การปลกผก ไมผลปลอดสารพษ ภาคเหนอ

ศนยกสกรรมไรสารพษ ตงอยเลขท 88 หมท 4 ต าบลพฒนานคม อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง

พฒนาการดานการเกษตรของประเทศไทย ในระยะเวลากวา 40 ป ทผานมามความเปลยนแปลงไปอยางมาก จากเดมทเกษตรกรสวนใหญผลตเพอบรโภคภายในครอบครว ทเหลอจงน าไปขาย เพอน าเงนไปซอสนคาอนทจ าเปนในการด ารงชวต ทเรยกวา เกษตรกรแบบยงชพ ซงเกษตรกรพงพาตนเองไดมาก เพราะเนนใชปจจยการผลตจากภายใน เมอมนโยบายพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนา ทางดานเศรษฐกจ นโยบายดานการเกษตร กเปลยนแปลงไปเปนการผลตเพอการสงออก เนนการผลตอยางใดอยางหนงเพยงอยางเดยวใหไดจ านวนมาก มการเปลยนแปลงพนธพช พนธสตวท ใหผลผลตสง แตตองใชปยวทยาศาสตร และสารเคมเขามาใชอยางมากมาย การเปลยนแปลงนโยบาย และการท าการเกษตรทเปลยนไปน ตอมาพบวา กอใหเกดผลกระทบอยางรนแรงทท าใหเกษตรกรมหนสนรงรง จงไมสามารถพงตนเองได ดานสงแวดลอมเมอพนทปาลดลงเกดฝนแลว – น าทวม โรค และแมลงระบาด ปญหาตางๆ เหลานคงตองมาแกไขทรากฐาน คอ การท าใหเกษตรกรสามารถพงตนเองได จดเรมตนของการทจะใหเกษตรกรพงตนเองไดนน กคอการพยายามใหเกษตรกรลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอกชมชน ทงในรปของสารเคม ปยตางๆ โดยหนมาผลตโดยไมใชสารเคม และปยวทยาศาสตรเขาชวย เปลยนมาใชทรพยากรทมอยในชมชนแทน เชน ปยคอก ปยหมก ปยพชสด ไมเพยงแตจะลดพษภยจากสารพษจากสารเคมทตกคาง และปนเปอนในผลผลตทมผลกระทบตอผบรโภคเทานน แตยงรวมไปถงการชวยฟนฟพนทการเกษตร และพนทการเพาะปลกซงก าลงอยในภาวะทเสอมโทรมมากไดเชนกน ตลอดจนยงเปนการลดตนทนในการผลตใหกบเกษตรกรเอง การปลกผกปลอดสารพษ เปนวธการหนงทจะชวยได เพราะทผานมานน เกษตรกรทปลกผกเองกมการใชยาฆาแมลง และปยวทยาศาสตร เพอทจะใหไดผลผลตทตรงกบความตองการของตลาด แตในปจจบนสงคม ไดเปลยนไป ผคนเรมทจะสนใจสขภาพของตนเองมากขน ทกคน

ตองการทจะปลอดภยจากสารพษตกคางในอาหาร ดงนน การปลกผกปลอดสารพษจงเปนวธการหนงทจะชวยคลคลายปญหา ทงตอตวเกษตรกร ตอสงคม และสงแวดลอมของประเทศไทยไดอกทางหนง

ปลกผกปลอดสารพษ เพออะไร ปจจบนเกษตรกรสวนใหญใชปจจยภายนอกชมชนเขามาใชในการผลตอยางมากมาย เชน ปยเคม ยาฆาหญา ยาฆาแมลง ฯลฯ ซงผลตภณฑเหลานลวนสงผลกระทบดานสขภาพอนามยตอทงตวผใช และผบรโภคและทส าคญยงท าลายสงแวดลอมเชนกน การปลกผกปลอดสารพษจงเปนการปรบปรงระบบการผลตใหสอดคลองกบธรรมชาต การฟนฟสภาพแวดลอมใหมความสมดล และผลผลตทไดความปลอดภยทงตอตวผบรโภค และเกษตรกรโดยตรง ดงนน หลกการส าคญของการปลกผกปลอดสารพษ จงมงเนนทจะลดการใชสารเคมในการผลต โดยใชปจจยในการผลตทมอยในพนทใหเกดประโยชนสงสด ซงเปนการลดตนทนในการผลต รวมถงการฟนฟภมปญญา และพฒนาการเรยนร เพอความสามารถในการพงตนเองของเกษตรกรใหไดในระยะยาว ผกปลอดสารพษ คอ พชผกทไมมการใชสารพษ เชน ยาฆาแมลง ยาฆาหญา ฯลฯ ทเปนอนตรายตอสขภาพอนามยของผผลต ผบรโภค และตอสภาพแวดลอม แตยดหลกของธรรมชาตในการผลต ตงแตการเตรยมแปลง การก าจดวชพช การปองกนก าจดแมลงศตรพช เชน การท าแปลงถาวร การปลกแบบผสมผสาน การเพมความหลากหลายของพช การปลกพชหมนเวยน และการปลกพชสมนไพรในแปลง เปนตน

ผลทไดรบจากท าไรนาสวนผสม เมอเลยงปลาในนาขาวแลว ประโยชนทไดรบมมากมาย ทกอยางมการเกอกลกนหมด เชน หญาทขนกไมตองถอน แมลงไมตองก าจด เนองจากปลาจะชวยก าจดให ปลากสามารถทจะหาอาหารธรรมชาตเองไดท าใหเจรญเตบโตดกวาการเลยงในสระ ไดมลปลาเปนปยทดใหกบตนขาว เปนการลดตนทนการผลตทางหนง และชวยเพมผลผลตขาวมากขนกวาแปลงทท านาอยางเดยว จากประสบการณของเกษตรกรทท าการเลยงปลาในนาขาวนน ไดขอสรปของผลการเลยงปลาในนาขาว ดงตอไปน 1. มปลากนตลอดป ลดคาใชจายเรองอาหารการกนในครอบครว 2. ชวงปรบปรงบ ารงดน ท าใหดนรวนซย

3. ดนอดมสมบรณขน ผลผลตขาวเพมขน เนองจากสภาพดนดขน แมลงศตรขาว และวชพชลดลง ไดมลปลาเปนปยใหกบตนขาว 4. ลดตนทนในการผลต เนองจากไดปยจากมลปลาแกตนขาว และปลาใชก าจดศตรพชในนาขาว โดยไมตองซอปยเคม 5. ปรบปรงแปลงนาเปนแหลงน าขนาดเลก เปนแหลงน าส ารองในหนาแลง ใชรดน าพชผก หรอไมผลรอบแปลงนา 6. มรายไดเสรมจากการขายปลา และผกสวนครวทปลกไวบนคนดน 7. มความสขทางจตใจ พฒนาการดานการเกษตรของประเทศไทย ในระยะเวลากวา 40 ป ทผานมามความเปลยนแปลงไปอยางมาก จากเดมทเกษตรกรสวนใหญผลตเพอบรโภคภายในครอบครว ทเหลอจงน าไปขาย เพอน าเงนไปซอสนคาอนทจ าเปนในการด ารงชวต ทเรยกวา เกษตรกรแบบยงชพ ซงเกษตรกรพงพาตนเองไดมาก เพราะเนนใชปจจยการผลตจากภายใน เมอมนโยบายพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนา ทางดานเศรษฐกจ นโยบายดานการเกษตร กเปลยนแปลงไปเปนการผลตเพอการสงออก เนนการผลตอยางใดอยางหนงเพยงอยางเดยวใหไดจ านวนมาก มการเปลยนแปลงพนธพช พนธสตวท ใหผลผลตสง แตตองใชปยวทยาศาสตร และสารเคมเขามาใชอยางมากมาย การเปลยนแปลงนโยบาย และการท าการเกษตรทเปลยนไปน ตอมาพบวา กอใหเกดผลกระทบอยางรนแรงทท าใหเกษตรกรมหนสนรงรง จงไมสามารถพงตนเองได ดานสงแวดลอมเมอพนทปาลดลงเกดฝนแลว – น าทวม โรค และแมลงระบาด ปญหาตางๆ เหลานคงตองมาแกไขทรากฐาน คอ การท าใหเกษตรกรสามารถพงตนเองได จดเรมตนของการทจะใหเกษตรกรพงตนเองไดนน กคอการพยายามใหเกษตรกรลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอกชมชน ทงในรปของสารเคม ปยตางๆ โดยหนมาผลตโดยไมใชสารเคม และปยวทยาศาสตรเขาชวย เปลยนมาใชทรพยากรทมอยในชมชนแทน เชน ปยคอก ปยหมก ปยพชสด ไมเพยงแตจะลดพษภยจากสารพษจากสารเคมทตกคาง และปนเปอนในผลผลตทมผลกระทบตอผบรโภคเทานน แตยงรวมไปถงการชวยฟนฟพนทการเกษตร และพนทการเพาะปลกซงก าลงอยในภาวะทเสอมโทรมมากไดเชนกน ตลอดจนยงเปนการลดตนทนในการผลตใหกบเกษตรกรเอง การปลกผกปลอดสารพษ เปนวธการหนงทจะชวยได เพราะทผานมานน เกษตรกรทปลกผกเองกมการใชยาฆาแมลง และปยวทยาศาสตร เพอทจะใหไดผลผลตทตรงกบความตองการของตลาด แตในปจจบนสงคม ไดเปลยนไป ผคนเรมทจะสนใจสขภาพของตนเองมาก

ขน ทกคนตองการทจะปลอดภยจากสารพษตกคางในอาหาร ดงนน การปลกผกปลอดสารพษจงเปนวธการหนงทจะชวยคลคลายปญหา ทงตอตวเกษตรกร ตอสงคม และสงแวดลอมของประเทศไทยไดอกทางหนง

ปลกผกปลอดสารพษ เพออะไร ปจจบนเกษตรกรสวนใหญใชปจจยภายนอกชมชนเขามาใชในการผลตอยางมากมาย เชน ปยเคม ยาฆาหญา ยาฆาแมลง ฯลฯ ซงผลตภณฑเหลานลวนสงผลกระทบดานสขภาพอนามยตอทงตวผใช และผบรโภคและทส าคญยงท าลายสงแวดลอมเชนกน การปลกผกปลอดสารพษจงเปนการปรบปรงระบบการผลตใหสอดคลองกบธรรมชาต การฟนฟสภาพแวดลอมใหมความสมดล และผลผลตทไดความปลอดภยทงตอตวผบรโภค และเกษตรกรโดยตรง ดงนน หลกการส าคญของการปลกผกปลอดสารพษ จงมงเนนทจะลดการใชสารเคมในการผลต โดยใชปจจยในการผลตทมอยในพนทใหเกดประโยชนสงสด ซงเปนการลดตนทนในการผลต รวมถงการฟนฟภมปญญา และพฒนาการเรยนร เพอความสามารถในการพงตนเองของเกษตรกรใหไดในระยะยาว ผกปลอดสารพษ คอ พชผกทไมมการใชสารพษ เชน ยาฆาแมลง ยาฆาหญา ฯลฯ ทเปนอนตรายตอสขภาพอนามยของผผลต ผบรโภค และตอสภาพแวดลอม แตยดหลกของธรรมชาตในการผลต ตงแตการเตรยมแปลง การก าจดวชพช การปองกนก าจดแมลงศตรพช เชน การท าแปลงถาวร การปลกแบบผสมผสาน การเพมความหลากหลายของพช การปลกพชหมนเวยน และการปลกพชสมนไพรในแปลง เปนตน

