17สสวท.

ฉบบราง 7 สงหาคม 2546

การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยและสตว

หนวยท 2การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยและสตว

หนวยการเรยนร 1.5 หนวยกต

บทท 5 ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน 20 ชวโมง

บทท 6 การรกษาดลยภาพในรางกาย 40 ชวโมง

รวม 60 ชวโมง

ผลการเรยนรทคาดหวง

1.สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปราย และ

สรปเก ยวกบโครงสรางและการทำงานของ

ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอ

ใหไดพลงงานในรางกายของสตวและมนษย

2. สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปราย และ

สรปเกยวกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

สตวและมนษย โดยการทำงานของระบบหายใจ

ระบบขบถาย ระบบหมนเวยนเลอด และระบบ

นำเหลอง

3. สบคนขอมล อภปรายและสามารถนำความร

เรอง การยอยอาหารและการสลายสารอาหาร

เพอใหไดพลงงาน และการรกษาดลยภาพของ

สตวและมนษยมาประยกตใชในชวตประจำวน

ได

สาระการเรยนร

1. การสำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปราย และ

สรปเก ยวกบโครงสรางและการทำงานของ

ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหาร

เพ อใหไดพลงงานในรางกายของสตวและ

มนษย

2. การสำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปราย และ

สรปเกยวกบการรกษาดลยภาพของรางกายสตว

และมนษย โดยการทำงานของระบบหายใจ

ระบบขบถาย ระบบหมนเวยนเลอด และระบบ

นำเหลอง

3. การสบคนขอมล อภปรายและสามารถนำ

ความร เร องการยอยอาหารและการสลาย

สารอาหารเพอใหไดพลงงาน และการรกษา

ดลยภาพของสตวและมนษยมาประยกตใช

ในชวตประจำวนได

18สสวท. การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยและสตว

สาระสำคญ

สตวและมนษยจะดำรงชวตอยไดอยางปกตนนยอมตองการพลงงานสำหรบใชในการทำ

กจกรรมตาง ๆ ของชวต พลงงานเหลานไดมาจากกระบวนการสลายสารอาหารระดบเซลล สารอาหาร

ทใชในกระบวนการสลายสารอาหารไดจากกระบวนการยอยอาหาร การสลายสารอาหารมทงแบบ

ใชออกซเจนและไมใชออกซเจน แกสออกซเจนทใชในการสลายสารอาหารไดจากการทำงาน

ของระบบหายใจ ผลทเกดขนจากการสลายสารอาหารและเมแทบอลซมของรางกายจะมของเสย

ทรางกายตองกำจดออกโดยกระบวนการขบถาย กระบวนการเหลานตองอาศยระบบหมนเวยนเลอด

ชวยลำเลยงสารตาง ๆ ทรางกายตองการไปทวรางกาย และลำเลยงของเสยทเกดจากกระบวนการตาง ๆ

ในรางกายไปกำจดออก การทำงานของระบบตาง ๆ ควบคมและประสานงานโดยระบบประสาท

และระบบตอมไรทอทำใหรางกายสามารถรกษาดลยภาพไวได

ผงมโนทศน

หนวยท 2 การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยและสตว

ประสานงาน / ควบคมการทำงาน

ไดแก

ระบบประสาท ระบบตอมไรทอ

ระบบตาง ๆ ของรางกาย

ระบบยอยอาหารและ

การสลายสารอาหาร

เพอใหไดพลงงาน

ระบบ

หมนเวยนเลอดและ

ระบบนำเหลอง

รกษาดลภาพของรางกาย

ทำงานประสานกนเพอ

ระบบขบถายระบบหายใจ

19สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

บทท 5

ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

เนอหาและเวลาทใชสอน

5.1 อาหารและการยอยอาหาร

5.1.1 การยอยอาหารของจลนทรย 2 ชวโมง

5.1.2 การยอยอาหารของสตว 4 ชวโมง

5.1.3 การยอยอาหารของคน 6 ชวโมง

5.2 การสลายสารอาหารระดบเซลล

5.2.1 การสลายสารอาหารแบบใชออกซเจน 6 ชวโมง

5.2.2 การสลายสารอาหารแบบไมใชออกซเจน 2 ชวโมง

รวม 20 ชวโมง

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล ทดลอง อภปราย และสรป กระบวนการยอยอาหารของจลนทรยบางชนด

2. สบคนขอมล ทดลอง อภปราย และเปรยบเทยบแบบแผนของทางเดนอาหารและ

กระบวนการยอยอาหารของสตวบางชนด

3. สบคนขอมล ทดลอง อภปรายและสรปถงสวนประกอบและหนาทของทางเดนอาหาร

แตละสวนในรางกายของคน รวมถงกระบวนการยอยอาหารและการดดซมสารอาหาร

4. สบคนขอมล อภปราย และระบสาเหตบางประการททำใหเกดความผดปกตกบทางเดนอาหาร

บางสวนของคน และสามารถนำความรไปใชในการดแลสขภาพ

5. สบคนขอมล อภปรายและสรปถงปฏกรยาการสลายสารอาหารแบบใชออกซเจน

6. สบคนขอมล ทดลอง อภปราย และสรปถงปฏกรยาการสลายสารอาหารแบบไมใช

ออกซเจน

7. อภปราย และเปรยบเทยบกระบวนการสลายสารอาหารในกระบวนการหมกแอลกอฮอล

กระบวนการหมกกรดแลกตกและกระบวนการสลายสารอาหารแบบใชออกซเจน

สาระสำคญ

การดำรงชวตของสงมชวตตองอาศยพลงงานจากการสลายสารอาหาร สารอาหารทสงมชวต

บรโภคเขาไปจะถกยอยใหมโมเลกลขนาดเลกจนถงขนทเซลลนำไปใชได สงมชวตแตละชนดจะม

โครงสรางและกระบวนการในการยอยสารอาหารแตกตางกน เชน รามการปลอยเอนไซมออกมา

ยอยสารอาหารนอกเซลล สวนอะมบา พารามเซยม มการยอยสารอาหารภายในเซลล ไฮดรา

พลานาเรย ไสเดอนดน แมลง รวมทงสตวเลยงลกดวยนม เชน วว ควาย ซงเปนสตวเคยวเอองจะมระบบ

ทางเดนอาหารทสมพนธกบการกนอาหารของสตวแตละประเภท การยอยสารอาหารของคนเรมตงแตปาก

กระเพาะอาหาร และลำไสเลก สารอาหารทยอยแลวจะถกดดซมทลำไสเลกและมการลำเลยงไปยง เซลล

ตาง ๆ ของรางกาย สารอาหารทเปนแหลงพลงงานเซลลจะนำไปใชในการสลายสารอาหารมทงแบบ

ใชออกซเจนและไมใชออกซเจน

20สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ผงมโนทศน

บทท 5 ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ตองการ

จาก

สารอาหาร

สงมชวต

กระบวนการยอยอาหาร

การปลอยเอนไซม

ออกมายอยนอกเซลล

การยอยใน

เซลล

การยอยใน

ทางเดนอาหาร

เหดรา และ

แบคทเรย

อะมบา ฟองนำ

พารามเซยม

ทางเดนอาหาร

ไมสมบรณ

ทางเดนอาหาร

สมบรณ

ไฮดรา

พลานาเรย

ไสเดอนดน แมลง

สตวมกระดกสนหลง

ได

แบบใชออกซเจน

36 ATP หรอ 38 ATP

แบบไมใชออกซเจน

2 ATP

ได

เชนเชน

จำแนกเปน

เชน เชน

การสลายสารอาหารในเซลล

สารอาหารทมโมเลกลเลก

ไปสเซลลตาง ๆ

ลำเลยง

เพอ

แบงเปน

ได

จำแนกเปน

21สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล ทดลอง อภปราย และสรปกระบวนการยอยอาหารของจลนทรยบางชนด

2. สบคนขอมล ทดลอง อภปรายและเปรยบเทยบแบบแผนทางเดนอาหารและกระบวนการ

ยอยอาหารในสตวบางชนด

3. สบคนขอมล ทดลอง อภปรายและสรปถงสวนประกอบและหนาทของทางเดนอาหาร

แตละสวนในรางกายของคน รวมถงกระบวนการยอยอาหารและการดดซมสารอาหาร

4. สบคนขอมล อภปราย และระบสาเหตบางประการททำใหเกดความผดปกตกบ

ทางเดนอาหารบางสวนของคน และสามารถนำความรไปใชในการดแลสขภาพ

สาระสำคญ

อาหารทสงมชวตกนเขาไปจะถกยอยใหมโมเลกลเลกลงจนถงขนาดทเซลลนำไปใชในการ

ดำรงชวตได แบคทเรยสวนใหญและราจะใชวธปลอยเอนไซมออกมายอยสลายสารอนทรยภายนอกเซลล

แลวจงดดซมสารอาหารทไดจากการยอยเขาสเซลล โพรโทซวบางชนด เชน อะมบา พารามเซยม มการ

ยอยสารอาหารภายในเซลล โดยนำสารอาหารเขาสเซลลดวยวธฟาโกไซโทซสและพโนไซโทซส

และยอยดวยเอนไซมในไลโซโซม สตวบางชนด เชน ฟองนำไมมระบบทางเดนอาหาร แตจะม

เซลลพเศษทำหนาทจบอาหารเขาสเซลลแลวทำการยอยภายในเซลล สตวบางชนดทมระบบ

ทางเดนอาหารไมสมบรณ เนองจากมชองเปดทางเดยว เชน ไฮดรา พลานาเรย สตวบางชนด เชน

ไสเดอนดน แมลง สตวมกระดกสนหลงมระบบทางเดนอาหารสมบรณ คอ มปากและทวารหนก

ระบบทางเดนอาหารของสตวเหลานจะมโครงสรางรายละเอยดบางอยางแตกตางกน ทงนขนอยกบ

ชนดของอาหารและพฤตกรรมการกน

ระบบทางเดนอาหารของคนเรมจากปาก คอหอย หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลำไสเลก

ลำไสใหญ และทวารหนก นอกจากนยงมอวยวะอน ๆ ทเกยวของกบกระบวนการยอยอาหาร ไดแก

ตบทำหนาทผลตนำดซงชวยทำใหไขมนแตกตว ตบออนทำหนาทผลตเอนไซมหลายชนด อาหาร

จะถกยอยทปาก กระเพาะอาหาร และลำไสเลก อาหารทยอยแลวสวนใหญจะถกดดซมทบรเวณ

ลำไสเลก และลำเลยงโดยหลอดเลอดและหลอดนำเหลองกอนเขาสหวใจและระบบหมนเวยนเลอด

พฤตกรรมการบรโภคอาหาร สขภาพทางเดนอาหาร และสภาวะของรางกายมผลตอกระบวน

การยอยอาหารและความผดปกตทอาจเกดขนกบระบบทางเดนอาหาร

แนวการจดการเรยนร

การนำเขาสหนวยท 2 ครอาจใหนกเรยนศกษาภาพคนเลนกฬา เชน ตะกรอ หรอยกตวอยาง

การทำกจกรรมของนกเรยน เชน ยกโตะ เกาอ ในหองเรยน แลวใหนกเรยนรวมกนอภปรายโดยใช

ตวอยางคำถาม ดงน

- ในขณะเลนตะกรอผเลนตองอาศยพลงงานและการทำงานทสมพนธกนของระบบ

ตาง ๆ พลงงานเหลานนมาจากไหน และระบบตาง ๆ ทำงานสมพนธกนอยางไร

5.1 อาหารและการยอยอาหาร

22สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

จากคำถามน ใหนกเรยนรวมกนระดมความคด เพอใหเหนวาในการทำกจกรรมใด ๆ กตามตอง

อาศยการทำงานทสมพนธกนของระบบตาง ๆ ในรางกาย เพอจะนำเขาสเรองระบบยอยอาหารและ

การสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน และครตงคำถามเพมเตม

- พลงงานทรางกายใชในการทำกจกรรมตาง ๆ นนมาจากไหน

จากคำถามนนกเรยนนาจะไดนำความรทไดศกษามาแลวในระดบชวงชนท 3 มาตอบไดวา

อาหารเปนแหลงใหพลงงานของรางกาย ตอจากนนใหนกเรยนรวมกนอภปรายและยกตวอยางอาหาร

ทนกเรยนรบประทานในแตละวนวา ประกอบดวยสารอาหารประเภทใดบาง นกเรยนสามารถนำ

อาหารทรบประทานนนไปใชไดทนทหรอไม เพราะเหตใด จากคำถามเหลานนกเรยนควรสรปไดวา

สารอาหารทรบประทานมหลากหลาย มทง ประเภททมโมเลกลขนาดใหญและโมเลกลขนาดเลก

แตสารอาหารทรางกายจะนำไปใชไดนนตองมโมเลกลขนาดเลกพอทจะดดซมได ตอจากนนครตง

คำถามเพมเตมเพอนำเขาสหวขอ 5.1 ดงน

- รางกายของสงมชวตจะตองมวธการอยางไร จงจะสามารถเปลยนสารอาหารทมโมเลกล

ขนาดใหญเปนโมเลกลขนาดเลก

- สงมชวตแตละชนดมวธการเปลยนแปลงสารอาหารโมเลกลขนาดใหญเปนโมเลกล

ขนาดเลกเหมอนกนหรอไม

เมอนกเรยนเรยนจบหวขอ 5.1 แลวนกเรยนควรจะตอบคำถามเหลานได

5.1.1 การยอยอาหารของจลนทรย

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สงเกต สบคนขอมล อภปราย และอธบายกระบวนการยอยอาหารของเหดรา และ

แบคทเรยสวนใหญ

2. นำความรเกยวกบการยอยสลายสารอนทรยของจลนทรยมาอธบายผลทเกดขนตอการ

ดำรงชวตของมนษยและระบบนเวศ

3. สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปรายและอธบายกระบวนการยอยอาหารของอะมบาและ

พารามเซยม

4. วเคราะห เปรยบเทยบกระบวนการยอยอาหารของเหดรา อะมบาและพารามเซยม

แนวการจดการเรยนร

ครนำตวอยางราทขนบนขนมปงซงอยในถงพลาสตกทปดมดชดแจกใหนกเรยนแตละกลม เพอ

สงเกตขนมปงบรเวณทมราขนวามลกษณะอยางไร และใหนกเรยนรวมกนอภปรายจากการสงเกต โดย

ใชคำถามดงน

ลกษณะขนมปงบรเวณทมราขนแตกตางจากบรเวณใกลเคยงอยางไร จงอธบาย

เนอขนมปงบรเวณนนจะหายไปบางสวน

ความแตกตางทสงเกตไดนาจะมาจากสาเหตใด

รามการยอยสลายแปงขนมปง

23สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

นกเรยนรไดอยางไรวารานำแปงขนมปงไปใช

ปรมาณแปงขนมปงลดลง ขณะทปรมาณราเพมขน

ราทขนบนขนมปงมกระบวนการอยางไร จงจะสามารถนำแปงไปใชได

รานาจะปลอยเอนไซมออกมาจากเซลลเพอยอยแปงแลวจงดดซมสารอาหารทยอยไดไปใช

เพอตรวจสอบความคดทวารามการยอยสารอาหารภายนอกเซลล ครควรสาธตการทดลองโดย

ใชยสตแทน พรอมกบใหความรวา ยสตจดเปนราชนดหนง

ครสาธตการทดลองเรองการยอยซโครสของยสต

1. ครนำหลอดทดลองขนาดกลาง 6 หลอดทใสอาหารยสตประมาณ 1/3 หลอดมาใหนกเรยนด

2. ครชแจงขนตอนการเตรยมอาหารและการบมเชอยสต ดงน

- เตรยมอาหาร sucrose agar สำหรบเลยงยสต โดยผสมนำตาลทราย 5 กรม

แอมโมเนยมซลเฟต 0.05 กรม วน 2 กรม และนำกลน 100 ลกบาศกเซนตเมตร ตงไฟใหวน

ละลายแลวแบงใส หลอดทดลองประมาณ 1/3 ของหลอด ทง 6 หลอดทดลอง แลวอดดวยจกสำล

นำอะลมเนยมฟลอยดมาหม จกสำลไวเพอกนไอนำเปยกจกสำล

- นำอาหารทเตรยมในขอ 1 ไปนงฆาเชอในหมอนงอดไอทอณหภม 121 องศาเซลเซยส

เปนเวลา 15 นาท หรอนงดวยหมอนงครงละ 1 ชวโมง 3 วนตดตอกน แลวเอาหลอดอาหารออกมาวาง

เอยงไวบนถาด ทงไวจนอาหารวนแขงตว

- เขยเชอยสตทเตรยมไวแตะลงบนอาหารวน 4 หลอด อก 2 หลอดไมตองใสยสต แลว

วางไวทอณหภมหองเปนเวลา 48 ชวโมง

3. ครสาธต โดยการใสสารละลายเบเนดกต 5 ลกบาศกเซนตเมตร ลงในหลอดทดลอง

ทมยสตจำนวน 2 หลอด หลอดทไมมเชอยสต 1 หลอด ทงไวประมาณ 5 นาท เทสารละลายเบเนดกตออก

นำหลอดทง 6 วางบนไอนำเดอดทไดจากการตมนำในบกเกอร

การทดลองเปนดงภาพ

แทรกภาพ

24สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ใหนกเรยนสงเกตผลการทดลอง และบนทกผล

จากนนครใชคำถาม เกยวกบกระบวนการทดลอง ดงน

สของอาหารวนมการเปลยนแปลงหรอไม อยางไร

หลอดทมเชอยสต 2 หลอดทใสสารละลายเบดกตมสสม อก 4 หลอดไมมการเปลยนส

เพราะเหตใดหลอดทมเชอยสตเมอทดสอบดวยสารละลายเบเนดกตจงเปลยนส

เพราะมกลโคส

กลโคสทพบในหลอดทดลองนนมาจากไหน

กลโคสเกดจาการยอยซโครสของยสต

การยอยของยสตเปนการยอยภายนอกเซลลหรอภายในเซลล

การยอยของยสตเปนการยอยภายนอกเซลล

เรยกการดำรงชวตแบบนวาอะไร

ผยอยสลายอนทรยสาร

ทำไมจงตองใสวน และแอมโมเนยมซลเฟตในอาหารเลยง

ใสวนในอาหารเลยงยสตเพอเปนทยดเกาะของยสต สวนแอมโมเนยซลเฟตนนใสเพอ

เปนแหลงใหไนโตรเจนแกยสต

ทำไมจงตองนงฆาเชอ

เพอปองกนไมใหจลนทรยชนดอนปนเปอน

การทดลองใดไมมการเปลยนแปลง เพราะเหตใด

หลอดทไมมยสตและหลอดทมยสตแตไมไดทดสอบดวยสารละลายเบเนดกต

ทำไมจงนำหลอดทง 6 ไปวางทไอนำเดอด

เพราะสารละลายเบเนดกตจะทำปฏกรยากบกลโคสไดดเมอไดรบความรอน

จะสรปผลการทดลองไดอยางไร

การทสของอาหารวนในหลอดทใสยสตเปลยนเปนสสม (สอฐ สเหลอง) เมอทดสอบกบ

สารละลายเบเนดกตและวางบนไอนำเดอด แสดงวามนำตาลกลโคสเกดขน ในขณะทหลอด

ทไมไดใสยสตไมมนำตาลกลโคสเกดขน ทเปนเชนนเพราะยสตปลอยเอนไซมออกมา

ยอยนำตาลซโครสใหเปนกลโคสและฟรกโทส

เพอใหนกเรยนเขาใจกระบวนการทางวทยาศาสตรไดดยงขน ครอาจจะใหนกเรยนอภปราย

ในประเดนตาง ๆ ดงน

การทดลองมสงใดเปนตวแปรตนและตวแปรตาม

ตวแปรตนคอ เอนไซมทยสตสราง ตวแปรตามคอ กลโคส

จากการทดลองน กลมทดลองและกลมควบคมคอกลมใด

กลมทดลอง คอ หลอดท 1 และ 2

กลมควบคม คอ หลอดท 3, 4, 5 และ 6

25สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ทำการทดลองแค 2 หลอดทใสยสตไดหรอไม

ไมได เพราะจะไมมหลอดเปรยบเทยบ และยสตอาจจะเจรญเตบโตไดดไมเทากนในแตละ

หลอดทดลอง

- การเปรยบเทยบระหวางหลอด 1, 2 ทใสสารละลายเบเนดกต กบ 3, 4 ทไมใสสารละลาย

เบเนดกตนน เปนการตอบขอสงสยทวาความรอนทำใหเบเนดกตเปลยนสหรอไม

- เหตทออกแบบการทดลองโดยมหลอดทใสสารละลายเบเนดกตม 2 หลอด และหลอด

ทไมใสสารละลายเบเนดกตม 2 หลอด เพราะเปนการทำซำ 2 ซำ เพอใหสรปไดชดเจนขน

- การเปรยบเทยบระหวางหลอดท 1, 2 กบ 5 เปนการตอบขอสงสยทวา หลอดทใสยสต

กบหลอดทไมใสยสตมผลตางกนอยางไร

- การเปรยบเทยบระหวางหลอดท 3, 4 กบหลอดท 6 เปนการตอบขอสงสยทวา

ยสตทำใหเกดการเปลยนสของอาหารหรอไม

การออกแบบการทดลองดงกลาวจะทำใหสรปผลการทดลองไดชดเจนขน

ในการอภปรายถานกเรยนสรปหรออธบายนอกเหนอจากน เชน ยสตอาจจะนำนำตาลซโครส

เขาไปในเซลลแลวมการยอยใหเปนกลโคสกบฟรกโทส ครควรใหนกเรยนรวมกนอภปรายวาเปนไปได

หรอไม โดยนำความรเดมทนกเรยนไดเรยนมาในเรองการลำเลยงสารผานเขาออกจากเซลลมาใชในการ

อภปราย เพอแสดงวานกเรยนมความคดวเคราะห และการทครนำประเดนปญหาของนกเรยนขนมา

อภปรายเปนการใหความสำคญกบความคดของนกเรยน

ตอจากนนครใหความรเพมเตมเรองเอนไซม อนเวอรเทสทยสตผลตขน ในจลนทรยมเอนไซม

หลายชนด เชน อะไมเลส โพรตเอส ลเพส แลกเทส และอนเวอรเทส (invertase) เปนตน อนเวอรเทส

เปนเอนไซมทำหนาทเรงปฏกรยายอยสลายซโครสใหเปนนำตาลฟรกโทสและกลโคส พบอยใน

สงมชวตทว ๆ ไปทเกยวของกบนำตาลซโครส โดยเฉพาะในพชและจลนทรย ยสตเปนจลนทรย

ทผลตอนเวอรเทสในปรมาณสง เพอใชเปลยนซโครสเปนนำตาลโมเลกลเดยวซงจำเปนสำหรบ

การเจรญเตบโตของเซลลยสตเอง มนษยนำยสตมาใชในอตสาหกรรมอาหารเปนเวลานานแลว

เราใชอนเวอรเทสผลตนำตาลอนเวอรท (invert) ซงเปนนำตาลผสมระหวางกลโคสและฟรกโทส

เพอใสอาหารพวกขนมเคก ลกกวาด และเครองดม ประเภทตาง ๆ เปนตน กระบวนการผลต

นำตาลอนเวอรทปกตจะใชนำตาลจากหวผกกาดหวาน (sugar beet) หรอจากออย (sugar cane)

เปนซบสเตรท

จากการอภปรายผลการทดลอง นกเรยนควรสรปไดวา ยสตสามารถสรางเอนไซมและสงออก

มานอกเซลล เพอสลายนำตาลซโครส ซงเปนนำตาลไดแซกคาไรดใหเปนนำตาลมอโนแซกคาไรด คอ

กลโคส ครอาจจะทบทวนความรเดมของนกเรยนวา นำตาลซโครสเปนนำตาลไดแซกคาไรด

ซงเกดจากการรวมกนของมอโนแซกคาไรด คอ กลโคสกบฟรกโทส ดงนนการยอยนำตาลซโครส

จงไดทงกลโคสกบฟรกโทส แตเราตรวจสอบกลโคสแตเพยงอยางเดยว

ตอจากนนครใหนกเรยนสบคนขอมลและอภปรายเรองรา ซงมกระบวนการยอยสารอนทรย

เหมอนกบยสตคอปลอยเอนไซมออกมายอยสารอนทรยนอกเซลล และใหนกเรยนรวมกนอภปราย

26สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

โดยใชคำถาม ดงน

นกเรยนเคยเหนราขนอยทใดอกบาง

ผลไมสก ขาวโพด ฟางขาว

ราทนกเรยนเหนนนมลกษณะแตกตางจากราทขนบนขนมปงหรอไม จงอธบาย

มทงเหมอนกนและแตกตางกน บางชนดสเหลอง บางชนดมสดำ บางชนดมสสม เปนตน

นกเรยนคดวาเพราะเหตใด ราและแบคทเรยตางชนดกนจงเจรญไดดในอาหารตางชนดกน

ราและแบคทเรยตางชนดกนอาจมเอนไซมตางชนดกน ทำใหยอยสารอาหารไมเหมอนกน

จากเรองการยอยซโครสของยสต ครอธบายเพมเตมถงการยอยสารอนทรยของแบคทเรยสวนใหญ

ซงครอาจจะใหนกเรยนรวมกนอภปรายวา ในชวตประจำวนนกเรยนเคยพบแบคทเรยในอาหารใดบาง

ครใหนกเรยนรวมกนสรปกระบวนการยอยอาหารของราและแบคทเรย ซงนกเรยนควรสรป

ไดวาราตางชนดกนจะขนในอาหารตางชนดกน และเพอเชอมโยงเรองทเรยนนกบการดำรงชวตของ

คนและระบบนเวศ สวนคำถามในหนงสอเรยนมแนวคำตอบดงน

นกเรยนคดวาจลนทรยทมการยอยสลายสารอนทรยภายนอกเซลล มผลตอการดำรงชวต

ของคนและสงแวดลอมอยางไร

การทจลนทรยสงเอนไซมออกมายอยสลายสารอนทรยตาง ๆ ทเปนอาหารทำใหไดผลผลต

บางชนดทมประโยชนตอมนษย ปจจบนมการนำเอนไซมของจลนทรยมาใชประโยชน

มากขน โดยเฉพาะในดานอตสาหกรรมอาหาร เชน จลนทรยทเกยวของกบกระบวนการ

หมกของอาหารททำใหไดผลตภณฑอาหารใหมทมรสชาตยงขน มคณคาทางโภชนาการ

เพมขน สามารถเกบไดนานวน เชน ยสตซงใชในการหมกนำผลไมเพอทำไวน

ทำขาวหมากหรอขาวหมก ฯลฯ พวกแบคทเรยใช ใน การทำแหนม ทำนมเปรยว

แตจลนทรยบางชนดทเจรญในอาหารของมนษยกทำใหเกดความเนาเสย บางชนดผลต

สารทเปนอนตรายตอสขภาพ เชน จลนทรยทเจรญในนมจะปลอยเอนไซมแลกเทส

มายอยนำตาลแลกโทสในนมทำใหนมเปรยวเมอดมเขาไปแลวทำใหทองเสยได ในดาน

สงแวดลอมจลนทรยพวกนจะทำหนาทเปนผยอยสลายสารอนทรยในซากพชและสตว

จงจดวาเปนส งมชวตท มบทบาทสำคญในระบบนเวศท ทำใหเกดการหมนเวยน

สารบางชนด เชน ไนโตรเจน แตบางครง จลนทรยกทำใหสภาพแวดลอมเสยหายได เชน

ราทขนตามฝาผนง เครองใช ภาชนะ

ครนำนกเรยนเขาสกจกรรมท 5.1 โดยใหนกเรยนยกตวอยางสงมชวตทนกเรยนเคยรจกทอยใน

กลมของจลนทรย แตไมไดดำรงชวตแบบเดยวกบราและแบคทเรยบางชนด ไดแก อะมบา พารามเซยม

กจกรรมท 5.1 การกนอาหารของพารามเซยม

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจตรวจสอบการกนอาหารของพารามเซยม

2. อธบายการเปลยนแปลงของอาหารเมอเขาไปในเซลลของพาราเซยม

27สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายกอนการทดลองถงวธการทดลองทตองผสมสคองโกเรดลงใน

ยสต เพอตองการใหเหนเซลลของยสตทเขาไปในเซลลของพารามเซยมชดเจนขน และใหนกเรยน

เชอมโยงความรเกยวกบการลำเลยงสารเขา-ออกจากเซลลทเคยเรยนไปแลว (การเตรยมสคองโกเรดดจาก

ภาคผนวก)

ตอจากนนใหนกเรยนทำการทดลองตามกจกรรมท 5.1 เพอศกษาการกนอาหารของพารามเซยม

ซงจะไดผลดงภาพ

เมอทำการทดลองเสรจแลวใหนกเรยนอภปรายหลงการทดลอง โดยใชคำถามเพมเตมดงน

พารามเซยมมวธการกนยสตอยางไร

พารามเซยมจะใชซเลยทอยบรเวณรอบ ๆ รองปากพดโบกเอาเซลลยสตเขาไปทางรองปาก

ตอจากนนเซลลยสตจะเขาสเซลลพารามเซยมเกดเปนฟดแวควโอล

เซลลของยสตเมอเขาสภายในเซลลของพารามเซยมแลวมการเปลยนแปลงเกดขน หรอไม

อยางไร

ฟดแวควโอลทมเซลลยสตอย ภายในจะมไลโซโซมมาเชอมรวม และเอนไซมใน

ไลโซโซมจะยอยเซลลยสต

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเพมเตมและครอาจจะใชภาพแผนโปรงใสแสดงการกนอาหารของ

พารามเซยม อธบายเพมเตมใหกบนกเรยนและใหนกเรยนรวมกนสรปโดยใชคำถามนำดงน

อะมบาและพารามเซยมมกระบวนการยอยอาหารเหมอนหรอแตกตางจากราอยางไร

อะมบาและพารามเซยมมการยอยอาหารภายในเซลล สวนรามการยอยอาหารภายนอกเซลล

5.1.2 การยอยอาหารของสตว

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และอธบายการกนอาหารของสตวทไมมทางเดนอาหาร เชน ฟองนำ

2. สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปรายโครงสรางของทางเดนอาหาร และการยอยอาหาร

ของสตวทมทางเดนอาหารแบบไมสมบรณ เชน ไฮดรา

3. สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปรายและอธบายโครงสรางของทางเดนอาหารแบบ

สมบรณของสตวบางชนด พรอมทงระบหนาทของทางเดนอาหารแตละสวน

ฟดแวควโอลทมยสตอยภายใน

28สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

4. สบคนขอมล อภปราย และอธบายโครงสรางทางเดนอาหารและการยอยอาหารใน

สตวเคยวเออง

แนวการจดการเรยนร

ครนำเขาสเรองการยอยอาหารของสตว โดยใหนกเรยนแตละกลมสงเกตภาพของโครง

สรางภายในทเกยวของกบการยอยอาหารของสตวไมมกระดกสนหลงบางชนด ไดแก ฟองนำ ไฮดรา

พลานาเรย ไสเดอนดน และแมลงทผาใหเหนทางเดนอาหารตามยาว ใหนกเรยนสงเกตพจารณา

เปรยบเทยบและอภปราย โดยใชตวอยางคำถามนำในการอภปราย ดงน

สตวทง 5 ชนดนมทางเดนอาหารเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

ฟองนำไมมปากและทวารหนกมแตทางนำเขาและออก ไฮดรา และพลานาเรยม

ทางเดนอาหารทเปดทางเดยว คอ มปากแตไมมทวารหนกจดเปนสตวทมทางเดนอาหาร

ไมสมบรณ สวนไสเดอนดนและแมลงมทางเปด 2 ทาง คอ มปากและทวารหนก

จดเปนสตวทมทางเดนอาหารสมบรณ

ครตงคำถามเพอนำเขาสกจกรรมตอไปวาทางเดนอาหารของสตวทนำมาศกษาแตกตางกน นาจะ

ทำใหการยอยอาหารของสตวทนำมาศกษาแตกตางกน หรอไม และโครงสรางทางเดนอาหารของ

สตวแตละชนดนาจะเหมาะสมกบการยอยอาหารของสตวอยางไร

ครนำเขาสการยอยอาหารของฟองนำโดยตงคำถามนำไปสการอภปรายดงน

การยอยอาหารของฟองนำเหมอนหรอแตกตางกบอะมบา และพารามเซยมอยางไร

จากการอภปรายควรจะสรปไดวา ชองเปดของฟองนำทงดานขางและดานบนเปนทาง

ใหนำเขาและออกจากรางกาย เพราะฉะนนชองในลำตวไมไดทำหนาทเปนทางเดนอาหาร

จงไมมการยอยอาหารในชองลำตว เพราะถาเซลลของฟองนำปลอยเอนไซมออกมา

ยอยอาหารในชองลำตว เอนไซมจะถกกระแสนำทเขาและออกพดพาออกไป ดงนนจง

นาจะมการยอยอาหารภายในเซลลเชนเดยวกบอะมบา และพารามเซยม

ใหนกเรยนศกษาการยอยอาหารภายในเซลลของเซลลโคเอโนไซตของฟองนำ จากภาพ

ในหนงสอเรยนวาเหมอนหรอแตกตางจากการยอยอาหารภายในเซลลของอะมบา และพารามเซยมอยางไร

ครใหความรเพมเตมวา สตวทมทางเดนอาหารทเปดทางเดยวจดวาเปนสตวทมทางเดนอาหาร

ไมสมบรณ แตสตวทมทางเดนอาหารเปด 2 ทาง คอมทงปากและทวารหนกจดเปนสตวทมทางเดน

อาหารสมบรณ

ครตงคำถามเพมเตมเพอใหนกเรยนรวมกนอภปราย ดงน

- ทางเดนอาหารของสตวแบบสมบรณและไมสมบรณมผลตอการกนอาหารและการยอย

อาหารของสตวนน ๆ อยางไร

นกเรยนอาจตอบแตกตางกน ครจดคำตอบของนกเรยนไว เพอจะตรวจสอบความถกตอง

โดยอาจใหนกเรยนคนควาเปนกลมหรอเปนบคคล แลวนำมาเสนอหนาชนเรยน

29สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

จากนนครนำเขาสการยอยอาหารของไฮดรา โดยนำไฮดรามาใหนกเรยนศกษาโดยใชแวนขยาย

สองด (ไฮดราหาไดจากแหลงนำจดทนงและสะอาด ไดแก บอ บง ค คลอง มกเกาะอยตามสวนตาง ๆ

ของพชนำ เชน ราก ลำตน กง ใบ และเศษวสดทลอยอยในนำ) เปรยบเทยบกบภาพโปรงใส

และภาพในหนงสอเรยนท เปนภาพตดตามยาว แลวตงคำถามนำไปสกจกรรมท 5.2 ดงน

- เปนไปไดหรอไมวา ไฮดรามการยอยอาหารภายในชองทางเดนอาหาร

นกเรยนควรจะบอกไดวาไฮดรามชองเปดทางเดยว และบรเวณลำตวไมมชองเปดอน ๆ เหมอน

ฟองนำ

หลงจากนนใหนกเรยนทำกจกรรมท 5.2 และกจกรรมเสนอแนะ เพอสำรวจ ตรวจสอบการ

กนอาหารของไฮดรา และทางเดนอาหารของพลานาเรย

กจกรรมท 5.2 การกนอาหารของไฮดรา

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจตรวจสอบการกนอาหารและทางเดนอาหารของไฮดรา

