1

รหสโครงการ 53-01725

รายงานผลการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพ โครงการหมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพบานรดปน

ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา

สนบสนนโดย

ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

2

ค าน า

เอกสารสรปโครงการหมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพ บานรดปน ต าบลเชงแส อ าเภอ กระแสสนธ จงหวดสงขลา รหสโครงการเลขท 53-01725 เปนหนงในโครงการรวมสรางชมชนและทองถนใหนาอย ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ประจ าป 2553 ในสวนพนทภาคใต จดขนโดยมวตถประสงค เพอสรปภาพรวมผลสมฤทธและอปสรรคจากการด าเนนกจรรมตามโครงการ น าเสนอตอหนวยงานทรบผดชอบไดรบทราบขอมล ตลอดจนเพอการเผยแพรขอมลสสาธารณะตอไป

คณะท างานโครงการ ประกอบดวย นายไพโรจน ทองมณ ผใหญบานหมท 2 บานรดปน นายสมชาย บญญภทโร นายจรญ สวรรณโณ สมาชกเทศบาลต าบลเชงแส นางปราณ วงคทอง นางโนร ทองมณ ผน าชมชนและแกนน า อสม.ไดรวมกนด าเนนโครงการระยะเวลาตงแต 10 สงหาคม 2553 - 31 สงหาคม 2554 โดยน าเอาประเดนเกยวกบ สมนไพรพนบานซงก าลงจะสญหายไปจากพนทเขารดปน มาเปนตวด าเนนเรองสการสรางชมชนใหนาอย ดวยความตระหนกและรสกหวงแหนสมนไพรพนบาน ซงในอดตมการใชกนอยางแพรหลายในการรกษาและสงเสรมสขภาพแกชาวบาน คณะท างานโครงการฯ อนกอใหเกดความรกสามคคขนมาได

กจกรรมทด าเนนการในโครงการมไดส าเรจรอยเปอรเซนตตามเปาหมายและวตถประสงคทวางไว เนองดวยอปสรรคเรองของสภาพพนทซงไดรบผลกระทบจากวาตภย เกดขนชวงเดอน มนาคม 2553 ทผานมา ตลอดจนการขาดความเขาใจและทกษะในการบรหารโครงการของคณะท างานโครงการ แตอยางไรกตามนบเปนการเปดมตใหมของประชาชนในการรวมกนสรางสรรคกจกรรมทด าเนนการโดยประชาชนเอง ตอบสนองความตองการของประชาชนในพนท

คณะท างานโครงการ

17 กนยายน 2554

3

สารบญ

เรอง หนา กตตกรรมประกาศ 4 บทคดยอ 5 บทน า 7 ความเปนมา/หลกการและเหตผล 7 วตถประสงคโครงการ 13 การด าเนนงาน 13 เปาหมายและตวชวด 13 สถานทด าเนนงาน 15 กระบวนการด าเนนงาน 15 ปฏทนกจกรรมโครงการ 18 ผลจากการด าเนนโครงการ 29 ปญหาและอปสรรค 29 ขอเสนอแนะ 29 แบบประเมนคณคาของโครงการทเกยวของกบการสรางเสรมสขภาพ 30 ภาคผนวก 36 แบบรายงานความกาวหนาโครงการ (ส.1) 37 แบบรายงานการตดตามสนบสนนโครงการ (ส.2) 44 สรปผลรายกจกรรม 46

การเผยแพรการด าเนนงานและตดตามผล 67 แบบรายงานสรปเมอสนสดระยะเวลาโครงการ 75 แบบรายงานการเงนโครงการ (ง.1) 86 รายงานสรปการเงนปดโครงการ (ง.2) 88 แบบรายงานผลตดตามและประเมนผลโครงการ 90

4

กตตกรรมประกาศ

โครงการหมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพ บานรดปน ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ จงหวด

สงขลา จะส าเรจลงมไดหากไมไดรบความรวมมอทดจากทกภาคสวน อนประกอบดวย นายอ าเภอวรช ไกรดษฐ นายอ าเภอ อ าเภอกระสนธ นายไพโรจน ทองมณ ผใหญบานหมท 2 บานรดปน นายกทวา สงขบญญา นายกองคการบรหารเทศบาลต าบลเชงแส ปลดสมกฤษ มปค ปลดเทศบาลต าบลเชงแส ในฐานะทปรกษาโครงการ โรงพยาบาลกระแสสนธ ตวแทนกลมและ กลมเกษตรอนทรย กรรมการหมบาน คณะท างานแผนชมชนคณะท างานกองทนสวสดการชมชนต าบลเชงแส สภาองคชมชนต าบลเชงแส ทรวมมอรวมใจในการท างานดวยดตลอดมา ทขาดเสยมได คอ ประชาชนบานรดปน ทกคนทใหความรวมมอเขารวมกจกรรมในโครงการ

นอกจากนทส าคญ คอ ทานผอ านวยการวโรจน รตนชศร ผอ านวยการโรงเรยนบานรดปน ซงใหความชวยเหลอในการประสานงานใหนกเรยนในสงกดเขามารวมเรยนรกจกรรม อนมประโยชนตอการด าเนนชวตแบบพอเพยงของเยาวชน

ทายทสดน ขอขอบพระคณการเปดโอกาสและสนบสนนงบประมาณจากส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ผชวยศาสตราจารย ดร.พงศเทพ สธรวฒ ผอ านวยการสถาบนการจดการระบบสขภาพ มหาวทยาลยสงขลานครนทร (สจรส.ม.อ.) คณวนจ ชมนรกษ คณ เชภาดร จนทรหอม ทคอยท าหนาทประสาน พฒนาศกยภาพคณะท างาน เภสชกร สมชาย ละอองพนธ ในฐานะพเลยงประจ าโครงการทคอยใหค าปรกษาและชวยเหลอในสวนทเกนขดความสามารถในการท าโครงการ

คณะท างานโครงการ

17 กนยายน 2554

5

บทคดยอ

โครงการหมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพ บานรดปน ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา มวตถประสงคเพอ สรางเสรมสขภาวะชมชนดวยการใหคนในชมชนใชสมนไพรเปนทางเลอกในการ รกษาโรค และแปรรปสมนไพรเปนอาหาร เครองดมและของใชในชวตประจ าวนอนรกษครภมปญญาสมนไพร และสงเสรมใหเกดการรวมกลมเปนชมรมสมนไพรพนบาน

กลวธด าเนนงานประกอบดวย 1)การจดเวทครภมปญญาบานรดปน น าเสนอภมปญญาดานสมนไพร น าผปวยทไดรบการรกษาดวยยาสมนไพรมาบอกเลาประสบการณ สรางความตระหนกในคณคาของสมนไพร และคนหาแนวทางอนรกษฟนฟ 2) กจกรรมลงพนทส ารวจเกบขอมลสมนไพรแตละชนดทมในพนท น ามาสการจดทะเบยน การจดหมวดหม การใชประโยชน 3) การจดท าความรการใชสมนไพรในการรกษาโรคในชวตประจ าวน สงเสรมการปลกและใชสมนไพรในครวเรอน รวมไปถงน าไปใชในสถานรกษาพยาบาล 4) สรางศนยเรยนรแปลงตนแบบสมนไพร เพาะพนธตนกลาสมนไพร จดท าต าราเกยวกบสรรพคณของสมนไพรแตละชนด น าเขาสหลกสตรการเรยนร 5)จดงานรวมพลคนรกษสมนไพร สาธตการท าเมนอาหารสมนไพร น าดมสมนไพร น าเสนอแนวทางฟนฟภมปญญาสมนไพร และประกาศ “หมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพบานรดปน”