หลกการปลกผกปลอดสารพษ การปลกผกปลอดสารพษเนนการจดการทแตกตางกบการปลกผกทวไป ตงแตการเตรยมดนใหสมบรณทสด เพอใหตนพชมความแขงแรง และมภมตานทานในตวเปนปจจยหลก แลวจงมาจดระบบพชดวยการปลกหลากหลายชนดผสมผสาน และหมนเวยนในแปลงเดยวกน โดยด าเนนการแบบหลกการเกอกลกน และพงพงของธรรมชาต ซงวธเหลานชวยใหการระบาดของโรค และแมลงลดลงไดมาก แตหากในบรเวณนนมการปลกผกแบบใชสารเคม การจดระบบเพยงอยางเดยวอาจไมเพยงพอ จ าเปนจะตองใชสมนไพรปองกน ก าจดแมลงเขามาชวย เพอไมใหผลผลตเสยหายมาก ซงสมนไพรทใชจะมฤทธฆาเฉพาะแมลงศตรพชเทานน ไมมผลตอแมลงทเปนประโยชน ซงเปนตวปราบแมลงศตรพช (ตวห า ตวเบยน) และเมอใชวธนในระยะยาว ความสมดลของระบบนเวศจะกลบคนมา ปญหาตางๆ กจะลดนอยลง การปลกผกปลอดสารพษควรค านงถง

1. ปลกผกทมคณคาทางอาหาร ใชบรโภคภายในครอบครวใหครบทกชนด 2. ปลกผกหมนเวยนหลายประเภท (ผกประเภทหว ผกประเภทล าตน ผกประเภทใบ ผกประเภทใหผล / ฝก และพชตระกลถว) เพอการฟนฟสภาพดน ปองกนโรคและแมลง ผกบางชนดดดสารอาหารบางอยางจากดนไปใช แตกคนสารอาหารบางอยางใหกบพชอนเชนกน นอกจากนยงชวยตดวงจรชวตของแมลงศตรพช การปลกผกทใหธาตอาหารมากตามหลงพชทกนธาตอาหารมากแลวปลกผกทกนธาตอาหารนอยสลบกนไป 3. ปลกพชผกอายสน เพอรบมอกบการขาดแคลนอาหารในฤด หรอฤดแลง แตเปนพชทมระยะเวลาการเกบเกยวไดยาว เชน มะเขอ พรก ฯลฯ 4. ปลกพชแบบหนาแนนมระยะชดกน เพอใชประโยชนจากพนทสงสด ไดผลผลตสงตอหนวย โดยกะระยะใหใบของพชซอนกนเมอโตเตมทแลว ซงจะชวยรกษาความชนของผวดน 5. เปนพชผกทปลกงาย เมลดพนธพชผกควรเปนสายพนธพนเมองทใหผลผลตด และมความตานทานโรค และแมลง 6. ควรปลกผกทใหธาตอาหารแกดน เพอชวยในการปรบปรงดน เชน พชตระกลถว 7. เนนพชทมระยะเวลาการเจรญเตบโตชา / เรวตางกน โดยปลกพชผกไวในแปลงเดยวกน เพอเปนการปองกนแมลงศตรพช 8. ปลกพชสมนไพรไวรอบๆ หรอแซมในแปลงผก เพอไลแมลง เชน ดอกดาวเรอง กระเพรา ตะไครหอม สะระแหน ตงโอ ขนฉาย ฯลฯ 9. ปลกไมเถา ไมเลอยตามแนวดานขางของแปลงเพาะปลกผก การหมนเวยนของผกแตละชนดในแปลงปลก

แปลงท ฤดท 1 ฤดท 2 ฤดท 3 ฤดท 4

1 ผกกนใบ – ตน ผกใหผล – ฝก ประเภทหว - ราก พชตระกลถว

2 ผกใหผล – ฝก ผกกนใบ – ตน พชตระกลถว ประเภทหว - ราก

3 ประเภทหว – ราก พชตระกลถว ผกกนใบ – ตน ประเภทหว - ราก

4 พชตระกลถว ประเภทหว - ราก ประเภทหว - ราก ผกกนใบ – ตน

ศนยฝกอบรมศนยเครอขายปราชญชาวบานชมชนแมระวาน ทตงศนยอยบานเลขท 83 หม 5 บานแมระวาน ต าบลยกกระบตร อ าเภอสามเงา จงหวดตาก

ขนตอนการเตรยมแปลงปลกผก ไถเตรยมดนตากแดดทงไว 1-2 ครง ยกแปลงขนาดกวาง 80 ซม. ยาว 3 เมตร รองพนแปลงปลกดวยปยหมกหรอปยคอก จ านวน 10 กก./แปลง หยอดเมลดพนธผกลงในแปลง(พชผกกนใบทวไป) รดน าใหชมและคลมแปลงปลกดวยฟางขาว การดแลรกษา เมอผกเรมแตกใบจรง ใชปยน าชวภาพและน าหมกไลแมลง (หมกตามสตรของกรมพฒนาทดน) อตราสวน 30 - 40 ซ.ซ. (1 - 2 ชอนแกง) ผสมกบน า 20 ลตร (1บว) พน/รด ในแปลงพชผกทก 2 - 5 วน ดแลโดยการใสปยหมกครงท 2 ใชสตรตะไครหอม/สตรผลมะกรด ในแปลงผกเพอปรบปรงดนและเปนการปองกนแมลงใตดนและบนดนรบกวน เกบเกยวผกตามอายและชนดจ าหนายในชมชน กรณผกกาดขาว 1 แปลง ปลกไดประมาณ 90 ตน ราคาขาย 2 ตน/5 บาท ขายไดประมาณ 200 บาท/แปลง

การปลกถวฝกยาว 1) ไถเตรยมดนตากแดดทงไว 1-2 ครง และไถพรวนใหรวนซย 2) การไถยกแปลงและการเตรยมแปลงปลก 2.1) ใหไถ 1 แปลง จ านวน 2 รอย ใหดนทง 2 รอยกลบเขาหากน (แปลงกวาง 1 เมตร ยาวขนกบขนาดความยาวของพนท) 2.2) ใสปยหมกโรยตามรองทไถ 10 กก./ 10 ตร.ม. (กวาง 1x ยาว 10 ม.) 2.3) ไถรองตรงกลางแปลงออก 1 รอย 2.4) ปลกถวฝกยาวลงในแปลงระยะหางระหวางตน 50 ซม. 1 แปลง ปลก 2 แถว คลมทบดวยฟางเพอปองการระเหยของน า 2.5) กรณการใชพลาสตกคลมแปลงปลก ใหคลมพลาสตกในแปลงกอน แลวจงขดหลมปลกและหยอดเมลดตามลงไป 2.6) รดน าใหชมและดแลโดยการราดรดปยอนทรยน าและน าหมกไลแมลงทก 2 - 5 วน/ครง 2.7) ประมาณ 20 วน ถอนแยกใหเหลอหลมละ 1 ตน 2.8) จดท าคางถวฝกยาว(ตามค าอธบายของวทยากร) 2.9) เมอเกบผลผลตหมดรนแลว ใหตดตอถวเหนอขอแรก 2 แขนง และเรมบ ารงรกษาใหมผลผลตในรนท 2 ดกวารนแรก

เคลดลบ : การปลกผกปลอดสารพษเพอจ าหนาย ปจจบนการปลกผกปลอดสารพษของนายกาญจน ผลผลตมจ าหนายไมเพยงพอตอความตองการของผบรโภค เนองจากชมชนมความมนใจวาปลอดภย และตลาดไมมทางตนแนนอน ผบรโภคมนใจในการบรโภค 100% เคลดลบท 1 ปยหมกสตรตะไครหอม - ปยคอกจ านวน 1 ตน - ตะไครหอมสบใสลงในกองปยหมก(มากเทาไหรยงด) - รดน าหมกตามขนตอนการผลตปยหมกของกรมพฒนาทดน

- ทงไวประมาณ 1.5-2 เดอน น าไปใชกบพชผก รองกนหลม/โรยในแปลง ปองกนแมลงใตดนและบนดนรบกวน

ปยหมกสตรมะกรด - ปยคอกจ านวน 1 ตน - มะกรดหนเปนชนเลก ๆ หมกตามขนตอนของกรมพฒนาทดน - ใชรองกนหลมหรอโรยในแปลงผกปองกนแมลง เคลดลบท 2 การใชปยอนทรยน าจากสตรปลา ผลไมสก หอยเชอร หอยทาก มลวว ปลอยตามระบบน าทก 2 - 5 วน กบแปลงผกทกชนด (หมกตามสตรของกรมพฒนาทดน และเลอกใชวสดทมอยในทองถนทหาไดงาย) เคลดลบท 3 สมนไพรไลแมลง

ทกสตรหมกทงไว 20 - 32 วน การใช ตวงเฉพาะน า 1 - 2 ชอนแกง ผสมน า 20 ลตร ฉดพนหรอราดลงในแปลงผกทก 3 – 5 วน ในแตละสตรควรมการหมนเวยนใชสลบกน

สตร 1 สตร 2 สตร 3 - ตะไครหอม - ตะไครหอม - ขมนชน - ผลมะกรด - หนอนตายหยาก - ขง - ผกชจน / ผกชลาว - หางไหลแดง - มะกรด - น าตาลทราย 3 ขด - น าตาลทราย 3 ขด - น าตาลทราย 3 ขด - พด.7 1 ซอง - พด.7 1 ซอง - พด.7 1 ซอง - น า - น า - น า

เคลดลบท 4 การปลกตะไครหอมเปนแนวรอบแปลงผก เพอใหมกลนในการไลแมลง รวมทงการปลกสมนไพรอนๆ รวมในแปลงอนเพอจ าหนายและหวงผลไลแมลง การปลกผกทมกลนฉนตางๆ เชน ผกชจน ผกชลาว ผกกยชาย เปนตน เคลดลบท 5 การปลกหญาแฝกภายในบรเวณแปลงผก เพอชวยในการรกษาความชมชน และยงใชใบหญาแฝกในการคลมดนรกษาความชมชนตลอดแนวการปลกผก การหวานเมลดถวและไถกลบเปนปยพชสดกอนการเตรยมพนทปลกผก สงทเปนประเดนส าคญ การประกอบอาชพทางดานเกษตร คอ ตองซอสตยตอตนเองและตอผบรโภค ผบรโภคมนใจในความปลอดภย ผผลตสขภาพด สภาพแวดลอมด สงผลใหเกดความยงยนในระยะยาวตอไป

ศนยเรยนรเพอชวตตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สถาบนพฒนาชมชนเขมแขง มลนธพะเยาเพอการพฒนา เลขท 91 หม 2 บานทงตนศร ต าบลสนปามวง อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