2. อธบายกระบวนการยอยอาหารของไฮดรา

กจกรรมนครควรเตรยมไฮดราและพลานาเรย ไวโดยปลอยใหอดอาหารประมาณ 2 วน

กอนทำการทดลอง ในการศกษาการกนไรแดงของไฮดรานน อาจใชแวนขยาย กลองสเตอรโอ

หรอกลองจลทรรศนกไดโดยใชหลอดหยดดดไฮดรามาวางบนสไลด (ถาเปนชนดหลมจะทำใหไฮดรา

อยไดนาน) แลวใชหลอดหยดดดไรแดงใสลงไปประมาณ 2-3 ตว สงเกตขนตอนการกนอาหาร

และบนทกไว และถาโรงเรยนมกลองจลทรรศนทตอเขากบวงจรโทรทศนได ควรใหนกเรยนดจาก

จอโทรทศนซงจะเหนชดเจน และครสามารถอธบายไดงายและรวดเรว

ในการทำกจกรรมท 5.2 บางครงนกเรยนอาจสงเกตไมทน ครอาจใหนกเรยนศกษาจาก

อนเทอรเนตทระบไวในหนงสอเรยน

จากกจกรรมท 5.2 จะเหนวาไฮดราใชเทนทาเคลจบไรแดงเขาสปาก ซงเปนชองเปดเขาส

ภายในลำตวเพยงชองเดยว ดงนนไฮดราจงนาจะมการยอยภายในทางเดนอาหาร หลงจากนนครให

นกเรยนศกษาเซลลผนงดานในของลำตวททำหนาทสรางเอนไซม เพอปลอยออกสทางเดนอาหาร คร

ควรชแจงเพมเตมวานอกจากจะมการยอยอาหารภายในทางเดนอาหาร แลวเซลลบางเซลลสามารถนำ

อาหารเขาสเซลลและมการยอยอาหารภายในเซลล

ตอจากนนครใหนกเรยนตอบคำถามทายกจกรรมท 5.2 และครอาจใชคำถามเพมเตมซงม

แนวคำตอบดงน

วธการนำอาหารเขาสรางกายของฟองนำและไฮดราแตกตางกนอยางไร

ฟองนำจะใชวธนำอาหารเขาสเซลลโดยวธฟาโกไซโทซส สวนไฮดราจะใชเทนทาเคล

จบเหยอแลวสงเขาปาก

เปนไปไดหรอไมวา ไฮดรามการยอยอาหารภายในชองทางเดนอาหาร

นอกจากมการยอยอาหารภายในเซลลแลว ไฮดรายงมการยอยอาหารภายในทางเดนอาหาร

อกดวย

30สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

จากนนครนำเขาสการยอยอาหารของพลานาเรย โดยใหนกเรยนเปรยบเทยบทางเดนอาหาร

ของพลานาเรยวาเหมอนหรอแตกตางจากไฮดรา อยางไร

จากการเปรยบเทยบนกเรยนควรจะอธบายไดวา ทางเดนอาหารของไฮดราและพลานาเรยเปน

ทางเดนอาหารไมสมบรณเหมอนกน แตของพลานาเรยมความซบซอนมากกวา แลวจงใหนกเรยนทำ

กจกรรมเสนอแนะ

กจกรรมเสนอแนะ ทางเดนอาหารของพลานาเรย

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. ทำกจกรรมเพอศกษาทางเดนอาหารของพลานาเรย

2. อธบายกระบวนการยอยอาหารของพลานาเรย

ในการศกษาการกนอาหารของพลานาเรย ครควรเตรยมพลานาเรยไว โดยปลอยใหอดอาหาร

ประมาณ 4 วนกอนทำการทดลอง เมอพลานาเรยกนอาหารประมาณ 10 นาท เพอใหเหน

ทางเดนอาหารชดเจน ควรใชหลอดหยดดดพลานาเรยมาวางบนสไลด แลวใชแวนขยายหรอ

กลองจลทรรศนตรวจดลกษณะทางเดนอาหาร ซงจะมองเหนเปนสดำ ดงภาพ

ตอจากนนครใหนกเรยนตอบคำถามทายกจกรรมเสนอแนะ ซงมแนวคำตอบดงน

ทางเดนอาหารของพลานาเรยทสงเกตไดมลกษณะแตกตางจากไฮดราหรอไม อยางไร

แตกตางกน คอ ไฮดรามทางเดนอาหารแบบชองกลวงตรงกลางลำตว สวนพลานาเรย

มแขนงแยกออกไปตามลำตว แตสตวทงสองมทางเดนอาหารแบบมชองเปดทางเดยว

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบทางเดนอาหารของไฮดรา พลานาเรย ไสเดอนดน และแมลง

ครอธบายเพมเตมโดยใชภาพและแผนโปรงใส หรอใชสอประเภทวดทศน CD-ROM ประกอบ

และใหนกเรยนรวมกนอภปรายเปรยบเทยบและสรปเกยวกบทางเดนอาหารของสตวทศกษา โดยใช

ตวอยางคำถามเพมเตมดงน

ทางเดนอาหารของไสเดอนดนและแมลงคลายคลง หรอแตกตางจากทางเดนอาหารของ

ไฮดราและพลานาเรยอยางไร

ไสเดอนดนและแมลงมทางเดนอาหารทมชองเปด 2 ทาง โดยอาหารจะเขาทางปากผาน

คอหอย หลอดอาหาร กระเพาะพกอาหาร กน กระเพาะอาหาร ลำไส และกากอาหาร

จะถกกำจดออก ทางทวารหนก แตทางเดนอาหารของไฮดราและพลานาเรยเปนแบบ

ชองเปดทางเดยว โดยอาหารเขาทางปากและกากอาหารถกกำจดออกทางปากเชนเดยวกน

ปาก

ทางเดนอาหาร (ตดสดำ)

คอหอย

ตา

31สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ใหนกเรยนเขยนผงมโนทศนการยอยอาหารของจลนทรยและสตวไมมกระดกสนหลง

ตวอยางผงมโนทศน

ครนำนกเรยนเขาสเรองการยอยอาหารของสตวมกระดกสนหลง โดยใหนกเรยนยกตวอยาง

สตวทมกระดกสนหลงพรอมทงบอกชนดของอาหารทสตวเหลานนกนดวย เชน เสอกนเนอสตว

ไกกนขาวเปลอก มากนหญา ปลาบางชนดกนสตวบางชนดกนพช เปนตน

ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายเกยวกบสตวตาง ๆ ทนกเรยนยกตวอยางวาเมออาหารทกน

แตกตางกนนาจะมทางเดนอาหารเหมอนหรอแตกตางกนหรอไม อยางไร และเพอเปนการพสจนวา

สงทนกเรยนคดนนถกตองหรอไม ครใหนกเรยนทำกจกรรมเสนอแนะเพอศกษาทางเดนอาหาร

ของสตวมกระดกสนหลงบางชนด

กจกรรมเสนอแนะ ทางเดนอาหารของสตวมกระดกสนหลง

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจตรวจสอบทางเดนอาหารของสตวมกระดกสนหลงบางชนด

2. เปรยบเทยบทางเดนอาหารของสตวประเภทเดยวกนทกนอาหารตางกน

ครใหนกเรยนนำสตวทมอยในทองถนทเปนสตวตางประเภทกน หรอสตวประเภทเดยวกน

ทกนอาหารตางกน แตตองเปนสตวทไมเปนอนตรายตอคน เชน ปลากนพชกบปลากนสตว

มาศกษาเปรยบเทยบ ทางเดนอาหารของปลาทง 2 ชนดวาลกษณะ กระเพาะ ลำไสมความหนา ความยาว

เหมอนหรอ แตกตางกนอยางไร

ในการศกษาทางเดนอาหารของปลาตวแบน เชน ปลาตะเพยน ปลานล อาจใชกรรไกรตด

บรเวณทองดงภาพ แตถาเปนปลามเกลดควรขอดเกลดบรเวณทองออกเสยกอน

เชน

มการยอย เชน

การยอยอาหาร

แบคทเรยบางชนด

เหด รา ยสต

จลนทรย สตวไมมกระดกสนหลง

มทางเดนอาหาร

สมบรณ

มทางเดนอาหาร

ไมสมบรณ

ไมม

ทางเดนอาหาร

เชนไดแก

แบงออกเปนพวก

ใน

ภายนอกเซลล

โพรโทซว

ภายในเซลล

มการยอย

แมลง สตวสวนใหญไสเดอนดนพลานาเรยไฮดราฟองนำ

32สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

กระเพาะอาหาร ถงลม

รงไข

ลำไสซกมถงนำด

ตบหลอดอาหาร

กระเพาะปสสาวะ

ตด

เมอเปดทองตามภาพบนออกแลวจะพบอวยวะในชองทองดงน

หลงจากนนพยายามวดความยาวทงหมดของทางเดนอาหาร โดยใชปากคบคอย ๆ ดง

ทางเดนอาหารใหคลออก แตไมควรใหสวนตนและสวนทายของทางเดนอาหารขาดออกจากลำตว

แลวจงใชกรรไกรผาโครงสรางทางเดนอาหารเพอ ศกษาลกษณะภายในของกระเพาะ ลำไส แตถาเปน

ปลาทมลำตวกลม เชน ปลาดก ปลาชอน ตองใช กรรไกรตดชองทองสวนลางใหมขนาดเหมาะสม

แลวปฏบตเชนเดยวกน จากการศกษาพบวาปลาดก ซงเปนปลากนสตวจะมทางเดนอาหารหนาและสน

ปลาดกทมลำตวยาว 35 เซนตเมตร ทางเดนอาหารจะยาวประมาณ 17 เซนตเมตร แตปลานล

ทเปนปลากนพช ลำตวยาว 31.5 เซนตเมตรอาจจะมทางเดนอาหารยาวถง 347 เซนตเมตร

ในกรณทศกษาสตวตางชนดกน เชน ไกกบปลา ควรใหนกเรยนศกษาทำความเขาใจโครงสราง

ทางเดนอาหารมากอนทจะทำกจกรรม

เมอทำกจกรรมเสรจแลวใหนกเรยนรวมกนอภปราย คำถามทายกจกรรมซงมแนวคำตอบดงน

ทางเดนอาหารของสตวทนกเรยนศกษามความเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร และมความ

สมพนธกบอาหารทกนอยางไร

ทางเดนอาหารของสตวมกระดกสนหลงจะคลายคลงกน คอ เรมจากปาก คอหอย

หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลำไสเลก ลำไสใหญ และทวารหนก แตในสตวบางชนด

เชน เปด ไก จะมกระเพาะพกอาหารสำหรบเกบอาหารแลวสงตอไปยงกนซงทำหนาทชวย

บดอาหารใหมขนาดเลกลง แลวสงตอไปยงกระเพาะอาหาร ลำไสเลก ลำไสใหญ

และทวารหนก

ครอาจตงคำถามเพมเตมดงน

สตวประเภทเดยวกนแตกนอาหารตางชนดกนจะมทางเดนอาหารตางกนหรอไม อยางไร

สตวประเภทเดยวกนทกนอาหารตางกนจะมความยาวของทางเดนอาหารตางกน เชน

สตวทกนพชเปนอาหารจะมทางเดนอาหารยาวกวาสตวทกนสตวเปนอาหาร

ครใหนกเรยนยกตวอยางสตวมกระดกสนหลงทมพฤตกรรมการกนแบบเคยวเอองทนกเรยนรจก

33สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

และใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบทางเดนอาหารของสตวเคยวเออง เชน วว ควาย เปนตน

ครควรชใหนกเรยนเหนวา กระเพาะววม 4 สวน แตละสวนมโครงสรางแตกตางกน และเพอ

ใหนกเรยนเหนโครงสรางชดเจน ครควรเตรยมกระเพาะวว สวนทเปน ผาขรว รงผง สามสบกลบ

กระเพาะจรง ซงสามารถหาซอไดจากตลาดหรออาจใชภาพถายของจรงมาใหนกเรยนไดสงเกต

และวเคราะหถงความเหมาะสมของลกษณะและหนาทของกระเพาะแตละสวน ตอจากนนใหนกเรยน

ตอบคำถามในหนงสอเรยน

คำถามเกยวกบทางเดนอาหารของววมแนวคำตอบดงน

กระเพาะอาหารของววแบงเปน 4 สวนไดแกอะไรบาง และมผลดอยางไร

รเมน เรตควลม โอมาซม และอะโบมาซม อาหารสวนใหญทสตวเคยวเอองกนเขาไปเปน

พวกพชซงมเซลลโลส และตองกนในปรมาณมากเพอใหพอเพยงกบความตองการของ

รางกาย ทำใหไมสามารถยอยไดหมดในคราวเดยว จงตองใชเวลาหลายวนในการยอย

การทสตวเคยวเออง มกระเพาะ 4 สวนจงมผลดกบสตว เพราะกระเพาะบางสวนชวย

เกบสำรองอาหารไวเพอสำรอกออกมาเคยวใหมและกลนกลบเขาไป

สตวเคยวเอองไดโปรตนมาจากแหลงใด

สตวเคยวเอองไดโปรตนมาจากพชทกนเขาไป และจากการสงเคราะหของจลนทรย

โดยสงเคราะหโปรตนจากแอมโมเนยและยเรย และจากเซลลจลนทรยในกระเพาะอาหาร

ทถกยอย

เพราะเหตใด สตวกนพชจงตองกนอาหารปรมาณมากกวาสตวทกนเนอ

อาหารทสตวกนพชกนเขาไปจะมกากอาหารมากและยอยยาก จงตองใชเวลายอยหลายวน

และพชมสารอาหารอยนอยสตวจงตองกนมากและตอเนองกนไป สวนอาหารของ

สตวกนเนอจะมกากอาหารนอยกวาเมอเทยบปรมาณอาหารเทากน จงไมจำเปนตองกน

อาหารมากกไดรบ สารอาหารทเพยงพอ

ถาในกระเพาะอาหารของสตวเคยวเอองปราศจากจลนทรยจะมผลตอการยอยอยางไร

และความสมพนธของจลนทรยกบสตวเคยวเอองเปนความสมพนธแบบใด

สตวมกระดกสนหลงทกชนดไมมเอนไซมยอยเซลลโลส แตสตวเคยวเอองคอสตวพวก

ทกนหญาจะมจลนทรยไดแก ยสต แบคทเรยบางชนดและโพรโทซวทอยในกระเพาะ

ชวยยอยเซลลโลส และสงเคราะหกรดไขมนอยางงาย เพอใชเปนแหลงพลงงานตอไป

นอกจากนจลนทรยเหลาน ยงชวยสงเคราะหกรดอะมโนและวตามนบ 12 อกดวย

ความสมพนธระหวางจลนทรยในทางเดนอาหารของสตวเคยวเอองกบสตวเคยวเอองจง

เปนแบบภาวะพงพา (mutualism)

5.1.3 การยอยอาหารของคน

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. แสดงตำแหนงสวนประกอบและหนาทของระบบทางเดนอาหารแตละสวน

2. อธบายกระบวนการยอยสารอาหารพวกคารโบไฮเดรต ลพด และโปรตนทเกดขนใน

34สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ทางเดนอาหารสวนตาง ๆ

3. สำรวจตรวจสอบเพอศกษาสมบตของนำด

4. บอกถงสาเหตบางประการของความผดปกตทเกดกบระบบทางเดนอาหาร อาการทสงเกตได

และวธปองกนรกษา

5. ตระหนกถงความจำเปนทตองดแลรกษาสขภาพของระบบทางเดนอาหาร

แนวการจดการเรยนร

ครอาจใหนกเรยนมสวนรวมในการกำหนดจดประสงคการเรยนร โดยใหนกเรยนระดมความคด

วานกเรยนควรจะเรยนรอะไรบางเกยวกบการยอยอาหารของตนเอง

ครนำเขาสบทเรยนโดยทบทวนความรเดมทนกเรยนไดเรยนมาแลวในชวงชนท 3 เกยวกบ

ทางเดนอาหารในประเดนตอไปน

1. สวนตาง ๆ ของทางเดนอาหาร

2. หนาทของทางเดนอาหารสวนตาง ๆ

3. อวยวะทเกยวของกบทางเดนอาหาร

ครอาจใชแผนภาพขางลางนชวยในการทบทวน โดยใหระบสวนตาง ๆ ในภาพและหนาท

ของอวยวะสวนนน

จากนนครนำเขาสบทเรยน โดยใหนกเรยนเลอกอาหารทนกเรยนรบประทานในชวตประจำวน

35สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

มา 1 ชนด อาหารนน ๆ ควรมสารอาหารหลายอยางครบถวน ตวอยางเชน ขาวผดกะเพราไกไขดาว

แลวตงคำถามเพอนำไปสการสำรวจตรวจสอบ ดงน

นกเรยนทราบหรอไมวา ขาวผดกะเพราไกไขดาว เมอเขาสทางเดนอาหารแตละสวนแลว

มการเปลยนแปลงอยางไรบาง และสารอาหารทไดจากการยอยขาวผดกะเพราไกไขดาวเขาส

ทางเดนอาหารสวนใด หรอใหนกเรยนลองจนตนาการวาถานกเรยนเปนขาวผดกะเพราไกไขดาว เมอ

เขาสรางกายจะผานอวยวะใดบาง กอนจะเหลอเปนกากออกมาทางทวารหนก

หลงจากนนครเปดโอกาสใหนกเรยนแสดงความคดเหนตามความร และประสบการณเดมของ ตน

สงทครควรเนนและควรใหความรเพมเตมคอ ปญหาสถตผปวยดวยโรคระบบยอยอาหาร

รวมทงโรคในชองปากซงมทงสน 12,566,716 คน นบวาเปนปญหาดานสาธารณสข นอกจากน

ควรสงเสรมหรอไมทจะใหมการแขงขนการบรโภคอาหารบางชนด ใหไดจำนวนมาก ๆ เกนความ เปนจรง

ทควรบรโภค ซงอาจจะเปนปญหาเกยวกบสขภาพในระบบทางเดนอาหารตอไป การศกษาเรอง

ระบบทางเดนอาหารและนำความรไปใชประโยชนและสขภาพของรางกายจงเปนสงสำคญ

ครใหนกเรยนตอบคำถามในหนงสอเรยนดงน

จากภาพท 5-9 ทางเดนอาหารจากปากถงทวารหนกประกอบดวยอวยวะอะไรบาง

ปาก หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลำไสเลก ลำไสใหญ ทวารหนก

หลงจากนนใหนกเรยนทำกจกรรมท 5.3

กจกรรมท 5.3 อวยวะภายในชองปาก

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจอวยวะภายในชองปากทเกยวกบการยอยอาหาร

2. บอกวธการรกษาสขภาพของเหงอกและฟนทถกตอง

การใหนกเรยนทำกจกรรมท 5.3 เพอศกษาอวยวะภายในชองปากทเกยวของกบการยอยอาหาร

ไดแก ฟน เพดานปาก ลนไก ลน สงทควรเนน คอ ความสำคญของฟน ความผดปกตทเกดขนกบฟนและ

เหงอก สาเหตและวธการรกษาสขภาพของเหงอกและฟนทถกตอง โดยครอาจใชสอสงพมพตาง ๆ ให

นกเรยนศกษาเพมเตมแลวอภปรายรวมกนหรอจดปายนเทศ

ครอาจชแจงเพมเตมโดยใชแผนภาพแสดงลกษณะของฟน ประเภทของฟน ดงแผนภาพ

ฟนตด

ฟนฉก

ฟนกรามหลง

ฟนกรามหนา

ลนไก

36สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ตอจากนนครใหนกเรยนตอบคำถามทายกจกรรม ดงน

อวยวะภายในชองปากมอะไรบาง

ฟน เพดานปาก ลนไก ลน ตอมนำลาย

นบจำนวนฟนทมอยเปรยบเทยบกบจำนวนฟนของเพอนในหองมจำนวนเทากน หรอไม

คำตอบ ขนอยกบผลการสำรวจของนกเรยน

นกเรยนสามารถจำแนกฟนตามรปรางลกษณะไดกประเภท อะไรบาง และฟนแตละประเภท

มหนาทแตกตางกนอยางไร

ฟนม 4 ประเภท ไดแก ฟนตดทำหนาท กดหรอ ตด ฟนเข ยวทำหนาท ฉก

ฟนกรามหนาและหลงทำหนาทบดอาหาร

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเรองนำลายและศกษาการทำงานของเอนไซมอะไมเลส แลวอภปราย

โดยใชคำถาม ดงน

การเปลยนแปลงของอาหารทเกดขนในชองปากโดยการทำงานของฟนและเอนไซม

อะไมเลส แตกตางกนอยางไร

ฟนจะบดเคยวอาหารใหมขนาดเลกลงทำใหพนทผวของอาหารทจะสมผสกบเอนไซม

มมากขน สวนเอนไซมอะไมเลสจะมหนาทสลายพนธะทยดระหวางโมเลกลยอย ๆ ของ

สารอาหารประเภทแปงทำใหมขนาดโมเลกลเลกลง โดยมนำเขารวมทำปฏกรยาดวย

การยอยแปงจำเปนตองมนำเขารวมปฏกรยาหรอไม เพราะเหตใด

การยอยอาหารทกชนดจำเปนตองมนำเขารวมปฏกรยาดวย โดยอะตอมของออกซเจนและ

ไฮโดรเจนในโมเลกลของนำจะไปรวมกบพนธะทแตกออกของสารอาหารโมเลกลใหญ

เรยกปฏกรยาทใช นำในการสลายโมเลกลใหญใหเปนโมเลกลยอย ๆ นวา ไฮโดรไลซส

(hydrolysis)

ครอาจทบทวนความรจากหนงสอเรยนชววทยา เลม 1 บทท 3 เคมทเปนพนฐานของสงมชวต

เรอง การเกดไดแซกคาไรดซงในปฏกรยานจะไดนำออกมาดงภาพ

ในทางกลบกนปฏกรยาในการยอยโมเลกลของนำตาลไดแซกคาไรดเปนมอโนแซกคาไรด

จะตองใชนำ ดงภาพ

O

O H H O

H2O

O

O

กลโคส ฟรกโทส ซโครส

พนธะไกลโคซดก

O

O H H O

H2O

กลโคส ฟรกโทส

O

O

ซโครส

พนธะไกลโคซดก

37สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ในปฏกรยาการรวมมอโนแซกคาไรดหรอไดแซกคาไรดเปนพอลแซกคาไรด กตองดงนำออก

จากปฏกรยาเชนกน และเมอมการยอยพอลแซกคาไรดเปนโอลโกแซกคาไรด หรอมอโนแซกคาไรด

กจะใชนำเชนเดยวกน และในปฏกรยาการรวมกนของกรดอะมโนเปนพอลเพปไทด (โปรตน) กจะตองดง

นำออกจากปฏกรยา และเมอจะยอยพอลเพปไทดเปนเพปไทดสายสน ๆ หรอกรดอะมโนกจะตองใชนำ

เขารวมปฏกรยา ในทำนองเดยวกนปฏกรยาการรวมกนของกลเซอรอลกบกรดไขมนเปนโมเลกลของ

ไขมนกจะตองมการดงนำออก และเมอจะยอยโมเลกลของไขมนเปนกลเซอรอลกบกรดไขมนกจะตองใชนำ

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบการกลน และควรเนนใหนกเรยนเหนความสมพนธของ

อวยวะทเกยวของ ไดแก ลน ลนไก คอหอย หลอดอาหาร กลองเสยง และฝาปดกลองเสยง โดยศกษาจาก

ภาพท 5-12 แผนโปรงใส และใหนกเรยนใชมอแตะทกลองเสยง เพอสงเกตการเคลอนขนลงของ

กลองเสยงขณะกลนนำลาย ขณะเดยวกนใหนกเรยนสงเกตการหายใจในขณะกลนนำลาย แลว

อภปรายรวมกน เพอตอบคำถามดงน

การพดคยหรอการหวเราะในขณะทเคยวอาหารและกลนอาหารจะมผลอยางไร เพราะเหตใด

อาหารอาจพลดตกลงไปในกลองเสยงและหลอดลม หรอขนไปทจมกได เพราะขณะท

หวเราะหรอพดคยนนฝาปดกลองเสยงจะปดกลองเสยงไมสนท และเปนจงหวะทลนไกปด

ชองทางตดตอกบชองจมกไมสนทเชนเดยวกน

นกเรยนทราบหรอไมวาเหตใดเวลารบประทานขาวแลวเกดสำลกจงมขาวออกทางจมกได

เพราะลนไกไมปดกนทางตดตอระหวางคอหอยกบโพรงจมก ทำใหอาหารจากชองปากขน

ไปในจมก

ครอาจใชคำถามเพมเตม ดงน

นกเรยนเคยสงเกตไหมวา ในขณะทกลนอาหารจะมการหายใจเกดขนพรอมกนไดหรอไม

เพราะเหตใด

ขณะกลนไมมการหายใจ เพราะลนไกจะปดทางเดนอากาศจากชองจมกทจะลงหลอดลม

และฝาปดกลองเสยงจะปดกลองเสยงทำใหอากาศไมออกมาจากกลองเสยง

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบการลำเลยงอาหารผานหลอดอาหาร โดยการบบตวและคลายตว

ของผนงหลอดอาหารเปนชวง ๆ ตอเนองกนไป ซงเรยกวา เพอรสตลซส ดงภาพท 5-13 ครใหนกเรยน

รวมกนอภปรายถงความสำคญของการเกดเพอรสตลซสวาทำใหอาหารทกนเขาไปเคลอนทไปถง

กระเพาะอาหารได ไมวาจะกนในทาอยางไร และใหนกเรยนอภปรายรวมกนเพอตอบคำถามใน

หนงสอเรยนซงมแนวคำตอบ ดงน

นกบนอวกาศทอยในสภาพไรนำหนกศรษะหนลงสพนสามารถใชหลอดดดนำเขาตาม

ทางเดนอาหาร โดยไมไหลยอนกลบไดอยางไร

นำหรออาหารทเขาสหลอดอาหารจะเคลอนไปตามหลอดอาหารโดยไมไหลยอนกลบ

เนองจากการหดตวและคลายตวของกลามเนอทอยรอบ ๆ หลอดอาหาร ซงจะเกดตดตอ

กนไปจนสดระยะของหลอดอาหาร

38สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

การรบประทานอาหารทแหงแขงและชนใหญเกนไป หรออาหารทเคยวไมละเอยด ขณะกลน

จะรสกแนนทบรเวณหนาอกเปนเพราะเหตใด

เพราะอาหารจะเคลอนตวไปตามหลอดอาหารไดลำบาก หลอดอาหารบบตวยาก และเกด

การเกรงของกลามเนอหลอดอาหารทำใหรสกจกแนนบรเวณหนาอก

การยอยอาหารในกระเพาะอาหาร

ครนำเขาสเรองการยอยอาหารในกระเพาะอาหาร โดยทบทวนความรเดมของนกเรยน

เกยวกบกระเพาะอาหาร ซงอาจจะใชตวอยางของจรง เชน กระเพาะอาหารหม รปภาพ หนจำลอง

หรอซกถามจากประสบการณของนกเรยน แลวตงคำถามเพอนำเขาสการยอยในกระเพาะอาหาร ดงน

- นกเรยนคดวาโครงสรางของกระเพาะอาหารมความเหมาะสมกบการยอยอาหารอยางไร

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบตำแหนง ขนาด และโครงสรางของกระเพาะอาหารวา

มความเหมาะสมกบหนาทในการยอยอาหารอยางไร และใหนกเรยนเชอมโยงเรองสมบตและการ

ทำงานของเอนไซมทนกเรยนเคยเรยนในบทท 3 กบสมบตและการทำงานของเอนไซมใน กระเพาะอาหาร

รวมถงเอนไซมอะไมเลสทปนมากบอาหารทมาจากปากดวย โดยครจดหาสออยางหลากหลาย

ใหนกเรยนไดศกษา เชน ตวอยางของจรง (อาจใชกระเพาะหมทนกเรยนเคยกน) หนจำลอง รปภาพ

CD-ROM แผนโปรงใส และใหนกเรยนรวมกนอภปราย โดยใชตวอยางคำถามเพมเตมดงน

เพราะเหตใด ในกระเพาะอาหารจงมการยอยเฉพาะสารอาหารประเภทโปรตน ทงทม

เอนไซมอะไมเลสทปนมากบอาหารทมาจากปาก

เอนไซมเพปซนมความจำเพาะเจาะจงกบสารอาหารประเภทโปรตน และจะทำงานไดดใน

สภาพแวดลอมทเปนกรด (pH ประมาณ 2) สวนเอนไซมอะไมเลสมความจำเพาะเจาะจงกบ

สารอาหารประเภทคารโบไฮเดรตและทำงานไดดในสภาพทเปนกลาง

ผนงดานในของกระเพาะอาหารมลกษณะอยางไร ลกษณะเชนนมผลตอการยอยอาหาร

อยางไรบาง

ผนงดานในของกระเพาะอาหารมลกษณะเปนคลน ลกษณะเชนนชวยใหพนทผวของ

กระเพาะอาหารสมผสกบอาหารไดมากขน ทำใหสามารถปลอยเอนไซมออกมายอยอาหาร

ไดมากขน นอกจากนนยงชวยทำใหเกดการคลกเคลาระหวางอาหาร กบเอนไซมไดดขน

เมอกระเพาะอาหารบบตว

นกเรยนคดวากลามเนอหรดทกระเพาะอาหารมความสำคญอยางไร

ทำใหอาหารคงอยในกระเพาะอาหาร และมเวลาใหเอนไซมในกระเพาะอาหารทำการ

ยอยอาหาร

นกเรยนคดวาการรบประทานอาหารไมเปนเวลา มสวนเก ยวของกบการเกดแผลใน

กระเพาะอาหารหรอไม อยางไร

มสวนเกยวของ เพราะเมอถงเวลาอาหาร เอนไซมกจะถกสงมาทกระเพาะอาหารและ

เปลยนเปนเอนไซมทพรอมทจะทำงานได ถาปลอยใหกระเพาะอาหารวางเอนไซม

กจะยอยเซลลบผนงกระเพาะอาหาร เม อเกดซำบอย ๆ กจะทำใหเกดแผลใน

กระเพาะอาหารได

39สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

การทกระเพาะอาหารสรางเอนไซมในรปเพปซโนเจนซงไมพรอมทจะทำปฏกรยา นกเรยน

คดวามประโยชนอยางไร

ทำใหเอนไซมไมยอยผนงกลามเนอกระเพาะอาหารในขณะทองวาง

เมอจบหวขอน นกเรยนควรสรปการยอยอาหารในกระเพาะอาหารไดดงน การหดตวของ

กลามเนอกระเพาะอาหารโดยวธเพอรสตลซส จะทำใหอาหารบางสวนถกบบใหมขนาดเลกลง มการ

เคลอนทและคลกเคลากบกรดไฮโดรคลอรกและเอนไซม อาหารพวกโปรตนเทานนทจะถกยอยโดย

เอนไซมเพปซนทผลตจากกระเพาะอาหาร ทำใหไดพอลเพปไทดทมสายสนลง ในชวงนอาหารอยใน

ลกษณะขนเหลว (chyme)

การยอยอาหารในลำไสเลก

ครนำเขาสเรองการยอยอาหารในลำไสเลกโดยการทบทวนการยอยสารอาหารในปาก และใน

กระเพาะอาหาร โดยใชคำถามดงน

สารอาหารใดทถกยอยแลว และสารอาหารใดทยงไมถกยอย

คารโบไฮเดรตบางสวนและโปรตนบางสวนจะถกยอยแลว สวนทยงไมถกยอยคอ ไขมน

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบการยอยอาหารในลำไสเลก และชใหเหนวาอาหารทงหมด

จะถกยอยในลำไสเลกจนกระทงเปนโมเลกลทเลกทสด โดยเอนไซมทผลตจากตบออนและลำไสเลกเอง

นอกจากนยงมสารทเกยวของกบการยอยอาหาร ไดแก นำดจากตบ โซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนตจาก

ตบออน เปนตน

กจกรรมท 5.4 ทดสอบสมบตของนำด

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถตรวจสอบสมบตของนำดในกระบวนการยอยลพด

นกเรยนทำกจกรรมท 5.4 เพอศกษาสมบตของนำดทชวยทำใหไขมนแตกตวเปนหยดไขมนเลกๆ

และแทรกรวมกบนำอยในรปอมลชน โดยใชสารละลายสซดานผสมกบนำมนพชและนำ เพอ

ใหเหนไดชดเจน สวนนำดนนครอาจจะหาซอไดจากรานขายเนอสตว

ครใหนกเรยนอภปรายหลงการทดลอง เพอสรปบทบาทของนำดกบการยอยสารอาหารประเภท

ไขมน และใหนกเรยนวเคราะหผลทเกดขนกบรางกาย ถาตบมอาการผดปกตไมสามารถสรางนำดได

อาหารทเหมาะสมกบคนทเปนโรคเกยวกบตบควรเปนอาหารประเภทใด

ตอจากนนครใหนกเรยนตอบคำถามทายกจกรรมท 5.4 ซงมแนวคำตอบดงน

นำดมผลตอการเปลยนแปลงของนำมนพชอยางไร

นำดทำใหโมเลกลของนำมนพชขนาดใหญแตกออกเปนหยดไขมนขนาดเลก และอยในรป

ของอมลชน

การเปลยนแปลงทเกดขนระหวางหลอดทดลองทงสองเหมอน หรอแตกตางกนอยางไร

แตกตางกน หลอดทดลองท 2 ทไมเตมนำด หยดไขมนทรวมตวกบสซดานมอนภาคใหญ

กวาหยดไขมนในหลอดทดลองท 1 ทไมเตมนำด

40สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ครใหนกเรยนสบคนขอมลการยอยอาหารประเภทคารโบไฮเดรต ลพด และโปรตน การดดซม

สารอาหาร โครงสรางของวลลส โดยครอาจจะใชสอตาง ๆ ประกอบการอธบายชวยใหนกเรยนมความร

สมบรณขน เชน แผนโปรงใส แผนภาพ วดทศน หรอ CD-ROM เกยวกบระบบยอยอาหารของคน

ประเดนสำคญของหวขอน คอ ตองการใหนกเรยนเหนความสมพนธระหวางโครงสรางของ

ผนงลำไสเลกกบหนาท การทลำไสเลกมไมโครวลลสมากมายเปนการเพมพนทผวในการดดซมสารอาหาร

และการหลงเอนไซม สวนลำไสใหญนนไมมตอมสรางเอนไซม แตมจลนทรยชวยยอยอาหารและ

สงเคราะหวตามนบางชนด ผนงลำไสใหญจะดดซมสารอาหารบางชนด ไดแก นำ แรธาต วตามนและ

กลโคส นอกจากนลำไสใหญสวนทายยงทำหนาทเกบกากอาหาร (อจจาระ) เพอเตรยมขบออก

หลงจากนนจงใหนกเรยนชวยกนสรปถงคำถามทตงไวตงแตเรมเขาสบทเรยน

ครอาจใหนกเรยนทำกจกรรมระบายสและบงชสวนประกอบของทางเดนอาหารสวนตาง ๆ

ของคน โดยใชแผนภาพแสดงทางเดนอาหาร ดงภาพในหนา 33 จำนวน 4 แผนภาพ

แผนท 1 บงชสวนประกอบของทางเดนอาหารทเกยวของกบการยอยอาหารประเภท

คารโบไฮเดรต พรอมทงระบายสอวยวะตาง ๆ ทเกยวของ และตงชอแผนภาพนวา อวยวะทชวยยอย

คารโบไฮเดรต

แผนท 2 บงชสวนประกอบของทางเดนอาหารทเกยวของกบการยอยอาหารประเภทโปรตน

พรอมทงระบายสอวยวะตาง ๆ ทเกยวของ และตงชอแผนภาพนวา อวยวะทชวยยอยโปรตน

แผนท 3 บงชสวนประกอบของทางเดนอาหารทเกยวของกบการยอยอาหารประเภทไขมน

พรอมทงระบายสอวยวะตาง ๆ ทเกยวของ และตงชอแผนภาพนวา อวยวะทชวยยอยไขมน

แผนท 4 บงชสวนประกอบของทางเดนอาหารทมการดดซมสารอาหาร พรอมทงระบายส

และตงชอแผนภาพวา อวยวะทชวยในการดดซมสารอาหาร

ตอจากนนใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามประเดนปญหา ดงน

ในกรณคนไขทถกตดกระเพาะอาหารเนองจากเปนมะเรงทกระเพาะอาหาร นกเรยนคดวา

คนไขรายนสามารถดำรงชวตอยไดหรอไม เพราะเหตใด

คนไขรายนสามารถดำรงชวตอยได เพราะอาหารสวนใหญจะยอยทลำไสเลก และสารอาหาร

เกอบทงหมดจะถกดดซมทผนงลำไสเลก ดงนนคนทมลำไสเลกทำงานอยางปกตถงแมจะ

ไมมกระเพาะอาหารกสามารถดำรงชวตอยได แตตองรบประทานอาหารทยอยงาย ๆ

คนทถกผาตดเอาลำไสเลกออกไปบางสวนจะมผลอยางไร

ทำใหพนทในการยอยและการดดซมลดลง

Escherichia coli มความสมพนธกบคนแบบใด

แบบใหประโยชนซงกนและกน

ถากากอาหารอยในลำไสใหญนาน ๆ จะเกดผลอยางไร

กากอาหารจะแขง เนองจากมการดดนำและแรธาตเขาสหลอดเลอดฝอยบรเวณลำไสใหญ

ทำใหถายไมสะดวก

41สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

5.2 การสลายสารอาหารระดบเซลล

การรบประทานอาหารพวกเสนใย ซงรางกายไมสามารถยอยได มประโยชนตอรางกาย

หรอไม อยางไร

อาหารพวกเสนใยสวนใหญเปนพวกเซลลโลส ซงคนไมมเอนไซมยอยจงทำใหม

กากอาหารเพมขนทำใหถายไดงายขน

อาหารเคลอนมาตามหลอดอาหารจนถงทวารหนกไดอยางไร

อาหารเคลอนทมาตามทางเดนอาหารสวนตาง ๆ ได โดยอาศยเพอรสตลซสของ กลามเนอ

รอบ ๆ ทางเดนอาหาร จนผานมาถงทวารหนก

นกเรยนมวธการอยางไร ในการปองกนไมใหเกดอาการทองผก และโรครดสดวงทวาร

ขบถายกากอาหารเปนเวลาและไมกลนอจจาระไวนาน ๆ กนอาหารทมเซลลโลสมาก ๆ ซง

ไดแก ผกและผลไม

ถาผนงลำไสใหญถกรบกวนดวยสารบางอยาง หรอจลนทรยบางชนด เชน เชอบด

เชออหวาตกโรค จะทำใหผนงลำไสใหญดดนำและแรธาตกลบไดนอยกวาปกต

นกเรยนคดวาจะเกด ผลอยางไรตอรางกาย

รางกายจะสญเสยนำและแรธาตปรมาณมาก ทำใหสมดลนำและแรธาตในรางกาย เสยไป

อาจทำใหชอคได

กอนจบหวขอน ครควรใหนกเรยนรวมกนอภปรายหรอคนควาทำรายงาน หรอจดปายนเทศ

เกยวกบเรองโรคอนเนองมาจากความผดปกตของระบบทางเดนอาหาร อาการทสงเกตพบและวธ

การปองกนรกษา เชน โรคแผลในกระเพาะอาหาร ลำไสเลก ลำไสใหญ โรคเกยวกบตบและถงนำด

และโรคอน ๆ เปนตน เพอใหนกเรยนไดรจกสงเกตอาการผดปกตของรางกาย และตระหนกถงความ

จำเปนทตองดแลสขภาพของทางเดนอาหารของตนเอง

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปปฏกรยาการสลายสารอาหารแบบใชออกซเจน