ผลการด าเนนโครงการเกด ผลผลตทส าคญ คอ 1) ประชาชนจ านวน 100 คนทเขารวมโครงการมความรเกยวกบสรรพคณของพชสมนไพรทมอยในทองถน 2) เกดชดความรจากการลงส ารวจพชสมนไพรทพบอยในทองถนโดยเฉพาะอยางยงบนเขารดปน 3) การแปรรปพชสมนไพรเปนยาสมนไพร อาทเชน ยาหมองสมนไพร โลชนตะไครหอมกนยง สบใบบวบก ลกประคบจนน ามาสการน าไปเปนของช ารวยใชในงานศพของประชาชนในชมชน

เกดผลลพธทเกดขนจากโครงการ คอ 1) เกดชมรมครภมปญญาสมนไพร ซงมจ านวน 5 คน 2) เกดการเปลยนแปลงของพฤตกรรมของคนในชมชน เชน การใชน าสมนไพรแทนการเลยงน าหวาน น าอดลม เปนตน 3) เกดเปนชดความรเรอง พชสมนไพรทมในชมชน 4) ประชาชนทเขารวมโครงการมการปลกพชสมนไพรตามบานพกอาศยมากขน 4) การแหลงเรยนรดานสมนไพรพนบาน

ผลกระทบจากโครงการ คอ การทประชาชนประกาศใหบานเขารดปนเปนหมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพ พรอมกบการไดรบการสนบสนนงบประมาณจากอ าเภอกระแสสนธ

6

แผนภาพเชงระบบ โครงการหมบานอนรกษสมนไพร บานเขารดปน อ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา

สถานการณสขภาวะ สขภาวะทางกาย: โรคความดนโลหต เบาหวาน โรคกระดก และเสยชวตจากงกด เปนตน สขภาวะทางจต : ความเครยด วตกกงวลมากยงขน เนองจากปญหาภาวะหนสน รายไดนอยลง เพราะผลผลตทางการเกษตรลดลง สขภาวะทางสงคม: ตดยาเสพตด การเลนการพนนประเภท หวยใตดน ไพ เลนชนไก การละทงภมปญญา สขภาวะทางปญญา:ขาดความเชอมนในภมปญญาสมนไพร ปจจยทเปนสาเหตทเกยวของกบ คน:ขาดความรและไมตระหนกถงประโยชนของพชสมนไพรพนบานทมอยในพนท สภาพแวดลอม:แหลงเพาะสมนไพร คอ บนเขารดปน ขาดการสงเสรมใหปลกพชผกสมนไพร มงเนนการปลกผกเพอการขาย กลไก:ขาดระบบการดแลสขภาพโดยการใชสมนไพร ตลอดจนภมปญญาพนบาน และขาดแหลงเรยนรตนแบบดานการใชพชสมนไพร

จดหมาย: เปนแหลงเรยนรของสมนไพร ตลอดจนเกดการสบทอดเปนภมปญญาดานการใชสมนไพร วตถประสงค : 1) เพอสรางเสรมสขภาวะชมชนดวยการใหคนในชมชนใชยาสมนไพรเปนทางเลอกในการรกษาโรค และแปรรปสมนไพรเปนอาหาร เครองดมและของใชในชวตประจ าวน 2) เกดการอนรกษภมปญญาสมนไพร และสงเสรมใหเกดการรวมกลมชมรมสมนไพรในหมบาน เปาหมาย : กลมเปาหมายหลก จ านวน 100 คน ประกอบดวย หมอภมปญญา 5 คน สมาชกกลมสวสดการชมชน 10 คน ชมรมผสงอาย

ปจจยน าเขา

ทนของชมชน ในอดตบานเขารดปนเปนแหลงทมสมนไพรจ านวนมาก แตภายหลงสมนไพรหลายชนดก าลงสญหายไปและชาวบานเรมใชประโยชนนอยลง งบประมาณ 233,000 บาท สสส. 200,000 บาท สภาองคกรชมชน 13,000 บาท เทศบาลเชงแส 10,000 บาท กองทนสวสดการ 10,000 บาท บคลากร สภาองคกรชมชน กลมเยาวชนตนกลา และ อสม.

ขนตอนการท างาน 1.จดเวทน าเสนอและบอกเลาภมปญญาบานรดปน 2.การส ารวจเกบขอมลสมนไพรทอยในชมชน 3.จดท าชดความรการใชสมนไพรในชวตประจ าวน 4.ท าศนยเรยนรแปลงตนแบบเกยวกบสมนไพร 5.จดมหกรรมรวมพลคนรกษสมนไพร และประกาศเปนหมบานสงเสรมสขภาพดวยสมนไพร 6.ประเมนผล ดวยการจดท าแบบสอบถามและเวทแลกเปลยนเรยนร

ผลผลต 1.คน 3 วยจ านวนไมนอยกวา 100 คนจาก 70 ครวเรอน รถงสรรพคณและประโยชนของผกพนบาน อาหารเปนยา ยาเปนอาหาร 2.เกดกจกรรมส ารวจเกบขอมลสมนไพร

ผลลพธ 1.เกดแผนงานในการรกษาภมปญญาสมนไพร 2.เกดชดความรเกยวสมนไพรในบานรดปน 3.เกดปลกสมนไพรในครวเรอนไมต ากวา 70 ครวเรอน 4.เกดกลมผลตเครองดมสมนไพร ยาสมนไพร ยาสมนไพรเพอปราบศตรพช 5.เกดแปลงตนแบบในลกษณะศนยเรยนรสมนไพร

ผลกระทบ 1.เกดนโยบายสาธารณะในพนทอนรกษพชสมนไพร

กลไกและวธการตดตามของชมชน

1. การจดตงคณะกรรมการตดตามประเมนผลโครงการ 2. ประชมชแจงผลการด าเนนงานในการประชมประจ าเดอน อบต. 3. การสรปถอดบทเรยนภายหลงการท ากจกรรมในแตละครง

กลไกและวธการประเมนผลของชมชน

1. จดตงคณะกรรมการตดตามประเมนผลโครงการ 2.ประชมชแจงผลการด าเนนงานในทประชมประจ าเดอน อบต. 3.สรปถอดบทเรยนภายหลงการท ากจกรรมในแตละครง 4. มการสรางชดบทเรยน ความร

7

บทน า

ความเปนมา / หลกการและเหตผล ความหมายของสมนไพร

ค าวา สมนไพร ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 หมายถง พชทใช ท าเปนเครองยา สมนไพรก าเนดมาจากธรรมชาตและมความหมายตอชวตมนษยโดยเฉพาะ ในทางสขภาพ อนหมายถงทงการสงเสรมสขภาพและการรกษาโรค ความหมายของยาสมนไพรในพระราชบญญตยา พ.ศ. 2510 ไดระบวา ยาสมนไพร หมายความวา ยาทไดจากพฤกษาชาตสตวหรอแรธาต ซงมไดผสมปรงหรอแปรสภาพ เชน พชกยงเปนสวนของราก ล าตน ใบ ดอก ผลฯลฯ ซงมไดผานขนตอนการแปรรปใด ๆ แตในทางการคา สมนไพรมกจะถกดดแปลงในรปแบบตาง ๆ เชน ถกหนใหเปนชนเลกลง บดเปนผงละเอยด หรออดเปนแทงแตในความรสกของคนทวไปเมอกลาวถงสมนไพร มกนกถงเฉพาะตนไมทน ามาใชเปนยาเทานน

