เกษตรแบบพอเพยง ภาคเหนอ

ศนยเรยนรเพอชวตตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สถาบนพฒนาชมชนเขมแขง มลนธพะเยาเพอการพฒนา เลขท 91 หม 2 บานทงตนศร ต าบลสนปามวง อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

การท าเกษตรตามแนวเศรษฐกจแบบพอเพยง เปนการใชหลกการท าเกษตรแบบการปลกพชหลายๆ ชนดเนนความหลากหลายของพนธพช การท าเอง กนเอง ใชเอง ใชทรพยากรทมในไรนา ในชมชน พงตนเองใหมากทสดจงคอยสงภายนอก มการวางแผนการผลตและการด าเนนชวต อยพรอมหนากน เขาใจกน ชวยเหลอเกอกลซงกนและกน การอนรกษสงแวดลอม ใชภมปญญาทองถน (ปยชวภาพ) เรยนร (ธรรมชาต) คนควา ทดลอง พฒนา ซงเทคนค/รปแบบวธการท าเกษตรพอเพยง เนนการไมพงสารเคมในไรนาของตนเอง น าเอาทรพยากรทมอยในทองถนเอามาใชใหเกดประโยชนใหมากทสด

การท าเกษตรพอเพยงตามธรรมชาต แบงตามระดบพนทตางๆ 3 รปแบบ ดงน ทสง : ปลกพชแบบขนบนได การปลกพชตามแนวระดบ / การปลกพชแบบขนบนไดวธการปลกจะท าการปลกตามแนวขนบนได เปนแนวลงมา พชทปลกควรจะเปนพชตระกลถว จะเออประโยชนไดดกวาพชชนดอนๆ ใบสามารถท าปยไดและใหแรธาตสง ขอสงเกต ไมในประเทศไทยแบงตามวชาการปาไม มอย 3 ระดบ คอ ก. ไมเรอนยอด จะอยสงมากกวาตนไมอน ๆ ข. ไมพม จ าพวกไมไผ หรอไมขนาดกลาง ค. ไมหนาดน เชน พวกหญา สมนไพรตาง ๆ พชทงสามชนดจะเกอกลกนพงพาอาศยกนตามธรรมชาตของผนปา โดยไมจ าเปนตองไปรดน าใสปย มนสามารถอยไดดวยตวของมนเอง

ทดอน : การท าไรสวนผสม การท าไรสวนผสมเพออะไร ปจจบนเกษตรกรสวนใหญไดใชสารเคมทางการเกษตรเขามาใชเปนปจจยการผลตใหเหนอยทวไป ทงในรปของ ยาฆาแมลง ยาฆาหญา ปยเรงดอก เรงผลฯ มวตถประสงคทจะเพมผลผลตทตลาดตองการนนเอง ถาเปนผลไมตองมผลสวย ไมมรวรอยของแมลงและหนอนเจาะ หรอยงคงสดอยไดนาน ดงนน เกษตรกรสวนใหญจงตองหนมาพงสารเคมเหลานมากขนยงไปกวานน ในแตละป ปรมาณการใชสารเคมกเพมมากขนเรอยๆ เปนการเพมตนทนในการผลตของเกษตรกรเองใหสงขนไปดวยตลอดจนยงสงผลไปสผบรโภคเชนกน คอผลผลตทไดนนจะมสารเคมตกคางอยในปรมาณทอาจเปนอนตรายตอผบรโภคเขาไป แมกระทงตวของเกษตรกรเองกไดรบสารพษโดยตรงจากการสดดม จากกการสมผสทส าคญสงแวดลอมนนๆ กถกท าลายไปอยางชาๆ จดเรมตนของการเกษตรกรเปลยนวถการผลตการพงสารเคมมาใชวธการแบบธรรมชาต หรอแบบผสมผสานนน ไมเพยงแตจะเปนการลดพษภยจากสารเคมตกคาง และปนเปอนในผลผลตทมผลกระทบรนแรงตอผบรโภคในปจจบนเทานน แตรวมไปถงยงชวยฟนฟพนททางการเกษตร และสภาพแวดลอม สภาพดนทเสอมคณภาพ น าทมสารเคมปนเปอนอยในปรมาณทนาเปนหวงหากเราปลอยใหเปนเชนนตอไปไมเพยงแตจะเปนผลกระทบตอตวเกษตรกรโดยตรงเทานน แตในระยะยาวนนอาจจะมผลกระทบตอชวตคน ทงในชมชน คนทงประเทศ โดยอยในรปแบบของในน า ในดน อากาศ ทตะรบเขาสรางกายตอไป ดงนน การท าไรสวนผสมฉบบน เปนการท าไรสวนผสมทเปนทางเลอกหนง เพอทจะลดปญหาทไดกลาวมาขางตน ไรสวนผสมเปนอยางไร คอ การปลกไมยนตนหลายๆ ชนดในพนทเดยวกนปะปนกนไป จะใหความส าคญกบพชทกชนด ไมเนนการปลกชนดใดชนดหนงเทานน เชน การปลกพชไร พชผกพนบานตางๆ แซมในแถวผลไม พชทปลกจะตองค านงถงความสมพนธระหวางพชแตละชนด มการพงพาอาศยกนทงในแงการควบคมโรคแมลง การใหรมเงา การใหความชน และธาตอาหารซงกนและกนสวนใหญท ากนในพนทดอน โดยการปลกพชแซมในชวงทผลไมยงเลกอย อาจมการผสมผสานการเลยงสตวดวย เปนการท าสวนทมความหลากหลาย เกอกล รกษาความสมดลใหกบพนท เปนการลดความเสยงดานภยธรรมชาต รวมทงดานการตลาด เนองจากมผลผลตหลายชนด หลายชวงท าใหมรายไดจากหลายทาง ทงระยะสน และระยะยาว

รปแบบการท าไรสวนผสม การท าไรสวนผสมนน ดงไดกลาวแลววาเปนการปลกพชหลายๆ ชนดในพนทเดยวกน แตมไดหมายความวาจะปลกตรงไหนกไดตามความพอใจ ตองมการวางแผนพอสมควร คอ ขนแรกตองมการวางแผนการปลกกอน พชชนดไหนเปนพชหลก พชชนดไหนเปนพชแซม พชชนดไหนชวยไลแมลง พชชนดไหนชวยปรบปรงดน ควรจดล าดบผลผลตทจะไดกอนหลง และปลกผสมในพนทเดยวกน เพอใชประโยชนจากทดนไดอยางเตมท ทส าคญควรค านงถงพชทใชบรโภคเปนอาหารในบานเปนหลก การท าไรสวนผสมจงมหลกงายๆ ดงตอไปน - การวางแผนการปลกพช ดงกลาวไววาแลวตองวางแผนการปลก วาจะปลกพชชนดใดใหผลผลตชวงไหน เพอใหผลผลตตอเนอง จะปลกพชชนดใดไวสวนใดของไรจงจะเหมาะสม เชนพวกทตองการน ามากกเอาไวทต า ทตองการน านอยเอาไวทสง การวางผงของไรสวนผสมปฏบตคลายกบท าไรสวนทวไป คอ ปลกระยะหาง 8X8 เมตร (25ตนตอไร) แตการท าไรสวนผสมแตกตางกนท การปลกพชหลายชนด และพชผกส าหรบการบรโภคในครอบครวเสรมเขาไปในพนท วธการปลกแบบน เปนการลดปญหาเรองของโรคแมลงระบาด และลดรายจาย - เพมรายไดในครอบครว - การเตรยมหลม ควรเตรยมหลมอยางนอย 1 เดอนกอนฝนตกโดยขดหลมกวาง 1 เมตร ยาว 1 เมตร ลก 1 เมตร แยกดนชนลาง ชนบนไวคนละกองตากดนไว 15 - 20วน แลวผสมดวยปยคอกกบเศษฟางเดนชนบนลงกอน แลวจงเอาดนชนลางลงตาม ทงไวจนดนยบพอสมควรแลวจงปลกตนไมได - ปลกกลวยควบคไปกบการปลกพชหลก โดยเฉพาะพนทแหงแลง เนองจากกลวยเปนพชทเกบน าไดดในหนาแลงตนไมอนๆ จะสามารถดงเอาน าจากตนกลวยไปใชได ควรปลกตนกลวยไวดานตะวนตกของไมผล เพอเปนรมเงาในชวงแดดจด - ปลกพชไรแซมในชวงทไมผลยงเลกอย หลงจากปลกตนกลวยและไมผลเสรจแลว เชน ขาวโพด ขาวฟาง สามารถปลกแซมระหวางแถวไมผลได และปลกพชสวน เชน ชะอม มะเขอพวง พรก ขา ตะไคร มะกรด และผกสวนครวตางๆ เปนพชอาหารและรายไดระยะสนได - ควรปลกพชคลมดนในฤดแลง หากในสวนไมมแหลงน ามาใชในสวนชวงหนาแลง เพอรกษาความชมชนไวในดนใหนานทสด ควรปลกพชตระกลถว เชน ถวด า ถวแป มะแฮะ ถวฮามาตา พชเหลานจะปองกนดนแหง ขณะเดยวกนจะชวยปรบปรงดน และเกบผลผลตได

- ควรปลกไมยนตนโตเรวเปนแนวกนลม เชน สะเดา ขเหลกบาน กระถนณรงค มะขามเทศ ไผรวก ฯลฯ โดยปลกชดตดกนเปนแนวรอบสวน เพอชวยกนลมเปนไมไวใชสอย และยงสามารถตดกงกานท าฟน หรอเผาถาน และใบใชคลมดนเปนเปนปยใหกบพชชนดอนตอไป องคประกอบของไรสวนผสม ในไรสวนผสมนนเปนกจกรรมทปลกไมผลยนตน ผสมผสานกบพชลมลก และเลยงสตว เชน ไก วว ควาย ซงเปนกจกรรมทเกอกลกนไดระหวางพชกบพช สตวกบพช ดงนนในไรสวนผสมจงประกอบไปดวย (1) ไมผลยนตน เชน มะมวง สมโอ ขนน มะขาม นอยหนา ลนจ ล าไย มะยม กระทอน ละมด ไผตง ฯลฯ (2) พชไร เชน ขาวโพด ถวลสง ถวเหลอง มนส าปะหลง ขาวไร ถวเขยว ถวแป ซงเปนพชทใชปลกเพอปรบปรงบ ารงดน (3) พชผก เชน ชะอม มะเขอพวง ต าลง มนเทศ ถวฝกยาว พรก ตะไคร ขง ขา (4) สตวเลยง เชน ไกพนเมอง วว ควาย ฯลฯ (5) พชพเลยงใชบงรม แนวกนลม เชน กลวย กระถน มะแฮะ สะเดา ขเหลก วธการท าไรสวนผสมใหไดผลผลตด (1) เตรยมดนกอนปลก ควรขดหลมทงไวกอน 2 - 3 เดอน เพอใหดนมอนทรยวตถสง ขดดนชนบนกองไวดานหนง สวนดนทอยชนลางขดออก น าหญาแหง 1 ปบใสกนหลม ปยคอก 1 ปบ วางทบบนหญาแหงแลวตามดวยดนชนบนทกองน ามาถมไวบนหญาแหง ทงไว 2 - 3 เดอน จะท าใหปยคอกสลายตวพรอมทจะเปนอาหารของพชได กอนจะปลกพชตองคลกดนในหลมและรดน ากอน เพอใหดนชมชน (2) การคลมโคนตน เมอกลาไมอายได 2 - 3 เดอน ใชกงไม ใบกลวยแหง หญา ฟางหรอวสดอนๆ ทยอยสลายไดคลมโคนตนโดยรอบใหหางจากตนประมาณ 1 ฟต ใหหนาพอทจะปองกนแสงแดด และลมโกรกผวหนาดนลดการระเหยของน า และควบคมวชพชไมใหงอกงามได (3) ระหวางแถวไมผลควรมไมบงรมเปนพชพเลยง ชวยลดแสงแดดจดรกษาความชนใหกบดนได พชทใชบงลมไดด เชน ตนกลวย ทองหลาง การปลกไมผลระหวางตนกลวย ควรขดหลมส าหรบปลกไมผลขนาด 50 x 50 x 50 เซนตเมตร หางตนกลวย 2.5 เมตร แลวน าเศษวชพชมารองกนหลมเพอเปนปยหมกรองทกนหลมทงไวประมาณ 1 เดอน รอใหฝนตกชะลางหนาดนลงหลม แลวจงจะปลกไมผลตามทตองการได