ผกปลอดสารพษแกปญหาใหเกษตรกรอยางไร พฒนาการดานการเกษตรของประเทศไทย ในระยะเวลากวา 40 ป ทผานมา มความเปลยนแปลงไปอยางมาก จากเดมทเกษตรกรสวนใหญผลตเพอบรโภคภายในครอบครวทเหลอจงน าไปขาย เพอน าเงนไปซอสนคาอนทจ าเปนในการด ารงชวต ทเรยกวาเกษตรกรแบบยงชพ ซงเกษตรกรพงพอตนเองไดมาก เพราะเนนใชปจจยการผลตจากภายใน เมอมนโยบายการพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาทางดานเศรษฐกจ นโยบายดานการเกษตรกเปลยนแปลงไปเปนการผลตเพอการสงออก เนนการผลตอยางใดอยางหนงเพยงอยางเดยวใหไดจ านวนมาก มการเปลยนแปลงพนธพช พนธสตวทใหผลผลตสง แตตองใชปยวทยาศาสตรและสารเคมเขามาใชอยางมากมาย การเปลยนแปลงนโยบาย และวธการท าการเกษตรทเปลยนไปน ตอมา เราพบวากอใหเกดผลกระทบอยางรนแรงทท าใหเกษตรกรมหนสนรงรงจนไมสามารถพงพอตนเองได ดานสงแวดลอมเมอพนทปาลดลง เกดฝนแลง - น าทวม - โรค - แมลงระบาด ปญหาตางๆ เหลานคงตองมาแกไขทรากฐาน คอ การท าใหเกษตรกรสามารถพงพอตนเองได จดเรมตนของการทจะใหเกษตรกรพงตนเองไดนนกคอ การพยายามใหเกษตรกรลดการพงพอปจจยการผลตจากภายนอกชมชน ทงในรปของสารเคม ปยตางๆ โดยหนมาผลตโดยไมใชสารเคมและปยวทยาศาสตรเขาชวย เปลยนมาใชทรพยากรทมอยในชมชนแทน เชน ปยคอก ปยหมก ปยพชสดแทน มเพยงแตจะลดพษภยจากสารพษ จากสารเคมทตกคางและปนเปอนในผลผลตทมผลกระทบตอผบรโภคเทานน แตยงรวมไปถงการชวยฟนฟพนทการเกษตร และพนทการเพาะปลก ซงก าลงอยในภาวะทเสอมโทรมมากไดเชนกน ตลอดจนยงจะเปนการลดตนทนในการผลตใหกบเกษตรกรเอง การปลกผกปลอดสารพษ เปนวธการหนงทจะชวยไดเพราะทผานมานน เกษตรกรทปลกผกเองกมการใชยาฆาแมลงและปยวทยาศาสตร เพอทจะใหไดผลผลตทตรงกบความตองการของตลาด แตในปจจบนสงคมไดเปลยนไป ผคนเรมทจะสนใจสขภาพของตนเองมากขน ทกคนตองการทจะปลอดภยจากสารพษตนคางในอาหาร ดงนน การปลกผกปลอดสารพษจงเปนวธการหนงทจะชวยคลคลายปญหาตอทงตวเกษตรกร ตอสงคม และสงแวดลอมของประเทศไดอกทางหนง

ปลกผกสารพษเพออะไร ปจจบนเกษตรกรสวนใหญใชปจจยภายนอกชมชนเขามาใชในการผลตอยางมากมาย เชน ปยเคม ยาฆาหญา ยาฆาแมลงฯลฯ ซงผลตภณฑเหลานลวนสงผลกระทบดานสขภาพอนามยตอทงตวผใช และผบรโภค และทส าคญยงท าลายสงแวดลอมเชนกน การปลกผกสารพษจงเปนการปรบปรงระบบการผลตใหสอดคลองกบธรรมชาต การฟนฟสภาพแวดลอมใหมความสมดล และผลผลตทไดมความปลอดภยทงตอตวผบรโภคและเกษตรกรโดยตรง ดงนน หลกการส าคญของการปลกผกปลอดสารพษ จงมงเนนทจะลดการใชสารเคมในการผลต โดยใชปจจยในการผลตทมอยในพนทใหเกดประโยชนสงสด ซงเปนการลดตนทนในการผต รวมถงการฟนฟภมปญญาและพฒนาการเรยนร เพอความสามารถในการพงตนเองของเกษตรกรใหไดในระยะยาว

หลกการปลกผกปลอดสารพษ การปลกผกปลอดสารพษ เนนการจดการทแตกตางกบการปลกผกทวไป ตงแตการเตรยมดนใหสมบรณทสด เพอใหตนพชมความแขงแรงและมภมตานทานในตวเปนปจจยหลก แลวจงมาจดระบบพชดวยการปลกหลากหลายชนดผสมผสาน และหมนเวยนในแปลงเดยวกน โดยเลยนแบบหลกการเกอกลกน และพงพงของธรรมชาต ซงวธการเหลานชวยใหการระบาดของโรคและแมลงลดลงไดมาก แตหากในบรเวณนน มการปลกผกแบบใชสารเคม การจดระบบเพยงอยางเดยวอาจไมเพยงพอ จ าเปนจะตองใชสมนไพรปองกน ก าจดแมลงเขามาชวย เพอไมใหผลผลตเสยหายมาก ซงสมนไพรทใชจะมฤทธฆาเฉพาะแมลงศตรพชเทานน ไมมผลตอแมลงทเปนประโยชนซงเปนตวปราบแมลงศตรพช (ตวห า ตวเบยน) และเมอใชวธนในระยะยาว ความสมดลของระบบนเวศจะกลบคนมา ปญหาตางๆ กจะลดนอยลง การปลกผกปลอดสารพษควรค านงถง (1) ปลกผกทมคณคาทางอาหาร ใชบรโภคภายในครอบครวใหครบทกชนด (2) ปลกผกหมนเวยนหลายประเภท (ผกประเภทหว ผกล าตนใบ ผกใหผล - ฝก พชตระกลถว) เพอการฟนฟสภาพดน ปองกนโรคและแมลง ผกบางชนดดดสารอาหารบางอยางจากดนไปใช แตกคนสารอาหารบางอยางใหกบพชอนเชนกน นอกจากนยงชวยตดวงจรชวตของแมลงศตรพช การปลกพชหมนเวยนยงเปนพกพนททใชปลกอกดวย ไมควรทงพนทไวเฉยๆ ควรปลกผกทใหธาตอาหารมากตามหลงพชทกนธาตอาหารมาก แลวปลกผกทกนธาตอาหารนอยสลบกนไป (3) ปลกพชผกอายสน เพอรบมอกบการขาดแคลนอาหารในฤดแลง แตเปนพชทมระยะเวลาการเกบเกยวไดยาว เชน มะเขอ พรก ฯลฯ

(4) ปลกพชแบบหนาแนนมระยะชดกนเพอใชประโยชนจากพนทสงสด ไดผลผลตสงตอหนวย โดยกะระยะใหใบของพชซอนกนเมอโตเตมทแลวซงจะชวยรกษาความชนของผวดน (5) เปนพชผกทปลกงาย เมลดพนธพชผกควรเปนสายพนธพนเมองทใหผลผลตด และมความตานทานโรคและแมลง (6) ควรปลกผกทใหธาตอาหารแกดนเพอชวยในการปรบปรงดน เชน พชตระกลถว (7) เนนพชทมระยะเวลาการเจรญเตบโตชาเรวตางกน โดยปลกพชผกไวในแปลงเดยวกน เพอเปนการปองกนแมลงศตรพช (8) ปลกพชสมนไพรไวรอบๆ หรอแซมในแปลงผกเพอไลแมลง เชน ดอกดาวเรอง กระเพรา ตะไครหอม สะระแหน ตงโอ ขนฉาย ฯลฯ (9) ปลกไมเถา ไมเลอยตามแนวดานขางของแปลงเพาะปลกผก

การหมนเวยนของผกแตละชนดในแปลงปลก แปลง ฤดท 1 ฤดท 2 ฤดท 3 ฤดท 4

1 ผกกนใบ - ตน ผกใหผล - ฝก ประเภทหว - ราก พชตระกลถว 2 ผกใหผล - ฝก ผกกนใบ - ตน พชตระกลถว ประเภทหว - ราก 3 ประ เภทห ว -

ราก พชตระกลถว ผกกนใบ - ตน ผกใหผล - ฝก

4 พชตระกลถว ประเภทหว - ราก ผกใหผล - ฝก ผกกนใบ - ตน

ใหผล - ฝก

ตระกลถว

ใบ - ล ำตน

ใหหว - รำก

การวางแผนในการปลกผกปลอดสารพษ การปลกผกปลอดสารพษนน ควรจะมการวางแผนการปลกตลอดทงป เพอใหมผกหมนเวยนอยภายในแปลงตลอดเวลา และตองค านงถงฤดกาลของพชแตละชนด ระยะเวลาในการปลกผกแตละชนดทเหมาะสมกบฤดกาล ดงน (1) ผกทปลกตลอดป ไดแก มะเขอเปราะ มะเขอพวง พรก ชะอม ถวฝกยาว เหตทปลกไดตลอดป เนองจกเปนพชททนฝน ทนแลงไดทกสภาวะ และใหผลผลตตลอดป (2) ผกฤดแลง (ระหวาง มนาคม - กรกฎาคม) ปลกผกกนใบ เชน ผกกวางตง คะนา กาดขาว ผกกาดขาว ผกกาดจอน ตนหอม ผกช กระเทยม หอมแดง ผกปลง ต าลง และชะอม (3) ผกชวงฤดหนาว (ระหวางพฤศจกายน - ธนวาคม) เปนชวงทสามารถปลกพชผกไดเกอบทกชนด ไมวาจะเปนผกกนใบ กนผล (4) ชวงฤดฝน (ระหวาง สงหาคม - กนยายน) ชวงนเปนฤดทมพชผกธรรมชาตขนมาก และเนองจากเปนฤดฝนจะปลกพชไดนอยชนด แตสามารถปลกพชเหลานได เชน พรก มะเขอ บวบ ชะอม ต าลง ถวฝกยาว ถวแขก ผกช และหอมแบง ฯลฯ

การเพาะกลา (1) เมลดผกทจะน าไปเพราะ ตองแชในน ารอนอณหภมประมาณ 50 - 55 องศาเซลเซยส เปนเวลา 15 - 30 นาท เพอปองกนโรคเนาด า โรคใบจดและราน าคาง (2) กอนเพาะกลาผก ควรน าขเถาแกลบมาโรยในแปลงเพาะกลากอน เพอชวยปองกนโรคเชอราในชวงทผกก าลงเจรญเตบโต และควรใหน าสม าเสมอ แตอยาใหแฉะเกนไป

การเตรยมดน (แปลงถาวร) (1) การเตรยมดนส าหรบการปลกผกปลอดสารพษ ตองขดดนใหลกประมาณ 50 เซนตเมตร โดยแยกดนชนลางกบชนบนไปคนละดาน ตากดนทงไว 10 - 15 วน (2) น าปยคอก เชน ขมา ขวว ขควาย ขไก ขเปด ขหม มาคลกกบดน ถาใชขมา ขวว ขควาย ควรผสมตงแตตอนแรกทขดดนขนมา แลวคลมแปลงดวยพลาสตกใส (โพลทายลอน) ใชกอนหนวางทบคลมทงไว 10 - 15 วน เพอก าจดเมลดวชพชทตดมากบปยคอก แตถาใชขไก ขหม ขเปด สามารถผสมไดเลย หลงจากตากดนไมตองท าขนตอนนเพราะไมมเมลดวชพชปนอย (3) ขนแปลงโดยเอาชนหนาดนลงไปอยดานลาง สลบดวยอนทรยวตถ แลวเอาดนชนลางตามลงไป ยกแปลงขนใหสงในหนาฝน ยกแปลงต าในหนาแลง กวางประมาณ 1 - 1.5 เมตร (เออมมอถงกลางแปลง) ความยาวแลวแตความเหมาะสม

(4) เอาพลาสตกทคลมออก ใสปยหมกและวสดอนๆ ทใชปรบปรงดน เชน ปยพชสด เปลอกไขปน ใบพชตระกลถว แลวโรยดวยขเถาแกลบผสมหนา หลงจากนนใชใบตระไครหอม พชตระกลถวคลมแปลงแลวรดน าใหชม (5) รอ 3 - 4 วน จงลงมอปลกพชไดตามทวางแผนไว

