงานควบคมกระบวนการอดรด พนกงานควบคมกระบวนการกวนผสม และพนกงานเทวตถดบทระดบความเขมขนเฉลย 8.420, 6.186, 6.100 และ 5.588 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ตามล�าดบ รายละเอยดดงแสดงในตารางท 5

ตารางท2 ขอมลทวไปของพนกงาน

ตวแปร จ�านวน รอยละ

เพศ

ชาย 45 80.36

หญง 11 19.64

อาย(ป)

20 – 30 25 44.64

31 – 40 21 37.50

41 – 50 9 16.07

51 – 60 1 1.79

(Mean = 31.80, SD = 8.89, Min = 20, Max = 52)

น�าหนก(กโลกรม)

≤60 27 48.21

61 – 70 18 32.14

71 – 80 7 12.50

>80 4 7.14

(Mean = 63.02, SD = 10.79, Min = 47, Max = 103)

26





ดชนมวลกาย(BMI)

น�าหนกนอยกวามาตรฐาน (<18.5) 4 7.14

น�าหนกปกต (18.5 – 22.9) 31 55.36

อวนระดบ 1 (23.0 – 24.9) 8 14.29

อวนระดบ 2 (25.0 – 29.9) 11 19.64

อวนระดบ 3 (≥30.0) 2 3.57

(Mean = 22.55, SD = 3.47, Min = 16.98, Max = 33.63)

ระดบการศกษา

ประถมศกษา 14 25.00

มธยมศกษา 30 53.57

ประกาศนยบตรวชาชพ (ปวช./ ปวส.) 11 19.64

ปรญญาตร 1 1.79

ตารางท3ขอมลเกยวกบพฤตกรรมสขภาพและสถานะทางสขภาพของพนกงาน


โรคประจ�าตว

มโรคประจ�าตว 4 7.14

ไมมโรคประจ�าตว 52 92.86

พฤตกรรมการบรโภคเครองดมแอลกอฮอล

ไมเคยดม 10 17.86

ปจจบนยงดม 38 67.86

เคยดมแตปจจบนเลกแลว 8 14.29

พฤตกรรมการสบบหร

ไมเคยสบ 25 44.64

ปจจบนยงสบ 24 42.86

เคยสบแตปจจบนเลกแลว 7 12.50

ตารางท2(ตอ)


Research Article



การสวมใสอปกรณปองกนการสมผสสารเคมผานระบบทางเดนหายใจของพนกงานในขณะปฏบตงานทมการสมผส DEHP พบวา พนกงานมการสวมใสหนากากนรภยชนดไสกรองคแบบครงหนา รอยละ 48.21 และสวมใสหนากากผาธรรมดา รอยละ 51.79 มเพยงพนกงานจ�านวน 7 ราย (รอยละ 12.50) เทานนทสวมใสหนากากนรภยชนดไสกรองคแบบครงหนาตลอดเวลาปฏบตงานทมการสมผส DEHP รายละเอยดดงแสดงในตารางท 6

ผลการตรวจวเคราะหระดบสารเมแทบอไลตทบ งชการสมผส DEHP ในปสสาวะของพนกงาน พบสาร MEHHP และ MEOHP ในปสสาวะกอนการสมผส

(pre-shift) ทระดบความเขมขนเฉลย 6.905 และ 7.353 µg/g-creatinine ตามล�าดบ และพบสาร MEHHP และ MEOHP ในปสสาวะหลงการสมผส (post-shift) ทระดบความเขมขนเฉลย 9.766 และ 10.120 µg/g-creatinine ตามล�าดบ โดยกลมพนกงานทตรวจพบคาความเขมขนเฉลยของสารเมแทบอไลตทง 2 ชนด ในปสสาวะทงกอนและหลงการสมผสสงทสดคอ พนกงานท�าความสะอาดเครองจกร ซงสอดคลองกบผลการประเมนการสมผสจากผลการตรวจวดและวเคราะหปรมาณความเขมขนของ DEHP ในบรรยากาศการท�างาน รายละเอยดเพมเตมดงแสดงในตารางท 7 และ 8

ตารางท4 ขอมลการท�างานและปจจยทเกยวของกบการสมผส DEHP ของพนกงาน


อายงาน(ป)

1 – 5 46 82.14

6 – 10 6 10.72

>10 4 7.14

(Mean = 3.56, SD = 4.34, Min = 0.5, Max = 24.0)

จ�านวนชวโมงการท�างานตอวน

8 ชวโมง 0 0.00

12 ชวโมง 56 100.00

ประวตการท�างานในอดต

เคยท�างานในสถานประกอบกจการอนมากอน 38 67.86

เคยมประวตสมผส DEHP 0 0.00

ไมเคยมประวตสมผส DEHP 38 67.86

ไมเคยท�างานในสถานประกอบกจการอนมากอน 18 32.14

การประกอบอาชพเสรมนอกเหนอจากงานประจ�า

ประกอบอาชพเสรม 0 0.00

ไมไดประกอบอาชพเสรม 56 100.00

28




ตารางท5ปรมาณความเขมขนเฉลยของ DEHP ในบรรยากาศการท�างานของพนกงานในแตละ SEGs

กลมสมผสทคลายคลงกน(SEGs) จ�านวนพนกงานความเขมขนของDEHP(µg/m3)

Mean(±SD) Min–Max

พนกงานควบคมกระบวนการกวนผสม 4 6.100 (1.334) 5.000 - 7.700

พนกงานควบคมกระบวนการอดรด 7 6.186 (2.496) 2.700 - 8.600

พนกงานเทวตถดบ 8 5.588 (2.211) 1.300 – 8.000

พนกงานท�าความสะอาดเครองจกร 17 9.335 (3.927) 1.200 – 21.200

พนกงานบรรจสนคา 20 8.420 (1.911) 2.900 – 12.000

รวม 56 7.796(3.113) 1.200–21.200

ตารางท6 จ�านวนและรอยละของพนกงานทสวมใสอปกรณปองกนการสมผสสารเคมผานทางเดนหายใจ

ชนดและความถของการสวมใสอปกรณปองกนการสมผสสารเคมผานระบบทางเดนหายใจ

จ�านวน รอยละ

หนากากชนดไสกรองคแบบครงหนา 27 48.21

สวมใสตลอดเวลา 7 12.50

สวมใสบางครง 20 35.71

หนากากผาธรรมดา 29 51.79

สวมใสตลอดเวลา 13 23.21

สวมใสบางครง 16 28.57


Research Article



ตารางท 7 ความเขมขนเฉลยของสารเมแทบอไลต MEHHP ในปสสาวะของพนกงานในแตละกลมสมผส (µg/g-creatinine)

กลมสมผสทคลายคลงกน(SEGs)ความเขมขนเฉลย(±SD)

กอนการสมผส(pre-shift) หลงการสมผส(post-shift)

พนกงานควบคมกระบวนการกวนผสม 5.510 (2.247) 4.094 (0.933)

พนกงานควบคมกระบวนการอดรด 4.047 (2.019) 6.893 (4.193)

พนกงานเทวตถดบ 7.088 (7.307) 9.117 (7.243)

พนกงานท�าความสะอาดเครองจกร 9.311 (6.153) 13.375 (7.434)

พนกงานบรรจสนคา 6.066 (3.680) 9.096 (8.713)

รวม 6.905(5.142) 9.766(7.654)

ตารางท 8 ความเขมขนเฉลยของสารเมแทบอไลต MEOHP ในปสสาวะของพนกงานในแตละกลมสมผส (µg/g-creatinine)

กลมสมผสทคลายคลงกน(SEGs)ความเขมขนเฉลย(±SD)

กอนการสมผส(pre-shift) หลงการสมผส(post-shift)

พนกงานควบคมกระบวนการกวนผสม 5.700 (1.880) 5.007 (1.680)

พนกงานควบคมกระบวนการอดรด 4.947 (2.147) 5.702 (2.688)

พนกงานเทวตถดบ 9.478 (8.452) 12.847 (9.231)

พนกงานท�าความสะอาดเครองจกร 7.937 (4.857) 12.994 (8.368)

พนกงานบรรจสนคา 7.180 (4.234) 9.154 (7.141)

รวม 7.353(4.955) 10.120(7.624)

เมอท�าการเปรยบเทยบคาเฉลยของระดบความเขมขนของสารเมแทบอไลต MEHHP และ MEOHP ในปสสาวะกอนการสมผสและหลงการสมผสพบวา ระดบ

ความเขมขนเฉลยของสารเมแทบอไลตทง 2 ชนด ในปสสาวะหลงการสมผสมคาสงกวากอนการสมผสอยางมนยส�าคญทางสถต ดงแสดงรายละเอยดในตารางท 9

30




อภปรายผลผลของการตรวจวดและวเคราะหปรมาณความเขม

ขนของ DEHP ในบรรยากาศการท�างานจากตวอยางอากาศแบบตดทตวบคคล แสดงใหเหนวา พนกงานโรงงานผลตเมดพลาสตกโพลไวนลคลอไรดมระดบการสมผส DEHP ต�ากวาผลการศกษาอนๆ ทผานมา (Vainiotalo & Pfäffli, 1990; Dirven et al., 1993; Fong, Uang, & Lee, 2014) เมอน�าผลการตรวจวดมาเปรยบเทยบกบคามาตรฐานเพอประเมนระดบการสมผสของพนกงานพบวา สมผส DEHP ต�ากวาคา TLV-TWA ทเสนอแนะโดย ACGIH (ACGIH, 2005) และ OSHA PEL-TWA ซงก�าหนดไวตองไมเกน 5 มลลกรมตอลกบาศกเมตร

ผลการวเคราะหระดบความเขมขนเฉลยของสาร MEHHP และ MEOHP ในปสสาวะของพนกงานทงกอนและหลงการสมผสพบวา มคาต�ากวาการศกษาทผานมา (Dirven et al., 1993; Fong, Uang, & Lee, 2014) ขณะทผลการเปรยบเทยบความแตกตางของระดบความเขมขนเฉลยของ MEHHP และ MEOHP ระหวางกอนและหลงการสมผสพบวา มผลการศกษาทสอดคลองกน ซงพบวา ระดบความเขมขนเฉลยของ MEHHP และ MEOHP หลงการสมผสมคาสงกวาระดบความเขมขนเฉลยกอนการสมผสอยางมนยส�าคญ (Dirven et al., 1993; Fong, Uang, & Lee, 2014)

ส�าหรบขอมลจากแบบสมภาษณการสวมใสอปกรณปองกนการสมผสสารเคมผานทางระบบทางเดนหายใจ

ตารางท 9 การทดสอบความแตกตางของคาเฉลยระดบความเขมขนของ MEHHP และ MEOHP ในปสสาวะกอนและหลงการสมผส (Paired Samples T-test, p-value <0.05)

สารบงชการสมผส ชวงเวลาเกบตวอยางระดบความเขมขน(µg/g-creatinine)

t p-valueMean SD

MEHHP กอนการสมผส 6.905 5.142 3.171 0.002

หลงการสมผส 9.766 7.654

MEOHP กอนการสมผส 7.353 4.955 3.075 0.003

หลงการสมผส 10.120 7.624

แสดงใหเหนวา พนกงานสวนใหญมการสวมใสหนากากผาธรรมดา ถงรอยละ 51.79 สวมใสหนากากชนดไสกรองคแบบครงหนาซงเปนอปกรณทเหมาะสมทสด เพยงรอยละ 48.21 และมเพยงรอยละ 12.50 เทานนทพบวา มการสวมใสหนากากชนดไสกรองคแบบครงหนาตลอดระยะเวลาการท�างาน ซงจะเหนไดวา การสวมใสอปกรณปองกนการสมผสสารเคมผานระบบทางเดนหายใจของพนกงานยงมความไมเหมาะสมตอการปองกนอนตรายจากการสมผส DEHP ดงนน สถานประกอบกจการจงควรผลกดนใหมการยกเลกการใชหนากากผาธรรมดา ควรจดหาหนากากชนดไสกรองคแบบครงหนาใหเพยงพอ และสงเสรมใหพนกงานสวมใสหนากากชนดนหรอชนดทมประสทธภาพในการปองกนสงกวาตลอดระยะเวลาการปฏบตงาน ควบคไปกบการใหความรเกยวกบอนตรายจากการสมผส DEHP แกพนกงานเพอสรางความตระหนก ตลอดจนการควบคมและปองกนการฟงกระจายของ DEHP ทแหลงก�าเนด การจดใหมระบบระบายอากาศทเพยงพอ และการบ�ารงรกษาระบบระบายอากาศใหท�างานอยางมประสทธภาพเปนประจ�าสม�าเสมอ

ขอเสนอแนะการศกษาครงนเปนเพยงการศกษา ณ ชวงเวลา

ใดเวลาหนงเทานน ควรมการขยายระยะเวลาการเกบขอมลการศกษาเพมเตม ทงการเกบตวอยางอากาศเพอเฝาระวงระดบการสมผส DEHP ของพนกงาน และการ


Research Article



ตรวจวเคราะหระดบความเขมขนของสาร MEHHP และ MEOHP ในปสสาวะเพอใชเปนขอมลยนยนการเลอกก�าหนดสารบงชการสมผส DEHP ทถกตองในอนาคต

กตตกรรมประกาศการศกษาครงนส�าเรจลลวงไปดวยดเนองจากไดรบ

การสนบสนนทงทางดานวชาการ บคลากร เครองมอ และอปกรณจากศนยอางองทางหองปฏบตการและพษวทยา ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม รวมถงการไดรบค�าแนะน�าและการใหค�าปรกษาทเปนประโยชนจากคณะกรรมการควบคมวทยานพนธ และผเชยวชาญในการตรวจสอบเครองมอการวจย ผวจยจงขอขอบพระคณทกทานเปนอยางสงมา ณ โอกาสน

เอกสารอางองAgency for toxic substances and disease registry

(ATSDR). (2002). Toxicological profile for di(2-ethylhexyl)phthalate. Atlanta, Georgia: Public Health Service, U.S. Department of Health and Human Services.

Akingbemi, B., Ge, R., Klinefelter, G., Zirkin, B., & Hardy, M. (2004). Phthalate-induced Leydig cell hyperplasia is associated with multiple endocrine disturbances. Proceedings of the National Academy of Sciences. 101(3), 775-780.

American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH). (2005). 2005 TLVs and BEIs. Threshold Limit Values for Chemical Substances and Physical Agents and Biological Exposure Indices. Cincinnati, OH.

David, R. (2000). Chronic Toxicity of Di (2-ethylhexyl)phthalate in Rats. Toxicological Sciences. 55(2), 433-443.

Dirven, H., van den Broek, P., Arends, A., Nordkamp, H., de Lepper, A., Henderson, P., & Jongeneelen, F. (1993). Metabolites of

the plasticizer di (2-ethylhexyl) phthalate in urine samples of workers in polyvinylchloride processing industries. International Archives of Occupational and Environmental Health. 64(8), 549-554.

Doyle, T., Bowman, J., Windell, V., McLean, D., & Kim, K. (2013). Transgenerational Effects of Di-(2-ethylhexyl) Phthalate on Testicular Germ Cell Associations and Spermatogonial Stem Cells in Mice1. Biology of Reproduction, 88(5), 112.

Duty, S., Ackerman, R., Calafat, A., & Hauser, R. (2005). Personal Care Product Use Predicts Urinary Concentrations of Some Phthalate Monoesters. Environmental Health Perspectives. 113(11), 1530-1535.

European Chemicals Bureau (ECB). (2008). European Union Risk Assessment Report: bis (2-ethylhexyl) phthalate (DEHP). Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.

Eveillard, A., Lasserre, F., de Tayrac, M., Polizzi, A., Claus, S., & Canlet, C. et al. (2009). Identification of potential mechanisms of toxicity after di-(2-ethylhexyl)-phthalate (DEHP) adult exposure in the liver using a systems biology approach. Toxicology and Applied Pharmacology. 236(3), 282-292.

Fong, J., Lee, F., Lu, I., Uang, S., & Lee, C. (2014). Estimating the contribution of inhalation exposure to di-2-ethylhexyl phthalate (DEHP) for PVC production workers, using personal air sampling and urinary metabolite monitoring. International Journal of Hygiene and Environmental Health. 217(1), 102-109.

32




Foster, P. (2001). Effects of phthalate esters on the developing reproductive tract of male rats. Human Reproduction Update. 7(3), 231-235.

Frederiksen, H., Jorgensen, N., & Andersson, A. (2010). Correlations Between Phthalate Metabolites in Urine, Serum, and Seminal Plasma from Young Danish Men Determined by Isotope Dilution Liquid Chromatography Tandem Mass Spectrometry. Journal of Analytical Toxicology. 34(7), 400-410.

Fromme, H., Bolte, G., Koch, H., Angerer, J., Boehmer, S., & Drexler, H. et al. (2007). Occurrence and daily variation of phthalate metabolites in the urine of an adult population. International Journal of Hygiene and Environmental Health. 210(1), 21 33.

Gaudin, R., Marsan, P., Ndaw, S., Robert, A., & Ducos, P. (2010). Biological monitoring of exposure to di(2-ethylhexyl) phthalate in six French factories: a field study. International Archives of Occupational and Environmental Health. 84(5), 523-531.

Głombik, K., Basta-Kaim, A., Sikora-Polaczek, M., Kubera, M., Starowicz, G., & Styrna, J. (2014). Curcumin influences semen quality parameters and reverses the di(2-ethylhexyl)phthalate (DEHP)-induced testicular damage in mice. Pharmacological Reports. 66(5), 782-787.

Gray, L. (2000). Perinatal Exposure to the Phthalates DEHP, BBP, and DINP, but Not DEP, DMP, or DOTP, Alters Sexual Differentiation of the Male Rat. Toxicological Sciences. 58(2), 350-365.