(4) นอกจากนสามารถปลกไมผลใกลกอไมทตายแลว เพอใหรากทเนาเปอยของตนทตายแลวเปนปยอยางดของไมผลทปลก (5) ปลกพชตระกลถว ชองวางระหวางแนวตนกลวยและไมผลเพอเปนการเพมธาตอาหารใหกบดน

(6) เลยงสตวในไร เชน วว ไก จะชวยก าจดแมลง และวชพช และไดปยจากมลสตวในการบ ารงดนและพชอกดวย

พชทปลกเพอใชปรบปรงบ ารงดน การปลกพชตระกลถวตางๆ ในการปรบปรงสภาพพนดน เปนพชทเหมาะสมทสดทจะใชในการปรบปรงบ ารงดน เพราะเปนพชทใหธาตอาหารแกพชอนๆ ไดมาก โดยเฉพาะธาตไนโตรเจน ซงพชตระกลถวนจะปลกงายโตเรว เนาเปอยไดงาย บางชนดทนตอสภาพทแปรปรวนไดด ซงพชตระกลถวแยกออกไดดงน พชตระกลถวอายสนลมลก

เมอเรมออกดอกกสามารถน ามาสบทงใหเนาเปอยกลายเปนปยไดรวดเรว เชน ปอเทอง โสน ถวพรา ถวแปบ เปนตน

พชตระกลทใชเปนอาหาร จะใชใบ และล าตนเปนอนทรยวตถไถกลบดน เมลดและฝก สามารถเปนอาหารของคนได เชน ถวเขยว ถวเหลอง ถวด า ถวลสง ถวฝกยาว ถวพม ฯลฯ พชตระกลถวอายยาวคลมดน จะใชปลกคลมดนในสวนผลไมหรอสวนปา หากปลกทงไวจะชวยในการปรบปรงบ ารงใหดขน โดยใบของพชจะรวงหลนทบถมบนดน ชวยปกปองหนาดนไมใหถกชะลาง และกระทบใหหนาดนอดแนนจากการกระทบของฝน เชน คาโลโปโกเนยม เพอราเลย เซนโตรซมา ไมยราพไรหนาม เปนตน พชตระกลถวอายยาวชนดพม พชพวกนมกจะปลกเพอบงลม ปองกนดนถกชะลาง เมอโตเตมทจะตดเอาใบมาคลกดนใหเนาเปอยเปนอนทรยวตถ ไดแก แคฝรง ทองหลาง กระถน กระถนยกษ ถวมะแฮะ คราม ขเหลก ฯลฯ

ประโยชนของพชชวยปรบปรงบ ารงดนแตละชนด

ชนด ประโยชน

1. ขเหลกบาน เปนแนวกนลม และใหรมเงา รวมทงชวยฟนฟสภาพดนได ใบเพมปยไนโตรเจนใหแกดน

2. สะเดา ใบและกงชวยปรบปรงดน เมลดและใบท ายาฆาแมลง ใชเปนแนวกนลมใหรมเงาและรกษาสภาพแวดลอม

3. กระถนเทพา ชวยฟนฟปรบปรงดน เกบรกษาความชมชนใหกบดนและปมทรากชวยตรงไนโตรเจนในดน

4. กระถนณรงค เปนพชทใหความชมชนกบดนไดด

5. ถวมะแฮะ

ปลกเปนแนวถาวรขวางความลาดเทของพนท เพอชวยดกตะกอนดน และอนทรยวตถมใหไหลลงสทลม ปลกเปนแนวแซมพชไร พชสวนเพอเปนพชพเลยงตนออนของไมผล ชวยหมนเวยนธาตอาหารในระดบลกมาสผวดนใบและกงตดคลมดน เพอใหยอยสลายเปนปยใหดนตอไปปองกนวชพช

6. แคฝรง

ปลกเปนแนวกนลม แนวรว แนวกนไฟ เพราะทนและแตกกองทนทหลงจากถกเผา ชวยในการปรบปรงบ ารงดน เพมธาตอาหาร และความอดมสมบรณ รกษาความชมชน ปลกเปนไมในระบบทดแทนในปาเสอมโทรม ใบทบถมคลกดน ชวยควบคมวชพชไมใหเกด และยอยสลายกลายเปนธาตอาหารคนสดน

7. ทองหลาง พชตระกลถวยนตน ใบยอยสลายงายมาก มธาตไนโตรเจนสง ใชปลกแซมแถวไมผล ชวยใหดนฟนสภาพไดอยางรวดเรว

8. ถวคดซ ชวยพรวนดนและดดธาตอาหารจากดนชนลางขนมาเพมปรมารไนโตรเจนในดน บ ารงดนใหสมบรณมากขน

เทคนคในการปรบปรงดน การท าไรสวนผสมนน เปนการปลกพชหลายชนดผสมผสานกนในพนทเดยวกน และเลยงสตวควบคไปดวยซงจะเกอกลกนหมด โดยเฉพาะถาเราปลกพชตระกลถวแซมไวกบไมผล พชตระกลถวเองเปนพชทปลกไวเพอคลกหนาดนไมใหถกน าฝนชะลางเอาอนทรยวตถทมอยในดนออกไป และกงใบของพชยงเนาเปอยกลายเปนปยใหกบพชตอไป ประกอบกบการเลยงสตวในไรสวน กเปนการปรบปรงบ ารงดนอกทางจากมลสตวทไดนนเอง นอกจากนแลวเทคนคในการปรบปรงบ ารงดนยงมอกหลายวธ เชน (1) ไมควรเผาท าลายซากพชหรอน าซากสตวออกจากพนท เพราะจะท าใหอนทรยวตถหรอธาตอาหารในดน จลนทรย และสงมชวตทอาศยในดน ซงมประโยชนอยางมากลดลงหรอตายไป (2) ปลกพชแซม เชน พชตระกลถว โดยปลกสลบกบพชหลกเพอชวยเพมปรมาณไนโตรเจนแกดน (3) ปลกพชแบบผสมผสานตางระดบกน โดยแบงพชทปลกเปน 3 - 5 ระดบ ตามความสงและความลกของรากพช คอ ชนบนสดเปนตนไมทตองการแสงมาก พมใบไมหนาทบ เชน มะพราว ตาล หมาก ชนรองลงมาเปนพชทมใบเปนพมหนา เชน ล าไย มะมวง ลนจ เพกา ชนรองลงมาเปนกลวย ชา แคบาน แคฝรง ชะอม ถวแปบ หรออาจปลกพชไรทตองการแสง เชน ขาวโพด ขาวไร ฯลฯ ชนสดทาย อาจจะเปนไมเลอย เชน พล ขง ขา เผอก หรอสมนไพร การปลกพชลกษณะน ชวยใหธาตอาหารในดนเกดการหมนเวยนและถกใชไปอยางเหมาะสมมประสทธภาพ ดนไดรบอนทรยวตถสม าเสมอจากใบไมทรวงหลนทบถมกน ชวยลดแรงกระแทกของเมดฝนกบหนาดน (4) เลยงสตวในไร เชน เลยงวว ควาย และไก สตวเหลานจะชวยในเรองของการก าจดศตรพช และไดประโยชนจากมลสตวมาท าปยใหกบพชในไรอก (5) การใชปยหมกชวภาพ การปองกนและก าจดวชพช/ศตรพช เปนธรรมดาทการท าไร - สวน สวนใหญจะพบกบปญหาของวชพช ซงแยงอาหารของพชทปลกไว รวมไปถงแมลงศตรพชตางๆ ตามหลกของการท าไรสวนผสมแลว การปลกพชผสมผสานกนในพชทจะชวยลดจ านวนของวชพช และแมลงศตรพชอยแลว แตถาเกดปญหาเหลาน

ขน มวธปองกนและก าจดไดดวยวธตางๆ ดงน (1) การเตรยมดนใหด ดนทมคณภาพยอมท าใหพชเจรญเตบโตไดดและแขงแรง สามารถตานทานโรค แมลงไดมากขนตามไปดวย (2.) ปลกพชใหหลากหลายผสมผสานกน ในพนทสวนเพอชวยลดการแพรระบาดของแมลงศตรพชใหไดมากทสด เพราะวาการปลกพชตระกลเดยวกนหรอพนธเดยวเตมแปลง แมลงศตรพชกสามารถขยายพนธไดอยางตอเนอง แตเมอมพชชนดอนมาสลบการขยายพนธของแมลงกจะขาดความตอเนอง (3) ใชพนธพนบาน มกเปนพนธทแขงแรงมากกวา และตานทานโรคและแมลงศตรพชไดดกวา ทนทานตอสภาพแวดบอมทไดดกวาพนธพชตางถน (4) ปลกพชหมนเวยน หากมการปลกพชเศรษฐกจ เชน ขาวโพด ควรปลกสลบกบพชตระกลถว เพอปองกนดนเสอมสภาพ (5) การใชสารสกดจากสมนไพร ก าจดแมลงศตรพชในกรณทใชวธตางๆ ขางตนไมไดผล อาจใชสารสกดจากสะเดา เปนตน การปองกนก าจดวชพช (1) ปลกพชใหหลากหลายผสมผสานกนในพนท (2) จดระบบการแซงชน เชน การปลกถว เมลดขาวสาร เพอควบคมหญาคาในชวงฤดฝน (3) ปลกพชสลบแนว แนวของพชตนเตยจะคลมดน ซงเปนการควบคมวชพชไมใหรกรานพชตอพชตนสง (4) ปลกพชคลมดน ประเภทเถาเครอ ใบกวาง เลอยไปตามพนไมเกาะตนไม (5) ใชฟางขาวคลมดน เปนวธการหนงทชวยลดและปองกนวชพชในไร นอกจากนยงเปนการชวยเพมอนทรยวตถไปในตวอกดวย ประโยชนของการท าไรสวนผสม (1) ฟนฟสภาพดนในไร ท าใหดนมคณภาพดขน (2) ไดรบผลผลตจากไรสม าเสมอตลอดป และมผลผลตทหลายชนดทงไมผล พชไร พชผก ฯลฯ (3) สขภาพแขงแรง เนองจากลดการใชสารเคมทเปนอนตรายตอสขภาพ (4) ลดคาใชจายภายในครอบครว มอาหารบรโภคตลอดป