การวางแผนในการปลกผกปลอดสารพษ การปลกผกปลอดสารพษนน ควรจะมการวางแผนการปลกตลอดทงป เพอใหมผกหมนเวยนอยภายในแปลงตลอดเวลา และตองค านงถงฤดกาลของพชแตละชนด ระยะเวลาในการปลกผกแตละชนดทเหมาะสมกบฤดกาล ดงน (1) ผกทปลกตลอดป ไดแก มะเขอเปราะ มะเขอพวง พรก ชะอม ถวฝกยาว เหตทปลกไดตลอดป เนองจกเปนพชททนฝน ทนแลงไดทกสภาวะ และใหผลผลตตลอดป (2) ผกฤดแลง (ระหวาง มนาคม - กรกฎาคม) ปลกผกกนใบ เชน ผกกวางตง คะนา กาดขาว ผกกาดขาว ผกกาดจอน ตนหอม ผกช กระเทยม หอมแดง ผกปลง ต าลง และชะอม (3) ผกชวงฤดหนาว (ระหวางพฤศจกายน - ธนวาคม) เปนชวงทสามารถปลกพชผกไดเกอบทกชนด ไมวาจะเปนผกกนใบ กนผล (4) ชวงฤดฝน (ระหวาง สงหาคม - กนยายน) ชวงนเปนฤดทมพชผกธรรมชาตขนมาก และเนองจากเปนฤดฝนจะปลกพชไดนอยชนด แตสามารถปลกพชเหลานได เชน พรก มะเขอ บวบ ชะอม ต าลง ถวฝกยาว ถวแขก ผกช และหอมแบง ฯลฯ

การเพาะกลา (1) เมลดผกทจะน าไปเพราะ ตองแชในน ารอนอณหภมประมาณ 50 - 55 องศาเซลเซยส เปนเวลา 15 - 30 นาท เพอปองกนโรคเนาด า โรคใบจดและราน าคาง (2) กอนเพาะกลาผก ควรน าขเถาแกลบมาโรยในแปลงเพาะกลากอน เพอชวยปองกนโรคเชอราในชวงทผกก าลงเจรญเตบโต และควรใหน าสม าเสมอ แตอยาใหแฉะเกนไป

การเตรยมดน (แปลงถาวร) (1) การเตรยมดนส าหรบการปลกผกปลอดสารพษ ตองขดดนใหลกประมาณ 50 เซนตเมตร โดยแยกดนชนลางกบชนบนไปคนละดาน ตากดนทงไว 10 - 15 วน (2) น าปยคอก เชน ขมา ขวว ขควาย ขไก ขเปด ขหม มาคลกกบดน ถาใชขมา ขวว ขควาย ควรผสมตงแตตอนแรกทขดดนขนมา แลวคลมแปลงดวยพลาสตกใส (โพลทายลอน) ใชกอน

หนวางทบคลมทงไว 10 - 15 วน เพอก าจดเมลดวชพชทตดมากบปยคอก แตถาใชขไก ขหม ขเปด สามารถผสมไดเลย หลงจากตากดนไมตองท าขนตอนนเพราะไมมเมลดวชพชปนอย (3) ขนแปลงโดยเอาชนหนาดนลงไปอยดานลาง สลบดวยอนทรยวตถ แลวเอาดนชนลางตามลงไป ยกแปลงขนใหสงในหนาฝน ยกแปลงต าในหนาแลง กวางประมาณ 1 - 1.5 เมตร (เออมมอถงกลางแปลง) ความยาวแลวแตความเหมาะสม (4) เอาพลาสตกทคลมออก ใสปยหมกและวสดอนๆ ทใชปรบปรงดน เชน ปยพชสด เปลอกไขปน ใบพชตระกลถว แลวโรยดวยขเถาแกลบผสมหนา หลงจากนนใชใบตระไครหอม พชตระกลถวคลมแปลงแลวรดน าใหชม (5) รอ 3 - 4 วน จงลงมอปลกพชไดตามทวางแผนไว

การปองกนและแกไขโรคผกทเกดจากเชอรา (1) กอนปลกผกควรพลกดนตากแดดจดๆ นาน 3 - 4 วน ชวยฆาไขของแมลง และไสเดอนฝอยในดน

(2) ยกระดบแปลงเพาะกลาใหสงจากดนประมาณ 6 - 8 นว ปองกนน าขง (3) ไมควรเพาะกลาแนนเกนไป เพอใหอากาศถายเท และแสงแดดสองถง

การควบคมศตรพช การควบคม และก าจดศตรพชโดยวธชวภาพนน มงทจะสกดกนหรอลดโอกาสทพชผกจะถกรกราน และถกแมลงศตรพชท าลายซงมหลกการดงตอไปน (1) การเตรยมดนทด หากดนอดมสมบรณ พชผกกจะสมบรณ แขงแรง ท าใหมความตานทานตอศตรมากขน และกอนปลกผก ตองถอนวชพชออกกอน (2) พชผกทปลกควรใชพนธพชพนบาน ซงมความทนทาน มความแขงแกรงตอตานโรค และแมลงไดดกวา อกทงสามารถทนทานตอสภาพแวดลอมไดดกวาพชผกพนธลกผสม (3) การใชมงตาขาย การใชมงตาขายคลมตนออนไวในชวง 30 - 45 วนแรกของการปลก จะสามารถชวยลดการสญเสยจากแมลงศตรพชไดและชวยลดความรอนจากแดดไดด

(4) วธการแยก หรอตดแตงเอาพชผกทเปนโรคหรอสวนทเสยทงไป เพอปองกนการแพรกระจายของโรคแมลง

(5) การใชสมนไพรในสวนผก สามารถใชไดแบบงายๆ ดงน (5.1) การปลกสมนไพรรวมกบพชหลก ควรปลกพชทมกลนฉนลงในแปลงผก เชน หวหอม กระเทยม สะระแหน ดาวเรอง ผกกาดหอม ขนฉาย กยไช ปวยเลง มะเขอเทศ ตงโอ ฯลฯ หรอปลกพชสมนไพรพนบานรวมในแปลงเดยวกน หรอระหวางแปลง เชน โหระพา กระเพรา แมงลก ขง ขา ตะไคร ตะไครหอม ฯลฯ จะเปนการปองกนการระบาดหรอท าลายของแมลงศตรพชไดด เชน การปลกหอม และผกชรวมกบผกหลก เชน คะนา กวางตง ผกกาดขาว ผกกาดเขยวปล เพอปองกนหนอน และหมดกระโดด ปลกผกชหรอขนฉายรวมกบผกบวบหรอถวฝกยาว ปองกนหนอนเจาะตนบวบ และถว สวนถวและบวบจะชวยพรางแสงแดดใหกบผกชและขนฉาย ปลกดอกดาวเรองรวมกบผกกาดขาว และมะเขอเทศ ปองกนไสเดอนฝอย (5.2) การใชสมนไพรรองพนหรอรองกนหลมหรอหวานในชวงทเตรยมแปลงปลก จะชวยก าจดไขของดวงหมดกระโดด ไสเดอนฝอย และเชอราทท าใหเกดโรคเนา ปรมาณทใชตอหลม คอ ใชเมลดสะเดา (แหง) บดหลมละ 30 - 50 กรม ใบสะเดา (สด) หลมละ 60 - 100 กรม ขเลอยสะเดา (แหง) 60 - 100 กรม/ 1 หลม (ใชชนดใดชนดหนงกได) (5.3) การใชสมนไพรคลมแปลง ใชใบตะไครหอมคลมแปลงหนาประมาณ 3 เซนตเมตร หลงจากเตรยมเสรจ ทงไว 3 - 5 วน จงหวานเมลดผกปองกนหนอนใยผก ดวง หมดกระโดด และหนอนกระทผกได ในกรณทการก าจดศตรพชขางตนไมไดผล เนองจากมแมลงระบาดในพนท ยงมวธการก าจดศตรพชเหลานไดดวยการไมใชสารเคม แตหนไปใชสารสกดสมนไพรฉดพนได (6) ควบคมดวยชววธ เปนการก าจดแมลงศตรพชดวยแมลงธรรมชาต เชน ตวห า ตวเบยน โดยอนรกษแมลงทเปนประโยชนโดยปลกพชบางชนด เชน ผกช ขนฉาย พชเหลานจะลอแมลงทมประโยชนในสวนผก แมลงทมประโยชนเหลาน จะกนแมลงศตรพชเปนอาหาร ท าใหแมลงศตรพชมนอยลง 7) ปลกพชผกหลากหลายชนดรวมกน เนนใหมผกหลายชนดในแปลงเดยวกน เพราะการปลกพชตางชนดกนท าใหแลงลดการแพรระบาดลงได

การบ ารงดน วธท 1 ปรบปรงดนโดยการใชปยคอก ซากพชตระกลถว เชน ถวลสง ถวพม ถวลาย ถวด า ถวเหลอ ถวฝกยาว ใสลงไปในแปลงปลกผกเปนระยะๆ วธท 2 ปรบปรงดนโดยใชปยชวภาพ

ประโยชนปยหมกชวภาพ จะชวยปรบปรงโครงสรางของดนใหดขน การระบายน า ระบายอากาศ ชวยใหรากพชขยายกระจายในดนได ชวยเพมแรธาตตางๆ ใหแกดนทงธาตอาหารหลก อาหารรองเพมความอดมสมบรณใหกบดน น าประโยชนของจลนทรยมาใช เพอใหเกดความรวดเรวในการหมกวสดอนทรย

ศนยฝกอบรมศนยเรยนรชมชนต าบลทางาม อ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก บานเลขท หมท 4 บานใหมใต ต าบลทางาม อ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก

การปลกไมผลปลอดภยจากสารพษ สวนเกษตรทองพล เปนสวนผลไมทปลอดภยจากสารเคม โดยไดเรมด าเนนการมาตงแตป 2542 สบเนองมาจากการประสบปญหาในการผลตไมผลทเกดจากการใชสารเคมอยางไมถกตอง โดยไดรบการแนะน าจากนกวชาการของส านกงานเกษตรจงหวดพษณโลก ในการปรบเปลยนวธการดแลไมผลโดยลดการใชสารเคมหนมาใชสารชวภณฑ หรอผลตภณฑทไดจาก จลนทรย เชน เชอไตรโคเดอรมา และเชอบวเวอเรย เปนตน โดยมจดมงหมายทจะปรบสภาพของสงแวดลอมใหเหมะสมกบการเจรญเตบโตของไมผล เพอใหสงแวดลอมมความปลอดภย มวถทางธรรมชาต อนจะสงผลใหมนษยมความปลอดภย

วตถประสงค ของสวนเกษตรทองพล (1) เพอใหเกดความปลอดภยตอผผลต (2) เพอใหเกดความปลอดภยตอผบรโภค

(3) เพอใหเกดความปลอดภยตอสงแวดลอม

เปาหมายหลกของเกษตรกรรมธรรมชาต (1) ผลตพชผก ผลไมทปลอดสารเคม มคณคาทางโภชนาการ และประโยชนตอสขภาพ (2) ชวยเหลอในดานเศรษฐกจและจตใจทงผผลต ผบรโภค และลงทนต า (3) อนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยเฉพาะปลา นก แมลงบางชนดและมนษย (4) เกษตรกรทมความขยนมผลผลตขายไดตลอดป เพราะมการปลกพช ไมผลหลายชนดททยอยใหผลผลตไมตรงกน เราจงมผลผลตออกจ าหนายตลอดป

การผลตปยหมกน า (1) ปยน าหมก คอ การหมกอนทรยวตถตางๆ ในสภาพทมน ามากโดยการท างานของแบคทเรยทไมใชออกซเจน ยอยสลายธาตอาหารทมอยในอนทรยวตถ เปนธาตอาหารในรปทพชสามารถน าไปใชประโยชนไดโดยตรงอนทรยวตถทใชและวธการท าจะไมแตกตางจากการท าปยหมกโดยทวไป แตใช

