และ ระบบภมคมกน

ระบบน ำเหลอง

เปนระบบล ำเลยงทชวยล ำเลยงสำรตำงๆใหกลบเขำสเสนเลอด โดยเฉพำะสำรอำหำร พวกกรดไขมนทดดซมจำกล ำไสเลก ระบบน ำเหลองจะไมมอวยวะส ำหรบสบฉดไปยงสวนตำงๆ ประกอบไป

ดวย ก. น ำเหลอง (Lymph) เปนของเหลวทซมผำนผนงเสนเลอดฝอยออกมำอยระหวำงเซลลหรออย รอบๆเซลล เพอหลอเล ยงเซลล ในน ำเหลองจะมโปรตนโมเลกลเลก เชน อลบมน และสำรทมโมเลกลเลก เชนกำซ น ำ น ำตำลกลโคส

ข. ทอน ำเหลอง (Lymph vessel) เปนทอตนมอยทวรำงกำยมขนำดตำงๆกน มลกษณะคลำยเสน เลอดเวน คอ มล นกนปองกนกำรไหลกลบของน ำเหลอง ทอน ำเหลองขนำดใหญทส ำคญม 2 ทอ คอ

ระบบน ำเหลอง

ทอน ำเหลองทอรำซก (Thoracic duct) เปนทอน ำเหลองขนำดใหญทสด ท ำหนำทรบน ำเหลอง จำกสวนตำงๆ ของรำงกำย ยกเวนทรวงอกขวำ แขนขวำและสวนขวำของหวกบคอ เขำเสนเลอดเวนแลว เขำสเวนำคำวำกอนเขำสหวใจ อยทำงซำยของล ำตว

ทอน ำเหลองทำงดำนขวำของลำตว (Right lymphatic duct) รบน ำเหลองจำกทรวงอกขวำ แขนขวำ สวนชวำของหวกบคอเขำเสนเลอดเวน แลวเขำสเวนำคำวำ เขำสหวใจ จำกน นน ำเหลองทอยในทอน ำเหลอง จะเขำหวใจปนกบ

เลอดเพอล ำเลยงสำรตอไป

น ำเหลองไหลไปตำมทอน ำเหลอง โดยอำศยปจจย 3 ประกำร คอ - กำรหดและคลำยตวของกลำมเน อทจะไปกดหรอคลำยทอน ำเหลอง - ควำมแตกตำงระหวำงควำมดนไฮโดรสเตตก ซงทอน ำเหลองขนำดเลกมมำกกวำ ทอน ำเหลองขนำดใหญ - กำรหำยใจเขำ ซงไปมผลขยำยทรวงอกและลดควำมดนท ำใหทอน ำเหลองขยำยตว

ค. อวยวะน ำเหลอง (lymph organ) อวยวะน ำเหลองเปนศนยกลำงในกำรผลตเซลลทใชในกำรตอตำนเช อโรคหรอสงแปลกปลอม ประกอบดวย

ตอมน ำเหลอง (lymph node) พบอยระหวำงทำงเดนของทอน ำเหลอง ลกษณะเปนรปไข กลม หรอร จะมทอน ำเหลองเขำและทอน ำเหลองออกภำยใน เตมไปดวยเมดเลอดขำวชนดโฟไซต ตอมน ำเหลองท ำหนำทกรองน ำเหลองใหสะอำดท ำลำยแบคทเรย และท ำลำยเมดเลอดขำวทอยในวยชรำ ตอมทอนซล (Tonsil gland) มอย 3 ค คทส ำคยอยรอบๆหลอดอำหำร ภำยในตอมทอนซลมลมโฟไซตท ำลำยจลนทรยทผำนมำในอำกำศไมใหเขำสหลอดอำหำรและกลองเสยง ถำตอมทอนซลตดเช อจะมอำกำรบวมข น เรยกวำ ตอม

