การเทศนแหลทานองอสาน: กรณศกษา ทานองแหลอสาน เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของ วดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของในจงหวดอบลราชธาน

ปรญญานพนธ ของ

ธนตย คงกาเหนด

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา มถนายน 2555

การเทศนแหลทานองอสาน: กรณศกษา ทานองแหลอสาน เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของ วดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของในจงหวดอบลราชธาน

ปรญญานพนธ ของ

ธนตย คงกาเหนด

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา มถนายน 2555

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

การเทศนแหลทานองอสาน: กรณศกษา ทานองแหลอสาน เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของ วดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของในจงหวดอบลราชธาน

บทคดยอ ของ

ธนตย คงกาเหนด

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา มถนายน 2555

ธนตย คงกาเหนด. (2555). การเทศนแหลทานองอสาน: กรณศกษา ทานองแหลอสาน เรอง เวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน

จงหวด อบลราชธาน. ปรญญานพนธ ศป.ม. (มานษยดรยางควทยา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. คณะกรรมการควบคม: ดร.วระ พนธเสอ, ผชวยศาสตราจารย ดร.รจ ศรสมบต. การศกษาวจย การเทศนแหลมหาชาตชาดกเปนทานองอสาน ในครงน มความมงหมายเพอ ศกษาทานองการแหลทยงคงมอยทเปนเอกลกษณเฉพาะ ซงเปนการเทศนแหลทมการถายทอดดวยปากเปลาตามแบบวธดงเดมของชาวบาน โดยใชขอมลภาคสนามและขอมลจากเอกสาร ตารา หนงสอทางวชาการและหนงสอตางๆเปนขอสนบสนน ซงแยกออกเปน 2 สวนคอ การศกษาประวต ความเปนมาของการเทศนแหลมหาชาตเปนทานองอสานและวธการเทศนแหลตลอดจนทานองทใชในการเทศนแหล ในเรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน ผลการศกษาวจยสรปไดดงน 1. ประวตความเปนมาของการเทศนแหลมหาชาต มการสบทอดการเทศนแหลมหาชาตมาชานาน โดยการถายทอดรนสรนดวยวธการ ปากตอปาก ไมมการจดบนทก การเทศนมหาชาตน จะกระทากนในชวงวนเพญขน ๑๕ คาเดอน ๓ ถงวนเพญขน ๑๕ คาเดอน๔ หรอทเรยกวาบญพระเวสสหรองานบญผะเหวด ของชาวอสาน ซงจะมพธกรรมตางๆตามประเพณทถอปฏบตสบตอกนมา เชน การเชญพระอปคต การเชญพระเวสสนดรเขาเมองเปนตน การเทศนแหลนนจะใชทวงทานองประจากณฑของแตละกณฑทไมเหมอนกน แตละกณฑจะมเรองราวทมทานองในการแหลแตกตางออกไป ซงการเทศนแหลนน มความไพเราะและเปนภาษาทเขาใจงาย แฝงไปดวยคตธรรมตางๆในพระพทธศาสนา โดยมพระครสนทรสตกจ เปนผสบทอด และเปนผถายทอดในเวลาเดยวกน มการรวบรวมและเรยบเรยงทานองในการเทศนแหลท แตกตางจาก สานกอนๆในภาคอสาน ถอเปนเอกลกษณเฉพาะในการเทศนของวดและของจงหวดอบลราชธาน 2. วธการเทศนแหลและทานองเทศนแหลมหาชาตเปนทานองอสาน จะเปนการเทศนแหล โดยเรมจากการสวดพระบาลขนตน พระคาถาประจากณฑ ตอจากนนจะเปนการรายยาวบทเกรนนา แลวตอดวยการเทศนแหลเปนทานองอสาน ซงเปนคาประพนธทแปลจากพระคาถาบาลประจากณฑโดยใชตวอกษรธรรมในการเขยน มการเออนและแบงวรรคตอนของคาในการเทศนแหล ทานองทใชในการเทศนแหล จะเปนทานองสนๆ ทไมมความยาวมากนก เวลานามาเทศนแหลจะเปนการเทศนซาทานองเดมจบจบบท แตจะไมตรงกบทานองทใชองกบทานองแคนมากนก ขนอยไหวพรบและปฏภาณของผเทศน ในแตละทานองจะใชการแบงหรอเรยกชอทานองนนจาก การขน ลงของเสยง การนาทานองแคนมาประยกตใช และการแบงจากเนอหาของเรองราวตอนนนๆวาตรงกบทานองลกษณะใด

ESARN PREACHMENT: CASE STUDY ON THE PREACHMENT OF THE MATSEE CHAPTER IN VESSANTARA OF

WATTHOONGSRIWILAI,BAANSEETHAUN,KHUENGNAI,UBONRATCHATHANI

AN ABSTRACT BY

TANIT KONGKUMNERD

Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Master of Fine Arts in Ethnomusicology at Srinakharinwirot University

June 2012

Tanit Kongkumnerd. (2012). Esarn preachmet: Case Study on the preachment of the Matsee chapter in vessantara of watthoongsriwilai,Baanseethaun,Khuengnai,ubonratchathani. Master thesis, M.F.A. (Ethnomusicology). Bangkok: Graduate School, Srinakharinwirot University. Advisor Committee: Dr. Weera Phansuea, Assist. Prof. Dr. Rujee Sisombat. The purpose of this study was to investigate the melody of Preachment identity transferred by oral the ancestor, using a traditional way of North-eastern people. The data were analyzed by reviewing text books and documents, and using the data from field work, which were classified into two parts, i.e. the history of Preachment he results showed that: in North-eastern style and the method of preachment the melody of Matsee chapter in vessantara of wat thoongsriwilai Bannseethaun,Khuengnai ,ubonratchathani. The results showed that: 1. The history of The inheritance of preachment has been performed for a long time from generation to generation with oral Thout recording. Preachment was performed from full moon day of the third mounth to full moon day of the fourth mounth or called Boonpravess festival of the northeastern people, of which various ceremonies has been held according to traditions such as a buddha and vessantara in city. Each chapter has different contents and melodies using a simple language and Buddhist doctrine inherited from Phra Kru Sunthonsuttakit. The collection and arrangement of a sermon are different from those of other parts in North-east region of Thailand. This is the identity of a sermon performed at temples in Ubon Ratchathani province. 2. The method of sermon and preachment using North-eastern style: It starts from pali chanting, followed by the Northeastern melody of sermon, of which the prose is translated from pali by using dhamma character for writing process. There are the express and division of words in a sermon. Its melody is quite short. During giving a sermon, the preacher repeats it with the same melody until the end, but it is not precise at the melody of Kaen, depending on the intellect of the preacher. In each melody, there is the division or the name of it by the up and down of the voice, the adoption of the melody of Kaen, and the division of content of that section.

ประกาศคณปการ

วทยานพนธเลมนสาเรจลลวงดวยด เพราะไดรบความชวยเหลอจากผมพระคณดงรายนามทจะกลาวถง ซงผวจยขอกราบขอบพระคณมา ณ โอกาสน มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร ทใหโอกาสในการเขาศกษาในสถานศกษาอนทรงเกยรตของผวจย ทาน ดร.วระ พนธเสอ ประธานควบคมปรญญานพนธ ทานผชวยศาสตราจารยดร.รจ ศรสมบต กรรมการควบคมปรญญานพนธ ทไดใหคาปรกษา ใหกาลงใจ ใหคาแนะนาดดและชวยแกไขขอบกพรองตางๆจนวทยานพนธนมความสมบรณถกตอง ทานรองศาสตราจารย ดร.กาญจนา อนทรสนานนท คณะกรรมการสอบปรญญานพนธ ทานผชวยศาสตราจารย ดร. เฉลมพล งามสทธ คณะกรรมการสอบปรญญานพนธ ทไดใหคาปรกษา กาลงใจ และคาแนะนา ตลอดจนแรงผลกดนททาใหผวจยไดประสบความสาเรจในครงน คณะคร อาจารย ภาควชาดรยางคศาสตรไทยและดรยางคศาสตรสากล คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ทไดประสทธประสาทความรใหแกผวจยและเปนกาลงใจทดเสมอมา สมเดจพระวนรต ผชวยเจาอาวาสวดบวรนเวศวหาร พระเทพสารเวท พระอปชฌายและพระเลขานการในสมเดจพระสงฆราช พระสทธสารเมธ พระอาจารย พระมหาประเสรฐ ประสทโฐ พระพเลยง ตลอดจนพระอาจารยวดบวรนเวศวหารทกรป ทแนะนาและอานวยความสะดวกในการเดนทาง ทพก และผดแลตลอดการทาวจย จนทาใหวทยานพนธเลมนสาเรจดวยด ประการสาคญ ผวจยขอยกยอง สดด ปราชญชาวบานแหงจงหวดอบลราชธาน พระครสนทรสตกจ ทไดฟนฟและสบทอดศลปะ ประเพณการเทศนแหลทานองอสาน สชนรนหลง และใหขอมลอนเปนสาระสาคญยงแกผวจยจนบงเกดผลเปนวทยานพนธขนมา สดทายน ดวยพระคณของบดา มารดา ซงไดอบรมสงสอน เลยงดและคอยชแนะแนวทางทถกตองดวยความรกและความเมตตา ตลอดจนสนบสนนใหไดศกษาเลาเรยน ทาใหผวจยเกดสตปญญาจนประสบความสาเรจในครงน

ธนตย คงกาเหนด

สารบญ บทท หนา 1 บทนา 1 ภมหลง 1 จดมงหมายของการศกษา 5 ความสาคญของการศกษา 5 ขอบเขตของการศกษา 5 คานยามศพทเฉพาะ 6 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 7 เอกสารและตาราทางวชาการ 7 เอกสารงานวจยทเกยวของ 19 3 วธการดาเนนการศกษาคนควา 25 4 ขนวเคราะหขอมล 27 ประวตความเปนมาของการเทศนแหล 27 การเทศนมหาชาตเรองเวสสนดรชาดกในประเทศไทย 37 การเทศนมหาชาตในภาคเหนอ 37 การเทศนมหาชาตในภาคอสาน 37 การเทศนมหาชาตในภาคใต 38 การเทศนมหาชาตในภาคกลาง 38 การเทศนแหลมหาชาตของวดทงศรวไลย 39 ประเพณและพธกรรมในการเทศนแหลอสาน 42 เครองประกอบพธในการเทศนมหาชาตงานบญผะเหวด 44 ขนตอนพธในการจดการเทศน 48 วธการเทศนแหลทานองอสาน 50 ภาษาทใชในการเทศนแหล 50 ตวอกษรธรรม 52 บทเทศนทใชในการเทศนแหล 53

สารบญ (ตอ) บทท หนา 4 (ตอ) วธการและเทคนคการใชเสยง 62 ทานองทใชในการเทศนแหลเปนทานองอสาน 65 5 สรป อภปรายผล และขอเนอแนะ 76 สรปผลการวจย 76 อภปรายผล 79 ขอเสนอแนะเพอการศกษาคนควาตอไป 80 บรรณานกรม 81 ภาคผนวก 86 ประวตยอผวจย 105

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา 1 เครองพลกณฑเทศนของชาวบานทนามาถวายทวด 45 2 บษบกสาหรบขนเทศนของพระสงฆดานหนา 46 3 บษบกสาหรบพระขนเทศน ดานหลง 47 4 บษบกสาหรบพระขนเทศนดานขาง 48 5 ตและผาไหมหอไมทสาหรบเกบหนงสอผกอกษรธรรมสาหรบเทศน 51 6 หนงสอผกใบลาน เทศนมหาชาตเรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรดานหนา 59 7 หนงสอผกใบลาน เทศนมหาชาตเรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรดานใน 60 8 พระครสนทรสตกจ ( มณ ผองแผว ) เจาอาวาสวดทงศรวไลย 61

9 พระมหาธรโชต จตตวงโส ผไดรบการถายทอดการเทศนจากพระครสนทรสตกจ 61

บทท 1

บทนา

ภมหลง

วฒนธรรมเปรยบเสมอน ”มรดกทางสงคม ”ซงไดรบการถายทอดจากคนรนหนงไปสคนอก

รนหนง โดยผานกระบวนการถายทอดทางวฒนธรรมหรอกระบวนการเรยนรทางวฒนธรรม ซงการ

ถายทอดทางวฒนธรรมนนควรเรมจากทสถาบนครอบครวกอนแลวจงขยายไปสสถาบนอนๆ

ในวถและความเปนไปของกระแสแหงโลกาภวฒน ความศวไลซและความฟงเฟอของกระแส

วฒนธรรมตะวนตกทไหลบาเขากลนกนผหลงลมความเปนตวตนของตนเองใหละทงภมปญญา ภม

ความคด ความร ภมวฒนธรรมของตนอยางไรคณคา หนไปหลงใหลในวฒนธรรมตะว นตกทกอใหเกด

มลภาวะและการตกตะกอนแหงความเสอมทรามทางสงคมทมใหเหนอยท วไป “รองรอยของความ

แปลกแยกของบคคลกบบคคล บคคลกบชมชน ทรพยากรถกทาลาย สญเสยคณคาความเปนมนษย

ปรากฏอยดาษดน” อาคม เดชทองคา (2543: 82)

ประเทศไทยเปนประเทศทไดชอ วามมรดกทางวฒนธรรมอยางมากมายไมวาจะเปน

ขนบธรรมเนยมประเพณทไมซ าแบบใคร โบราณวตถ สถานท มการกอสรางอยางประณตบรรจงทมอย

ในทกภมภาคของประเทศ รองรอยของอารยธรรมทแสดงใหเหนถงวฒนธรรมอนเกาแกหลายยคหลาย

สมย วฒนธรรมเหลานเปนทรพยากรทางการทองเทยวอยางหนง ทจะสามารถดงดดใหคนเดนทางไปมา

หาสกนเพอไปเหนและไปชมในสงทตนเองไมม ชาวไทยมอารยธรรมเปนมรดกทสาคญยงทบรรพบรษ

ไดสบทอดมายงชนรนหลงโดยผานกระบวนดารสรางสรรคสงสม ถายทอด และพฒนาความรความคด

ตลอดจนประสบการณแตละยคสมย ทงในดานวถชวต และภมปญญาในดานตางๆ ไดแก ปรชญา ความ

เชอ การเมอง การปกครอง เศรษฐกจ เทคโนโลย ภาษาและศลปกรรมแขนงตางๆ ซงนอกจากจะแสดง

วาสงคมไทยมความเจรญรงเรองมาแตอดตอนยาวนานแลว ยงมผลใหคนและสงคมไทยมเอกลกษณท

แสดงคว ามเปนไทยอยางโดเดน และนาภาคภมใจ “ในชวงประมาณหาทศวรรษทผานมาน กระแส

อารยธรรมตางชาตไดไหลบาเขามาอยางรวดเรว ทาใหสงคมไทย มความกาวหนาทางเทคโนโลย

ขณะเดยวกนกเกดการเปลยนแปลงในดานวถการดาเนนชวต ทศนคตและคานยมตางๆเปนอยางมากจน

เกดวกฤตการณทางสงคมและวฒนธรรม สารานกรมวฒนธรรมภาคกลาง (2536-2539: 7)

ดนตรเปนมรดกทางวฒนธรรมทสาคญประการหนง เปนผลผลตทเกดขนจากมนษยในสงคม

ซงในสงคมหรอกลมชนตางๆ ยอมมศลปวฒนธรรมเปนของตนเอง สงเหลานเปนเครองแสดง ใหเห น

ถงความเจรญรงเรองในสงคมกลมนนๆ ทสมาชกในสงคมไดรวมกนสรางสรรค พฒนาปรบปรงและม

การสบทอดมาจากอดตจนถงปจจบน ดงนนอาจกลาวไดวา “ดนตรเปนพฤตกรรมการแสดงอกประการหนง

ทมรปแบบแตกตางหลากหลายออกไปในแตละสงคมวฒนธรรมทงในดานของเคร องดนตรทวงทานอง

ลลาในการรอง และเนอหาของเพลง” ยศ สนตสมบต (2540: 229)

2

การศกษาดนตรในภมภาคตางๆจงมไดมความหมายเพยงแคดนตรของวฒนธรรมประจาชาต

นนๆเปนหลก แตยงหมายถงดนตรและวฒนธรรมของบคคลกลมใดกลมหนง ณ ทใดทหนงโดยเฉ พาะ

ปญญา รงเรอง (2542: 116) ในทานองเดยวกน การศกษาวฒนธรรมทองถนนน นอกจากการศกษาดาน

วฒนธรรมแลวยงมวฒนธรรมดานอนๆทแตกตางแตคลายคลงกน เชน พธกรรมและประเพณตางๆ ใน

พธกรรม และประเพณนตางกประกอบไปดวย บทเพลง พธการ และสงประกอบอ นๆ ทอยในคานยม

ของคนกลมนนๆ ซงสามารถเรยนรเกยวกบประวตศาสตร คตชาวบาน คาประพนธตางๆ ภาษาถน

และเรองเกยวกบการดาเนนชวตของชาวบานได กาญจนา อนทรสนานนท (2536: 52) ดงนน ดนตรจง

เปนศาสตรและศลปทมนษยไดสรางและพฒนาขนมาทละนอยจนในทสดไดกลายมาเปนสงสาคญสวน

หนงของชวต พนพศ อมาตยกล (2535: 25)

มนษยชาตทกเผาพนธ ไมวาจะเปนชนเผาทลาหลง หรอชนเผาทมอารยธรรมตางกมวฒนธรรม

ทางดนตรซงมความแตกตางกนไปตามลกษณะขององคประกอบทางสงคมและวฒนธ รรมของตน

พฒนาการทางดนตรของชนเผาตางๆจะสมพนธกบพฒนาการทางประวตศาสตรของชนเผาเหลานนดวย

พนพศ อมาตยกล (2527: 5) และดนตรกเปนสวนหนงทแสดงออกถงวฒนธรรม ของมนษยแตละชาต

แตละยคกลาวคอ มนษยแตละชาตมกจะมเครองดนตรและการขบ รองเพลงพนเมองทมลกษณะเฉพาะ

เปนของตนเอง สวนใหญเครองดนตรและเพลงพนเมองมกจะเกดจากแรงบนดาลใจการดาเนนชวตท

เปนอยในสงคม มลลกา คณานรกษ (2529: 90) ดนตรพนบานหรอโฟลคมวสค (folk music) นนพอจะ

สรปไดดงน สกญญา สจฉายา (2530: 10)

1. ดนตรพนบาน คอ เสยงดนตรทถายทอดกนมาตามประเพณมขปาฐะ เรยนรผานการฟง

มากกวาการอาน

2. ดนตรพนบานเปนสมบตของชาวบาน เปนเพลงทเกดจากการสรางสรรคใหมของกลม

3. หนาทของดนตรมไดเกดขนเพอความบนเทงเปนสาคญแตเกยว เนองกบกจกรรมอนเชน

พธกรรม การทางาน การเตนรา ฯลฯ ในสงคมชาวบานแบบดงเดมดนตรเปนสวนประกอบทสาคญใน

พธกรรมและประเพณตางๆอยเสมอ

4. ดนตรพนบานนนเกดขนฉบพลนทนทจากปฏภาณของผเลนโดยไมมการเขยนโนตเพลง

ซงตางไปจากดนตรซงเลนเพลงทวไป

5. ดนตรพนบานสวนใหญเปนเพลงทรองเสยงเดยว (monophony) บางกมเครองดนตรบรรเลง

ตามไปดวย เครองดนตรทบรรเลงตามไปน ทางยโรปแตเดมเปนพวกเครองสาย ไดแก พณ (harp) เปนตน

สวนของไทยเปนเครองดนตรประกอบจงหวะ ภาคกลางใช ฉง กรบ โทน ภาคใตใชทบ โหมง เปนหลก

ภาคเหนอใชปใหจงหวะ ภาคอสานใชแคน

3

6. ในดานทานองเพลง ดนตรพนบานเพลงเดยวกนอาจมการแตกตางกนของทานองเพลงไป

ไดหลายทางไมสามารถบงบอกรปแบทเปนตนตอและถอเปนแบบแผนไดความสาคญของดนตร

พนบานนน ในปจจบนเรมเปนทยอมรบในเรองคณคาทางสนทรยศาสตร มการยอมรบวาดนตรพนบานนน

มคาเทาเทยมกบดนตรแบบฉบบ (ดนตรประเพณ ) ในการศกษาทางวฒนธรรมการดนตรและ

มานษยวทยาทางดนตร ความสาคญของดนตรพนบานไดถกนามาศกษาทงในแงเพอเกดองคความร

การศกษาวฒนธรรมทางดนตรของคนกลมยอยทางวฒนธรรมยงชวยสงผลใหเกดความภาคภมใจของ

คนในกลมวฒนธรรมนนๆ เกดความรความเขาใจในวฒนธรรมของเขา เกดการยอมรบในภมปญญา

ชาวบานซงนาผลไปสความเขาใจถงคณคา ความหมาย เกดขบวนการยอมรบ มการสบทอดและการ

ปรบปรงใหเหมาะสมกบยคสมย ศกดชย หรญรกษ (2536: 76)

มนษยทกคนมดนตรเขามาเกยวของในทกกจกรรม ทกอรยาบถของชวตตลอดเวลา ไมวาจะ

เปนการเดน การหายใจ การเตนของหวใจ การกระพรบตา ฯลฯ ทกอยางยอมมจงหวะในตวของมนเอง

หรอแมแตสงแวดล อมรอบๆ ตวเรา เชนเสยงลมพด นกรอง เสยงใบไมไหว เสยงนาไหล เสยงจาก

เครองจกรกลตางๆ เหลานยอมเปนดนตรไดทงสน ดนตรยงผกพนกบชวตมนษยตงแตเกดจนถงตาย

โดยเฉพาะกบวฒนธรรมไทย ทกประเพณ ทกกจกรรมทเกดขนยอมมดนตรไปเกยวของดว ยเสมอ เรม

ตงแต การเกด การรบขวญ การโกนจก การบวช การแตงงาน จนถงพธศพ เปนตน

พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาตเปนศนยรวมจตใจของคนไทยวฒนธรรมและประเพณ

ของคนไทยยอมเกยวของกบพระพทธศาสนาดวยทงสนฉะนนดนตรกบพระพทธศาสนาจงเปนเรองท

เกยวของเชอมโยงกนและมความสาคญในฐานะเปนสวนหนงของวฒนธรรมในพธกรรม

ดนตรไทยใชประก อบในพธกรรมทงในระดบพนบานจนไปถงในราชสานกซงดนตรทใช

ประกอบในพธกรรมนนนอกจากจะใชเพอวตถประสงคในดานความศกดสทธใหกบพธกรรมแลว

ยงสามารถใชเปนมหรสพเพอเพมความบนเทงอกประการหนงดวย ปราน วงษเทศ (2534: 51)

ดนตรในพระพทธศาสนาทพบเหนไดทวไปคอ การบรรเลงประกอบพธกรรมตางๆ เชน

การทาบญ เทศนมหาชาต ยงมดนตรอกแขนงหนงทพบเหนไดทวไปแตไมคอยไดกลาวถงกคอ การสวด

และการเทศน ซงทงสองอยางนาจะเขาลกษณะเปนดนตรได เพราะทงทานองสวดและ ทานองเทศนม

ลกษณะเปนเสยงสงตามจงหวะทแนนอนในการแบงวรรคตอน การสวดเปนหมคณะจาเปนทจะตองม

จงหวะเพราะจะทาใหสามารถสวดไปดวยกนได การสวดนนพระหวหนาจะตองขนเสยงหรอเปนตน

เสยง พระองคอนๆจะตองฟงระดบเสยงแลวตงเสยงของตนเองใหตรงจงจะ เกดความนาฟงสวนการ

เทศนนนกอาจมการแหลหรอเทศนเปนทานองตางๆดนตรประกอบพธกรรมการสวดหรอการเทศนนน

ปจจบนยงมใหเหนไดทวไปทงในงานมงคลและงานอวมงคล

4

งานมงคล หรอ งานบญ งานกศลนน ดนตรไดไปมบทบาทสาคญซงถอเปนสวนหนง ใน

องคประกอบของพธกรรมตางๆ นน ดงเชน ดนตรประกอบในการ พทธาภเษกวตถมงคล การบรรเลง

เพลงหนาพาทยประกอบการบวงสรวงอญเชญเทวดา การบรรเลงในงานพระราชพตางๆและการบรรเลง

เพลงประจากณฑการเทศนมหาชาต เปนตน การเทศนมหาชาตนนนยมนาเรองพระเวสสนดรชาดก ซง

เปนพระชาตสดทายของพระพทธเจากอนการตรสร อนตรสมมาสมโพธญาณ มาเปนบทเรองในการ

แสดงธรรม ซงภายในประกอบดวยกณฑเทศน 13 กณฑ เลาเปนเรองราวตงแตตนจนจบ ชาวไทยเชอ

วาการไดฟงการเทศนมหาชาตนนถอวาเปน บญ กศล ทยงใหญ ชาวไทยทวทกภมภาคจงนยมจดงานบญ

เทศนมหาชาตขน อยางภาคกลางเรยก การเทศนมหาชาต ภาคอสาน เรยกงานบญผะเหวด ซงจะจดขน

หลงเทศกาลออกพรรษา คอตงแตวนแรม 1 คาเดอน 11 เปนตนไปจนถง วนขน 15 คา เดอน 11 เปนอน

สนสดเทศกาลน

งานบญผะเหวดของทางภาคอสานของไทยนจะจดขนอยางยงใหญ เพราะถอเปนประเพณท

สาคญของ ชาวไทยอสาน อกทงเปนการสบสานวฒนธรรมพนบาน ไมวาจะเ ปน ประเพณการแตงกาย

ของชาวบาน เครองประกอบการเทศน และภาษาทใช ตลอดจนทวงทานองการเทศนทแตกตางจาก

ภมภาคอนๆ ซงทาง ภาคอสาน เรยกวา การเทศนแหล การเทศนแหลนนแตละจงหวด กมทวงทานองท

แตกตางกนไปตามแตทองถนนน มทงทานองทเปนดงเดมบาง และ เปนทานองท สรรคสรางขนมาใหม

บางตามยคตามสมย โดยใชแนวเสยงของแคนเปนหลกในการเปลงเสยงแหล กณฑทนยมนามาแสดงใน

การเทศนแตละกณฑมทานองทแตกตางกนไป ทเปนเอกลกษณสาคญทยงคงหลงเหลออยคอกณฑมทร

ซงเปนทานองเฉพาะของทางจงหวดอบลราชธานดงเดม การศกษาครงนผศกษาไดเลงเหนความสาคญ

ของการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑ มทร ของจงหวดอบลราชธาน ซงผศกษามความ

สนใจในการเทศน แหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน

อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน เพอเปนการอนรกษและเผยแพรอนจะเกดประโยชนแกผศกษา

คนควา พรอมกนนผศกษาไดรบขอมลเกยวกบประวตการเทศนแหลมหาชาต การเทศนแหล กณฑมทร

และทานองการแหลตางๆ จากพระครสนทรสตกจ (มณ ผองแผว ) รองเจาคณะอาเภอ เของใน จงหวด

อบลราชธาน ซงเปนครผสอนการเทศน กณฑมทรใหแกพระนกเทศนตางๆทมชอเสยงในอบลรา ชธาน

และเปนทานองทเปนแบบโบราณ เพอเปนขอมลหลกฐานในการศกษา ซงพระครสนทรสตกจ

(มณ ผองแผว) ถอเปนผเชยวชาญดานการเทศนแหลมหาชาตของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอ

เของใน จงหวดอบลราชธาน และในภาคอสานอกดวย

การเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลยนน ปจจบนเปนวด

เดยวในจงหวดอบลราชธานทยงคงสบทอดการเทศนแหลแบบดงเดมไว มเอกลกษณในการสวดและ

การเทศนทานองเพลงทใชในเทศนแหลกแตกตางจากทอนซงถอวาเปนสานวนเฉพาะของวดทงศรวไลย

จงเปนสงทควรศกษาเพอการอนรกษและดารงไวซงประเพณทดงามของไทย

5

จดมงหมายการศกษาคนควา

1. ศกษาประวตความเปนมาของการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรของ

วดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวด อบลราชธาน

2. ศกษาวธการเทศนแหลและทานองทใชในการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก

กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวด อบลราชธาน

ความสาคญของการศกษา

ประเพณและวฒนธรรมเหลานในปจจบนเรมมใหเหนนอยลง ซงเสยงตอการสญหายไปใน

อนาคต อกทง โอกาสทแสดงลดนอยลงไปทกท อนเนองมาจากอทธพลของตะวนตกและสอตางๆ

ของสงคมเมอง รวมถงสภาพเศรษฐกจไดเขามามบทบาท อกทงคนรนใหมยงไดใหความสนใจและ

อนรกษไวคอนขางนอยและไมไดใหความสาคญมากนก ซ งจะทาใหเอกลกษณของทองถนลดเลอน

หายไปในทสดทงดานภาษา ทวงทานอง ลลาและจงหวะในการเทศนแหล ทเปน อตลกษณเฉพาะตว

ของนกเทศนและทองถนน

ขอบเขตการศกษา

ศกษาการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน

อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน ดงน

1. ประวตความเปนมาของการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร

2. วธการและเทคนคการเทศนตลอดจนทานองทใชในการเทศนแหลมหาชาตเปนทานอง

อสาน เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบ านซทวน อาเภอเของใน จงหวด

อบลราชธาน โดยพระครสนทรสตกจ (มณ ผองแผว) เทานน

3. ทาการศกษาการเทศนแหลทานองอสานเรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย

ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน ในงานบญเขาพรรษาวนท 10 ตลาคม 2553

ประโยชนทไดรบจากการศกษา

1. ไดรบความรเกยวกบประวตการเทศนแหลมหาชาต เปนทานองอสาน

2. ไดรบความรเกยวกบวธการเทศนแหลมหาชาต รวมทงโอกาสทใช

3. ไดรบความรเกยวกบทานองการเทศน และทานองดนตรไทย

4. เปนหลกฐานทางวชาการในเรองการเทศนแหลมหาชาต ทานองอสาน

5. เปนการอนรกษ ธารงไวซงขนบธรรมเนยม พธกรรม ตลอดจนศลปวฒนธรรมทหาได

ยากยงในปจจบน

6. เปนแนวทางการศกษาในการจดทาวทยานพนธในระดบตอไป

6

คานยามศพทเฉพาะ

ทานอง ระเบยบเสยงสงตาซงมจงหวะสนยาว เชน ทานองสวด ทานองเทศน ทานองแหล

แหล การทอง การสาธยาย การวาเปนทานองโดยมบทสวดเปนกรอบในการกาหนดเนอหา

เทศนแหลทานองอสาน การทพระสงฆเทศนเปนทานองเสยงสง เสยงตา เปนทานอง มเสยงสน

เสยงยาว เสยงหนก เสยงเบา ปรบเปลยนไปมาอยตลอดเวลา

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาทานองทใชขบรองในการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร เพอ

เปนการอนรกษและเผยแพรอนจะเกดประโยชนสาหรบผทสนใจศกษาคนควา พรอมกนนผศกษาคนควา

ไดศกษาการเทศนแหล มหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน

อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน ในครงนไดใชขอมลทเปนวชาการและบทความทมเนอหาทสาคญ ๆ

จากตาราวชาการ รวมทงขอมลตาง ๆ เพอเปนเกณฑและสวนประกอบในการศกษาครงน

ขอมลตางๆแบงเปนหวขอทสาคญดงน

เอกสารและตาราทางวชาการ

1. ทฤษฏในการศกษาทางมานษยวทยา

2. แนวคดและทฤษฏการวเคราะหดนตร

3. แนวคดเกยวกบประเพณและวฒนธรรมพนบาน

รายงานการวจยทเกยวของ

เอกสารและตาราทางวชาการ

ทฤษฏในการศกษาทางมานษยวทยา

สกร เจรญสข (2530: 38-39) ไดใหความหมายของคาวามานษยวทยาการดนตรไววา

การศกษาดนตรใดๆกตาม ทรวมทงดนตรและองคประกอบทางวฒนธรรมเขาไปดวย เปนการศกษา

ดนตรของชาตพนธอน ซงปจจบนแบงออกเปน 2 ลกษณะดวยกนคอ

ลกษณะท 1 เปนการศกษาดนตรใดกตามทไมใชดนตรตะวนตก ซงรวมดนตรยโรปโบราณ

และทอนๆทยงคงเหลอ

ลกษณะท 2 เปนการศกษาดนตรทกรปแบบในทองถนใดทองถนหนง ดนตรพนเมอง ดนตร

ของชนกลมนอย ดนตรสมยนยม ดนตรเพอการคา ในทานองเดยวกนเฉลมศกด พกลศร (2539: 19-20)

ไดกาหนดคาและความหมาย “มนษยสงคตวทยา ”(Ethnomusicology) ซงเปนการศกษาเพอทเขาใจ

ดนตรของวฒนธรรมหนงวฒนธรรมใดโดยตองมความใกลชดในวฒนธรรมทตนตองการเขาไปศกษา

ขอบเขตการศกษาของมนษยสงคตวทยาแบงตามลกษณะดนตรม 3 กลม คอ

กลมท 1 ดนตรของผทไมรหนงสอลกษณะนจะเปนวฒนธรรมดนตรของกลมคนไมมภาษา

เขยน เชนกลมทวปแอฟรกา

8

กลมท 2 ดนตรเอเชย วฒนธรรมดนตรในกลมนเปนกลมทมการใชอกษรเขยนและพฒนา เชน

จน อนเดย ญปน อนโดนเซย ไทย เปนตน

กลมท 3 ดนตรพนเมองในกลมน หมายถง ดนตรพนเมองทกชาตทงทมในตะวนตกและซก

โลกดานอนๆเชนเดยวกบ ศกดชย หรญรกษ (2535: 14) ไดกลาวถงการศกษาตามแนวคดของ

มานษยวทยาเปนการวเคราะหวจารณเกยวกบผลตผลของมนษยทางวฒนธรรมนกมานษยวทยาการ

ดนตร มจดป ระสงคในการเรยนรพฤตกรรมทางดานดนตรของมวลมนษยชาต นกมานษยวทยาการ

ดนตรจงไมพยายามวางกรอบหรอทฤษฏใดๆ ใหกบดนตร แตจะใหความสาคญกบเหตและผลในการ

สรางดนตรนนวานามาใชในสงคมอยางไร มจดประสงคและบทบาทอยางไร

อานนต นาคคง (2541: เอกสารอดสาเนา) กลาววามานษยดนตรวทยาเปนการวเคราะหวจารณ

เกยวกบผลตผลของมนษยทางวฒนธรรม ในแงวทยาศาสตรสงคม หรอสงคมวทยา เปนการพจารณาใน

แงวธทางและวธการทมนษยดารงชวตรวมกนในสงคม รวมกจกรรมและการสรางสรรครวมกน ความ

เขาใจทงในแงการสราง (ศลปะ) และตวผสรางเอง หมายความวาใหความสนใจทงผลตผลและผผลต

ในกรณทจะเขาไปศกษาเรองราวเกยวกบดนตรของมนษยจาเปนจะตองมความรเรองดนตรเสยกอน

เพอทจะสามารถเขาใจในดานความสมพนธของดนตรและวฒนธรรมไดดขน ทงนเนองจากดนตรเ ปน

ผลผลตทมลกษณะเฉพาะเปนผลงานของมนษยทมความเปนเอกลกษณเฉพาะตว (Unique) ซงดารงอย

ไดเฉพาะเมอมการใชรวมกนระหวางผคนในสงคม ไมใชเฉพาะตวดนตรเองเพยงอยางเดยว ดงนนจง

ตองมการศกษา วเคราะหใน 3 แงมมคอ

1. ความคดรวบยอดทางดนตร

2. การศกษาความสมพนธทเกยวของกบดนตร

3. ศกษาลกษณะเฉพาะของดนตร

เมอเรยม อาลาน (ปญญา รงเรอง . 2541: 120; อางองจาก Merriam,Alan. n.d.) ไดกลาวไววา

ในการศกษาเรองราวทางดนตรของมนษย เราจาเปนตองมความรเรอง “ดนตร” เสยกอน แลวจงจะเขาใจ

ดานความสมพนธระหวางดนตรกบวฒนธรรม ทงนเปนเพราะวาดนตรเปนผลตผลทมลกษณะเฉพาะ

เปนผลงานของมนษยทมความเปนเอกภาพ ซงสามารถดารงอยไดกตอเมอมการใชรวมกนระหวางผคน

ในสงคม ไมใชอยเฉพาะตวดนตรเอง ดงนนจงตองมการศกษาวเคราะหกนใน 3 ประเดน คอความคด

รวบยอดทางดนตร พฤตกรรมของผคนในสงคมทเกยวของกบดนตร และตวดนตร

การศกษาทบทวนทางดานมานษยดนตรวทยานน ทาใหเราทราบวตถประสงคและความหมาย

ในการศกษาวชามานษย ดนตรวทยา ทเปนวชาแยกออกมา (Musicology) ซงเปนการศกษาดนตรท อย

นอกระบบวฒนธรรมดนตรตะวนตกซงนกการศกษาทอยนอกวฒนธรรมดนตรตะวนตกใชทาการศกษา

ดนตรทอยในวฒนธรรมอนๆ เชนการศกษาดนตรพนบาน พนเมอง และ ดนตรชาวเขา ดงนนการศกษา

เรองมานษยดนตรวทยาตองอาศยการศกษาจากงานภาคสนามเปนหลก จนกลาวได วา งานภาสนามถอ

9

เปนหวใจของการศกษาโดยมงเนนใหผศกษาเขาไปมสวนรวมในสงคมวฒนธรรมนนๆ เพอทาความ

เขาใจทงทางดานดนตรโดยตรง และทางดานบรบทของสงคม ทาใหเกดความถกตองสมบรณในงานท

ทาการศกษาในทางมานษยดนตรวทยาเชนเดยวกบ งามพ ศ สตยสงวน (2542: 63) กลาววา การศกษา

ขอมลภาคสนามในทางมานษยดนตรวทยานนสงทถอวาเปนหลกสาคญทสดประการทหนงคอ

การศกษาสงเกตแบบมสวนรวม

แนวคดและทฤษฏการวเคราะหดนตร

ประสทธ เลยวสรพงศ (2529: 10) กลาวในองคประกอบของดนตรวา “เพลงพนบานทกเพลง

มทานอง ทชวยใหเราระบสญชาตของดนตรได องคประกอบยอยของทานองมหลายอยางนอกจาก

“บนได” เสยงแลว ยงมรปรางหรอแนวการดาเนนทานอง พสยของทานอง (ความหางระหวางเสยง

สงสดกบเสยงตาสดทใชในทานองนน) และขนคทใชจนเปนแบบแผนเดนชดของแตละชาตพนธ

เฉลมศกด พกลศร(2530: 96) ไดกลาวถงวธการศกษาดนตรพนบานวาควรพจารณาองคประกอบ

ตางๆไดแก องคประกอบของดนตรพนบาน ขอมลทวไปเกยวกบวฒนธรรมทางดนตร บทเพลงและวธ

วเคราะหเสยงดนตร ในทานองเดยวกบ ณชชา โสคตยานรกษ (2542: 54) ไดกลาววาการวเคราะหเพลงม

ความสาคญอยางยงในการทาความเขาใจบทเพลง การทจะวเคราะหเพลงไดอยางถองแทเพยงใด ขนอย

กบวตถประสงคของผวเคราะหประเดนตางๆทควรศกษาวเคราะหมดงน

1. บรรยายภาพรวมทวไป

- ประวตเพลง

- ภาพรวมภายนอก

2. วเคราะหสวนประกอบหลกของเพลง

- วเคราะหทานองเพลง

- วเคราะหจงหวะ

- วเคราะหเสยงประสาน

- วเคราะหเสยง

3. วเคราะหประโยคเพลง

4. วเคราะหสงคตลกษณะ

สงด ภเขาทอง (2532: 112) ไดกลาวไวในหลกการวเคราะหเพลงไทยวา การวเคราะหบท

เพลงไทย หมายถ งการนาเอาบทเพลง ซงอาจเปนบทรอง หรอบทบรรเลงมาจาแนกสวนตางๆหรอ

รายละเอยดทอยในเพลงออกแสดงใหเหน รายละเอยดตางๆ ทวานอาจเปนคณสมบตทอยในตวบทเพลง

เอง หรออาจเปนสวนประกอบสาหรบบทเพลงทเกดจากความนยม และไดปฏบตสบเนองมาจนเปน

ประเพณ บทเพลงทนามาวเคราะหนอาจเปนเสยงทเกดจากการบรรเลง หรอบทเพลงทเกดจากการ

10

บนทกตวโนต ประกอบขนดวยสวนสาคญทถอวาเปนหลก คอ สวนททาใหเกดเสยงทสามารถสราง

สญลกษณขนแทนเสยงได กบสวนทเปนระเบยบหรอหลกการหรอไวยากรณของเพลง สง ทควรนามา

วเคราะหในบทเพลงไทยประกอบดวยสงเหลาน

1. สวนทเปนทานองหลก หรอเนอของเพลง ทงทานองรองและทานองบรรเลงจะมทานอง

หลกของเพลงหรอตวเพลงทแทจรง ในภาษาดนตรไทยเราเรยกวา “ลกฆอง”