Hauser, R. (2008). Urinary phthalate metabolites and semen quality: a review of a potential biomarker of susceptibility. International Journal of Andrology. 31(2), 112-117.

Herr, C., zur Nieden, A., Koch, H., Schuppe, H., Fieber, C., & Angerer, J. et al. (2009). Urinary di(2-ethylhexyl) phthalate (DEHP)—Metabolites and male human markers of reproductive function. International Journal of Hygiene and Environmental Health. 212(6), 648-653.

Heudorf, U., Mersch-Sundermann, V., & Angerer, J. (2007). Phthalates: Toxicology and exposure. International Journal of Hygiene and Environmental Health. 210(5):623-634.

Itoh, H., Iwasaki, M., Hanaoka, T., Sasaki, H., Tanaka, T., & Tsugane, S. (2009). Urinary phthalate monoesters and endometriosis in infertile Japanese women. Science of The Total Environment. 408(1), 37-42.

Martinez-Arguelles, D., Culty, M., Zirkin, B., & Papadopoulos, V. (2009). In Utero Exposure to Di-(2-Ethylhexyl) Phthalate Decreases Mineralocorticoid Receptor Expression in the Adult Testis. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 94(11), 4624-4624.

Mendiola, J., Jørgensen, N., Andersson, A., Calafat, A., Silva, M., & Redmon, J. et al. (2010). Associations between urinary metabolites of di(2-ethylhexyl) phthalate and reproductive hormones in fertile men. International Journal of Andrology. 34(4pt1), 369-378.


Research Article



Mendiola, J., Meeker, J., Jorgensen, N., Andersson, A., Liu, F., & Calafat, A. et al. (2011). Urinary Concentrations of Di(2-ethylhexyl) Phthalate Metabolites and Serum Reproductive Hormones: Pooled Analysis of Fertile and Infertile Men. Journal of Andrology. 33(3), 488-498.

National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). (1992). NIOSH Manual of Analytical Methods (NMAM), 4th ed. Retrieved May 6, 2017, from https://www.cdc.gov/niosh/docs/2003-154/pdfs/5020.pdf

Oishi, S. (1994). Prevention of di (2-ethylhexyl)phthalate-induced testicular atrophy in rats by Co-administration of the vitamin B12 derivative adenosylcobalamin. Archives of Environmental Contamination and Toxicology. 26(4), 497-503.

Otake, T., Yoshinaga, J., & Yanagisawa, Y. (2004). Exposure to phthalate esters from indoor environment. Journal of Exposure Analysis and Environmental Epidemiology. 14(7), 524-528.

Park, J., Habeebu, S., & Klaassen, C. (2002). Testicular toxicity of di-(2-ethylhexyl) phthalate in young Sprague–Dawley rats. Toxicology. 171(2-3), 105-115.

Vainiotalo, S., & Pfäffli, P. (1990). Air impurities in the PVC plastics processing industry. The Annals of Occupational Hygiene. 34(6), 585-590.

Wittassek, M., Koch, H., Angerer, J., & Brüning, T. (2011). Assessing exposure to phthalates - The human biomonitoring approach. Molecular Nutrition & Food Research. 55(1), 7-31.

Wittassek, M., Wiesmüller, G., Koch, H., Eckard, R., Dobler, L., & Müller, J. et al. (2007). Internal phthalate exposure over the last two decades – A retrospective human biomonitoring study. International Journal of Hygiene and Environmental Health. 210(3-4), 319-333.

34




ปจจยทมความสมพนธกบอาการระบบ ทางเดนหายใจของกลมผรบงาน ไปท�าทบาน: กรณศกษาแรงงาน

ท�าดอกไมประดษฐจากส�าล อ�าเภอพรหมบร จงหวดสงหบร

ปภาวย หมนกจการ นกศกษาหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาอาชวอนามยและความปลอดภยอาจารยทศนพงษ ตนตปญจพร วท.ม. (อาชวอนามยและความปลอดภย)

สาขาวชาอาชวอนามยและความปลอดภย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร

บทคดยอการศกษานมวตถประสงคเพอศกษาปจจยทมความ

สมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจของกลมแรงงานท�าดอกไมประดษฐจากส�าล ในอ�าเภอพรหมบร จงหวดสงหบร เกบรวบรวมขอมลจากกลมแรงงานทงหมด 94 คน เกยวกบขอมลสวนบคคล ขอมลการท�างาน ขอมล สงแวดลอมในการท�างาน และขอมลอาการระบบทางเดนหายใจโดยใชแบบสมภาษณ จากนนท�าการวเคราะหปจจยทมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจโดยใช สถตไคสแควรทระดบความเชอมนรอยละ 95

ผลการศกษาพบวา กล มตวอยางทงหมดเปน เพศหญงมอายเฉลยเทากบ 49.49 ป สวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา คดเปนรอยละ 54.9 มประสบการณการท�างานเฉลยเทากบ 15.14 ป ระยะเวลาในการปฏบตงานเฉลยเทากบ 5.99 ชวโมงตอวน มการใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลคอ หนากากปดจมกชนดผา รอยละ 50 ส�าหรบอาการระบบทางเดนหายใจ

ของกลมตวอยางพบวา อาการของโรคหลอดลมอกเสบชนดก�าลงเรอรงในระดบความรนแรงปานกลางพบมากทสดคดเปนรอยละ 44.7 รองลงมาคอ อาการของ โรคหลอดลมอกเสบชนดก�าลงเรอรงในระดบความรนแรงมากคดเปนรอยละ 27.7 ผลการวเคราะหความสมพนธ พบวา อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล สภาพพนทการท�างาน และลกษณะการระบายอากาศม ความสมพนธ กบอาการระบบทางเดนหายใจอยาง มนยส�าคญทางสถต ดงนน ควรมมาตรการในการปองกนและควบคมโดยการจดใหมการระบายอากาศทเพยงพอ การท�าความสะอาดพนทการปฏบตงานทกครงหลงจาก เลกงาน และสวมใสอปกรณค มครองความปลอดภย สวนบคคล

ค�ำส�ำคญ: อาการระบบทางเดนหายใจ / ผรบงานไปท�าทบาน /

ดอกไมประดษฐจากส�าล

*ผรบผดชอบบทความ: อาจารยทศนพงษ ตนตปญจพร สาขาวชาอาชวอนามยและความปลอดภย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร 99 หม 9 ต�าบลทาโพธ อ�าเภอเมอง จงหวดพษณโลก 65000 โทรศพท: 0 5596 7357 โทรสาร: 0 5596 7333 E-mail: [email protected]


Research Article



AbstractThe aim of this study was to investigate

the factors related to respiratory symptoms of the handmade cotton flower workers. Data were collected from 94 workers in Promburi District, Singburi Province. The data collection was performed using questionnaire regarding personal characteristics, working characteristics, working environments, and respiratory symptoms. Chi-square test was used to analyze the relationship between factors and respiratory symptoms at the 95% confidence interval level.

The results found that all workers were female with the average age of 49.49 years old. More than half of the worker education was primary school (54.9%). Their average working experience was 15.14 years. Their average working duration was 5.99 hours per day. Approximately,

Factors Related to Respiratory Symptoms of Home-Based Workers: A Case Study of Handmade Cotton

Flower Workers in Promburi District, Singburi Province

50% of them used personal protective equipment (cotton mask). The top two observed respiratory symptoms were moderate chronic bronchitis (44.7%) and severe chronic bronchitis (27.7%). This study found three factors associated with respiratory symptoms at the 95% confidence interval level including personal protective equipment use, working characteristic, and ventilation characteristic. Therefore, adequate ventilation, working area cleaning every time after work, and personal protective equipment use could be used to reduce dust exposure of handmade cotton flower workers.

Keywords: Respiratory symptoms / Home-based

workers / Cotton flower

* Corresponding author: Lecturer Tadpong Tantipanjaporn, Division of Occupational Health and Safety, Faculty of Public Health, Naresuan University, 99 Moo. 9 Tha Pho Sub-district, Muang District, Phitsanulok Province, 65000, Thailand, Tel 0 5596 7357 Fax. 0 5596 7333 E-mail: [email protected]

Papavee Mankijkarn, Student in B.Sc. (Occupational Health and Safety) Lecturer Tadpong Tantipanjaporn, M.Sc. (Occupational Health and Safety)

Division of Occupational Health and Safety, Faculty of Public Health, Naresuan University

36




บทน�า จากรายงานการส�ารวจแรงงานนอกระบบของ

ส�านกงานสถตแหงชาต พ.ศ. 2559 พบวา ในจ�านวนผมงานท�าทงสน 38.3 ลานคน เปนผท�างานทไมไดรบความคมครองหรอไมมหลกประกนทางสงคมจากการท�างานทเรยกวา แรงงานนอกระบบ 21.3 ลานคน (รอยละ 55.6) และทเหลอเปนแรงงานในระบบ 17.0 ลานคน (รอยละ 44.4) (ส�านกงานสถตแหงชาต, 2559) จากผลส�ารวจในป 2550 พบวา มครวเรอนทรบงานไปท�าทบานจ�านวน 294,290 ครวเรอน และคดเปนประชากรอาย 15 ปขนไปทรบงานมาท�าจ�านวน 440,251 คน(ส�านกงานสถตแหงชาต, 2550) การรบงานมาท�าทบาน (home work) เปนงานทท�าโดยบคคลซงรบงานมาท�านอกสถานทประกอบกจการของผวาจาง สวนใหญจะเปนทบานหรอบรเวณบานจงท�าใหมชอเรยกวา การรบงานมาท�าทบาน (ส�านกงานสถตแหงชาต, 2555) ผรบงานมาท�าทบานแบงเปน 3 กลม ไดแก ผรบงานดวยตนเอง (contract workers) รอยละ 85.7 ผชวยผรบงาน (unpaid homeworkers) รอยละ 13.7 และผรบชวงงาน (subcontractors) รอยละ 0.6 นอกจากนยงพบวา ลกษณะการท�างานของผรบงานมาท�าทบานสวนใหญผท�างานไดดดแปลงทอยอาศยมาเปนสถานทท�างาน (รอยละ 79.1) รองลงมาใชบรเวณบาน (รอยละ 18.9) และใชสถานททผจางจดให (รอยละ 0.7) ตามล�าดบ (ส�านกงานสถตแหงชาต, 2550) หากผรบงานมาท�าทบานขาดความรและความเขาใจไมตระหนกในเรองสขภาพและความปลอดภยในการท�างานอาจเกดความเสยงตอสขภาพได จากการส�ารวจของ พ.ศ. 2550 พบวา ผรบงานมาท�าทบานสวนใหญมปญหาเกยวกบความไมปลอดภยจากการท�างานมากทสด (รอยละ 28.5) ไดแก ปญหาเกยวกบความปลอดภยดานอาชวอนามยและสงแวดลอมในการท�างาน รองลงมา ไดแก ปญหาเรองคาตอบแทน (รอยละ 21.5) ปญหาเรองงานไมตอเนอง (รอยละ 17.5) และปญหาชวโมงการท�างานมากเกนไป (รอยละ 7.3) ปญหาสวนใหญเกยวกบความปลอดภยดานอาชวอนามยและสงแวดลอมในการท�างาน ไดแก ปญหาดานสายตา (รอยละ 15.7) ปญหาการสมผสฝนละออง (รอยละ 4.4) และปญหาทาทางการท�างาน (รอยละ 4.3) (ส�านกงานสถตแหงชาต, 2550)

จากผลการส�ารวจของส�านกงานแรงงานจงหวดสงหบร ป 2558 พบวา จงหวดสงหบรมประชากรทงหมด 118,009 คน มแรงงานนอกระบบจ�านวน 60,296 คน (รอยละ 51.09) ประชากรบางกลมเปนผรบงานมาท�าทบาน ในเขตอ�าเภอพรหมบร จงหวดสงหบร มกลมอาชพท�าดอกไมประดษฐจากส�าลทรบงานมาท�าทบาน ลกษณะการท�างานของแรงงานมโอกาสสมผสกบฝนจากส�าลทใชในการท�าดอกไมประดษฐ หลายขนตอนการผลตท�าใหเกดฝนละอองฟงกระจายในบรเวณพนทท�างาน ซงส�าลผลตมาจากฝายโดยฝนจากฝายสามารถสงผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจของผรบงานมาท�าทบานรวมถงสมาชกในครอบครวทอาศยอยในสภาพแวดลอมดวยกน

โรคปอดฝ นฝาย (Byssinosis) เปนภาวะปอดอกเสบทเกดจากการหายใจรบฝนใยฝาย ปาน ลนน หรอปอเชอกเขาไปในปอดอยางตอเนองเปนเวลานานมากกวา 2 ป (ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม, ม.ป.ป.) มขอมลสนบสนนวา สารทกระตนใหเกดการหลงฮสตามนซงมอยในฝนฝายอาจจะเปนสาเหตของการเกดโรค นอกจากนอ าจมสาเหตมาจากการรบสมผสฝนฝาย โดยอาการมทงอาการแบบเฉยบพลนทสงผลตอภาวะทางเดนหายใจ มการตอบสนองตอการไดรบสมผสฝนฝายเปนครงแรก หรออาการแบบเรอรงคอ ระยะเวลาของการกอตวของโรคอาจใชเวลา 20 - 25 ปของระยะเวลาการรบสมผสฝน ลกษณะอาการของโรคในระยะเรมแรกคอ มอาการแนนหนาอก และหายใจล�าบาก โดยจะมอาการรนแรงมากทสดในชวงวนแรกของการเขาท�างานในแตละสปดาห หลงจากทหยดงานในวนหยด โดยผปวยจะมอาการในขณะท�างานตลอดทงวนจนกระทงเลกงาน และในบางครงอาจมอาการตอในชวงหลงเลกงานดวย อยางไรกตาม อาการดงกลาวจะดขนในวนรงขน และจะรสกเหมอนเปนปกตในวนทายๆ ของสปดาหการท�างาน (ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม, ม.ป.ป.) หลายการศกษา ชใหเหนถงการสมผสฝ นฝายเปนปจจยหลกทมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจ เชน อาการหายใจล�าบาก อาการหายใจมเสยงหวด ทงยงสงผลใหสมรรถภาพการท�างานของปอดลดลง เปนตน (Anyfantis, Rachiotis, Hadjichristodoulou & Gourgoulianis, 2017; Wang,


Research Article



Pan, Zhang, Sun, Dai & Christiani, 2003; Hinson, Lokossou, Schlünssen, Agodokpessi, Sigsgaard & Fayomi, 2016; Bakirci et. at., 2007) นอกจากน ยงมอกหลายปจจยทสงผลตออาการระบบทางเดนหายใจ เชน การสบบหร อาชพเสรม การใชอปกรณปองกนทางเดนหายใจ การระบายอากาศ ตลอดจนพฤตกรรมการปองกนตนเอง เปนตน (Bakirci et. at., 2007; ทศนพงษ ตนตปญจพร, 2554; ธนาวฒน รกกมล, ธตมา ณ สงขลา, วรนทพย ชชวย, และอรนช อสระ, 2558; ชนาพร เขอนเปก และทศนพงษ ตนตปญจพร, 2559) ดงนน การศกษาในครงนจงมงเนนเพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจในกลมผรบงานไปท�าทบาน กรณศกษาแรงงานท�าดอกไมประดษฐจากส�าล อ�าเภอพรหมบร จงหวดสงหบร

วธด�าเนนงานวจยการศกษาในครงนเปนการศกษาแบบภาคตดขวาง

(cross-sectional study)

1. ประชากรและกลมตวอยางประชากรคอ ผรบงานท�าดอกไมประดษฐจากส�าล

ไปท�าทบานในเขตอ�าเภอพรหมบร จงหวดสงหบร จ�านวน 107 คน ขอมลจากการส�ารวจเบองตน ด�าเนนการเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางทไดจากการค�านวณตามสมการของเครจซและมอรแกน (Krejcie & Morgan, 1970) ดงสมการท 1 ทระดบความเชอมนรอยละ 95 สดสวนความคลาดเคลอนเทากบ 0.05 จ�านวนทงสน 94 คน ดวยวธการสมตวอยางแบบสมอยางงาย (simple random sampling) โดยมเกณฑการคดเขา ไดแก เปนผรบงานท�าดอกไมประดษฐจากส�าลไปท�าทบานเพศหญงอาย 20 ปขนไป มประสบการณการท�างานอยางนอย 1 ป และไมสบบหร ส�าหรบเกณฑการคดออกคอ กลมตวอยางไมสะดวกใจใหขอมล

n = X2 N p (1-p)

e2 (N-1) + X2 p (1-p)

................................ (สมการท 1)เมอ n = ขนาดของกลมตวอยางทตองการ N = ขนาดของประชากร (N=107)

e = ความคลาดเคลอนของการส มตวอยางทยอมรบได (e = 0.05) X2 = 3.841 ( ทระดบความเชอมน รอยละ 95) p = สดส วนของลกษณะทสนใจในประชากร (ก�าหนด p = 0.5)

2. เครองมอทใชในงานวจยเครองมอทใชคอแบบสมภาษณ ซงแบงเปน 3 สวน

ไดแก (1) ขอมลทวไป (2) ขอมลปจจยเสยงทท�าใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจ ไดแก การท�างานและสภาพแวดลอมในการท�างาน พฒนามาจากการส�ารวจและศกษาลกษณะงานของผรบงานดอกไมประดษฐจากส�าลไปท�าทบานและการศกษาทผานมา (ศตกมล ประสงควฒนา, 2553) และ (3) ขอมลทางดานสขภาพและการเจบปวยระบบทางเดนหายใจซงอางองมาจากแบบสมภาษณมาตรฐานของ British Occupational Hygiene Society Committee on Hygiene Standards ฉบบแปลภาษาไทยของการศกษาทผานมา โดยก�าหนดอาการแสดงของโรคตามแบบ Bronchitis Grading System แบงระดบอาการโรคระบบทางเดนหายใจเปน 8 เกรด (ภควฒน มณศร, 2547) โดยแบบสมภาษณไดผานการตรวจสอบคณภาพจากผเชยวชาญจ�านวน 3 ทาน