สมนไพร หมายถง พชทมสรรพคณในการรกษาโรค หรออาการเจบปวยตาง ๆ การใชสมนไพร

ส าหรบรกษาโรค หรออาการเจบปวยตางๆ น จะตองน าเอาสมนไพรตงแตสองชนดขนไปมาผสมรวมกนซงจะเรยกวา "ยา" ในต ารบยา นอกจากพชสมนไพรแลวยงอาจประกอบดวยสตวและแรธาตอกดวย เราเรยกพช สตว หรอแรธาตทเปนสวนประกอบของยานวา "เภสชวตถ"พชสมนไพรบางชนด เชน เรว กระวาน กานพล และจนทนเทศ เปนตน เปนพชทมกลนหอมและมรสเผดรอน ใชเปนยาส าหรบขบลม แกทองอด ทองเฟอ พชเหลานถาน ามาปรงอาหารเราจะเรยกวา "เครองเทศ" ในพระราชบญญตยาฉบบท 3 ปพทธศกราช 2522 ไดแบงยาทไดจากเภสชวตถนไวเปน 2 ประเภทคอ

1. ยาแผนโบราณ หมายถง ยาทใชในการประกอบโรคศลปะแผนโบราณหรอในการบ าบดโรคของสตว ซงมปรากฏอยในต ารายาแผนโบราณทรฐมนตรประกาศ หรอยาทรฐมนตรประกาศใหเปนยาแผนโบราณ หรอไดรบอนญาตใหขนทะเบยนต ารบยาเปนยาแผนโบราณ

2. ยาสมนไพร หมายถงยาทไดจากพชสตวแรธาตทยงมไดผสมปรงหรอแปรสภาพสมนไพรนอกจากจะใชเปนยาแลว ยงใชประโยชนเปนอาหาร ใชเตรยมเปนเครองดม ใชเปนอาหารเสรม เปนสวนประกอบในเครองส าอาง ใชแตงกลน แตงสอาหารและยา ตลอดจนใชเปนยาฆาแมลงอกดวย ในทางตรงกนขาม มสมนไพรจ านวนไมนอยทมพษ ถาใชไมถกวธหรอใชเกนขนาดจะมพษถงตายได ดงนนการใชสมนไพรจงควรใชดวยความระมดระวงและใชอยางถกตอง ปจจบนมการตนตวในการน าสมนไพรมาใชพฒนาประเทศมากขน สมนไพรเปนสวนหนงในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต กระทรวง

8

สาธารณสขไดด าเนน โครงการ สมนไพรกบสาธารณสข มลฐาน โดยเนนการน าสมนไพรมาใชบ าบดรกษาโรคใน สถานบรการสาธารณสขของรฐมากขน และ สงเสรมใหปลกสมนไพรเพอใชภายในหมบานเปนการสนบสนนใหมการใชสมนไพรมากยงขน อนเปนวธหนงทจะชวยประเทศชาตประหยดเงนตราในการสงซอยาส าเรจรปจากตางประเทศไดปละเปนจ านวนมาก

สมนไพร หมายถง “พชทใชท าเปนเครองยา” สวน ยาสมนไพร หมายถง “ยาทไดจากสวนของพช สตว และแร ซงยงมไดผสมปรง หรอ แปรสภาพ” สวนการน ามาใช อาจดดแปลงรปลกษณะของสมนไพรใหใชไดสะดวกขน เชน น ามาหนใหมขนาดเลกลง หรอ น ามาบดเปนผงเปนตนมแตพชเพยงอยางเดยวหามไดเพราะยงมสตวและแรธาตอนๆอกสมนไพร ทเปนสตวไดแก เขา หนง กระดก ด หรอเปนสตวทงตวกม เชน ตกแกไสเดอน มาน า ฯลฯ

"พชสมนไพร" นนตงแตโบราณกทราบกนดวามคณคาทางยามากมายซง เชอกนอกดวยวา ตนพชตางๆ กเปนพชทมสารทเปนตวยาดวยกนทงสนเพยงแตวาพชชนดไหนจะมคณคาทางยามากนอยกวากนเทานน

ปจจบนมผพยายามศกษาคนควาเพอพฒนายาสมนไพรใหสามารถน ามาใชในรปแบบทสะดวกยงขน เชน น ามาบดเปนผงบรรจแคปซล ตอกเปนยาเมด เตรยมเปนครม หรอยาขผงเพอใชทาภายนอก เปนตน

ประเทศไทยไดมการน าสมนไพรมาใชในการบ าบดรกษาความเจบปวยมาแตโบราณกาลซงเปนสวนส าคญทท าใหผคนในสมยกอนสามารถด ารงอยได แมจะไมมยาแผนปจจบนใชเลยกตาม ความรในการใชสมนไพรไดสงสมตอเนองกนมาชานานในลกษณะของภมปญญาไทยและภมปญญาทองถน ซงมความแตกตางกนไปบางในแตละภมภาค จนกระทงมาถงชวงทประเทศไทยไดน าการแพทยแบบตะวนตกเขามาใชเมอประมาณรวมรอยปมาแลว ภมปญญาดานสมนไพรของไทยกไดถกละเลยและถกกลนโดยการแพทยแบบตะวนตกหรอทเรยกกนวา การแพทยแผนปจจบนจนท าใหถกมองวา การใชยาสมนไพรเปนเรองไมทนสมยซงเปนทนาเสยดายวาท าใหความรในสวนนหยดการพฒนาไปเปนเวลานาน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงตระหนกในคณคาของภมปญญาไทยในทกๆดานรวมทงดานศลปะ ว ฒนธรรม และงานฝมอตางๆ ซงมหนวยงานศนยศลปาชพของสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถรองรบในการอนรกษ เผยแพรและขยายผลจนท าใหประชาชนในพนทตางๆมรายไดดและมความเปนอยทดขนวธการทพระองคทรงใชในการพฒนานน ทรงใชค าวา "ระเบดจากขางใน" กลาวคอเสรมสรางความเขมแขงของชมชนกอนแลวจงคอยออกมาสสงคมภายนอก มใชการเอาความเจรญหรอบคคลจากสงคมภายนอกเขาไปหาชมชนทยงไมทนไดมโอกาสตงตว ซงแนวคดเชนนนาจะแสดงใหเหนวา ไมทรงปรารถนาใหสงคมภายนอกเขาไปเปลยนแปลงหรอท าลายสงดๆ ทมอยแตเดมในชมชนนนซงหมายรวมถงภมปญญาทองถนทไดสงสมกนมาชานานดวย

ใน เ ร อ ง ท เ ก ย วกบ ภ ม ปญญาไทยในก ารใชส มนไพรน น พระองคทร งตระหนกอยาง ชดเจน หลกฐานทยนยนในเรองน นอกเหนอจากทไดทรงสนบสนนการจดท าสวนปาสมนไพร

