1

จตอาสา การท าความด และส านกพลเมอง 1 บทคดยอ ค าและกระแสเรองจตอาสา และการท าความดถกปลกใหลกโชนอยางรวดเรวในหมเยาวชน คนหนมสาว จากเครอขายสอสงคมออนไลน ภยพบตทางธรรมชาต และเหตการณอนๆ ทางสงคมทท าใหเกดการรวมตวและชวยเหลอกนอยางรวดเรว รวมถงการทสถาบนการศกษาในทกระดบ ในทกภมภาค กผลกดนเรองนอยางจรงจง เพราะตระหนกวาบานเมองและสงคมยามน ตองการบคคลทมความรบผดชอบตอสวนรวมมากยงขน เหลานลวนแตเปนเหตผลทท าใหเรองจตอาสากลายเปนกระแสฟเวอรในขณะน แตการวเคราะหเพอท าความเขาใจเรองจตอาสาทเปนอยในขณะน ยงเปนการวเคราะหทเพยงแตชใหเหนถง รปแบบและการจดกจกรรมอาสาสมคร กลาวอยางไมผดนกวาเปนการวเคราะหในระดบปรากฏการณทตาเหน นนจงท าใหมการสรปไวอยางรวบรดวา จตอาสาเปนเรองของการท าประโยชนเพอสวนรวม เพอสงคม และเปนจตส านกพลเมอง ในบทความนพยายามวเคราะห แยกแยะ และชใหเหนวา จตอาสา และ จตส านกพลเมอง เปนเรองทแตกตางกนในระดบกรอบคด (mental model) เพราะจตอาสาแททจรงแลวเปนการท างานเพอตอบประโยชนตวเองเปนหลก และการจะพฒนาใหจตอาสาเตบโตเปนจตส านกพลเมองไดนน จ าเปนตองเชอมโยงใหอาสาสมคร เหนความสมพนธระหวางสวนตวอาสาสมครกบสวนรวม และตระหนกวาสาธารณะ หรอ สวนรวม (หรอ คนอน) ส าคญกวาสวนตว อกทงเมอสวนรวมไดประโยชน สวนตวจงจะไดประโยชนตามมา

1 วรบรณ วสารทสกล ภาควชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

2

เกรนน า คงไมอาจปฏเสธไดวา กระแสเรองของจตอาสากอก าเนดขนอยางจรงจงหลงคลนสนามซดเขาหาแผนดนภาคใตเมอ 6 ปทแลว แมวาสนามไดสงบลงแลว แตทวาคลนของอาสาสมครกลบสงผลสะเทอนใหเกดการแผกระจายหวใจอาสาออกไปในสงคมไทยโดยเฉพาะอยางยงในกลมคนวยหนมสาวทท างานในส านกงาน นกเรยนและนกศกษา จากนนมา กองหนาแหงการชวยเหลอสงคม ชวยเหลอผคนทไดรบความเดอดรอนจากภยธรรมชาตครงแลวครงเลา ไมวาจะเปนน าทวมภาคใต น าทวมโคราช กคอ เหลา อาสาสมครทงสน และเอาเขาจรง นอกจากพวกนจะเขาถงพนทกอนแลว เขายงมกเปนกองหลงทออกจากพนทหลงหนวยงานใดๆ อกดวย ยงเมอหวใจของการชวยเหลอถกผนวกเขาสโลกของเทคโนโลย การรวมตวนดหมายของอาสาสมครจงเปนไปอยางรวดเรว เพราะหลงคนทเพลงแหงความขดแยงไดเผาผลาญอาคารและยานการคาในกรงเทพ วนรงขน อาสาสมครทนดหมายรวมตวผานสอออนไลนหลากหลายประเภท กออกมาพบกนทสแยกราชประสงค พรอมดวย ไมกวาด ถงน า ถงขยะ ..และตางกลงมอ ลงแรง ท าความสะอาดพนทอยางพรอมเพรยง บางคนถงกบกลาววา ยคสมยของพลเมองผ รบผดชอบตอสงคมไดเกดขนแลว นยงไมนบรวม การสงเสรมเรองจตอาสา – อาสาสมครในมหาวทยาลย โรงเรยน เพอทจะปลกฝงใหนกศกษา นกเรยนมความรบผดชอบตอบานเมอง ตอสงคม รวมถง รายการอาสาสมคร ในชองโทรทศนตางๆ ทจะเหน นกเรยน นกศกษา ออกมาท ากจกรรมเพอชมชน เพอสงคมอยางตอเนอง ไมมใครปฏเสธวางานอาสาสมคร เมอท าแลว คนท าหวใจชมชนเปนอยางยง ภาคภมใจ และมนเปนสงทพลเมองควรลงมอท าใหแกสงคม คนทพบเหนไดแตสรรเสรญวาเปนคนทน าใจงดงาม เสยสละ ......แตทงหมดน จรงหรอไมวาเปนสงเดยวกบทเรยกกนวา ส านกพลเมอง .....ทผมกลาวเชนน เพราะผมก าลงชวนใหคด วเคราะห ถกเถยงแลกเปลยน ตอเรอง จตอาสา อาสาสมคร กบ ส านกพลเมองใหมากยงขน เพราะผมเหนวา ล าพงการทมเทท างานจตอาสา หรองานอาสาสมคร แตตวอาสาสมครเองกลบไมสามารถเชอมโยงประโยชนสวนรวมทเกดขน กบประโยชนสวนตนทจะไดรบตามนน กจะไมสามารถพฒนาเปนสายใยของการอยรวม และบทบาทของสมาชกคนหนงทพงมตอสวนรวมไดเชนกน ยง อาสาสมครหลายๆ คน พยายามจะบอกคนอนๆ วา ตนเองไมไดประโยชนจากการท างานเพอสวนรวม ทกอยางทท าเปนเรองของ “หวใจลวน ”ๆ “เปนการท าความด” “เปนการชวยเหลอคนอน” ซงสอดคลองกบการทพวกเราไดรบการปลกฝง