3. การเกบรวบรวมขอมลการศกษานท�าการเกบรวบรวมขอมลจากกล ม

ตวอยางระหวางเดอนกนยายน-พฤศจกายน พ.ศ. 2558 โดยผ วจยเปนผ สมภาษณขอมลทวไป ขอมลทางดานสขภาพ และการเจบปวยระบบทางเดนหายใจจากกลมตวอยาง และประเมนปจจยเสยงทท�าใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจโดยใชวธการประเมนเชงคณภาพ (qualitative assessment)

4. การวเคราะหขอมลวเคราะหข อมลลกษณะทางประชากรโดยใช

ค าความถ ร อยละ ค า เฉลย และส วนเบยงเบนมาตรฐาน และวเคราะหปจจยทมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจโดยใช สถต ไคสแควร

38




(Chi-Square Test) และการทดสอบของฟสเชอร (Fisher exact Probability Test) โดยก�าหนดระดบนยส�าคญ ท 0.05

5. จรยธรรมการวจยในมนษยการศกษานผานการพจารณา และอนมตจาก

คณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย มหาวทยาลยนเรศวร เอกสารรบรองหมายเลข 162/58 กล มตวอย างทสมครใจเข าร วมโครงการวจยได ลงนาม ในเอกสารยนยอมเปนลายลกษณอกษรกอนเขารวมโครงการวจย

ตารางท1 ขอมลทวไปและขอมลปจจยเสยงทท�าใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจ (n=94)

ขอมลทวไปและขอมลปจจยเสยงทท�าใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจ จ�านวน รอยละ

ขอมลทวไป

อาย(ป) 21-30 31-4041-5051-6061-70

311412712

3.611.841.928.813.9

คาเฉลย 49.49 ± 9.23 ป คาสงสด 67 ป คาต�าสด 30 ป

ระดบการศกษา ประถมศกษา มธยมศกษา

5341

54.945.1

ประสบการณการท�างาน <10 ป ≥10

1579

16.084.0

คาเฉลย 15.14 ± 5.12 ป คาสงสด 3 ป คาต�าสด 24 ป

ผลการศกษา1. ขอมลทวไปและขอมลปจจยเสยงทท�าใหเกด

อาการของระบบทางเดนหายใจกล มตวอยางทงหมดเปนเพศหญง มอายเฉลย

เทากบ 49.49 ป โดยสวนใหญมระดบการศกษาประถมศกษา (รอยละ 54.9) ประสบการณการท�างานเฉลยเทากบ 15.14 ป ระยะเวลาในการปฏบตงานเฉลย เทากบ 5.99 ชวโมงตอวน มการใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล (หนากากปดจมกชนดผา) คดเปนรอยละ 50.0 ท�าความสะอาดพนทปฏบตงานภายหลงเลกงานคดเปน รอยละ 77.7 ลกษณะสภาพพนทการท�างานสวนใหญมฝนในบรรยากาศการท�างานคดเปนรอยละ 88.3 และลกษณะการระบายอากาศมการระบายอากาศแบบธรรมชาตทเพยงพอ (อาคารโปรง) คดเปนรอยละ 58.5 (ตารางท 1)


Research Article



2.ขอมลสขภาพและการเจบปวยของระบบทางเดนหายใจ

ระดบอาการของโรคระบบทางเดนหายใจแบงเปน 8 เกรด โดยก�าหนดอาการแสดงของโรคตามแบบ Bronchitis Grading System ผลการวจยพบวา ระดบอาการระบบทางเดนหายใจสงสด 3 อนดบแรก ไดแก เกรด 6 อาการของโรคหลอดลมอกเสบชนดก�าลงเรอรงในระดบความรนแรงปานกลาง (รอยละ 44.7) เกรด 7 อาการของโรคหลอดลมอกเสบชนดก�าลงเรอรงในระดบความรนแรงมาก (รอยละ 27.7) และเกรด 5 โรคหลอดลมอกเสบชนด

ขอมลทวไปและขอมลปจจยเสยงทท�าใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจ จ�านวน รอยละ

ขอมลปจจยเสยงทท�าใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจ

ระยะเวลาการท�างานตอวน < 8 ชวโมงตอวน ≥8 ชวโมงตอวน

7222

76.623.4

คาเฉลย 5.99 ± 1.76 ชวโมง คาสงสด 10 ชวโมง คาต�าสด 3 ชวโมง

อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล(หนากากปดจมกชนดผา)

ใช ไมใช

4747

50.050.0

การท�าความสะอาดพนทการท�างาน

ท�าความสะอาด ไมท�าความสะอาด

7321

77.723.3

สภาพพนทการท�างาน

มองเหนฝนในบรรยากาศ และมฝนสะสมทพน มองไมเหนฝนในบรรยากาศการท�างาน

8311

88.311.7

ลกษณะการระบายอากาศ

การระบายอากาศแบบธรรมชาตเพยงพอ (อาคารโปรง) การระบายอากาศแบบธรรมชาตไมเพยงพอ (อาคารทบ)

5539

58.541.5

ตารางท1(ตอ)

เรอรง (รอยละ 10.6) ตามล�าดบ (ตารางท 2) นอกจากน ผวจยไดแบงอาการระบบทางเดนหายใจออกเปน 2 กลมคอ อาการระบบทางเดนหายใจแบบเฉยบพลนทประเมนจากอาการเกรด 1-3 และอาการระบบทางเดนหายใจแบบเรอรงทประเมนจากอาการเกรด 4-7

3. การวเคราะหความสมพนธการวเคราะหปจจยทมความสมพนธกบอาการ

ระบบทางเดนหายใจโดยใชสถตไคสแควร พบวา การใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล (หนากากชนด

40




ผา) สภาพพนทการท�างาน และลกษณะการระบายอากาศมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจ (p-value = 0.036, 0.001 และ 0.001 ตามล�าดบ) ในขณะทอาย ระดบการศกษา ประสบการณการท�างาน ระยะเวลาการปฏบต

งานตอวน และการท�าความสะอาดพนทไมมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจอยางมนยส�าคญทางสถต ทระดบความเชอมนรอยละ 95 (ตารางท 3)

ตารางท2 ขอมลสขภาพและการเจบปวยของระบบทางเดนหายใจ (n=94)

อาการระบบทางเดนหายใจ จ�านวน รอยละ

อาการระบบทางเดนหายใจ

เกรด 0 ไมมอาการเกรด 1 อาจเปนโรคหลอดลมอกเสบเฉยบพลนเกรด 2 โรคหลอดลมอกเสบเฉยบพลนเกรด 3 โรคหลอดลมอกเสบเฉยบพลนชนดรนแรงเกรด 4 อาจเปนโรคหลอดลมอกเสบเรอรงเกรด 5 โรคหลอดลมอกเสบเรอรงเกรด 6 โรคหลอดลมอกเสบชนดก�าลงเรอรงในระดบความรนแรงปานกลางเกรด 7 โรคหลอดลมอกเสบชนดก�าลงเรอรงในระดบความรนแรงมาก

011023104226

01.110.62.13.210.644.727.7

ตารางท3 ปจจยทมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจของกลมตวอยาง

ปจจย n

อาการทางระบบทางเดนหายใจจ�านวน(รอยละ) χ2 p-value

เฉยบพลน เรอรง

อาย < 50 ป ≥ 50 ป

5044

9 (9.6)4 (4.3)

41 (43.6)40 (42.6)

1.559 0.212

ระดบการศกษาประถมศกษามธยมศกษา

5341

6 (7.3)7 (7.4)

47 (45.7)34 (36.2)

0.642 0.423

ประสบการณการท�างาน < 10 ป ≥ 10 ป

1579

2 (2.1)11 (11.7)

13 (13.8)68 (72.3)

0.004 1.000†


Research Article



อภปรายผลการศกษากลมตวอยางทงหมดมอาการระบบทางเดนหายใจ

โดยสวนใหญมอาการระบบทางเดนหายใจแบบเรอรงคอ อาการของโรคหลอดลมอกเสบชนดก�าลงเรอรงในระดบความรนแรงปานกลาง (รอยละ 44.7) รองลงมาคอ อาการของโรคหลอดลมอกเสบชนดก�าลงเรอรงในระดบความรนแรงมาก (รอยละ 27.7) สวนอาการระบบทางเดนหายใจแบบเฉยบพลนคอ โรคหลอดลมอกเสบเฉยบพลน (รอยละ 10.6) แมวาการศกษานกลมตวอยางมประสบการณท�างานต�าสด 3 ป แตยงพบวา มยงมอาการแบบเฉยบพลนไดอาจ

ปจจย n

อาการทางระบบทางเดนหายใจจ�านวน(รอยละ) χ2 p-value

เฉยบพลน เรอรง

ระยะเวลาการปฏบตงานตอวน < 8 ชวโมง ≥ 8 ชวโมง

7222

10 (10.6)3 (3.2)

62 (66.0)19 (20.2)

0.001 1.000†

การใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล(หนากากชนดผา) ใช ไมใช

4747

10 (10.6)3 (3.2)

37 (39.4)44 (40.5)

4.374 0.036*

การท�าความสะอาดพนท ท�าความสะอาด ไมท�าความสะอาด

7321

12 (12.8)1 (1.1)

61 (64.9)20 (21.3)

1.866 0.172

สภาพพนทการท�างาน มฝน ไมมฝน

8311

8 (8.52)5 (4.7)

75 (79.78) 6 (7.0)

10.455 0.001*

ลกษณะการระบายอากาศ เพยงพอ ไมเพยงพอ

5539

13 (12.8)0 (0)

42 (44.7)39 (41.5)

10.698 0.001*

หมายเหต: † Fisher’s exact test * p-value < 0.05

ตารางท3 (ตอ)

เนองมาจากการเกดอาการระบบทางเดนหายใจเกดจากหลายปจจยทงปรมาณการสมผสปจจยเสยง ระยะเวลาการสมผส พฤตกรรมการปองกน รวมถงการดแลสขภาพของแตละคน ฯลฯ ผลการศกษาชใหเหนวา พบอาการระบบทางเดนหายใจแบบเรอรงมมากกวาอาการแบบเฉยบพลน ซงเชอมโยงกบขอมลประสบการณการท�างานของกลมตวอยาง (คาเฉลย 15.14 ± 5.12 ป) ทคอนขางสงอาจท�าใหไดรบสมผสฝนสะสมเปนเวลานาน จงสงผลใหเกดอาการระบบทางเดนหายใจแบบเรอรงได

42




ผลการศกษาแสดงใหเหนวา การใชหนากากปดจมกชนดผา (cotton dust) มความสมพนธกบอาการทางระบบทางเดนหายใจ (p-value = 0.036) สอดคลองกบผลการศกษาทผานมาทพบวา การไมใชผาปดจมกในขณะท�างานท�าใหมความเสยงตอสภาวะสขภาพและสมรรถภาพปอดทเลวลงอยางมนยส�าคญทางสถต (ศตกมล ประสงควฒนา, 2553) โดยการใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลจดเปนวธการควบคมและปองกนตามหลกสขศาสตรอตสาหกรรมทปองกนไมใหผปฏบตงานไดรบผลกระทบจากการสมผสปจจยเสยงอนตราย แตควรเลอกอปกรณใหเหมาะสมกบอนตรายทอาจเกดขนดวย (ยวด สมะโรจน, 2553) หากกลมตวอยางสมผสฝนฝายควรเลอกใชหนากากทมคณสมบตในการกรองฝนได อยางไรกตาม บางการศกษาไมพบความสมพนธระหวางการใชอปกรณค มครองความปลอดภยสวนบคคลและการเกดโรคหดจากการท�างาน (ศรสมร กมลเพชร, วเศษ วรศรางกล, ธวช บรณถาวรสม, จนทรกาญจน แสงรตนชย, และฮาเลม เจะมารกน, 2549) ซงปารยะ อาศนะเสน (2556) อธบายวา โรคหดอาจเปนสาเหตท�าใหโรคหลอดลมอกเสบเรอรงได นอกจากนอาจเกดจากโรคภมแพ โรคปอดอดกนเรอรง หรอสมผสกบมลภาวะและสารระคายเคองจากการประกอบอาชพ เชน ฝน ควน หรอสารเคมทระเหยได เปนตน การศกษานพบวาสภาพพนทการท�างานมความสมพนธกบอาการทางระบบทางเดนหายใจ (p-value = 0.001) โดยสภาพพนทการท�างานทมฝนซงพจารณาจากการมองเหนฝนในบรรยากาศและการสะสมบนพนทการท�างานซงเปนการประเมนดวยวธเชงคณภาพ จะมแนวโนมของการเกดอาการระบบทางเดนหายใจทรนแรงกวา สอดคลองกบการศกษาทผานมาซงพบวา ปรมาณฝนจ�านวนมากจนสามารถมองเหนไดในอากาศและมการสะสมฝนบนพนมความสมพนธกบอาการทางระบบทางเดนหายใจอยางมนยส�าคญทางสถต (ศตกมล ประสงควฒนา, 2553) โดยหาก ผปฏบตงานสมผสฝนฝายเปนเวลานานๆ จะท�าใหเกดอาการระบบทางเดนหายใจโดยเกดภาวะโรคทางเดนหายใจอดกนแบบเรอรง เนองจากปฏกรยาของรางกายตอสารเอนโดทอกซน (endotoxin) ทพบในเชอแบคทเรยแกรมลบทปนเปอนมากบฝนฝายจนท�าใหเกดโรคบสสโนสสขนได (ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม,

ม.ป.ป.) อกหนงปจจยทพบความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจในการศกษาครงน ไดแก ลกษณะการระบายอากาศ (p-value = 0.001) โดยพนทการท�างานของกลมตวอยางทงหมดมรปแบบการระบายอากาศแบบธรรมชาต (natural ventilation) ผวจยใชวธการประเมนเชงคณภาพในการพจารณาลกษณะการระบายอากาศโดยหากพนทเปดโลงจะพจารณาวา มการระบายอากาศทเพยงพอ ในทางตรงกนขาม หากพนทปดทบจะพจารณาวา มการระบายอากาศทไมเพยงพอ ผลการศกษาสอดคลองกบการศกษาทผานมาพบวา ลกษณะการระบายอากาศมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจ (ศตกมล ประสงควฒนา, 2553) การระบายอากาศจดเปนวธการควบคมดานวศวกรรมทมประสทธภาพมากทสดวธหนงตามล�าดบชนของชนของการควบคม (hierarchy of control) ซงสามารถลดการสมผสปจจยเสยงไดอยางมประสทธภาพ (วนทน พนธประสทธ, 2557) อยางไรกตาม บางการศกษาพบวา ลกษณะสภาพแวดลอมของบานทมการระบายอากาศด แตกลบพบวา มฝนในบรเวณพนท การท�างาน (ศรสมร กมลเพชร,วเศษ วรศรางกล, ธวช บรณถาวรสม, จนทรกาญจน แสงรตนชย, และ ฮาเลม เจะมารกน, 2549) ซงเปนสาเหตของโรคระบบทางเดนหายใจ

การศกษาในครงนพบวา อายไมมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจ (p-value = 0.212) ซงไมสอดคลองกบผลการศกษาทผานมาซงอธบายวา โอกาสเจบปวยของคนท�างานจะมอาการรนแรงเทาใดขนอยกบอาย เพศ ภาวะสขภาพของคนท�างาน (ศรสมร กมลเพชร, วเศษ วรศรางกล, ธวช บรณถาวรสม, จนทรกาญจน แสงรตนชย, และฮาเลม เจะมารกน, 2549) นอกจากน อายมความสมพนธกบการเปลยนแปลงของปอด ไดแก การลดลงของการแลกเปลยนกาซและการไหลของอากาศ สมรรถภาพการท�างานของปอดลดลง กลามเนอระบบทางเดนหายใจออนแอลง ประสทธภาพของกลไกการปองกนปอดลดลง ดงนน การเปลยนแปลงของอายจงสงผลใหเกดอาการระบบทางเดนหายใจไดงายขน (Lechtzin, n.d.) ผลการศกษานไมพบความสมพนธอาจเนองจากกลมตวอยางสวนใหญมอายคอนขางสง โดยพบวา คาเฉลยอายเทากบ 49.49 ป ซงสวนใหญมอาการ