9

อยางเปนระบบ เพอใชเปนทศกษาวจยใหเกดประโยชนอยางกวางขวางแลว ยงไดมพระราชกระแสรบสงกบบคคลทเกยวของบางทาน เชน นายแพทยนพรตน บลยเลศ ใหศกษาคนควาวธรกษาโรคมะเรงโดยใชสมนไพรไทย นอกจากนเมอเดอนมกราคม 2541 พระองคยงไดพระราชทานค าแนะน าแกคณะวจยของสถาบนวจยและพฒนาขององคการเภสชกรรม ซงไดรบพระราชทานพระบรมราชวโรกาสใหเขาเฝาเพอถวายรายงานโครงการรกษาผปวยเอดส โดยใชสมนไพร ณ พระต าหนกจตรลดารโหฐาน ดงน

- การวจยตองรวมมอกนทงบคคล หนวยงาน และองคกรตางๆ งานวจยกจะบงเกดผลส าเรจเปนผลดแกประเทศชาต

- ใหรวมมอกบมลนธราชประชาสมาสย ในการแกไขบ าบดรกษาผปวยโรคเอดส ครอบครว รวมทงเดกก าพรา ในแนวทางซงมลนธฯ เคยด าเนนการแกไขปญหาโรคเรอนมาแลวและรวมกบโครงการสวนพระองค สวนจตรลดา ในการผลตสารสกดสมนไพรและการเพาะเลยงเนอเยอสมนไพรทใชในต ารบ

- สมนไพรทน ามาใชในการรกษาโรคเอดส ไมจ าเปนตองบอกเฉพาะรกษาโรคเอดส หากบอกมสรรพคณรกษาโรคอนๆ ไดกดยงขน เพอผน าไปใชจะไดใชอยางกวางขวาง

- สวนผสมของสมนไพรกไมจ าเปนตองเปดเผย เพราะหากประชาชนไมเขาใจจะเปนผลเสยมากกวาผลด

- สมนไพรทน ามาใชแตละอยางบอกชนด คณประโยชนแบบกวางๆ กจะดประชาชนจะไดชวยกนรกษาตนไม หรอชนดของสมนไพรนนๆ ไมไปตดโคนท าลาย

- บางหมบานประชาชนเปน thalassemia กนมาก ใหชวยกนแกไขปญหาใหการศกษาแกประชาชนใหเขาใจ หรอวจยใหเมดเลอดแดงมการท าลายนอยลง อาจใชสมนไพรเปนตวยบย ง (antioxidant) หรอหายาขบเหลก เพอใหชวตยาวขน

- คณะวจยใหชอวา คณะวจยสมนไพร หรอสงเสรมการวจยสมนไพร หากชอคณะวจยโรคเอดสประชาชนจะรสกนากลว

- หากบอกวาโรคเอดสรกษาหายไดประชาชนกจะปองกนตวเองนอยลงไป - ใหสนใจพฒนาการวจยสมนไพรใหมากๆ เพราะเปนภมปญญาของเราเองโดยใหใชจายอยาง

ประหยด เพราะเรามทนทรพยนอย - พระราชทานใหก าลงใจและขอบใจตอคณะวจย และพระราชทานพรขอใหท างานประสบ

ผลส าเรจ พระราชกระแสรบสงดงกลาว แสดงใหเหนถงความสนพระราชหฤทยและพระปรชาในเรองของ

สมนไพร โดยเฉพาะอยางยงขอความทปรากฏในขอ 9 เปนสงบงบอกอยางชดแจงถงการททรงตระหนกในคณคาของการอนรกษภมปญญาไทยเรองการใชสมนไพร

10

บานรดปน หมท 2 ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา มสภาพพนทเปนภเขาเตยๆ มพนทท งหมด 3,210 ไร ซงมพชสมนไพรทเกดขนตามธรรมชาตเปนจ านวนมาก จากการสบคนประวตศาสตรชมชนโดยการสอบถามจากผเฒาผแกในหมบาน จงไดทราบวาในอดต (พ.ศ. 2488 – 2515 ) ชาวบานไดพงยาสมนไพรกบหมอภมปญญา ซงมอยจ านวนหลายคน ใชพชสมนไพรเปนยารกษาโรคใหกบคนในหมบานและคนตางถน ซงในปจจบน สมนไพรยงเปนทนยมใชในการรกษาโรคภยไขเจบขนมลฐานกนอยางแพรหลาย เพราะมความปลอดภยในการใช มกจะไมพบผลขางเคยง พชสมนไพรทอยในพนทสวนใหญ นอกจากจะใชเปนยาแลว ยงใชเปนสวนประกอบในการท าอาหาร เชน โหระพา ตะไคร ขมน ฯลฯ

จากสถานการณสขภาพในหมบานซงไดจากการส ารวจขอมลในชมชน และจากการเกบขอมลการเจบปวยของกองทนสวสดการชมชนต าบลเชงแส สามารถจดล าดบตนๆ ของโรคในชมชนและสามารถใชสมนไพรในพนท ใชวธการรกษาตามภมปญญาในทองถน คอ

1. โรคปวดเมอย โรคกระดก โรคขอ มผปวย 67 ราย สาเหตของโรคเกดจากการท างานหนกจากการท าอาชพการเกษตร ซงเปนอาชพหลกในชมชน สมนไพรทใชในการรกษาคอ น าสมนไพรมาท าลกประคบผสมกบการบบนวด

2. โรคเบาหวาน มผปวย 25 ราย สาเหตของโรคเกดจากพฤตกรรมการบรโภค สมนไพรทใชในการรกษาคอ ใชใบมะรมตากแหงชงน าดมแบบน าชา

3. โรคความดน มผปวย 18 ราย สาเหตของโรคเกดจากพฤตกรรมการบรโภค สมนไพรทใชในการรกษาคอใชกระเจยบแดงและใบบวบก บดและคนเปนน าดม

4. การเสยชวตจากการถกงกด มผปวย 3 ราย สาเหตของการเสยชวตเนองจากพนทยงเปนปาเสยสวนมาก มงชกชม ประกอบกบการไมไดรบการรกษาอยางทนทวงท เ รองจากหางไกลจากสถานพยาบาลและการเดนทางไมสะดวก สมนไพรทใชในการรกษาคอ ใชใบเสลดพงพอนบดปดทบแผลถอนพษง

และจากการส ารวจขอมลปจจบน พชสมนไพรในหมบาน พบวายงมอยเปนจ านวนมาก เนองจากพนทยงมทสาธารณะอย แตในขณะเดยวกนจ านวนครภมปญญานบวนยงลดนอยลง เนองจากไมมคนสบทอด ท าใหคนในหมบานหนไปใชยาแผนปจจบนเพมมากขน (จ านวน 150 ครวเรอน จากทงหมด 191 ครวเรอน) ประกอบกบการทชมชนอยหางจากโรงพยาบาลระยะทางประมาณ 7 กโลเมตร การเดนทางไปมากไมสะดวก เนองจากไมมรถประจ าทาง และถนนทางเขาหมบานกเปนทางลกรง และเนองจากอาชพหลกของคนในชมชนประกอบอาชพดานการเกษตร ซงตองใชก าลงกายในการท างาน ท าใหเกดโรคทเปนกนมากคอ โรคเกยวกบกระดก โรคเกยวกบขอ ดงทกลาวมาแลว และเนองจากความไมสะดวกในการเดนทางไปรกษาดงกลาว ผปวยจะเขารบการรกษากตอเมอถงขนระดบรนแรง จนไมสามารถรกษาได จากเหตผลดงกลาว การใชสมนไพร กเพอทงเปนการปองกน และรกษาโรค ไดอยางทนทวงท