2. สบคนขอมล ทดลอง อภปรายและสรปปฏกรยาการสลายสารอาหารแบบไมใชออกซเจน

3. อภปรายและเปร ยบเท ยบกระบวนการสลายสารอาหารในกระบวนการหม ก

แอลกอฮอล กระบวนการหมกกรดแลกตก และกระบวนการสลายสารอาหารแบบ

ใชออกซเจน

4. นำความรเกยวกบกระบวนการหมกของยสตไปประยกตใชในชวตประจำวน

ในเรองการสลายสารอาหารน มจดมงหมายใหเหนขนตอนหลก ๆ ของการสลายพนธะของ

คารบอนในโมเลกลของสารอาหารเพอปลดปลอยพลงงานใหแกสารเกบพลงงานหมนเวยนของเซลล

คอ ATP เพอสะดวกตอการนำเอาพลงงานมาใชในกจกรรมตาง ๆ ของเซลล ฉะนนครผสอนไมควรให

รายละเอยดมากกวาในหนงสอเรยน เพยงแตใหนกเรยนรวา แตละขนตอนของการสลายสารอาหาร

เกดไดอยางไร และเพออะไรเทานน

42สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

แนวการจดการเรยนร

ครนำเขาสบทเรยนโดยเชอมโยงความรในหวขอท 5.1 เรองอาหารทยอยแลวจะถกลำเลยง

เขาสเซลล เซลลจะนำพลงงานจากสารอาหารมาใชในกจกรรมตาง ๆ ของเซลล ปญหาคอ

เซลลมวธการอยางไรจงจะสามารถนำพลงงานทมอยในสารอาหารมาใชได

หลงจากนนครนำภาพการเผาไหมนำตาลดงในภาพ มาใหนกเรยนศกษา

ตอจากนนตงคำถามเพอนำเขาสเรองการสลายสารอาหาร ซงมแนวคำถามดงน

- การเผาไหมนำตาลตองการออกซเจนหรอไม

- ผลทไดจากการเผาไหมนำตาลมอะไรบาง

ซงนกเรยนควรตอบไดวา การเผาไหมนำตาลตองการออกซเจน ถาเรานำกระจกไปองขณะท

เผาไหมจะเหนวามละอองนำ แสดงวาการเผาไหมนำตาลจะไดนำ พลงงาน นอกจากนยงไดแกส

คารบอนไดออกไซดอกดวย และมคราบสดำซงเปนคารบอน

การสลายสารอาหารในเซลลกจะเปนเชนเดยวกบการเผาไหมนำตาล คอ ตองการออกซเจน และ

ใหนำ พลงงาน และแกสคารบอนไดออกไซด

ครควรตงคำถามเพมเตมเพอนำไปสการอภปรายวา

การเผาไหมเปนปฏกรยาขนตอนเดยวดงในภาพ ถาปฏกรยาเชนนเกดขนในเซลลจะม

ผลตอเซลลอยางไร

จากการอภปราย ควรสรปไดวาการเผาไหมนำตาลตองใชพลงงานกระตน ซงพลงงานกระตน

ในการเผาไหมนำตาลมปรมาณเพยงพอทจะทำอนตรายตอเซลลได และพลงงานทเกดจาก

การเผาไหมกจะทำอนตรายตอเซลลไดเชนกน

ครควรชแจงเพมเตมวา เพอแกปญหาดงกลาวเซลลจงมกลไกทจะหลกเลยงการใชพลงงาน

กระตนทสงกวาความตานทานของเซลล และกลไกทจะควบคมการปลดปลอยพลงงานออกมาไมใหเปน

อนตรายตอเซลล

ตอจากนนครใหนกเรยนรวมกนอภปรายถงวธการแกปญหาของเซลล โดยเชอมโยงกบความร

เรองเอนไซมและการเกดปฏกรยาเคมในรางกาย และนกเรยนควรสรปไดวา ปฏกรยาการสลายกลโคส

ในรางกายตองใชเอนไซม เพอลดพลงงานกระตนทจะเปนอนตรายตอเซลลและชวยใหปฏกรยา

เกดงายขน สวนการควบคมการปลดปลอยพลงงานมไดปลดปลอยพลงงานออกมาในคราวเดยว

เซลลมกระบวนการสลายกลโคสหลายขนตอนดวยกน เพอใหแตละขนตอนปลดปลอยพลงงาน

ออกมาทละนอย พลงงานทไดจงคอย ๆ ปลอยออกมาทละขนจงไมกอใหเกดอนตรายตอเซลล

นำตาลกอนการเผาไหม นำตาลหลงการเผาไหม

43สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ครควรชแจงเพมเตมดงน

1. พลงงานทปลดปลอยออกมาจากการสลายสารอาหาร เปนพลงงานพนธะ ของคารบอน

2. พลงงานพนธะของคารบอนทปลดปลอยออกมา เซลลจะนำไปใชไดจะตองเปนพลงงาน

เคม ซงอยในสารประกอบทเซลลพรอมทจะนำไปใชได เชน ATP

3. เซลลทใชพลงงานจะตองสราง ATP ใชเอง เพราะ ATP จะลำเลยงขามเซลลหรอ

ขามสงมชวตไมได เนองจาก ATP เปนสารทมพลงงานสงพรอมทจะทำปฏกรยาเคมกบสารเคมตาง ๆ

อยเสมอ

ครใหนกเรยนศกษาโครงสรางของสารประกอบ ATP จากแผนโปรงใส และใหนกเรยน

อภปรายรวมกนวาประกอบดวยสารประกอบอะไรบาง และเพราะเหตใดจงเปนสารทมพลงงานสง

โดยครอาจจะอธบายเพมเตมเกยวกบกระบวนการฟอสโฟรเลชน ตอจากนนครบอกนกเรยนวาการสลาย

โมเลกลของสารอาหารนนมทงแบบใชออกซเจนและไมใชออกซเจน และใชคำถามนำเขาสการ

สลายโมเลกลของสารอาหารแบบใชออกซเจนดงน

- นกเรยนทราบหรอไมวาการสลายสารอาหารแบบใชออกซเจนและแบบไมใชออกซเจน

แตกตางกนอยางไร และ ATP เกยวของกบการสลายสารอาหารอยางไร

5.2.1 การสลายสารอาหารแบบใชออกซเจน

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปปฏกรยาแตละขนตอนของกระบวนการหายใจแบบใช

ออกซเจน

2. ระบหนาทของแกสออกซเจนในกระบวนการหายใจ

3. อธบายความเหมาะสมของโครงสรางของไมโทคอนเดรยกบ กระบวนการหายใจแบบใช

ออกซเจน

4. เปรยบเทยบขนตอนการสลายลพด โปรตน และคารโบไฮเดรต

แนวการจดการเรยนร

ครนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยสนทนาเรองการหายใจ ทนกเรยนเคยเรยนมาแลววาตองใช

ออกซเจนนนนกเรยนเขาใจวาอยางไร ออกซเจนมบทบาทอยางไร ในการสลายสารอาหาร ซงคร

ยงไมเฉลยวาสงทนกเรยนเขาใจนนถกตองหรอไม เมอนกเรยนเรยนหวขอนจบแลว จงยอนกลบมา

ตรวจดความเขาใจของนกเรยนอกครง

ครชแจงนกเรยนวา ในหนงสอเรยนนตองการใหนกเรยนทราบถงขนตอนในกระบวนการสลาย

โมเลกลของสารอาหารของเซลล โดยใชกลโคสซงเปนนำตาลเชงเดยวและเปนสารเชอเพลงหลก

ของรางกายเปนตวอยาง

ครใหนกเรยนสบคนขอมลการสลายสารอาหารจากแผนภาพแสดงขนตอนใหญ ๆ ของการ

สลายสารอาหารระดบเซลล และใหนกเรยนรวมกนอภปรายวามขนตอนใดบาง แตละขนตอน เกดขนทใด

ประเดนทครควรจะเนนในกระบวนการสลายอาหารแบบใชออกซเจนแตละขนตอน ควร

เปนดงน

44สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ไกลโคลซส (glycolysis)

- glyco หมายถง สารพวกคารโบไฮเดรต

lysis หมายถง การสลาย

ดงนนไกลโคลซส คอการสลายกลโคสทมคารบอน 6 อะตอมเปนกรดไพรวกทมคารบอน 3 อะตอม

- กลโคสเปนสารทเสถยร ถาจะทำใหกลโคสสลายจะตองนำพลงงานจาก ATP ไปทำให

กลโคสมพลงงานสงขน โดยการเตมหมฟอสเฟตใหแกกลโคส โดยกระบวนการฟอสโฟรเลชน กลโคส

เมอถกเตมดวยหมฟอสเฟตจะมพลงงานสง พรอมทจะเปลยนแปลง

- การสลายกลโคสเปนกรดไพรวก 2 โมเลกล แตละโมเลกลมคารบอน 3 อะตอมนจะมการ

ปลดปลอยอเลกตรอนใหแก NAD+ เปน NADH และมการสราง ATP โดยใชพลงงานทปลดปลอยออกมา

ในขณะทมการสลายกลโคสเปนกรดไพรวก

- บรเวณทเกดไกลโคลซส คอ ทบรเวณไซโทซอล

- กรดไพรวกทไดจะเคลอนเขาสไมโทคอนเดรย มการปลดปลอยคารบอนจากโมเลกลของ

กรดไพรวก 1 อะตอมในรปของคารบอนไดออกไซด เกดสารทมคารบอน 2 อะตอม คอ แอซทลโคเอนไซม

เอ พลงงานพนธะของคารบอนทถกปลดปลอยจะถกนำไปสราง NADH ปฏกรยาขนตอนน

เกดขนในเมทรกซ ของไมโทคอนเดรย

วฏจกรเครบส

แอซทลโคเอนไซม เอ ซงมคารบอนเหลออย 2 อะตอมจะเขาสกระบวนการสลายคารบอน

ตอไป โดย มสารทมคารบอน 4 อะตอมมารบ

หลงจากนนจะมการสลายคารบอนทละอะตอมเกดเปน CO2

จากการสลายคารบอนของแอซทลโคเอนไซม เอ 2 อะตอม กจะไดพลงงานซงจะเกบอยในรปของ

ATP NADH และ FADH2

การถายทอดอเลกตรอน

เปนกระบวนการถายทอดอเลกตรอนจาก NADH และ FADH2 ไปยงออกซเจน โดยผาน

ตวรบอเลกตรอนชนดตาง ๆ การสงผานอเลกตรอนเปนลำดบขนในกระบวนการน ในแตละลำดบ

พลงงานของอเลกตรอนจะลดลงเรอย ๆ สวนของพลงงานทลดลงนจะถกนำไปใชในการลำเลยง H+

ทอย ในเมทรกซของไมโทคอนเดรยไปยงชองวางทอย ระหวางเย อหมชนนอกและชนในของ

ไมโทคอนเดรยกอใหเกดความตางศกย (membrane potential) ซงพลงงานเนองมาจากความตางศกยนจะ

ถกนำไปใชในการสราง ATP โดยการทำงานของ ATP synthase

สวนคำถามในบทเรยนมแนวคำตอบดงน

ผลทเกดขนจากการสลายกลโคส 1 โมเลกล จากกระบวนการไกลโคลซสจะไดสารใด

มการปลดปลอยพลงงานจาก ปฏกรยาตาง ๆ หรอไม ถามเกบไวในสารใด

การสลายกลโคส 1 โมเลกลจะไดกรดไพรวก 2 โมเลกล มการปลดปลอยพลงงานจาก

ปฏกรยาเกบไวในสารประกอบ ATP 4 โมเลกล และ NADH 2 โมเลกล

แตเนองจากในชวงตนของกระบวนการไกลโคลซสมการใชพลงงานจาก ATP ไป 2 ATP

ดงนนผลลพธสทธของ ATP จงเทากบ 2 โมเลกล

45สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ผลทเกดขนจากการสลายกรดไพรวก 1 โมเลกลจะไดสารใด มการปลดปลอยพลงงานจาก

ปฏกรยานหรอไมถามเกบไวในสารใด

การสลายกรดไพรวก 1 โมเลกลจะไดแอซทลโคเอนไซม เอ 1 โมเลกล แกส CO2 1 โมเลกล

และมการปลดปลอยพลงงานจากปฏกรยาไวในสารประกอบ NADH 1 โมเลกล

แอซทลโคเอนไซม เอ 1 โมเลกล เมอเขาสวฏจกรเครบสแลวจะมการปลดปลอย

พลงงานจากปฏกรยาตาง ๆ หรอไม ถามเกบไวทสารใด

มการปลดปลอยพลงงานเกบไวใน ATP, NADH และ FADH2

การสลายกลโคส 1 โมเลกล เมอเขาสวฏจกรเครบสแลวจะไดผลลพธอยางไร

จะไดผลลพธดงน

จากการสลายกลโคสโดยผานกระบวนการไกลโคลซส และวฏจกรเครบสได NADH 10

โมเลกล และ FADH2 2 โมเลกล เมอเขาส กระบวนการถายทอดอเลกตรอนจะได ATP

เทาใด

34 ATP

แกสออกซเจนมบทบาทอยางไร ในกระบวนการหายใจ

แกสออกซเจนเปนตวรบอเลกตรอนตวสดทายแลวไปรวมกบ H+ ทำใหเกดนำ

นกเรยนบอกไดหรอไมวาเพราะเหตใด การถายทอดอเลกตรอนจงเกดทเยอหมชนใน

ของไมโทคอนเดรย

เพราะทผนงชนในของไมโทคอนเดรยเปนทอยของสารประกอบทเกยวของกบ กระบวนการ

ถายทอดอเลกตรอน ซงมทงสารประกอบทเปนตวนำและตวรบอเลกตรอนชนดตาง ๆ

อยหลายชนด เชน NAD+ FAD และสารประกอบอน ๆ ทเกยวของ

ปรมาณยเรยทถกขบออกมาในปสสาวะขนอยกบการรบประทานสารอาหารประเภทใด

เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

โปรตน เพราะกอนทนำกรดอะมโนซงเปนหนวยยอยของโปรตนไปสลายเพอให

พลงงานนน จะตองมกระบวนการดงหมอะมโนออกจากโมเลกลของกรดอะมโน

ซงจะดงออกในรป NH3 และตบจะชวยเปลยนใหเปนยเรย

ถารางกายนำโปรตนทเปนองคประกอบของรางกายมาสลายเพอใหพลงงานแทนสาร

อาหารประเภทอน จะเกดผลอยางไรตอรางกาย

รางกายจะขาดแคลนโปรตน ซงจำเปนตองใชในการสรางเอนไซม แอนตบอดและ

โครงสรางของรางกายและอาจทำใหเกดความผดปกตของรางกาย

ในการสลายกลโคส 1 โมเลกล พลงงานทไดรบในขนตอนของกระบวนการถายทอดอเลกตรอน

วตถดบทใช ผลผลตทได

4 CO2

6 NADH

2 FADH2 2 CoA และ 2 ATP

2 แอซทลโคเอนไซม เอ

6 NAD+

2 FAD

46สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

นน เนอเยอตางชนดกนอาจใหพลงงานตางกน ดงน

NADH ทเกดจากกระบวนการไกลโคลซส ซงอยในไซโทซอลจะเขาสไมโทคอนเดรยจะผาน

เยอหมไมโทคอนเดรยไมไดจะตองสงอเลกตรอนผานตวรบ ถาตวรบเปน NAD+ ดวยกนกจะได 3 ATP

แตถาตวรบอเลกตรอนเปน FAD กจะได 2 ATP ฉะนนการสลายโมเลกลของกลโคส 1 โมเลกล

ในเซลลของเนอเยอบางชนดอาจได 36 ATP และเซลลของเนอเยอบางชนดอาจ จะไดพลงงาน 38 ATP

เมอนกเรยนเรยนจบหวขอนแลว อาจใชแผนภาพขางลางนเปนการสรปอกครงหนง

** จะได 4 ATP หรอ 6 ATP ขนอยกบเหตผลทกลาวมาแลวขางตน

5.2.2 การสลายสารอาหารแบบไมใชออกซเจน

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจตรวจสอบ อภปราย และสรปผลทเกดจากปฏกรยาการสลายโมเลกลของสาร

อาหารแบบไมใชออกซเจน

2. สบคนขอมล อภปราย และเปรยบเทยบกระบวนการสลายสารอาหารในกระบวนการ

หมกแอลกอฮอล กระบวนการหมกกรดแลกตกและกระบวนการสลายโมเลกลของ

สารอาหารแบบใชออกซเจน

3. ยกตวอยางการนำความรเรองกระบวนการหมกไปใชประโยชนในชวตประจำวน

แนวการจดการเรยนร

ครนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยทบทวนบทบาทของออกซเจนในปฏกรยาการสลายอาหาร

เพอใหไดพลงงาน และใหนกเรยนลองคดดวาถาเกดภาวะไมมออกซเจนหรอมออกซเจนไมเพยงพอ

สงมชวตยงมการสลายสารอาหารหรอไม และมวธการอยางไร

ครใหนกเรยนทำกจกรรมท 5.5 เพอศกษากระบวนการหมกของยสต และควรใหนกเรยนรวม

กลโคส

ไพรเวท

แอซทลโคเอนไซม เอ

2 NADH

2 NADH

6 NADH

2 FADH2

วฎจกร

เครบส

2 ATP

4 ATP

6 ATP

2 ATP

18 ATP

4 ATP

2 ATP

ไกลโคลซส

36 ATPรวม ATP ทได

**

47สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

กนอภปรายกอนการทดลองถงคณสมบตของบรอมไทมอลบล และเหตผลทใสนำมนพชลงไปใน

สารละลาย

กจกรรมท 5.5 การหมกของยสต

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจตรวจสอบการหมกของยสต

2. นำความรไปใชในการศกษากระบวนการหมกของยสตในนำผลไมชนดอนได

ผลการทดลอง

เมอทงการทดลองไวประมาณ 5-10 นาท ผลการทดลองเปนดงน

การทดลองชดท 1 ในหลอดทมนำสบปะรดและยสต พบวาสารละลายบรอมไทมอลบลเปลยนจาก

สฟาอมสนำเงนเปนสเขยวและสเหลองอมสม ดงภาพ

จะสงเกตเหนฟองอากาศผดขนในหลอดทดลองทมสารละลายบรอมไทมอลบลเปนระยะ ๆ

การทดลองในชดท 2 และ 3 ไมมการเปลยนแปลง

ครอาจตงคำถามเพมเตมดงน

ทำไมจงตองมการทดลองชดท 2 ทมยสตกบนำกลน และการทดลองชดท 3 ทมนำสบปะรด

กบนำกลน

เปนตวควบคม เพอยนยนการทดลองในการทดลองชดท 1 วาการเปลยนแปลงท เกดขนนนเปน

ปฏกรยาทเกดจากเซลลของยสตจรง

การทดลองทง 3 ชด ควรมการควบคมอะไรใหเหมอนกน

ปรมาณนำสบปะรดในชดท 1 และชดท 3 ปรมาณนำกลนในชดท 2 และ 3 ปรมาณยสตใน

ชดท 1 และชดท 2 ตองเทากน

กอนการทดลอง หลงการทดลอง

สฟา สเหลองอมสม

48สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

สวนคำถามทายกจกรรมมแนวคำตอบดงน

ฟองแกสทเกดขนเปนแกสอะไร เพราะเหตใด

ฟองแกสทเกดขนควรเปนแกส CO2 เพราะสของบรอมไทมอลบล เปลยนเปนสเหลองอมสม

เมอดมของเหลวในหลอดทดลองทมยสตและนำสบปะรดจะมกลนหรอไม อยางไร

มกลนแอลกอฮอล

ทำไมจงตองนำหลอดทดลองไปจมในนำอน

การนำหลอดทดลองไปจมในนำอนจะทำใหอณหภมของหลอดทดลองเพมขน ปฏกรยาจะ

เกดมากขน ทำใหมแกส CO2 มากขน

เพราะเหตใดจงตองเตมนำมนพชลงบนผวหนาของนำสบปะรดและยสต

เพอไมใหแกสออกซเจนจากอากาศลงไปผสม

นกเรยนจะสรปผลการทดลองวาอยางไร

ในสภาวะทขาดออกซเจน เมอเตมยสตลงไปในนำสบปะรดจะเกดปฏกรยา ไดแกสคารบอน-

ไดออกไซด และเอทลแอลกอฮอล

นำผลไมชนดอนไดผลการทดลองเหมอนหรอแตกตางกนหรอไม

นาจะไดผลใกลเคยงกน แตทงนขนอยกบสภาพความเปนกรด-เบสของสารละลายและ

ปรมาณนำตาล ซงเปนสารใหพลงงานของนำผลไมนน ๆ ดวย

ครควรเปดโอกาสใหนกเรยนศกษาการทดลองเชนเดยวกนนในนำผลไมอน ๆ เทยบกบนำ

สบปะรดวาเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร แลวนำผลมาอภปรายกนในชนเรยน

ครนำเขาสการสลายสารอาหารแบบไมใชออกซเจน ดวยการใหนกเรยนสบคนขอมล

โดยการศกษาแผนภาพแสดงการสลายกลโคสแบบไมใชออกซเจนของยสต ซงจะเกดกระบวน

การหมกแอลกอฮอล และกระบวนการหมกกรดแลกตกในเซลลกลามเนอลาย และในสงมชวตบางชนด

เชน จลนทรยบางชนด จากการสบคนและการทำกจกรรมท 5.5 นกเรยนควรสรปไดวายสต

มการสลายนำตาลทอยในนำสบปะรดไดเปนแกสคารบอนไดออกไซด และแอลกอฮอล กระบวนการ

นเกดขนในไซโทซอล และแบงเปนขนตอนไกลโคลซส และกระบวนการหมกแอลกอฮอล

เนองจากปฏกรยาทเกดขนในสภาวะทไมมออกซเจน จงไมมออกซเจนมารบอเลกตรอน NADH

ไมสามารถถายทอดอเลกตรอนไดถาเปนเชนนกจะไมม NAD+ ทจะนำมารบอเลกตรอนจาก

กระบวนการไกลโคลซส จงตองมกระบวนการหมกเพอจะม NAD+ มารบอเลกตรอน ชวงกระบวน

การหมกนจะไมม ATP เกดขน แต ATP จะเกดในชวงไกลโคลซส 2 โมเลกล ในกระบวนการหมก

แอลกอฮอลและกรดแลกตกคารบอนในโมเลกลของสารอาหารยงปลดปลอยไมหมด จงทำใหพลงงาน

จากพลงงานพนธะของคารบอนยงหลงเหลออย ดงนนการสลายสารอาหารแบบไมใชออกซเจนใน

กระบวนการหมกจงใหพลงงานนอยกวาการสลายสารอาหารแบบใชออกซเจน และใหนกเรยนอภปราย

รวมกนเพอเปรยบเทยบกระบวนการหมกแอลกอฮอล การหมกกรดแลกตก และกระบวนการ

สลายสารอาหารแบบใชออกซเจน โดยใชตวอยางคำถามในการอภปราย ดงน

49สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

เพราะเหตใดเอทลแอลกอฮอลจงมพลงงานเหลออยอกมาก

เพราะปฏกรยาการสลายนำตาลทใหเอทลแอลกอฮอลเปนผลตภณฑนน เปนปฏกรยา

การสลายสารอาหารทไมสมบรณเพราะปฏกรยาหยดอยเพยงขนไกลโคลซสเทานน

กรดแลกตกทเกดขนในเซลลกลามเนอมกระบวนการเปลยนแปลงอยางไร

กรดแลกตกจะถกลำเลยงออกจากเซลลกลามเนอไปยงตบ เพอสงเคราะหเปนกลโคส

ซงรางกายสามารถนำไปใชตอไปได

กระบวนการหมกแอลกอฮอล การหมกกรดแลกตก และการสลายสาร อาหารแบบใชออกซเจน

เหมอนหรอตางกนอยางไร

สวนทเหมอนกน คอสารตงตนและกระบวนการชวงไกลโคลซสตงแตขนแรกจนถงเกด สาร

ประกอบกรดไพรวก สวนทแตกตางกน คอการหมกไมใชออกซเจน สารผลตภณฑ

จากกระบวนการหมกอาจจะไดเอทลแอลกอฮอล และ CO2 หรอกรดแลกตกขนอยกบชนด

ของสงมชวต และได 2 ATP สวนการสลายสารอาหารแบบใชออกซเจนจะได CO2

นำ และได 36 หรอ 38 ATP

นกเรยนคดวาคนเราสามารถนำความรเรองกระบวนการหมกไปใชทำประโยชนอะไรบาง

ใชในการทำอาหารหลายชนด เชน เตาเจยว เตาหย ซอว นมเปรยว โยเกรต ผก

และผลไมดอง เครองดมทมแอลกอฮอล นำสมสายช ขนมปง เปนตน

คำถามในบทเรยนมแนวคำตอบดงน

นกเรยนคดวาอะไรเปนตวกำหนดการเปลยนแปลงของกรดไพรวกในเซลลหลงจากการ

เกดกระบวนการไกลโคลซส

แกสออกซเจนภายในเซลล

ไมโทคอนเดรยมความจำเปนตอกระบวนการสลายกลโคสแบบไมใชออกซเจนหรอไม

เพราะเหตใด

ไมมความจำเปน เพราะการเปลยนแปลงทเกดขนจะเกดเฉพาะบรเวณไซโทซอล

เมอจบหวขอนแลวครใหนกเรยนเขยนผงมโนทศน เกยวกบกระบวนการสลายสารอาหาร

แบบใชออกซเจนและไมใชออกซเจน

ครใหนกเรยนเปรยบเทยบความเขาใจของนกเรยนเกยวกบการสลายสารอาหารแบบใช

ออกซเจนกอนเรยน และหลงเรยนเรองนแลววาเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

ครอาจใชแผนภาพการสงเคราะห ATP ของเซลลและการนำพลงงานจาก ATP ไปใชใน

การทำกจกรรมตาง ๆ ของรางกาย เพอเสรมความเขาใจใหกบนกเรยน ดงภาพ

50สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

การส

ลายส

ารอาหาร

แบบใชออ

กซเจน

การส

ลายส

ารอาหาร

แบบไม

ใชออ

กซเจน

และกระบวน

การห

มก

การห

ลงสาร

การแบงเซลล

กจกรรม

อน ๆ

ใหความอบ

อน

การลำเล

ยงสาร

แบบใชพลงงาน

การเคล

อนไห

ว

การส

งเคราะหโม

เลกล

ใหม

AT

P

51สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ประกอบ ดวย

ผลผลตอาจเปน

ในตวอยางเชน

ไดผลผลต

การสลายสารอาหารแบบไมใชออกซเจน

เอทลแอลกอฮอล + CO2

ในเซลลกลามเนอ

ของคน

แบคทเรย

ยสต

ในสภาวะทไมมออกซเจน

นำไปใชในกระบวนการ

สารตงตน

กรดแลกตก

กรดไพรวก

ไกลโคลซส การหมก

NADHATP

ตวอยางผงมโนทศน

ประกอบ ดวย

เขาส

ประกอบดวยไดผลผลต

2ATP 2ATP 4CO2

34ATP

2CO2

2FADH2

2NADH 2NADHไดแก

มการปลดปลอย

พลงงานและ

สราง ATP

วฏจกรเครบสการสราง

แอซทลโคเอนไซม เอ

ไกลโคลซส การถายทอดอเลกตรอน

กลโคส เปนสารตงตน

2 กรดไพรวก2 แอซทลโคเอนไซม เอ

NAD+

FAD

ไซโทโครม

ชนดตาง ๆ

สารททำหนาท

ถายทอดอเลกตรอน

ไดผลผลต

ไดผลผลต

6NADH

2 CoA

การสลายสารอาหารแบบใชออกซเจน

52สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

แนวการทำกจกรรมทายบทท 5

1. การยอยอาหารของอะมบาและพารามเซยมเกดทสวนใดของเซลล และสตวชนดใดมการยอยอาหาร

ทงในเซลลและนอกเซลล

การยอยอาหารของอะมบาและพารามเซยมเกดภายในฟดแวควโอล เมอมไลโซโซมมารวม

เอนไซมในไลโซโซมจะยอยอาหารในฟดแวควโอล สตวทมการยอยอาหารทงในเซลลและ

นอกเซลล ไดแก ไฮดรา ปะการง ซแอนโมน

2. จากการศกษาพบวา การหลงโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนตและเอนไซมในการยอยอาหารเขาส ดโอดนม

จะถกกระตนโดยสารทเคลอนจากกระเพาะอาหารเขาสดโอดนม และยงพบวาสารตางชนดกนจะ

กระตนการหลงเอนไซมและโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนตในปรมาณทแตกตางกนดงในภาพ

จากกราฟนนกเรยนจะอธบายกราฟนอยางไร

สารทมฤทธเปนกรด คอ กรดไฮโดรคลอรกจะกระตนใหตบออนหลงโซเดยมไฮโดรเจน

คารบอเนตออกมามากกวาสารพวกลพดและโปรตน ทงนเพอลดความเปนกรด สวนเอนไซมท

ตบออนสรางนนจะมปรมาณตางกน เมอถกกระตนดวยสารตางชนดกน เชน โปรตนจะกระตน

ใหตบออนหลงเอนไซมมากกวาลพด

3. เหตใดนำจงมความสำคญตอกระบวนการยอยอาหาร

นำเปนสงทตองใชในกระบวนการยอยสารอาหารโมเลกลใหญใหเปนโมเลกลเลก เรยก

กระบวนการนวา ไฮโดรไลซส โดยเอนไซมทยอยอาหารจะทำใหพนธะทยดระหวาง

โมเลกลเลก ๆ แตกออก อะตอมของออกซเจนและไฮโดรเจนในโมเลกลของนำจะไปจบกบ

พนธะทแตกออก

4. เหตใดคา pH ในทางเดนอาหารแตละสวนจงแตกตางกน จงอธบาย

ทางเดนอาหารแตละสวนจะมการหลงสารทมคา pH แตกตางกน เชน ในปาก ตอมนำลายจะ

หลงนำลายซงคา pH ประมาณ 6.2-7.4 ทกระเพาะอาหารจะมการหลงกรดไฮโดรคลอรกทำให

กรด

ไฮโดรคลอรกลพด โปรตนคา

รอยละของสารทสรางจากต

บออน 100

50

0

โซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนต

เอนไซม

53สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

คา pH ใน กระเพาะอาหารมคาประมาณ 2 เมออาหารเคลอนทลงสดโอดนม ตบออน

จะหลงสารโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนต ซงมฤทธเปนเบสออกมาผสมกบอาหารเพอ

