รอยโรค สำรวจ

บกเบกฐานขอมลความปวยไขทไมเคยปรากฏใน “โรงหมอ”

พมพครงท 1 กนยายน 2553

ทปรกษา นพ.พนจ ฟาอำนวยผล

คณพรรณาภา ผงผดง

นพ.วจกษ จกรพนธ ณ อยธยา

บรรณาธการ อภญญา ตนทววงศ

ผเขยน ปรารถนา จนทรพนธ

ประสานงานวชาการ ศรพร เคาภไทย

กองบรรณาธการ ภคมาศ วเชยรศร

ปยวรรณ กจเจรญ

การตนประกอบ ธงชย ขนตวรธรรม

ออกแบบรปเลม วฒนสนธ สวรตนานนท

ผลตโดย สำนกพมพ “ตนคด”

หอง 3D ถกลสขเพลส 115 ถนนเทอดดำร

เขตดสต กรงเทพฯ 10300

ผจดพมพ สำนกงานพฒนาระบบขอมลขาวสารสขภาพ

(Health Information System Organization)

70/7 หอง 408 ชน 4 อาคารเอไอนนท

ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร 11000

สนบสนนการจดพมพโดย สำนกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

พมพท บรษท ท คว พ จำกด

เลขมาตรฐานสากล 978-616-11-0462-7

คำนำ สำรวจรอยโรค บกเบกฐานขอมลความปวยไข ทไมเคยปรากฏใน “โรงหมอ”

การพฒนานโยบายและแผนงานสรางเสรมสขภาพ และ

บรการสาธารณสขใหสมพนธกบปญหาและความตองการของ

ประชาชน และนำไปสการใชทรพยากรทงดานบคลากรและ

งบประมาณทมอยจำกดใหเกดความคมคาสงสดนนไมอาจเปน

ไปไดเลย หากไมรวาสถานการณเกยวกบ “ปญหา” และ

“โอกาส” ทเกดขนจรงในแตละชวงเวลาคออะไร

ในชวงรอยปทผานมา ประเทศไทยมการพฒนาระบบ

ฐานขอมลดานสขภาพมาเปนลำดบ ทงขอมลการเกด ภาวะ

สขภาพ การเจบปวย และการตาย แตจนถงวนนผเกยวของใน

แวดวงการพฒนาดานสขภาพตางตระหนกดวาระบบขอมลขาว

สารดานสขภาพของประเทศของเรายงม “ชองวาง” ทจำเปน

ตองเรงเตมเตมในอกหลายดาน

เปาหมายสำคญกคอ ทำอยางไร สถานการณความ

เคลอนไหววาดวยการเกด การเจบปวย การตาย รองรอย

ความเสยงตอการเกดโรคภยไขเจบทปองกนได ของคนไทยทง

ประเทศจะแสดงตวใหผ เกยวของทกฝายสามารถตดตาม

ศกษา วเคราะห และนำไปใชประโยชนในเชงปองกนไดอยาง

สะดวกและรวดเรว จนถงขนทวา “เกดเหตเมอไร รายงานเมอ

นน”

ความกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศ ผานระบบ

การสอสารดวยเครอขายอนเทอรเนต และโปรแกรมรวมรวม

บนทก และประมวลขอมลอนมหาศาลไดภายในเวลาอน

รวดเรว เปนปจจยทาทายใหการปฏรประบบขอมลขาวสาร

สขภาพของประเทศไทยขยบใกลเปาหมายดงกลาวยงขน

หนงสอ “ตนคด” ชดแรกน นำเสนอความเคลอนไหว

ของปฏบตการปฏรประบบขอมลขาวสารสขภาพของประเทศ

ไทย ซงสำนกงานพฒนาระบบขอมลขาวสารสขภาพ ไดมสวนรวม

ผลกดน ผานพอกเกตบกขนาดกะทดรด เพอบอกเลาถงความ

กาวหนาสำคญๆ ทเกดขนในสงคมของเรา ดวยความตงใจ

และทมเทอยางยงของผเกยวของทกฝาย

ปฏบตการเหลานเปนเพยงสวนหนงของความเคลอนไหว

ทเกดขน เมออานแลวเชอวาทกทานจะเหนตรงกนกบเราวา

เรองราวทดเหมอนเตมไปดวยเทคนควชาการอนซบซอน

แททจรงแลวมทมาและทไปอนเรยบงาย และไมอาจแยกออก

จากชวตของเราแตละคนได

เพราะหวใจของการพฒนาระบบขอมลขาวสารสขภาพ

กคอกระจกสะทอนความเปนไปในชวตของคนไทยใหปรากฏ

แจมชด เพอนำไปกำหนดแผนงานในการปกปองคมครอง

คณภาพชวตใหแกเราทกคนนนเอง

นพ.พนจ ฟาอำนวยผล

ผอำนวยการสำนกงานพฒนาระบบขอมลขาวสารสขภาพ

สารบญ

1. อานปรอทวดไข “สขภาพคนไทย” วนน 6

2. แกะรอยถงบานคองานของเรา 20

3. สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? 38

4. รกอนใช สขภาพคนไทยหางไกลโรค 62

5. ทงทาย 76

“สขภาพคนไทย” วนน อานปรอทวดไข

1

ขอมลใหมเอยม ซงเคยตกหลนไปจากภาพ

“สถานการณสขภาพของคนไทย” ทำใหเรามโอกาสปลดชนวนความเสยงจากการ

“ปวยหลบใน” ออกไป กอนจะลกลามกลายเปนโรคราย

หรอความเจบปวยเรอรงมากยงขน

อานปรอทวดไข “สขภาพคนไทย” วนน / �

ขอมลใหมเอยมซงเคยตกหลนไปจากภาพ “สถานการณสขภาพของคนไทย” ในเรองนทำใหเรามโอกาส

วางแผนในการกอบกคณภาพชวตคนไทยทตกอยในสภาพ

“ปวยหลบใน” ดวยการปลดชนวนความเสยงออกไปกอนจะ

ลกลามกลายเปนโรคราย หรอความเจบปวยเรอรงมากยงขน

ลองคดดสวา ถาหากขอมลการคนพบสถานการณ

ผ “ปวยหลบใน” ดงกลาวไดถกแปรไปสปฏบตการในรปแบบ

ตางๆ เพอคนหากลมผทถกรกเราดวยปจจยเสยงโรคราย

หรอผทเรมมอาการปวยแตยงไมรตว และมการกระตนเตอน

หรอกำกบดแลให “กลมผปวยหลบใน” มการปองกนความ

เสยง บำรงรางกาย เพอหยดยงสภาพความเสยงกอนทจะ

พฒนาไปสโรคราย แทนทจะปลอยใหผทปจจยแหงโรคกำลง

กอตวใชชวตทามกลางปจจยเสยงตางๆ ตอไปอยางไมรตว

แลว สภาพความแออดในสถานพยาบาล และภาระในการ

ดแลสขภาพของสมาชกแตละครอบครวจะลดลงไดเพยงไร

“การไมมโรคเปนลาภอนประเสรฐ” ใครๆ กร แตสงทเราทกคนไมรกคอ

เราอาจจะม “โรค” อยในรางกายโดยไมรตว

ปจจบนแมวทยาการ ความร หรอแมแตเทคโนโลย

ในดานการรกษาพยาบาลพฒนาไปมาก

อกทงสถานพยาบาลทงของรฐและเอกชน

ทกระจายอยทวประเทศมมากมายแคไหน

กยงไมเพยงพอตอการรองรบผปวยทมาหาหมอ

เพราะมอาการ “ปวย”

ยงไปกวานน ประเทศไทยยงมผปวยอกจำนวนหนง

ทอยนอกรวโรงพยาบาล

แตไมไดมาหาหมอเพราะไมรวาตวเองกำลง “ปวย”

นคอขอเทจจรงทเพงถกคนพบหลงเกด

โครงการสำรวจสภาวะอนามยของประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย

10 / สำรวจรอยโรค อานปรอทวดไข “สขภาพคนไทย” วนน / 11

ขอมลในบทนจะสะทอนใหเหนวา การดำเนนชวต

ตามวถปกตธรรมดาแบบ “ไทยๆ” นน ถกรกคบดวยเงอมเงา

แหงความเสยงตอการตกเปนเหยอของการ “ปวยหลบใน”

มากนอยเพยงไร

คนไทยเสยงภย “ปวยหลบใน” ขนาดไหน โรคภยตางๆ มความซบซอน และพฒนาตวเองไป

เชนเดยวกบความรของบคลาการทางดานสาธารณสข

ขณะเดยวกนพฤตกรรมการบรโภคและรปแบบการใชชวต

ของคนเรากเปนอกปจจยหนงททำให “โรค” กอตวขนใน

รางกายจนถงขนเสยชวตได

หลายคนอาจคดวา โรคตดเชอ หรอโรคทเกดจาก

เชอโรค โดยเฉพาะอยางยงโรคเอดส เปนสาเหตใหคนไทย

เสยชวตมากทสด แตความเปนจรงแลว การเจบปวยดวย

โรคตดเชอในประเทศเรามแนวโนมลดลงอยางชดเจน

อกโรคหนงทหวาดกลวกนไปทวสงคมไทยคอ โรค

มะเรง กลบมแนวโนมคงเสนคงวา ไมแสดงแนวโนมเปลยน

แปลงเทาไรนก เชนเดยวกบการเสยชวตจากสาเหตภายนอก

เชน การเกดอบตเหตในลกษณะตางๆ กมแนวโนมคงทเชนกน

แลวโรคอะไรละทเปนสาเหตใหคนไทยสวนใหญเสย

ชวต?

ขอมลจาก โครงการทางเลอกเชงนโยบายตอภาระ

โรคา หรอสไปซ (SPICE) ซงทำการศกษาทบทวนขอมลการ

ตายของคนไทยในแตละปยอนหลงระบวา โรครายทเปน

สาเหตจบชวตของคนไทย 5 อนดบแรก ไดแก โรคเรอรง

ตางๆ เชน โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคไต ฯลฯ ซง

มใชโรคตดเชอ แตมทมาหลกจากการดำเนนชวต ทงยงม

แนวโนมสงขนเรอยๆ อยางนาจบตา

และทตามมาตดๆ เปนโรคในกลมเดยวกน นนคอ

โรคหวใจ และหลอดเลอด

นอกจากโรคเรอรงอยางเบาหวาน ความดนฯ หลอดเลอด

ฯลฯ อนเปนโรคใกลตวทไมไดแสดงอาการทนทแลว พฤตกรรม

อกอยางหนงทนำพาไปสการปวยไดโดยงาย กคอ “โรคอวน”

แลวแบบไหนกนทเรยกวา “อวน”???

ความอวนดไดจาก 2 สง คอ

หนง “ดชนมวลกาย” ซงสำหรบคนปกตอยท 18.5

“รอบเอว” เครองมอชวดความอวน

12 / สำรวจรอยโรค อานปรอทวดไข “สขภาพคนไทย” วนน / 13

ไปจนถงไมเกน 25 กโลกรมตอตารางเมตร เกนกวานจดวา

“อวน”

สอง เราจะรไดวาเราอวน โดยดจากเสนรอบเอว ผชาย

ทมเสนรอบเอวตงแต 90 เซนตเมตรขนไป และผหญงทม

ขนาดรอบเอว 80 เซนตเมตรขนไป จดวาเปนผทเขาขาย

“อวนลงพง”

แลวทกวนนคนไทยอวนมากนอยแคไหน?

คำตอบกคอ ไมวาจะวดจากดชนมวลกาย หรอการ

วดรอบเอว พบวา ผหญงอวนมากกวาผชาย และมกเรมอวน

ตงแตวย 30-59 ป โดยเฉพาะในกรงเทพฯ เปนพนททมคน

อวนมากกวาภาคอนๆ

นาตกใจอยไมนอย ทงๆ ทกรงเทพฯ อนเปนนครหลวง

ของประเทศนาจะเปนจงหวดทมคณภาพดานการใหบรการ

สาธารณสขมากทสด มหมอเกงๆ มากมาย มกจกรรมรณรงค

เพอสขภาพไมขาดสาย แตเหตใดถงยงเปนพนททคนสวนใหญ

มปญหาเรอง “ความอวน” หรอแทจรงแลว คนกรงยงไม

ตระหนกถงความเสยงอนเกดจากความอวน? หรอเพราะ

กรงเทพฯ คอ จงหวดทมรานอาหารใหเลอกกนหลากหลาย

แตสวนใหญเปนอาหารทไมมคณภาพ หรอเปนเพราะสาเหต

อน?