11

เพอเปนการปองกนและสงเสรมใหคนในหมบานมสขภาพพลานามยทด ดวยพชสมนไพรในหมบาน ดวยการสงเสรมใหมการน าสมนไพรมาแปรรปเปนอาหารและเครองดม เชน การท าขนมจน-น ายาสมนไพร ขาวย าสมนไพร และรณรงคใหคนในชมชนบรโภคอาหารและน าดมสมนไพร ในชวตประจ าวนและในเทศกาลงานตางๆ ในชมชน

การมสขภาพดไมใชเพยงการไมมโรค แตหมายถงการอยด กนด มหลกประกน ชวตมนคง จตวญญาณเขมแขง จากเหตผลดงทกลาว สามารถเชอมโยงส สขภาวะทง 4 มตของชมชนไดดงแผนภาพ

12

ความดน โรคกระดก

เบาหวาน

สขภาวะ 4 มต

โรคทเกดในชมชน

-อนรกษครภมปญญา -ความรเรองสมนไพร

-ความเครยดจากภาวะหนสน การเจบปวย -รายไดไมพอกบคาใชจาย

เสยชวต (โดนงกด)

วญญาณ

สงคม

จต

กาย

-มตนทนดานพชสมนไพรตามธรรมชาต -มครภมปญญา -มรายจายจากการใชยาแผนปจจบนปจจบน

แผนภาพ แสดงความเชอมโยงส สขภาวะทง 4 มตของชมชน

13

จากความส าคญของพชสมนไพรดงทกลาว พชสมนไพรปจจบนนบไดวาเปนพชทถกละเลย การปลกพชสมนไพรกลดนอยลงและอาจสญพนธไดในอนาคต ทางคณะกรรมการจงไดจดท าโครงการเชงอนรกษพชสมนไพรขน เพอศกษาสรรพคณตางๆ และสามารน าพชสมนไพรมาใชในการรกษาโรคอยางงายๆ อกทงยงเปนการอนรกษครภมปญญาทองถนอกดวย ดงนนคณะท างานในหมบาน (ผใหญบาน, ผน าชมชน, ครภมปญญาสมนไพร และ อสม.) จงไดรวมกนจดเวทประชาคมในหมบานเพอกนหาแนวทางการด าเนนงาน เพออนรกษพชสมนไพรและสบทอดครภมปญญาใหแกเยาวชนไดเรยนรและรกษาไวใหเปนมรดกของหมบานสบตอไป

วตถประสงคโครงการ สรางเสรมสขภาวะชมชนดวยการใหคนในชมชนใชยาสมนไพรเปนทางเลอกในการรกษา

โรค และแปรรปสมนไพรเปนอาหาร เครองดมและของใชในชวตประจ าวน อนรกษครภมปญญาสมนไพร และสงเสรมใหเกดการรวมกลมชมรมสมนไพรในหมบาน

การด าเนนงาน เปาหมายและตวชวด

1. ชมชน วด โรงพยาบาลและโรงเรยน ตระหนกถงคณคาของภมปญญาสมนไพรบานรดปน ตวชวด - จ านวนคน 3 วย จ านวน 100 คน จาก 70 ครวเรอนเรยนรประโยชนของสมนไพรในการ

รกษาโรคในชวตประจ าวน คนหาโรคทเกดในหมบานและคนหาแนวทางอนรกษฟนฟ การน าสมนไพรมาใชรกษาโรค

- ไดแผนงานความรวมมอระหวาง “บาน วด โรงเรยน โรงพยาบาล” ในการรกษาภมปญญาสมนไพร

2. ชมชน วด โรงพยาบาลและโรงเรยน เกดความรในประโยชนของสมนไพรในชวตประจ าวน ตวชวด - เยาวชนจ านวน 20 คนรวมกบครภมปญญา ลงพนทส ารวจเกบขอมลสมนไพร - ชดเอกสารและนทรรศการแสดงถงประเภทของสมนไพร สถานท ภาพของสมนไพร

บานรดปน มการจดทะเบยน/ภาพ การจดหมวดหม การใชประโยชน 3. ชมชน วด โรงเรยน โรงพยาบาล และครภมปญญา จดท าความรการใชสมนไพรในการรกษา

และปองกนโรคในชวตประจ าวน

14

ตวชวด - จ านวนครวเรอนมการปลกสมนไพรเพอใชในการรกษาและปองกนโรคทวไป ไมต ากวา

70 ครวเรอน - เกดกลมน าดมสมนไพรเพอสขภาพ - เกดกลมผลตสบ ยาสระผม ผสมสมนไพร - สถานอนามย โรงพยาบาล วด น าสมนไพรไปใชเปนยารกษาโรคเปนทางเลอกในการรกษา - ใชสมนไพรเปนยาปราบศตรพช - วดและโรงเรยนสรางศนยเรยนรแปลงตนแบบสมนไพร เพาะพนธตนกลาสมนไพร - มการจดท าต าราเกยวกบสรรพคณของสมนไพรแตละชนด น าเขาสหลกสตรการเรยนร

4. สงเสรมการปลกและใชสมนไพรในครวเรอน ตวชวด - สมาชกสามารถปลกและใชสมนไพรในครวเรอน 70 ครวเรอน

5. สงเสรมใหมการใชสมนไพรเพอประกอบอาหาร ตวชวด - สมาชกสามารถใชสมนไพรเพอประกออาหารในครวเรอน 191 ครวเรอน

6. สงเสรมใหมการใชน าดมสมนไพรในงานบญและงานเทศกาลตางๆ แทนน าอดลม ตวชวด - สามารถลดคาใชจายในงานบญ ในเรองน าอดลมนอยลง

7. สงเสรมใหมการใชสมนไพรเปนสวนประกอบในผลตภณฑ เชน ยาสระผม สบ ตวชวด - สมาชกใชสมนไพรเปนสวนประกอบในผลตภณฑ เชน ยาสระผม สบ ในครวเรอน

70 ครวเรอน 8. ความรวมมอในการประกาศ ความเปน “หมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพบานรดปน”

ตวชวด - งานรวมพลคนรกษสมนไพร มการประกาศความเปน“หมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพ

บานรดปน” กลมเปาหมาย

1. ผเขารวมโครงการจ านวน 70 คน ( ครวเรอนละ 1 คน ) 2. หมอภมปญญา 3. สมาชกกลมสวสดการชมชน

15

4. นกเรยนโรงเรยนบานรดปน 5. ชมรมผสงอายบานรดปน 6. ทกครวเรอนในชมชนบานรดปน

สถานทด าเนนงาน บานรดปน หมท 2 ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา

กระบวนการการด าเนนงาน 1. ชมชนรวมกบวดและโรงเรยนจดเวทครภมปญญาบานรดปน น าเสนอภมปญญาดาน

สมนไพร น าผปวยทไดรบการรกษาดวยยาสมนไพรมาบอกเลาประสบการณ สรางความตระหนกในคณคาของสมนไพร และคนหาแนวทางอนรกษฟนฟ

2. ผเขารวมโครงการเยาวชนและครภมปญญาลงพนทส ารวจเกบขอมลสมนไพรแตละชนดทมในพนท น ามาสการจดทะเบยน การจดหมวดหม การใชประโยชน

3. ชมชน สถานอนามย โรงพยาบาล และครภมปญญา จดท าความรการใชสมนไพรในการรกษาโรคในชวตประจ าวน สงเสรมการปลกและใชสมนไพรในครวเรอน รวมไปถงน าไปใชในสถานรกษาพยาบาล

4. รวมกบวดและโรงเรยนสรางศนยเรยนรแปลงตนแบบสมนไพร เพาะพนธตนกลาสมนไพร จดท าต าราเกยวกบสรรพคณของสมนไพรแตละชนด น าเขาสหลกสตรการเรยนร

5. ภาคทกภาคสวนจดงานรวมพลคนรกษสมนไพร สาธตการท าเมนอาหารสมนไพร น าดมสมนไพร น าเสนอแนวทางฟนฟภมปญญาสมนไพร และประกาศ “หมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพบานรดปน”

6. ประเมนผล โดยการท าแบบสอบถามและจดเวทแลกเปลยนผเขารวม

- โรงพยาบาลกระแสสนธ

- สาธารณสขอ าเภอ - สมาชกผเขารวมโครงการ - เทศบาลต าบลเชงแส - สภาองคกรชมชนต าบลเชงแส - โรงเรยนบานรดปน - ก.ศ.น.

