ปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย

ฉตรฤด ภาระญาต

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

กรกฎาคม 2558 ลขสทธเปนของมหาวยาลยบรพา

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบน ส าเรจลลวงไดดวยความกรณาและความชวยเหลออยางดยงจาก ผชวยศาสตราจารย ดร. วาร กงใจ อาจารยทปรกษาหลกวทยานพนธ ทใหค าปรกษา และแนะน า แนวทางตาง ๆ ทเปนประโยชน ตลอดจนชวยตรวจสอบแกไขขอบกพรองตาง ๆ ดวยความละเอยด ถถวน และใหความเมตตา ปรารถนาดแกผวจยตลอดระยะเวลาของการท าวทยานพนธ ท าใหผวจย มก าลงใจ มความมงมน และตงใจทจะท าวทยานพนธใหส าเรจลลวง และผชวยศาสตราจารย ดร. สรลกษณ โสมานสรณ อาจารยทปรกษารวม ทใหความเมตตา แนะน า สนบสนน และใหก าลงใจผวจยอยางสม าเสมอ ผวจยรสกซาบซงเปนอยางยง จงขอกราบขอบพระคณในความกรณาของอาจารยทงสองทานเปนอยางสงไว ณ โอกาสน ขอขอบพระคณคณะกรรมการสอบปากเปลาทกทาน ทไดกรณาใหความร และใหขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไขจนท าใหวทยานพนธฉบบนมความถกตอง และสมบรณยงขน ขอขอบพระคณคณาจารยสาขาวชาการพยาบาลผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพาทกทานทไดใหความร จนท าใหผวจยมความเขาใจในขนตอนตาง ๆ ในการท าวทยานพนธ พรอมทงใหก าลงใจจนวทยานพนธฉบบนสมบรณ ขอขอบพระคณผอ านวยการส านกอนามย ผอ านวยการศนยบรการสาธารณสข 6, 24, 30, 39, 41 และ 56 กรงเทพมหานคร พยาบาลวชาชพ และเจาหนาทสงคมสงเคราะหของศนยบรการสาธารณสขทง 6 แหง ทกรณาใหความอนเคราะหอ านวยความสะดวกในการเกบขอมลเปนอยางดยง ขอกราบขอบพระคณ บดา มารดา และครอบครวทใหการสนบสนน ดวยความรก และหวงใยตลอดมา ขอขอบคณหวหนา พ ๆ เพอน ๆ นอง ๆ แผนกไอซย โรงพยาบาลเดชา ทมสวนชวยเหลอ และเปนก าลงใจตลอดระยะเวลาของการท าวทยานพนธ ตลอดทงเพอน รนพ รนนอง ในสาขาวชาการพยาบาลผสงอาย ทคอยเปนก าลงใจใหแกผวจย ตลอดระยะเวลาของการศกษา สดทายน ขอขอบพระคณผสงอายในกรงเทพมหานครทเปนกลมตวอยางทกทาน ทกรณาใหความรวมมอในการท าวจย ท าใหไดมาซงขอมลทมคายงตองานวทยานพนธครงน คณประโยชนของวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบเปนกตญญกตเวทตาแดบพการ บรพาจารย ผมพระคณทกทานทงทางธรรม ทางโลก ทงอดตและปจจบนทท าใหขาพเจาเปนผมความร และประสบความส าเรจ ในการศกษาในครงน ฉตรฤด ภาระญาต

ง

54920223: สาขาวชา: การพยาบาลผสงอาย; พย.ม. (การพยาบาลผสงอาย) ค าส าคญ: พลงสขภาพจต/ ผสงอาย/ การสนบสนนทางสงคม/ การรบรภาวะสขภาพ ฉตรฤด ภาระญาต: ปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย (PREDICTIVE FACTORS OF RESILIENCE AMONG ELDERLY) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ: วาร กงใจ, พย.ด., สรลกษณ โสมานสรณ, Ph.D. (Nursing). 72 หนา. ป พ.ศ. 2558. การวจยครงนเปนการศกษาความสมพนธเชงท านาย (Predictive correlational study) มวตถประสงคเพอศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย กลมตวอยาง คอ ผสงอายทมอาย 60 ปบรบรณขนไป ทงเพศชายและเพศหญง ทมภมล าเนาในกรงเทพมหานคร จ านวน 94 คน ซงไดมาจากการสมตวอยางแบบแบงชนภม เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ประกอบดวย แบบสมภาษณการรบรภาวะสขภาพ แบบสมภาษณขวญและก าลงใจ แบบสมภาษณการสนบสนนทางสงคม และแบบสมภาษณพลงสขภาพจตของผสงอาย มคาความเทยงเทากบ .84, .89, .70 และ .74 ตามล าดบ วเคราะหขอมลโดยใชสถต รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และสถตการถดถอยพหคณ ผลการวจย พบวา กลมตวอยางครงหนงมพลงสขภาพจตอยในระดบสง (รอยละ 50) และคาเฉลยของพลงสขภาพจตอยในระดบปานกลาง (M = 144.29, SD = 14.98) การสนบสนน ทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพสามารถรวมกนท านายพลงสขภาพจตผสงอายได รอยละ 30.9 อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 การวจยครงน มขอเสนอแนะวา พยาบาลและบคลากรในทมสขภาพควรออกแบบรปแบบ การพยาบาลโดยตระหนกถงการรบรภาวะสขภาพ และการสนบสนนทางสงคมในผสงอาย เพอสงเสรมใหผสงอายมพลงสขภาพจต

จ

54920223: MAJOR: GERONTOLOGICAL NURSING; M.N.S. (GERONTOLOGICAL NURSING) KEYWORDS: RESILIENCE / OLDER ADULTS/ SOCIAL SUPPORT/ PERCEIVED HEALTH STATUS CHUTRUDEE PARAYAT: PREDICTIVE FACTORS OF RESILIENCE AMONG ELDERLY. ADVISORY COMMITTEE: WAREE KANGCHAI, D.N.S., SIRILAK SOMANUSORN, Ph.D. (Nursing). 72 P. 2015. This research was a predictive correlation study aimed at determining the predictive factors of resilience among community-dwelling older adults. The participants were 94 community dwellers aged 60 and older residing in Bangkok. They were selected using a stratified random sampling technique. Research instruments included the Perceived Health Status Scale, the Morale Scale, the Personal Resource Questionnaire 2000 and the Resilience Scale , their reliabilities were .84, .89, .70, and .74 respectively. Percentage, mean, standard deviation, and multiple regression were employed for data analyses. The results indicated that half of these older adults perceived their resilience at a high level and its mean score was at a moderate level (M = 144.29, SD = 14.98). Social support and perceived health status together could predict resilience with 30.9 % (R2 = .309, p < .01). From the study findings, it is suggested that in designing proper nursing intervention to promote resilience among older adults, nurses and health team personnel should enhance their social support and perception towards health.

ฉ

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย ง บทคดยอภาษาองกฤษ จ สารบญ ฉ สารบญตาราง ซ สารบญภาพ ฌ บทท 1 บทน า 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 วตถประสงคการวจย 6 สมมตฐานการวจย 6 กรอบแนวคดการวจย 6 ขอบเขตการวจย 7 นยามศพทเฉพาะ 7 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 9 แนวคดเกยวกบผสงอาย 9 แนวคดเกยวกบพลงสขภาพจต 18 ปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย 27 3 วธด าเนนการวจย 33 ประชากรและกลมตวอยาง 33 เครองมอทใชในการวจย 35 การตรวจสอบคณภาพของเครองมอการวจย 38 การพทกษสทธของกลมตวอยาง 38 การเกบรวบรวมขอมล 39 การวเคราะหขอมล 39 4 ผลการวจย 41 ผลการวเคราะหขอมล 41

ช

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 5 สรปและอภปรายผล 45 สรปผลการวจย 45 อภปรายผลการวจย 45 ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช 49 ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 49 บรรณานกรม 50 ภาคผนวก 55 ภาคผนวก ก 56 ภาคผนวก ข 59 ภาคผนวก ค 65 ภาคผนวก ง 67 ประวตยอของผวจย 72

สารบญตาราง ตารางท หนา

4-1 จ านวน และรอยละของผสงอาย จ าแนกตามเพศ อาย สถานภาพสมรส ศาสนา แหลงของรายได และความเพยงพอของรายได 41 4-2 จ านวน และรอยละของผสงอาย จ าแนกตามระดบของพลงสขภาพจต 43 4-3 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางปจจยท านาย ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคมกบพลงสขภาพจต ของผสงอาย 43 4-4 คาสมประสทธสหสมพนธพหคณ 44

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1-1 กรอบแนวคดการวจย 7 2-1 แบบจ าลองกลไกของพลงสขภาพจต 21

บทท 1 บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา ประเทศไทยไดกาวเขาสการเปนสงคมผสงอาย (Aging society) อยางเตมตวแลว จากขอมลสถตประชากรผสงอายของประเทศไทยในป พ.ศ. 2555 พบวา ประเทศไทยมประชากรทมอาย 60 ปขนไปจ านวน 8,111,000 คน คดเปนรอยละ 12.59 ของประชากรทงหมด และคาดวาในป พ.ศ. 2573 สดสวนของประชากรผสงอายจะเพมขนเปนรอยละ 25 หรอเพมมากกวา 2 เทาตว ซงองคการสหประชาชาตก าหนดใหประเทศใดกตามทมสดสวนของประชากรผทมอาย 60 ปขนไปมากกวา รอยละ 10 ของประชาการทงหมด แสดงวาประเทศนนไดเขาสการเปนสงคมผสงอาย ในขณะทประชากรวยแรงงานซงเปนผเกอหนนและผดแลผสงอายมจ านวนลดลง จากสถตในป พ.ศ. 2553 พบวา ประเทศไทยมประชากรวยแรงงานเฉลย 6 คนตอการดแลผสงอาย 1 คน และคาดการณวาจะมสดสวนลดลงเหลอเพยง 2 คนตอการดแลผสงอาย 1 คนในป พ.ศ. 2573 (สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2555; สมศกด ชณหรศม, 2555) จากขอมลดงกลาว แสดงใหเหนถงความจ าเปนทผสงอายไทยจะตองมความสามารถในการด าเนนชวต และมศกยภาพในการดแลตนเองมากยงขน นอกจากจ านวนผสงอายทมากขนแลว ในวยผสงอายยงเปนชวงอายทตองเผชญกบ การเปลยนแปลงทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณและสงคมในลกษณะทมการเสอมถอยลง การเปลยนแปลงเหลานอาจเปนสาเหตใหเกดปญหาทางดานสขภาพจตสงผลกระทบไปถงสขภาพกายและท าใหเกดความยากล าบากในการด าเนนชวตของผสงอายมากขน จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา การเปลยนแปลงทสงผลใหเกดความยากล าบากในการด าเนนชวตของผสงอายม 4 รปแบบ (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554; Linton & Lach, 2007; Miller, 2009) คอ 1) การเปลยนแปลงทางดานรางกายซงเปนสาเหตใหมขอจ ากดและการเสอมถอยในการปฏบตกจกรรมตาง ๆ รวมทงมการเสอมสมรรถภาพของอวยวะในรางกายสงผลใหเกดการเจบปวยและเกดโรคเรอรงไดมากกวาคนในวยอน 2) การเปลยนแปลงทางดานสงคมครอบครว อนเนองมาจาการสญเสยคชวต และการแยกไปสรางครอบครวหรอประกอบอาชพในตางถนของบตรหลาน ท าใหผสงอายตองอยตามล าพง ถกทอดทง ขาดทพง และเกดความรสกวาเหว 3) การเปลยนแปลงทางดานบทบาทหนาท อนเนองมาจากการเกษยณอายการท างาน ซงมผลใหเกดการสญเสยแหลงรายได อ านาจ บทบาทและความมคณคาในตนเอง และ 4) การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม โดยเปลยนจากสงคมเกษตรกรรมกลายเปนสงคมอตสาหกรรมมากขน ความกาวหนาและเทคโนโลยมมากขน คนรนใหมยดถอดานวตถนยม

2

เปนส าคญ วดคณคาของคนโดยอาศยความสามารถในการท างานหาเงน ผสงอายจงถกมองวา ดอยคณคา และไรความสามารถ เนองจากบตรหลานไมตองพงพาการถายทอดความร อาชพ และประสบการณจากผสงอายเหมอนในอดต การเปลยนแปลงทเกดขนดงกลาวขางตน เปนสงทเกดขนตามปกต หากผสงอายไมยอมรบและปรบตวไมไดจะเกดผลกระทบทางดานจตสงคมท าใหเกดปญหาสขภาพจต และความรสกสญเสยหลายดาน (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554) ไดแก สญเสยความเปนอยทด สญเสยความเปนอสระและการพงพาตนเอง ความรสกสญเสยทางดานจตใจ เชน ความรสกเครยด วตกกงวลและซมเศรา และความรสกสญเสยดานอตมโนทศนแหงตน เชน ความรสกมคณคา ความเชอมนในตนเอง ภาพลกษณ และความภาคภมใจลดลง ความสญเสยดงกลาวใหเกดความทกขใจ รบกวนการด าเนนชวต บนทอนคณภาพชวต และมผลกระทบตอพลงสขภาพจตของผสงอาย ความรสกสญเสยเหลานไมไดเกดขนกบผสงอายทกคน ผสงอายทมพลงสขภาพจตจะเปนผทจดการกบผลกระทบของการเปลยนแปลง และ มการปรบตวใหสามารถด าเนนชวตอยไดดวยความรสกพงพอใจ มความสข และมคณภาพชวต แมวาตองเผชญกบความสญเสยทท าใหเกดความยากล าบากในการด าเนนชวตกตาม (Hengudomsub, 2007) พลงสขภาพจต เปนความสามารถของบคคลทสงเสรมใหบคคลมการปรบตวทด เมอตองเผชญกบสถานการณความยากล าบากในชวตและสามารถฟนตวกลบมาด าเนนชวตได พลงสขภาพจตมลกษณะเปนพลวตรทพฒนาใหเพมขน และบนทอนใหลดลงได (Wagnild & Young, 1993; Luthar, Cicchetti, & Becker 2000; Grotberg, 2003) นกวชาการไดน าแนวคดพลงสขภาพจตไปประยกตใชในการศกษาในหลากหลายกลมอาย ส าหรบแนวคดพลงสขภาพจตในผสงอาย พบวา แนวคดของ Wagnild and Young (1993) ไดรบการยอมรบและถกน าไปประยกตใชมากทสด ซงแนวคดนพฒนามาจากการศกษาความสามารถในการปรบตวทประสบความส าเรจในการด าเนนชวตของผสงอาย เพศหญงทเคยเผชญกบความสญเสยทส าคญในชวต จากการศกษาของ Wagnild and Young (1990, 1993) พบวา พลงสขภาพจตของผสงอายมองคประกอบส าคญ 5 ประการ คอ 1) การมจตใจทสงบและมนคง 2) การมความเพยรและอดทน 3) การเชอมนในตนเอง 4) การรสกมคณคาในชวต และ 5) การสามารถด ารงอยไดดวยตนเอง จากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ พบวา มผน าแนวคดพลงสขภาพจต ของ Wagnild and Young (1993) ไปศกษาในผสงอายมากมาย สวนมากเปนการศกษาเพอหาปจจยสมพนธทชวยสงเสรมใหเปนผมพลงสขภาพจต ตวอยางเชน Wagnild (2003) ศกษาพลงสขภาพจตและการเปนผสงอายทประสบความส าเรจ (Successful aging) ของผสงอายทมความแตกตางทาง ดานรายได พบวา พลงสขภาพจตมความสมพนธทางบวกกบการเปนผสงอายทประสบความส าเรจ ในการด าเนนชวต โดยปจจยทชวยสนบสนนใหเปนผทมพลงสขภาพจต ไดแก การรบรภาวะสขภาพ การมขวญและก าลงใจ การมความพงพอใจในชวต และการมพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ

3

สวนรายไดยงไมสามารถสรปไดชดเจน Lee, Brown, Mitchell, and Schiraldi (2008) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบการเปนผมพลงสขภาพจตในมารดาวยสงอายชาวเกาหลใตทยายมาอยในประเทศสหรฐอเมรกา ซงมารดาวยสงอายเหลานเปนผทเคยเผชญกบสถานการณความยากล าบากในชวต ผลการศกษา พบวา การมองโลกในแงด ความรสกมคณคาในตนเอง การมหลกยดเหนยวทางดานศาสนา และวฒนธรรมทางสงคมทมการพงพาอาศยกนมความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจต และ Wells (2010) ศกษาเกยวกบพลงสขภาพจตในผสงอายทอาศยอยในเขตชมชนชนบท ชานเมอง และชมชนเมองของรฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา พบวา ผสงอายทอาศยอยในชมชนทมความแตกตางกนเหลานมพลงสขภาพจตอยในระดบสงไมแตกตางกน และพบวา การมเครอขายทางสงคมการรบรภาวะสขภาพทางรางกายและจตใจมความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจต ส าหรบในประเทศไทย จากการทบทวนงานวจยทเกยวของ พบวา มการศกษาเกยวกบ พลงสขภาพจตในผสงอาย อาท Choowattanapakorn, Alex, Lundman, Norberg, and Nygren (2010) ศกษาเปรยบเทยบพลงสขภาพจตของผสงอายไทยและสวเดน พบวา ผสงอายไทยและผสงอายสวเดนมพลงสขภาพจตในระดบสงไมแตกตางกน และพบวา ผสงอายไทยทมสถานภาพโสดและมปญหาดานสขภาพมพลงสขภาพจตมากกวาผสงอายชาวสวเดน Maneerat, Isaramalai, and Boonyasopun (2011) พฒนากรอบแนวคดพลงสขภาพจตส าหรบผสงอายไทย โดยใชแนวคดของ Grotberg (2003) เปนพนฐานในออกแบบการศกษาเชงคณภาพ จากการศกษา พบวา กรอบแนวคดพลงสขภาพจตของผสงอายไทยม 3 องคประกอบ คอ ฉนเปน (I AM) ฉนม (I HAVE) และฉนสามารถ (I CAN) และวรภทรา ประภาพกตร (2554) ศกษาพลงสขภาพจต การสนบสนนทางสงคม การเผชญปญหา และคณภาพชวตของผสงอายโรคหลอดเลอดสมอง พบวา พลงสขภาพจตมความสมพนธทางบวกกบคณภาพชวตดานสขภาพกายและสขภาพจตของผสงอายโรคหลอดเลอดสมองอยางมนยส าคญ ทางสถต จากขอมลดงกลาวแสดงใหเหนวา การศกษาพลงสขภาพจตของผสงอายในประเทศไทย ยงมคอนขางนอย และยงไมพบวามการศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไทย ผวจยจงท าการศกษาในประเดนน โดยคดสรรปจจยทน ามาศกษา 5 ปจจย ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ การมขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม เพศ เปนตวก าหนดสถานภาพและบทบาททางสงคมของมนษย เพศชายจะถกก าหนดให เปนผทมความเขมแขง เปนผน าและมเครอขายทางสงคมมากกวาเพศหญง โดยเฉพาะสงคมไทย พบวา ผสงอายเพศชายเปนหวหนาครอบครวมากกวาผสงอายเพศหญงถงสองเทา (ส านกงานสถตแหงชาต, 2541) การเปนผน าครอบครวจงท าใหผสงอายเพศชายมอตมโนทศนทด มความภาคภมใจ และมความพงพอใจในชวต เมอผสงอายเพศชายตองเผชญกบการเปลยนแปลงในวยสงอาย จงอาจมผลกระทบตอบคลกภาพ การด าเนนชวต และบทบาทในสงคม (กาญจนา ไทยเจรญ, 2543) สวน

4

ผสงอายเพศหญงมกจะถกก าหนดใหเปนผทมความออนแอ เปนผตาม และมบทบาทในการดแลสมาชกในครอบครว ผสงอายเพศหญงจงดเหมอนจะเปนผทมความเปราะบาง และขาดความเชอมนในตนเอง (อานนท อาภาภรม, 2525) ประกอบกบอายขยเฉลยของผสงอายเพศหญงสงกวาผสงอายเพศชาย จงมโอกาสทตองเผชญกบภาวะเจบปวยหรอการสญเสยบคคลอนเปนทรกมากกวาผสงอายเพศชาย ผสงอายเพศหญงจงมความเสยงทจะไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงตามวยมากกวาผสงอายเพศชาย จากการทบทวนงานวจยของ Wagnild (2009) เรองพลงสขภาพจตของผสงอาย พบวา มงานวจย 2 ฉบบทสรปวาเพศหญงมพลงสขภาพจตนอยกวาเพศชาย สวนการศกษาของChoowattanapakorn et al. (2010) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายไทยและผสงอายสวเดน พบวา พลงสขภาพจตของผสงอายเพศชายและเพศหญงไมแตกตางกน ดงนน อ านาจในการท านายของปจจยดานเพศกบพลงสขภาพจตของผสงอายจงเปนเรองทควรมการศกษาเพมเตม ความเพยงพอของรายได ถอเปนปจจยทมความส าคญในผสงอายทงตอการด ารงชวต และการสงเสรมใหมคณภาพชวตทด ผสงอายเปนวยทมการเปลยนแปลงทางดานบทบาทหนาท จากการเกษยณอายการท างานจงมผลกระทบท าใหรายไดลดลงหรอไมไดรบเลย การท างานนอกจากจะเปนองคประกอบหรอแหลงทมาของรายไดแลว ยงแสดงใหเหนถงบทบาทและความสามารถของผสงอายในการพงพาตนเอง ศกยภาพในการด ารงชวต การมชวตอยางมคณคา และไมเปนภาระแกบตรหลานและสงคม (สมศกด ชณหรศม, 2555) จากงานวจยของ Wagnlid (2003) ทศกษาพลงสขภาพจตของผสงอายทมความแตกตางทางดานรายได ผลการศกษายงไมสามารถสรปไดชดเจน สวนการศกษาของ Wells (2010) ทศกษาพลงสขภาพจตในผสงอายทอาศยอยในเขตชมชนชนบท ชานเมอง และชมชนเมองของรฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา พบวา รายไดเปนปจจยทมความสมพนธทางดานลบกบพลงสขภาพจตของผสงอาย ส าหรบในประเทศไทยยงไมมการศกษาถงอ านาจในการท านายระหวางรายไดกบพลงสขภาพจตของผสงอาย ซงอาจจะมลกษณะทแตกตางจากการศกษาทผานมาของตางประเทศกเปนได การรบรภาวะสขภาพ เปนความคด ความเชอ และความเขาใจของบคคลตอภาวะสขภาพโดยรวมของตนเอง ผสงอายทมการรบรภาวะสขภาพทดจะเปนผทเชอมนวาตนเองมความสมบรณดานรางกาย จตใจ อารมณและสงคม รวมทงสามารถปฏบตกจกรรมตาง ๆ ไดดวยตนเอง จากการ ศกษาของ Wagnlid (2003) เกยวกบพลงสขภาพจตและการเปนผสงอายทประสบความส าเรจใน ชวต พบวา การรบรภาวะสขภาพทดมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผสงอาย และการศกษา ของ Choowattanapakorn et al. (2010) เกยวกบพลงสขภาพจตของผสงอายไทยและผสงอายสวเดน พบวา การรบรภาวะสขภาพเปนปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอายสวเดน ดงนน อ านาจในการ ท านายของการรบรภาวะสขภาพกบพลงสขภาพจตของผสงอายไทยจงควรมการศกษาเพมเตม

