ยพา จ��วพฒนกล

หนงส�อเล�มนเป�นหนงส�อการพยาบาลครอบครวทมคณค�า สำหรบพยาบาล

ทจะศกษาทฤษฏทเกยวกบการดแลครอบครว เพ�อนำไปใช�ในการพยาบาลได�อย�าง

เหมาะสม ครอบครวเป�นหน�วยย�อยของสงคมทสำคญทมการเปล�ยนแปลงไปตาม

วงจรชว�ตของครอบครว ผ�ช�วยศาสตราจารย� ดร.ยพา จ��วพฒนกล มความมานะ

อตสาหะในการรวบรวม เร�ยบร�ยงหนงส�อเล�มนเพ�อให�ผ�อ�านเข�าใจการเปล�ยนแปลง

และความต�องการของครอบครวอย�างแท�จร�ง

ศาสตราจารย� ดร. รจา ภ�ไพบลย�

การพยาบาลครอบครว

ISBN : 978-616-279-931-0

ยพา จ��วพฒนกล

สงวนลขสทธของมหาวทยาลยมหดล

พมพครงท 1 พฤศจกายน 2559 จ�านวน 1,000 เลม

การพยาบาลครอบครว / ยพา จวพฒนกล. -- พมพครงท 1. -- นครปฐม : ส�านกพมพ

มหาวทยาลยมหดล, 2559.

248 หนา : ภาพประกอบ ; 28 ซม.

1. การพยาบาล. 2. การพยาบาล, ทฤษฎ. 3. การพยาบาลในเคหสถาน.

4. ครอบครว. I. ชอเรอง.

WY200 ย411ก 2559

ISBN 978-616-279-931-0

อางอง ยพา จวพฒนกล. (2559). การพยาบาลครอบครว. นครปฐม : ส�านกพมพ

มหาวทยาลยมหดล.

จดพมพโดย

ส�านกพมพมหาวทยาลยมหดล

อาคารหอสมดและคลงความรมหาวทยาลยมหดล ชน 2

25/25 ถ.พทธมณฑลสาย 4 ต.ศาลายา อ.พทธมณฑล จ.นครปฐม 73170

โทร. 0-2800-2680-9 ตอ 4302 โทรสาร 0-2441-9580

พมพท

หจก.ภาพพมพ

45/12-14, 33 หม 4 ต.บางขนน อ.บางกรวย จ.นนทบร 11130

โทร. 0-2879-9154-6 โทรสาร 0-2879-9153

parbpim@gmail.com

ราคา 240 บาท

ภาพปกโดย ยพา จวพฒนกล

ขอมลทางบรรณานกรม

ค�าน�า

การพยาบาลครอบครวเปนการใหบรการสขภาพแกบคคลและครอบครว โดยใช

ศาสตรทางการพยาบาล ศาสตรอนๆทเกยวของ รวมทงศลปะการพยาบาลมาใชในการ

สงเสรมสขภาพ ปองกนโรค ใหการพยาบาล และชวยฟนฟสภาพบคคลและครอบครว

ซงจะชวยใหบคคลและครอบครวสามารถเผชญภาวะวกฤตตางๆทเกยวของกบสขภาพได

อยางเหมาะสม หนงสอเลมนผเขยนไดผสมผสานเนอหา ความรจากประสบการณในการ

สอนนกศกษาทงภาคทฤษฏและภาคปฏบต การเยยมบานบคคลและครอบครวในชมชน

การทบทวนวรรณกรรม และประสบการณจากการศกษาวจย โดยมความมงหวงใหผอาน

มความเขาใจและสามารถดแลบคคลและครอบครวไดอยางมประสทธภาพ ซงจะชวยให

บคคลและครอบครวสามารถด�ารงภาวะสขภาพไดอยางปลอดภย และเหมาะสมกบบรบท

ของแตละครอบครว

เนอหาในหนงสอเลมนประกอบดวยเนอหา 2 หนวย คอ หนวยท 1 แนวคด ทฤษฎ

การพยาบาลครอบครว และหนวยท 2 การพยาบาลครอบครวสขภาพด ซงจะชวยใหผอาน

ไดทราบแนวคดและทฤษฏในการดแลครอบครว ความหมายของครอบครว กระบวนการ

พยาบาลครอบครว บรบทสงคมไทยกบการพยาบาลครอบครว นอกจากนนยงไดทราบ

เกยวกบการพยาบาลครอบครวสขภาพด โดยน�าทฤษฎพฒนาการครอบครวของ Duvall

มาเปนพนฐานในการแบงครอบครวในแตละระยะ ซงจะชวยใหผอานไดความรเกยวกบการ

พยาบาลครอบครวระยะเรมตนและเรมเลยงดบตร การพยาบาลเดกวยตางๆในครอบครว

การพยาบาลครอบครวระยะวยกลางคนและระยะวยสงอาย

หนงสอเลมนส�าเรจลงไดดวยความเออเฟอจากส�านกพมพมหาวทยาลยมหดล รวมทง

คณาจารยคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ทคอยถายทอดองคความรและทกษะ