16

กลวธและกจกรรม 1. จดเวทน าเสนอภมปญญาดานสมนไพร

- น าครภมปญญาและผปวยทไดรบการรกษาดวยยาสมนไพรมาบอกเลาประสบการณ - รวมกนศกษาคนหาแนวทางอนรกษและฟนฟพชสมนในหมบาน

- รบสมครผเขารวมโครงการจ านวน 70 ครวเรอน กจกรรมท 1 แบงกลมยอยจ านวน 5 กลมโดยในแตละกลมประกอบดวย ครภมปญญา เยาวชน ชมชนจด

กจกรรม walk rally รอบๆ ภเขาบานรดปนแหลงพชสมนไพร กจกรรมท 2 จดเวท - ครภมปญญาถายทอดประสบการณ - สาธารณสขใหความรทางดานวชาการ - โรงพยาบาลรวมเสนอแนะระบบการรกษาเชอมโยงระหวางยาแผนปจจบนและยา

สมนไพรพนบาน - รณรงคใหผเขารวม - โครงการปลกพชและแปรรปพชสมนไพรใชเปนยาสามญประจ าบาน เพอเปนครอบครว

ตวอยาง - สงเสรมใหมการใชเครองดมสมนไพรในงานบญและเทศกาลงานตางๆ

2. จดท าแปลงตวอยางสมนไพร โดยการน าสมนไพรทกชนดทมในหมบานมาขยายพนธและจดหาสมนไพรมาปลกเพมเตม

3. จดท าต าราสมนไพรโดยการรวบรวมขอมลทไดจากครภมปญญาในหมบาน 4. จดงานมหกรรม รวมพลคนรกษสมนไพร จ านวน 1 วนโดย

- จดนทรรศการครบเครองเรองสมนไพร - มการประกวดเมนอาหารสมนไพรและ น าดมสมนไพร - สาธตการท า แชมพสระผม – สาธตการท าสบสมนไพร - การน าสมนไพรใชเปนยาปราบศตรพช - การท าสมนไพรไลยง - มเวทเสวนา ยอนรอยสมนไพรจาก “ อดต ส อนาคต ” โดย ครภมปญญาในทองถน - ผเชยวชาญดานสมนไพรจากหนวยงานสาธารณสขรวมกนประกาศความเปน “หมบาน

สมนไพรสงเสรมสขภาพบานรดปน”

17

5. การวดผล - จากการสงเกตพฤตกรรมการน าสมนไพรมาใชในชวตประจ าวน - จากการสอบถามขอความคดเหนหลงจากเสรจสนโครงการ - จากการตอบแบบสอบถาม

6. จดเวททบทวนประเดนปญหาและวธแกระหวางระยะเวลาการด าเนนงาน - เวทประชมแลกเปลยน/ขอเสนอแนะปญหาและอปสรรคการท างานทผานมา เพอให

แผนงานเกดความย งยนและมผรบผดชอบเกดชมรมสมนไพรในหมบาน และมการเสนอใหมการจดตงคลนกชมชนซงมการด าเนนงานรวมกบสถานอนามยในโอกาสตอไป

18 ตาราง : ปฏทนกจกรรมโครงการ

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

1 เพอสรางความตระหนกในคณคาของสมนไพร และคนหาแนวทางอนรกษฟนฟ

- หมอภมปญญา 5 คน - สมาชกกลมสวสดการชมชน 10 คน - นกเรยนโรงเรยนบานรดปน 20 คน - ชมรมผสงอายบานรดปน 35 คน - ครวเรอนในชมชนบานรดปน 100 คน รวม 170 คน ในบรเวณวดบานรดปน

-จ านวนคน 3 วย จ านวน 100 คน เรยนรประโยชนของสมนไพรในการรกษาโรคในชวตประจ าวน

- ไดแผนงานความรวมมอระหวาง “บาน วด โรงเรยน โรงพยาบาล” ในการรกษาภมปญญาสมนไพร

-สรางกตการวมในชมชนเพอสงเสรมใหใชน าดมสมนไพรแทนน าอดลมในงานเทศกาลตางๆ ในหมบาน

จดเวทน าเสนอภมปญญาดานสมนไพร -น าครภมปญญาและผปวยทไดรบการรกษาดวยยาสมนไพรมาบอกเลาประสบการณ -รวมกนศกษาคนหาแนวทางอนรกษและฟนฟพชสมนในหมบาน -รบสมครผเขารวมโครงการจ านวน 70 ครวเรอน

1-31ส.ค.53 - คาอาหาร 170 คน คนละ 1 มอ มอละ 70 บาท - คาอาหารวาง 170 คน คนละ 2 มอ มอละ 25 บาท - วทยากรด าเนนรายการ (เจาหนาทสาธารณสขอ าเภอ) - คาเอกสาร - คาสถานทและเครองขยายเสยง - คาประสานงาน รวม

1,900-

8,500-

500-

500- 1,000-

500-

22,900-

19

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

2 . เพอเกบขอมลสมนไพรแตละชนดทมในพนท น ามาสการจดทะเบยน การจดหมวดหม การใชประโยชน พฒนาพนทการเพาะปลกไดความรเรองสมนไพรเพมขน

ผเขารวมโครงการ จ านวน 70 คน เยาวชน 20 คน ครภมปญญา 5 คน หมท 2 บานรดปน

ไดชนดของสมนไพรและไดเรยนรสรรพคณการใชประโยชนของสมนไพรแตละชนด จ านวนครวเรอนมการปลกสมนไพรเพอใชในการรกษาโรคทวไป ไมต ากวา 70 ครวเรอน -สถานอนามย โรงพยาบาล วด น าสมนไพรไปใชเปนยารกษาโรคเปนทางเลอก

กจกรรมท1 แบงกลมยอยจ านวน 5 กลมโดยในแตละกลมประกอบดวย ครภมปญญา เยาวชน ชมชนจดกจกรรม walk rally รอบๆภเขาบานรดปนแหลงพชสมนไพร

1-30 ก.ย.53 จ านวน 1 วน

- คาอาหาร 95 คน คนละ 1 มอ มอละ 70 บาท - คาอาหารวาง 95 คน คนละ 2 มอ มอละ 25 บาท - คาวทยากรครภมปญญา (นายอรณ เวชภณฑ) - คาเอกสาร - คาประสานงาน

6,650-

4,750-

500-

500- 500-

20

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

ผเขารวมโครงการ จ านวน 70 คน -เยาวชน 20 คน - ครภมปญญา 5 คน -สาธารณสขอ าเภอ -โรงพยาบาลกระแส สนธ -เกษตรต าบล