5

ส าหรบขวญและก าลงใจ เปนความรสกของบคคลเกยวกบความพงพอใจในชวตตนเองความเปนอยและสงแวดลอม ตลอดจนการยอมรบในสงทไมสามารถเปลยนแปลงได บคคลทมขวญและก าลงใจจะเปนผทมสขภาพจตด มองโลกในแงด ยอมรบสถานภาพของตนเอง และประเมนสงแวดลอมในทางบวก ยนดทจะตอสเพอเอาชนะอปสรรคตาง ๆ ตลอดจนมความรสกวาการด ารง ชวตอยเปนสงทมคณคา และสามารถยอมรบความเปนจรงทเกดขนได (Lawton, 1975) จากการทบทวนงานวจยทศกษาเกยวกบพลงสขภาพจตของผสงอาย พบวา ขวญและก าลงใจมความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจตของผสงอาย (Wagnild & Young, 1993; Wagnlid, 2003) สวนการสนบสนนทางสงคมนน เปนปจจยทสงเสรมใหบคคลสามารถเผชญและผานพนสถานการณความยากล าบากทท าใหเกดความเครยดในชวตไปได (Cohen, Gottlieb, & Underwood, 2000) ซงมกลไกหลกส าคญ 2 ประการ คอ 1) เมอบคคลรบรวามแหลงสนบสนน หรอมบคคลทคอยชวยเหลอจะเกดความรสกทางบวก มความรสกปลอดภย และเกดความเชอมนในตนเอง และ 2) การมแหลงสนบสนนทางสงคมเปรยบเสมอนมกนชนหรอตวปรบสมดล (Buffer) ของผลกระทบตาง ๆ จากการเปลยนแปลงในชวต จากงานวจยของ Wells (2010) ทศกษาพลงสขภาพจตของผสงอายทอาศยอยในเขตชมชนชนบท ชานเมอง และชมชนเมองของรฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา พบวา พลงสขภาพจตของผสงอายมความสมพนธกบการมเครอขายและแหลงสนบสนนทางสงคม และพบวา การสนบสนนทางสงคมจากบคคลในครอบครวสามารถท านายพลงสขภาพจตของผสงอายได และ Resnick (2011) ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบพลงสขภาพจตของผสงอาย พบวา การมความสมพนธทดระหวางบคคล เชน บคคลในครอบครว เพอน หรอเพอนรวมงาน และการมเครอขายทางสงคมเปนปจจยทสงเสรมพลงสขภาพจตของผสงอาย จากขอมลดงกลาวขางตนทแสดงถงจ านวนผสงอายทมมากขนในขณะทผดแลมจ านวนลดลง รวมกบผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงในวยสงอาย อาจท าใหเกดปญหาทงดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคมทสงผลใหเกดความยากล าบากในการด าเนนชวตของผสงอาย การศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไทยจงมความจ าเปนอยางยง ผวจยจงท าการศกษาครงน โดยเลอกศกษาในพนทกรงเทพมหานคร เนองจากกรงเทพมหานครมสถตผสงอายทเพมมากขน และมแนวโนมจะเพมมากขนทกป รวมทงจากการส ารวจขอมลผสงอายในกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 2554 พบวา ผสงอายสวนใหญมปญหาสขภาพ (รอยละ 54.72) มความวตกกงวล เครยด สนหวง และซมเศรา มากถงรอยละ 61.32 และยงพบวา ผสงอายไมมอาชพรอยละ 32.41 จงอาจมผลกระทบตอ พลงสขภาพจตของผสงอายได ผลจากการศกษาครงนสามารถน าไปเปนขอมลพนฐานทส าคญในการพฒนารปแบบการพยาบาล หรอโปรแกรมการพยาบาลทชวยสงเสรมใหผสงอายมพลงสขภาพจต เพอใหผสงอายสามารถด าเนนชวตไดดวยความพงพอใจ มศกยภาพในการดแลตนเอง มความสข ลดภาวะพงพา และเพมคณภาพชวตของผสงอายตอไป

6

วตถประสงคการวจย 1. เพอศกษาระดบพลงสขภาพจตของผสงอาย 2. เพอศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย จากปจจยทคดสรร ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม

สมมตฐานการวจย สมมตฐานการวจยครงน คอ เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคมสามารถรวมกนท านายพลงสขภาพจตของผสงอายได

กรอบแนวคดการวจย การวจยครงนใชแนวคดพลงสขภาพจตของ Wagnild and Young (1993) เปนกรอบแนวคดการวจย ซงใหความหมายของพลงสขภาพจต คอ ความสามารถของบคคลทสงเสรมใหมการปรบตว เพอลดผลกระทบจากสถานการณความยากล าบากในชวต พลงสขภาพจตตามแนวคดของ Wagnild and Young (1993) มองคประกอบ 5 ประการ คอ 1) การมจตใจทสงบและมนคง 2) การมความเพยร และความอดทน 3) การเชอมนในตนเอง 4) การรสกมคณคาในชวต และ 5) การสามารถด ารงอยไดดวยตนเอง ปจจยทน ามาศกษาในครงน ผวจยน ามาจากการทบทวนงานวจยทประยกตใชแนวคด พลงสขภาพจตของ Wagnild and Young (1993) ไปศกษาในผสงอาย พบวา ปจจยทมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผสงอาย ประกอบดวย การสนบสนนทางสงคม การรบรภาวะสขภาพทงดานรางกายและจตใจ การมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ การมความเขมแขงในการมองโลก การมองโลก ในแงด การมแหลงยดเหนยวทางศาสนา การมขวญและก าลงใจ และการมความพงพอใจในชวต ในประเดนของปจจยดานเพศและความเพยงพอของรายไดยงไมสามารถสรปได (Wagnlid, 2003, 2009; Choowattanapakorn et al., 2010; Wells, 2010) จากการทบทวนวรรณกรรมตามแนวคดและผลการวจยทเกยวของ ผวจยคาดวาปจจยทสามารถรวมกนท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบร ภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม แสดงความสมพนธระหวางตวแปรตนและตวแปรตามของกรอบแนวคดการวจยครงน ดงภาพท 1-1

7

ภาพท 1-1 กรอบแนวคดการวจย

ขอบเขตการวจย การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย ประชากรทศกษา คอ ผทมอาย 60 ปบรบรณขนไปทงเพศชายและเพศหญง ทมภมล าเนาอยในกรงเทพมหานครใน ป พ.ศ. 2557 จ านวน 834,441 คน กลมตวอยาง คอ ผสงอายทมอาย 60 ปบรบรณขนไปทงเพศชายและเพศหญง ทมภมล าเนาอยในเขตดสต เขตคลองเตย เขตบางเขน เขตบงกม เขตบางกอกนอย และเขตราษฎรบรณะ กรงเทพมหานคร ซงไดมาโดยการสมตวอยางแบบแบงชนภม และมคณสมบตตามเกณฑทก าหนด จ านวน 100 คน ท าการเกบขอมลระหวางเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2557 ถงเดอนมกราคม พ.ศ. 2558 ตวแปรทศกษา ประกอบดวย ตวแปรตนและตวแปรตาม ดงน 1. ตวแปรตน ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม 2. ตวแปรตาม ไดแก พลงสขภาพจตของผสงอาย

นยามศพทเฉพาะ ผสงอาย หมายถง บคคลทงเพศชายและเพศหญงทมอาย 60 ปบรบรณขนไปตามปปฏทน และมภมล าเนาอยในเขตดสต เขตคลองเตย เขตบางเขน เขตบงกม เขตบางกอกนอย และ เขตราษฎรบรณะ กรงเทพมหานคร ใน ป พ.ศ. 2557

การรบรภาวะสขภาพ

ขวญและก าลงใจ

การสนบสนนทางสงคม

พลงสขภาพจตของผสงอาย

เพศ

ความเพยงพอของรายได

8

ความเพยงพอของรายได หมายถง การรบรของผสงอายทมตอรายไดของตนเองทไดรบ วามความสมดลกบคาใชจายหรอไม แบงเปน 1) รายไดเพยงพอ คอ มรายไดและรายจายสมดลกน หรอมรายไดมากกวารายจาย 2) รายไดไมเพยงพอ คอ มรายจายมากกวารายได การรบรภาวะสขภาพ หมายถง ความคด ความเชอและความเขาใจของผสงอายตอภาวะสขภาพโดยรวมของตนเอง แบงเปนการรบรภาวะสขภาพในอดต การรบรภาวะสขภาพในปจจบน และการรบรภาวะสขภาพเมอเปรยบเทยบกบผอน ประเมนโดยใชแบบวดการรบรภาวะสขภาพ ของ สพรรณ ธระเจตกล (2539) ซงดดแปลงมาจากแบบวดการรบรภาวะสขภาพของ Speake, Cowart, and Pellet (1989) ขวญและก าลงใจ หมายถง ความรสกของผสงอายเกยวกบความพงพอใจในชวตตนเอง ความเปนอยและสงแวดลอม รวมทงการยอมรบในสงทเปลยนแปลงไมได โดยมองคประกอบ คอ 1) การปราศจากความเดอดรอนและความทกขใจ 2) การมทศนคตทดตอการเปนผสงอาย และ 3) การปราศจากความเหงาและความวาเหว ประเมนโดยใชแบบวดความพงพอใจในชวตของผสงอายของ นงเยาว ชยทอง (2542) ซงดดแปลงมาจากแบบวดขวญและก าลงใจของศนยผสงอายฟลาเดลเฟย (The Philadelphia Geriatric Center Morale Scale) ฉบบปรบปรงของ Lawton (1975) การสนบสนนทางสงคม หมายถง การรบรของผสงอายตอการไดรบการสนบสนน และความชวยเหลอจากบคคลในเครอขายสงคม ประกอบดวย 6 รปแบบ คอ 1) ความผกพนและรกใครสนทสนม 2) การรสกมสวนรวมหรอเปนสวนหนงของสงคม 3) การไดมโอกาสเลยงดผอน 4) การสงเสรมใหรสกเชอมนและมคณคาในตนเอง 5) การท าใหเกดความรสกไววางใจ และ 6) การไดรบการชแนะ ประเมนโดยใชแบบประเมนการสนบสนนทางสงคมของ Piboon (2011) ซงแปลมาจากแบบประเมนการสนบสนนทางสงคม The Personal Resource Questionnaire 2000 (PRQ 2000) ของ Weinert (2003) พลงสขภาพจต หมายถง ความสามารถของบคคลทสงเสรมใหมการปรบตว เมอตองเผชญกบสถานการณความยากล าบากในชวต โดยมองคประกอบ 5 ประการ คอ 1) การมจตใจทสงบและมนคง 2) การมความเพยรและอดทน 3) การเชอมนในตนเอง 4) การรสกมคณคาในชวต และ 5) การสามารถด ารงอยไดดวยตนเอง ประเมนโดยแบบวดความยดหยนของ ทศนา ชวรรธนะปกรณ (Choowattanapakorn et al., 2010) ซงแปลมาจากแบบวดพลงสขภาพจต (Resilience scale) ของWagnlid and Young (1993)

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอายในครงน ผวจยไดก าหนดแนวคด ในการศกษาโดยรวบรวมและทบทวนจากต ารา เอกสาร วารสาร และงานวจยทเกยวของครอบคลมเนอหา ดงตอไปน 1. แนวคดเกยวกบผสงอาย 2. แนวคดเกยวกบพลงสขภาพจต 3. ปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย

แนวคดเกยวกบผสงอาย ผสงอายถอวาเปนชวงวยทมการเปลยนแปลงตามวยในลกษณะเสอมลงทงดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม ซงการเปลยนแปลงดงกลาวมความแตกตางกน จงท าใหผสงอายมลกษณะของความสงอายทแตกตางกน นอกจากความเสอมถอยลงของระบบตาง ๆ ตามวยแลว การใหความหมายของผสงอายจงมการก าหนดเกณฑอายรวมดวย ความหมายของผสงอาย ผสงอาย หมายถง บคคลทงเพศชายและเพศหญงทมอายตงแต 60 ปขนไป โดยนบตาม ปปฏทน ซงเปนไปตามขอตกลงระหวางประเทศจากการประชมสมชชาผสงอายโลกขององคการสหประชาชาต เมอป พ.ศ. 2525 ณ กรงเวยนนา ประเทศออสเตรย (ผองพรรณ อรณแสง, 2554) นอกจากนน ในบางประเทศทมอายขยเฉลยของประชากรสง เชน ประเทศในทวปอเมรกาและยโรป ก าหนดใหผสงอาย คอ ผทมอายตงแต 65 ปขนไป (Miller, 2009) ส าหรบประเทศไทยความหมายของผสงอายตามพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 ระบใหผสงอาย คอ บคคลทมสญชาตไทย และมอายตงแต 60 ปบรบรณขนไป (กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย, 2547) ผสงอายสามารถแบงไดหลากหลายประเภท ดงตอไปน (สถาบนเวชศาสตรผสงอาย, 2548) 1. จดแบงตามวยโดยใชเกณฑอาย (Living in an ageing world) ประกอบดวย 3 กลม คอ วยสงอายตอนตน ไดแก ผทมอาย 60-69 ป วยสงอายตอนกลาง ไดแก ผทมอาย 70-79 ป และ วยสงอายมาก ไดแก ผทมอาย 80 ปขนไป 2. จดแบงตามความสามารถในการชวยเหลอตนเอง (Functional assessment) ประกอบดวย 2 กลม ดงน

10

2.1 ผสงอายทมความสามารถในการชวยเหลอตนเองในกจวตรสวนตวได เชน การลกจากเตยง การใชหองน า การลางหนาแปรงฟน การขบถาย การอาบน า การแตงตว การขนลงบนได และการรบประทานอาหาร เปนตน 2.2 ผสงอายทมความสามารถในการชวยเหลอตนเองในกจกรรมทซบซอนมากกวา กจวตรสวนตว เชน การซกผา การลางจาน การจายตลาด การบรหารเงน การปรงอาหาร การใช โทรศพท และการบรหารยา เปนตน 3. จดแบงตามความตองการความชวยเหลอทสงคมควรจดให ประกอบดวย 3 กลม ดงน 3.1 กลมตดสงคม คอ กลมทชวยเหลอตนเองได ชวยเหลอผอน สงคมและชมชนได 3.2 กลมตดบาน คอ กลมทชวยเหลอตนเองได อาจมโรคเรอรง พงพาตนเองไดบาง เมออยในบานท ากจวตรประจ าวนได เมอออกนอกบานไมสามารถไปมาไดอสระตองพงพาผอน 3.2 กลมตดเตยง คอ กลมทชวยเหลอตนเองไมได เจบปวย พการหรอทพพลภาพ 4. จดแบงตามมตของการใหบรการสขภาพ เพอก าหนดรปแบบการใหบรการทงเชงรบและเชงรกแกผสงอาย ประกอบดวย 3 กลม คอ ผสงอายทสขภาพด ผสงอายทเจบปวยเรอรงหรอมภาวะทพพลภาพ และผสงอายทหงอม ส าหรบการวจยครงนก าหนดให ผสงอาย หมายถง บคคลทงเพศชายและเพศหญงทมสญชาตไทย และมอายตงแต 60 ปบรบรณขนไป การเปลยนแปลงตามวยในผสงอาย การเปลยนแปลงในวยสงอาย เปนกระบวนการเสอมสภาพทงดานโครงสรางและหนาท ซงเกดขนอยางตอเนองตามอายทเพมมากขน โดยการเปลยนแปลงในวยสงอายมรายละเอยด ดงน 1. การเปลยนแปลงทางดานรางกาย ในวยผสงอายรางกายจะเกดการเปลยนแปลงในทางเสอมลงมากกวาการเจรญเตบโต การเปลยนแปลงของอวยวะในรางกายของแตละบคคลจะเกดขนไมเทากนขนอยกบปจจยทมผลตอการเปลยนแปลง ซงการเปลยนแปลงทางดานกายภาพ และสรรวทยาของผสงอายแจกแจงตามระบบ ดงน 1.1 การเปลยนแปลงระดบเซลล เมออายมากขน พบวา เซลลตาง ๆ ภายในรางกาย สวนใหญมการท างานลดลง และจ านวนนอยลงเมอเทยบกบวยหนมสาว ขนาดของเซลลทเหลอจะใหญขน เนองจากมไขมนมาสะสมมากขน 1.2 การเปลยนแปลงระบบผวหนง เมออายมากขนผวหนงจะบางลง อตราการ สรางเซลลใหมทดแทนเซลลเดมชาลงท าใหการหายของแผลชาลง น าและไขมนใตผวหนงลดลง รวมทงการไหลเวยนเลอดทผวหนงลดลง ท าใหความยดหยนของผวหนงลดลง จงสงผลให ผสงอายมโอกาสเกดแผลกดทบไดงาย และทนตอความหนาวเยนไดนอยลง ตอมเหงอมจ านวน และขนาดลดลง ท าใหการขบเหงอไมมประสทธภาพ สงผลใหการระบายความรอนไดไมด ผสงอาย

11

จงมโอกาสเกดอาการเปนลมแดด (Heat stroke) ไดมากกวาวยอน ๆ เซลลสรางเมดส (Melanocytes) ทผลตเมลานนมจ านวนลดลงท าใหสผวจางลงกลายเปนสเทาหรอสขาว (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554; Linton & Lach, 2007) 1.3 การเปลยนแปลงระบบประสาท พบวา ในวยผสงอายความไวและความรสกตอบสนองตอปฏกรยาตาง ๆ ลดลง ความไวในการสงสญญาณประสาทลดลง รวมทงความจ า และความสามารถในการเรยนรเรองใหม ๆ ลดลง และสารสอประสาทมการเปลยนแปลงโดยระดบของ Monoamine oxidase (MAO) มปรมาณเพมขน ในขณะทสารสอประสาทชนด Serotonin, Dopamine และ Norepinephrine ลดลง จงเปนสาเหตใหเกดอาการซมเศราในผสงอายได นอกจากนน แบบแผนการนอนหลบในวยผสงอายมการเปลยนแปลงโดยผสงอายจะมระยะของการนอนหลบ ในระดบ 3 และ 4 ลดลง ท าใหการนอนหลบไมลกและจ านวนครงของการตนบอย มผลท าใหเวลานอนลดลง ในระบบประสาทสมผส พบวา การมองเหนในวยสงอายลดลง ลกตามขนาดเลกลงและลก เพราะไขมนของลกตาลดลง หนงตาจะมความยดหยนลดลง ปฏกรยาตอบสนองของมานตา ตอแสงลดลง ท าใหการปรบตวของการมองเหนในสถานทตาง ๆ ไมด มผลท าใหความสามารถในการมองเหนและการเทยบสลดลง การผลตน าตานอยลง จงท าใหตาแหงและเกดการระคายเคอง ตอเยอบตาไดงาย สวนการไดยนในวยสงอายจะลดลงและมลกษณะหตง (Presbycusis) เกดจากการเสอมของอวยวะของหชนในรวมกบเสนประสาทคท 8 (Auditory nerve) (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554) นอกจากนน ความสามารถในการดมกลนของจมกลดลง เพราะมการเสอมของเยอบโพรงจมก การรบรสของลนเสอมลง เนองจากตอมรบรสมจ านวนลดลง การรบรสหวานจะสญเสยกอนรสเปรยว รสขม และรสเคมตามล าดบ 1.4 การเปลยนแปลงระบบกลามเนอและกระดก พบวา มวลของกลามเนอ และ ความแขงแรงของกลามเนอคอย ๆ ลดลงตามอายทเพมมากขน จ านวนและขนาดเสนใยกลามเนอลดลง มเนอเยอพงผดและไขมนเขามาแทนทมากขน รวมกบมการสะสมของสาร Lipofuscin ท าใหกลามเนอหยอนยานและขาดความตงตว ในสวนของกระดกจะมการเสอมลง ซงพบในเพศหญงมากกวาเพศชาย เนองจากการขาดฮอรโมน Estrogen จากภาวะหมดประจ าเดอน จงมผลท าใหแคลเซยมสลายออกจากกระดกและเกดภาวะกระดกพรน (Osteoporosis)ได บรเวณขอ พบวา ขอใหญขน กระดกออนบรเวณขอตาง ๆ บางลงและเสอมตามอาย น าไขขอลดลงเปนสาเหตให กระดกเคลอนมาสมผสกน จงอาจจะไดยนเสยงกรอบแกรบขณะเคลอนไหว ท าใหขอมการอกเสบ และตดเชอไดงาย สงผลใหเกดอาการปวดตามขอ ซงพบมากในขอเขา ขอสะโพก และขอกระดก สนหลง (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554; Linton & Lach, 2007; Miller, 2009) 1.5 การเปลยนแปลงระบบหวใจและหลอดเลอด พบวา กลามเนอหวใจมลกษณะ ฝอลบมเนอเยอพงผดและไขมนมาสะสมมากขน ความแขงแรงของกลามเนอหวใจลดลง ผนงหวใจ