ทอนซลอกเสบ ตอมไทมส (Thymus gland) เปนตอมทมขนำดใหญตอนอำยนอยเมออำยมำกจะเลกลงและฝอลงในทสด เปนตอมไรทออยตรงทรวงอกรอบเสนเลอดใหญของหวใจ ท ำหนำทสรำงเซลลเมดเลอดขำวชนดลมโฟไซต T มหนำทตอตำนเช อโรคและสำรแปลกปลอมเขำสรำงกำย รวมท งกำรตำนอวยวะทปลกถำยจำกผอน

หนำทของมำมมดงน 1) ท ำลำยเมดเลอดแดงทหมดอำยแลว 2) สรำงเมดเลอดขำว พวกลมโฟไซต และโมโนไซตซงท ำหนำทปองกนสงแปลกปลอมและเช อโรคทเขำไปในกระแสเลอด 3) สรำงแอนตบอด 4) ในสภำพผดปกต สำมำรถสรำงเมดเลอดแดงได เชน มะเรงเมดเลอด

มำม (spleen) เปนอวยวะน ำเหลองทใหญทสด มเสนเลอดมำเล ยงมำกมำย ไมมทอน ำเหลองเลย สำมำรถยดหดตวได นมมสมวง อยใกลๆกบกระ เพำะอำหำรใตกระบงลมขำงซำย รปรำงคลำยเมลดถว ภำยในจะมลมโฟไซตอย

มำกมำย

ระบบภมคมกน

เช อโรค ไดแก แบคทเรย เช อรำ ไวรส พยำธตำงๆ สำรเคมทเจอปนอยในอำกำศทจะเขำสรำงกำยทำง ผวหนง ทำงระบบหำยใจ ทำงระบบยอยอำหำร หรอทำงระบบหมนเวยนเลอด

โดยปกตรำงกำยจะมกำรปองกนและก ำจดสงแปลกปลอมทเปนอนตรำยตอรำงกำยโดยระบบภมคมกน( immunity ) สงแปลกปลอมหรอเช อโรคไมสำมำรถเขำสรำงกำยไดโดยงำยเพรำะรำงกำยมดำนปองกนและตอตำนเช อโรคหรอสงแปลกปลอมหลำยข น

ข นท 1 ผวหนงหอหมรำงกำย จลนทรยไมสำมำรถเขำสรำงกำยไดและรำงกำยจะขบกรดแลกตรคออกมำพรอมกบเหงอจะปองกนกำรเจรญเตบโตของแบคทเรยไดและรำงกำยมกำรสรำงน ำ น ำลำย ซงมฤทธท ำลำยแบคทเรย เปนกำรชวยใหเช อโรคหลดออกจำกรำงกำยทำงหนงดวยนอกจำกน กำรไอหรอ

อำเจยนกมผลใหเช อโรคหลดออกจำกรำงกำย

ข นท 2 เมอเช อโรคสำมำรถเขำสรำงกำยได เซลลเมดเลอดขำวทอยบรเวณน น ท งทอยในเน อเยอและทอน ำเหลองกจะเคลอนทแบบ อะมบำ เขำท ำลำยเช อโรคหรอสงแปลกปลอมโดยวธฟำโกไซโทซส

ข นท 3 ถำสงแปลกปลอมทเขำสรำงกำยมปรมำณมำกและมสมบตพเศษ ทรำงกำยไมสำมำรถก ำจดไดดวยข นท 1 และข นท 2 รำงกำยจะใชกลไกกำรตอบสนองตอสงเรำดดยกำรสรำงภมคมกน ( Immunity ) ซงมประสทธภำพสงในกำรท ำลำยสงแปลกปลอม