ทำใหอาหารมฤทธเปนกลาง ซงสภาพความเปนกรด-เบสในทางเดนอาหารแตละสวนดงกลาว

จะเหมาะกบการทำงานของเอนไซมในทางเดนอาหารสวนนน ๆ

5. เพอนของนกเรยนบอกวากระบวนการยอยอาหารเรมจากกระเพาะอาหาร นกเรยนจะตรวจสอบอยางไร

เพอใหเพอนของนกเรยนยอมรบวา กระบวนการยอยอาหารเรมจากปาก

ทำการทดลองการยอยแปง ซงเรมทปากโดยเอนไซมอะไมเลสในนำลาย เรมจากการใหเพอน

ทดลองเคยวขาวสก 1 นาท จะรสกวาขาวมรสหวานเพมขน ตอจากนนจดชดการ

ทดลองชดท 1 ใชนำแปงสก 5 % ปรมาณ 1 ลกบาศกเซนตเมตรผสมกบนำลาย 1

ลกบาศกเซนตเมตรทงไว 2 นาท และนำสารละลาย นนมาทดสอบดวยสารละลายเบเนดกต

และสารละลายไอโอดน โดยเปรยบเทยบกบผลการทดลองของชดท 2 นำแปง + นำ

สวนชดท 3 เปนนำลาย + นำ ซงมวธการทดลองเชนเดยวกบชดท 1 เพอพสจนวาแปง

ถกยอยโดยเอนไซมในนำลายไดเปนนำตาล ดงภาพ

6. ถานกเรยนตองการเผยแพรความรเกยวกบกระบวนการยอยอาหารเปนภาพเคลอนไหว จงเขยนขนตอน

การนำเสนอภาพ และคำบรรยายของการยอยขาวกบปลาททอดทผานทางเดนอาหารตามลำดบ

คำตอบของขอนตองการใหนกเรยนเขยนบรรยายลกษณะภาพและคำอธบายภาพ หรอนกเรยน

อาจจะเขยนเปนภาพการตน หรอทำโดยใชโปรแกรมตาง ๆ ของคอมพวเตอรกได

7. บางครงเมอกนอาหารอมมาก ๆ อาหารจากกระเพาะอาหารทยอยแลวบางสวน จะยอนกลบมา

ทหลอดอาหารทำใหรสกวาแสบทบรเวณกลางหนาอก นกเรยนจะนำเรองการยอยอาหารมาอธบาย

เหตการณนอยางไร

เอนไซมในกระเพาะอาหารทมความเปนกรดจะยอนกลบมาพรอมอาหารทำใหเกดลกษณะ

chemical reaction ตอหลอดอาหาร แสดงออกมาในลกษณะการกระตนความเจบปวด

สงความรสกไป ตามเสนประสาททรบรบรเวณนนทำใหเกดอาการในลกษณะแสบรอน

บรเวณหนาอกทเรยกวา heart burned

แทรกภาพ

54สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

8. ถาเปรยบเทยบแบตเตอรกบสารประกอบทใหพลงงานแกเซลล สารใดเทยบไดกบแบตเตอรทชารจประจ

แลวสารใดเทยบไดกบแบตเตอรทไมมประจ

ATP เปรยบเหมอนกบแบตเตอรทชารจประจ สวนสารทเทยบไดกบแบตเตอรทไมมประจ คอ

ADP + Pi หรอ AMP + 2Pi

9. นกเรยนคนหนงตองการนำเมลดพนธขาวโพดทเกบไวหลายปแลวไปปลก แตเขาไมแนใจวาเมอนำไป

เพาะแลวจะงอกหรอไม เขาจงตรวจสอบโดยนำเมลดขาวโพดดงกลาวจำนวนหนง ไปแชนำคางคนแลว

นำมาทำการทดลองดงในภาพ

เมอแกสคารบอนไดออกไซดละลายในสารละลายบรอมไทมอลบล จะเปลยนสของสารละลายจากสฟาเปน

สเขยวอมเหลอง เมอตงการทดลองไวระยะหนงพบวาสารละลายบรอมไทมอลบลจะเปลยนจากสฟาเปน

สเขยวเหลอง นกเรยนคนนนจงสรปวาสามารถใชเมลดขาวโพดนไปปลกได

9.1 ทำไมนกเรยนคนนจงคดวาเมลดขาวโพดนเมอนำไปเพาะแลวจะงอกได

จากผลการทดลองแสดงวาเมลดขาวโพดยงมชวตอยเพราะมการหายใจ ปลอยแกสคารบอนได-

ออกไซดออกมา ซงทำใหสงเกตไดจากการเปลยนสของสารละลายบรอมไทมอลบล

9.2 การทดลองนจะมความนาเชอถอยงขน เขาจะตองจดการทดลองทเปนชดควบคมอยางไร

ควรจะจดการทดลองทเปนชดควบคมโดยนำเมลดขาวโพดทตายแลว โดยการนำไปตมใหสก

แลวนำมาทดลองเพอยนยนวาแกสคารบอนไดออกไซดทปลอยออกมาเกดจากการหายใจของ

เมลดขาวโพดทยงมชวตจรง

10. มวตามนบางชนดเกยวของกบการสลายสารอาหารระดบเซลล คอ ไนอะซน ซงเปนสวนประกอบของ

NAD+ ไรโบฟลาวนซงเปนสวนประกอบของ FAD จงคนควาวาการขาดวตามนดงกลาวจะมผล

ตอรางกายอยางไรบาง

NAD+ และ FAD เปนสารประกอบททำหนาทรบอเลกตรอนและโปรตอนทปลดปลอยออกมา

จากปฏกรยาการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน และนำไปสงใหกบสารประกอบตาง ๆ

ของกระบวนการถายทอดอเลกตรอนทผนงชนในของไมโทคอนเดรย ทำใหเกดการผลต ATP

ซงเปนสารประกอบทม พลงงานสงจำนวนมาก ดงนนการขาดวตามนไนอะซนและไรโบฟลาวน

จะมผลตอปฏกรยาการสลายสารอาหารระดบเซลล นอกจากนการขาดวตามนไนอะซนยงปรากฏ

อาการใหเหนได คอ เบออาหาร ออนเพลย ถาขาดมากผวหนงจะเปนผนแดง อกเสบ

เมลดขาวโพด

แชนำคางคน

หลอดนำแกส

กระดาษเยอชบนำ สารละลายบรอมไทมอลบล

55สสวท.ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

ตอมาสผวจะคลำหยาบและอกเสบเมอถกแสงแดด สวนการขาดไรโบฟลาวนจะมอาการ

ทปรากฏคอเปนโรคปากนกกระจอก ถาเกดในเดกจะทำใหเจรญเตบโตไมเตมท

11. ทำไมสงมชวตทกชนดจงตองมกระบวนการสลายสารอาหารภายในเซลล

สงมชวตทกชนดตองมกระบวนการสลายสารอาหารภายในเซลล เพอผลตพลงงานเกบในรป

ATP สำหรบใชในการทำกจกรรมของเซลล และ ATP นจะเกดจากกระบวนการสลายสารอาหาร

ภายในเซลลเทานน

12. ปฏกรยาในวฏจกรเครบสมความสำคญตอกระบวนการสลายสารอาหารในเซลลอยางไร

ปฏกรยาในวฎจกรเครบสเปนการปลดปลอยคารบอนทอยในสารแอซทลโคเอนไซม เอ

ใหไดเปนแกสคารบอนไดออกไซด และมพลงงานพนธะของคารบอนทปลอยออกมา

ระหวางการเกดปฏกรยาจะเกบไวในรปของ NADH, FADH2 และ ATP

13. ในการสลายกลโคสภายในเซลลของสงมชวตมปฏกรยาหลายขนตอนเพอปลดปลอยพลงงาน

ออกมาทละนอย ๆ ถาการสลายกลโคสมปฏกรยาเกดขนขนตอนเดยว และปลอยพลงงาน

ออกมาในคราวเดยวจะเกดอะไรขน อยางไร

พลงงานจะมปรมาณมากซงทำใหเซลลตายได

14. ยสตสามารถสลายสารอาหารไดทงในสภาพแวดลอมทมออกซเจนและไมมออกซเจน นกเรยนคดวา

ในสภาพแวดลอมเชนไรยสตจงจะเจรญเตบโตไดด เพราะเหตใด

สภาพแวดลอมทยสตจะเจรญเตบโตไดด คอ บรเวณทมออกซเจน เพราะยสตจะสามารถนำ

ออกซเจนไปใชในการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน ทำใหไดพลงงานจำนวนมากกวา

สภาพแวดลอมทไมมแกสออกซเจน ซงยสตจะนำพลงงานไปใชในกระบวนการเมแทบอลซม

ของเซลลตอไป

56สสวท. ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน

แหลงเรยนร

อนเทอรเนต (Internet)

1. http://www.kent.wednet.edu/staff/rlynch/sci_class/chap09/lesson_protista/Protista_ Lesson.html

มรายละเอยดเกยวกบการจดจำแนก ลกษณะทวไป การเคลอนท และมลงค ไปยงรปวาดโครงสรางของ

Protist และรายละเอยดโครงสรางทสำคญ

2. http://www.britannica.com เมอคนหาคำวา digestion - images กจะพบกบภาพประกอบ human digestive

system พรอมกบคำอธบาย

3. h t t p : / / enca r t a .msn . com/encne t / r e fpages / r e f a r t i c l e . a spx? re f id=761560179

รายละเอยดของฟองนำแบงออกเปน 4 สวน คอ Introduction, Characteristics, Commercial sponges,

and scientific classification พรอมภาพประกอบ

4. http://www.aquarium.net/flash_index.html รวมบทความเกยวกบสตวทะเลมากกวา 100 เรอง

พรอมภาพประกอบ

6. http://www.utm.edu/~rirwin/cnidaria2.htm รายละเอยด Phylum cnidaria

7. http://www.users.voicenet.com/~ginette/plantxt.htm ความรเกยวกบ planaria สรปโดยยอ

และเทคนควธการเลยง

8. http://www.kent.wednet.edu/staff/rlynch/sci_class/chap13/platy.html รายละเอยด Phylum

Platyhelminthes พรอมภาพ ประกอบ ทางเดนอาหาร และการ Regenerate ของ planaria

ทางเดนอาหารของ tape worm และ liver fluke

9. http://www.dr-dan.com/tapeworm.htm รายละเอยด พรอมภาพประกอบวงชวตของ tapeworms

10. http://www.biosci.ohio-state.edu/~parasite/lifecycles/ascaris_lifecycle.html เปน Diagram

แสดงวงชวตของ Round worm

11. http://nematode.unl.edu/digestive_system.html รายละเอยดของ Digestive System ของ nematode

12. http://biog-101-104.bio.cornell.edu/BioG101_104/tutorials/animals/earthworm.html

ภาพถายไสเดอนดน แสดงลกษณะภายนอก ดานหลงและดานทอง ภาพแสดงโครงสราง

ของอวยวะภายใน รวมทงระบบทางเดนอาหาร

13. http://www.pbs.org/wnet/nature/alienempire/multimedia/bee.html รายละเอยดเกยวกบ bee anatomy

พรอมทง อธบายโครงสรางของผงทงภายในและภายนอก *****

14. http://arbl.cvmbs.colostate.edu/hbooks/pathphys/digestion/herbivores/rumen_anat.html

มภาพประกอบแบบแยกสวนของ ruminant stomach และภาพถายแสดงลกษณะของเยอบผวภายใน

กระเพาะสวน rumen, reticular, และ omasum และในตอนทายของบทความมลงคไปยงเรอง rumen

physiology and rumination ซงมรายละเอยดเกยวกบการยอยและการเกบสะสมของอาหารใน

กระเพาะอาหาร และการเคลอนตวของกระเพาะสวน Reticular-Rumen (Reticuloruminal Motility)

พรอมภาพเคลอนไหวแสดง motility

15. http://tidepool.st.usm.edu/crswr/110respiration.html เรอง Cellular respiration พรอมภาพประกอบ

57.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

บทท 6

การรกษาดลยภาพในรางกาย

เนอหาและเวลาทใชสอน

6.1 ระบบหายใจกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

6.1.1 โครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของสงมชวตเซลลเดยวและสตว 3 ชวโมง

6.1.2 โครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของคน 8 ชวโมง

6.2 ระบบขบถายกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

6.2.1 การขบถายของสงมชวตเซลลเดยว 0.5 ชวโมง

6.2.2 การขบถายของสตว 2.5 ชวโมง

6.2.3 การขบถายของคน 6 ชวโมง

6.3 ระบบหมนเวยนเลอด ระบบนำเหลองกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

6.3.1 การลำเลยงสารในรางกายของสงมชวตเซลลเดยวและสตว 2 ชวโมง

6.3.2 การลำเลยงสารในรางกายของคน 12 ชวโมง

6.3.3 ระบบนำเหลอง 6 ชวโมง

รวม 40 ชวโมง

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปความสำคญของการรกษาดลยภาพภายในรางกาย

2. สบคนขอมล สำรวจตรวจสอบ อภปราย เปรยบเทยบ และสรปโครงสรางทใชในการ

แลกเปลยนแกสของสงมชวตเซลลเดยวและของสตว

3. สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปราย และสรปโครงสรางและกระบวนการ ตาง ๆ ท

เกยวกบ การแลกเปลยนแกสของคนและของสตว

4. สบคนขอมล อภปราย สรป และนำเสนอผลงานเกยวกบความผดปกตทเกยวของกบปอด

และโรคของระบบทางเดนหายใจ

5. สบคนขอมล อภปราย และสรปความหมายของของเสยและการขบถาย

6. สบคนขอมล อภปราย และอธบายกระบวนการขบถายของสงมชวตเซลลเดยวและของสตว

7. สำรวจตรวจสอบ อภปราย และสรปเกยวกบโครงสรางของไตและอวยวะทเกยวของ

8. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบการทำงานของไตกบการรกษาดลยภาพของ

นำและแรธาตของรางกาย

9. สบคนขอมล อภปราย และอธบายความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไต พรอมทง

เสนอแนะแนวทางในการดแลสขภาพของระบบขบถายของตนเองใหเปนปกต

10. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบการทำงานของผวหนงกบการรกษาดลยภาพของ

รางกาย

11. สบคนขอมล สำรวจตรวจสอบ อภปราย และอธบายการลำเลยงสารในรางกายของ

สงมชวตเซลลเดยวและของสตว

12. สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบการลำเลยงสารในรางกายของคน

58.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

13. สบคนขอมล ทดลอง อภปราย และสรปเกยวกบสวนประกอบและหนาทของเลอด หมเลอด

การใหและรบเลอด

14. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบระบบนำเหลอง ระบบภมคมกน

15. สบคนขอมล อภปราย สรป และจดแสดงผลงานเกยวกบการศกษาปจจยทมผลตอการทำงาน

ของระบบภมคมกนของรางกาย และโรคทเกยวของกบระบบภมคมกนของคนในทองถน

สาระสำคญ

รางกายของสงมชวตไดรบแกสออกซเจนจากสงแวดลอมภายนอก โดยอาศยโครงสรางททำหนาท

ในการแลกเปลยนแกส สงมชวตทมความซบซอนของโครงสรางรางกายแตกตางกน รวมถงสภาพ

แวดลอมทสงมชวตอาศยอยแตกตางกน และความตองการแกสออกซเจนไมเทากน ทำใหมโครงสราง

ทใชในการ แลกเปลยนแกสแตกตางกน

กระบวนการเมแทบอลซมตาง ๆ ของรางกาย ทำใหเกดของเสย ไดแก แกสคารบอนไดออกไซด

และของเสยทมธาตไนโตรเจนเปนองคประกอบ ซงไดแก แอมโมเนย ยเรย และกรดยรก จงตองม

การขบถายของเสยเหลานออกจากรางกาย สงมชวตทมโครงสรางของรางกายและสภาพแวดลอม

ทอาศยอยแตกตางกน จะมโครงสรางและวธการขบถายของเสยแตกตางกน คนมไตและผวหนงเปน

อวยวะททำหนาทเกยวกบการขบถายและรกษาสมดลของสารในรางกาย

ในสงมชวตขนาดเลกรางกายมโครงสรางไมซบซอน มการแลกเปลยนสารระหวาง

เซลลกบสงแวดลอมโดยตรง ในสตวชนสงทรางกายซบซอนมระบบหมนเวยนเลอดทำหนาท

ลำเลยงสารไปสสวนตาง ๆ ของรางกาย ระบบหมนเวยนเลอดม 2 ระบบ ระบบหมนเวยนเลอด

แบบวงจรเปดพบในสตวจำพวก หอย แมลง สวนระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรปดพบใน

ไสเดอนดนและสตวเลยงลกดวยนม รวมทงคนดวย

ระบบหมนเวยนเลอดของคนประกอบดวยหวใจ ทำหนาทรบและสบฉดเลอดไปยงเซลลทว

รางกาย ขณะทหวใจบบตวสบฉดเลอด ทำใหเกดความดนในหลอดเลอดและชพจร ชพจรและความดน

เลอดมความสมพนธกบปจจยหลายอยาง เชน ปรมาณไขมนในหลอดเลอด สภาพการทำงานของรางกาย

วยของคน เปนตน

เลอดคนประกอบดวย เซลลเมดเลอดและพลาสมา เซลลเมดเลอดนนมหลายชนดและทำหนาท

แตกตางกน เซลลเมดเลอดแดงทำหนาทรบออกซเจน เซลลเมดเลอดขาวทำหนาททำลายเชอโรค

หรอสงแปลกปลอม และสรางภมคมกนใหรางกาย เพลตเลตทำหนาทเกยวของกบการแขงตวของเลอด

สวนพลาสมานนมสารหลายชนดละลายอย มทงสารทเปนประโยชนและสารทรางกายไมตองการ

เลอดของคนจำแนกตามระบบ ABO ไดเปน 4 หม คอ A B AB และ O เรยกตามชนดของ

แอนตเจนทเยอหมเซลลเมดเลอดแดง และสามารถจำแนกตามระบบ Rh ไดเปน 2 หม คอ Rh+ และ Rh-

หมเลอดมความสำคญตอการใหและการรบเลอด ผใหและผรบเลอดควรมหมเลอดตรงกนจงจะ

ปลอดภยทสด

ระบบนำเหลองเกยวของกบการลำเลยงสารและ การสรางภมตานทานเชอโรคหรอสงแปลกปลอม

ตาง ๆ อวยวะทเกยวของกบระบบหมนเวยนเลอด ระบบนำเหลอง และการสรางภมคมกนของรางกาย

ไดแก หลอดนำเหลอง และตอมนำเหลอง นำเหลองคอของเหลวทซมผานผนงหลอดเลอดฝอยออกมา

59.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

อยระหวางเซลลและแพรเขาไปในหลอดนำเหลองฝอย ตอจากนนจงเขาสหลอดนำเหลองทม

ขนาดใหญขน แลวเปดเขาสระบบหมนเวยนเลอดทหลอดเลอดเวนใหญใกลหวใจ หลอดนำเหลอง

มลกษณะปลายตนและจะมทศทางการไหลเขาสหวใจทางเดยว ตอมนำเหลอง ตอมไทมส และ

เนอเยอนำเหลองทบรเวณผนงลำไสเลก หนาทของตอมแตละชนดจะแตกตางกนโดยทวไปจะ

ทำหนาทเกยวของกบการทำลายเชอโรค และสรางลมโฟไซตบางชนดทเกยวของกบการสราง

ภมคมกนของรางกาย

เมอมสงแปลกปลอมเขาสรางกาย รางกายจะมกลไกตอตานหรอทำลายสงแปลกปลอม

แบบไมจำเพาะและแบบจำเพาะ นอกจากนความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทางการ

แพทยชวยใหมวธการสรางภมคมกนโรคใหกบรางกายได ซงม 2 แบบ คอ ภมคมกนกอเอง

และภมคมกนรบมา

ระบบภมคมกนของรางกายอาจเกดผดปกตได เชน โรคภมแพ โรคสรางภมตานทานตอเนอเยอ

ตนเอง และโรคเอดส ความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทางการแพทยยงไมสามารถคนหา

วธรกษาและกระตนใหรางกายสรางภมคมกนโรคเอดสได ดงนนทกคนควรตระหนกถงอนตราย

และการปองกนโรครายน

60.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ผงมโนทศน

บทท

6 การรกษาดล

ยภาพ

ในรางกาย

การแลก

เปลยนแก

ส

โครงสร

างสำหรบ

แลกเปลยนแก

ส

ม

ไดแก

ปอด

ในสต

วปก

สตวเลยงลกด

วยนม

เยอห

มเซลล

ใน

สงมช

วตเซลล

เดยว

เชน

อะม

บา

พารามเซยม

และส

ตวบางชน

ด เชน

ฟองนำ ไฮดรา

ทอล

มในแม

ลงเหงอกใน

สตวท

อยใน

นำ

พบใน

อาจจะ

ไดแก

ม

ระบบหมน

เวยน

เลอด

แบบว

งจรป

ด

การลำเลยงสาร

ระบบหมน

เวยน

เลอด

แบบวงจรเปด

ประกอ

บดวย

มเลอ

ดไหลผ

าน

ชองวางภายในลำตว

การรกษ

าดลย

ภาพขอ

งรางกาย

เกยวขอ

งกบ

หลอ

ดเลอ

ดเวน

หลอ

ดเลอ

ดฝอย

หลอ

ดเลอ

ดอารเตอร

ไดแก

หลอ

ดเลอ

ดเซลล

เมดเลอ

ดหวใจ

พลาสม

าฟองนำ

ไฮดรา

ผานเยอห

มเซลล

สงมช

วตเซลล

เดยว

ไดแก

อาจข

บถายในรป

การขบถาย

คารบ

อนไดออ

กไซด

อาจข

บถายในรป

สตวบ

ก ปลาบางชน

ด

สตว

สะเทนนำสะเทนบก

หอยทาก

นก

แมล

ง

สตวเลอ

ยคลานบางชน

ด

มไน

โตรเจน

เปนองคป

ระกอ

บ

สตวน

ำสวน

ใหญ

เชน

ปลา

แอมโ

มเนย

ยเรย

กรดยรก

61.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปความสำคญของการรกษาดลยภาพในรางกาย

2. สบคนขอมล อภปรายและสรปโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของสงมชวต

เซลลเดยว และสตวบางชนด

3. สำรวจตรวจสอบ อภปราย เปรยบเทยบและสรปโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกส

ของสตว

4. สบคนขอมล สำรวจตรวจสอบ ทดลอง อภปราย และสรปโครงสรางทใชในการแลกเปลยน

แกส และกระบวนการตาง ๆ ทเกยวของกบการแลกเปลยนแกสของคน

5. สบคนขอมล อภปราย สรป และนำเสนอผลงาน เกยวกบความผดปกตทเกยวของกบปอด

และโรคของระบบทางเดนหายใจ

6. ทดลอง อภปราย และสรปเกยวกบการวดอตราการหายใจ

แนวการจดการเรยนร

ครนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนศกษาภาพการเลยงเอมบรโอของสงมชวตชนดหนง

ในหองปฏบตการใหอยรอดในสภาพแวดลอมทเหมาะสมในหลอดทดลอง และรวมกนอภปราย โดยใช

ตวอยางประเดนอภปราย ดงน

ถาตองใหเอมบรโอสามารถมชวตอยรอดในหลอดทดลองได จะตองจดสภาพแวดลอมให

อยในสภาพอยางไร

มอาหาร อากาศ อณหภม และสภาพแวดลอมอน ๆ ทเหมาะสม และเพยงพอตอการดำรงชวต

ถาสภาพแวดลอมภายนอกเซลลเปล ยนแปลงไปจากเดม นกเรยนคดวาเอมบรโอจะ

เจรญอยไดหรอไม เพราะเหตใด

อาจจะอยไมได หรอถาเปลยนไปมากเอมบรโออาจตายได

ในสงมชวตหลายเซลลทมโครงสรางซบซอน สภาวะแวดลอมมทงสภาวะแวดลอมภายนอก

รางกายและสภาวะแวดลอมภายในรางกาย นกเรยนคดวาสภาวะแวดลอมใดมผลตอการ

ดำรงชวตของ สงมชวตมากกวากน เพราะเหตใด

สภาวะแวดลอมภายในรางกาย เพราะเซลลสมผสกบสภาวะแวดลอมภายในรางกาย

มากกวาสภาวะแวดลอมภายนอกรางกาย หรอกลาวอกนยหนงวาสภาวะแวดลอมภายใน

รางกาย คอ สภาวะแวดลอมของเซลลนนเอง

ในชวตประจำวนสภาพแวดลอมภายในรางกายของนกเรยนมการเปลยนแปลง บางหรอไม

จงยกตวอยาง

ในแตละวนสภาพแวดลอมภายในและภายนอกรางกายมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา เชน

อณหภมของอากาศ ปรมาณนำ แรธาต และสารอาหาร อน ๆ ทรางกายไดรบจากอาหาร

ทำใหสภาพแวดลอมภายในรางกาย เชน ความเขมขนของสารตาง ๆ ความเปนกรด-เบส

และอณหภม เปลยนแปลงไป

6.1 ระบบหายใจกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

62.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

รางกายของนกเรยนมกลไกอยางไร ในการรกษาดลยภาพของสภาวะแวดลอมภายใน

รางกายไวใหคงท

คำตอบขนอยกบประสบการณของนกเรยน ซงครยงไมบอกวาของใครผดหรอถก เมอนกเรยน

เรยนจบบทเรยนใหนกเรยนลองตรวจสอบคำตอบของนกเรยนอกครง

ครทบทวนเกยวกบระบบตาง ๆ ของรางกายททำงานเพอรกษาดลยภาพของรางกาย แตละระบบจะ

มกลไกการรกษาดลยภาพของรางกายแตกตางกน ซงนกเรยนจะไดเรยนในหวขอตอไป จากนนครนำ

เขาสหวขอ 6.1.1 โดยทบทวนความรเดมเกยวกบการทำกจกรรมตาง ๆ ของเซลลและรางกายซงจำเปน

ตองใชพลงงาน และพลงงานสวนใหญไดจากการสลายโมเลกลของสารอาหารแบบใชออกซเจน

และผลทเกดขนจะไดแกส คารบอนไดออกไซดและนำ ซงรางกายจำเปนตองกำจดออก ครใหนกเรยน

ชวยกนคดวาสงมชวตมการรบแกสออกซเจนและปลอยแกสคารบอนไดออกไซดออกจากรางกาย

ดวยวธใด และสงมชวตทอยในสภาพแวดลอมตางกน โครงสรางรางกายตางกนจะมวธการ แลกเปลยน

แกสเหมอนหรอตางกนอยางไร

6.1.1 โครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของสงมชวตเซลลเดยวและของสตว

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของสงมชวต

เซลลเดยวและของสตว

2. สำรวจตรวจสอบ อภปราย และสรปโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของ

สตวเลยงลกดวยนม

3. อธบายความเหมาะสมของโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของสงมชวตชนดตาง ๆ

กบสภาพแวดลอม

แนวการจดการเรยนร

ครใหนกเรยนยกตวอยางสงมชวตเซลลเดยวทนกเรยนรจก เชน พารามเซยม อะมบา ยสต

และใหนกเรยนรวมกนอภปรายเกยวกบความตองการแกสออกซเจนของสงมชวต เพอนำไปใชในการสลาย

สารอาหารใหไดพลงงาน ขณะเดยวกนกตองกำจดแกสคารบอนไดออกไซดและของเสยอน ๆ ออก

จากเซลล นกเรยนคดวาสงมชวตเซลลเดยวจะใชโครงสรางใดของเซลลเพอทำหนาทดงกลาว และใชวธ

การลำเลยงสารแบบใด โดยใหนกเรยนเชอมโยงกบเรองการลำเลยงสารเขาออกจากเซลลทเคยเรยนมาแลว

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของฟองนำ ไฮดรา

พลานาเรย ไสเดอนดน แมลง แมงมม ปลา และนก โดยครอาจจะใชแผนโปรงใส หรอโปสเตอร อธบาย

ประกอบในเรองทนกเรยนสงสย เพอใหนกเรยนมความรสมบรณยงขน และใหนกเรยนแบงกลมอภปราย

เปรยบเทยบ และสรปเกยวกบโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกส ของสตวตาง ๆ โดยใชตวอยางคำถาม

ในหนงสอเรยนและคำถามเพมเตม ดงน

63.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

การแลกเปลยนแกสของฟองนำ ไฮดรา พลานาเรย และไสเดอนดนเหมอนหรอ

แตกตางกนอยางไร

ฟองนำ ไฮดรา พลานาเรย จะใชเซลลทผวหนงทสมผสกบสงแวดลอมแลกเปลยนแกสกบ

สงแวดลอม และมการแพรของแกสระหวางเซลลกบเซลล สวนไสเดอนดนมการ

แลกเปลยนแกส โดยผานทางผวหนงคลายกบพลานาเรย แตไสเดอนดนมเนอเยอหลายชน

การแลกเปลยนแกสใชวธการแพรอยางเดยวยงไมเพยงพอและรวดเรว จงตองมระบบ

หมนเวยนเลอดชวยในการลำเลยงแกส ไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย ทำใหการแลกเปลยน

แกสมประสทธภาพดขน ซงเหมาะสมกบโครงสรางของรางกาย

โครงสรางของรางกายททำหนาทแลกเปลยนแกสจะตองมลกษณะสำคญอยางไร

มพนทผวมากและบางพอทจะแลกเปลยนแกสไดอยางมประสทธภาพ มการลำเลยงแกสไปยง

บรเวณอน ๆ ไดอยางรวดเรว มการปองกนอนตรายใหกบโครงสรางทใชแลกเปลยนแกส

และโครงสรางในการแลกเปลยนแกสตองชมชนอยเสมอ

เพราะเหตใด แมลงจงไมจำเปนตองมระบบหมนเวยนเลอดเปนตวนำแกสออกซเจนไป

ใหเซลลตาง ๆ ทวรางกาย

แมลงมระบบทอลมซงแตกแขนงไปทวรางกาย ระบบทอลมนสามารถนำแกสไปใหเซลล

ตาง ๆ ของรางกายไดโดยตรง

อวยวะแลกเปลยนแกสของสตวนำมความเหมาะสมตอการดำรงชวตอยางไร

ในนำมแกสออกซเจนทละลายอยในปรมาณนอยมาก และมการแพรชามากเมอเทยบกบ

ในอากาศ สตวทอยในนำ เชน ปลาและกง จงพฒนาโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกส

คอเหงอก ใหม ลกษณะเปนซ ๆ เรยงกนเปนแผง เพอเพมพนทผวทสมผสกบออกซเจนในนำ

นกเรยนคดวาถงลมของนกทำหนาทแลกเปลยนแกสไดหรอไม เพราะเหตใด

ถงลมของนกไมไดทำหนาทแลกเปลยนแกส เนองจากผนงของถงลมไมบาง ถงแมวาจะม

หลอดเลอดฝอยมาลอมรอบกตาม แตมหนาทสำรองอากาศเพอสงใหปอดแลกเปลยนแกส

ใหนกใชในขณะบน

ครใหนกเรยนศกษาโครงสรางของสตวเลยงลกดวยนม โดยสำรวจตรวจสอบโครงสรางทใช

ในการแลกเปลยนแกสของสตวเลยงลกดวยนม จากกจกรรมท 6.1

กจกรรมท 6.1 โครงสรางภายนอกของปอดหม หรอปอดวว

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สงเกตลกษณะภายนอก และภายในรวมทงความยดหยนของปอด

2. สงเกตลกษณะโครงสรางของหลอดลม ทอลม เนอเยอปอด และหลอดเลอด

ในการทำกจกรรมท 6.1 ครควรดำเนนการดงน

1. ครควรเตรยมการลวงหนาโดยหาซอปอดหม หรอปอดวว ทมขายในทองตลาด ซงตองสง

ผขายลวงหนา เพราะปอดววนนแมคามกจะหนขายเปนชนเลก ๆ จงไมเหมาะทจะนำมาศกษา

64.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ควรใหปอด หลอดลม และกลองเสยง รวมถงหลอดเลอดอารเตอรและหลอดเลอดเวนทเชอมกบปอด

มความสมบรณไมฉกขาด

2. กอนใหนกเรยนลงมอศกษา ควรใหนกเรยนสวมถงมอ และนำปอดมาลางใหสะอาด

3. ควรนำสวนของกลองเสยงทมฝาปดกลองเสยงและหลอดอาหารมาอธบายเรองการกลน

อาหาร เพราะหลงหลอดลมจะมหลอดอาหารตดอยดวย เพอเปนการทบทวนเรองการกลนในบทเรยนเรอง

การยอยอาหาร

4. การเปาลมเขาปอดเพอศกษาการขยายตวของปอดนน ควรใชวธกรดเนอปอดบางบรเวณให

เหนแขนงของทอลม แลวใชสายยางสอดเขาหลอดลมฝอยนนแลวเปาเตมแรงใหสดลมหายใจ

แลวหยดและเอาสายยางออกจากปากทนท เพอปองกนไมใหอากาศภายในปอดยอนกลบออกมาเขาปาก

ผเปา เพราะอาจมโรคตดตอถงคนได

5. ไมควรเปาลมจากปากโดยตรงกบปอดทงหมด แตถาตองการจะศกษาการขยายตวของปอด

ทงหมดควรใชเครองสบลมแทนการเปาจากปาก

6. กอนลงมอทำกจกรรมควรใหนกเรยนศกษาขนตอนการทำกจกรรมใหละเอยด ซงครอาจเปน

ผอธบายพรอมกบสาธตใหนกเรยนดกอน จนนกเรยนเขาใจแลวจงใหนกเรยนลงมอปฏบต

ขณะทนกเรยนทำกจกรรมครควรใหนกเรยนรวมกนอภปรายภายในกลม พรอมกบศกษา

ของจรงประกอบไปพรอม ๆ กน จะทำใหนกเรยนเขาใจดยงขนหลงจากทำกจกรรมแลว

ครใหนกเรยนทงชนรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามในกจกรรมท 6.1

ปอดมสอะไร เพราะเหตใดจงมสเชนนน

ปอดมสแดงเรอ เพราะตามถงลมจะมหลอดเลอดฝอยไปหลอเลยง

ลกษณะรปรางและขนาดของปอดซาย และปอดขวาทนกเรยนสงเกตไดแตกตางกนอยางไร

ปอดซายม 2 พ ปอดขวาม 3 พ ปอดซายเลกกวาปอดขวาเลกนอย เนองจากดานซายม

หวใจอยดวย

เมอใชนวมอบบหลอดลมแลวปลอย หลอดลมมการเปลยนแปลงอยางไร

หลอดลมจะกลบคงรปเดม

ลกษณะของหลอดลม การจดเรยงตวของกระดกออน และลกษณะของกระดกออนและ

ถงลมมความเหมาะสมตอการทำหนาทอยางไร

หลอดลมมกระดกออนเปนวงเรยงตวตอ ๆ กน และปลายกระดกออนแตละชนจะไมชนกน

มกลามเนอเชอมระหวางปลาย จงมลกษณะเหมอนกระดกซโครงงหรอรปเกอกมา

มความยดหยนทำใหหลอดลมไมตบแบน สามารถขยายตวไดเลกนอย จงมประโยชนทำให

อากาศเขาและออกจากปอดไดสะดวก และการทถงลมมปรมาณมาก ชวยใหมพนทผว

ในการแลกเปลยนแกสไดมาก

ครอาจใหนกเรยนเปรยบเทยบการทำงานของฝาปดกลองเสยงในการทมการหายใจเขาออก

เชอมโยงกบการกลนอาหาร ซงนกเรยนควรสรปไดดงน

65.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

6.1.2 โครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของคน

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปอวยวะตาง ๆ ของทางเดนหายใจ

2. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบกลไกในการเปลยนแปลงปรมาตรของอากาศ

ในปอดขณะหายใจเขาออก

3. สบคนขอมล อภปราย และอธบายกระบวนการแลกเปลยนแกสในรางกาย

4. สบคนขอมล อภปราย และอธบายเกยวกบการควบคมการหายใจ

5. สบคนขอมล สำรวจตรวจสอบ อภปราย และนำเสนอขอมลเกยวกบความผดปกตทเกยวของ

กบปอดและโรคของระบบทางเดนหายใจ และนำความรไปใชในการดแลสขภาพ

6. สบคน อภปราย และอธบายความสมพนธระหวางอตราการหายใจกบอตราเมแทบอลซม

แนวการจดการเรยนร

ครนำนกเรยนเขาสเรองโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของคน โดยทบทวนความรเดม

วามอวยวะใดเกยวของบาง มความคลายคลงกบของสตวเลยงลกดวยนมทนกเรยนไดทำกจกรรมท 6.1

ไปแลวหรอไมอยางไร

จากนนครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของคน

โดยคร อาจใชแผนโปรงใสอธบายเพมเตม และใหนกเรยนรวมกนอภปรายและสรปทางเดนหายใจของคน

ซงเรมจากชองจมกจนถงถงลม โดยใชตวอยางคำถามนำในการอภปราย ดงน

เมอนกเรยนสดอากาศเขาทางชองจมกแลว อากาศจะมการเดนทางผานอวยวะใดบาง

ชองจมก โพรงจมก คอหอย กลองเสยง หลอดลม หลอดลมฝอย

ถงลม

ปอดของคนมพนทผวทใชในการแลกเปลยนแกส เพยงพอกบความตองการของรางกาย หรอไม

ปอดของคนมพนทผวเพยงพอกบความตองการของรางกายเพราะ ปอดของคนแตละขาง

มถงลม 300 ลานถง แตละถงมเสนผานศนยกลาง 0.25 มลลเมตร มพนทประมาณ 40 เทา

ของพนทผว ของรางกาย

ปอดมวธการรกษาความชนของโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสไดอยางไร

ปอดมตำแหนงอยภายในชองอก และมเยอหมปอดทชวยรกษาความชนใหปอดอยเสมอ

ครนำนกเรยนเขาสเรองการสดลมหายใจเขาออก โดยใหนกเรยนแตละกลมทดลอง โดยใช

ขวดนำพลาสตกทใชแลวและดำเนนการดงภาพ

เลอนลงตำ

ปด

เปด

ขณะกลนอาหารขณะสดลมหายใจเขาออก

ยกตวสงขน

เปด

ปด

ตำแหนงของฝาปดกลองเสยง

ทางเดนหายใจ

ทางเดนอาหาร

66.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

และใหนกเรยนรวมกนอภปรายวาอากาศออกจากขวดและเขาไปในขวดไดอยางไร ซงนกเรยน

ควรสรปไดวาการเคลอนทของอากาศเกดจากความแตกตางของความดนของอากาศ ภายในขวด

และภายนอกขวดและถาเปรยบเทยบขวดพลาสตกนเปนปอด

ภาพ ก. เปรยบเทยบไดกบปอดทมอากาศอยเตม เมอขวดถกบบในภาพ ข. เปรยบเทยบไดกบปอด

ในขณะทหายใจออก ปรมาตรของปอดลดลงทำใหอากาศภายในปอดมความดนจะดนอากาศภายในปอด

ออกมาสภายนอก และเมอเราปลอยมอออกจากขวดดงภาพ ค. เปรยบเทยบไดกบปอดมปรมาตรของปอดเพม

ใหอากาศภายนอกจะไหลเขาสปอด

ครตงคำถามนำเขาสกจกรรมท 6.2 ดงน

- นกเรยน คดวามอวยวะใดเกยวของกบการทำใหเกดการเปลยนแปลงความดนอากาศ

ในปอดบาง

นกเรยนอาจจะใชประสบการณเดมตอบ ครยงไมเฉลย แตใหนกเรยนทำกจกรรมท 6.2

กจกรรมท 6.2 การจำลองการทำงานของกลามเนอกะบงลม

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถสำรวจตรวจสอบ อภปรายและสรปเกยวกบการทำงาน

ของกลามเนอกะบงลม

แนวการจดการเรยนร

ครใหนกเรยนทำกจกรรมท 6.2 เพอศกษาการจำลองการทำงานของกลามเนอกะบงลมควรจะ

ไดผลการทดลองดงภาพ

ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายหลงการทดลอง โดยใชคำถามทายกจกรรมและคำถามเพมเตม ดงน

ผลการทดลองเปนอยางไร เพราะเหตใด

ขณะทปดรเลกทกระบอกสบ เมอเลอนลกสบไปทางดานหนาปรมาตรอากาศใน

กระบอกสบจะลดลง ความดนอากาศในลกโปงจะเพมขนดนใหอากาศภายในลกโปง

ก. ข. ค.