12

หองลางซาย (Left ventricle) จะหนาตวมากขน ลนหวใจแขงและหนาตวขนจงมโอกาสเกดภาวะ ลนหวใจรวและตบได อตราการเตนของหวใจลดลง กลามเนอหวใจมความไวตอสงเราลดลงท าใหปรมาณเลอดทออกจากหวใจใน 1 นาท (Cardiac output) ลดลงรอยละ 40 และลดลงรอยละ 1 ตอป รวมกบก าลงส ารองของหวใจ (Cardiac reserve) ลดนอยลง (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554; Linton & Lach, 2007) จงท าใหผสงอายมโอกาสเกดภาวะหวใจวายไดงาย หลอดเลอดมการเปลยนแปลงในทางเสอมลง ผนงหลอดเลอดฝอยหนาตวขน ผนงหลอดเลอดแดงมความยดหยนลดลง ท าใหเกดภาวะหลอดเลอดแดงแขงตว 1.6 การเปลยนแปลงระบบหายใจ เมออายมากขนหลอดลมและปอดมขนาดใหญขน ความยดหยนของเนอปอดลดลง ความแขงแรงและก าลงในการหดตวของกลามเนอทชวยในการหายใจเขาและหายใจออกลดลง กระดกซโครงมการเคลอนไหวลดลงเพราะมแคลเซยมมาเกาะ รปรางของทรวงอกเปลยนเปนรปถง (Barrel shape) มากขน เยอหมปอดแหงและทบ สงผลใหความสามารถยอมตามของปอด (Lung compliance) ลดลง ปอดขยายและหดตวไดนอยลง การระบายอากาศ (Ventilation) ของการหายใจลดลง ถงลมมจ านวนลดลงและถงลมทเหลอจะมขนาดใหญขน ผนงของถงลมแตกงายขน ผสงอายจงมโอกาสเกดโรคถงลมโปงพองไดงาย ในสวนของทางเดนหายใจ พบวา การท างานของเซลลขน (Cilia) ลดลง รเฟรกซและประสทธภาพการไอลดลง ความสามารถในการก าจดสงแปลกปลอมไมมประสทธภาพ รวมทงการท างานของฝาปดกลองเสยงมประสทธภาพลดนอยลง จงอาจเปนสาเหตใหผสงอายเกดอาการส าลกไดงายขน (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554) 1.7 การเปลยนแปลงระบบทางเดนอาหาร ในวยผสงอายพบการเปลยนแปลง คอ ฟนไมแขงแรง ฟนผหรอหลดรวงงาย เคลอบฟนบางลง แตกงายและมสคล าขน เหงอกทหมคอฟนรนลง เซลลสรางฟนลดลงและมเนอเยอพงผดเขามาแทนทมากขน เปนสาเหตใหการเคยวอาหารไมคอยสะดวก รบประทานอาหารไดนอย รวมทงตอมน าลายเสอมหนาทลง มเนอเยอพงผดและไขมนสะสมมากขน การผลตเอนซยม Ptyalin และน าลายลดลง สงผลใหการยอยแปงและน าตาลในปากไดนอยลง การเคลอนไหวของหลอดอาหารลดลง เนองจากกลามเนอหลอดอาหารและคอหอยออนก าลงลง กลามเนอหรดบรเวณปลายหลอดอาหารหยอนตวและท างานชาลง ท าใหอาหารในกระเพาะอาหารสามารถยอนกลบขนมาในหลอดอาหารไดงาย สงผลใหเกดอาการแสบบรเวณยอดอกได รวมทงการเคลอนไหวของกระเพาะอาหารลดลง เยอบกระเพาะอาหารบรเวณ Antrum และ Fundus บางและฝอลบลง ท าใหการผลตน ายอยลดลง สงผลใหการดดซมสารอาหารตาง ๆ ลดลง รวมทงการเคลอนไหวของล าไสเลกนอยลงและมปรมาณเลอดมาเลยงลดลง จงท าใหการยอยและดดซมสารอาหารในล าไสเลกลดลง สวนล าไสใหญเกดการหยอนตวรวมกบรางกายเคลอนไหวนอยลง และผสงอายมการดมน านอย จงมผลใหเกดอาการทองผกไดงาย และในวยผสงอายกลามเนอหรดชนนอกททวารหนกจะมการหยอยตวท าใหความสามารถในการกลนอจจาระลดลง (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554; Linton &

13

Lach, 2007) 1.8 การเปลยนแปลงระบบทางเดนปสสาวะ ขนาดและน าหนกของไตลดลง หนวยไต มจ านวนลดลงรอยละ 30-40 และหนวยไตทเหลออยจะมขนาดใหญขน ผนงหลอดเลอดแดงทไปเลยงไตแขงตว สงผลใหการไหลเวยนเลอดไปเลยงทไตลดลง อตราการกรองของไตลดลงรอยละ 50 การท างานของทอไตลดลงท าใหการดดกลบสารตาง ๆ นอยลง (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554) จงอาจเปนสาเหตใหรางกายของผสงอายสญเสยน าและสารอเลคโตรลยทได กลามเนอกระเพาะปสสาวะของผสงอายออนก าลงลง และการบบตวของกระเพาะปสสาวะลดลง รวมกบตวรบการกระตน (Stretch receptor) ในกระเพาะปสสาวะท างานลดลง จงท าใหมปสสาวะคงคางในกระเพาะปสสาวะมากขน ประกอบกบขนาดของกระเพาะปสสาวะลดลง ความจของกระเพาะปสสาวะลดลง ผสงอายจงขบถายปสสาวะบอย 1.9 การเปลยนแปลงระบบสบพนธ ในผสงอายเพศชายพบตอมลกหมากโตและผลตสารคดหลงไดนอยลง ท าใหการขบถายปสสาวะล าบากและตองขบถายปสสาวะบอยครง อณฑะมลกษณะเหยวเลกลง ผลตน าอสจไดนอยลง ขนาดและรปรางของเชออสจเปลยนแปลงไป รวมทงความสามารถในการผสมกบไขลดลง สวนผสงอายเพศหญง รงไขจะมลกษณะฝอเลกลง เยอบภายในมดลกบางลงและมเนอเยอพงผดมากขน นอกจากนน ชองคลอดมเลอดมาเลยงลดลงท าใหม สขาวซด ภายในชองคลอดมสภาพเปนดางมากขน อาจเปนสาเหตใหเกดการอกเสบและตดเชอไดงายมากขน และกลามเนอองเชงกรานหยอนตว มผลใหประสทธภาพการกลนปสสาวะไดลดลง (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554) 1.10 การเปลยนแปลงระบบตอมไรทอ พบวา ตอมใตสมองจะมน าหนกลดลง และมเนอเยอพงผดเขามาแทนท รวมกบการไหลเวยนเลอดมาเลยงทตอมใตสมองลดลง จงท าใหการผลตฮอรโมนตาง ๆ ลดลง การท างานของตอมไทรอยดลดลงและมการผลตฮอรโมนในปรมาณทลดลง มผลท าใหอตราการเผาผลาญในรางกายลดลง ตอมพาราไทรอยดมการท างานลดลง แตการท างานของฮอรโมนพาราไทรอยดจะเพมมากขน เนองจากฮอรโมนเอสโตรเจนซงออกฤทธตานการท างานของฮอรโมนพาราไทรอยดมปรมาณลดลงในวยสงอาย จงมผลกระตนใหมการดงแคลเซยมออกจากกระดกมากขน ซงท าใหเกดโรคกระดกพรนในผสงอายได ตบออนมการหลงอนซลนลดลง เนอเยอตาง ๆ ภายในรางกายตอบสนองตออนซลนนอยกวาปกต เปนผลใหความทนตอระดบน าตาลในเลอด (Glucose tolerance) ลดลงเมออายมากขน จงท าใหระดบน าตาลในเลอดสงกวาปกต (Linton & Lach, 2007) การเปลยนแปลงทางดานรางกาย กอใหเกดขอจ ากดและการเสอมถอยลงในการปฏบตกจกรรมตางๆ รวมทงมการเสอมลงของอวยวะตาง ๆ ในรางกายสงผลใหเกดภาวะเจบปวย และเกดโรคเรอรงมากกวาคนในวยอน จากสถตการเกดโรคเรอรงและการเจบปวยในผสงอายของ

14

ประเทศไทย ป พ.ศ. 2550 โดยส านกงานสถตแหงชาต พบวา ผสงอายมอตราการเกดโรคเรอรง มากถงรอยละ 50 ซงสวนใหญเปนโรคความดนโลหตสง (รอยละ 31.7) โรคเบาหวาน (รอยละ 13.3) โรคหลอดเลอดหวใจ (รอยละ 7.0) โรคอมพาตหรออมพฤกษ (รอยละ 2.5) โรคหลอดเลอดสมอง (รอยละ 1.6) และโรคมะเรง (รอยละ 0.5) ตามล าดบ (สมศกด ชณหรศม, 2555) การเจบปวยเหลานสงผลตอภาวะสขภาพจต และเปนตวกระตนใหเกดความเครยดทางอารมณ ซงมสาเหตมาจากการสญเสยอสระในการด าเนนชวต หวาดกลวตอการตาย และรบกวนการมสมพนธภาพทางสงคม และอาจจะมผลกระทบอน ๆ อนเนองมาจากการเจบปวยในวยสงอาย เชน ความรสกมคณคาในตนเองลดลง และเกดการเปลยนแปลงแบบแผนการด าเนนชวต (Miller, 2009) การเปลยนแปลงทางดานรางกายดงกลาว ท าใหผสงอายมลกษณะทแตกตางจากวยอน คอ 1) ก าลงส ารองลดลง 2) การตอบสนองตอการเจบปวยชาและอาการแสดงไมเฉพาะเจาะจง 3) มพยาธสภาพหลายระบบ 4) มการใชยารวมกนหลายชนด และ 5) มการเปลยนแปลงทางสงคม ทไมพงประสงค (ประเสรฐ อสสนตชย, 2552) ทเปนสาเหตใหเกดความเบยงเบนของสขภาวะ ทสมบรณในดานใดดานหนง ซงมผลกระทบตอสขภาพจต และอาจท าใหเกดปญหาสขภาพจต ในผสงอาย เชน ภาวะซมเศรา ความวตกกงวล และความรสกสนหวง และยงสงผลกระทบตอ พลงสขภาพจตของผสงอาย ท าใหการด าเนนชวตของผสงอายยากล าบากมากขน (Hengudomsub, 2007; Maneerat et al., 2011) 2. การเปลยนแปลงทางดานจตสงคม เมอเขาสวยสงอาย ผสงอายตองเผชญกบการเปลยนแปลงทางดานจตสงคม (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554) ดงน 2.1 การปลดเกษยณอายการท างาน (Retirement) หมายถง การทผสงอายตองหยด ท างานทเคยท าอยเปนประจ า เนองจากอายครบก าหนดทหนวยงานก าหนดไว การปลดเกษยณอายการท างานมผลตอการเปลยนแปลงทางจตใจ และท าใหเกดความรสกสญเสย 4 ดาน คอ 1) สญเสยสถานภาพและบทบาททางสงคม 2) สญเสยการคบคาสมาคมกบเพอนฝง 3) สญเสยสภาวะทางการเงนทด และ 4) แบบแผนการด าเนนชวตมการเปลยนแปลง เนองจากไมตองออกจากบานไปท างาน 2.2 การเปลยนแปลงของสงคมครอบครว ในปจจบนสงคมครอบครวเปลยนแปลงจากครอบครวขยายกลายเปนครอบครวเดยวมากขน บตรหลานเมอโตเปนหนมสาวตองแยกไปแตงงาน หรอประกอบอาชพในตางถน รวมทงการสญเสยคชวต ท าใหผสงอายตองเผชญกบความรสกเหงา ตองอาศยอยตามล าพง ถกทอดทง ขาดทพง และอาจท าใหขาดรายไดในการเลยงดตนเอง 2.3 การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม โดยสงคมไทยมการเปลยนแปลงจากสงคมเกษตรกรรมเปนสงคมอตสาหกรรมมากขน ความกาวหนาและเทคโนโลยมมากขน คาครองชพเพมขน แตรายไดของผสงอายกลบลดลงเมอเทยบกบรายจาย บตรหลานเรมมเจตคตตอผสงอาย

15

เปลยนไป เพราะไมตองพงพาการถายทอดความร อาชพและประสบการณจากผสงอายเหมอนในอดต ผสงอายจงถกมองวาขาดคณคาและไรความสามารถ 2.4 การเปลยนแปลงทางวฒนธรรม ซงในปจจบนวฒนธรรมไทยไดเปลยนแปลงไปตามวฒนธรรมทางตะวนตกมากขน ในขณะทผสงอายยดมนกบคตนยม ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมดงเดม จงอาจมผลใหผสงอายตอตานความคดใหม ๆ สงผลใหเกดชองวางระหวางวย ผสงอายจะกลายเปนคนลาสมย จงอาจจะมความรสกทอแทและแยกตวออกจากครอบครวมากขน การเปลยนแปลงทางดานจตสงคม อาจมผลกระทบตอผสงอายมากนอยแตกตางกน ในแตละบคคล ขนอยกบองคประกอบภายในของบคคล เชน ปรชญาในการด าเนนชวต เจตคตทม ตอตนเอง และบคคลอน ๆ ความสามารถในการเผชญกบเหตการณตาง ๆ และการปรบตวใหเขากบสงแวดลอม ซงผลกระทบจาการเปลยนแปลงทางดานจตสงคม อาจจะท าใหผสงอายเกดความรสกสญเสยในดานตาง ๆ ดงน (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554) 1. สญเสยความเปนอยทด ความเปนอสระและการพงพาตนเอง เนองจากบกพรองความสามารถในการปฏบตกจกรรมและการชวยเหลอตนเอง สงผลใหท ากจกรรมตาง ๆ ไดนอยลง 2. สญเสยความคนเคยกบสภาพแวดลอม เนองมาจากการยายทอยอาศยไปอยรวมกบ บตรหลาน หรอตองเขาไปอยในสถานพยาบาล 3. สญเสยความสขสบาย ในผสงอายบางรายทมการเจบปวยหรอโรคเรอรง อาจมความรสกเจบปวดหรอทรมานจากโรคเรอรง 4. สญเสยทางดานจตใจ ท าใหเกดความรสกเครยด วตกกงวลและซมเศรา 5. สญเสยทางดานอตมโนทศนแหงตน ท าใหเกดความรสกมคณคาและความเชอมนในตนเองลดลง ภาพลกษณและความภาคภมใจลดลง 6. สญเสยบทบาทในสงคมและครอบครว ผลกระทบจากการเปลยนแปลงทางดานจตสงคมในผสงอาย มผลท าใหเกดปญหาทางดานจตใจไดมาก การปรบตวจงเปนกระบวนการทจ าเปนในผสงอาย ผสงอายทปรบตวไมไดอาจสงผลใหเกดปญหาทางดานสขภาพจตทมผลตอพลงสขภาพจตของผสงอาย ซงอาจกอใหเกดปญหาและท าใหการด าเนนชวตของผสงอายยากล าบากมากขน (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554; Hengudomsub, 2007; Maneerat et al., 2011) 3. ทฤษฎทางจตสงคม (Psychosocial Theory) ทฤษฎทางจตสงคมทเกยวของกบการเปลยนแปลง และการปรบตวในวยผสงอาย คอ แนวคดพฒนาการทางสงคมของ Erikson (Erikson’s developmental tasks) ซงอธบายไววา ชวตของคนแตละขนตอนตองฝาฟนอปสรรคใหส าเรจ เพอใหสามารถกาวเขาสขนตอนตอไปของชวต ซงถอเปนพนธกจ (Tasks) ของบคคลทตองเผชญในชวงระยะพฒนาการของชวตตงแตเกดจนเปนผสงอาย

16

ประกอบดวย 8 ขนตอน (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554; Erikson, 1997) ดงน ขนตอนท 1 ขนความไววางใจและกบความไมไววางใจ (Trust VS Mistrust) อยในชวงอาย 0 - 1 ป ซงถอเปนชวงทมความส าคญและเปนพนฐานในการพฒนาทางสงคมตอไป โดยเดกในวยนจะตองไดรบการเอาใจใส และตองพงพาอาศยผอนในการดแลทกดาน เมอเดกไดรบการดแล เอาใจใสจากคนใกลชด จะเตบโตขนเปนผทมความไววางใจสงคม เหนความส าคญในการพงพาซงกนและกน ในทางตรงกนขาม หากความตองการไมไดรบการตอบสนองแลว เดกมอาการหวาดกลว ไมไววางใจผใด สงคม หรอสงใด ๆ รวมทงไมไววางใจตนเองดวย ขนตอนท 2 ขนความเปนตวของตวเองกบความไมมนใจในตวเอง (Autonomy VS Doubt) อยในชวงอาย 2 - 3 ป เปนระยะทกลามเนอของเดกแขงแรงมากขน และอวยวะตาง ๆ ท างานประสานงานกนดขน เดกจงเรมเรยนรทจะท ากจกรรมตาง ๆ ดวยตนเอง หากไดรบการสนบสนนและกระตนใหเดกท ากจกรรมตาง ๆ ดวยตนเองตามสมควร เดกจะมพฒนาตวเองไปในลกษณะทมโอกาสเลอกเอง และอยในระเบยบวนยไปในตว ในทางตรงกนขาม ถาพอแมเครงครด เจาระเบยบ ใหเดกอยในระเบยบตลอดเวลา หรอเลยงดแบบปกปองมากเกนไป (Over protective) ไมยอมรบสงทเดกท าขนมาดวยตนเอง เดกจะพฒนาตวเองไปในรปแบบทไมมความมนใจในตนเอง หรอไมกลาทจะท าอะไรดวยตนเองอยตลอดเวลา ขนตอนท 3 ขนมความคดรเรมกบความรสกผด (Initiative VS Guilt) อยในชวงอาย 3 - 5 ป เดกในชวงนสามารถสรางจนตนาการและมความคดรเรมเปนของตนเอง การเลนของเดกจงมความส าคญ เนองจากเดกมความอยากรอยากเหน ชอบลองอะไรใหม ๆ ชอบเลนตามความคด และจนตนาการของตน ถาเดกไดรบความรกความเขาใจและไดรบการสนบสนนในการท ากจกรรมตาง ๆ จากพอและแม เดกจะเกดความมนใจในตนเอง กลาซกถาม มความคดรเรมในการแกปญหา และพรอมทจะเผชญกบสงตาง ๆ ในทางตรงกนขาม หากเดกถกขดขวาง หรอถกตอกย าในความผดพลาดทไดกระท าลงไป เดกจะเกดความรสกผด และไมกลาคดสรางสรรคอะไรใหม ๆ ดวยตนเอง ขนตอนท 4 ขนความขยนหมนเพยรขดแยงกบความรสกมปมดอย (Industry VS Inferiority) อยในชวงอาย 6 - 11 ป ระยะนเดกเรยนรทจะสรางสรรค มความคด พยายามท ากจกรรมทอยากท าดวยตนเอง และภาคภมใจในความส าเรจของผลงานทเกดจากตนเอง ดงนน ผใหญจงควรใหก าลงใจ และชแนะใหเดกสามารถบรรลผลส าเรจตามความมงหวง เดกจะเชอมนในความสามารถของตนเอง และมทศนคตทดตอตนเอง ในทางตรงกนขาม ถาขาดผใหญคอยแนะน า หรอการตงความหวงในตวเดกสงเกนไป เดกจะรสกวาตนเองต าตอย เปนผไรความสามารถ จนอาจกอใหเกดปมดอยได ขนตอนท 5 ขนการรจกตนเองกบไมรจกตนเอง (Identity VS Role confusion) อยใน ชวงอาย 12 – 18 ป ซงเปนระยะวยรนทมความวกฤตมากทสด เนองจาก เปนชวงระหวางความเปนเดกและผใหญ ถาเดกไมสามารถผานชวงนไปไดดวยดจะท าใหเดกกลายเปนคนทมบคลกภาพสบสน

17

และมบคลกภาพทไมมนคงในตนเอง หากเดกผานชวงนไปได จะเกดความเขาใจและรจกตนเอง รวาตนเองตองการอะไร มความเชออยางไร และตนเองเปนใคร ขนตอนท 6 ขนความคนเคยผกพนกบความแยกตนเอง (Intimacy VS Isolation) อยใน ชวงวยผใหญตอนตน คอ อาย 20 - 40 ป เปนวยทบคคลเรมรจกตนเอง คนพบตนเอง มการวางแผนชวต และพรอมจะสรางสมพนธภาพกบเพศตรงขาม ถอเปนวยแหงการแตงงาน และการมชวตครอบครว พฒนาการในชวงนจะบรรลไดดเพยงใดขนอยกบความเชอมนในตนเอง และความส าเรจจากการผานพฒนาการในระยะแรก ๆ ซงจะท าใหบคคลเกดความไววางใจ เหนคณคาในตนเอง และใหความนบถอซงกนและกน หากเปนไปในทางตรงกนขาม บคคลจะไมสามารถสรางความสมพนธกบบคคลอน กลายเปนคนอางวาง วาเหว รกตนเองแตไมสามารถแสดงความรกตอผอนได ขนตอนท 7 ขนหวงชนรนหลงกบคดถงแตตนเอง (Generatively VS Stagnation) อยใน ชวงอาย 40 - 60 ป เปนชวงแหงการเปนพอแม และตองแสดงความรบผดชอบแบบผใหญทสมบรณ มความมานะสรางความมนคง อบรมสงสอนบตรหลานใหเปนคนด และประสบความส าเรจในชวต ในชวงนบคคลเรมสรางสรรคงานตาง ๆ เพอสงคม คดถงผอน ไมโลภหรอเหนแกตนเอง บคคลทไมสามารถท าเชนนไดจะรสกคดถงและหมกมน อยกบตนเอง เปนคนทเอาตนเองเปนศนยกลาง มชวตอยางไรความสข ขนตอนท 8 ขนความรสกมนคงทางใจกบความทอแทสนหวง (Integrity VS Despair) เปนระยะบนปลายของชวต ในชวงนจงเปนขนรวมของพฒนาการทง 7 ขนตอน ถาบคคลยอมรบไดวาชวตทผานมาของตนเองประสบความส าเรจ มความสข และสามารถท าหนาทของตนเองไดอยางสมบรณแลว จะท าใหเกดการยอมรบสภาพของตนเองทเกดขนในปจจบนได ในทางตรงขาม หากบคคลมปญหาในการผานขนตอนสะสมมาเรอย ๆ จนถงขนตอนท 8 จะเกดความรสกไมพอใจตอสภาพชวต รสกวาตนเองไมมคณคา ชวตเตมไปดวยความผดหวงและทอแท ในวยผสงอายนนพฒนาการในขนท 8 ถอวาเปนเรองทส าคญ โดยผสงอายตองมการปรบตวตอการเจบปวย การสญเสยและการเปลยนแปลง มความรสกชนชมกบชวตในอดต และมการเตรยมตวเขาสวาระสดทายของชวต ผสงอายตองปรบตวตอความเปลยนแปลง พยายามคงไวซงความรสกเปนตวของตวเอง และหาจดมงหมายใหมในชวต เพอใหสามารถด าเนนชวตไดอยางมความหมาย สอดคลองกบแนวคดพลงสขภาพจตทสงเสรมใหบคคลมการปรบตวทดเมอตองเผชญกบสถานการณความยากล าบากในชวต และสามารถฟนตวกลบมาด าเนนชวตได ได (Wagnild & Young, 1993; Luthar et al., 2000; Grotberg, 2003) การเปลยนแปลงในวยผสงอายทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม ดงกลาวขางตน เปนสงทเกดขนตามปกต ผสงอายทไมยอมรบและปรบตวไมไดจะเกดผลกระทบทท าใหเกดปญหาทางดานสขภาพจต และความรสกสญเสยหลายดาน (วไลวรรณ ทองเจรญ, 2554) ซงสงผลให

18

เกดความทกขใจ รบกวนการด าเนนชวต บนทอนคณภาพชวต และมผลกระทบตอพลงสขภาพจตของผสงอาย แตผลกระทบเหลานไมไดเกดขนกบผสงอายทกคน ผสงอายทมพลงสขภาพจตจะเปน ผทจดการกบผลกระทบของการเปลยนแปลง และมการปรบตวใหสามารถด าเนนชวตอยไดดวยความรสกพงพอใจ มความสข และมคณภาพชวต (Hengudomsub, 2007) ดงนน ผวจยจงมความสนใจศกษาพลงสขภาพจตของผสงอาย เพอสงเสรมใหผสงอายสามารถปรบตวใหด าเนนชวตอยไดดวยความพงพอใจ มความสข และมคณภาพชวต ถงแมวาตองเผชญกบการเปลยนแปลงทท าใหเกดความรสกสญเสย และท าใหเกดความยากล าบากในชวต