ไมวาจะดวยเหตใดกตาม สงทเราตองตระหนกกคอ

ทงโรคเรอรงตางๆ อยางเบาหวาน ความดนฯ หรอการปลอย

ตวใหอวนนน เปนสงทเราจดการตอรางกายของเราเอง ผาน

การเลอกกน และการใชชวตทไมมคณภาพทงสน

ตวเรานเองคอ บคคลสำคญทสดในการขดชะตาชวต

ของตนเองวาจะกนอยางไร อยอยางไร ดแลตวเองอยางไร

วถการใชชวตทผานไปทละวนโดยยดเอาความสขและ

ความสะดวกสบายกายเปนสาระสำคญ คอยๆ สะสมสาเหต

แหงความปวยไขไวทละเลกละนอย สงผลตอความเปน

ความตายไดอยางไมนาเชอ

ซำรายกวานน ยงมผคนอกมากมายทไมรวา การกน

และการใชชวตทปลอยปละละเลยนน นำไปสการ “ปวยหลบ

ใน” ทสงผลรายตอชวตในเวลาตอมา

อาหารปงยาง ความเสยงของโรคมะเรง และโรคอวน

14 / สำรวจรอยโรค อานปรอทวดไข “สขภาพคนไทย” วนน / 15

นอกจากโรคทางกาย ทหลายคนไมไดสนใจจะสง

ผลเสยตอสขภาพอยางไมรตวแลว โรคทางจต กเปนเหมอน

“ระเบดเวลา” อกลกหนงทบนทอนสขภาพคนไทย โดยโรค

ทมาแรงทสดและมผลตอสขภาพคนไทยนบลานตอป คอ

โรคซมเศรา

ป 2546 มการสำรวจความชกของโรคจตเวชระดบ

ชาต โดยกรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข ซงเกบขอมล

จากกลมตวอยางอาย 15-59 ป พบวา คนไทย 1 ใน 5 กำลง

เผชญหนากบโรคทางจตเวชหลกๆ อนไดแก โรคซมเศรา

โรควตกกงวล โรคจต และโรคความผดปกตทางอารมณ

ผปวยนอกทมารบบรการในสถานบรการสงกดกรม

สขภาพจตในป 2544 จำนวน 804,906 ราย เพมเปน

1,030,506 ราย ในป 2551

เกอบครงของผทปวยดวยโรคทางจตทงหมด มอาการ

โรคจต รองลงมาคอ โรควตกกงวล และโรคซมเศรา ตาม

ลำดบ และผปวยโรคซมเศราทนาเปนหวงมากทสดคอ กลม

ทมแนวโนมใชความรนแรงตอผอน โดยกระทำการฆาผอน

กอน แลวคอยฆาตวเองตายตาม

สถตการฆาตวตายในประเทศไทย ชใหเหนวา คนท

กระทำอตวนบาตกรรมถง รอยละ 60-90 มอาการปวยเปน

โรคซมเศรามากอน สอดรบกบผลการศกษาวจยผปวยโรค

ซมเศราในประเทศไทยทพบวา ผปวยโรคซมเศราทมแนวโนม

คดฆาตวตายมจำนวนมากถง รอยละ 75 และพยายามลงมอ

ฆาตวตายอก รอยละ 15

ภมภาคทพบผปวยโรคซมเศรามากทสด ไดแก ภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ และผลสำรวจจากทกภาค ชวาโรคน

เกดกบผหญงมากกวาผชาย

โรคนนบเปนหนงในสาเหตสำคญของการ “ปวยหลบ

ใน” เพราะขณะนสงคมไทยมผปวยเปนโรคซมเศรามากถง

3 ลานคน แตผปวยทไปพบจตแพทยเพอทำการรกษามไมถง

หนงแสนคน!

ปวยหลบในเพราะใชฤทธ “ยา” เมอความเสยงคกคามจนรางกายเรมสงสญญาณลน

ระฆงเตอนดวยอาการผดปกตระดบพนฐาน เชน ปวดทอง

ปวดหว เวยนหว ขบถายผดปกต ฯลฯ คนไทยจำนวนมาก

ตอบสนองตอสญญาณดงกลาวอยางผดๆ โดยใชยากดทบ

อาการผดปกตเหลานนไว

ขณะทจดพของประเทศไทยเพมขนเฉลย รอยละ 5.7

ตอป แตรายจายดานสขภาพมอตราการเพมเฉลยถง รอยละ

7.7 ตอป และเมอสบสาวไปถงทมาของเงนจำนวนหลายแสน

ลานทหมดเปลองไปกบรายจายเพอสขภาพในแตละป พบวา

ผควกกระเปารายใหญทสดกคอ ประชาชนทวไป ทใชเงน

จำนวนมหาศาลดงกลาวไปกบการจายคาบรการรกษา

พยาบาล และการซอยากนเอง

จากการสำรวจโดยโครงการสำรวจสภาวะอนามยของ

ประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 3 พบวา คนไทย

วย 15 ปขนไป ประมาณ 8-9 ลานคน ใชยาอยางใดอยาง

16 / สำรวจรอยโรค อานปรอทวดไข “สขภาพคนไทย” วนน / 17

หนง “เปนประจำ” นนคอ ใชยาตดตอกนทกวนนานกวา 1

เดอน และอายยงเพมขน การ “ใชยาเปนประจำ” กยงเพม

มากขน

“ยายอดนยม” ทพบวาคนทกเพศทกวยนยมใชมาก

ทสด กคอ ยาแกปวด รองลงมาคอ ยาบำรง และยงอาย

มากขนการใชยาทง 2 ชนดนกยงเพมมากขนเปนลำดบ

คนเหนอ ใชยาแกปวดเปนประจำมากทสด

คนกรง ใชยาบำรงมากทสด

คนนอกเขตเทศบาล ใชยาแกปวดมากกวาผทอยใน

เขตเทศบาล

สวน คนในเขตเทศบาล ใชยาบำรงมากกวาผทอย

นอกเขตเทศบาล

และคนอสานทใชยาเปนประจำมจำนวนนอยทสด

เราใชยามากมายขนาดนเพราะเหตใด??

เพราะเราปวย

ขเกยจไปหาหมอ

เพราะคดวาเปนโรคไมรายแรง รกษาเองได

เพราะไมมความรเรองการดแลสขภาพ

…

หรอ เพยงเพราะคนไทยไมใสใจกบเรองการรกษา

สขภาพใหแขงแรงกอนทจะปวย

...และเมอปวย กเลอกทจะรกษาตวเองดวยการ

“คาดเดา” เพราะเหนวาเปนเรองไมรายแรง จนนำไปสความ

รนแรงของความไมรในการดแลรกษาสขภาพ

ความไมเขาใจเรองการดแลสขภาพ และความเขาใจผด

เรองการรกษาสขภาพ เปนสงทชวยตอกยำและผลกดนให

ระบบสขภาพของคนไทยโดยภาพรวมเกดปญหา

ขอมลจากโรงพยาบาลทเกยวของกบผปวย ทำใหเรา

เหนภาพของระบบสขภาพเฉพาะในกรณของ “จำนวน” และ

“ประเภท” ของผปวย

แตจากทกลาวมา เรองทรายแรง และเรงดวนกวา

คอ การตระหนก “ร”

“ยา” ผสมรรวมคดปกปดอาการปวยหลบใน

18 / สำรวจรอยโรค อานปรอทวดไข “สขภาพคนไทย” วนน / 1�

ทง “รตว” วาเราอาจจะกำลงเปนผปวยแบบหลบใน

ทพกเอาโรคเรอรงอยางเบาหวาน ความดนฯ หลอดเลอด

ไขมน ฯลฯ อยในรางกายโดยไมรตว

หรอ “รตว” วาเราเปนคนอวนลงพงจากรอบเอวท

เพมขนทกวน และ “รวธ” ทจะกนอยางมประโยชน และใน

ปรมาณทเหมาะสม

รวมถง “รวธ” ทจะรกษาสขภาพกอนทจะปวย

“รวธ” ทจะจดการกบอารมณ ไมใหเกดปญหาโรค

ซมเศรา หรอวตกกงวลเกนกวาเหต

แมเมอมความวตกกงวลหรอมปญหาทางอารมณเกด

ขนแลว กตอง “ร” วาอะไรเปนสาเหต ทมา เพอหาทาง

แกไขทถกตอง โดยไมเลอกพงพาการซอยากนเอง

แลวทำอยางไรเราจงจะ “ร” ในสงทพดมาน???

“โครงการสำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชาชน

ไทย โดยการตรวจรางกาย” คอคำตอบ หรอกลาวไดวาเปน

จดเรมตนของการสำรวจสภาวะสขภาพของประชาชนชาวไทย

เพอใหทราบภาพรวมของระบบสขภาพวา คนไทยมแนวโนม

ปวยเปนโรคอะไร และมลกษณะวถการดำเนนชวตทม

ความเสยงในเรองสขภาพอยางไรบาง เพอใหเราได “รทน”

สถานการณสขภาพ

และ “รตว” วา สงคมเรากำลงเผชญกบปญหา

สขภาพในมตใดบาง ในคนกลมใดบาง ในพนทใดบาง และ

ในชวงอายใดบาง

แกะรอยถงบาน คอ

งานของเรา

เราจะร ไดอยางไรวาโรคอะไรกำลงมาแรง? เราจะร ไดอยางไรวา ตอไปในอนาคต

คนไทยจะเจบไข ไดปวย หรอเสยเงนไปกบการรกษาสขภาพ

ดวยอาการใดมากทสด? คำตอบคอ เราตอง “รก” เขาไปหาจดทโรคกำลงกอตว

2

แกะรอยถงบานคองานของเรา / 23

ทำอยางไรเราจงจะรวา ขณะนประเทศไทยเรามผปวยในสดสวนเทาไรตอผทไมปวย?

เราจะรไดอยางไรวาโรคอะไรกำลงมาแรง?

เราจะรไดอยางไรวา ตอไปในอนาคต คนไทยจะเจบไข

ไดปวย หรอเสยเงนไปกบการรกษาสขภาพดวยอาการใดมาก

ทสด?

คำตอบคอ เราตอง “รก” เขาไปหาจดทโรคกำลงกอตว

นนคอตอง “รก” เขาไปถงชมชน เขาไปถงหมบาน

เขาไปถงครวเรอนทใชชวตอยในพนทประเทศไทย ไมวาจะ

เปนชนบทหรอเขตเมอง

ไมวาจะเปนคนเฒาคนแก วยทำงาน วยหนมสาว หรอ

เดกเยาวชน

ไมวาผชาย หรอผหญง

และไมวาจะเปนคนกรงเทพฯ หรอคนตางจงหวด

เพราะทกคนตางเปนตวแทนทบอกถง “สขภาพ” ของ

คนไทย

สถตผปวยทเกบรวบรวมจากโรงพยาบาลนน

อาจชบอกถงสถานการณการเจบปวยทเกดขนได

ระดบหนง แตนนไมใชทงหมดของผท

“กำลงปวย” ไดจรง

เพราะนอกจากมผปวยจำนวนหนงทไมมารกษา

ตวในโรงพยาบาลแลว

ยงมผปวยอกจำนวนมากทปวย

แตไมรวาตวเองปวย

คนกลมนคอผปวยทถกมองขามมาตลอด

บางคนเรยกพวกเขาวา “ผปวยแอบแฝง”

จนกระทงอาการเจบปวย

ปะทถงขนวกฤตนนละ

พวกเขาจงยกยายสารบบเขาสฐานขอมล

ของการเจบปวยอยางเปนทางการ

24 / สำรวจรอยโรค แกะรอยถงบานคองานของเรา / 25

การทำงานแบบ “รก” ทวานจะทำใหเราเหนภาพ

ลกษณะสขนสย การบรโภค ความเสยงตอการเกดโรคตางๆ

และผปวยแฝงทมโรคเรอรงอยในรางกายโดยไมรตว ไป

พรอมๆ กบคนทมสขภาพดอยางแทจรง การรกเขาไป

สำรวจสขภาพประชาชนทอยทบาน และไมไดมาโรงพยาบาล

จะทำใหเหนภาพของระบบสขภาพโดยรวมของคนไทยทงท

ปวย และไมปวย ในสดสวนทเปรยบเทยบกน

นคอทมาและ “โจทยหลก” ในการดำเนน “โครงการ

สำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชาชนไทยโดยการตรวจ

รางกาย”

กวา 10 ปทปรากฐาน โครงการสำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชาชน

ไทยโดยการตรวจรางกาย ไดเรมดำเนนการครงแรก มาตงแต

ป 2534 โดย มลนธสาธารณสขแหงชาต และ สถาบนวจย

สาธารณสขไทย โดยม พญ.จนทรเพญ ชประภาวรรณ เปน

แกนนำในการบกเบกงานสำรวจขอมลสขภาพของคนไทย

ดวยการตรวจรางกาย แบบไมตองรอใหประชาชนมาท

โรงพยาบาล

การสำรวจครงท 2 ดำเนนการในป 2539 ทงระยะ

หางประมาณ 5 ป เพอใหเหนแนวโนมของโรความทศทางไป

ในทางใด

การสำรวจใน 2 ครงแรก สำรวจตงแตเดกแรกเกด

จนถงกลมผสงอาย

ครงท 3 ดำเนนการในป 2546 โดย สำนกงานการ

สำรวจสภาวะสขภาพอนามย (สกสอ.) สถาบนวจยระบบ

สาธารณสข (สวรส.) สำนกนโยบายและยทธศาสตร

กระทรวงสาธารณสข ทอดเวลาหางจาก ครงท 2 เปนเวลา

7 ป โดยสำรวจในวย 15 ปขนไป

และครงท 4 ดำเนนการในป 2551 ทผานมาน ท

สำรวจตงแตวยเดกถงผสงอาย

การสำรวจแตละครงมงสะทอนสถานการณสขภาพ

ของคนไทยอยางเปนระบบ เสมอนการ “ยอสวน” ประชากร

ไทยลงเหลอเปนกลมเลกๆ แตสามารถเปนตวแทนของ

ประชากรทงประเทศไทย และเมอนำมาเทยบกบการสำรวจ

ครงตอมาจะทำใหเหนแนวโนม และพฒนาการของโรค หรอ

อาการปวยตางๆ ได

ตวอยางเชน การสำรวจครงท 1 และ 2 พบวา

ประชาชนมความเจบปวยในเรองของโรคตดเชอมาก เชน

ไขหวด ปอดบวม ทองเสย ฯลฯ การสำรวจในชวงนนจงมง

ไปทการสำรวจภาวะของโรคตดเชอเปนหลก เพราะโรค

เรอรงยงไมคอยปรากฏ

แตเมอถงการสำรวจครงท 3 ผลจากการสำรวจชบอก

ทศทางใหมวา โรคตดเชอไมมความรนแรง และประชาชนไม

คอยปวยดวยอาการของโรคตดเชอกนแลว แตอตราของโรค

เรอรงกลบเพมสงขนอยางนาตกใจ เชน โรคเบาหวานทม

อตราการปวยเพมขนเปนขนบนได โดยในการสำรวจครงแรก

26 / สำรวจรอยโรค แกะรอยถงบานคองานของเรา / 27

มเพยง รอยละ 2 แลวเพมขนเปน รอยละ 4 ในครงท 2

และ รอยละ 7 ในครงท 3 เปนตน

ทรายไปกวานนกคอ กลมประชากรทเปนกลมตวอยาง

ในการสำรวจ จำนวนมากทไมรตววาตวเองกำลงอยในภาวะ

ของความ “เสยง” ทจะกลายเปน “ผปวย” ในอนาคต

นอกจากตวโรคทอยในแบบสำรวจแลว ตวพฤตกรรม

หรอการใชชวตกเปนอกสวนหนงทจะบอกถงความเสยงใน

ระบบสขภาพไดอกดวย

กรณของเดก ในการสำรวจครงท 1 ครงท 2 พบเดก

กนอาหารไมครบหม หรอขาดอาหาร เดกผอมกวาเกณฑ

แตพอมาถงครงท 3 กลบกลายเปนวาเดกสวนใหญกยงกน

อาหารไมครบหม โดยเฉพาะผกผลไม ทกนตำกวาเกณฑ

มาตรฐานกนแทบทกภาค

และในขณะทเดกอวนขน แตไมไดหมายความวา

สขภาพดขน เพราะเปนการอวนเนองจากกนอาหารไขมนสง

ขนมขบเคยว และนำอดลม ซงสงผลใหเกดโรคอวนใน

อนาคต

ไมเพยงแตเดกเทานนทมระบบสขภาวะตำกวาเกณฑ

มาตรฐาน

ผใหญเองกเชนกน เชนเรองการกนผกผลไม ไมวา

ผหญงหรอผชาย ตางกกนผกผลไมนอยกวาเกณฑขนตำดวย

กนทงสน

และขอมลทสอดคลองกนกคอ ปจจบนอตราอบตกาล

ของโรคมะเรงทสำคญ เชน โรคมะเรงลำไสใหญ กำลงเพม

ขนอยางรวดเรวทงในผหญงและผชาย แซงอตราการปวย

ดวยโรคมะเรงอน เชน มะเรงตบ มะเรงปอดไปแลว

และมะเรงลำไสใหญกคอผลกระทบทเกดขนจาก

ภาวะการบรโภคอาหารทมเสนใยนอยนนเอง

สขลกษณะ การบรโภค และการใชชวต จงสงผล

กระทบตอกนเปนทอดๆ ทงเรองสขภาพรางกาย จตใจ

คณภาพชวต ไปจนถงอาการปวยตางๆ โดยทเราอาจจะไมร

โครงการสำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชาชน

ไทยโดยการตรวจรางกาย นบเปนโครงการเชกรกทเขาไปหา

ประชาชนถงบาน เพอตรวจสขภาพรางกายของคนไทยอยาง

เปนระบบ ทงสขภาพรางกายโดยทวไป ลกษณะการบรโภค

การใชชวต ความเสยงตางๆ เชน บหร สรา การจดสภาพ

แวดลอม และทสำคญคอตรวจเลอดเพอดการปรากฏตวของ

โรค ทอาจจะยงไมไดแสดงออกมา แตมความผดปกตขน

แลวในรางกาย และจะรไดโดยการตรวจเลอดเทานน เชน

เบาหวาน ไขมนในเลอด เปนตน รวมถงการวดความดนท

จะบอกอาการความดนสงซงเปนอนตรายถงชวตได

เนองจากโรคเรอรงนนใชเวลานานกวาจะปรากฏผล

ตองเปนหลายปกวาจะเสยชวต หรอไมกมโรคอนทคอย

แทรกซอนทำใหเสยชวตไดอก การรตวลวงหนายอมเปนผลด

ในแงทจะสามารถเตรยมการรกษาไดทนเวลา และปองกน

การเกดโรคแทรกซอนไดกอนทจะเกดขนจรง

28 / สำรวจรอยโรค แกะรอยถงบานคองานของเรา / 2�

สำหรบคนทมความร หรอผทหวงใยสขภาพ การ

ตรวจรางกายประจำปอาจถอเปนกจวตรปกตทกระทำ

สมำเสมอแมยงไมปรากฏอาการเจบปวย แตในภาพรวมของ

คนไทยทงประเทศ คนทยดคตวา ไปหาหมอเมอปวยเทานน

ยอมมมากกวา

รศ.นพ.วชย เอกพลากร ผอำนวยการสำนกงาน

สำรวจสขภาพประชาชนไทย (สสท.) ผซงเปนผวจยหลก

ของโครงการนมาตงแตยคแรกเรมเลาวา การมาทำงานน

เกดขนเพราะความสนใจสวนตว และตองการใหประเทศไทย

มฐานขอมลเรองสขภาพ เชนเดยวกบหลายๆ ประเทศทม

การสำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชาชน ซงแตละท

อาจจะมความตางกน

“ผมเรยนมาทางระบาดวทยา เปนเรองเกยวกบการ

ศกษาปญหาสขภาพในประชากร หรอปจจยเสยงในดาน

สขภาพของประชากรอยแลว เมอถกชกชวนมาทำงานนก

สนใจ

“ในการสำรวจครงท 3 ผมเปนทปรกษาโครงการ พอ

มาครงท 4 คณหมอเยาวรตน ปรปกษขาม ผบรหารโครงการ

ทางเลอกเชงนโยบายตอภาระโรคา หรอสไปซ (SPICE) ไม

ทำตอ ผมเลยรบทำ เพราะตองการใหประเทศมระบบขอมล

จากหลายๆ แหลงเพอประเมนสภาวะสขภาพ ไมวาจะเปน

เรองชวสถต ขอมลจากโรงพยาบาล การเกด การตาย หรอ

สดสวนการปวย แตคนทมาโรงพยาบาลเพราะปวย มนไมได

บอกสถานะสขภาพ การทำโครงการสำรวจสขภาวะเปน

ระยะมนจะบอกสถานการณสขภาพในแตละชวงได ซงบาง

โรคถาไมสำรวจจะไมรวาเปน และหลายๆ ประเทศกทำกน”

รศ.นพ.สวฒน จรยาเลศศกด ผอำนวยการสถาบนวจย

วทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม แกนนำสำคญ

อกคนหนงกลาววา ทสนใจเขารวมกบโครงการนสวนหนงเปน

เพราะเหนความสำคญของขอมลทจะเกดขน ซงเปนตว

สะทอนปญหาหรอสภาวะสขภาพคนไทยทงดานบวกและ

ดานลบ

“ผมมารวมงานกบโครงการสำรวจฯ ครงนเปนครงท

2 ครงแรกทเขารวมเปนการสำรวจครงท 2 เมอป 2539 ชอ

เตมๆ ของโครงการนทวา การสำรวจสขภาพประชาชนไทย

โดยการสมภาษณและตรวจรางกาย สะทอนจดมงหมายหลก

รศ.นพ.วชย เอกพลากร

ผอำนวยการสำนกงานสำรวจ

สขภาพประชาชนไทย

30 / สำรวจรอยโรค แกะรอยถงบานคองานของเรา / 31

ทไมไดเปนการสมภาษณธรรมดา แตมการตรวจรางกาย

ประกอบดวย ทงการเจาะเลอด เกบตวอยางปสสาวะ ชง

นำหนก วดสวนสง ตรวจความดนเลอด ทดสอบสมรรถภาพ

ความแขงแรงของรางกายโดยใชเครองมองายๆ เปนการ

สำรวจสขภาพทตองเขาไปในพนท ไมใชตรวจทโรงพยาบาล

ผทเราสำรวจไมใชคนทมอาการปวยแลว แตเราสมจากระบบ

ทะเบยนราษฎร ตงแตอาย 1 ป ไปจนถงอายมากทสดเทาท

ยงมรายชออยในทะเบยนราษฎรของกระทรวงมหาดไทย

ฉะนนเราจงไดคนทคละกนมา ทงคนสบายด สขภาพแขงแรง

คนพการ คนทเจบปวย มโรคเรอรง และทสำคญคอ คนท

กำลงปวยดวยโรคเรอรงแตไมรตว บางคนเกดมาไมเคยถก

วดความดน หรอเคยวดเมอนานมาแลวจนจำไมได บางท

วดมาแลว หมอบอกผล ยงจำไมไดวาปกตหรอผดปกต

“ดวยวธการสำรวจเชนนทำใหเราไดภาพทชดเจนขน

วาสขภาพคนไทยเปนอยางไร อะไรทเปนแนวโนมคกคาม

ภาวะสขภาพคนไทยในระยะ 5-10 ปขางหนา เพอทจะ

วางแผนปองกนเสยกอน”

ผลจากการทำโครงการสำรวจสขภาพอนามยของ

ประชาชน ไมเพยงแตจะบอกอตราผปวย แนวโนมของโรค

และแนวทางปองกน ดวยการตรวจสขภาพรางกายประชาชน

ทอยนอกสารบบ “คนปวย” สามารถนำไปใชแกปญหา

สขภาพของคนไทยไดอยางตรงจด

กนผดวธกแกทการกน

สภาพแวดลอมไมด กปรบปรงทอยอาศย ดแลความ

สะอาด และสงแวดลอม

อยในกลมเสยงกลดปจจยเสยง

ฯลฯ

หรอหากแขงแรงด กยงรตวและรกษาความแขงแรง

ใหอยกบรางกายไปนานๆ

นอกจากน หนวยงานทางดานสาธารณสข ยงสามารถ

ใชขอมลไปรณรงค หรอวางแผนกจกรรมตางๆ ทจะสงผลด

ตอสขภาพของประชาชนโดยรวม ทงในแงการแกปญหาและ

การสรางเสรมสขภาพไดอกดวย

ในบทตอไป เราจะลงไปเกาะตดแนวทางการ “สำรวจ

รอยโรค” กน

รศ.นพ.สวฒน จรยาเลศศกด

ผอำนวยการสถาบนวจย

วทยาศาสตรสขภาพ

มหาวทยาลยเชยงใหม

สองสถานการณ “ปวยหลบใน” ทคนไทยไมเคยร! 25

28

2529

2530

2531

2532

2533

2534

2535

2536

2537

2538

2539

2540

2541

2542

2543

2544

2545

2546

2547

2548

2549

พ.ศ.

100

200

300

400

500

600

700

0

อตรา

ตอปร

ะชาก

ร 10

0,00

0 คน

63.4

67.9

73.6 114.4

125.6

101.7

109.4

129.7

158.0

173.6

194.8 25

2.6

285.4

376.4

458.4

451.4 50

3.1

530.7

618.5

33.8 33.8 41.2 43.5

48.2 68.4 72.3 56.1

34.7 41.2

48.6 60.4 62.6 66.9 71.1 80.4

99.0

101.7

107.0

114.3

124.4

53.8

78.6

98.6

99.6

104.2

69.3

91.0 100.1

127.5 149.8

175.7 218.9

257.59

277.7 380.7

444.2 490.5

586.8

33.3

73.6

หวใจ

มะเรง

เบาหวาน

56.5

32 / สำรวจรอยโรค แกะรอยถงบานคองานของเรา / 33

ขอคนพบสำคญประเดนหนง จาก รายงานการ

สำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชาชนไทยโดยการ

ตรวจรางกาย ครงท 3 ทดำเนนการระหวาง พ.ศ. 2546-

2547 กคอ ตามชมชนทวประเทศไทยมผปวยดวยโรค

เรอรง เชน เบาหวาน ความดนโลหตสง โลหตจาง ไขมน

ในเลอดสง ฯลฯ อยมากมาย

คนเหลานมกไมรตววากำลงตกอยในสภาพเสมอน

พกพา “ระเบดเวลา” ทจะกอวกฤตใหแกชวตในวนขาง

หนา

แผนภาพแสดงอตราผปวยโรคหวใจ มะเรง และเบาหวาน

ทนอนรกษาตวในโรงพยาบาล ระหวาง พ.ศ. 2528-2549

ตารางแสดงความชกของผปวยดวยโรคเรอรง โดยยงไมได

รบการวนจฉยหรอรกษา

อตรา ความดน ไขมน เบาหวาน

(รอยละ) โลหตสง ในเลอดสง

ชาย หญง ชาย หญง ชาย หญง

ความชกของ 23.3 20.9 13.7 17.1 6.4 7.3

การเจบปวย

(รอยละ ของผท

ไปสำรวจทงหมด)

- ไมเคยไดรบ 78.6 63.8 87.6 86.8 65.5 49.2

การวนจฉย

- ไดรบการวนจฉย 4.5 5.4 3.1 4.1 1.9 1.7

แตไมรกษา

- รกษาแตควบคม 11.2 19.0 2.7 3.3 24.1 33.9

ไมได

- รกษาแตควบคม 5.7 11.7 6.7 5.9 8.5 15.2

ได

ทมา รายงานการสำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 3

สองสถานการณ “ปวยหลบใน” ทคนไทยไมเคยร!