ก.

ข.

67.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

ออกจากลกโปงทำใหลกโปงหดตว ดงภาพ ก. แตเมอดงลกสบกลบทเดมอากาศภายใน

กระบอกสบจะมปรมาตรเพมขนความดนอากาศภายในกระบอกสบลดลง อากาศ

ภายนอกมความดนสงกวาจะไหลเขาไปในลกโปง ทำใหลกโปงขยายขนาดเพมขน

ดงภาพ ข.

ลกโปงเปรยบไดกบโครงสรางใดในการแลกเปลยนแกส

เทยบไดกบปอด

ลกสบเปรยบเทยบไดกบโครงสรางใด

เปรยบเทยบไดกบกะบงลม

ผลการทดลองครงแรกกบครงทสองแตกตางกนหรอไม เพราะเหตใด

ผลการทดลองครงท 2 อากาศในกระบอกสบไมมการเปลยนแปลงความดน เนองจากอากาศ

ออกมาทางรเลกทำใหขนาดของลกโปงไมเปลยนแปลง

นกเรยนจะนำผลการทดลองนไปอธบายการการสดลมหายใจเขาออกของรางกายไดวา อยางไร

ถากลามเนอกะบงลมคลายตว โคงขน ทำใหปรมาตรชองอกลดลง ความดนในชองอกเพมขน

เกดการหายใจออก แตถากลามเนอกะบงลมหดตวกะบงลมจะแบนราบ ทำใหปรมาตร

ชองอกมากขนความดนในชองอกจะลดลงเกดการหายใจเขา

ใหนกเรยนเปรยบเทยบการเปลยนแปลงในขณะดงลกสบของกระบอกสบกบการเลอนขนลง

ของกระดกซโครง วาจะมผลตอการเปลยนแปลงปรมาตรและความดนภายในชองอกและปอดหรอไม

ใหนกเรยนรวมกนอภปรายและตอบคำถามดงน

ใหนกเรยนลองจบกระดกซโครงและกระดกหนาอก แลวสดลมหายใจเขาปอดแรง ๆ จะ

พบการเปลยนแปลงอยางไร

กระดกซโครงและกระดกหนาอกยกตวสงขน

การทกระดกซโครงยกตวสงขน จะมผลตอปรมาตรและความดนของอากาศภายในชองอก

อยางไร

ปรมาตรภายในชองอกมากขน ความดนภายของอากาศในชองอกลดลง อากาศภายนอก

จะถกดดเขามาในปอด

ในทางตรงขามขณะหายใจออกกระดกซโครงและกระดกหนาอกลดตำลงจะมผลอยางไร

ปรมาตรชองอกจะลดลง ความดนภายในชองอกเพมขน อากาศจะถกขบออกจากปอด

จากนนครใหนกเรยนสบคนขอมล เกยวกบการทำงานของกลามเนอทยดซโครงทงแถบนอก

และแถบในทสมพนธกบการทำงานของกลามเนอกะบงลม ซงทำใหเกดการสดลมหายใจเขาออก โดย

ครอาจจะใชสอแผนโปรงใสหรอหนจำลอง หรอใหนกเรยนทดลองนำมอแตะทหนาทองขณะทหายใจ

เขาออก อธบายเสรมความรใหนกเรยน และใหนกเรยนรวมกนอภปรายและสรป โดยใชคำถามนำในการ

อภปราย ดงน

การทำงานของกลามเนอยดซโครงและกลามเนอกะบงลม ขณะหายใจเขาและหายใจออก

สามารถสรปเปนตารางได ดงน

68.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ถากลามเนอกะบงลมหยดทำงาน นกเรยนจะสามารถสดลมหายใจไดหรอไม เพราะเหตใด

ไมไดเนองจากความดนของอากาศในปอดจะคงท หรอมการเปลยนแปลงนอยมาก อากาศ

จะไมเคลอนทเขาและออกจากปอด

ครใหนกเรยนทกคนทดลองวดอตราการสดลมหายใจเขาออกของตนเองในเวลา 1 นาท ขณะ

นงพกและนำขอมลมาเปรยบเทยบกบขอมลอตราการสดลมหายใจของผใหญปกตขณะพก จากนนตง

คำถามวาในการหายใจเขาออกแตละครงมปรมาตรเทาไร และใหนกเรยนศกษาปรมาตรอากาศใน

ลมหายใจออก โดยทำกจกรรมท 6.3

กจกรรมท 6.3 ปรมาตรอากาศในลมหายใจออก

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. ทำการทดลองหาปรมาตรของลมหายใจออก

2. ออกแบบการทดลองเพอศกษาปจจยทมผลตอปรมาตรของอากาศทหายใจออก

เมอนกเรยนแตละกลมศกษาวธการทดลอง และรบอปกรณเรยบรอยแลว ครควรใหนกเรยน

รวมกนอภปรายกอนการทดลอง โดยใชตวอยางคำถามดงน

การวดปรมาตรของอากาศในลมหายใจออกใชวธการอยางไร

เปาลมหายใจออกไปแทนทนำ

นกเรยนจะมวธการอยางไรจงทำใหคาทไดถกตองมากทสด

1. การทำสเกลทขวดบรรจนำตองถกตองและชดเจน

2. การสดลมหายใจเขาตองสดใหเตมทแลวเปาลมหายใจออกใหมากทสด

3. ทดลองซำ 2-3 ครง แลวหาคาเฉลย

เมอนกเรยนทดลองเสรจเรยบรอยแลว ใหนกเรยนนำเสนอขอมลบนกระดานเพอเปรยบเทยบ

กบกลมอนและอาจจะเปรยบเทยบขอมลระหวางเพศหญงและชาย

หลงจากนนครใหนกเรยนรวมกน อภปรายหลงการทดลองโดยใชตวอยางคำถามทายกจกรรมดงน

ขณะสดลม

หายใจเขา

กระดกซโครงกลามเนอ

กะบงลมปรมาตรชองอก

ขณะสดลม

หายใจออก

ความดน

อากาศ

ภายใจชองอก

หดตว คลายตว ยกตวสงขน หดตว เพมขน

คลายตว หดตว เคลอนลง คลายตว ลดลง

กลามเนอ

ยดซโครง

แถบนอก

กลามเนอ

ยดซโครง

แถบใน

ลดลง

เพมขน

69.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

ปรมาตรของอากาศทหายใจออกเตมทแตละครงเทากนหรอไม อยางไร

คำตอบนขนอยกบผลการทดลองของนกเรยน

นกเรยนมวธการตรวจสอบไดอยางไรวา อาย เพศ ขนาดของรางกาย และกจกรรมทรางกาย

กระทำมผลตอปรมาตรของอากาศทหายใจออก

ทำการทดลองเหมอนกจกรรมท 6.3 แตกำหนดตวแปรตนแตกตางกนในแตละครง เชน

ตองการทราบวาปรมาตรของอากาศทหายใจออกของคนทอายตางกนเทากนหรอไม

ตวแปรตน คอ คนท อายตางกนกลมละ 4-5 คนเพอหาคาเฉลย

ตวแปรตาม คอ ปรมาตรของอากาศในลมหายใจออก

ตวแปรควบคม คอ สภาพของรางกาย เชน ขณะพก สขภาพของรางกายแขงแรงสมบรณ

และ เพศเดยวกน นำหนก สวนสงใกลเคยงกน

ครอาจสงเสรมใหนกเรยนทสนใจเปนพเศษทำการศกษาเพมเตม และเกบเปนผลงานได Porfolio

ครอาจตงคำถามเพมเตมเพอใหนกเรยนออกแบบการทดลอง เชน ใหนกเรยนออกแบบการ

ทดลองการวดลมหายใจเขา

ตอจากนนครใหนกเรยนศกษาภาพแสดงปรมาตรอากาศในปอดขณะหายใจเขา-ออกปกต และ

ขณะหายใจเขา-ออกเตมท ในภาพท 6-10 และรวมกนอภปรายเพอตอบคำถามดงน

จากกราฟการหายใจเขาออกปกต 1 ครง อากาศจะมปรมาตรเทาใด

500 ลกบาศกเซนตเมตร

นกเรยนสามารถหายใจเอาอากาศออกจากปอดจนหมดไดหรอไม เพราะเหตใด

ไมได เพราะการทำงานของกลามเนอกะบงลมและกลามเนอแถบนอกทยดซโครงทำงาน

ไดจำกด

ปรมาตรของอากาศจากการบงคบใหมการหายใจเขาเตมทกบการบงคบการหายใจออกเตมท

ตางกนหรอไม อยางไร

ตางกน ขณะทมการหายใจเขาเตมทจะมปรมาตรอากาศสงสดท 6,000 ลกบาศกเซนตเมตร

ขณะทหายใจออกเตมทแลว ยงคงมอากาศตกคางในปอดประมาณ 1,100 ลกบาศกเซนตเมตร

เมอหายใจออกปกตจะมปรมาตรของอากาศทตกคางในปอดเปนเทาไร

2,400 ลกบาศกเซนตเมตร

ครใหความรนกเรยนเพมเตม และใหนกเรยนคำนวณปรมาตรของอากาศ ทนกเรยน

หายใจเขาภายใน 1 วน และใหนกเรยนวเคราะหวาถาอากาศเหลานนเปนอากาศทไมบรสทธมสารพษ

ฝนละออง หรอเชอโรคปนเปอนอยดวย นกเรยนจะมโอกาสไดรบสงเหลานนเขาไป ในรางกาย

มากนอยเพยงใด

การแลกเปลยนแกส

ครนำนกเรยนเขาสเรองการแลกเปลยนแกสโดยสนทนากบนกเรยนเกยวกบอากาศทนกเรยน

หายใจเขาไปถงถงลม มแกสออกซเจนจำนวนมาก แกสออกซเจนเหลานจะเขาสเลอดไดอยางไร

เมอเลอดลำเลยงแกสออกซเจนไปใหเซลลตาง ๆ ทวรางกาย แกสออกซเจนจะเขาสเซลลและ

70.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

แกสคารบอนไดออกไซดจากเซลลจะเขาสเลอดไดอยางไร และรางกายจะมวธการอยางไรในการกำจด

ออกจากรางกาย คำตอบของนกเรยนอาจมหลากหลาย แตครยงไมเฉลยแตเมอเรยนจบหวนแลวให

นกเรยนตรวจสอบความเขาใจเดมของนกเรยนอกครง

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบการแลกเปลยนแกสออกซเจน และแกสคารบอนไดออกไซด

วามกระบวนการอยางไร เกดขนทบรเวณใดของรางกาย รวมถงสารทมบทบาทในการแลกเปลยนแกส

โดยศกษาแผนภาพแสดงการรบกบการลำเลยงแกสออกซเจนและแกสคารบอนไดออกไซด และ

แผนภาพแสดงความหนาแนนของแกสในบรรยากาศและในสวนตาง ๆ ของรางกาย โดยครอาจจะ

ใชแผนโปรงใส อธบายเพมเตม และใหนกเรยนรวมกนอภปรายเพอตอบคำถามในบทเรยน และอาจ

มคำถามเพมเตม ดงน

การแลกเปลยนแกสเกดขนทสวนใดบาง

เกดขน 2 แหง แหงแรกเกดทถงลมกบหลอดเลอดฝอย อกแหงหนงเกดขนทเซลล

ทวไปของรางกายกบหลอดเลอดฝอย

เซลลของเนอเยอปอดตองการออกซเจนหรอไม เพราะเหตใด

ตองการ เพราะเนอเยอของปอดตองใชพลงงานในการทำกจกรรมในเซลล เชนเดยวกบ

เซลลอน ๆ ของรางกาย

เนอเยอของปอดไดรบออกซเจนโดยวธใด

แพรจากหลอดเลอดฝอยทมาหลอเลยงเนอเยอของปอด

ฮโมโกลบนรวมตวกบคารบอนมอนอกไซดไดดกวาออกซเจน และไมยอมปลอยคารบอน

มอนอกไซดออกมางาย ๆ นกเรยนคดวาจะเกดผลอยางไร ถารางกายไดรบคารบอนมอนอก-

ไซดเปนปรมาณมาก

แกสนจะไปรวมตวกบฮโมโกลบนของเซลลเมดเลอดแดงไดดกวาแกสออกซเจน ทำให

เลอดลำเลยงออกซเจนไดนอยลง หวใจจงตองบบตวเรวขน เพอใหมการลำเลยงออกซเจน

ไปยงสวนตาง ๆ ของรางกายไดเพยงพอ

แกสคารบอนไดออกไซดจากเซลลตาง ๆ ทเขาสหลอดเลอดฝอยจะมการเปลยนแปลง

อยางไรบาง

แกสคารบอนไดออกไซดสวนใหญจะทำปฏกรยากบนำในเซลลเมดเลอดแดงไดเปน

กรดคารบอนก ซงจะแตกตวเปนไฮโดรเจนคารบอเนตอออนและไฮโดรเจนไอออน

แพรออกสพลาสมา คารบอนไดออกไซดบางสวนจะจบกบฮโมโกลบน

สารใดมผลตอการเปลยนแปลงคา pH ของพลาสมา

แกสคารบอนไดออกไซด

นกเรยนทราบหรอไมวา บรเวณใดในรางกายมโมเลกลของออกซเจนหนาแนนมากทสด

และนอยทสด

สงทสดคอทปอดหรอในถงลม และตำทสดคอทเนอเยอตาง ๆ ของรางกาย

บรเวณใดมโมเลกลของคารบอนไดออกไซดอยกนหนาแนนมากทสดและนอยทสด

เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

สงทสดคอทเนอเยอตาง ๆ ของรางกาย เพราะเซลลตาง ๆ ของเนอเยอมการใช

71.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

แกสออกซเจน และปลอยแกสคารบอนไดออกไซด สวนบรเวณนอยทสดคอทปอด

หรอในถงลม เพราะเปนอากาศทหายใจเขามามแกสคารบอนไดออกไซดเปนสวนประกอบ

ประมาณรอยละ 0.03

แกสออกซเจนทผานเขาไปในปอดจะแพรเขาสเลอดไดทงหมดหรอไม เพราะเหตใด

แกสออกซเจนทผานเขาไปในปอดจะแพรเขาสเลอดไดไมทงหมด เพราะในลมหายใจออก

ยงมปรมาณออกซเจนจำนวนหนงออกมา

เพราะเหตใดในเน อเย อจงมโมเลกลของออกซเจนหนาแนนนอย แตมโมเลกลของ

คารบอนไดออกไซดอยกนหนาแนนมาก

เพราะเน อเย อนำเอาออกซเจนเขารวมปฏกรยาการหายใจและไดผลตภณฑคอ

แกสคารบอนไดออกไซด

การควบคมการหายใจ

แนวการจดการเรยนรในหวขอน ครไมควรเนนเรองโครงสรางของสมองเพราะนกเรยนยง

ไมไดเรยนแตใหรจกวาสมองและไขสนหลงเกยวของกบการควบคมการหายใจอยางไร ครเรมนำนกเรยน

เขาสเรองทเรยน โดยใหนกเรยนลองกลนหายใจด นกเรยนจะกลนหายไดระยะหนง แลวถามคำถาม

เพอนำไปสการอภปราย ดงน

- เราสงใหรางกายใหกลนหายใจไดนานกวานนไดหรอไม เพราะเหตใด หรอขณะทวง

ออกกำลงกายเราหายใจหอบและถ เราสงรางกายใหหายใจเปนปกตไดหรอไม แสดงวาเรา

ควบคมการหายใจไดหรอไม

จากทกลาวมาแลวเราสงรางกายใหกลนหายใจไดชวระยะหนงเทานน และจะสงใหหายใจเปน

ปกตขณะทหอบถไมได แตถงอยางไรรางกายกมกลไกควบคมการหายใจ นกเรยนคดวาสวนใด

ของรางกายทคอยควบคมการหายใจ เพอชวยรกษาดลยภาพภายในรางกาย คำตอบของนกเรยนอาจม

หลายแบบแตครยงไมเฉลยคำตอบ

ครใหนกเรยนสบคนขอมลการควบคมการหายใจ และรวมกนอภปรายเพอสรปกลไกการ

ควบคมการหายใจของรางกาย ซงสมพนธกบการรกษาดลยภาพของรางกาย และใหนกเรยนรวมกน

อภปรายคำถามในหนงสอเรยนและเพมเตม ดงน

นกเรยนจะอธบายวาอยางไร ในกรณทรางกายมการหายใจเรวขนและลกขนในขณะท

ออกกำลงกาย

ขณะทออกกำลงกายรางกายตองการแกสออกซเจนมากขน เพอนำไปใชในการรบอเลกตรอน

ตวสดทายในการสลายสารอาหารเพอใหไดพลงงาน ขณะเดยวกนกตองเรงกำจดแกส

คารบอนไดออกไซดทเกดมากขนออกจากรางกาย ดงนนจงตองมการหมนเวยนแกส

ออกซเจนเขาสรางกายมากขนและเรวขน และตองนำแกสคารบอนไดออกไซดออกจาก

รางกาย มากขนและเรวขนดวย

72.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ความผดปกตทเกยวของกบโรคของระบบทางเดนหายใจ

ครนำนกเรยนเขาสหวขอน โดยนำเหตการณปจจบนทมผปวยปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจ

เปนจำนวนมาก ซงหาไดจากขาวทางหนงสอพมพ หรอสถตของกระทรวงสาธารณสข ใหนกเรยนศกษา

และอภปรายถงสาเหต อาการของโรค วธการแพรกระจาย วธปองกนตนเองไมใหเปนโรค ตอจากนน

ครใหนกเรยนทำกจกรรมเสนอแนะ

กจกรรมเสนอแนะ โรคทเกยวของกบระบบทางเดนหายใจ

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบโรคทเกยวของกบระบบทางเดนหายใจ

2. นำเสนอขอมลโดยจดทำเปนปายนเทศ

3. นำความรทไดไปใชในการดแลรกษาสขภาพของตนเองและครอบครว

ครควรใหนกเรยนทำงานเปนกลมในการสบคนขอมลเกยวกบโรคของระบบทางเดนหายใจ

จากแหลงเรยนรตาง ๆ ตามทนกเรยนสนใจโดยไมควรซำกน ดวยวธสบคนถงสาเหต อาการ การปองกน

และการรกษาโรค การประเมนผลครอาจใหเพอนในชนเรยนรวมประเมนดวย

สำหรบเรองพษภยของบหรนนครใหนกเรยนพจารณาขอความและเอกสารแผนพบตาง ๆ ทใชใน

การรณรงคใหงดสบบหร และรวมกนอภปรายถงผลของการสบบหร และใหทำกจกรรมเสนอแนะ

กจกรรมเสนอแนะ คนทสบบหรกบคนทไมสบบหร

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจขอมลเกยวกบคนทสบบหรและคนทไมสบบหร

2. วเคราะหขอมล และจดกระทำขอมลทสำรวจได

3. นำเสนอผลการศกษาและสำรวจในชนเรยน

ครใหนกเรยนทำงานเปนกลมในการศกษาและสำรวจขอมล โดยกำหนดกลมประชากรทจะ

ศกษาและแบงหนาทในการสำรวจ จากนนนำขอมลทไดมารวมกนแลววเคราะหขอมล จดทำเปนรายงาน

แลวนำเสนอในชนเรยน

การวดอตราการหายใจ

อาจนำนกเรยนเขาสหวขอเรองนโดยใหนกเรยนอภปรายอยางสน ๆ ถงความสมพนธระหวาง

อตราการหายใจกบอตราการใชออกซเจน และอตราเมแทบอลซมของสงมชวต เพอใหเหนวาเราอาจใช

อตราการใชออกซเจนเปนเครองบอกถงอตราเมแทบอลซมของสงมชวตได และใหนกเรยนทำกจกรรม

เสนอแนะ

73.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

กจกรรมเสนอแนะ การวดอตราการหายใจของสตว

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. ทำกจกรรมวดอตราการหายใจของสตวบางชนด

2. ออกแบบการทดลองเพอศกษาปจจยทมอทธพลตออตราการหายใจของสตว

ครควรใหนกเรยนรวมกนอภปรายเกยวกบการทดลองในประเดนตอไปน

การทดลองนควรจะควบคมอะไรใหเหมอนกนบาง เราจะวดอตราการใชออกซเจนทหนใชไป

อยางไร และจะมวธการอยางไรในการเกบแกสคารบอนไดออกไซดทหนหายใจออกมา

กอนการทดลอง ครควรแนะนำเครองมอและจดมงหมายของการทดลอง พรอมกบเนนขอควร

ระวงตาง ๆ ทไดระบไวในวธดำเนนการทดลอง โดยเฉพาะในเรองตอไปน

- รอยรวตามรอยตอตาง ๆ ของสายยาง ฝาขวด การใชดนนำมนหรอวาสลนปดรอยตอตาง ๆ

- ตองทำการทดลองตามลำดบขนอยางเครงครด

- คอยเกลยโซเดยมไฮดรอกไซดใหมผวหนากวางมาก ๆ เพอใหมพนทผวสมผสกบอากาศไดมาก

ใหนกเรยนดำเนนการทดลองเปนกลม เสรจแลวคำนวณหาอตราการหายใจ จากนนจงอภปราย

ถงความสำคญของคาน แลวใหนกเรยนตอบคำถามในบทเรยนและคำถามทายกจกรรม ดงน

จากกจกรรม สงมชวตทนกเรยนศกษามอตราการหายใจแตกตางกบสงมชวตทเพอน

กลมอน ๆ ศกษาหรอไมอยางไร

ตอบตามขอมลของนกเรยน แตนาจะแตกตางกนเพราะเปนสงมชวตคนละชนด ถาเปน

สงมชวตชนดเดยวกน ขนาดแตกตางกน กนาจะมอตราการหายใจแตกตางกนดวย

การทหยดนำสเคลอนทไปไดแสดงวาสวนประกอบของอากาศภายในขวดลดลงไปจากเดม

แกสทลดลงไปนคอแกสอะไร

ออกซเจน

การทดลองซำ 2-3 ครงมประโยชนอยางไร เหตใดจงตองเปดฝาขวดใหอากาศผานเขาไป

ทกครงกอนการทดลอง

การทดลองซำจะชวยใหผลการทดลองคลาดเคลอนนอยลง และเหตทตองเปดฝาขวด

เพอใหอากาศภายนอกเขาไปทดแทนอากาศทสตวไดใชไปแลว

นกเรยนคดวาโซเดยมไฮดรอกไซดทำหนาทอะไร

ดดแกสคารบอนไดออกไซดจากการหายใจของสตว

ถาตองการศกษาปญหาอน ๆ ทเกยวของ เชน อณหภมของสงแวดลอมมผลตออตราการ

ใชออกซเจนอยางไร นกเรยนจะวางโครงการทดลองอยางไร

จดชดการทดลอง 3 ชด เหมอนกบกจกรรมเสนอแนะ โดยใชสตวชนด ขนาด และ

ความสมบรณของรางกายเหมอนกน วางไวในอณหภมทตางกน เชน ท 10๐C อณหภมหอง

และท 40๐C ทำการทดลอง 2-3 ซำและหาคาเฉลย

74.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ตอจากนนครใหนกเรยนศกษาตารางท 6.1 แลวใหตอบคำถาม ดงน

ขอมลจากตารางบอกเราเกยวกบกจกรรมในการดำรงชวตของสตวตางชนดกนวาอยางไร

ตารางนแสดงใหเหนวา อตราการหายใจของสตวขนอยกบกจกรรมในการดำรงชวตของสตว

เชน ดอกไมทะเลเปนสตวทเกาะนงอยกบทและมระดบการดำรงชวตอยางงาย ๆ จงมอตรา

การหายใจทตำมาก และระหวางหมกยกษกบหมกซงเปนสตวอยในคลาสเดยวกนแตเนองจาก

หมกมกจกรรมมากกวาจงมคา อตราการหายใจสงกวาหมกยกษ นกฮมมงเปนสตวเลอดอน

และมความวองไวมากจงมอตราการหายใจสงมาก

สตวชนดใดมอตราเมแทบอลซมในขณะพกสงสดและตำสด

สงสดคอ นกฮมมง ตำสดคอ ดอกไมทะเล

สงมชวตทนกเรยนศกษาในกจกรรมเสนอแนะ เมอเปรยบเทยบกบคนแลวมอตราการหายใจ

แตกตางกนอยางไร

ตอบตามขอมลของนกเรยนเกยวกบขอมลของคนในตาราง

นกเรยนบอกไดหรอไมวา ปจจยทเกยวของกบอตราการหายใจของสงมชวต มอะไรบาง

พฤตกรรมและการดำรงชวตของสงมชวต

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปความหมายของของเสยและการขบถาย

2. สบคนขอมล อภปรายและอธบายกระบวนการขบถายของสงมชวตเซลลเดยวและ

สตวบางชนด

3. สบคนขอมล ทำกจกรรม และสรปเกยวกบโครงสรางของไต และอวยวะทเกยวของ

4. สบคนขอมล ทำกจกรรม และสรปเกยวกบการทำงานของไตกบการรกษาดลยภาพของนำและ

แรธาตของรางกาย

5. สบคนขอมล อภปราย และอธบายความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไตพรอมทง

เสนอแนะแนวทางในการดแลสขภาพของระบบขบถายของตนเองใหเปนปกต

6. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบการทำงานของผวหนงกบการรกษาดลยภาพของ

รางกาย

แนวการจดการเรยนร

ครนำเขาสบทเรยนโดยทบทวนความรเดมเกยวกบสารทเกดขนจากการสลายโมเลกลของ

สารอาหารเพอใหไดพลงงาน และกระบวนการเมแทบอลซมของรางกาย และใหนกเรยนรวมกนอภปราย

วเคราะหวาสารเหลานนมประโยชนและโทษอยางไรถารางกายมการเกบสะสมไว รางกายจะมวธ

การจดการกบสารตาง ๆ เหลานนไดอยางไร ครใหนกเรยนรวมกนสรปวาสารตาง ๆ ซงเกดจากกระบวน

การเมแทบอลซมทรางกายตองกำจดออกเรยกวาของเสย นกเรยนหลายคนอาจจะสบสนคำวา

ของเสยกบอจจาระจงตองทำความเขาใจ โดยใชคำถามดงน

6. 2 ระบบขบถายกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

75.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

ของเสยทเกดจากเมแทบอลซมมอะไรบาง

คารบอนไดออกไซด นำทเกนตอความตองการของรางกาย ยเรย แอมโมเนย ยรก

การขบถายกบการถายอจจาระออกจากรางกายเหมอนหรอตางกนอยางไร

ตางกน การขบถาย หมายถงการกำจดของเสยทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซมในเซลล

แตการถายอจจาระออกจากรางกายหมายถงการกำจดกากอาหารทรางกายยอยไมได

หรอไมทนยอยออกจากรางกาย

ตอจากนนครตงคำถามเพอนำเขาสหวขอตอไป ดงน

- กระบวนการขบถายมความสำคญตอการรกษาดลยภาพของรางกายอยางไร

- สงมชวตตางชนดกนอยในสภาพแวดลอมตางกน มวธการกำจดของเสยออกจากรางกาย

เหมอน หรอตางกนอยางไร

6.2.1 การขบถายของสงมชวตเซลลเดยว

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถสบคนขอมล อภปรายและอธบายกระบวนการขบถาย

ของสงมชวตเซลลเดยว

ครนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถาม ดงน

สงมชวตเซลลเดยวมของเสยเกดขนภายในเซลลเหมอนกบสงมชวตอน ๆ หรอไม อยางไร

สงมชวตเซลลเดยวจะดำรงชวตอยไดจะตองมกระบวนการเมแทบอลซมเหมอนกบ

สงมชวตอน ๆ ซงจะตองมของเสยเกดขนภายในเซลลเชนกน

เซลลเหลานมวธกำจดของเสยออกจากเซลลอยางไร

ลำเลยงผานเยอหมเซลลโดยการแพรและบางชนดอาจใชคอนแทรกไทลแวควโอล

ชวยกำจดนำทมากเกน ออกจากเซลล

ถาส งมชวตเซลลเดยวอย ในสภาพแวดลอมทมสภาพไฮโพทอนกจะเกดอะไรข นกบ

เซลลบาง

นำจากสภาพแวดลอมจะแพรเขาสเซลลทำใหเซลลไดรบนำมากเกนไป เซลลจงไม

สามารถรกษาสมดลของนำในเซลลได ทำใหเซลลบวมและแตกได

ใหนกเรยนเชอมโยงกบเรองออสโมซสทเคยเรยนมาแลว และรวมกนอภปราย เพอสรปวา

สงมชวตเซลลเดยวไมมออรแกเนลลททำหนาทขบถายโดยเฉพาะ แตจะมคอนแทรกไทลแวควโอลทำ

หนาทรกษาสมดลของนำ ของเสยสวนใหญจะปนออกมากบนำทขบออกนอกเซลล สวนสงมชวต

เซลลเดยวทไมมคอนแทรกไทลแวควโอลของเสยจะถกกำจดออกทางเยอหมเซลล

6.2.2 การขบถายของสตว

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และอธบายกระบวนการขบถายของสตวทไมมระบบขบถาย เชน

ฟองนำ ไฮดรา

76.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

2. สบคนขอมล อภปราย เปรยบเทยบและสรปเกยวกบกระบวนการและโครงสรางท

ใชในการขบถายของหนอนตวแบน ไสเดอนดนและแมลง

3. สบคนขอมล อภปราย และอธบายกระบวนการและโครงสรางทใชในการขบถายของ

สตวมกระดกสนหลง

แนวการจดการเรยนร

ครนำนกเรยนเขาสเรองการขบถายของสตว โดยใหนกเรยนแตละกลมสงเกตภาพแสดง

โครงสรางภายในเกยวกบการขบถายของสตวไมมกระดกสนหลงบางชนด ไดแก ฟองนำ ไฮดรา

พลานาเรย ไสเดอนดน และตกแตน ใหนกเรยนพจารณาเปรยบเทยบและรวมกนอภปราย โดยใชตวอยาง

คำถามนำในการอภปราย ดงน

สตวทง 5 ชนดนมโครงสรางและกระบวนการขบถายเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

เพราะเหตใด ฟองนำและไฮดราจงดำรงชวตอยไดโดยไมมโครงสรางพเศษทใชในการ

ขบถาย

เพราะเซลลทกเซลลของฟองนำและไฮดราสามารถสมผสกบนำ จงมการขบถายของเสย

พวกแอมโมเนยออกสนำไดโดยตรง

ครใหนกเรยนยกตวอยางสตวมกระดกสนหลงทนกเรยนรจก เชน หม แมว สนข ปลา ไก เปนตน

และบอกโครงสรางทสตวเหลานนใชในการขบถาย และใหนกเรยนรวมกนสบคนขอมลเกยวกบการ

กำจดของเสยทเปนสารประกอบไนโตรเจน และอภปรายโดยใชตวอยางคำถามดงน

สตรโมเลกลของแอมโมเนย ยเรย และกรดยรกเหมอนหรอตางกนอยางไร

ประกอบดวยธาต N และ H เหมอนกน แอมโมเนยจะมเฉพาะ N และ H มสตรโมเลกล

NH3 สวนยเรยและยรกจะมธาต C และ O เปนองคประกอบดวย ยเรยมสตรโมเลกลเปน

ฟองนำ/ ไฮดรา

พลานาเรย

ไสเดอนดน

แมลง

กระบวนการขบถาย

ไมม

เฟลมเซลล

เนฟรเดยม

ทอมลพเกยน

การแพรออกจากเซลล

ซเลยในเฟลมเซลลโบกพดเกดแรงดงนำพรอมของเสยท

ละลายอยในนำจากเซลลและของเหลวทลอมรอบเซลล เขาส

เฟลมเซลล และลำเลยงเขาสทอรบของเหลว เพอไปกำจด

ออกทชองเปดของทอขบถาย

เนโฟรสโตมทเปนปลายเปดของเนฟรเดยมจะรบของเสยทอยใน

ชองของเหลวภายในลำตว และลำเลยงออกสชองเปดทผวหนง

ปลายทอของมลพเกยนจะรบของเสยจากของเหลวภายใน

ชองของลำตว และลำเลยงไปยงทางเดนอาหารซงจะมการดดนำ

และสารทมประโยชนกลบเขาสหลอดเลอด จะเหลอของเสยท

เปนสารประกอบไนโตรเจนทมลกษณะเปนผลกคอ กรดยรก

ชอสงมชวต อวยวะขบถาย

77.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

NH2CONH

2 ยรกมสตรโมเลกลเปน C

5O

3N

4H

4

นกเรยนทราบหรอไมวา เพราะเหตใดสตวทกนสตวเปนอาหารจงมปรมาณของเสยทม

ไนโตรเจนเปนองคประกอบในนำปสสาวะ สงกวาสตวทกนพชเปนอาหาร

เมอสตวกนสตวเปนอาหาร โปรตนในเนอสตวจะถกยอยจนไดสารทมโมเลกลขนาดเลก

คอกรดอะมโน เมอสตวนำกรดอะมโนเหลานไปใชในการสลายเพอใหไดพลงงานจะไดยเรย

ซงแตกตางไปจากสตวทกนพชเปนอาหาร เพราะอาหารของสตวกนพชสวนใหญเปนพวก

คารโบไฮเดรตและมโปรตนนอยกวาอาหารของสตวกนสตว ซงสลายแลวไดยเรย

เพยงเลกนอย

การทสตวจำพวกแมลงและสตวเลอยคลานขบถายของเสยออกมาในรปกรดยรกมความ

สมพนธกบการดำรงชวตอยางไร

การขบถายของเสยในรปกรดยรกเปนการชวยสงวนนำไวในรางกาย เพราะสตวเหลาน

ไดรบนำสวนใหญจากอาหารเทานน ไมคอยไดดมนำและมโอกาสสญเสยนำไดงาย

นกเรยนคดวา อะไรเปนสาเหตสำคญททำใหสตวมกระดกสนหลงทอาศยอยในนำ

และบนบก มการขบถายของเสยในรปทแตกตางกน

สภาพแวดลอมทสตวอาศยอย เชน ในนำ หรอบนบก มผลตอการไดรบนำและการสญเสย

นำของรางกาย ทำใหสตวตองขบถายของเสยในรปทตางกน เชน ปลาจะขบถายของเสย

ในรปของ แอมโมเนยซงเปนสารพษสำหรบรางกายแตละลายนำไดด สวนนก แมลง และ

สตวเลอยคลานบางชนดจำเปนตองสงวนนำไวใชในรางกาย จงตองมการดดนำจาก

สารละลายทมของเสยกลบไปใชในรางกาย ของเสยทเปนสารประกอบไนโตรเจนจง

อยในรปผลกของกรดยรก

6.2.3 การขบถายของคน

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจตรวจสอบ อภปรายและสรปเกยวกบโครงสรางของไตในสตวเลยงลกดวยนม