แนวคดเกยวกบพลงสขภาพจต พลงสขภาพจต (Resilience) เปนแนวคดทศกษาถงคณลกษณะของบคคลทสงเสรมใหเกดการฟนตวและปรบตวทางดานบวกเมอตองเผชญกบสถานการณความยากล าบากในชวต เพอใหสามารถด าเนนชวตตอไปได ซงปจจบนแนวคดพลงสขภาพจตไดรบความสนใจจากนกวชาการหลากหลายสาขา รวมทงสาขาการพยาบาลทมงเนนใหบคคลตระหนกถงความสามารถ และศกยภาพทมอยในตวบคคล เพอสงเสรมใหบคคลสามารถดแลตนเองได ววฒนาการของแนวคดพลงสขภาพจต แนวคดพลงสขภาพจตไมไดมรากฐานมาจากทฤษฎใด แตมรากฐานมาจากปรากฏการณ ทแสดงถงลกษณะของผรอดชวตหรอผทสามารถด ารงชวตอยตอไปได ซงมจดเรมตนและววฒนาการ ดงน Werner and Smith (1977) น าเสนอสงทคนพบในการศกษาทใชระยะเวลายาวนานมากกวา 30 ปของกลมเดกทอาศยอยในชมชนและสงแวดลอมทมความเสยง เชน ความยากจน ความไมมนคงในชวต และการมบดาหรอมารดามปญหาดานสขภาพจต ผลจากการศกษา พบวา เดกจ านวน 72 คน จากจ านวน 200 คน มการจดการและการปรบตวทดถงแมจะอยในสงแวดลอมทเปนปจจยเสยง Werner and Smith จงเชอวาเดกกลมนมคณลกษณะของการเปนผมพลงสขภาพจตทสนบสนนใหเดกสามารถเผชญกบสงแวดลอมทเปนปจจยเสยงได โดยจากการศกษาน พบวา เพศหญง ความแขงแรง ความรบผดชอบตอสงคม การปรบตว ความอดทน การสอสารทด ความเชอมนในคณคาของตนเอง และการไดรบการดแลทดจากสงแวดลอมทงภายในและภายนอก เชน ครอบครว และสงคม คณลกษณะเหลานสามารถชวยใหเดกประสบผลส าเรจในการเผชญกบปจจยเสยง หรอสถานการณความยากล าบากในชวตได (Werner, 1993) Rutter (1985) นกจตวทยาชาวองกฤษ ไดศกษาการด ารงชวตของกลมเยาวชนทอาศยอย ในเขตเมองลอนดอนและเขตชนบท พบวา หนงในสของเดกกลมนเปนผทมพลงสขภาพจต จงท าให สามารถกาวผานสถานการณทเปนปจจยเสยงตาง ๆ ไปได ซงคณลกษณะทคนพบในการศกษาครงน

19

คอ การเปนผทมอารมณด เพศหญง มบรรยากาศในโรงเรยนทด มความเชอมนในตนเอง และการมสมพนธภาพทดกบกบบคคลรอบขาง เชน บคคลในครอบครว และจากการศกษาน พบวา แนวคดพลงสขภาพจตมความเกยวของกบ 2 ปจจย ดงน 1. ปจจยเสยง (Risk factors) หมายถง คณลกษณะ ตวแปร หรอสงทเปนอนตราย เมอ ปรากฏขนจะท าใหบคคลเกดความออนแอ หรอความผดปกต ปจจยเสยงเปนสงทมอยท งภายใน ตวบคคล ครอบครว ชมชน และสงทอยรอบ ๆ ตวบคคล 2. ปจจยปกปอง (Protective factors) หมายถง ปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงหรอ การปรบตวใหดขนหลงจากบคคลตอบสนองตอสงแวดลอมทเปนอนตรายหรอเปนปจจยเสยง ซง ปจจยปกปองมอยท งภายในและภายนอกตวบคคล เชน ครอบครว และชมชน โดยปจจยปกปองสามารถเปนตวแปรทท านายและสงเสรมพลงสขภาพจตได นอกจากนน Garmezy (1991) ไดน าเสนอผลการศกษาทท าการศกษาตงแตป ค.ศ. 1971 ถงป ค.ศ. 1982 เกยวกบความผดปกตของเดกทมบดาและมารดาเปนโรคจตเภท ผลการศกษา พบวา มเดกจ านวนมากทไมเกดความผดปกตและสามารถเจรญเตบโตขนเปนผใหญทมคณภาพ ซง Garmezy (1991) เชอวาเดกกลมนมคณลกษณะของบคคลทมพลงสขภาพจต คอ การมความหวง และความคาดหวง มมมมองชวตทางดานบวก เชอมนในคณคาของตนเอง ควบคมตนเองไดด มทกษะทดในการแกปญหา มทกษะในการคดวเคราะหและมอารมณขน หลงจากนน Wagnild and Young (1993) ไดศกษาแนวคดพลงสขภาพจตของผสงอาย ซงพฒนามาจากการวจยเชงคณภาพ ในป ค.ศ. 1987 ซงเปนการศกษาเกยวกบความสามารถในการปรบตวทประสบความส าเรจของผสงอายเพศหญง จ านวน 24 คน ทตองเผชญสถานการณทสงผลใหเกดความยากล าบากในชวต จากการศกษา พบวา พลงสขภาพจตของผสงอาย มองคประกอบส าคญ 5 ประการ คอ 1) การมจตใจทสงบและมนคง 2) การมความเพยรและอดทน 3) การเชอมนในตนเอง 4) การรสกมคณคาในชวต และ 5) การสามารถด ารงอยไดดวยตนเอง ตอมา Grotberg (2003) ไดน าขอมลจากการศกษาคณลกษณะของบคคลทมพลงสขภาพจต หรอปจจยปกปองทมความหลากหลายในระยะแรก (Werner & Smith, 1977; Rutter, 1985; Garmezy, 1991) มาจดแบงกลมคณลกษณะของพลงสขภาพจต โดยแบงออกเปน 3 กลม ดงน 1. ฉนม (I HAVE) หมายถง การมแหลงสนบสนนภายนอก (External support) ซงเปนสงทชวยสงเสรมใหเกดพลงสขภาพจต 2. ฉนเปน (I AM) หมายถง การเปนบคคลทมความเขมแขงภายใน (Inner strengths) ซงชวยสนบสนนใหจดการกบสถานการณความยากล าบากในชวต 3. ฉนสามารถ (I CAN) หมายถง ความสามารถในการสรางสมพนธภาพระหวางบคคล และการมทกษะในการแกไขปญหา (Interpersonal and problem solving skill)

20

ซงแนวคดพลงสขภาพจตของ Grotberg (2003) ไดถกน าไปประยกตใชมากทสด ในการ สรางพลงสขภาพจตในวยเดกและเยาวชน เพอใหเดกและเยาวชนสามารถทจะเผชญ และปรบตวตอสถานการณความยากล าบาก ความเครยด หรอภาวะวกฤต (Adversity) ทเขามาคกคามในชวตได โดยไมเกดผลกระทบตอชวต ความหมายของพลงสขภาพจต พลงสขภาพจตค าภาษาองกฤษทใชคอ Resilience ซงมรากฐานมาจากภาษาละตนค าวา Salire หมายถง การกระโดดขน (To spring up) และค าวา Resilire หมายถง การสะทอนกลบ (To spring back) (Gillespie, Chaboyer, & Wallis, 2007) ในระยะแรกของการศกษาพลงสขภาพจตในประเทศไทยนน พบวา ยงไมมการบญญตค าศพททใชแทนค าวา Resilience ทชดเจน จงมการใช ค าทหลากหลาย เชน ความเขมแขงทางใจ ความหยนตวทางอารมณ ความสามารถในการยนหยด และความยดหยน เปนตน ตอมากรมสขภาพจตจงบญญตค าในภาษาไทยโดยใหใชค าวา พลงสขภาพจต ซงหมายถง ความสามารถเฉพาะของบคคลทสามารถพฒนาได เปนความสามารถในการฟนตวกลบมาใชชวตตามปกตไดส าเรจภายหลงเผชญกบเหตการณวกฤต (ศกรตน เอกอศวน และเยาวนาฎ ผลตนนทเกยรต, 2551; เสาวลกษณ สวรรณไมตร, 2552) จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา มนกวชาการใหความหมายของพลงสขภาพจตไว ดงน Wagnild and Young (1993) ใหความหมายวาพลงสขภาพจต หมายถง ความสามารถของ บคคลทสงเสรมใหบคคลมการจดการและการปรบตวทด เมอตองเผชญกบสถานการณทท าใหเกด ความยากล าบากในชวต เพอลดผลกระทบจากสถานการณความยากล าบากนน ๆ Luthar et al. (2000) ใหความหมายวาพลงสขภาพจต หมายถง กระบวนการทมลกษณะเปนพลวตร (Dynamic process) ซงท าใหเกดการปรบตวทางดานบวก (Positive adaptation) ตอสถานการณความยากล าบากทส าคญในชวต Grotberg (2003) ใหความหมายวาพลงสขภาพจต หมายถง ความสามารถทมอยในตวของมนษยทกคน โดยไมเลอกวาจะอยในเชอชาต สงคมและวฒนธรรมใด เปนสงทมนษยใชในการจดการเอาชนะสถานการณความยากล าบากในชวต เพอท าใหชวตผานพนประสบการณดานลบทก าลงเผชญอยไปใหได นอกจากนน ยงมนกวชาการอกมากมายทใหความหมายของพลงสขภาพจตไว ส าหรบ การวจยในครงนเลอกใชแนวคดพลงสขภาพจตของ Wagnild and Young (1993) เนองจาก Wagnild and Young (1993) ไดท าการศกษาแนวคดพลงสขภาพจตในกลมผสงอายโดยตรง และใหความหมายของพลงสขภาพจต หมายถง ความสามารถของบคคลทสงเสรมใหบคคลมการปรบตว เมอตองเผชญกบสถานการณความยากล าบากในชวต เพอลดผลกระทบจากสถานการณความยากล าบาก

21

กลไกของพลงสขภาพจต ส าหรบกลไกของพลงสขภาพจต Richardson, Neiger, Jensen, and Kumpfer (1990) ไดน าเสนอแบบจ าลองกลไกของพลงสขภาพจตทเรยกวา Resiliency model อธบายวา เมอมสถานการณความยากล าบาก ความเครยด หรอภาวะวกฤต (Adversity) เขามาคกคามในชวต บคคลจะตองอาศยปจจยปกปอง (Protective factors) มาขดขวาง หรอปองกน (Disruption) ผลกระทบจากสถานการณความยากล าบากตาง ๆ กระบวนการขดขวางหรอการปองกนจะเกดขนไดมากหรอนอยเพยงใดขนอยกบปจจยปกปองของแตละบคคล หลงจากเกดกระบวนการขดขวางหรอปองกนแลว บคคลจะมการฟนสภาพหรอการฟนตว (Reintegration) เพอกลบคนสสภาพสมดลของชวต เรยกวา ความสมดลทางดานชวจตวญญาณ (Biopsychospiritual hemeostasis) หมายถง ความผสมผสานกลมกลนกนระหวางรางกาย จตใจ และจตวญญาณ ซงเมอบคคลมความสมดลทางชวจตวญญาณจะสงผลใหมการปรบตวทดตอสถานการณทงดและราย (Richardson, 2002) การฟนตวตามแบบจ าลองพลงสขภาพจตของ Richardson et al. (1990) (ภาพท 2-1) แบงออกเปน 4 รปแบบ ดงน 1. การฟนตวแบบผมพลงสขภาพจต (Resilient reintegration) 2. การฟนตวกลบสภาวะสมดลของชวต (Reintegration back to homeostasis) 3. การฟนตวทมการสญเสยเกดขน (Reintegration with loss) 4. ไมเกดการฟนตว (Dysfunctional reintegration)

ภาพท 2-1 แบบจ าลองกลไกของพลงสขภาพจต (Resiliency model) (Richardson, 2002)

22

โดย Richardson (2002) อธบายไววา ปจจยปกปองจะชวยใหบคคลมพลงสขภาพจต ซงเปนเสมอนกนชนหรอตวปรบสมดลของสถานการณความยากล าบาก หรอปจจยเสยงทเขามาคกคามในชวต เพอใหบคคลสามารถฟนตวแบบผมพลงสขภาพจต มการปรบตว (Coping process) ทสงผลใหเกดการพฒนามากขน มความร มความเขาใจ และมความสามารถในการจดการสงตาง ๆ ไดดกวาทเคยท ามา (Richardson, 2002) แนวคดเกยวกบพลงสขภาพจตในผสงอาย แนวคดเกยวกบพลงสขภาพจตของ Wagnild and Young (1993) เปนแนวคดทศกษาในผสงอาย พฒนามาจากการศกษาเชงคณภาพในป ค.ศ. 1987 ซงเปนการศกษาเกยวกบความสามารถในการปรบตวทประสบความส าเรจของผสงอายเพศหญง จ านวน 24 คน ทตองเผชญสถานการณทสงผลใหเกดความยากล าบากในชวต โดยผสงอายเหลานเปนผทเคยผานสถานการณความสญเสยทส าคญในชวต เชน การสญเสยบคคลอนเปนทรก และการสญเสยบทบาทหนาทจากการเกษยณอายการท างาน เปนตน จากการศกษาดงกลาวรวมกบการทบทวนวรรณกรรมทเกยวกบพลงสขภาพจตของผสงอาย Wagnild and Young (1993) สรปไดวา พลงสขภาพจตของผสงอายมองคประกอบส าคญ 5 ประการ ดงน 1. การมจตใจทสงบและมนคง (Equanimity) หมายถง ความสามารถของผสงอายในการพจารณาหรอไตรตรองเกยวกบสถานการณทเผชญอย และการตดสนใจเลอกทจะการปลอยวางหรอรบเอาสงตาง ๆ เขามาในชวต ซงคณลกษณะเชนนจะชวยลดความรนแรงในการตอบโตตอผลกระทบของสถานการณความยากล าบากทเผชญอย 2. การมความเพยรและอดทน (Perseverance) หมายถง ความพยายามของผสงอายทจะ ด าเนนชวตตอถงแมจะพบกบสถานการณความยากล าบากทท าใหเกดความทอแท หรอหมดก าลงใจ รวมทงมความอดทนและตงใจในการตอสเพอใหสามารถด ารงชวตอย และสามารถฟนตวจากผลกระทบของสถานการณความยากล าบากทเขามาในชวต 3. การเชอมนในตนเอง (Self-reliance) หมายถง ความสามารถของผสงอายในการพงพาตนเอง เชอมนในความสามารถทมอยของตนเอง รวมทงการรบรถงจดแขงและขอจ ากดของตนเอง 4. การรสกมคณคาในชวต (Meaningfulness) หมายถง ความเชอของผสงอายวาชวตมความหมาย มจดมงหมาย และเชอวาชวตตองด าเนนตอไป 5. การสามารถด ารงอยไดดวยตนเอง (Existential aloneness) หมายถง ความสามารถของผสงอายในการเขาใจเกยวกบวถชวตของบคคล ซงมลกษณะเปนปจเจกบคคลตองมทางเดนชวตของแตละคน บางสงหรอบางสถานการณสามารถรวมกนเผชญเหตการณไปดวยกนได แตอาจจะมสถานการณอน ๆ ทตองเผชญไปใหไดดวยตนเอง

23

ประเภทของพลงสขภาพจตในผสงอาย จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบพลงสขภาพจตในผสงอายของ Resnick (2011) พบวาพลงสขภาพจตในผสงอาย แบงออกเปน 4 ประเภท ดงน 1. พลงสขภาพจตทางดานสขภาพกาย (Health resilience) หมายถง ความสามารถในการคงไวซงภาวะสขภาพด ถงแมวาตองเผชญกบสถานการณทสงผลใหเกดความยากล าบากในชวต ตวอยางของผสงอายทมพลงสขภาพจตทางดานสขภาพกาย คอ ผสงอายทยงคงไวซงความสามารถในการปฏบตกจวตรประจ าวนตาง ๆ ไดดวยตนเอง ถงแมจะมการเจบปวยทางดานรางกายเกดขน 2. พลงสขภาพจตทางดานสขภาพจต (Psychological resilience) หมายถง ความสามารถในการคงไวซงผลลพธทางดานบวกภายใตสถานการณตาง ๆ ทสงผลใหเกดความยากล าบากในชวต และความสามารถในการทนตอภาวะเครยด โดยไมเกดความผดปกตทางจตใจ เชน ภาวะซมเศรา เปนตน 3. พลงสขภาพจตทางดานอารมณ (Emotional resilience) หมายถง ความสามารถใน การแบงแยกไดระหวางอารมณทางดานบวกและดานลบภายใตสถานการณตาง ๆ ทสงผลใหเกด ความยากล าบากในชวต ผทมพลงสขภาพจตทางดานอารมณจะเปนผทสามารถฟนตวจากความทกขทรมานเมอตองเผชญกบสถานการณตงเครยด หรอเกดความยากล าบากในชวต เพอกลบมาสสภาพอารมณทเปนปกต 4. พลงสขภาพจตทางดานกระบวนจดการและการรคด (Dispositional or cognitive resilience) หมายถง ความสามารถในการเอาชนะผลกระทบจากความเสอมถอยของกระบวนการ จดการและการรคด ซงในวยผสงอายตองเผชญกบการเปลยนแปลงทางกระบวนรบร ความจ าและ การรคด การเปลยนแปลงเหลานอาจจะมผลใหผสงอายกลายเปนผทออนแอ และการไรสมรรถภาพ ในการจดการสงตาง ๆ ผสงอายทมพลงสขภาพจตทางดานกระบวนจดการและการรคด มกจะเปนผท สามารถอดทนและเอาชนะสถานการณความทกขยากเหลานไปได ปจจยทมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผสงอาย จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบพลงสขภาพจตของผสงอาย และจากการน าแนวคด พลงสขภาพจตของ Wagnild and Young (1993) ไปศกษา พบวา ปจจยทมความสมพนธ และชวยสงเสรมพลงสขภาพจตของผสงอาย แบงออกเปน 4 ดาน (Resnick, 2011; Resnick, Gwyther, & Roberto, 2011) ดงน 1. ปจจยดานความสมพนธทดระหวางบคคล (Positive interpersonal relationships) ประกอบดวย ความสมพนธทดกบบคคลในครอบครว เพอน เพอนรวมงาน และบคคลอนทคนเคย ซงถอเปนเครอขายทางสงคม (Social network) สมพนธภาพทดระหวางบคคลมผลตอการด าเนนชวตและการปฏบตกจกรรมตาง ๆ เชน ท าใหมความสข สนกสนาน มบคคลทคอยชวยเหลอ และใหการ

24

สนบสนนทงดานรางกายและจตใจ การมความสมพนธทดระหวางบคคลจะชวยใหบคคลไดรบความชวยเหลอและเสมอนมกนชนชวยรองรบหรอปรบสมดล เพอปองกนผลกระทบจากความเครยด ความวตกกงวล หรอความซมเศราทอาจจะปรากฏขนในวยสงอาย นอกจากนน ความสมพนธทดระหวางบคคลจะชวยใหบคคลจดการกบผลกระทบจากความสญเสย คงไวในความรสกมสวนรวม มความเขมแขง (Strengthen) รสกมคณคาในตนเอง (Self-esteem) และรบรความสามารถของตนเอง (Self-efficacy) สอดคลองกบการศกษาของ Lee et al. (2008) เรองปจจยทเกยวของกบพลงสขภาพจตของมารดาวยสงอายและบตรสาวชาวเกาหลใตทยายถนฐานมาอยในประเทศสหรฐอเมรกา และเปน ผทเคยเผชญสถานการณความยากล าบากในชวต ผลการศกษาพบวา วฒนธรรมของการพงพาอาศย ซงกนและกน (Cultural interdependency) มความสมพนธกบพลงสขภาพจตของมารดาวยสงอาย ชาวเกาหลใต และการศกษาของ Wells (2010) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายทอาศยอยในชนบท ชานเมอง และชมชนเมอง รฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา พบวา ปจจยดานเครอขายทางสงคมมความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจต สวนการศกษาของ Choowattanapakorn et al. (2010) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายไทยและสวเดน พบวา ผสงอายไทยทมสถานะภาพโสดมพลงสขภาพจตมากกวาผสงอายสวเดน ซงคณะผวจยไดอธบายวา ปรากฏการณนเกยวของกบสงคม และวฒนธรรมของผสงอายไทย โดยในสงคมไทยผสงอายสวนมากจะอาศยอยกบครอบครวและบตรหลาน ดงนน จงมบคคลภายในครอบครวคอยใหการสนบสนน และชวยเหลอ สวนผสงอายสวเดนทมสถานะภาพโสดสวนใหญจะอาศยอยตามล าพงหรออาศยอยในบานพกส าหรบผสงอาย จงอาจจะไมมแหลงสนบสนนทางสงคม จงมผลใหพลงสขภาพจตมความแตกตางกน (Choowattanapakorn et al., 2010) 2. ปจจยดานความเขมแขงภายในของบคคล (Strong internal resource) ประกอบดวย การรบรความสามารถของตนเอง (Self-efficacy) ความรสกมคณคาในตนเอง (Self-esteem) และความสามารถในการตดสนใจแกไขปญหา (Determination and problem solving) 2.1 การรบรความสามารถของตนเอง (Self-efficacy) คอ การเชอในความสามารถของตนเองทจะกระท าพฤตกรรมใหบรรลเปาหมายตามทก าหนดไว เมอบคคลเชอวามความสามารถกจะพยายามแสดงความสามารถนนออกมาอยางเตมท มความอดทน ไมทอถอยงายจนกวาจะประสบความส าเรจในทสด การรบรความสามารถของตนเองมแหลงสนบสนนทท าใหเกดการพฒนา ขนมาไดจาก 4 แหลง คอ 1) จากประสบการณโดยตรงของบคคลทประสบความส าเรจในการปฏบตกจกรรมนนดวยตนเอง 2) จากการไดรบแรงสนบสนนดวยการพดใหก าลงใจจากบคคลทเคารพและ นบถอ 3) จากการเหนตวแบบหรอประสบการณของผอน และ 4) จากการตอบรบทดของสภาพ รางกาย ความรสกและอารมณทางดานบวก 2.2 ความรสกมคณคาในตนเอง (Self-esteem) คอ การประเมนความมคณคาของตนเอง บคคลทรสกมคณคา ยอมรบและชอบตนเองมแนวโนมจะเปนผทมพลงสขภาพจต ซงความสามารถ