2. สวนปรงแตง ทงทานองรองและทานองบรรเลง จะมสวนป รงแตงวตถประสงคทนก

ดนตรตองการ วาตองการใหเกดอารมณแบบใด แมวาทานองรองกบทานองบรรเลงจะประกอบขนดวย

สวนปรงแตงดวยกน แตหลกการไมเหมอนกน คอ ทานองรองประกอบดวยทานองเพลงและคารอง

สาหรบทานองเพลงจะตองปรงแตงใหเกดความไพเราะบาง ใหมเสย งไมกระดางบาง ใหเกดอารมณ

ตางๆบาง

3. ทานองพเศษ ทเกดจากเทคนคการบรรเลง ทานองแบบนอาจสอดแทรกทวไประหวาง

เพลงบางเพลง เชน ลกสะบด ลกขย ลกลอ ลกขด ลกเหลอม ลกตามหรอลกกวาดเปนตน

4. สานวนของเพลง ไดแกทานองทประดษฐขนไวโดยเฉพาะ ท เหนวาไพเราะและงดงาม

แลว นาเขาไปประกอบเปนสวนของของบทเพลง บางครงเรยกวา “กลอน” ของเพลง และยงรวมไปถง

ทานองเพลงทเราเรยกวา ลกเทและลกโยนดวย ซงนกดนตรไดประดษฐขนเปนทานองเฉพาะอน

แตกตางไปจากทานองทวไป

5. ประเภทของเพลง เชน เพลงตบ เพลงเถา เปนตน

6. การประสานเสยงตามแบบไทย

7. คตลกษณหรอรปแบบ

8. สาเนยงของทานองเพลง

9. บนไดเสยง หรอMode ของบทเพลง

10. อตราของเพลง

11. ลกษณะของจงหวะหนาทบ และจงหวะฉงรวมทงลลา (Rhythm) ของจงหวะ

12. การเปลยนบนไดเสยงภายในตวเพลง

13. เทคนคการบรรเลง

14. ประโยคของเพลงทงทใชวดกนภายนอก และวดในรปของไวยากรณ ลกษณะเสยงทเปน

ตวเชอมตอประโยคของเพลงอนเปนสวนทาใหเกดบทเพลง

15. อารมณของเพลง

16. รากฐานและความเปนมาททาใหเกดบทเพลงนนๆ

11

อรวรรณ บรรจงศลป (2534: 3) กลาวในพนฐานดนตรสรปไดวา ดนตรคอเสยง เรารบรดวย

ประสาทหมากกวาประสาทตา จงเปนการยากทจะแปลเสยงใหเปนภาพ อยางไรกตามเสยงดนตรเปน

เสยงทมระบบระเบยบ เราจงแปลเสยงดนตรเปนภาพได มนษยพยายามคดคน สญลกษณทสามารถทจะ

บอกทงระดบเสยงและความ ยาว – สนของเสยงมาเปนเวลานานแลว ในทสดไดยดหลกสาคญของการ

วดระดบเสยงโดยใชการส นสะเทอนของวตถ (ทเปนสาย ) คอ ถาวตถนนสนสะเทอน 440 ครงตอ

1 วนาทใหชอเสยงทออกมาวา A และเสยง A นใชเปนหลกในการสรางระดบเสยงอนๆ ความสมพนธ

ระหวางระดบเสยง A และระดบเสยงทอยในรปของบรรทด 5 เสน ไดมการพฒนามาเปนระยะเวลา

ยาวนาน จนเปนทยอมรบวาบรรทด 5 เสนน ใชเปนเครองมอบอกระดบเสยง และยงกลาวถงการ

วเคราะหดนตรตะวนออกใหแนวคดวา ทานองเปนองคประกอบทสาคญกว าแนวประสาน เนองจาก

ดนตรตะวนออกมโครงสรางของดนตรในลกษณะแนวนอน มใชแนวตง และในการศกษาแนวทานองท

จาเปนตองศกษาบนไดเสยงของเพลง ซงหมายถงการแยกแยะเสยงตางๆ ในบทเพลง เพอใหไดมาซง

Theoretical Scale ทงนเพราะบนไดเสยงของแตละเพลงเกดขนก บเสยงตางๆ ทใชในบทเพลงนน

การศกษาเรององคประกอบเสยงสาคญในบทเพลงทเรยบเรยงลาดบซงเรยกวาบนไดเสยงและเสยงจรงท

ใชในการบรรเลงหรอขบรอง การศกษาบนไดเสยงมความสาคญในการใหเขาใจถงแบบของเพ ลงและ

ลกษณะของกลมเพลงตางๆ (Norom of style)

ณรทร สทธจตต ไดกลาวถงองคประกอบของดนตรไวดงน

1. เสยง

2. จงหวะ

3. ทานอง

4. เสยงประสาน

5. พนผว

6. คตลกษณ

นพพร ดานสกล (2541: 9) สรปบนไดเสยงโมดอลวา มบนไดเสยงมากมายหลายหลาก

รปแบบทมใชอยในสงคมมนษย เพราะโดยธรรมชาตทแท บนไดเสยงนนเกดจากการเชอมตอของระดบ

เสยงซงมความอสระมากทจะเออใหเชอมตอระดบเสยงระหวางกนตามความพงพอใจของผใชซงเปน

สทธอนพงมของผสรางสรรคงานดนตรทกๆระดบเพราะบอยครงการกอเกดเนอแทของสงศลปมเกดขน

โดยแรงบนดาลใจทเกดขนเองโดยอยเหนอ การเวลา บางครงกเกดขนบนเงอนไขเชงตรรกะและทกครง

จะเปนเรองของความประจวบเหมาะทอาจเรยกไดวาเปนการบรรจบพอดของบรรยากาศกได ลกษณะ

สมเสยง ลลา และสาเนยงการใชภาษาแบบดงเดมแทๆ กเปนพนฐานทมความสาคญอยางหนงของการ

กอใหเกดบนไดเสยง กลาวคอ ถาอยบนพนฐานของลกษณะสมเสยงลลาและสาเนยงการใชภาษาแบบ

ดงเดมแทๆ ตางกนจะอยบนทฤษฏแหงความเปนไปไดทจะมบนไดเสยง บทเพลง และดนตรทมลกษณะ

12

สมเสยง ลลาและสาเนยงแตกตางกน บนไดเสยงเปนรากฐานของดนตรเปรยบเหมอนโครงกระดกซง

เปนฐานหลกของรางกาย การทเราไมรสกคนเคยกบดนตรทมความหางไกลกนทางวฒนธรรมเพราะ

ดนตรนนๆ ถกสรางขนบนบนไดเสยงทแตกตางกบบนไดเสยงทเราคนชนนนเอง

แนวคดเกยวกบประเพณและวฒนธรรมพนบาน

สเทพ สนทรเภสช (2519: 202) กลาวถงวฒนธรรม วา วฒนธรรมในสวนรวมกคอผลของการ

คดคนทางสงคม (Social Invention) และอาจถอวาเปนมรดกทางสงคม เพราะเปนสงทไดรบการถายทอด

ทางสตปญญาสอนชนแตละรนยงไปกวานน การสบตอเนองทางวฒนธรรมยอมไดรบการคมกนโดยท

สมาชกสงคมคนใดปฏเสธทจะปฏบตตามแบบแผนตามทวฒนธรรมไดกาหนดไวตองถกลงโทษ

จลทรรศน พยาฆรานนท (2522: 6) กลาวสรปในวารสารวฒนธรรมไทยวา ศลปวฒนธรรม

พนบานยอมสะทอนใหเหนความแตกตางกนตามลกษณะ สภาพของอาชพ เชอชาต ภาษา ศาสนา การ

ปกครอง และสงคมเศรษฐกจ เชนอาชพทานา อาช พลาส ตว อาชพประมง อาชพนกแสดง (ศลปน

พนบาน ) กลมชนชาวไทย ลาว โซง จน ไทยใหญ มอญ เปนตน ยอมมวฒนธรรมการแสดงออกไม

เหมอนกนโดยพนฐาน สาหรบเพลงพนเมอง ศราภรณ ฐตฐาน (2524: 2) ใหความหมายเพลงพนเมองวา

คอเพลงของชาวบานซงสบทอดมาปากตอป ากมาหลายชวอายคน และไดรองกนในสงคมอยาง

แพรหลาย เพลงพนบานจงอยกบการดารงชวตคนไทยอยางใกลชดในทานองเดยวกบปราณ วงษเทศ

(2525: 62) สรปเกยวกบวฒนธรรมพนบานควรมลกษณะดงตอไปน

1. มการถายทอดดวยปากเปลา

2. กาเนดทมาของความคดในการผ ลตเพลงพนบาน คอมลกษณะทเปนแบบประเพณและ

มไดเปนสวนหนงของการเปลยนแปลงตามสมยนยม

3. ผลงานนนๆตองดารงอยในชมชน ความเกยวของกบชมชนทมบทบาทหนาทและเครอง

แสดงเอกลกษณของชมชนนน

4. ชมชนทเปนเจาของมกเปนชมชนทไมรหนงสอ ส มาชกสวนใหญสามารถมการเกยวของ

ตอกนตวตอตวโดยไมตองอาศยสอกลางใดๆ

5. ศลปนหรอปจเจกชน ทผลตหรอสรางสรรคงานพนบาน มไดผลตงานพนบานทเปนอาชพ

แตจะทางานนนๆในเวลาวางจากอาชพหลกคอการทานา ทาไร

6. สงคมแบบพนบาน มไดอยโดดเด ยวแยกออกจากสงคมอนแตจะมความสมพนธทางสงคม

แบบสงคมใหญทมอารยธรรมทพฒนากวาดวย

7. มลกษณะเศรษฐกจแบบ Self – sufficiency คอเศรษฐกจทเลยงตนเองได

8. เปนสงคมเครงประเพณ ศาสนา

13

ในเรองของรปแบบเพลงพนบาน กาญจนา อนทรสนานนท (2534: 67) กลาวไววา การละเลน

พนบานพนเมองนนมรปแบบเฉพาะตว ยดลลาการรองเปนหลก โดยมดนตรเปนเครองประกอบจงหวะ

ประกอบเปนสวนมากโดยเฉพาะเพลงพนบานภาคกลาง การรองเพลงใหกระชบจงหวะดจงจะด และ

สนกสนาน รปแบบของเพลงพนบานดจะเรยบงายสามารถแยกใหเหนพอสงเขปไดดงน

1. ลลา ทานองสนและชา

2. ภาษาทใชเปนภาษาพดมากกวาภาษาเขยน เรยบงาย ฟงเขาใจ

3. ลกษณะคาประพนธ สวนมากเปนกลอนแปดหวเดยว นอกจากนนเปนลกษณะกลอนพเศษ

แตกตางกนไปแตละบทเพลง

4. เรองราวในบทเพลง กลาวถงเรองในทองถ น การดาเนนชวต การทามาหากน โดยยดหลก

เคารพคณพระศรรตนตรย และครบาอาจารย

5. นยมเลนไดทกโอกาส ตามความสนกสนาน งานประเพณ ฯลฯ

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ.2525 (2530: 793) ใหความหมายคาวา สวด วาเปน

ทานองอยางพระสวด ถาเปนภาษาปากหมายถง การนนทา วาราย ดดา วากลาว

องอร สพนธวณช (2524: 15) กลาวถงคาวา “สวด” ทพบในหลกศลาจารกสมยสโขทยหลก

ท 1 มขอความวา “เดอนเตมเดอนบางแปดวนฝงป ครเถรหมาเถรขนนงเหนอคานหน สด

สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ (2511: 11) ไดแบงการสวดมนตของพระสงฆไว 2 อยางคอ

การสวดพระธรรมเพอรกษาศาสนา และการสวดพระปรตเพอคมครองปองกนภยนตราย มราย ละเอยด

ดงน

ธรรมแก

อบาสก ” สดทขดเสนใตคอ สวด ซงเปนการแสดงใหเหนวามการนมนตพระสงฆมาสวดหรอเจรญ

พระพทธมนตในพธกรรมทางศาสตรมาชานานอยางนอยกตงแตสมยสโขทย

1. การสวดพระธรรมเพอรกษาศาสนา

หลกจากพระพทธเจาเสดจดบขนปรนพพาน พระธรรมวนยซงรวบรวมไวเปนหลกพระศาสนา

มจานวนมาก จาเปนตองสาธยายคราวละสวนแตมไดสาธยายทกวน สนนษฐานประเพณทพระสวดมนตเยน

อนถอเปนกจวตรททกวดถอปฏบตสบมาทกวนนเหนจะเปนประเพณทเกาแก การสวดทวานเปนการ

สวดสาธยายพระธรรมเพอจะรกษาหลกพระศาสนาไวใหมนคง

2. การสวดพระปรตเพอคมครองปองกนภยนตราย

คาวา ”ปรต” แปลวา คมครอง การสวดพระปรตจงหมายความวา ส วดเพอคมครองปองกน

ภยนตราย ประเพณทพระสงฆสวดพระปรตเกดขนในลงกาทวปหลงสมยพทธกาล ประมาณ 500 ป

โดยสนนษฐานวา ชาวลงกาทนบถอพระพทธศาสนาคงจะขอใหพระสงคชาวลงกาหาวธการทางศาสนา

ทาใหเกดสรมงคล หรอปองกนภยนตรายแกตน พระสงฆมความกรณา จงคดวธสวด พระปรตขนตาม

ความประสงคของประชาชน โดยคนควาจากพระไตรปฎกเลอกเอาพระสตรหรอพระคาถาสรรเสรญคณ

14

พระรตนตรย ซงมตานานอา งวาเกดขนจากเหตการณตาง ๆ มาสวดเปนมนต ตวอยางเชน รตนสตร

ซงมตานานอางวา พระอานนทนาคณพระรตนตรยมาใชเปนมนตสวดระงบโรคหาอนเกดจากความอด

อยากทเมองเวสาล เปนตน การสวดจะสวดสตรไหนหรอคาถาไหนขนอยกบเหตการณเชน นมนตไป

สวดเพอความเปนสรมงคลกสวดมงคลสตร ถานมนตไปสวดใหคนเจบปวยฟงกสวดโพชฌงค เปน ตน

อดม อรณรตน (2526: 25)

ความหมายของการสวดมนตคอ คาวา “สวด” หมายถง การสาธยาย (พดปกต), การทองเปน

ทานอง คาวา “มนต”หมายถงบทธรรมะ คาศกดสทธ คาสาหรบสวด เพราะฉะนนคาวา “สวดมนต”

จงหมายถง การสาธยายบทธรรมะดวยสานวนปกตหรอการทองคาศกดสทธเปนทานองกได

การสวดมนตทพบเหนตามหลกฐานทพบในพระไตรปฎกนน มการสวด 2 แบบคอ การสวด

มนตแบบการกลาวคาพดธรรมดาและการสวดแบบสรภญญะ มรายละเอยดดงน

1. การสวดแบบการกลาวคาพดธรรมดา หรอเ รยกวาการสวดแบบสงโยค หรอการสาธยาย

เปนบททานองแบบเรยบ ๆ ไปตามภาษาพดปกตของทองถนนน ๆ ไมมการใสทานอง หรอการเออนเสย

สงตามากนก แตใชการเออนเสยงและการหยดหายใจตรงคาทเปนตวสะกดเปนหลกเพอเปนขอ สงเกต

เวลาพระสวดรวมกนหลายรปจะหยดผอนเสยงหรอหยดหายใจ ตวอยางเชน

นโม ตส.....ส ภควโต

อรหโตสม.......มาสม......พธ..... ธส......ส

กสลาธม.......มา อกสลาธม.......มา

อพ.......ยากตา ธม.......มา กตามธม....มา

ฯลฯ

2. การสวดแบบสรภญญะคอการสาธยายบทธรรมเปนทานอง มการเบนเสยงสงตา แตจะไม

มการลากเสยงยาวหรอเออนเสยงใหเหมองกบการรองเพลง การสวดแบบสรภญญะ มขอแตกตางจาก

การรองเพลงคอ การสวดสรภญญะตองใหอกขระบงคบเสยงตองออกเสยงคา ในบทสวดใหชดเจนเพอ

คงความหมายเดมไว แตการรองเพลงสามารถใหเสยงบงคบอกขระไดคอในการรอง สามารถออกเสยง

คาตามทานองไดเพอใหเกดความไพเราะ จงทาใหในบางครงผฟงอาจเขาใจความหมายของคานนผดได

นอกจากนยงไดกลาวถงความแตกตางของการสวดแบบสรภญญะเปนการสวดเปนทานองกบ

การรองเพลงไวดงน

การสวดสรภญญะนนเปนกจของสงฆทจะตองพงปฏบต เพอใหคงไวทงอตถะและพยญชนะ

โดยกาหนดใหทานองสรภญญะนนตองอกขระบงคบเสยง

15

สรภญญะถอไดวาเปนตนกาเนดแหงคต โดยหลกของคตศลปนนไดยดถอแน วของสรภญญะ

มาเปนแนวทางปรบปรงแกไขเสยง เพอใหทานองเกดความไพเราะเพราะพรงมากขน สงทคงไวตาม

หลกของสรภญญะไดแก ลงลกคอ แหบหวน เลนลกคอ แตแทนทจะเอาอกขระบงคบเสยงเชน เดยวกบ

สรภญญะกกลบกลายเปนเสยงบงคบอกขระนนหมายถงวา คารองไม วาจะเปน อกษรสง อกษรกลาง

อกษรตา กตองผนตามทานองเพลงทงสน เชน “ลมพระพายพดมา หอมกลนมาลาชนใจ ” คาวา มาลา น

เวลาเปลงเสยงตามทานองกตองวา หมาลา หรอ มาลา ไปมงแตจะเนนใหเพลงไพเราะนาฟง ถาจะคงคา

วา มาลา ไวกไดแตไมเกดความไพ เราะในบทเพลงเนองจากคารองเปนเสยงสามญแตระดบเสยงนนสง

คารองกตองเสยงสงตามไปดวย พระพทธศาสนานาการสวดมาใช เพอรกษาพระธรรมวนยไมให

วปลาสคลาดเคลอน หรอเพอสวดใหเกดสรมงคลและปองกนภยนตราย โดยเลอกเอาพระสตรและ

พระคาถาสรรเสรญคณพระรตนตรย อนมตานานอางถงเหตการณตาง ๆ ทเกดขนมาสวดเปนมนต โดย

ใชการสวดทงแบบสงคโยคและการสวดแบบสรภญญะ เพอมงหวงใหจงหวะและทานองชวยใหเกด

สมาธ จตจดจออยทบทสวดทงผสวดและผฟง เปนการรบรธรรมะไดอกทางหนงและชวยใหจดจาไดงายขน

ทองพล บญยมาลก (2542: 27)

อดม อรณรตน (2526 : 20) ไดใหความเหนวาการกาเนดเสยงดนตรนนหนงในบรรดาขอ

สนนษฐานตาง ๆ คอลกษณะการเปลงเสยงของมนษยทมอารมณหรอเรยกวา “อทาน” นนเปนทมาของ

การเกดเสยงทางดนตร จงสรปไดวาเสยงทเป ลงออกมาในลกษณะดงกลาวแตกตา งไปจากการพดโดย

ปรกตของมนษย กลมเสยงและลานาอนเกดจากการสวดพระพทธมนตทางพ ระพทธศาสนาเปนบนได

เสยงโบราณ เปนกาเนดของบนไดเสยงทเปนทรจกกนในปจจบน

ศาสนาและวฒนธรรมตางเปนแบบแผนแหงการดารงชวตของมนษยแตละพ วก ซงมการถาย

ทอดสบตอกนมา วฒนธรรมมขอบเขตกวางขวางครอบงาแทบทกแงมมของชวต ทงปจเจกชนและ

สงคมสวนรวม ผลตผลทางวฒนธรรมอนเปนแงมมทางศาสนานน จะมความประณตวจตรมคณคา นน

เปนสงแสดงออกถงความเจรญของมนษยชาต ขบเคลอนดวยแรงขบภายในจ ตใจใหเกดศรทธาเลอมใส

ทางศาสนานาไปสการกระตนจตสานกในการสรางสรรคผลงานทางวฒนธรรม

ในพธกรรมทงปวงนน ดนตรนบวาเปนเครองจงจตอยางสาคญ เพราะดนตรเปนศลปะทให

เสรภาพแกจนตนาการของมนษยไดมากทสด เสยงดนตรอาจเปนไดทงความสงางาม อานาจความ ลกลบ

หรอแมแตความออนโยนเมตตาไดอยางวเศษ การกลาวถงพระเจาททรงมหทธานภาพดวยอกขระ วธ

ธรรมดา ยอมเทยบไมไดเลยกบการขบบชาสรรเสรญดวยบทเพลงและดนตร ศาสนาประเภท เทวนยม

ทงปวงจงมความสมพนธแนบแนนกบดนตรอยางแยกกนมได พชต ชยเสร (2544: 32)

16

การสวดหมายถงการวาอยางเปนทานองอยางพระสวดมนตราชบณฑตยสถาน (2546: 1140)

การสวดทางพระพทธศาสนานน เสยงลานาและจงหวะทเกดขนในการสวดนนจะเรยกโดยรวมวา

“ทานองสวด” ซงแตละลกษณะจะมชอทานอง เชน ทานองสงโยค ทานองมคธ ทานองสรภญญะ เปนตน

คาวา “ทานอง ” แปลวา ทาง แบบ แบบอยางระเบยบเสยงสงตาซงมจงหวะสนยาวในเวลาสวด

ทองพน บญยมาลก (2542: 55) ทานองสวดโดยทวไปนนมทานอง 4 ทานองดวยกน คอ

1) สตตนตปรยาวตร เปนทานองสวดบรรยายพระสตรทวไปในการแสดงพระธรรมเทศนา

2) คลตวตร เปนการออกเสยง “ลงลกคอ” เชน สวดขดตานาน หรอสวด “ชมนมเทวดา”

3) ทหนวตร เปนทานอง “รดนมโค” โดยลกษณะการรดนมโคนนใชมอรลงแลวกระแทกขน

อยางรวดเรว ตามนยนเรยกวา “แหบหวน ” คอการเปลงเสยงทอยในระดบตาขนไปหาเสยงสงอยาง

รวดเรวนนเอง เปนทานองทยากมาก

4) ตรงควตร เปนทานอง “เลนลกคอ” อปมาดงระลอกคลนกระทบฝง

ในกระบวนของคตศลปกลาวถงลกษณะคตศลปตาง ๆ ของไทยไว คอ มคาทเกยวของกบการ

ขบรองอย 4 ชนด คอ ขบ(Reciting) พากย(Narrating) สวด(Chanting) และรอง(Singing) ซงแตละคาม

ความหมายและหนาทตางกน สวนในมมมองของลกษณะคตศลปทสมพนธกบภาษานน

สมปอง พรมเอยม (2536: 21-22) ไดใชคาวา “คตวรรณกรรม” ในความหมายวา “คตวรรณกรรม”

เปนคาสมาสระหวาง คตะและวรรณกรรม คตะ หมายถง เพลงขบ การรอง ซงหมายรวมถง ทวงทานอง

จากการเปลงเ สยงในลกษณะอนอก เชน การอานคาประพนธประเภทรอยกรองเปนทานองทเรยกวา

“ทานองเสนาะ ” การเหเรอ การแหล เป นตน วรรณกรรม หมายถง งานหนงสอซงอาจแบงไดเปน

วรรณกรรมมขปาฐะและวรรณกรรมลายลกษณ วรรณกรรมทไดรบการยกยองใหเปนวรรณคดและ

วรรณกรรมรวมสมย เปนตน และไดรวบรวมประเภทคตศลปตาง ๆ ทสมพนธเชอมโยงกบวรรณกรรม

นนมทงหมด 8 ประเภท ไดแก การอาน การขบ การรอง การเห การสวด การเทศน การแหล การพากย

ในทนรวมคตวรรณกรรมทเกยวของกบพระพทธศาสนาไว ไดแก การสวด การเทศน การแหล ฉะนน

ตอจากนผวจยจะนาเสนอประเดน 2 ประเดนคอ คตทางพระพทธศาสนาทใชควบคกบวรรณกรรม คอ

การอาน ขบ เปนตน และคตทางพระพทธศาสนาทใชการทองจาเปนหลก ไดแก การสวด การเทศน

เปนตน

การสวด แตเดมการสวดนน มตนกาเนดมาจากการเจรญพระพทธมนตเปนภาษาบาลของ

พระภกษ เมอพจารณาถงลานาจากการสวดซงมลานาอนเกดจากพนฐานทางภาษาบาล ใชสาหรบสวด

ประกอบศาสนพธโดยเฉพาะ ตอมาผทเคยบวชเรยนไดผานกระบวนการฝกฝนอกขระวธ อกทงทานอง

ตาง ๆ เมอลาสกขาเปนฆราวาสแลว จงนาองคความรดงกลาวมาประยกตในลกษณะตาง ๆ จงเกดทานอง

ตาง ๆ มากมาย ทงยงเปนความนยมของปราชญในพระบรมมหาพระร าชวง ในการสรางทวงทานองท

เรยกวา ทานองหลวง ขนไดแก การสวดโอเอวหารราย การสวด มหาชาตคาหลวง สวนทานองราษฎร

17

ไดแก การสวดคฤหสถ การสวดออกทานองออกสบสองภาษา เปนตน ทานผรกลาววา การสวดน

นาจะเปนพนฐานสาคญสวนหนงของทานองเสนาะ เพราะเปนแบ บแผนรอยกรองของไทย สวนหนง

รบอทธพลมาจากวรรณกรรมอนเดย ซงมภาษาบาลสนสกฤตเปนพน วรรณกรรมอนเดยนนยมถายทอด

หรอใชในพธการสวดบรกรรม ซงนาจะมอทธพลตอการอานทานองเสนาะของไทยบางไมมากกนอย

สมปอง พรมเอยม (2536: 23)

เทศน แปลวา การแสดง การชแจง การชใหเหนแจง ใชวา เทศนา (อานวา เทสะนา เทดสะหนา)

กได เทศน หมายถงการถายทอดธรรมอนเปนคาสงสอนทางศาสนาดวยการแสดงชแจงใหฟง เปนการ

เผยแผศาสนาแบบหนงทใชกนมาแตสมย 0พทธกาล 0 การเทศนในสมยพทธกาลไมมพธการแตอยางใด

เพยงผแสดงนงอยในสถานทสมควรและผฟงมลกษณะตงใจฟงกสามารถแสดงได ในขณะทการเทศนา

นน อาจมลกษณะลลาตางกนไปบางตามแตอปนสยของแตละบคคล สาหรบพระพทธเจาแลวบางครงจะ

ทรงใชคาถาประพนธหรอรอยแกวธรรมดา ในประเทศไทย การเทศนกลายเปนสวนประกอบสาคญใน

พธกรรมตาง ๆ ของชาวไทยมาชานาน เชน วนขนบานใหม วนแตงงาน ไปจนถงงานศพ และมขอปลกยอย

ในการประกอบพธกรรมมากมาย เชน ตองมการอาราธนาศลอาราธนาธรรม การจดเทยนสองธรรม เปนตน

พระสงฆไทยแตโบราณกมการดดแปลงโดยเพมทานองใหนาสนใจ เรยกวา เทศนแหล ปจจบนอาจแบง

การเทศนพธกรรมของพระสงฆในประเทศไทยตามจานวนผเทศนไดเปน เทศเดยว (เทศนรปเดยว) และ

เทศนสองธรรมมาสนขนไป (ปจฉา-วสชนา)

คาวา เทศน หรอการเทศนแบบพธการ ในความรสกสวนใหญของคนไทยมกจะเขาใจวาเปนพธ

กรรมการสอนทเปนทางการ เนนพธการ และมรปแบบตายตวทผเทศนไมสามารถใชลกเลนหรอใช

อปกรณ เชน ภาพหรอสอประสมมาใชเพอประกอบการเทศนได ทาใหในป จจบนพระสงฆไดม

ปรบเปลยนวธการเทศนดวยวธอน ๆ เพอใหเขากบยคสมยทเปลยนไป เชน การเทศนในพธการโดยไม

ใชสานวนโบราณ การสอนธรรมะผานสอตาง ๆ การแตงหนงสอ การแตงเพลงธรรมะ เปนตน ซงการ

เทศนดวยวธหลงจะสามารถเขาถงกลมเปาหมายมากกว า เพราะสวนใหญไมไดใชทานองแบบเทศนพธ

การ และอาจมมกสอดแทรกลงไปทาใหนาสนใจมากขน

ประเภทการเทศนแบงตามทานอง

การเทศนวาโดยทานองม 2 แบบ คอ

เทศนธรรมวตร คอเทศนโดยในเสยงและทานองเปนปกตเหมอนอานหรอพดธรรมดา ไมได

ออกเสยงและทานองไพเราะดวยกา รขบขาน มงใหเขาใจในเนอหาธรรมะเพอใหนาไปปฏบตไดเปน

สาคญ เรยกวา เทศนทานองธรรมวตร กได

18

ทานองราษฎร หรอ แหลนอก หมายถง ทานองแหลทมฉนทลกษณซงแตงขนใหม

นอกเหนอจากคมภร ไมวาจะเปนแหลนอกเทยบเนอทมเนอความอย ในมหาชาตทง 13 กณฑ หรอแหล

นอกทมเนอความไมเกยวของกบเนอความในมหาชาต เชน แหลพร แหลพา แหลชาดก แหลนอกทม

เนอความเกยวกบพทธประวต แหลนทานพนบาน และแหลทมเนอความอยในวรรณคดไทย รวมทง

แหลลาของพระนกเทศนแตละรปดวย การเทศนแหลมหาชาตทานองราษฎร การเทศนมหาชาตทานอง

ราษฎรหรอการแหลนอกเทยบเนอ ทมเนอความอยในมหาชาตทง 13 กณฑ มทานองแหล 4 ทานอง คอ

1) ทานองประจาตว เปนทานองทพระนกเทศนแตละรปประดษฐขนมาใชกบเนอหาทตนแตงไวสาหรบ

เปนแหลประจาตวเชน แหลพร แหลลา 2) ทานองพา เปนแหลทใชชมธรรมชาต 3) ทานองแกะ

เนอความมอยในกณฑมหาราช เชน แหลแกะบายศร หรอแกะเลาเรองในวรรณคด 4) แหลทานองพรต

เทศนแหล คอเทศนโดยใชเสยงและทานองทมงความไพเราะเปนสาคญ เชน เทศนมหาชาต

เทศนแหล ซงมทงแหลในคอเรองในมหาชาตและแหลนอ กคอเรองอนๆ ทนามาเสรมโดยมงความ

สนทรย เชน แหลชมนก แหลชมดง แหลหญงมาย ในประเทศไทย การเทศนแบบพธการสนนษฐานวา

ไดรบธรรมเนยมมาจากลงกา ปรากฏหลกฐานวามการใหความเคารพพระสงฆผเทศนาดวยการใหนงบน

อาสนะสงวจตรไวในศลาจารกหลกท 1 (ดานท 3) ดงน “ขดานหนตงหวางกลางไมตาลน วนเดอนดบ

เดอนโอกแปดวน วนเดอนเตม เดอนบางแปดวน ฝงป คร เถรมหาเถรขนนงเหนอขดานหนสดธรรมแก

อบาสกฝงทวยจาศล ผใชวนสดธรรมขดานหนน ชอมนงคศลาบาตร สถาบกไวน จงทงหลายเหน”

จากหลกฐานดงกลาวแสดงใหเหนวา การเทศนาธรรมบนอาสนะสงใหญของพระสงฆไดมมา

ตงแตสมยสโขทยโดยนยมมพธเทศนาในวนธรรมสวนะ ซงประเพณเทศนาธรรมกยงคงมอยตาม วด

ตาง ๆ จนในปจจบนน

ชนแตละกลมชาตพนธม “วฒนธรรม”หรออตลกษณทแสดงความเปนตวตนหรอลกษณะเฉพาะ

เปนของตนเอง วฒนธรรมไทยคอทกสงทกอยางทแสดงออกถงวถการดาเนนชวตของคนไทยรวมทง

การใชภาษาไทยในการสอสารถายทอด การทพระสงฆนาเอาผลงาน การประพนธเรองมหาชาตหรอ

มหาเวสสนดรชาดกทกวสรางสรรคขนเพอใชสงสอนและสบทอดคณธรรมทางพระพทธศาสนาไป

เทศนาสงสอนประชาชนใหเกดศรทธาเลอมใส เปนการปลกฝงคณธรรมความดงามใหพทธศาสนกชน

ไดนาเอาหลกธรรมคาสอนในพระพทธศาสนาไปเปนแนวทางประพฤตปฏบตใหเกดความสขความเจรญ

ทงแกตนเองครอบครว และประเทศชาต พระครวนยธรมานพ กนตสโล (2554: เอกสารอดสาเนา)

19

เอกสารงานวจยทเกยวของ

อรวด ธนะจนทร (2545: 143) ทาการวจยเรองการสวดคฤหสถกรณศกษานกสวดตาบลไผจาศล

จงหวดอางทอง ไดกลาวถงการสวดวา

การสวดมนตแบงออกเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ การสวดเปนกจวตรและการสวดในงาน