3

เรองการท าบญ ท าทาน การชวยเหลอคนอน การให การเออเฟอเผอแผ แบงปน โดยไมตองมคาตอบแทน ไมตองมผลประโยชนตอบกลบทงสน ...ค าสอนเหลาน ท าให การไดรบประโยชนสวนตน (ภายหลงจากการท าเพอสวนรวม) กลายเปนเรองตองหามเลยทเดยว..ไมเชอกลองสงเกตตวเองกไดครบ วาเวลาเราเหนใครท าดในทสาธารณะ เชน การชวยเหลอคนแกขามถนน การลกใหผหญงนงบนรถโดยสารสาธารณะ เราเคยคดไหมวา คนนนท าดเพอเอาหนา ท าดเพอตวเอง ในเหตผลเดยวกน ถาเปนเราก าลงตองเปนคนดในสถานการณขางตน ผมวา เรากจะรสกหวนไหวเชนกนวา คนอนจะหาวาเราท าเพอเอาหนา หรอเปลา หลายคนเชอวา กจการงานอาสาสมครแบบทท าอยจะยงเบงบานและเตบโตด บนเนอดนของสงคมพทธ ...แตส าหรบผมแลว ผมกลบคดวามนจะไมเบงบานพฒนาไปสส านกสาธารณะของความเปนพลเมองอยางแนนอน 1. ส านกสาธารณะ : สวนรวมมากอนสวนตว นาย ก. คนทเขาท าบญใหแกศาสนา หรอ การท าทาน การแจกของใหกบผ ดอยโอกาส แบบนถอวาเปนคนทมจตส านกสาธารณะ ใชไหมครบ นาย ต. ตอบยากครบ เอางายๆ วา ในทางศาสนา ไมวาศาสนาใด การท าบญ ท าทาน หลกกคอ การให ใหเพอลดอตตาของตวเอง เพอลดความยดมนถอมนในทรพยสมบตสวนตน ลดความเปนตวตนลง...ค าถามทผมตองถามกลบไป กคอ เมอท าบญ ท าทานแลว เรารสกวา อตตาเรานอยลงหรอไม ถาท าบญ แลวไมไดบญ ท าทาน แลวไมไดชอไดเสยงกลบมา เราหวนไหวไหม เทาทผมไดพดคยกบคนรอบขางจ านวนหนง สวนใหญ เหนวา เขาท าบญ ท าทาน แลวกคาดหวงวาตวเองจะไดผลบญ ไดชอ ไดเสยงกลบมา ไมแนใจวา หากใจเรายงเปนแบบน จตเรายงยดอยกบสงทเราจะตองได เราจะเรยก คนทท าบญ ท าทาน แลวจตยงหวงจะไดอะไรกลบมา มจตส านกสาธารณะไดหรอไม ...คณอาจลองชวยพจารณาดครบ นาย ก. ฟงคณพดแลว กจรงครบ..ตอบแบบฟนธงยาก นาย ต. คณลอง ด ตวอยางจรงๆ อนน กไดครบ

4

รป มหาเจดยบชา รปพระดแลผตดเชอเอดส

2 รปน คณคดวา คนไทยจะยนดบรจาคเงน ไปทไหนมากกวากน แนนอนครบ คนไทยเนนท าบญหรอบรจาคเพอรวมสรางมหาเจดยบชา มากกวา การใหเงนสนบสนนแกกจกรรมการดแลรกษาผตดเชอเอดส ..ทงๆ ท 2 กรณนมพระเขามาเกยวของทงค...ท าไมละครบ ถาไมใช เปนเพราะเราคดวาเราจะได มหาบญ จากการรวมสราง มหาเจดยบชา คณวาจรงไหมครบ วาฐานคดของเรายงเปนแบบนน ฐานคดเรา ยงเอาเราเปนศนยกลางอยเสมอวาเราจะไดอะไรจาก “ให” นาย ก. ถาถามผม ผมกคงรวมท าบญไปกบการสรางมหาเจดยบชา อยางไมตองสงสย เพราะผมคดวาผมจะไดบญมากๆๆๆ นาย ต. แต ประเดนผมไมใชอยทวา การท าบญ ไมด เพราะท าใหเหนแกตวนะครบ แตผมอยากชวา พวกเราสวนใหญ รวมทงผมดวย เขาใจเรองการท าบญและผลของการท าบญ แบบไมถกตองตามหลกพทธศาสตรมาโดยตลอดครบ หากวากนตามหลกพทธศาสตร กบอกไววา การท าบญ การท าทาน (ซงเปนสวนหนงของการท าบญ) ท าแลว ท าใหจตใจไดยกระดบขน เพอก าจดความเหนแกตว ความเหนแกไดออกไปจากใจ ไมมการกลาวถงผลของบญทจะท าใหเราไดเกดในภพภมทดขน หรอชวยลดบาปกรรมทไดท ามา แตอยางไร ชาวไทยตางหากทตความเรองนเฉออกไป….ไมเชอคณลอง คนจาก google.co.th กไดนะครบ วา การท าบญหมายถงอะไร นาย ต. นอกจาก รปขางตน ผมยงมตวอยางอนๆ ใหเราลองคดดดวยนะครบ ลองตอบตวเองอยางซอสตยนะครบวาในสถานการณแตละขอ เราเลอกท า ขอ ก หรอ ข. และเลอกท าดวยเหตผลใด