25

ในการยอมรบตนเองเปนสงทมความส าคญมากในผสงอาย เนองจากผสงอายมการเปลยนแปลงทงดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคมสงผลใหเกดการสญเสยบทบาทตาง ๆ ซงกอใหเกดผลกระทบมากมาย ผทมพลงสขภาพจตจะสามารถยอมรบการเปลยนแปลง และมองเหนคณคาของตนเองในสงทยงคงสามารถปฏบตได 2.3 ความสามารถในการตดสนใจในการแกไขปญหา (Determination and problem solving) ถอเปนสวนหนงของคณลกษณะของบคคล และเปนสวนทส าคญของพลงสขภาพจต ความสามารถในการตดสนใจของบคคลจะน ามาซงความมนใจในการจดการและสามารถน าแหลงประโยชนทงจากภายในและภายนอกมาชวยในการจดการกบสถานการณความยากล าบากทเขามาในชวต ความสามารถในการตดสนใจจะน าไปสการประสบความส าเรจ โดยจะชวยใหบคคลแกไข ปญหาและมงมนไปในผลลพธทางดานบวกมากกวาทางดานลบ 3. ปจจยดานการมองโลกในแงด (Optimism) และการมมมมองในชวตทางดานบวก (Positivism) อารมณทางดานบวกและการมอารมณขนเปนวธในการชวยก าจดหรอลบลางผลกระทบจากอารมณทางดานลบ จากการศกษาของ Nygren et al. (2005) เรองความเขมแขงในการมองโลก (Sense of coherence) การมจดมงหมายในชวต (Purpose in life) และความรสกมตวตน (Self-transcendence) ในผสงอายสวเดนทมอายตงแต 85-95 ป พบวา ตวแปรเหลานมความสมพนธกบ พลงสขภาพจตของผสงอาย และ Lee et al. (2008) ทศกษาเกยวกบปจจยทมความสมพนธกบ พลงสขภาพจตของมารดาวยสงอาย และบตรสาวชาวเกาหลใตทยายถนฐานมาอยในประเทศสหรฐอเมรกา พบวา การมองโลกในแงดมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของมารดาวยสงอาย และบตรสาวชาวเกาหลใต 4. ปจจยทางดานจตวญญาณ (Spirituality) ประกอบดวย การมปรชญาและความเชอทาง ศาสนาทบคคลยดถอปฏบตเพอเปนเปาหมายและทศทางในการด าเนนชวต สขภาวะทางจตวญญาณ จะท าใหบคคลมพลงงานในตนเอง มก าลงใจ มความหวง และชวยเพมความรสกมคณคาในตนเอง นอกจากปจจยทง 4 ประการดงกลาว จากการทบทวนงานวจยทน าแนวคดพลงสขภาพจตไปศกษาในกลมผสงอาย พบวา พลงสขภาพจตของผสงอายมความสมพนธทางบวกกบการรบร ภาวะสขภาพ (Wagnlid, 2003, 2009; Wells, 2010; Choowattanapakorn et al., 2010) การมขวญและก าลงใจ และการมความพงพอใจในชวต (Wagnlid, 2003) การประเมนพลงสขภาพจต (Measurement of resilience) การประเมนพลงสขภาพจตนน จากการทบทวนวรรณกรรมของผวจยพบเพยงการประเมนโดยใชแบบประเมน ซงแบบประเมนพลงสขภาพจตในปจจบนมอยหลากหลาย เนองจากมการน าแบบประเมนไปใชในหลากหลายสาขาวชา และกลมอาย เชน แบบประเมน Connor–Davidson Resilience Scale (CD-RISC) ใชประเมนพลงสขภาพจตในวยผใหญทวไป และกลมผปวยทมารบการ

26

รกษาทวไป รวมทงกลมผปวยโรคทางจต แบบประเมน Adolescent Resilience Scale (ARS) ใชในการประเมนพลงสขภาพจตในกลมเยาวชนของประเทศญปน แบบประเมน Brief-Resilient Coping Scale (BRCS) ใชประเมนพลงสขภาพจตในวยผใหญทเปนโรครมาตอยด (Rheumotiod arthritis) และแบบประเมนพลงสขภาพจตในกลมเยาวชนไทย (Resilience factors scale for Thai adolescents) เปนตน ส าหรบการประเมนพลงสขภาพจตของผสงอาย จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา มแบบประเมนทใชประเมนพลงสขภาพจตของผสงอาย (Ahern, Kiehl, Sole, & Byers, 2006) ดงน 1. Thai Elderly Resilience scale (TER scale) เปนแบบประเมนพลงสขภาพจตส าหรบผสงอายไทย พฒนาโดย Maneerat et al. (2011) ซงท าการศกษาในกลมผสงอายไทย โดยน าแนวคดพลงสขภาพจตของ Grotberg (2003) เปนพนฐานในการศกษาเบองตน แบบประเมนพลงสขภาพจตส าหรบผสงอายไทยประกอบดวยขอค าถาม 24 ขอ แบงเปน 5 มต ไดแก 1) ความสามารถในการอยรวมกบผอน 2) ความมนใจในการด ารงชวต 3) การมสงสนบสนนทางสงคม 4) การมชวตอยดวยความมนคงทางจตวญญาณ และ 5) ความสามารถในการลดความเครยดและการจดการกบปญหา 2. Resilience Scale (RS) พฒนาโดย Wagnild and Young (1993) ซงท าการศกษาแนวคดพลงสขภาพจต และสรางแบบประเมนพลงสขภาพจตในกลมผสงอาย แบบประเมนฉบบนม ขอค าถาม 25 ขอ และมองคประกอบส าคญ 5 ประการ ตามแนวคดของ Wagnild and Young (1993) ดงกลาวขางตน แบบประเมนพลงสขภาพจตของ Wagnlid and Young (1993) สรางขนมาเพอใชในการบงบอกระดบของพลงสขภาพจตของผสงอาย ซงพฒนามาจากการศกษาเชงคณภาพเกยวกบการปรบตวทประสบความส าเรจตอการเผชญกบผลกระทบจากสถานการณทท าใหเกดความยากล าบากในการด ารงชวตของผสงอายเพศหญงจ านวน 24 คน ในระยะแรกแบบประเมนนมค าถามทงหมด 50 ขอ หลงจากนนมการปรบขอค าถามเหลอ 25 ขอ เพอใหสะทอนถงองคประกอบทง 5 ประการตามแนวคดพลงสขภาพจตในผสงอายของ Wagnlid and Young (1993) แบบประเมนพลงสขภาพจตฉบบนไดรบการตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content validity) โดยผเชยวชาญทางจตวทยา 2 ทานและผเชยวชาญทางการพยาบาล 2 ทาน และผานการตรวจสอบความเทยง (Reliability) จากการน าไปทดลองใชในกลมตวอยาง เชน นกศกษาระดบปรญญาตร และปรญญาโท ผดแลผปวยสงอายโรคสมองเสอม (Alzheimer’s) มารดาหลงคลอดบตรคนแรก และผทอยในสถานสงเคราะห พบวา แบบประเมนพลงสขภาพจตฉบบนมคาสมประสทธแอลฟาครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient)) อยระหวาง .73 - .91 ตอมา Wagnlid and Young (1993) น าแบบประเมนพลงสขภาพจตไปทดลองใชกบผสงอายทอาศยอยในชมชนจ านวน 810 คน พบวา แบบประเมนนมคาสมประสทธแอลฟาครอนบาคเทากบ .91 และเมอน ามาวเคราะหองคประกอบ (Factors analysis) พบวา ประกอบดวย 2 ปจจยหลก ดงน

27

1. ปจจยดานความสามารถเฉพาะตวของบคคล (Personal competence) ประกอบดวย ความเชอมนในตนเอง (Self-reliance) ความเปนอสระ (Independence) ความสามารถในการตดสนใจ (Determination) ความมนคง (Invincibility) ความรอบร (Mastery) การมทกษะในการแกไขปญหา (Resourcefulness) และความเพยรพยายาม (Perseverance) 2. ปจจยดานการยอมรบในตนเองและชวต (Acceptance of self and life) ประกอบดวย การปรบตว (Adaptability) การรกษาสมดล (Balance) ความยดหยน (Flexibility) และการมมมมองทสมดลในชวต (Balanced perspective of life) จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา แบบประเมนพลงสขภาพจตของ Wagnlid and Young (1993) มนกวจยน าไปประยกตใชประเมนพลงสขภาพจตในกลมอายผสงอายมากทสด ซงจากการทบทวนตงแต ป ค.ศ. 1999 พบวา มงานวจยจ านวน 12 ฉบบ ทน าแบบประเมนพลงสขภาพจตฉบบนไปใชในการศกษาพลงสขภาพจต (Wagnild, 2009) ผวจยจงน าแบบประเมนพลงสขภาพจตของ Wagnlid and Young (1993) มาใชในการศกษาครงน เนองจากเปนแบบประเมนทมรากฐานมาจากการศกษาในวยผสงอาย มความนาเชอถอ ไดรบความนยมและมการน าไปศกษาในกลมผสงอายในหลายประเทศ ส าหรบในประเทศไทย แบบประเมนพลงสขภาพจตของ Wagnlid and Young (1993) ไดมการแปลเปนภาษาไทยโดย ทศนา ชวรรธนะปกรณ (Choowattanapakorn et al., 2010) และผานการตรวจสอบความเทยงดวยวธทดสอบซ าจากการน าไปทดลองใชในกลมผสงอายจ านวน 20 คน พบวา มคาสมประสทธสหสมพนธเทากบ .83 และน าไปใชประเมนพลงสขภาพจตของผสงอายไทย จ านวน 200 คน พบวา มคาสมประสทธแอลฟาครอนบาค เทากบ .92 (Choowattanapakorn et al., 2010)

ปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย จากการทบทวนวรรณกรรมตามแนวคดพลงสขภาพจตของ Wagnlid and Young (1993) และการทบทวนงานวจยทน าแนวคดพลงสขภาพจตของ Wagnild and Young (1993) ไปประยกต ใชในกลมผสงอาย พบวา ปจจยทมความสมพนธ หรอเกยวของกบพลงสขภาพจตของผสงอาย ไดแก การสนบสนนทางสงคม การรบรภาวะสขภาพทางดานรางกายและจตใจ การมความเขมแขงในการมองโลก การมองโลกในแงด การมแหลงยดเหนยวทางศาสนา การมความพงพอใจในชวต และการมขวญและก าลงใจ สวนเพศและความเพยงพอของรายไดยงไมสามารถสรปได (Wagnlid, 2009; Choowattanapakorn et al., 2010; Wells, 2010) ส าหรบการวจยในครงน ผวจยเลอกศกษาปจจยท คาดวานาจะรวมกนท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย 5 ปจจย ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม ดงรายละเอยดตอไปน

28

เพศ ในสงคมไทยเพศชายถกก าหนดบทบาทใหเปนผทมความเขมแขง เปนผน าของครอบครวรบผดชอบในการตดสนปญหาตาง ๆ และมกจะเปนผไดรบการเคารพนบถอมากทสดในครอบครวสวนเพศหญงมกจะถกก าหนดใหเปนผทออนแอ เปนผตามและมบทบาทหนาทในการคอยดแลความเปนอยของสมาชกในครอบครวทงในภาวะปกตและเมอมการเจบปวย จากบทบาทหนาททแตกตางกนจงมผลท าใหผสงอายเพศชายและเพศหญงตองเผชญกบผลกระทบจากการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ในชวตทแตกตาง และจากสถตผสงอายเพศหญงมกจะมอายทยนยาวมากกวาผสงอายเพศชาย จงท า ใหตองเผชญกบการเจบปวย การสญเสยคชวตและเพอนมากวาผสงอายเพศชาย นอกจากนน ผสงอายเพศหญงสวนใหญมแหลงของรายไดและมชองทางในการหารายไดคอนขางนอย เมอสญเสยคชวตซงเปนเสาหลกของครอบครวจงมผลกระทบดานเศรษฐกจตอการด าเนนชวต จากการศกษาของ Smith and Baltes (1998 cited in Alex & Lundman, 2011) พบวา ผสงอายเพศหญงทสญเสยคชวตมความสมพนธทางบวกกบภาวะซมเศรา ความรสกวาเหว และมภาวะสขภาพทถดถอยลงมากกวาผสงอายเพศชาย ดงนน ผสงอายเพศหญงจงดเหมอนเปนผทมความเปราะบาง ออนแอ และขาดความ เชอมนในตนเองมากกวาผสงอายเพศชาย จากการทบทวนงานวจยทเกยวของกบพลงสขภาพจตและน าแนวคดพลงสขภาพจตของ Wagnlid and Young (1993) ไปประยกตใช พบวา มงานวจย 2 ฉบบทสรปผลการศกษาวา เพศหญงมพลงสขภาพจตนอยกวาเพศชาย แตมงานวจยอก 10 ฉบบทสรปไววาไมมความแตกตางกน หรอไมไดมการสรปไว (Wagnlid, 2009) สวนงานวจยของ Choowattanapakorn et al. (2010) ทศกษาเกยวกบพลงสขภาพจตของผสงอายไทยและผสงอายสวเดน พบวา พลงสขภาพจตในผสงอายเพศชาย และเพศหญงไมมความแตกตางกน จากขอมลดงกลาว จงยงไมมขอสรปทชดเจนเกยวกบปจจยดานเพศกบพลงสขภาพจต ดงนน การศกษาความสามารถในการท านายของปจจยดานเพศกบพลงสขภาพจต ของผสงอายจงควรมการศกษาเพมเตม ความเพยงพอของรายได ความเพยงพอของรายไดเปนปจจยทมบทบาทส าคญในการด ารงชวตอยางมาก บคคลทมฐานะทางเศรษฐกจไมดจะสงผลใหมสภาพความเปนอยของชวตทขดสน โดยเฉพาะในผสงอายซงเปนวยทมการเปลยนแปลงในทางเสอมถอยลงดานการท างาน และมการเกษยณอายการท างานจงท าใหรายไดทเคยไดรบลดลงหรอไมไดรบเลย การท างานของผสงอายนบเปนแหลงทมาของรายไดซงแสดงใหเหนถงบทบาทของผสงอายเกยวกบการพงพาตนเอง ศกยภาพในการด ารงชวต การมชวตอยอยางมคณคา และการไมเปนภาระแกบตรหลานหรอสงคม (สมศกด ชณหรศม, 2555) ความเพยงพอของรายไดจงเปนปจจยทมความส าคญในผสงอายทงตอการด ารงชวต และการสงเสรมใหมคณภาพชวตทด รวมทงผสงอายทมความเพยงพอในดานเศรษฐกจจะสามารถเขาถงแหลงบรการทางสขภาพ

29

ไดตามทตองการ (Wagnlid, 2003) ดงนน ผสงอายทมความเพยงพอของรายไดจะมศกยภาพในการด าเนนชวต สามารถพงพาตนเองได รสกวาตนเองมคณคา ไมเปนภาระตอผอน รายไดจงมผลตอ พลงสขภาพจตตามแนวคดของ Wagnlid and Young (1993) ในดานความเชอมนในตนเอง และ การรสกมคณคาในชวต จากการศกษาของ Wagnlid (2003) เกยวกบพลงสขภาพจตของผสงอายทมความแตกตางของรายได พบวา ยงไมสามารถสรปไดชดเจนถงความสมพนธของรายไดกบพลงสขภาพจต สวนการศกษาของ Wells (2010) เกยวกบพลงสขภาพจตในผสงอายทอาศยอยในเขตชมชนเมอง ชานเมอง และชนบทของรฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา พบวา รายไดมความสมพนธทางลบกบพลงสขภาพจต ดงนน ความเพยงพอของรายไดจงเปนปจจยทยงไมสามารถสรปไดชดเจน การรบรภาวะสขภาพ การรบรภาวะสขภาพ หมายถง ความคด ความเชอ และความเขาใจของบคคลในการ ประเมนสขภาพของตนเองโดยรวมทงดานรางกาย จตใจ อารมณและสงคม โดยใชประสบการณเดมหรอความรเดม บวกกบปจจยทมผลตอการรบร เชน สภาพรางกาย ความเชอ ค าสอน และค าแนะน า มาชวยในการประเมนภาวะสขภาพ (Speake et al., 1989) ในผสงอายจะมภาวะสขภาพทมลกษณะแตกตางจากวยอน เนองจากผสงอายมการเปลยนแปลงในทางเสอมลงทงดานรางกาย จตใจ อารมณและสงคม จงสงผลใหมความเสยงตอการเกดโรคและการเจบปวยตาง ๆ มากขนได การรบรภาวะสขภาพของผสงอายจงเปนความรสก หรอความคดเหนทผสงอายประเมนสขภาพของตนเองจากสภาพการท างานโดยภาพรวมภายใตความเสอมตามวยสงอาย โดยผสงอายทมการเจบปวยหรอมโรคเรอรงสามารถเปนผมภาวะสขภาพทดได หากมการรบรในทางบวกวาตนเองยงคงมความสามารถในการท างานหรอในการปฏบตกจกรรมตาง ๆ ได และจะพยายามแสดงความสามารถในการปฏบตกจกรรมตาง ๆ ดวยตนเอง ดงนน การรบรภาวะสขภาพจงมผลตอพลงสขภาพจตตามแนวคดของ Wagnlid and Young (1993) ในดานของความเชอมนในตนเอง การมความเพยรพยายาม และอดทน ในการด าเนนชวต จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวพลงสขภาพจตของผสงอาย พบวา การรบรภาวะสขภาพมความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจตของผสงอาย (Wagnlid , 2003) และจากการศกษาเกยวกบพลงสขภาพจตของผสงอายทอาศยในพนทอยหางไกลความเจรญ พบวา การรบรภาวะสขภาพมความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจต (Wagnlid , 2009) ผลการศกษาดงกลาวแสดงใหเหนวา ถงแมผสงอายจะอาศยอยในพนทหางไกลความเจรญและเขาถงบรการสขภาพไดล าบาก หากมการรบรภาวะสขภาพทด ผสงอายจะมพฤตกรรมการดแลสขภาพทด มการปรบตว และสามารถจดการกบสถานการณความยากล าบากทตองเผชญไปได สวนการศกษาพลงสขภาพจตในผสงอายไทย และผสงอายสวเดน พบวา การรบรภาวะสขภาพเปนปจจยทใชท านายพลงสขภาพจตของผสงอายสวเดน แตไมใชปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไทย (Choowattanapakorn et al., 2010) ดงนน

30

การรบรภาวะสขภาพจงเปนปจจยทควรน ามาศกษาเพมเตม ขวญและก าลงใจ ขวญและก าลงใจ (Morale) หมายถง ความรสกของบคคลเกยวกบความพงพอใจในตนเอง ความเปนอยและสงแวดลอมรวมทงการยอมรบในสงทเปลยนแปลงไมได (Lawton, 1975) ขวญและก าลงใจเปนมโนมตแบบหลายมต (Multidimensional concept) ประกอบดวยคณลกษณะหลากหลายประการ เชน การมภาวะสขภาพจตทด การมองโลกในแงด ยอมรบสถานภาพของตนเอง และการประเมนสงแวดลอมในทางบวก การมขวญและก าลงใจในระดบสงเปนความรสกพงพอใจในตนเอง รสกวาบรรลเปาหมายในชวต รสกวาตนเองมประโยชนและเปนบคคลทดพอ รวมทงรสกวาตนเองเปนสวนหนงของสงคม และมความสอดคลองกนระหวางความตองการของตนเองกบสงทไดรบจากสงแวดลอม Lawton (1975) ใหความหมายของค าวา Morale หรอขวญและก าลงใจในผสงอาย คอ ความรสกผาสกของผสงอาย (Feeling of well-being) ซงผทมความผาสกจะตองเปนผทปราศจาก ความเครยด ความวตกกงวลและอาการผดปกต มความพงพอใจในตนเอง มความอดทน ยอมรบใน สงทเปลยนแปลงไมได และรสกวาตนเองเปนผทมประโยชน Lawton (1975) จงก าหนดองคประกอบของขวญและก าลงใจในผสงอายไว 3 ประการ (นงเยาว ชยทอง, 2542) ดงน 1. การปราศจากความเดอดรอนและทกขใจ (Agitation) หมายถง การไมมความวตก กงวล ไมมความรสกหวาดกลวตอสงตาง ๆ ทจะเกดขนในชวต 2. การมทศนคตทดตอการเปนผสงอาย (Attitude toward own aging) หมายถง การยอมรบตนเองในฐานะของการเปนผสงอาย รสกวาตนเองเปนผมคณคาและมประโยชน 3. การปราศจากความเหงาและวาเหว (Lonely dissatisfaction) หมายถง ความรสก พงพอใจตอการมสมพนธภาพกบบคลอน และมการตดตอกบบคคลในสงคม ดงนน บคคลทมขวญและก าลงใจจะรสกสนกสนานตอการไดตอบสนองตอสงตาง ๆ ทอยรอบตว ยนดทจะตอสเพอเอาชนะอปสรรคตาง ๆ และรสกวาการด ารงชวตอยเปนสงทมคณคา และสามารถยอมรบความเปนจรงทเกดขนได บคคลทมขวญและก าลงใจมกจะมองการเปลยนแปลงทเกดขนทงดานบวกและดานลบ เผชญกบการเปลยนแปลงอยางเขาใจและมความอดทน บคคลเหลานจงมลกษณะกระตอรอรน มการตดตอกบสงคม และมองโลกในแงด (Wagert et al., 2005) จากขอมลดงกลาว ขวญและก าลงใจจงเปนปจจยทมผลตอพลงสขภาพจตตามแนวคดของ Wagnlid and Young (1993) คอ 1) การเปนผทมจตใจสงบและมนคง เนองจากมความสมดลในการมองชวตทงดานบวกและดานลบ 2) การมความเพยรพยายามและอดทนในการตอสเพอเอาชนะอปสรรคตาง ๆ ในการด าเนนชวต 4) การมความรสกวาตนเองมคณคา มประโยชนและเปนสวนหนงในสงคม และ 5) สามารถด ารงชวตอยตอไปได แมตองเผชญกบการเปลยนแปลงและยอมรบความเปนจรงทเกดจาก

