บทท 2 ทฤษฎและหลกการ

ป 2554 ประเทศไทยประสบปญหาอทกภยครงรนแรงทสดเปนประวตการณ ตงแตตนปจนถงปลายป และมพนทประสบภยกระจายตวในทกภาคของประเทศ โดยเฉพาะพนทภาคเหนอและภาคกลางทเกดน าทวมหนกเปนระยะเวลานาน ยงไปกวาน นพนทกรงเทพมหานครและปรมณฑล เปนพนทหนงซงเกดน าทวมหนกในรอบ 70 ป หากนบจากเหตการณน าทวมกรงเทพมหานครในป 2485 อทกภยครงนสงผลใหเกดความเสยหายอยางกนกทงทางภาคการเกษตร อตสาหกรรม เศรษฐกจ สงคม และสงผลกระทบเปนลกโซไปยงภาคสวนอนอกเปนจานวนมาก พนทประสบอทกภยและมการประกาศเปนพนทภยพบตกรณฉกเฉนตงแตปลายเดอนกรกฎาคม 2554 จนเดอนพฤศจกายน รวมทงสน 65 จงหวด ทงน มผเสยชวต 657 ราย สญหาย 3 คน ราษฎรเดอดรอน 4,039,459 ครวเรอน 13,425,869 คน บานเรอนเสยหายทงหลง 2,329 หลง บานเรอนเสยหายบางสวน 96,833 หลง พนทการเกษตรคาดวาจะไดรบความเสยหาย 11.20 ลานไร ถนน 13,961 สาย ทอระบายน า 777 แหง ฝาย 982 แหง ทานบ 142 แหง สะพาน/คอสะพาน 724 แหง บอปลา/บอกง/หอย 231,919 ไร ปศสตว 13.41 ลานตว 2.1 ปจจยทสงผลทาใหเกดอทกภย 2.1.1 ปจจยธรรมชาต ฝนทมาเรวกวาปกตและปรมาณฝนสะสมทงประเทศตงแตเดอนมกราคม – ตลาคม 2554 สงกวาคาเฉลย 35% เนองมาจาก 2.1.2 ปรากฎการณลานญา ทเกดขนในชวงครงแรกของป 2554 โดยชวงเดอนมกราคม ดชน ENSO เทากบ -1.6 ซงเปนลานญาคอนขางแรง แตสภาพลานญาออนตวลงจนเขาสสภาพเปนกลาง (ดชน ENSO อยระหวาง -0.5 ถง 0.5) ชวงระหวางเดอนม.ย.- ก.ย. และคอยๆ เรมกลบสสภาวะลานญาอกครงชวงปลายป สงผลใหป 2554 ฝนมาเรวกวาปกตตงแตเดอนมนาคม และมปรมาณฝนมากกวาปรกตเกอบทกเดอน โดยเฉพาะอยางยงในเดอนมนาคม และเดอนเมษายนมปรมาณฝนสงกวาคาเฉลยถงรอยละ 277 และ 45 ตามลาดบ 2.1.3 พาย ป 2554 ประเทศไทยไดรบอทธพลทงโดยตรงและโดยออมจากพายทเคลอนตวมาจากทะเลจนใต ทงหมด 5 ลก ไดแก พายโซนรอนไหหมา นกเตน ไหถาง เนสาด และนาลแก โดยพนทภาคเหนอเปนพนททไดรบผลกระทบหนกสด โดยชวงปลายเดอนมถนายน มพายโซน

4 รอน "ไหหมา" พดถลมพนทภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สงผลใหปรมาณน าในแมน ายมเพมขนอยางมาก ถดมาในชวงปลายเดอนกรกฎาคม นาในพนทภาคเหนอยงไมทนระบายไดหมด พาย “นกเตน” ไดพดถลมซ าพนทเดมอก ทาใหปรมาณน ายงเพมสงขน หลงจากนไดมพายทสงผลกระทบอยางตอเนองอกคอ พาย “ไหถาง” ทสงผลกระทบตอภาคตะวนออกเฉยงเหนอบรเวณพนทรมแมนาโขง ในชวงวนท 27-29 กนยายน 2554 ตอมาคอ พาย “เนสาด” ไดสงผลกระทบตอประเทศไทยตอเนองจากพาย “ไหถาง” บรเวณทไดรบผลกระทบยงคงเปนพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอและดานตะวนออกของภาคเหนอ สวนพายลกสดทายคอ พายนาลแก ทอทธพลของพายสงผลใหลมมรสมตะวนตกเฉยงใตมกาลงแรงขนและทาใหมฝนมากในพนทภาคกลางและภาคตะวนออก ชวงวนท 5-7 ตลาคม 2554 2.1.4 รองมรสมและลมประจาทองถน ชวงเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม มรองมรสมพาดผานบรเวณประเทศไทยอยางตอเนอง โดยเฉพาะบรเวณตอนบนและตอนกลางของประเทศ สงผลใหเกดฝนตกหนกและน าทวมในหลายพนท นอกจากนมรสมตะวนตกเฉยงใตทพดบรเวณทะเลอนดามน ประเทศไทย และอาวไทย มกาลงคอนขางแรง เปนปจจยทเสรมใหปรมาณฝนยงเพมทวมากขน นอกจากนเมอพจารณาเฉพาะปรมาณฝนในพนทกรงเทพมหานคร ยงพบอกวาป 2554 ปรมาณฝนสะสมตงแตตนปมคาสงทสดเมอเทยบกบปรมาณฝนรายเดอนสะสม ของสานกการระบายน าเฉลยคาบ 20 ป (2534-2553) และ ปรมาณฝนรายเดอนสะสมของกรมอตนยมวทยาเฉลยคาบ 30 ป (2524-2553) โดยในวนท 1 ธนวาคม 2554 มปรมาณฝนสะสมตงแตตนปอยท 2,257.5 มลลเมตร ซงปรมาณฝนรายเดอนสะสมเฉลยคาบ 20 ป ของสานกการระบายน า สนเดอนพฤศจกายน อยท 1,654.4 มลลเมตร สวนปรมาณฝนรายเดอนสะสมเฉลยคาบ 30 ป ของกรมอตนยมวทยา สนเดอนพฤศจกายน อยท 1,973.5 มลลเมตร ปรมาณน าไหลลงอางสะสมของเขอนภมพลและเขอนสรกตสงสดเปนประวตการณ และมขอจากดในการระบายเนองจากสภาพน าทวมในพนททายเขอน 2.1.5 ปจจยทางกายภาพ - พนทตนนา มปาไมรวมทงคณภาพปาไมลดลง - โครงสรางนาไมมความยดหยนในการรบมอกบสถานการณฝนในปจจบน - ระบบโครงสรางปองกนน าทวมมประสทธภาพลดลง จากการทรดตวของพนทขาดการบารงรกษา และการใชประโยชนทดนทเปลยนไป - ในสวนของพนทกรงเทพมหานคร มศกยภาพการปอนน าเขาสระบบสบและอโมงคระบายนาไม สมดลกบศกยภาพของระบบสบและอโมงค