(5) มรายไดจากการขายผลผลตในไร เชน รายไดหลกจากไมผล รองลงมาเปนพชไร และพชผกตางๆ (6) ลดปญหาเรองโรคและแมลงระบาด ไมตองใชสารเคมราคาแพงเขามาใช (7) การท าไรสวนผสมชวยรกษาสงแวดลอม รกษาสขภาพ ทราบ : การท าไรนาสวนผสม ท าไมถงตองท าไรนาสวนผสม พฒนาการดานการเกษตรของประเทศไทย ในระยะเวลากวา 40 ป ทผานมามความเปลยนแปลงไปอยางมาก จากเดมทเปนเกษตรกรสวนใหญผลตเพอบรโภคภายในครอบครว ทเหลอจงน าไปขาย เพอน าเงนไปซอสนคาอนทจ าเปนในการด ารงชวต ทเรยกวาเกษตรแบบยงชพ ซงเกษตรกรพงพาตนเองไดมาก เพราะเนนใชปจจยการผลตจากภายใน เมอมนโยบายการพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาทางดานเศรษฐกจ นโยบายดานการเกษตรกเปลยนแปลงเปนการผลตเพอสงออกเนนการผลตอยางใดอยางหนงเพยงอยางเดยว ใหไดจ านวนมากมการเปลยนแปลงพนธพช พนธสตวทใหผลผลตสง แตตองใชปยวทยาศาสตรและสารเคมเขามาใชอยางมากมาย การเปลยนแปลงนโยบาย และวธการท าเกษตรทเปลยนไปนตอมาพบวา กอใหเกดผลกระทบอยางรนแรง ทท าใหเกษตรกรมหนสนรงรง จนไมสามารถพงพาตนเองได ดานสงแวดลอมเมอพนทปาลดลงเกดฝนแลง - น าทวม โรค - แมลงระบาด ปญหาตาง ๆ เหลานคงตองมาแกไขทรากฐาน คอการท าใหเกษตรกรสามารถพงพาตนเองได และ การท าไรนาสวนผสม เปนวธหนงทจะชวยคลคลายปญหาตอทงตวเกษตรกรและตอสงคม ไรนาสวนผสม คออะไร ไรนาสวนผสม คอ การผลตหลายสงหลายอยางในพนทนาผนเดยวกน เชน การเลยงปลาในนาขาว โดยการปรบทนา ใหมสระ รองน า และคนดนรอบแปลงนา มการปลกขาว และเลยงปลา รวมทงปลกพชผกสวนครว พชไร ไมผล และเลยงสตว เชน เปด ไก หม ฯลฯ บนคนดน ไรนาสวนผสม สามารถท ากจกรรมหลายอยางในพนทเดยวกน เราสามารถท ากจกรรมหลาย ๆ อยางใหมความตอเนองสมพนธกน และควรมการแบงบทบาทหนาทกนภายในครอบครวในการดแลกจกรรมตางๆตามความถนด เชน พอบานดแลขาวปลา ไมผล แมบานดแลผกสวนครวและพชไร สวนลกชวยดแลสตวเลยงอน ๆ ใชเวลาเชากอนและหลงไปโรงเรยนได

การท าไรนาสวนผสมน เหมาะส าหรบแปลงนาทมระดบไมแตกตางกนมาก และมขนาดกวางตงแต 1 ไรขนไป ควรเปนแปลงทอยไมไกลบานนกหรอสามารถดแลไดงาย เนองจากมกจกรรมหลายๆ อยางทตองดแลอยางใกลชด รวมทงตองมการเกบเกยวผลผลตเพอการบรโภค และขายเปนรายไดทกวน ท าไรนาสวนผสมไปเพออะไร ขาราชการมเงนเดอนมสวสดการ ปลดเกษยณกมบ าเหนจบ านาญพอคานกธรกจกมเงนเดอน มโบนส แตเกษตรกรมรายไดรายป ซงหาความแนนอนไมได เพราะตองขนอยกบสภาพดนฟาอากาศ สภาพการตลาด ราคาปจจยการผลต เงนลงทนกตองไปกยมจาก ธกส. หรอหนสนนอกระบบซงผลดอกออกผลทกวนาท เมอขายผลผลตไดหกลบกลบหนแลวอาจไมเหลอเงนกลบเขาบานจงไมนาแปลกใจเลยวาท าไมเกษตรกรถงไดทกขยากอยตลอด การท าไรนาสวนผสม เปนการสรางหลกประกนใหแกเกษตรกรใหมความมงคงทางดานๆ โดยการผลตหลายอยาง เพอใหมรายไดจากหลายทาง รวมทงเปนการลดความเสยงทางดานการตลาด และสภาพดนฟาอากาศ เชน เมอขาวไดรบความเสยหาย ยงมรายไดจากปลาพชไรและไมผล ปไหนราคาขาวไมคอยดยงคงมรายไดจากทางอนซงอาจจะดกวาขาวเปนตน ถาเกษตรกรสามารถมรายไดตลอดอยางน กนาทจะสามารถพงพาตนเองได อยางไรกตาม การท าไรนาสวนผสมคงจะตองใชความหนกแนนมากพอสมควรในระยะเรมตน เนองจากจะมองไมเหนเงนเปนกอบเปนก าเหมอนการปลกพชเศรษฐกจ แตจะคอยๆเพมขนเหมอนน าซมบอทรายจากการทยอยขายผลผลตทได รวมทงการประหยดในดานอาหารการกนและตนทนทลดลง เนองจากไมคอยมความจ าเปนในการซอปจจยการผลตจากภายนอก ไรนาสวนผสม ท าอยางไร (ในรปแบบการเลยงปลาในนาขาว) การเลยงปลาในนาขาว เปนทางเลอกหนงทสามารถปลกขาว เลยงปลา เปด ไก ปลกผก และไมผลไดในพนทเดยวกน ท าเลทสามารถเลยงปลาในนาขาวไดดนน ควรเปนทนาทคอนขางเรยบขนาดแปลงละ 1 งานขนไป (ถานาลดหลนไมเกน 25 ซม.กท าได) ควรท าในพนท 3 - 5 ไรขนไปจงจะไดผลด วธการงายๆ ในการเลยงปลาในนาขาวม ดงน - เปนทนาทคอนขางราบเรยบมขนาดกวาง 1 ไรขนไป หรอหากเปนนาหลน ถาระดบตางกนไมเกน 1 คบกสามารถท าได - เลอกบรเวณทดนคอนขางเหนยว การเกบกกน าจะดกวาบรเวณทเปนดนทราย - ไมเปนทดอนเกนไป เพราะจะมปญหายงยากในการเอาน าเขาและการจดเกบระบบน า

- ไมควรเปนทลมเกนไป เชน เขตน าทวมขงสง หรอบรเวณทน าหลากรนแรงเสมอๆองคประกอบของการเลยงปลาในนาขาว (1) คนดนรอบแปลงนา การขดคนดนรอบแปลงนาขนาดใหญพอสมควรไวส าหรบปองกนน าทวม ควรสงประมาณ 75 - 100 ซม. กวาง 2 เมตรขนไป บนคนดนสามารถปลกไมผลไมใชสอย พชไร รวมทงพชผกสวนครวสารพดชนดไวบรโภคในครวเรอนไดอกดวย (2) รองน า ลกประมาณ 50 - 100 ซม. กวาง 50 - 200 ซม. เปนทหลบรอนของปลา (3) บออนบาลปลาย เปนสระเลก ๆ อยมมทต าทสด อยดานนอกหรอดานในกไดควรมขนาดตงแต 4X4 เมตรขนไปลก 1.5 - 2 เมตร เปนบออนบาลทปลายงเลกอย และควรขดใหลาดเอยงไปดานใดดานหนง เพอความสะดวกเวลาจบปลาชวงน าลด (4) ทอระบายน า ขนาด 6 นว ฝงไวรอบสระตรงจดทน าไหลออกสก 3 - 4 จด โดยฝงปากทอสกกวาระดบพนนาประมาณ 20 ซม. แลวใชมงเขยว หรอตะแกรงปดเอาไวกนปลาหน (5) ทางน าเขา ควรมตะแกรงเชนกน (6) คนกลาง ส าหรบแบงใหแปลงนาเปน 2 แปลง เพอการถายน าไปมาเวลาจบปลาขาย (7) คนนาเลก ๆ รอบสระดานในมไวเพอปองกนโคลนไมใหตกลงไปในรองน าเวลาไถคราด ชนดปลาทนยมเลยง ปลาทเลยงในนาขาวเปนปลาประเภทกนพช เชน ปลานล ซงเปนปลาทสามารถแพรพนธเองไดตามธรรมชาต ปลาสลด ปลาตะเพยน ปลายสกเทศ ปลาไน ปลาจน ฯลฯ แตปลาทหาไดงาย และคนนยมกนทสด คอ ปลานล ปลาตะเพยน ปลาไน - ปลานล กนแพลงคตอนในน า และแมลงเปนอาหาร หากนบรเวณผวน า ชวยก าจดแมลงศตรขาว - ปลาตะเพยน ปลาสลด ปลายสกเทศ กนหญา และหนอขาวเปนอาหาร หากนบรเวณกลางน า ชวยก าจดวชพช และหนอขาวทไมใหผลผลต - ปลาไน ปลาจน กนเศษพชทเนาเปอย หากนบรเวณหนาดนชวยพรวนดน การอนบาลลกปลา เมอเรมมน าเพยงพอ ควรซอพนธปลามาอนบาลไวในกระชง (มงเขยว) ในกรณทปลายงมขนาดเลกอย หรอปลาทเลยงไวในบออนบาลทเตรยมไว กอนทจะปลอยลงนา เพอใหพนธปลาแขงแรงและโตพอเอาตวรอดได ควรใหอาหาร เชน ร าละเอยดวนละก ามอหรอ ถามไขแดงตมบให