Research Article



ระบบทางเดนหายใจแบบเรอรง ในการศกษาครงน ระดบการศกษาไมมความสมพนธกบอาการทางระบบทางเดนหายใจ (p-value = 0.423) สอดคลองกบผลการศกษาทผานมา (ศตกมล ประสงควฒนา, 2553) ในขณะทบางการศกษาพบวา อายและระดบการศกษามความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคระบบทางเดนหายใจ (บปผา โพธกล, สรนธร กลมพากร, และวณา เทยงธรรม, 2557) โดยพฤตกรรมการปองกนการสมผสมลพษมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจ (ชนาพร เขอนเปก, และทศนพงษ ตนตปญจพร, 2559) ผลการศกษานไมพบความสมพนธ ซงอาจเนองจากกลมตวอยางมการศกษาระดบประถมศกษาและมธยมศกษาเทานน ซงการศกษาหนงชใหเหนวา ระดบการศกษาชนประถมศกษามความเสยงตอการเกดอาการระบบทางเดนหายใจสงกวาการศกษาระดบชนปรญญาตรขนไป (Thetkathuek, Yingratanasuk & Ekburanawat, 2016) อกหนงปจจยทไมพบความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจในการศกษาครงนคอ ประสบการณการท�างาน (p-value = 1.000) ในขณะท บางการศกษาพบว า ประสบการณ การท�างานม ความสมพนธกบสมรรถภาพปอด (ศตกมล ประสงควฒนา, 2553; รศม สมรรถชย, 2545) อยางไรกตาม ผลการศกษานชใหเหนวา ผ ทมประสบการณท�างานสงกวา 10 ป มแนวโนมของการเกดอาการระบบทางเดนหายใจแบบเรอรงสงกวา และพบวา ระยะเวลาการปฏบตงานตอวนไมมความสมพนธกบอาการทางระบบทางเดนหายใจ (p-value = 1.000) ซงไมสอดคลองกบผลการศกษาทผานมาซงแสดงใหเหนวา ระยะเวลาการท�างานมความสมพนธกบสมรรถภาพปอด (ศตกมล ประสงควฒนา, 2553; รศม สมรรถชย, 2545) อาจเนองจากผรบงานสามารถเลอกเวลาท�างานไดดวยตวเอง ไมไดอยภายใตการควบคมดแลหรอบงคบบญชาของผวาจาง ผรบงานมาท�าทบานจะไมมการก�าหนดวนท�างานและเวลาทแนนอน ท�าใหระยะเวลาแตกตางกนไปขนอยกบก�าหนดงานทตองสง หรอความพงพอใจของผรบงานมาท�าทบาน โดยเฉลยใชเวลาท�างานประมาณ 7.6 ชวโมงตอวน (ส�านกงานสถตแหงชาต, 2550) ในขณะทการศกษานมระยะเวลาการปฏบตงานเฉลย 5.99 ชวโมงตอวน นอกจากน การศกษานพบวา การท�าความสะอาดพนทการท�างานไมมความสมพนธกบอาการทาง

ระบบทางเดนหายใจ (p-value = 0.172) ซงสอดคลองกบผลการศกษาทผานมา (ศรสมร กมลเพชร, วเศษ วรศรางกล, ธวช บรณถาวรสม, จนทรกาญจน แสงรตนชย, และฮาเลม เจะมารกน, 2549) แตอยางไรกตาม บางการศกษาพบวา การท�าความสะอาดมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจ (ศตกมล ประสงควฒนา, 2553) อาจเนองจากลกษณะการท�าความสะอาดพนทการท�างานในการศกษาเปนขอมลเชงคณภาพ ประเมนวา ไดท�าความสะอาดหรอไม แตไมไดถามวธการท�าความสะอาด กลมตวอยางบางทานอาจมวธการท�าความสะอาดไมเหมาะสม เชน วธการท�าความสะอาดแบบแหง ซงท�าใหฝนฟงกระจายในบรรยากาศการท�างานไดมากกวาการท�าความสะอาดแบบเปยก (พรพมล กองทพย, 2555, หนา 300) สงผลท�าใหไดรบสมผสฝ นและกอใหเกดอาการระบบ ทางเดนหายใจได เปนตน

สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะกลมอาชพรบงานดอกไมประดษฐจากส�าลไปท�า

ทบานมความเสยงในการสมผสฝนเขาสรางกาย ผลการศกษาชใหเหนวา กลมตวอยางทงหมดมอาการระบบทางเดนหายใจ โดยสวนใหญมอาการระบบทางเดนหายใจแบบเรอรง ปจจยทมความสมพนธกบอาการระบบทางเดนหายใจ ไดแก การใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล (หนากากชนดผา) สภาพพนทการท�างาน และลกษณะการระบายอากาศ ในขณะทอาย ระดบการศกษา ประสบการณการท�างาน และระยะเวลาการปฏบตงานตอวน

ผลการศกษาครงนช ให เหนถงผลกระทบจาก การสมผสฝ นในการท�างานดอกไมประดษฐจากส�าล ของผรบงานไปท�าทบาน ดงนน ควรมมาตรการในการลดการสมผสฝนของคนงาน ไดแก การใชหนากากปดจมก ทถกตองและเหมาะสม นอกจากน ควรมการท�าความสะอาดพนทการปฏบตงานทกครงเพอไมใหเกดฝนสะสมบรเวณพนทการปฏบตงาน และจดใหมการระบายอากาศในพนทการท�างานทเพยงพอ ส�าหรบการศกษาครงตอไปควรใชวธการประเมนเชงปรมาณในการประเมนการสมผสฝนของผปฏบตงาน เพอแสดงถงการสมผสทแทจรงของ ผปฏบตงาน

44




เอกสารอางองชนาพร เขอนเปก, และทศนพงษ ตนตปญจพร. (2559).

ปจจยท�านายพฤตกรรมการปองกนการสมผสมลพษทางอากาศของผประกอบอาชพมอเตอรไซครบจางในเขตอ�าเภอแมสอด จงหวดตาก. วารสารความปลอดภยและสขภาพ, 9(33), 14-25.

ทศนพงษ ตนตปญจพร. (2554). การสมผสฝนเเละอาการระบบทางเดนหายใจของพนกงานส�านกงาน กรณศกษา: คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. สารนพนธปรญญาวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาวทยาศาสตรสงแวดลอม, มหาวทยาลยอบลราชธาน, อบลราชธาน.

ธนาวฒน รกกมล, ธตมา ณ สงขลา, วรนทพย ชชวย, และอรนช อสระ. (2558). ปจจยทสมพนธกบสมรรถภาพปอดของพนกงานทมการสมผสแอมโมเนยจากการรบซอน�ายางสดในสหกรณกองทนสวนยางเขตภาคใต. วารสารควบคมโรค, 41(4), 285-296.

บปผา โพธกล, สรนธร กลมพากร, และวณา เทยงธรรม. (2557). ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคซลโคซสของคนงานโรงโมหนในอ�าเภออทอง จงหวดสพรรณบร. Graduate Research Conferences มหาวทยาลยขอนแกน, 1749-1758.

ปารยะ อาศนะเสน. (2556). เมอคณหมอบอกวาเปนหลอดลมอกเสบ. เขาถงเมอ 19 พฤษภาคม 2560, จากhttp://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/articledetail.asp?id=645.

พรพมล กองทพย. (2555). สขศาสตรอตสาหกรรม. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: เบสท กราฟฟค เพลส จ�ากด.

ภควฒน มณศร. (2547). การประเมนผลกระทบของฝนละอองตอระบบหายใจของประชาชนทอาศยอยในชมชนทมการประกอบการผลตภณฑจากไมไผ กรณศกษาบานวงถ�า ต�าบลถ�าฉลอง อ�าเภอเมอง จงหวดอตรดตถ. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, มหาวทยาลยนเรศวร, พษณโลก.

ยวด สมะโรจน. (2553). หลกการควบคมดานสขศาสตรอตสาหกรรม. 54114 สขศาสตรอตสาหกรรม: การควบคม (Industrial Hygiene: Control) (พมพครงท 3). 1-42.

รศม สมรรถชย. (2545). ปจจยทมความสมพนธกบสภาวะสขภาพและสมรรถภาพปอดคนงานโรงงานทอผา จงหวดชยภม. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาอนามยสงแวดลอม, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

วนทน พนธประสทธ. (2557). สขศาสตรอตสาหกรรม: กลยทธ ประเมน ควบคม และจดการ. กรงเทพมหานคร: ภาควชาอาชวอนามยและความปลอดภย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

ศตกมล ประสงควฒนา. (2553). อาการระบบทางเดนหายใจและสมรรถภาพปอดของผ รบงานผามาท�าทบาน : กรณศกษาชมชนต�าบลบานสราง อ�าเภอบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา. สารนพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพยาบาลเวชปฏบตชมชน, มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพฯ.

ศรสมร กมลเพชร, วเศษ วรศรางกล, ธวช บรณถาวรสม, จนทรกาญจน แสงรตนชย, และฮาเลม เจะมารกน. (2549). ปจจยทสมพนธกบความเสยงการเกดโรคหดจากการท�างานของกลมแรงงานนอกระบบกลมผลตภณฑผานวม อ�าเภอเมอง จงหวดนครราชสมา. วารสารควบคมโรค. 32, 1-10.

ส�านกงานแรงงานจงหวดสงหบร. (2558). สถตแรงงานนอกระบบสงหบร. เขาถงเมอ 25 กมภาพนธ 2560, จาก http://singburi.mol.go.th/labour_statistic.

ส�านกงานสถตแหงชาต. (2550). บทสรปผบรหาร-การรบงานมาท�าทบาน. เขาถงเมอ 23 กมภาพนธ 2560, จาก http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/service/survey/HomeExc_50.pdf.


Research Article



ส�านกงานสถตแหงชาต. (2550). รายงานการส�ารวจการรบงานมาท�าทบานฉบบสมบรณ. เขาถงเมอ 21 พฤษภาคม 2560, จาก http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/service/survey/HomeRep_50.pdf.

ส�านกงานสถตแหงชาต. (2555). ความหมายการรบงานไปท�าทบาน. เขาถงเมอ 25 กมภาพนธ 2560, จาก http://statstd.nso.go.th/definition/projectdetail.aspx?periodId=66&defprodefId=816.

ส�านกงานสถตแหงชาต. (2559). บทสรปผ บรหาร-แรงงานนอกระบบ. เขาถงเมอ 23 กมภาพนธ 2560, จากhttp://service.nso.go.th/nso/nsopublish/themes/files/workerOutExc59.pdf.

ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและส งแวดล อม. (ม.ป.ป.). คมอแนวทางการเฝาระวงโรคบสสโนซส (BYSSINOSIS) ส�าหรบเจาหนาทสาธารณสข. เขาถงเมอ 27 กมภาพนธ 2560, จาก http:occ.ddc.moph.go.th/downloads/byssinosis.pdf

ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม. (ม.ป.ป.). โรคบสสโนซส. เขาถงเมอ 27 กมภาพนธ 2560 จาก http://envocc.ddc.moph.go.th/contents/view/80.

Anyfantis, I.D., Rachiotis, G., Hadjichristodoulou, C., & Gourgoulianis, K.I. (2017). Respiratory Symptoms and Lung Function among Greek Cotton Industry Workers: A Cross-Sectional Study. International Journal of Occupational and Environmental Medicine, 8(1), 32-38.

Bakirci, N. et. at. (2007). Natural history and risk factors of early respiratory responses to exposure to cotton dust in newly exposed workers. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 49(8), 853-861.

Hinson, A.V., Lokossou, V.K., Schlünssen, V., Agodokpessi, G., Sigsgaard, T., & Fayomi, B. (2016) Cotton Dust Exposure and Respiratory Disorders among Textile Workers at a Textile Company in the Southern Part of Benin. International Journal of Environmental Research and Public Health, 13(9), pii:E895. doi: 10.3390/ijerph13090895.

Krejcie, R.V. & Morgan, D.W. (1970). Determinining Sample Size for Research Activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610.

Lechtzin, N. (n.d.). Effects of Aging on the Respiratory System. Retrieved May 21, 2017, from http://www.msdmanuals.com/home/lung-and-airway-disorders/biology-of-the-lungs-and-airways/effects-of-aging-on-the-respiratory-system.

Thetkathuek, A., Yingratanasuk, T., & Ekburanawat, W. (2016). Respiratory Symptoms due to Occupational Exposure to Formaldehyde and MDF Dust in a MDF Furniture Factory in Eastern Thailand. Advances in Preventive Medicine, 2016, Article ID 3705824, 11 pages.

Wang, X.R., Pan, L.D., Zhang, H.X., Sun, B.X., Dai, H.L., & Christiani, D.C. (2003). Lung function, airway reactivity, and atopy in newly hired female cotton textile workers. Archives of Environmental Health An International Journal, 58(1), 6-13.

46




พฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต

อ�าเภอไพศาล จงหวดนครสวรรคอาจารยเนตรนภา สาสงข ส.ม. (การบรหารโรงพยาบาล)

อาจารยดร.ทศพร ชศกด ปร.ด. (การจดการบรการสขภาพ)อาจารยเมธ สทธศลป ส.ม. (การบรหารงานสาธารณสข)

สาขาวชาการจดการสถานพยาบาล หลกสตรสาธารณสขศาสตรบณฑต คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยราชภฎวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ

บทคดยอการวจยครงนเป นการวจยเชงพรรณนาโดยม

วตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมการดแลตนเองของ ผสงอายทปวยดวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต อ�าเภอไพศาล จงหวดนครสวรรค ประชากรคอ ผสงอายทปวยดวยโรคเบาหวานชนดท 2 ทมภาวะแทรกซอนโรคไต จ�านวน 420 คน กลมตวอยางซงก�าหนดขนาดจากการเปดตารางของเครซและมอรแกน จ�านวน 183 คน ทไดจาก การเลอกดวยการสมอยางงายโดยการจบสลากรายชอ เครองมอทใชในการศกษานเปนแบบสอบถามทพฒนาขน มคาความเชอมนเทากบ 0.93 เกบขอมลระหวางเดอนตลาคม พ.ศ. 2557 ถงเดอนมนาคม พ.ศ. 2558 วเคราะหขอมลดวยคาความถ คารอยละ คาเฉลย และ สวนเบยงเบนมาตรฐาน

ผลการศกษาพบวา ผ สงอายกล มตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ70.5 มอายระหวาง 60-69 ป รอยละ 59.1 การศกษาระดบประถมศกษารอยละ 62.3 ไมไดประกอบอาชพ รอยละ 65.6 รายไดตอเดอนของ

ครอบครวต�ากวา 5,000 บาท รอยละ 32.3 โดยรายไดของครอบครวต�าสดเทากบ 600 บาท สงสดเทากบ 42,000 บาท มรายไดเพยงพอแตไมเหลอเกบ รอยละ 82.5 เปนครอบครวเดยว รอยละ 69.4 มจ�านวนสมาชกในครอบครว 2 คน รอยละ 28.4 ส�าหรบพฤตกรรมการดแลตนเองพบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมการดแลตนเองโดยรวมอยในระดบสง รอยละ 50.3 มพฤตกรรมการดแลตนเองโดยรวมอยในระดบปานกลาง รอยละ 49.7 เมอพจารณารายดานพบวา พฤตกรรมการดแลตนเอง ดานการควบคมอาหารอยในระดบปานกลาง รอยละ 80.3 พฤตกรรมการดแลตนเองดานการออกก�าลงกายอยในระดบปานกลาง รอยละ 65.6 พฤตกรรมการดแลตนเองดานการสบบหรอยในระดบสงรอยละ 78.1 และพฤตกรรมการดแลตนเอง ดานการใชยาอยในระดบปานกลางรอยละ 94.5

ค�ำส�ำคญ:พฤตกรรมการดแลตนเอง / โรคเบาหวาน /

ภาวะแทรกซอนโรคไต

* ผรบผดชอบบทความ อาจารยเนตรนภา สาสงข สาขาวชาการจดการสถานพยาบาล หลกสตรสาธารณสขศาสตรบณฑต คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ e-mail Natnapa_ple @hotmail.com


Research Article



AbstractThe purposes of this descriptive research

were to study self-care behaviors of the diabetes elderly with complications of kidney disease in Phaisalee District, Nakorn- Sawan province. The samples were 420 diabetics people with complications of kidney disease. Whereas 183 people from the samples were choosen with simple random sampling by the lottery list and determine the sample size of the open square of Crazy Morgan and tools used in this study was a questionnaire developed. A value of 0.93 collected between October 2014 and March 2015 were analyzed by the frequency, percentage, average and standard deviation.

The study found that elderly subjects were female, aged 60-69 years (70.5), average age 69 years, primary education (62.3 %), unemployed (65.6 %), monthly income of families below 5,000

Self-Care Behaviors of the Diabetes Elderly with Complications of Kidney

Disease, Phaisalee District, Nakorn- Sawan Province.

baht (32.3 %) by family income, minimum 600 baht and maximum 42,000 baht in revenue but not sufficient. the remaining (82.5 %) were single family collected (69.4 %), two number of family members (28.4%). The overall self-care behaviors were high and moderate level with 50.3 and 49.7 %, respectively. Behaviors of diet control were moderate level (80.3 %). Behaviors of self-care exercise were moderate level (65.6 %). Self-care behaviors of smoking were high level (78.1 %) and low self-care behaviors and drug use. (94.5 %) were moderate. The results of this study can be used as background information in orientation behavior.