5 2.1.6 พนทประสบภยและความเสยหาย ป 2554 ชวงเดอนมกราคมถงเดอนตลาคม มพนทประสบภยทงสน 56,657,770.01 ไร หรอ 90,652,432,057.77 ตารางกโลเมตร จงหวดทมพนทถกน าทวมมากทสด ไดแก จงหวดนครสวรรคนครศรธรรมราช พระนครศรอยธยา สพรรณบร พจตร และพษณโลก ตามลาดบ โดยแตละจงหวดดงกลาวมพนทน าทวมเกน 1 ลานไร

ตารางท 2.1 แสดงพนทนาทวมรายเดอน (มกราคม-ตลาคม 2554)

เดอน พนท (ตร.ม.) พนท (ไร)

มกราคม 189,607,196.54 118,504.50

กมภาพนธ - -

มนาคม 1,963,221,266.48 1,227,013.29

เมษายน 22,925,700,697.00 14,328,562.94

พฤษภาคม 122,616,438.84 76,635.27

มถนายน 739,073,358.93 461,920.85

กรกฎาคม 1,415,716,433.11 884,822.77

สงหาคม 9,100,495,393.35 5,687,809.62

กนยายน 24,604,894,396.54 15,378,059.00

ตลาคม 29,591,106,876.98 18,494,441.77

รวม 90,652,432,057.77 56,657,770.01

6

ตารางท 2.2 แสดงพนทนาทวมรายจงหวด (มกราคม-ตลาคม 2554) (ตอ)

จงหวด พนท (ตร.ม.) พนท (ไร)

นครสวรรค 2,981,350,389.08 1,863,343.99

นครศรธรรมราช 2,800,436,492.83 1,750,272.81

พระนครศรอยธยา 2,326,926,793.27 1,454,329.25

สพรรณบร 2,311,488,270.06 1,444,680.17

พจตร 2,218,355,758.68 1,386,472.35

พษณโลก 1,930,682,587.79 1,206,676.62

ฉะเชงเทรา 1,573,730,533.17 983,581.58

กาแพงเพชร 1,510,427,909.50 944,017.44

สโขทย 1,499,130,494.51 936,956.56

รอยเอด 1,401,157,685.72 875,723.55

ปทมธาน 1,215,398,660.28 759,624.16

หนองคาย 1,145,715,295.20 716,072.06

ชยนาท 1,095,082,898.57 684,426.81

สราษฎรธาน 1,072,986,732.88 670,616.71

นครปฐม 1,050,306,841.01 656,441.78

นครนายก 975,289,084.54 609,555.68

นครพนม 958,713,550.71 599,195.97

ปราจนบร 957,648,910.63 598,530.57

เชยงราย 957,350,441.13 598,344.03

นครราชสมา 874,226,307.27 546,391.44

ลพบร 846,571,678.83 529,107.30

อดรธาน 784,324,945.84 490,203.09

อางทอง 772,822,296.87 483,013.94

สกลนคร 770,860,915.12 481,788.07

7

ตารางท 2.3 แสดงพนทนาทวมรายจงหวด (มกราคม-ตลาคม 2554) (ตอ)

จงหวด พนท (ตร.ม.) พนท (ไร)

พทลง 764,544,362.91 477,840.23

อตรดตถ 698,122,845.54 436,326.78

อบลราชธาน 654,988,874.97 409,368.05

สงหบร 645,873,796.89 403,671.12

เพชรบรณ 614,213,277.56 383,883.30

ศรสะเกษ 575,430,665.31 359,644.17

ขอนแกน 560,542,693.81 350,339.18

ยโสธร 556,620,089.46 347,887.56

ชยภม 550,804,123.28 344,252.58

พะเยา 539,347,761.36 337,092.35

สระบร 509,963,912.70 318,727.45

ลาปาง 491,887,424.24 307,429.64

อทยธาน 461,187,841.85 288,242.40

สรนทร 422,253,381.37 263,908.36

กรงเทพมหานคร 414,681,474.10 259,175.92

นนทบร 414,435,764.35 259,022.35

สงขลา 369,305,246.27 230,815.78

มหาสารคาม 356,298,325.48 222,686.45

กาฬสนธ 338,594,409.89 211,621.51

เชยงใหม 335,286,884.19 209,554.30

ชลบร 273,942,246.02 171,213.90

บรรมย 244,049,560.86 152,530.98

สมทรปราการ 233,892,189.83 146,182.62

ตรง 202,202,690.27 126,376.68

กาญจนบร 195,408,051.85 122,130.03

8

ตารางท 2.4 แสดงพนทนาทวมรายจงหวด (มกราคม-ตลาคม 2554) (ตอ)

จงหวด พนท (ตร.ม.) พนท (ไร)