น าปรมาณมาก และเมอกรองน าทไดจากการท าปยหมกมาใชประโยชน ซงเปนการสกดน าเลยงจากเซลลทางชวภาพ จงเรยกปยอนทรยชนดนวา (2) น าสกดชวภาพ น าสกดชวภาพ คอ ของเหลวสน าตาลไหม ทไดจากการน าสวนตางๆ ของพชมาหมกกบกากน าตาล เชน การหมกพชอวบน า การหมกพชโดยใชสวนของพช สวนของใบพชชนดตางๆ ใบหญา สวนของพชทตดแตงจากแปลง สวนทมตาขางและผลออน ไดแก ผก ผลไม หญาจากการตดสนามหญา และอนๆ หรอน าเศษอาหารจากครวเรอนผสมดวยกากน าตาลหรอน าตาลทรายแดง ในสภาพไมมอากาศ ประมาณ 7 วน จะไดของเหลวทมทงจลนทรยและสารอนทรยหลายชนดทเปนประโยชนตอการเกษตร เนองจากในน าสกดชวภาพประกอบดวยสารอนทรยตางๆ เชน เอนไซม ฮอรโมน และธาตอาหารตางๆ โดยเอนไซมบางชนดจะท าหนาทยอยสลายอนทรยวตถใหเปนสารอนทรยทเปนอาหารของจลนทรยและเปนอาหารพช ฮอรโมนหลายชนดทจลนทรยสรางขนกเปนประโยชนตอพช คอ - จลนทรยท าการยอยสลายอนทรยวตถในดนใหอยในรปทพชสามารถใชประโยชนได

-สวนสารอนทรยทมอยในของเหลวจะใหอยในรปทพชสามารถใชประโยชนไดโดยตรง (3) ลกษณะโดยทวไปของปยน าหมก มลกษณะเปนปยน าเปนของเหลวสน าตาล กลนอมเปรยวอมหวาน(เกดจากการท างาน กลมจลนทรยตางๆ) เปนกลมจลนทรยมชวตและไมสามารถใชรวมกบสารเคมตางๆ ไดเปนกลมจลนทรยททกคนสามารถน าไปเพาะขยายเพอชวยในการแกไขปญหาตางๆไดดวยตนเองการเกบรกษาปยน าหมก หามเกบไวในตเยน เนองจากอณหภมในตเยนและอณหภมภายนอกแตกตางกนจะท าใหจลนทรยตายได

ประโยชนของปยธรรมชาตโดยทวไป ดานการเกษตร - ชวยปรบสภาพความเปนกรด-ดาง ใหเปนกลางในดนและน า - ชวยแกปญหาจากแมลงศตรพช และโรคระบาดตางๆบางชนด - ชวยปรบสภาพดนใหรวนซย อมน า และอากาศ ผานไดอยางเหมาะสม - ชวยยอยสลายวตถใหเปนอาหารแกพช ซงพชจะสามารถดดซมไปใชไดเลย - ชวยใหผลผลตคงทนสามารถเกบรกษาไวไดนาน มประโยชนตอการสงไกลๆ ได เชน การสงผลผลตไปตางประเทศ

ขนตอนการท าน าสกดชวภาพ (1) เตรยมวสดและอปกรณ (1.1) ถงหมกทมฝาปดสนทจะเปนถงพลาสตกหรอกระเบองเคลอบ หรอจะใชถงพลาสตก โหลแกว ไห และอนๆ ทมปากกวางพอทจะใสซากพชไดสะดวก ภาชนะส าหรบหมกควรมขนาดพอเหมาะกบปรมาณของซากพชทจะหมก ถาขนาดภาชนะใหญกวามาก จะใชถงพลาสตกใสขยะแลวรวบปากถงปดใหสนทกใชได เพอใหเกดการยอยสลายดขน (1.2) พชอวบน าทกชนด เชน ผกผลไมทงแกและออน รวมทงเปลอกผลไมอวบน าทสด ไมเนาเปอย เชน เปลอกแตงโม เปลอกสบปะรด เปลอกขนน และเปลอกมะมวง เปนตน (1.3) น าตาล (น าตาลทราย น าตาลปบ น าตาลงบ หรอกากน าตาล) ทมราคาถกและมธาตอาหารของจลนทรย (1.4) ของหนก เชน อฐบลอก หรอกอนหน (2) ขนตอนการหมก (2.1) ถาซากพชมชนขนาดใหญมาก ท าการสบซากพชใหเปนชนเลกๆ (2.2) คลกน าตาลเขากบพช ถามซากพชมากกท าการจดเรยงซากพชเปนชนๆ โดยน าตาลสลบกบซากพชเปนชนๆ แลวผสมน าตาลคลกเคลาเขากบซากผกใหทวถงอตราน าตาลกบเศษซากพช คอ น าตาล 1 สวน ซากพช 3 สวน โดยน าหนก (2.3) ใชของหนกทบซากพชใหอดตวแนนขน เพอชวยใหการหมกอยในสภาพทไมมอากาศ ของหนกทใชทบควรมน าหนกประมาณ 1 ใน 3 ของน าหนกซากพชวางทบไว 1 คน (2.4) เมอบรรจซากพชลงภาชนะเรยบรอยแลว ปดฝาภาชนะน าไปวางไวในทรม หมกประมาณ 3 – 7 วน จะมของเหลวขนสน าตาล มกลนหอมของสงหมกเกดขน และของเหลวทไดนเปนน าสกดจากเซลลซากพช มทงจลนทรยธรรมชาตทเกดขนหลายชนด สารตางๆทพชสรางขน เชน คารโบไฮเดรต โปรตน กรดแอมโน ฮอรโมน เอนไซด และอนๆ (2.5) เมอน าสกดชวภาพมปรมาณมากพอประมาณ (10 – 14 วน) กรองน าสกดชวภาพออก บรรจลงในภาชนะ ปรมาณของน าสกดชวภาพทไดจากการหมกจะมากหรอนอยขนอยกบชนดของซากพชทใชหมก ซงจะมน าอย 95 – 98 เปอรเซนต สของน าสกดชวภาพกขนอยกบชนดของน าตาล ทใชหมก ถาเปนน าตาลฟอกขาวกจะมสออนถาเปนกากน าตาล น าสกดชวภาพจะเปนสน าตาลแก

(2.6) ในกรณทหมกในถงขนาดใหญ จะใชเครองดดน าสกดชวภาพนดวยทดดน าพลาสตก ดดจากกนถงโดยไมยาก หรอเตรยมภาชนะกอนการหมกดวยการเจาะรกนถงดานขาง แลวใชกอกน าเปดปดได ใชกาวอยางดเชอมกอกใหตดกบตวถง หรอเมอเจาะรแลวใสทอพลาสตกยาวประมาณ 40 – 50 เซนตเมตร ไวทรกนถง และเชอมดวยกาวทคงทนตอน า แลวแขวนปลายทอ ไวกบปากถง เมอตองการของเหลวออกจากถงกลดปลายทอลงสระดบต ากวากนถง น าสกดชวภาพกจะไหลลงมาตามทอโดยใชขวดทมฝาปดแนนบรรจน าสกดชวภาพ (2.7) น าสกดชวภาพทหมกไวประมาณ 7 วนไปแลว จะไมมปฏกรยารนแรงของแกส สามารถปดจกขวดไวไดโดยไมมแรงดนเกดขน (2.8) ควรเกบถงน าหมกและน าสกดชวภาพไวในทรม อยาใหถกฝนและแสงแดดจดๆ น าสกดชวภาพทผานการหมกสมบรณแลว ถาปดฝาสนทสามารถเกบไวไดหลายๆเดอน

การใชน าสกดชวภาพกบพชโดยทวไป (1) อตราทใช เนองจากน าสกดชวภาพมสารตางๆ เขมขน และมจลนทรยอยเปนจ านวนมาก เมอน าไปใชประโยชน เชน การทใชเปนปยน า จงตองใชในอตราเจอจางมากๆ ดงน คอ (1.1) ใชกบพชผก ไมผล ไมยนตน อตรา 1 ชอนโตะ : น า 5 – 10 ลตร (1:500) ฉดไดบอยครง หลงจากปลกผกควรเพมน าสกดชวภาพทกๆ 7 หรอ 10 วน 200 – 400 กรมตอตารางเมตร และรดน าสกดชวภาพในอตราสวน 1 : 500 – 1000 (หรอ 10 ซ.ซ. หรอประมาณ 1 ชอนแกงตอน า 10 ลตร) ทกๆ 3 – 5 – 7 วน (1.2) รดดนแปลงเพาะปลก ปฏบตดงน พรวนดนผสมคลกเคลากบวชพชหรอเศษพช ใชอตราเจอจาง 1 ชอนโตะ : น า 2 – 5 ลตร (1 : 250 – 500) : 1 ตารางเมตร 0.5 – 1 ลตร ปลอยใหเกดการยอยสลาย 3 – 7 วน กสามารถปลกพชหรอเพาะกลาไดถาตองการก าจดวชพชทมเมลด ควรปลอยใหวชพชงอกอกครงจงพรวนซ า แลวรดน าสกดสกดชวภาพเจอจาง อตรา 1 ชอนโตะ : น า 5 ลตร (1 :500) ปลกพชไดภายใน 2 – 3 วน (2) ระยะเวลาในการใช สามารถใหแกตนไมไดบอยครง เชน 3 – 7 วนตอครง และ เมอพชเจรญงอกงามดในเวลาตอมา จะใหเดอนละครง ควรใหอยางสม าเสมอ และในดนตองมอนทรยวตถอยางเพยงพอ เชน ปยหมก ปยคอก หญาแหง ใบไมแหง และฟาง เปนตน สวนของสารอนทรยทยงยอยสลายไมหมด สามารถน าไปฝงในแปลงไมผล กจะเปนปยใหแกไมยนตนใชประโยชนไดเปนเวลานาน ไมผลตนหนงจะจดฝงเปนหลม 3 หรอ 4 ดานรอบทรงพม หางจากโคนตนประมาณหนงเมตรถงหนงเมตรครง

ปยอนทรย คอ สารประกอบอนทรยทมธาตอาหารพชเปนองคประกอบ และเปนสารปรบปรงดน ท าใหดนมคณสมบตทางกายภาพดขน มแหลงก าเนดมาจากสารอนทรย เชน ปยคอก ปยหมก และปยพชสด เปนตน อนทรยวตถ คอ สงทไดมาจากการยอยสลายของสารอนทรย และเปลยนจาก เศษขยะตางๆ ทเปนผลตภณฑจากสงมชวต (1) แหลงทมาของอนทรยวตถในดน อนทรยวตถในดนมแหลงก าเนดหลายทางดวยกน คอ (1.1) การสลายตวของซากพช ซากสตว โดยกจกรรมของจลนทรย (1.2) การสลายตวของชนสวนพช หรอซากพชทไถกลบลงดน เชน ตอซงของตนขาว ทเหลอทงในนาหลงจากการเกบเกยวแลว หรอพชตระกลถวทปลกเพอการไถกลบเปนปยพชสด (1.3) การสลายตวของปยมลสตวทขบถายออกมา และเกดการสลายตวเปนแหลงอนทรยวตถ (1.4) การสลายตวของปยคอกหรอปยหมกทใสลงไปในดน เพอวตถประสงค ในการปรบปรงความอดมสมบรณของดน (1.5) การสลายตวของปยอนทรยทผลตขนมาเพอการคา เชน กากเมลดฝาย เลอดแหง กระดกปน เปนตน (1.6) เซลลของจลนทรยในดนทงทมชวตอย และไดตายลง รวมทงสารประกอบอนทรยทจลนทรยสงเคราะหขน (2) ผลทไดจากการสลายตวของอนทรยวตถ ในสภาพของดนทมการถายเทอากาศดและเพยงพอ การสลายตวของอนทรยวตถเปนไปอยางคอนขางสมบรณ องคประกอบสวนใหญทสลายตวงายๆ จะถกเปลยนเปนคารบอนไดออกไซด คงเหลอแตสารประกอบอนทรยทสลายตวยาก สวนนเรยกวา ฮวมส (humus) กรดอนทรย และสารเมอก ฮวมส เปนอนทรยวตถในดนทคงทนตอการสลายตวมาก ปกตจะมสน าตาลหรอสด า มธาตเปนองคประกอบทางเคม ไดแก คารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน ไนโตรเจน ฟอสฟอรส ก ามะถน และธาตอนๆ