กจกรรมท 2 จดเวท -ครภมปญญาถายทอดประสบการณ

-สาธารณสขใหความรทางดานวชาการ

-โรงพยาบาลรวมเสนอแนะระบบการรกษาเชอมโยงระหวางยาแผนปจจบนและยาสมนไพรพนบาน

-รณรงคใหผเขารวม

โครงการปลกพชและแปรรปพชสมนไพรใชเปนยาสามญ

1 วน -คาอาหาร 95 คน คนละ 1 มอ มอละ 70 บาท -คาอาหารวาง 95 คน คนละ 2 มอ มอละ 25 บาท -คาเอกสาร -คาประสานงาน -คาตอบแทนวทยากรจ านวน 5 คนๆ ละ 500 บาท

6,650-

4,750-

500- 500-

2,500-

21

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

ประจ าบาน เพอเปนครอบครวตวอยาง

-สงเสรมใหมการใชเครองดมสมนไพรในงานบญและเทศกาลงานตางๆ

-ครภมปญญา 3 คน นายสทน อสโร นายแชม วงศทอง นางเชยร มากจนทร -เกษตรต าบล นายณรงค คงวดใหม - นกวชาการสาธารณสขสาธรณสข (นางทพยสคนธ แสงเพชร) รวม

27,800-

22

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

3.สรางศนยเรยนรแปลงตนแบบสมนไพร เพาะพนธตนกลาสมนไพร จดท าต าราเกยวกบสรรพคณของสมนไพรแตละชนด น าเขาสหลกสตรการเรยนร

-ผเขารวมโครงการจ านวน 70 คน -คณะครและนกเรยนโรงเรยนบานรดปน จ านวน 30 คน -ผเขารวมโครงการจ านวน 70 คน - ครภมปญญา -สาธรณสขอ าเภอ -โรงพยาบาลกระแสสนธ รวม 90 คน

-เกดแหลงเรยนรเรองพชสมนไพร -มต าราสมนไพร -ท าเนยบครภมปญญาบานรดปน

1. จดท าแปลงตวอยางสมนไพรโดยการน าสมนไพรทกชนดทมในหมบานมาขยายพนธและจดหาสมนไพรมาปลกเพมเตม 2. จดท าต าราสมนไพรโดยการ -รวบรวมขอมลทไดจากครภมปญญาในหมบาน

1-31ม.ค.54 คาเตรยมและปรบปรงแปลง อปกรณการเพาะตนกลาสมนไพร -คาอาหาร 100 คน คนละ 1 มอ มอละ 70 บาท -คาอาหารวาง 100 คน คนละ 2 มอ มอละ 25 บาท -คาจดท าวารสารเชงต ารายาสมนไพรจ านวน 300 เลมๆ ละ 100 บาท - คาจดท าท าเนยบครภมปญญาจ านวน 100

5.000-

500

7.000-

5.000-

30,000-

5,000-

10.000-

23

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

เลมๆละ 100 บาท -คารวบรวมขอมล -คาตอบแทนครภมปญญาและหนวยงานจ านวน 12 คนๆละ 500 บาท รวม

6,000-

53,500-

10,000-

24

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

4 รวมพลคนรกษสมนไพร ประกาศความเปน“หมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพบานรดปน”

ผเขารวมโครงการจ านวน 50 คน -หมอภมปญญา -สมาชกกลมสวสดการชมชน -นกเรยนโรงเรยนบานรดปน -ชมรมผสงอายบานรดปน -ทกครวเรอนในชมชนบานรดปน จ านวน หนวยงาน/ภาค รวม 350 คน

ความรวมมอในการประกาศ ความเปน “หมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพบานรดปน”ในงานรวมพลคนรกษสขภาพ

จดงานมหกรรม รวมพลคนรกษสมนไพร สมนไพร จ านวน 1 วนโดย

-จดนทรรศการครบเครองเรองสมนไพร -มการประกวดเมนอาหารสมนไพรและ น าดมสมนไพร

-สาธตการท า แชมพสระผม - สาธตการท าสบสมนไพร

-การน าสมนไพรใชเปนยาปราบศตรพช

1-31 พ.ค. 54 - คาอาหาร 350 คน คนละ 1 มอ มอละ 70 บาท - คาอาหารวาง 350 คน คนละ 2 มอ มอละ 25 บาท - คาแผนไวนล ประชาสมพนธขนาด 2.40x1.20 จ านวน 2 แผนพรอมตดตง - ปายแผนไวนลนทรรศการขนาด 1x2 เมตร จ านวน 6 ปาย คาแผนพบจ านวน

24,500-

17,500-

3,800-

2.000-

2,000-

25

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

-การท าสมนไพรไลยง มเวทเสวนา ยอนรอยสมนไพรจาก

“อดต ส อนาคต ”

โดย -ครภมปญญาใน

ทองถน

-ผเชยวชาญดานสมนไพรจากหนวยงานสาธรณสข

รวมกนประกาศความเปน“หมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพบานรดปน”

-300 แผน -คาถวยรางวลจ านวน 2 ใบพรอมเงนรางวล -คาใชจายในเวทเสวนา (วทยากรจ านวน 4 คน ) -คาอปกรณวตถดบในการผลตและการสาธต -การท าแชมพ -สบสมนไพร -สมนไพรใชเปนยาปราบศตรพช -สมนไพรไลยง

2,000-

18,200-

4,000-

26

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

-คาเครองเสยงและ คาจดเตรยมสถานท (เตนท โตะ เกาอ) -คาประสานงาน รวม

1,000-

500-

67,500-

27

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

5.เพอวดผลความส าเรจของโครงการ

-โรงพยาบาลกระแสสนธ -สาธรณสขอ าเภอ -สมาชกผเขารวมโครงการ - เทศบาลต าบลเชงแส -สภาองคกรชมชนต าบลเชงแส -ตวแทนคณะครและนกเรยนโรงเรยนบานรดปน -ก.ศ.น. จ านวน 90 คน

ผเขารวมโครงการจ านวน 70 คนเปลยนพฤตกรรมโดยใชพชสมนไพรเขามาเปนสวนเกยวของ เชน การจดท าเมนอาหารสมนไพร มยาสระผมสมนไพร มสบสมนไพร มการใชสมนไพรเปนยาปราบศตรพช

-สงเกตจากพฤตกรรมการน าสมนไพรมาใชในชวตประจ าวน -จากการสอบถามขอความคดเหนหลงจากเสรจสนโครงการ -จากการตอบแบบสอบถาม

1-30 ม.ย.54 -คาอาหาร 90 คน คนละ 1 มอ มอละ 70 บาท -คาอาหารวาง 90 คน คนละ 2 มอ มอละ 25 บาท -คาตอบแทนผประเมน(หนวยงาน)จ านวน 10 คนๆละ 500 บาท -คาสถานทและเครองเสยง -คาเอกสาร -คาประสานงาน รวม

6.300-

4.500-

5.000-

1,000-

500- 500-

17.800-

28

วตถประสงค กลมเปาหมาย/พนท

ด าเนนการ ตวชวดทสอดคลองกบ

เปาหมาย

กจกรรม จะท าอะไร วธการ

อยางไร

ระยะเวลาด าเนนงาน

ประมาณการคาใชจายทเสนอขอ สสส.