ทางการพยาบาลใหอยางตอเนอง อกทงผเชยวชาญซงอทศเวลาอานและใหขอเสนอแนะ

ทเปนประโยชนเพอปรบปรงเนอหาในหนงสอเลมนใหมความสมบรณมากทสด ตลอดจน

ความรวมมอทไดรบจากผรบบรการทอาศยอยในชมชนตางๆในกรงเทพมหานคร และผรบ

บรการทอาศยอยในต�าบลโคกคราม จงหวดสพรรณบร ผเขยนขอขอบพระคณในความ

กรณาและขอระลกไว ณ.ทน

ยพา จวพฒนกล

25 พฤษภาคม 2559

สารบญ

หนา

หนวยท 1 แนวคด ทฤษฎการพยาบาลครอบครว 1

บทท 1 บทน�าในการพยาบาลครอบครว 3

ความหมายของครอบครว 3

กรณตวอยางครอบครว 6

อภปรายกรณตวอยางครอบครว 7

แนวคดในการพยาบาลครอบครว 7

สถานการณครอบครว “เจรญตระกล” 23

บทท 2 มลฐานทางทฤษฏในการพยาบาลครอบครว 29

ทฤษฎโครงสรางและหนาท 29

สถานการณครอบครว “ทรงธรรม” 32

สถานการณครอบครว “เปลงอรณ” 33

ทฤษฎปฏสมพนธเชงสญลกษณของครอบครว 36

ทฤษฎระบบครอบครว 39

สถานการณครอบครว “ยงยน” 42

ทฤษฎพฒนาการครอบครว 43

สถานการณ “ครอบครวตงเจรญ” 50

บทท 3 กระบวนการพยาบาลครอบครว: รปแบบตางๆในการประเมนครอบครว 55

การประเมนครอบครว 55

การตงขอวนจฉยการพยาบาลครอบครว 62

การวางแผนการพยาบาลครอบครว 65

การปฏบตการพยาบาลครอบครว 68

การประเมนผลการพยาบาลครอบครว 69

ตวอยางการพยาบาลครอบครว “แสงอรณ” 76

บทท 4 บรบทสงคมไทยกบการพยาบาลครอบครว 81

วฒนธรรม ความเชอ และทศนคตของครอบครว 81

แบบแผนการด�าเนนชวตของครอบครว 84

รายไดของครอบครว 85

การเขาถงขอมลขาวสารดานสขภาพ 85

ปฏสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว 86

เหตการณส�าคญในครอบครว 87

รปแบบการสอสารภายในครอบครว 88

ระดบความรวมมอของสมาชกตอกจกรรมสรางเสรมสขภาพ 88

แบบแผนสวนบคคลของผดแลในครอบครว 89

พนธกรรม 90

สงแวดลอม 90

นโยบายและระบบบรการสขภาพ 91

ระดบการศกษา 92

เครอขายการสนบสนนทางสงคม 92

กรณศกษา ครอบครว “เอออารมณ” 93

หนวยท 2 การพยาบาลครอบครวสขภาพด 101

บทท 5 การพยาบาลครอบครวระยะเรมตนและเรมเลยงดบตร 103

การพยาบาลครอบครวในระยะเรมตน 106

การพยาบาลครอบครวระยะมารดาตงครรภ 113

การพยาบาลครอบครวมารดาหลงคลอด 116

การพยาบาลครอบครวระยะเรมเลยงดบตร 131

สถานการณครอบครว “องพฒนา” 133

บทท 6 การพยาบาลเดกวยตางๆในครอบครว 139

การปองกนปญหาของเดกวยตางๆในครอบครว 140

ครอบครวระยะบตรวยกอนเรยน 146

ครอบครวระยะวยเรยน 153

ครอบครวระยะวยรน 163

สถานการณ ครอบครว “ทรงธรรม” 170

สารบญ

หนา

บทท 7 การพยาบาลครอบครวระยะวยกลางคน 179

การใหค�าปรกษา 180

การฝกทกษะการปรบตว 181

การเสรมสรางสมพนธภาพทดในครอบครว 182

การฝกทกษะการดแลสขภาพครอบครว 183

การกระตนใหมการวางแผนครอบครว 184

การเสรมสรางพลงอ�านาจใหสมาชกในครอบครว 184

การดแลใหครอบครวมพฤตกรรมเสรมสรางสขภาพ 185

การแนะน�าเทคนคการเตรยมตวเขาสวยผสงอาย 189

การเสรมสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจของครอบครว 190

สถานการณ “ครอบครวซอตรง” 191

บทท 8 การพยาบาลครอบครวระยะวยสงอาย 197

การปองกนปญหาทพบบอยในผสงอาย 199

ปญหาการสญเสยการทรงตวและการหกลม 200

การคนพบความเจบปวยในระยะเรมตน 205

หลกการดแลผสงอายและครอบครว 207

สถานการณครอบครว “มานะศกด” 219

ดชน 229

Index 233

สารบญ

หนา

ประวตผเขยน

ประวตผเขยน 237

ผชวยศาสตราจารย ดร.ยพา จวพฒนกล ภาควชาการพยาบาลสาธารณสขศาสตร

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

การศกษา พยาบาลศาสตรบณฑต (มหาวทยาลยมหดล) 2538

พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลอนามยชมชน (มหาวทยาลยมหดล)