พธกรรม

1) การสวดมนตเปนกจวตรยงแยกไดเปน การสวดโดยลาพงและการสวดเปนหมคณะดงน

การสวดโดยลาพง เปนการสวดภาวนาเพอใหจตใจมสมาธ จะใชบทใดและจานวนเทาใดกได

เชน การสวดมนตกอนนอน การสวดเมอตนนอนตอนเชา ทงของคฤหสถและภกษโดยจะออกเสยง

หรอไมออกเสยงกได

การสวดเปนหมคณะ เชนการทาวตรเชา ทาวตรเยน นยมสวดในหอสวดมนตตอมานยมสวด

ในพระอโบสถ มกาหนด 2 เวลาคอ เชาและเยน แตละวดกกาหนดระเบยบการสวดแตกตางกนออกไป

โดยมากจะเรมสวดตงแตเจดตานาน สบสองตานาน ธรรมจกรมหาสมย ภาณตน ภาณ ปลาย สามภาณ

ภาณยกษ ภาณพระ เปนตน โดยสวดวนละพอสมควร

2) การสวดในงานพธกรรม แบงตามประเภทของงานได 3 ลกษณะคอ

(2.1) การสวดในงานมงคล

คาวา “มงคล” แปลวา ความสข ความเจรญ หรอสงทนามาซงความสขความเจรญ หมายถง

กศลกรรมหร อความดทงปวง งานพธมงคลนนมหลายอยางเชน งานโกนผมไฟ งานโกนจก งานมงคล

สมรส งานทาบญวนเกด ฯลฯ

(2.2) การสวดในงานอวมงคล

คาวา “อวมงคล” มความหมายตรงขามกบคาวา “มงคล” งานอวมงคลคองานบาเพญกศล

เนองดวยมรณกรรมหรอเมอมเหตไมดเกดขน อาจแบงไดเปน 2 ประเภทคอ งานบาเพญกศลเกยวกบ

การมรณกรรมกบงานบาเพญกศลเพอปองกนหรอขจดสงชวราย

(2.3) การสวดในงานมงคลามงคล

คาวา “มงคลามงคล” มาจากคาวา มงคล และ อมงคล งานมงคลามงคลนนจะนบเปนงาน

มงคลกไมใช จะเปนงานอวมงคลกไมเชง บางอยางกคอนขางเปนมงคล บางอยางกคอนขางเปนอวมงคล

หรออาจเปนไดทงสองอยาง การสวดในงานมงคลามงคลแบงเปนดงน

(2.3.1) สวดโพชฌงค หรอเรยกอกอยางหนงวา สวดไข และสวดตออาย

(2.3.2) สวดบงสกลเปนการจดงานทเรยกวา ทาศพตนเอง เพอบาเพญกศลใหกบ

ตนเองในขณะทยงมชวตอย เรยกการสวดวา การสวดบงสกลเปน

(2.3.3) สวดแจง การสวดหลงการเทศนในพธเผาศพ

(2.3.4) การสวดถวายพระพรในงานตางๆ

20

(2.3.5) การสวดอนโมทนา เปนการสวดอนโมทนาแกเจาของทาน

(2.3.6) การสวดทานาพระพทธมนต เปนสวนหนงของการสวดพระปรต

ธวช ปณโณทก (2540 : 89) ศกษากลอนสวดในฐานะวรรณกรรมทองถนภาคกลางใน

“วเคราะหวรรณกรรมทองถนเชงเปรยบเทยบ”โดยใหความหมายของคาวากลอนสวดลกษณะของกลอน

สวด และบทบาททมตอสงคมในสมยกอน อกทงศกษากลอนสวดเรองตาง ๆ ทงทตพมพเผยแพร หรอท

ยงไมไดตพมพรวมทงตนฉบบ จงเสนอวาปจจบนควรจะมการศกษากลอนสวดเพราะมคณประโยชนตอ

การศกษา ดานวถชวตของชนทองถนตางๆ เนองจากกลอนสวดตางๆมความสาคญตอสงคมสมยกอน

ตวอยางเชน ความเกยวของสมพนธตอประเพณในทองถน การเกด การตาย ฯลฯ เชน ภาคกลางมการ

สวดโอเอวหารราย สวดพระมาลย ภาคเหนอมการอานคาวซอ ภาคใตมการสวดคาน ภาคอสานมการ

อานหนงสอผกและการสวดสรภญญ

ตรศลป บญขจร (2530: 221) ไดศกษากลอนสวดไวอยางสมบรณในวทยานพนธอกษรศาสตร

ดษฎบณฑต เรอง “วรรณกรรมประเภทกลอน สวด : การศกษาเชงวเคราะห ” ไดศกษากลอนสวดใน

ฐานะเปนวรรณกรรม โดยสารวจรวบรวมกลอนสวดของภาคกลาง ทเปนเอกสารตวเขยนอยในแผนก

เอกสารโบราณ หอสมดแหงชาต ทงหมด 141 เรอง อธบายความหมายของคาวา “กลอนสวด” หมายถง

คาประพนธทมรปแบบฉนทลกษณ แตงเ ปนกาพยตางๆ ทชาวบานหรอชาววดแตงขนเพอใชสวดอาน

และกลาวถงองคประกอบของกลอนสวด ประเภทของกลอนสวด โดยแบงออกเปน 2 ประเภทไดแก

ประเภทคตธรรมโดยตรง ซงไดใหความหมายไววา เปนกลอนสวดทนาเรองมาจากพระสตรใน

พระไตรปฎก และประเภทคตธรรมโดยออม เปนกลอนสวดทเปรยบเทยบเปนนทานชาดก นอกจากน

ยงแสดงใหเหนวากลอนสวดมการพฒนาคาประพนธ ซงสวนใหญเปนประเภทกาพย การพฒนาของ

รปแบบกลอนสวด รวมถงประเพณการสวดอานทสมพนธกบวรรณกรรมกลอนสวดและเปรยบเทยบ

ประเพณการอานวรรณกรรมในภมภาคตาง ๆ พรอมทงชใหเหนวากลอนสวดมคณคาตอสงคมอยางยง

บญตา เขยนทองกล (2542: 89) “วเคราะหงานดรยางคศลปทใชประกอบการเทศนมหาชาต ”

เปนการศกษาการเทศนมหาชาตของภาคกลางโดยแบงเปนสวนวเคราะหการเทศนของพระและ

วเคราะหการบรรจเพลงประกอบการเทศน วเคราะหการเทศนพบวามโครงสรางทานองแมบทอย 3 ชนด

คอ จณณยบท ทานองเดนและทานองขน พบวาคาในภาษาไทยทเปนคาเสยงสระเสยงยาวและเสยง

วรรณยกตสามญ จะสงผลในการออกเสยงของพระ โดยใชเทคนคดารลากเสยงยาว การเลอนไหลเสยง

และใชการการเออนนอย สวนศกษาเพลงทประกอบแตละกณฑทง 13 กณฑพบวาเปนการเลอกเพลงทม

ทานองและชอสอดคลองกบการสาแดงอารมณในเรองราว เพอเปนการเพมความสนทรยในการฟง

ลลลนา ศรเจรญ (2516: 113) ไดศกษารายยาวมหาเวสสนดรชาดกประกอบการวจยเรอง

การศกษาคณคาของชาดกเพอใชในการสอนวรรณคดไทย ผวจยกลาวถงรายยาวมหาเวสสนดรชาดกใน

แงตาง ๆ ไวเกยวกบเรองรปแบบ ธรรมเนยมนยมในการแตง โดยเปรยบเทยบการแตง รายยาวเรองนกบ

21

วรรณคดเรองอน ๆ อทธพลของสงแวดลอมทมตอแนวการเขยนซงผวจยสรปวามอทธพลอย 3 ทาง คอ

ทางสงคม ทางปรชญาและพทธศาสนา และทางจตวทยา คณคาของเรอง เชน คณคาทางวรรณคด คณคา

ทางการแสดงออกดานวฒนธรรมของคนไทยซงผวจยกลาวไวเพยง 3 ประเภทเทานน และยงกลาวถง

คณคาดานอน ๆ อก เชน ตวละครในเรองนผวจยเหนวาเตมไปด วยสญลกษณของจตใจไดแกความสงบ

ความเมตตา เปนตน

สวนย ชวนสนท (2518: 145) ไดศกษาวเคราะหรายยาวมหาเวสสนดรชาดกทางวฒนธรรมไทย

พบวา มงชใหเหนสภาพสงคมและวฒนธรรมไทยดานตาง ๆ ลกษณะวฒนธรรมทปรากฏใน รายยาว

มหาเวสสนดรชาดกในสมยกรงศรอยธยาตอน ปลาย จนถงสมยรตนโกสนทรตอนตนซงไดแก

วฒนธรรมทางวตถ วฒนธรรมทางจตใจ วฒนธรรมทางภาษา และสถาบนครอบครวตลอดจนกลาวถง

อทธพลของเรองเวสสนดรชาดกทมตอวฒนธรรมไทยในดานศลปกรรมและวรรณกรรม

สมาน โซะเหม (2528: 98) ไดศกษาวรรณกรรมชาดกเรองมหาชาตฉ บบเมองเพชรบร กณฑช

ชกโดยวเคราะหในเชงสงคมแสดงใหเหนถงคานยม ความเชอและขนบธรรมเนยมประเพณตางๆของ

ชาวบานเมองเพชรบรวาเกดจากการผสมผสานระหวางพทธศาสน ไสยศาสตรและโหราศาสตร

การวเคราะหดานวรรณศลปพบวารปแบบของคาประพนธในมหาช าตฉบบเมองเพชรบร กณฑชชกนน

มลกษณะเปนรายยาวหรอกลอนเทศนเปนสวนใหญ แตกมกลอนแบบพนบานแทรกอยเปนอนมาก

สานวนโวหารโลดโผนและสะทอนใหเหนถงประวตศาสตรและโบราณคดในสมยนนซงนาสนใจมาก

ในดานการเปรยบเทยบระหวางมหาชาตฉบบเมองเพชรบร กณฑชชก สานวนหมอปาน กบฉบบหลวง

สานกวดสงขกระจาย ทาใหอาจสนนษฐานไดวาสานวนหมอปานนาจะเปนตนแบบของสานวน

วดสงขกระจาย

ประคอง นมมานเหมนท (2526: 76) ไดศกษามหาชาตลานนาในฐานะทเปนวรรณคดทองถน

โดยใชวธการศกษาในเชงสงคมวทยา มานษยวทยา ปรชญา และสนทรยศาสตร ศกษาเปรยบเทยบความ

เปนมาของมหาชาตภาคกลางกบมหาชาตลานนา ศกษาสภาพสงคมและวฒนธรรมทมอทธพลตอการ

เสรมบคลก ลกษณะนสยและวถชวตของตวละครในมหาชาตลานนา วเคราะหคตธรรมทางพทธศาสนา

ทกวเสนอผานตวละคร

ประทม สวรรณคงคะ (2526: 84) ไดศกษามหาเวสสนดรชาดกฉบบถนใตจากตนฉบบ วด

มชฌมาวาส สงขลา เพอวเคราะหลกษณะการประพนธ สานวนโวหาร รสวรรณคด และคณคาทางดาน

สงคมความสมพนธของสมาชกในครอบครวทปรากฏอยในเนอหา

มณ พยอมยงค (2519: 90) ไดศกษาวเคราะหและเปรยบเทยบมหาชาตฉบบภาคกลาง ภาคเหนอ

ภาคอสาน และภาคใต เพอศกษาภาษาในทองถนตาง ๆ และทาความเขาใจเกยวกบขนบธรรมเนยม

วฒนธรรม ภมประเทศ และความเปนไปทางสงคม รวมทงศลปะดานสถาปตยกรรม จตรกรรม และ

ประตมากรรมของทองถนนน ๆ

22

สนนท อญชลกล (2520: 77) ไดศกษาเรองการสรางคาและการใชคาในมหาชาต คาหลวง โดย

มงศกษาการสรางคา การใชคา ความหมายของคาบางคา บางสานวนในมหาชาต คาหลวงเปรยบเทยบ

กบภาษาในสมยปจจบน สรปผลการศกษาวามการสรางคา 4 ประเภท คอ คาแผลง คาซ า คาซอน และ

คาราชาศพท การใชคาในหมวดตาง ๆ พบวา มการใชคาในหมวดคาสรรพนาม คาลกษณะนาม และ

คาบพบทบางคา แสดงใหเหนวามการใชคาตามฐานะของบคคลตามฐานะทางสงคมและวฒนธรรม

คาเหลานปจจบนม การเปลยนแปลงจากเดมบางทงรป ความหมาย และการใช สวนในดานสา นวน

พบวาบางสานวนยงคงใชอยในปจจบน

อณภา อศวปยานนท (2528: 114) ไดศกษาเรองมหาเวสสนดรชาดกฉบบทองถนอสาน จาก

ตนฉบบวดกลางโคกคอ จงหวดกาฬสนธ โดยศกษาวรรณกรรมพทธศาสนาในดานอกษร อกขรวธ

อกษรธรรมอสาน วรรณศลป และทางดานวฒนธรรม สงคม ทเกยวของกบวรรณกรรมเปรยบเทยบกบ

รายยาว มหาเวสสนดรชาดกฉบบกระทรวงศกษาธการ ในการศกษาวเคราะหเชงสงคมและวฒนธรรมท

ปรากฏในวรรณกรรม สะทอนใหเหนสภาพสงคมและวฒนธรรมของชาวอสานในสมยนน

ผองศร ยอดสกล (2531: 132) ไดศกษาวจยเรองมหาชาตเมอ งเพชรสานวนวดเกาะพบวา

มหาชาตเมองเพชรมลกษณะเฉพาะตวทแตกตางจากมหาเวสสนดรชาดกฉบบหลวง นอกจากนนยง

ตองการวเคราะหคณคาทางวรรณศลปของมหาชาตเมองเพชร ตลอดจนศกษาสภาพสงคม ความเชอ

แนวคด และวฒนธรรมประเพณทปรากฏในมหาชาตเมองเพชรอกดวย

สญจนา จระเกยรต (2531: 79) ไดศกษาวเคราะหมหาชาตฉบบเมองเพชรบร กณฑมหาพน ใน

ดานวรรณศลป สงคมและวฒนธรรม ธรรมชาตวทยา และความรดานอน ๆ ทงยงไดสรปวาสภาพสงคม

และวฒนธรรมทปรากฏในมหาชาตฉบบเมองเพชรบรกณฑมหาพน สะทอนใหเหนสภาพสงคมและ

วฒนธรรมของชาวเมองเพชรบร ทเกดจากการผสมผสานคตทางพทธศาสนาเขากบไสยศาสตร

แสงอรณ กนกพงศชย (2532: 87) ไดศกษาคตความเชอเรองมหาชาตชาดก การเปลยนแปลง

และการสบเนอง สะทอนจากภาพจตรกรรมฝาผนง กรณศกษาเฉพาะภาพจตรกรรม ฝาผนงในพระอโบสถ

วดสวรรณาราม คลองบางกอกนอย พบวาภาพมหาชาตชาดกมบทบาทตอสงคมในดานการบรณาการ

ทางสงคม ซงแสดงถงการถายทอดวฒนธรรมจากสวนกลางลงมาสชาวบานเพอใหเกดการยอมรบและ

ใหการศกษาอบรมแกชาวบานโดยเลอกชมชนวดสวรรณาราม (บานบ) ซงเปนกลมสงคมทมความสมพนธ

ใกลชดกบวดสวรรณารามมากทสดเปนกรณศกษา

พระมหาภรมย คมเพชร (2536: 80) ไดศกษาวจยเรองมหาเวสสนดรชาดก ฉบบวด แสนสขาราม

หลวงพระบาง ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว เปนการวจยในดานประวตความเปนมา

อกษรและอกขรวธ จดมงหมายและธรรมเนยมนยมในการแตง สภาพสงคม ประเพณและวฒนธรรมของ

ลาว ศกษาวเคราะหคณคาทางวรรณศลป และคณคาหลกธรรมทางพทธศาสนา ศกษาเปรยบเทยบดาน

เนอหากบมหาชาตกลอนเทศน ฉบบกระทรวงศกษาธการของไทยดวย

23

พระมหาธวช เขมธโช (2538: 111) ไดศกษาเชงวเคราะหเรองการเ ทศนมหาชาตทมอทธพลตอ

สงคมไทยพบวา การเทศนมหาชาตมมาตงแตสมยสโขทยจนถงปจจบน (สมยกรงรตนโกสนทร ) และนยม

จดใหมการเทศนระหวางในพรรษาจนถงออกพรรษา หรอในโอกาสทเหมาะสม พทธศาสนกชนชาวไทย

นยมฟงเทศนมหาชาตเพราะเชอวาถาใครไดฟงจบทง 13 กณฑ ในวนเดยวจะไดรบผลานสงส 5 ประการ

คอ

(1) จะไดเกดในยคศาสนาของพระศรอรยะเมตไตรย ซงจะเสดจมาอบตและตรสรเปน

พระพทธเจาในอนาคต

(2) จะไดไปเกดในสคตโลกสวรรค เสวยทพยสมบตอนโอฬาร

(3) จะไมไปเกดในอบาย ทคคตวนบาต

(4) จะเปนผมลาภ ยศ ไมตร และความสข

(5) ดวยอานสงสจากการฟงเทศนมหาชาตนจกสงผลใหไดบรรลมรรคผล นพพานเปน

พระอรยบคคลในพระพทธศาสนา

ธนวฒน พลสวสด (2543: 95) ไดศกษาวจยเรองการศกษาเปรยบเทยบแนวคดในเรองตวแบบ

ของผหญงในความสมพนธเชงอานาจ การศกษากรณนางมทรและนางอมตตดา และนางรธและนางเอสเธอร

พบวา แนวคดในเรองความสมพนธเชงอานาจระหวางผชายและผหญง ทปรากฏอยในมหาเวสสนดรชาดก

และครสตธรรมคมภรนน มความสมพนธเชงอานาจทคลายคลงกน ความสมพนธแบบแรกเปน

ความสมพนธ ทผหญงนนถกผชายกดข ซงเปนความสมพนธตามแนวบรรทดฐานของสงคม สวน

ความสมพนธอกแบบเปนความสมพนธทผหญงสามารถใชอานาจความงามทตนมอย ในการตอรองและ

ควบคมผชายใหอยภายใตอานาจของผหญงได

วชราภรณ พฤกษสกาญจน (2543: 63) ศกษาล กษณะเดนทางวรรณศลปในรายยาว

มหาเวสสนดรชาดก ผลการศกษาพบวา ลกษณะเดนทางวรรณศลปในรายยาวมหาเวสสนดรชาดกเกด

จากความหลากหลายของเนอหา ซงกวตองเลอกใชศลปะในการประพนธใหสอดคลองกบเนอหาอนเปน

ปจจยใหเกดลกษณะเดนทางวรรณศลปทแตกตางกนไปในแตละตอน นอกจากน รายยาวมหาเวสสนดรชาดก

ยงแสดงใหเหนถงการสบทอด ขนบ นยมทางวรรณศลปในวรรณคด พทธศาสนา ไดแก ในดานการ

เลอกเรอง การเลอกใชคาประพนธ การดาเนนเรอง การสรางตวละคร และการใชถอยคาและโวหาร

ธตพล กนตวงศ (2545: 92) ศกษาทานองเทศน มหาชาต กณฑมทร ประเพณตง ธมมหลวง

ผลการวจยพบวา การเทศนมหาชาตหรอเวสสนดรชาดกมทมาจากพระคาถาพนเปนภาษาบาล อยใน

นบาตชาดกอนเปนสวนหนงของพระไตรปฎก

24

จนทรา เรอนทองด (2547: 81) ศกษาเพลงแหลในเทศนมหาชาต จงหวดเพชรบรผลการวจย

พบวาเพลงแหลในเทศนมหาชาต จงหวดเพชรบร ใหสาระคณคาดานสตปญญาเกยวกบคาศพทตาง ๆ

ทาใหผฟงเขาใจความหมายของเรองทฟงไดด ไดรบความรดานภมปญญาของคนไทย และภมปญญา

ของพระสงฆไทยในการประพนธเพลงแหล เพอเทศนสงสอนโนมนาวใจ ใหพทธศาสนกชนสนใจทจะ

รบฟงเทศนอยางเตมใจ วฒนธรรมโบราณและประเพณไทยทสบทอด กนมาตงแตโบราณ นอกจากนน

ยงทาใหรจกธรรมชาตในปาเขาพชและสตว

บทท 3

วธการดาเนนการศกษาคนควา

ในการศกษาคนควาเรองการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย

ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน มเนอหาสาระสาคญทตองศกษา คอ ประวตความ

เปนมาของการเทศนแหล วธการ เทศนแหล และโอกาสทใชในการเทศนแหล ซงไดรวบรวมขอมลจาก

แหลงตางๆ ทงเอกสารทางวชาการ และจากประสบการณตรงของผใหขอมล เพอใหการศกษาบรรล

วตถประสงคจงมการแบงขนตอนการดาเนนการศกษาคนควาดงน 1. ขนรวบรวมขอมล

1.1 เตรยมหวของานสาคญของการศกษาคนควา 1.2 รวบรวมเอกสารทเปนวชาการ และงานวจยทเกยวของกบเรองการเทศนแหลมหาชาต 1.3 รวบรวมขอมลจากประสบการณตรงของวทยากรผใหขอมล โดยศกษาคนควาลงพนท

ภาคสนาม 1.4 รวบรวมขอมลจากการสมภาษณพระภกษ และวทยากรผทรงคณวฒ ดงน

- พระครสนทรสตกจ ( มณ ผองแผว ) รองเจาคณะอาเภอเของในและเจาอาวาส วดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน

- พระครวจสนทร เจาอาวาสวดหนองแกใหม ตาบลแจละแหม อาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน

- พระมหาธรโชต จตตสวโร รองเจาคณะตาบลและเจาอาวา สวดเทพนมต อาเภอพบลมงสาหาร จงหวดอบลราชธาน 1.5 บนทกขอมลทงหมดเกยวกบสภาพความเปนมาทงหมดและขอมลในสวนทเกยวของกบ

การเทศนแหลทานองอสาน เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอ

เของใน จงหวดอบลราชธาน

2. ขนการศกษาขอมล 2.1 นาขอมลทางการศกษาจากหวขอท 1 มาเรยงลาดบดงน

2.1.1 ประวตความเปนมาของการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร

การเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน

จงหวดอบลราชธาน 2.1.2 การเทศนแหลและวธการเทศนแหล 2.1.3 ทานองหรอบทเทศนทใชในการเทศนแหล

26

2.2 ศกษาคนควาขอมลและรวบรวมรายละเอยด จากแหลงขอมลตางๆ ดงน - กองวรรณกรรมและประวตศาสตร จงหวดอบลราชธาน - พพธภณฑพนบานตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน - มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย - มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร - มหาวทยาลบอบลราชธาน - หอสมดแหงชาต

2.3 นาขอมลจากการสมภาษณมาวเคราะห 2.4 ถอดขอมลจากเทปบนทกสยงแลวบนทกเปนลายลกษณอกษร

2.5 ขอความคดเหนและขอเสนอแนะจากผเชยวชาญ เพอแนวทางในการปรบปรงแก ไข

ขอมล

2.6 นาขอมลทไดทงหมดมาตรวจสอบแกไข ปรบปรง เรยบเรยงเนอหา โดยการจดลาดบ

ใหสมพนธกน

3. ขนวเคราะหขอมล ขอมลภาคสนามครงน ผศกษ าคนควาไดรบความอนเคราะหจากผมความสามารถในการเกบ

รวบรวมขอมลและสมภาษณโดยใชขอมลภาคสนามเปนหลกใชขอมลจากเอกสารงานวจยตาราหนงสอ

ทางวชาการเอกสารสงพมพตางๆ ทเกยวของเปนขอมลสนบสนน โดยมรายละเอยดของการวเคราะห

ดงน 3.1 ประวตความเปนมาของการเทศนแหลมหาชาต เปนทานองอสานเรอง พระเวสสนดรชาดก

กณฑมทรของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธานเปนการวเคราะหขอมล

ในลกษณะการรวบรวมองคความรตาง ๆมาเรยบเรยงในรปแบบพรรณนาวเคราะห โดยมรายละเอยดดงน - ประวตความเปนมาของการเทศนแหล

- ประเพณและพธกรรมในการเทศน

3.2 ศกษาวธการเทศนแหลทานองอสาน

- ภาษาและบทเทศนทใชในการเทศนแหลทานองอสาน กณฑมทร

- วธการและเทคนคการใชเสยงในการเทศนแหลทานองอสาน กณฑมทร

3.3 ศกษาทานองทใชในการเทศน ไดแก - ทานอง ลมพดพราวพดไผ - ทานอง กาเตนกอน - ทานอง แมฮางกลอมลก - ทานอง รถไฟไตราง

4. ขนสรป 4.1 สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ

บทท 4

การวเคราะหขอมล

เรองการเทศนแหลเปนทานองอสานน ผศกษาไดทาการเกบรวบรวมขอมลเพอการศกษาแลว

นาขอมลทไดมาวเคราะห เพอหาความถกตองเหมาะสมโดยตรงกบจดมงหมายดงน 1. ศกษาประวตความเปนมาของการเทศนแหลเปนทานองอสาน เรอ งเวสสนดรชาดก

กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน 2. ศกษาวธการเทศนและทานองทใชในการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก

กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน

ประวตความเปนมาของการเทศนแหล

การทพระภกษนาบทเทศนจากหวขอบาลธ รรมตางๆ มาเทศนในงานตางๆ นน นบวาเปน

เจตนาดทจะขดเกลาผฟงใหเหนดวงตาธรรม เขาใจถงการปร ะกอบกรรมดเมอยงมชวตอย แตเมอ

พจารณาถงความเปนจรงแลวการนาถอยคาบาลมาสวดหรอเทศนโดยทผฟงไมมพนฐานความรในหวขอ

ทพระทานสาธยายมานนกไมเกดผลในเชงปฏบตเทาทควร ดงนนจงมการแสวงหารปแบบการเทศน

ขนมาโดยนาเรองราวทเปนวรรณกรรมทางพทธศาสนามาเทศนเปนทวงทานองตางๆ เพอใหผฟงเกด

ความสนใจคลอยตามเรองราวทนามาเลาขาน วรรณกรรมสาคญทกลายมาเปนตนแบบการเทศนในเวลา

ตอมากคอ การเทศนมหาชาต เรองเวสสนดรชาดกนนเอง การเทศนแหลทานองอสานเรองเวสสนดรชาดกนนเปนการอธบายเรองราวของพระโพธสตว

พระนามวา พระเวสสนดร ซงเปนพระชาตสดทายกอนการตรสรอนตรส มมาสมโพธญาณของสมเดจ

พระสมมาสมพทธเจา พระสมณโคดม ซงเปนกษตรยผครองเมองสพราช เปนพระราชโอรสของ

พระเจาสญชยและพระนางผสด ไดอภเษกกบพระนางมทร มพระโอรส ชอ ชาล และมพระธดา ชอ

กณหา พระองคทรงเปนกษตรย ทมนาพระทย ดงามและมพระเมตตาบญญาธการอยางมหาศาลตออาณา

ประชาราษฏรโดยการบาเพญมหาทานบารม จนเปนทเลองลอไปทวทกแวนแควน จนกระทงครงหนง

กษตรยแหงกาลงครฐ ไดสงคณะพราหมณมาทลขอ ชางเผอกคบาน คเมอง ชอ ชางปจจยนาค เพอไปทา

พธ ใหบานเมองสงบ รมเยน เนองจากทกาลงครฐนนประสบปญหา ความยากแคน ฝน ฟา ไมตกตอง

ตามฤดกาล จงมความเชอวาถาไดชางเผอก ปจจยนาคมา จะทาใหบานเมองสงบ และอดมสมบรณขน

จงไดสงพราหมณไปทลขอ ซงครงนน พระเวสสนดร ทรงประทานชางปจจยนาคใหแกพราหมณแหง

กาลงครฐไป ทาให พระเจาสญชย และราษฏร ในนครสพ ไมพอใจ จงเนรเทศ พระเวสสนดรใหออกไป

ประทบทเขาวงกตนอกพระนคร พระเวสสนดรกมไดขดขนแตทรงทลขอโอกาสบาเพญพระราชกศล

28

จากพระเจาสญชยโดยการบาเพญมหาทาน สตสดกทาน คอการใหทานครงยงใหญ อนไดแก การใ ห

ชาง มา โคนม นาร ทาส ทาสา และสรรพวตถาภรณตางๆ อยางละ ๗๐๐ แก ประชาชนทวไปทมาทลขอ

หลงจากนนจงไดเสดจออกนอกเมองพรอมดวย พระนางมทร พระชาล และ พระกณหา สเขาวงกต ใน

ระหวางทางไดเสดจผาน นครเจตราช จงไดแวะประทบพก ณ ศาลาพกหนาพระนคร กษตรยแหงนคร

เจตราชไดทราบขาว จงออกมาทลเสดจขนครองราชยสมบตทนครเจตราช แตพระเวสสดร ทรงปฏเสธ

แลวไดเสดจสเขาวงกต เมอไปถงทรงไดพบกบอาศรม ทประทบ ซง ทาววษณกรรมไดเนรมตขนตาม

พระบญชาของ ทาวสกกะเทวราช กษตรยท งส จงไดออกผนว ชเปนฤาษและพานกทอาศรมนนสบมา

ครนตอมาไดมพราหมณชอชชก อาศยอยในกาลงครฐ บานทนวฐะ เทยวออกขอทานไปทวเมอง เมอได

เงน ๑๐๐ กหาปณะ กจะนาเงนไปฝากสหายพราหมณสองผวเมย แตพราหมณทงสองไดนาเงนทชชก มา

ฝากไปใช จนหมด ครนพอชชกมาขอเงนคน สหายพราหมณทงสองกมไดมให ชชกจงขอนางอมตดาซง

เปนบตรสาวของสหายพราหมณทงสองมาเปนภรรยาตน หลงจากนนชชกกพานางอมตดามาอยทบาน

ของตน นางอมตดากปรนนบตตนตอสามเปนอยางด ทาใหบรรดา เมยของพราหมณในหมบานนนไม

พอใจเพราะทาใหถกเปรยบเทยบ จงพากนเกลยดชงและทารายทบตนางอมตดา ตลอดมา ชชกจงเหนวา

นาจะหาทาสมารบใช จงไดนกถง พระเวสสนดรวาม โอรสและธดา อย และทรงไมเคยปฏเสธสงใดจาก

ผไปทลขอ จงไดเดนทางไปสเขาวงกตเพอไปเฝาพระเวสสนดร ในการทลขอ พระโอรสและพระธดา

ทงสองมาเปนทาสรบใช เมอชชกเดนทางไปถง ทางเขาเขาวงกต กไดถกพรานเจตบตร ผมหนาทรกษา

ประตปา ขดขวางไว จากนนชชกกไดหลอกหลอ จนพรานเจตบตรชทางไปอาศรมของจตดาบส แต

เนองจากเขาวงกตเปนปาใหญ มเนอทกวางขวาง ชชกเกรงวาจะไปไมถกและอาจหลงท างอยในปา จง

ออกอบายวามพระราชสาสนจากพระเจากรงสญชยมาถงพระเวสสนดร พรานเจตบตรหลงกลจงไดนา

ทางชชกมาสงยงอาศรมจตดาบส หลงจากนนชชกกไดพกคางแรมทอาศรมจตดาบสคนหนง หลงจาก

นนกใชคารมตางๆ ทาใหจตดาบสหลงกล ชทางไปยงอาศรมของพระเวสสน ดรใหแกชชก คนนน

พระนางมทรไดทรงสบนนมตวาจะตองเกดการพลดพรากจากแกวตาดวงใจทงสองจงนาความฝนนน

มาทลถามจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรทรงทราบแตตรสแกพระนางมทรวาไมมเหตอนใด อาจเกด

จาก ธาตโขภ คออาหารผดสาแดงนนเอง พระนางจงคลายกงว ลแลวออกไปหาอาหารในปาตามเดม

เหมอนปกต หลงจากนนเมอชชกไดมาถงกไดเขาไปทลขอ พระชาล และพระกณหา จากพระเวสสนดร

สองกมารไดแอบฟงจงหนลงไปซอนตวอยในสระบว ครนพอพระเวสสนดรทรงประทานสอง

พระกมารใหแกชชกแลว ชชกกออกไปเดนหา แตไมพบ เลยกลบมายงอาศรมแลวตอวา พระเวสสนดร

พระเวสสนดรจงไปยงสระบว เรยกสองพระกมารขนมา เพอสรางมหาทานบารม ทงสองจงขนมาจาก

สระบว ชชกกไดมดมอ แลวเฆยนต สองพระกมาร ตอหนาพระเวสสนดร แลวพาสองพระกมาร กลบส

กาลงครฐ ในขณะนนถงเวลากลบจากหาอาหารของพระนางมทรระหวางทางมเทวดาแปลงกายเปนเสอ

นอนขวางทางไว เพอไมใหพระนางกลบไปอาศรมทน จนพลบคาเสอไดหายไป พระนางจงเดนทางไป

29

ยงอาศรมทพก เมอไปถงกไมพบสองพระกมาร ตงตกพระทยวงเขาปาไปตามหา หาเทาไหรกไมพบจง

ทรงเศราโศก เสยพระท ย เปนอนมากจนลมสลบลงไปหนาอาศรมของพระเวสสนดร เมอนนองคทาว

สกกะเทวราชทรงเหนวาถามผใดมาทลขอพระนางมทรไปอกกจะไมมผใดมาคอยถวายการอปฏฐาก

พระเวสสนดร จงทรงจาแลงแปลงกายมาเปนพราหมณ เพอมาทลขอพระนางมทร หลงจากนนพระ

เวสสนดรไดประทานให พราหมณผนนจงไดแปลงกายกลบมาเปนทาวสกกะเทวราชตามเดม และแจง

ความจรงแกพระเวสสนดร พรอมทงคนพระนางมทรให ครงนนทาให การบาเพญมหาทานบารมในครง

น สาเรจลลวงไปดวยด เกดแผนดนไหว เปนทอนโมทนาของมวลมนษยและเทวาดทงปวง จากนนพระ

เจาสญชยไดสบนนมตถงพระกมารทงสอง จงไดมารอพบทลานหนาประตเมอง ครนพอถงเวลาก

ทอดพระเนตรเหนสองพระกมารมากบชชก จงไดไถถอนสองพระกมารจากชชก โดยการประทาน

อาหาร คาว หวาน มากมายใหชชกไดกน จนกระทงชชก ตายเพราะอาหารไมยอย สองพระกมารจงทล

พระเจาสญชย ใหไปรบพระเวสสนดรและพระนางมทร กลบสเมอง ครงนนพระเจาแหงกาลงคนคร ได

นาชางปจจยนาคมาถวายคนดวย พระเจาสญชยจงนาขบวนอสรยยศ จากวงไปรบพระเวสสนดรและ

พระนางมทรทเขาวงกต เมอขบวนไปถง กษตรยท งหกกได พบกนทรงกนแสงดวย คว ามปต แลว

ทงหมด กเสดจนวตสพระนคร ในขณะนนบงเกดฝนโบกขรพรรษคอเปนฝนทตกลงมาเปน เพชร พลอย

อญมณตางๆ ทาใหประชาชน ออกมาเกบไป บางกนาไปขาย ทรงอนญาตใหประชาชนเกบไวไดแลวก

นาเขาทองพระคลง จากนนพระเวสสนดรกไดทรงครองราชยสมบตดวยทศ พธราชธรรมยงความสงบ

รมเยนแกบานเมองตลอดมา ในมหาชาตเวสสนดรชาดกนจะประกอบไปดวยพระคาถาพน แยกเปนกณฑหรอตอนตางๆ

ได ๑๓ กณฑ และแตละกณฑนนจะมเพลงประจากณฑประกอบ มเนอหาความหมายเลาเรองราวของ

กณฑนนๆ ไดแก กณฑท ๑ ชอกณฑทศพร ม๑๙ พระคาถา จะใชเพลงสาธการเปนเพลงประจากณฑ บอกเลา

เรองราวตอนทพระนางผสด พระมเหสของพระอนทรทลขอพร ๑๐ ประการ จากพระอนทร กณฑ ๒ ชอกณฑ หมพานต ม๑๓๔ พระคาถา จะใชเพลงตวงพระธาต เปนเพลงประจากณฑ

จะเปนเรองราวตอนท พระเวสสนดรทรงประทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอกคบาน คเมอง กณฑท ๓ ชอกณฑทานกณฑ ม ๒๐๙ พระคาถา จะใชเพลงพญาโศกเปนเพลงประจากณฑ เลาถง พระเวสสนดรทรงบาเพญสตสดกทาน คอชาง มา โคนม ทาส ทาสา นาร และวตถาภรณตางๆ

ตลอดจนสราบาน อยางละ ๗๐๐ แกประชาชน กณฑท ๔ ชอกณฑ วนประเวศน ม ๕๗ พระคาถา จะใชเพลงพญาเดนเปนเพลงประจากณฑ

บอกเลาเรองราวตอนสกษตรยเดนเขาสปา เขาวงกต

30

กณฑท ๕ ชอกณฑชชก ม ๗๙ พระคาถา จะใชเพลงเซนเหลา หรอ เพลงคางคาวกนกลวย

เปนเพลงประจากณฑ ใชประกอบอากปกรยา ทาเดนและลกษณะของชชก ท มาทลขอ สองพระราชกมาร

จากพระเวสสนดรไป กณฑท ๖ ชอกณฑจลพน ม ๓๕ พระคาถา จะใชเพลงรวสามลาหอเพลงคกพาทย เปนเพลง