กรดอนทรย จากการสลายตวสารอนทรยจะปลดปลอยกรดอนทรยทมผลตอความเปนประโยชนของธาตอาหารพชในดน โดยชวยในการท าละลายธาตตางๆ ใหอยในรปทพชสามารถน าไปใชประโยชนไดทนท สารเมอก เปนสารทมผลตอสมบตทางกายภาพของดน โดยสารเมอกจะชวยในการจดเรยงตวของอนภาคดน เปนสารเชอมทชวยใหดนมโครงสรางคลายทรงกลม ซงเปนดนทมชองวางทพอเหมาะ รวนซยเหมาะตอการชอนไชของรากพช (3) ความส าคญของอนทรยวตถในดน อนทรยวตถในดนเปนปจจยส าคญในการควบคมและก าหนดสมบตทางเคม ทางกายภาพ และทางชวภาพของดน เชน การปลดปลอยธาตอาหารหลกของพชในดน การชวยใหดนเกาะตวเปนโครงสราง การชวยเพมการดดยดน าในดน การชวยเพมการระบายอากาศ การลดลดอตราการชะลางการพงทลาย รวมถงการสงเสรมกจกรรมจลนทรยดน จงมบทบาทส าคญตอความเหมาะสมในการเจรญเตบโตของพช ดงนนการใชปยอนทรยในดนจงเปนแนวทางหนงทจะชวยเพม และยกระดบปรมาณอนทรยวตถในดน สงเสรมใหดนมสมบตทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชมากยงขน อนทรยวตถเปนองคประกอบส าคญทควบคมความสมดลขององคประกอบอนๆ ของดนไดแก ธาตอาหาร อากาศ และน า อนทรยวตถจงมบทบาทส าคญมากตอการปรบปรงบ ารงดน โดยเฉพาะดนเขตรอนทมอนทรยวตถต า และมการปลกพชตดตอกนเปนระยะเวลานาน จากการประเมนคณภาพดนของกรมพฒนาทดน พบวาดนทมอนทรยวตถต า ในประเทศไทยมประมาณ 60 % ของพนททงหมด ดนทมอนทรยวตถต าในภาคตะวนออกและตะวนออกเฉยงเหนอทพบนนสวนใหญเปนดนทราย ในขณะทดนทมอนทรยวตถต าในภาคกลาง เปนดนเหนยวทมการปลกขาวตดตอกนเปนเวลานาน ท าใหความอดมสมบรณของดนลดลงและดน เกดการแนนตว ส าหรบภาคเหนอ ดนทมอนทรยวตถต าจะเปนดนรวนปนทรายในทดอน สวนในภาคใต ดนทมอนทรยวตถต าสวนใหญเปนผลมาจากการชะลางอนเนองจากฝนตกชก ดวยความส าคญของอนทรยวตถตามทกลาวมาขางตน และปญหาความอดมสมบรณของดนต า รวมถงปจจยตางๆ ทมผลท าใหปรมาณอนทรยวตถของดนในประเทศไทยลดลงเปนล าดบ จงมความจ าเปนทจะตองเพมแหลงอนทรยวตถใหแกดน บทบาทของอนทรยวตถในดนดงกลาวขางตนสามารถจ าแนกไดดงน

(4) อทธพลของอนทรยวตถทมตอสมบตทางกายภาพของดน (4.1) อนทรยวตถชวยลดแรงกระแทกของเมดฝนบรเวณผวดน เนองจากอนทรยวตถทปกคลมหรอคลกเคลาอยบรเวณผวดนชวยลดแรงกระแทกของเมดฝนทตกลงมากระทบกบดนโดยตรง ดนจงไมแนน และน าฝนสามารถซมลงไปในดนชนลาง เปนการลดการพงทลายของหนาดน (4.2) ชวยเพมชองวางและลดความหนาแนนรวมของดน ปยอนทรยหรอเศษเหลอของพชและสตวทใสลงไปในดนจะถกจลนทรยยอยสลายและสงเคราะหสารบางชนดขนมา ซงเปนตวเชอมอนภาคของดนใหเกาะกนเปนกอน ท าใหดนทรายมชองวางขนาดเลก(micro pore) เพมขนสงผลใหอมน าไดมาก ส าหรบดนเหนยวซงเปนดนทประกอบไปดวยอนภาคดนทมขนาดเลก อนทรยวตถจะเขาไปแทรกระหวางอนภาคของดนเหนยว ท าใหเกดชองวางขนาดใหญ (macro pore) ซงมผลตอการถายเทอากาศและระบายน าไดด ตลอดจนลดความเหนยว ท าใหการไถพรวนท าไดสะดวก สวนในกรณการจบตวของเมดดนนน อนทรยวตถชวยใหดนเหนยวทม เมดดนละเอยดไดจบตวกนอยางหลวมๆ เปนกอน ท าใหดนรวนซยดขน และสารเมอกทเกดจากการสลายตวของซากพชและสตวนนจะชวยใหดนทรายจบตวกน สามารถอมน าไดด มการถายเทอากาศในดนสะดวกขน รากพชสามารถแผขยายออกไปหาแรธาตอาหารในดนไดอยางกวางขวาง และลดอตราการชะลางพงทลายของดนไดดวย (4.3) อนทรยวตถชวยลดการระเหยของน าในดน อนทรยวตถทปกคลมบนผวดน เปนวสดทชวยปองกนไมใหแสงแดดสองถงผวดนโดยตรง และจากการทอนทรยวตถมผลท าใหชองวางในดนชนบนเพมขน น าใตดนจงซมผานชองวางดงกลาวขนมาบนผวดนไดยาก จงเปนการลดการระเหยของน าในดนอกทางหนง (4.4) ชวยท าใหดนอมน าไดมากขน โดยพบวาอนทรยวตถสามารถอมน าได 7 เทาของน าหนก เนองจากอนภาคของอนทรยวตถจะแทรกหรอเคลอบทผวของอนภาคดนและในชองวางระหวางอนภาคดน ท าหนาทในการดดซบน า นอกจากนนเมอปรมาณอนทรยวตถในดนชนบนเพมขน จะมผลตอความเสถยรของเมดดน (aggregate stability) สงขน ท าใหลดความรนแรงของการสญเสย หนาดน (4.5) สของดน อนทรยวตถท าใหสของดนเปลยนเปนสน าตาลถงด า ฉะนนดนทม สน าตาลหรอด าถอไดวาเปนดนทมปรมาณอนทรยวตถ

(5) อทธพลของอนทรยวตถทมตอสมบตทางเคมของดน (5.1) เปนแหลงอาหารของพช เนองจากกระบวนการยอยสลายของสารอนทรยทไดจากปยอนทรยจะปลดปลอยธาตอาหารพชออกมาโดยกจกรรมของจลนทรยดน เพมความเปนประโยชนของแรธาตอาหารพช อนทรยวตถในดนมแรธาตอาหารพชหลายชนดเปนองคประกอบ เมออนทรยวตถสลายตวโดยกจกรรมของจลนทรยแลว แรธาตอาหารพชเหลานนจะถกปลดปลอยออกมาสะสมอยในดน ซงจะเปนผลประโยชนตอพชทปลก แมวาปรมาณธาตอาหารพชทไดจากการสลายตวของสารอนทรยจะมนอยกตาม แตพชกสามารถน าไปใชส าหรบการเจรญเตบโตไดอยางตอเนอง โดยจะคอยๆปลดปลอยใหเปนประโยชนตอพชในระยะยาว (5.2) เพมความสามารถในการแลกประจบวก อนทรยวตถเปนวสดทมขนาดเลกและพนทผดเปนจ านวนมาก โดยทคณสมบตทางเคมของอนทรยวตถม functional groups มาก เชน polyphenol groups simple organic acids และ carboxylic groups เปนตน เมอเกดกระบวนการแตกตวของประจธาตใดธาตหนงขน ท าใหเกดประจลบขนอยางมากมายทบรเวณทบรเวณพนทผวอนทรยวตถ จงมผลท าใหธาตอาหารพชทใสลงไปในดนในรปปยเคม หรอธาตอาหารพชทมอยในดนตามทธรรมชาตทมประจบวกถกดดซบไวไมใหสญเสยไปโดยกระบวนการชะลาง ซงท าใหประสทธภาพการดดใชธาตอาหารของพชเปนไปไดดยงขน และเปนการชวยเพมประสทธภาพการใชปยเคม (5.3) ชวยลดความรนแรงของความเคมในดน โดยทวไปในพนทดนเคมจะมปญหาในการเจรญเตบโตของพช ผลผลตและคณภาพทไดรบต า เนองจากดนเคมมปรมาณเกลอ ทละลายน าไดมากจนเปนอนตรายตอพช โดยเฉพาะไดรบพษจากธาตทเปนสวนประกอบของเกลอ ทละลายออกมา เชน ธาตโซเดยมและคลอไรด นอกจากนธาตโซเดยมทมปรมาณมากจะมผลท าใหโครงสรางดนไมด อนภาคของดนจะฟงกระจายและมลกษณะดนแนนในเวลาตอมา รากพชจะชอนไชไปหาอาหารไดยาก และความเคมยงมผลท าใหเกดความไมสมดลของธาตอาหารอนๆ เชน โบรอน สงกะส ดงนน แนวทางการจดการดนเคมจ าเปนตองใชหลายวธ เชน การลางดน การเลอกปลกพชทเหมาะสม หรอการใชปยอนทรยตางๆ เชน ปยคอก ปยหมก ปยพชสด ตลอดจนการใชอนทรยวตถตางๆ เชน แกลบ หรอฟางขาว ดนเคมทไดรบอนทรยวตถเพมขนจะมผลท าใหสมบตทางกายภาพและทางเคมของดนดขน รวมทงปรมาณน าในดนมมากขน และปรมาณโซเดยม ถกดดซบอยบรเวณพนทผวอนทรยวตถ ท าใหลดระดบความเคมลง พชจงสามารถเจรญเตบโตได (นรนดร 2553)

อนทรยวตถจะชวยตานทานการเปลยนแปลงปฏกรยาของดนอยางรวดเรว และจะชวยรกษาความเปนกลางของดน เพราะอนทรยวตถในดนมประจลบเปนจ านวนมาก สามารถแลกเปลยนประจบวกไดสง จงไมมผลตอการเปลยนแปลง pH ไดงายนก ในการเกษตรทวไป มกใชปจจยการผลตทเปนสารประกอบทางเคม เชน ปยเคม สารเคมปองกนก าจดศตรพช และสารควบคมการเจรญเตบโตของพช ซงหากใชสารดงกลาวไมถกวธ และไมมการปรบปรงบ ารงดน เชน การเพมอนทรยวตถใหแกดน จะท าใหดนสญเสยศกยภาพการใหผลผลต เชน การเกดสภาพดนกรด หรอ การตกคางของความเปนกรดของปยเคม ไดแก ผลกระทบการใชปยเคมไนโตรเจนทเปลยนสภาพ จากปยทมอนมลกรด เชน อนมลแอมโมเนย (NH4