อานาจเจรญ 173,667,967.94 108,542.48

ราชบร 167,964,938.23 104,978.09

แพร 142,417,819.58 89,011.14

ตาก 138,816,400.68 86,760.25

มกดาหาร 122,017,191.15 76,260.74

นาน 116,019,560.19 72,512.23

ลาพน 77,162,760.37 48,226.73

เพชรบร 61,336,953.33 38,335.60

หนองบวลาภ 56,483,882.08 35,302.43

ชมพร 29,761,223.74 18,600.76

ปตตาน 28,820,762.42 18,012.98

จสระแกว 27,824,590.46 17,390.37

แมฮองสอน 23,210,772.09 14,506.73

ระยอง 15,835,759.44 9,897.35

เลย 10,079,455.26 6,299.66

กระบ 8,974,563.43 5,609.10

พงงา 7,859,130.94 4,911.96

สตล 4,420,243.11 2,762.65

สมทรสงคราม 2,614,637.34 1,634.15

สมทรสาคร 961,539.29 600.96

รวมพนทนาทวมครงเดยว 46,256,432,044.82 28,910,270.03

พนทนาทวมซา 44,396,000,012.95 27,747,499.98

รวมพนทนาทวมทงหมด 90,652,432,057.77 56,657,770.01

9 2.2.การบรหารการจดการนา หมายถง กระบวนการ (กรรมวธ) จดการน า ซงโดยทวไปเกยวของกบการจดหาและพฒนา การจดสรรและใชเพอวตถประสงคตาง ๆ รวมตลอดถงการอนรกษและฟนฟแหลงน าใหคงอยและมใชอยางยนยาว รวมทงการแกไขปญหาอนเกดจากทรพยากรน าทงดานปรมาณและคณภาพใหหมดไป ซงการจดการน าน เรามกกลาวถงกนเสมอ ๆ วาการจดการน าตองเปน “การจดการแบบบรณาการ” หรอไมก “การจดการน าอยางย งยน” นน มหลกการอยางไร สามารถอธบายไดวา การจดการนาอยางใดอยางหนง หรอโดยดานใดดานหนงแบบเอกเทศ ไมสามารถแกปญหาได โดยหลกแลวจะตองดาเนนการใหสอดผสมผสานแบบรวมเปนอนหนงอนเดยวกนอยางทเรยกกนวา “บรณาการ” ดวยหลายวธหลายเทคนค และผคนในสงคมทกชมชนยอมรบ จงคงจะนาไปสการจดการหรอแกปญหาตาง ๆ เกยวกบน าไดอยางสมพนธกนในภาวะปจจบนเราตองบรหารจดการและใชทรพยากรน า โดยมวธคดและดาเนนงานหลายดานอยางเปนระบบเปนองครวม มองเหนเหตการณตาง ๆ ทอาจจะเกดขนแลวคนหาแนวทางแกไขอยางเปนระบบครบวงจร ตองมองวาทกสงเปนพลวตททกมตมความเชอมโยงกน โดยเฉพาะน า ดน และทรพยากรมนษยซงเปนปจจยการผลตทสาคญ ใหบงเกดประโยชนกบผคนแบบ “มงถงประโยชนคนสวนใหญ” ในลมนาเปนหลก นคอการจดการนาแบบบรณาการ สวนการจดการนาอยางย งยน หมายถงวถการบรหารจดการทเนนใหทกสวนของสงคมรถงคณคาของนา ใชน าอยางพอประมาณมเหตผล เพอใหทรพยากรนามใชอยางทวถง เกดประสทธภาพอยางเตมท มความสมดลทงปรมาณและคณภาพ ซงในการพฒนาและการใชประโยชนจะตองใหเปนไปในลกษณะควบคไปกบการอนรกษและฟนฟใหมความยงยน ไมเปนไปอยางสนเปลองหรอทาลายแบบทเปนอยในปจจบน นนคอ

รปท 2.1 การเกดไฟไหมปา

10 การใชประโยชนทรพยากรนาเพอการพฒนาทางเศรษฐกจ…ควรตองยดปรชญา “เศรษฐกจพอเพยง” เปนหลก เนนความอยดกนดมสขและพงตนเองได เปนพนฐานกอน มการคมครองและฟนฟทรพยากรน า และทรพยากรอนทเกยงของใหคงความอดมสมบรณ เพอใหเกดการพฒนาและพงพาไดอยางย งยน 2.2.1.สาหรบการจดการนาประกอบดวยกจกรรมทสาคญ คอ - การจดหานา เพอใหมแหลงนาใชเพยงพอสาหรบการดารงชวตและการพฒนาดานตาง ๆ -.การจดสรรและการใชน าทมอยางมประสทธภาพและยตธรรม -.การอนรกษตนนาลาธาร อนรกษน าและแหลงนา -.การบรรเทาและแกไขปญหานาทวมทเปนเหตทาใหเกดการสญเสยทงชวตและทรพยสน -.การแกไขปญหาคณภาพนา 2.2.2 การจดการนาควรตองทาอยางเปนระบบในพนทลมนา ระบบนเวศนทนยมใชเปนหลกในการจดการน าและทรพยากรธรรมชาตตาง ๆ คอ “ระบบนเวศนลมนา” คาวา “ลมน า” หมายถงบรเวณหรอพนททอยภายในเขตแนวสนปนน า ทใชเปนแนวแบงเขตทฝนตกลงมาแลวเกดเปนน าทา กลาวคอ หากมฝนตกลง ณ บรเวณใดเกดเปนน าทาไหลไปรวมกบน าทาทเกดจากฝนตกทบรเวณอนแลวไหลไปโดยมทางออกรวมกน ถอวาพนททฝนตกลงมานนทกแหงอยในลมน าเดยวกน ทงน พนทลมน าตอนบนมกเปนพนทภเขาสง เรยกวา “ตนน าลาธาร” การทนยมใชลมนาเปนขอบเขตการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เนองจากวาพนทของแตละลมนามระบบนเวศนของตนเอง ซงประกอบดวยทงสงมชวต เชน ปาไม ตนไม สตวปา รวมถงผคนและสงไมมชวต เชน น า ดน แร อากาศ รวมถงสงตาง ๆทมนษยสรางขน โดยปกตแลวภายในระบบนเวศนของลมน าควรจะมความสมดลระหวางสงไมมชวตและมชวต ทผคนสามารถอยอาศยและดารงชพอยางมความสขทพอเพยงย งยน นอกจากพนทลมนาจะเหมาะสาหรบใชเปนเขตพนทในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแลว ยงเหมาะสาหรบใชเปนเขตพนทในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมอกดวย เพราะการพฒนาหรอการทากจกรรมใด ๆ ในบรเวณหนงของพนทลมน าอาจสงผลกระทบตอเศรษฐกจและสงคมของอกบรเวณหนงในลมน าเดยวกนได แตในการปฏบตของทางราชการนนดเหมอนวาไมนยมใชแนวทางดงกลาวน มกใชเขตทางการปกครองเปนขอบเขตในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม เพราะวามความเคยชนและมขอมลพนฐานดานตาง ๆ ของเขตการปกครองเชน หมบาน ตาบล อาเภอและจงหวดอยแลว และสามารถนามาใชประโยชนไดทนท