กนวนละฟอง เมอปลาม ขนาด 2 - 3 นว จงปลอยออกกระชงหรอบออนบาลน าไปเลยงในรองน า หากด านาเสรจจงปลอยปลาออกหากนในนาขาวได การเตรยมพนทเลยงปลา หลงจากทขดรองน า ขนคนรอบแปลง และตกแตงเสรจแลวกอนทฝนจะตกลงมาเราควรท าปยหมกไวตามมมบอ และในรองน าสก 4 - 5 กอง โดยการน าเอาฟางขาวหรอเศษพชแหงๆ มากองสลบกบปยคอกเปนชนๆสก 5 - 6 ชน แลวหาไมมาตอกเปนคอกไวกนไมใหปยลอยกระจดกระจายเมอมน า สวนในแปลงนานนควรน าเอาปยคอกใสตามปกตทเคยท า เพอทจะเปนการสรางอาหารใหกบปลา การปลอยปลา ลกปลาทซอมาควรอนบาลไวในบออนบาลกอน และใหร าละเอยด (แกลบออน) ประมาณ 3 เดอนเพอใหปลามขนาดโตพอทจะเอาตวรอดได ขณะทเตรยมพนทนาเพอปลกขาว ควรใสปยหมกลงคลกกบนากอน เพอใหเกดไรแดงเปนอาหารปลา หลงจากการปลกขาวเสรจประมาณ 10 - 15 วน เมอตนขาวเรมตงตวและแขงแรงแลวกปลอยปลาทอยในรองน าใหออกไปหากนในนาขาวได ซงปลาจะชวยกนหญาและแมลงในนาขาว สาเหตทปลอยปลาหลงจากทขาวตงตวได เนองจากปองกนไมใหไปกดกนขาวหรอขดคยตนขาว (เชนปลาตะเพยร)ในพนท 1 ไรสามารถเลยงปลาได 1,000 - 1,500 ตว โดยปลอยผสมกนหลายชนด ซงมสตรในการปลอยปลาหลายสตรตามความเหมาะสมของสภาพพนท ขอควรระวงในการปลอยปลา - หลงจากทน าถงปลามาถงบอแลว ตองเอาถงลอยน าไวสก 10 - 15 นาทเพอใหปลาปรบตวเขากบน าในบอแลวคอยๆเปดปากถงใหปลาวายออกมาเอง อยาเทปลาออก เพราะปลาบางตวอาจจะชอกตายเนองจากปรบตวไมทน - เวลาทปลอยควรเปนตอนเชาหรอเยน เพราะอากาศไมรอนมาก - กอนปลอยลกปลาจะตองก าจดศตรพช เชน กบ เขยด ง ปลาชอน และปลาไหล ออกใหหมดกอน อตราการปลอยปลา/ 1 ไร ในพนท 1 ไร เราสามารถปลอยปลาได 1,000 - 2,000 ตว ควรปลอยปลาอยางนอย 3 ชนดรวมกน โดยปกตจะปลอยปลานล ปลาไน ปลาตะเพยนเปนหลก

การปลอยปลาจะเลอกเอาสตรไหนนน ขนอยกบความนยมของชาวบานในเขตนน วาชอบกนปลาชนดไหนและ ความเหมาะสมของสภาพพนทจรงสตรทตงไวขางตนไมตายตว สามารถดดแปลงไดอาจลดหรอเพมได หากคนนยมปลาตวใหญกใหปลอยจ านวนนอยๆ ถานยมปลาตวเลกกปลอยจ านวนมาก การใหอาหารเสรมจากธรรมชาตแกปลา ถงแมวาเราไมจ าเปนทจะตองหาอาหารใหปลา เพราะปลาสามารถหาอาหารกนเองจากธรรมชาต แตอาจจะไมเพยงพอในกรณทเราตองเรงใหปลาโตเรว การใหอาหารเสรมแกปลาจงเปนเรองจ าเปนเชนกน วธการใหอาหารเสรมทท าไดงายๆ เชน - เลยงหมหรอไกบนบอปลา เศษอาหารทตกลงในบอเปนอาหารโดยตรง สวนขหมขไกจะเปนปยใหกบตนขาว ท าใหเกดไรน าเปนอาหารปลาเชนกน - หอยทากทบเปลอกออกแลวสบ ปลวก หรอไสเดอน กไดโยนใหปลากน - ปลกผกทโตงาย เชน ผกบง ผกกระเฉด เปนอาหารปลา หรอปลกผกตบชวา บวในสระ จอกแหน แตตองควบคมไมใหปรมาณมากกวาครงสระ - หญาบนคนนา คนดน เกยวโยนลงในสระ - ใชปยคอกแหงกองไวตามมมบอ เพอท าใหเกดตะไครน า สาหราย และแพลงตอน ซงเปนอาหารของปลา - น าเอาปยคอกมาใสเดอนละ 50 - 80 กก./ไร (น าหนกแหง) - ตมปลายขาวผสมร าปนเปนกอนๆ หยอนใหปลากน

สตรปลา 1. น าสมบรณ 2. แมลงสมบรณ 3. มหญามาก 4 . ปล อยปลาหลายชนด

ปลานล 333 - 400 400 - 700 300 - 400 200 -300 ปลาไน 400 - 700 300 - 400 300 - 400 300 - 400 ปลาตะเพยน 300 - 400 300 - 400 400 -700 200 - 300 ปลาสลด - - - 150 - 250 ปลายสกเทศ - - - 150 - 250 นอกจากนอาจปลอยปลาซง หรอปลานวลจนทรเทศ อก 10 - 20 ตว/ไรกได

การดแลรกษา (1) ควรดแลและก าจดศตรของปลาในชวงทปลายงเลกอย (2) มนตรวจคนบอวาเกบน าอยหรอไม และควรรกษาระดบน าในนาไมใหต ากวา 1 คบ (3) ชวงทมการใสปยเคมในบรเวณเหนอน าไมควรจะเอาน าเขานาเพราะสารเคมอาจท าใหปลาเปนโรคหรอตายได การจบปลา ในระหวาง 2 - 3 เดอนหลงจากปลกขาว ปลาบางสวนกจะโตพอทจะจบกนได ปกตการเลยงปลาในนาขาวจะจบปลากนเปนระยะๆ เมอใกลฤดเกบเกยวขาว น าในนาจะลดลง จงจะจบปลาบางสวนขาย ไดเพราะปลาราคาแพง การจบปลาท าไดโดยการลดระดบน าในนาลง แลวใชแห อวน หรอตาขายมาดกไวบรเวณบออนบาล และคดเอาปลาขนาดเลกปลอยเลยงในบออนบาลตอ สวนปลาใหญทเหลอจะปลอยไวในรองน ารอบนา แลวคอยๆ ทยอยจบขายได การเตรยมกลา/การปกด า วธการเตรยมกลา ปกด าขาว ส าหรบการเลยงปลาในนาขาวนนสามารถท าไดตามปกต แบบการท านาทวไป ตงแตการเตรยมดน ตกกลาและปกด า แตการเลยงปลาในนาขาว จะไปเนนหนกชวงเวลาของการปลอยปลาเขาไปในนาขาว ทงน หามใชสารเคมทกชนด รวมทงปยวทยาศาสตรดวย เนองจากเปนอนตรายตอปลาโดยตรง การควบคมระดบน าในนา การเลยงปลาในนาขาวนน มการควบคมระดบน าในนาขาวแบงออกเปน 3 ชวงดวยกน คอ ชวงแรก ชวงของการปกด า น าในนาระยะนจะมเพยงพอส าหรบปกด าไดเทานน สวนปลาจะเลยงไวในรองน าหรอบอกอน ชวงทสอง เปนชวงทปกด าเสรจแลว ประมาณ 15 วนเปนอยางต า ซงเปนขณะทน าในนาอาจมเพยงพอขาวกตงตนไดแลว ระยะนสามารถปลอยปลาออกไปหากนในนาขาวได ชวงทสาม เมอใกลถงฤดเกบเกยวขาว จะลดน าในนาลงใหแหง ปลาทปลอยไวกตองยายกลบมาอยทบรเวณรองน า หรอสระน า การใชประโยชนบนคนดน คนดนรอบแปลงสามารถใชประโยชนในการปลกพชไดอกโดยการน าผลไม ไมใชสอย พชผกตางๆ ฯลฯ มาปลกเพอชวยยดคนดนไวควรปลกกลวยทกชนดสลบดวย เพราะกลวยเปนพชลมลกทสามารถกนลมไมใหพดขาวลมได บงแดดใหกบตนไมยนตน บงไมใหน าในบอ และรองน า

ระเหยเรวดวย รวมทงเปนตวเพมปย ท าใหดนชมชนเกบน าไดนาน พชไรทปลกแซมกจะไดผลผลตทดขน ไมผล มะมวง มะขาม มะพราว มะยม ขนน ลนจ ฝรง ล าไย สะเดา นอยหนา มะนาว มะละกอ กลวย ออย ฯลฯ พชผกสวนครว มะเขอยาว พรก ถวฝกยาว ฟกทอง สะระแหน ผกช กระชาย ตนหอม ตะไคร มะกรด ขง ขา ฯลฯ ตนไมทปลกบนคนดนตองใสปยดวย อาจจะเปนปยคอก ปยหมก หรอปยพชสดกได ท าใหตนไมเจรญเตบโตดกวาปลอยตามยถากรรม และใชแกลบ หรอการปลกพชคมดน หรอปลกมนเทศ เพอเพมความชมชนใหกบดนมากขน รวมทงงายตอการก าจดหญา เพราะดนจะรวนซยเมอตนไม บนคนเจรญงอกงาม กจะมรมเงาชวยรกษาน าใหอยไดนาน และชวยยดคนดนไมใหพงทลาย ปลาในนากบตนขาวอยกนอยางเกอกล ตนขาวและปลาจะมการพงพาอาศยกน ปลาไดอาหารจากนาขาว คอ ปลาชวยกนวชพช หนอน แมลง และศตรขาวทมในนา ซงถอวาเปนการก าจดศตรพชใหกบขาวในนา รวมทงหนอขาวทงอกออกใหมทไมมประโยชน สวนมลปลากเปนปยโดยตรง และปลายงชวยพรวนดนใหในระหวางขดคยหากน ท าใหดนรวนซย ขาวทปลกเจรญงอกงามด การเลยงปลาตดตอกนนานหลายปท าใหดนมความอดมสมบรณ ถอเปนการปรบปรงพนดน การควบคมวชพชในพนทนา/บนคนดน ปลาทเลยงไวเปนชนดกนพชในนาขาว เชนปลาตะเพยน ยสกเทศ นวลจนทร ปลาจน ปลาเหลานจะกนพชหญาเปนอาหาร และหนอขาวทงอกภายหลงซงไมมประโยชน การปองกนก าจดวชพชบนคนดนท าไดโดย การใชพชคลมดนบรเวณคนดนรอบแปลงนา เชน มนเทศ ฟกทอง ซงเปนพชทเลอยไปตามพนดน ไมพนตนไมอน รวมทงผลผลตใหเกบขายไดตลอดป นอกจากน หากยงมหญาบางสวนกใชวธเกยวโยนใหปลากนได การปรบปรงบ ารงดน บนคนนา ควรใชปยคอกผสมกบแกลบ และปทบดวยฟางขาวเพอเกบรกษาความชน และการปลกพชคลมดนหรอพชใหรมเงา เชน กลวย ท าใหดนชมชนมากขน สวนในพนทนา ใชฟางกระจายในทนาเมอเกบเกยวและตขาวเสรจ - ควรปลกถวเขยวกอนท านาครงตอไป เมอเขาเดอนมถนายน - กรกฎาคม ฝนเรมตก น าขาวและถวเขยวมาหวานลงในแปลงนา ในชวงทหวานขาวและถวเขยวทนาไมควรมน าขง แตเมอ