+) และอนมลซลเฟต(SO4=) ซงจะแปร

สภาพเปนกรดตกคางในดนเมอมการใชปยเหลานตดตอกนเปนเวลานาน แตถาใชปยอนทรยรวมกบการใชปยเคม นอกจากจะเปนการชวยเพมประสทธภาพของปยเคมแลว กจะสามารถชวยลดความรนแรงของกรด ทเกดจากผลตกคางของปยเคมไดอกดวย (6) อทธพลของอนทรยวตถทมตอสมบตทางชวภาพของดน (6.1) เปนแหลงอาหารของจลนทรยในดน และเนองจากการแปรสภาพของธาตอาหารพชในดนสวนใหญเปนผลจากกจกรรมของจลนทรย ซงสวนใหญเปนจลนทรยทตองการใชพลงงานและธาตอาหารจากการสลายตวของสารอนทรย รวมทงการเปลยนรปของสารอนนทรยในดนจากรปท ไมเปนประโยชนใหอยในรปทเปนประโยชนตอพช ในกรณของสารอนทรยทผสมคลกเคลาอยในดนจะถกยอยสลายโดยเอนไซมของจลนทรย ซงผลทไดจากการยอยสลาย คอ กาซคารบอนไดออกไซด กรดอนทรยตางๆ สารประกอบทเปนเมอก (slimy material) ธาตอาหารตางๆ กาซคารบอนไดออกไซด ทเกดขน เมอรวมกบน าในดนจะเกดกรดคารบอนกทงกรดคารบอนกและกรดอนทรยจะชวยละลายธาตอาหารพชบางชนดในดนใหเปนประโยชนตอพชมากขน เชน ฟอสฟอรส แคลเซยม เหลก และแมงกานส เปนตน (6.2) ชวยควบคมโรคพชบางชนดในดน เนองจากอนทรยวตถทลงไปในดนในรปของปยหมกจะมผลชวยเพมปรมาณจลนทรยลงไปในดน และเชอจลนทรยในดนทเพมขนเหลานจะมบทบาทส าคญตอการควบคมปรมาณและกจกรรมของเชอรา ซงเปนสาเหตของโรคพชทอาศยอยในดน เชน จลนทรยทอาศยอยในดนจะสามารถลดความรนแรงของเชอ Macro phomina phaseolina ซงเปนสาเหตโรค Charcoal rot และเชอ Rhizoctonia solani ซงเปนสาเหตของโรคเนาคอดนในถวเหลอง ดงนน แนวทางในการใชปยอนทรยนบเปนวธการหนงทควบคมปรมาณเชอราทเปนสาเหตโรคพช เชน Aspergillus flavas โดยวธชวภาพซงอนทรยวตถเปนแหลงชวยเพมธาต

อาหาร โดยเฉพาะธาตคารบอนท าใหจลนทรยมประสทธภาพในการเพมจ านวนและกจกรรมใหสงขน กอใหเกดกระบวนการแขงขน และมผลตอการใหเกดสารระเหยอนทรยตางๆบางชนด ซงมผลยบยงการเจรญเตบโตของเชอโรคพช เชน การเจรญของสปอรและสรางสารพษตอเชอรา ดงนน ในปจจบนจงมการใชการควบคมก าจดศตรพชโดยวธทางชวภาพ คอ ใชจลนทรยทสามารถควบคมหรอก าจดจลนทรยทกอใหเกดโรคได เชน สารปฏชวนะทขบออกมาจากเชอจลนทรยบางชนด เชน เชอรา Trichoderma viride สามารถเขาท าลายผนงเซลลของสปอร และเสนใยของ Helminthosporium sativum ซง ชวยในการแปรรปธาตอาหารพชในดนใหมประโยชนมากขน เมอจลนทรยในดนไดรบธาตอาหารเพมขนกจะด าเนนกจกรรมตางๆ ดงน คอ - กระบวนการ nitrification เปนการแปรสภาพของสารอนนทรย โดยกจกรรมของจลนทรยบางชนดในดน เชน การเปลยนรปอนมลแอมโมเนย ซงเปนรปทพชน าไปใชประโยชนไดยาก ใหอยในรปไนไตรตและไนเตรต ซงพชน าไปใชไดงายโดยกจกรรมของ จลนทรทรย nitrifying bacteria เชน Nitrosomonas sp. และNitrobacter sp. - กระบวนการท าลายสารอนนทรย โดยจลนทรยบางชนดจะผลตกรดละลายธาตอาหารในดนใหอยในรปทเปนประโยชนตอพช ไดแก กรด lactic citric succinic และ glycolic ซงสามารถละลายหนฟอสเฟตใหอยในสภาพทละลายน าได จลนทรยพวกน ไดแก Pseudomonas sp. Arthobacter sp. Flavobacterium sp. และ Sclerotium sp. - กระบวนการตรงไนโตรเจนในอากาศ จลนทรยดนบางชนดมความสามารถพเศษในการตรงกาซไนโตรเจนทเปนประโยชนตอพช เนองจากกาซไนโตรเจนทมอยในบรรยากาศประมาณ 78 เปอรเซนต พชไมสมารถน ามาใชประโยชนไดโดยตรงจลนทรยทสามารถตรงไนโตรเจนได มทงประเภททพงพาอาศยกบสงมชวตอน เชน แบคทเรยพวก Rhizobium sp. Azospirillum sp. Beijeninkia sp. Clostridium sp. Bacillus sp. บางชนด รวมทงสาหรายสเขยวแกมน าเงน (blue – green algae) กสามารถตรงไนโตเจนจากอากาศได (7) อทธพลของอนทรยวตถทมตอพช เนองจากปยอนทรยหรอสารอนทรยตางๆ นน เปนแหลงทใหอนทรยวตถในดน ซงมบทบาททงทางตรงและทางออมตอการเจรญเตบโตและผลผลตของพช ส าหรบบทบาททางตรงของอนทรยวตถตอพช คอ การทพชสามารถดดใชสารอนทรยตางๆ ทท าใหน าหนกโมเลกลต าซงเปนสารประกอบของอนทรยวตถ โดยจะมผลตอกระบวนการเมตาโบลซมตางๆ ของพช ไดแก การดด

ใชสารฟนอลก (Phenolic compounds) ซงไดจากการสลายของลกนน หรอ การสงเคราะหของกจกรรม จลนทรยในดนนน เปนสงส าคญตอการเพมผลผลตพช นอกจากนนสารฟนอลก ยงชวยใหพชทนตอสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมตอการเจญเตบโต เชน สภาพทอณหภมต าหรอฝนทงชวง ในกรณของสารฮวมส (humus substances) ทไดจากปยอนทรยตางๆ โดยกระบวนการทางชวเคม มสภาพเปนสารประกอบของสารอนทรยทไมสม าเสมอ (heterogenous organic substances) มสเหลอด า น าหนกโมเลกลสง เปนสารทสามารถสกดได ซงมผลตอสภาวะแวดลอมบรเวณรากพช โดยปรบเปลยนสมบตทางกายภาพและเคม เชน ความสามารถในการอมน า การแลกเปลยนกาซและอนๆ ซงเปนสวนท าใหการเจรญเตบโตของพช ตลอดจนผลผลตเพมสงขน สารฮวมสนสามารถจ าแนก ไดเปน 3 ประเภท คอ - ฮวมน (humin) ซงเปนสารของฮวมสทไมละลายน าทกๆระดบของ pH - ฮวมกแอซด (humic acid) เปนสารของฮวมสทละลายน าในสภาพกรด ซงม pH ต ากวา 2

-ฟลวกแอซด (fluvic acid) เปนสวนของสารฮวมสทละลายในน าทกๆระดบของ pH มน าหนกโมเลกลและปรมาณคารบอนนอยกวา แตมปรมาณออกซเจน และ functional groups มากกวาฮวมกแอซด

(8) อทธพลของฮวมสมผลตอการพฒนาและการเจรญเตบโตของพช (8.1) การดดใชไนโตรเจนในดนและปรมาณไนโตรเจนในพช จากการใชสารสกด ฮวมกแอซดและการใชฟลแอซด มผลท าใหพชสามารถดดใชไนโตรเจนไดมากขน (8.2) การดดใชประจของธาตอาหารและปรมาณประจของธาตอาหารในพช ไดแก ธาตโพแทสเซยม แมกนเซยม และทองแดง สารฮวมสสมารถกระตนและยบยงการดดใชธาตอาหารของพช ซงขนอยกบความเขมขนของสาร น าหนกโมเลกล และ functional groups ในสารฮวมส โดยเฉพาะอยางยงสดสวนของ carboxyl และ phenolic OH group ซงอทธพลดงกลาวจะมผลในระยะตนกลามากกวาระยะอนของการพฒนาและการเจรญเตบโตของพช (8.3) ปรมาณคลอโรฟลล การสงเคราะหแสงและการเกดคลอโรซส สารฮวมสสามารถเพมปรมาณคลอโรฟลล ท าใหปองกนการเกดคลอโรซสทเกดในพชได อนเปนผลเนองจากการทรากถกกระตนใหดดซบธาตเหลก แลวเคลอนทไปยงสวนของใบ (8.3) มผลตอการล าเลยงธาตอาหารในเซลลของพช โดยพบวาการใชสารฮวมสสงเสรมการพฒนาของระบบทอล าเลยง (vascular system) ในมะเขอเทศ และ sugar beet ซงท า

ใหธาตอาหารพชเคลอนยายไดมากขน โดยท parenchyma ตอบสนองไดดกวา collenchyma และ sclerenchyma เนองจากฮวมกแอซดมผลตอเซลลทมการเจรญเตบโต แตไมมผลตอการสรางเนอเยอใหมของพชทไดรบบาดแผล (9) อทธพลของการใชปยอนทรยตอสงแวดลอม การน าอนทรยวตถจากแหลงตางๆ มาใชใหเกดประโยชน เปนการหมนเวยน ผลพลอยไดหรอวสดเหลอใชจากไรนา บานเรอน ตลอดจนโรงงานอตสาหกรรมทางการเกษตรกลบมาใชใหเกดประโยชนสงสด ในกรณทใชการจดการสารอนทรยตางๆ เพอผลตเปนปยอนทรยนน สมารถรกษาสภาพแวดลอมดานตางๆ ไดคอ (9.1) ก าจดแหลงศตรพช การน าเอาเศษพชทเหลอทงในไรนามาใชท าเปนปยอนทรย เชน การหมกซากพชซากสตว เปนการท าลายแหลงทอยอาศยของโรคหรอแมลงทเปนสาเหต ของโรคพชบางชนด ทอาจเขาท าลายพชทเกษตรกรเพาะปลกในฤดกาล ซงอาจแพรระบาดไปสบรเวณอน อนกอใหเกดความเสยหายตอพช (9.2) ชวยลดสารพษทเกดจากการใชสารเคมทควบคมศตรพช คอ ในดนทมการใชปยอนทรยซงเปนแหลงของอนทรยวตถ มกจะพบวาระดบความรนแรงของมลพษทมตอการลดลงของผลผลตพชมกจะนอยกวาดนทมปรมาณอนทรยวตถต า เชน ในการใชสารก าจดศตรพช disulfoton จะดดซบโดยสารอนทรยคารบอนในดนมากกวาความสามารถในการแลกเปลยนประจบวก (CEC) และอนภาคของดนเหนยว ซงความสามารถในการดดซบของสารอนทรยคารบอนในดน อาจลดความรนแรงของฤทธสารเคมทตกคางในดนไดทางหนงดวย (9.3) ชวยในการก าจดขยะมลฝอย ในบรเวณทพกอาศยทวไปมกจะมขยะ ซงเปนวสดเหลอทงทมสารอนทรยปนอยดวย การจดการสารอนทรยทเปนสวนยอยสลายไดโดยน ามาหมกใหเปนปย แลวน าไปปรบปรงบ ารงดน ท าใหภายในบานพกอาศยสะอาดและเปนระเบยบ มทศนยภาพทนาอยแกผอาศย ตลอดจนผทพบเหน (9.4) ก าจดวชพชน า แหลงน าตางๆ ทมวชพช เชน ผกตบชวา จอก และแหนมกจะท าใหคณภาพน าเสยไป หรอไมเหมาะสมตอการด ารงชวตของสตวน าทอาศยอยโดยเฉพาะบรเวณ ทวชพชน าขนอยางหนาแนน มกจะเกดสภาพขาดอากาศ ตลอดจนแสงสองผานลงไปไมถงผ วน า นอกจากน นหากว ชพ ชตายไปและ เกด เน า ก จะม ผลต อระดบออกซ เ จนและคารบอนไดออกไซดในน า กอใหเกดสภาพทไมเหมาะสมหรอเปนพษ จนสตวน าไมสามารถเจรญเตบโตและอาจถงตายได ประการหนง การก าจดวชพชยงมผลตอการคมนาคมทางน า ท าใหประชาชนสญจรไดอยางสะดวก อกทางหนงดวย ตลอดจนสามารถใชน าทสะอาดในบรเวณดงกลาว