11

การใชเขตทางการปกครองเปนเขตพนทในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนนไมสอดคลองกบความจรงของระบบนเวศน ตวอยางเชน พนทจงหวดหนงอาจครอบคลมหลายลมน า การพฒนาหรอจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในจงหวดนนจะไมสามารถใชวธเดยวกนไดท งหมด เพราะแตละลมน ามลกษณะเฉพาะของตวเอง นอกจากนลมน าหนงอาจครอบคลมพนทหลายจงหวด การพฒนาในพนทจงหวดหนงอาจสงผลกระทบตอประชากรของอกจงหวดหนงได เนองจากจงหวดเหลานนอยในระบบนเวศนของลมนาเดยวกน ดวยเหตน จงเปนการเหมาะสมและถกตองทจะใชพนทลมน าเปนเขตพนทในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงการพฒนาดานเศรษฐกจและสงคมดวย 2.2.3.ปญหาทรพยากรนาในประเทศไทย

สภาพปญหาเกยวกบทรพยากรนา ทสาคญไดแก - การขาดแคลนนาใชในกจกรรมตาง ๆ - การเกดนาทวมทาความเสยหายแกพนทชมชนและพนทเกษตรกรรม (อทกภย) - ปญหานาเสย โดยสรปกลาวไดวา ทกภาคในประเทศไทยมปญหาเกยวกบนาคอนขางใกลเคยงกน คอ

ภาคเหนอ มปญหาการขาดแคลนน าบางพนทและตามฤดกาล หลายพนทมปญหามากเนองจากอทกภย อนมสาเหตมาจากปาไมบรเวณตนนาลาธารถกทาลายไปมาก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มกเกดการขาดแคลนน าอยางรนแรง เมอฝนไมตกและในฤดแลง เพราะดนเปนทรายจงมการระเหยและการซมของน าลงในดนมากกวาภาคอน สวนหนาฝนกมกเกดอทกภยตามบรเวณพนทลมสองฝงลาน าในลมน าตาง ๆ หลายลมน า ซงนบเปนปญหาของภมภาคนททาใหประชาชนจานวนมากไดรบความเดอดรอน ภาคกลาง ตองการน าใชทาการเกษตรจานวนมากโดยเฉพาะอยางยงในฤดแลง ในหนาฝนมกเกดอทกภยตามบรเวณทลมของลมนาเจาพระยาในเขตหลายจงหวด รวมทงกรงเทพมหานคร อกทงแมน าเจาพระยาตอนลาง แมนาทาจน แมน าแมกลอง มปญหาดานคณภาพน าเปนน าเสยซงนบวามความรนแรงมากขนทกป ภาคตะวนออก ปญหาหลกคอการขาดแคลนน าในแหลงชมชนรมฝงทะเลทขยายตวอยางรวดเรวและยานนคมอตสาหกรรมตาง ๆ ภาคใต มปญหาขาดแคลนน าบางทองท ปญหาคณภาพน าจากดนเปรยวและน าเคมปญหาเรองน าทสาคญของภาคน คอการเกดน าทวมฉบพลนทอาจเกดขนตามจงหวดตาง ๆ เนองจากฝนทตกชกและปาไมตนน าลาธารถกบกเบกทาลายไปมากนนเอง สภาพปญหาและสาเหตททาใหเกดปญหาดงกลาว กลาวไดวามสาเหตใหญอย 2 ประการคอ เกดขนเนองมาจากการกระทาของมนษยซงเปนผกอมหลายรปแบบ อกสาเหตหนงเนองมาจากสภาพตาม

12 ธรรมชาตของแตละทองทและความวปรตผนแปรของฝนทตกในฤดตาง ๆ ซงเปนปรากฏการณตามธรรมชาตทอยเหนอการควบคม

รปท 2.2 ปญหาทรพยากรนาในประเทศไทย

2.2.4 ปญหาการจดการนาของไทย ปญหาการจดการน าทกลาวถงนเปนปญหาเกยวกบกระบวนการบรหารจดการ กลาวไดวาสาหรบประเทศไทยเปนปญหาตอเนองทยากตอการแกไข ดงตวอยางของปญหาขอกลาวถงพอเปนสงเขปดงตอไปน

- ในแตละลมน ามหนวยงานทเกยวของกบชวตความเปนอยของประชาชนเขามาบรหารงานเกยวของกบน าเฉพาะดานมากมาย ทาใหวธการดาเนนงานของแตละหนวยงานไมประสานและไมมความตอเนองกน โดยเฉพาะในพนทลมน าขนาดใหญทกอใหเกดความขดแยงเกยวกบปญหาความตองการน าและการจดสรรน า การจดหาหรอการพฒนา และการอนรกษแหลงนาในพนทลมนา