ตนขาวโตกวาตนถวเขยวแลว กปลอยน าเขานาใหทวมตนถวเขยวซงจะตายกลายเปนปยพชสดใหกบตนขาวตอไป - น าววควายมาเลยงในนาชวงหนาแลง มลสตวจะเปนปยอยางด - นอกจากนยงไดน ามลปลาทเลยงไวเปนปยใหอกทางหนง ผลผลตทไดจากไรนาสวนผสม ผลผลตทไดมาจากการท ากจกรรมตางๆ ในไรนาสวนผสมหลกๆ ไดขาว และปลาซงจะมอยตลาดปสามารถจบกนหรอขายไดตลอด นอกจากนยงมพชผกสวนครวทปลกไวบนคนดน ผลผลตในระยะยาวกพวกไมผลทตองใชเวลาอยางนอย 1 ปกวาจะไดผล ซงอาจจะไดผลผลตนอยในชวงแรกๆ ดงนน คนทท าไรนาสวนผสมจะตองใจเยนๆ หากตนไมเจรญเตบโตเตมท กจะใหผลผลตมาก การจดการน าใหมประโยชนสงสด ในชวงทมการจบปลาจะตองมการลดระดบน าใหปลาลงไปอยในรองดงนน ควรมการรกษาน าเอาไวเพอใชในกจกรรมการเกษตรอนๆ ตอไปโดยการสบจากแปลงทใกลสระไปสอกแปลงขางเคยง หลงจากนนจงสบกลบมาแปลงเดมเพอจบปลาแปลงใหม เมอเขาถงฤดแลง ควรเอาน าเขาไปรวมในสระเดยวกน เพอลดการระเหยของน า หากจ าเปนตองใชน าจงคอยๆ เอามาใชเทาทจ าเปน ทงนเพอใหสวนควรมความชมชนอยตลอด รวมทงมน าส าหรบการหวานกลาในปตอไปดวย ขอควรระวงในการท าไรนาสวนผสม การเลยงปลาในนาขาว ควรระมดระวงในเรองของการใชยาฆาแมลงหรอสารเคมในนาขาว เพราะจะท าใหปลาตาย ทางทดควรงดใชสารเคมทกชนด เนองจากปลาชวยปองกนก าจดศตรพชของขาว และเตมปย (ขปลา) ใหทกวนอยแลว ควรดแล ควบคมปรมาณน าในนา หากน าแหงอาจท าใหทงขาวและปลาชะงก การเตบโตได หรอหากปลอยน ามาก อาจท าใหขาวเสยหายได ซงจะตองดชวงจงหวะเวลาในการควบคมน าดวย ผลทไดรบจากการท าไรนาสวนผสม เมอเลยงปลาในนาขาวแลวมประโยชนทไดรบมมากมายทกอยาง มการเกอกลกนหมด เชน หญาทขนกไมตองถอน แมลงไมตองก าจด เนองจากปลาจะชวยก าจดให ปลากสามารถจะหาอาหารจากธรรมชาตเองได ท าใหเจรญเตบโตดกวาการเลยงในสระ ไดมลปลาเปนปยทดใหกบตนขาวเปนการลดตนทนการผลตทางหนง และชวยเพมผลผลตขาวมากขนกวาแปลงทท านาอยางเดยว จากประสบการณของเกษตรกรทท าการเลยงปลาในนาขาวนน ไดขอสรปของผลการเลยงปลาในนาขาว ดงตอไปน

(1) มปลากนตลอดป ลดคาใชจายเรองอาหารการกนในครอบครว (2) ชวยปรบปรงบ ารงดน ท าใหดนรวนซย (3) ดนอดมสมบรณขนผลผลตขาวเพมขน เนองจากสภาพดนดขน แมลงศตรขาว และวชพชลดลงไดมลปลาแกตนขาว (4) ลดตนทนในการผลต เนองจากไดปยจากมลปลาแกตนขาวและปลาใชก าจดศตรพชและวชพชในนาขาว โดยไมตองซอปยยา (5) ปรบปรงแปลงนาเปนแหลงน าขนาดเลก เปนแหลงน าส ารองในหนาแลง ใชรดน าพชผก หรอไมผลรอบแปลงนา (6) มรายไดเสรม จากการขายปลา และผกสวนครวทปลกไวบนคนดน (7) มความสขทางจตใจ

ภาคกลาง

ศนยเรยนรเพอชวตตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 85 ม.2 ต าบลเทพราช อ าเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา

เทคนคตางๆ ในการท าเกษตรแบบพอเพยง

น าหมกชวภาพสตรตางๆ น าหมกชวภาพ หรอน าหมกจลนทรย ไดมาจากการหมกพชผก ผลไม หรอเนอสตวกบน าตาล เพอดงเอาจลนทรยทมอยทวไปในบรรยากาศ หรอทเรยกอกชอหนงวาจลนทรยทองถน (IMO/Indigenous Micro Organism ซงพฒนาขนมาโดยนกวทยาศาสตรชาวเกาหล ) มาใชประโยชนในการท ากจกรรมการเกษตร เพราะจลนทรยเปนกลไกพนฐานของการยอยสลาย หรอการแปรสภาพของอนทรยวตถ โดยปกตแลวมจลนทรยหลายชนด ทท าหนาทในการยอยสลายอนทรยวตถ แตจลนทรยทเราสามารถน ามาใชประโยชนไดนน เปนประเภททเตบโตไดดในสภาพทมความหวาน ซงเราสามารถใชสารทใหความหวานไดหลายชนด เชน น าตาลชนดตางๆ น าออย แตควรหลกเลยงน าตาลทรายขาว เนองจากมสารฟอกขาวทยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรย ก. น าแม(ตวเรงเตบโต) เปนสตรผกอวบน า ทเหมาะสมส าหรบใชในการเรงการเจรญเตบโต หรอทเรยกวา น าแม ใชผกอวบน า เชน ผกบง ผกกาด ผกตบชวา หยวกกลวย หนอไม ฯลฯ ซงควรเกบกอนทตะวนจะขน มฉะนนฮอรโมนในผกจะแปรสภาพท าหนาสงเคราะหแสง ท าใหประสทธภาพของน าหมกดอยลง สวนผสม 1. ผกสเขยวอวบน า 3 สวน 2. น าตาลหรอกากน าตาล หรอน าตาลทรายแดง 1 สวน 3. น าเปลา 1 สวน วธท า น าผกมาสบเปนทอนเลกๆ ยาวประมาณ 1 เซนตเมตร แลวน ามาคลกเคลากบน าตาล หรอกากน าตาล ในอตราสวนผก 3 สวน ตอน าตาล 1 สวน และน า 1 สวน ใสไวในถงทปดฝาทงไวประมาณ 10 วนกสามารถน ามาใชได

ข. น าพอ (เรงผสมพนธ ฮอรโมนเรงดอก/ผล) เปนสตรผลไมทเหมาะส าหรบการเรงผสมพนธ เรงดอก เรงผล หรอทเรยกกนวา น าพอ ใชผลไมไดทกชนดทใกลสก หรอสกแลว เชน มะละกอ ขนน ทเรยน ฟกทอง ฯลฯ สวนผสม 1. ผลไมสก 3 สวน 2. น าตาล กากน าตาลหรอน าตาลทรายแดง 1 สวน 3. น าเปลา 1 สวน วธท า น าผลไมมาสบเชนเดยวกบผก แตหากเปนชนเลกๆ เชนกลวย สามารถใสเปนลกไดเลย โดยผสมกบน าตาล หรอกากน าตาล ในอตราสวนผลไม 3 สวน ตอน าตาล 1 สวน และน า 1 สวน ใสไวในถงทปดฝาทงไวประมาณ 10 วนกสามารถน ามาใชได ค. น ากลาง (ใชไดทวไป) เปนสตรทใชเนอสตว หรอเศษชนเนอของสตว เชน หอยเชอร หวปลา ขปลา รกหม ซากสตวทตายใหมๆ ฯลฯ สวนผสม 1. เนอสตว 1 สวน 2. น าตาล หรอกากน าตาล หรอน าตาลทรายแดง 1 สวน 3. น าเปลา 1 สวน วธท า น าเนอสตวมาสบเปนชน หากเปนหอยอาจจะทบพอแตก แลวน ามาคลกกบน าตาล หรอกากน าตาล ในอตราสวนเนอสตว 1 สวน ตอน าตาล 1 สวน และน า 1 สวน ใสไวในถงทปดฝาทงไวประมาณ 3 เดอนกสามารถน ามาใชได (ขนอยกบวตถดบทน ามาหมก) ขอสงเกต หมนเปดด หากสงทท าการหมก มตวหนอนหรอขนราสขาวถอวาน าหมกทหมกยงใชได แตถาขนราสด าถอวาเสย ใชการไมไดใหเททง การขยายน าหมก ท าไดโดยการเตมน าซาวขาว จ านวน 5 ลตร และกากน าตาล 1 กก. ทงไว 7 วน สามารถใชได

การน ามาใชประโยชน น าหมกชวภาพสามารถน ามาใชประโยชนไดอยางกวางขวาง ทงในดานการเกษตร และดานอนๆ เชนการบ าบดน าเสย ลางหองน าดบกลน หรอแกปญหาสวมเตม ฯลฯ โดยหลงจากหมกจนครบก าหนดแลว ใหกรองเอาแตน าหวเชอมาผสมกบน าเปลาใหเจอจางลง ส าหรบการน ามาใชในการเกษตรนน สามารถน ามาใชไดทงกบพช และสตว ดงน - การน าไปใชประโยชนกบพช ใชไดโดยตรงเปนปยน า โดยการผสมน าราดลงพนททปลกพช การแชเมลดพนธเพอชบชวต หรอเพมภมตานทาน ผสมในปยหมกชวภาพ ใชเปนฮอรโมนเรงการผสมเกสร ฯลฯ สวนผสม 1) ระยะกลาออน ใชน าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน าเปลา 1,000 สวน 2) ระยะเจรญเตบโต (หนม) ใชน าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน าเปลา 800 สวน 3) ระยะโตเตมท ใชน าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน าเปลา 500 สวน - การน าไปใชประโยชนกบพช ใชส าหรบผสมในน า หรอาหารสตว เพอชวยในกระบวนการยอยอาหาร หรอใชราดพนคอกสตวเพอปรบสภาพ/ก าจดกลน เปนยารกษาโรคผวหนง โรคปากเปอยเทาเปอย สวนผสม 1) ระยะแรกเกด-ทารก ใชน าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน าเปลา 1,000 สวน 2) ระยะเจรญเตบโต (วยรน) ใชน าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน าเปลา 800 สวน 3) ระยะโตเตมท ใชน าหมกชวภาพ 1 สวน ตอน าเปลา 500 สวน ปยหมกสตรตางๆ ปยหมกชวภาพ ขนตอนการท าปยหมกชวภาพ การเตรยมพนทวางกองปยหมกชวภาพ อาจจะท ากลางแจงหรอท าในโรงเรอนกได แตตองค านงถง วตถดบทจะน ามาใชตองอยใกลบาน อยใกลแหลงน า เปนทดอนน าไมทวมขง อยใกลกบแหลงหรอพนททจะน าไปใชเพอสะดวกในการขนยาย