ประจากณฑ เปนการบอกกลาวเกยวกบเรองราวอภนหารทเกดขนในเรอพระเวสสนดรชาดก กณฑท ๗ ชอกณฑมหาพน ม ๘๐ พระคาถา จะใชเพลงเชดกลองเปนเพลงประจากณฑ

เปนเรองราวตอนท พระอจจตฤาษ ไดชทางใหชชกเดนทางไปยงอาศรมทประทบของพระเวสสนดร กณฑท ๘ ชอกณฑกมาร ม ๑๐๑ พระคาถา เปนตอนท พระกมารทงสองถกชชกทลขอไป

เปนคนรบใชนางอมตดา

กณฑท ๙ ชอกณฑมทร ม ๙๐ พระคาถา จะใชเพลงทยอยโอดเปนเพลงประจากณฑ เปน

เรองราวของพระนางมทรทหลงทางในปาตอนไปหาอาหาร พอกลบมาถงอาศรมทประทบกทราบวา

พระกมารทงสองนนไดถก พราหมณชชก ทลขอจากพระเวสสนดรไปแลวกเกดเสยอก เสยใจ พ ระนาง

จงออกวงตามหา จนสลบลมไป

กณฑท ๑๐ ชอกณฑสกบรรพ ม ๔๓ พระคาถา จะใชเพลงกลมเปนเพลงประจากณฑ เปนตอน

ทองคพระอนทรเสดจลงมาจากสรวงสวรรค เพอ ปลอมพระองคมาเปนพราหมณ ทลขอพระนางมทร

จากพระเวสสนดร เพอปองกนมใหผใดมาทลขออก พระนางม ทรจะไดคอยถวายการดแลรบใช

พระเวสสนดรตอไป กณฑท ๑๑ ชอกณฑมหาราช ม ๖๙ พระคาถา จะใชเพลงกราวนอก เปนเพลงประจากณฑ

บอกเลาเรองราวถงตอนทองคมหาราชพรอมขาราชบรพารเสดจออกตามหาพระเวสสนดรและพระ

กมารทเสดจเขาปา กณฑท ๑๒ ชอกณฑฉกษตรย ม ๓๖ พระคาถา จะใชเพลงตระนอน เปนเพลงประจากณฑ

กณฑนจะกลาวถงตอนท องคสญชย และพระเวสสนดร พระนางมทร และพระกมารทงสอง ไดมาพบ

กน กณฑท ๑๓ ชอกณฑนครกณฑ ม ๔๘ พระคาถา ใชเพลงทะแยกลองโยนเปนเพลงประจา

กณฑ เปนตอนทพระเวสสนดรและพระกมาร ไดเสดจกลบสพระนคร พระเวสสนดรเปนพระโพธสตวองคสดทายของการอบตขนในมนษยโลกขององคสมเดจพระ

สมมาสมพทธเจา กอนทพระองคจะไดตรสร เปนพระราชโอรสขององคมหาราชและพระนางผสด

วนหนงมความปรารถนาจะชวยใหสตวโลกและอาณา ประชาราษฏร พนทกขจงตงอยใน

ทศพธราชธรรมและทรงตงปณธานไวแนวแนในการจะบาเพญมหาบารมทาน โดยการสละทกอยาง

แมกระทงชวตของพระองคเองหรอแมแต ราชโอรสและราชธดา ซงถอเปน แกวตา ดวงใจของพระองค

จนกระทงไดสาเรจ และไดไปอบตเกดขนเปนเจาชา ยสทธตถะในชาตตอมา การเทศนมหาชาตนนไม

31

ปรากฏหลกฐานแนชดวาเรมขนครงแรกเมอใด แตมหลกฐานทเกาแกทสดคอปรากฏในหนงสอ

มหาชาต ชอมหาชาตคาหลวง ในสมยกรงศรอยธยา ตรงกบรชสมยในสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ซง

พระองคทรงมรบสงใหประชมนก ปราชญราชบณฑตในสมยกรงศรอยธยา แปลและแตงประพนธขน

ใหมในชวงระหวางป พทธศกราช ๒๐๒๕ 2 ถ2

ตวอยางกณฑมทร

ง พทธศกราช ๒๑๗๐ วธแตงคอ การใชภาษามคธดงเดม

ในพระไตรปฏก ตงบาทหนง แลวแปลเปนคาประพนธภาษาไทย สลบกนไปดง ตวอยาง เชน

“ครนเชากหวเขา ชายปาเตาไปตามชาย

ลกไมบทนงาน จางายราชอดยน

เปนใดจงมาคา อยจรหลาตอกลางคน

เหนกนโหดหน มาดแคลนนเพอใด”

ตวอยางกณฑทานกณฑ

“ปางนนเจาพระยาแพศยน ดรไดจอมขวญ

ชาลพลาศลกษณา

มทรมทรราชธดา ไดแกวกณหา

สององคอมองคสองอร”

หนงสอมหาชาตคาหลวง เปนการแตงไวสาหรบสวดใหประชาชน ฟงในการทไปบาเพญกศล

ทวดพระศรรตนศาสดารามและ มหาชาตคาหลวงทานองดงเดม ไดไวใชสวดถวายเมอกษตรยและหม

ของพระบรมวงศานวงศเสดจมาบาเพญพระราชกศล ณ วดพระศรรตนศาสดาราม เชนเดยวกน ตอมาเมอในสมยพระเจาทรงธรรม ประมาณป พทธศกราช ๒๑๗๐ ไดมการประชมนกปราชญ

และราชบณฑตแตงกาพยมหาชาตขน ลกษณะสาคญของกาพยมหาชาตนน จะมคาศพทภาษามคธ

อยนอยมาก จะแตงเปนรายยาวภาษาไทยทเขาใจงายกวา ซะเปนสวนมาก การแตงคาประพนธรายยาว

ในกาพยมหาชาตน สนนษฐานไววา แตงไวสาหรบพระเทศน แ ละการทเทศนเปนทานองตางๆ นน

อาจจะมาจากการเทศนและวธการจากมหาชาตคาหลวงในสมยกอน

32

สวนมหาชาตกลอนเทศน หรอ รายยาวมหาชาตนน จะยกคาถาภาษามคธมาตอนหนง แลวนา

ความมาแปลเปนภาษาไทยแตงเปนรายยาว แตจะใชวธการรวบรดเนอเรองใหสนเขา สาหรบให

พระเทศนใหจบทง ๑๓ กณฑในวนเดยว ซงจะเหนไดในปจจบนทมการเทศนมหาชาตรวบรดเสรจสน

ภายในหนงวน การเทศนมหาชาตนนมประโยชนนานปการ ไดแกทาใหเปนผรจกรกสามคค มความเป นนา

หนงใจเดยวกนอนทจะประกอบกจกศลรวมกน ดงจะเห นไดจาก การเตรยมงานพธ เปนตน อกทงยง

เปนการเสยสละ ทงกาลงกาย กาลงใจ กาลงทรพย เพอลดความตระหนถเหนยวในอปนสยอนเปน

ธรรมชาตของมนษยปถชนเราทวไป ทาใหเปนผมสตปญญา ซงจะเกดจากการฟงสงทประเสรฐและ

ดงาม เปน การปฏบตตนตามมงคลอนสาคญทมมาในพระไตรปฎก คอเปนผฟงธรรมตามกาลเปนตน

ครนตอมาถงในสมยกรงรตนโกสนทรไดปรากฏหลกฐานจากการบนทกไวใน ประชมจารก

วดพระเชตพน ในพร ะวหารทศ พระโลกนาถ มขดานหลง วาในรชสมยของ ลนเกลารชกาลท ๑

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟ าจฬาโลกมหาราช พระปฐมบรมราชจกรวงศ ไดจดการเทศนมหาชาต

หลวงทจดเปนการพเศษ มการเกณฑ พระราชวงศทงหลายจดทาเครองบรวารประกอบการเทศนเปนการ

ยดหลกสตตสดกมหาทาน ซงดงคาจารกไวดงน “เปนพระราชทรพยทงทานตนกรรมพฤกษ 1ฉลากพกด

คาพระราชบตรบตร พระภาคไนยราชแลนางพระสนมราชกญชร อศดรนาวา 1

ประเพณการเทศนมหาชาตนนยงปรากฏหลกฐานทสาคญทแสดงออกถงวฒนธรรมและ

ประเพณทดงามของชาวไทยดงจะเหนไดจากวรรณคดไทย เรอง ขนชางขนแผน ซงปรากฏเรองราว

และระยะเวลา เดนชดถอเปนหลกฐานทสาคญยง เปนการบนทกแบบชาวบาน ใชภาษาชาวบานทเขาใจ

งายและสละสลวยดวยคาประพนธ ทไพเราะ บอกเลาเรองราว วน เวลา สถานท และวธดาเนนการอยาง

ครบถวน ดงเหนไดจากคาประพนธตอไปน

ฉลากละหาชงสชงสองชง

เปนเงนสามรอยสามสบแปดชงเงนใสผลมะนาวรอยหกสบแปดชวเขากนทงทานหารอยหกชงคดทงเงน

คาผาทรงพระดอกไมสดบชา เลยงพระสงฆกระจาดและโรงฉอทานเครองไทยทาน ” เปนการแสดงถง

พระจร ยวตรททรงยดหลกธรรมตามมหาชาดก เรอง พระเวสสนดร ททรงบาเพญพระราชกศลใน

การถวายทานในการเทศนมหาชาตหลวงในครงนนในสมยรตนโกสนทรตอนตนการเทศนมหาชาต

หลวงจะถกจดขน ทพระทนงเศวตฉตร ภายในพระทนงอมรนทรวนจฉย ในพระบรมมหาราชวง เทา นน

ตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา เจาอยหว รชกาลท ๔ ไดทรงยายไปจดท

พระทนงอนนตสมาคม แตขาราชบรพารและพระราชวงศ ฝายในทงไมสามารถเขารวมได

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ จงทรงมรบสงใ หมาจดทพระทนงเศวตฉตร

ภายในพระทนงอมรนทรวนจฉยตามเดม

33

อยมาประกาสปตศก ทายกในเมองสพรรณนน

ถงเดอนสบจวนสารทยงขาดวน คดกนจะมเทศนดวยศรทธา

พระมหาชาตทงสบสามกณฑ วดปาเลไลยนนวนพระหนา

ตาปะขาวเถาแกแซกนมา พรอมกนนงปรกษาทวดนน

บางกรบเอาทศพรหมพานต บางกรบเอาทานกณฑนน

ทลกดกรบชชกกณฑกลางวน ใหยายศรประจนกณฑมทร

มหาราชพนชาตกณฑกลางคน ฟงพระหวเราะครกครนกนองม

ฉอกษตรยฉงดเงยบเฉยบด ตาหมนศรคนแก แกรบไป

จากคาประพนธขางตนจะเหนไดวาการเทศนมหาชาตแตละครงนนจะตองมการเตรยมการ

ลวงหนา มการปรกษาหารอกน ทงจ ดตงเครองบรขารกณฑเทศน การรบเปนเจาภาพประจากณฑเปน

ตน ดงนนการเทศนมหาชาต จงเปนประเพณทสาคญรปแบบหนงทผสมผสานระหวางวถชวตและ

ศาสนาเขาดวยกน ทาใหผคนไดเกดความศรทธาในการรวมใจกนจดขนและพรอมทจะเขารวมฟงการ

สาธยาย ซงเ ปนความเชออยางหนง ทสบตอกนมาหลายชวอายคนในอานสงสแหงการไดฟง การเทศน

มหาชาต เรองเวสสนดรชาดก ซงไดกลาวไวคอ

ประการทหนง เชอกนวา จะไดเกดในศาสนาของพระศรอารยเมตไตรย ซงจะมาอบตเปน

พระพทธเจาในอนาคต ซงตามตานานเลาขานวาไดมเทวโองการสงถงพระมาลยมหาเถระ ใหมาบอกแก

มนษยทงหลายในโลกวา ถาผใดปรารถนาประสบพบกบศาสนาของพระองค กใหผนน ฟง มหาชาต

พระเวสสนดรชาดก ซงประดบดวยพระคาถาหนงพนพระคาถาใหจบภายในวนเดยว และ ใหบชาดวย

ประทป ธป เทยน ธง ฉตร สารพน ดอกไม ดอกบว ดอกอบล จงกลน ราชพฤกษ ใหครบจานวนสงละ

หนงพน ผลานสงสจะทาใหพบกบศาสนาของพระองค

ประการทสอง จะไดไปเกดในสคตโลกสวรรค เสวยทพยสมบตอนโอฬาร

ประการทสาม จะไมไปเกดในอบายภม ทคต วนบาต

34

ประการทส จะเปนผมลาภ ยศ ไมตร และความสข และเปนสรสวสดพพฒนมงคลเพราะ เชอ

กนวา คมภรเทศนมหาชาต เปนพระพทธวจนะ ซงสมเดจพระผมพระภาคเจาไดตรส ประทานเทศนาแก

พระภกษสงฆและพทธบรษท ณ นโครธาราม กรงกบลพสด หากผใดสดปฟงแลวยอมเกดกศล บญราศ

วรรณกรรมเรองพระเวสสนดรชาดกทแพรหลายอยในทองถนตางๆ อาจจะมเนอเรองไมตรง

ตามทกลาวมาในขางตน แตเนอเรองและการดาเนนเรองกไมแตกตางกน แมวรรณกรรมเรอง

พระเวสสนดรชาดกฉบบตางๆ จะมความแตกตางกน แตทมาของวรรณกรรมเรองพระเวสสนดร

ชาดกทแพรหลายอยในประเทศไทยกมทมาจากทเดยวกน จากหลกฐานซงเปนบนทกตางๆ

จากนนการเทศนมหาชาตเรองเวสสนดรชาดกนนไดมการคดลอกเผยแพรไปตามวดตางๆนย

วามการชาระครงใหญชวงตนกรงรตนโกสนทรราวสมยสมเดจพระวนรตหรอสมเดจ พระมหาสมณเจา

สมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส การคดลอกนน ตอมาถกปรงแตงขนมาอกหลายทอดโดยพระภกษ ผทรงความรของทองถนตางๆ 1

ถาผใดจะใครชม สมเดจองคพระศรอารย

การทพระศรอารยจากวรรณกรรมเรองพระมาลยมอทธพลเปนอยางสงตอการเทศนของ

พระภกษสงฆโดยเฉพาะก ารเทศนมหาชาตเกดจากความเชอสบตอกนมาวา พระพทธศาสนาจะเสอม

เมอมอาย ๕๐๐๐ ป พระไตรปฎกจะเสอมเปนอนดบแรก อนดบรองตอมาคอพระสตร อนดบสดทาย

คอชาดกตางๆ เชอกนวาเวสสนดรชาดกทสาคญทสดจะสญไปนน จงทาใหเกดประเพณการเทศน

มหาชาต ตอมาในสมยตนกรงศรอยธยาจงมสมดพระมาลยสตรเกดขนทงนกเพออนรกษและสนบสนน

ใหมการเทศนมหาชาตใหกวางขวางยงขน ตวอยางตอไปนเปนขอความในสมดขอยเรองพระมาลย

กลอนสวดสมยตนกรงรตนโกสนทร ซงแสดงใหเหนถงความเกยวของกนของการเทศ นมหาชาต

เวสสนดรชาดก ความวา

ใหตงใจชนบาน ฟงนทานพระเวสสนดร ถาผใดจะใครไหว เมอทานไดเปนพระบวร ใหฟงนทานพระเวสสนดร ในวนเดยวจบทงพน พระบาลเทศนา ฟงคาถาถวนทงพน ขาวบณฑขนมนน ทกสงพนจงมากมาย ฉตรธงเพดานกน รปภาพนนผกแขวนสาย ประทปธปเทยนถวาย ดอกไมเพลงเรงรศม ดอกบวหลวงดอกบวขาว ดอกสามหาวจงกลน ดอกอบลอนมศร นลบลดอกมณฑา ดอกไมขาวใสสด ดอกสตบศอจนา สงละพนถวายบชา มหาชาตเวสสนดร

1กมล เกตศร. (2526: 122).

35

ฟงแลวปรนนบต ทาตามอรรถพระสงสอน มหาชาตพระเวสสนดร ถวนคาถาแลบาล ผใดฟงดงนจบ จงจะพบทานดวยด จงจะพบพระไมตร เมอเปนพระพนประมาณ จากขางตนจงทาใหทราบวา การเทศนมหาชาตในสมยกอนนนจะมการสวดพระมาลยขน

การเทศนในแตละกณฑ แตในปจจบนนนประเพณนไดหมดไปจากสงคมชาวพทธแลวทยงคงอยและ

พบเหนไดทวไปกเปนการเทศนมหาชาต สวนการสวดพระมาลยนนกแยกเปนการสวดอยางเดยว ปจจบนมการสอดแทรกมขตลก ขาขน ใชภาษาทเขาใจงาย สองแง สองงาม มดนตร กลอง

ประกอบ เรยกเงน โดยใชบทกลอนเทศนบาง ทาใหผฟงมความสนก ไมเบอหนายเหมอนในแบบฉบบ

กอนๆ

2

การแสดงของพระสงฆลกษณะน เปนทชนชอบของผชมเนองจากเปนของแปลกทพระสงฆ

กลาทาเชนน อกทงมความสนกสนานใชภาษาทเขาใจงาย จงสามารถทาใหเขาถงผฟงไดอยางรวดเรว

จนเปนทนยมมากในยคหนง โดยเรยกการสวดของพระสงฆใ นรปแบบนวา สวดพระหรอจาอวดพระ

และเรยกพระสงฆทเทศนวา พระนกเทศน ซงในสมยนนเรยกไดวาการเทศนมหาชาต พระเวสสนดร

ชาดกเปนมหรสพอยางหนงทเจาภาพนยมจดหามาแสดงในงานบญตางๆ เชนเดยวกบ โขน ละคร

ตลอดจนการแสดงอยางอนๆ 3

การออกกฎหามพระสงฆแสดงสวดแบบตลกคะนองดงกลาว มหลกฐานปรากฏดงน

แตการทพระสงฆสวดออกตลกคะนองเชนนเปนการไมสารวมกรยาไมเหมาะสมตอสมณเพศ

ทาใหเกดความเสอมเสยตอพระพทธศาสนา และสงเหลานเปนการผดตอวนยสงฆ ทางคณะสงฆจงออก

กฎหาม แตเนองจากการเทศนเชนนเปนทชนชอบของประชาชน จงยงคงมการเทศนในลกษณะนอย

การสวดพระมาลยนนนาจะไดรบความนยมมาตงแตครงตนกรงรตนโกสนทรแลวโดยเฉพาะ

ในหมพระภกษสงฆนกสวดทนยมการเทศนมาลยและเทศนมหาชาต กนอยางผาดโผน ตลกคะนอง

จนกระทงรอนถงพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ตองทรงออกเปนกฎหมายหามไม

ใหพระสงฆเทศนแผลงแปลงเปนทวงทานองตางๆ กฎพระสงฆฉบบนตราออกมาเมอ พ .ศ. ๒๓๒๕

อนเปนปแรกทขนครองราชยสมบตม ขอความบางตอนดงน 4

2พระครสนทรสตกจ(มณ ผอฝแผว). (2553).

แลทกวนนอนาประชาราษฎรทงปวงลางบาง ใหมพระมหาเวสสนดรชาฎกนมไดมสงเวท

เลอมใสในธรรมคารวะฟงเอาแตถอยคา ตลก ขนองอนหาประโยชนมไดพระสงฆผสาแดงนนบาจาพวก

มไดเลาเรยนพระไตรปฎก ไดแตเนอความอนแปลรอยเปนกาพยกลอนแลวกมาสาแ ดงถอย คาตลกขะ

3 พระมหาธรโชต จตวงโส. (2553).

4 กฎหมายตราสามดวง. (2505: 167-169).

36

นองหยาบชา เหนแตลาภสการเลยงชวต มไดคดทจะเรยนสบไป ทาใหพระศาสนาฟนเฟอนเสอมสญ

ชวนกนประมาทในพระธรรมเทศนาจะไดเสวยทกขเวทนาในจตราบายภมเปนชานาน จะมไดพบ

พระพทธบาทศาสดาพระศรอรยเมตไตรเจาในอนาคต แตนสบไปเมอหนา ใหพระสงฆผสาแดงพระธรรมเทศนา แลราษฎรผจะฟงพระมหาชาต

ชาฎกนนสาแดงแลฟงแตตามวาระ พระบาฬแลอรรถกถาฎกาบรบรณดวยผลอานสงสนน กจะไดพบ

สมเดจพระศรอารยเมตไตรในอนาคต ตามเทวะราชโองการเธอตรสสงมาแกพระมาไลยเทวะเถระนน

หามอยาใหเทศนาแลฟงเทศนาเปนกาพยกลอน แลกลาวถอยคาตลกขะนองสนองเปนการเลนหวรอชน

ชมดวยกน ประมาทใหผดจากพระวนยเปนอนขาดทเดยว แลใหพระภกขสงสเถรเณรฝายคนถธระ วปสนา แลอาณาประชาราษฎรทงปวงประพฤต

ตามพระราชกาหนดกฎหมายนจงทกประการ ถาพระสงสเถ รแลอาณาประชาราษฎรผใดมไดประพฤต

ตามพระราชกาหนดกฎหมายน จะเอาตวผมไดกระทาตามกฎของญาตโยมพระสงฆเถรเณรรปนนเปน

โทษตามโทษานโทษ ฏกใหไว ณ วนเสารเดอนสบ ขนสบหาคา จลศกราชพนรอยสสบส ปขาลจตวาศก 5

เดมการเทศนมหาชาตในเมองไทยสมยโบราณ เคยมคฤหสถสวดใหอบาสกอบาสกาฟงตอ มา

เปลยนเปนภกษสามเณรเทศนเพราะเปนผทสามารถชกชวนใหอบาสกอบาสกาเก ดความเลอมใสไดด

กวาคฤหสถ ภายหลงปรากฏวาการเทศนมหาชาตกลายเปนเรองสนกขบขน เพราะผเทศนนาเรองไมเปน

สาระมาแทรกแซง คลกเคลา ยกยายทานองโลดโผนไปตางๆ ตามใจชอบจนกลายเปนการเลนแหลตางๆ

แสดงอาการตลกคะนองจนเสยสมณะสารป ไมควรแกวสยของบรรพชตทาใหคนตเตยนและชาว

ตางประเทศดหมน จงขอหามพระภกษสามเณรไมใหเทศนแหลนอกเรองมหาชาตทสาราก หยาบโลน

โลดโผนและทาตลกคะนองตางๆ

นอกจากกฎสงหามในรชกาลท 1 แลว ยงพบการออกประกาศหามอกครงคอ การประกาศ

หามไมใหพระภกษและสามเณรเทศนมหาชาตตลกคะนอง เนองจากเหนวาเปนการไมสมควร เมอ

พ.ศ. 2479 ในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 โดยกรรมการมหาเถระสมาคมใน

ขณะนน มสมเดจพ ระพทธโฆษาจารย เปนประธานและบญชาการคณะสงฆแทนพระองคสมเดจ

พระสงฆราชเจา กรมหลวงชนวรสรวฒน มขอความดงน

ในขณะทมกฎการหามภกษสงฆออก มานนกมกฎหามฆราวาสดวยเชนกน ซงไดประกาศ

ปรามไวรวมกบการหามพระสงฆ ในสมยรชกาลท ๑ มขอความวา ถาฆะราวาสทมาชวยจะสวดพระมา

ไลยกตามเถด แตอยาใหสวดเปนลานาตะหลก ขนองประการหนง

5 จนตนา กระบวนแสง. (2539 : 42-43).

37

การเทศนมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดกแบบตลกคะนองของพระภกษสงฆนน เรมหมด

ไปประมาณในสมยรชกาลท ๖ และปลายสมยรชกาลท ๗ นกเทศนหลายสานกจงมไดมการสบสาน

ทวงท ลลาในการเทศน ประกอบกบมการหามจงทาใหอรรถรสของการเทศนลดนอยลงไป การศกษาเรองการเทศนมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดกนน และจากการพบเหนของผศกษา

เองนน พบวาในปจจบนการเทศนมหาชาตมไดตลกคะนอง หรอผดวนยสงฆเหมอนแตกอน การเทศน

นนไดคงไวซงพระธรรมวนย ทานองการสวดทไพเราะ รกษาเอกลกษณทงดงาม แล ะดารงไวซง

เรองราวแหงบาปบญคณโทษทจะชวยขดเกลาจตใจแกชาวพทธผมจตศรทธาทกคน การเทศนมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดกนนแตเดมมไดใชเทศนตามงานทวไปบอยครง

อยางทเราไดพบไดเหนในปจจบน ความจรงแลวใชเทศนในงานพธตางๆ และจะใชชวงเวลาร ะหวาง

ออกพรรษาคอเดอนตลาคมถงพฤศจกายนเทานน ดงหลกฐานซงเปนบนทกตางๆดงน 6

เปนบทความตอนหนง ตพมพรวมอยในหนงสอวชรญาณวเศษ เลม ๓ หนา ๑๙๔ กลาวถง

เทศนมหาชาตวา การเทศนนนจดขนครงใหญ มการเตรยมการลวงหนาหลายวน ทงตองจด หาเครอง

บรวารประกอบการเทศนซงครงนนจะเปนสวนของพระราชวงศเปนสวนใหญทพอจะมราชทรพยพอ

แกการกศลดงจะเหนไดจากบนทกนวา “ครน ป พ .ศ. ๒๓๕๐ พระเทพมน วดสงขกระจาย ไดเขาถวาย

เทศนกณฑชชกในรชกาลท ๑ เจาจอมมารดาฝายในรบเปนผจดการเท ศนในครงนน จดไดยงใหญมาก ”

แสดงใหเหนวา การเทศนมหาชาตในอดตนนจะจดกนเฉพาะสวนพระมหากษตรยและพระบรมวงศาน

วงศ หรอขนนางชนผใหญเปนสวนมาก 7

การเทศนมหาชาตเรองเวสสนดรชาดกในประเทศไทย

หนงสอมหาชาตคาหลวงเปนของมมาแตโบราณเกาแกครงกรงศรอยธยา สาหรบเทศนในวด

เวลามงานนกขตฤกษ และมการชาระ สรางขนใหมตอมาในรชสมยตางๆจนถงปจจบน

ประเพณการเทศนมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดก แมจะปรากฏอยในทกภาคของประเทศ

ไทย ถงจะเปนเรองเดยวกน แตกมความแตกตางกนอ อกไปตามแตประเพณของแตละทองถน ไดแก

การเทศนมหาชาตในภาคเหนอ ยงคงมอยในทกท ทเรยกวา ประเพณตงธรรม การตงธรรมกคอการจดใหมการฟงเทศนธรรม

เรองหรอธรรมชาดกตางๆ

การเทศนมหาชาตในภาคอสาน จะเกยวเนองกบการทาบญพระเวสสหรอบญมหาชาต มการเทศนวรรณกรรมเรองพระมาลย

และเรองพระเวสสนดร เรองพระมาลยคอสวนทเรยกวามาลยหมนและมาลยแสน

6 เอนก นาวกมล. (2532: 121-127).

7 พระยาอนมานราชธน. (2501: 123).

38

การเทศนมหาชาตในภาคใต คลายกบภาคกลาง แตพธการและลาดบมความแตกตางไปบาง มเครองดนตรประกอบและ

มอปกรณทใชสาหรบการแสดงอกมาก

การเทศนมหาชาตในภาคกลาง การเทศนจะมพระสงฆ เปนลกค ลกรบกน โบราณนยมเทศนกนตลอดคน มบทเทศนท

สนกสนานแทรกสลบกบการเทศนพระบาล

การเทศนมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดกของภาคอสาน การเทศนมหาชาตของวดตางๆในภาคอสานนน จะมการสบทอดกนร นตอรน โดยทผจะทา

การเทศนตองผานการบรรพชา อปสมบทมาแลวอยางนอย หนงพรรษาและตองเปนผทผานการฝกฝน

การอาน การเขยน หนงสอตวธรรม ซงเปนตวอกขระโบราณใชสาหรบบนทกหลกธรรมใน

พระพทธศาสนา ซงชาวบานเชอกนวาเปนภาษาทสง และศกดสทธม าก พระภกษรปใดจะเทศน จะตอง

หดอาน หดเขยนตวธรรมอยางนอย ใหไดครบทกตวพยญชนะ ถงจะสามารถเทศนได ซงตวธรรมนจะ

ถกจารลงบนใบลานขนาดกวาง ๔ เซนตเมตร ยาวประมาณ ๒๐ เซนตเมตร มดดวยผาไหมสตางๆ วาง

บนพานทบชา ทสาคญกณฑเทศนทใชนนจะตองเป นผจารลงไปดวยตนเอง จงทาใหหาผสบทอดได

นอยลง จะมพบเหนเปนเจาสานกทมชอเสยงไมกรป เชนในจงหวด ขอนแกน จะมพระมหาพมพา

จงหวดอบลราชธาน จะม พระครสนทรสตกจ เปนตน ซงแตละทกจะมวธการและลกษณะการเทศนท

แตกตางกนไป แตจะมเอ กลกษณของการเทศนมหาชาตในภาคอสานคอ จะเทศนเปนทานองแหล

อสาน มเสยงสง ตา ขนลง สลบไปมา ฟงแลวเกดความไพเราะ อกทงสาเนยงภาษากเปนภาษาถน ทาให

ผฟงในทองถนนนเขาใจงาย มกณฑเทศน ๑๓ กณฑเหมอนกบกณฑเทศนมหาชาตทวไป แตในแตละ

กณฑจะสอดแทรกเรองราวทเพมเตม ทงวถชวต และความเปนอย เขาไปดวย การเทศนแตละครงก

จะตองมการตระเตรยมพธการตางๆมากมาย และจะกระทาในชวงวนเพญขน ๑๕ คา เดอน๓ ถง วนเพญ

ขน ๑๕ คา เดอน ๔ ระยะเวลาไมเกนหนงเดอนเทานน ซงประเพณนเร ยกวา ประเพณบญผะเหวด เปน

หนงใน ฮต ๑๒ คลอง ๑๔ ของชาวไทยอสาน ทมวฒนธรรมและประเพณ ในแตละเดอนทพงกระทา

ปฏบต เปนเอกลกษณและขนมธรรมเนยมของทองถนอสานสบทอดมารนตอรนหลายชวอายคน

39

การเทศนมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของ วดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของ

ใน จงหวดอบลราชธาน

ภาพถายบรเวณดานหนาวดทงศรวไลย

วดทงศรวไล ไดรบพระราชทานวสงคามสมา ตงเปนวดตงแตป พ.ศ. 2430 โดยมใบเสมาราย

รอบบรเวณวดหลายชน โดยการสนนษฐานวา วดทงศรวไล เปนวดทมการกอตงมาแลวถงสองยคสอง

สมยแตไมปรากฏหลกฐานแนชดวาเปนป พ .ศ. ใด โดยยคแรกสมยแรกสนนษฐานวามการตงวดตงแต

ตอนทเจาชายอนทสะเกษแหงเมองอนทสะเกษ (ศรสะเกษ) ไดออกบวชเพราะสานกผดทเปนตนเหตให

นางเจยงไดบตรสาวของอดตเจาเมองซ ซวน (ชทวนในปจจบน ) ตองตาย (ตามประวตศกชงนางเจยง

ได) แลวไดมาอยทวดทงศรวไลแหงน ทซงอดตเคยเปนอทยานของนางเจยงได และไดสรางเจดยเพอ

เปนอนสรณใหแกนางเจยงได และกอตงเปนวดในยคสมยแรกจนถงปไหนไมมปรากฏเปนลายลกษณ

อกษรวาเคยมเจาอาวาสมากรปเปนเพยงการกลาวเลาขานสบตอกนมา ดวยความทวดทงศรวไลอยไกล

จากหมบาน จงเปนการลาบากสาหรบญาตโยมสาธชนทจะเขามาทาบญสกการะเนองจากในสมยอดต

บรเวณนเคยเปนปาหนาทบ มเพยงผคนทเดนทางผานไปมาใชเปนทพกอาศยจนกลายเปนวดรางในเวลา

ตอมา จากนนมการคนพบพระพทธรปหนศลาแลง ศลปะสมยทวารวด ยคขอมเรองอานาจเปนจานวน

มากมายรายรอบบรเวณวดทงศรวไลแหงน แหงซากปรกหกพงของทงเจดย และธรรมาสนเทศน ทกอ

40

ดวยหนทรายในสมยโบราณ ซงสนนษฐานวานาจะเป นซากปรกหกพงจากวดทมการกอตงมาตงแต

สมยแรกดงทไดกลาวมาแลว และเหตนเอง จงเรมมการบรณะปฏสงขรณ ในตอนแรก โดย การสราง

เปนเรอนไมเพอเกบรวบรวมพระพทธรปทขดไดแลวอญเชญมา ประดษฐานไวทเรอนไมกอนเพอจะได

เปนทสกการะบชา แกชาวบาน ตอมาเรอนไมทเปนทประดษฐานของพระพทธรปเกดไฟไหมทง

หลง โดยคาดวานาจะเกดจากเทยนทชาวบานนามาจดบชาไวพระนนเอง และเหตนเอง กไดเกด สง

มหศจรรยททาใหชาวบานเกดความเคารพศรทธาเลอมใสเนองจากมพระพทธรปองคหนงไมมแม แต

รอยขดขวน ชาวบานจงเรยกชอวาพระเจาวเศษ และตอมาไดเรยกเปน หลวงพอพระพทธวเศษ และ

ไดสรางวหารมนคงถาวรไวเพอเปนทประดษฐานขององคหลวงพอพระพทธวเศษ มการกอรางตงเปน

วดสบตอมาจนถงปจจบนเรยกชอวา วดทงศรวไล เปนแหลงทพระเกจอาจารยดงทงหลายเคยมาปฏบต

ธรรมอยางตอเนองไมเคยขาด

วดทงศรวไล วดนมหลวงพอพระพทธวเศษ ซงเปนพระพทธรปหนศลาแลงแกะสลกปาง

นาคปรก ขนาดหนาตกกวาง 55 เซนตเมตร สง 90 เซนตเมตร ศลปะทวารวด เปนพระพทธรป

คบานคเมองทเ คารพสกการะ ของชาวบานชทวน นอกจากนบรเวณวดยงมใบเสมาหลายชนลอมรอบ

อโบสถ และวหารหลงเกาไปจนถงกาแพงรอบวด ทกทศตลอดทงสระนาใหญ รวมทงหอไตรและ

ธรรมาสนซงกอดวยอฐในสมยนน กอตงเปนวดมาแลวกวา 300- 400 ป แตพงไดรบพระราชทาน

วสงคามสมาตงเปนวดอยางถกตองตามพระราชบญญตคณะสงฆแหงราชอาณาจกรไทย โดยมการจารก

เปนรายลกษณอกษรการไดรบวสงคามสมาตงแตป พ.ศ. 2430 ตามพระราชบญญตการขอตงวดอยาง

ถกตอง และมเจาอาวาสปกครองวดทงศรวไลมาแลวหลายรปดวยกนแตเทาทมการเลาส บตอกนมาจาก

อดตถงปจจบน ทมการบนทกทงหมด 4 รป ดงน

พระอญญาทานดาน ไมปรากฏวาเปนเจาอาวาสปกครองวดกป

พระอาจารยครบากน ไมปรากฏวาเปนเจาอาวาสปกครองวดกป

พระครคมภรวฒาจารย (หลวงป หน คมภโร) ปกครองวดทงศรวไล ถง ป พ.ศ. 2525

พระครสนทรสตกจ (มณ ผองแผว) ปกครองวดทงศรวไล ป พ.ศ. 2525 ถง ปจจบน

มเนอทประมาณ 24 ไรเศษ (ขยายเขตวดเพมเตม )เปนศนยปฏบตธรรม วดทงศรวไล ย เปน

สานกอบรมปฏบตธรรมทสาคญแหงหนงในจงหวดอบลราชธาน ปจจบนมการปฏบตธรรมอบรมจต

ภาวนาแกขาราชการ หนวยงานตาง ๆ โรงเรยนทวในจงหวดอบลราชธาน วทยาลยตาง ๆอาท วทยาลย

เกษตรและเทคโนโลยจงหวดอบลราชธาน รวมทงมหาวทยาลยตาง ๆ ในจงหวดอบลฯ มหาวทยาลย

ราชภฏอบลราชธาน มหาวทยาลยอบลราชธาน เปนตน

41

บรเวณภายนอกพระอโบสถ วดทงศรวไลย

การเทศนมหาชาตเรอง พระเวสสนดรชาดก นน ในวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอ

เของใน จงหวดอบลราชธาน จะมกณฑหนงซงเปนเอกลกลกษณของจงหวดโดยเฉพาะ เนองจากเปน

ทานองทมเฉพาะในสาน กของพระอาจารยนกเทศนในอบลราชธานเทานนทไดสบทอดตอกนมาหลาย

ชวอายคน นนไดแก กณฑมทร หรอทเรยกกนวา มทรเครอ จากการทผศกษาไดลงพนทภาคสนามไป

ศกษาและเกบขอมลพบวา ในจงหวดตางๆในภาคอสานทมการเทศนมหาชาตเปนทานองแหลอส านนน

จะมทวงทานองคลายกน แตทสงเกตไดคอ กณฑมทร หรอ มทรเครอ ของจงหวดอบลราชธาน จะม

ความแตกตางจาก กณฑมทรของทอนในภาคอสาน โดยมประวตความเปนมาคอ พระอาจารยมณ ผอง

แผว หรอ พระครสนทรสตกจ เจาคณะอาเภอเของใน จงหวดอบลราช ธานได ใหขอมลไววา เมอครง

ไดบรรพชาเปนสามเณรไดมโอกาสศกษาพระธรรมวนย และไดศกษาการอานหนงสอตวธรรม จนเกด

ความชานาญ จนไดมโอกาสขนเทศนในงานบญธรรมสวนะของวด และตอมาทางเจาอาวาสไดเหนวา

นาจะนามาฝกฝนใหหดเทศนแหลมหาชาต จงไดใหทานฝกฝนจนกระทงสามารถฝกฝนจนเปนทยอมรบ

ในขณะนน และไดรบการนมนตขนเปนองคธรรมกถกในการเทศนมหาชาตประจาปของจงหวดอบลราชธาน

จากนนจงเรมฝกใหกบพระภกษในวดโดยเลอกพระทมเสยงดทนาจะพอฝกได ซงปจจบนเหลอเพยง

๒ รป คอ พระครวจสนทร และพระมหาธรโชต จตตวงโส พระนกเทศนแหงจงหวดอบลราชธาน

42

การสอนนนกจะเรมจากการเรยนหนงสอตวธรรม หลงจากนนกจะเรยนอานกอน เมออานได

กจะเรยนการเขยนตอ จนกระทงสามารถอานออก เขยนได พระอาจารยทานจะใหหดจารลงใน ใบลาน

เปนของสวนตวไวเทศน เมอจารไดแลวกจะฝกการเทศนเปนทานองซงกเหมอนกบการตอเพลงของนก

ดนตรคอ การสอนทองแบบปากตอปาก ใหเออนคาตามทละวรรคจนชดเจน จงคอยเรมประโยคตอไป

พระอาจารยเลาใหฟงวาในสมยกอน ไมมการจดบนทก ตองอาศยความจาและค วามเขาใจในการจดจา

ทวงทานองใหไดถกตองชดเจนมากทสด และจะตองเออนใหถกตองตามวรรคตางๆไมใหขาดเนอความ

และอรรถรสในการเทศน การเทศนกจะมทวงทานองทแตกตางออกไปในแตละชวงวรรคตอนและ

เรองราว ตวอยางเชน ในกณฑมทร ตอนทพระนางมทร ทรงพบกบสตว ปาทงสามจะใชทวงทานองท

เรยกวา ลมพดพราวพดไผ แสดงออกถงอาการหวาดกลว และ ฮดใจส เวลาเทศนจะตองใชเสยงทสง

แลวโหนลงตา เปนตน เวลามงานกจนมนตกจะตองมารวมกนซอมเพอปรบระดบเสยงใหเทากน นดบท

และทานองทจะเทศน แตในปจจบนดวยความ กาวหนาทางเทคโนโลย การตอบทเทศนใหกบพระ

ใหมๆ หรอการฝกซอมเพอไปงานกจนมนตกจะใชเทปแลวกแยกกนฝกแยกกนซอม ซงในจดนอาจทา

ใหการเทศนผดเพยนจากทานองเดมไปบางจงตองมการนดซอมบางในบางโอกาสเพอแกไขให

เหมอนกน

ประเพณและพธกรรมในการเทศนแหลอสาน

พธกรรมทมการจดการเทศนมหาชาตนน จะพบไดวา เปนพธการในงานประเพณทสาคญของ

ชาวอสานและชาวจงหวดอบลราชธาน ไดแก งานประเพณบญผะเหวด ซงจะกระทากนในชวงวนเพญ

ขน ๑๕ คาเดอน ๓ ไปจนถงวนเพญ ขน ๑๕ คาเดอน ๔ ระยะเวลาไมเกนหน งเดอน แตพระครสนทร

สตกจไดใหคาอธบายวา ในปจจบน การจดการเทศนมหาชาต สามารถกระทากนไดตงแตชวงเขาพรรษา

หรอในโอกาสทประชานหรอหนวยงานตางๆไดจดขนกสามารถเทศนมหาชาตไดเชนกน แตถาตาม

หลกปฏบตทมมาแตโบราณ คอจะเทศนกนในชวงดงกลา วในงานประเพณ บญผะเหวดเทานน ในการ

จดพธเทศนมหาชาตนนจะตองมการตระเตรยมงานกนอยางละเอยด รอบคอบและตองครบถวน

เพราะฉะนนจะตองไดรบความรวมมอจากหลายๆฝายในการรวมกนจดงาน อนงเพราะตองใช

งบประมาณคอนขางสง จงไมสามารถกระทาไดโดยใคร หรอบค คลใด บคคลหนง โดยพธจะเรมจาก

การประชมตระเตรยมงาน หาฤกษยามทเหมาะสม และจะตองหาผรบเปนธระในการรบเปนเจาภาพ

ประจากณฑนนๆ ซงแตละกณฑกจะมอานสงสแตกตางกนไป ดงจะเหนไดจาก คาประพนธใน

วรรณคดไทยเรอง ขนชางขนแผน ทกลาวไวดงน

43

อยมาประกาสปตศก ทายกในเมองสพรรณนน

ถงเดอนสบจวนสารทยงขาดวน คดกนจะมเทศนดวยศรทธา

พระมหาชาตทงสบสามกณฑ วดปาเลไลยนนวนพระหนา

ตาปะขาวเถาแกแซกนมา พรอมกนนงปรกษาทวดนน

บางกรบเอาทศพรหมพานต บางกรบเอาทานกณฑนน

ทลกดกรบชชกกณฑกลางวน ใหยายศรประจนกณฑมทร

มหาราชพนชาตกณฑกลางคน ฟงพระหวเราะครกครนกนองม

ฉอกษตรยฉงดเงยบเฉยบด ตาหมนศรคนแก แกรบไป

จากคาประพนธขางตนจะเหนไดวา คนไทยนนมนสยโอบออม อาร มใจเป นกศล และ

ชวยเหลองานกนมความสามคคปรองดองกน เพอใหงานนนสาเรจลลวงดวยด หลงจากทกาหนดวน

เวลา ไดเรยบรอยแลว กจะตองจดเตรยมเครองประกอบการเทศนไมวาจะเปน ธรรมาสน บษบกตงพระ

ดอกไม ผลไม ธง บาตรนามนตร เปนตน ประเพณบญผะเ หวดนนจะมงานดวยกนสองวนดวยกน คอวนแรก จะเรยกวา วนโฮม คอ

วนทมพกรรมสาคญ สองอยางคอ การนมนตพระอปคตเขาเมองและ การเชญพระเวสสนดร เขาเมอง

ในคนกอนวนงาน ชาวบานจะมารวมตวกนทงหมบานใกลเคยง จะมาชวยกนจด ประดบตกแตงมณฑล

พธ ดวยดอกไมเครองหอมตางๆ พวงมาลย และธงทว ขงดวยดายสายสญจน ตงขนนามนต มขนหมาก

เบง ( ขนบายศรประดบดวยหมาก ) แปดอน โองนา ๔ โอง ตงไวทมมธรรมาสน มการนารปปนสตว

ตางๆ อาท นก ลง มา วว ควาย ชาง เปนตน มาตงเรยงรายบรเวณพธโ ดยสมมตวาเปนกลางปา ประดบ

ดวยตนกลวย ตนออย และปกธงใหญรอบมณฑลพธทงแปดทศ เปนการทาตามคตความเชอโบราณ

เพอปองกนสงอปมงคลรอบลาเขามาในบรเวณพธ จากนนตองประกอบศาลา ทตงพระอปคตทางดาน

ทศตะวนออกของโรงพธ ภายในทตงพระอปคตจะต องม บาตร กระโถน กานา รม ไตรจวร สาหรบ

ถวายพระอปคต เมอถงเวลาเชา ชาวบานจะทาพธ แหพระอปคตเขาเมอง มการจดพธใหญโต มขบวน

แห แตรวง แหรอบพธสามรอบแลวนาพระอปคตขนตงบนศาลาทจดเตรยมไว หลงจากนนตอนบาย จะ

มพธการแหเชญพระเวสสนดรและพระนางมทรเขาเมอง พระเวสสนดรและพระนางมทรนนบางทจะใช

เปนภาพวาดขนาดเทาคนจรง แหนาดวยพระพทธรปและพระสงฆ ๔ รป ขนนงบนเสลยงหามแหเขา

44

เมองดวยขบวนแหพอถงวด จะแหรอบมณฑลพธสามรอบจากนนนาพระเวสสนดรและพระนางมทรท

เปนรปวาดขนประด ษฐานบนทตง ในชวงคาจะนมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต หลงจากนนจะ

นมนตพระสงฆแปดรป ขนอาน บท อตปโสโพธสตว พระคาถาพน ชยมงคลคาถา พระมาลยหมน

พระมาลยแสน ขนเปนค ครงละ ๒ รป จานวน ๔ ครง เปนการเสรจพธในวนโฮม เชาวนรงขน ชาว บาน

จะนาขาวพนกอนไปถวายพระอปคตทวดแตเชา มการสวดเชญชมนมเหลาเทพยดาใหมารวมชมนมใน

มณฑลพธ หลงจากนนอาราธนานมนตพระเทศนสงกาสจงอาราธนาเทศนมหาชาตไปตอลอดจนจบสน

๑๓ กณฑ จากนนถวายขนดอกไม ธป เทยน พระสงฆอนโมทนา เปนอนเสรจพธ

เครองประกอบพธในการเทศนมหาชาตงานบญผะเหวด

จากขางตนทไดเสนอเครองประกอบการเทศนตางๆไว จะมรายละเอยดของเครองประกอบ

ตางๆดงน ๑. ดอกไมหลากหลายชนด สาหรบประดบตกแตงพธโรงธรรม ๒. ดอกบว บงกช จงกลน ๓. ธป ๔. เทยน ๕. ธงทว ๖. ผลไม ไดแก กลวย( ใชทงเครอ) ออย มะพราวยกทลาย สมโอ เปนตน ๗. สายสญจน ๘. พระพทธรป ๙. บาตรนามนต ๑๐. ธรรมาสนหรอบษบกสาหรบเทศน ๑๑. เครองพลกณฑเทศน

45

ภาพประกอบ 1 เครองพลกณฑเทศนของชาวบานทนามาถวายทวด

เครองประกอบกณฑเทศน ชาวบานจะเรยกวา เครองกระทอเครองฮอย ประกอ บดวย ธป

เทยน หมาก เมยงตากแหง ธงทว อยางละพน หอดวยผาขาวแลวพนดวยดายสายสญจน จะใชประกอบ

ในการเทศนซง ชาวบานจะตองจดเตรยมใหถกตอง ครบถวน หรอจะเรยก ครภณฑกได

46

ภาพประกอบ 2 บษบกสาหรบขนเทศนของพระสงฆดานหนา

ธรรมาสนสงหเท นบษบก บางเรยกวานกหสดลงค ซงเปนความเชอของชาวบานในแถบ

จงหวดอบลราชธาน ธรรมาสนสงหเทนบษบก สรางประมาณปพ .ศ. 2440-2470 เปนศลปกรรมทเกด

จากการผสม ผสานความคดแบบไทยกบฝมอของชางญวนหรอเรยกวา แจวเวยง รปแบบกอดวยปน

เขยนสดวยลายตางๆพรอมงานจตกรรมฝาเพดาน ศาลาการเปรยญเปนธรรมาสนทแปลกและคาดวามอย

หลงเดยวในประเทศไทย

47

ภาพประกอบ 3 บษบกสาหรบพระขนเทศน ดานหลง

48

ภาพประกอบ 4 บษบกสาหรบพระขนเทศนดานขาง

จากภาพ จะเหนไดวาบษบกทตงสาหรบพระขนแสดงพระธรรมเทศนานนจะม ลวดลายเปน

ศลปะผสมผสานหลายชาตดวยกนระหวางไทย ลาวและเวยดนาม เปนภาพเขยนสนามน บษบกนสราง

ขนมานานกวา รอยป เปนโบราณวตถทกรมศลปากรไดขนทะเบยนไวแลว

ขนตอนพธกรรมในการจดการเทศนแหลมหาชาต การเทศนแหลมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทรในงานบญผะเหวดนน มแบบแผน

ระเบยบพธการทปฏบตเปนประเพณสบตอกนมา ซงเจาภาพจะตองจดเตรยมใหพรอม ครบถวนและ

ถกตองตามขนตอน ดงน 1. การนมนตพระ เมอมการจดงานบญผะเหวด หรอการจดงานการเทศนมหาชาตขนนน จา เปนจะตองนมนต

ลวงหนาอยางนอย ๑ เดอน เพอใหพระมเวลาในการเตรยมตว เพราะกจนมนตในการเทศนแหลมหาชาต

นน จะมมากในชวงเวลาเดยวกนคอวนเพญ ขน ๑๕ คา เดอน๓ ถง วนเพญขน ๑๕ คาเดอน ๔ ทาใหเมอ

มงานพระภกษสงฆทเปนพระนกเทศนจะตองซอมรวมกนกอนและตองกาหนดวนทชดเจน

49

การเทศนแห ลมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทรโดยทวไปนน นยมเทศนกนใน

พธทรวบรดคอเทศนแบบกระชบเนอหา เพอใหเสรจสนในวนเดยว หรออาจเทศนในพธทจดใหญเปน

ระยะเวลาหลายวนกได

2. การจดเตรยมสถานท

เจาภาพจะจดเตรยมสถานทในการเทศน ดงน

2.1 จดเตรยมบษบก ธรรมาสนสาหรบพระเทศน ๒ รป ไวหนาโรงพธ ดานใดดานหนง

ของบรเวณทตงพธ ขนอยกบความเหมาะสมของสถานท

2.2 ตงเครองบรขาร ประกอบกณฑเทศน อาท พระคมภรคาถาพน ไวบนบษบก ธรรมาสน

พระสงฆทมาสวด หรอ บษบกทเตรยมไว เปนตน

2.2.1 ตงโรงพธอญเชญพระอปคตขนประดษฐานบนบษบกดานทศตะวนออกของ

โรงพธ

2.2.2 ตงเครองบรขารทบษบกบชาพระอปคต ไดแก ผาไตร กระโถน รม กานา บาตร

2.2.3 ตงรปพระเวสสนดรและพระนางมทรหลงจากอญเชญเขามาประดษฐานใน

โรงพธแลวพรอมดวยเครองประกอบดงน ขนบายศร หมากพล ธป เทยน ดอกไม เปนตน

2.2.4 ตงทบชาหนาบษบกทตงพระคมภรคาถาพน ๑ ท ประกอบดวย

- พานดอกไม

- แจกนดอกไม ๑ ค ตงสองขางของพานดอกไม

- กระถางธปพรอมธป ๓ ดอกปกไวในกระถาง ตงตรงกบพานดอกไม

- เชงเทยนพรอมเทยน ๑ ค ตงสองขางของกระถางธป

2.2.5 ตงบาตรนามนตพรอมเทยนสาหรบจดหนงพนเลม ไวทงสองดานของบรเวณ

บษบกทพระเทศน

2.2.6 ประดบตกแตงบรเวณโรงพธดวยดอกไมหลากหลายชนด ผลไมนานาพนธ

2.2.7 ประดบธงทวรอบโรงพธ พรอมโยงดายสายสญจนในบรเวณมณฑลพธ

3. ขนตอนในพธการ การเทศนแหลมหาชาต เรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทร ในพธการเ ทศนมหาชาตโดยการเทศนแหลนน ระเบยบการและขนตอนไมแตกตางจากการ

เทศนาธรรมทวไป ซงมขนตอนดงน 3.1 การเรมพธนนจะเรมประกอบพธกนในชวงเชา ตอมาในปจจบนจงมการกาหนดเวลา

ทแนนอนเพอใหเปนทเขาใจตรงกนของแขกผรวมงาน ซงในแตละพนทกมการกาหนด เวลาทแตกตาง

กนออกไป ทพบเหนในปจจบนกคอ ในอบลราชธานจะเรมสวดเวลาประมาณ ๐๘.๐๐-๒๐.๐๐น.

3.2 เจาภาพประจากณฑหรอประธาน จดเทยนธปบชาพระรตนตรย แลว จดเครองบชาท

หนาพระอปคต หลงจากนนจดเทยนตงบรเวณรอบบาตรนามนตทเตรยมไว

50

3.3 พธกรอาราธนาศล อาราธนาธรรม พระสงฆใหศล เจาภาพและแขกผมเกยรตรบศล 3.4 พระภกษสงฆ เรมสวดพระคาถาพนเปนพระบาล การเทศนแหลมหาชาตทานองอสาน เรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทรของวดทงศรวไลย

นน ยงคงรกษาแบบฉบบเดมทปฏบตกนมาแตโบราณไวคอ ลาดบการเทศนนนจะเรมจากพระคาถาบาล

สวดนากอน เปรยบเหมอนกบเปนบทไหวครซงเหมอน กบเพลงสาธการ หรอเพลงโหมโรงตาง ๆ ของ

ดนตรไทย โดยการเทศนแหลเปนทานองทไพเราะ

วธการเทศนแหลทานองอสาน กณฑมทร

การเทศนแหลทานองอสานของวดทงศรวไลยนนจะเรมตงแตการศกษา ภาษาธรรม หรอ

ตวอกษรธรรม ทเปนตวอก ษรเฉพาะทใชในการจารกเกยวกบหลกธรรมคาสงสอนในพระพทธศาสนา

ซงผทจะเปนผเทศนแหลไดนน จะตองมความรในขนตนคอแตกฉานในตวอกษรธรรมจงจะสามารถ

อานบทเทศนได

ภาษาทใชในการเทศนแหล

จากการสมภาษณพระครสนทรสตกจ ไดใหขอมลไววา การเทศนแหลมหาชาตหรอการเทศน

ชาดกตางๆนนจะใชตวอกษรธรรมเปนตวจารลงในใบลานและใชตวอกษรธรรมในการอานพระคมภร

ตางๆ ดงนนผทจะเทศนไดจะตองมการศกษาวธการอาน เขยน ตวอกษรธรรมใหไดชานาญเสยกอน ซง

ตวอกษรธรรมนนตามประวตกลาวไววา ประมาณป พทธศกราช ๖๐๐ คนไท เชอสายอายลาว ไดรบเอา

พระพทธศาสนามานบถอเปนครงแรก โดยกษตรยอายลาว ชอขนหลวงเมา เปนผนาในการยอมรบนบ

ถอพระพทธศาสนา จากนนพทธศกราช ๘๐๐ คนไท เชอสายอายลาว ไดอพยพเขามาสอาณาจกร ฟนน

ซงอยในความครอบครองของขอม เปนบานเมองทสมบรณ มศาสนาและอารยะธรรมทรงเรอง เนองจาก

คนไทอายลาวทอยในอาณาจกรฟนนมากอนนบถอพระพทธศาสนาดวยกน เมอมาอยดวยกน กสามารถ

อยกนไดอยางสงบสข หลงจากนนคนไทอายลาวก อพยพมาอยในดนแดนของกมพชา ซงกษตรยใน

ขณะนนคอทานกษตรยกมพ ครนไดตงตนเปนกษตรยแลวกนาเอาคมภรพระพทธศาสนามาเผยแพร ซง

เขยนเปนตวอกษรเทวนาคร เมอพระองคทรงเหนวา ตนเองมประเทศของตนทเปนปกแผนแลว จงได

สรางอกษรของตนขนโดยดดแปลงจาก อกษรเทวนาคร มาเปนอกษรขอม เมออา ณาจกรขอม เสอมลง

คนไท อายลาวไดเรองอานาจขนเปนผปกครองดนแดนในแถบนน จงมการสรางอกษรเปนของตนบาง

กไดปรวรรตจากอกษรขอม มาเปน อกษรธรรม ซงกยงคงรปแบบอกษรขอม ไวอยบาง และ สบทอดมา

จนถงปจจบน ตวอกษรธรรมของอสานนนจะไมมวรรณยกต เหมอนอกษรธรรมของภาคเหนอ จะใช

เสยงสง เสยงตานน จะตองใชเสยงหาเอาเอง ดงนนเวลาเทศนเปนทานองตางๆ กจะใชความสามารถ

สวนบคคลในการสรรคสรางทานองเสยงขนมา เปนเอกลกษณเฉพาะถนของตนเอง ตวอกษรธรรม

ของอสานนนเปนภาษาดนตร คอมเสยงสง ตา แตไมมรปวรรณยกตตองใชหลกการหาเสยงเชนเดยวกบ

ภาษาองกฤษ เปนตน

51

ภาพประกอบ 5 ตและผาไหมหอไมทสาหรบเกบหนงสอผกอกษรธรรมสาหรบเทศน

52

ตวอกษรธรรม

53

สาหรบการเทศนแหลทานองอสานของวดทงศรวไลยนน จะมพระอาจารยมณ ผองแผวหรอ

พระค รสนทรสตกจรปเดยวเทานนทเปนหลกมาตลอด สวนพระรปอนๆกจะสบเปลยนทกพรรษา

เนองจากลาสกขาออกไปและกมพระรปใหมมาแทนท ปจจบนจะมพระนกเทศนทยงคงสบทอดของ

โบราณไวของจงหวดอบลราชธานคอ 1. พระครสนทรสตกจ (มณ ผองแผว) 2. พระครวจสนทร 3. พระมหาธรโชต จตตวงโส เอกลกษณทเปนแบบฉบบการเทศนแหลทานองอสานของวดทงศรวไลย คอจะมการเทศนท

เปนเรองราวของพระเวสสนดรชาดก กณฑมทร ทละเอยดครบถวนตามพระคมภร อกทงยงม การ

สอดแทรกเนอหาทเปนสารประโยชนตางๆ เขาไป มเปนพระคาถาบาลสลบกบคาประพนธทใชภาษา

พนบาน และมทวงทานองการเทศนทเปนเอกลกษณเฉพาะทไมเหมอนจงหวดอน ในปจจบนวดทงศรวไลยเปนวดเดยวใน อาเภอเของในจงหวดอบลราชธาน ทรกษาการเท ศน

แหลมหาชาต เปนทานองอสาน แบบดงเดมไว และยงมการเทศนกนอยในโอกาสสาคญๆ เชนประเพณ

บญผะเหวดและงานบญทสาคญตางๆ งานกจนมนตทวดอน แตกไมบอยนกหนงปถงจะมสกชวงเวลา

หนงคอระหวางเดอนสามถงเดอนสเทานน

บทเทศนทใชในการเทศนแหลมหาชาต กณฑมทร

1. บทเดน เกรนนา ยง ปะนะ ตง รญญา มะหาปฏฐะวง อนนาเทตะวา พราหมะณสสะ ปยะปตเตส ทนเนส ยา

วะ พรหมะโลกา เอกะโกลาหะลง ชาตง อะโหสฯ ยง สพพ�ตะญาณง อนวาผญาสพพ�ตะญาณดวง

ใด โพธสตเหต อนพระโพธสตวเจาท งหลาย ปตเถตพพง กพงปรารถนาเอา ตง สพพ�ตะญาณง

ยงผญาสพพ�ตะญาณ ดวงวเศษฯ โภ สาธะโว ดราสปปรสะทงหลาย อะยง มคโค อนวาหนทางอนน

เอกายะโน อนกหากเคยเทยว เอกะปะโถ อนเปนหนทางเดยวบกวาง สองตาบขางเหวชน ภผาตนไป

ยาก มทงฮากไมใหญ ยอยไฮ มทงนานองไหลตกตาด ฮอมหวยหาด เหวกนดาร กอนผาลานผาหมน

ทางเสนอนกบม ดอยอนนชอวาดอยครยะวงกต อนเปนหนทางคดไปนานฮอด เกยวสบสอดไปมาฯ ม

คาวาดราพระยาเนอทงสามตนองอาจ ธรรมชาต มะหพพะลา มกาลงมากในปาใหญไพรพนา ภาตะโร

โหถะ เจาทงหลายจงมาเปนพอายและพชายแหงขา ดวยสามารถเชอชาตชนเสมอกน ขากเปนเมยพระ

จอมทนมงเหงา ทกคาเชาบไดอยเดยวดาย หาขวนขวายบประมาท เลยงขตตยะราชเจาทงสาม รามะตาส

ตานคะตา เหมอนดงนางสดานอยนาท ตนฉลาดบรบตแกเจาบณฑตกมแลฯ ป ะทตตาขาจกใหเคงหนง

แกเจาทงสาม ตามททกขใหเหตวาอยากได มคคง ยงหนทาง ยาจตะวา ขาจกขอชองหนา เหตวาคดถง

ลกกาพราทอยภายหลง เทถะ ขอจงให มคคง ยงหนทาง แกขาแหน เทาวนเทอญฯ

54

2. บทแหลท ๑

มาจะกลาวถงนอย มทรพลอยอยกลางปา

หาผลาหมากไม พอไดแลวตาวคน

พอแตมาฮอดหอง เขาฮอมบอนเปนชอง

สามสตวมาแลนปอง ตนทางระหวางทาง

ราชสหลดทาง ทงเสอโครงและเสอเหลอง

เสยงคารามเหลยวลก แลบเลยยงลน

ดงสกนทะยานเตน เหลยวดตะคอกข

มทรหยดอยนง ขากาวกะบไป

ปลงกะตาหมากไม ประณมนอบวนทา

ขอมคคาคนกลบ อยาสะตนทางนอง

เทวดาอยในหอง หมพานตใหทราบเหต

ขานอยเมยพระเวสนเจา ผเนาวย งอยไพร

ไปเทยวหาหมากไม ถวายทานโพธสตว

สองกมารผพลอยพลด กะอยคองคอยตอน

ขอวงวอนใหหนทาง อยาตนทางใหเปดปลอง

สามพระยาพนอง ใหหนหมองปลองสไป

นางสปนหมากไม ใหเคงหนงคนหน

โปรดปราณผทนทกข โศกกระสนแสนชน

เสอยงตนทางฮอง ราชสหเตอะปาก

หากแมนเทพทอนไท แปลงไวทาลดทาง

ยานมทรผามาง ทางทานโพธสตว

จงแปลงกายมาลด บใหทนสองนอย

มทรกลอยใจออน วงวอนจนปากฝาว

มโนในปวดราว นาตายอยยาวลงฯ

55

3. บทแหลท ๒ พอตะวนอวยโคง ลงบายแสงส

สามมคคกะเลยจาง แยกทางจงไปได มทรไววาฟาว ขอคานกะของชวย จงแมนซวยแฮงฟาว คณงแกวแกนสมร ปานนคงลดตอน กะใจออนคอยทาง นางทงเดนคณงนา แลนซากะปานนน จนตะวนแสงคอย จงเถงดอยเขตดาน สองกมารลกแกว แมมาแลวเจาอยใส แปลกประหลาดนาทไท บเหนออนบตรา สวนมาคอยรบ อยดานดอยคอยจอง มอนมองขวาซาย มองดายกะมองเปลา พระนางเหงาเมอยเสน ใจเตนถระรว พอไปฮอดเขตฮว หาบกะตาปลงหยด จนเหอไหลไคมด โลดเงยบเหงาเอาฮาย ตายกตายบเหนหลา ไขวาจาเอนก ลกทงคเจาอยาเลน มวลซอนตน นางมทรแลนคน เอนเอยไขจา แลนกลบไปกลบมา คสถานลานกวาง หทยดวงหมองเศรา บเหนเงาลกออน หรอแมนลกแลนซอน หลบลบายบง หรอเจาชงสงอนหนา วามารดานานตาว วาสไปฟาวๆ ผ นเลยสาวกลาวแถลง บแมนแมตงแกลง แมนแฮงอยากคนกลบ แตวาลางมาทบ จงคอยมาออกปานน นางมทรหลงเซอ จตละเมอเพอปวง ดวงหทยสแตกมาง บจกอางเอยขาน ขนกราบทลพระพทาน ไดเออนอานทลถาม สองคนงามไปไสนอ อพอคณบญลน ลกสองคนบเหนแลว สอดแนวนงอย ชางบดเบงบาง หรอหากซอนเสยงใส นนละนา พพระองคเอยฯ

56

4. บทเดน อต มทท วาดงเราจกอปมาเทยบเทยมไท เจามทรนเนอ มทร ดรานองมทร เพนว า

ราชสหจกหนจากดอย เพราะวาดอยนนบมถาคหา ปลาจกหนจากนา เพราะวานานนบมตม ศษยจก

หนจากคร เพราะวาครนนหาผญาปญญาบได นกจกหนจากตนไม เพราะวาตนไมนน บมกงงาสาขา

อนกวาง ชางจกหนจากเถอน เพราะวาเถอนนนบมไมไรแล ะไมบง ราชหงสจกหนจากสระ เพราะวา

สระนนบมดอกบว ผหญงจกหนจากผวเพราะวาผวนนหาขาวของบได คาโบราณเพนวาไว กหากมา

ไดแกนองนาทไทราชมทร นหนอ มททดรา นองมทรเอยฯ

5. บทแหลท๓ เพนวามายาหญง เลศกระบวนหลายชน

ทากลลอ แถลงเปนหลายเลศ

ไผผเหนหมอตน สกมยองวาด

วนน นางหากไปในดาว ดงดอนเดนเถอน

หาเพอนพอง ตามสนกะบม

ไผสเหนดดวย ดอมพระนางอยกลางปา

โตหากลมลกนอย ไปเรงเลนลวงกาม

อนนนน คนพเนาวอยหอง เสวยราชยเปนกษตรย

พสตดคอนาง ใหมงมรณาเมยน

แตนมาเพยรสราง บาเพญวตรเพศ

อโหสใหเจา เปนครงแรกปฐม

ชาตนาตาบยอย อยาทาทาแยแส

นาลายแปะเตมนา ถกคาโบราณเวา

อนวาบตราเจา ไผนอสรเรอง

พบไดทราบเรอง อยามาสอเสยดถาม

ชาตผหญงหนาดาน ทาทาบบนาตา

จงวามายาหญง เลศกระบวนหลายชน

สมพนธลง หลายใจรอยเหลยม

ลอแลกแลน ลมลนเลอนไหล

เจาอยาพตไข ถามกนแกงไก

ไขบเจบปวดเนอ ไผสฮฮอมปว

คนแมนหาผวให มทรนางคนใหม

ไขของนางคอสมดออยจอย ยาแกบอาวเลยฯ

57

6. บทแหลท๔ พระเวสนวาถอนน เฉยอยบมจา

มทรเวทนาอก ดงสตอกมอย

วาพเอย สงมาทาเวรขอย หากระบวนหลายเรอง

หนจากเมองกะเพงเจา ผวแกวผเดยว นแหลว

หาวานางโลภเลยว ยงเกยวกามคณ วาหรอ

ถาหากเปนคาจรง จงคอยฟนคอเมยน

นางหากมาเพยรเลยง พระองคธรรมทงลก

ถาทาบถกตอง เชญถอนจงประหาร

สเอาหวฮองไม ยอมผดสารภาพ

คนนางทาถกตอง พระนางนองจงเจรญฯ

7. บทเดน

ตะมตถง ปะกาเสนโต สตถา อาหะ ฯ ตสสา ปะรเทวตา อสสะมง คนตะวา สา

มกสสะ สนตเก โรทนต ดงนเปนเคาฯ ภกขะเว วาดราภกษสงฆทงหลาย สวนดงนยายอนน จก

กลาวถงนางแกวราชมท ร อนไปควาแสวงหาลกนอย ระหอยไหหากเดนเดยว ในไพรเขยวบมฝงเพอน

เขาเถอนถาภผา ปาดงหนาดมด กบกลวเกรงสง ในภกระชงเขาเขต เหตวาฮกลกแกวสองศร ในครวงกต

นางยนอดบได นางฮองไหออนโหยแฮง คนมาคอบพระจอมแพงหลายเลา ถงทเกาศาลา นางพระยาจ ง

ถามวา เทวะขาไหวมหาราชเจา บดนมาเสยลกเตาแตทใดนจาฯ 8. บทแหลท ๕

แมนสวอนวานไหว หลายททลภาค

พระกบปากเวา จาตานแตอยางใด

นางมทรกะจงได ออกเทยวตามหา

รมศาลารมหนอง ผองเอนทงเอน

วากณหาแมนเอย ชาลแมนเอย

เอนคาใดกะเลยมดองตง บมสงสไขขาน

บเหนสองกมาร ผ นแลนลงในถา

มทรนางลงคน อยสระศรตงหลายเลา

นกวาเงอกคาบเจา ลงนาจมจม

เปดใบบวแลวกะกม หมอบสองหาฮอย

ขนมาคอยแลลด ทปาดงแสนโซง

เหนแตดงเปนชน เถาวลยเกยวยามหยาง

นางกหาซอกคน บหมนปาหนา..ฯ

58

9. บทเดน

อมา ตา วะนะคมพะโย อนวาสมทมพมไมทงหลายฝงนมทงดอกอนบานงามเฮอฮอด

อนขาเจาพ นองเคยแลนเลนลอดสบสอดไปมา คอวาดอกจาปาบานบเศรา ดอกคดเคาบานกลางกอ

ดอกยอบานหอมออน ดอกซอนบานหอมด ดอกจาปบานตกสรอย ดอกซอนนอยและดอกมะลวลย

จมพนนนแมนดอกแจง แดงงามๆนนแมนฝางเทศ กานเกษกาสาทง ทงดอกตงและตมไต มวลดอกไม

นานา อนขาเจาพนอง เคยฮอยประดบประดาใสเกศา กยงผากฎเหนมากาโก อนวากา ในไพ รหนาถา

เถอน กบมาฮองเพอนพงคณา ทารกา สองเสนหาเจาแม ตายไปแลวหรอวายงนจา เอตา โปกขะระณโย

อนวาสระพงวงโบกขะระณ อนน มนาอนเยนใสงามทกแหง ดอกโกมทแบงบวเครอตบเตาเจอ

แวดลอม มทงนกจกกะพากพรอมขานขน ทสสนต กยงวาผากฎเหนมาเต กมารา อนวาพระกษตราธราช

ลกนอยนาทจอมศร เลนในสระโบกขรณจไจๆ หอวาลอยไปเอาดอกไมกลางวง นาอดดงเขาทองหอวา

ตายทงพและนองเงอกฮายจองดงไปกแมรอฯ

10. บทแหลท ๖ นกวาตายตกนา แมกะคอยลงโงม

นกวาตายตกตม แมกลงไปคน

เหนแตฮอยเจาลงนา เหนแตฮอยเจาลงทา

เหนแตฮอยเจานนลงอาบนา ฮอยนนกะสวนสน

สาละวนใจหยง มงมาบเวนหาง

เหมดสทางเทยวคน จนสแจงสวางตา

มทรอดเมอยลา บเปนทาผดหวง

ใจกะยงเพยงนด ดงสปลดปลงเมยน

เปนวนเวยนสมองตอ พเนจรฮอนเซา

นาหลโตนพระแมเจา อกเอาองพระทย

คนมาหาพระบาทไท หวงสไถถามถง

ผนหตงตาลาย สมงกายลมตอง

พระนางมองบเหนหนา พระสนตาองคพ

วสญญทาวลม ลมทอนออนสลวย

นนละนา ศรทธาเอยฯ

59

จากการศกษาและสมภาษณทาใหทราบวา บทเทศนมหาชาต กณฑมทรนนมอยมากมายหลาย

บทและหลายทานอง พบวามทานองการเทศนทแปลกและแตกตางไปจากการเทศนของทอน สาเหต

หนงคงมาจากความมอสระในการนาเสนอและความคด เมอไมมกรอบมากาหนดแลว จงทาใหเกด

ความคดสรางสรรคในเร องก ารแตงทานองตางๆ ขนมากมาย และอกปจจยหนงกคอ ชาวบานใน

สมยกอนสวนมากจะมความรความสามารถดานดนตร เพลงพนบาน ลเก หรอการรองราทาเพลง บวก

กบการเปนนกฟงทดจงทาใหเกดการคดคนดดแปลงทานองตางๆ ขน พอมาอปสมบทเปนพระภกษ จง

ไดนาความรความ สามารถตางๆ มาใชในการประยกตหลกคาสอนของพระพทธองคกบการเทศนเปน

ทวงทานองลลาเพอใหเกดความเพลดเพลนและไมเบอหนายจากการพบเหนของผศกษา

ทานองการเทศนแหลเปนทานองอสานของพระภกษสงฆนน ไมไดมการจดบนทกเปนระเบยบแบบ

แผนทเหมอนกนแตจะมบทเทศนทคลายคลงกนเปนทนยมใชกนแทบทกวดไดแก คมภรเทศนมหาชาต

เรองเวสสนดรชาดก ของ สานกพมพมรดกอสาน จงหวดอบลราชธาน สวนคมภร บทเทศนแหลมหาชาตเวสสนดรชาดก กณฑมทรทวดทงศรวไลยใชเปนแบบแผน

ในการเทศนนน มลกษณะโดยทวไปดงน

ภาพประกอบ 6 หนงสอผกใบลาน เทศนมหาชาตเรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรดานหนา

60

ภาพประกอบ 7 หนงสอผกใบลาน เทศนมหาชาตเรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรดานใน

ภายในหนงสอผกกณฑเทศนนจะถกจารกเปนตวอกษรธรรม มรายละเอยดของเนอหาทใชเทศน

และเอกลกษณทางภาษาทชดเจนและสมควรแกการอนรกษไว หนงสอผกใบลานฉบบนไดรวบรวมบท

เทศนมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรไวครบทกตอน เชน บทเทศนตงแตพระนางมทรทรง