5

เราสวมหมวกกนนอค เพราะ ก. เวลาเกดอบตเหต เราจะไดไมบาดเจบทศรษะ สมองของเรา จะไดไมกระทบกระเทอน ข. เพราะมนเปนอบตเหตทเราปองกนได การทเราไมบาดเจบ เรากจะไมไปแยกทรพยากรในโรงพยาบาลทตองรองรบอบตเหตทไมสามารถปองกนได

เราใชผาปดจมก ก. ทเราใสผาปดจมก เพราะเรากลววา เราจะตดโรค จากคนอน ข. ทใสผาปดจมก เพราะเรากลววา คนอนจะตดโรคจากเรา เราชวยเกบขวดพลาสตก เกบขวดแกวเกบกระดาษ ก. เราเกบขวดพลาสตก ขวดแกวและกระดาษ เพราะวา เอาไปขายได เราไดเงน ข. เราเกบขวดพลาสตก หรอ ขยะ เพราะวา จะท าให คนเกบขยะกลบบานไปหาลกหาเมย ไดเรวขน

6

ถาเราตอบ เปนขอ ก. ทง 3 ขอ ผมกอยากชใหเหนวา โดยจะรตวหรอไมกตาม และไมใชเรองผดหรอถก นะครบ เรายงใหความส าคญกบการเอาตวเองเปนศนยกลาง เราใหหรอเราท า เพราะวาเราจะได ไมใชเพราะคนอนหรอสงคมจะไดประโยชนจากการกระท าของเรา ส าคญกวานน คอ เราไมไดตระหนกอยางมสตรบรวา เราจะไดประโยชน กเพราะสวนรวมหรอคนอนๆ ไดประโยชน เราจะอยได กเพราะสวนรวมอยไดกอน ทงนกเพราะเราเปนสวนหนงของสวนรวม ของสาธารณะ นาย ก. ผมฟงดเหมอนวา เราก าลงพดเรอง สวนตว กบ สวนรวมหรอคนอนๆ ใชไหมครบ นาย ต. ใชเลยครบ เรอง จตส านกสาธารณะในแบบของผม เปนเรองการจดการความสมพนธใหสมดลระหวางเรองสวนตวกบสวนรวม นาย ก. คณพดแปลกๆ ...ถาเราพดถงเรองสวนตว หรอประโยชนสวนตว แลวจะเปนเรอง จตส านกสาธาณะไดอยางไร ผมเคยไดยนวา ถาเราท างานอาสาสมครเพอคนอน เพอสวนรวม เพอประโยชนสาธารณะ เราตองไมพดเรองประโยชนสวนตว ยงเปนเรองสวนตว ทเปนเงนคาตอบแทนแลวยงไมไดเลย มนเปนเรองของการเสยสละ นาย ต. กจรงครบ แตทผมพยายามจะอธบาย คอ พยายามจะแยกแยะใหเหนวธคดเรองประโยชนสวนตวในส านกสาธารณะวามนเปนเรองปกต ยงเปนประโยชนสวนตวเรองเงนๆ ทองๆ แลวยงแลวใหญ กลายเปนบาป ผดมหนตเลยทเดยว ทงๆ ทประโยชนสวนตนนน คอ แรงผลกดนส าคญทจะท าใหเกดแรงจงใจในการปฏบตการเพอสวนรวมอยางตอเนอง เพยงแตสงส าคญ คอ ประโยชนสวนตนนนตองมาหลงประโยชนสวนรวมเสมอและโดยตระหนกวาเราเปนสวนหนงของสวนรวม เมอสวนรวมไดประโยชนเรากจะไดประโยชนสวนตวตามมา แตสงคมบานเรานน สอนกนใหเสยสละ อยาท าดเพอเอาหนา อยาเหนแกตว .....ไมชอบทจะพดถงประโยชนสวนตว ผมคดวา เราชอบทจะเอาเรองผลประโยชนสวนตว แอบไวหลงการท าบญ ท าทาน การเปนคนดของสงคม การมจตใจเออเฟอเผอแผ หากไมเชนนน ใครท าอะไรดๆ หรอท าเพอสวนรวม กจะถกหาวา ท าเพอเอาหนา ท าเอาดใสตวไปเสยหมด ผมวาดวยเหตน นะ ทท าใหเรามกไมคอยท าดตอคนอนในทสาธารณะ นาย ก. ออ ผมเคยมประสบการณตรง ไมแนใจวาจะคลายกบททานวามาไหม....กรณของผม คอ ถาผมตองการจะท าอะไรเพอคนอน หรอท าแลวคดวาจะมสวนท าใหสวนรวมดขนในททมคนอยเยอะๆ ผมขาดความมนใจ ไมกลา