Keywords:self-care behaviors / diabetes / kidney

complications

* Corresponding author Natnapa Sasang , Department of Hospital management, Faculty of Public Health, Valaya Alongkorn Rajabhat University under the Royal Patronage, Phathum Thani, Thailand 13180 Tel 0-2909-1994 Ext. 606-7 e-mail Natnapa_ple @hotmail.com

Natnapa Sasang, M.P.H.Thassaporn Chusak Ph.D. (Healthcare Management)

Mathee Sootthasil, M.P.H.Department of Hospital Management, Faculty of Public Health,Valaya Alongkorn Rajabhat University

48




บทน�าปญหาโรคไตเรอรงเปนปญหาสาธารณสขทส�าคญ

พบไดทวโลกรวมทงประเทศไทย โรคไตเรอรงเปนภาวะ ทเกดจากความผดปกตของการท�างานของไต สาเหตส�าคญของการเกดโรคไตเรอรงมากทสดคอ โรคเบาหวาน โดยเปนปจจยส�าคญทท�าใหเกดการท�าลายของเนอไตจนกระทงเกดไตเสอมได ขอมลทางระบาดวทยาในตางประเทศพบวา ประมาณรอยละ 30-50 ของผปวยเบาหวานจะมโรคไตจากเบาหวาน จากขอมลของ United States Renal Data System (USRDS) ประเทศสหรฐอเมรกาใน พ.ศ. 2550 พบโรคไตจากเบาหวานเปนสาเหตของโรคไตเรอรงระยะสดทายประมาณรอยละ 43 สวนในประเทศไทยพบโรคไตจากเบาหวานเปนสาเหตอนดบหนงของการเกดโรคไตเรอรง โดยพบประมาณ รอยละ 30 (ประนาท เชยววานช, 2551)

โรคไตจากเบาหวานเกดจากความผดปกตของหนวยไต ทอไตและ หลอดเลอด การเสอมของไต จะเกดขนอยางคอยเปนคอยไป แตถามปจจยสงเสรมจะท�าใหไตเสอมหนาทไดเรวขนกวาปกต เมอโรคไตจากเบาหวานด�าเนนตอไปเรอยๆ จะกอใหเกดโรคไตเรอรงซงเปนภาวะผดปกตของการท�างานของไต เมอการด�าเนนของโรคเขาสระยะสดทาย หรอโรคไตเรอรงระยะสดทายจะสงผลกระทบตอรางกาย จตใจ อารมณ สงคม หนาทการงาน ครอบครว และเศรษฐกจ รวมทงท�าใหเกดภาวะแทรกซอนไดงาย ซงปญหาทพบบอย ไดแก ความดนโลหตสง ภาวะทพโภชนาการ ภาวะซด ความไมสมดลของเกลอแร ภาวะสารน�าเกน ภาวะเลอดเปนกรด ปญหาของระบบประสาท ผลกระทบตอผวหนงและปญหาทางดานจตสงคม (World Health Organization,1985) โดยผปวยเหลานตองไดรบการรกษาดวยการบ�าบดทดแทนไตซงเปนการรกษาระยะยาวตลอดชวต ดงนน การปองกนการเสอมของไตและการชะลอการเสอมของไตจนเกดโรคไตเรอรงจงถอวา เปนวธการจดการดแลทตรงจดและเปนเรองทส�าคญทสด อยางไรกตาม โรคไตจากเบาหวานจดวา เปนฆาตกรเงยบเนองจากเมอเรมเปนจะไมคอยปรากฏอาการทบงชถงความผดปกตใหเหนชด บางรายไมทราบวา ตนมภาวะไตเสอมหรอบางราย แมทราบแตละเลยไมสนใจรกษาเพราะรสกปกตสบายด จงท�าใหขาดการตระหนกถงการควบคมภาวะโรคและ

การปองกนการเกดไตเรอรง ดงนน ถาผปวยเบาหวานมพฤตกรรมการดแลตนเองทถกตองจะชวยชะลอการเสอมของไตและปองกนการเกดโรคไตเรอรงตามมา (อมพร ซอฐานานศกด, 2551)

พฤตกรรมการดแลตนเองเปนวธหนงทส�าคญตอการปองกนความรนแรงของโรค เนองจากปจจยเสยงทส�าคญสวนใหญเกดจากการมพฤตกรรมการดแลตนเองทไมเหมาะสม การปองกนการเกดโรคไตเรอรงของผปวยเบาหวานเพอใหไดผลดนน ผปวยเบาหวานตองมทงพฤตกรรมในการควบคมภาวะโรคเบาหวานและพฤตกรรมทวๆ ไปในการควบคมปจจยเสยงทท�าใหเกดโรคไตเรอรงทถกตองและตอเนอง โดยพฤตกรรมการปองกนการเกดโรคไตเรอรงของผปวยเบาหวาน ไดแก การควบคมระดบน�าตาลกลโคสในเลอด การควบคมอาหาร การควบคมระดบความดนโลหตสง ความควบคมระดบโคเลสเตอรอลในเลอด การควบคมน�าหนกใหอยในเกณฑปกต การควบคมโปรตนรวในปสสาวะ การมาตรวจตามนด การออกก�าลงกายและการพกผอน การจดการกบความเครยด การดมน�าและการหลกเลยงการกลนปสสาวะเปนเวลานานๆ การรกษาความสะอาดของรางกายและหลกเลยงการตดเชอ การสงเกตอาการผดปกต การหลกเลยงสารเสพตด การหลกเลยงกลมยาทอาจมผลตอไตและการไมหลงเชอค�าโฆษณา ซงพฤตกรรมดงกลาวจะชวยในการชะลอการเสอมของไตเรอรงรวมทง ลดภาวะเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนอนๆ ทอาจอาจเกดตามมาได (อ�านาจ ชยประเสรฐ, 2551)

การดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวานจงเปนสงส�าคญเพอตอบสนองความตองการทเกดจากโรคเบาหวานและเปนไปตามแผนการรกษาของบคลากรสขภาพ ซงพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวานจะบรรลเปาหมายและมประสทธภาพหรอไมนนขนอยกบพฤตกรรมการดแลตนเอง ของผปวยโรคเบาหวานเอง ดงนน ผวจยจงมความสนใจทจะศกษาพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนดวยโรคไตเพอทราบขอมลพนฐานทส�าคญในการก�าหนดแนวทาง การดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวานใหมประสทธภาพรวมทงไดทราบถงพฤตกรรมทควรสนบสนนหรอพฤตกรรมทควรปรบแกไขใหเหมาะสมกบสภาพชวตประจ�าวนเพอคณภาพชวตทดของ ผปวยโรคเบาหวานในเขตอ�าเภอไพศาลตอไป


Research Article



วธด�าเนนการวจยการศกษาครงนเปนการวจยเชงพรรณนา โดยม

วตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมการดแลตนเองของ ผสงอายทปวยดวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต อ�าเภอไพศาล จงหวดนครสวรรค ด�าเนนการเกบขอมลในชวงเดอนตลาคม 2557 ถงเดอนมนาคม 2558 ประชากรคอ ผสงอายทปวยดวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต และไดรบการขนทะเบยนผปวยกบสถานพยาบาล จ�านวน 420 คน ก�าหนดขนาดกลมตวอยางจากการเปดตารางส�าเรจรปของเครซและมอรแกน (Krejcie & Morgan)กลมตวอยางคอ ผสงอายทปวยดวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไตและไดรบการขนทะเบยนผปวยกบสถานพยาบาล จ�านวน 183 คน ทไดจากการเลอกกลมตวอยางดวยการสมอยางงาย (Simple random sampling) โดยการจบสลากรายชอ

เครองมอทใชในการวจยครงนเปนแบบสอบถามพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต ซงผวจยพฒนาขนจากงานวจยของกนกวรรณ พนพานชย (2549) และนนทกา ค�าแกว (2547) ซงประกอบดวยชดค�าถาม 2 สวนคอ สวนท 1 แบบสอบถามขอมลลกษณะสวนบคคลประกอบดวย เพศ อาย สถานภาพสมรส การศกษา อาชพ รายได และระยะเวลาททราบวา เปนโรคไต ซงขอค�าถามเปนแบบตรวจสอบรายการ(check list) สวนท 2 แบบสอบถามพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต ซงประกอบไปดวย 4 มต ไดแก ดานการควบคมอาหาร ดานการออกก�าลงกาย ดานการสบบหรและดานการใชยา จ�านวน 35 ขอ ลกษณะขอค�าถามเปนแบบมาตราสวนประมาณคา (rating scale) ม 4 ระดบคอ ปฏบตเปนประจ�า ปฏบตบอยครง ปฏบตเปนบางครงและไมเคยปฏบตเลย แบบสอบถามผานการตรวจสอบความตรงของเนอหาโดยผทรงคณวฒแลวน�าไปทดลองใช (try out) กบผปวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไตในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลตากฟา จงหวดนครสวรรค จ�านวน 30 คน หาความเชอมน (reliability) ของแบบสอบถามดวยวธการหาคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาคไดคาความเชอมน เทากบ 0.91

งานวจยนเกบรวบรวมขอมลจากการสอบถามผปวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไตทเปนกลมตวอยาง โดยบคลากรสาธารณสขของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ.สต.) ทกแหง เขตอ�าเภอไพศาล จงหวดนครสวรรค ดวยแบบสอบถามทพฒนาขน วเคราะหขอมลคณลกษณะสวนบคคล ดวยความถและรอยละ ความคดเหนเกยวกบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไตวเคราะหขอมลดวยความถ รอยละ คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน ดวยวธการจดล�าดบนอย ปานกลางและมาก ส�าหรบเกณฑทใชในการจดล�าดบ ผวจยใชเกณฑของเบสท (Best, 1977: 174) ซงจะไดชวงคะแนน 3 ระดบคอ ชวงคะแนนเฉลย 1.00 – 2.00 มพฤตกรรมการดแลตนเองอยในระดบต�า ชวงคะแนนเฉลย 2.01 – 3.00 มพฤตกรรมการดแลตนเองอยในระดบปานกลาง และชวงคะแนนเฉลย 3.01 – 4.00 มพฤตกรรมการดแลตนเองอยในระดบสง

ผลการวจยพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวาน

ทมภาวะแทรกซอนโรคไตพบวา กลมตวอยางสวนใหญ เปนเพศหญง (รอยละ 70.5) มอายระหวาง 60-69 ป (รอยละ 59.1) มอายเฉลย 69 ป โดยอายต�าสด 60 ปและอายสงสด 88 ป สถานภาพสมรสคและอยดวยกน (รอยละ 60.1) การศกษาระดบประถมศกษา (รอยละ 62.3) สวนใหญไมไดประกอบอาชพ (รอยละ 65.6) รายไดตอเดอนของครอบครว ต�ากวา 5,000 บาท (รอยละ 32.3) โดยรายไดของครอบครวต�าสดเทากบ 600บาท สงสด เทากบ 42,000 บาท โดยมรายไดเพยงพอแตไมเหลอเกบ (รอยละ 82.5) เปนครอบครวเดยว (รอยละ 69.4) และสวนใหญมจ�านวนสมาชกในครอบครว 2 คน (รอยละ 28.4)

ส�าหรบพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต อ�าเภอไพศาล จงหวดนครสวรรคพบวา กลมตวอยางสวนใหญมพฤตกรรมการดแลตนเองโดยรวมอยในระดบสง (รอยละ 50.3) เมอพจารณารายดานพบวา พฤตกรรมการดแลตนเองดานการควบคมอาหาร อยในระดบปานกลาง (รอยละ 80.3) พฤตกรรมการดแลตนเองดานการออกก�าลงกายอย

50




ในระดบปานกลาง (รอยละ 65.6) พฤตกรรมการดแลตนเองดานการสบบหรอยในระดบสง (รอยละ 78.1) และ

ตารางท 1 จ�านวนและรอยละจ�าแนกตามระดบพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต กลมตวอยางในการศกษา (รายดานและโดยรวม)

พฤตกรรมการดแลตนเองระดบสง ระดบปานกลาง ระดบต�า

จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ

พฤตกรรมการดแลตนเองโดยรวม 92 50.3 91 49.7 0 0.0

1. ดานการควบคมอาหาร 34 18.6 147 80.3 2 1.1

2. ดานการออกก�าลงกาย 11 6.0 120 65.6 52 28.4

3. ดานการสบบหร 143 78.1 35 19.1 5 2.8

4. ดานการใชยา 173 94.5 10 5.5 0 0.0

ตารางท 2 ระดบพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไตกลมตวอยางในการศกษา (รายดานและโดยรวม)

พฤตกรรมการดแลตนเอง × SD. แปลผล

พฤตกรรมการดแลตนเองโดยรวม 2.9 0.18 ระดบปานกลาง

1. ดานการควบคมอาหาร 2.8 0.25 ระดบปานกลาง

2. ดานการออกก�าลงกาย 2.1 0.56 ระดบปานกลาง

3. ดานการสบบหร 3.5 0.64 ระดบสง

4. ดานการใชยา 3.3 0.21 ระดบสง

พฤตกรรมการดแลตนเองดานการใชยา อยในระดบปานกลาง (รอยละ 94.5) (รายละเอยดดงตารางท 1)

โดยกลมตวอยางมพฤตกรรมการดแลตนเองโดยรวมมคะแนนเฉลยระดบปานกลางเทากบ 2.9 และเมอพจารณารายดานพบวา กลมตวอยางมคะแนนพฤตกรรมการดแลตนเองดานการสบบหร อยในเกณฑดและเปนดานทกลมตวอยางมคะแนนเฉลยสงสดเทากบ 3.5 รองลงมาคอ พฤตกรรมการดแลตนเองดานการใชยา มคะแนนเฉลย

อยในระดบสงเทากบ 3.3 และพฤตกรรมดานการควบคมอาหาร มคะแนนเฉลยอยในระดบปานกลางเทากบ 2.8 สวนพฤตกรรมการดแลตนเองดานการออกก�าลงกาย เปนดานทมคะแนนเฉลยอยในระดบปานกลางทมคะแนนต�าสดเทากบ 2.1 (รายละเอยดดงตารางท 2)


Research Article



อภปรายผลพฤตกรรมการดแลตนเองโดยรวมของกลมตวอยาง

มคะแนนการปฏบตอยในเกณฑระดบ ปานกลาง เทากบ 2.9 ทงนอาจเนองจากการไดรบสขศกษาจากเจาหนาทสาธารณสข การพบเหนหรอ มประสบการณตรงจากการปวยดวยตนเองเปนเวลานาน การไดมโอกาสพดคยแลกเปลยนเรยนรกบผปวยโรคเบาหวานคนอนๆ ในขณะทมารบบรการทโรงพยาบาลจงท�าใหกลมตวอยางมความเขาใจถงวธการดแลสขภาพของตนเองไดถกตองมากขนรวมทงแนวคดการบรการคลนกใกลบาน ใกลใจ ของสถานบรการสาธารณสขระดบปฐมภมทมการตดตามเยยมดแลผปวยโรคเบาหวานในชมชนครอบคลมมากขน เมอพจารณารายดานพบวา ดานทมคะแนนการปฏบตสงสดคอ พฤตกรรมการดแลตนเองดานการ สบบหรซงมคะแนนการปฏบตอยในเกณฑด เทากบ 3.5 ทงน อาจเนองมาจากกลมตวอยางเปนผสงอายและสวนใหญเปนเพศหญง ซงสอดคลองกบขอมลทศกษาโดยพบวา กลมตวอยางไมสบบหรเลย จ�านวน 164 คน (รอยละ 89.6) และในครอบครวมคนสบบหรเพยง (รอยละ 3.8) รองลงมาคอ พฤตกรรมการดแลตนเองดานการใชยา ซงมคะแนนการปฏบตอยในระดบสง เทากบ 3.3 แตเมอวเคราะหรายขอพบวา กลมตวอยาง (รอยละ 50.2) ไมเคยสงเกตอาการแพยาหรอความผดปกตหลงรบประทานยา กลมตวอยาง (รอยละ 45.3) เมอมอาการผดปกตหลงรบประทานยาไมยอมหยดยาและไมไปพบแพทย กลมตวอยาง (รอยละ 38.6) ซอยารบประทานเอง และกลมตวอยาง (รอยละ 23.7) กนยาหมอและยาสมนไพร ซงพฤตกรรมเหลานอาจท�าใหการควบคมและรกษาโรคเบาหวานขาดประสทธภาพและไตเกดภาวะเสอมสภาพเพมขน สอดคลองกบการศกษาของจนทรา บรสทธ (2540) ทพบวา ผปวยเบาหวานหลายรายซอยาเบาหวานมารบประทานเอง โดยน�าตวอยางยาไปหาซอตามรานขายยาทวไปเนองจากไมสามารถมาตรวจรกษาทโรงพยาบาลไดและมผปวย (รอยละ 17.1) ใชยาสมนไพร ยาหมอรวมกบการรกษาของแพทยและสอดคลองกบการศกษาของสมใจ วนจกลและชนจตร โพธศพทสข (2541) ทศกษาพฤตกรรมการใชยาในผสงอายทมารบการตรวจรกษาทคลนกเบาหวาน วชรพยาบาลพบวา กลมตวอยางสวนใหญไมเคยถามแพทยถงผลขางเคยงของยาทใชและผปวยมากกวารอยละ

50 มประสบการณในการรกษาโรคเบาหวานดวยการกนยาหมอหรอยาสมนไพร ดงนน ทมบคลากรสหสาขาวชาชพทงโรงพยาบาลชมชน (รพช.) และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ.สต.) ควรมการประสานงานการเยยมบานเพอตดตามใหค�าแนะน�าเรองการรบประทานยาในผปวยรายทมปญหา

ส�าหรบพฤตกรรมการดแลตนเองดานการออกก�าลงกายเปนดานทมคะแนนการปฏบตอยในเกณฑระดบปานกลางทมคะแนนเฉลยนอยสด เทากบ 2.1 อาจเนองมาจากกลมตวอยางอยในวยสงอายมความเสอมถอยทางรางกายท�าใหมขอจ�ากดในการออกก�าลงกาย นอกจากน แลวภาวะแทรกซอนของโรคไตเรอรงอาจท�าใหมอาการเหนอยมากขนเมอมการออกแรงจงท�าใหกลมตวอยางเกดความกลวไมกลาทจะปฏบตกจกรรมตางๆทางดานรางกาย ดงนน บคลากรสาธารณสขผเกยวของควรจดกจกรรมสงเสรมสขภาพดานการออกก�าลงทเหมาะสมใหกบกลมตวอยางทศกษา ซงสอดคลองกบการศกษาของนนทกา ค�าแกว (2547) พบวา ผสงอายจะมการเปลยนแปลงของรางกายไปในทางเสอมมากขนสงผลใหผสงอายมขอจ�ากดเกยวกบการเคลอนไหวของกลามเนอและกระดกท�าใหเปนอปสรรคตอการออกก�าลงกายและกลมตวอยางรอยละ 34.4 ยงประกอบอาชพทตองมการใชแรง/ออกแรง อาจท�าใหเกดความเหนอยลาจากอาชพ ทงยงคดวา การทตนเองประกอบอาชพอยนนเปนสวนหนงของการออกก�าลงกายแลวและสอดคลองกบศรมา วงศแหลมทอง (2542) ทไดศกษาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอาย จงหวดนครสวรรคพบวา ผสงอายมการปฏบตกจกรรมดานรางกายอยในระดบต�า เนองจาก ผสงอายสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม จงคดวา มการเคลอนไหวของรางกายเพยงพอแลวจงไมจ�าเปนตองออกก�าลงกายอยางมแบบแผนโดยใหเหตผลวา อายคนแถวบานกลวเขาวาบา

ขอเสนอแนะขอเสนอแนะจากงานวจย1. ควรน�าขอมลทไดไปใชเปนแนวทางในการ

พฒนารปแบบการดแลผปวยทบานและการตดตาม เยยมบานของบคลากรสขภาพทงในระดบโรงพยาบาลชมชน (รพช.) และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ.สต.)