31

การเปลยนแปลงทมผลกระทบกบชวตได การสนบสนนทางสงคม การสนบสนนทางสงคมถอเปนปจจยทางจตสงคมทมผลตอพฤตกรรม ภาวะสขภาพ และมอทธพลตอความผาสกในชวต นกวชาการไดใหความหมายของการสนบสนนทางสงคมไว 2 ลกษณะ คอ ความหมายในเชงของบทบาทหนาท (Functional) หมายถง ความสมพนธในเชง พฤตกรรมและการกระท าของบคคลในเครอขายสงคมนน ๆ และความหมายในเชงโครงสราง (Structural) หมายถง กลมของเครอขายสงคม เชน สมาชกในครอบครว เพอนหรอสมาชกในกลม Weiss (1974) อธบายวา การสนบสนนทางสงคม หมายถง การมปฏสมพนธของบคคลในสงคมทม การผสมผสานความสมพนธทง 6 รปแบบ ดงน 1. ความผกพนและรกใครสนทสนม (Attachment/ Intimacy) เปนความสมพนธทเกดจากความใกลชดทท าใหบคคลเกดความรสกวาตนเปนทรก ไดรบความเอาใจใสดแลและเกดความรสกมนคงทางจตใจ ซงมกไดรบจากบคคลใกลชด เชน คสมรส ญาตพนอง สมาชกในคอบครว เปนตน ถาบคคลขาดแรงสนบสนนในดานนจะเกดความรสกเดยวดาย 2. การมสวนรวมหรอการเปนสวนหนงของสงคม (Social integration) เปนการทบคคลมโอกาสเขารวมในกจกรรมของสงคม ท าใหบคคลรสกมคณคาในตนเอง และรสกวาไดรบการยอมรบจากคนในสงคม หากขาดการสนบสนนทางสงคมในดานนจะท าใหบคคลแยกตวออกจากสงคมได 3. การไดมโอกาสเลยงดผอน (Nurturance) เปนการทบคคลมความรบผดชอบในการ เลยงดหรอชวยเหลอบคคลอน ซงท าใหบคคลเกดความรสกวาเปนทตองการของบคคลอน และผอนสามารถพงพาได ถาขาดการสนบสนนในดานนจะท าใหบคคลเกดความรสกคบของใจ และรสกวาชวตนไรคา 4. การสงเสรมใหรสกเชอมนและมคณคาในตนเอง (Reassurance of worth) เปนการไดรบ การยอมรบจากบคคลในเครอขายสงคม เชน ครอบครว เพอน หรอบคคลรอบขาง ถาบคคลม พฤตกรรมหรอแสดงบทบาททางสงคมแลวไดรบการยอมรบ จะเกดความเชอมนและรสกมคณคาในตนเองมากขน 5. การท าใหเกดความรสกไววางใจ (Availability of assistance) 6. การไดรบการชแนะ (The Obtaining of guidance) เปนการไดรบความจรงใจในการชวยเหลอทางดานอารมณ และค าแนะน า ชแนะหรอใหก าลงใจ เพอใหสามารถน าไปพฒนาและแกไขปญหาได ถาขาดแรงสนบสนนดานนจะท าใหบคคลรสกทอแท สนหวง การสนบสนนทางสงคมจงเปนการรบรของบคคลตอการไดรบความชวยเหลอทงดาน อารมณ ขอมลขาวสารหรอค าแนะน า และการสนบสนนดานวสดสงของ ซงการสนบสนนเหลานจะไดรบจากบคคลทมความส าคญทงในรปแบบชวยเหลอ และการปกปองดแล ดงนน การสนบสนนทาง

32

สงคมจงมผลตอพลงสขภาพจตของผสงอายตามแนวคดของ Wagnlid and Young (1993) ในการชวยสงเสรมใหบคคลมความเชอมนในความสามารถของตนเอง และรสกถงการมคณคาในตนเอง การสนบสนนทางสงคมมกลไกหลกส าคญ 2 ประการทสงผลใหบคคลสามารถเผชญ และผานพนสถานการณความยากล าบากทท าใหเกดความเครยดในชวตได ดงน (Cohen et al., 2000) 1. ผลโดยตรงของการสนบสนนทางสงคม คอ เมอบคคลรบรวาตนเองมแหลงสนบสนน หรอมบคคลคอยชวยเหลอจะเกดความรสกทางบวก เกดความรสกปลอดภย และสงเสรมใหเกดความเชอมนในความสามารถของตนเอง 2. การสนบสนนทางสงคมเปรยบเสมอนกนชน หรอตวปรบสมดล (Buffer) ผลกระทบ จากสถานการณความยากล าบากทท าใหเกดความเครยด และรบกวนความผาสกในชวต การมแหลง สนบสนนทางสงคมจะชวยท าใหผลกระทบของปญหาตาง ๆ ลดลง โดยเครอขายสงคมจะใหความชวยเหลอ หาทางแกไขปญหา หรอท าใหบคคลไมจดจออยแตในปญหานน ดงนน การขาดแหลงสนบสนนทางสงคมจะมผลใหบคคลเกดภาวะตงเครยด หรอเกดความยากล าบากในชวตโดยอาจจะ น ามาซงปญหาทางดานจตสงคม เชน ภาวะซมเศรา เปนตน จากการศกษาของ Wells (2010) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายทอาศยอยในชมชนชนบท ชานเมอง และชมชนเมอง รฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา พบวา การสนบสนนทางสงคมมความสมพนธทางบวก และเปนปจจยท านายพลงสขภาพจตขอผสงอาย และจากการศกษาของChoowattanapakorn et al. (2010) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายไทยและผสงอายสวเดน พบวา ผสงอายไทยทมสถานภาพโสดมระดบพลงสขภาพจตมากกวาผสงอายสวเดน ซงคณะผวจยอธบายวา ผสงอายไทยทมสถานภาพโสดสวนมากจะอาศยอยกบครอบครวและบตรหลาน จงมบคคลในครอบครวคอยใหการสนบสนน และคอยชวยเหลอ สวนผสงอายสวเดนทมสถานภาพโสดมกจะอาศยอยตามล าพงในบานพกของตนเอง หรอบานพกส าหรบผสงอายจงอาจจะไมมแหลงสนบสนนทางสงคม ซงอาจสงผลใหมความแตกตางกนของระดบพลงสขภาพจต จากการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของดงกลาวจะเหนไดวา พลงสขภาพจตของผสงอายมความแตกตางกนในแตละบคคลขนอยกบปจจยหลาย ๆ อยาง ผวจยจงคดสรรปจจยท คาดวาจะสามารถรวมกนท านายพลงสขภาพจตของผสงอายเพอท าการวจยในครงน ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม ผลการศกษาครงนจะสามารถน าไปใชในการพฒนารปแบบการพยาบาลเพอสงเสรมพลงสขภาพจตของผสงอายตอไป

บทท 3 วธด าเนนการวจย

การวจยครงนเปนการศกษาความสมพนธเชงท านาย (Predictive correlational research) เพอศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย จากปจจยทคดสรร ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม โดยมรายละเอยดวธการด าเนนการวจย ดงตอไปน

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร คอ ผสงอายทมอายตงแต 60 ปบรบรณขนไป ทงเพศชายและเพศหญง ทมภมล าเนาอยในกรงเทพมหานคร ในป พ.ศ. 2557 จ านวน 834,441 คน (ค านวณจากสถตผสงอายของกรงเทพมหานครยอนหลง ในป พ.ศ. 2555 และพ.ศ. 2556 ซงมจ านวน 761,211 คน และ 796,983 คนตามล าดบ และมอตราการเพมประมาณรอยละ 4.7 หรอประมาณ 35,700 คนตอป) (ส านกยทธศาสตรและการประเมนผล, 2556) กลมตวอยาง คอ ผสงอายทมอายตงแต 60 ปบรบรณขนไป ทงเพศชายและเพศหญงจ านวน 100 คน ทมภมล าเนาอยในเขตดสต เขตคลองเตย เขตบางเขน เขตบงกม เขตบางกอกนอย และเขตราษฎรบรณะ กรงเทพมหานคร ในป พ.ศ. 2557 ซงไดมาจากการสมจากประชากร โดยกลมตวอยางมคณสมบตตามเกณฑทก าหนด (Inclusion criteria) ดงน 1. ไมเปนผพการหรอทพพลภาพ และไมเปนผสงอายกลมตดเตยง (Bed-ridden) โดยใชขอมลผสงอายทกรงเทพมหานครประเมนไว 2. การรบรปกต 3. สอสารภาษาไทยไดเขาใจ 4. ยนดใหความรวมมอในการวจยครงน ขนาดของกลมตวอยาง การศกษาครงน ค านวณหาขนาดของกลมตวอยางจากสตรของ Tabachnick and Fidell (2007) โดยค านวณตามสตร ดงน n ≥ 50 + 8M ก าหนดให n คอ จ านวนของกลมตวอยาง M คอ จ านวนตวแปรตน ประกอบดวย เพศ (M1) ความเพยงพอของรายได (M2) การรบรภาวะสขภาพ (M3) ขวญและก าลงใจ (M4) และการสนบสนนทางสงคม (M5)

34

แทนคาในสตร n ≥ 50 + 8 (5) n ≥ 50 + 40 n ≥ 90 ในการศกษาครงน ผวจยจงก าหนดจ านวนกลมตวอยาง เทากบ 100 คน การไดมาซงกลมตวอยาง กรงเทพมหานครมการจดแบงพนทและการบรหารงานออกเปน 6 กลม ประกอบดวย 50 เขต ซงแตละกลมมความแตกตางกนในดานเศรษฐกจ สงคม และวถการด ารงชวตของประชาชน (ส านกยทธศาสตรและการประเมนผล, 2556) ในการวจยครงนผวจยน าปจจยดานความเพยงพอของรายได และการสนบสนนทางสงคมมาเปนตวแปรทรวมในการศกษา ดงนน ผวจยจงสมตวอยางจากประชากรโดยใชหลกความนาจะเปน (Probability sampling) ดวยการสมตวอยางแบบแบงชนภม (Stratified random sampling) เพอใหไดตวอยางทเปนตวแทนทดของประชากรแตละกลม และสามารถสรปผลครอบคลมไปยงประชากรในกรงเทพมหานครได ดงรายละเอยดตอไปน 1. แบงพนทของกรงเทพมหานครออกเปน 6 กลมตามพนทและการบรหารงานของกรงเทพมหานคร ดงน (ส านกยทธศาสตรและการประเมนผล, 2556) 1.1 กลมกรงเทพกลาง ประกอบดวย 9 เขต คอ เขตวงทองหลาง เขตหวยขวาง เขต ดนแดง เขตพญาไท เขตราชเทว เขตปอมปราบศตรพาย เขตสมพนธวงศ เขตพระนคร และเขตดสต 1.2 กลมกรงเทพใต ประกอบดวย 10 เขต คอ เขตสวนหลวง เขตพระโขนง เขตบางนา เขตวฒนา เขตคลองเตย เขตปทมวน เขตบางรก เขตสาทร เขตยานนาวา และเขตบางคอแหลม 1.3 กลมกรงเทพเหนอ ประกอบดวย 7 เขต คอ เขตบางซอ เขตจตจกร เขตลาดพราว เขตบางเขน เขตหลกส เขตดอนเมอง และเขตสายไหม 1.4 กลมกรงเทพตะวนออก ประกอบดวย 9 เขต คอ เขตคลองสามวา เขตคนนายาว เขตบางกะป เขตบงกลม เขตประเวศ เขตมนบร เขตลาดกระบง เขตสะพานสง และเขตหนองจอก 1.5 กลมกรงธนเหนอ ประกอบดวย 8 เขต คอ เขตทววฒนา เขตตลงชน เขตบางพลด เขตบางกอกนอย เขตบางกอกใหญ เขตธนบร เขตจอมทอง และเขตคลองสาน 1.6 กลมกรงธนใต ประกอบดวย 7 เขต คอ เขตหนองแขม เขตบางแค เขตภาษเจรญ เขตบางบอน เขตบางขนเทยน เขตทงคร และเขตราษฎรบรณะ 2. สมเขตเพอเปนตวแทนของแตละกลม โดยการสมตวอยางแบบงาย (Simple random sampling) ดวยการจบฉลากแบบไมใสคน ไดเขตทเปนตวแทนของแตละกลม คอ เขตดสต เขตคลองเตย เขตบางเขน เขตบงกม เขตบางกอกนอย และเขตราษฎรบรณะ ตามล าดบ 3. ค านวณจ านวนตวอยางของเขตทเปนตวแทนกลม ตามสดสวนของจ านวนประชากรผสงอาย ไดดงน 1) เขตดสตจ านวนตวอยาง 17 คน 2) เขตคลองเตยจ านวนตวอยาง 13 คน

35

3) เขตบางเขนจ านวนตวอยาง 22 คน 4) เขตบงกมจ านวนตวอยาง 17 คน 5) เขตบางกอกนอยจ านวน ตวอยาง 20 คน และ 6) เขตราษฎรบรณะจ านวนตวอยาง 11 คน 4. สมตวอยางผสงอายจากทะเบยนผสงอายของแตละเขต ตามจ านวนทระบไวในขอ 3 ดวยวธการจบฉลากแบบไมใสคน จนไดจ านวนตวอยางครบตามทก าหนดไว

เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยครงนเปนแบบสมภาษณ ประกอบดวย 5 สวน ไดแก แบบสมภาษณขอมลสวนบคคล แบบสมภาษณการรบรภาวะสขภาพ แบบสมภาษณขวญและก าลงใจ แบบสมภาษณการสนบสนนทางสงคม และแบบสมภาษณพลงสขภาพจตของผสงอาย ดงรายละเอยดตอไปน 1. แบบสมภาษณขอมลสวนบคคล เปนแบบสมภาษณทผวจยสรางขนมาเพอรวบรวมขอมลพนฐานทวไป ประกอบดวยขอค าถามทงหมด 6 ขอ ไดแก อาย เพศ สถานภาพสมรส ศาสนา แหลงของรายไดหลก และความเพยงพอของรายได 2. แบบสมภาษณการรบรภาวะสขภาพของผสงอาย ผวจยน ามาจากแบบวดการรบรภาวะสขภาพของ สพรรณ ธระเจตกล (2539) ทสรางตามแบบวดการรบรภาวะสขภาพของ Speake et al. (1989) ประกอบดวยขอค าถาม 3 ขอ คอ 1) การรบรภาวะสขภาพในอดต 2) การรบรภาวะสขภาพในปจจบน และ 3) การรบรภาวะสขภาพเมอเปรยบเทยบกบผอน แบบสมภาษณนมลกษณะค าตอบเปนแบบมาตรประมาณคา 4 ระดบ (Rating scale) ซงมเกณฑการพจารณาใหคาคะแนนและความหมาย ดงน ดมาก/ ดกวามาก หมายถง ผสงอายมความเหนวาสขภาพตนเองดมาก/ ดกวาผอนมาก ให 4 คะแนน ด/ ดกวา หมายถง ผสงอายมความเหนวาสขภาพตนเองด/ ดกวาผอน ให 3 คะแนน ปานกลาง/ เทากน หมายถง ผสงอายมความเหนวาสขภาพตนเองปานกลาง/ เทากบผอน ให 2 คะแนน ไมด/ แยกวา หมายถง ผสงอายมความเหนวาสขภาพตนเองไมด/ แยกวาผอน ให 1 คะแนน การแปลผลคะแนนของแบบสมภาษณการรบรภาวะสขภาพ ซงมชวงคะแนนอยระหวาง 3-12 คะแนน คะแนนทต าแสดงวามการรบรภาวะสขภาพไมด และคะแนนทสงแสดงวามการบรภาวะสขภาพทด

36

สพรรณ ธระเจตกล (2539) ไดท าการตรวจสอบความตรงตามเนอหาของแบบวดการรบรภาวะสขภาพโดยผทรงคณวฒจ านวน 8 ทาน ประกอบดวย แพทย อาจารยพยาบาล พยาบาลวชาชพ และผสงอาย แลวน าไปทดลองใชกบผสงอายจ านวน 30 คน เพอตรวจสอบความเทยงโดยวดความคงทดวยวธการทดสอบซ า (Test-retest) ผลการวเคราะหหาคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสนไดเทากบ .92 3. แบบสมภาษณขวญและก าลงใจของผสงอาย ผวจยน ามาจากแบบวดความพงพอใจ ในชวตของผสงอายของ นงเยาว ชยทอง (2542) ทสรางตามแบบวดขวญและก าลงใจของศนยผสงอายฟลาเดลเฟย (The Philadelphia Geriatric Center Morale Scale) ฉบบปรบปรงของ Lawton (1975) แบบสมภาษณขวญและก าลงมขอค าถามทงหมด 17 ขอ แบงออกเปน 3 องคประกอบ คอ 1) การปราศจากความเดอดรอนและความทกขใจ มขอค าถามเปนขอความเชงลบจ านวน 6 ขอ 2) การมทศนคตทดตอการเปนผสงอาย มขอค าถามเปนขอความเชงบวกจ านวน 5 ขอ และ 3) การปราศจากความเหงาและวาเหว มขอค าถามเปนขอความเชงบวก 2 ขอ และมขอความเชงลบ 4 ขอ โดยมลกษณะการวดแบบมาตรประมาณคา 4 ระดบ ดงน ตลอดเวลา หมายถง ความรสกของผสงอายทเกดขนตลอดเวลาเปนประจ าทกวน ในหนงสปดาห บอย ๆ หมายถง ความรสกของผสงอายทเกดขนบอยมากเกอบทกวน ในหนงสปดาห นาน ๆ ครง หมายถง ความรสกของผสงอายทเกดขนนาน ๆ ครงในหนงสปดาห

ไมเคยเลย หมายถง ผสงอายไมมความรสกนนเกดขนเลย การใหคะแนนของแบบสมภาษณขวญและก าลงใจของผสงอายซงมขอค าถามเปนทงขอความเชงบวกและเชงลบ มเกณฑการใหคะแนนขอความเชงบวก ดงน ตลอดเวลา ใหคะแนนเทากบ 4 คะแนน บอย ๆ ใหคะแนนเทากบ 3 คะแนน นาน ๆ ครง ใหคะแนนเทากบ 2 คะแนน ไมเคยเลย ใหคะแนนเทากบ 1 คะแนน สวนขอความเชงลบ มเกณฑการใหคะแนน ดงน ตลอดเวลา ใหคะแนนเทากบ 1 คะแนน บอย ๆ ใหคะแนนเทากบ 2 คะแนน นาน ๆ ครง ใหคะแนนเทากบ 3 คะแนน ไมเคยเลย ใหคะแนนเทากบ 4 คะแนน

37

การแปลผล แบบสมภาษณขวญและก าลงใจของผสงอายแบงระดบขวญและก าลงใจออกเปน 3 ระดบ ตามเกณฑดงน คะแนนรวมตงแต 61.0 คะแนนขนไป หมายถง ขวญและก าลงใจระดบสง คะแนนรวมระหวาง 50.0 – 60.9 คะแนน หมายถง ขวญและก าลงใจระดบปานกลาง คะแนนรวมนอยกวา 50.0 คะแนน หมายถง ขวญและก าลงใจระดบต า นงเยาว ชยทอง (2542) ไดท าการตรวจสอบความตรงตามเนอหาของเครองมอน โดย ผทรงคณวฒจ านวน 8 ทาน และตรวจสอบความเทยงจากการน าไปทดลองใชในกลมของผสงอายจ านวน 30 คน แลวน ามาค านวณหาคาสมประสทธแอลฟาครอนบาค เทากบ .93 4. แบบสมภาษณการสนบสนนทางสงคมของผสงอาย ผวจยน ามาจากแบบประเมน การสนบสนนทางสงคมของ Piboon (2011) ซงแปลมาจากแบบประเมนการสนบสนนทางสงคม The Personal Resource Questionnaire 2000 (PRQ 2000) ของ Weinert (2003) แบบสมภาษณน มขอค าถามทงหมด 15 ขอ แบงออกเปน 6 องคประกอบ คอ 1) ความผกพนและรกใครสนทสนม 2) การรสกมสวนรวมหรอเปนสวนหนงของสงคม 3) การไดมโอกาสเลยงดผอน 4) การสงเสรมใหรสกเชอมนและมคณคาในตนเอง 5) การท าใหเกดความรสกไววางใจ และ 6) การไดรบการชแนะ โดยมลกษณะการประเมนแบบมาตรประมาณคา 7 ระดบ ไดแก ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย คอนขางไมเหนดวย เฉย ๆ คอนขางเหนดวย เหนดวย และเหนดวยอยางยง ซงมคะแนนรวมทงหมดตงแต 15-105 คะแนน แบงระดบการสนบสนนทางสงคมออกเปน 3 ระดบ ดงน คะแนนรวมอยระหวาง 15-45 คะแนน หมายถง การสนบสนนทางสงคมระดบต า คะแนนรวมอยระหวาง 46-75 คะแนน หมายถง การสนบสนนทางสงคมระดบ ปานกลาง คะแนนรวมอยระหวาง 76-105 คะแนน หมายถง การสนบสนนทางสงคมระดบสง Piboon (2011) ไดน าเครองมอนไปตรวจสอบความเทยงโดยการหาคาความสอดคลองภายใน จากการน าแบบประเมนการสนบสนนทางสงคมไปทดลองใชในกลมผสงอายจ านวน 40 คน ผลการวเคราะหคาสมประสทธแอลฟาครอนบาค เทากบ .93 5. แบบสมภาษณพลงสขภาพจตของผสงอาย ผวจยน ามาจากแบบประเมนความยดหยนของ ทศนา ชวรรธนะปกรณ ซงแปลมาจากแบบประเมนพลงสขภาพจต (Resilience scale) ของ Wagnlid and Young (1993) แบบสมภาษณพลงสขภาพจตของผสงอายมขอค าถามทงหมด 25 ขอ ซงมองคประกอบ 5 ประการ คอ 1) การมจตใจทสงบและมนคง 2) การมความเพยรและอดทน 3) การเชอมนในตนเอง 4) การรสกมคณคาในชวต และ 5) การสามารถด ารงอยไดดวยตนเอง มลกษณะของการวดแบบมาตรประมาณคา 7 ระดบ และมคะแนนรวมตงแต 25-175 คะแนน โดยแบงระดบของพลงสขภาพจตออกเปน 3 ระดบ ดงน

38

คะแนนรวมอยระหวาง 147-175 คะแนน หมายถง การมพลงสขภาพจตระดบสง คะแนนรวมอยระหวาง 121-146 คะแนน หมายถง การมพลงสขภาพจตระดบปานกลาง คะแนนรวมนอยกวา 121 คะแนน หมายถง การมพลงสขภาพจตระดบต า ทศนา ชวรรธนะปกรณ ไดท าการตรวจสอบความเทยงดวยของเครองมอนดวยวธทดสอบซ า โดยน าไปทดลองใชในผสงอายจ านวน 20 คน แลวน าไปวเคราะหหาคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสนไดเทากบ.83 (Choowattanapakorn et al., 2010)

การตรวจสอบคณภาพของเครองมอการวจย การวจยในครงน ผวจยท าการตรวจสอบคณภาพของเครองมอวจยโดยการตรวจสอบ ความตรงตามเนอหาและการตรวจสอบความเทยง ดงรายละเอยดตอไปน 1. การตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content validity) ผวจยน าแบบสมภาษณขอมลสวนบคคลใหอาจารยทปรกษาวทยานพนธตรวจสอบความเหมาะสม ถกตองและชดเจน แลวน ามาปรบแกไขตามค าแนะน า ส าหรบแบบสมภาษณการรบรภาวะสขภาพ แบบสมภาษณขวญและ ก าลงใจ แบบสมภาษณการสนบสนนทางสงคม และแบบสมภาษณพลงสขภาพจตของผสงอาย เปนเครองมอทผานการตรวจสอบความตรงตามเนอหามาเปนอยางดแลว และผวจยน ามาใชโดยไมไดดดแปลง ผวจยจงไมไดท าการตรวจสอบความตรงตามเนอหาอก 2. การตรวจสอบความเทยง (Reliability) ผวจยน าแบบสมภาษณการรบรภาวะสขภาพ แบบสมภาษณขวญและก าลงใจ แบบสมภาษณการสนบสนนทางสงคม และแบบสมภาษณ พลงสขภาพจตของผสงอาย ไปทดลองใช (Try out) กบผสงอายทมลกษณะคลายคลงกบกลมตวอยางจ านวน 30 คน พบวา แบบสมภาษณการรบรภาวะสขภาพ มความเทยงโดยวดความคงทดวยวธการทดสอบซ า (Test-retest) ผลการวเคราะหคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสนไดเทากบ .84 ในสวนของแบบสมภาษณขวญและก าลงใจ การสนบสนนทางสงคม และพลงสขภาพจตของผสงอาย ผวจยน ามาวเคราะหหาคาสมประสทธแอลฟาครอนบาค ไดคาความเทยงเทากบ .89, .70 และ .74 ตามล าดบ