7

นาย ต. เชนอะไรบางครบ นาย ก. เชน การทผมจะลกใหคนแก หรอ ผหญงนง ไมวาจะบนรถเมล หรอรถไฟฟา ผมกลววาคนอนจะหนมามองผม แลวสงสายตามาวาวาผมท าเพอเอาหนา หรอกรณอยบนเรอ ถาผมเหนคน ทงกนบหรลงน าตอหนา ใจผมอยากจะเตอนเขา แตผมกไมกลาพดอะไรกบเขา หรอ ในสวนสาธารณะ เหนคนทงขยะไมลงถงรบ หรอ เหนคนสบบหรในทหามสบ หรอ เหนคนท าผดอนๆ ผมกจะเฉยๆ ไมกลาสงเสยงรองออกมา…ผมคดวาคนอนๆ ทเหนเหตการณเดยวกบผม สวนใหญกคงคดไมตางจากผมแนๆ เพราะผมไมเหนมใครสงเสยงวากลาวอะไร นาย ต. ทไมกลา ในขณะนน ใจคณคดอะไรครบ นาย ก. ใจผมมนกลวครบ กลววาคนอนๆ ทยนอยขางๆ ผม จะหนมารมมองผม แลวคดวาทผมท าดแบบนน มนเปนการท าเพอเอาหนา ท าเพอใหไดหนาสครบ นาย ต. ผมวานนแหละปญหาเลยละครบ เราก าลงเพอท าใหสวนรวมดขน และเรองเหลานนกเปนประเดนสาธารณะ เปนประเดนเรองบานเรองเมองโดยแท แตเมอท าในทสาธารณะ เรากลบคดวาเปนเรองอาย ไมกลา กลววาคนอนจะหาวาเรา ท าเอาหนา อยากเปนฮโร อยากเดน อยากดง แตการท าดอยางการใสบาตรกบพระสงฆในทสาธารณะ หรอ การให บรจาคสงของ เงนทอง ก าลงกาย ซงดเหมอนจะเชอมโยงกบสาธารณะหรอบานเมองสวนรวมไดคอนขางยาก กลายเปนเรองทเราท าไดอยางสบายใจ ไมกลวใครจะมาวาอะไร นนเปนเพราะเราก าลงท าบญ หรอท าความด เราเอาบญและความดมาบงเอาไว แตการไปวาคนทสบบหรในทหามสบ..ท าไปกไมเหนจะไดบญ หรอไมเหนเปนการท าความดอะไร ดงนนเมอท าไป บญกไมได หรอ ความดกไมปรากฏ เมอไมมบญหรอความดมาบง กเหนชดๆ วา ทคณท ากเพราะอยากดงนนเอง อนนงยครบผมเลยสรปวา ประโยชนสวนตนทงหลายเมอเอาแอบไวหลงการท าเพอบญกศล เพอความดงาม ความเสยสละ กเปนเรองทเราท าไดอยางตอเนอง แตในเวลาเดยวกนการท าเชนน..กท าใหเนอหาของจตส านกสาธารณะทเกยวของโดยตรงกบความเปนไปของบานเมอง ซงไมใชเรองของศาสนา ไมใชเรองของความด ไมปรากฏหรอแสดงตวตนออกมาอยางชดเจน 2. จตส านกสาธารณะ กบ จตอาสา เหมอนหรอตางกนอยางไร

นาย ก. กอนทคณจะเลาเพมเตม ผมขอถามอกขอกอนจะลมครบ แลวจตอาสา เหมอนหรอตางอยางไร กบ จตส านกสาธารณะ ครบ

8

นาย ต. เปนค าถามทดนะครบ ผมกไดยนค าถามในท านองนบอยๆ และค าตอบทไดยน กคอ มนเหมอนๆ กน แตส าหรบผมแลว ผมมองวา จตอาสา กบ จตส านกสาธารณะ นนแตกตางกนแนนอน แมวามนจะมอะไรหลายๆ อยางเหมอนกน เชน มนเปนการแสดงอาการของการท างานเพอสวนรวม การท าประโยชนเพอคนอน การแสดงความรบผดชอบตอสวนรวม นนเปนปรากฏการณทเรามองเหนไดดวยตาเปลา ซงมนกคลายๆ กบการมจตส านกสาธารณะจรงๆ ไมมใครเถยง แตสงทผมเหนวาตาง คอ ในระดบวธคด ซงเรามองไมเหน นนหมายความวา อาสาสมคร อาจมจตส านกสาธารณะ หรอมแตส านกแหงประโยชนสวนตวเทานนกได ทงน เนองจากจตอาสาเปนเรองของการทผลงมอกระท ามสทธเลอกทจะท าหรอไมท าไดอยางอสระ ขอเสยของจตอาสาในท านองน กคอ อาจจะขาดความรบผดชอบในสงทท า เนองจากไมใชหนาท และไมจ าเปนตองท าอยางตอเนอง เราอาจพจารณาภาพภเขาน าแขงนเพมเตมนะครบ

ในระดบปรากฏการณ เราเหนยอดภเขาทโผลพนน า เพยงสวนนอย..(แตคนมกตนเตน).....ไมมใครปฏเสธไดวา กจกรรมเหลาน คอ กจกรรมทเปนไปเพอประโยชนแกสวนรวม แกคนอน เปนกจกรรมของอาสาสมคร เปนการท างานทแสดงใหเหนวาเหนวาประโยชนสวนรวมส าคญกวาสวนตว