ลมโฟไซตชนด B (B - lymphocyte) หรอ B – cell มคณสมบตในกำรสรำง antibody จ ำเพำะ โดยถำเซลลบถกกระตนโดยเช อโรคหรอสงแปลกปลอม เซลลบจะแบงเซลลได

plasma cell

-สรำง antibody ทจ ำเพำะเจำะจงท ำลำย antigen แต

ละชนดทเขำสรำงกำย

memory cell - ท ำหนำทจ ำแอนตเจนน นไว ถำแอนตเจนน นเขำสเซลลในภำยหลง เซลลเมมเมอรจะสรำงแอนตบอดจ ำเพำะอยำงรวดเรวไปท ำลำยแอนตเจนน นๆใหหมดไป

ลมโฟไซตชนด T (T - lymphocyte) หรอ T – cell มกำรท ำงำนซบซอนมำก บำงชนดจะกระตนใหเซลลบสรำงสำรแอนตบอด และกระตนฟำโกไซตใหมกำรท ำลำยสงแปลกปลอมใหรวดเรวข น เซลลทบำงชนดควบคมกำรท ำงำนของเซลลบ และฟำโกไซตใหอยในสภำพสมดล และบำงชนดจะท ำหนำทเปนเซลลเมมเมอรดวย

การสรางภมคมกน

1. ภมคมกนกอเองหรอกำรกอภมคมกนดวยตนเอง ( Active immunity )

เปนกำรสรำงภมคมกนของรำงกำยเมอรำงกำยถกกระตนดวยแอนตเจนหรอสงแปลกปลอมภำยนอกรำงกำย อำจเปนเช อโรคทออนก ำลงแลว ไมท ำอนตรำย น ำมำฉด กน หรอทำทผวหนง เพอกระตนใหรำงกำยสรำงภมคมกน หรอ สรำงแอนตบอด ทท ำปฏกรยำเฉพำะกบแอนตเจนน น เช อโรคทออนก ำลงแลวน ำมำกระตนใหรำงกำยสรำงแอนตบอดตอตำนเช อน นๆ เรยกวำ วคซน ( Vaccine ) ชนดของวคซนวคซนแบงออกเปน 2 กลมใหญ ๆ คอ

K i l l e d v a c c i n e หมำยถง วคซนทท ำจำกเช อโรคทถกฆำตำยแลว หรอท ำจำกองคประกอบของไขมน เชน สำรพษ สำรพษกตองท ำลำยใหหมดพษเสยกอนโดยควำมรอน หรอ โดยสำรเคม ดงน นจงไมท ำใหเกดโรคกบรำงกำย แตสำมำรถกระตนระบบภมคมกนใหสรำงแอนตบอดได วคซนน ใชกนมำกเพรำะเตรยมงำย รำคำไมแพงมหลำยชนด มประสทธภำพสง ไดแก

1 . วคซนททำจำกเช อแบคทเรย เปนวคซนทท ำจำกเช อแบคทเรยถกท ำใหตำยแลว เชน วคซนทใชปองกนโรคไอกรน ไขไทฟอยด อหวำตกโรค ทใชในสตว เชน โรคแอนแทรกซ

2.วคซนททำจำกไวรส เชน วคซนส ำหรบปองกนโรคโปลโอ ( ชนดฉด ) โรคกลวน ำ โรคไขหวดใหญ

3.วคซนประเภททอกซอยด ( Toxoid ) ทอกซอยด หมำยถง สำรพษของเช อแบคทเรยทท ำใหหมดพษแลวโดยใชควำมรอนหรอสำรเคม สำมำรถน ำไปกระตนรำงกำยใหสรำงภมคมกนได เชน วคซนปองกนโรคคอตบ บำดทะยก

4. วคซนผลตจำกองคประกอบอน เชน เกรำะหมตวแบคทเรย ( Capsule ) จะชวยปองกนโรคไดเหมอนกนเชน โรคปอดบวมบำงชนด โรคไขสนหลงอกเสบบำงชนด