การพทกษสทธของกลมตวอยาง 1. เคาโครงวทยานพนธ ไดรบการอนมตใหด าเนนการไดจากคณะกรรมการพจารณา จรยธรรมการวจยระดบบณฑตศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา และไดรบการรบรองจรยธรรมการวจย จากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในคน กรงเทพมหานคร (ภาคผนวก ก) 2. ขณะท าการวจย ผวจยไดแนะน าตวกบกลมตวอยาง และชแจงรายละเอยดของการวจย โดยแจงใหทราบวา การวจยครงนขนอยกบความสมครใจของกลมตวอยาง ขอมลทไดจากการวจย

39

จะถกเกบเปนความลบ ผลการวจยน าเสนอเปนภาพรวม และขอมลน ามาใชประโยชนเพอการวจยเทานน กลมตวอยางสามารถขอยตการเขารวมการวจยกอนครบก าหนดไดโดยไมมผลกระทบตอกลมตวอยางแตอยางใด เมอกลมตวอยางยนดใหความรวมมอในการวจยแลว จงใหลงนามใน

ใบยนยอมเขารวมการวจย หลงจากนนจงด าเนนการวจยตามขนตอนทก าหนดไว

การเกบรวบรวมขอมล หลงจากไดรบการรบรองจรยธรรมการวจยจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรม การวจยระดบบณฑตศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา และจากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในคนกรงเทพมหานครแลว ผวจยด าเนนการเกบรวบรวมขอมลตามขนตอน ดงน 1. ผวจยน าหนงสอขออนญาตเกบรวบรวมขอมล จากคณบดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา เสนอตอผอ านวยการส านกอนามย กรงเทพมหานคร เพอขอเกบขอมลในพนทเขตดสต เขตคลองเตย เขตบางเขน เขตบงกม เขตบางกอกนอย และเขตราษฎรบรณะ 2. เมอไดรบอนญาตแลว ผวจยเขาพบผอ านวยการศนยบรการสาธารณสขในเขตดสต เขตคลองเตย เขตบางเขน เขตบงกม เขตบางกอกนอย และเขตราษฎรบรณะ เพอชแจงวตถประสงค ของการวจย รายละเอยดในการเกบรวบรวมขอมล และขออนญาตตดตอประสานงานกบพยาบาลทรบผดชอบดานการดแลผสงอายของศนยบรการสาธารณสข 3. ผวจยเขาพบพยาบาล เพอชแจงวตถประสงคของการวจย การเกบรวบรวมขอมล รวมทงขอรายชอและทอยของผสงอาย เพอสมตวอยางตามทก าหนดไว และนดวนเวลาในการรวบรวมขอมล โดยขอความชวยเหลอจากพยาบาลใหชวยนดผสงอายตามรายชอทสมไว 4. ผวจยเขาพบผสงอายทชมชนของผสงอายตามรายชอทสมได จากนน ผวจยแนะน าตว ชแจงวตถประสงคของการวจย และขอความรวมมอในการวจยแลวสมภาษณกลมตวอยาง โดยผวจยอานขอค าถามและค าตอบใหผสงอายฟงทละขอพรอมทงบนทกค าตอบทผสงอายตอบในแบบสมภาษณ ใชระยะเวลาในการสมภาษณประมาณ 30-45 นาท 5. เมอเสรจสนการสมภาษณแลว ผวจยน าขอมลทงหมดมาตรวจสอบความสมบรณถกตอง แลวน าไปวเคราะหขอมลทางสถต

การวเคราะหขอมล ผวจยวเคราะหขอมลดวยโปรแกรมคอมพวเตอรส าเรจรป โดยก าหนดระดบความมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมรายละเอยด ดงน 1. ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง ไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส ศาสนา แหลงของ รายไดหลก และความเพยงพอรายได วเคราะหโดยการแจกแจงความถ หาคารอยละ คาเฉลย และ

40

สวนเบยงเบนมาตรฐาน 2. คะแนนของพลงสขภาพจต วเคราะหดวยการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย และ สวนเบยงเบนมาตรฐาน 3. วเคราะหปจจยรวมท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย จากปจจยทคดสรร ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม โดยการวเคราะหถดถอยพหคณแบบขนตอน (Stepwise multiple regression analysis)

บทท 4 ผลการวจย

การวจยครงนเปนการศกษาความสมพนธเชงท านาย (Predictive correlational research) เพอศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย ทมภมล าเนาอยในกรงเทพมหานคร จ านวน 100 คน ระหวางเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2557 ถงเดอนมกราคม พ.ศ. 2558 ผลการวจยน าเสนอดวยตารางประกอบการบรรยาย แบงเปน 4 สวน ดงน สวนท 1 ขอมลสวนบคคลของผสงอาย ไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส ศาสนา แหลงของรายไดหลก ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคมของผสงอาย สวนท 2 ระดบพลงสขภาพจตของผสงอาย สวนท 3 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางตวท านาย ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม กบพลงสขภาพจตของผสงอาย สวนท 4 ปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย โดยการวเคราะหถดถอยพหคณ

ผลการวเคราะหขอมล การวจยครงน ผวจยไดท าการทดสอบขอตกลงเบองตนของสถต พบวา มคาผดปกต (Outliers) จ านวน 6 คน จงตดจ านวนทมคาผดปกตออก เพอใหขอมลมการแจกแจงแบบปกต (Normality) คงเหลอจ านวนกลมตวอยางทงหมด 94 คน สวนท 1 ขอมลพนฐานของผสงอาย ไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส ศาสนา แหลงของรายได และความเพยงพอของรายได แสดงไวในตารางท 4-1 ตารางท 4-1 จ านวน รอยละของผสงอาย จ าแนกตาม เพศ อาย สถานภาพสมรส ศาสนา แหลงของ รายได และความเพยงพอของรายได (n = 94) ลกษณะของผสงอาย จ านวน รอยละ เพศ ชาย 18 19.1 หญง 76 80.9

42

ตารางท 4-1 (ตอ) ลกษณะของผสงอาย จ านวน รอยละ อาย 60-69 ป 48 51.0 70-79 ป 40 42.6 80 ปขนไป 6 6.4 (Max = 89 , Min = 60 , M = 69.67, SD = 6.43) สถานภาพสมรส โสด 15 16.0 ค 44 46.8 หมาย 30 31.9 หยาราง 5 5.3 ศาสนา พทธ 88 93.6 อสลาม 6 6.4 แหลงของรายไดหลก บ านาญ 12 12.8 การประกอบอาชพ 22 23.4 บตรหลาน 47 50.0 เบยยงชพผสงอาย 12 12.8 อน ๆ (พนอง) 1 1.0 ความเพยงพอของรายได เพยงพอ 73 77.7 ไมเพยงพอ 21 22.3

จากตารางท 4-1 พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 80.9) มอายเฉลย 69.67 ป (SD = 6.43) สวนมากมอายอยในชวง 60-69 ป (รอยละ 51) มสถานภาพสมรสค (รอยละ 46.8) รองลงมา คอ สถานภาพสมรสหมาย (รอยละ 31.9) สวนใหญนบถอศาสนาพทธ (รอยละ 93.6) แหลงรายไดหลกมาจากบตรหลาน (รอยละ 50) และมความเพยงพอของรายได (รอยละ 77.7)

43

สวนท 2 ระดบพลงสขภาพจตของผสงอาย แสดงไวในตารางท 4-2

ตารางท 4-2 จ านวน และรอยละของผสงอาย จ าแนกตามระดบของพลงสขภาพจต (n = 94) ระดบของพลงสขภาพจต จ านวน รอยละ ต า (นอยกวา 121 คะแนน) 11 11.7 ปานกลาง (121-146 คะแนน) 36 38.3 สง (147-175 คะแนน) 47 50.0 (M = 144.29, SD = 14.98) จากตารางท 4-2 พบวา กลมตวอยางครงหนง (รอยละ 50) มพลงสขภาพจตอยในระดบสง และมคาเฉลยของคะแนนพลงสขภาพจตอยในระดบปานกลาง (M = 144.29, SD = 14.98) สวนท 3 ปจจยทมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผสงอาย ท าการวเคราะหความสมพนธดวยสถตสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน แสดงไวในตารางท 4-3 ตารางท 4-3 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางปจจยท านาย ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได

การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม กบ พลงสขภาพจตของผสงอาย (n = 94) ตวแปร 1 2 3 4 5

1. เพศ

2. การมรายไดเพยงพอ -.13

3. การรบรภาวะสขภาพ -.03 .30**

4. ขวญและก าลงใจ -.06 .29** .34**

5. การสนบสนนทางสงคม -.05 .24** .31** .43**

6. พลงสขภาพจต .07 .23* .37** .33** .51**

* มนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ** มนยส าคญทางสถตทระดบ .01

44

จากตารางท 4-3 พบวา การสนบสนนทางสงคม การรบรภาวะสขภาพ และขวญและก าลงใจ มความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจตของผสงอายอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (r = .51, .37, .33 ตามล าดบ) และการมรายไดเพยงพอ มความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจตของผสงอายอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r = .23) สวนเพศไมมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผสงอาย สวนท 4 ปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย โดยใชการวเคราะหถดถอยพหคณแบบขนตอน (Stepwise multiple regression analysis) ซงไดท าการทดสอบขอตกลงเบองตนของสถต ในดานการแจกแจงแบบปกต (Normality) ความเปนอสระตอกนของขอมล (Indipendence of observation) Outliers, Linearity, Homoscedasticity และตวแปรอสระตองไมมความสมพนธกนเอง (Multicollinearity) พบวา ขอมลเปนไปตามขอตกลงเบองตนของการใชสถตการถดถอยพหคณ ในสวนของตวแปรเพศและความเพยงพอของรายได มการวดในระดบนามบญญต (Nominal scale) ไดเปลยนใหเปนตวแปรหน (Dummy variable) กอนน าไปวเคราะหถดถอยพหคณ ผลการวเคราะหแสดงไวในตารางท 4-4

ตารางท 4-4 คาสมประสทธสหสมพนธพหคณระหวางการสนบสนนทางสงคม และการรบร ภาวะสขภาพกบพลงสขภาพจตของผสงอาย

ตวท านาย b SE Beta t P-value การสนบสนนทางสงคม .750 .158 .434 4.733 .000 การรบรภาวะสขภาพ 1.943 .749 .238 2.595 .011 Constant (a) 61.059 13.703 - 4.456 .000 R = .556, R2 = .309, R2 adj = .294, F (2, 91) = 20.388 Sig of F = < .01

จากตารางท 4-4 พบวา การสนบสนนทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพสามารถรวมกน

ท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไดรอยละ 30.9 อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (R2 = .309)

โดยพบวา การสนบสนนทางสงคมเปนตวแปรทรวมท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไดมากทสด

(Beta = .434, p < .01) รองลงมาคอ การรบรภาวะสขภาพ (Beta = .238, p < .01)

บทท 5 สรปและอภปรายผล

การวจยครงนเปนการศกษาความสมพนธเชงท านาย เพอศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย กลมตวอยาง คอ ผสงอายทงเพศชายและเพศหญง ทมอาย 60 ปบรบรณขนไป จ านวน 94 คน ซงไดมาโดยวธการสมแบบแบงชนภม เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก แบบสมภาษณขอมลสวนบคคล แบบสมภาษณการรบรภาวะสขภาพ แบบสมภาษณขวญและก าลงใจ แบบสมภาษณการสนบสนนทางสงคม และแบบสมภาษณพลงสขภาพจตของผสงอาย วเคราะหขอมลโดยใชสถตพรรณนา และการวเคราะหถดถอยพหคณ สรปผลการวจยได ดงน 1. กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 80.9) มอายเฉลย 69.67 ป (SD = 6.43) สวนมากมอายอยในชวง 60-69 ป (รอยละ 51) มสถานภาพสมรสค (รอยละ 46.8) รองลงมา คอ สถานภาพสมรสหมาย (รอยละ 31.9) สวนใหญนบถอศาสนาพทธ (รอยละ 93.6) มแหลงรายไดหลกมาจากบตรหลาน (รอยละ 50) และมความเพยงพอของรายได (รอยละ 77.7) 2. กลมตวอยางครงหนง (รอยละ 50) มพลงสขภาพจตอยในระดบสง และมคาเฉลยของคะแนนพลงสขภาพจตอยในระดบปานกลาง (M = 144.29, SD = 14.98) 3. การสนบสนนทางสงคม การรบรภาวะสขภาพ และขวญและก าลงใจ มความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจตของผสงอายอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (r = .51, .37, .33 ตามล าดบ) และการมรายไดเพยงพอ มความสมพนธทางบวกกบพลงสขภาพจตของผสงอาย อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r = .23) สวนเพศไมมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผสงอาย 4. การสนบสนนทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพสามารถรวมกนท านาย

พลงสขภาพจตของผสงอายไดรอยละ 30.9 อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (R2 = .309) โดย

พบวา การสนบสนนทางสงคมเปนตวแปรทรวมท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไดมากทสด

(Beta = .434, p < .01) รองลงมาคอ การรบรภาวะสขภาพ (Beta = .238, p < .01) ตามล าดบ

อภปรายผลการวจย จากผลการวจย ผวจยอภปรายผลตามวตถประสงคการวจยได ดงน 1. การศกษาระดบพลงสขภาพจตของผสงอาย ผลการวจย พบวา กลมตวอยางครงหนงมพลงสขภาพจตอยในระดบสง (รอยละ 50) และ

46

มคาเฉลยพลงสขภาพจตอยในระดบปานกลาง ( M = 144.29, SD = 14.98) เนองจาก กลมตวอยางสวนใหญ (รอยละ 51) อยในวยผสงอายตอนตน คอ มอายระหวาง 60 - 69 ป ซงถอวาเปนผสงอายทยงมพลงและมความสามารถในการจดการและปรบตวตอสถานการณตาง ๆ รวมทงมความสามารถในการชวยเหลอตนเองและผอนไดด ผสงอายในชวงวยนจงเปนชวงทมพลงกายและสตปญญายงกระฉบกระเฉงอย จงสามารถสรางสรรคประโยชนแกครอบครว ชมชน และสงคมไดมากกวาผสงอายในวยอน (สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2550) ซงเปนไปตามแนวคดพลงสขภาพจตของ Wagnlid and Young (1993) ในดานการมความเชอมนในตนเอง การรสกมคณคาในชวต การสามารถด ารงอยไดดวยตนเอง และการมความเพยรและอดทนในการด าเนนชวต จงสงผลใหกลมตวอยางมพลงสขภาพจตในระดบสง นอกจากนน ผลการวจยยงพบวา กลมตวอยางสวนมากมรายไดเพยงพอ (รอยละ 77.7) ซงการทผสงอายรบรถงการมรายไดเพยงพอท าใหไดรบการตอบสนองตอความจ าเปนพนฐานในชวต เนองจากรายไดมความส าคญทงตอการด ารงชวต และการสงเสรมใหมคณภาพชวตทด ผสงอายทมความเพยงพอในดานเศรษฐกจจะสามารถเขาถงแหลงบรการทางสขภาพไดตามทตองการ (Wagnlid, 2003) มศกยภาพในการด าเนนชวต สามารถพงพาตนเองได รสกวาตนเองมคณคา และไมเปนภาระตอผอน ความเพยงพอของรายไดจงมผลตอระดบพลงสขภาพจตตามแนวคดของ Wagnlid and Young (1993) ในดานความเชอมนในตนเอง และการรสกมคณคา ในชวต สอดคลองกบการศกษาของ Wagnlid (2003) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายทมรายไดต า และรายไดสง พบวา สองในสามของผสงอายทมรายไดสงมพลงสขภาพจตมากวาผสงอายทมรายไดต า 2. การศกษาปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอายจากปจจยทคดสรร ไดแก เพศ ความเพยงพอของรายได การรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม จากผลการวจย พบวา การสนบสนนทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพมความสมพนธทางบวกอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (r = .51 และ .37 ตามล าดบ) และสามารถรวมกนท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไดรอยละ 30.9 (R2 = .309, p < .01) อธบายไดวา การสนบสนนทางสงคมเปนการไดรบความชวยเหลอทงดานอารมณ ขอมลขาวสาร ค าแนะน า วสดสงของ และการปกปองดแล การสนบสนนเหลานจะไดรบจากบคคลทมความส าคญ เชน บคคลในครอบครว เพอน หรอเพอนรวมงาน และบคคลอนทคนเคยในเครอขายทางสงคม (Social network) ซงตองอาศยการมความสมพนธทดระหวางกน การไดรบการสนบสนนทางสงคมจะชวยใหบคคลจดการกบผลกระทบจากความสญเสย คงไวในความรสกมสวนรวม มความเขมแขง และรสกมคณคาในตนเอง (Resnick, 2011; Resnick et al., 2011) เมอบคคลรบรวาตนเองมแหลงสนบสนน หรอมบคคลคอยชวยเหลอจะเกดความรสกทางบวก เกดความรสกปลอดภย และเกดความเชอมนในความสามารถของตนเอง นอกจากนน การสนบสนนทางสงคมยงเปรยบเสมอนการมกนชนหรอตวปรบสมดลของผลกระทบ

47

ตาง ๆ จากสถานการณความยากล าบากทท าใหเกดความเครยดทรบกวนความผาสกในชวต การม แหลงสนบสนนทางสงคมจะท าใหผลกระทบของปญหาตาง ๆ ลดลง โดยมเครอขายทางสงคมคอยใหความชวยเหลอ หาทางแกไขปญหา หรอท าใหบคคลไมจดจออยแตในปญหานน (Cohen et al., 2000) สอดคลองกบการศกษาของ Lee et al. (2008) เรองพลงสขภาพจตในมารดาวยสงอาย และบตรสาวชาวเกาหลใตทยายถนฐานมาอยในประเทศสหรฐอเมรกา พบวา วฒนธรรมของการพงพาอาศยซงกนและกน มความสมพนธกบพลงสขภาพจตในมารดาวยสงอาย ( r = .313, p < .01) และสอดคลองกบการศกษาของ Wells (2010) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายทอาศยอยในเขตชนบท ชานเมอง และชมชนเมอง ของรฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา พบวา การสนบสนนทางสงคมมความสมพนธทางบวก ( r = .21, p < .01) และเปนปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย ดงนน การสนบสนนทางสงคมมผลตอพลงสขภาพจตของผสงอายตามแนวคดของ Wagnlid and Young (1993) ในการชวยสงเสรมใหบคคลมความเชอมนในความสามารถของตนเอง และรสกถงการมคณคาในตนเอง สวนการรบรภาวะสขภาพ อธบายไดวา การรบรภาวะสขภาพเปนความคด ความเชอ และความเขาใจของผสงอายตอภาวะสขภาพโดยรวมของตนเอง (Speake et al., 1989) ในวยของผสงอายภาวะสขภาพจะมลกษณะแตกตางจากวยอน เนองจากมการเปลยนแปลงในทางเสอมลงทงดานรางกาย จตใจ อารมณและสงคม จงสงผลใหมความเสยงตอการเกดโรคและการเจบปวยตาง ๆ การรบรภาวะสขภาพของผสงอายจงเปนความรสก หรอความคดเหนทผสงอายประเมนสขภาพของตนเองจากสภาพการท างานโดยภาพรวมภายใตความเสอมตามวยสงอาย โดยผสงอายทมการเจบปวยหรอมโรคเรอรงสามารถเปนผมภาวะสขภาพทดได หากผสงอายมการรบรภาวะสขภาพทด จะเชอมนวาตนเองยงคงมความสามารถในการท างาน หรอในการปฏบตกจกรรมตาง ๆ ได และจะพยายามแสดงความสามารถในการปฏบตกจกรรมตาง ๆ ดวยตนเอง ดงนน การรบรภาวะสขภาพจงมผลตอพลงสขภาพจตตามแนวคดของ Wagnlid and Young (1993) ในดานของความเชอมนในตนเอง การมความเพยรพยายาม และอดทนในการด าเนนชวต สอดคลองกบการศกษาของ Wagnlid (2003) เรอง พลงสขภาพจตของผสงอายทมรายไดสง และรายไดต า พบวา การรบรภาวะสขภาพมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผสงอายทงกลมทมรายไดสง และรายไดต า ( r = .31, r =.37, p < .001) สอดคลองกบการศกษาของ Choowattanapakorn et al. (2010) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายไทยและผสงอายสวเดน พบวา การรบรภาวะสขภาพเปนปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอายสวเดน และสอดคลองกบการศกษาของ Wells (2010) เรองพลงสขภาพจตของผสงอายทอาศยอยในเขตชนบท ชานเมอง และชมชนเมองของรฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา พบวา พลงสขภาพจตมความสมพนธทางบวกกบการรบรภาวะสขภาพทางรางกาย และจตใจ อยางมนยส าคญทางสถต (r = .23, p < .01 และ r = .42, p < .01 ตามล าดบ)