สบนนมต บททพบสตวสามตวมาขวางทาง บททเสดจกลบมายงอาศรมแลวไมพบสองพระกมาร เปนตน

61

ภาพประกอบ 8 พระครสนทรสตกจ ( มณ ผองแผว ) เจาอาวาสวดทงศรวไลย

ภาพประกอบ 9 พระมหาธรโชต จตตวงโส ผไดรบการถายทอดการเทศนจากพระครสนทรสตกจ

62

ตองยอมรบวาวฒนธรรมของคนไทยเปลยนไปตามยคตาม สมย การเทศนแหลมหาชาตเปน

ทานองอสานเรองพระเวสสนดรชาดกในตอนนมคาเปนแคเพยงการเทศนเพอประดบเกยรตในงานบญ

ของแตละวด หมบานของผรารวยหรอผมหนามตาในสงคม หาไดยากทจะมคนฟงเพอขดเกลาหรอ

ยกระดบจตใจของตนเอง

วธการและเทคนคการใชเสยงในการเทศนแหลทานองอสาน

การเรมตนการเทศนแหลทานองอสานนนจะเรมตนดวยบทนมสการองคสมเดจพระสมมา

สมพทธเจา จากนนจงสวดตอกนดวยบทพระคาถาพน เปนบททกลาวถงพระคาถาบาลจานวนหนงพน

พระคาถา เปนเรองของพระเวสสนดร ทเปนภาษามคธ โดยสวดเปนทานองสงโยชน (ทานองสวดทได

ยนกนทวไป ) หลงจากนนจะเขาสการเทศนแหลดวยบทเดน ทเปนบทเกรนนา ดวยการรายยาวเปน

สาเนยงอสาน จากนนจะใชวธการแหลเปนทานองอสานแปลเปนภาษาไทยจากคาบาลเดมไปจนจบ

เนอหาทกลาวถงในพระบาลนน หลงจากนนกจะเปนการเทศนดวย บทเดนตอไป และตอดวย การเทศน

แหลเปนทานองอสานแปลจากพระบาลขางตน เปนรปแบบนเรอยไปจนจบครบทงกณฑ ตวอยาง

บทนา

นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมา สมพท ธสส ฯ

บทเดน เกรนนา ยง ปะนะ ตง รญญา มะหาปฏฐะวง อนนาเทตะวา พราหมะณสสะ ปยะปตเตส ทนเนส

ยาวะ พรหมะโลกา เอกะโกลาหะลง ชาตง อะโหสฯ ยง สพพ�ตะญาณง อนวาผญาสพพ�ตะญาณ

ดวงใด โพธสตเหต อนพระโพธสตวเจาทงหลาย ปตเถตพ พง กพงปรารถนาเอา ตง สพพ�ตะญาณง

ยงผญาสพพ�ตะญาณ ดวงวเศษฯ โภ สาธะโว ดราสปปรสะทงหลาย อะยง มคโค อนวาหนทางอนน

เอกายะโน อนกหากเคยเทยว เอกะปะโถ อนเปนหนทางเดยวบกวาง สองตาบขางเหวชน ภผาตนไป

ยาก มทงฮากไมใหญยอยไฮ มทงนาน องไหลตกตาด ฮอมหวยหาด เหวกนดาร กอนผาลานผาหมน

ทางเสนอนกบม ดอยอนนชอวาดอยครยะวงกต อนเปนหนทางคดไปนานฮอด เกยวสบสอดไปมาฯ ม

คาวาดราพระยาเนอทงสามตนองอาจ ธรรมชาต มะหพพะลา มกาลงมากในปาใหญไพรพนา ภาตะโร

โหถะ เจาทงหลายจงมาเป นพอายและพชายแหงขา ดวยสามารถเชอชาตชนเสมอกน ขากเปนเมยพระ

จอมทนมงเหงา ทกคาเชาบไดอยเดยวดาย หาขวนขวายบประมาท เลยงขตตยะราชเจาทงสาม รามะตาส

ตานคะตา เหมอนดงนางสดานอยนาท ตนฉลาดบรบตแกเจาบณฑตกมแลฯ ปะทตตาขาจกให เคงหนง

แกเจาทงสาม ตามททกขใหเหตวาอยากได มคคง ยงหนทาง ยาจตะวา ขาจกขอชองหนา เหตวาคดถง

ลกกาพราทอยภายหลง เทถะ ขอจงให มคคง ยงหนทาง แกขาแหน เทาวนเทอญฯ

63

บทแหลท ๑

มาจะกลาวถงนอย มทรพลอยอยกลางปา

หาผลาหมากไม พอไดแลวตาวคน

พอแตมาฮอดหอง เขาฮอมบอนเปนชอง

สามสตวมาแลนปอง ตนทางระหวางทาง

ราชสหลดทาง ทงเสอโครงและเสอเหลอง

เสยงคารามเหลยวลก แลบเลยยงลน

ดงสกนทะยานเตน เหลยวดตะคอกข

มทรหยดอยนง ขากาวกะบไป

ปลงกะตาหมากไม ประณมนอบวนทา

ขอมคคาคนกลบ อยาสะตนทางนอง

เทวดาอยในหอง หมพานตใหทราบเหต

ขานอยเมยพระเวสนเจา ผเนาวย งอยไพร

ไปเทยวหาหมากไม ถวายทานโพธสตว

สองกมารผพลอยพลด กะอยคองคอยตอน

ขอวงวอนใหหนทาง อยาตนทางใหเปดปลอง

สามพระยาพนอง ใหหนหมองปลองสไป

นางสปนหมากไม ใหเคงหนงคนหน

โปรดปราณผทนทกข โศกกระสนแสนชน

เสอยงตนทางฮอง ราชสหเตอะปาก

หากแมนเทพทอนไท แปลงไวทาลดทาง

ยานมทรผามาง ทางทานโพธสตว

จงแปลงกายมาลด บใหทนสองนอย

มทรกลอยใจออน วงวอนจนปากฝาว

มโนในปวดราว นาตายอยยาวลงฯ

จะเปนในลกษณะเชนนเรอยไปจนจบครบทกบทแหล และ เสรจสนดวยการอนโมทนาบญ

อทศ แผสวนกศลใหแก สาธชนทมารวมในพธตลอดจน ทผลวงลบไปแลวใหไดรบอนโมทนาในกศล

ในครงน

64

เทคนคการใชเสยงในการเทศนแหล

ในการเทศนแหลมหาชาตเปนทานองอสานเรอง พระเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศร

วไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเ ของใน จงหวดอบลราชธานนน จะพบวามลกษณะการเทศนแหลทม

เอกลกษณเฉพาะในเรองของการใชเสยง การเออนเสยง การแบงวรรคตอนของคาในการเทศนแหลซง

พบลกษณะวธการดงนคอ

1. การเออนเสยง คอการใชเสยงสง ตา สลบกน ตามทานองของการเทศนแหล

2. การแบงวรรคตอนของคา ลกษณะการแบงวรรคตอนนนจะไมมลกษณะทแนนอนชดเจน

เหมอนกบ บทกลอนของภาคกลางทวไปเชน กลอนแปด จะแบงการอานออกเปน สามคา สองคา และ

สามคา เปนตน

การเออนเสยง

การเออนเสยงจะมลกษณะคลายกลอนหมอลา คอ มการสลบเสยง สง ตา ไปมา และมการ

ทอดเสยงจากคาหนง ไปสอกคาหนงโดยใชเสยง ออ เฮอ เออ เออ ฮอ เออ ละนอ เปนตวเชอม เชน

เพนวามายาหญง เลศกระบวนหลายชน

จะใชการเออนเสยงวา เพน....ออ......วา.....มา......ยา......หญง.....ฮอ...เออ..ละ..นอ เปนตน

การเออนเสยงเวลาเทศนแหลของพร ะภกษสงฆนน จะใชการเออนทอาจจะไมตรง ตามแบบ

แผนทวไปมากนกเพราะอาจผดวนยสงฆได บางครงการเออนกอาจจะมรายละเอยด ทไมสามารถบนทก

เปนตวโนตได เชนเสยงทคลอในลาคลอ เสยงนาสก เปนตน

การแบงวรรคตอนของคา

หลกในการแบงวรรคตอนของคานนทานพระครสนทรสตกจไดใหคาอธบายไววาจะแบงตาม

คาเปนคาบาง รวบคาใหตรงจงหวะบาง จะรวบสองคา สามคา หรอมากกวานนกสามารถทาไดขนอยกบ

ไหวพรบและปฏภาณของผเทศนแต คาบางคา ถาแยกแลวความหมายเปลยนกไมสามารถแยกคาไดเชน

คาวา มทร จะตองรวบเปนคาเด ยว จะแบงเปน มท .....ทร ไมได หรอการรวบสามคาเขาดวยกนจะรวบ

ลกษณะน เชน พเนจร กจะอานเปนพเนจร ไปเลย เพราะถาแยกเปน พะเน ..... แลวคอยเปน จร อาจ

กรายเปน พระ เณร จร ไดความหมายกจะเปลยนไปจากเดม

การแบงวรรคตอนของคานอกจากจะใชในการเทศนแหลแลว ยงใชในบทเดนทเปนรายยาวดวย

เชน ยง ปะนะ ตง รญญา มะหาปฏฐะวง อนนาเทตะวา พราหมะณสสะ ปยะปตเตส ทนเนส

ยาวะ พรหมะโลกา เอกะโกลาหะลง ชาตง อะโหสฯ ยง สพพ�ตะญาณง อนวาผญาสพพ�ตะญาณ

ดวงใด โพธสตเหต อนพระโพธสตวเจาท งหลาย ปตเถตพพง กพงปรารถนาเอา ตง สพพ�ตะญาณง

ยงผญาสพพ�ตะญาณ ดวงวเศษฯ โภ สาธะโว ดราสปปรสะทงหลาย อะยง มคโค อนวาหนทางอนน

เอกายะโน อนกหากเคยเทยว เอกะปะโถ อนเปนหนทางเดยวบกวาง สองตาบขางเหวชน ภผาตนไปยาก

65

มทงฮากไมใหญยอยไฮ มทงนานองไหลตกตาด ฮอมหวยหาด เหวกนดาร กอนผาลานผาหมน ทางเสน

อนกบม ดอยอนนชอวาดอยครยะวงกต อนเปนหนทางคดไปนานฮอด เกยวสบสอดไปมาฯ มคาวาดรา

พระยาเนอทงสามตนองอาจ ธรรมชาต มะหพพะลา มกาลงมากในปาใหญไพรพนา ภาตะโร โหถะ เจา

ทงหลายจงมาเปนพอายและพชายแหงขา ดวยสามารถเชอชาตชนเสมอกน ขากเปนเมยพระจอมทนมง

เหงา ทกคาเชาบไดอยเดยวดาย หาขวนขวายบประมาท เลยงขตตยะราชเจาทงสาม รามะตาสตานคะตา

เหมอนดงนางสดานอยนาท ตนฉลาดบรบตแกเจาบณฑตกมแลฯ ปะทต ตาขาจกใหเคงหนงแกเจาทง

สาม ตามททกขใหเหตวาอยากได มคคง ยงหนทาง ยาจตะวา ขาจกขอชองหนา เหตวาคดถงลกกาพราท

อยภายหลง เทถะ ขอจงให มคคง ยงหนทาง แกขาแหน เทาวนเทอญฯ วธการอานกจะแบงตามวรรคของคาขางตน ใชเสยงสง เสย ง ตา สลบไปมา ตอเนอง ใชการ

หยดพกหายใจโดยการเออนสดเสยงแลววา บทเดนตอไปจนจบ

ทานองทใชในการเทศนแหลเปนทานองอสาน

ชอบทแหลทานองตาง ๆ นน เปนชอเดมทมมาแตโบราณ อาจจะมทเปนทงชอและทานอง

บางบทกเปนแคชอเรยกโดยนาคาแรกในบทมา ตงชอ ไมไดเกยวของกบทานองแตอยางใด บางบทชอ

และทานองไมตรงกน หรอบางบทกไมปรากฏชอ ทงนเปนเพราะการเทศนแหลพระเวสสนดรชาดก

กณฑมทรในสมยกอนเทคโนโลยในการบนทกเสยงยงไมมทาใหมการหลงลม หรออาจเปนเพราะการท

ผเทศนสามารถคดทานองอนใสเขากบบทเทศนได บทเทศนแหลมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทรนนมเรองราวทแตงขยายออกไป

อกหลายตอนดวยกน ทผศกษาไดนามานเปนตอนทหนงของกณฑมทรเทานน ยงมบทเทศนแหลอก

มากมายหลายบททไมไดนามากลาวถง สาหรบวดทงศรวไลยนนสามารถเทศนไดครบทกบท ทกตอน ในกณฑมทร แตบทเทศนแหล

และทานองทใชในการแหลเปนประจา และเปนเอกลกษณ มประมาณ 10 บทไดแก

1. บทเดน เกรนนา จะเปนการยกเอาคาบาล ภาษามคธ มาทองลกษณะเปนรายยาว เปน

สาเนยงอสาน 2. บทแหลท ๑ จะใชวธการแหลเปนทานองอสาน ตรงกบทานองทเรยกวา ลมพดพราวพดไผ 3. บทแหลท ๒ จะใชวธการแหลเปนทานองอสาน ตรงกบทานองทเรยกวา ลมพดพราวพดไผ

4. บทเดน จะเปนการยกเอาคาบาล ภาษามคธ มาทองลกษณะเปนรายยาว เปนสาเนยงอสาน 5. บทแหลท๓ จะใชวธการแหลเปนทานองอสาน ตรงกบทานองทเรยกวา แมฮางกลอมลก 6. บทแหลท ๔ จะใชวธการแหลเปนทานองอสาน ตรงกบทานองทเรยกวา กาเตนกอน 7. บทเดน จะเปนการยกเอาคาบาล ภาษามคธ มาทองลกษณะเปนรายยาว เปนสาเนยงอสาน 8. บทแหลท๕ จะใชวธการแหลเปนทานองอสาน ตรงกบทานองทเรยกวา แมฮางกลอมลก

66

9. บทเดน จะเปนการยกเอาคาบาล ภาษามคธ มาทองลกษณะเปนรายยาว เปนสาเนยงอสาน 10. บทแหลท๖ จะใชวธการแหลเปนทานองอสาน ตรงกบทานองทเรยกวา รถไฟไตราง

บทเดน เกรนนา ยง ปะนะ ตง รญญา มะหาปฏฐะวง อนนาเทตะวา พราหมะณสสะ ปยะปตเตส ทนเนส

ยาวะ พรหมะโลกา เอกะโกลาหะลง ชาตง อะโหสฯ ยง สพพ�ตะญาณง อนวาผญาสพพ�ตะญาณ

ดวงใด โพธสตเหต อนพระโพธสตวเจาทงหลาย ปตเถตพพง กพงปรารถนาเอา ตง สพพ�ตะญาณ ง

ยงผญาสพพ�ตะญาณ ดวงวเศษฯ โภ สาธะโว ดราสปปรสะทงหลาย อะยง มคโค อนวาหนทางอนน

เอกายะโน อนกหากเคยเทยว เอกะปะโถ อนเปนหนทางเดยวบกวาง สองตาบขางเหวชน ภผาตนไป

ยาก มทงฮากไมใหญยอยไฮ มทงนานองไหลตกตาด ฮอมหวยหาด เหวกนดาร กอ นผาลานผาหมน

ทางเสนอนกบม ดอยอนนชอวาดอยครยะวงกต อนเปนหนทางคดไปนานฮอด เกยวสบสอดไปมาฯ ม

คาวาดราพระยาเนอทงสามตนองอาจ ธรรมชาต มะหพพะลา มกาลงมากในปาใหญไพรพนา ภาตะโร

โหถะ เจาทงหลายจงมาเปนพอายและพชายแหงขา ดวยสามารถเช อชาตชนเสมอกน ขากเปนเมยพระ

จอมทนมงเหงา ทกคาเชาบไดอยเดยวดาย หาขวนขวายบประมาท เลยงขตตยะราชเจาทงสาม รามะตาส

ตานคะตา เหมอนดงนางสดานอยนาท ตนฉลาดบรบตแกเจาบณฑตกมแลฯ ปะทตตาขาจกใหเคงหนง

แกเจาทงสาม ตามททกขให เหตวาอยากได มคคง ยงหนทาง ยาจตะวา ขาจกขอชองหนา เหตวาคดถง

ลกกาพราทอยภายหลง เทถะ ขอจงให มคคง ยงหนทาง แกขาแหน เทาวนเทอญฯ

บทแหลท ๑

มาจะกลาวถงนอย มทรพลอยอยกลางปา

หาผลาหมากไม พอไดแลวตาวคน

พอแตมาฮอดหอง เขาฮอมบอนเปนชอง

สามสตวมาแลนปอง ตนทางระหวางทาง

ราชสหลดทาง ทงเสอโครงและเสอเหลอง

เสยงคารามเหลยวลก แลบเลยยงลน

ดงสกนทะยานเตน เหลยวดตะคอกข

มทรหยดอยนง ขากาวกะบไป

ปลงกะตาหมากไม ประณมนอบวนทา

ขอมคคาคนกลบ อยาสะตนทางนอง

เทวดาอยในหอง หมพานตใหทราบเหต

67

ขานอยเมยพระเวสนเจา ผเนาวย งอยไพร

ไปเทยวหาหมากไม ถวายทานโพธสตว

สองกมารผพลอยพลด กะอยคองคอยตอน

ขอวงวอนใหหนทาง อยาตนทางใหเปดปลอง

สามพระยาพนอง ใหหนหมองปลองสไป

นางสปนหมากไม ใหเคงหนงคนหน

โปรดปราณผทนทกข โศกกระสนแสนชน

เสอยงตนทางฮอง ราชสหเตอะปาก

หากแมนเทพทอนไท แปลงไวทาลดทาง

ยานมทรผามาง ทางทานโพธสตว

จงแปลงกายมาลด บใหทนสองนอย

มทรกลอยใจออน วงวอนจนปากฝาว

มโนในปวดราว นาตายอยยาวลงฯ

บทแหลท ๒

พอตะวนอวยโคง ลงบายแสงส สามมคคกะเลยจาง แยกทางจงไปได มทรไววาฟาว ขอคานกะของชวย จงแมนซวยแฮงฟาว คณงแกวแกนสมร ปานนคงลดตอน กะใจออนคอยทาง นางทงเดนคณงนา แลนซากะปานนน จนตะวนแสงคอย จงเถงดอยเขตดาน สองกมารลกแกว แมมาแลวเจาอยใส แปลกประหลาดนาทไท บเหนออนบตรา สวนมาคอยรบ อยดานดอยคอยจอง มอนมองขวาซาย มองดายกะมองเปลา พระนางเหงาเมอยเสน ใจเตนถระรว พอไปฮอดเขตฮว หาบกะตาปลงหยด จนเหอไหลไคมด โลดเงยบเหงาเอาฮาย ตายกตายบเหนหลา ไขวาจาเอนก ลกทงคเจาอยาเลน มวลซอนตน นางมทรแลนคน เอนเอยไขจา

68

แลนกลบไปกลบมา คสถานลานกวาง หทยดวงหมองเศรา บเหนเงาลกออน หรอแมนลกแลนซอน หลบลบายบง หรอเจาชงสงอนหนา วามารดานานตาว วาสไปฟาวๆ ผ นเลยสาวกลาวแถลง บแมนแมตงแกลง แมนแฮงอยากคนกลบ แตวาลางมาทบ จงคอยมาออกปานน นางมทรหลงเซอ จตละเมอเพอปวง ดวงหทยสแตกมาง บจกอางเอยขาน ขนกราบทลพระพทาน ไดเออนอานทลถาม สองคนงามไปไสนอ อพอคณบญลน ลกสองคนบเหนแลว สอดแนวนงอย ชางบดเบงบาง หรอหากซอนเสยงใส นนละนา พพระองคเอยฯ

โนตทานอง ลมพดพราวพดไผ

- - - -ฟ - ฟรซ - ฟซล - ลรด - ดรล - ลรด - ดมร - รซม

- มซร - รมร มรมด - ดรด รดรฟ - ฟซด ซ ลดล - ลรล

ดซลฟ - ฟซด ซลดล - ร - ล - ร - ล - รดล - รดล -ลดล

ซลดล -รดล ซลดล -ลดล ซลดล รดรฟ ซลดล - ร - ฟ

โนตทางแหลบทแหลท ๑

- - - - มา - จะกลาว - ถง-นอย มทรพลอย เออ เฮอ เออ - - - อย - กลาง เออ เฮอ ปา

- - - -ฟ - ฟ-ซ - ซ - ล - ลรด - ดรล - ลรด - ดมร - รซม - หา ผลา - เฮอ เออ - - - หมาก เออ เฮอ เออ - - - -ไม - - - - - - - - - - - -

- มซร - - มร - - -ด - ดรด - - -ฟ - - - - - - - - - - - - พอ - - - - - - - - - เออ - เออ - - - - - - - - - - - - - - - -

- ซ - ฟ - -- - - - - - - ร - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล เออเออเฮอเออ - -- - - - - เอย - - - - - - - - - - - ตาว - - - - - - - คน

ซลดล - - -ล - - -ล -ลดล ซลดล รดรฟ ซลดล - ร - ฟ

69

การเทศนแหลบทแหลท ๑ และบทแหลท ๒นนจะใชทานองเดยวกนจะเรมดวยดนนากอน

ประมาณ 1 วรรคจากนนทเหลอกจะเกบคาพรอมกบทานองจนจบวรรค เมอขนบทตอไปกจะใชวธการ

เออนลอยเปนการทาเสยงหรอดนเสยงใหถงเสยงทตองการ จนเขาสทานองทตอเนองจากวรรคทผานมา

จากนนจงใชวธการแหลเหมอนอยางเชนบทแรกในทกบท การเทศนแหลของพระภกษสงฆ นน จะไมตรงตามทานองของทกหองเนอง จากเปนการผด

พระวนยถาพระภกษรองราทาเพลง จงทาใหการเทศนมการแตงทานองใหยดขยายออกไป หรอไมก

แหลลกลนจงหวะ เพอใหทานองผดแผกแตกตางไปจากเดม เอกลกษณการเทศนแหลของวดทงศรวไลยนน เมอเทศนจบเน อความ แลวจะหยดพก และม

การเทศนแปลคนแตในปจจบนเจาภาพจะนมนตเทศนแหลอยางเดยว ไมนมนตเทศนแปลเพราะการ

เทศนแหลอยางเดยวกใชเวลามากอยแลว การเทศนแหลกบการเทศนแปลเปนรอยแกวจงไมมเหนแลว

ในงานญผะเหวด หรอบญเทศนมหาชาต ทานองการเทศนแหลทจะเทศนเปนบทตอไปนน ไมมหลกเกณฑใด ๆ มากาหนด การเลอก

ทานองจะขนอยกบพระภกษวาจะเทศนบทใดบาง แตสวนมากจะเปนทานองทญาตโยมคนชน มความ

ไพเราะ และมอตราจ งหวะทชาและเรวสลบอยดวย เพอไมใหคนฟงเบอ บททเทศนแหลบอย ๆ เชน

บททพระนางมทรหาสองกมารไมพบ เปนบททมเรองราวกลาวถงพระนางมทรเจอสตวทงสามมา

ขวางทางทจะเดนกลบสอาศรมทพก เปนการจาแลงกายของเทวดา เพอมใหพระนางมทรไปทนกบชชก

พระนางจงตกใจและมความหวาดหวนกลวภย และอกหนงคอเปนหวงทงสอ งกมาร จงเปนบททมทง

เศรา ตนเตน ประสม ประสานกน การเทศนแหลนนใชทานองชา องกบทานองของแคนอสานคอ

ทานอง แมฮางกลอมลก ทานองสวดของบทนไมตรงกบชอทานองเดม การบรรจทานองของบทนเรยบ

เรยงโดยพระครสนทรสตกจวดทงศรวไลย

บทแหลท๓ เพนวามายาหญง เลศกระบวนหลายชน

เขาชางทากลลอ แถลงเปนหลายเลศ

ไผผเหนหมอตน สกมยองวาด

วนน นางหากไปในดาว ดงดอนเดนเถอน

หาเพอนพอง ตามสนกะบม

ไผสเหนดดวย ดอมพระนางอยกลางปา

โตหากลมลกนอย ไปเรงเลนลวงกาม

อนนนน คนพเนาวอยหอง เสวยราชยเปนกษตรย

พสตดคอนาง ใหมงมรณาเมยน

70

แตนมาเพยรสราง บาเพญวตรเพศ

อโหสใหเจา เปนครงแรกปฐม

ชาตนาตาบยอย อยาทาทาแยแส

นาลายแปะเตมนา ถกคาโบราณเวา

อนวาบตราเจา ไผนอสรเรอง

พบไดทราบเรอง อยามาสอเสยดถาม

ชาตผหญงหนาดาน ทาทาบบนาตา

จงวามายาหญง เลศกระบวนหลายชน

สมพนธลง หลายใจรอยเหลยม

ลอแลกแลน ลมลนเลอนไหล

เจาอยาพตไข ถามกนแกงไก

ไขบเจบปวดเนอ ไผสฮฮอมปว

คนแมนหาผวให มทรนางคนใหม

ไขของนางคอสมดออยจอย ยาแกบอาวเลยฯ

บทแหลท ๕

แมนสวอนวานไหว หลายททลภาค

พระกบปากเวา จาตานแตอยางใด

นางมทรกะจงได ออกเทยวตามหา

รมศาลารมหนอง ผองเอนทงเอน

วากณหาแมนเอย ชาลแมนเอย

เอนคาใดกะเลยมดองตง บมสงสไขขาน

บเหนสองกมาร ผ นแลนลงในถา

มทรนางลงคน อยสระศรตงหลายเลา

นกวาเงอกคาบเจา ลงนาจมจม

เปดใบบวแลวกะกม หมอบสองหาฮอย

ขนมาคอยแลลด ทปาดงแสนโซง

เหนแตดงเปนชน เถาวลยเกยวยามหยาง

นางกหาซอกคน บหมนปาหนา..ฯ

71

โนตทานอง แมฮางกลอมลก

- - - - - - - ร - ด - ล - ซ - ล - - - - - - - ฟ - ซ - ด - ซ - ล

- - - - - - ล - ซ - ล - ด - ฟ - - - ฟ - ซ - ล - ด - ฟ - ซ - ล

- - - ร - ฟ - ร - ด - ล - ซ - ล - ล - ซ - ร - ฟ - ฟ - ซ - ล - ด

- ด - ฟ - ซ - ล - ล - ซ -ร - ฟ -ร - ด - ล - ซ - ฟ - ร - ด - ร

- - - - - ล - ซ - ฟ - ร - ด - ร - - - - - ล - ซ - ฟ - ร - ด - ร

โนตทางแหลบทแหลท ๓

- - - เพน - - - วา - - - มา - ยา – หญง - - - -เออ - ละ - นอ - - ละ หนอ - - ละ นอ

- - - ร - - - ร - - - ล - ล - ร - - - ด - - - ฟ - ซ - ด - ซ - ล เออ - เออ - เออ - เฮอ - เออ - เอย - - - เลศ - กระ - - - บวน - - - เอย - - - -

- - - ล - ซ - ล - ซ - ด - - - - - ร - ล - ล - ล - - - ล - - - -

- - - - - - - - - - - - - หลาย- - - - - - - - - - - - - เออ - - - ชน

- - - ร - ฟ - ร - ด - ล - ซ - - - ล - ซ - ร - ฟ - ฟ - ซ - ล - ด

จากบทแหลขางตนน จะเหนไดวาลกษณะการแหลนนจะมายคอยตรงกบทานองทองตามลาย

แคนมากนกแตเปนลกษณะทนามาเทยบเคยงในลกษณะของการเดนทานองทคลายคลงกน จะใชวธ

เชนนไปทละบาท จนจบบท

บทตอไปคอบทแหลท ๔ เปนบททกลาวถงพระเวสสนดร ตอวาพระนางมทรทกลบมาจ าก

หาอาหารในปาลาชา หาวานางมชไปหลงมวเมาผอนมใจคดออกหางจากตน ทาใหพระนางมทร นอยใจ

จงไดมบทประชด ประชนกน ระหวางพระเวสสนดรและพระนางมทร บทแหลท๔ นมทานองทไพเราะ

องกบทานอง กาเตนกอน ทานองเทศนแหลของบทนไมตรงกบชอทานองเ ดม การบรรจทานองของ

บทนเรยบเรยงโดยพระครสนทรสตกจ วดทงศรวไลย

บทแหลท๔ พระเวสนวาถอนน เฉยอยบมจา

มทรเวทนาอก ดงสตอกมอย

วาพเอย สงมาทาเวรขอย หากระบวนหลายเรอง

หนจากเมองกะเพงเจา ผวแกวผเดยว นแหลว

72

หาวานางโลภเลยว ยงเกยวกามคณ วาหรอ

ถาหากเปนคาจรง จงคอยฟนคอเมยน

นางหากมาเพยรเลยง พระองคธรรมทงลก

ถาทาบถกตอง เชญถอนจงประหาร

สเอาหวฮองไม ยอมผดสารภาพ

คนนางทาถกตอง พระนางนองจงเจรญฯ

โนตทานองกาเตนกอน

- - - - - - - ด - ร - ล - ด - ร - - - - - - - ฟ - ซ - ฟ - ด - ร

- - - ล - ซ - ฟ - ซ - ล - ซ - ล - - - - - ซ - ฟ - ซ - ฟ - ด - ร

- - - - - - - ด - ร - ด - ซ - ล - - - - - ล - ด - ร - ด - ซ - ล

- - - - - ด - ล - ซ - ฟ - ร ด ร - ฟ - ซ - ล ด ซ ล ซ ฟ ร - ด - ร

โนตทางแหล

- - - พระ - - - - - - - เออ - - เวส - - - ละ - - - วา - - - ถอ - - - -นน

- - - ด - - - - - - - ร - ด - ร - - - - - - - ฟ - - - ซ - - - ร

- - - -เฉย - - - อย - บ - ม - - - จา - - - - - มทร เวทะ - - - นา - - - อก

- - - ล - - - ฟ - ซ - ล - - - ล - - - - - ล - ด - - - ด - - - ล

- - - - - ดง - ส - ต - - - - - - - - - - - - - - - - อก - - - - - - - มอย

- - - ซม - ซ - ล - ซ - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - ร

จากบทแหลขางตน จะเหนไดวา บทกาเตนกอน เปนทวงทานอง ทดาเนนจงหวะชา สลบปานกลาง

ลกษณะเหมอนกาทเดนจกหาอาหารตามทองทงทมขนทสงบางลงทตาบาง เหมอนกบอารมณทมทงขน

และลงในเวลาเดยวกน นยมนาทานองนมาใชแหลชวงท พระนางมทร นอยอก นอยใจ แตกไมได

แสดงออกถงความเกยวกราดออกมา ไดแตรบความรสกนนๆ ไป

73

บทแหลท ๖ นกวาตายตกนา แมกะคอยลงโงม

นกวาตายตกตม แมกลงไปคน

เหนแตฮอยเจาลงนา เหนแตฮอยเจาลงทา

เหนแตฮอยเจานนลงอาบนา ฮอยนนกะสวนสน

สาละวนใจหยง มงมาบเวนหาง

เหมดสทางเทยวคน จนสแจงสวางตา

มทรอดเมอยลา บเปนทาผดหวง

ใจกะยงเพยงนด ดงสปลดปลงเมยน

เปนวนเวยนสมองตอ พเนจรฮอนเซา

นาหลโตนพระแมเจา อกเอาองพระทย

คนมาหาพระบาทไท หวงสไถถามถง

ผนหตงตาลาย สมงกายลมตอง

พระนางมองบเหนหนา พระสนตาองคพ

วสญญทาวลม ลมทอนออนสลวย

นนละนา ศรทธาเอยฯ

โนตทานองรถไฟไตราง

เกรน

---ล ---ล -ด-ร -ด-ม -ร-ซ -ร-ม -ล-ม -ซ-ร -ซ-ร -ม-ร -ซ-ร -ม-ล -ด-ร -ด-ม -ด-ล -ร-ด -ร-ด ---ล ลรลด ลรลด ลรลด ลรลด ลรลด ลรลด

ลรลด ลรลด ลรลด ลรลด ลมลด ลมรม ซมรม ลมซล มลซล มลซล มลซล มลซล ดลซล ดลซล ดลซล ดลซล ดลดร --ดล มรดล รลดล ดซดล ดลซม ลมซร มดมร ดลรด ลรลด รด-ล

74

เดน ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---ล ---ล ---ด --ลม --ซม --ลม --ซม --ลม --ซม รมซม

-มลม ซรมด -ดรซ รมซม -มลม ซรมด -ดรซ รมซม -มลซ -ซทล -ลทซ ทลทล -ลรท -ทรล รทรท -ทรล ทลทซ -ซทล ทลทซ -ซทล ทลทซ -ซลด -ดรซ รมซม -มดม รมซม -มซม ซลซม -มซม ซลมล -ลดล ซลดล -ลดล ดรดล -ลรล ดซลม -มลม ซลดล -ลรล ดซลม -มลม ซรมด -ดรซ รมซม ลมซม รมซม ลมซม รมซม ลมซล ซลดล ซลดล รลดล ซลดร ลรดล รลดร ลรดล รลดซ ลซมซ ลซดซ ลซมซ ลซดซ ลซมซ ลซดซ ลซรม -ซมม -ดมม -ซมม -ดมม -ซมม -ดมม -ซมม -ดมม -ดมม -ดมม -ดมม -ดรร -รซร มรดร -รซร มรดท ดรดท ดรดท ดรดร มรดร ซมซร มรดร ซมซร มรมซ ลซมซ ลซมซ ลซมซ ลซมซ ลซดซ ลซมซ ลซดซ ลซมซ ลซลด ลดลซ ลดลร ลดลซ ลดลร ลดลร ลดลร ลดลร ลดลร ลดลร ลดลร ลดรล ดดลร ลดรล รดลร ลดรล ดซดล ซมรม ลดลด ซลซม ลมซม รมซม ลมซล ซลดล ซมซล ซมรม ลมซม รมซม ลมซร มรมด -ดรซ รมซม -ล-ม -ล-ม -ล-ม -ลซม -ลซม ซรมด -ดรซ รมซม -มลซ -ซดล -ดรซ รมซม -มลซ -ซลม -มลซ -ซทล -ลทซ -ซทล -ลรท -ทมร -รมท -ทมร -รมท -ทรล -ลรท -ทรล -ลทซ ทลทล -ลทซ ลซลด -ดรซ รมซม ลมซม รมซม ลมซม รมซม ลมซล ซดลซ ลดลซ ลดลซ ลดลร ลดลซ ลดลร ลดลซ ลดลซ ลดลซ ลมลซ ลดลซ -มซม รมซม ลมซม รมซม ลมซล ซมลม ลมซด ซดลซ ดซลม ลมซร ซรมด มดรซ รมซม ลมซร มดมร ดลรล ดรดม รดลร ลดรด ---ล

75

ในทานองนจะมการเกรนนาดนตรไปกอน แลวจงคอยเขาสทานองโดยการเดนเสยงไปตาม

โนตเพลง จนจบเพลง แตเมอใชองกบทา นองเทศนแหลแลว ไมปรากฏวามการแหลเกรนนา พบเพยง

ลกษณะการแหลทไลเสยงขนลง คลายทานองเดนของทานองนเทานน

ทยกตวอยางมานเปน ๖ บททพระครสนทรสตกจวดทงศรวไลยจะใชเทศนแหลเปนประจาใน

งานบญพระเหวด เทศนมหาชาต ระหวางการหยดพก เจาภาพตองถวายนาดมเปนระยะ ในชวงพกของบทแหลท 3 นน ถา

เจาภาพมอาหารเลยงผรวมงานกสามารถเลยงไดในชวงนเมอแขกผรวมงานรบประทานเสรจเรยบรอย

พระภกษกจะเรมเทศนตอ กอนการเทศนแหลจะสนสดลง ตามธรรมเนยมโบราณบทสดทายซงเปรยบ เหมอนบทลา

จะตองจบดวยบทสรปเนอความทงหมด และอนโมทนา กรวดนาสงบญ ตามคาบอกเลาของผเทศน

ระหวางการสวดบทนจะมเสยงสนขหอนรบตลอดเวลา มความเชอกนวามสรรพสตวทงมารบสวนบญ

3.5 เมอเทศนจบแลว พธกรชกดายสายสญจนแลวกจะดบเทยน ถวายเครองไทยธรรม 3.6 เจาภาพถอเครองไทยธรรมไปสงพระทรถหรอทวด การเทศนแหลมหาชาตในงานบญผะเหวดนน ถอเปนกจอยางหนงของสงฆ มจดมงหมายดงน 1. เพอความอบอนใจแกเจาภาพ เพราะพระสงฆเปนทพงทางใจของชาวบาน เมอชาวบานม

ความทกขเดอดรอน พระสงฆจงหาวธสรางขวญและกาลงใจใหแกชาวบานดวยการนาธรรมะมาเทศน 2. เปนธรรมเนยมของชาวพทธในประเทศไทยภาคอสานใชเวลาหลายวนในการจดพธบญ