กจกรรมเพอสวนรวม / กจกกรรมเพอผอน (เปนปรากฏการณมองเหนไดชด) อาสาสมครในงานตางๆ เชน ชวยเหลอในยามภยพบต /

ไปจดกจกรรมบานพกคนชรา / ชวยเหลอเดกพการ กรรมการกลมตางๆ ในชมชน ในทองถน ในองคกรตาง ๆ

การท าบญ การใหทาน

ฐานคด (อยใตทะเล มองไมเหน คนไมสนใจ แตส าคญเพราะเปนฐานทมนของกจกรรมเพอสวนรวม) ทท ากจกรรมเพอสวนรวม เพราะคดและเขาใจวา

สวนรวมส าคญกวาสวนตว เมอสวนรวมไดประโยชน ตวเองกจะไดประโยชนนนๆ ตามมา

ทท ากจกรรมเพอสวนรวม เพราะคดและเขาใจวา สวนรวมส าคญ แตไมเขาใจ ไมสามารถเชอมโยงประโยชนสวนตวกบสวนรวมได ฉนกเปนอาสาสมครของฉนดอยแลว วางเมอไรกไป

ท ากจกรรมเพอสวนรวม เพอตวเองแนนอน บญกศล ความด ฉนตองได

9

ในระดบวธคด อยใตทองทะเล เปนกอนน าแขงขนาดมหมาทแขงแรง เขมแขง (แตมองไมเหน คนเลยไมตนเตน) มฐานวธคดเปนตวค าจนใหยอดภเขา หรอ ปรากฏการณตางๆ ด ารงอยไดนน อาจจ าแนกเปนแบบมวธคดเพอประโยชนสวนรวมมากอนประโยชนสวนตว กบ มวธคดเพอประโยชนสวนตวในระยะสน นาย ก. แลวเราจะรไดอยางไรวา อาสาสมคร คนไหนมจตส านกสาธารณะ นาย ต. กยากอยนะครบ....แตผมเชอแนๆวา การท างานเพอสวนรวมดวยความเขาใจ ดวยความตระหนกรบรวาเรองสวนรวมมความส าคญกวาสวนตว ยอมแตกตาง จากการท างานเพอสวน เพราะใจอยากชวย เพราะดวยความสงสาร หรอท าเพราะฉนจะไดบญเพอเปนสรมงคลแกตวเเอง แนๆ ทนถาถามวาจะรไดอยางไร เราอาจลองสงเกตดกไดครบ ยงในระดบชมชนทองถน เราเหนไดงายๆ วาใครทชอบอาสาท านนท านบอยๆ ไปชวยงานสวนรวมของชมชนเมอไรกจะเจอแตคนๆ น งานของชมชน งานสวนรวมมาไมไดขาด ความสม าเสมอแบบนผมคดนาจะเปนตวชงายๆ ไดอยนะครบ และจรงๆ แลว คนแบบนมจ านวนไมมากหรอกครบ...บางคนเรยกพวกนวา “คนหนาเดม” คอไปงานไหนกตองเจอคนๆ น นาย ต. ขางตนคงพอเหนภาพจตส านกสาธารณะไปบางนะครบ นาย ก. พอเหนภาพคราวๆ อยครบวามนเปนเรองของการตระหนกรบรอยางมสตวา 1) เรองของสวนรวมใหญกวา – ส าคญกวา และเปนเรองทตองมากอน เรองสวนตว 2) ตระหนกวาเมอสวนรวมไดรบประโยชน สวนตวจะไดรบประโยชนตามมา นนหมายถงประโยชนสวนตวจะเปนประโยชนทไดรบในระยะยาว ซงจรงๆ แลว ประโยชนสวนตวเปนเรองส าคญ เพราะเปนตวผลกดนใหคนๆ นนท างานเพอสวนรวมอยางตอเนอง และ 3) เพราะฉะนน สวนตว ซงหมายถง เรา – ปจเจก กบสวนรวม ซงหมายถง คนอนๆ มความสมพนธเชอมตอกน นาย ต. คณเขาใจตรงประเดนแลวครบ ผมอยาก ยกตวอยาง ใหเหนภาพมากยงขน ตวอยางการเปนคณะกรรมการปาชมชน คณะกรรมการสถานศกษา คณะกรรมการกองทนกลมออมทรพย บคคลทเขาไปเปน คณะกรรมการ นน เราอาจกลาวไดวา เขายอมเสยสละเวลาสวนตว เพอไปท างานใหกบสวนรวม ดวยตระหนกวา หากสวนรวมดขน เชน ปาไมอดมสมบรณมากยงขน น าทา สมบรณมากยงขน เขาและครอบครวกจะไดประโยชน นาขาวกนาจะไดผลผลตทด เกบผกเกบหญากไดดวย หรอ หากสถานศกษา มความปลอดภย มการเรยนการสอนทด ลกหลานทเรยนอยในโรงเรยนนน กยอมไดประโยชนเชนกน หรอ ในกรณกลมออมทรพย หากกลมมการบรหารจดการทด ลงทนในสงทเปนประโยชนตอชมชน เขาซงเปนสมาชกชมชน กยอมไดประโยชนไปดวย ผมก าลงจะบอกวา สวนตว กบ สวนรวม (หรอกบคนอนๆ ) นนเชอมโยงสมพนธกน ไมไดแยกขาด และการไดประโยชนสวนตว (ภายหลงประโยชนสวนรวม) นน ยอมท าให การงานเพอสาธารณะมคนท า และมความยงยนตอเนอง….