โดยหลกการทจะใหการจดการน าในลมน าเปนไปอยางมประสทธภาพจาเปนตองมขอมลและองคกรรองรบสาหรบการจดการเฉพาะในแตละลมน า เพอใหมการพจารณาปญหาตาง ๆ ภายในลมน า ซงมการแกปญหาทงระยะสนและระยะยาวอยางตอเนอง มการควบคม การพฒนา การใชและการอนรกษทรพยากรน ารวมกบทรพยากรอน ๆ ทเกยวของอยางชดเจน การจดการอยางเปนระบบภายในลมนาทมความชดเจนน จะสามารถลดความขดแยงตาง ๆ ไดอยางมประสทธภาพ

- การวเคราะหและจดการทรพยากรน าทผานมาจนถงปจจบน เปนการกาหนดจากบนลงลางหรอมการกาหนดใหดาเนนการตามนโยบายของรฐบาลหรอหนวยงานจากสวนกลางเปนหลก หรออาจจากผมอานาจทางการเมองเสยเปนสวนใหญ โดยคาดวาเมอมการกอสรางโครงการตาง ๆ

13 แลว ไมวาเปนการกอสรางเขอน อางเกบน า ระบบชลประทาน และอน ๆ จะสามารถชวยแกปญหาความยากจนของประชาชนชมชนตาง ๆ ได ทง ๆ ทบางโครงการไมไดมการศกษาและวเคราะหถงความตองการของประชาชนในระดบรากหญาทแทจรง การประเมนโครงการ การวางแผนดาเนนการทหนวยงานสวนกลางจดทาขนหรออาจเปนความตองการของนกการเมองทองถนนนนอกจากประชาชนสวนใหญจะไมคอยไดรบประโยชนทแทจรง หรอไมใชความตองการทแทจรงแลว หลายโครงการยงเกดความขดแยงกบชมชนทมสวนไดสวนเสยอนเนองมาจากการเกดผลกระทบกบเขาทงหลายทหนวยงานมกไมมคาตอบวาจะเยยวยาแกไขไดอยางไร โดยเฉพาะอยางยงการกระทบกบสทธของชมชนซงไดชอวาเปนเจาของทรพยากรนาและทรพยากรตาง ๆ ตามทระบไวในรฐธรรมนญ

- ปญหาการขาดแคลนน า ภาวะน าทวมและอทกภย และการลดลงของคณภาพน านน ทยงกอความเดอดรอนไปทวน กลาวไดวาลวนมาจากปญหาเรองการจดการทงสน ถอวาเปนปญหาในรปแบบการบรหารจดการทผดพลาด เนองจากการจดการทรพยากรน าของไทยทกยคสมยเปนการดาเนนงานแบบแยกสวน ไมเปนในลกษณะบรณาการกน ทงในเชงนโยบายและเชงสถาบนหรอองคกรทรบผดชอบเกยวกบการจดการน า จงกอใหเกดความสญเสยอยางมากในดานการใชทรพยากรน าใหเกดประโยชนสงสดระยะยาวและทางดานเศรษฐศาสตร จงเปนเรองสาคญทตองมการปฏรปกระบวนการบรหารจดการกนใหม

- เนองดวยกฎหมายไทยกาหนดสทธการใชทรพยากรน าอยางกวางๆ วา ทรพยากรน าเปนของไทยทกคน จงเปนการเปดชองใหทกคนสามารถใชน าอยางไมจากด ทาใหทกคนมสทธทจะใชไดอยางเสร นบเปนตนเหตใหเกดการใชน าทดอยประสทธภาพ จงถงเวลาแลวทคนไทยจะตองรจกประหยดในการใชน า ไมใชน าอยางฟ มเฟอย นอกจากนยงตองระวงในเรองสทธของผใชทรพยากรน าวาตองไดรบความเปนธรรมเทาเทยมกนอกดวย แตปญหาสาคญคอเราจะสามารถจดการใหสมฤทธผลไดอยางไร

- ปจจบนเมอถอกนวา น าเปนทรพยากรธรรมชาตเปนสมบตของสวนรวมมใชเปนของบคคลหนง บคคลใดโดยเฉพาะทกคนสามารถเขาถงน าไดโดยเสร การทไมมใครเปนเจาของอยางแนชดเชนน ทาใหน าแทบไมมราคาตลาดแตมมลคาทงดานเศรษฐกจและสงคม ทาใหเกดปญหาหลายประการทตองจดการใหเหมาะสมและรดกมมากขน

14 2.2.5.กลยทธการจดการนาทเหมาะสม จากสภาพปญหาเกยวกบทรพยากรน า แมวารฐบาลไดตระหนกถงปญหาเหลานนและไดหาทางแกไขมาโดยตลอด แตปรากฏวาปญหาตาง ๆ ทงหลายกยงมอยอยางเดมและมแนวโนมทจะทวความรนแรงขนทกป แมวาหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของกพยายามดาเนนแกไขปญหาโดยมโครงการตาง ๆ เกดขนมากมาย แตการดาเนนการสวนใหญของแตละหนวยงานแมจะมหลกการทจะดาเนนการโครงการรวมกน แตในทางปฏบตจรง ๆ ปรากฏวาทางานเปนแบบเอกเทศและขาดการประสานงานกนอยางจรงจง นอกจากนการแกไขปญหามกดาเนนการดวยความเรงรบเพราะมงสรางผลงานเพอสนองตอบนโยบายของรฐเปนหลก จงมกกาหนดแนวทางหรอกลยทธจากสวนกลางซงอาจทาใหการวเคราะหปญหาตาง ๆ ขาดความสมบรณ เนองจากไมไดวเคราะหปญหาของพนทและความตองการของประชาชนอยางแทจรง จงมผลทาใหการวางแผนและการดาเนนการแกไขปญหาไมประสบผลสาเรจเทาทควร