(9.5) ลดอบตเหตและภยธรรมชาต การเผาเศษพช การเผาท าลายฟางขาวทเหลอทงในไรนาบรเวณทางหลวงจะกอใหเกดควนไฟเปนบรเวณกวาง ท าใหทศนวสยในการขบขยวดยานพาหนะบนถนนเปนไปไดไมด อนอาจเปนสาเหตของอบตเหตอยางรนแรง ท าใหสญเสยทรพยสนตลอดชวต นอกจากน การใชปยอนทรยปรบปรงบ ารงดน ท าใหดนมสมบตทางกายภาพดขนทนทานตอการกดกรอนของน า ชวยปองกนการชะลางหนาดนไมใหสญเสยไป โดยเฉพาะอยางยง ในบรเวณทเปนทลาดเชงเขา เปนการลดตะกอนดนทไหลมาสะสมบรเวณแหลงน า เชน แมน าล าคลอง ตลอดจนเขอนและอางเกบน า ไมใหตนเขนในระยะเวลาทไมสมควรจงเปนการลดความรนแรงของการเกดน าทวมไดอกทางหนงดวย เมอพจารณาถงความอดมสมบรณของดนในประเทศไทยแลว สวนใหญมความอดมสมบรณคอนขางต า ปรมาณอนทรยวตถในดนคอนขางต ามาก และมแนวโนมวาจะลดลงเปนล าดบ การเพมหรอยกระดบปรมาณอนทรยในดนทมความจ าเปนอยางยง ทงนเนองจากอนทรยวตถในดน มบทบาทตอการควบคมคณสมบตทางกายภาพ ทางเคม และทางชวภาพของดน ท าใหมสภาพ ทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของพช อาจกลาวไดวาอนทรยวตถชวยปรบปรงโครงสรางดน ชวยดดยดน าและธาตอาหารรองของพชรวมทงยงเปนแหลงอาหารและพลงงานของเชอจลนทรยในดน ทท าใหกจกรรมของเชอจลนทรยในดน ทท าใหกจกรรมของจลนทรยในดนด าเนนอยางตอเนอง

งานกสกรรมไรสารพษ

ศนยชมชนศรโคตรบรณอโศก ตงอยเลขท 1 หมท 7 บานปากอน ต าบลศรสงคราม อ าเภอศรสงคราม จงหวดนครพนม

ในการผลตปยอนทรยชวภาพในชมชนนน เปนการผลตเพอใชในแปลงกสกรรมของชมชน จะมการการเพาะปลกพชผกผลไมตางๆ เชน ขาว ถวมะละกอ มะมวง กระทอน มะไฟ มะปาง พทรา สม เงาะ แตงกวา แตงโม บลอกโคล กะหล าปล และจ าพวกผกพนบาน ฯลฯการท ากสกรรมแบบธรรมชาต หลายคนมองขามในการท ากสกรรมแบบธรรมชาต ถาหากมองมมกลบยอนไปอก 40 ปทผานมา ทานจะไดขอคด และศกษา ในรายละเอยดวธธรรมชาตแลว จะเขาใจในขบวนการเจรญเตบโต ของพชและสตว จะมการพฒนาการวงจรชวตแบบอาศยธรรมชาตอยบนพนผวของโลกใบน เกษตรกรไทย ยคกอนนไมเคยรเรองปยเคมเลย มแตปยคอก หรอหมกเศษอนทรยวตถ จ าพวกใบไมใบหญาเพอเพาะปลกพชผกตางๆ ในการดแลรกษานนกไมมปญหา กใหผลผลตดมาก เมอกอนปาไมมมาก และในดนยงมอนทรยวตถมาก จงท าการเกษตรไดผลผลตพอสมควรแตในปจจบนน ดนขาดอนทรยวตถเพราะวา มนษยนนไมเขาใจในการบ ารงรกษาดน การเกษตรจงลมเหลว พอหนมาใชปยเคมกเหนผลผลตไดเรวทนใจ แตผลทไดในอนาคตนน จะเหนไดวามนลมเหลว ในการลงทนกสง และผลผลตทไดไมมตลาดรองรบ เพราะวามสารเคมตกคางเกนมาตรฐาน การท ากสกรรมแบบธรรมชาตนน ใช ตนทนนอยหางาย หาไดตามทองถน ไดผลผลตดมความปลอดภยไรสารพษตกคาง และเกบรกษาไวไดนาน ในปจจบนนคนท าการเกษตรทใชสารเคมนน ขาดทนตงแตเรมท าแลว ทงๆทรกยอมท าเพราะกระแสมาแรง ผลทไดตามมาคอ มโรคแทรกซอนทงคนและพชท าใหเจบปวยกนมาก เพราะขาดการศกษา รายละเอยดในการใชสารเคมท าการเกษตรเปนระยะเวลายาวนานนนเอง

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ในการท ากสกรรมไรสารพษของชมชนศรโคตรบรณอโศก มประสบการณมากวา 5 ป นบไดวานคอทางรอดของเกษตรกรไทย จะไดอยดมสข และเปนการพงพาตนเองไดมากทสด ไดชอวามความพอเพยงในแปลงกสกรรมทใชปยอนทรยชวภาพ สามารถปลกพชไดหลายอยาง เชน ไมผล มเงาะ มะมวง มะปาง กระทอน มะไฟ สมเขยวหวาน มะละกอ สวนพชผกกนใบ จ าพวกผกกาด ผกคะนา กวางตง หรอ บลอคเคอร กะหล าปล แตงกวา ฟกทอง มะเขอเทศ ขาวโพด และถวตางๆ ฯลฯ ทางชมชนไดทดลองปลกแลว โดยใชปยอนทรยชวภาพ ทผลตเองเปนทนาพอใจมาก ใชวตถดบในทองถน ตนทนต าท ากงายไดผลผลตดมาก สงทไดกวานนคอมสขภาพด

ศนยกสกรรมไรสารพษ แหงประเทศไทย (สวน “สางฝน”) บานเลขท 216 หมท 11 ต าบลบง อ าเภอเมอง จงหวดอ านาจเจรญ

กสกรรมไรสารพษ

วสดอปกรณ 1) อปกรณการเกษตร 2) อนทรยวตถ (ดวธท าน าหมกตามเอกสาร) 3) น าหมกชวภาพ (ดวธท าน าหมกตามเอกสาร) วธท า /ขนตอน (กสกรรมไรสารพษ) ม 3 วธ คอ 1) วธท 1 เตรยมแปลงหรอหลมแลวคลกดวยปยใหเขากบดนรดดวยน าหมกชวภาพใหชม (น าหมก 3 ชอนโตะ ผสมกากน าตาล 3 ชอนโตะ และน าเปลาหรอน าซาวขาว หรอน าแชถว 20 ลตร ) แลวคลมดวยฟาง หรอไมใบหญาทงไว 1-2 สปดาห จงคอยปลกพชลงไป 2) วธท 2 (1) ขดแปลงหรอหลมใหลก 1 เมตร กวาง 1 เมตร (2) ใสเศษฟางหรอเศษใบไมใบหญาหรอเศษขยะลงไปใหเตม โรยปยหมกบาง ๆ รดดวยน าหมกชวภาพใหทว อตราสวนเชนเดยวกบวธท 1 (3) เกลยหนาดนกลบทแปลงหรอหลมหนา 20-30 เซนตเมตร แลวผสมปยหมก คลกเคลาหาเขากบดน (4) รดดวยน าหมกชวภาพใหชม อตราสวนเชนเดยวกบวธท 1 คลมดวยฟางหรอเศษใบไมใบหญาทงไว 1-2 สปดาห แลวจงปลกพชลงไป 3) วธท 3 การสรางดนใหดพนทนา หลงจากเกบเกยวขาวเสรจแลว (1) ขนตอนท 1 หวานปยหมกในพนทนา 40-200 กก.ตอไร แลวไถกลบ (2) ขนตอนท 2 หวานพชตระกลถว 2-5 กก.ตอไร แลวคราดกลบ (3) ขนตอนท 3 คลมดวยฟาง แกลบ คายขาว เศษใบไมใบหญา หรอ อนทรยวตถอน ๆ เทาทจะหาได (4) ขนตอนท 4 เมอถงฤดท านากหวานไถ ปก ด า ตามปกต วธใช เพาะกลา ปลก หวานฉดพน บ ารงรกษา ประโยชน เปนผลตอผบรโภค และสงแวดลอม บ ารงดน บ ารงพชทงทางราก และใบ เปนองคกรความรและเรยนรของสงคมมนษยชาต

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงบานเขากลม 63 หม 7 ต าบลหนองทะเล อ าเภอเมอง จงหวดกระบ

การปลกผกไรสารพษระบบใตดน

เปนการปลกผกแบบน เหมาะส าหรบผดอยโอกาสทมน านอย และอยพนทสง ปลอดภยตอภยธรรมชาต และอยบนพนฐานของความเปนจรง

วธการท า 1. ขดบอใหลกบวกคนดนประมาณ 4 เมตร 2. ความกวาง 19 เมตร ยาว 29 เมตร 3. คลมดวยผามงไนลอนผสมยว (บนคนดน)

วธการปลก มอย 2 วธ 1. ปลกพชผกโดยใชกระดาษกระสอบปยปลงบนรองพชผก เพอไมใหความรอนลงไปยงดน และเปนการควบคมหญาอกทางหนง 2. ปลกพชผกโดยใชขยมะพราว (ผลตเอง) เพอตองการเกบความชนใหกบพชแตการปลกพชผกทกชนดจะใชปยทผลตเองทงหมดตลอดจนถงยาปราบศตรพชทกชนด

ขอด 1. ปลกผกทกชนดได 2. ใชน านอย (อาทตย 1 ครง) 3. คนดนสรางอณหภม ใหกบพชผกดมาก 4. ปลกไดตลอดทงป 5. ผลผลตออกกอนก าหนด 6. รสชาตอรอยกวาอยบนดน 7. ไรสารพษ 8. ปองกนภยธรรมชาต ไดเปนอยางด

ภาคใต