10

นาย ก. ออ ผมเหนภาพมากขนครบ ...แตวา “สวนตว” กบ “สวนรวม” จากตวอยางทคณยกมา ไมวาจะเปน กรรมการปาชมชน กรรมการกลมออมทรพย หรอ กรรมการสถานศกษา มนอยใกลๆ กนเลยนะครบอาจเปนชมชนเดยวกน เปนต าบลเดยวกน ซงผดไปจาก “สวนตว” กบ “สวนรวม” ของ พวกทชอบท างานจตอาสา ท “สวนตว” กบ “สวนรวม” มกอยไกลกน นาย ต. คณพดไดตรงประเดนครบ สงทผมอยากพดใหชดๆ ถงขอสงเกตทผมคดวาเปนปญหาในการพฒนาและสงเสรมเรอง จตอาสา ไปส จตส านกสาธารณะ กคอ ในปจจบน เราแยกเรองสวนตว กบ สวนรวม ออกจากกนมากเกนไป เชน ท างานอยในกรเทพฯ แตตองเดนทางไปรวมเปน อาสาสมคร หรอท ากจกรรมจตอาสา ท ตรง / เชยงใหม หรอ ตางจงหวดอนๆ ประเดนมนคอวา คณจะไมสามารถเชอมโยงประโยชนสวนรวมทคณไปท ากบประโยชนสวนตวทคณจะไดรบในภายหลงได และเมอไมสามารถเชอมโยงเรองสวนตวกบสวนรวมได ความเหนผมกคอ มนจะขาดความตอเนอง เพราะไมมแรงจงใจในประโยชนรวม ขาดความรสกวาตวเองเชอมโยงกบสวนรวม และสดทายคณกจะไมไดพฒนาการตระหนกและรบรวา คณเปนเจาของสวนรวมดวยเชนกน นาย ก. ผมพอเขาใจประเดนของคณแลวครบ 3. จตสานกสาธารณะ ศาสนา ความด และความเปนพลเมอง

นาย ต. ถาอยางนน ผมขอวกกลบมาตอ เรอง ส านกสาธาณะ กบ เรองศาสนา กบเรองความด ทคางไวเมอกอกนดครบ ถาไมพดผมอดอดใจตายแน มหลายคนบอกวา เมองไทยเปนเมองพทธ และศาสนาพทธกสอนใหเราท าบญ ท าความด คนไทยกใจบญสนทานกนเปนสวนใหญ ดงนน คนไทยจงนาจะเปนคนทมจตอาสา มจตส านกสาธารณะมากๆ โดยพนฐาน แตเอะ!!!! เดยวกอน ถาเปนเชนนนจรงๆ เมองไทยคงเปนเมองทเตมไปดวยพลเมองทมความรบผดชอบตอสงคม คงมพลเมองทอยากมสวนรวมกบรฐในการดแลตวเอง ดแลบานเมอง การเมองภาคประชาชนบานเราคงรดหนากวาน ซงตามความเหนของผม ผมวาความเชอขางตนนาจะมอะไรทผดพลาดแนๆ อกทง นกวชาการรฐศาสตรบางทานยงบอกวา คนไทย ยงเปนไพรทโหยหานายใหม คนไทยไมมความรบผดชอบตอสวนรวม ของสาธารณะ ของสวนกลาง กไมมใครดแล ไมมใครเดอดเนอรอนใจ ตองรอนายใหม มาคอยชนวสงใหท านนท าน นนหมายความวาอะไรครบ? นาย ก. ผมยงคดตามอยครบ