52




2. จากผลการศกษาทพบวา ผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไตมพฤตกรรมการดแลตนเองดานการออกก�าลงกายทมคะแนนนอยสด ดงนน หนวยงานหรอบคลากรทเกยวของควรจดโปรแกรมสงเสรมพฤตกรรมสขภาพดานการออกก�าลงกายทถกตองและเหมาะสมพรอมทงวดประสทธภาพของโปรแกรมทด�าเนนการขน

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป1. ควรศกษาวจยเชงคณภาพเกยวกบพฤตกรรม

การดแลตนเองของผ สงอายโรคเบาหวาน ทมภาวะแทรกซอนโรคไตเพอทจะน�าไปสการจดระบบการพยาบาลทเพมศกยภาพในการดแลตนเอง ไดอยางมประสทธภาพ

2. ควรมการศกษาถงปจจยอนๆ ทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนโรคไต เชน การรบรสมรรถนะในตนเอง การเหนคณคาในตนเอง การสนบสนนทางสงคม

3. ควรศกษาวจยเกยวกบพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนดวยโรคเรอรงอนๆ เชน โรคหลอดเลอดสมอง (Stoke)

4. ควรศกษารปแบบการสงเสรมพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายทปวยดวยโรคเบาหวาน ทมภาวะแทรกซอนโรคไตโดยด�าเนนการศกษาในรปแบบการวจยกงทดลอง (Quasi experimental)

เอกสารอางองกนกวรรณ พนพานชย. (2549). ผลของการใชโปรแกรม

การพยาบาลสนบสนนและใหความรตอพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยไตวายเรอรงทรกษาแบบประคบประคอง. วทยานพนธปรญญาพยาบาล ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพยาบาลศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

จนทรา บรสทธ. (2540). การศกษาพฤตกรรมสขภาพของผหญงโรคเบาหวานในภาคเหนอตอนลาง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

นนทกา ค�าแกว. (2547). ปจจยท�านายพฤตกรรม ส ง เสรม สขภาพในผ ส งอาย โรคไตวายเร อร ง . วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผ สงอาย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

ประนาท เชยววานช. (2551). ความชกและปจจยเสยงของภาวะ Microalbuminuria ในผปวยเบาหวาน. วารสารสมาคมโรคไตแหงประเทศไทย, 14(2), 53-57.

ศรมา วงศ แหลงทอง. (2542). ปจจยส วนบคคล การรบรประโยชนของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพและพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาพยาบาลผสงอาย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

สมใจ วนจกล และชนจตร โพธศพทสข. (2541). ความสมพนธระหวางการรบร ภาวะสขภาพแรงสนบสนนจากสมาชกในครอบครวกบพฤตกรรมการใชยาในกล มผ ปวยสงอายทคลนกเบาหวาน วชรพยาบาล. วารสารพยาบาลสาธารณสข. 12(1): 32-39.

อ�านาจ ชยประเสรฐ. (2551). การศกษาความชกของโรคไตเรอรงในประเทศไทย. วารสารสมาคมโรคไตแหงประเทศไทย, 14(2), 16-19.

อมพร ซอฐานานศกด. (2551). บทบาทของพยาบาลกบผปวยโรคไตเรอรง. Journal Nursing Science, 26 (2-3), 33-42.

Best, John. (1977). Research in Education. New Jersey: Prentice Hall, Inc.

World Health Organization.(1985). Diabetes mellitus: report of a WHO Study Group. WHO Technical Report Series, 727: 1-113.


Research Article



ความร เจตคต และการด�าเนนงานพฒนาคณภาพบรการปฐมภม

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล จงหวดชมพร

องคณา ภโสรมย นกศกษาหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑตผชวยศาสตราจารย ดร. ศศธร ธนะภพ, ปร.ด. (ระบาดวทยา) ส�านกวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ

ดร.กฤตยตวฒน ฉตรทอง, วท.ด. (พฤตกรรมศาสตรประยกต) โรงพยาบาลชมพรเขตรอดมศกด จงหวดชมพร

*ผรบผดชอบบทความ ผชวยศาสตราจารย ดร. ศศธร ธนะภพ ส�านกวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ 222 ต�าบลไทยบร อ�าเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช 80161 โทรศพท 075-672110, 075-672104-5, 089-866-1098โทรสาร 075-672106 E-mail: [email protected]

บทคดยอ การวจยเชงพรรณนาแบบตดขวางน เพอ

อธบายความร เจตคตและการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอข ายบรการปฐมภมของบคลากรโรงพยาบาล สงเสรมสขภาพต�าบลจงหวดชมพร โดยการศกษาแบบภาคตดขวาง เกบขอมลโดยใชแบบสอบถามทผานการประเมนความตรงเชงเนอหาและความเชอมนแลว ท�าการศกษาทกหนวยประชากร ประชากร ไดแก เจาหนาทสาธารณสข โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล จ�านวน 359 คน จากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล 94 แหง วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา

ผลการศกษาพบวา ประชากรสวนใหญเป น เพศหญง จบการศกษาระดบปรญญาตร ไดรบการอบรมพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม และประเมนเสรมพลง มความรตอการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมภาพรวม 6 ดานในระดบมาก โดยดานทมคะแนนเฉลยสงสดคอ ดานระบบบรการ รองลงมาคอ

การวางแผนเชงกลยทธ มเจตคตภาพรวมในระดบมาก และมการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการ ปฐมภมภาพรวมอยในระดบมาก โดยด�าเนนงานมากทสดในดานระบบบรการ รองลงมาคอ การใหความส�าคญกบประชากรเปาหมายและผมสวนไดสวนเสย ปญหาและอปสรรคทส�าคญ ไดแก ขาดทกษะการวเคราะหและจดการสารสนเทศสขภาพ ความไมเพยงพอของวสดอปกรณและบคลากรตอภาระงานผบรหารระดบจงหวดควรมงเนนการพฒนาทรพยากรบคคล ดานทกษะการวเคราะหและจดการความรเชงประจกษจากสารสนเทศผลการจดบรการสขภาพ และสนบสนนทรพยากรการจดบรการระดบ เครอขายรวมกนเพอพฒนาเปนองคกรแหงการเรยนรไดตอไป

ค�ำส�ำคญ: ความร/ เจตคต/ การพฒนาคณภาพเครอขาย

บรการปฐมภม/ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล

54




Aungkana Pisorom, Student in M.P.H.Assistant Professor Dr. Sasithorn Thanapop, Ph.D. (Epidemiology) School of Public Health, Walailak University

Dr. Krittiwat Chadthong, Ph.D. (Applied Behavior Science Research) Chumphonkhet Udomsakdi Hospital, Chumphon Province

Knowledge, Attitudes and Employment of Primary Care Quality

Development in the Sub – District Health Promoting Hospital,

Chumphon Province

AbstractThis cross - sectional descriptive research

aimed to describe knowledge, attitudes and employment of the primary care quality development in the sub-district health promoting hospital, Chumphon Province by cross-sectional study. Data collected using self-administered questionnaire with content validity and relaiability. Study population was 359 health care workers and all of them were studied. Descriptive statistics were used for data analysis.

The results revealed that most of the health care workers were female, graduated in bachelor degree, have been trained to improve the quality of primary care network and visited for empowerment assessment. Overall knowledge level for the primary care network development was high; the highest was the service system, followed by the strategic planning. Overall attitude was at the high level and compliance

with the primary care development operation with overall scores were at the high level. In terms of the aspect, the highest score was service system, followed by the target population and stakeholders focusing. Problems and obstacles encountered in analytical skills and information management including with the adequacy of supplies and personnel to the task.

In conclusion, provincial executives should focus on human resource development especially in analytical skills and knowledge management based on the empirical information which provided from health services and support service’s resources with the networks in order to develop a learning organization.

Keywords :Knowledge/ Attitudes/ Primary Care Network

Development/ Sub-District Health Promoting Hospital

*Corresponding Author: Assistant Professor Dr. Sasithorn Thanapop, Ph.D. (Epidemiology), School of Public Health, Walailak University, Nakhom Si thammarat 80161 Tel. 075-672110, 075-672104-5, 089-866-1098 Fax. 075-672106 E-mail: [email protected]


Research Article



บทน�า ใน พ.ศ. 2550 – 2553 สถาบนวจยและพฒนา

ระบบสขภาพชมชนรวมกบกรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข จดท�าโครงการพฒนาระบบประกนคณภาพเครอขายบรการปฐมภมในจงหวดน�ารอง เพอทดลองพฒนากระบวนการพฒนาเครอขายบรการปฐมภมเพมเตม และทดสอบใชเครองมอในพนทไปพรอมกน โดยในเดอนพฤศจกายน 2553 กระทรวงสาธารณสขไดประกาศใหมการน�าเกณฑคณภาพเครอขายบรการปฐมภม (Primary Care Award; PCA) (กนยา บญธรรม, สนทร อภญญานนท, ศรสมร นยปร, เกวลน ชนเจรญสข, และสมสน เกษมศลป, 2552) ไปใชในพนทโดยการประยกต แนวคด Malcolm Baldrige National Quality Award เปนกรอบในการพฒนาจดท�าเกณฑ (ส�านกงานรางวลคณภาพแหงชาต, 2556) ซงมองคประกอบ 7 หมวดส�าคญคอ หมวดท 1 การน�าองคกร หมวดท 2 การวางแผนเชง กลยทธ หมวดท 3 การใหความส�าคญกบประชากร เปาหมาย และผมสวนไดสวนเสย หมวดท 4 การวด วเคราะห และการจดการความร หมวดท 5 การมงเนนทรพยากรบคคล หมวดท 6 ดานระบบบรการ และหมวดท 7 ผลการด�าเนนการของเครอขายบรการปฐมภม ทงนเพอใชเปนเครองมอในการพฒนากลไกการบรหารจดการใหมประสทธภาพ และสนบสนนการพฒนาระบบบรการปฐมภมในเครอขายทเชอมโยงหนวยบรการทกระดบรวมถงโดยตงแตป 2555 เปนตนมา ไดเรมกระบวนการและขนตอนการใหรางวล (Award) แกเครอขายบรการทมการพฒนาระบบบรการไดกาวหนา มระบบการทบทวนคณภาพทด มผลส�าเรจของงาน รวมทงผานการประเมนภายในของกระทรวงสาธารณสข จากการด�าเนนงานทผานมา 3 ระยะ และไดมการถอดบทเรยน ในพนทกลมเปาหมาย ทงภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคอสานพบวา ในประเดนการเรยนรยงไมมการแลกเปลยนเรยนรทชดเจน การท�างานในชมชนมปญหา คนในพนทกลวเรองการจดท�าเอกสาร ขาดความเชอมโยงอยางเปนระบบ ขาดประสทธภาพในการด�าเนนงานตามตวชวด มปญหาและอปสรรคเกยวกบนโยบายเรงดวน จ�ากดดวยเวลา และบางสวนไมเขาใจกระบวน การลงพนทสงผลใหขาดความตอเนองในการปฏบตงาน (สพตรา ศรวณชชากร, กฤษณา ค�ามล, วราภรณ จระพงษา,

ผการตน ฤทธศรบญ, 2555) บงชถงความจ�าเปนทผปฏบตงานตองไดรบการพฒนาอยางตอเนองเชนกน

ในปงบประมาณ พ.ศ.2559 กระทรวงสาธารณสขไดจดท�า ยทธศาสตร ตวชวด และแนวทางการจดเกบ ขอมลกระทรวงสาธารณสข (ส�านกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข, 2558) ซงมตวชวดในการพฒนาระบบบรการปฐมภม ใหเปนหนวยบรการใกลบานใกลใจทมคณภาพไดมาตรฐาน เพอใหประชาชนทกกลมวยเขาถงบรการทมคณภาพอยางเทาเทยม ซงจงหวดชมพรเปนจงหวดหนงทไดด�าเนนงานตามนโยบายทกระทรวงสาธารณสขและส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตเขต 11 ก�าหนดขน โดยเครอขายบรการปฐมภมในแตละอ�าเภอของจงหวดชมพรไดด�าเนนงานตามเกณฑคณภาพเครอขายบรการปฐมภม ตงแต พ.ศ. 2554 เปนตนมา โดยมกระบวนการพฒนารปแบบการด�าเนนงานโดยใชกระบวนการประเมนแบบเสรมพลงเปนกลไกการพฒนา และใน พ.ศ.2558 ไดมการประเมนน�ารองโดยคณะกรรมการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมของส�านกงานสาธารณสขจงหวดในเครอขายบรการปฐมภมอ�าเภอทงตะโก ผลการประเมนพบวา ผานเกณฑพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม ขนท 3 ทงนในปงบประมาณ 2559 จงหวดชมพรจะตองด�าเนนการประเมนหนวยบรการปฐมภมทยงไมไดรบการประเมนอก 10 เครอขาย ทงน ทกเครอขายไดรบการพฒนาตามกระบวนการของจงหวด โดยทการประเมนดงกลาวม รปแบบการประเมนในเชงกระบวนการ ดงนน ปจจยน�าเขาโดยเฉพาะทรพยากรบคคลจงมความส�าคญตอการพฒนางานเปนอยางยง เปาหมายการพฒนาหนวยบรการปฐมภมนน นอกจากมงเนนคณภาพผลลพธบรการแลวยงสง ผลกระทบตอการเปนองคแหงการเรยนรซงนบเปนขอมลปอนกลบสการพฒนาคณภาพบคลากรในเชงปฏบตของหนวยบรการในฐานะเปนปจจยน�าเขาของกระบวนการพฒนาในรอบถดไป ดงนน หลงจากทจงหวดชมพรไดด�าเนนการพฒนาหนวยบรการดวยเกณฑคณภาพ เครอขายบรการปฐมภมมาในระยะทหนง ผวจยเหนวา ควรมการศกษาถงผลลพธในเชงการพฒนาบคลากรจากกระบวนการพฒนาองคกรดงกลาวในดานความร และเจตคตทน�าสการปฏบตงาน พฒนาคณภาพหนวยบรการ

56




ปฐมภมของบคลากรในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ.สต.) ทกต�าแหนง เนองจากเปนผขบเคลอนการด�าเนนงานคณภาพ โดยทความรและเจตคตนนเปนผลภายในตวบคคลทสามารถเชอมโยงสการปฏบตงานและสะทอนผลการพฒนาทผานมาได การศกษานจงมวตถประสงคเพอวเคราะหความร เจตคตและการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมของเจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลจงหวดชมพร เพอทผลการศกษาจะเปนขอมลปอนกลบสวงจรการพฒนาหนวยบรการและบคลากรระดบปฏบตงานไดครอบคลมในทกดานอยางเปนรปธรรม

วธด�าเนนการวจย รปแบบการวจย การวจยเชงพรรณนาแบบตดขวาง

(cross - sectional descriptive research) ประชากร ไดแก เจาหนาทสาธารณสขทปฏบต

งานในรพ.สต. สงกดส�านกงานสาธารณสขจงหวดชมพร ปงบประมาณ 2559 จ�านวนทงสน 359 คน จาก รพ.สต. 94 แหง

เครองมอทใชในการวจย ไดแก แบบสอบถามประกอบดวย สวนท 1 คณลกษณะประชากร สวนท 2 ความรในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม ประเมนความเขาใจและการประยกตใชตอการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม 6 ดาน โดยการประยกตแนวคด Malcolm Baldrige National Quality Award (ส�านกงานรางวลคณภาพแหงชาต, 2556) และเกณฑคณภาพเครอขายบรการปฐมภม (Primary Care Award; PCA) (กนยา บญธรรม, สนทร อภญญานนท, ศรสมร นยปร, เกวลน ชนเจรญสข, และสมสน เกษมศลป, 2552) สวนท 3 เจตคต ประกอบดวย การรบร การตอบสนอง การเกดคานยม การจดระบบบคลกภาพ สวนท 4 การด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม 6 หมวด ไดแก การน�าองคกร การวางแผนเชงกลยทธ การใหความส�าคญกบประชากรเปาหมาย และผมสวนไดสวนเสย การวด วเคราะห และการจดการความร การมงเนนทรพยากรบคคล และระบบบรการ และสวนท 5 ความคดเหนเกยวกบปญหาและอปสรรคการด�าเนนงานตามหมวดในการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมของ รพ.สต.