รปท 2.3 กลยทธการจดการนาทเหมาะสม

15 ณ วนน เรองของน า คงเปนวาระแหงชาตทรฐบาลควรตองพจารณาปรบปรงระบบและยทธศาสตรการจดการ น า ใหเหมาะสมกบสภาวการณทประเทศไทยกาลงมงแกไขปญหาเกยวกบน า ใหประชาชนพนจากความเดอดรอน ดวยแนวคดของนโยบายและแผนหลกทตงอยบนฐานแหงความเปนจรง โดยอาศยขอมล ความรอบรและสตปญญา ของผเกยวของทกฝายทเขาใจในรากเหงาแหงปญหา แลวมการบรหารเชงยทธดวยแนวคดและเทคโนโลยทมประสทธภาพ เรงรดดาเนนงานตามนโยบายและแผนใหบรรลเปาหมายทตองการใหทวทกลมน า มรายละเอยดทตองบรหารจดการในประเดนสาคญใหมความเหมาะสมอยางไร มยทธศาสตรหลายดาน ขอเสนอไว ณ ทน ดงตอไปน กลไกของการมสวนรวมของประชาชนในการบรหารจดกรน าดานตาง ๆ ควรพฒนาใหมการดาเนนการในทกดานใหสอดคลองสมพนธกน ดงตอไปน - รวมทาการศกษาคนควาปญหาและสาเหตของปญหาทรพยากรน า ไดแก การขาดแคลนนา การเกดอทกภย และดานคณภาพนาทเสอมโทรม ฯลฯ ทเกดขนในชมชน และความตองการทจะแกไขปญหาของชมชน - รวมคดหาสรางรปแบบและวธการพฒนา เพอแกไขและลดปญหาเรองน าของชมชน หรอเพอสรางสรรคสงใหมทเปนประโยชนตอชมชน หรอสนองความตองการน าของชมชน โดยคานงถงสทธชมชนเสมอดวย - รวมวางนโยบาย หรอกาหนดแผนงานกจกรรมหรอโครงการ เพอบรรเทาหรอขจดปญหาเรองนาทสนองความตองการของชมชน - รวมตดสนใจการใชทรพยากรนาทมจากดใหเปนประโยชนตอสวนรวมอยางเปนธรรม - รวมจดการ หรอปรบปรงรบการบรหารงานพฒนาเกยวกบน าในลมน าใหมประสทธภาพและประสทธผล - รวมลงทนในกจกรรมโครงการของชมชน ตามขดความสามารถของชมชนเอง และของหนวยงาน - รวมปฏบตตามนโยบาย แผนงานโครงการ และกจกรรมใหบรรลเปาหมายทกาหนดไว - รวมควบคม ตดตาม ประเมนผล และรวมบารงรกษาโครงการและกจกรรมททาไว ทงทเอกชนและรฐดาเนนการใหใชประโยชนไดยนนานตลอดไป - รวมประชม อบรม สมมนา ททางราชการและภาคเอกชนจดขน โดยรวมเสนอแนะแนวทางแกไขปญหาตาง ๆ รวมกบ - มสวนรวมในการเปนผชกชวน แนะนา ประชาสมพนธ เรองราว ขาวสาร เกยวกบการบรหารจดการน าดานตาง ๆ ใหประชาชนในชมชนของแตละลมน าไดรบรเรองราวและเกดความเขาใจทด

16 2.3.การวดปรมาณนาฝน ปรมาณน าฝนเปนสงสาคญยงสงหนงในอตนยมวทยา เพราะน าฝนเปนปจจยสาคญทเกยวของกบการกสกรรมและอนๆ พนทใดจะอดมสมบรณและสามารถทาการเพาะปลกไดหรอจะเปนทะเลทรายกขนอยกบปรมาณน าฝนทตกลงมาในบรเวณนน เราวดปรมาณน าฝนตามความสงของจานวนฝนทตกลงมาจากทองฟาโดยใหน าฝนตกลงในภาชนะโลหะซงสวนมากเปนรปทรงกระบอก มเสนผานศนยกลางของปากกระบอกเปนขนาดจากด เชน ปากกระบอกมเสนผานศนยกลาง 8 นว หรอประมาณ 20 เซนตเมตร ฝนจะตกผานปากกระบอกลงไปตามทอกรวยสภาชนะรองรบน าฝนไวเมอเราตองการทราบปรมาณน าฝน เรากใชไมบรรทดหยงความลกของฝนหรออาจใชแกวตวงทมมาตราสวนแบงไวสาหรบอานปรมาณน าฝน เปนนวหรอเปนมลลเมตร สาหรบประเทศไทยวนใดทมฝนตก ณ แหงใด หมายความวามปรมาณฝนตก ณ ทนนอยางนอย 0.1 มลลเมตร ขนไป เพราะฉะนนในเดอนทมฝนตกโดยมจานวนวนเทากนกไมจาเปนจะตองมปรมาณน าฝนเทากน และ เมอทราบความสงของน าฝน ณ ทใดแลว กอาจจะประมาณจานวนลกบาศกเมตรของน าฝนไดถาทราบเนอทของบรเวณทมฝนตกในการรายงานปรมาณน าฝนนน จะรายงานวาฝนตกเลกนอย ฝนตกปานกลาง ฝนตกหนก หรอฝนตกหนกมาก แตการทจะตงเกณฑสากลทเรยกวาฝนตกเลกนอย หรอตกปานกลางเปนจานวนเทาใดหรอกมลลเมตรนน ไมอาจจะกระทาไดเพราะเหตวาสภาพของฝนแตละประเทศนนมปรมาณไมเหมอนกนการใหความหมายของปรมาณฝน และใหความหมายของฝนทตกในประเทศแถบโซนรอนในยานมรสมแบงเปนเกณฑดงน ฝนวดจานวนไมได = ฝนตกมปรมาณนอยกวา 0.1มลลเมตร ฝนเลกนอย = ฝนตก 0.1 มลลเมตร ขนไป แตไมเกน 10 มลลเมตร ฝนปานกลาง = ฝนตกปรมาณ 10.1 มลลเมตร ถง 35.0 มลลเมตร ฝนตกหนก = ฝนตกปรมาณ 35.1 มลลเมตร ถง 90 มลลเมตร ฝนตกหนกมาก = ฝนตกตงแต 90.1 มลลเมตรขนไป สาหรบมาตราวดฝนแบบไทย ๆ ทเรยกวา “หาฝน” นนใชบาตรตงไวกลางแจง ถาไดน าเตมบาตรเรยกวา“ฝนตกหาหนง”เมอตองการวดปรมาณฝน จะตงเครองวดปรมาณฝนไวในพนทโลงแจง และตงใหอยในแนวระนาบไมเอนเอยง เมอเวลาผานไปครบ 24 ชวโมง กจะนาน าฝนทรองรบได เทใสกระบอกตวงมาตรฐาน แลววางกระบอกตวงในทรองรบเพอใหกระบอกตวงตงอยในแนวดงจากนนดขดสเกลขางกระบอกตวง ซงตรงกบระดบน าฝนแลวอานตวเลขในหนวยมลลเมตร ซงคาทไดจะมหนวยเปนมลลเมตรตอวนการวดน าฝนเปนการวดความแรงหรอความหนาแนนของ