Live vaccine หมำยถง วคซนทท ำจำกเฃ อโรคททำใหออนฤทธลง ซงเช อเหลำน จะสำมำรถเจรญเตบโตและแบงตวอยในขอบเขตจ ำกดเมอเขำสรำงกำย ไมท ำใหเกดโรครนแรง แตมควำมสำมำรถในกำรกระตนใหรำงกำยสรำงภมคมกนได เชน วคซนวณโรค ( BCG vaccine ) โรคไทฟอยด โรคโปลโอ ( ชนดกน ) โรคฝดำษ โรคไขเหลอง โรคคำงทม เปนตน ในปจจบนมวคซนรวมส ำหรบปองกนโรคไดหลำยโรคพรอมกน เชน ในกำรปองกนโรคทเกดจำกแบคทเรยจะม DPT ใชปองกนโรคคอตบ ไอกรน และบำดทะยก สวนโรคทเกดจำกไวรสกจะม M M R ใชปองกนโรคหด หดเยอรมน และคำงทม

2. ภมคมกนรบมำ หรอกำรกอภมคมกนรบมำ (Passive immunity)

เปนกำรใหแอนตบอดแกรำงกำยโดยตรง โดยแอนตบอดน ไดจำกสตวอนๆ ใชส ำหรบรกษำโรคบำงชนด ทแสดงอำกำรรนแรงเฉยบพลน โดยกำรฉดเช อโรคทออนก ำลงแลวเขำไปในสตวพวกมำ หรอกระตำย เพอใหรำงกำยของสตวดงกลำวสรำงแอนตบอดข นมำตอตำนเช อโรคน นๆ แลวน ำเลอดของมำหรอกระตำย เฉพำะสวนทเปนน ำใสๆ เรยกวำ ซรม (Serum) ซงในซรมมแอนตบอดอยมำฉดใหกบผปวยเปนกำรท ำใหรำงกำยไดรบภมคมกนโดยตรง สำมำรถปองกนโรคไดทนทวงท เชน ซรมส ำหรบคอตบ ซรมแกงพษ ซรม โรคกลวน ำ ภมคมกนทแมใหลกโดยผำนทำงรก หรอเมอเกดแลวก

อำจไดรบโดยกำรกนนม

ขอเสยของภมคมกนรบมำ - แอนตบอดอยไดไมนำน - ผปวยอำจแพซรมจำกสตวได - อำจตดเช ออนๆ ทมในน ำเหลองของผให เชน ไวรสตบอกเสบและโรคเอดส

ขอดของภมคมกนรบมำ - สำมำรถใหภมคมกนอยำงรวดเรว

- สำมำรถปองกนไดแมไดรบหลงจำกทไดสมผสกบเช อโรคน นแลว

ขอดของภมคมกนกอเอง หรอวคซน ท ำใหรำงกำยเกดภมคมกนอยนำน

ขอเสยของภมคมกนกอเอง หรอวคซน ตองใชเวลำในกำรรอใหรำงกำยมกำรตอบสนองตอวคซนซงใชเวลำประมำณ 4-7 วน ในหลำยกรณทมโรคบำงชนดแสดงอำกำรรนแรงอยำงรวดเรวตองมกำรใหภมคมกนโดยตรง เพอใหผปวยมภมคมกนทนท

กลไกการตอตานหรอท าลายสง แปลกปลอมทเขาสรางกาย

แบบจ าเพาะ

แบบไมจ าเพาะ

ลมโฟไซต

เซลลท

เซลลบ

เซลลทผชวย กระตนการท างานเซลลทและเซลลบ

เซลลเมมเมอร จดจ าแอนตเจนไว

เซลลพลาสมา สรางแอนตบอด

ดานท 2การก าจดเชอโรคของเซลลเมดเลอดขาว

โมโนไซต

นวโทรฟล

อโอซโนฟล

ดานท 1

ผวหนง

เยอบทอภายในรางกาย

การหลงสารบางอยาง น าลาย น าตา กรดแลกตก

การสรางเมอก

ซเลย

เซลลทท าลายสงแปลกปลอม ผงมโนมต