34 / สำรวจรอยโรค แกะรอยถงบานคองานของเรา / 35

ความดนโลหตสง จากการศกษาในตางประเทศพบวา ความดนโลหตสง

เปนปจจยเพมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและโรค

หลอดเลอดในสมองแตก

ปญหาความดนโลหตสงนนมแนวโนมสงขนตาม

อาย โดยมากกวาครงของคนทมอายเกน 60 ป พบวาม

ความดนโลหตสง และยงพบวาคนไทยมแนวโนมเปนโรคน

มากขนดวย ดงเหนไดจากแผนภาพทนำมาประกอบ ท

ชวาผปวยความดนโลหตสงเพมขนจาก รอยละ 5.4 ในป

2534 เปน รอยละ 22 หรอประมาณ 10.1 ลานคน ในป

2547

ทนาตกใจคอ ตวเลขขางตนยงเปนแค “สวนหนง”

ของผปวยความดนโลหตสงเทานน เพราะผลการสำรวจ

สภาวะสขภาพอนามยของประชาชนไทยฯ ครงลาสด ชให

เหนวาม “ผปวยแฝง” ทมผลการตรวจรางกายพบวาเขา

ขายความดนโลหตสง แตไมเคยไปหาหมอเพอรบการ

ตรวจและรกษามากถง รอยละ 78.6 ของผทถกตรวจพบ

วาเปนความดนโลหตสง ขณะทมผทไดรบการรกษาแคไม

ถง 1 ใน 3 ของผปวยทพบทงหมด

ระดบไขมนคอเลสเตอรอลในเลอดสง ภาวะไขมนในเลอดสงเปนหนงในปจจยเสยงท

สำคญของโรคหลอดเลอดหวใจและสมองตบ และหากได

รบการวนจฉยทนเวลาและไดรบการรกษาจนลดลงสระดบ

ทแพทยกำหนดได กจะชวยลดความเสยงตอการเกดโรค

ทงสองลงได

“คอเลสเตอรอล” เปนไขมนชนดหนงทพบในเลอด

และเปนตวชบอกภาวะสขภาพและความเสยงตอโรคเรอรง

อนรายแรงทงสองได

คนวยกลางคนจนถงผสงอายเปนกลมคนทพบวา

มภาวะไขมนในเลอดสงกวาคนอายนอย และพบในผหญง

มากกวาผชาย โดยพบในคนกรงเทพฯ มากทสด แตปญหา

สำคญทวงการสาธารณสขกำลงเผชญหนาคอ มประชากร

ทอยในภาวะไขมนในเลอดสงแตไมไดรบการวนจฉยและ

รกษาดวยยาลดไขมน โดยเฉพาะอยางยงในกลมผสงอาย

ซงมความเสยงสงตอโรคหลอดเลอดหวใจและสมอง

การรายงานการสำรวจสภาวะสขภาพอนามยของ

ประชาชนไทยฯ ในครงลาสดนพบวา ภาวะคอเลสเตอรอล

สงเปนภยซมเงยบทพบมากทสดทงในผชายและผหญง

โดยผทมภาวะคอเลสเตอรอลสงในเลอดเพยง รอยละ 9

เทานน ไดรบการวนจฉยและรกษา

สองสถานการณ “ปวยหลบใน” ทคนไทยไมเคยร!

36 / สำรวจรอยโรค แกะรอยถงบานคองานของเรา / 37

เบาหวาน นคอตนทางแหงความเสอมของระบบรางกายอน

นาสะพรงกลว อกทงเปนภยทกอทกขซำเตมใหกบผทปวย

ดวยโรครายแรงตางๆ ใหมอาการยำแยและรกษายากยง

เปนทวคณ

เบาหวานเปนโรคเรอรงทมระยะเวลากอนมอาการ

และอาการแสดงของการเปนเบาหวานคอนขางยาวนาน

โดยทระดบนำตาลในเลอดของบคคลนนจะสงกวาปกตแต

ยงไมถงระดบของโรคเบาหวาน บคคลกลมนจดวาเปน

กลมเสยงทจะเปนเบาหวานตอไป รวมทงโรคหวใจและ

หลอดเลอดดวย

อยางไรกตาม ถามการแทรกแซงความเสยงนโดย

การปรบเปลยนวถชวต และทสำคญคอการลดนำหนกให

ดชนมวลกาย (body mass index : BMI) จนอยในระดบ

ปกต และออกกำลงกายอยางสมำเสมอ ความเสยงตอ

การเกดโรครายนจะสามารถลดลงได

ดวยเหตน การไดรบการวนจฉยลวงหนาจากแพทย

เมอรางกายปรากฏสญญาณเสยงตอการเกดเบาหวานจง

เปนเรองสำคญตอชวตทงชวตทเหลออย

ขอมลจากรายงานการสำรวจสภาวะสขภาพอนามย

ของประชาชนฯ ครงลาสด ชใหเหนวา ในกลมคนไทย

วย 15 ปขนไป ทมระดบนำตาลในเลอดเขาขายผดปกต

แตยงไมถงกบเปนเบาหวานมอย รอยละ 15.4 ในผชาย

และรอยละ 10.6 ในผหญง ทอยในกลมสำรวจทงหมด

แตผทไดรบการวนจฉยยงมไมถงครงหนงของผทพบความ

ผดปกต

จงนบวานคอหนงในภยซมเงยบของคนไทยเชนกน

สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร

รไปทำไม ???

เชนเดยวกบทกครงทผานมา ททมงานตองเผชญหนากบปญหาใหมๆ ซงพวกเขาถอเปนประสบการณอนมคา

สำหรบการเรยนรและคดคน วธทจะพฒนาการดำเนนงานใหดยงขน

ในครงตอไป

3

สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 41

งานหลกๆ คอการลงภาคสนาม เพอสำรวจ สขภาวะคนไทย มทงการใชแบบสอบถาม การตรวจสขภาพ

ทางกาย การตรวจสมรรถภาพทางกาย กลามเนอ ตลอดจน

วถชวต การบรโภค และสภาวะเสยงตางๆ ตามลกษณะ

เฉพาะของแตละวย รวมถงการตรวจเลอด เพอใหเหน

สภาวะสขภาพโดยรวม โดยแบบสอบถามตางๆ

ภาคเหนอ มคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

เปนทมสนาม

ภาคอสาน มคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลย

ขอนแกน เปนผรบผดชอบ

ภาคกลาง มจฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนทมหลก

สวนภาคใต ไดแก มหาวทยาลยสงขลานครนทร

ในสวนของกรงเทพฯ มหาวทยาลยมหดล เปนผเกบ

ขอมล

รศ.นพ.สวฒน จรยาเลศศกด ผอำนวยการสถาบนวจย

วทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม กลาวถง

โครงการสำรวจสภาวะสขภาพอนามย

ของประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 4

ซงเปนครงลาสด เรมดำเนนการตงแตป 2551

ในการสำรวจสภาวะสขภาพของประชากร

เพอเปนตวแทนประเทศไทย

กมความจำเปนตองหาตวแทนจากทกภาค

ดงนนในการทำโครงการสำรวจครงท 4 น

จงไดรบความรวมมอ

จากมหาวทยาลยหลายแหงทวประเทศไทย

ตวแทนแตละภาคทำอะไรกนบาง?

42 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 43

โครงการสำรวจสขภาพฯ และมลเหตจงใจททำใหรวมงาน

กบโครงการฯ นวา

“จรงๆ แลวงานวจยเปนสวนหนงของภาระการทำงาน

ประจำอยแลว และงานนกมความสำคญกบประเทศชาต ซง

คนทจะนำไปใชประโยชนไดมหลายกลมมาก สวนสถาบน

วจยของเราเองกมความถนดในงานภาคสนาม และคนเคย

กบพนท มฐานความสมพนธทเชอมกบชมชนไดเพราะทำงาน

ภาคสนามมากอนแลว และกเปนมหาวทยาลยใหญ นาจะม

บทบาทในการทำประโยชนตรงน กเลยตดสนใจทำ โดยม

นองๆ ในสถาบนฯ ชวยกนทำงาน”

ดงนนรปแบบการทำงานจงมลกษณะของการกระจาย

สำรวจทวทกภาค โดยการสมกลมตวอยาง และในสวนของ

กรงเทพฯ แยกออกจากภาคตางๆ

การกระจายภมภาค นอกจากทำใหเหนรายละเอยด

ของแตละภาค ทประชาชนมวถชวตและความเสยงจาก

สงแวดลอมแตกตางกนแลว ยงชวยใหเหนภาพรวมของสขภาพ

คนไทยทงประเทศอกดวย

ภาพรวมของการสำรวจนจะชวยในการประเมนสภาวะ

สขภาพและการดำรงชวตของคนไทยได และเปนฐานขอมล

สำหรบการตดตามความเปลยนแปลงดานสขภาพของ

ประชาชน ในโรคตางๆ ทกำลงเปนอยและแนวโนมในอนาคต

ในระยะยาว ฐานขอมลนยงชวยในการวางแผน รณรงค

ดานการสงเสรม ตดตาม ปองกน และควบคมโรคของ

ประชาชนอยางตอเนอง

“ชดสำรวจชมชน” เปนชอเรยกแบบสอบถามทใช

สำหรบการสำรวจสภาวะสขภาพของประชากร เพอใหได

ภาพของสถานการณระบบสขภาพ

แบบสอบถามดงกลาวไดถกกระจายไปสทกภมภาค

เพอเจาะลกไปถงขอมลสขภาพจากตวแทนทกสวนของสงคม

รวมทงสงคมกรงเทพฯ ดวย เนองจากคนกรงเทพฯ กมวถ

การบรโภคและการใชชวตทมลกษณะเฉพาะ แตกตางจาก

ภมภาคอนๆ

ทงนในการสำรวจแตละรอบ ไดกำหนดกลมเปาหมาย

และจำนวนกลมตวอยางแตกตางกนอยบาง โดยมงใหเกด

ประโยชนและความคมคาเปนสำคญ เชน ครงท 3 เนนการ

สำรวจคนอาย 15 ปขนไป เนองจากในชวงปนนมการสำรวจ

สขภาพเดกและเยาวชนในระดบชาต จากหนวยงานอนอยแลว

โครงการนจงตดการสำรวจสขภาพเดกออกไปเพอไมใหเกด

ความซำซอนในเรองของขอมล เปนตน

การสมกลมตวอยางเพอสรางตวแทน แตละจงหวด

สำหรบการทำงานของ โครงการสำรวจสภาวะสขภาพ

อนามยของประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ในรอบท 4

นกมลกษณะเฉพาะแตกตางจากครงอนๆ ดวยเชนกน

44 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 45

สำหรบประชากรกลมเปาหมาย ในรอบท 4 น แบง

ประชากรเปนชวงอาย 3 ชวง ไดแก แรกเกด-14 ป, 15-60 ป

และ 60 ปขนไป ทกชวงจะแบงเปนชายและหญงอยางละ

เทาๆ กน เพอใหไดเปนตวแทนทกวย และทกเพศ

พนทการสำรวจ แบงเปน 5 พนท 4 ภาค แตละภาค

มกลมตวอยางประมาณ 7,040 คน ในแตละภาคมการสม

ตวแทนจงหวด 5 จงหวด รวม 20 จงหวด ไดแก ภาคเหนอ

(เชยงใหม นาน สโขทย อทยธาน และเพชรบรณ) ภาค

กลาง (นครปฐม ลพบร ปราจนบร จนทบร และเพชรบร)