11

นาย ต. งนคณคดไปกอน สวนผมขอสรปแบบของผมเลยแลวกนวา มนมความหมายเปนอยางอนไมได นอกจากจะเขาใจวา การเปนคนใจบญสนทาน การเปนคนทมจตอาสา ไมใชสงเดยวกบ การเปนพลเมองทมความรบผดชอบตอสวนรวม นาย ก. ผมวา คณอาจดวนสรปไปหรอเปลา แตวาขอสรปของคณ มนกทาทายความเชอ ความรสกแบบเดมๆ อยมากนะครบ ผมยอมรบวาผมกมกคดแบบนนเหมอนกนวาคนไทยเปนคนพทธ จตใจด เกอกลคนอนๆ เวลามภยพบตกบรจาคกนอยางถลมทลาย กนาจะเปนคนทเอาธระกบสงคม รบผดชอบตอสวนรวมดวย ถาอยางนน ผมอยากจะขอให คณอธบายเรองความสมพนธระหวาง จตส านกสาธารณะ กบ ความเปนพลเมอง อกสกนดครบ เพอท าใหผมเขาใจผมมากขน นาย ต. ออลองดครบ ส าหรบความเหนผม จตส านกสาธารณะนนเปนเรองของการเปนพลเมองทเอาธระกบเรองสวนรวม สงคมทกสงคมตองการพลเมองทเขมแขง ยงในปจจบนปญหาตางๆ ทเกดขนไดพนเกนความสามารถในการจดการของรฐไปนานแลว ไมวาจะเปนรฐในระดบชาต หรอ รฐในระดบทองถน ตางกจ ากดทงงบประมาณ เจาหนาท และกฎระเบยบทสรางกนขนมา เราจงยงคงเหนปญหาพนฐานตางๆ มากมายทไมสามารถแกไขหรอท าใหคลคลายลงได เอาเรองปาเปนตวอยาง เรามรฐระดบชาต มกรมปาไม มกระทรวงวทยฯ ใชงบประมาณ เทคโนโลยสมยใหม ใชนกวชการชนสง แตปาในบานเรากกลบลดลงเรอยๆๆๆๆ ปญหาภยพบตทรนแรงมากขนในระยะไมกปมาน กไมอาจปฏเสธไดวา สวนหนงมาจากปญหาการหายไปของผนปา นาย ก. แตเรากจายภาษใหรฐไปแลวนครบ ท าไมเรายงจงตองไปท าอกละ นาย ต. ค าถาม คอ ตองใชเงนงบประมาณเทาไรถงจะพอ นยงไมตองคดเรองทจรตคอรปชนนะครบ ตองใชเจาหนาทรฐจ านวนอกกลานคนถงจะเพยงพอตอปญหาในสงคม ....ผมวา เรานาจะไปใหพนยคทใหรฐ “บ าบดทกข บ ารงสข” ไดแลว มนเปนยคทรฐบอกประชาชนวา พวกเธอไมตองท าอะไรมาก เดยวฉนจดการให..ผมคดวา ปญหาตางๆ ในบานเรา ณ ปจจบน มนไดเกน มนล าหนาหนวยงานรฐไปมากๆ แลว สวนพวกเราทถกบอกใหเปน ประชาชนทด แคจายภาษใหครบ หยอนบตรเลอกนกการเมองทกครง เปนคนดของสงคม ไมท าผดกฎหมาย แลวปลอยใหรฐดแลเรองสวนรวม แลวเรากท ามาหากนของเราไป ความคดเดมๆ เชนน ไมเพยงพออกแลว นาย ก. แลวผมจะท าอะไรไดมากกวานครบ นาย ต. ผมคดวา ปญหาแบบน คณตองตอบตวเองแลวละครบ กในเมอ รอบตวของคณมแตปญหาทวนหนงมนจะมาถงตวคณ ถงลกคณ ถงคนในครอบครว ไมวาจะเปน คณภาพชวต ยาเสพตด ความไมปลอดภยในชวต เศรษฐกจพนฐาน ทรพยากรฐานชวต ..คณคดวา คณสามารถวางใจในเรองเหลานใหรฐจดการไดหรอ

12

นาย ก. ผมไมแนใจครบ ในชมชนผม ยาบาเตมไปหมด ผมกหวงลกผมครบ นาย ต. นนละครบประเดน...เมอคณหวงลก คณจะปกปองเขาอยางไรละครบ คณดแลเขาไดตลอดเวลาไหม..ไมแนนอน การทคณไดมโอกาสไปเปน กรรมการสถานศกษามนชวยท าใหคณ ไดมโอกาสคดถงการท าใหโรงเรยนเปนทปลอดภยจากปญหาตางๆ อยางนอย 6-7 ชวโมงตอวนในโรงเรยน นอกจากนกเรยนคนอนๆ จะปลอดภยแลว ลกคณจะปลอดภยดวย คณจะท าใหในชมชนทคณอย ไมมโจร ไมมขโมย ไดอยางไร ทงๆ ทผานมาต ารวจกชวยอยางเตมทแลว ไมมทางอน นอกจากคนในชมชนจะประชมหารอ และชวยกนใหมากขน ระดมเงนบรจาค ซอกลองวงจรปด จดเวรยามอาสา สรางความเครอขายของเพอนบานใหเขมแขงเพอชวยกนดแลสอดสองบานอนๆ ในชมชน เมอคณตองลงมอท า ตองเสยสละเวลา ตองเสยเงน เพอให สวนรวมไดประโยชน คณยอมไดรบประโยชนแหงความปลอดภยทจะตามมาดวย นาย ก. ผมพอเหนภาพแลวละครบ วาหากผมยงอยแตธระตวเอง ครอบครวตวเอง และไมสนใจ ไมใสใจ สวนรวม ไมสนใจเพอนบาน ไมสนใจชมชน วนหนงปญหาตางๆ มนจะมาถงครอบครวผมและตวผมในทสด นาย ต. ครบ ผมก าลงจะชใหเหนวา เรากบสวนรวมนน เชอมโยงกนอย ไมไดแยกขาด และ ปญหาตางๆ ทวา กไมสามารถหวงพงภาครฐใหท าฝายเดยวไดอกตอไป แตตองการการมสวนรวมของพลเมองใหเขามารวมจดการ และทผานๆ มา กมพลเมองจ านวนมาก จดตงเปนกลมขนาดเลกๆ ในระดบชมชนทองถนเพอจดการกบปญหาเหลานเชนกน แตกยงไมเพยงพอ นาย ก. แลวเราจะท าอยางไรใหมคนทมจตสาธารณะใหมากขนละครบ นาย ต. นนเปนค าตอบทตองชวยกนคดใหมากขน.เพราะผมกไมสนทดในทางปฏบต ...ดแตพดไปเทานนเองครบ บทสงทาย : จากอาสาสมคร ส พลเมอง ขางตนจากการสนทนาของ นาย ต. กบ นาย ก. สามารถสรปเนอส าคญไดใน 2 ประเดน 1) ในสวนของความหมาย ส านกสาธารณะ (public consciousness) นนเปนอาการทมนษยคนหนงรบรอยางมสตในเรองของความสมพนธและความเชอมโยงระหวางสวนรวมกบสวนตว ตระหนกเปนอยางดวา การทสวนตวจะไดประโยชน สวนรวมตองไดประโยชนกอน สวนตวจะอยรอดได สวนรวมตองอยรอดกอน หรอกลาวงายๆ วา สวนรวมตองมากอนสวนตว และดวยเปนการตระหนกรบรวาสวนรวมตองมากอนสวนตว แนวคดเรองนจงถกระบใหเปนหนาทของพลเมอง ซงหมายถง คนทเอาธระตอสวนรวม