2543

ปรชญาดษฎบณฑต (พยาบาลศาสตร) (มหาวทยาลยมหดล, The School of

Nursing, Michigan University) 2553

ประกาศนยบตเวชปฏบต การดแลรกษาโรคเบองตน คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยมหดล 2555

238 การพยาบาลครอบครว

วจย 1. ชนชม เจรญยทธ, อาภา ยงประดษฐ, ทพา ตอสกลแกว, ปรางทพย อจะรตน,

ยพา จวพฒนกล. ปญหาและความตองการของผสงอายทเจบปวยเรอรงในชมชนชนบท

แหงหนงของประเทศไทย. วารสารมหาวทยาลยครสเตยน. 2551; 14(1): 48-53.

2. Jewpattanakul Y, Phuphaibul R, Loveland-Cherry CJ,

Nityasuddhi D, Suwonnaroop N. Factors influencing well-weing

among families with adolescents living in and around Bangkok,

Thailand. Pacific Rim International Journal of Nursing Research. 2010;

14(3): 235-48.

3. ยพา จวพฒนกล, อบลวรรณา เรอนทองด, ฐตรตน ทบแกว. ผลของโปรแกรม

การออกก�าลงกายโดยการแกวงแขนรวมกบครอบครวตอพฤตกรรมการออกก�าลงกาย

ของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต. วารสารพยาบาลศาสตร. 2555;

30(2): 46-57.

4. ยพา จวพฒนกล, อบลวรรณา เรอนทองด, ฐตรตน ทบแกว. แนวทางการ

เฝาระวงจากบดา-มารดาเพอลดการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลของเยาวชน.วารสาร

พยาบาลศาสตร. 2556; 31(1): 38-47.

5. ยพา จวพฒนกล, อบลวรรณา เรอนทองด. การพฒนาแนวทางลดการบรโภค

เครองดมแอลกอฮอลของเยาวชนทครอบครวบรโภคเครองดมแอลกอฮอล: การสนทนา

กลมโดยบดา-มารดา. วารสารพยาบาลทหารบก. 2556; 14(1): 35-40.

6. ยพา จวพฒนกล, ฐตรตน ทบแกว. การพฒนาแนวทางการลดความขดแยงใน

ครอบครวเพอปองกนการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลของเยาวชนไทย.วารสารบรพา.

2557; 22 (2): 15-27.

7. ยพา จวพฒนกล, ขนษฐา สมย. การบรโภคเครองดมแอลกอฮอลของครอบครว

ไทย. วารสารพยาบาลทหารบก. 2557; 15(2): 305-19.

ประวตผเขยน 239

8. นงนช เพชรรวง, ยพา จวพฒนกล. ปญหาและความตองการของผปวยโรคหลอด

เลอดสมองและผดแลในศนยสขภาพชมชน. วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ. 2557;

37(4): 37-54.

9. ยพา จวพฒนกล, สรสวด ไววอง. การปองกนการสบบหรในเยาวชนโดยการ

มสวนรวมของครอบครวและชมชน. วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ. 2558; 38(3):

24-31.

10. ขนษฐา สมย, ยพา จวพฒนกล, สมจนต เพชรพนธศร. ความสมพนธระหวาง

ปจจยสวนบคคล ภาวะเศรษฐกจ และสงคม ความเครยด ตอพฤตกรรมการดมสราของ

ประชาชนในชมชนเขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร. วารสารพยาบาลศาสตร. 2558;

33(1): 42-50.

11. รงทพย กาศกด, เยาวลกษณ เสรเสถยร, ยพา จวพฒนกล. ปจจยท�านายการปรบ

ตวในชวตสมรสของสตรตงครรภวยรน.วารสารพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

2558; 27(1): 133-148.

12. อาภา ภคภญโญ ยงประดษฐ, ยพา จวพฒนกล, วชชดา เจรญกจการ, นารรตน

จตรมนตร, รจา ภไพบลย. กระบวนการและปจจยความสาเรจในการพฒนาสขภาพชมชน

ตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง. วารสารพยาบาลสาธารณสข. 2558; 29(2): 87-99.

บทความ 1. ยพา จวพฒนกล. การเสรมสรางสมรรถนะแหงตนในการออกก�าลงกายของผสง

อายโรคความดนโลหตสง: บทบาทสมาชกในครอบครว. วารสารพยาบาลศาสตร. 2555;

30(1): 81-90.

2. ยพา จวพฒนกล. การสนบสนนของครอบครวในการออกก�าลงกายโดยการแกวง

แขนส�าหรบผสงอาย. วารสารพยาบาลทหารบก. 2555; 13(2): 1-7.

3. ยพา จวพฒนกล. งานวจยกบพยาบาลโภชนบ�าบด. หนงสอประกอบการอบรม

พยาบาลโภชนบ�าบด. กรงเทพฯ: สมาคมผใหอาหารทางหลอดเลอดด�าและทางเดนอาหาร

แหงประเทศไทย; 2557; 55-69.