ภาคใต (ชมพร สราษฎรธาน นครศรธรรมราช พทลง และ

สตล) ภาคอสาน (ขอนแกน เลย มกดาหาร บรรมย และ

อบลราชธาน) และกรงเทพมหานครอก 1 พนท กลม

ตวอยางประมาณ 3,500 คน

หลงจากนนกสมระดบอำเภอ ระดบหมบาน ระดบ

ครวเรอน และระดบประชากรตามลำดบ โดยแบงเปนเขตใน

เมอง (เทศบาล) และเขตชนบท (นอกเขตเทศบาล) ตาม

หนวยเลอกตง

การสมตวอยางประชากร จะสมจากทะเบยนราษฎร

เปนการทำงานรวมกบกรมการปครอง โดยจะมการขน

ทะเบยนกลมตวอยางไว 3 ชด

การสำรวจประชากรจะทำจากขอมลชดแรกกอน

หากประชากรกลมตวอยางในชดแรก ไมอยในพนท กจะ

เลอกประชากรจากกลมตวอยางท 2 และหากไมอยอกจงจะ

ใชกลมตวอยางท 3

โดยภาพรวมในป 2551 จงมกลมตวอยางประชากรท

ถกสำรวจ และเปนตวแทนในการบงบอกสภาวะสขภาพของ

คนไทยราว 32,000 คน

การตรวจแตละครงแตละคนใชเวลา 45 นาทถง

1 ชวโมง ขนอยกบขอมลของกลมเปาหมาย

ดอะไรในกลมตวอยาง เนอหาของชดสำรวจทใชกบกลมตวอยางประชากรจะ

มความแตกตางกนไปตามลกษณะเฉพาะของวถชวตแตละกลม

เชน คนแกจะดเรองของสขภาพจต โรคเรอรง สภาพแวดลอม

มแบบประเมนทางกายและจต สวนเดกจะไมมตรวจเลอด

เนนตรวจรางกาย วดสวนสง ชงนำหนก และภาวะโภชนาการ

รวมทงแบบประเมนพฒนาการทางสมอง

วดสายตากลมตวอยาง (พระสงฆกมสทธเปนตวแทนสขภาพของ

ประเทศได)

46 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 47

คนทำงานสนใจภาวะโภชนาการ กนอะไร พฤตกรรม

การบรโภคเปนอยางไร นอกจากนยงดเรองภาวะการดมสรา

ดความเสยงทรางกายไดรบจากการดมแอลกอฮอล เทาไร

ตอวน เกนมาตรฐานแคไหน ระดบแอลกอฮอล 1 ป เสยงใน

ระดบไหน และดภาวะตดเหลา

โดยภาพรวมของการสำรวจมกเปนสงทตรวจไดไม

ยากในการทำงานภาคสนาม (ยกเวนการเจาะเลอด) หลกๆ

จะแบงเปน 3 สวนคอ

สวนทหนง เปนแบบสอบถาม เรองทวๆ ไป เชน ท

อยอาศย อนามยเจรญพนธ รายได การบรโภค ภาวะเสยง

บหร สรา ปญหาสขภาพและการใชยา รวมทงภาระใน

ครวเรอน เปนตน

สวนทสอง เปนการตรวจรางกาย เชน นำหนก สวนสง

รอบเอว ชพจร ความดน ฯลฯ

และสวนทสาม เปนการตรวจเพอวเคราะหผลใน

หองปฏบตการกคอ การเจาะเลอดเพอดนำตาลในเลอด

ไขมนในเลอดเพอเชกวามโรคเรอรงจำพวกเบาหวาน หรอ

คอเลสเตอรอลตางๆ นอกจากนยงมการเอกซเรยปอด

อกดวย

การมรายละเอยดดานตางๆ เหลาน เพอใหทราบ

ปญหาของแตละกลม แตละวย แตละเพศ รวาอะไรเปน

ปญหาใหญ เรองสขภาพ อกทงเหนความแตกตางวาพนท

ไหนมปญหาเรองไหน วยไหน กลมไหน รวาพฤตกรรมการ

กนของแตละพนททงในเขตเทศบาลและนอกเขตเปนอยางไร

คณกนษฐา ไทยกลา หรอ “พจม” หวหนางาน

ภาคสนามของพนทภาคเหนอ เลาถงกระบวนการทำงานของ

ทมภาคสนามใหฟงวา

“การทำงานจะเรมตนจากทมกลาง หรอทางสำนกงาน

สำรวจสขภาพประชาชนไทย โดยทมคณหมอวชย จะเตรยม

แบบสำรวจให และมทมงานทอบรมใหกบหมอทรบผดชอบ

ในแตละภาค จากนนทมของหมอจะอบรมใหกบเจาหนาท

สนาม พวกพกจะตองหานองๆ ทชวยเกบขอมลภาคสนาม

เพอมาชวยเกบขอมล โดยทกคนจะตองไดรบการอบรมกอน

ทจะไปเกบแบบสอบถาม เพราะเปนขอมลทเปนตวแทน

ประเทศ และแบบสอบถามกมความซบซอนและมลกษณะ

เฉพาะพอสมควร จงตองมการอบรม เพราะเมอกรอกเสรจ

แลวจะตองสงไปใหสวนกลางตรวจสอบขอมลดวย สวนการ

เจาะเลอดของเราจะใหพยาบาลเปนทมชวยเจาะ แยกเปน

คณกนษฐา ไทยกลา

หวหนางานภาคสนาม

ของพนทภาคเหนอ

48 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 49

อกสวนหนงตางหาก เพราะเจาะเลอดตองนดและทำตอนเชา

ถาเขากนอาหารมากจะเจาะไมได การทำงานของทมสนาม

จงแบงหนาทเปนสวนๆ เพอความสะดวกในการทำงาน”

การทำงานของโครงการสำรวจสภาวะสขภาพอนามย

ของประชากร จงเปนการประสานงานระหวางทมงานทเปน

สวนกลาง และทมงานสวนภมภาค ซงสวนใหญเปนอาจารย

หมอจากคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยตางๆ และ

เจาหนาทสนามของแตละพนท ซงมความคนเคยกบชาวบาน

ในพนทของตวเอง

ไมใชการเอานกศกษาจากสวนกลางหรอกรงเทพฯ

เขาไปเกบขอมลในภาคตางๆ

ขอมลจากแบบสอบถามทเปนเรองพฤตกรรมและเรอง

โรคภยไขเจบตางๆ ทไดมา ทมงานของแตละภาคจะตอง

สรปสงสวนกลาง และมการตรวจสอบอกครงหนงทสวน

กลาง ขณะทผลเลอดจะตองสงไปทสวนกลางเทานน เพอ

ใหการวเคราะหมมาตรฐาน

รศ.นพ.สวฒน เลาถงเรองของการวเคราะหผลเลอด

ในครงทผานๆ มาวา

“ผมมารวมงานกบโครงการสำรวจฯ ครงนเปนครงท

2 ครงแรกทเขารวมเปนการสำรวจครงท 2 เมอป 2539

เนอหาในการสำรวจแตละครงมความตางกนไปตามสถานการณ

สขภาพของประชากรแตละชวง แตละป สวนเรองการวเคราะห

ผลเลอดกมการพฒนาแนวทางมาเรอยๆ จากเดมเราวเคราะห

เอง แลวพบวา คามนแกวง เพราะแตละภาคกอาจจะม

มาตรฐานทตางกน ครงท 4 น เลยสงไปท โรงพยาบาล

รามาธบด ซงเปนสวนกลางในการทำงาน และเปนจดเดยวใน

การวเคราะหเพอใหไดมาตรฐานเดยวกน แตกแนนอน กวา

จะไดผลเลอดกอาจจะชาหนอย เพราะตองรอสวนกลางสง

ผลมา”

เรองของการสงผลเลอด กเปนอกเรองหนงทมการ

ปรบแนวทางการทำงานมาเปนระยะ ในตอนแรกมการแจง

ผลมาทมหาวทยาลยแตละภาคกอน แลวคอยจดสงไปท

อนามย เพอสงตอไปยงประชากรเจาของเลอด แตกถก

ตดตามทวงถามจากเจาตวเพราะอยากรผลเลอดเรวๆ อกทง

เรองของผลเลอดกควรจะเปนความลบของคนไข ตอมาจงสง

รศ.นพ.สวฒน จรยาเลศศกด แนะนำโครงการกบกลมเปาหมาย

ภาคเหนอ

50 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 51

ผลเลอดไปทเจาตวโดยตรง กเกดปญหาสญหายอก ในครง

สดทายจงเปนการถายสำเนาผลเลอดและสงใหเจาตว เพอ

กนขอมลสญหาย ซงคณหมอสวฒนเหนวา ตอไปอาจจะใช

ระบบสง SMS ไปทางโทรศพทมอถอ เพอความรวดเรวกนา

จะทำได

รศ.นพ.วชย หวหนาโครงการ กลาวเสรมในประเดนน

วา

“การวเคราะหผลโดยภาพรวมอาจทำไดไมเรวนก เพราะ

ทมสวนกลางตองเชคขอมลของทกภาค ทงจากแบบสอบถาม

และตองวเคราะหผลเลอดดวย แตกนาจะเปนประโยชนในแง

ของการมมาตรฐานเดยวกน หลกการของเราคอ ทมสนาม

เกบขอมล ทมวชาการวเคราะหขอมล”

พฒนาเครองมอ เพอกาวสความเทยงตรงของขอมล

แมไดทำงานมา 3 ครงแลว แตการทำงานของ

โครงการสำรวจฯ ยงคงมการปรบเปลยนและพฒนาเครองมอ

ในการเกบขอมลดวย เชน การเลอกเครองมอ (แบบสอบถาม)

ทสอดคลองกบสถานการณสขภาพของคนในสงคมปจจบน

คณกนษฐา ยกตวอยางถงแบบสอบถามทใชถามเดกอาย

ตำกวา 15 ป

“อยางกรณเดก แตกอนแบบสอบถามจะถามเรองกน

อาหารพอไหม ครบหมไหม เพราะแตกอนประเทศเราม

ปญหาเดกผอม ขาดสารอาหาร แตปจจบนถามเรองกนอะไร

บางเพราะดปจจยเสยงเรองอวน เนองจากเดกไทยเดยวนม

ปญหาเรองอวน กนอาหารไมมประโยชน หรอเรองการถก

ทำรายรางกาย ผลกระทบจากครอบครว รวมทงเรองเกม

ทเปนปญหามาแรง กเปนสงทเพมเขามา เพอใหทนสมยเขา

กบวถชวตปจจบนของคนสมยนมากขน โดยทางสวนกลาง

จะพฒนาเครองมอโดยผเชยวชาญ แลวมาอบรมการใช

เครองมอใหเรา เรากอบรมใหนองทมงานอกทอดหนง”

เรองของโภชนาการเดกเปนเพยงตวอยางหนงของ

ความพยายามในการพฒนาเครองมอ ใหใชงานไดอยาง

สอดคลองเหมาะสมกบสถานการณปจจบนมากทสด เพอให

ไดขอมลทเปนจรงตามสภาพสงคม นอกจากเรองอาหารแลว

ยงมแบบสอบถามเรองอารมณ จรยธรรม อบตเหต การใช

เวลาวางใหเกดประโยชน การดโทรทศน เปนตน

ในสวนของวยทำงาน มแบบสอบถามเรองของบหร

สรา ซงมสดสวนแตกตางกนในเพศหญงและเพศชาย กจะม

แนวคำถามเพอดความเสยงของแตละกลมดวย

ขณะทผสงอาย เครองมอไดรบการออกแบบใหสะทอน

ขอมลทสำคญในชวงวยนหลายดาน ไมวาจะเปนสขภาพจต

ภาวะการพงพง การชวยตวเอง การเดน การไปตลาด ความจำ

รวมไปถงการเขาถงบรการในการรกษาโรค เปนตน

52 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 53

ดงนนในแตละกลมเปาหมายกจะมเครองมอทจะใช

แตกตางกน บางสวนกเปนเรองเดยวกน บางสวนกตางออก

ไปเปนลกษณะเฉพาะ

นอกจากการปรบเนอหาใหสอดคลองกบสภาวะสขภาพ

ของประชาชนแลว ยงมการตงคำถามกบเครองมอบางตวท

ใหผลการสำรวจไมสอดคลองกบสถานการณทเกดขนจรง

เนองจากทมงานหลายฝายยงเหนวา เครองมอบางอยางยง

ไมสมบรณ คณหมอวชย ยกตวอยางในสวนของเครองมอ

การเกบเรองกจกรรมทางกายใหฟงวา

“อยางเครองมอบางตวเรากยงไมคอยพอใจ เชน เรอง

กจกรรมทางกาย ซงมนไมใชการออกกำลงกายอยางเดยว

กจกรรมทใชแรง จากการทำงาน หรอชวตประจำวนอยาง

ขจกรยาน เรากนบเปนสวนหนงเหมอนกน อนนทพบกคอ

กลมเปาหมายบอกวาทำกจกรรมทางกายประมาณ รอยละ

70 แตทพบกคอยงมภาวะอวนอย แมเครองมอจะเปนของ

องคการอนามยโลก ซงเปนแบบสากลททกทกใช แตผลมน

ออกมาไมสอดคลองกน คอทอนทสำรวจกใชเครองมอน

ผลทออกมากสอดคลองกน เชน กองทดแลดานการออก

กำลงกายเขาสำรวจ กไดผลเหมอนของเรา

“สงเหลานทำใหเราคดวาอาจจะตองมาพฒนาเรอง

แบบสอบถาม การวดกจกรรมทางกายใหมนใชงานได หรอ

ไดขอมลตรงกบความเปนจรงมากขน”