การเตรยมวสดและวตถดบ แหลงทมาของจลนทรย หนาดนดจากปา (หรอเศษซากพชทมราสขาวขนปกคลม) ดนดจากโคนจอมปลวกหรอบรเวณทรวนซยสงเกตบรเวณทมไสเดอนอยมาก ดนเศษซากพชบรเวณโคนไมใหญทไมเคยใชสารเคม เชน โคนตนจามจร อาหารของเชอจลนทรย ไดแก ร าละเอยด กากน าตาลท าใหเชอจลนทรยเพมปรมาณมาก หรอยอยเศษซากอนทรยวตถไดเรวขน แหลงทมาของเศษซากอนทรยวตถ เศษซากพชตางๆ ทเหลอทงในไรนา เชน เปลอกถวเขยว ฟางขาว เศษใบไม วสดเหลอจากโรงงานอตสาหกรรม เชน ขเลอย ละอองขาว กากออย ซงขาวโพด ขยะตามบานในครวเรอนทยอยสลายงาย เชน ใบตอง เศษผก เศษกระดาษ วชพชน า เชน ผกตบชวา จอก แหน และวชพชบกทกชนด การท ากองปยหมกชวภาพ แบบท 1 อตราสวน หวเชอดนด 1 สวน ร าละเอยด 2 สวน วสดอนทรย 2 สวน (ซากพชชนดตางๆ ทมชนใหญหรอหยาบไมสามารถยอยไดละเอยด) มลสตวตางๆ 9 สวน ถามขเถาอฐเผาใหใส 2 สวน เพอชวยดบกลนและเพมธาตอาหาร ขนตอนการท า 1) น าเศษอนทรยวตถตางๆ มากองในชนแรก ความสงประมาณ 30 เซนตเมตร 2) ใสมลสตวตางๆ เชน มลไก วว ควาย หม เปด ฯลฯ ลงไป (ถามมากใสมากไดตามตองการ) ยงใสมากจะท าใหซากพชยอยสลายไดเรวขน หลงจากนนใสหวเชอดนดและร าละเอยดหรอกากน าตาลลงไป 3) รดน าเพอใหเศษซากพชเปยกน าและเกบความชนไดนาน แตตองไมรดน ามากจนเกนไป จะท าใหการระบายอากาศของกองไมด 4) น าเศษซากพชมากองเปนชนๆ ประมาณ 3 – 4 ชน โดยแตละชนท าเชนเดยวกบขอ 1 – 3 แตละชนหนาเทากน ชนบนสดใหใชดนกลบทบหนาประมาณ 2 นว ปองกนการระเหยของน า (หรอคลมดวยฟางขาวปดทบอกทกได) 5) กลบกองปยทกๆ 3 – 5วนถาตองการใหเปนปยหมกชวภาพเรวขนควรกลบกองปยทกวน

การท าปยหมกชวภาพ แบบท 2 อตราสวน หวเชอดนด 1 สวน ร าละเอยด 2 สวน วสดอนทรย 2 สวน (ซากพชชนดตางๆ สบละเอยด) มลสตวตางๆ 9 สวน ขนตอนการท า 1) น าหวเชอหนาดนด ร าละเอยด เศษอนทรยวตถซากพชชนดตางๆ และมลสตว ตามอตราสวนขางตนมาผสมคลกเคลาใหเขากน 2) รดน าระหวางทผสมวสด เพอใหกองปยหมกมความชนประมาณ 60% 3) เมอผสมวสดตางๆ ใหเขากนดและมความชนตามทตองการแลว เกลยกองปยใหเปนรปหลงเตาๆ ควรมขาดกอง (กวาง 2 เมตร ยาว 4 เมตร และสง 0.05 เมตร) ความสงของกองตองไมใหญเกนไป 4) คลมกองปยดวยเศษฟาง เศษหญาหรอกระสอบปานปองกนการระเหยของน า 5) 1 – 5 วนแรกของการหมก จะมเสนใยเชอราเกดขน กองปยหมกมอณหภมสง 6) กลบกองปยทก 3 – 5 วน เพอลดอณหภมและรกษาความชนใหสม าเสมอทวทงกอง หลงจากหมกได 30 วน สามารถน าเอาไปใชในพนทได วธการสงเกตปยหมก คอ - มสน าตาลเขมถงด า - มกลนไมเหมนหรอฉนเหมอนชวงทท าใหมๆ - เศษซากพชจะเปอยยยเมอดงออกจะขาดจากกนโดยงาย กองปยจะยบลง อตราการใชปยหมกชวภาพในแปลงพชผก ขนอยกบชนดของพช โดยทวไปใชประมาณ 1.5 – 2.0 กโลกรม/ตารางเมตร วธใชปยหมกชวภาพ หวานลงบนแปลงแลว พรวนดนกลบชวงการเตรยมแปลง และเมอผกมอาย 15 และ 25 – 30 วน การใสปยในแปลงพชผกมประโยชนมาก เพราะจะท าใหดนรวนซยรากพชผกเจรญเตบโตไดเรว พชทปลกเพอใชปรบปรงบ ารงดน การปลกพชตระกลถวตางๆ ในการปรบปรงสภาพผนดน เปนพชทเหมาะสมทสดทจะใชในการปรบปรงบ ารงดน เพราะเปนพชทใหธาตอาหารแกพชอนๆ ไดมาก โดยเฉพาะธาตไนโตรเจน ซงพชตระกลถวนจะปลกงายโตเรว เนาเปอยไดงาย บางชนดทนตอสภาพทแปรปรวนไดด ซงพชตระกลถวแยกออกไดดงน

พชตระกลถวอายสนลมลก เมอเรมออกดอกกสามารถน ามาสบทงใหเนาเปอยกลายเปนปยไดรวดเรว เชน ปอเทอง โสน ถวพรา ถวแปบ เปนตน พชตระกลทใชเปนอาหาร จะใชใบ และล าตนเปนอนทรยวตถไถกลบดน เมลดและฝก สามารถเปนอาหารของคนได เชน ถวเขยว ถวเหลอง ถวด า ถวลสง ถวฝกยาว ถวพม ฯลฯ พชตระกลถวอายยาวคลมดน จะใชปลกคลมดนในสวนผลไมหรอสวนปา หากปลกทงไวจะชวยในการปรบปรงบ ารงใหดขน โดยใบของพชจะรวงหลนทบถมบนดน ชวยปกปองหนาดนไมใหถกชะลาง และกระทบใหหนาดนอดแนนจากการกระทบของฝน เชน คาโลโปโกเนยม เพอราเลย เซนโตรซมา ไมยราพไรหนาม เปนตน พชตระกลถวอายยาวชนดพม พชพวกนมกจะปลกเพอบงลม ปองกนดนถกชะลาง เมอโตเตมทจะตดเอาใบมาคลกดนใหเนาเปอยเปนอนทรยวตถ ไดแก แคฝรง ทองหลาง กระถน กระถนยกษ ถวมะแฮะ คราม ขเหลก ฯลฯ ประโยชนของพชชวยปรบปรงบ ารงดนแตละชนด

ชนด ประโยชน 1. ขเหลกบาน เปนแนวกนลม และใหรมเงา รวมทงชวยฟนฟสภาพดนได ใบเพมปยไนโตรเจนใหแก

ดน 2. สะเดา ใบและกงชวยปรบปรงดน เมลดและใบท ายาฆาแมลง ใชเปนแนวกนลมใหรมเงาและ

รกษาสภาพแวดลอม

ชนด ประโยชน 3. กระถนเทพา ชวยฟนฟปรบปรงดน เกบรกษาความชมชนใหกบดนและปมทรากชวยตรงไนโตรเจน

ในดน 4. กระถนณรงค เปนพชทใหความชมชนกบดนไดด 5. ถวมะแฮะ ปลกเปนแนวถาวรขวางความลาดเทของพนท เพอชวยดกตะกอนดน และอนทรยวตถ

มใหไหลลงสทลม ปลกเปนแนวแซมพชไร พชสวนเพอเปนพชพ เลยงตนออนของไมผล ชวยหมนเวยนธาตอาหารในระดบลกมาสผวดนใบและกงตดคลมดน เพอใหยอยสลายเปนปยใหดนตอไปปองกนวชพช

6. แคฝรง ปลกเปนแนวกนลม แนวรว แนวกนไฟ เพราะทนและแตกกองทนทหลงจาก ถกเผา ชวยในการปรบปรงบ ารงดน เพมธาตอาหาร และความอดมสมบรณ รกษาความชมชน ปลกเปนไมในระบบทดแทนในปาเสอมโทรม ใบทบถมคลกดน ชวยควบคมวชพชไมใหเกด และยอยสลายกลายเปนธาตอาหารคนสดน

7. ทองหลาง พชตระกลถวยนตน ใบยอยสลายงายมาก มธาตไนโตรเจนสง ใชปลกแซมแถวไมผล ชวยใหดนฟนสภาพไดอยางรวดเรว

8. ถวคดซ ชวยพรวนดนและดดธาตอาหารจากดนชนลางขนมาเพมปรมารไนโตรเจนในดน บ ารงดนใหสมบรณมากขน