48

ผลการวจยครงน อธบายตามแบบจ าลองกลไกพลงสขภาพจต (Resiliency model) ของ Richardson (2002) ไดวา เมอบคคลเขาสวยผสงอาย จะตองเผชญกบผลกระทบจากการเปลยนแปลงตามวยทงดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม ซงผลกระทบเหลานจะคกคามและท าลายความสมดลของชวตของผสงอาย หลงจากนนผสงอายจะเกดการฟนตว ซงม 4 รปแบบ ไดแก การฟนตวแบบผมพลงสขภาพจต การฟนตวกลบสความสมดลของชวต การฟนตวทมการสญเสยเกดขน และไมเกดการฟนตว ผสงอายทมแหลงสนบสนนทางสงคม และมการรบรภาวะสขภาพทด จะเปนบคคลทสามารถฟนตวกลบมาด าเนนชวตไดแบบผมพลงสขภาพจต คอ มกระบวนการปรบตว (Coping process) ทสงผลใหเกดการพฒนาขน มความร มความเขาใจ และมความสามารถในการจดการสงตาง ๆ ถงแมวาตองเผชญกบการเปลยนแปลงทท าใหเกดความรสกสญเสย และท าใหเกดความยากล าบากในชวตกตาม จากการวจยครงน พบวา ปจจยดานเพศ ความเพยงพอของรายได และขวญและก าลงใจ ไมสามารถท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไดตามสมมตฐานทตงไว อาจเนองมาจากจ านวน ผสงอายเพศชาย และเพศหญงในการศกษาครงนมความแตกตางกนมาก ซงกลมตวอยางเปนเพศหญงถงรอยละ 80.9 สวนความเพยงพอของรายได และขวญและก าลงใจ พบวา มความสมพนธกบ พลงสขภาพจตของผสงอายในระดบต า (r = .23, p < .05 และ r = .33, p < .01 ตามล าดบ) สรป จากการวจยในครงนเหนไดวา การสนบสนนทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพ สามารถรวมกนท านายพลงสขภาพจตของผสงอายไดรอยละ 30.9 ซงปจจยทงสองดานมความส าคญ สามารถสงเสรมใหพฒนาและเปลยนแปลงได ผสงอายทมสขภาพด และมแหลงสนบสนนทางสงคมจะเปนพลงของสงคม เพราะเปนทรพยากรบคคลทมคณคา ซงสามารถท าประโยชนตอชมชน และครอบครวได การสงเสรมใหผสงอายมพลงสขภาพจตนนจะตองอาศยทงปจจยดานการสนบสนนทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพทด โดยครอบครว ชมชน สงคม หนวยงานทเกยวของทงภาครฐ เอกชน และสหสาขาวชาชพตองรวมมอกนหาแนวทางสงเสรม และปองกนการเสอมถอยลงของปจจยเหลาน เพอใหผสงอายมพลงสขภาพจตทด สามารถจดการและการปรบตวได เมอตองเผชญกบสถานการณความยากล าบากในชวต รวมทงสามารถด าเนนชวตไดดวยความพงพอใจ มศกยภาพในการดแลตนเอง มความสข ลดภาวะพงพา และมคณภาพชวตในวยผสงอาย อยางไรกตาม จากการ วจยยงพบวามปจจยอน ๆ ทมผลตอพลงสขภาพจตทยงไมไดศกษา ซงไมสามารถอธบายไดจากการวจยครงน เชน ปจจยดานภมศาสตร ระดบการศกษา ปจจยดานความเขมแขงภายในของบคคล และปจจยทางดานจตวญญาณ เปนตน ดงนน จงควรมการน าไปศกษาในล าดบตอไป

49

ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช จากผลการวจยครงน พบวา ปจจยท านายพลงสขภาพจตของผสงอาย คอ การสนบสนน ทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพ ผวจยจงมขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช ดงน 1. ดานปฏบตการพยาบาล พยาบาลวชาชพ และบคลากรในทมสขภาพทเกยวของกบการดแลผสงอายสามารถน าผลการวจยครงน ไปใชเปนขอมลในการพฒนารปแบบการพยาบาล และวางแผนการใหการพยาบาลผสงอายโดยตระหนกถงปจจยดานการสนบสนนทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพ เพอสงเสรมใหผสงอายเปนผทมพลงสขภาพจตทสามารถจดการและปรบตวตอการเปลยนแปลงทเกดขนในวยสงอายได 2. ดานการศกษาทางการพยาบาล คณาจารยในสถาบนการศกษาสามารถน าผลการวจย ครงนไปใชเปนขอมลประกอบการสอนเกยวกบการสงเสรมพลงสขภาพจตของผสงอาย โดยใหความส าคญกบปจจยดานการสนบสนนทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพของผสงอาย 3. ดานการวจยทางการพยาบาล นกวจยทางการพยาบาลสามารถน าผลการวจยไปใชเปน ขอมลพนฐานในการศกษาปจจยอน ๆ ทเกยวของกบพลงสขภาพจต และพฒนารปแบบการพยาบาล หรอโปรแกรมการสงเสรมพลงสขภาพจตของผสงอาย โดยเนนเกยวกบการสนบสนนทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพของผสงอาย 4. ดานการบรหารการพยาบาล ผบรหารทางการพยาบาลสามารถน าผลการวจยไปเปน ขอมลประกอบการก าหนดแนวปฏบตทางการพยาบาลโดยตระหนกถงปจจยดานการสนบสนน ทางสงคม และการรบรภาวะสขภาพ เพอเปนทางเลอกส าหรบพยาบาลในการสงเสรมพลงสขภาพจต ของผสงอาย

ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 1. ควรมการศกษาปจจยดานภมศาสตร อาย ระดบการศกษา ปจจยดานความเขมแขงภายในของบคคล และปจจยทางดานจตวญญาณกบพลงสขภาพจตของผสงอาย เพอใหทราบถงปจจยอน ๆ ทสามารถสงเสรมใหเกดพลงสขภาพจตในวยผสงอาย 2. ควรมการศกษาพลงสขภาพจตในผสงอายทมการเจบปวย และในกลมโรคเรอรงตาง ๆ เชน เบาหวาน และความดนโลหต เพอน าขอมลมาสงเสรม และวางแผนการพยาบาลใหผสงอายสามารถจดการ และดแลตนเองได 3. ควรมการศกษารปแบบการพยาบาล โปรแกรมการพยาบาล หรอกจกรรมทสรางเสรมใหเกดพลงสขภาพจต เพอชวยพฒนาพลงสขภาพจตในผสงอายทมพลงสขภาพจตระดบต า

บรรณานกรม กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2547). พระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: เจ. เอส. กาญจนา ไทยเจรญ. (2543). ปจจยทเปนตวท านายภาวะสขภาพจตของผสงอายในจงหวดชลบร.

วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาการพยาบาลผสงอาย, คณะพยาบาลศาสตร, มหาวทยาลยบรพา.

จฬาลกษณ บารม. (2551). สถตเพอการวจยทางสขภาพและการวเคราะหขอมลดวยโปรแกรม SPSS. ชลบร: ศรศลปะการพมพ. นงเยาว ชยทอง. (2542). การไดรบการดแลและความพงพอใจในชวตของผสงอายอ าเภอเคยนซา จงหวดสราษฎรธาน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาการพยาบาลชมชน, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน. ปทมา วาพฒนวงศ และปราโมทย ประสาทกล. (2553). ประชากรและสงคม 2553: คณคาผสงอาย ในสายตาสงคมไทย. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. ประเสรฐ อสสนตชย. (2552). ปญหาสขภาพทพบบอยในผสงอาย. กรงเทพฯ: ยเนยน ครเอชน. ผองพรรณ อรณแสง. (2554). การพยาบาลปญหาส าคญของผสงอาย: การน าไปใช. ขอนแกน: คลงนานาวทยา. ผองศร ศรมรกต. (2536). ผลของการใหค าปรกษาแบบประคบประคองตอการการรบรภาวะเจบปวย ระดบความรสกมคณคาแหงตนและขวญก าลงใจในผปวยมะเรงปากมดลกทไดรบรงส รกษา. ดษฎนพนธพยาบาลศาสตรดษฎบณฑต, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล. วไลวรรณ ทองเจรญ. (2554). ศาสตรและศลปการพยาบาลผสงอาย. กรงเทพฯ: โครงการต ารา

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล. วรภทรา ประภาพกตร (2554). ความยดหยน การสนบสนนทางสงคม การเผชญปญหา และคณภาพ ชวตของผสงอายโรคหลอดเลอดสมอง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาการพยาบาลผสงอาย, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ศกรตน เอกอศวน และเยาวนาฎ ผลตนนทเกยรต. (2551). ความสามารถยนหยดเผชญวกฤต. วารสารกรมสขภาพจต, 16(3), 190-198. ศนยการเฝาระวงและเตอนภยทางสงคม ส านกปลดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคง ของมนษย. (2554).รายงานผลการส ารวจขอมลผสงอายในเขตพนทกรงเทพมหานคร ป 2554. เขาถงไดจาก http://www.m-society.go.th/article_attach/11400/15721.pdf

51

สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. (2550). สขภาพคนไทย 2550 “หอมกลน ล าดวน” เตรยมพรอมสสงคมผสงอาย. กรงเทพฯ: อมรนทร. สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. (2555). สารประชากร มหาวทยาลยมหดล. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. สถาบนเวชศาสตรผสงอาย. (2548). คมอแนวทางการจดตงและด าเนนการคลนกผสงอาย. กรงเทพฯ: ชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย. สมพร อนทรแกว, เยาวนาฏ ผลตนนทเกยรต, ศรวภา เนยมสอาด และสายศร ดานวฒนะ (2552). เปลยนรายกลายเปนด RQ พลงสขภาพจต. นนทบร: ดนาด. สมศกด ชณหรศม. (2555). รายงานประจ าป สถานการณผสงอายไทย พ.ศ. 2553. กรงเทพฯ: ทควพ. สพรรณ ธระเจตกล. (2539). ความสมพนธระหวาง มโนทศนสขภาพ การรบรภาวะสขภาพ กบ พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของผสงอายในชนบท อ าเภอตระการพชผล จงหวด อบลราชธาน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาการพยาบาลชมชน, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน. ส านกงานสถตแหงชาต. (2541). สถานภาพของผสงอายไทย. กรงเทพฯ: กองคลงขอมลและสนเทศ

สถต. ส านกยทธศาสตรและการประเมนผล. (2556). สถตกรงเทพมหานคร ป 2556. กรงเทพฯ: คณะรฐมนตรและราชกจจานเบกษา. เสาวลกษณ สวรรณไมตร (บรรณาธการ), (2552). คมอการใหค าปรกษาเพอเสรมสราง พลงสขภาพจต. นนทบร: บยอนด พบลสซง. อานนท อาภาภรม. (2525). สงคม วฒนธรรมประเพณไทย (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. Ahern, N. R., Kiehl, E. M., Sole, M. L., & Byers, J. (2006). A review of instruments measuring resilience. Comprehensive Pediatric Nursing, 29, 103-125. Alex, L., & Lundman, B. (2011). Lack of resilience among very old men and women: A Qualitative gender analysis. International Journal, 25(4), 302-316. Allen, R. S., Haley, P. P., Harris, G. M., Fowler, S. N., & Pruthi, R. (2011). Resilience: Definitions, Ambiguities, and Applications. In B. Resnick, L.P. Gwyther, & K. A. Roberto (Eds.), Resilience in aging concepts, research, and outcomes (pp. 1-13). New York: Springer. Bonanno, G. A. (2004). Loss, Trauma, and Human resilience. American Psychologist, 59(1), 20-28. Choowattanapakorn, T., Alex, L., Lundman, B., Norberg, A., & Nygren, B. (2010). Resilience among women and men aged 60 years and over in Sweden and in Thailand. Nursing and Health Sciences, 12, 329-335.

52

Cohen, S., Gottlieb, B. H., & Underwood, L. G. (2000). Social relationship and health. In S. Cohen, L. G. Underwood, & B. H. Gottlieb (Eds.), Social support measurement and intervention: a guide for health and social scientists (pp.3-20). New York: Oxford University Press. Dye, J. G., & McGuinness, T. M. (1996). Resilience: Analysis of the concept. Psychiatric Nursing, 10(5), 276-282. Earvolino-Ramirez, M. (2007). Resilience: A concept analysis. Nursing Forum, 42(2), 73-82. Erikson, E. H. (1997). The life cycle completed. New York: W. W. Norton . Felten, S. B. (2000). Resilience in a multicultural sample of community–dwelling women older than age 85. Clinical Nursing Research, 9(2), 102-123. Garmezy, N. (1991). Resiliency and vulnerability to adverse developmental outcome associated with poverty. American Behavioral Scientist, 34, 416-430. Gillespie, B. M., Chaboyer, W., & Wallis, M. (2007). Development of a theoretically derived model of resilience through concept analysis. Contemporary Nurse, 25, 124-135. Grotberg, E. H. (2003). Resilience for today: Gaining strength from adversity. Westport: Praeger. Hengudomsub, P. (2007). Resilience in later life. Thai Pharmaceutical and Health Science Journal, 2(1), 115-123. Lawton, M. P. (1972). The dimensions of morale. In D. Kent, R. Kastenbaum, & S. Sherwood (eds.), Research planning and action for the elderly: The power and potential of social science (pp. 144-165). New York: Behavioral Publications. Lawton, M. P. (1975). The philadelphia geriatric center morale: A revision. Journal of Gerontology, 30(1), 85-89. Lee, H., Brown, S. L., Mitchell, M. M., & Rchiraldi, G. R. (2008). Correlates of resilience in the face of adversity for Korean women immigrating to the US. Immigrant Minority Health, 10, 415-422. Linton, A. D., & Lach, H. W. (2007). Matterson & McConnell’s gerontological nursing: Concept and practice (3rded.). St Louis: Saunders Elsevier. Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71(3), 543-562. Maneerat, S., Isaramalai, S., & Boonyasopun, U. (2011). A conceptual structure of resilience among Thai elderly. International Journal of Behavioral Science, 6(1), 24-40.

53

Miller, C. A. (2009). Nursing for wellness in older adults (5th ed.). Philadelphia: Lippincott. Nygren, B., Alex, L., Jonsen, E., Gustafson, Y., Norberg, A., & Lundman, B. (2005). Resilience, sense of coherence, purpose in life and self-transcendence in relation to perceived physical and mental health among the oldest old. Aging & Mental Health, 9(4), 354-362. Piboon, K., (2011). A causal model of depression among older adults in Chonburi province. Doctor of Philosophy in Nursing (International program), Faculty of Nursing, Burapha University. Resnick, B. (2011). Resilience in older adults. In M. L. Wykle, & S. H. Gueldner (Eds.), Aging well: Gerontological education for nurses and other health professionals (pp. 563-575). New York: Jones & Bartlett Learning. Resnick, B., Gwyther, L. P., & Roberto, K. A. (Eds.). (2011). Resilience in aging concepts, research, and outcomes. New York: Springer. Richardson, G. E. (2002). The metatheory of resilience and resiliency. Journal of Clinical Psychology, 58(3), 307-321. Richardson, G. E., Neiger, B., Jensen, S., & Kumpfer, K. (1990). The resilience model. Health Education, 21, 33-39. Rutter, M. (1985). Resilience in the face of adversity: Protective factor and resistance to psychiatric disorder. British Journal of Psychiatry, 147, 598-611. Speake, D. L., Cowart, M. E., & Pellet, K. (1989). Health perception and lifestyle of the elderly. Research in Nursing and Health, 12, 93-100. Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Boston: Pearson Education. Wagert, P. V., Ronnmark, B., Rosendahl, E., Lundin-Olsson, L., Gustavsson, J., Nygren, B., Lundman, B., Norberg, A., & Gustafson, Y. (2005). Morale in the oldest old: The Umea 85+ study. Journal of Age and Ageing, 34, 249-255. Wagnlid, G. M. (2003). Resilience and successful aging: Comparison among low and high income oder adults. Journal of Gerontological Nursing, 1, 42-47. Wagnlid, G. M. (2009). A review of the resilience scale. Nursing Measurement, 17(2), 105-113. Wagnild, G.M., Collins, J. A. (2009). Assessing resilience. Psychosocial Nursing, 47(12), 28-33. Wagnild, G. M., & Young, H. M. (1990). Resilience among older women. Journal of Nursing Scholarship, 22, 252-255.

54

Wagnild, G. M., & Young, H. M. (1993). Development and psychometric evaluation of the resilience scale. Journal of Nursing Measurement, 1(2), 165-178. Weinert, C. (2003). Measuring social support: PRQ2000. In O. Strickland & C. Dilorio (Eds.), Measurement of nursing outcome (pp. 161-172). New York: Springer. Weiss, R. S. (1974). The provisions of social relationship. In Z. Rubin (Ed.), Doing unto others (pp. 17-26). New Jersey: Prentice Hall. Wells, M. (2010). Resilience in older adults living in rural, suburban, and urban areas. Journal of Rural Nursing and Health Care, 10(2), 45-54. Werner, E. E., & Smith, R. S. (1977). Kauai’s children come of age. Honolulu: University of Hawaii Press. Werner, E., (1993). Risk, Resilience, and Recovery: Perspectives from the Kauai longitudinal study. Development and Psychopathology, 5, 503-515.

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก แบบรายงานผลการพจารณาจรยธรรม

57

58

59

ภาคผนวก ข ตวอยางเครองมอทใชในการวจย

60

สวนท 1 ขอมลสวนบคคล ค าชแจง ผวจยจะถามทานเกยวกบขอมลตอไปน ขอใหทานตอบค าถามใหตรงกบความเปนจรงมากทสด โดยผวจยจะใสเครองหมาย หรอเตมขอความลงในชองวางทตรงกบขอมลของทาน 1. อายของทาน คอ .................. ป (มากกวา 6 เดอน คดเปน 1 ป) 2. เพศ ชาย หญง 3. สถานภาพสมรส โสด ค หมาย หยาราง อน ๆ............................. 4. ศาสนา พทธ ครสต อสลาม อน ๆ ระบ......................... 5. ทานมรายไดหลกจากแหลงใดบาง บ านาญ การประกอบอาชพ บตร-หลาน เบยยงชพผสงอาย อน ๆ............................................ 6. รายไดททานไดรบเพยงพอกบรายจายของทานหรอไม เพยงพอ ไมเพยงพอ

61

สวนท 2 การรบรภาวะสขภาพ ค าชแจง แบบสมภาษณนมวตถประสงคเพอตองการทราบระดบการรบรภาวะสขภาพโดยรวมของทาน ผวจยจะถามทานเกยวกบขอมลตอไปน ขอใหทานตอบค าถามใหตรงกบความเปนจรงมากทสด โดยผวจยจะใสเครองหมาย ลงในชองวางทตรงกบขอมลของทาน 1. ในความคดเหนของทาน เมอ 6 เดอนยอนหลง สขภาพของทานเปนอยางไร ดมาก ด ปานกลาง ไมด 2. ในความคดเหนของทาน ในปจจบน (6 เดอน - ปจจบน) สขภาพของทานเปนอยางไร ดมาก ด ปานกลาง ไมด 3. ในความคดเหนของทาน สขภาพของทานในขณะนเมอเปรยบเทยบกบผอนทมอายเทากน ๆ กนเปนอยางไร ดกวามาก ดกวา เทากน แยกวา

62

สวนท 3 ขวญและก าลงใจ ค าชแจง แบบสมภาษณนมวตถประสงคเพอตองการทราบขอมลเกยวกบขวญและก าลงใจของทาน ผวจยจะถามทานเกยวกบขอมลตอไปน ขอใหทานตอบค าถามใหตรงกบความเปนจรงมากทสด โดยผวจยจะใสเครองหมาย ลงในชองวางทตรงกบขอมลของทาน

ขวญและก าลงใจ ความรสกของผสงอาย

ตลอด เวลา

บอย ๆ นาน ๆ ครง

ไมเคยเลย

การปราศจากความเดอดรอนความทกขใจ 1. ทานรสกวาชวตทานขณะนมแตเรองเลวรายลง 2. ทานมความรสกกงวลจนนอนไมหลบ 3. เมอสงอายทานมความรสกวามหลายสงหลายอยางทท าใหทานรสกหวาดกลว

4. ปจจบนทานรสกโกรธงายกวาททานเคยเปน . . . .

63

สวนท 4 การสนบสนนทางสงคม ค าชแจง แบบสมภาษณนมวตถประสงคเพอตองการทราบขอมลเกยวกบการสนบสนนทางสงคมของทาน ผวจยจะถามทานเกยวกบขอมลตอไปน ขอใหทานตอบค าถามใหตรงกบความเปนจรงมากทสด โดยผวจยจะใสเครองหมาย ลงในชองวางทตรงกบขอมลของทาน

การสนบสนนทางสงคม

ไม เหน ดวยอยาง ยง

ไมเหนดวย

คอน ขาง ไม เหน ดวย

เฉย ๆ

คอน ขาง เหน ดวย

เหนดวย

เหนดวยอยาง ยง

1. ทานมคนใกลชดทท าใหทานรสกอบอนและปลอดภย

2. ทานรสกวาตนเองมความ ส าคญ

3. คนสวนใหญบอกใหทานทราบเมอทานท างานไดด

4. ทานมโอกาสมากทจะไดพบปะกบบคคลทท าใหทานรสกวาทานมคณคา

.

.

.

.

64

สวนท 5 พลงสขภาพจต ค าชแจง แบบสมภาษณนมวตถประสงคเพอตองการทราบระดบพลงสขภาพจตของทาน ผวจยจะถามทานเกยวกบขอมลตอไปน ขอใหทานตอบค าถามใหตรงกบความเปนจรงมากทสด โดยผวจยจะใสเครองหมาย ลงในชองวางทตรงกบขอมลของทาน

พลงสขภาพจต

ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวยปานกลาง

ไม เหนดวย เลก นอย

เฉยๆ เหนดวย เลก นอย

เหนดวยปานกลาง

เหนดวยอยางยง

1. เมอใดททานวางแผนแลวทานจะ ลงมอท าตามแผนนน

2. ทานมกจดการอะไรดวยวธใด วธหนงเสมอ

3. ทานสามารถจดการกบตนเองไดมากกวาใคร ๆ

4. การจดจออยกบสงตาง ๆ เปนเรองส าคญส าหรบทาน

.

.

.

.

ภาคผนวก ค คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐานของคะแนนการรบรภาวะสขภาพ

ขวญและก าลงใจ และการสนบสนนทางสงคม

66

ตารางท 1 คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐานของคะแนนการรบรภาวะสขภาพ ขวญและก าลงใจ และ การสนบสนนทางสงคม (n = 94) ตวแปร คาเฉลย SD การรบรภาวะสขภาพ 8.11 1.83 ขวญและก าลงใจ 59.03 5.67 การสนบสนนทางสงคม 89.96 8.67

ภาคผนวก ง หนงสอขออนญาตใชเครองมอเพอการวจย

68

69

70

71

72

ประวตยอของผวจย

ชอ-สกล นางสาวฉตรฤด ภาระญาต วน เดอน ปเกด 12 สงหาคม พ.ศ. 2525 สถานทเกด จงหวดกาฬสนธ สถานทอยปจจบน บานเลขท 75/96 หมบานรงนภา ซอยหทยราษฎร 9 ถนนหทยราษฎร แขวงมนบร เขตมนบร กทม. 10510 เบอรโทรศพท 085-108-0479

เบอรโทรศพททท างาน 02-246-0137 ตอ 1301 ต าแหนงและประวตการท างาน พ.ศ. 2548-2550 พยาบาลวชาชพแผนกผปวยวกฤตโรคหวใจ (ซซย) โรงพยาบาลปยะเวท พ.ศ. 2551-2553 พยาบาลวชาชพแผนกผปวยวกฤต (ไอซย) โรงพยาบาลเสรรกษ พ.ศ. 2553-2554 พยาบาลควบคมและปองกนการตดเชอในโรงพยาบาล โรงพยาบาลเสรรกษ พ.ศ. 2555-ปจจบน พยาบาลวชาชพแผนกผปวยวกฤต (ไอซย) โรงพยาบาลเดชา ประวตการศกษา พ.ศ. 2548 พยาบาลศาสตรบณฑต วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นพรตนวชระ พ.ศ. 2558 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลผสงอาย) มหาวทยาลยบรพา