2. สบคนขอมล อภปราย และอธบายสวนประกอบและหนาทของหนวยไต

3. สบคนขอมล อภปราย และสรปกระบวนการทำงานของไต และการรกษาดลยภาพของ

นำและแรธาตของรางกาย

4. สบคนขอมล อภปราย และอธบายความผดปกตทเกยวเนองกบไต พรอมทงยกตวอยางโรค

ของไต

5. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบกระบวนการรกษาดลยภาพของรางกาย

ครนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยการทบทวนความรเดมของนกเรยนเกยวกบการขบถาย โดยใช

ตวอยางคำถาม ดงน

ในแตละวนของเสยทรางกายตองกำจดออกมอะไรบาง และมวธการกำจดออกอยางไร

ของเสยทรางกายตองกำจดออก ไดแก นำ และแรธาตทมมากเกนความตองการของรางกาย

ยเรยและแกสคารบอนไดออกไซด โดยมวธการกำจดออกทางปสสาวะ เหงอ และการหายใจออก

78.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

มอวยวะอะไรบางทเกยวของกบการขบถายของเสย

ไต กระเพาะปสสาวะ ทอปสสาวะ ผวหนง

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบอวยวะตาง ๆ ในระบบขบถาย และเปรยบเทยบตำแหนงของ

อวยวะเหลานนในรางกายของตนเอง ตอจากนนใหนกเรยนสำรวจตรวจสอบโครงสรางของไตหมหรอ

ไตวว โดยทำกจกรรมท 6.4

กจกรรมท 6.4 โครงสรางของไต

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถศกษาลกษณะภายนอกและภายในของไต

การเตรยมการของคร

1. ครควรเตรยมการลวงหนาโดยหาซอไตหมหรอไตวว ซงมขายในทองตลาด โดยตองสงผขาย

ลวงหนา ควรใหมหลอดเลอดทเขาและออกจากไต รวมถงทอไตสวนตนดวย

2. กอนใหนกเรยนลงมอศกษา ควรใหนกเรยนสวมถงมอ และนำไตมาลางใหสะอาด

เมอนกเรยนทำกจกรรมเสรจแลว ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายและสรปเกยวกบโครงสรางของ

ไตตามลกษณะทพบ โดยใชตวอยางคำถามนำในการอภปราย ดงน

โครงสรางภายนอกและภายในของไตเทาทสงเกตและศกษาได มลกษณะเปนอยางไรบาง

ลกษณะภายนอกของไตมรปรางคลายเมลดถวแดง เมอผาไตตามยาวจะเหนไตแบงเปน 2

บรเวณ ดานนอกจะมสเขมดานในจะมสจางกวา

สวนทจะตอกบทอไตมลกษณะอยางไร

เปนโพรงซงจะแคบลงตอกบทอไตเรยกวา กรวยไต

หลงจากทนกเรยนศกษาเรองของไตหมแลว ครควรชแจงเพมเตมวาโครงสรางของไตหมคลาย

คลงกบโครงสรางของไตคน จากการทำกจกรรมจะไมเหนรายละเอยดของเนอเยอในไตมากนก แตจาก

การศกษาพบวามลกษณะและโครงสราง ดงภาพท 6-20

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบโครงสรางภายในของไต สวนประกอบของหนวยไต รวมทง

การทำงานของหนวยไต ครควรเนนใหนกเรยนเขาใจเรองการทำงานของหนวยไต ซงมหนาทกรองสาร

จากเลอด มการดดสารกลบเขาสหลอดเลอด โดยครอาจใชภาพแผนโปรงใสประกอบการอธบาย เพมเตม

และใหนกเรยนรวมกนอภปราย และสรปโดยใชตวอยางคำถามนำในการอภปรายดงน

หนวยไตมหนาทอะไรบาง

มการกรองของเสยและสารบางอยางจากเลอด และมการดดนำและสารบางอยางกลบเขาส

หลอดเลอด

สวนใดททำหนาทกรองสารจากเลอด และเพราะเหตใดสารทกรองไดนนจงสามารถเขาไป

ในโบวแมนสแคบซลได

โกลเมอรลส ทำหนาทกรองสารจากเลอดและอาศยความดนเลอด ทำใหสารทกรองไดนน

แพรเขาสโบวแมนสแคปซลได

79.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

เลอดทเขามาทหนวยไตแตกตางจากเลอดทออกจากหนวยไตอยางไร เพราะเหตใดจงเปน

เชนนน

เลอดทเขามาทหนวยไตจะมของเสย สารอาหาร แกสออกซเจนมากกวาเลอดทออกจาก

หนวยไต เพราะหนวยไตมการกรองของเสยออกจากเลอด นอกจากนเซลลตาง ๆ ของ

หนวยไตกมการใชสารอาหารและแกสออกซเจนบางสวน เพอการดำรงชวตของเซลล

ครใหนกเรยนศกษาขอมลจากตารางท 6.2 แสดงการเปรยบเทยบสารในของเหลว 3 ชนด คอ

พลาสมา ของเหลวทกรองผานโกลเมอรลส และปสสาวะ โดยครใหนกเรยนเชอมโยงเรองการสารผาน

โกลเมอรลสกบการลำเลยงสารผานเซลลทนกเรยนเคยเรยนมา และชแจงเรอง โมเลกลของโปรตนทจะ

ผานโกลเมอรลสไดนนตองเปนโปรตนทมโมเลกลขนาดเลก และกรดอะมโน ซงปกตแลวจะกรองผาน

โกลเมอรลสไดนอยมาก แลวตอบคำถามทายตาราง ดงน

สารใดทพบในปสสาวะมความเขมขนสงกวาทพบในของเหลวทกรองผานโกลเมอรลส

นำ ยเรย กรดยรก แอมโมเนย โซเดยม คลอไรด

สารใดมการดดกลบนอยทสด

แอมโมเนย

จะคำนวณไดอยางไรวาโปรตนและกลโคสถกดดกลบวนละกกรม ถารางกายมสารทกรอง

ผานโกลเมอรลสประมาณวนละ 180 ลตร และขบถายปสสาวะประมาณวนละ 1.5 ลตร

วธคำนวณ

สารทกรองผานโกลเมอรลส 100 ลกบาศกเซนตเมตร มโปรตน = 0.02 กรม

สารทกรองผานโกลเมอรลส 180,000 ลกบาศกเซนตเมตร มโปรตน = 0.02x180,000 กรม

= 36 กรม

ปสสาวะ 100 ลกบาศกเซนตเมตร มโปรตน 0 กรม

แสดงวารางกายมการดดโปรตนกลบวนละ 36 กรม

สารทกรองผานโกลเมอรลส 100 ลกบาศกเซนตเมตร มกลโคส = 0.1 กรม

สารทกรองผานโกลเมอรลส 180,000 ลกบาศกเซนตเมตร มกลโคส = 0.1 x 180,000 กรม

= 180 กรม

ปสสาวะ 100 ลกบาศกเซนตเมตร มกลโคส 0 กรม

แสดงวารางกายมการดดกลโคสกลบวนละ 180 กรม

ครอาจใชคำถามเพมเตม ดงน

ถาสารทกรองผานโกลเมอรลสทงหมดถกกำจดออกนอกรางกาย นกเรยนคดวาจะเกดผล

อยางไร

รางกายจะสญเสยนำและสารตาง ๆ เปนจำนวนมาก ทำใหเสยชวตได

100

100

80.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ใหนกเรยนศกษาภาพท 6-21 ซงเปนการทำงานของหนวยไตแสดงการกรองสาร

โดยใชคำถามดงน

นำถกดดกลบบรเวณใดของหนวยไตบาง

ทอขดสวนตน หวงเฮนเล ทอขดสวนปลายและทอรวม

กลโคส โซเดยม และคลอไรดจะถกดดกลบในบรเวณใด

กลโคสจะถกดดกลบทบรเวณทอขดสวนตน สวนโซเดยมและคลอไรดจะถกดดกลบบรเวณ

ทอขดสวนตน หวงเฮนเล ทอขดสวนปลายและทอรวม

ตอจากนนครใหนกเรยนสบคนขอมล อภปรายและสรปเกยวกบกลไกทควบคมการรกษาสมดล

ของนำและสารตาง ๆ ของรางกาย โดยครใชตวอยางคำถามเพมเตมและคำถามในหนงสอเรยนใน

การอภปรายดงน

ถารางกายของนกเรยนอยในสภาวะขาดนำ รางกายจะมวธการอยางไรทจะทำใหชวต

ดำรงอยได และถารางกายไดรบนำมากเกนไป วธการทใชรกษาสมดลของนำในรางกาย

เปนอยางไร

ถารางกายขาดนำไฮโพทาลามสจะกระตนใหรางกายเกดการกระหายนำ และกระตนให

ตอมใตสมองหลง ADH ออกมามากเพอกระตนใหมการดดนำกลบจากทอหนวยไต

เขาสกระแสเลอดมากขน ปสสาวะจะมนำนอย และถารางกายมนำมากแรงดนออสโมตก

ในเลอดจะตำลง ตอมใตสมองจะมการ หลง ADH ออกมานอย ทำใหมการดดนำกลบ

จากทอหนวยไตเขาสกระแสเลอดนอย ปสสาวะจะมนำมาก

ฮอรโมนแอลโดสเตอโรนเกยวของกบการควบคมสมดลของโซเดยม โพแทสเซยม และ

ฟอสเฟตอยางไร

กระตนใหมการดดสารพวกโซเดยม โพแทสเซยม และฟอสเฟตกลบเขาสกระแสเลอด

ถารางกายมแรธาตดงกลาวนอย ฮอรโมนแอลโดสเตอโรนจะถกหลงออกมามาก

การรกษาสมดลของกรด-เบสในรางกายเกยวของกบอวยวะใดบาง และอวยวะเหลานนม

วธการรกษาสมดลกรด-เบส อยางไร

เกยวของกบกลามเนอทยดซโครงและกะบงลม ทชวยใหเกดการหายใจออก ทำใหปรมาณ

แกสคารบอนไดออกไซดในเลอดลดลง นอกจากนไตยงชวยขบสารพวกไฮโดรเจนไอออน

และโพแทสเซยมไอออนจากเลอดเขาสทอไต เพอกำจดออกและดดซมไฮโดรเจนคารบอเนต-

ไอออนกลบจากทอหนวยไตดวย

นกเรยนจะสรปหนาทของไตวาอยางไร

ไตนอกจากจะทำหนาทกำจดของเสยทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซมออกมาทาง ปสสาวะ

แลวยงมหนาทอน ๆ อก เชน การดดสารทมประโยชนตอรางกายกลบสกระแสเลอด

การรกษาสมดลของนำ แรธาต และความเปนกรด-เบสของสารละลายในรางกาย

81.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

กจกรรมท 6.5 การรกษาสมดลของนำในรางกาย

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถวเคราะหสถานการณทกำหนดให

ครใหนกเรยนนำความรเรองการรกษาดลยภาพของนำและแรธาตในรางกาย มาวเคราะห

เหตการณและรวมกนอภปรายเพอตอบคำถามดงน

นกเรยนคดวาสงทเกดขนกบสมชายเกยวของกบกระบวนการใดของรางกาย

กระบวนการรกษาดลยภาพของนำในรางกาย

เปนไปไดหรอไมวารางกายของสมชายขาดนำ

เปนไปไดเพราะสมชายเสยนำออกจากรางกายทางเหงอและปสสาวะ ในชวงททำงานหนก

ทำใหนำหนกของรางกายลดลง 3 กโลกรม

เหตใดสมชายจงอยในสภาวะทรางกายสญเสยนำทงทมของเหลวเขาสรางกายถง 2 ลตร

เพราะของเหลวทสมชายดม คอ นำอดลมประเภทโคลา ซงมสารคาเฟอน และเบยรซงม

แอลกอฮอล สารทง 2 ชนดนเปนสารไดยเรตก ททำใหรางกายสญเสยนำออกไปมากกวา

การดดซมนำเขามา

ถาสมชายดมแตนำอดลม นำชา หรอกาแฟ สมชายจะมอาการเชนเดยวกบในเรองนหรอไม

เพราะเหตใด

นาจะมอาการเหมอนกน เพราะในนำอดลมบางชนด นำชา หรอกาแฟมสารคาเฟอน

เปนองคประกอบอยดวย

ทำอยางไรรางกายของสมชายจงจะสามารถปรบสมดลระหวางสภาพแวดลอมภายใน และ

ภายนอกไดดขน

ควรดมนำมาก ๆ ทดแทนนำทเสยไป และควรรบประทานอาหารทมแรธาตเพอชดเชย

แรธาตทเสยไปกบนำ

ขณะทนกเรยนทำกจกรรม 6.5 ครอาจเสนอแนะใหนกเรยนศกษาขอมลเรองสารไดยเรตก

เพมเตมเพอชวยในการตอบคำถาม ตอจากนนครใหนกเรยนรวมกนอภปรายถงสวนประกอบของ

ปสสาวะของคนปกตและคนทเปนโรคเบาหวาน โดยครอาจนำผลการตรวจปสสาวะซงมรายการตรวจ

สารตาง ๆ มาใหนกเรยนดดงตวอยาง

ผลการตรวจวเคราะหปสสาวะของนางสาวสมศร

pH

sp.gr

Albumin

Sugar

คาปกต

8

1.022

neg

neg

5-8

1.003-1.030

negative

negative

การตรวจ ผลการตรวจ

82.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ไต มหนาทกรองของเสยออกจากเลอดและดดซมสารอาหารทเปนประโยชนกลบเขาส

กระแสเลอด และยงรกษาสมดลกรด-เบส และนำของรางกายอกดวย การตรวจวาไตทำงานปกตหรอไม

สามารถทำได โดยการตรวจ URINALYSIS Urine ซงอาจจะตรวจสงตอไปน

1. pH เพอดความเปนกรด-เบส ของปสสาวะวาเปนอยางไร ซงถาผลการตรวจมคาผดปกต เชน

มคาเปนกรด หรอเบสมากเกนไป สามารถสนนษฐานไดวาการทำงานของไตอาจจะผดปกต แตทงน

ตองดคาอน ๆ ประกอบดวย

2. sp.gr ยอมาจาก (specific gravity) เปนการวดคาความถวงจำเพาะ ตรวจเพอดความเขมขน

ของสารทปะปนมากบปสสาวะวาอยในเกณฑปกตหรอไม ถามคา sp.gr สง เปน positive อาจสนนษฐาน

วาอาจจะมความผดปกตเกยวกบไต

3. อลบมนถาตรวจพบในปสสาวะแสดงวาไตทำงานผดปกต หรอมปญหาเกยวกบไต อาจจะปวย

เปนโรคไตได

4. นำตาล ถาตรวจพบนำตาลในปสสาวะอาจเปนผลมาจากการทำงานของไตผดปกต หรออาจ

เปนการทำงานผดปกตของระบบฮอรโมน

ขอมลจากการตรวจวเคราะหปสสาวะ เปนขอมลพนฐานเบองตนเทานน ถาพบความผดปกต

อยางไร ตองทำการตรวจอยางละเอยดอกครง

การทำกจกรรมในเรองนไมไดเนนใหนกเรยนวเคราะหโรคดวยตนเอง แตตองการใหนกเรยน

เชอมโยงเรองทเรยนกบชวตประจำวนได และใหนกเรยนสามารถสรปไดวาการตรวจปสสาวะทำให

ทราบขอมลเกยวกบสมดลของสารบางชนดในรางกาย และความผดปกตทอาจเกดขนกบระบบขบถาย

ของรางกาย ซงมความสำคญตอการวนจฉยโรคของแพทย

ครนำนกเรยนเขาสเรองกลไกการควบคมการขบถายปสสาวะโดยการสนทนาถงเรองการ

ขบถายปสสาวะของนกเรยนวา นกเรยนทราบไดอยางไรวาถงเวลาทจะตองไปถายปสสาวะ หรอเมอ

รสกปวดปสสาวะนกเรยนสามารถกลนไดหรอไม ตอจากนนครใหนกเรยนสบคนมลเกยวกบเรองกลไก

การควบคมการขบถายปสสาวะ การตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะ และความผดปกตทเกยวเนองกบไต

และโรคของไต โดยครอาจหาตวอยางกอนนวในระบบขบถาย หรอภาพเอกซเรยใหเหนตำแหนงของ

นวในสวนตาง ๆ ของทางเดนปสสาวะซงครสามารถขอภาพถายเอกซเรยทใชงานเสรจแลวจาก

โรงพยาบาล และแผนภาพหรอแผนโปรงใสเกยวกบไตเทยมทใชในปจจบน เพอเสรมความเขาใจของ

นกเรยนและทำใหบทเรยนนาสนใจมากขน

ผวหนงกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

แนวการจดการเรยนรในหวขอเรองน ครอาจนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยสนทนากบนกเรยน

ถงอวยวะทใชในการขบถายของเสยทนกเรยนไดเรยนไปแลว และเปดโอกาสใหนกเรยนคดถงอวยวะ

อน ๆ ทชวยขบถายของเสย ตอจากนนใหนกเรยนสงเกตผวหนงของตนเอง และศกษาภาพท 6-24

แสดงโครงสรางของผวหนง และใหนกเรยนรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามดงน

โครงสรางของตอมเหงอมความเหมาะสมกบการทำหนาทขบถายอยางไร

ตอมเหงอมลกษณะเปนหลอดยาวขดไปมา และนำเหงอมาเปดออกทผวหนงทางรเหงอ

บรเวณตอมเหงอจะมหลอดเลอดฝอยอยโดยรอบ เพอนำของเสย เชน ยเรย นำ แรธาต

83.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

จากเลอดแพรเขาส ตอมเหงอ

นกเรยนคดวาการขบถายของเสยทางผวหนงกบการขบถายของเสยทางไตเหมอน หรอ

แตกตางกน อยางไร

ผวหนงและไตมการขบถายของเสยบางอยางเหมอนกน เชน ยเรย นำ แรธาต แตการ

ขบถายทผวหนงเกยวของกบอณหภมของรางกายดวย สวนไตนนมโครงสรางทชวยในการ

ขบถาย คอ หนวยไตซงมการกรองสาร ดดสารบางอยางกลบ และมการหลงสารบางอยาง

ซงจะมการขบถายของเสย ไดมากกวา แตทงนกมความสมพนธกบการขบถายทางผวหนงดวย

เชน ถารางกายเสยเหงอมาก ไตกจะ ขบปสสาวะไดนอยลง เปนตน

ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายเกยวกบหนาทของผวหนงทนอกเหนอจากการขบถายของเสย

ซงนกเรยนควรสรปไดวาผวหนงมหนาทปองกนอวยวะภายในรางกาย ปองกนเชอโรคท เขาสรางกาย

รบสมผสและความรสกอน ๆ ชวยรกษาอณหภมของรางกายใหคงท ตอจากนนครใหนกเรยนศกษา

เรองผวหนงกบการควบคมอณหภมของรางกาย จากแผนภาพท 6-25 ทแสดงการควบคมอณหภม

ของรางกาย และใหนกเรยนรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามดงน

เมออากาศรอน ผวหนงจะมการเปลยนแปลงอยางไร ทำไมจงมเหงอมาก และหนาแดง

หลอดเลอดทผวหนงมการขยายตว ทำใหเลอดไหลมาทบรเวณผวหนงมากขนและ

จะมการนำความรอนจากเลอดมาทผวหนง ทำใหเกดการระบายความรอนสภายนอก

ตอมเหงอมการผลตเหงอมากขน เมอเหงอระเหย ความรอนจากรางกายจะถกนำ

มาใชในการระเหยของเหงอ นอกจากนอตราเมแทบอลซมลดลง ความรอนทเกดจาก

กระบวนการเมแทบอลซมมนอย ความรอนภายในรางกายลดลง

เมออณหภมของอากาศลดตำลง ผวหนงจะมการเปลยนแปลงอยางไร เพราะเหตใดจงม

เหงอนอยและบางครงจงมอาการตวสน

หลอดเลอดทผวหนงจะหดตว การไหลเวยนของเลอดมาทผวหนงลดลง ทำใหเกดการ

สญเสยความรอนนอยลง ขณะเดยวกนตอมเหงอกจะสรางเหงอไดนอยลงมากหรอ

อาจจะไมสราง นอกจากนกลามเนอตามลำตวจะหดตวอยางรวดเรว เพอเพมความรอน

ใหแกรางกาย การหดตวของกลามเนออยางรวดเรวนเองทำใหเกดอาการสน และยงม

การกระตนใหอตราเมแทบอลซมเพมขน ทำใหรางกายผลตความรอนเพมขน

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล สำรวจตรวจสอบ อภปราย และอธบายการลำเลยงสารในรางกายของ

สงมชวตเซลลเดยวและของสตวบางชนด

2. สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบการลำเลยงสารในรางกายของคน

3. สบคนขอมล สำรวจตรวจสอบ อภปราย และสรปเกยวกบสวนประกอบและหนาทของเลอด

หมเลอด การใหและการรบเลอด

6.3 ระบบหมนเวยนเลอด ระบบนำเหลองกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

84.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

4. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบระบบนำเหลอง กลไกการสรางภมคมกน

5. สบคนขอมล อภปราย สรป และจดแสดงผลงานเกยวกบการศกษาปจจยทมผลตอการทำงาน

ของระบบภมคมกนของรางกาย และโรคทเกยวของกบระบบภมคมกนของคนในทองถน

แนวการจดการเรยนร

ครนำเขาสบทเรยน โดยสนทนากบนกเรยนถงเรองรางกายของนกเรยนวาประกอบดวยเซลล

จำนวนมากมาย สงจำเปนสำหรบการดำรงชวตของเซลลไดแกอะไรบาง และขณะทเซลลดำเนน

กจกรรมตาง ๆ นนมสงทเซลลตองกำจดออกหรอไม รางกายจะมวธการอยางไรในการนำสงทจำเปน

ตองใชในการดำรงชวต เชน สารอาหารจากลำไสเลกไปใหเซลล และขณะเดยวกนกตองหาวธการนำสงท

รางกายตองการกำจดออกไปยงอวยวะขบถาย คำตอบของนกเรยนขนอยกบประสบการณของนกเรยน

แตนกเรยนควรสรปไดวาตองอาศยระบบหมนเวยนเลอดในการลำเลยงสารไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย

ครอาจใหนกเรยนมสวนรวมในการกำหนดจดประสงคการเรยนร โดยใหนกเรยนชวยกน

ระดมความคดวาการหมนเวยนเลอดเกยวของกบอะไรบาง และสงมชวตอน ๆ มวธการลำเลยงสาร

เหมอนคนหรอไม โดยครจดบนทกความคดเหนของนกเรยนบนกระดาน

6.3.1 การลำเลยงสารในรางกายของสงมชวตเซลลเดยวและของสตว

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. อธบายความจำเปนททกเซลลของรางกายตองมการรบสารเขาและกำจดสารออกจาก เซลล

2. สบคนขอมล อภปราย และอธบายการลำเลยงสารของสงมชวตเซลลเดยว และสตวบางชนด

3. เปรยบเทยบและสรปความแตกตางของระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรปดและวงจรเปด

4. สำรวจตรวจสอบ อภปราย และสรปเกยวกบการหมนเวยนเลอดของปลา

แนวการจดการเรยนร

ครนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนทบทวนการแลกเปลยนแกส การขบถาย

การยอยอาหารของสงมชวตเซลลเดยว เชน อะมบา พารามเซยม และสงมชวตหลายเซลล เชน ฟองนำ

ไฮดรา เพ อใหนกเรยนสรปไดวาการลำเลยงสารของสงมชวตดงกลาวตองผานเย อหมเซลล

ครอาจใชคำถามเพอนำไปสการอภปรายดงน

สงมชวตเซลลเดยว เชน อะมบา พารามเซยม มวธการลำเลยงสารอยางไร

สงมชวตเซลลเดยวมการรบสารทเซลลตองการ และกำจดสารทเซลลไมตองการผาน

เยอหมเซลล ซงสมผสกบสงแวดลอมโดยตรง นอกจากนภายในเซลลยงมการไหลของ

ไซโทพลาซมไปรอบ ๆ เซลล เรยกวาไซโคลซส (cyclosis)

ฟองนำ และไฮดรา มระบบหมนเวยนเลอดหรอไม อยางไร

ไมมระบบหมนเวยนเลอด เพราะสารตาง ๆ แพรจากสงแวดลอมเขาสเซลลโดยตรง

เนองจากฟองนำประกอบดวยเซลลทรวมกลมกนยงไมมระบบเนอเยอ สวนไฮดราม

เนอเยอ 2 ชนเทานน

85.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

พลานาเรยมโครงสรางรางกายซบซอนกวาไฮดรา แตสามารถดำรงชวตอยไดทงทมวธ

การลำเลยงสารเชนเดยวกบไฮดรา นกเรยนคดวาเปนเพราะเหตใด

พลานาเรยเปนสตวทมขนาดเลก ลำตวแบน มพนทผวสมผสกบสงแวดลอมมากเมอเทยบกบ

ขนาดของรางกาย สามารถแลกเปลยนสารกบสงแวดลอมไดโดยตรง และมการลำเลยง

สารระหวางเซลลในรางกาย

ครใหนกเรยนรวมกนพจารณาภาพโครงสรางภายใน และระบบหมนเวยนเลอดของสตว

ทมโครงสรางรางกายซบซอนและขนาดใหญกวาพลานาเรย ไดแก ไสเดอนดน แมลง และกง และให

นกเรยนวเคราะหวาถาสตวเหลานมการแลกเปลยนสารกบสงแวดลอม และการลำเลยงสารภายในรางกาย

เหมอนพลานาเรย สตวเหลานจะสามารถดำรงชวตอยไดอยางปกตหรอไม เพราะเหตใด

ครควรเปดโอกาสใหนกเรยนไดเสนอความคดเหนและใหเพอนนกเรยนรวมกนพจารณา

ความเปนไปไดของคำตอบเหลานน จากการอภปรายนกเรยนควรสรปไดวา สตวทมโครงสรางของ

รางกายขนาดใหญและซบซอนจะอาศยการแลกเปลยนสารกบสงแวดลอม และการลำเลยงสาร

ภายในรางกายดวยวธการแพรอยางเดยวไมได เพราะสารตาง ๆ เชน แกสออกซเจนจะตองใชเวลานาน

มากกวาจะแพรจากภายนอกไปยงสวนตาง ๆ ของรางกายอยางทวถง จงจำเปนตองมเลอดและ

ระบบหมนเวยนเลอดชวยในการลำเลยงสารไปยงสวนตาง ๆ ของรางกายไดอยางทวถงและรวดเรว

ตอจากนนครใหนกเรยนสบคนขอมลเรองระบบการลำเลยงสารของไสเดอนดน แมลง และกง

โดยครอาจใชแผนโปรงใสแสดงภาพระบบหมนเวยนเลอดของสตวดงกลาวประกอบการอธบายเสรม

ความรใหนกเรยน

ใหนกเรยนรวมกนอภปรายและสรปโดยใชตวอยางคำถามดงน

ไสเดอนดน แมลง และกง มวธการลำเลยงสารเหมอนหรอตางกนอยางไร

สตวทง 3 ชนดนมระบบหมนเวยนเลอดตางกน และมเลอด ซงมสวนประกอบตางกน

ไสเดอนดนมระบบหมนเวยนเลอดแบบปด สวนแมลงและกงมระบบหมนเวยนเลอดแบบเปด

การหมนเวยนเลอดแบบวงจรปดและแบบวงจรเปดตางกนอยางไร ใหนกเรยนรวมกนอภปราย

และเขยนเปนแผนภาพ

แบบวงจรปดเลอดจะไหลอยในหลอดเลอดตลอดเวลา การแลกเปลยนสารระหวางเลอด

กบเนอเยอจะผานทางผนงหลอดเลอดฝอย สวนแบบวงจรเปดในบางชวงเลอดจะไหล

ออกมาสชองรบเลอดตาง ๆ ตามลำตว เนองจากหลอดเลอดไมไดเชอมตดตอกนตลอด

การแลกเปลยนสารระหวางเลอดกบเนอเยอจะแลกเปลยนโดยไมตองผานผนงหลอด

เลอดฝอย เนองจากเลอดสมผสกบเนอเยอโดยตรง

หลงจากนนครใหนกเรยนรวมกนอภปรายคำถามในบทเรยนซงมแนวคำตอบดงน

แมลงจะไดรบออกซเจนจากระบบหมนเวยนเลอดหรอไม เพราะเหตใด

นกเรยนควรใชความรจากเร องการแลกเปลยนแกสมาใชในการตอบคำถาม ดงน

แมลงไดรบออกซเจนจากทอลมซงแตกแขนงเปนทอลมฝอยนำออกซเจนไปใหเซลล

โดยตรง และเลอดของแมลงไมมฮโมโกลบนทจะนำออกซเจนไปใหเซลล

86.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ครนำนกเรยนเขาสเรองระบบหมนเวยนเลอดของสตวมกระดกสนหลง โดยใชคำถามนำให

นกเรยนเกดความคดวา สตวมกระดกสนหลงมระบบหมนเวยนเลอดแตกตางจากสตวทกลาว

มาแลวอยางไร และใหนกเรยนทำกจกรรมท 6.6 เพอสำรวจตรวจสอบการหมนเวยนเลอดของปลา

กจกรรมท 6.6 การหมนเวยนเลอดของปลา

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. ทำกจกรรมเพอศกษาการหมนเวยนเลอดของปลา หรอในโครงสรางของสตวอน ๆ ทบาง

และใส จนสามารถสงเกตการหมนเวยนของเลอด

2. บอกทศทางการไหลของเลอด และความสมพนธระหวางขนาดของหลอดเลอดกบความเรว

การไหลของเลอด

ปลาทนำมาศกษาควรเปนปลาขนาดเลก และแขงแรง เชน ปลานล ปลาหางนกยง ปลากระด

สำหรบปลาหางนกยง ตวเมยจะเหนชดกวาตวผเพราะไมมส ครควรแนะนำนกเรยนวาในขณะทวาง

ปลาบนสไลดตองใหความชมชนบรเวณหวและเหงอกตลอดเวลา เวลาทศกษาแตละครงไมควร

นานเกนไปเพราะปลาอาจจะตาย ควรปลอยลงนำสกคร แลวจงนำไปศกษาใหม ตำแหนงท

จะใชศกษาดการไหลของเลอดคอบรเวณหางปลา และในระหวางทนกเรยนกำลงศกษาการเคลอนท

ของเซลลเมดเลอดอยนน ครควรใหนกเรยนสงเกตขนาดของหลอดเลอดวามขนาดไมเทากน

และการไหลของเลอดในหลอดเลอดขนาดเลกจะไหลเรวกวาในหลอดเลอดขนาดใหญ ซงครควรตง

คำถามถามนกเรยนวาเหตใดจงเปนเชนนน เพอเชอมโยงความรของนกเรยนเกยวกบแรงดนและ

การเคลอนทของสาร

นอกจากนใหนกเรยนสงเกตหลอดเลอดทเชอมโยงระหวางหลอดเลอดแตละหลอดเลอด

และควรใหนกเรยนบนทกผลการทดลองดวยหลงจากทนกเรยนทำกจกรรมเสรจแลว และครควร

สงเกตทกษะการใชกลองจลทรรศนในขณะทนกเรยนกำลงศกษาอยนน ตงแตการปรบกลองจลทรรศน

การหาภาพ ตลอดจนการเกบกลอง

ครใหนกเรยน รวมกนอภปรายและสรปโดยใชตวอยางคำถามทายกจกรรมดงน

ทศทางการเคลอนทของเซลลเมดเลอดในหลอดเลอดตาง ๆ เปนอยางไร

เซลลเมดเลอดจะเคลอนทสวนทางกน บางหลอดเลอดเซลลเมดเลอดเคลอนทไปทางหว

บางหลอดเลอดเซลลเมดเลอดเคลอนทไปทางหาง

การเคลอนทของเซลลเมดเลอดในหลอดเลอดมความเรวเทากนทกหลอดหรอไม อยางไร

ไมเทากน เซลลเมดเลอดทเคลอนไปทางดานหางเรวกวาไปทางดานหว

นกเรยนมขอสงเกตอยางไรวาหลอดเลอดใดเปนหลอดเลอดอารเตอรหรอเวน

หลอดเลอดอารเตอรเลอดจะไหลจากทางดานโคนหางไปยงดานปลายหาง สวนหลอดเลอด

เวนจะไหลจากดานปลายหางไปยงดานโคนหาง (ภาพในกลองจลทรรศนจะกลบทศทาง

ซายเปนขวา)

87.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบระบบหมนเวยนเลอดของปลา ซงมหวใจ 2 หอง

สตวสะเทนนำสะเทนบกซงมหวใจ 3 หอง โดยครอาจจะใชแผนโปรงใสแสดงระบบหมนเวยนเลอด

ของปลาและกบประกอบการสบคนของนกเรยน และใหนกเรยนรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามดงน

ระบบการหมนเวยนเลอดของปลาเหมอนหรอแตกตางกบไสเดอนดนหรอไม อยางไร

ปลามระบบการหมนเวยนเลอดเหมอนกบไสเดอนดน เพราะมระบบหมนเวยนเลอดแบบ

วงจรปด ซงเปนระบบทเลอดไหลเวยนอยภายในหลอดเลอด แตปลามอวยวะททำหนาท

สบฉดเลอดทแทจรงคอหวใจ

เลอดทไหลผานหวใจของปลาเปนเลอดทมออกซเจนมากหรอนอย เพราะเหตใด

เลอดทไหลผานหวใจของปลาเปนเลอดทมออกซเจนนอย เนองจากเปนเลอดทมาจากสวน

ตาง ๆ ของรางกาย

6.3.2 การลำเลยงสารในรางกายคน

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล สำรวจตรวจสอบ อภปราย และสรปเกยวกบโครงสรางและการทำงาน

ของหวใจของสตวเลยงลกดวยนม

2. ออกแบบการทดลอง สำรวจตรวจสอบ อภปราย และสรปเกยวกบปจจยทมผลตอการเตน

ของหวใจ

3. สบคนขอมล อภปราย และอธบายเกยวกบความดนเลอดและชพจร รวมทงปจจยทมผลตอ

ความดนเลอด ความผดปกตและโรคทเกดกบหวใจ

4. สบคนขอมล อภปราย เปรยบเทยบ และสรปเกยวกบโครงสรางและหนาทของหลอดเลอด

อารเตอร เวน และหลอดเลอดฝอย รวมถงความดนเลอดในหลอดเลอดตาง ๆ

6. สำรวจตรวจสอบ สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบสวนประกอบของเลอด และ

หนาทของสวนประกอบนน

7. สบคนขอมล สำรวจตรวจสอบ อภปราย และสรปเกยวกบหมเลอดและการใหเลอด

แนวการจดการเรยนร

ครนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยทบทวนความรเดมของนกเรยนเกยวกบการลำเลยงสารตาง ๆ

ไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย เชน นำแกสออกซเจนจากปอด นำสารอาหารจากลำไสเลกไปยงสมอง

แขน ขา และสวนตาง ๆ ของรางกาย มอวยวะอะไรบางทเกยวของกบการทำงานดงกลาว

ครเขยนคำตอบของนกเรยนไวบนกระดาน นกเรยนคดวาอวยวะเหลานนมรปรางลกษณะและหนาท

การทำงานอยางไร จากนนครนำนกเรยนเขาสกจกรรมท 6.7 โดยการใหนกเรยนลองใชสเตทโตสโคป

(stethoscope) ฟงเสยงการเตนของหวใจของนกเรยนวา เสยงทไดยนแตละครงแตกตางกนหรอไม

เหตใดจงแตกตางกน นกเรยนจะไดคำตอบจากกจกรรมตอไปน

88.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

กจกรรมท 6.7 หวใจของสตวเลยงลกดวยนม

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. ทำกจกรรมศกษาโครงสรางของหวใจสตวเลยงลกดวยนม