การควบคมคณภาพเครองมอ โดยตรวจสอบความตรงในเนอหา ส�าหรบแบบสอบถามสวนท1-4 ไดคา ดชนความสอดคลอง ตามล�าดบดงน 1,0.8, 0.9 และ 0.92 และน�ามาทดลองใชกบเจาหนาทสาธารณสขทปฏบตงานใน รพ.สต. ในจงหวดใกลเคยง จ�านวน 33 คน ส�าหรบแบบสอบถามสวนท 3 และ 4 มคาความเทยงเทากบ 0.77 และ 0.95 ตามล�าดบ

การเกบและรวบรวมขอมล ผวจยน�าแบบสอบถามใหกลมประชากรทศกษาดวยตนเองโดยด�าเนนการตามหลกความเคารพในบคคล หลกคณประโยชนและไมกออนตราย หลกยตธรรม มหนงสอการอนมตจากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย มหาวทยาลยวลยลกษณ เลขท 013/2559 อตราการตอบกลบแบบสอบถาม รอยละ 100

ผลการวจย1. คณลกษณะประชากร เจาหนาทสาธารณสขท

ด�าเนนงานใน รพ.สต. ในจงหวดชมพร พ.ศ. 2559 มจ�านวน 359 คน เปนเพศหญง รอยละ 75.5 และเพศชาย รอยละ 24.5 สวนใหญมอายระหวาง 41-50 ป อายเฉลย 40.1 ป ด�ารงต�าแหนง ผอ�านวยการ รพ.สต.หรอรกษาการ ผอ�านวยการ รพ.สต. จ�านวน รอยละ 26.2 จบการศกษาระดบปรญญาตร รอยละ 73.3ไดรบการอบรมพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม รอยละ 81.1 โดยสวนใหญไดรบการอบรม 1-3 ครง ไดรบการลงเยยมประเมนโดยทมอ�าเภอและทมจงหวด รอยละ 78.6 สวนใหญไดรบการลงเยยม 1-2 ครงเคยไดรบการประเมนตามเกณฑการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมในปงบประมาณ 2558 และ 2559 รอยละ 47.7 และ รอยละ 52.3 ตามล�าดบ

2. ความรในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม

เจาหนาทสาธารณสขทด�าเนนงานใน รพ.สต. ในจงหวดชมพร พ.ศ. 2559 มความร ในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม โดยภาพรวมทกดานในระดบมาก คะแนนเฉลย 19.5 จากคะแนนเตม 24 คะแนน เมอพจารณารายดานซงมคะแนนเตมดานละ 4 คะแนน พบวา เจาหนาทสาธารณสขมความรในระดบมาก ทง 6 ดาน โดยเฉพาะดานระบบบรการมความรเฉลยมากทสด 3.9 คะแนน รองลงมา


Research Article



คอ ความรเกยวกบการวางแผนเชงกลยทธมความรเฉลย 3.7 คะแนน ตามล�าดบ ความรในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมจ�าแนกตามประสบการณการด�าเนนงานของบคลากรพบวา บคลากรทกคนมความรเกยวกบการด�าเนนงานตงแตระดบปานกลางขนไปและมความรในระดบมากในสดสวนทมากกวาระดบปานกลาง ทกต�าแหนง โดยเมอเปรยบเทยบระดบความรในแตละต�าแหนงพบวา ต�าแหนงพยาบาลวชาชพมความรระดบมากในสดสวนทมากทสด รอยละ 95.3 รองลงมา ไดแก ผอ�านวยการ รพ.สต. หรอรกษาการ ผอ�านวยการ รพ.สต. รอยละ 94.7 นกวชาการสาธารณสข รอยละ 93.8 และเจาพนกงานสาธารณสขชมชนรอยละ 88.6 ตามล�าดบ บคลากรทไดรบการอบรมเรองการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม หรอไดรบการลงเยยมเสรมพลงโดยทมผประสานและ QRT ระดบอ�าเภอ หรอไดรบการประเมนตามเกณฑการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม มสดสวนของผทมความรระดบมากโดยเฉลยถงรอยละ 72.7 ทง 3 กจกรรมทกลาวมาขางตน (ตารางท 1)

3. เจตคตในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม

เจาหนาทสาธารณสขมเจตคตในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม พ.ศ.2559 อยในระดบมาก จ�านวน 310 คน (รอยละ 86.4) (µ= 23.9 , ơ = 2.2) และอยในระดบปานกลางจ�านวน 49 คน (รอยละ 13.6) (µ= 19.4, ơ = 0.9 ) เมอจ�าแนกตามประสบการณการด�าเนนงานของบคลากร พบวา บคลากรทกคนมเจตคตเกยวกบการด�าเนนงานตงแตระดบปานกลางขนไปและมเจตคตในระดบมากในสดสวนทมากกวาระดบปานกลางทกต�าแหนง โดยเมอเปรยบเทยบในแตละต�าแหนงพบวา เจาหนาทอน ๆ มสดสวนของเจตคตระดบมากสงทสด รอยละ 93.5 รองลงมาไดแก นกวชาการสาธารณสขมาก รอยละ 89.1 และ พยาบาลวชาชพ รอยละ 87.1 ตามล�าดบ บคลากรทไดรบการอบรมเรองการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม หรอไดรบการลงเยยมเสรมพลงโดยทมผประสานและ QRT ระดบอ�าเภอ หรอไดรบการประเมนตามเกณฑการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม มสดสวนของผทมเจตคตระดบมากโดยเฉลยถงรอยละ 68.1 ทง 3 กจกรรมทกลาวมาขางตน (ตารางท 2)

4. การด�าเนนงานเพอพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม

เจ าหนาทสาธารณสขมการปฏบตงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมภาพรวมอยในระดบมาก คะแนนเฉลย 70.3 คะแนน จากคะแนนเตม 100 คะแนน (ơ = 13.6 ) เมอพจารณาสดสวนของระดบการปฏบตในบคลากรจ�าแนกรายประเดนใน 6 หมวดการด�าเนนงาน หมวดท 1 การน�าองคกร และหมวดท 2 การวางแผนเชงกลยทธ พบวา สดสวนของการปฏบตระดบมากหรอปานกลางมคาประมาณรอยละ 50 การปฏบตในระดบทนอยอยระหวางรอยละ 0- 1.7 โดยมสดสวนรอยละ 0 ในประเดนการปฏบตงานโดยค�านงถงความตองการของชมชนและเปดโอกาสใหตรวจสอบได หมวดท 3 การใหความส�าคญกบประชากรเปาหมายและผมสวนไดสวนเสย พบวา มการใชขอมลความตองการบรการสขภาพของประชาชนในการจดบรการสขภาพแกประชาชนตามกลมวย ในระดบมากถง รอยละ 61.6 แตน�ามาวเคราะหปญหาสขภาพ 10 อนดบ รวมกบประชาชน และกลมผมสวนไดสวนเสยในระดบมากเพยง รอยละ 46 และระดบปานกลาง รอยละ 52.1 ตามล�าดบ หมวดท 4 การวดวเคราะหและการจดการ ความร พบวา สวนใหญบคลากรไดน�าสารสนเทศสขภาพมาใชวเคราะหสถานะสขภาพของประชาชนในระดบมาก รอยละ 58 แตน�าขอมลมาวเคราะห SWOT ในหนวยงานระดบปานกลางใกลเคยงกบระดบมาก รอยละ 48-49 หมวดท 5 การมงเนนทรพยากรบคคล พบวา โดยทวไปสดสวนของการไดปฏบตระดบปานกลางและระดบมากใกลเคยงกน การจดระบบการยกยอง ชมเชย ใหรางวล ทสรางแรงจงใจตอบคคล และการสนบสนนหรอรบการสนบสนนการศกษาทตรงตามคณลกษณะและหนาทความรบผดชอบมสดสวนของการปฏบตในระดบปานกลางมากกวาระดบมาก หมวดท 6 ระบบบรการ พบวา การจดระบบงานภายในหนวยงานตามสภาพปญหาในพนทครอบคลมงานทง 4 มต ไดแก การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล และการฟนฟสขภาพ มการปฏบตระดบมากถงรอยละ 66 และไมมบคลากรระบถงระดบการปฏบตในระดบนอย โดยในหมวดน มการระบถงการด�าเนนงานระดบมากในสดสวนทมากกวารอยละ 50 ทกประเดน (ตารางท 3)

58




ตารางท 1 ความรในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมจ�าแนกตามประสบการณการด�าเนนงานของบคลากร (N = 359 คน)

ประสบการณการด�าเนนงานระดบความร

ปานกลางจ�านวน (รอยละ)

มากจ�านวน (รอยละ)

ต�าแหนง

ผอ�านวยการ รพ.สต. หรอรกษาการ ผอ�านวยการ รพ.สต.

5 (5.3) 89 (94.7)

พยาบาลวชาชพ 4 (4.7) 81 (95.3)

นกวชาการสาธารณสข 4 6.2) 60 (93.8)

เจาพนกงานสาธารณสขชมชน 8 (11.4) 62 (88.6)

เจาหนาทอนๆ 5 (10.9) 41 (89.1)

การอบรมเรองการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม

ไดรบ 16 (4.5) 275 (76.6)

ไมไดรบ 10 (2.8) 58 (16.2)

การไดรบการลงเยยมเสรมพลงโดยทมผประสานและ QRT ระดบอ�าเภอ

ไดรบ 13 (3.6) 269 (74.9)

ไมไดรบ 13 (3.6) 64 (17.9)

การไดรบการประเมนตามเกณฑการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม

ไดรบ 21 (5.8) 239 (66.6)

ไมไดรบ 5 (1.4) 94 (26.2)

รวม 26(7.2) 333 (92.8)


Research Article



ตารางท 2 เจตคตในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมจ�าแนกตามประสบการณการด�าเนนงานของบคลากร (N = 359 คน)

ประสบการณการด�าเนนงานระดบเจตคต

ปานกลางจ�านวน (รอยละ)

มากจ�านวน (รอยละ)

ต�าแหนง

ผอ�านวยการ รพ.สต. หรอรกษาการ 17 (18.1) 77 (81.9)

พยาบาลวชาชพ 11 (12.9) 74 (87.1)

นกวชาการสาธารณสข 7 (10.9) 57 (89.1)

จพ.สาธารณสขชมชน 11 (15.7 59 (84.3)

เจาหนาทอนๆ 3 (6.5) 43 (93.5)

การอบรมเรองการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม

ไดรบ 33 (9.2) 258 (71.8)

ไมไดรบ 16 (4.5) 52 (14.5)

การไดรบการลงเยยมเสรมพลงโดยทมผประสานและ QRT ระดบอ�าเภอ

ไดรบ 34 (9.4) 248 (69.1)

ไมไดรบ 15 (4.2) 62 (17.3)

การไดรบการประเมนตามเกณฑการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม

ไดรบ 32 (8.9) 228 (63.5)

ไมไดรบ 17 (4.7) 82 (22.9)

รวม 49 (13.6) 310 (86.4)

โดยเมอวเคราะหภาพรวมทง 6 ดาน พบวา ดานระบบบรการมคะแนนเฉลยมากทสด 10.9 คะแนน (ơ= 2.3 ) จากคะแนนเตม 15 คะแนน คดเปนรอยละ72.7

รองลงมาคอ ประเดนการใหความส�าคญกบประชากร เปาหมายและผมสวนไดสวนเสย คะแนนเฉลย 14.1 (ơ = 3) จากคะแนนเตม 20 คะแนน คดเปน รอยละ 70.6

60




ตารางท 3 การด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมของของบคลากร (N=359)

เกณฑพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม

ระดบการปฏบต จ�านวนคน (รอยละ)

มาก ปานกลาง นอย

หมวดท 1 การน�าองคกร

การวเคราะหปจจยตางๆ ขององคกรทงภายในและภายนอกเพอจดท�าวสยทศนของหนวยงาน

175 (48.7) 179 (49.9) 5 (1.4)

การก�าหนดคานยมในการท�างานใหมความสอดคลองกบวสยทศนของหนวยงาน

181 (50.4) 172 (47.9) 6 (1.7)

การก�าหนดระเบยบเพอการปฏบตงานรวมกนในหนวยงาน 199 (55.4) 156 (43.5) 4 (1.1)

การปฏบตงานโดยค�านงถงความตองการของชมชนและเปดโอกาสใหตรวจสอบได

211 (58.8) 148 (41.2) 0 (0.0)

หมวดท 2 การวางแผนเชงกลยทธ

การจดท�าแผนปฏบตการครอบคลมทกประเดนตามมาตรฐานคณภาพบรการปฐมภม 194 (54) 160 (44.6) 5 (1.4)

การสอสารกลยทธใหผทเกยวของรบทราบอยางทวถง 177 (49.3) 180 (50.1) 2 (0.6)

การก�าหนดตวชวดและเปาหมายทใชในการตดตามความกาวหนาของแผนปฏบตการ 191 (53.2) 165 (46) 3 (0.8)

หมวดท 3 การใหความส�าคญกบประชากรเปาหมายและผมสวนไดสวนเสย

การใชขอมลความตองการบรการสขภาพของประชาชนในการจดบรการสขภาพแกประชาชนตามกลมวย 221 (61.6) 136 (37.9) 2 (0.5)

การวเคราะหปญหาสขภาพ 10 อนดบ รวมกบประชาชน และกลมผมสวนไดสวนเสย 165 (46) 187 (52.1) 7 (1.9)


Research Article



ตารางท 3 (ตอ)

เกณฑพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม ระดบการปฏบต จ�านวนคน (รอยละ)

มาก ปานกลาง นอย

หมวดท 4 การวดวเคราะหและการจดการความร

การปรบปรงขอมลสขภาพของประชาชนใหเปนปจจบน 211 (58.8) 146 (40.7) 2 (0.5)

การบนทกและน�าขอมลในระบบมาใชเพอประมวลภาวะสขภาพของประชาชน

208 (58) 149 (41.5) 2 (0.5)

การวเคราะหหนวยงานดวยเทคนค SWOT 176 (49) 175 (48.7) 8 (2.3)

การน�าผลจากการ SWOT มาทบทวนเพอพฒนางานใหมคณภาพยงขน

173 (48.1) 178 (49.6) 8 (2.3)

หมวดท 5 การมงเนนทรพยากรบคคล

การจดระบบการยกยอง ชมเชย ใหรางวล ทสรางแรงจงใจตอบคคล 167 (46.5) 174 (48.5) 18 (5)

การสนบสนนหรอรบการสนบสนนการศกษาทตรงตามคณลกษณะและหนาทความรบผดชอบ 154 (42.9) 196 (54.6) 9 (2.5)

การก�าหนดภาระงานทงดานการบรการ วชาการ และภาระงานอนๆ ตามความสามารถของบคคล 178 (49.6) 175 (48.7) 6 (1.7)

การเขารวมโครงการทจดโดยโรงพยาบาลแมขายเพอพฒนาทกษะในการปฏบตงานและแลกเปลยนเรยนร 195 (54.3) 162 (45.2) 2 (0.5)

หมวดท 6 ระบบรการ

การจดระบบงานภายในหนวยงานตามสภาพปญหาในพนทครอบคลมงานทง 4 มต ไดแก การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล และการฟนฟสขภาพ

237 (66) 122 (34) 0 (0.0)

การจดกระบวนการท�างานหลกและการสนบสนนทมความเชอมโยงสมพนธกน

203 (56.5) 155 (43.2) 1 (0.3)

การด�าเนนงานตามระบบควบคมคณภาพตนทน ทรพยากร ความเสยง การสญเสย และระยะเวลาการด�าเนนงานทหนวยงานก�าหนด

192 (53.5) 165 (46) 2 (0.5)

62




5. ปญหาและอปสรรคในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม แบงตามหมวดการด�าเนนงาน 6 หมวด พบวา หมวดท 1 การน�าองคกร ไมมการระบปญหาและอปสรรคในการด�าเนนงาน หมวดท 2 เจาหนาทสาธารณสขมความกงวลในการวางแผนเชงกลยทธ การจดท�าแผนททางเดนยทธศาสตรรวมกบเครอขายสขภาพ เนองจากไมไดรบการรอบรมใหความรมากอน หมวดท 3 พบวา การทไมไดน�าขอมลความตองการทางสขภาพของประชาชนในพนทมาวเคราะหเพอจดบรการในพนท เนองจาก ขาดทกษะการวเคราะหขอมลสขภาพ ไมมหนวยงานทางวชาการสนบสนนการฝกอบรมในสวนนและภาระงานประจ�าทมากท�าใหไมไดฝกอบรมหรอฝกฝนทกษะเพมเตม หมวดท 4 พบวา โปรแกรมการบนทกขอมลในระบบสารสนเทศอเลกทรอนกส มความหลากหลาย การบนทกขอมลไมเปนไปตามก�าหนดระยะเวลาสงผลใหการน�าเสนอขอมลมความลาชาและขาดความสมบรณ โดยมอปสรรคคอ ระบบสารสนเทศของจงหวดขาด ความเสถยร ขาดความเชอมโยงตอระบบรายงาน หมวดท 5 พบวา รอยละ 20.64 ของเจาหนาทสาธารณสขระบวา การมอบหมายงานในระดบ รพ.สต. ไมตรงกบสายงาน การปฏบตงานไมตรงกบต�าแหนง เนองจากบคลากรในหนวยงานมนอยไมเพยงพอ การปฏบตงานจรงจงตองใชการบรหารจดการตามความเหมาะสม และ หมวดท 6 พบวา รอยละ 9.41 ของเจาหนาทสาธารณสขระบวาจ�านวนของบคลากรไมสอดคลองกบภาระงานบรการ ขาดแคลนบคลากรต�าแหนงพยาบาลเวชปฏบตท�าใหดแลผปวยไมทวถง จงตองประสานแมขายสนบสนนบคลากรทมความรในการใหบรการตามมาตรฐานวชาชพ นอกจากนในการจดบรการเชงรก รอยละ 17.34 ระบวา เครองมออปกรณตาง ๆ ไมเพยงพอตองขอรบการสนบสนนจากแมขาย หรอปกครองสวนทองถน นอกจากนยงขาด ยานพาหนะในการสงตอผปวยและการเขาถงในพนทเพอเกบรวบรวมขอมลสขภาพและการด�าเนนงาน