17 ฝนมหนวยวดเปนมลลเมตรตอชวงเวลา เชน ชวโมง. วน วธการตรวจวดน าฝน แบงออกไดเปน 3 ลกษณะ ประเภทใหญ ๆ คอ

- การตรวจวดนาฝนภาคพนดน - การตรวจวดนาฝนดวยเรดาร (Radar) - การตรวจวดนาฝนดวยดาวเทยมอตนยมวทยา

การตรวจวดน าฝนภาคพนดน เปนการตรวจวดดวยเครองวดน าฝนทตดตงอยบนพนโลก และวดความแรงหรอความหนาแนนจากปรมาณน าฝนทตกลงมายงพนดนโดยตรง สามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ เครองวดนาฝนแบบธรรมดา ทนยมใชมอย 4 แบบ คอ - แบบมาตรฐานของกรมอตนยมวทยาของสหรฐอเมรกา - แบบมาตรฐานขององกฤษ - แบบมาตรฐานของเยอรมน - แบบของสหภาพโซเวยต

ทง 4 แบบโดยรวมมลกษณะใหญ ๆ เปนโลหะรปทรงกระบอก โดยมความยาวและ เสนผาศนยกลางแตกตางกน เชน แบบมาตรฐานของกรมอตนยมวทยาของสหรฐอเมรกามความยาว 24 นว ผานกลางกวาง 8 นวแตขององกฤษมความยาว 12 นว ผานกลางกวาง 5 นว เปนตน เครองวดน าฝนทกลาวมาวดไดเฉพาะปรมาณทงหมดของฝน และวดในชวงเวลา 24 ชวโมง เปนทนยมกนแพรหลาย รปรางเปนรปทรงกระบอกกลมตลอดหรอบางททาใหกนผายออกเพอใหตงไดมนคงขน ตวเครองทาดวยเหลกหรอทองแดงทไมเปนสนม ตอนขอบบนของเครองทาเปนปากรบน าหนกฝนขนาดแนนอน (นยมใชปากถงขนาด 8 นว) ทขอบปากถงตองทาใหหนาเปนพเศษกนบบเบยวหรอเสยรปทรงตดตงไวบนพนดนเรยบและสงจากพนดนไมเกน 1 เมตรหามตดตงไวทลาดชน 2.3.1. เครองวดนาฝนแบบอตโนมต มอยดวยกนหลายแบบ แตทนยมใชมดงตอไปน

- Tipping Bucket นยมใชกนมากในประเทศสหรฐอเมรกา - Floating Type นยมใชกนประเทศองกฤษ - Weighing Type นยมใชกนในประเทศทมอากาศหนาวจดเพอใชวดปรมาณหมะ

เครองวดน าฝนแบบอตโนมตนสามารถวดปรมาณน าฝนตดตอกนเปนเวลา 6, 12, 24 ชวโมง หรอเปนอาทตยกได

18

รปท 2.4 เครองวดนาฝนแบบแกวตวง Tipping Bucket

2.3.2.เครองวดนาฝนแบบลกลอย (Floating Type) มลกษณะ ประกอบดวยทรองรบน าฝน (Receiver) กรวยรบน าฝน (Funnel) ถงน าฝน (Chamber) ลกลอย ( Float ) ทอกาลกน า (Siphon) ปากกา (Pen Arm) และทรงกระบอกหมนพรอมกราฟ (Revolving Drum With chart)

รปท 2.5 เครองวดนาฝนอตโนมต แบบ Floating Type

19 หลกการทางานของเครองวดน าฝนแบบลกลอย คอ เมอน าฝนตกผานทรองรบน าฝนและกรวยรบน าฝนลงสถงน าฝน น าในถงรบน าฝนจะสงขน ทาใหลกลอยทมกานตอกบปากกาทจะบนทกผลลงกราฟทพนอยรอบทรงกระบอกทหมนตามเขมนาฬกาทตงไวลอยขน เมอระดบน าสงถงสวนบนสดของทอกาลกน า นาจะไหลออกจากถงน าฝนผานทอกาลกน า ระดบน าในถงน าฝนจะลดลง ลกลอยลอยลง ปลายปากกาจะลดระดบลงจนถงจดทระบบทอกาลกน าหยดทางาน ระดบน าในถงน าฝนจะสงขนอกเปนวงจรเชนนตอไป ทาใหสามารถวดปรมาณฝนสะสมตามเวลาไดตามตองการ 2.3.3 เครองวดนาฝนแบบชงน าหนก (Weighing Type) เปนแบบทใชอาการของน าหนกของถงรองรบน ารวมกบน าหนกของฝนทตกลงมา ไปกระทาตออาการกลไกของสปรง หรอโดยระบบสมดลของน าหนก เครองนจะไมมระบบระบายน าออกเองเมอน าฝนเตมถง แตกลไก สามารถบนทกทงทางขนทางลงได 4 ครง จนกวาจะถงขดสงสดของการรายงาน เครองนออกแบบเพอปองกนการระเหยของน าใหลดนอยลง โดยการเตมน ามนพอสมควรลงไปในถงรองรบนาฝน เพอใหเปนฝาหนา 1มลลเมตรเคลอบผวหนานาฝนไว