กลมเปาหมายทหลายหลาก ความแตกตางททาทาย

ในการลงสำรวจพบวา ปจจยสงสำคญทจะชวยใหการ

ทำงานราบรน หรอเปนไปดวยความสะดวกรวดเรวกคอ

ความรวมมอจาก อาสาสมครสาธารณสข หรอ อสม. ใน

พนท เนองจากเปนกลมคนทจะตองไปตดตอ ตดตาม

ประสานงานใหประชากรตวอยางมารบการตรวจรางกายหรอ

สำรวจตามเวลานด

กจกรรมในพนทจงเรมตนดวยการตรวจสอบวา

ประชากรทเปนกลมเปาหมายทสมตวอยางไดนน ยงอยท

บานหรออยตรงตามทอยทใหไวหรอไม

ถามบานตามทสม แตคนไมอยกตองเปลยน

หรอถามคนทอยากตรวจ และพรอมจะเปนสวนหนง

วดรอบเอวทงเดกและผใหญทเปนกลมตวอยาง

54 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 55

ของตวแทนประชากรในการสำรวจ แตไมอยในรายชอทสม

ไว กไมสามารถใชเปนตวอยางได

แลวกมอกเหมอนกนทโดนสมเลอกเปนประชากร

ตวอยาง แตปฏเสธการตรวจ โดยใหเหตผลวาตรวจสขภาพ

เองเปนประจำทกปอยแลว ตองการเสยสละใหคนทมฐานะ

ยากจนไดตรวจแทน

ทมสนามกตองอธบายกนใหเขาใจวา การสมตวอยาง

นนไมเลอกวารวยหรอจน ไมเลอกวาเคยตรวจสขภาพประจำป

หรอไม ปวยหรอไมปวย แตเปนการสมอยางมระบบเพอเปน

ตวแทนคนไทยในการใหภาพสภาวะสขภาพโดยรวมของ

ประเทศ

กระบวนการทำงานจงเรมจากเชควา คนทถกเลอก

อยบานจรงหรอไม และคนทจะชวยตรวจสอบไดกคอเหลา

อสม. หรออาสาสมครในพนทนนเอง

โครงการฯ จงตองมการประสานงานวา จะจดกจกรรม

สำรวจสภาวะสขภาพกบพนทกอน ตงแตระดบสาธารณสข

จงหวด อำเภอ เจาหนาทอนามย หรอ อสม. ในชมชน โดย

เชญมารวมประชมและรบทราบการจดกจกรรม

เมอถงเวลาจด ทม อสม. อกนนเองทเปนผทชวย

นดหมายคนในชมชนไวใหเพอใหเจาหนาทลงไปสมภาษณ

โดยมากมกจะนดมาทจดศนยกลาง ทเปนทสาธารณะ และ

ชาวบานเขาถงได เชน วด หรอโรงเรยน ทมพนทพอใหตง

จดใหบรการตรวจสขภาพ

ในบางพนทอาจจะหาพนทอน เชน ภาคใต การ

ตรวจประชาชนทเปนชาวมสลม กไมสามารถทำทวดได อาจ

จะปรบไปทำทสนามโรงเรยน หรอสถานทอนๆ ทประชาชน

มความสะดวก อยางไรกตาม เจาหนาทสนามตองไมลมยำ

เรองงดอาหารเพอมาเจาะเลอดดวย มบางกรณทลม กตอง

รอไปเจาะเลอดวนรงขน

“สถานทนดพบของเรายดหลกการวา ตองสะดวก

ทสด อยใกลบาน ใกลชมชน” คณหมอสวฒน กลาวถงหลก

ในการเลอกพนท

หลงจากเจาะเลอดตอนเชา เจาหนาทสนามสมภาษณ

ตอนบายเสรจ นกวชาการทเปนผควบคมดแลทมสนาม กคอ

คนสดทายทจะตองตรวจสอบขอมลทไดวามการกรอกขอมล

ตามทไดอบรมมาอยางถกตอง ครบถวน แลวจงแจงมายง

สวนกลาง จากนนสำนกสำรวจฯ กจะสงเจาหนาทมารบ

แบบสอบถามเองเพอปองกนการสญหาย แลวนำขอมลทได

ไปวเคราะหผลตอไป

จากการสำรวจในครงทผานมาพบวา คนในเขต

ชนบท มความสนใจ และกระตอรอรนทจะเขารบการตรวจ

รางกายมากกวาคนในเมอง สวนหนงกเปนเพราะเปนโอกาส

สำคญทจะไดตรวจรางกายโดยไมเสยคาใชจาย

อกสวนหนงกเหนความสำคญของโครงการ วาจะ

เปนดชนชวดสภาวะสขภาพของคนทงประเทศ จงมความ

ภาคภมใจทจะเปนสวนหนงของตวแทน

56 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 57

ในขณะทคนในสงคมเมอง มแนวโนมจะปฏเสธการ

ตรวจมากกวา จำนวนหนงเหนวาตนเองไดรบการตรวจอย

แลวจากระบบสวสดการ แตอกสวนหนงกเปนเพราะไมเหน

ความสำคญ

อกบางสวนกเปนคนทไมอยในบานทเปนตวอยางคอ

มชออย แตเจาตวไปทำงานทอนเสยแลว

นอกจากนทมสนามยงระบดวยวา ในเขตเมองทเปน

บานจดสรร เปนพนททเกบขอมลไดยากทสด เพราะไมมใคร

รจกใคร ไมม อสม. ทจะชวยตดตามถามหาวาใครเปนลก

ใครหลานใคร บานอยตรงไหน

ดงนนการสำรวจในเขตเมอง โดยเฉพาะชมชนบาน

จดสรรจงเปนเรองทตางคนตางกระวงตว

ทางฝายเจาหนาทกตองไปเปนเพอนกน เพราะไมรวา

จะไปเจอใคร บางทเจอคนเมากสมภาษณไมได กตองกลบ

หรอหนกขออาจจะตองเปลยนกลมตวอยางไปเลย

สวนทางฝายประชาชน กมจำพวกทกลว และรำคาญ

การมาเคาะประตเรยก คดวาเจาหนาทสมภาษณจะมาขาย

ของกม

คนแกเปนกลมทปฏเสธนอยทสด โดยมากมกยนดท

จะตรวจ และภมใจทไดเปนสวนหนงของตวอยาง ในเขต

ชนบทบางแหง คนแกทบงเอญมชอเปนกลมตวอยาง ไม

สามารถออกมารบบรการตรวจสขภาพได เพราะเดนไมไหว

หากเตมใจใหตรวจ เจาหนาทกจะบกไปหาถงบาน ไปตรวจ

ไปเจาะเลอด และเกบขอมลกนทบานเลย เพราะมาทวดหรอ

มาทโรงเรยนลำบาก

แตกมบางเหมอนกนทลกหลาน ชวยอมขนรถพากน

มาตรวจ เพราะเหนความสำคญ

สวนเดกๆ กจะตนตวทจะมาตรวจมากกวา อาจจะ

เพราะไมมการเจาะเลอด กเลยไมคอยมความกงวล เพราะ

บางพนททเคยเจาะเลอดดวย แตวาเดกกลวเขม รองไห

กระจองอแง เลยไมเปนอนไดเจาะกน จงมแคเพยงการเกบ

ปสสาวะเพอตรวจไอโอดนในปสสาวะวาเพยงพอหรอไม

การตรวจรางกายเดกในครงหลง จงเปนเรองของ

สมรรถภาพรางกาย ความแขงแรงของกลามเนอ การออก

กำลงกาย การกนผกผลไม และสภาพครอบครว มากกวา

โดยเดกทมอายตำกวา 6 ปผปกครองจะเปนผตอบขอมล

เจาะเลอดเพอดภาวะโรคเรอรง

58 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 59

สวนทเลย 6 ปขนไปบางสวนจะตอบเอง และบางสวน

ผปกครองชวยตอบ

ในการทำงานครงท 4 นทมผจดไดจดทำประกาศนย-

บตรใหกบประชากรกลมตวอยางทกคนทเขารบการตรวจ

รางกายดวย ทำใหเดกๆ มความกระตอรอรนทจะเขารวม

มากขนกวาทกป

“การสำรวจรอบนเราใชเวลาโดยเฉลยรายละ 1 ชวโมง

สงทเราไดจากการทผทมารวมโครงการเขายอมเสยสละเวลา

ใหกคอ ขอมลทมคณคาสำหรบประเทศไทยเพอใชในการ

วางแผนเพอสรางภาวะสขภาพทดสำหรบคนไทย”

คณหมอสวฒน กลาว

ขอเรยนรทนำไปสการแกปญหา เชนเดยวกบทกครงทผานมา ททมงานตองเผชญหนา

กบปญหาใหมๆ ซงพวกเขาถอเปนประสบการณอนมคา

สำหรบการเรยนรและคดคนวธทจะพฒนาการดำเนนงานให

ดยงขนในครงตอไป ไมวาจะเปนเรองของคนทไมไดอาศยอย

ทบานตามทระบไวในทะเบยนบาน หรอเดกๆ ทยายจากบาน

เพอไปเรยนตอตางจงหวด รวมทงการทประชากรในเขตเมอง

มกจวตรประจำวนทรดตวจนไมคอยมเวลาเขารวมโครงการ

ดวยเหตนจงตองเตรยมทางหนทไลไวลวงหนาเทาท

สามารถทำได

“ถาตวอยางทเรานดไวไมมาจะทำอยางไร เรากตอง

ทำบญชรายชอเตรยมไว 3 บญช บญชท 1 คอตวจรง บญช

ท 2 คอสำรอง บญชท 3 คอสำรองขนท 2” คณหมอสวฒน

เผยดวยใบหนายมๆ

ปญหาอกสวนหนงคอ เรองของแบบสำรวจ ซงม

ประเดนทตองบนทกลงไปจำนวนมาก จงตองใชเวลากบกลม

ตวอยางแตละรายคอนขางนาน โดยเฉพาะอยางยง ในกลม

ทโครงการใหความสนใจมากเปนพเศษ คอกลมทมความ

เสยงในการใชชวต คำถามจะกำหนดใหมรายละเอยด

จำนวนมาก บอยครงทถามไปแลวเกดความเหนอยลาทง

ฝายชาวบาน และฝายเจาหนาท

อยางกรณของความเสยงเรองการบรโภคแอลกอฮอล

ซงรวมเอาสราขาว สราส เบยร เรยกวาเหลาขาว เหลาแดง

เหลาโรง หรอเบยร กถอวาเปนแอลกอฮอลทงสน

ถากลมเปาหมายไมดม คำตอบขอนกจะงายสำหรบ

การเกบขอมล และขามไปสคำถามอนไดไว

แตหากเกดตอบวา “ดม” ขนมา คำถามจะเพมตาม

มาอกหลายขอ

ทงดมตอนไหน ดมกบใคร ดมปรมาณวนละเทาไร

ฯลฯ เพอใหไดขอมลทละเอยดทสด

หรอในกรณของการบรโภคผก ผลไม แมวาเราจะพอ

เขาใจสถานการณวาปจจบนคนไทยทงชายและหญง ทงเดก

และผใหญ กนผกผลไมนอย แตกไมรตวเลข ไมสามารถ

60 / สำรวจรอยโรค สำรวจ ใคร ทไหน เรองอะไร รไปทำไม ??? / 61

ประเมนไดวา ทวานอยนน นอยขนาดไหน นอยไปมาก จน

ควรจะจดเขาเปนปญหาเรงดวน หรอนอยนดแบบไมมผล

กระทบตอสขภาพโดยรวม

การทำงานสำรวจสภาวะสขภาพไดทำใหเหนถงปรมาณ

และสดสวนเปรยบเทยบวา ชายกบหญงนนกนผกมากนอย

ตางกนเทาไร เดกและผใหญกลมไหนเปนกลมทมปญหาดาน

การบรโภคมากกวากน เปนตน หรอคนในเมองกบคนชนบท

มการกนผกตางกนอยางไร

คำตอบบางอนกอาจจะสวนทางกบสงทเราคด เชน

การกนผกซงเราเชอวาคนชนบทซงมผกพนบานมากมายให

เลอกกน กลบกนผกนอยกวาคนในเมองซงตองซอผกกน

เพราะไมมทดนทจะปลกผก เชนนเปนตน

หรอกรณของบหร ซงมการรณรงคอยางหนกในชวง

หลายปทผานมา การสำรวจทำใหทราบขอมลวา แมจะม

อตราการสบบหรทลดนอยลง แตเปนการลดในปรมาณท

นอยกวาทคาดการณและคาดหวงไวมาก ซงผลทออกมาเชน

นกจะนำไปสการวางแผนในการปรบกลยทธเรองการรณรงค

ไมสบบหรตอไปในอนาคตไดดวย ไมใชเพยงแตทราบวา

ประชากรสบบหรในปรมาณเทาใด

การทำงานของทมงานภาคสนาม จงตองมการเตรยมตว

ทงในแงทกษะการทำงาน การสรางแรงจงใจ ทำใหกลม

เปาหมายรสกถงประโยชนของงาน และอธบายใหเขาใจถง

ความจำเปนทตองทำงานน รวมทงใหกำลงใจ และสรางความ

ภมใจใหกลมเปาหมายดวยวา โครงการสำรวจฯ มความ

ชนชมและขอบคณในการเสยสละเวลาของกลมเปาหมาย

เพอสรางความรอนเปนประโยชนตอสวนรวม

ขณะเดยวกนกตองหาทางแกปญหาเฉพาะหนา ใน

กรณทการทำงานไมเปนไปตามทคดดวย

รกอนใช สขภาพคนไทยหางไกลโรค

การสำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชากร นาจะเปนหนทางหนงททำใหเรามโอกาสเรยนรสถานการณ และสามารถนำเอาความรทมอยน ไปวางแผนปองกน และลดปจจยเสยงตางๆ

4

รกอนใช สขภาพคนไทยหางไกลโรค / 65

เขาใจสถานการณ ประสานประโยชนหลายฝาย หนวยงานทจะนำขอมลไปใชนนมหลายสวน โดย

หลกๆ แลว ขอมลทเปนสถานการณสขภาพนน กระทรวง

สาธารณสข และหนวยงานดานสาธารณสข จะไดใชประโยชน

โดยตรง ไมวาจะเปนการนำไปเผยแพรขอมลใหประชาชน

ตระหนกถงสถานการณดานสขภาพของประเทศ

การชกชวนสาธารณชนใหมความสนใจกบขอมลเปน

เรองสำคญ เพราะบางประเดนอาจเปนเรองใกลตวทมองขาม

ไป หรอบางกรณทอาจคาดไมถง เชน คนแก กบการจดบาน

เรอนใหสะดวกตอการใชชวต ไมหกลม การดแลเรองการใช

เวลาของเดก เปนตน

หนวยงานหลกของรฐ ทมบทบาทรบผดชอบการพฒนา

งานดานสาธารณสขและการสรางเสรมสขภาพของประชาชน

อยาง สำนกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.)

สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

และสำนกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.) รวมถง โรงพยาบาล

หรอสถานอนามย กสามารถใชผลทไดจากการสำรวจไป

จากแนวทางการทำงานดงทไดกลาวมา

ขอมลทไดจากแบบสำรวจสขภาพ

จงเปนขอมลทมหลากหลายมต

ทงดานวถชวต พฤตกรรมเสยง คณภาพชวต

รวมทงความแขงแรงของรางกายและโรคภยไขเจบ

ความหลากหลายทวาน

จงสามารถนำไปใชประโยชนไดหลายอยางตางกน

โดยหลกใหญๆ

เนนไปทการมขอมลสขภาพคนไทย

เพอดแนวโนมของสขภาพ

และนำไปใชวางแผนรณรงคปองกนโรคตางๆ

66 / สำรวจรอยโรค รกอนใช สขภาพคนไทยหางไกลโรค / 67

ประเมนสถานการณสขภาพของประชาชนในระดบทหนวยงาน

มความเกยวของได โดยเฉพาะเพอการตดตามหรอขบเคลอน

กจกรรมตางๆ โดยเฉพาะเรองโรคทประชาชนกำลงเปน

หรอปจจยเสยงทเรงดวน เพราะขอมลจากการสำรวจเปน

ขอมลทรวมสมย

กรณของโรคเบาหวานและความดนฯ ซงมสดสวน

เพมขนอยางรวดเรวนน ทาง สปสช. ยงตองการขอมลเพอ

นำงบประมาณมาใชเรองการรณรงคใหประชาชนตนตว และ

ระวงตวไมใหปวย ซงคมคากวานำงบประมาณไปทมเทกบ

การรกษา เพราะการปวยดวยโรคเรอรงนนกนเวลานานกวา

จะเสยชวต และนำไปสโรคแทรกซอนอยางอนอกดวย

ในระดบประเทศ กระทรวงตางๆ สามารถนำขอมล

ไปใชในระดบนโยบายและการวางแผนได เชน กระทรวง

สาธารณสขนำไปกำหนดนโยบายทางดานสาธารณสข การ

รณรงคเรองปจจยเสยง บหร สรา

กระทรวงศกษาธการ อาจนำไปใชเรองการออกแบบ

กจกรรมการเรยนรในโรงเรยน เพอใหมผลเรองสขภาพทาง

กายและจตของเดก เชน โครงการเดกไทยไมกนหวาน เดก

ไทยไมกนผก กเปนผลมาจากการเรยนรขอมลเหลาน

นอกจากนขอมลทไดยงบอกถงอตราการเพมขนหรอ

ลดลงของปญหาสขภาพทเกดขนในแตละชวง ซงสะทอนให

เหนวากจกรรมทดำเนนการไปเพอแกปญหาสขภาพนนไดผล

มากนอยเพยงใด

อยางกรณของเรองอวน ซงมแนวโนมเพมขนเรอยๆ

เชนเดยวกบโรคเรอรง กสะทอนใหเหนวาการรณรงคยงไม

มากพอ หรอบางทแมการรณรงคจะทำมาก แตคนไมตระหนก

คอไมเปลยนพฤตกรรมกเปนได ความรตรงนจะไปชวยแก

ปญหาไดอยางตรงจดมากขน

ดงท คณหมอวชย ผรบผดชอบโครงการฯ กลาววา

“กระทรวงสาธารณสข สสส. สปสช. สามารถนำ

ขอมลเหลานไปใชประโยชนไดอยางด ยกตวอยางเชน สสส.

สามารถนำขอมลเกยวกบเรองพฤตกรรมเสยง ปจจยเสยง

ไปใชทำงานตอได เราทราบจากขอมลทเคยมการวจยวา ม

ปจจยเสยงอะไรบางทเปนสาเหตการเสยชวตและเปนภาระ

โรคหนกของประเทศไทย เราจะพบวาพฤตกรรมตางๆ

นอกจากเรองการสบบหร ดมเหลา การมเพศสมพนธแบบไม

ปลอดภย และปญหาการไมใสหมวกกนนอค ไมคาดเขมขด

นรภย การไมทานผกผลไม การออกกำลงกายทไมเพยงพอ

พวกนเปนสาเหตสำคญ จงสามารถนำขอมลทพบจากการ

สำรวจในเรองเหลานไปใชได นอกจากน เรองของขอมล

การปวยทเราพบบอย เชน เบาหวาน ความดนฯ ฯลฯ ขณะน

กระทรวงสาธารณสข และ สปสช. ไดนำไปขบเคลอนเกยวกบ

การจดระบบบรการผปวยเบาหวานกบความดนฯ การสำรวจ

ทเราทำไปพบคนทไมรตววาเปนโรคเหลานจำนวนมาก อยาง

เบาหวานกมผทเราพบอาการถงครงหนงทไมรตววาเปน

เพราะวาเขาไมมอาการอะไร จนมาตรวจแลวเจอในคราวน

68 / สำรวจรอยโรค รกอนใช สขภาพคนไทยหางไกลโรค / 69

เพราะฉะนน ขอมลนเราตองนำไปใหความรแกประชาชน

เพอทจะใหเขารวาคนไหนทเสยงบาง พอเรารอยางนแทนท

เราจะไปตรวจพบแลวบอกวารกษาเบาหวานอยางเดยว เราก

ไปรณรงคเพอบอกใหปองกนปจจยเสยงเหลานเพอทจะ

ปองกนเบาหวานยอมดกวา”

นพ.พนจ ฟาอำนวยผล ผอำนวยการสำนกงาน

พฒนาระบบขอมลขาวสารสขภาพ กลาววา

“จากครงทผานมาทำใหไดขอมลวา ประเทศไทยเปน

ประเทศทมปญหาสขภาพทหลากหลาย และรอบดานอยาง

นาวตก การสำรวจในโครงการนทำใหมองเหนภาพของความ

เสยงทกำลงคกคามคนไทยชดเจนขนมาก

“มขอมลทนาสนใจคอ ถาเราเปรยบเทยบภาระโรคกบ

ประเทศตางๆ ในกลมประเทศกำลงพฒนาทมอตราตายสง

จะมภาระโรคจากเพศสมพนธไมปลอดภยคอนขางมาก ใน

ขณะทกลมท 2 (ประเทศกำลงพฒนาทมอตราตายไมสง

ประเทศไทยอยในกลมน) เกดจากแอลกอฮอลล บหร สวน

เรองความดนโลหตสงกมบางบางสวน และกลมท 3 ประเทศ

ทพฒนาแลวเปนเรองแอลกอฮอลล บหรเหมอนกน และเพม

เรองความดนฯ ปจจยเสยงเรองพฤตกรรม เชน การบรโภค

อาหารผกผลไมนอย

“ประเทศไทยเปนกลมท 2 แตเราประสบปญหาเชน

เดยวกบกลมแรกดวย คอเพศสมพนธไมปลอดภย และม

ปญหาเชนเดยวกบกลมประเทศทพฒนาแลวดวย คอการ

บรโภคผกผลไมนอย ออกกำลงกายนอย ภาวะไขมนในเลอด

สง และจะมปญหาอกอยางทประเทศอนเขาไมเปนกนคอ

การไมสวมหมวกนรภย ซงทำใหเกดอบตเหตจราจรตามมา

เรามปญหาครบทกอยาง เพราะฉะนนถาเรารวามสถานการณ

อยางนเกดขนในปจจบน เรานาจะสามารถทจะหาทางปองกน

ปจจยเหลานทนในอนาคตไดวา ทำอยางไรทจะลดปจจยเสยง

เหลานได แลวจะทำใหภาระโรคในอนาคตสามารถลดลงไป

ไดอยางจรงจง และไมกลายไปเปนประเทศทพฒนาแลวทม

ปญหาสขภาพมาก เราหวงวาจะเปนประเทศทพฒนาแลวทม

ปญหาสขภาพนอย”

นอกจากน ในฐานะททำหนาทบรหารการสนบสนน

ใหเกดการพฒนาระบบขอมลขาวสารสขภาพในประเทศไทย

นพ.พนจ ไดสะทอนใหเหนตำแหนงแหงทของโครงการนใน

ระบบขอมลขาวสารยคปฏรปของประเทศไทย ทกำลงกาวไป

ขางหนาอยางนาจบตา

นพ.พนจ ฟาอำนวยผล

ผอำนวยการสำนกงาน

พฒนาระบบขอมลขาวสาร

สขภาพ

70 / สำรวจรอยโรค รกอนใช สขภาพคนไทยหางไกลโรค / 71

“ถาจะสรปวาตอนนระบบขอมลขาวสารทมอยใน

ประเทศไทยนนมกระบบ ผมคดวานาจะแยกเปน 3 ระบบ

ใหญๆ ดวยกน

“หนงคอ ระบบขอมลทวาดวยเรองการตาย ซงเราได

มาจากขอมลมรณบตรทเกบโดยกระทรวงมหาดไทย สอง

คอ ระบบขอมลทวาดวยเรองการเจบปวยหรอวาการให

บรการทเกดขนในสถานพยาบาล ซงรวบรวมมาจากสถาน

พยาบาลตางๆ สวนทสามกคอ เรองขอมลของการสำรวจ

สขภาพ

“ถาถามวา ทำไมถงตองมการสำรวจเชนน ผมคดวา

ตวระบบขอมลทมอยสองตวแรกนน เรองของขอมลการตาย

มขอจำกดในแงทวาถาเรารอใหสถตของการตายนนเกดขน

ขณะทโรคบางอยางมนมระยะเวลาในการดำเนนโรคคอนขาง

นาน เชน โรคเบาหวานกใชเวลาหลายสบปกอนทจะเสยชวต

เปนตน ดงนนถาเราศกษาจากสถานการณการตายอยาง

เดยว การไปปองกนโรคเบาหวานกอาจจะชาเกนไป เพราะ

วาคนทเรมปวยดวยเบาหวานเกดขนหลายสบปกอนหนานน

ไปแลว เพราะฉะนนจงตองมขอมลการปวยเขามาประกอบ

ดวย แตวาขอมลการปวยทไดจากสถานพยาบาลกมขอจำกด

อยางทคณหมอสวฒนไดกลาวไปบางแลว สวนหนงกคอ

เรองของการเขาถงบรการของคนปวยเองกอาจมขอจำกด

ตรงทวาคนเจบปวยทกรายอาจจะไมสามารถเขาไปใชบรการ

ทสถานพยาบาลไดทงหมด บางคนอาจจะอยบาน หรอรกษา

ดวยตวเอง หรอวาไปใชสถานพยาบาลเอกชนทเราไมสามารถ

เกบขอมลได อกปญหาหนงทสำคญคอ มคนเจบปวยจำนวน

มากทไมแสดงอาการ ถาเปนโรคเรอรงหลายๆ โรค อยาง

เชน ความดนฯ หรอวาโรคเบาหวาน เมอเรมปวยในระยะ

เวลาทเรมปวยเรยกวา Pre-chemical Stage คอ ยง

ไมแสดงอาการ เขาจะไมรตวเองวาเขาเปนโรคเกดขนแลว

ดงนนกจะไมไปใชบรการทสถานพยาบาล แตวาอตราปวย

นนควรจะถกนบ เพราะโรคไดเกดขนแลว เขาจงเปนคนไข

แลว

“ดวยเหตน การสำรวจจงเขาไปเตมเตมขอมลในระบบ

สขภาพ โดยแสดงใหเรารบรไดวามคนอกจำนวนมากแคไหน

ทเรมมอาการปวยแลว แตยงไมแสดงอาการ หรอยงไมไปใช

บรการทสถานพยาบาล หรอไมไดรบการวนจฉยโรค ซงเหลาน

ถอวาเปนขอมลทสำคญมากในการทจะประเมนสถานการณ

เรองการเจบปวย

“อกประเดนหนงทการสำรวจนชวยไดคอ เรองของ

การประเมนปจจยเสยง ถาเราไมรวาอะไรคอปจจยเสยง

สขภาพตวหลกๆ เวลาเราปองกนหรอวาสงเสรมสขภาพไปด

จากการปวยอยางเดยวมนจะไมทนเวลา ตองไปดวาอะไรท

เปนปจจยนำไปสการปวยเหลานน แลวขอมลทไดในเรอง

ของสถานการณปจจยเสยงจะนำไปสการเอาไปใชประโยชน

ในการปองกนโรคทสำคญหลายๆ อยาง ซงเปนโรคทเปน

ภาระโรคในปจจบนนหลายๆ ตว สงสำคญคอปจจยเสยงท

วาดวยเรองของการดมสรา การสบบหร เพราะฉะนนเรอง

ของการเกบขอมลจากการสำรวจจะมความสำคญมาก และ

72 / สำรวจรอยโรค รกอนใช สขภาพคนไทยหางไกลโรค / 73

การสำรวจดวยการตรวจรางกายจะเปนตวชวยยนยนวาเรอง

ของอตราปวยทเปนอยในปจจบนของระดบประชากรนนเปน

อยางไรบาง ทนอกเหนอเพมเตมไปจากขอมลทเกบจากสถาน

พยาบาล”