อภปรายผล ผลการวจยพบวา เจาหนาทสาธารณสขมความร

ในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม โดยภาพรวมทกดานในระดบมาก เมอพจารณารายดาน

พบวา เจาหนาทสาธารณสขมความรในระดบมาก ทง 6 ดาน โดยเฉพาะดานระบบบรการมความรเฉลยมากทสด 3.85 คะแนน เนองจากเจาหนาทสาธารณสขทปฏบตงานในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลไดแบงกลม ผ รบบรการของเครอขายตามแนวทาง WECANDO (กนยา บญธรรม, สนทร อภญญานนท, ศรสมร นยปร, เกวลน ชนเจรญสข,และสมสน เกษมศลป, 2552) เปนแนวทางเดยวกนทงเครอขายซงเปนการจดบรการทผสานองคความรในการปฏบตงานไดเปนอยางด ท�าใหเสรมสรางการมสวนรวมของแตละภาคสวนและมระบบบรการเชอมโยงกบแนวคดเวชศาสตรครอบครวไดอยางครอบคลม ครบถวน รองลงมาคอ ความร เกยวกบการวางแผน เชงกลยทธมความร เฉลย 3.73 คะแนน เนองจากใน การจดท�าแผนยทธศาสตรมการด�าเนนการรวมกนใน เครอขาย ไดแก โรงพยาบาลแมขาย/ส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอ/โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลและภาคเครอขายตางๆ เชนกนท�าใหแผนยทธศาสตรมความเชอมโยงทงระดบบนและระดบลาง เมอพจารณาระดบความร ของเจาหนาทสาธารณสขในภาพรวมมความรในระดบมากถงรอยละ 92.76 และสวนนอยมระดบปานกลาง รอยละ 7.24 เนองจากส�านกงานสาธารณสขจงหวดชมพรได จดอบรมการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมอยางตอเนองสงผลใหเกดการพฒนาทงระบบและตวบคลากร ท�าใหเกดความรคงอยในตวบคคลน�าสการปฏบตทตรงตามแนวทางการพฒนาได (สถาพร วชยรมย และ ไชยา ยมวไล, 2558)

ความรจ�าแนกตามประสบการณการด�าเนนงานของบคลากรและต�าแหนงงาน พบวา ผทมประสบการณการด�าเนนงานต�าแหนง พยาบาลวชาชพ มความรตอการด�าเนนงานพฒนาบรการปฐมภมระดบมากในสดสวนมากทสด รอยละ 95.3 รองลงมาในสดสวนทใกลเคยงกน ไดแก (ผอ�านวยการ รพ.สต. หรอรกษาการ ผอ�านวยการ รพ.สต. รอยละ 94.7 และนกวชาการสาธารณสข รอยละ 93.8 ตามล�าดบ โดยทง 3 ต�าแหนง มบทบาทหนาทส�าคญในการด�าเนนงานในทกขนตอน โดยเฉพาะต�าแหนงบรหารและการมประสบการณไดรบการอบรมเรองการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม ทงนพบวา บคลากรทไดรบการอบรมมความรภาพรวมระดบมาก รอยละ 76.6


Research Article



รวมทงการไดรบการลงเยยมเสรมพลงโดยทมผประสานและ QRT ระดบอ�าเภอ ท�าใหบคลากรมความรระดบมาก รอยละ 74.9 และการไดรบการประเมนตามเกณฑการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมท�าใหบคลากรมความรในภาพรวมระดบมาก รอยละ 66.6 เชนกน สอดคลองกบการศกษาของ กฤตพงษ โรจนวภาต (2556) ในการใหการอบรมเกยวกบเกณฑคณภาพเครอขายบรการปฐมภม พบวา โดยทวไปบคลากรต�าแหนงบรหารไดรบการอบรมเปนสดสวนมากทสด โดยเจาหนาทต�าแหนงพยาบาลวชาชพ และนกวชาการสาธารณสขไดรบการอบรมไมแตกตางกน เนองจากในการด�าเนนงานตงแตระยะแรกและในระยะตอมาของการด�าเนนงาน โดยมการเสรมสรางความรในการด�าเนนงานอยางตอเนอง ผอ�านวยการ รพ.สต. มบทบาทส�าคญตอกระบวนการเรยนร และเชอมโยงส การปฏบตงานของบคลากรและเครอขายการด�าเนนงาน ทงนความรตามบทบาทของนกวชาการสาธารณสขและพยาบาลวชาชพไมมความแตกตางกนยงสะทอนถงความทวถงในการไดรบการอบรมและกระบวนการแลกเปลยนเรยนรภายในองคกร สงผลตอการผสานระบบบรการใหแกประชาชนอยางมคณภาพ สะทอนบทบาทการน�าองคกรของผอ�านวยการไดเปนอยางด โดยผลการศกษาดงกลาวมความเชอมโยงกบสรปผลการประเมนคณภาพเครอขายบรการปฐมภม จงหวดชมพร ประจ�าป 2559 ทพบวา บคลากรทปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภมและเครอขายบรการปฐมภมเกดการเรยนรรวมกน และประเมนตนเอง เพอพฒนาตามเกณฑคณภาพเครอขายบรการปฐมภมอยางตอเนอง ซงเปนผลมาจากหนวยสนบสนนทางวชาการระดบจงหวด นเทศงานและเยยมนเทศดวยกจกรรมประเมนแบบเสรมพลง (empowerment assessment) โดยการพฒนาศกยภาพบคลากรใหสามารถวางแผนการลงมอปฏบต และประเมนโครงการดวยเอง รวมทงมการสะทอนกลบอยตลอดเวลาและพฒนาไปสการตดสนใจดวยตนเอง (อมาวส อมพนศรรตน, 2560) และการออกแบบงานในหนวยบรการท�าใหบคลากรในทกต�าแหนงหนาทมความรเกยวกบการพฒนาคณภาพบรการไมแตกตางกนดวย ซงจากการเทยบเคยงตามแนวคดองคกรแหงการเรยนรทวา องคกรสามารถพฒนาและขยายความสามารถในการสรางอนาคตไดอยางตอเนอง (Senge, 1990)

โดยมการปรบการเรยนร (adaptive learning) เพอความอยรอด รวมทงเรยนรทจะพฒนาความสามารถในการสรางสรรคใหดยงขน (generative learning ) โดยความรในตวบคลากรจะสามารถพฒนาเพอเปนองคกรแหงการเรยนรไดดวยความสมพนธของการเรยนรในระดบบคคลและระดบองคกร ดงนน จากพนฐานความรของบคลากรในการด�าเนนงานตามพฒนาหนวยบรการปฐมภมของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล หนวยงานสนบสนนหรอเครอขายการด�าเนนงาน จงควรสรางรปแบบของวฒนธรรมองคกร วสยทศน พนธกจและยทธศาสตร ผานกระบวนการพฒนาคณภาพอยางตอเนอง เพอเสรมตอการจงใจบคลากร ภาวะผน�า และการเรยนรขององคกรควบคไปกบความรทไดถกพฒนามาแลวอยางเปนระบบ (สมนก เออจระพงษพนธ และเพญนภา ประภาวต, 2552)

ในดานเจตคต นกวชาการสาธารณสขมเจตคตในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมระดบมากในสดสวนสงทสด รอยละ 89.1 ผอ�านวยการ รพ.สต. หรอรกษาการ ผอ�านวยการ รพ.สต. มเจตคตในการด�าเนนงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมภาพรวมในระดบมากเชนเดยวกบพยาบาลวชาชพและเจาพนกงานสาธารณสขชมชน การมทงความรและเจตคตทในการท�างานนบเปนพนฐานส�าคญของการพฒนาบคลากร โดยจะเหนวา การทนกวชาการสาธารณสขซงเปนผทมหนาทจดท�าระบบการด�าเนนงานโดยตรงมเจตคตตอการด�าเนนงานในระดบมากเปนสวนใหญนน เปนผลจากการประยกตใชรปแบบการประเมนผลการด�าเนนงานแบบเสรมพลงท�าใหผถกประเมนเกดแรงจงใจและเจตคตทดได โดยผทไดรบการอบรมเรองการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภม และไดรบการประเมนตามเกณฑการพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมมเจตคตระดบมากเปนสวนใหญเชนกน จะเหนไดวา จากการทหนวยสนบสนนวชาการระดบจงหวดด�าเนนการสรางกระบวนการมสวนรวมทงในระดบเครอขายรวมกบการตดตามเยยมประเมนเสรมพลงสงผลใหบคลากรตงแตระดบหวหนาและผปฏบตงานมความรและเจตคตทด นบเปนปจจยพนฐานแหง ความส�าเรจในการพฒนาหนวยบรการปฐมภม นนคอการพฒนาใหเจาหนาทสาธารณสขทปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภมมความร ความสามารถ มความรกตอองคกร

64




และมความรสกเปนเจาของหนวยบรการปฐมภม (บวร จอมพรรษา บววรณ ศรชยกล และวงศา เลาหศรวงศ, 2554) ซงคณลกษณะองคกรดงกลาวเปนบงชถงผลส�าเรจในการพฒนาหนวยบรการปฐมภมไดอยางด

ในดานการปฏบตงานตามเกณฑพฒนาคณภาพหนวยบรการปฐมภมทง 6 ดานนน พบวา สวนใหญเจาหนาทสาธารณสขระบวาไดมการปฏบตในระดบมากและปานกลางใกลเคยงกนทง 6 หมวด มากทสดในหมวดท 6 ระบบบรการ เนองจากการด�าเนนงานในหมวดนมรปแบบของการมสวนรวมของบคลากรทงองคกร โดยเฉพาะการจดระบบงานภายในหนวยงานตามสภาพปญหาในพนทครอบคลมงานทง 4 มต ไดแก การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล และการฟนฟสขภาพ ซงสอดคลองกบความรเฉลยสงสดในดานระบบบรการเชนเดยวกน อยางไรกตาม การทบคลากรระบวา ไดด�าเนนงานพฒนาคณภาพงานของหนวยงานในระดบปานกลางและมากในสดสวนทใกลเคยงกนนนหนวยสนบสนนการด�าเนนงานในระดบจงหวดควรน�ามาเปนขอมลปอนกลบสกระบวนการพฒนาเพอสงเสรมใหเกดการด�าเนนงานในระดบมากเพมขน ทงน ผลดงกลาวอาจเกดจากปญหาและอปสรรคบางประการทท�าใหขดขวางตอการด�าเนนงาน ไดแก การขาดทกษะการจดการสารสนเทศจากผลการด�าเนนงานวเคราะหสขภาพของประชาชนและการน�าไปใช ความหลากหลายของโปรแกรมสารสนเทศของจงหวดท�าใหบคลากรไมสามารถเขาถงไดเปนสวนใหญ หรอแมแตปญหาดานศกยภาพและประสทธภาพของบคลากรซงเกดจากขอจ�ากดเชงโครงสรางองคกร เนองจาก รพ.สต. เปนหนวยงานขนาดเลกโดยทวไปมบคลากร 3-4 คน ท�าใหบคลากรจ�าเปนตองท�างานแทนกนได แตในทางกลบกนหนวยงานจะเผชญปญหางานลนคนในบางสถานการณ ซงหวหนาหนวยงานจ�าเปนตองอาศยการบรหารตามสถานการณ (contingency management) ( Fiedler, 1967) ทมงเนนความสมพนธระหวางองคกรและสภาพแวดลอมขอเทจจรง บนพนฐานของการมสวนรวม หลกมนษยสมพนธและการสรางแรงจงใจโดยค�านงถงเปาหมายขององคกรเปนหลก เพอสรางการเรยนรรวมกนแทนทอปสรรคทเผชญในการด�าเนนงาน ซงจะเปนวธการสนบสนน สรางขวญและก�าลงใจเพอพฒนาบคลากร

และผลการด�าเนนงานไปพรอมกนอยางสอดคลองกบวถและวฒนธรรมองคกร

สรปและขอเสนอแนะ บคลากร รพ.สต. จงหวดชมพรมความร เจตคต

และสามารถปฏบตงานพฒนาคณภาพเครอขายบรการปฐมภมในระดบมาก อยางไรกตาม ยงพบปญหาและอปสรรคในดานศกยภาพและประสทธภาพของบคลากรอนเกดจากขอจ�ากดเชงโครงสรางองคกรและอตราก�าลงขององคกร จ�าเปนตองไดรบการจดการเชงสถานการณและเสรมสรางการเปนองคกรแหงการเรยนรเพอขวญและก�าลงใจของบคลากร ดงนน จงควรท�าการศกษาตอไปวา การท รพ.สต. ไดด�าเนนงานพฒนาคณภาพองคกรมาระยะหนงนนสามารถสงเสรมใหบคลากรสามารถพฒนาตนเองและองคกรไปสการเปนองคกรแหงการเรยนรไดหรอไม ซงจะท�าใหไดแนวทางการพฒนาเพอแกไขปญหา อปสรรคและสงเสรมการเรยนรรวมกนทวทงองคกรและเครอขาย นอกจากน ในเชงนโยบายผบรหารระดบจงหวดและหนวยงานสนบสนนเชงวชาการควรจดกจกรรมพฒนาศกยภาพดานการวเคราะหขอมลการจดบรการสขภาพเพอน�าไปใชในการวางแผนการจดบรการทสอดคลองกบความตองการของประชาชนในพนท การแลกเปลยนเรยนรการใชระบบสารสนเทศสขภาพระหวางหนวยงานและเครอขาย และเสรมสรางความรวมมอในการใชทรพยากรรวมระหวางหนวยงานสาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถนและภาคประชาชน

เอกสารอางอง กฤตพงษ โรจนวภาต. (2556). ความร และทศนคต

ต อเกณฑคณภาพเครอข ายบรการปฐมภมของบคลากรในหนวยบรการปฐมภม จงหวดล�าปาง. ล�าปางเวชสาร, 34 (2), 71– 83.

กนยา บญธรรม, สนทร อภญญานนท, ศรสมร นยปร, เกวลน ชนเจรญสข, สมสน เกษมศลป, บรรณาธการ. (2552). เกณฑคณภาพเครอขายบรการปฐมภม (Primary Care Award : PCA). กรงเทพฯ: ส�านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.


Research Article



บวร จอมพรรษา บววรณ ศรชยกล และ วงศา เลาหศรวงศ. (2554). การพฒนาหนวยบรการปฐมภมตามเกณฑคณภาพเครอขาย บรการปฐมภม อ�าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม. วารสารวจยและพฒนาระบบสขภาพ, 4(2),70-82.

บญชม ศรสะอาด. (2553). การวจยเบองตน. (พมพครง ท 8). กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

บญธรรม กจปรดาบรสทธ. (2551). ระเบยบวธการวจยทางสงคมศาสตร. (พมพครงท 10). กรงเทพ ฯ : จามจรโปรดกท.

สถาพร วชยรมย และ ไชยา ยมวไล (2558). สมรรถนะของผบรหารองคการบรหารสวนต�าบลในจงหวดบรรมยโดยการใชเกณฑคณภาพการบรหารจดการภาครฐ. วารสารวชาการรมยสาร, 1, 75-88.

สมนก เออจระพงษพนธ และ เพญนภา ประภาวต. (2552).องคกรแหงการเรยนรกรณศกษา : โรงพยาบาลดอนสก จงหวดสราษฎรธาน.วารสารวทยาการจดการ, 1, 35-56.

ส�านกงานรางวลคณภาพแหงชาต. (2556). เกณฑรางวลคณภาพแหงชาต ป 2557-2558. กรงเทพฯ : แกรนดอารต ครเอทฟ

ส�านกงานสาธารณสขจงหวดชมพร. (2559). สรปผลการประเมนคณภาพเครอขายบรการปฐมภม จงหวดชมพร ประจ�าป 2559.

ส�านกนโยบายและยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข. (2558). ยทธศาสตร ตวชวด และแนวทางการจดเกบขอมลกระทรวงสาธารณสข ปงบประมาณ พ.ศ. 2559 Retrieved February 2, 2016 from http://bps2moph.go.th/sites/default/files/kpimoph59.pdf.

สพตรา ศรวณชชากร, กฤษณา ค�ามล, วราภรณ จระพงษา, และ ผการตน ฤทธศรบญ. (2555). จกซอวการกาวยางสแกนแทคณภาพในระบบ PCA. ปทมธาน: นโมพรนตงแอนดพลบบลชชง.

อมาวส อมพนศรรตน. (2560). การประเมนแบบเสรมพลง: แนวคดและการประยกตใช. วารสารเครอขาย วทยาลยพยาบาลและการสาธารณสขภาคใต, 4 (1), 280-291.

Best J.W. and Kahn J.V. (2014). Research in Education. (10th ed). England: Pearson Education Limited .

Fiedler, F.E. (1967). A Theory of Leadership Effectiveness, New York: McGraw-Hill.

Senge, P. M. (1990). The fifth disciplines: the art and practice of learning organization. London: Century Business.

Documents

ปีที่ 10 ฉบับที่ 36 ประจำ เดือนพฤษภ คม - สิงห คม 2560 Vol ...www.วารสารความปลอดภัยและสุขภาพ.com... ·