เทคนคในการปรบปรงดน การท าไรสวนผสมนน เปนวการปลกพชหลายชนดผสมผสานกนในพนทเดยวกน และเลยงสตวควบคไปดวย ซงจะเกอกลกนหมด โดยเฉพาะถาเราปลกพชตระกลถวแซมไวกบไมผล พชตระกลถวเองเปนพชทปลกไวเพอคลกหนาดนไมใหถกน าฝนชะลางเอาอนทรยวตถทมอยในดนออกไป และกงใบของพชยงเนาเปอยกลายเปนปยใหกบพชตอไป ประกอบกบการเลยงสตวในไรสวน กเปนการปรบปรงบ ารงดนอกทางจากมลสตวทไดนนเอง นอกจากนแลวเทคนคในการปรบปรงบ ารงดนยงมอกหลายวธ เชน 1) ไมควรเผาท าลายซากพชหรอน าซากสตวออกจากพนท เพราะจะท าใหอนทรยวตถหรอธาตอาหารในดน จลนทรย และสงมชวตทอาศยในดน ซงมประโยชนอยางมากลดลงหรอตายไป 2) ปลกพชแซม เชน พชตระกลถว โดยปลกสลบกบพชหลกเพอชวยเพมปรมาณไนโตรเจนแกดน 3) ปลกพชแบบผสมผสานตางระดบกน โดยแบงพชทปลกเปน 3 – 5 ระดบ ตามความสงและความลกของรากพช คอ ชนบนสดเปนตนไมทตองการแสงมาก พมใบไมหนาทบ เชน มะพราว ตาล หมาก ชนรองลงมาเปนพชทมใบเปนพมหนา เชน ล าไย มะมวง ลนจ เพกา ชนรองลงมาเปนกลวย ชา แคบาน แคฝรง ชะอม ถวแปบ หรออาจปลกพชไรทตองการแสง เชน ขาวโพด ขาวไร ฯลฯ ชนสดทาย อาจจะเปนไมเลอย เชน พล ขง ขา เผอก หรอสมนไพร การปลกพชลกษณะน ชวยใหธาตอาหารในดนเกดการหมนเวยนและถกใชไปอยางเหมาะสมมประสทธภาพ ดนไดรบอนทรยวตถสม าเสมอจากใบไมทลวงหลนทบถมกน ชวยลดแรงกระแทกของเมดฝนกบหนาดน 4) เลยงสตวในไร เชน เลยงวว ควาย และไก สตวเหลานจะชวยในเรองของการก าจดศตรพช และไดประโยชนจากมลสตวมาท าปยใหกบพชในไรอก 5) การใชปยหมกชวภาพ การปองกนและก าจดวชพช/ศตรพช เปนธรรมดาทการท าไร- สวน สวนใหญจะพบกบปญหาของวชพช ซงแยงอาหารของพชทปลกไว รวมไปถงแมลงศตรพชตางๆ ตามหลกของการท าไรสวนผสมแลว การปลกพชผสมผสานกนในพชทจะชวยลดจ านวนของวชพช และแมลงศตรพชอยแลว แตถาเกดปญหาเหลานขน มวธปองกนและก าจดไดดวยวธตางๆ ดงน

1) การเตรยมดนใหด ดนทมคณภาพยอมท าใหพชเจรญเตบโตไดดและแขงแรง สามารถตานทานโรค แมลงไดมากขนตามไปดวย 2) ปลกพชใหหลากหลายผสมผสานกน ในพนทสวนเพอชวยลดการแพรระบาดของแมลงศตรพชใหไดมากทสด เพราะวาการปลกพชตระกลเดยวกนหรอพนธเดยวเตมแปลง แมลงศตรพชกสามารถขยายพนธไดอยางตอเนอง แตเมอมพชชนดอนมาสลบการขยายพนธของแมลงกจะขาดความตอเนอง 3) ใชพนธพนบาน มกเปนพนธทแขงแรงมากกวา และตานทานโรคและแมลงศตรพชไดดกวา ทนทานตอสภาพแวดบอมทไดดกวาพนธพชตางถน 4) ปลกพชหมนเวยน หากมการปลกพชเศรษฐกจ เชน ขาวโพด ควรปลกสลกกบพชตระกลถว เพอปองกนดนเสอมสภาพ 5) การใชสารสกดจากสมนไพร ก าจดแมลงศตรพชในกรณทใชวธตางๆ ขางตนไมไดผล อาจใชสารสกดจากสะเดา เปนตน 6) การปลกพชสมนไพรทมกลนฉนปลกรวมกบพชตางๆ หรออาจใชสารสกดจากสมนไพร เขาชวยอกทางหนง พชทมฤทธในการไลแมลง เชน สะเดา ละหง นอยหนา ดาวเรอง (ค าปจ) มะเขอเทศ ฯลฯ การปองกนก าจดวชพช 1) ปลกพชใหหลากหลายผสมผสานกนในพนท 2) จดระบบการแซงชน เชน การปลกถว เมลดขาวสาร เพอควบคมหญาคาในชวงฤดฝน 3) ปลกพชสลบแนว แนวของพชตนเตยจะคลมดน ซงเปนการควบคมวชพชไมใหรกรานพชตอพชตนสง 4) ปลกพชคลมดน ประเภทเถาเครอ ใบกวาง เลอยไปตามพนไมเกาะตนไม 5) ใชฟางขาวคลมดน เปนวธการหนงทชวยลดและปองกนวชพชในไร นอกจากนยงเปนการชวยเพมอนทรยวตถไปในตวอกดวย ในรปแบบการเลยงปลาในนาขาว การเลยงปลาในนาขาว เปนทางเลอกหนงทสามารถปลกขาว เลยงปลา เปด ไก ปลกผก และไมผลไดในพนทเดยวกน ท าเลทสามารถเลยงปลาในนาขาวไดดนน ควรเปนทนาทคอนขางเรยบขนาดแปลงละ 1 งานขนไป (ถานาลดหลนไมเกน 25 ซม.กท าได) ควรท าในพนท 3-5 ไรขนไปจงจะไดผลด วธการงายๆ ในการเลยงปลาในนาขาวม ดงน

- เปนทนาทคอนขางราบเรยบมขนาดกวาง 1 ไรขนไป หรอหากเปนนาหลน ถาระดบตางกนไมเกน 1 คบกสามารถท าได - เลอกบรเวณทดนคอนขางเหนยว การเกบกกน าจะดกวาบรเวณทเปนดนทราย - ไมเปนทดอนเกนไป เพราะจะมปญหายงยากในการเอาน าเขาและการจดเกบระบบน า - ไมควรเปนทลมเกนไป เชน เขตน าทวมขงสง หรอบรเวณทน าหลากรนแรงเสมอๆ องคประกอบของการเลยงปลาในนาขาว 1) คนดนรอบแปลงนา การขดคนดนรอบแปลงนาขนาดใหญพอสมควรไวส าหรบปองกนน าทวม ควรสงประมาณ 75-100 ซม. กวาง 2 เมตรขนไป บนคนดนสามารถปลกไมผลไมใชสอย พชไร รวมทงพชผกสวนครวสารพดชนดไวบรโภคในครวเรอนไดอกดวย 2) รองน า ลกประมาณ 50-100 ซม. กวาง 50-200 ซม. เปนทหลบรอนของปลา 3) บออนบาลปลาย เปนสระเลก ๆ อยมมทต าทสด อยดานนอกหรอดานในกไดควรมขนาดตงแต 4X4 เมตรขนไปลก 1.5-2 เมตร เปนบออนบาลทปลายงเลกอย และควรขดใหลาดเอยงไปดานใดดานหนง เพอความสะดวกเวลาจบปลาชวงน าลด 4) ทอระบายน า ขนาด 6 นว ฝงไวรอบสระตรงจดทน าไหลออกสก 3-4 จด โดยฝงปากทอสกกวาระดบพนนาประมาณ 20 ซม. แลวใชมงเขยว หรอตะแกรงปดเอาไวกนปลาหน 5) ทางน าเขา ควรมตะแกรงเชนกน 6) คนกลาง ส าหรบแบงใหแปลงนาเปน 2 แปลง เพอการถายน าไปมาเวลาจบปลาขาย 7) คนนาเลก ๆ รอบสระดานในมไวเพอปองกนโคลนไมใหตกลงไปในรองน าเวลาไถคราด ชนดปลาทนยมเลยง ปลาทเลยงในนาขาวเปนปลาประเภทกนพช เชน ปลานล ซงเปนปลาทสามารถแพรพนธเองไดตามธรรมชาต ปลาสลด ปลาตะเพยน ปลายสกเทศ ปลาไน ปลาจน ฯลฯ แตปลาทหาไดงาย และคนนยมกนทสด คอ ปลานล ปลาตะเพยน ปลาไน - ปลานล กนแพลงคตอนในน า และแมลงเปนอาหาร หากนบรเวณผวน า ชวยก าจดแมลงศตรขาว - ปลาตะเพยน ปลาสลด ปลายสกเทศ กนหญา และหนอขาวเปนอาหาร หากนบรเวรกลางน า ชวยก าจดวชพช และหนอขาวทไมใหผลผลต - ปลาไน ปลาจน กนเศษพชทเนาเปอย หากนบรเวณหนาดนชวยพรวนดน

การอนบาลลกปลา เมอเรมมน าเพยงพอ ควรซอพนธปลามาอนบาลไวในกระชง(มงเขยว) ในกรณทปลายงมขนาดเลกอย หรอปลาทเลยงไวในบออนบาลทเตรยมไว กอนทจะปลอยลงนา เพอใหพนธปลาแขงแรงและโตพอเอาตวรอดได ควรใหอาหาร เชน ร าละเอยดวนละก ามอหรอ ถามไขแดงตมบใหกนวนละฟอง เมอปลาม ขนาด 2-3 นว จงปลอยออกกระชงหรอบออนบาลน าไปเลยงในรองน า หากด านาเสรจจงปลอยปลาออกหากนในนาขาวได การเตรยมพนทเลยงปลา หลงจากทขดรองน า ขนคนรอบแปลง และตกแตงเสรจแลวกอนทฝนจะตกลงมาเราควรท าปยหมกไวตามมมบอ และในรองน าสก 4-5 กอง โดยการน าเอาฟางขาวหรอเศษพชแหงๆ มากองสลบกบปยคอกเปนชนๆสก 5-6 ชน แลวหาไมมาตอกเปนคอกไวกนไมใหปยลอยกระจดกระจายเมอมน า สวนในแปลงนานนควรน าเอาปยคอกใสตามปกตทเคยท า เพอทจะเปนการสรางอาหารใหกบปลา การปลอยปลา ลกปลาทซอมาควร อนบาลไวในบออนบาลกอน และใหร าละเอยด (แกลบออน) ประมาณ 3 เดอนเพอใหปลามขนาดโตพอทจะเอาตวรอดได ขณะทเตรยมพนทนาเพอปลกขาว ควรใสปยหมกลงคลกกบนากอน เพอใหเกดไรแดงเปนอาหารปลา หลงจากการปลกขาวเสรจประมาณ 10-15 วน เมอตนขาวเรมตงตวและแขงแรงแลวกปลอยปลาทอยในรองน าใหออกไปหากนในนาขาวได ซงปลาจะชวยกนหญาและแมลงในนาขาว สาเหตทปลอยปลาหลงจากทขาวตงตวได เนองจากปองกนไมใหไปกดกนขาวหรอขดคยตนขาว (เชนปลาตะเพยร)ในพนท 1 ไรสามารถเลยงปลาได 1,000-1,500 ตว โดยปลอยผสมกนหลายชนด ซงมสตรในการปลอยปลาหลายสตรตามความเหมาะสมของสภาพพนท ขอควรระวงในการปลอยปลา - หลงจากทน าถงปลามาถงบอแลว ตองเอาถงลอยน าไวสก 10-15 นาทเพอใหปลาปรบตวเขากบน าในบอแลวคอยๆเปดปากถงใหปลาวายออกมาเอง อยาเทปลาออก เพราะปลาบางตวอาจจะชอกตายเนองจากปรบตวไมทน - เวลาทปลอยควรเปนตอนเชาหรอเยน เพราะอากาศไมรอนมาก - กอนปลอยลกปลาจะตองก าจดศตรพช เชน กบ เขยด ง ปลาชอน และปลาไหล ออกใหหมดกอน