จากทกลาวมาทำใหเหนวา ประเทศไทยยงมปญหา

สขภาพหลายดาน และมความเสยงอกหลายอยาง การ

สำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชากร นาจะเปนหนทาง

หนงททำใหเรามโอกาสเรยนรสถานการณ และสามารถนำ

เอาความรทมอยนไปวางแผนปองกน และลดปจจยเสยง

ตางๆ ดงทกลาวมา

แผนอนาคต จากการดำเนนงานดานการสำรวจสขภาพอนามยของ

ประชาชน ทผานมา 4 ครงในรอบเกอบ 10 ปนน เกดการ

เรยนรดานสขภาพมาอยางตอเนอง แมการทำงานแตละครง

จะมปญหาตดขดบางประการ แตกมแนวโนมทจะแกไขและ

ผลกดนใหเกดการทำงานทตอเนองได

รศ.นพ.สวฒน เสนอความเหนในเรองของการทำงาน

ทตอเนองวา

“ทผานมาการสำรวจแตละครงจะมการเปลยนทมงาน

ไปตามวาระ แมจะไดขอมลสขภาพทสะทอนสภาวะสขภาพ

ของประชาชน แตการทำงานกขาดความตอเนอง ดงนน

ในการสำรวจครงท 4 น มการตงสำนกงานสำรวจสขภาพ

ประชาชนไทย (สสท.) อยางเปนทางการ โดยม รศ.นพ.วชย

เปนผอำนายการและทำงานตลอดอยางตอเนองกนาจะเปน

ประโยชนในการไดขอมล และการประสานงานทมความ

ตอเนองยงยนมากขน”

รศ.นพ.สวฒน ยงเสนอถงแนวทางอกสวนหนงทยง

เปนเงอนไขสำคญในการทำงานทตองพฒนาไปกคอ การ

ประชาสมพนธโครงการ ซงมนอยมาก การทำงานในพนทยง

นอยลงไปกวาสวนกลาง อกทงสอเองกยงไมใหความสนใจ

ดงนนอาจจะตองเพมเรองการประชาสมพนธใหเกดความ

สนใจในระดบประเทศ โดยยำใหเหนวา โครงการตรวจ

รางกายทก 5 ปมความสำคญ เพราะทำใหเหนขอมลทจะนำ

ไปใชประโยชนในระดบประเทศ ทราบสถานการณของสขภาพ

ประชาชน และนำไปใชกำหนดนโยบายการพฒนาสขภาพ

ประชาชนโดยหนวยงานตางๆ ทเกยวของได

ขณะเดยวกนการใหขอมลแกประชาชนเรองโครงการ

ใหเขาใจการตรวจสขภาพอยางถกตองกเปนเรองจำเปน

รศ.นพ.วชยใหความเหนวา

“ตองใหคนรวา ทเราสำรวจกบทโรงพยาบาลเขาม

การตรวจสขภาพเปนชดๆ มความแตกตางกน เดยวนจะม

แบบชดโปรแกรมตรวจสขภาพประจำปของโรงพยาบาล

เอกชน ทอางองวาเปนการตรวจรางกายประจำป ซงตางจากท

เราสำรวจ เพราะกรณของโรงพยาบาลเอกชนบางแหงมการ

ตรวจเกนความจำเปน โรคบางอยางทตรวจกพบนอย การ

74 / สำรวจรอยโรค รกอนใช สขภาพคนไทยหางไกลโรค / 75

ตรวจบางรายการกแพง หรอบางรายการกตรวจแลวไมรวา

เปนจรงหรอไมเปนจรง เชน โรคมะเรง อาจตรวจเจอหรอไม

เจอกได โดยกลมเสยงทควรตรวจคอ กลมอาย 35 ปขนไป

เพราะมปจจยเสยง

“หลกการกคอ การตรวจรางกายควรตรวจตามปจจย

เสยง แตสงทชดโปรแกรมตรวจสขภาพประจำปของโรง-

พยาบาลเอกชนบางรายการ เขาตรวจหมด ซงไมจำเปน

ขณะทการสำรวจของเราเปนการตรวจสงทจำเปนในทกชวง

อาย โดยจะอยในกลมเสยงหรอไมกได แตถอวาคณเปนหนง

ในตวแทนของคนไทย เปนสวนหนงของดชนชวดสขภาพ

คนไทย ถาไมมคนไมปวย กจะไมรวากเปอรเซนตทปวย

เพราะฉะนนในการสำรวจจงพบทงคนทปวย และไมปวยเพอ

ดสดสวน ซงเปนคนละประเดนกบการตรวจสขภาพประจำป

ตามโรงพยาบาลตางๆ”

รศ.นพ.สวฒน ยงเสนอใหมองความสำคญอกดาน

หนงคอ ชาวบาน อสม. ในพนท หรอหนวยงานสาธารณสข

ในชมชน กมความสำคญ โดยเฉพาะเมอตองทำงานภาค

สนาม คนกลมนคอปจจยสำคญททำใหงานเคลอนไปได

อยางรวดเรว การเหนคณคาของ อสม. การตอกยำประชาชน

กลมตวอยางวาเปนตวแทนระดบประเทศ ซงมความสำคญ

จะเปนกระบวนการสรางจตสาธารณะทจะชวยใหการทำงาน

ราบรน และสงผลตอความรในสถานการณระดบประเทศ

ในสวนของทมกลาง รศ.นพ.วชย เสนอถงปญหาเรอง

บคลากรของหนวยงาน ซงยงมนอย ทมวเคราะหมเพยง

3 คน อาจจะทำใหการแปลผลขอมลมความลาชา การ

มทมงานนอยยงสงผลตอการจดทำขอมลเพอใหเกดการ

เผยแพรในวงกวางตามมา

“การตพมพขอมลเพอการเผยแพร จะเปนประโยชน

ในการนำขอมลไปใชไดในวงกวางมากกวา แตการทำขอมล

เพอตพมพกเปนเรองของการทำงานเชงวชาการ ซงตองใช

เวลา นอกจากนหากทำเอกสารใหตพมพและถกนำไปใช

ในระดบนานาชาตกจะมการบนทก ซงมผลตอการรวมมอ

ระหวางประเทศในการทำเรองสขภาพประชาชน เพราะ

ประเทศอนเขากมโครงการสำรวจเชนเดยวกน แตอาจจะม

ระยะถ-หางแตกตางจากเรา ของลาวกทำ ถามเอกสารท

เปรยบเทยบระหวางประเทศจะเหนขอมลมตตางๆ อกมาก

คอในสวนของขอมลคงตองทำทงดานของการขบเคลอนงาน

สาธารณสข และดานวชาการ”

นอกจากนเรองของการสนบสนนทนดำเนนการ เพอ

ใหเกดการทำงานอยางตอเนองกยงเปนปจจยสำคญอยางยง

ขอมลทชบอกถงปญหาวา สงคมของเรายงคลาคลำไปดวย ผคนท ใชชวตในแตละวนไป

โดยไมรเทาทนตอสภาวะสขภาพของตน ทำใหเรามองเหนรอย “ขอตอ”

ระหวางวนเวลาแหงการมสขภาพแขงแรง กบวนทรวงโรยดวยความปวยไข

ทงทาย 5

ทงทาย / 79

เราเคยคดวา โรงพยาบาลเทานนคอสถานททจะสะทอนสถานการณความปวยไขใหปรากฏ แตแททจรงเราม

เพอนรวมสงคมทกำลงปวยไขอยทวทกชมชน

เราเคยคดวา โรคหรออาการเจบปวยทรกษาใหหาย

ไดดวยยากน ยาทา คอความเจบปวยเลกนอย ทไมเชอมโยง

กบโรครายแรง เรอรง หรอการเสยชวตอยางฉบพลน

เราเคยคดวาแนวทางการกน อย หลบ นอน ในชวง

ภาวะทรางกายยงใชทำงานหาเลยงชพและแสวงหาความสข

ไดตามอตภาพนาจะเปนสงทไมมพษภย

แตขอมล ความรใหมๆ ทเราไดรบจาก “รก” เขาไป

ตรวจสขภาพคนไทยทกเพศ ทกวย ถงในชมชนภายใต

โครงการน ไดพลกความคดและมมมองทเคยมตอสขภาพไป

สมตท “หลบใน” เผยภยทกำลงแอบแฝงใหปรากฏเปนท

ประจกษ

ขอมลทชบอกถงปญหาวาสงคมของเรายงคลาคลำไป

ดวยผคนทใชชวตในแตละวนไปโดยไมรเทาทนตอสภาวะ

สขภาพของตน ทำใหเรามองเหนรอย “ขอตอ” ระหวางวน

ผลการสำรวจสขภาพ

ของประชาชนทผานมา

ทำใหคนไทยไดรจกตวเอง

ในแงมมใหมอยางทไมเคยมองเหนมากอน

ทงในแงของปญหา

และโอกาส

80 / สำรวจรอยโรค ทงทาย / 81

เวลาแหงการมสขภาพแขงแรง กบวนทรวงโรยดวยความปวยไข

วาหาไดเกดขนแบบชวขามคนเสมอนพลกฝามอ และมได

เกดขนดวยโชคชะตาชกนำ

แตเปนเพราะเหตการจากใชชวตโดยมองไมเหนความ

เสยง และโรคภยทกอหวอดแอบแฝง และเมอไมรกจงยงคง

ใชชวตโดยไมคดหลบหลกปจจยเสยงทงหลาย

นอาจเปนคำตอบสวนหนงวา เหตใดประเทศไทย

ของเราจงไมเคยมอาคารผปวย หมอ พยาบาล และบคลากร

การแพทยมากเพยงพอเสยท

เหตใดคนทเรารกจงจากไปอยางปบปบโดยไมมเวลา

มากพอทจะกอบกสถานการณใหดขนได และตองจากกน

โดยไมมเวลาพอไดทนเตรยมตวเตรยมใจ

ขอมลจากการสำรวจครงทผานมาน ไดสะกดเตอน

เราวา ในโลกยคใหมทแสดงแนวโนมวาคนไทยจำนวนมาก

จะเจบปวยดวยโรคเรอรงทสงสมจากปจจยเสยงในวถชวต

ประจำวน หากเราลองหนมาตงสต พจารณาวธทเราใชชวต

และเงยหฟงดๆ กจะไดยน “เสยง” ทรางกายของเราพยายาม

เปลงออกมาเพอชบอกสงสญญาณถงระดบความสขสมบรณ

ภายใน เพอใหเราปรบตวปรบใจใหทนกอนเหตบนทอนจะ

ลกลามเลยเถด

เกอบหนงทศวรรษทผานมา ผทไดรวมแรงรวมใจใน

“โครงการสำรวจสภาวะสขภาพอนามยของประชาชนไทย

โดยการตรวจรางกาย” อาสาทมเทความร ความเชยวชาญ

และความตงใจ ดวยหวงกระตนเตอนสงคมใหมองเหนความ

สำคญของการดแลรกษาสขภาพรางกายอยางเปนองครวม

ทำหนาทเปนเสมอนกระจกบานใหญฉายสองภาพ

“สขภาพ” จากพรมแดนนอกสายตาเขามาสความสนใจของ

ผกำหนดนโยบายและเกยวของกบการพฒนางานสาธารณสข

และขยาย “เสยงเงยบ” แหงความปวยไขทหลบอยใน

รางใหดงเขาหเราทกคน

เพราะเหนวานคอ แหลงขอมลทจะเปดประตบาน

ใหมในการพฒนาระบบสขภาพของประเทศไทย