2. บอกความสมพนธระหวางโครงสรางกบหนาทของหวใจแตละหอง รวมทงหลอดเลอด

ตาง ๆ ทเกยวของกบหวใจ

ครและนกเรยนรวมกนวางแผนลวงหนาในการเตรยมหวใจสดทมหลอดเลอดและสภาพหวใจ

สมบรณสำหรบใชศกษา และกอนลงมอปฏบตนกเรยนตองสวมถงมอใหเรยบรอย ควรใหนกเรยนศกษา

ลกษณะภายนอกของหวใจเสยกอนวาดานใดเปนดานหนา ดานใดเปนดานหลง นอกจากนใหสงเกต

หลอดเลอดโคโรนารอารเตอรทอยบรเวณรอบนอกของหวใจ หวใจซกซายจะมขนาดโตกวาซกขวา

โดยสงเกตจากรองแบง

ดานหนาของหวใจจะสงเกตเหนหลอดเลอดตดตอกบหวใจ 8 หลอด หลอดเลอดเหลานอาจม

อยไมครบ เพราะถกตดสนเกนไป คงเหนเพยงชองเปดตรงกลางของหวใจมหลอดเลอด 2 หลอด

หลอดทมผนงหนาทสดและมชองตดตอกบหวใจหองเวนตรเคลซายคอเอออรตา สวนอกหลอดหนงม

ขนาดเลกกวา นำเลอดออกจากหวใจหองเวนตรเคลขวาสงไปปอด คอ พลโมนารอารเตอร ซกซายของหวใจ

มหลอดเลอด 2 คเปนหลอดเลอดพลโมนารเวน ซงรบเลอดจากปอด 2 ขางมาสงใหหองเอเตรยมซาย

สวนทางซกขวาของหวใจจะมหลอดเลอด 2 หลอด คอ เวนาคาวา ซงรบเลอดจากสวนตาง ๆ ของรางกาย

เขาสหวใจหองเอเตรยมขวา

การผาเรมจากเวนาคาวาหองเอเตรยมขวามายงหองเวนตรเคลขวา ครควรใชกรรไกรสอดเขาไปผา

ไมควรใชใบมด เพราะอาจผาไดไมตรงชองหวใจและอาจไปโดนลนหวใจทอยภายในได และหลง

ผาตดครชใหนกเรยนสงเกตลนของหวใจทกนระหวางหองเอเตรยมขวาและหองเวนตรเคลขวา

ลกษณะของลนนลลงสหองเวนตรเคลขวา แสดงถงทศทางการไหลของเลอดจากเอเตรยมลงเวนตรเคล

ลนนเปนแผนบาง ๆ 3 ชน เรยกวาลนไตรคสพด ครใหนกเรยนทดลองตดปลายลางสดของ

หวใจหองเวนตรเคลขวาเปนชองแลวปลอยนำเขาไปเพอดการปดเปดของลน

เมอนกเรยนใชแทงแกวสอดไปตามหลอดเลอดทตดตอกบหวใจหองเวนตรเคลขวาบาง

จะพบวาทะลออกไปตามหลอดเลอดอกหลอดหนงทอยใกล ๆ เอออรตา หลอดนคอพลโมนารอารเตอร

นนเอง ใหสงเกตลนทโคนหลอดเลอดนเชนกน เรยกลนทก นระหวางหวใจกบหลอดเลอด

ทออกจากหวใจเหลาน วาลนเซมลนาร เพราะมลกษณะเปนครงวงกลม 3 ชนวางชนกน

เมอใชมดผาหวใจซกซาย ระหวางเอเตรยมกบเวนตรเคลจะพบลนมลกษณะเปนแผนบาง ๆ 2

ชนเรยกวาลนไบคสพด ทหวใจหองเวนตรเคลซายมหลอดเลอดออกจากหองเวนตรเคลซาย คอ

หลอดเลอดเอออรตาทโคนหลอดเลอดจะมลนเซมลนารซงมลกษณะลขนขางบน แสดงวาทศทาง

ของเลอดจะออกจากหวใจหองเวนตรเคลซายไหลไปตามหลอดเลอดเอออรตา และใหนกเรยนสงเกต

บรเวณลนเซมลนารจะพบชองทางทเลอดจะไหลไปเลยงหวใจ

ถาตองการเกบหวใจไวควรดองดวยแอลกอฮอล 80% หรอฟอรมาลน 10% กอนดองควรผา

หวใจกอน

89.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

เมอนกเรยนทำกจกรรมท 6.7 เสรจแลว ใหนกเรยนรวมกนอภปรายสรปโดยใชตวอยางคำถาม

ทายกจกรรม

นกเรยนคดวาหลอดเลอดทผวรอบนอกของหวใจทำหนาทอะไร

นำเลอดไปเลยงกลามเนอหวใจ

ความหนาของผนงหองหวใจทง 4 หอง แตกตางกนหรอไมอยางไร ลกษณะดงกลาวน

สมพนธกบการบบตวของกลามเนอหวใจอยางไร

หวใจหองเวนตรเคลจะมกลามเนอหนากวาเอเตรยม และกลามเนอหวใจหองเวนตรเคลซาย

กจะหนากวาหองเวนตรเคลขวา ลกษณะเชนนแสดงวาหวใจหองเวนตรเคลซาย

จะตองออกแรงบบตวมาก เนองจากตองสบฉดเลอดไปเลยงทวรางกายสวนหวใจ

หองเวนตรเคลขวามกลามเนอบางกวามหนาทสบฉดเลอดไปยงปอด สวนเอเตรยมของ

หวใจทง 2 หอง มกลามเนอบางมาก เนองจากทำหนาทรบเลอดแลวบบตวสงเลอด

ลงไปยงหวใจหองเวนตรเคลเทานน

ลนทกนระหวางหวใจหองเอเตรยมและเวนตรเคลมลกษณะอยางไร ลกษณะดงกลาว

บอกทศทางการไหลของเลอดอยางไร และชวยในการทำงานของหวใจอยางไร ถาลน

เหลานรวจะเกดอะไรขน

ลนทกนระหวางหองของหวใจ มลกษณะดงน

1. ลนทกนระหวางหวใจเอเตรยมขวากบเวนตรเคลขวา มลกษณะเปนแผนเยอบาง ๆ 3 ชน

เรยกเยอนวาไตรคสพด ลนนจะเปดเมอความดนเอเตรยมขวาสงกวาเวนตรเคลขวา

เลอดจงไหลจากหองเอเตรยมขวาลงสเวนตรเคลขวา และจะปดเมอเลอดในเวนตรเคลขวา

มความดนสงกวาเอเตรยมขวา

2. ลนทกนระหวางหวใจหองเอเตรยมซายกบหองเวนตรเคลซายจะมลกษณะเปนแผนเยอ 2

ชนเรยกไบคสพด ลนนจะเปดเมอความดนในเอเตรยมซายสงกวาหองเวนตรเคลซาย

เลอดจงไหลจากเอเตรยมซายสหองเวนตรเคลซาย และจะปดเมอเลอดในเวนตรเคลซาย

มความดนสงกวาเอเตรยมซาย

ลนเหลานชวยทำใหเลอดไมไหลยอนกลบไปยงเอเตรยมขวา และเอเตรยมซาย

ถาลนเหลานรวจะทำใหเลอดบางสวนไหลยอนกลบไปยงเอเตรยมขวาและเอเตรยมซาย

สงผลใหเลอดจากเวนตรเคลขวาไปปอดไดนอยลง เชนเดยวกบเลอดจากหอง

เวนตรเคลซายไปเลยงรางกายไดนอยลง

ลนทโคนหลอดเลอดมลกษณะอยางไร ลกษณะดงกลาวบอกทศทางการไหลของเลอด

อยางไร ถาลนรวจะมผลอยางไรตอรางกาย

มลกษณะเปนครงวงกลม 3 ชนวางชนกนเรยกเยอนวาลนเซมลนารจะพบท

1. ลนทกนระหวางหลอดเลอดเอออรตากบหวใจหองเวนตรเคลซาย ลนนจะเปดเมอ

ความดนเลอดในหองเวนตรเคลซายสงกวาในเอออรตา และจะปดเมอความดนเลอด

ในเอออรตาสงกวาหองเวนตรเคลซาย เลอดจงไหลจากหองเวนตรเคลซายไปตาม

เอออรตาและไมไหลยอนกลบ

2. ลนทกนระหวางหลอดเลอดพลโมนารอารเตอรกบเวนตรเคลขวา ลนจะปดเมอ

90.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ความดนเลอดในพลโมนารอารเตอรสงกวาเวนตรเคลขวา ลนจะเปดเมอความดนเลอดใน

เวนตรเคลขวาสงกวาในพลโมนารอารเตอร เลอดจงไหลจากหองเวนตรเคลขวาไปตาม

พลโมนารอารเตอรและไมไหลยอนกลบ

ถาลนเซมลนารทกนระหวางเอออรตากบหวใจหองเวนตรเคลซายรว จะทำใหมเลอดไป

เลยงรางกายไดนอยลง เปนผลใหรางกายขาดเลอดได และถาลนเซมลนารทกนระหวาง

พลโมนารอารเตอรกบหวใจเวนตรเคลขวารวจะทำใหมเลอดไปแลกเปลยนแกสทปอด นอยลง

สงผลใหมเลอดไปเลยงรางกายนอยลงและรางกายไดรบออกซเจนนอยลงดวย

ถาหลอดเลอดทไปเลยงหวใจอดตนจะเกดผลอยางไร

จะมผลทำใหเลอดไปหลอเลยงกลามเนอหวใจไมเพยงพอ เซลลกลามเนอหวใจไมสามารถ

ทำหนาทสบฉดเลอดได ทำใหหวใจลมเหลว

เลอดในหลอดเลอดอารเตอรสวนใหญจะเปนเลอดทมออกซเจนมาก และเลอดในหลอดเลอด

เวนสวนใหญจะเปนเลอดทมออกซเจนนอย นกเรยนทราบหรอไมวาเลอดในหลอดเลอด

ใดทไมเปนไปตามน เพราะเหตใด

พลโมนารอารเตอรเปนหลอดเลอดทนำเลอดทมออกซเจนนอย มแกสคารบอนไดออกไซด

มากไปยงปอด เพอรบแกสออกซเจนจากปอดและนำแกสคารบอนไดออกไซดไปยงปอด

สวนหลอดเลอดทนำเลอดออกจากปอดเขาสหวใจคอ พลโมนารเวน จะมออกซเจนมาก

และมแกสคารบอนไดออกไซดนอย

ใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบตำแหนง ลกษณะ และโครงสรางของหวใจ รวมทงการทำงาน

ของหวใจ โดยใชแผนโปรงใส สอประเภทวดทศน หรอ CD-ROM ประกอบการสบคนขอมลของ

นกเรยนหลงจากนนใหนกเรยนรวมกนอภปราย โดยใชตวอยางคำถามในการอภปรายดงน

นกเรยนจะอธบายความหมายของคำวาชพจรวาอยางไร

ชพจร หมายถงการเตนของหวใจ สามารถสมผสไดตามบรเวณทมหลอดเลอดอารเตอร

อยใกลผวหนง เชน ขอมอ ขอพบ เนองจากการยดหยนของหลอดเลอดอารเตอร

ซงเปนผลมาจากการบบตวและคลายตวของหวใจ ดงนนชพจรจงสมพนธกบอตราการเตน

ของหวใจ

ครใหนกเรยนทดลองจบชพจรของตนเองในเวลา 1 นาท โดยใชนวชและนวกลางของมอขางหนง

แตะบรเวณดานหนาของขอมออกขางหนงในตำแหนงทลากเสนตรงจากนวชมายงขอมอ ดงภาพ

91.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

ใหนกเรยนคำนวณจำนวนครงของการเตนของหวใจตงแตเกดจนถงปจจบน หวใจของนกเรยน

เตนมากครงแลว โดยเชอมโยงกบคณตศาสตร

ครนำนกเรยนเขาสกจกรรมท 6.8 โดยสนทนากบนกเรยนเกยวกบความสมำเสมอของ

อตราการเตนของหวใจ และปจจยทเกยวของกบอตราการเตนของหวใจ

กจกรรมท 6.8 อตราการเตนของหวใจ

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. ออกแบบการทดลองเพอศกษาปจจยตาง ๆ ทเกยวของกบอตราการเตนของหวใจ

2. ใชทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรในการทดลองตามทนกเรยนออกแบบไว

3. จดกระทำขอมลและนำเสนอขอมลทไดจากการทดลอง

การทำกจกรรมนครอาจจะใหนกเรยนแตละกลมเลอกศกษาปจจยตาง ๆ ตามความสนใจ และให

ออกแบบการทดลองโดยกำหนดตวแปรตน ตวแปรตาม และตวแปรควบคม ตอจากนนใหแตละกลม

ดำเนนการทดลองตามทออกแบบการทดลองไว จดกระทำขอมลและนำเสนอขอมลในรปแบบทนาสนใจ

เปดโอกาสใหเพอนในชนเรยนรวมอภปรายดวย

ตวอยาง ถาจะศกษาวา เพศหญงและเพศชายมอตราการเตนของหวใจทแตกตางกน อาจจะทำ

การทดลอง ดงน

บรเวณขอมอ บรเวณขอศอก

บรเวณคอ

92.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

- วดอตราการเตนของหวใจของเพศหญงในอายตาง ๆ ในสภาพปกต เชน อาย 13 16 19

22 ป ฯลฯ

- วดอตราการเตนของหวใจของเพศชายในอายตาง ๆ ในสภาพปกต เชน อาย 13 16 19

22 ป ฯลฯ

- นำขอมลมาจดทำเปนตารางดงน

ครใหนกเรยนศกษากราฟแสดงคลนไฟฟาของหวใจดงภาพท 6-30 ซงไดจากการตรวจดวย

เครองตรวจคลนไฟฟาของหวใจ โดยไมไดมงหวงใหนกเรยนสามารถอานกราฟได แตตองการ

ใหนกเรยนเหนความแตกตางของคลนไฟฟาของหวใจของคนปกตและไมปกต ซงแพทยสามารถ

นำขอมลในเรองดงกลาว ไปใชในการ ตรวจสอบการทำงานของหวใจและวนจฉยโรคได

ตอจากนนครนำนกเรยนเขาสเรองความดนเลอด โดยใหนกเรยนรวมกนอภปรายถงความสมพนธ

ระหวางการเตนของหวใจกบชพจร และการไหลเวยนของเลอดในหลอดเลอดตาง ๆ เกดขนไดอยางไร

โดยเปรยบเทยบกบการไหลของนำไปตามทอหรอสายยาง ดงภาพ

จากภาพครตงคำถามนำไปสการอภปราย ดงน

- เมอบบสายยางความดนของนำเพมขนเพราะเหตใด

- นกเรยนจะนำหลกการไปอธบายความดนเลอดในหลอดเลอดอารเตอร เพอใหเลอดไปยง

สวนตาง ๆ ของรางกายอยางไร

จากการอภปรายนกเรยนควรไดขอสรปวา การทเลอดไหลไปตามหลอดเลอดไดเพราะม

ความดน และใหนกเรยนรวมกนอภปรายวาความดนเลอดในหลอดเลอดตาง ๆ เทากนหรอไม

จากนนใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบความดนเลอดในหลอดเลอด การวดความดนเลอด และคาความดน

เลอด โดยครอาจใชแผนโปรงใสทแสดงคาความดนเลอดในหลอดเลอดตาง ๆ ดงภาพท 6-32

13

16

19

22

ฯลฯ

อตราการเตนของหวใจ (ครง/นาท)อาย

เพศหญง เพศชาย

93.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

และครอาจสาธตการวดความดนเลอดหรออาจใหนกเรยนทดลองวดความดนเลอดของเพอน โดยเชอมโยง

กบวชาสขศกษา หรออาจเชญครพยาบาลของโรงเรยนมารวมสาธตวธการวดความดนเลอดดวย

นอกจากนครอาจเสรมความรใหกบนกเรยนดงน

ความดนเลอดสามารถวดไดจากหลอดเลอด อารเตอรทใกลหวใจ เชน บรเวณตนแขน

ความดนเลอดในหลอดเลอดอารเตอรขนาดตาง ๆ จะแตกตางกน ขนอยกบระยะหางจากหวใจ

ขณะนอนความดนเลอดบรเวณสวนตาง ๆ ของรางกายตงแตศรษะถงเทาจะใกลเคยงกน แตขณะยน

ความดนเลอดบรเวณขาจะสงมากทสด บรเวณศรษะจะนอยทสด เนองจากการไหลของเลอด

จะไหลไปในทศทางเดยวกบแรงโนมถวงของโลกไดดกวาตรงขามกบแรงโนมถวงของโลก

ครใหนกเรยนศกษาตารางท 6.3 ซงแสดงคาความดนเลอดของคนทมอายและเพศตางกน

และนำขอมลความดนซสโทลกมาเขยนเปนกราฟ สมเลอกตวแทนนำกราฟมาเสนอหนาชนเรยน

และใหทกคนรวมกนอภปราย โดยใชตวอยางคำถามดงน

ความดนเลอดของคนทมอายมากขนเปนอยางไร

ความดนเลอดจะสงขน

เพศหญงและเพศชายมความดนเลอดขณะหวใจบบตวแตกตางกนหรอไม อยางไร

ตางกนในบางชวงของอาย วยหนมสาวเพศชายจะมความดนเลอดสงกวาเพศหญง และชวง

อาย 45 ปขนไป เพศหญงจะมความดนเลอดสงกวาเพศชาย

ปจจยทเกยวของกบความดนเลอดมอะไรบาง

ปจจยทเกยวของกบความดนเลอดมหลายประการไดแก

- ความยดหยนของผนงหลอดเลอด ผสงอายมกมความยดหยนของผนงหลอดเลอดนอยลง

- การสะสมของคอเลสเทอรอลในผนงหลอดเลอด ถามมากจะทำใหชองทางทเลอดจะไหล

ไปไดแคบลง

- อารมณเครยด ตกใจ โกรธ มผลตอการเตนของหวใจซงสงผลตอความดนเลอด ทำให

ความดนเลอดสงขน

- สารเคมตาง ๆ ทมผลตอการกระตนการทำงานของหวใจ

- ขนาดของรางกาย เชน คนทมรางกายขนาดใหญความดนเลอดจะสงกวาคนทมรางกาย

ขนาดเลก

นอกจากใหนกเรยนอภปรายแลว ในการศกษาเรองความดนเลอด ครควรใหนกเรยนตระหนก

ถงความสำคญ เพราะเกยวกบสขภาพของนกเรยนและคนในครอบครวของนกเรยน การปฏบตตนใน

ชวตประจำวนเพอหลกเลยงการมความดนเลอดสง เชน การเลอกรบประทานอาหารทถกตอง หลกเลยง

อาหารทมไขมนสง และอาหารทมรสเคมจด การควบคมอารมณ เปนตน

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบโรคและความผดปกตของหวใจ โดยครอาจใหนกเรยน

ศกษาคนควาจากวารสาร หนงสอพมพ เอกสารแผนพบของโรงพยาบาล สภากาชาดไทย กรมอนามย

ฯลฯ หรอเชญวทยากรภายนอกทเชยวชาญเรองดงกลาวมาใหความรแกนกเรยน หรออาจใชสอวดทศน

จากแหลงเรยนรตาง ๆ ทพอจดหาไดมาประกอบการสอนในหวขอน

94.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

หลอดเลอด

ครนำนกเรยนเขาสเรองหลอดเลอดโดยทบทวนความรเดมของนกเรยนเกยวกบ หลอดเลอดท

นกเรยนรจกมหลอดเลอดอะไรบาง แตละชนดมความแตกตางกนอยางไร ตอจากนนครใหนกเรยน

สบคนขอมลเกยวกบหลอดเลอด โดยครอาจจะใชภาพแผนโปรงใสแสดงโครงสรางของหลอดเลอด

อารเตอร เวน และหลอดเลอดฝอย ประกอบการสอน ตอจากนนใหนกเรยนศกษาภาพท 6-33 แสดง

ความดนเลอดในหลอดเลอดตาง ๆ และรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามซงมแนวคำตอบดงน

นกเรยนวดชพจรจากหลอดเลอดเวนไดหรอไม เพราะเหตใด

ไมได เนองจากความดนเลอดในหลอดเลอดเวนตำมาก กลามเนอของหลอดเลอดเวนจงบบ

และคลายตวนอย

ครใหนกเรยนทำกจกรรมท 6.9 เพอศกษาทศทางการไหลของเลอดในหลอดเลอดเวน

กจกรรมท 6.9 ทศทางการไหลของเลอดในหลอดเลอดเวน

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สงเกตการเปลยนแปลงของหลอดเลอดขณะปกตและขณะทถกกด

2. แปลความหมายผลทไดจากการสงเกต

3. สรปทศทางการไหลของเลอดในหลอดเลอดเวน และความแตกตางระหวางหลอดเลอดเวน

กบหลอดเลอดอารเตอร

ครใหนกเรยนสงเกตหลอดเลอดของตนเองทเหนอยใกลผวหนง สวนใหญเปนหลอดเลอดเวน

แลวใหนกเรยนทดลองตามกจกรรม และรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามในกจกรรม

เหตใดเมอมดตนแขนแลว หลอดเลอดจงปรากฎชดเจนขน

เพราะเลอดไหลไปไมได เลอดจงคงอยในหลอดเลอด ทำใหหลอดเลอดโปงเหนชดขน

การไหลของเลอดในหลอดเลอดทปรากฎนาจะมทศทางจากปลายแขนไปยงตนแขน หรอ

จากตนแขนไปยงปลายแขน

จากปลายแขนไปยงตนแขน เพราะเมอมดตนแขนแลว ทำใหหลอดเลอดบรเวณตำกวา

ตนแขนลงมาโปงออก

กอนปลอยนว ข. ลกษณะของหลอดเลอดเปนอยางไร

หลอดเลอดไมโปง ไมมเลอดไหลกลบเขามาในหลอดเลอด

เมอปลอยนว ข. ลกษณะของหลอดเลอดเปนอยางไร เพราะเหตใด

หลอดเลอดไมโปง เพราะเลอดถกไลไปทางตนแขน สวนทางปลายแขนยงคงมนว ก. กดอย

ทำใหเลอดไหลมาไมได เลอดทถกไลไปทางตนแขนแลวไหลกลบมาไมได เพราะม

ลนคอยกนอย

เมอปลอยนว ก. ลกษณะของหลอดเลอดเปนอยางไร

หลอดเลอดจะโปง เพราะมเลอดไหลกลบเขามาในหลอดเลอด

95.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

นกเรยนจะอธบายทศทางการไหลของเลอดในหลอดเลอดทศกษาวาอยางไร

เลอดในหลอดเลอดทศกษานาจะมทศทางการไหลไปทางเดยวกน คอ จากปลายแขนไป

ยงตนแขน ฉะนนภายในหลอดเลอดนาจะมลนทำหนาทกนไมใหเลอดไหลยอนกลบ

นกเรยนอธบายโครงสรางภายในของหลอดเลอดไดอยางไร ในกรณทเลอดไหลไปทาง

เดยวกนตลอดโดยไมไหลยอนกลบ

ภายในหลอดเลอดเวนจะมลนชวยกนเลอดเปนระยะ ๆ เพอกนไมใหเลอดไหลยอนกลบ

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบการไหลเวยนของเลอดในหลอดเลอดเวน โดยครอาจใช

แผนโปรงใสแสดงการทำงานของลนภายในหลอดเลอดเวน และกลามเนอรอบ ๆ หลอดเลอดเวน

และรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามดงน

ใหนกเรยนเปรยบเทยบลกษณะของหลอดเลอดทบรเวณหลงมอในขณะทปลอยมอลงดาน

ขางลำตว และขณะทยกมอขนเหนอศรษะวามความแตกตางกนหรอไม อยางไร

ทำไมจงเปนเชนนน

ขณะปลอยมอลงดานขางลำตวจะสงเกตเหนหลอดเลอดโปงชดเจน แตการทยกมอขน

เหนอศรษะหลอดเลอดเวนจะแฟบลง เพราะขณะปลอยมอลงดานขางเลอดในหลอดเลอด

เวนทบรเวณ หลงมอไหลกลบขนมายงหวใจยากกวาขณะทยกมอขนเหนอศรษะ เนองจาก

ตานกบแรงโนมถวงของโลก

นกเรยนคดวาการยน การนอนมสวนเกยวของกบการไหลของเลอดในหลอดเลอดเวนอยางไร

การยนทำใหเลอดในหลอดเลอดเวนบรเวณทตำกวาหวใจ เชน ทขาไหลกลบเขาสหวใจ

ยากขน สวนการนอนทำใหเลอดในหลอดเลอดเวนไหลเวยนไดสะดวก

นกเรยนคดวา การไหลเวยนเลอดในรางกายจะเปนอยางไร ถารางกายเสยเลอดมาก เชน

เมอไดรบอบตเหต

เลอดจะมปรมาณนอยลงสงผลตอความดนเลอดลดลง ทำใหการหมนเวยนเลอดชาลง

ครอาจใชคำถามเพมเตมดงน

ผสงอาย หญงมครรภ และผประกอบอาชพทตองยนเปนเวลานาน ๆ มกจะมอาการหลอดเลอด

ขอดทขา นกเรยนคดวาเกดมาจากสาเหตใด

การยนเปนเวลานาน ๆ ทำใหเลอดในหลอดเลอดเวนทขาไหลกลบเขาสหวใจลำบากขน

เนองจากแรงโนมถวงของโลก เมอเปนเชนนทำใหลนของหลอดเลอดเวนตองรบนำหนก

ของเลอดเปนเวลานานจงทำใหลนเสอมสภาพเกดการโปงของหลอดเลอด เนองจาก

มเลอดคงอยบรเวณนน

สวนประกอบของเลอด

ครนำนกเรยนเขาสเรองทเรยนโดยการทบทวนความรเดมของนกเรยน เกยวกบความเขาใจ

ความหมายของคำวาเลอด ปรมาณเลอดในรางกายของนกเรยนมปรมาณมากนอยเพยงใด คำตอบ

ของนกเรยนอาจมหลากหลายขนอยกบประสบการณเดมของนกเรยน ตอจากนนครใหนกเรยน

96.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

สบคนขอมลเกยวกบปรมาณเลอดในรางกายของคน และสวนประกอบของเลอดทผานการปนแยก

จากภาพท 6-35 และรวม กนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามดงน

นกเรยนบอกไดหรอไมวา ในรางกายนกเรยนมเลอดอยประมาณเทาใด

คำตอบนขนอยกบนำหนกของนกเรยนแตละคน เชน ถานกเรยนมนำหนก 50 กโลกรม

จะมเลอดอยรอยละ 7-8 ซงกคอ 3.5-4 กโลกรม

ครใหนกเรยนศกษาเซลลเมดเลอดจากการทำกจกรรมท 6.10

กจกรรมท 6.10 ลกษณะเซลลเมดเลอดของคน

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถสำรวจตรวจสอบ เปรยบเทยบรปรางลกษณะและ

ปรมาณของเซลลเมดเลอดแดง เซลลเมดเลอดขาว และเพลตเลต

เมอนกเรยนศกษาสไลดถาวรเซลลเมดเลอดของคนดวยกลองจลทรรศนเรยบรอยแลว ครอาจสม

นกเรยนบางกลมออกมานำเสนอขอมลหนาชนเรยน และใหทกคนรวมการอภปรายผลการทำกจกรรม

โดยใชตวอยางคำถามดงน

เซลลเมดเลอดทเหนมกชนด แตละชนดแตกตางกนหรอไม อยางไร

ม 3 ชนด คอเซลลเมดเลอดแดง เซลลเมดเลอดขาว และชนสวนของเซลลทเรยกวา

เพลตเลตหรอเกลดเลอด หรอเศษเลอด

ครอาจชแจงเพมเตมเกยวกบเซลลเมดเลอดขาวและเซลลเมดเลอดแดงมความแตกตาง

พอจะสรปไดดงน

ตอจากนนครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบรปรางลกษณะ ปรมาณ และหนาทของเซลล

เมดเลอดแดง และรวมกนอภปรายโดยใชคำถามในหนงสอเรยนดงน

การทเซลลเมดเลอดแดงไมมนวเคลยสและมลกษณะกลมแบน ตรงกลางบมนนมความ

เหมาะสมกบหนาทอยางไร และมผลตออายของเซลลเมดเลอดแดงอยางไร

เซลลเมดเลอดแดงไมมนวเคลยสมลกษณะกลมแบนและตรงกลางบมเขาไป ลกษณะ

ดงกลาวทำใหเกดแรงตานทานตอเมดเลอดแดงนอยจงชวยใหเคลอนทไปในของเหลว

หรอพลาสมาไดดและยงทำใหมพนทผวสมผสมากขน ทำใหฮโมโกลบนทเยอหมเซลลสมผส

กบออกซเจนไดมากขน เซลลเมดเลอดแดงไมมนวเคลยสทจะควบคม การทำงานของเซลล

1. มจำนวนมากกวา

2. มขนาดเลกกวา

3. ไมมนวเคลยส ตรงกลางเวาเปนแอง เหนเปน

เงาดำ ๆ

1. มจำนวนนอยกวา

2. สวนใหญมขนาดใหญกวา

3. มนวเคลยสเปนพ ๆ หรอกอนกลมใหญเกอบ

เตมเซลล เซลลทมนวเคลยสเปนกอนกลมใหญ

มกจะมขนาดใกลเคยงกบเซลลเมดเลอดแดง

เซลลเมดเลอดแดง เซลลเมดเลอดขาว

97.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

เชน การสงเคราะหสารตาง ๆ ซอมแซมตวเองจงทำใหมอายสน มอายประมาณ 100-120

วน รางกายจงตองสรางเซลลเมดเลอดแดงมาทดแทนอยเสมอ

ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบชนด รปรางลกษณะ และหนาทของเซลลเมดเลอดขาว

พรอมทงศกษาภาพท 6-37 ซงแสดงชนดของเซลลเมดเลอดขาว และรวมกนอภปรายโดยใช

ตวอยางคำถามดงน

เซลลเมดเลอดขาวทเหนในภาพมลกษณะแตกตางกนอยางไร

ใหนกเรยนสรปจากภาพโดยดลกษณะของนวเคลยส ขนาดของเซลล ขนาดของนวเคลยส

ตอขนาดของเซลล และลกษณะของไซโทพลาซมของเซลลวามแกรนลจำเพาะหรอไม

ครอาจใหนกเรยนสรปชนดและหนาทของเซลลเมดเลอดขาวโดยเขยนเปนผงมโนทศน

ตวอยางผงมโนทศน

ครนำนกเรยนเขาสเรองเพลตเลต โดยสนทนากบนกเรยนเกยวกบการไหลของเลอด เมอเกด

บาดแผลวาโดยทวไปใชเวลานานเทาไรเลอดจงหยดไหล ตอจากนนใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบ

เพลตเลตและศกษาภาพท 6-38 แสดงการแขงตวของเลอด โดยครอาจใชแผนโปรงใสเกยวกบการเขงตว

ของเลอดประกอบการสอน และใหนกเรยนสงเกตกระบวนการดงกลาวเมอนกเรยนมบาดแผลเกดขน

นกเรยนรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามดงน

รางกายไดรบวตามนเคจากอาหารพวกใด

ผกสเขยว นำมนปลา เนอสตว

ถานกเรยนรบประทานยาปฏชวนะนาน ๆ ทำใหเชอแบคทเรยทผลตวตามนเคในลำไส

ตายหมด นกเรยนคดวาจะมผลอยางไร

รางกายอาจขาดวตามนเคทำใหเลอดแขงตวชา

ครนำนกเรยนเขาสเรองพลาสมา โดยใหดภาพเลอดทปนแยกอกครง สงเกตสวนทมสเหลองใส

ซงเรยกวา พลาสมา และรวมกนอภปรายถงสวนประกอบและหนาทของพลาสมา โดยสบคนขอมลเรอง

พลาสมาและซรม และใหนกเรยนเปรยบเทยบกบเวลาทเปนแผล บางครงจะสงเกตเหนวาเมอเลอดแขงตว

แลวจะมของเหลวใสออกมาจากบรเวณทเลอดแขงตว ของเหลวใสนเปนพลาสมาทไมมไฟบรโนเจน

แกรนล

ทำลายเชอโรคโดย

การหลงสารเคมหรอเอนไซม

เซลลเมดเลอดขาว

อะแกรนโลไซตแกรนโลไซต

อโอซโนฟล เบโซฟล นวโทรฟล

แบงเปน

ม

ม

แบงเปน

ทเซลลบเซลล

ลมโฟไซตโมโนไซต

แมโครฟาจ

เมอออกสเนอเยอ

ฟาโกไซโทซส

ทำลายเชอโรคโดย

98.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

เราเรยกวา ซรม ตอจากนนใหนกเรยนรวมกนอภปรายเพอตอบคำถามดงน

องคประกอบของซรมมอะไรบาง และแตกตางจากองคประกอบของพลาสมาอยางไร

องคประกอบของซรมจะเหมอนกบพลาสมา แตซรมไมมไฟบรโนเจน

นกเรยนจะสรปหนาทสำคญของเลอดวาอยางไร

หนาทสำคญของเลอด

1. การไหลเวยนของเลอดชวยใหเกดการหมนเวยนของสารตาง ๆ เชนแกสออกซเจน

คารบอนไดออกไซด สารอาหารและวตามนตาง ๆ ยเรย และฮอรโมน เปนตน

2. ชวยปองกนสงแปลกปลอมทเขาสรางกายโดยการสรางภมตานทานของลมโฟไซต

3. รกษาสมดลของสารภายในรางกาย เชน รกษาสมดลของออกซเจนและแกสคารบอนได-

ออกไซด ซงจะเปนการชวยรกษาสมดลของกรด-เบสดวย

4. การไหลเวยนของเลอดชวยใหเกดการแลกเปลยนของเหลวและสารตาง ๆ ทบรเวณ

หลอดเลอดฝอยทวรางกาย

5. เพลตเลตทำหนาทปดปากแผลไมใหรางกายเสยเลอดมาก

6. ชวยนำสารอาหารไปยงเซลลตาง ๆ

7. ชวยรกษาอณหภมของรางกาย

หมเลอดและการใหเลอด

ครนำนกเรยนเขาสเรองทเรยน โดยสนทนากบนกเรยนถงเรองหมเลอดทนกเรยนรจก ตอจากนน

ใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบหมเลอด ABO และทำกจกรรมท 6.11

กจกรรมท 6.11 ความสมพนธของหมเลอดระบบ ABO

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถระบแอนตเจนบนเยอหมเซลลเมดเลอดแดงและ

แอนตบอดในพลาสมาของเลอดหม A B AB และ O

ผลการศกษา ควรเปนดงน

ใหนกเรยนรวมกนอภปรายโดยใชคำถามในหนงสอเรยน ดงน

คนทมหมเลอด B มแอนตเจนและแอนตบอดชนดใด

มแอนตเจน B และแอนตบอด A

คนทมหมเลอด AB มแอนตเจนและแอนตบอดชนดใด

มแอนตเจน A และ B แตไมมแอนตบอด

A

B

AB

O

A

B

A , B

-

B

A

-

A , B

หมเลอดแอนตเจน

บนเยอหมเซลลเมดเลอดแดงแอนตบอดในพลาสมา

99.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

ครใหนกเรยนศกษาการกระจายของหมเลอดระบบ ABO ในคนไทยและทำกจกรรมท 6.12

กจกรรมท 6.12 การกระจายของหมเลอดระบบ ABO

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สำรวจ และจดกระทำขอมลเกยวกบหมเลอดของเพอนในหองเรยนเดยวกน หรอใน

ระดบชนเรยนเดยวกน

2. เปรยบเทยบการกระจายของหมเลอดระบบ ABO ของนกเรยนในชนเรยนกบคนไทย

ทงประเทศ

การทำกจกรรมนครอาจจะใหนกเรยนหาขอมลจากประชากรในหองเรยน หรอทงระดบชนเรยน

หรอทงโรงเรยน โดยแบงกลมการทำงานและใหนกเรยนนำเสนอขอมลในรปของกราฟ

ครนำนกเรยนเขาสเรองการใหเลอด โดยการทบทวนความรเดมของนกเรยนเกยวกบการใหเลอด

และการรบเลอดวาหมใดใหหมใดไดบาง หรอหมใดรบเลอดหมใดไดบาง เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