อตราการปลอยปลา/ 1 ไร ในพนท 1 ไร เราสามารถปลอยปลาได 1,000-2,000 ตว ควรปลอยปลาอยางนอย 3 ชนดรวมกน โดยปกตจะปลอยปลานล ปลาไน ปลาตะเพยนเปนหลก

การปลอยปลาจะเลอกเอาสตรไหนนน ขนอยกบความนยมของชาวบานในเขตนน วาชอบกนปลาชนดไหนและ ความเหมาะสมของสภาพพนทจรงสตรทตงไวขางตนไมตายตว สามารถดดแปลงไดอาจลดหรอเพมได หากคนนยมปลาตวใหญกใหปลอยจ านวนนอยๆ ถานยมปลาตวเลกกปลอยจ านวนมาก การใหอาหารเสรมจากธรรมชาตแกปลา ถงแมวาเราไมจ าเปนทจะตองหาอาหารใหปลา เพราะปลาสามารถหาอาหารกนเองจากธรรมชาต แตอาจจะไมเพยงพอในกรณทเราตองเรงใหปลาโตเรว การใหอาหารเสรมแกปลาจงเปนเรองจ าเปนเชนกน วธการใหอาหารเสรมทท าไดงายๆ เชน - เลยงหมหรอไกบนบอปลา เศษอาหารทตกลงในบอเปนอาหารโดยตรง สวนขหมขไกจะเปนปยใหกบตนขาว ท าใหเกดไรน าเปนอาหารปลาเชนกน - หอยทากทบเปลอกออกแลวสบ, ปลวก หรอไสเดอน กไดโยนใหปลากน - ปลกผกทโตงาย เชน ผกบง ผกกระเฉด เปนอาหารปลา หรอปลกผกตบชวา บวในสระ จอกแหน แตตองควบคมไมใหปรมาณมากกวาครงสระ - หญาบนคนนา คนดน เกยวโยนลงในสระ - ใชปยคอกแหงกองไวตามมมบอ เพอท าใหเกดตะไครน า สาหราย และแพลงตอน ซงเปนอาหารของปลา

สตรปลา 1.น าสมบรณ 2.แมลงสมบรณ 3.มหญามาก 4.ปลอยปลาหลายชนด

ปลานล 333 - 400 400 - 700 300 – 400 200 -300

ปลาไน 400 - 700 300 - 400 300 - 400 300 – 400

ปลาตะเพยน 300 - 400 300 - 400 400 -700 200 – 300

ปลาสลด - - - 150 – 250

ปลายสกเทศ - - - 150 - 250

นอกจากนอาจปลอยปลาซง หรอปลานวลจนทรเทศ อก 10 -20 ตว/ไรกได

- น าเอาปยคอกมาใสเดอนละ 50-80 กก./ไร (น าหนกแหง) - ตมปลายขาวผสมร าปนเปนกอนๆ หยอนใหปลากน การดแลรกษา 1) ควรดแลและก าจดศตรของปลาในชวงทปลายงเลกอย 2) มนตรวจคนบอวาเกบน าอยหรอไม และควรรกษาระดบน าในนาไมใหต ากวา 1 คบ 3) ชวงทมการใสปยเคมในบรเวณเหนอน าไมควรจะเอาน าเขานาเพราะสารเคมอาจท าใหปลาเปนโรคหรอตายได การจบปลา ในระหวาง 2-3 เดอนหลงจากปลกขาว ปลาบางสวนกจะโตพอทจะจบกนได ปกตการเลยงปลาในนาขาวจะจบปลากนเปนระยะๆ เมอใกลฤดเกบเกยวขาว น าในนาจะลดลง จงจะจบปลาบางสวนขาย ไดเพราะปลาราคาแพง การจบปลาท าไดโดยการลดระดบน าในนาลง แลวใชแห อวน หรอตาขายมาดกไวบรเวณบออนบาล และคดเอาปลาขนาดเลกปลอยเลยงในบออนบาลตอ สวนปลาใหญทเหลอจะปลอยไวในรองน ารอบนา แลวคอยๆ ทยอยจบขายได การเตรยมกลา/การปกด า วธการเตรยมกลา ปกด าขาว ส าหรบการเลยงปลาในนาขาวนนสามารถท าไดตามปกต แบบการท านาทวไป ตงแตการเตรยมดน ตกกลาและปกด า แตการเลยงปลาในนาขาว จะไปเนนหนกชวงเวลาของการปลอยปลาเขาไปในนาขาว ทงน หามใชสารเคมทกชนด รวมทงปยวทยาศาสตรดวย เนองจากเปนอนตรายตอปลาโดยตรง การควบคมระดบน าในนา การเลยงปลาในนาขาวนน มการควบคมระดบน าในนาขาวแบงออกเปน 3 ชวงดวยกน คอ ชวงแรก ชวงของการปกด า น าในนาระยะนจะมเพยงพอส าหรบปกด าไดเทานน สวนปลาจะเลยงไวในรองน าหรอบอกอน ชวงทสอง เปนชวงทปกด าเสรจแลว ประมาณ 15 วนเปนอยางต า ซงเปนขณะทน าในนาอาจมเพยงพอขาวกตงตนไดแลว ระยะนสามารถปลอยปลาออกไปหากนในนาขาวได ชวงทสาม เมอใกลถงฤดเกบเกยวขาว จะลดน าในนาลงใหแหง ปลาทปลอยไวกตองยายกลบมาอยทบรเวณรองน า หรอสระน า

การใชประโยชนบนคนดน คนดนรอบแปลงสามารถใชประโยชนในการปลกพชไดอกโดยการน าผลไม ไมใชสอย พชผกตางๆ ฯลฯ มาปลกเพอชวยยดคนดนไวควรปลกกลวยทกชนดสลบดวย เพราะกลวยเปนพชลมลกทสามารถกนลมไมใหพดขาวลมได บงแดดใหกบตนไมยนตน บงไมใหน าในบอ และรองน าระเหยเรวดวย รวมทงเปนตวเพมปย ท าใหดนชมชนเกบน าไดนาน พชไรทปลกแซมกจะไดผลผลตทดขน ไมผล มะมวง มะขาม มะพราว มะยม ขนน ลนจ ฝรง ล าไย สะเดา นอยหนา มะนาว มะละกอ กลวย ออย ฯลฯ พชผกสวนครว มะเขอยาว พรก ถวฝกยาว ฟกทอง สะระแหน ผกช กระชาย ตนหอม ตะไคร มะกรด ขง ขา ฯลฯ ตนไมทปลกบนคนดนตองใสปยดวย อาจจะเปนปยคอก ปยหมก หรอปยพชสดกได ท าใหตนไมเจรญเตบโตดกวาปลอยตามยถากรรม และใชแกลบ หรอการปลกพชคมดน หรอปลกมนเทศ เพอเพมความชมชนใหกบดนมากขน รวมทงงายตอการก าจดหญา เพราะดนจะรวนซยเมอตนไม บนคนเจรญงอกงาม กจะมรมเงาชวยรกษาน าใหอยไดนาน และชวยยดคนดนไมใหพงทลาย ปลาในนากบตนขาวอยกนอยางเกอกล ตนขาวและปลาจะมการพงพาอาศยกน ปลาไดอาหารจากนาขาว คอ ปลาชวยกนวชพช หนอน แมลง และศตรขาวทมในนา ซงถอวาเปนการก าจดศตรพชใหกบขาวในนา รวมทงหนอขาวทงอกออกใหมทไมมประโยชน สวนมลปลากเปนปยโดยตรง และปลายงชวยพรวนดนใหในระหวางขดคยหากน ท าใหดนรวนซย ขาวทปลกเจรญงอกงามด การเลยงปลาตดตอกนนานหลายปท าใหดนมความอดมสมบรณ ถอเปนการปรบปรงพนดน การควบคมวชพชในพนทนา/บนคนดน ปลาทเลยงไวเปนชนดกนพชในนาขาว เชนปลาตะเพยน ยสกเทศ นวลจนทร ปลาจน ปลาเหลาน จะกนพชหญาเปนอาหาร และหนอขาวทงอกภายหลงซงไมมประโยชน การปองกนก าจดวชพชบนคนดนท าไดโดย การใชพชคลมดนบรเวณคนดนรอบแปลงนา เชน มนเทศ ฟกทอง ซงเปนพชทเลอยไปตามพนดน ไมพนตนไมอน รวมทงผลผลตใหเกบขายไดตลอดป นอกจากน หากยงมหญาบางสวนกใชวธเกยวโยนใหปลากนได

การปรบปรงบ ารงดน บนคนนา ควรใชปยคอกผสมกบแกลบ และปทบดวยฟางขาวเพอเกบรกษาความชน และการปลกพชคลมดนหรอพชใหรมเงา เชน กลวย ท าใหดนชมชนมากขน สวนในพนทนา ใชฟางกระจายในทนาเมอเกบเกยวและตขาวเสรจ - ควรปลกถวเขยวกอนท านาครงตอไป เมอเขาเดอนมถนายน -กรกฎาคม ฝนเรมตก น าขาวและถวเขยวมาหวานลงในแปลงนา ในชวงทหวานขาวและถวเขยวทนาไมควรมน าขง แตเมอตนขาวโตกวาตนถวเขยวแลว กปลอยน าเขานาใหทวมตนถวเขยวซงจะตายกลายเปนปยพชสดใหกบตนขาวตอไป - น าววควายมาเลยงในนาชวงหนาแลง มลสตวจะเปนปยอยางด - นอกจากนยงไดน ามลปลาทเลยงไวเปนปยใหอกทางหนง การจดการน าใหมประโยชนสงสด ในชวงทมการจบปลาจะตองมการลดระดบน าใหปลาลงไปอยในรองดงนน ควรมการรกษาน าเอาไวเพอใชในกจกรรมการเกษตรอนๆ ตอไปโดยการสบจากแปลงทใกลสระไปสอกแปลงขางเคยง หลงจากนนจงสบกลบมาแปลงเดมเพอจบปลาแปลงใหม เมอเขาถงฤดแลง ควรเอาน าเขาไปรวมในสระเดยวกน เพอลดการระเหยของน า หากจ าเปนตองใชน าจงคอยๆ เอามาใชเทาทจ าเปน ทงนเพอใหสวนควรมความชมชนอยตลอด รวมทงมน าส าหรบการหวานกลาในปตอไปดวย