13

ส านกสาธารณะ จงไมควรเปน อะไรๆ กไดทเปนกจกรรมหรอเปนปฏบตการของการคดด ท าดเพอสวนรวมของปจเจก โดยไมไดตระหนกและรบร (consciousness) อยางแทจรงวา สวนรวม ส าคญกวาและมากอน สวนตว และ สวนตวกบสวนรวมเชอมโยงสมพนธกน ส านกสาธารณะ = กจกรรม / การปฏบตการทดเพอสวนรวม + ตระหนกและรบรวาสวนรวม ส าคญกวาสวนตว และสวนรวมกบสวนตวเชอมโยงกนอย และเมอสวนรวมไดประโยชน สวนตวจะไดประโยชนตามมา 2) การประยกตใชเพอการพฒนาพลเมอง โดยเฉพาะอยางยงในสงคมเมองทเรองอาสาสมคร จตอาสาก าลงเปนกระแสขนานใหญ จ าเปนตองตระหนกใหมากวา เรองสวนตวกบสวนรวมถกแยกขาดออกจากกนไปมากแลว อกทงเรายงมทงรฐบาลสวนกลางกบรฐบาลทองถนทขยนขนแขงเขามาเหมาท าเรองสวนรวมแทนใหอก นนยงท าให ส านกตอสวนรวมของปจเจกในปจจบนออนแอลงเรอยๆ ในสถานการณเชนนการจะสงเสรมและพฒนาส านกสาธารณะจงตองออกแบบใหด การสงเสรมรณรงคใหคนท าด (doing good) ตอคนอน ตอสวนรวมยงเปนเรองพนฐานทตองสงเสรมอยางตอเนอง แตส าหรบกลมคนรนใหม อยางกลมนกเรยน นกศกษา และคนหนมสาวทอยในวยท างานนนจ าเปนทตองพยายามสงเสรมใหเหนวาการกระท าเพอสวนรวมนนเปนบทบาทหนาทของพลเมองทตองท า ไมใชท า เพอใหไดด ใหไดบญ ใหไดมคนยกยอง และการเปนอาสาสมคร การท าประโยชนตอสวนรวม ควรตองเนนการลงมอปฏบตในพนทสาธารณะรอบๆ ตว รอบๆ สถานททเขามชวตอยประจ าวน ไมวาจะเปนทบาน คณะทเรยน บรษท ส านกงาน มหาวทยาลย ชมชนรอบขาง ไมใชท ากจกรรมเพอสวนรวมในทหางไกลออกไปจากสถานททใชชวตอยางปกต ซงมคาใชจายทสง และจะกลายมาเปนขอจ ากด สงส าคญ คอ การออกไปท ากจกรรมเพอสวนรวมในทไกลออกไป ตวอาสาสมครเองมกนกไมออก มองไมเหนและเชอมโยงไมไดวา สวนรวมกบสวนตวอาสาสมครสมพนธกนอยางไร การเนนปฏบตการเพอสวนรวมรอบๆ ตว กเพอใหอาสาสมคร เหนความสมพนธ ความเชอมโยงระหวางประโยชนสวนรวมกบประโยชนสวนตว เหนสายใยแหงการอยรวมและหนทางแหงอยรอดรวมกนไดงายขน และ ผมเชอวาเปนแนวทางทจะชวยผกอาสาสมครทมหวใจอาสา เขากบสวนรวมทเขาตองรบผดชอบในฐานะพลเมองอยางแทจรง

14

เอกสารอางอง วรตน ค าศรจนทร (2544) จตส านกพลเมองในบรบทประชาสงคมไทย. วทยานพนธดษฎบณฑต. (ประชากรศกษา) มหาวทยาลยมหดล วรบรณ วสารทสกล (2552) (บรรณาธการแปล) การเมองเพอประชาชน : คนหาเสยงสาธารณะทมความรบผดชอบ. กรงเทพฯ : สถาบนการเรยนรและพฒนาประชาสงคม วรบรณ วสารทสกลและสรอยมาศ รงมณ (2552) โครงการศกษาแนวทางในการเสรมสรางจตส านกสาธารณะในการพฒนาทองถน. กรงเทพฯ : คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร เสนอตอ วทยาลยพฒนาการปกครองทองถน สถาบนพระปกเกลา เอนก เหลาธรรมทศน (2553) ประชาธปไตยชมชน รฐศาสตรส าหรบสภาองคกรชมชน. สถาบนชมชนทองถนพฒนา เอนก เหลาธรรมทศน (2553) แปรถน เปลยนฐาน : สรางการปกครองทองถนใหเปนรากฐานของประชาธปไตย. มหาวทยาลยธรรมศาสตร แหลงอางองทาง internet นวรนทร ตากอนทอง จตสาธารณะ : คณลกษณะของเดกไทยทพงประสงค สบคนจาก http://www.learners.in.th/blog/krujo2007/390763