แตครยงไมเฉลยคำตอบ ครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบการใหเลอด ตอจากนนใหนกเรยนทำกจกรรมท

6.13 สวนคำถามทายกจกรรมท 6.12 เปนไปตามขอมลของนกเรยน

กจกรรมท 6.13 หมเลอดของผใหและผรบ

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถระบหมเลอดของผรบและผใหในหมเลอดระบบ ABO

จากการศกษากจกรรมท 6.13 นกเรยนควรระบหมเลอดของผใหและผรบไดดงน

สวนคำถามทายกจกรรมมแนวคำตอบดงน

ถาผรบมหมเลอด B จะรบหมเลอด AB ไดหรอไม เพราะเหตใด

ไมได เพราะผใหมหมเลอด AB มแอนตเจน A และ B สวนผรบมหมเลอด B จะมแอนตบอด

A เลอดของผใหมแอนตเจน A ซงตรงกบแอนตบอดของผรบทำใหเลอดตกตะกอน

ถาผรบมหมเลอด O จะรบเลอดหมใดไดบาง

จะรบเลอดไดเฉพาะหม O เทานน เพราะหม O มแอนตบอด A และ B ซงจะตรงกบ

มหมายถงใหไดหรอรบได

หมายถงใหไมไดหรอรบไมได

A

B

AB

O

A B AB O

หมเลอดของผรบ

หมเลอด

ของผให

100.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

แอนตเจนของหม A , B , AB จงไมสามารถรบเลอดหมอนได

นกเรยนมเลอดหมใดสามารถบรจาคเลอดใหแกผทมเลอดหมใด ไดบาง และจะรบเลอดหมใด

ไดบาง

คำตอบขนอยกบหมเลอดของนกเรยนแตละคน

ครควรใหนกเรยนรวมสรปหลกการใหและรบเลอดในระบบ ABO ซงควรสรปไดวาการให

เลอดและรบเลอดจะพจารณาเฉพาะแอนตเจนของผใหกบแอนตบอดของผรบทไมควรตรงกน ไมตอง

คำนงถงแอนตบอดของผใหและแอนตเจนของผรบ เพราะถาพจารณาดวยแลวจะทำใหการใหและ

รบเลอดไดเฉพาะหมเลอดเดยวกนเทานน ในความเปนจรง แอนตบอดของผใหไมคอยมผลตอ

แอนตเจนของผรบมากนก เพราะเลอดของผใหมจำนวนนอยกวาเลอดของผรบมาก ปฏกรยาการ

ตกตะกอนจะเกดขนเพยงเลกนอยเทานน แตถาเปนกรณทตองใหและรบเลอดในปรมาณมาก ๆ แลว

การใหและรบเลอดควรเปนเลอดหมเดยวกนจงจะปลอดภย แตถาไมใชกรณทใหและรบเลอด

ปรมาณมาก ๆ การใหและรบเลอดกอาจทำไดตามตารางทสรป

สำหรบหมเลอดระบบ Rh หลงจากทใหนกเรยนสบคนขอมลแลว ครควรใหนกเรยนรวมกน

อภปรายและสรปหลกการใหและรบเลอดในระบบ Rh และกรณหมเลอด Rh ของแมกบของลกในครรภ

ไมตรงกน ซงควรสรปใหไดดงน

1. คนทมหมเลอด Rh+ สามารถรบเลอดไดทงหม Rh+ และ Rh-

2. คนทมหมเลอด Rh- ตองไดรบเลอดหม Rh- เทานน แตถารบเลอดหม Rh+ ครงแรกอาจไม

เกดอนตราย แตจะเกดอนตรายรนแรงขนเรอย ๆ เมอรบเลอดหม Rh+ ครงตอ ๆ ไป

3. แมมหมเลอด Rh+ ลกในครรภจะมหมเลอด Rh+ หรอ Rh- กตาม จะปลอดภย

4. แมมหมเลอด Rh- ถาแมเคยมลกทเปนหม Rh+ มากอนแลว ลกคนตอ ๆ มาจะตองมหมเลอด

Rh- เทานนจงจะปลอดภย

6.3.3 ระบบนำเหลอง

จดประสงคการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ

1. สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบสวนประกอบและหนาทของนำเหลอง

2. บอกขอแตกตางระหวางพลาสมาและนำเหลอง

3. สบคนขอมล อภปราย เปรยบเทยบ และสรปลกษณะของหลอดนำเหลองและหลอดเลอดเวน

4. เปรยบเทยบการไหลเวยนของระบบนำเหลองกบระบบเลอด

5. อธบายความสำคญของอวยวะในระบบภมคมกน

6. สบคนขอมล อภปราย และอธบายกลไกการตอตานและทำลายสงแปลกปลอมของรางกาย

7. สบคนขอมล อภปราย และอธบายการสรางภมคมกนของรางกาย และความผดปกตของ

ระบบภมคมกนโรค

8. นำความรเกยวกบระบบภมคมกนไปใชในการดแลรกษาสขภาพของตนเองและครอบครว

101.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

ครนำนกเรยนเขาสบทเรยนโดยการถามนกเรยนวานกเรยนเขาใจคำวานำเหลองวาอยางไร เคย

เหนนำเหลองหรอไม นำเหลองตางจากพลาสมาอยางไร คำตอบของนกเรยนอาจมหลากหลายขนอยกบ

ประสบการณของนกเรยน ตอจากนนครใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบนำเหลอง หลอดนำเหลอง

การลำเลยงนำเหลองในระบบนำเหลอง รวมทงอวยวะทเกยวของกบระบบภมคมกน โดยครอาจใช

แผนโปรงใสแสดงภาพทเกยวของกบเรองดงกลาวอธบายเสรมความเขาใจใหนกเรยน และใหนกเรยน

รวมกนอภปราย โดยใชตวอยางคำถามและคำถามในหนงสอเรยนดงน

นกเรยนบอกไดหรอไมวา สวนประกอบของนำเหลองตางจากเลอดหรอไม อยางไร

ตางกน คอ นำเหลองจะไมมเซลลเมดเลอดแดง และโปรตนขนาดใหญ

การไหลเวยนของระบบนำเหลองกบการไหลเวยนระบบเลอดเหมอนหรอแตกตางกน

อยางไร

การไหลเวยนของระบบเลอดมการไหลเขาและออกจากหวใจ สวนการไหลเวยนของระบบ

นำเหลองมทศทางการไหลเขาสหวใจอยางเดยว สำหรบการไหลออกนนจะไหลปนไปกบ

ระบบเลอด

นำเหลองมาจากสวนใดของรางกาย และเขาสหลอดนำเหลองฝอยไดอยางไร

นำเหลองมาจากของเหลวทอยระหวางเซลลหรออยรอบ ๆ เซลลแพรเขาสหลอด

นำเหลองฝอย

เมอของเหลวทอยระหวางเซลลเพมขน ความดนของของเหลวทเพมสงขนจะทำใหเกดผล

อยางไรตอรางกาย

ทำใหเกดอาการบวม เพราะมการสะสมของเหลวมากเกนปกต

พลาสมา ของเหลวระหวางเซลล และนำเหลองมความเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

พลาสมา ของเหลวระหวางเซลล และนำเหลองมสวนประกอบคลายคลงกน เพราะของเหลว

ระหวางเซลลเกดจากสารในพลาสมาแพรออกมาจากหลอดเลอดฝอย และมสารบางอยาง

ในของเหลวระหวางเซลลแพรเขาไปในหลอดนำเหลองฝอย เรยกวา นำเหลอง

นำเหลองจงคลายพลาสมาแตมโปรตนนอยกวา

ครนำนกเรยนเขาสเรองการสรางภมคมกน โดยใหนกเรยนรวมกนอภปรายถงสงแปลกปลอมท

เขาสรางกายของนกเรยนวามอะไรบางและเขาทางใดบาง รางกายมกลไกตอตานหรอทำลายสงแปลก

ปลอมเหลานนอยางไรบาง นกเรยนอาจเชอมโยงกบวชาสขศกษา คำตอบของนกเรยนอาจมหลากหลาย

ขนอยกบประสบการณของนกเรยน ตอจากนนครใหนกเรยนสบคนขอมลเรองกลไกการตอตานหรอทำลาย

สงแปลกปลอมแบบไมจำเพาะและแบบจำเพาะ การสรางภมคมกนของรางกาย โดยคร อาจใชแผนโปรงใส

หรอสอประเภทวดทศน CD-ROM เอกสารแผนพบจากแหลงเรยนรตาง ๆ ประกอบการสอนเพอ

อธบายเพมเตมใหนกเรยน

102.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางคำถามดงน

นกเรยนทราบหรอไมวาเพราะเหตใดคนทเปนโรคบางอยาง เชน โรคหด โรคคางทม แลวจะ

ไมเปนโรคนนอกเลยตลอดชวต แตโรคบางโรค เชน โรคหวด เคยเปนแลวกสามารถเปนไดอก

เนองจากโรคหดและโรคคางทมมเซลลบททำหนาทสรางแอนตบอดทจำเพาะตอแอนตเจน

หรอเซลลเมมมอรทคอยจำแอนตเจนชนดนน เมอมแอนตเจนชนดเดมเขามาในรางกายอก

เซลลเมมมอรกจะทำลายเชอโรคนน แตสำหรบโรคหวดนนเกดจากเชอไวรส ซงเชอไวรส

ชนดนสามารถ ปรบตวและเปลยนแปลงสายพนธไปไดเรอย ๆ จงทำใหเซลลเมมเมอรใน

รางกายไมสามารถทจะจดจำไดหมด จงทำใหมโอกาสทจะเปนโรคหวดซำอกได

เมอรางกายไดรบวคซนคมกนโรคใดแลวกตาม นกเรยนคดวาถารางกายไดรบเชอโรคนนอก

มโอกาสจะเปนโรคนนไดหรอไม

ในบางกรณและบางโรคมโอกาสเปนโรคนนอกได เพราะวคซนจะไปกระตนรางกายให

สรางภมคมกน ซงจะทำใหรางกายมภมคมกนอยระยะหนง ถาไมมการใหวคซนกระตนซำอก

ภมคมกนของรางกายอาจจะมนอยลงหรอหมดไป ถารางกายไดรบเชอโรคนนกมโอกาส

จะเปนโรคนนไดอก แตโรคบางโรค เชน ฝดาษหรอไขทรพษเมอฉดวคซนเขาไปกระตน

รางกายใหสรางภมคมกน ซงเซลลเมมเมอรจะจดจำแอนตเจนแปลกปลอมนไดด

เมอมเชอโรคหรอแอนตเจนชนดนเขาสรางกายอก เซลลเมมเมอรจะทำลายทนท

ทำใหไมเปนโรค

ครอาจใหนกเรยนเขยนผงมโนทศนเกยวกบกลไกการตอตานหรอทำลายสงแปลกปลอมทเขาส

รางกาย ซงอาจจะเขยนไดดงน

103.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

ตวอย

างผงมโนทศน

ม

นำลาย

นำตา กรดแ

ลกตก

ดานแรก

แบบไมจำเพาะ

ดานท 2 ไดแก

ไดแก

การกำจดเชอ

โรคข

อง

เซลล

เมดเลอ

ดขาว นว

โทรฟ

ลโมโน

ไซต

แบงเปน

เซลล

ท

แบงเปน

เซลล

บ

เกยวขอ

งกบ

ม

รางกาย

สงแป

ลกปล

อมเขาส

เซลล

เมมเมอ

รเซลล

พลาสม

าเซลล

ทผชวย

แบบจำเพาะ

ลมโฟ

ไซต

แบงเปน

แบงเปน

กลไกการตอต

านหรอทำลาย

เชน

ผวหนง

เยอบ

ทอภ

ายใน

รางกาย

การห

ลงสาร

บางอยาง

เซลล

ททำลาย

สงแป

ลกปล

อม

แอนตบ

อดสราง

การส

รางเมอ

กซเลย

อโอซ

โนฟล

เชน

104.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

ครใหนกเรยนทำกจกรรมท 6.14

กจกรรมท 6.14 ปจจยทมผลตอการทำงานของระบบภมคมกนของรางกาย

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. รวบรวมขอมลเกยวกบปจจยทมผลตอการทำงานของระบบภมคมกนของรางกาย

2. เผยแพรขอมลใหผอนทราบ

การรวบรวมขอมลเกยวกบปจจยทมผลตอการทำงานของระบบภมคมกนของรางกาย ครควร

แนะนำแหลงคนควาใหนกเรยน ซงไดแก วารสารการแพทยตาง ๆ ในหองสมดหรอจากโรงพยาบาล

สถานอนามยตาง ๆ เปนตน ควรใหนกเรยนไดจดทำเปนรายงานและเสนอในชนเรยนดวย หรอจดปาย

นเทศในโรงเรยนเพอเผยแพรความรใหกบนกเรยนโดยทวไป

ในเรองความผดปกตของภมคมกน ครควรใหนกเรยนเกดความตระหนกถงอนตรายทเกดจาก

ภมคมกนผดปกตตาง ๆ เชน โรคภมแพ โรคสรางภมตานทานตอเนอเยอตนเอง และโดยเฉพาะอยางยง

โรคเอดส ควรใหนกเรยนสบคนขอมลและศกษาภาพท 6-47 และรวมกนอภปรายโดยใชตวอยาง

คำถามดงน

นกเรยนคดวา จำนวนผปวยเปนเอดสมผลกระทบตอสงคมและเศรษฐกจของประเทศอยางไร

เพราะเหตใด

การทมผปวยเอดสจำนวนมากในประเทศใด ๆ นนจะสงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจของ

ประเทศ เน องจาก

รฐบาลจะตองเสยงบประมาณจำนวนมากในการรกษาผปวย สำหรบประเทศไทยผปวยเอดส

ทพบอยในชวงอายประมาณ 20-50 ป ซงเปนกลมคนทเปนแรงงานหลกของ

ประเทศ เมอบคคลเหลานไมสามารถทำงานประกอบอาชพไดจงสงผลกระทบตอ

เศรษฐกจของประเทศโดยรวม นอกจากน ปญหาของผปวยเอดสยงอาจสงผลกระทบ

ทำใหเกดปญหาสงคมและครอบครว เนองจากคนทไดรบเชอ HIV แลวสามารถมชวตอย

ไดประมาณ 5-10 ป จงทำใหเกดปญหาเดกกำพรา ซงกอใหเกดปญหาสงคมตามมา

สวนคำถามจากภาพ 6-48 มแนวการตอบดงน

นกเรยนคดวาในระยะแรกจำนวน HIV ลดลงและเพมขนในปหลง ๆ เพราะเหตใด

มเหตผลทอาจเปนไปได ดงน

1. ชวงแรกเชอไวรส HIV มการแบงตวเปนจำนวนมากในขณะทภมตานทานของ

รางกายสรางขนไมทน เมอเวลาผานไปรางกายมการตอบสนองโดยการสรางภมคมกน

ตานทานเพมขน จงทำใหไวรสลดจำนวนลง แตเมอเวลาผานไปนานขนไวรสมการเพมจำนวน

มากขนและทำลายภมคมกน คอ เซลล CD4 หรอเซลลทผชวย มากจนขาดความสมดล ดวยเหตน

ในตอนทายของการตดเชอผปวยจงมปรมาณไวรสเพมขน แตเซลลทลดลง

2. ชวงแรกไวรส HIV จะจบกบแมโครฟาจเปนหลก โดยไมมผลตอการทำลายเซลลท

ดงนนในระยะตนจงเหนเซลลทไมลดลง ขณะเดยวกนเมอเวลาผานไปไวรสจะกระจายไป

ตามอวยวะตาง ๆ มากขน เชน สมอง หวใจ ระบบทางเดนอาหาร ประกอบกบรางกาย

105.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

พยายามสรางภมคมกนมาทำลายไวรส HIV เพมขน จงเหนวาปรมาณ HIV ในตอนกลาง ๆ

จงมปรมาณนอย เมอเวลาผานไปสมดลยเกดเสย เพราะไวรส HIV มการแบงตวตลอดเวลา

และเกดการกลายพนธจงมการทำลายเซลลทเพมขน ดงนนเซลลทในระยะทายจงลดลง

อยางรวดเรว

จากกราฟนเมอไดรบเชอ HIV จำนวนเซลลทมการเปลยนแปลงอยางไร และคดวามผลตอ

รางกายของผปวยอยางไร

เมอไดรบเชอ HIV เซลลทจะมจำนวนเพมขนในชวงแรก แตตอมาเชอ HIV ทำลายเซลลท

ทำใหเซลลทมจำนวนลดลง ซงสงผลใหภมคมกนของรางกายลดลง เนองจากเซลลทจะ

ไปกระตนเซลล ใหผลตแอนตบอดมนอยลง

นกเรยนคดวาควรจะมวธปองกนการตดเชอเอดสอยางไรบาง

แนวคำตอบอยในหวขอการปองกนเอดสมกลาวไวในหนงสอเรยนแลว

นกเรยนคดวาจะปองกนการแพรระบาดของเอดสไดอยางไร และใครหรอหนวยงานใด

ควรมบทบาทอยางไรในการแกไขปญหาการแพรระบาดของเอดส

นกเรยนทกคนควรจะมหนาทชวยกนปองกนการแพรระบาดของเอดส โดยศกษาจาก

พฤตกรรมทเสยงตอการตดเอดส หนวยงานของกระทรวงสาธารณสข สอมวลชนทกแขนง

สถานศกษาตาง ๆ ควรมบทบาทในการเผยแพรความรใหประชาชนไดทราบถงภย

ของโรคเอดสและวธปองกนตาง ๆ

แนวการอภปรายคำถามขางตน ครอาจใหนกเรยนแสดงบทบาทสมมตในฐานะตาง ๆ เชน

ประชาชน โรงเรยน โรงพยาบาล ตำรวจ ฯลฯ วาจะมวธการปองกนการแพรระบาดของเอดสอยางไร

กจกรรมเสนอแนะ โรคเอดส

จดประสงคของกจกรรม เพอใหนกเรยนสามารถ

1. รวบรวมขอมลเกยวกบเอดส หรอการเปนโรคทเกยวของกบระบบภมคมกนของคนในทองถน

2. เผยแพรความรเกยวกบเอดสใหผอนทราบ

การรวบรวมขอมลเกยวกบเอดสและการรกษาหรอการเปนโรคเกยวของกบระบบภมคมกนของ

คนในทองถน นกเรยนจะรวบรวมไดจากโรงพยาบาล หรอสถานอนามย ครอาจจะเชญแพทย

มาใหความรดวยกได หรอใหนกเรยนรวบรวมขาวเกยวกบโรคเอดสจากหนงสอพมพหรอโทรทศนกได

106.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

แนวการทำกจกรรมทายบทท 6

1. จงระบความเหมอนกนของการแลกเปลยนแกสของสงมชวตเซลลเดยว และของคนมาสก 3 ขอ

1 มการรบแกสออกซเจนเขาสเซลลและนำแกสคารบอนไดออกไซดออกจากเซลล

2 การแลกเปลยนแกสเกดขนบรเวณเยอหมเซลลซงบางมาก

3 บรเวณทมการแลกเปลยนแกสมความชน

2. ระบบหมนเวยนเลอดและระบบนำเหลองเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

ระบบหมนเวยนเลอดและระบบนำเหลองเปนระบบทชวยในการลำเลยงสาร หรอหมนเวยน

สารในรางกายเหมอนกน แตมความแตกตางในเรองโครงสรางและทศทางการลำเลยงสาร

คอ ระบบ หมนเวยนเลอด เลอดจะไหลอยในหลอดเลอดซงตดตอกน มทงหลอดเลอดทนำ

เลอดเขาสหวใจและออกจากหวใจ สวนระบบนำเหลองปลายหลอดนำเหลองฝอยจะเปน

ปลายตน ทศทางไหลของนำเหลองจะเขาสหวใจเพยงอยางเดยว

3. มผกลาววาระบบหมนเวยนเลอดแบบเปด ไมเหมาะกบการดำรงชวตของสงมชวตขนาดใหญ และ

ทมโครงสรางรางกายซบซอน นกเรยนเหนดวยกบคำกลาวนหรอไม เพราะเหตใด

เหนดวย เพราะสงมชวตขนาดใหญและมโครงสรางรางกายซบซอนยอมตองการสารอาหาร

แกสออกซเจนมาก ขณะเดยวกนกมของเสยทจำเปนตองนำไปขบถายออกนอกรางกาย

การลำเลยงสารดงกลาว ใหพอเพยงกบความตองการของรางกายจำเปนตองอาศย

ระบบหมนเวยนเลอดแบบปด ซงเลอด จะนำสารตาง ๆ ผานไปตามหลอดเลอดตลอดเวลา

ถาเปนระบบหมนเวยนเลอดแบบเปด บางชวงเลอด จะไหลลงชองวางภายในลำตวแลวจง

ไหลกลบเขาหลอดเลอดใหม จะทำใหการลำเลยงสารตาง ๆ ชา และไมเพยงพอกบความ

ตองการของรางกาย

4. ถานกเรยนเปนนกวทยาศาสตรทพยายามจะสรางหลอดเลอดเทยมเพอชวยผปวย นกเรยนจะเลอกใช

วสดทมสมบตอยางไรสำหรบสรางหลอดเลอดเทยม เพราะเหตใด

วสดทใชในการสรางหลอดเลอดเทยมควรมสมบต ดงน

1 ยดหยนไดด เพราะตองรบเลอดซงมความดนและตองบบตวสงเลอดใหไหลตอไป

2 มความตานทานใกลเคยงกบหลอดเลอด เมอลดความดนของเลอดทจะสงเขามาใน

อวยวะนน

3 ไมเกดอาการแพ หรอไมยอมรบในคน เพราะปองกนการปฏเสธหลอดเลอดเทยมทใชใน

รางกาย ดงนนควรเลอกวสดทคลายคลงกบหลอดเลอดธรรมชาต

4 ไมเปนพษ เพราะสารบางอยางมพษตอรางกาย

5 ไมทำปฏกรยากบสารในหลอดเลอด เพราะในหลอดเลอดมสารหลายชนดทอาจทำปฏกรยา

กบสารในวสดทใชทำหลอดเลอดเทยม

107.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

5. ในการศกษาผลของการออกกำลงกายตออตราการเตนของหวใจของคนทสบบหร กบคนทไมสบบหร

ทมอายเทากนและเพศเดยวกน แตนำหนกตางกน โดยแบงคนทจะศกษาออกเปน 4 กลม

กลมท 1 กระโดดเชอก 10 ครง

กลมท 2 กระโดดเชอก 20 ครง

กลมท 3 กระโดดเชอก 30 ครง

กลมท 4 กระโดดเชอก 40 ครง

จบชพจรเปนเวลา 15 วนาทกอนและหลงกระโดดเชอก

5.1 การทดลองนมสมมตฐานวาอยางไร

สมมตฐานการทดลองนอาจเขยนไดดงน “การออกกำลงกายมผลตออตราการเตนของ

หวใจของคนทสบบหรและคนทไมสบบหรแตกตางกน”

“คนทสบบหรมอตราการเตนของหวใจแตกตางจากคนทไมสบบหร หลงจากออกกำลงกาย ”

5.2 ตวแปรควบคมของการทดลองนไดแกอะไรบาง

ตวแปรควบคมของการทดลองน ไดแก เพศ เวลาทใชในการจบชพจร

5.3 นกเรยนคาดวาผลการทดลองนาจะเปนเชนใด เพราะเหตใด

คนทสบบหร จะมอตราการเตนของชพจรสงกวาคนทไมสบบหร

6. จงสบคนขอมลเกยวกบผลของการสบบหร การดมเครองดมแอลกอฮอลและการกนอาหารทมกรด

ไขมนอมตวและคอเลสเทอรอลสง วามผลตอหลอดเลอดและหวใจอยางไร และเขยนคำบรรยาย

สน ๆ เพอใหความรแกบคคลทวไปและรณรงคใหมการปองกนโรคหวใจ และคอเลสเทอรอล

ในหลอดเลอด

7. เดกเกดใหมคนหนงมรเลกระหวางผนงทกนระหวางหวใจหองหองเวนตรเคลซายและหอง เวนตรเคล-

ขวา นกเรยนคดวาจะมผลตอเดกท เกดใหมอยางไร เพราะเหตใด และนกเรยนคดวา

จะตองแกไขอยางไร

มผลทำใหเลอดจากหองเวนตรเคลซาย บางสวนจะไหลเขาสหองเวนตรเคลขวา เนองจาก

ความดนของเลอดในหองหองเวนตรเคลซายสงกวาหองเวนตรเคลขวา ทำใหเลอดทออกจาก

หวใจไปเลยงรางกายม ปรมาณลดลง การแกไขอาจทำไดโดยสงเกตอาการของเดกและ

พบแพทยเพอศกษาขนาดรทเกดขนถามขนาดเลกแพทยอาจรอใหปดเองโดยตดตามการ

รกษาอยางตอเนอง แตถาเปนรขนาดใหญแพทยจะทำการผาตดเพอปดร

108.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

8. จงอธบายวา เหตใดคนทเปนโรคไตอาจเปนอนตรายถงแกชวตได ถงแมหวใจจะทำงานเปน ปกตกตาม

เนองจาก

1 ไตไมสามารถขบ Na+ ออกจากรางกายไดตามปกตเกดนำทวมปอด

2 ไตไมสามารถขบ K+ ออกจากรางกายได เกดภาวะโพแตสเซยมสง ซงเปนพษตอหวใจ

3 ไตไมสามารถขบของเสย เชน ยเรย ซงเปนสารพษตอรางกายออกไปได

9. ถาแมลงมขนาดใหญ เชน ตกแตนมความยาวลำตว 50 นว หรอมดมลำตวยาว 40 นว นกเรยน

จงอธบายถงความเปนไปไดในการแลกเปลยนแกสของแมลงกบสงแวดลอม

แมลงมโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสเปนระบบทอลม โดยอากาศจะเขาสรางกาย

ของแมลงทอยดานขางของลำตวและเคลอนทไปตามทอลม ซงจะแตกแขนงเปน

ทอลมฝอยทมผนงบาง มากแทรกไปตามสวนตาง ๆ ของรางกายและไปสนสดทเซลลของ

เนอเยอ การแลกเปลยนแกสจะเกดขน บรเวณผนงของทอลมฝอยกบเยอหมเซลล

ดงนนแมลงทมขนาดใหญกสามารถแลกเปลยนแกสได แตประสทธภาพอาจจะ

ไมเทากบแมลงตวเลก

10. จากการศกษาความเขมขนของออกซเจน คารบอนไดออกไซด กรดแลกตกในเลอด และอตราการ

หายใจกอนและหลงออกกำลงกายเปนดงตารางตอไปน

นกเรยนจะอธบายขอมลนวาอยางไร

ในขณะออกกำลงกายรางกายมการใชแกสออกซเจนและปลอยแกสคารบอนไดออกไซด

มากขนกวาปกต นอกจากนเซลลกลามเนอลายมการสลายสารอาหารแบบไมใชออกซเจน

ทำใหไดกรด แลกตกเพมขน รางกายจะตองเพมอตราการหายใจ เพอใหมการแลกเปลยนแกส

โดยนำแกสคารบอนไดออกไซดออกจากรางกายและรบแกสออกซเจนเขาสรางกายมากขน

11. ถาผนงของหลอดเลอดฝอยของโกลเมอรลสถกทำลายหรอฉกขาด นกเรยนคดวาจะพบสารใดบาง

ทไมควรพบในนำปสสาวะ

ถาผนงของหลอดเลอดฝอยของโกลเมอรลสถกทำลายหรอฉกขาด จะทำใหสารบางอยาง

เชน โปรตน รวมทงเซลลเมดเลอดแดงในเลอดแพรเขาไปในโบวแมนสแคปซลได และปน

ออกมากบปสสาวะ

กอนออกกำลงกายประเดนทศกษา หลงออกกำลงกาย

ความเขมขนของออกซเจน

ความเขมขนของคารบอนไดออกไซด

ความเขมขนของกรดแลกตก

อตราการหายใจ

15 หนวย / cm3

50 หนวย / cm3

10 หนวย / cm3

12 ครง / นาท

10 หนวย / cm3

55 หนวย / cm3

35 หนวย / cm3

28 ครง / นาท

109.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

0

2

3

4

5

6

7

8

9

เวลา (นาท)

ปรมาณปส

สาวะ

(มลลลตร/นาท

) 10

8

6

4

2

00 60 120 180 240

นำทด

มเขาไป

1 ลต

ร

12. นกเรยนจะแนะนำผทจะเดนทางไปในทแหงแลงและรอนจด เกยวกบการจดเตรยมรายการอาหาร

สำหรบรบประทานตลอดการเดนทางอยางไร จงจะสามารถรกษาดลยภาพของรางกายไวได

เพราะเหตใด

ผทจะเดนทางไปในทแหงแลงและรอนจด ควรเตรยมอาหารทใหพลงงานและใหนำจาก

กระบวนการสลายสารอาหารระดบเซลลมาก เชน ขนมปงกรอบทาเนย เนอทอด

ปลากระปอง เมลดพชอบแหง ผลไมทใหนำ เชน สม มะขามปอม รวมทงนำดม แรธาต

13. จากการศกษาพบวาผลของการดมนำกบการขบถายปสสาวะ โดยใหผทดลองดมนำ 1 ลตร และเกบ

ปรมาณปสสาวะในทก 15 นาทแลวนำมาเขยนเปนกราฟจะไดกราฟดงน

จากขอมลนนกเรยนจะนำมาใชอธบายเกยวกบการรกษาดลยภาพของของเหลวในรางกายอยางไร

เมอรางกายดมนำมากจะมผลใหความเขมขนของเลอดตำลง ความดนออสโมตกตำมการหลง

ฮอรโมน ADH จากตอมใตสมองนอย ทำใหการดดนำกลบจากทอหนวยไตเขาสเลอดนอย

ปสสาวะจะเจอจางและมปรมาณมาก ซงสงเกตไดจากกราฟแสดงปรมาณปสสาวะ

จะมปรมาณมากในชวง 2 ชวโมง หลงจากดมนำ

14. บคคลทไตทำงานลมเหลวตองไปฟอกไตสปดาหละ 2 ครง เพอขจดของเสยออกจากเลอด ทางเลอก

หนงทเปนไปได คอนำไตทมผบรจาคมาปลกถายใหแกผปวย นกเรยนจงสบคนขอมลเกยวกบการ

ปลกถายไตวามขอดอยางไร และผลกระทบทตองระวง และสมภาษณแพทยหรอผทไดรบ

การปลกถายไต พรอมทงเขยนบทความเรองการปลกถายไต

110.สสวท. การรกษาดลยภาพในรางกาย

15. จงเปรยบเทยบการทำงานของเซลลเมดเลอดขาว ชนดฟาโกไซตกบลมโฟไซตชนดเซลลท

เมอมสงแปลกปลอมเขาสรางกาย

เซลลเมดเลอดขาวชนดฟาโกไซต ไดแก โมโนไซต นวโทรฟลล จะจบสงแปลกปลอมกน

ทเขาสรางกายโดยวธฟาโกไซโทซส สวนเซลลเมดเลอดขาวพวกลมโฟไซตชนดเซลลท

ททำหนาทตรวจจบสงแปลกปลอมมชอวาเซลลทผชวยจะไปกระตนเซลลบใหสราง

แอนตบอดมาตอตานสงแปลกปลอม หรอกระตนเซลลทททำหนาททำลายสงแปลกปลอม

หรอเซลลทมสงแปลกปลอม

16. ทำไมแพทยจงตองจำเปนใหความรเกยวกบการตอบสนองตอภมคมกนใหแกผปวยทมการ

เปลยนถายอวยวะ

แพทยจำเปนตองใหความรเกยวกบการตอบสนองตอภมคมกนแกผปวยทมการเปลยนถาย

อวยวะเพราะ

1. มโอกาสเกดภาวะไมยอมรบอวยวะขนไดในรางกายผปวย เนองจากอวยวะทนำมาใชถอวา

เปนสงแปลกปลอม

2. ผปวยตองรบประทานยากดภมคมกนเพอลดปฏกรยาในการตอตานอวยวะทปลกถาย ซง

ทำใหรางกายผปวยตดเชออน ๆ ไดงาย

17. นายแดงไดใหเลอดกบนายขาวซงเสยเลอดเนองจากประสบอบตเหต 1 ปตอมานายแดงปวยจำเปน

จะตองรบเลอดจากผบรจาค แตแพทยไมอนญาตใหใชเลอดของนายขาว เพราะเหตใดนายแดง

รบเลอดจากนายขาวไมได จงอธบาย

1. กรฟเลอดไมตรงกน นายขาวรบเลอดนายแดงได แตใหเลอดนายแดงไมได แสดงวา

นายแดงมเลอดหม O นายขาวมเลอดหม A, B หรอ AB เปนตน

2. เลอดของนายแดงอาจจะไปกระตนใหนายขาวสรางแอนตบอด Rh ดงนนนายแดง

ซงมแอนตเจน Rh จงไมสามารถรบเลอดนายขาวได

3. นายขาวอาจมการตดเชอบางอยาง หรออยระหวางการรบการรกษาโรคอย

111.สสวท.การรกษาดลยภาพในรางกาย

แหลงเรยนร

อนเทอรเนต (Internet)

1. http://tidepool.st.usm.edu/crswr/crustcircsyst.html ภาพประกอบ Crustacean Circulatory

System จาก BSC Courseware

3. http://www.sidwell.edu/sidwell.resources/bio/hd/hydra.html รายละเอยดของไฮดรา

4. http://www.jdaross.mcmail.com/lymphatic_system.htm โดยมหวขอตางๆ ดงน Lymphatic circulation,

Lymph and fats, Lymph and immunity, The spleen, Thymus gland, disorders of lymphatics

พรอมภาพประกอบ

5. http://www.csuchico.edu/~pmaslin/ichthy/fshrsp.html มแผนภาพแสดงระบบหมนเวยน

เลอดของปลา การไหลเวยนเลอดทเหงอกปลา

6. http://www.digitalfrog.com/resources/froggallery.html มภาพประกอบ และ animation

ของกบทกระบบครบ

7. http://kanchanapisek.or.th/kp6/BOOK8/chapter6/t8-6-l1.htm ประกอบดวยหวขอ

นกวทยาศาสตรทสำคญ ทศกษาคนควาเกยวกบเลอดมใครบาง, สวนประกอบของเมดเลอดแดง,

สวนประกอบของเมดเลอดขาว, เกลดเลอดและพลาสมาตางกนอยางไร

8. http://www.purchon.com/biology/abo.htm รายละเอยดเกยวกบ ABO system

9. http://www.acm.uiuc.edu/sigbio/project/updated-lymphatic/lymph2.html รายละเอยดเกยวกบ

lymphatic system พรอมภาพประกอบ

10. http://www.sk.lung.ca/content.cfm/comparebirds.html รายละเอยดเกยวกบโรคปอด

11. http://www.cyber-north.com/anatomy/respirat.htm กลาวถงระบบการหายใจและการแลกเปลยนแกส

ของสงมชวตชนดตาง ๆ โดยสรป และภาพประกอบระบบทางเดนหายใจของคน

12. http://tidepool.st.usm.edu/crswr/contractvac.html ภาพพารามเซยม ทถายภายใตกลองจลทรรศน แสดง

contractile vacuole ซงเปนออรแกเนลลทชวยในการรกษาสมดลของนำภายในเซลล

13. http://kanchanapisek.or.th/kp6/BOOK4/chapter3/t4-3-l2.htm เรอง “ความสมดลของของเหลว

ในรางกาย” พรอมภาพประกอบ รายละเอยดเรมตงแต contractile vacuole ของโปรโตซว, Flame cells

ของหนอนและพยาธตวแบน, Nephridia ของไสเดอน, malpighian tubules ของแมลง

และไตของสตวมกระดกสนหลง

14. http://kanchanapisek.or.th/kp6/BOOK19/chapter6/t19-6-l3.htm “เครองมอทางการแพทย

ทใชเทคโนโลยข นสง” เครองไตเทยมประกอบดวยสวนสำคญอะไรบาง เครองสลายนว

ทใชกนมกประเภท พรอมภาพประกอบ

15. http://www.kcmetro.cc.mo.us/pennvalley/biology/lewis/homeo.htm ความหมายของ homeostasis