ผะเหวด สวนหนงเพอเปนการเตรยมความพรอมของชาวบาน แ ละสรางความสามคค สวนหนงเพราะ

ความรกและศรทธาในพระบารมของพระพทธเจา ดงนนการเทศนมหาชาตของพระสงฆจงมบทบาทใน

ฐานะเปนสงสาคญในการดารงชวตของชาวพทธ 3. เหตผลทนาชาดกมาเทศนงานบญผะเหวด กเพราะเชอวาการฟงเทศนมหาชาต เปนการ

เจรญรอย ตามพระบาทแหงพระบรมศาสดา และไดรวมสาธยายบญและกศลของพระพทธเจาททรง

บาเพญมาหลายชาตและเชอวาเมอผใดไดสดปรบฟงแลว ยอมเกดผลานสงสมากมาย 4. เปนการชวยสบตอพระศาสนา เพราะการทรงจาพระพทธพจนเปนการสบตอพระศาสนา

อยางหนง การเทศนพร ะธรรมจงเปนการสงเสรมความจา และเปนการทบทวนความจาเกยวกบธรรม

และเรองราวในชาดกทไดทองจาไวไปในตวดวย 5. เปนเหตแหงการบาเพญบญอยางหนงของมวลมนษยคอบญทเกดจากการฟงธรรม

(ธมมสสวนามย) 6. เปนการอปถมภบารงพระสงฆใหทาหนาท ดารงพระศาสนาสบตอไป ดงทพระพทธองค

ไดตรสไวในตโรกฑฑสตรวา เปนการใหกาลงแดพระสงฆ (พลญจ ภกขนมนป-ปทนนง) 7. เปนการอนรกษจารตประเพณ ฮต ๑๒ คลอง ๑๔ ของชาวไทยอสานใหคงอยสบตอไป

บทท 5

สรป อภปรายและขอเสนอแนะ

ในเรองการศกษาการเทศนแหลมหาชาตเรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย

ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธานน ผศกษาสามารถนาขอมลมารวบรวมและสรป

เปนใจ ความสาคญตาง ๆ ดงน

1. ศกษาประวตความเปนมาของการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรของ

วดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวด อบลราชธาน

2. ศกษาวธการเทศนแหลและทานองทใชในการเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดก

กณฑมทร ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวด อบลราชธาน

สรปผลการวจย

ประวตความเปนมา การเทศนแหลมหาชาตเปนทานองอสาน เรองพระเวสสนดรชาดก กณฑมทรนน เปนการ

อธบายเรองราวการบาเพญมหาทานบารมของพระเวสสนดรความวา พระเวสสนดรเปนพระชาตสดทาย

ของพระพทธเจากอนทพระองคจะเสดจมาเปนเจาชายสทธตถะและบรรลอนตรสมมาสมโพธญาณ เปน

กษตรยครองเมองสพ เปนผมเมตตาและเสยสละมาก วนหนงกษตรยแหงกาลงราชมความปรารถนาจะ

ขอใหพระเวสสนดร ชวยเมองตนเองใหพนจากทกขจงไดสงพราหมณมาทลขอ ชางปจ จยนาค ซงเปน

ชางคบาน คเมอง มความเชอวา ถาชางปจจยนาคนไป ณ ทแหงใด ทนนกจะอดมสมบรณ ดวยพชผล

ผลาหารตางๆจงไดสงพราหมณราชทตมายงเมองสพเพอขอชางปจจยนาค หลงจากทพระเวสสนดรได

ประทานชางปจจยนาคใหแก พราหมณแหงกาลงร ฐแลว พระราชบดาคอพระเจาสพราชและประชาชน

ไมพอใจจงไดขบไลใหเนรเทศ พระเวสสนดร ออกนอกเมอง พระองคกมไดขดของพรอมทงไดบาเพญ

มหาทานสตสดกทาน กอนออกจากเมองดวย หลงจากนนพระองคพรอมดวย พระนางมทร พระกณหา

พระชาล ไดเสดจสปา เพอไปยงเขา วงกต บาเพญพรต ณ ทนนเองทรงไดบาเพญทานครงยงใหญอก

ดวยการประทานแกวตา ดวงใจ อนไดแก พระกมารทงสองใหแก ชชก เพอไปปรนนบตรบใช ครงนน

พระนางมทรไดออกไปหาผลาหารในปา ไมทนไดพบกบชชก เพราะในระหวางทางไดมเทวดาจาแลง

กายเปนราชสห เส อโครง เสอเหลอง มานอนขวางทางไปยงอาศรมทพกไว พระนางจงหวาดกลว และ

ในขณะเดยวกนความหวาดกลวกมไดทาใหพระนางทอทอยเพราะ พระนางมความเปนหวงสองพระ

กมารมาก จง เอาชนะความกลวแลวเสดจกลบไปยงอาศรมทพก เมอไดพบพระเวสสนดร กถกพระ

เวสสนดร ตอวา ทมาชาไมตรงเวลา ทาใหพระนางเสยใจ และนอยใจในพระเวสสนดร หลงจากนนก

77

ถามถงสองพระกมาร แตพระเวสสนดรไมไดแจงแกนาง นางจงวงออกตามหาสองกมารจนทว จนใน

ทสดกออนแรง มาสลบทหนาทประทบของพระเวสสนดร เมอพระนางฟนขนมา พระเวสสนดรจงได

แจงแกนางใหทราบ พระนางกไดอนโมทนาในบญครงน ตอมา พระอนทรหรอทาวสกกะเทวราช ได

แปลงกายมาเปนพราหมณ ไปทลขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร เพราะเกรงวาจะมผอนมาขอไป

กอนจะไมมใครคอยถวายการอปฏฐากพระเวสสนดร จงไดแปลงกายมาทลขอพระนาง เมอพระ

เวสสนดร ประทานให ทาวสกกะเทวราชจง ไดบอกความจรงแดพระองค และคนพระนางมทรให

พระเวสสนดรตามเดม พระเจาสพราชไดพบกบทงสองพระกมารจงไดแลกทรพยสน อาหาร คาว หวาน

กบชชก จนในทสดชชกกไดสนใจลงดวยความโลภ ในผลาหารตางๆทไดรบจากพระเจาสพราช

จากนนสองพระกมารจงทลใหพระเจาสพราชไปรบพระเวสสนดรและพระนางมทรกลบสเมอง เมอทง

หกพระองคมาพบหนากน กเกด ความ ปตยนด หลงนาตาเพราะความรกและคดถงกน แลวกไดเชญ

เสดจพระเวสสนดร เขาเมอง ในขณะนนในเมองกเกดปาฏหารย บงเกด ฝนโบ กขรพรรษ คอเปนฝนท

เปนแกว แหวน เงน ทอง รวงโรยมาจากฟา ชาวเมองตางกพากนเกบไว สวนพระเวสสนดรใหนาเขา

ทองพระคลงและและทานบารงบานเมองดวยทศพธราชธรรมตลอดมา การเทศนแหลมหาชาต เรองเวสสนดรชาดกนน นาจะเกดมาจากในสมยกอนท ประเทศไทย

จะรวมกนเปนสยามประเทศ เพราะปรากฏหลกฐานไวตงแตสมยคนไทอายลาวเปนตนมา นยมทากน

ในชวง วนเพญขน ๑๕ คา เดอน ๓ ถง วนเพญขน ๑๕ คา เดอน ๔ เรยกประเพณนวา บญพระเวสสหรอ

บญผะเหวดนนเอง สงหนงทเปนเครองยดเหนยวจตใจของทกค นไดดกคอพระภกษสงฆ นอกจากจะ

นมนตมาเทศนาธรรมตามปกตแลว พระสงฆยงถอเปนศนยรวมจตใจของชาวบาน เพราะฉะนนจงได

นาเอาหลกธรรมคาสอนตางๆ มาเทศนาสอนชาวบานเพอเปนการขดเกลาจตใจ แตการฟงธรรมตามปกต

นนอาจเกดความเบอหนาย พระสงฆจงไดนาชาดกมาเทศน เปนทานองแหล หรอทานองตางๆ ชาดกท

นยมนามาเทศนแหลกคอพระเวสสนดรชาดก แตการเทศนแบบธรรมดากเกรงวาคนฟงจะเบอและ

พระคณเจาผเทศนเองกจะหลบดวย จงมการคดรปแบบการเทศนเปนทานองตางๆเพอใหเกดความ

สนกสนาน จนมการพฒนาถงการออกทาทาง การออกตว ละครตาม เนอเรอง ใชคาพดในแนวตลกสอง

แงสองงามจนถงใชทานองดนตรทคนกนมาเปนทานองในการแหล เปนตน การแสดงของพระสงฆลกษณะน เปนทชนชอบของผชมเนองจากเปนของแปลกทพระสงฆ

กลาทาเชนน อกทงมความสนกสนานใชภาษาทเขาใจ งาย จงสามารถทาใหเขาถงผฟงไดอยางรวดเรว

จนเปนทนยมมากในยคหนง โดยเรยกการเทศนของพระสงฆในรปแบบนวา สวดพระหรอจาอวดพระ

และเรยกพระสงฆทสวดวา พระนกสวด ซงในสมยนนเรยกไดวาการเทศนหรอสวดนนเปนมหรสพ

อยางหนงทเจาภาพนยมจดหามาแสดงในงานบญ เชนเดยวกบ โขน ละคร ตลอดจนการแสดงอยางอนๆ

78

วธการเทศนแหลมหาชาต เรองพระเวสสนดรชาดก เปนทานองอสาน การเทศนแหลมหาชาตของชาวอสานนน ขนตอนของพธกรรมในการเทศนจะเหมอนกบการ

เทศนมหาชาตของภาคกลางทวไป สงทแตกตาง กคอบททใชเทศน ตวหนงสอจะใชตวอกษรธรรมและ

ทานองทใชเทศนเทานน ลาดบการเทศนแหลนนจะเรมจากพระคาถาบาลชอพระคาถาพนสวดนากอน เปรยบ

เหมอนกบเปนบทไหวครของดนตรไทย โดยการสวดเปนทานองสงโยชน จากนนจงสวดตอดวยบท

พระคาถาประจากณฑ เปนภาษาบาล จากนนกเทศนแหลเปนภาษาไทยอสาน ตอเนองไปจนจบกณฑ

ในบทตอไปจะเทศนดวยบทอะไรกไดแลวแตพระภกษจะเทศน สวนจะเทศนกบทกทานองนนกขนอย

กบความเหมาะสมและเนอหาในแตละตอนของกณฑนนๆ เอกลกษณการเทศนแหลมหาชาตเรองพร ะเวสสนดรชาดกกณฑมทรของวดทงศรวไลยนน

เมอเทศนแหลจบบทแลวจะหยดพกและมการเทศนคน แตในปจจบนเจาภาพจะนมนตเทศนแหลอยาง

เดยว ไมนมนตเทศนเพราะการเทศนแหลอยางเดยวกใชเวลามากอยแลว การเทศนแหลกบการเทศนจง

ไมมเหนแลวในงานบญผะเหวดทวไป การใชเสยงในการเทศนเปนทานองอสานของวดทงศรวไลย จะใชเสยงการเออนเปนตวหลก

โดยการเออนแตละคานนขนอยทวงทานองทจะแหลไป จะใช คา วา ออ เฮอ เออ เออ เอง เอย เออ ฮอ

เปนตนในการนามาเปนเสยงเออนในการเออนคาแตละคาไปสอกคาหนงแตบางครงอาจจะไมชดเจน

เหมอนการรองเพลง และอาจมรายละเอยดของเสยงคลอ เสยงนาสก ทเปนเสยงทไมแนนอน ไมมแบบ

แผน มาประกอบดวย กลอนเทศนนนจะคลายกบ กาพย ของภาคกลาง แตการอานเปนทานองน นจะเปน

ลกษณะคลายกลอนหมอลา มการโหนเสยง การลกลนจงหวะเปนชวงๆ ซงขนอย กบไหวพรบและ

ปฏภาณของผเทศนเปนหลก

การแบงวรรคตอนนนจะแบงตามคา ซงมหลายลกษณะเชน แบง ทละคา แบงสามคาครง สอง

คาครง หรอมากกวานนกได หรอ การรวบรดคาใหจบโด ยใชลมหายใจเดยว แลวคอยตอประโยคใหม

ไปจนจบ เปนตน การใชเสยงในการเทศนเปนทานองอสานของวดทงศรวไลย จะใชเสยงการเออนเปนตวหลก

โดยการเออนแตละคานนขนอยทวงทานองทจะแหลไป จะใช คา วา ออ เฮอ เออ เออ เอง เอย เออ ฮอ

เปนตน ในก ารนามาเปนเสยงเออนในการเออนคาแตละคาไปสอกคาหนงแตบางครงอาจจะไมชดเจน

เหมอนการรองเพลง และอาจมรายละเอยดของเสยงคลอ เสยงนาสก ทเปนเสยงทไมแนนอน ไมมแบบ

แผน มาประกอบดวย กลอนเทศนนนจะคลายกบ กาพย ของภาคกลาง แตการอานเปนทานองนนจ ะเปน

ลกษณะคลายกลอนหมอลา มการโหนเสยง การลกลนจงหวะเปนชวงๆ ซงขนอยกบไหวพรบและ

ปฏภาณของผเทศนเปนหลก การแบงวรรคตอนนนจะแบงตามคา ซงมหลายลกษณะเชน แบง ทละคา

แบงสามคาครง สองคาครง หรอมากกวานนกได หรอ การรวบรดคาใหจบโดยใชล มหายใจเดยว แลว

คอยตอประโยคใหม ไปจนจบ เปนตน

79

ทานองทใชในการเทศนแหลเปนทานองอสาน การเทศนแหลเปนทานองอสานเรองเวสสนดรชาดก กณฑมทรนนจะเทศนเปนทานองโดยม

ทานองทคลายกบเพลงแคนในภาคอสาน จากการศกษาบทเทศน 6 บทมทานองตาง ๆ ดงน

1. บททมอารมณตอวา ตอขาน นอยอก นอยใจ ประชด ประชน ตนเตน กระวนกระวาย จะ

ใชองกบทานองแคนคอ ทานอง กาเตนกอน

2. บททมอารมณหวาดกลว จะใชองกบทานองแคน คอ ทานอง ลมพดพราว พดไผ

3. บททแสดงถงความเสยใจ หวงหา ระทมทกขจะใชองกบทานองแคนคอทานองแมฮาง

กลอมลก

4. บททแสดงถงอารมณความรสกเศราโศก เสยใจ ถงทสด จะใชองกบทานองรถไฟไตราง

จะใชเสยงคอนขางสงและขน ลงอยตลอด

การเทศนแหลมหาชาตเรองเวสสนดรชาดก กณ ฑมทร เปนทานองอสานของพระภกษสงฆ

นน จะไมตรงตามทานองของแคนทกหองเนองจากเปนการผดพระวนยถาพระภกษรองราทาเพลงจงทา

ใหการเทศนแหลเปนทานองอสานมการแตงทานองใหยดขยายออกไป หรอไมกเทศนลกลนจงหวะ

เพอใหทานองผดแผกแตกตางไปจากเดม การบรรจทานองตาง ๆ นนเรยบเรยงโดยพระครสนทรสตกจ เจาอาวาสวดทงศรวไลย ตาบล

บานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน ทงนการเทศนแหลอาจมการเพมคาเพอความเหมาะสม

ของทานอง ซงถอเปนเอกลกษณของแตละสานก

อภปรายผล

การเทศนแหลมหาชาตเรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวดทงศรวไลย เปนทานองอสาน

นนเปนวฒนธรรม ประเพณทสบทอดมาชานาน เปนระเบยบปฏบตทสบตอกนมาตาม ประเพณ ฮต ๑๒

คลอง ๑๔ ของชาวไทยอสาน ทจดขนเปนประจาทกปในชวงระหวาง วนเพญขน ๑๕ คา เดอน๓ ถงวน

เพญขน ๑๕ คา เดอน ๔ หรอทเรยกวนวาประเพณบญพระเวสสหรอ บญผะเหวดนนเอง ลกษณะการ

เทศนแหลเปนทานองอสานของวดทงศรวไลยน จะเปนลกษณะการเทศนแหลเฉพาะ ทเปนเอกลกษณ

ประจาทองถน คอ กณฑมทร จะมทวงทานองการแหลทองกบทานองแคนอ สาน ๔ ทานอง ไดแก

กาเตนกอน ลมพดพราวพดไผ แมฮางกลอมลก และรถไฟไตราง แตการเทศนแหลนนจะไมตรงกบ

ทานองแคนเหลานนทงหมด จะมการองในทานองบาง องกบลกษณะเสยงขน ลง ของตวโนตบาง หรอ

องกบอารมณของทานองทแหลบาง ดงนนทานองทก ลาวมาอาจจะไมตรงกบทานองแหลโดยตรง และ

เพอเปนการไมใหขดตอขอบญญตของคณะสงฆดวย ตวอกษรหรอตวหนงสอทใชในการเทศนแหลจะ

ใชตวอกษรเฉพาะทเรยกวา ตวอกษรธรรม ซงเปนตวอกษรทไดรบอทธพลมาจากอกษรเทวนาคร ขอม

80

อายลาว มาโดยลาดบ จะไมมเสยงวรรณยกต จะใชการผนเสยงของผพดหรอผเทศนเปนหลก ภาษาทใช

จะเปนภาษาอสาน สาเนยงการอานออกเสยงเปนภาษาอสาน มการสลบเสยง สง ตา ไปมาไมมแบบแผน

ทแนนอน ลกษณะการใชเสยงจะมการเออนคา ทอดเสยงไปสอกคาหนง โดยใชคาวา เออ เออ เออ เฮอ

ฮอ ฮอ เปนตนเปนตวเออนเชอมคา มการแบงวรรคตอนของคา คลายกบการอานคาประพนธประเภท

กาพย กลอน มการรวบคา ตดคา แยกคา ในการเทศนแหล ตามแตไหวพรบ ปฏภาณของผเทศนโดยไมม

ขอกาหนดแนนอน ตายตว

ดงนนการศกษาการเทศนแหลมหาชาต ทานองอสา น เรองเวสสนดรชาดก กณฑมทร ของวด

ทงศรวไลยนน เปนการเทศนแหลทเปนเอกลกษณเฉพาะถนทสมควรแกการไดรบการศกษาและ

รวบรวมไวเปนลายลกษณอกษรเพอมใหสญหายไปในทสด และเปนการสบทอดพระพทธศาสนา ใหคง

อยคสงคมไทยตอไปเปนการขดเกลาจตใจคน ไทยในสงคม ใหมความละเอยดออนมากขน อกทงยงถอ

เปนเอกลกษณทางวฒนธรรมประจาทองถนอสาน ทมดนตรเขาไปเกยวของ กบวถชวต วฒนธรรมของ

ผคน ผสมผสานกบหลกพระพทธศาสนา อยางกลมกลน

ขอเสนอแนะเพอการศกษาคนควาตอไป

จากการคนควาศกษาเรองการเทศนแหลเปนทานองอสานเรองพระเวสสนดรชาดกกณฑมทร

ของวดทงศรวไลย ตาบลบานซทวน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน ทาใหผศกษาไดรบความรดาน

การเทศน แหลทานองอสานเพมเตมมากขน แตการศกษาในครงนยงมขอมลทลกซงกวาผศกษาไมได

ทาการศกษาไว เพอเปนประโยชนในการศกษาคนควาในระดบทสงขน ผศกษาจงมขอคดเหนทจะ

เสนอแนะเพมเตม ดงน 1. ชอบทเทศนตาง ๆ มหลายชอทเปนชอทานองดวย แตการเทศนในปจจบนไมไดเทศนตาม

ชอทานองทมมาแตโบราณ มการใสทานองใหม เขากบบทเทศน แตกยงคงไวซงชอทานองของเกา

ดงนนผทสนใจจะศกษาคนควา ควรจะศกษารวบรวมขอมลการเทศนแหลทเปนทานองของเกาท

ปรากฏตามชอบทเทศน 2. ทานองทใชสาหรบการเทศนแหลมมากมายหลายทานอง บทเทศน 1 บทสามารถใสทานอง

ไดหลากหลาย ผศกษาไดทาการศกษาไวเพยง 4 ทานองททางวดไดทาการบนทกไวสวน ทานองท

นอกเหนอจากนไมมการบนทก และผใหขอมลทางการศกษาไมสามารถบอกขอมลทครบถวนและ

ถกตองได ดงนนผทจะศกษาวจยในระดบสงควรมการรวบรวมใหมากกวาน

บรรณานกรม

82

บรรณานกรม

กฎหมายตราสามดวง.เลม 4. (2505). กรงเทพฯ: องคการคาครสภาจดพมพ.

กมล เกตศร. (2526). เสยงดนตรในภาษาไทย : คณะกรรมการอกลกษณของชาต สานกเลขาธการ

นายกรฐมนตร. กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

กาญจนาคพนธ. (2514). คอคด ขอเขยน ชดท 3. ธนบร: บรนทรการพมพ.

กาญจนา อนทรสนานนท. (2536, มถนายน). เพลงชาวบาน. วารสารดนตรกาล. 1(1): 86.

กาญจนา อนทรสนานนท. (2534). การรองประกอบการแสดงในศลปวฒนธรรมไทย.

ครงท 15 วนท 2-4 ธนวาคม 2534. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

------------. (2542). พนฐานทางมนษยดรยางควทยาภาควฒนธรรม.(เอกสารการสอน).

กรงเทพฯ: คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

กหลาบ มลลกะมาส. (2517). วรรณกรรมไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยรามคาแหง.

จนทรา เรอนทองด. (2547). เพลงแหลในเทศนมหาชาต จงหวดเพชรบร. วทยานพนธ ศศ.ม.

นครปฐม: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม. ถายเอกสาร.

จนตนา กระบวนแสง. (2539). สวดคฤหสถ.ใน ฉวงาม มาเจรญและคณะ(บรรณาธการ),

นานาสาระวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: ศรเมองการพมพ.

จลทรรศน พยาฆรานนท. (2522). วารสาร,จลทรรศน พยาฆรานนท. กรงเทพฯ: วฒนธรรมไทย.

งามพศ สตยสงวน. (2542). หลกมานษยวทยาวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ธรรมสภาการพมพ

เฉลมศกด พกลศร. (2530). วธการศกษาดนตรพนบานในดนตรไทยอดมศกษา ครงท26. เชยงใหม:

มหาวทยาลยเชยงใหม.

ณรทธ สทธจตต. (2538). สงคตนยม.ความซาบซงในดนตรตะวนตก. พมพครงท 4. กรงเทพฯ:

โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ดารงราชนภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. (2511). ตานานพระปรตร. พมพครงท 4.

กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย.

ตรศลป บญขจร. (2530). วรรณกรรมประเภทกลอนสวดภาคกลาง : กรณศกษาเชงวเคราะห.

วทยานพนธ อ.ด. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

ทองพล บญยมาลก. (2542). พธสวดพระอภธรรม : การศกษาสงเกต. กรงเทพฯ: สานกพมพเสมาธรรม.

ธนวฒน พลสวสด. (2543). การศกษาเปรยบเทยบแนวความคดในเรองตวแบบของผหญงใน

ความสมพนธเชงอานาจ ศกษากรณนางมทรและนางอมตตดากบนางรธ และนางเอสเธอร.

วทยานพนธ ร.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

83

ธวช ปณโณทก. (2540). วเคราะหวรรณกรรมทองถนเปรยบเทยบ . กรงเทพฯ: สานกพมพ มหาวทยาลยรามคาแหง .

ธตพล กนตวงศ. (2545). ทานองเทศนมหาชาต กณฑมทร ในประเพณตงธมมหลวง. จงหวด เชยงใหม.

วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. ถายเอกสาร.

นพพร ดานสกล. (2541). บนไดเสยงโมดอล. สงขลา: มหาวทยาลยทกษณ.

บญตา เขยนทองกล. (2542). วเคราะหงานดรยางคศลปทใชประกอบการเทศนมหาชาต.

วทยานพนธ ศศ.ม. (วฒนธรรมศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

ถายเอกสาร.

ประคอง นมมานเหมนท. (2526). มหาชาตลานนา การศกษาในฐานะทเปนวรรณคดทองถน.

กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

ประทม สวรรณคงคะ. (2526). การศกษามหาเวสสนดรชาดกฉบบถนใตจากตนฉบบวดมชฌมาวาส

จงหวดสงขลา. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

ถายเอกสาร.

ประสทธ เลยวสรพงศ. (2529, ตลาคม). องคประกอบของดนตร : สงทขาดหายไป. วารสารถนน

ดนตร!. (1): 10.

ปราณ วงษเทศ. (2525). พนบานพนเมอง. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ.

-------------. (2527). แนวทางการศกษาการละเลนทางมานษยวทยา ความสมพนธของพธกรรมกบ

การละเลน. ใน เพลงพนบานละการละเลนพนบาน จงหวดสรนทร. หนา 114-155.

กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ.

ปญญา รงเรอง. (2533). หลกวชามานษยดรยางควทยา. กรงเทพฯ: ม.ป.พ. ถายเอกสาร.

ผองศร ยอดสกล. (2531). การศกษาเรองมหาชาตเมองเพชรสานวนวดเกาะ. วทยานพนธ อ.ม.

กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร.

พระครสนทรสตกจ. (2553). สมภาษณโดย ธนตย คงกาเนด ทวดทงศรวไลย.

พระครวจสนทร. (2553). สมภาษณโดย ธนตย คงกาเนด.

พระครวนยธร มานพ ปาลพนธ. (2548). เลาความตามแหลในมหาเวสสนดรชาดก. กรงเทพฯ:

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

--------------. (2543). เอกสารแหลเครองเลนมหาชาต. กรงเทพฯ: ผแตง (อดสาเนา).

พระมหาธวช เขมธโช (พทธโส). (2538). การศกษาเชงวเคราะหเรองการเทศนมหาชาตทมอทธพลตอ

สงคมไทย. วทยานพนธ พธ.ม. กรงเทพฯ: มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ถายเอกสาร.

84

พระมหาภรมย คมเพชร. (2536). การศกษามหาเวสสนดรชาดก ฉบบวดแสนสขาราม หลวงพระบาง

ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร.

พนพศ อมาตยกล. (2540). ลานาแหงสยาม. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง.

-------------. (2527). ดนตรวจกษ. กรงเทพฯ: สยามสมย.

มณ พยอมยงค. (2519). การวเคราะหและเปรยบเทยบมหาชาต ฉบบภาคกลาง ภาคเหนอ

ภาคอสาน และภาคใต. ปรญญานพนธ กศ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย. (2539). สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคกลาง

(2536-2539). กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

ลลลนา ศรเจรญ. (2516). คณคาของชาดกเพอใชในการสอนวรรณคดไทย. วทยานพนธ ค.ม.

กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

ลลลนา ศรเจรญ. (2525). อลงการในมหาชาตคาหลวง. วทยานพนธ อ.ด. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

ยศ สนตสมบต. (2540). มนษยกบวฒนธรรม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร.

ราชบณฑตยสถาน. (2530). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525. พมพครงท 3.

กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน.

วชราภรณ พฤกษสกาญจน. (2543). ลกษณะเดนทางวรรณศลปในรายยาวมหาเวสสนดรชาดก.

วทยานพนธ อ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

ศราภรณ ฐตฐาน. (2524). เอกสารการสอนไทยศกษาอารยธรรมเลม 12-15. นนทบร:

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

สงด ภเขาทอง. (ม.ป.ป.). เพลงพนบาน : เพลงทแฝงคณคาแหงความรในอดต. ประชมบทความ

ทางวชาการดนตร. กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

สมาน โซะเหม. (2528). มหาชาตฉบบเมองเพชรบร กณฑชชก: การศกษาเชงวเคราะห.

วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร.

สญจนา จระเกยรต. (2531). การศกษามหาชาตฉบบเมองเพชรบร กณฑมหาพน.

วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร.

สกร เจรญสข. (2538). ดนตรวจารณ. กรงเทพฯ: Dr.sax.

สกญญา สจฉายา. (2525). เพลงปฏพากย : บทเพลงแหงปฏภาณของชาวบานไทย. กรงเทพฯ:

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ.

85

สนนท อญชลนกล. (2520). การสรางคาและการใชคาไทยในมหาชาตคาหลวง. วทยานพนธ

อ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

สมามาลย เรองเดช. (2517). เพลงพนเมองจากพนมทวน. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

สวนย ชวนสนท. (2518). วเคราะหรายยาวมหาเวสสนดรชาดกทางวฒนธรรมไทย.

วทยานพนธ อ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

สเทพ สนทรเภสช. (2519). มนษวทยาการศกษาเกยวกบมนษย. กรงเทพฯ: แพรพทยา

เสถยรโกเศศ,อนมานราชธน พระยา. (2532). ประเพณเรองแตงงานบาวสาวไทย.

โดย เสถยรโกเศศ (นามแฝง). พระนคร: โรงพมพการศาสนา.

แสงอรณ กนกพงศชย. (2532). คตความเชอเรองมหาชาตชาดก การเปลยนแปลงและการสบเนอง

สะทอนจากภาพจตรกรรมฝาผนง กรณศกษาเฉพาะภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถ

วดสวรรณาราม คลองบางกอกนอย. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร.

อณภา อศวปยานนท. (2528). การศกษามหาเวสสนดรชาดกฉบบทองถนอสาน จากตนฉบบ

วดกลางโคกคอ จงหวดกาฬสนธ. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร.

อรวรรณ บรรจงศลป. (2534). พนฐานดนตร. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ.

อรวด ธนะจนทร. (2545). สวดคฤหสถ : กรณศกษา นกสวด ต.ไผจาศล อ.วเศษชยชาญ

จ.อางทอง. วทยานพนธ ศศ.ม. (ดนตร). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

ถายเอกสาร.

องอร สพนธวณช. (2524). สวด เทศน แหล. วารสารอกษรศาสตร. 13(2): 15-41.

อาคม เดชทองคา. (2543). หวเชอกววชน. กรงเทพฯ: สานกงานสนบสนนการวจย.

อานนต นาคคง. (ม.ป.ป.). (เอกสารอดสาเนา).

อดม อรณรตน. (2526). ดรยางคดนตรจากพระพทธศาสนา. นครปฐม: พมพทแผนกบรการ

กลาง สานกงานอธการบด, พระราชวงสนามจนทร มหาวทยาลยศลปากร.

เอนก นาวกมล. (2532). ประชมหลกฐานสาคญเบองตนในสรรสงคต. กรงเทพฯ: สมาพนธ.

(ฝายประชาสมพนธธนาคารกรงเทพ จากด จดพมพเนองในวโรกาสฉลองครบรอบ 10 ป

ศนยสงคตศลป เมษายน 2532).

ภาคผนวก

87

วหารวดทงศรวไลย อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน

88

วหารภายในวดทงศรวไลย

89

วหารอดตเจาอาวาสวดทงศรวไลย

90

พระครสนทรสตกจ (มณ จรธมโม)

เจาอาวาสวดทงศรวไล ปจจบนดารงตาแหนง รองเจาคณะอาเภอเของใน

สถานะเดม

ชอ นายมณ ผองแผว เกด ๓๕ คา ป วอก วนท ๑๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๗

บดา นายเคน มารดา นางคา บานเลขท ๙ หมท ๓ บานหวดน ตาบลหวดอน อาเภอเของใน จงหวด

อบลราชธาน ๓๔๑๕๐

อปสมบท

วน ๑๔ คา ป มะเสง วนท ๑๐ มนาคม ๒๕๐๘ ท วดทงศรวไล ตาบลชทวน อาเภอเของในจงหวด

อบลราชธาน โดยมเจาอธการหน คมภโร เจาอาวาสวดทงศรวไล เจาคณะตาบลชทวน เปน

พระอปชฌาย พระทอง สวณโณ เปนพระกรรมวาจาจารย พระอธการหน นนทสโร เปนอนสาวนาจารย

วทยะฐานะ

พ.ศ. ๒๔๙๙ สาเรจประถมศกษาปท ๔ จากโรงเรยนบานหวดน อาเภอเของใน จงหวดอบลาชธาน

พ.ศ. ๒๕๑๒ สอบไลไดนกธรรมชน เอก สานกเรยนเจาคณะจงหวดอบลราชธาน

พ.ศ. ๒๕๐๘ เปนผรกษาการแทนเจาอาวาสวดหวดน

งานปกครอง

พ.ศ. ๒๕๑๔ เปนเจาอาวาสวดหวดน

91

พ.ศ. ๒๕๒๔ เปนผรกษาการแทนเจาคณะตาบลชทวน

พ.ศ. ๒๕๒๕ เปนเจาอาวาสวดทงศรวไล และเปนเจาคณะตาบลชทวน

พ.ศ. ๒๕๒๖ เปนพระอปชฌาย

พ.ศ. ๒๕๓๔ เปนรองเจาคณะอาเภอเของใน

พ.ศ. ๒๕๔๔ เปนพระครรองเจาคณะอาเภอชนเอก

พ.ศ. ๒๕๕๓ เปนพระครชน “เทยบเจาคณะอาเภอชน เอก” ในราชทนนามเดม

ศาสนสถานสาคญในอาเภอ เของในจงหวดอบลราชธาน

เรอโบราณ เปนเรอขดขนาดใหญทาจากไมตะเคยนยาวประมาณ 24 เมตร กวาง 2.70 เมตร พบทลานาช

คนสวนใหญทมาทาบญจะมาอธษฐานในสงทตวเองตองการ เชอวาศกดสทธมาก ปจจบนจดแสดงไวท

วดธาตสวนตาล อาเภอเของในจงหวดอบลราชธาน

92

บรเวณหนา พระธาตสวนตาล อาเภอเของในพระธาตสวนตาล มลกษณะทคลายคลงกบพระธาตพนม

คาดวาจะสรางพทธศตวรรษท 22-23 ประมาณปพ.ศ. 2250-2300

93

คาขวญ อาเภอเของใน

"มะพราวเผารสด ฝงชงามลา หตถกรรมหมอนขต กระชบมตรไกยาง

นองนางขาวหอมมะล วเวกวดปาบงเขาหลวง ประทบทรวงรามองเซง"

ประวตอาเภอเของใน

อาเภอเของใน กอตงเปนอาเภอ เมอสมยรชกาลสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ตงอย

ทางทศตะวนตกของจงหวดอบลราชธาน ตอมาเมอป พ.ศ.2456 ได ชออาเภอตระการพชผล

และตอมาเปลยนชอใหมอกครงเปน "อาเภอเของใน" เมอวนท 14 เมษายน 2460 ตลอดจนถง

ปจจบน

สภาพขอมลโดยทวไป

ทตง ถนนแจงสนท ตาบลเของใน อาเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน

- หางจากจงหวดอบลราชธาน 38 กโลเมตร

- หางจากกรงเทพมหานคร 590 กโลเมตร

อาณาเขต

ทศ เหนอ ตดกบ อาเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน

ทศ ใต ตดกบ อาเภอยางชมนอย จงหวดศรสะเกษ

ทศ ตะวนออก ตดกบ อาเภอมวงสามสบ, อาเภอเมอง อบลราชธาน จงหวดอบลราชธาน

ทศ ตะวนตก ตดกบ อาเภอคาวง จงหวดยโสธร

94

เปนแหลงรวมภมปญญาพนบานอสาน และคลงอาหารตามแนวทฤษฎใหม บนเนอทกวา 2,000

ไร อนรมรนบรเวณกโลเมตรท 31 รมทางหลวงสาย อบลราชธาน – ยโสธร ตาบลกอเอ อาเภอเของใน ม

จดทองเทยวทควรคาแกการชนชมศกษามากมาย อาท ฟารมตวอยางตามแนวทฤษฎใหม เปนพนท

ทดลองการเกษตรตามแนวทฤ ษฎใหม หลายประเภท เชน พชสมนไพร ผกปลอดสารพษ การ ปลกพช

หมอนเลยงไหม การผลตไหมคณภาพระดบ Royal Thai Silk ไดรบตรานกยงทอง และ การผสมขาว

กลองปรงเสรมภมตานทาน “เบญจกระยาทพย ” ศนยแสดงนทรรศการผาพนเมองอสานและ ศนย

จาหนายผลตภณฑจากชมช น ภาย ใตอาคารทงดงามดวยเอกลกษณเฉพาะตวทนเปนทจดแสดง

นทรรศการผาทอ พนเมองอสานหลากหลายประเภท รวม ทงประวตความเปนมา และ ขนตอนการ

95

ดาเนนการตามแบบภมปญญาพนบานซงเรองราวนาเสนอเรองผา ดวยเทคนค และรปแบบททนสมย

นอกจากนยงเปนศ นยจาหนายผลตภณฑ ของสมาชกศนยศลปาชพจากทว ประเทศ โดยเฉพาะอยางยง

สนคา ทโดดเดนของสมาชกศนยศลปาชพ บานยางนอย อาทเชน ผากาบบว เครองทองเหลอง

เครองปนดนเผา และขาวเบญจกระยาทพย เปนตน ศนยฯแหงนเปดบรการทกวน ระหวางเวลา 09.00 -

18.00 น.