รปท 2.6 เครองวดนาฝนแบบชงนาหนก (Weighing Type)

2.3.4 การตรวจวดนาฝนดวยเรดาร (Radar) เปนคายอมาจาก “REDIO DETECTION AND RANGING” หมายถง “ การตรวจระยะไกลดวยคลนวทย ” ซงมหลกการทางานของเรดารคอ เรดารบนภาคพนดนจะสงคลนในรปของแมเหลกไฟฟา (A Pulse of Electromagnetic Energy) จากจานสายอากาศ (Antenna) เปนจงหวะชวงสน ๆ ในลกษณะของลาคลนมมแคบไปกระทบสงกดขวางตาง ๆ เชนกลมเมฆ กลมฝน ตนไม และภเขา เปนตน ทาใหเกดการสะทอนกลบ (Reflection) ในรปของพลงงานสะทอนกลบทเปนสญญาณ

20 จากเปาหมาย (Target Signal) ทเปนกาลงสะทอนกลบหรอกาลงรบคลน (Return Power) ซงจะปรากฏบนจอเรดาร (Radarscope) เปนสญญาณสะทอน (Echo) หรอความเขมสะทอน (Echo Intensity) ตามขนาดของกาลงสะทอนกลบทตรวจวดได 2.3.5 การตรวจวดนาฝนดวยดาวเทยมอตนยมวทยา ดาวเทยมอตนยมวทยา (Meteorological Satellite) เปนเครองมอตดตงอปกรณตาง ๆ สาหรบตรวจวดสภาพอากาศไดทกเวลาและเปนบรเวณกวาง ซงดาวเทยมอตนยมวทยาสามารถแบงไดเปน 2 ชนด คอ - ดาวเทยมอตนยมวทยาแบบอยกบท (Geostationary Meteorological Satellite) - ดาวเทยมอตนยมวทยาแบบโคจรผานขวโลก (Polar Orbiting Satellite) ดาวเทยมอตนยมวทยาแบบอยกบท คอ ดาวเทยมทโคจรตามเสนศนยสตรทระดบความสงประมาณ35800 กโลเมตร ดวยความเรวและทศทางเดยวกนกบการหมนรอบตวเองของโลก ดงนนตาแหนงดาวเทยมจงสมพทธกบตาแหนงบนพนโลกทดเหมอนวาดาวเทยมอยประจาทดาวเทยมอตนยมวทยาแบบโคจรผานขวโลก คอ ดาวเทยมทมแนวการโคจรผานใกลขวโลกเหนอและขวโลกใต ซงจะเคลอนทตามแนวเหนอใต เชน ดาวเทยม NOAA (National Ocean and Atmospheric Administration) ของสหรฐอเมรกา โคจรรอบโลกทความสงประมาณ 840-860 กโลเมตร และดาวเทยม METEOR ของรสเซย โคจรรอบโลกทความสงประมาณ 900 กโลเมตรกรมอตนยมวทยา ประเทศไทย ไดใชประโยชนจากดาวเทยมทง 2 ชนด คอ ดาวเทยมอตนยมวทยาแบบอยกบท ไดใชดาวเทยม GMS ของญปน ซงมทงดาวเทยม GMS 3 และ GMS 4 และดาวเทยมอตนยมวทยาแบบโคจรผานขวโลกไดใชดาวเทยม NOAA ของสหรฐอเมรกา ซงมทงดาวเทยม NOAA 11 และ NOAA 12ดาวเทยมอตนยมวทยามแผนผงของการรบสญญาณภาพถายจากจานดาวเทยม โดยจานสายอากาศจะทาหนาทรบสญญาณจากดาวเทยมโดยตรง แลวสงผลมาทเครองรบสญญาณจากดาวเทยม จากนนจงสงผานมายงเครองแปลสญญาณเปนภาพถายตอไปทเครองผลตภาพถายจากดาวเทยมมายงผใชภาพขอมลทไดจากดาวเทยมอตนยมวทยา ประกอบดวยคารงสดวงอาทตย อณหภมของชนบรรยากาศทระดบความสงตางๆ ชนด จานวนและความสงของเมฆทลอยอยในทองฟา อณหภมและคาการสะทอนแสงของวตถทผวพน

21 2.4.เครองตรวจวดระดบนา เครองวดแบบลกลอย (Float Type) เปนอปกรณทมความถกตองและแมนยาสง เหมาะสาหรบการวดระดบน าในแมน า ลาคลอง เขอนบอบาบด และการระบายน า ทนกบสภาพอณหภมสง สามารถตดตงและใชงานไดงายไมซบซอนรปท 2.7 แสดงลกษณะเครองวดระดบน าแบบลกลอย และรปท 2.9 แสดงอปกรณตอพวงซงประกอบดวย 1) Pulley (จานหมน) 2) Counterweight (เครองถวง) 3).Floats (ลกลอย) 2.4.1 สวนประกอบ สวนประกอบหลกของระบบตรวจวดระดบนา ซงประกอบดวย 2 สวนทสาคญ คอ - เครองวดระดบน าทาหนาทเปน Controller ตวควบคมกระบวนการทางานตาง ๆ โดยคาOutput ท ไดจะถกสงผาน Port RS232 - Modem ทาหนาทเปนตวสงขอมลผานระบบ GPRS ไปยงศนยควบคมระบบปองกนน าทวม

รปท 2.7 แสดงลกษณะเครองวดระดบนาแบบลกลอย

รปท 2.8 เครองตรวจวดระดบนาและอปกรณสงสญญาณ

22

รปท 2.9 อปกรณตอพวงเครองมอตรวจวดระดบนา