ประวตจงหวดอบลราชธาน

ตานานเมองอบล ไดกลาวกนถงการสบเชอสายจากเจานครเชยงรง แสนหวฟา ของเจาปางคา

พระบดา ของเจาพระตา เจาพระวอ โดยกลาวถง ป พ .ศ.2228 เกดวกฤตทางการเมอง ในนครเชยงรง

เนองจาก จนฮอหวขาว หรอฮอธงขาว ยกกาลง เขาปลนเมองเชยงรง เจานครเชยงรง ไดแก เจาอนทกมาร

เจานางจนทกมาร เจาปางคา อพยพไพรพล จากเมองเชยงรง มาขอพงพระเจาสรยวงศาธรรมกราช แหง

เวยงจนทนซงเปนพระประยรญาตทางฝายมารดา พระเจาสรยวงศาธรรมกราชใหการตอนรบเปนอยางด

โปรดใหนาไพรพลไปตงท เมองหนองบวลมภ เมองหนองบวลมภ จงอยในฐานพเศษ คอไมตอง สงสวย

บรรณาการ มสทธสะสม ไพรพล อยางเสรเปนอสระ ไมขนกบ เวยงจนทน มชอวา "นครเขอนขนธกาบ

แกวบวบาน " สนนษฐานวา นาจะมฐานะ ปนเมองลกหลวง ตอมา พระ เจาสรยวงศาธรรมกราช ให

เจาอนทกมาร เสกสมรส กบ พระราชธดาพระองคหนง ไดโอรส คอ เจาคา หรอเจาองคนก ใหเจ านาง

จนทกมาร เสกสมรสกบ พระอปยวราช ไดโอรส คอ เจากงกศราช และ เจาอนทโสม ซงตอมา คอบรรพ

บรษของ เจานายหลวงพระบาง สวนเจาปางคา ใหเสกสมรสกบ พระราชนดดา ไดโอรส คอ เจาพระ

ตา เจาพระวอ สนนษฐานวา ทงสองทานเปนเสนาบด กรงศรสตนาคนหต ตงแตสมย พระไชยเชษฐาธ

ราชท 2 (ชยวงคเว ) พระอยกาของ พระเจา สรบญสาร การดารงฐานะเปน เจานายเชอสายพระราชวงศ

ของพระเจาวอ พระเจาตา เหนไดจากหลกฐาน หลายประการ อาท การทหนองบว ลมภ เปนเมอง ใหญ

มไพรพลมาก ดงปรากฎเมองหนาดานทงส คอ เมองภเขยว ภเวยง เมองผาขาว เมองพนนา และ การท

เมองอบล ดารง ฐานะเปน เจาประเทศราชเมอเขามาพงพระบรมโพธสมภาร ของพระมหาก ษตรย ไทย

ตางจากเมองเขมร ปาดงอนๆ และเมอกาเนด พ .ร.บ. นามสกล โปรด พระราชทานนามสกล "ณ อบล"

อนหมายถง เชอสายเจานาย อบลราชธาน แตโบราณ เมอเจานายอบล ถงแกอสญกรรม กม ประเพณ การ

ทาศพแบบนกหสดลงค อนสบมาจากนครเชยงรง ในเชยงใหม กปรากฎการ ทาศพแบบนกหสดลงค

เชนเดยวกน

การตงเมองอบลราชธาน

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช บานเมอง คอนขางสงบกทรง ม

นโยบายทจะ จดตงเมอง ใหมากขน ทงนเพอเปนการรวบรวมไพรพลใหเปนปกแผน เพอความสงบสข

สมเดจฯ กรมพระยาดารง ราชานภาพไดทรงกลาวถง เรองนวา "…รชกาล ท 1 ถงรชการท 3 ใหเจาเมอง

96

ราง เทยวเกลยกลอมหา ผคนมาเปนพลเมอง โดย ไมตองใชอานาจ อาจทาไดดวยยนดดวยกน ทกฝายก

สาเรจ ประโยชน ถงความมงหมาย เจาเมองไหนเกลยกลอมคนมาไดมาก กไดทรพยเศษสวน และได

ผคนสาหรบอาศยใชสอยมากขน กเตมใจขวนขวาย ตงบานเมอง ฝายราษฎรทไปเทยวหลบล เดอดรอน

ลาบากมากอย เมอรวา บานเมองเรยบรอยอยางเดม กยนดทจะกลบมา โดยมาก ……" คงจะเปน เพอ

สนองตอบ พระบรมราโชบาย ในการตงเมองดงกลาวมาแลว และเพอความอดมสมบรณในการ

ประกอบอาชพของ ไพรบานพลเมอง "….ในป พ .ศ.2329 ( จลศกราช 1148 ปมะเมย นพศก )

พระประทมจงยายครอบครวไพรพลมาตงอย ณ ตาบลแจระแม ตอตาบล ทต ง อยทาง ทศเหนอ

เมองอบลปจจบน….."

สถาปนาเมองอบลราชธาน

พ.ศ.2335 พระประทมสรราช (ทาวคาผง) ไดพาพรรคพวกไพรพลตงอยท ตาบลหวยแจระแม

(บรเว ณบาน ทาบอ ในปจจบน ) ดวยความปกตสขเปนเวลานานหลายป จนกระทง พ.ศ.2334

(จลศกราช 1153 ตรศก) อายเชยงแกว ซงตงบานอยทตาบลเขาโองแขวง เมองโขง คดการกบฎ พาพรรค

พวก ไพรพลเขายดนครจาปาศกด พระเจาองคหลวง (ไชยกมาร) เจาเมองซงกาลงปวยอยกม อาการปวย

ทรดหนก และถงแกพราลย อายเชยงแกวจงยดเมอง นครจาปาศกดไวได ความทราบ ถงพระบาทสมเดจ

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช จงโปรดเกลาฯ ใหเจาพระยานครราชสมา (ทองอน) เมอครงเปน พระ

พรหม ยกกระบตร ยกกองทพเมองนครราชสมามาปราบกบฎอายเชยงแกว อยางไรกดขณะทกองทพ

นครราชสมายกมาไมถงนน พระประทมสรราช (ทาวคาผง) และทาวฝายหนา ผนอง ทตงอยบานสงหทา

(เมองยโสธร ) ไดยกกาลงไปรบอายเชยงแกวกอน ทงสองฝาย ไดสรบกนทบรเวณ แกงตะนะ (อยใน

ทองท อาเภอโขงเจยม) กองกาลง อายเชยงแกวแตกพายไป อายเชยงแกวถกจบได และถกประหารชวต

เมอกองทพ เมองนครราชสมายกมาถงเมองจาปาศกด เหตการณกสงบเรยบรอยแลว จงพากนยกกองทพ

ไปตพวกขา "ชาตกระเสงสวาง จะรายระแดร " ซงตงอยฝงตะวนออกแมนาโขง จบพวกขาเปนเชลย ได

เปนจานวนมาก จากความ ดความชอบในการปราบปรามกบฎอายเชยงแกวนเอง พระบาทสมเดจพระ

พทธยอดฟา จฬาโลกมหาราช จงได โปรดเกลาฯ แตงตงให ทาวฝายหนาเปน พระวไชยราชขตตยวงศา

ครองนครจาปาศกด และโปรดเกลาฯ แตงตงให พระประทม สรราช เปนพระประทม วรราชสรยวงศ

ครอง เมองอบลราชธาน พรอมกบยกฐานะบานหวยแจระแมขนเปนเมองอบลราชธาน เมอวนจนทร

แรม 13 คา เดอน 8 จลศกราช 1154 (พ.ศ.2335) ดงปรากฎ ในพระสพรรณบตรตง เจาประเทศราชใน

รชกาล พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช วา "….ดวยพระบาทสมเดจพระพทธเจา ผผาน

พภพกรงเทพ มหานครศรอยธยา มพระราชโองการโปรดเกลา โปรดกระหมอ ม ตงให พระประทม เปน

พระประทมวรราช สรยวงศ ครองเมอง อบลราชธาน ศรวนาไลยประเทศราช เศกให ณ วน 2 แรม 13 คา

เดอน 8 จลศกราช 1154 ปจตวาศก..."

97

การตงเมองตางๆ ในอบลราชธาน

ภายหลงการกอตงเมองอบลขนแลว ไดมการตงเมองสาคญในเ ขตปกครอง ของจงหวด

อบลราชธานปจจบน ขนอกหลายเมองดงน

1. เมองยโสธรเดมทเดยวมฐานะเปนหมบาน ชอบานสงทา ทาวฝายหนา (บตรพระตา )

เคยอพยพ ครอบครว และไพรพล มาตงหลกแหลง อยแลว ครงหนง ใน ราวป พ .ศ.2329 แตเมอคราว

ปราบกบฎ อายเชยงแกว เมอป 2334 ทาวฝายหนากไดรบ พระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเปน พระวไชยราช

สรยวงศ ขตตยวงศา ครองเมองนครจาปาศกดตอจากพระเจาองคหลวง (ไชยกมาร ) ทถงแกกรรมลง

ตอมาในป พ.ศ.2357ราชวงศ (สง) เมองโขง ซงเปนญาตกบ พระวไชยราชสรยวงศขตตยวงศ า เจาเมอง

นครจาปาศกดไมพอใจ ทจะทาราชการกบ เจาเมองนครจาปาศกด จงพาครอบครวไพรพลอพยพ

ไปตงอยท บานสงทา พรอมมหนงสอ กราบบงคมทลขอยกขนเปนเมอ งพระบาทสมเด จพระพทธเลศ

หลานภาลย จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ตงบานสงทา เปนเมองยโส ธร เมอป พ .ศ.2357 พรอมกบ

โปรดเกลาฯ แตงตงให ราชวงศ (สง) เมองโขง เปนพระ สนทรราชวงษาเจาเมองยโสธร พรอมโปรด

เกลาฯ แตงตงใหทาวสชา (หรอ สทา) เปนอปฮาดทาวบตรเปนราชบตร ขนตรงตอกรงเทพฯ โดยใหผก

สวย นารก 2 เลกตอ เบย ปาน 2 เลก ตอขอด

2. เมองเขมราฐในป พ .ศ.2357 คอปเดยวกบทโปรดเกลาฯ ตงเมองยโสธรนนเอง อปฮาดกา

อปฮาดเมอง อบลราชธาน ไมพอใจทจะทา ราชการกบ พระพรหมวรราชสรยวงศ (ทาวทดพรหม )

เจาเมองอบลราชธานคนท 2 (พ.ศ.2338-2388) จงอพยพ ครอบครว ไพรพล ไปตงอ ยท บานโคกกง

พะเนยง พรอมกบขอพระบรมราชานญาตตงขนเปนเมอง พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยจง

โปรดเกลาฯ ใหตงบานโคกกง พะเนยง เปนเมอง "เขมราษฎรธาน " ขนกรงเทพฯ พรองกนนนก โปรด

เกลาฯ ตงอปฮาดกา เปนพระเทพวงศศาเจาเมอง โดยกาหนดให ผกสวยนารก 2 เลกตอเบย ปาน 2 ขอดอ

10 บาท เมอง "เขมราฐษร ธาน" ปจจบนคออาเภอ เขมราฐ จงหวดอบลราชธาน

3. เมองโขงเจยมตงขนในป พ .ศ.2364 ทงนเพราะขนนกราชนาอนทร ผรกษาตาบลโขงเจยม ม

ความผด เจาเมองนคร จาปาศกด (โย) จงจบมาลงโท ษ แลวขอพระบรมราชานญาต ตงทาวมหาอนทร

บตรขนนกอน- ทวงษเปนพระกาแหงสงคราม ยกบานนาคอขนเปนเมองโขงเจยม ขนตรงตอเมองนคร

จาปาศกด แตพอถง รชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว คงดวยเหตผลทางการเมอง

บางประการ จงโปรด เกลาฯ ใหเมอง โขงเจยมขนตรงตอ เมองเขมราฐเมอ พ.ศ.2371

4. เมองเสนางคนคมโปรดเกลาฯ ตงขนเมอ พ .ศ.2388 ทงนเพราะพระพรหมวรราชสรยวงศ

(ทาวทดพรหม ) เจาเมอง อบลราชธานคนท 2 ไดนา พระศรสราช เมองตะโปน ทาวอปฮาด เมองชมพร

ทาวฝาย เมองผาปง ทาวมหาวงศ เมองคาง พาครอบครวไพรพล อพยพมาจาก ฝงซาย แมนาโขง มาพง

พระบรมโพธ สมภาร และตงบานเรอนอยทบานชองนาง แขวงเมอง อบลราชธาน เขาเฝา

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทกรงเทพฯ จงโปรดเกลาฯ ตงบานชองนางเปนเมองเสนางคนคม

98

ตงพระศรสราชเปนพระศรสนธสงคราม เจาเมอง ใหทาวฝายเมองผาปง เปน อครฮาด ทาวมหาวงสเมอง

คาง เปน อครวงศรกษาเมองเสนางคนคม ขนตรงตอเมองอบลราชธาน แตเมอตงเมองจรงนน เจาเมอง

กลบพา พรรคพวกไพรพล ไปตงเมองทบานหวยปลาแดก หาไดตงทบานชองนางดงทโปรดเกลาฯ ไม

5. เมองเดชอดมในปเดยวกบตงเมองเสนางคนคมนเอง หลวงธเบศร หลวงมหาดไทย

หลวงอภย กรมการเมองศรสะเกษ ไมพอใจทจะทา ราชการ กบพระยาวเศษภกดเจาเมองศรสะเกษ จง

อพยพครอบครวไพรพลไปตงอยบานนาโดมใหญ ซงต งอยพรมแดนระหวาง เมองนครจาปาศกด

อบลราชธาน ขขนธ ศรสะเกษ ตดตอกน มไพรพลทงหมด 2,150 คน และมเลกฉกรรจ 606 คน

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว จงโปรดเกาฯ ใหยกบานนาโดมใหญขนเปนเมองเดชอดม เมอ

วนเสาร แรม 5 คา เดอน 8 พ.ศ. 2388 (จ.ศ.1207) พรอมกนนนกโปรดเกลาฯ ตงหลวงธเบศรเปน

พระศรสระ ใหหลวงมหาดไทยเปนหลวงปลด ใหหลวงอภยเปนหลวงยกระบตร รกษาเมอง เดชอดมขน

กรงเทพฯ

6. เมองคาเขอนแกวตงขนเมอ พ .ศ.2388 ทงนเพราะพระสหนาท พระไชยเชษฐา นายครวเมอง

ตะโปน ไดพาครอบครว ไพรพลมาตงอย ทบาน คาเมองแกว แขวงเมองเขมราฐ พระเทพวงศา (บญ

จนทร) เมองเขมราฐ จงกราบบงคมทลเพอขอตงเปนเมอง พระบาทสมเดจพระนงเกลา เจาอยหว จง

โปรดเกลาฯ ใหยกฐานะบานเมองแกว ขนเปนเมองคาเขอนแกว ขนกบเขมราฐ

7. เมองบว (ปจจบนคอ อาเภอบณฑรก ) ตงขนเมอ พ .ศ.2390 ทงนเพราะเจานครจาปาศกด

(นาก) เหนวาการทโปรดเกลาฯ ใหตงเมอง เดชอดม ขนเมอ พ .ศ.2388 นน เปนผลกระทบกระเทอนตอ

เขตแดน เมองนครจาปาศกดมาก เพราะจะเปนผลให เขตแดน ทางทศตะวนตก ลดนอยถอยลง

จงนาเรองขน กราบบงคมทล ขอยกบานดงกระช (หรอบานไร ) ขนเปนเมอง เพอกนเขตแดน

เมองเดชอดมไว จงโปรดเกลาฯ ใหยกบานดงกระช ขนเปนเมองบว ขนตรง ตอเมองนครจาปาศกด และ

ใหทาวโสเปนพระอภยธเบศรวเศษสงครามเจาเมอง

8. เมองอานาจเจรญตงขนเมอ พ .ศ.2401 พระเทพวงศาเจาเมองเขมราฐมใบบอกกราบบงคมทล

ขอตงบานคอใหญขน เปนเมอง จงโปรดเกลาฯ ใหตงบาน คอใหญขนเปนเมองอานาจเจรญ ขนตรงตอ

เมองเขมราฐ ผกสวยเงนแทนผลเรวปละ 12 ชง 18 ตาลง ตงทาว จนทบรม เปนพระอมร อานาจเจาเมอง

ตงทาวบตตะเปนอปฮาด ทาวสงหราชเปนราชวงศ ทาวสรโยเปน ราชบตร

9. เมองพบลมงสาหารตงขนเมอ พ .ศ.2406 พระพรหมราชวงศา (กทอง) เจาเมองอบลราชธาน

คนท 3 (พ.ศ. 2388-2409) ไดมใบบอก กราบเรยน เจาพระยา กาแหงสงคราม เจาเมองนครราชสมา เพอ

นาความ กราบบงคมทลขอตงบานกวางลาชะโด เปนเมอง และขอตงทาวจมมณ เปน เจาเมอง

พระบาทสมเดจ พระจอมเกลา เจาอยหว จงโปรดเกลาฯ ใหตงบานกวางลาชะโด เปนเมอง "พบลยมงสา

หาร" เมอวนอาทตย แรม 11 คา เดอน 12 และ โปรดเกลาฯ ตงทาวธรรมกตตกา (จมมณ) เปนพระบารง-

ราษฎรเจาเมอง ใหทาวโพธ- สารราช (เสอ) เปนอปฮาด ทาวสฐาน (สาง) เปนราชวงศ ทาวขตตยะเปน

ราชบตร โดยกาหนดให ขนตรงตอเมองอบลราชธาน

99

10. เมองตระการพชผลใน พ .ศ.2406 พรอมๆ กบการขอตงเมอง "พบลมงสาหาร "

พระพรหมราชวงศา เจาเมองอบลราชธาน กขอตง บานสะพอ ขนเปนเมองดวย และขอใหทาวสรยวงศ

(อม) เปนเจาเมอง จงโปรดเกลาฯ ตงบานสะพอขน เปนเมองตระการพชผล ใหทาวสรยวงศ (อม) เปน

พระอมร ดลใจเจาเมอง เมอวนอาทตยแรม 10 คา เดอน 12 โดยกาหนดให ขนตรงตอเมองอบลราชธาน

11. เมองมหาชนะชย พรอมๆ กบขอตงเมองพบลยมงสาหาร และเมองตระการพชผลนนเอง ก

ได ขอตงบานเวนไชย ขนเปนเมองดวย ซงกไดรบ พระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตง ขนเปนเมองมหาชนะ

ไชย ตงใหทาวคาพนเปนพระเรองไชยชนะ เจาเมอง ทาวโพธราช (ผา) เปนอปฮาด ทาววรกตตกา (ไชย)

เปนราชวงศ ทาวอเทน (หอย) เปนราชบตร ขนตรงตอเมองอบลราชธาน

เจาเมองอบลราชธานในอดต ทพระมหากษตรยแหงกรงรตนโกสนทรทรงพระกร ณาโปรดเกลาฯ

แตงตงมจานวนทงสน 4 ทานดงน

1. พระประทมวรราชสรยวงศ (พ.ศ.2335-2338) นามเดม ทาวคาผง บตรเจาพระตา เปนบคคล

สาคญ ในการสรางบาน แปงเมองอบล โปรดให สรางค ประตเมอง หอโถงเจานายตางๆ สรางวดหลวง

และเสนาสนะ อาท สม อา ราม หอระฆง พระพทธรป สงกอสราง ลวนเลยนแบบ ศลป ะแบบ

หลวงพระบาง

2. พระพรหมวรราชสรยวงศ (พ.ศ.2338-2388) นามเดม พรหม นองชายพระประทม (คาผง)

เปนบตรชาย คนเลกของ เจาพระตา เปนผกอสรา งวด ปาหลวง (วดปาหลวงมณโชต ) นาไพรพลผ

ศรทธาสรางพระพทธรป องคใหญกออฐถอปน เปนท เคารพสกการะของชาวอบลฯ มชอวา

พระเจาใหญ อนทรแปลง ปจจบน เปนพระประธาน ในวหารวดมหาวนาราม

3. พระพรหมราชวงศา (พ.ศ.2388-2409) นามเดม กทอง สวรรณกฏ บตรพระพรหม (ทด

พรหม) ในสมยของทาน ธรรมยตกนกาย แพรหลายในเมอง อบลฯ เพอสนองพระราชประสงคของ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จงโปรดใหสรางวดสปฏนาราม และบรรดา อปฮาด ราช วงศ

ราชบตร รวมกน สรางวดศรทอง (ศรอบลรตนาราม ) วดสทศน ซงเหตการณสาคญในสมยนคอการเขา

รวมสงคราม ขบไลญวน

4. เจาพรหมเทวานเคราะหวงศ (พ.ศ.2409-2425) เจาพรหมเทวา (เจาหนอคา) เปนพชายเจาจอม

มารดา ดวงคาใน รชกาลท 4 เจาราชวงศ จาปาศ กด บตรเจาเสอหลานเจาอนวงศ ในสมยของทานได

สรางวดไชยมงคล ซงเปนวดธรรมยตทส ในจงหวดอบลราชธาน สงทพงสงเกต คอ ความขดแยง

ระหวาง เจาเมองอปฮาด ราชวงศ รนแรง เนองจากฝายเจานายอบลฯ ไมพอใจท โปรดเกลาฯ แตงตงให

เจาหนอคาเปนเจาเมอง ในสมยนนจง เกดการทะเลาะ ววาทขดแยงกน กลนแกลงกนอยเสมอ ทายทสด

ราวป พ .ศ.2412 เกดกรณ เมองไซแง ไดเกดความบาดหมาง ทวความรนแรง ตางฝายตางเกลาโทษ ซง

กน และกน เจาพรหม กลาวหาวา อปฮาด ราชวงศ ราชบตร ขดขวางไมใหเกบเงนส วย จากไพร ขางฝาย

อปฮาด ราชวงศ ราชบตร กกลาวหาวา เจาพรหม ฉอราษฎรบงหลวง ทงสองฝายจงลงมา สความกนท

100

กรงเทพฯ จนพากนถงแกอสญกรรม ตางฝายตางสญเสยทรพยสนสวนตวเปนจานวนมาก พ .ศ. 2418

เกดศกฮอ เจาพรหมเทวาถกเกณฑไปราชการทพฮอ หลงศก ฮอไดอญเชญพระพทธรป 2 องค คอ พระ

ทองทพย และพระทอง ประดษฐาน ทวดศรทอง และวดไชยมงคล พ.ศ. 2422 กราบบงคมทลขอตง

บานทายกข เปนเมองชานมานมณฑล บานพระเหลา เปนเมองพนานคม ใหเมองทงสอง ขนกบเมอง

อบลราชธาน

การแตงตงเจาเมองสมยโบร าณ พบหลกฐาน เอกสารการแตงตงเจาเมอง องคท 3 คอ

พระพรหมราชวงศา (กทอง ) กลาวถงเครองยศ ททางกรงเทพฯ พระราชทานแก เจาเมองอบลฯ

ประกอบดวย

พานถมเครองในทองคา 1 สารบ

เครองยศเจาเมองอบลฯ สมยโบราณ

คนโททองคา 1 ใบ

กระโถนถม 1 ใบ

ลกประคาทองคา 1 สาย

กระบบงถม 1 อน

เสอหมวกตมป 1 ชด

สปทนปสต 1 ชด

ปนคาบศลาคอลาย 1 กระบอก

เสอเขมขาบรวเลอย 1 ตว

สานไทยปกทอง 1 ชด

ผาป 1 ผน

มพระบรมราชโองการ ใหเจาเมองปกครองราษฎร ดวยความรมเยนเปนสข ดงความวา "...ใหโอบ

ออมอารตออาณาประชาราษฎร อยาเบยดเบยน ขมเหงไพรบานพลเมอง ปฏสงขรณวดวาอาราม ทาน

บารงพระสงฆ สามเณรใหปฏบตเลาเรยนคนถธระ วปสสนาธระ กาชบ กาชาไพรบานพลเมอง อยาให

สบฝน ซอฝน กนฝน ใหกระทาพธถอนาพพฒนสตยาปละ 2 ครง”

101

ประเพณทสาคญของชาวอสาน

ฮตสบสองคองสบส 1.“ฮต 12 คอง 14” ประเพณของไทยพวน

คาวา “ฮต 12” หมายถงแนวทางหรอวธปฏบตประจาในเดอนหนง ๆ ของป ซงตรงกบคาวา

“จารต” แบบเดยวกนกบประเพณ 12 เดอนของไทยภาคกลางนนเอง

“คอง 14” คาวา “คอง” หมายถง “คลอง” (ภาษาไทยพวนไมนยมออกเสยง ล หรอ ร ) แตวา

“คลอง” ในทนมไดหมายถงคลองทมนาไหล แตหมายถง แนวทางวถทาง ทานองคลองธรรม อนไดแก

ลทธนยมหรอธรรมเนยมทชนเผาไทยพวนถอประพฤตปฏบตในการปกครองบานเมองสบตอ ๆ กนมา

แตครงบรรพบรษ

ดงนน “ฮต 12 คอง 14” จงเปนคลายลทธธรรมเนยมเกาแกสบมาตงแตดงเดมดกดาบรรพท

บรรพบรษไทยพวนสอนสงลก ๆ หลาน ๆ ใหประพฤตปฏบตสบตอกนมาอยางไมขาดสายดวยควา ม

เลอมใสศรทธาอยางมนคง

ประเพณหรอพธกรรม ของชาว อบลราชธาน ไดแก ประเพณวนสงกรานต , ประเพณอาบนา

กอนกา, การทาบญสตรเสอสตรผา, (บางบานเรยกวาพาขวญสตรชะตา ) ประเพณสรงนาพระ , ประเพณ

กอพระทรายหรอตบพระทราย , การทาบญเปรตพล , พธทาบญกลางบาน และพธสงกระทง , พธบายศร

พระหรอบายศรพระ, พธการเลยงป ตาหรอตาป , การทาบญพระเขาพรรษาหรอการทาบญแขวนตนทาน ,

ประเพณวนสารท , พธสขวญควาย , การทาบญขาวสะ , การทาบญออกพรรษา , การทาบญขาวเมา , การ

ทาบญขาวหลาม, การลงแขกเกยวขาว, การทาบญขาวจ, ประเพณกาฟา, ประเพณการเอาผวเอาเมย (การ

แตงงาน ) ประเพณงานบญพระเวส , ฟงเทศนมหาชาต , ประเพณงานบญบงไฟ , ประเพณแรกนาขวญ ,

ประเพณบายศรสขวญ , ประเพณตกบาตรเทโว , ประเพณลอยกระทง , ประเพณทอดกฐน , ผาปา ,

ประเพณทาบญคณลาน, สขวญขาว, แหนางแมว, ประเพณสลากภตร, ถวายสงฆทาน เปนตน

ฮต 12 คอง 14” ประเพณของไทยอสาน

“ฮต ” หมายถง ประเพณ คอสงทนยมถอปฏบตสบ ๆ กนมาจนเปนแบบแผนเปน

ขนบธรรมเนยม เปนจารตประเพณ

“คอง” หรอ “คลอง” (ครรลอง) หมายถง แบบแผนของสงคม แบบการปกครองทตองประพฤต

ปฏบต

“ฮต” นนแยกออกเปน 2 ชนด คอ ฮตทตองทาเปนประจา และฮตทไมทาเปนประจา ฮตทตอง

ทาเปนประจาไดแก ฮตเดอนอาย ถง ฮตเดอนสบสอง ฮตทไมทาเปนประจา ไดแก ฮตสขวญ, ฮตผกเสยว

, ฮตลงแขก เปนตน

“คลอง” นนแยกออกเปน 2 ชนด คอ คลองทชาวบานชาวเมองทาตอผปกครองเมองของตน กบ

คลองทชาวบานชาวเมองทาตอชาวบานชาวเมองดวยกนเอง

102

ฮตเดอนอาย หรอเดอนเจยง (เดอนทหนง) ไดแกบญเขากรรมหรอเขาปรวาสกรรม เปนฮตของ

พระฆ

ฮตเดอนย ไดแก บญคณลาน, บญกมขาวใหญ,

ฮตเดอนสาม ไดแก บญขาวจ คอขาวเหนยวทนงสกแลว นามาปนเปนกอนขนาดไขเปดหรอ

เทากามอเสยบไมยางไฟใหสกจนเกรยม ทาดวยไข บางกเอากอนนาออยยดใสไวขางในดวย นาไปใส

บาตรถวายพระภกษสามเณร ถอวาไดบญวา “เดอนสามคอย เจาหวคอยปนขาวจ ขาวจบใส นาออย เจา

หวนอยเชดนาตา”

ฮตเดอนส เปนเดอนฟงเทศนมหาชาต หรอบญพระเวส

ฮตเดอนหา ไดแก สรงนาพระพทธรป , สรงนาพระสงฆ , สรงนาผหลกผใหญ , สรงนาเครองคา

ของคณ เปนตน

ฮตเดอนหก ไดแก บญบงไฟ

ฮตเดอนเจด ไดแก บญชาฮะ (ชาระ) คอบญเบกบาน หรอบญกลางบาน ชาวบานจะรวมตวกน

ทาบญทศาลหลกบาน สวนใหญจะอยกลางบาน โดยนมนตพระสงฆมาสวดมนตเยน ผกสายสญจนจ

รอบหมบาน และบรเวณประราพธ รงเชาทาบญใสบาตร และนมนตพระภกษทานามนตประพรมไปทว

ทกหลกคาเรอน

ฮตเดอนแปด ไดแก บญเขาพรรษา

ฮตเดอนเกา ไดแก บญขาวประดบดน เปนเดอนทาบญอทศใหผตายโดยกาหนดเอาวนแรม 14

คา เดอน 9 เปนวนทาพธ เมอถงวนแรม 13 คา เดอน 9 ชาวบานจะจดอาหารคาวหวาน แบงออกเปน 4

สวน สวนท 1 สาหรบตนเอง , สวนท 2 แจกญาตพนอง , สวนท 3 ทาบญอทศแกผตาย , สวนท 4 ถวาย

ทานแกภกษสามเณร

สาหรบสวนททาบญอทศแกผตาย จะหอเปนหอ ๆ มหอคาวหนงหอ หอหวานหนงหอ หอ

หมากพล บหรหนงหอ ทงสามหอมดตดกนเปนหอใหญ แลวนาหอนไปแขวนไวตามตนไม หรอวางไว

ตามพนดน จงมชอเรยกวา “ขาวประดบดน”

สวนทเอาไปถวายพระภกษสามเณรนน สวนหนงใสบาตร อกสวนหนงถวายเปนภตตาหาร

ตอนเชาหรอเพลกได เมอพระสงฆฉนเสรจแลวจะอนโมทนา ญาตโยมกกรวดนาแผสวนกศลไปให

ญาตพนองตายไป ถอวาเปนการทาบญสงไปใหผตาย

ฮตเดอนสบ ไดแกบญขาวสาก หรอสลากภต ตรงกบวนขน 15 คา เดอน 10 คลาย ๆ กบบญขาว

ประดบดน

ฮตเดอนสบเอด ไดแก บญออกพรรษา บญออกพรรษานจะมกจประเพณซอนกนอย 3 กจ

ประเพณ คอ บญใตประทป, บญผาสารทเผง, บญไหลเฮอไฟ

ฮตเดอนสบสอง ไดแก บญกฐน, บญผาปา

103

สารบ “คองสบส” นน คาวา คลองไดแก แบบ ระเบยบหรอกฎ ม 2 แบบ คอ แบบทเจาบานเจา

เมองทาตอชาวบานชาวเมอง ม 14 แบบ ไดแก

1.แตงตงผซอสตยสจรต ใหเปนอปราชฯ ราชมนตร

2.หมนประชมอปราช ราชมนตร ชวยกนบรหารบานเมองใหเจรญรงเรอง

3.ตงอยในทศพธราชธรรม

4.ถงวนขนปใหม นมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต ถอนาพพฒนสตยาตอเจามหาชวต

5.ถงวนปใหม ใหเสนาอามาตยนาเครองบรรณาธการ นานาอบ นาหอมมามรธาภเษก ฮดสรง

เจามหาชวตของตน

6.ถงเดอนหก นมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต ถอนาพพฒนสตยาตอเจามหาชวต

7.ถงเดอนเจด ใหเลยงมเหสกขหลกเมอง บชาเทวดาทง 4 คอ ทาวจตโ ลกบาลอนไดแก

ทาวธตรฐ, ทาววรฬหก, ทาววรปปกข, ทาวกเวร

8.ถงเดอนแปด นมนตพระสงฆมาชาระมาเบก หวานแฮหวานทราย ตอกหลกบานหลกเมอง

9.ถงเดอนเกา ปาวเตอนประชาชนทาบญขาวประดบดน อทศสวนกศลแดญาตทลวงลบไปแลว

10.ถงเดอนสบ ปาวเตอนประชาชนใหทาบญขาวสาก อทศสวนกศลแดญาตทลวงลบไปแลว

11.ถงเดอนสบเอด ใหประชาชนไปทาบญออกพรรษา ไปนมสการและมรธาภเษกธาตหลวง

12.ถงเดอนสบเอด ใหประชาชนไปทาบญทอดกฐนตามวดวาอารามตาง ๆ

13.ถงเดอนสบสอง ใหไพรฟาขาแผนดนมารวมกนทหนาพระลานหลวง แหเจาชวตไปสรงนา

ในแมนาเพยวดทอยใกลแมนามเฮอสวงวดละหนงลา ขนสบสามคาเปนวนสวงเฮอ (แขงเรอ)

ใหมคณสมบตคณเมอง หรอคาควรเมองครบ 14 อยางคอ

1.หเมอง มทตานทตผฉลาดมปญญาด

2.ตาเมอง มนกปราชญสอนอรรถสอนธรรม

3.แกนเมอง มพระสงฆผแตกฉานในพระธรรมวนย

4.ประตเมอง มอาวธยทโธปกรณปองกนอรราชศตร

5.ฮากเมอง มหราทราบเหตรายและด

6.เหงาเมอง มเสนาอามาตยผเทยงธรรม

7.ขอเมอง มโยธาทหารผแกลวกลา

8.ฝาเมอง มตากวนตาแสงผซอสตย

9.ขาง(แป)เมอง มเจานายตงอยในศลธรรม

10.เขตเมอง มผฉลาดรพนทตงเมอง

11.สตเมอง มคหบด เศรษฐและทวยคา

12.ใจเมอง มแพทยผฉลาดเชยวชาญ

13.คาเมอง มภมภาคด มราคาคางวด

14.เมฆเมอง มเทวดาอารกษหลกเมอง

104

คองสบส (สาหรบอาณาประชาราษฎร)

คองสบสแบบน เปนคองทชาวบานชาวเมองจะทาตอชาวบานชาวเมองดวยกน ม 14 ประการ

คอ

1. เมอไดขาวใหม หรอผลหมากรากไมใหม ใหบรจาคทานแดทานผมศล แลวตนเองจงบรโภค

แลวใหแจกแบงแกญาตพนองดวย

2. อยาโลมลายตาชงตายอย อยาจายเงนแดง อยางแปลงเงนกวาง และอยากลาวคาหยาบชากลา

แขงตอกน

3. ใหเฮดบานหรอกาแพงเฮอนของตน แลวปลกหอบชาเทวดาไวในสแจบานแจเฮอน

4. ใหลางตนกอนขนเฮอน

5. เมอถงวนศล 7-8 คา ใหสมมากอนเสา สมมาแมคไฟ สมมาปดตเฮอนทตนอยอาศย

6. ใหลางตนกอนจกนอนในเวลากลางคน

7. เถงวนศล เมยใหเอาดอกไมธปเทยนสมมาผว และใหเอาดอกไมธปเทยนไปถวายพระสงฆเจา

8. เถงวนศลดบ ศลเพง ใหนมนตพระสงฆมาสวดมนตเฮอน แลวทาบญใสบาตร

9. เมอภกษมาบณฑบาต อยาใหเพนคอย เวลาใสบาตรรอยาชนบาตร อยาชนภกษสามเณร

ยามใสบาตรรอยาใสเกบ (รองเทา) อยากงฮม (กางรม) อยาเอาผาปกหว อยาอมลกจงหลาน อยาถอศต

ราอาวธตาง ๆ

10. เมอภกษเขาปรวาสกรรม ใหมขนขาวตอกดอกไมธปเทยน แลวเครองอฐะบรขารไปถวายทาน

11. เมอเหนพระสงฆผานมา ใหนงลงยกมอไหวแลวคอยเจรจา

12. อยาเหยยบเงาเจาภกษผมศลบรสทธ

13. อยาเอาอาหารเงอนทานใหแกพระสงฆเจา และอยาเอาอาหารเงอนใหผวตนกน

14. อยาเสพกามคณในวนศล วนเขาพรรษา วนออกพรรษา วนมหาสงกรานต และวนเกดของตน

ประวตยอผวจย

106

ประวตยอผวจย

ชอ ชอสกล นายธนตย คงกาเหนด

วนเดอนปเกด 21 มนาคม 2528

สถานทเกด โรงพยาบาล วชรพยาบาล กรงเทพมหานคร

สถานทอยปจจบน 168 ถนนตาน แขวงตลาดยอด เขตพระนคร จงหวดกรงเทพมหานคร

สถานททางานปจจบน วทยาลยเทคโนโลย สยามบรหารธรกจ นนทบร (SBAC)

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2545 จบชนมธยมศกษาตอนปลาย

จากโรงเรยนวดบวรนเวศ จงหวดกรงเทพมหานคร

พ.ศ. 2549 การศกษาบณฑต สาขาวชาดรยางคศาสตรศกษา

จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร

พ.ศ. 2555 ศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต (มานษยดรยางควทยา)

จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