ภาครวมสนบสนน

สสส. ภาคอน

เวททบทวนประเดนปญหาและวธแกระหวางระยะเวลาการด าเนนงาน

ผเขารวมโครงการจ านวน 70 คน

สามารถแกปญหาการท างาน

เวทประชมแลกเปลยน/ขอเสนอแนะปญหาและอปสรรคการท างานทผานมา เพอใหแผนงานเกดความย งยนและมผรบผดชอบเกดชมรมสมนไพรในหมบานและมการเสนอใหมการจดตงคลนกชมชนซงมการด าเนนงานรวมกบสถานอนามยในโอกาสตอไป

2 เดอน/ครง - คาอาหารวาง 70 คนๆละ 25 บาท = 1,750- 1,750 x 6 = 10,500- รวม

10,500-

10,500-

33,000

รวม 200,000- 33,000-

29

ผลจากการด าเนนโครงการ ในการด าเนนกจกรรมของโครงการหมบานสมนไพรสงเสรมสขภาพ บานรดปน ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา เกดกจกรรมและผลสมฤทธดงน

1) กจกรรม เวทน าเสนอภมปญญาสมนไพรพนบาน มวตถประสงค เพอสรางความตระหนกในคณคาของสมนไพร และคนหาแนวทางอนรกษฟนฟ กลวธคอน าครภมปญญาในพนท ผปวยทไดรบการรกษาดวยยาสมนไพร เจาหนาทสาธารณสขนวดแผนไทยโรงพยาบาลกระแสสนธ มารวมกนบอกเลาประสบการณรวมกบประชาชนในพนทและแลกเปลยนความรดานสมนไพรทมการใชอยในพนท และรวมกนศกษาคนหาแนวทางอนรกษและฟนฟพชสมนในหมบาน ซงในพนทจะมเขารดปนเปนแหลงของสมนไพรพนบานเปนจ านวนมากแตขาดน าภมปญญาดานสมนไพรเหลานนมาใชประโยชน

ผลผลตทเกดขน คอ 1.1 มผเขารวมกจกรรมจ านวน170 คน 1.2 เกดกลมประชาชนผสนใจรวมโครงการอนรกษสมนไพร จ านวน 70 ครวเรอน 1.3 ผเขารวมกจกรรมจ านวน 170 คน มความรเรองคณคา สรรพคณของสมนไพรในพนท 1.4 เกดเครอขายครภมปญญาดานสมนไพร จ านวน 5 คน

1.5 เกดแนวทางการอนรกษสมนไพรพนบานเขารดปน

2) กจกรรมwalk rally เสนทางสมนไพร เขารดปนเปนพนทศกดสทธทมการเจรญของวฒนธรรมมาอยางชานาน ในอดตบนเขารดปนจะเปนทต งของวดเขารดปนอนเปนทเคารพของประชาชนทงใกล ไกล ชาวบานผมจตศรทธาในพระพทธศาสนาตองเดนขนไปบนเขาเพอท าบญ น ามาซงการมสขภาพรางกายทแขงแรง ทส าคญคอพนทเขารดปนยงอดมไปดวยสมนไพร ชาวบานไดใชประโยชนในการรกษาสขภาพ แตภายหลงเกดการบกรกพนทเขารดปนจากชาวบานซงเหนแกตว น าพนทสวนหนงไปปลกยางพารา

ผลผลตทเกดขน คอ 2.1 มผเขารวมกจกรรม จ านวน 95 คน เกดความรเรอง ชนดและประโยชนของสมนไพรทม อยบนเขารดปน 2.2 เกดเสนทางเดนสมนไพรบนเขารดปน จ านวน 3 เสนทาง มการแสดงรายชอขอมล สรรพคณสมนไพรในพนท

30

3) กจกรรมเวทสรปและแลกเปลยนเรยนรขอมลการจดท าwalk rally เปนกจกรรมเพอการแลกเปลยนเรยนรระหวางประชาชน และครภมปญญาดานสมนไพรภายหลงไดการจดกจกรรมwalk rally เสนทางสมนไพรกนแลว

ผลผลตทเกดขน คอ 3.1มผเขารวมกจกรรม จ านวน 95 คน 3.2 ผเขารวมกจกรรมมความรเรอง ประเภท ชนดสมนไพร และสรรพคณ ทมบนพนท เขารดปน 3.3 ผเขารวมกจกรรมเหนคณคาของสมนไพรและแนวทางการอนรกษสมนไพร 4) กจกรรมการแปรรปสมนไพรเพอน ามาใชในการสงเสรมสขภาพแกประชาชนในชวต

ประจ า วน วนท 25 มถนายน 2554 ณ หอประชมโรงเรยนบานรดปน เรมตนเวลา 10.00 น. การเรยนรใชวธการจดท าฐานเรยนรจ านวน 5 ฐานเรยนร ซงไดรบความรวมมอ จากวทยากร อาจารยคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร มผเขารวมโครงการทงหมด 236 คน ทงจากผเขารวมโครงการในชมชน คณะอาจารยและนกศกษาจากมหาวทยาลยสงขลานครนทร แกนน าในพนท รวมทงพเลยงของโครงการ คณสมชาย ละอองพนธ

เรมตนจากการพดคยท าความเขาใจเรองทมาของการจดท าเวทในวนนวา ทงนเนองจากการททกคนไดเคยรวมเดนส ารวจสมนไพรทมในพนท และทางอาจารยรบปากอาสาจะน าสมนไพรทไดไปวเคราะหเพอการน าไปใช ประโยชน ซงเปนทมาของกจกรรมในวนน หลงจากนนอาจารยชแจงถงการท ากจกรรมในวนน โดยการแบงฐานเรยนรออกเปน 5 ฐาน รวมทงการแบงกลมคนทจะเรยนร ออกเปน 5 กลมดวย โดยทกกลมจะรวมเรยนรทง 5 ฐาน หลงจากนนกมการแยกไปเรยนรตามฐานตางๆ ประกอบดวย

ฐานท 1 การแปรรปยาหมองไพล เพอใชในการบรรเทาอาการปวดเมอย และแมลงสตวกด ตอย ฐานท 2 การแปรรปสบใบบวบก เพอการน าไปใชท าความสะอาดรางกาย อนจะท าใหลด อาการคน แมลงสตวกดตอยได ฐานท 3 การแปรรปเปนยาหมองสมนไพร เพอใชดม ทาถ ชวยบรรเทาอาการวงเวยน ศรษะ แมลงสตวกดตอย ฐานท 4 การแปรรปสมนไพรเปนลกประคบสมนไพร ใชประคบแกอาการปวดเมอย แทน การรบประทานยาบรรเทาอาการปวดอกเสบ ฐานท 5 การท าสเปรโลชนตะไครหอม ใชปองกนยงกด

31

ผลผลตทเกดขน คอ 4.1 ผเขารวมกจกรรมมความรเรองประโยชนของสมนไพรในทองถน 4.2 เกดการตอยอดการแปรรปสมนไพรน าไปใชในการผลตเปนของช ารวยในเทศกาลของ หมบาน 4.3 การจดกจกรรมในครงน สรางความตนตวแกชาวบานเปนอยางมาก และมการระดมความ คดเหนในการน าเอาความรในวนนไปใชในการแปรรปสมนไพร มาสงเสรมสขภาพของ ประชาชน นอกจากน ทางคณะท างานไดประสานกบทางโรงเรยน เพอขอพนทสวนหนงบรเวณ

โรงเรยนเพอปลกและสาธตการแปรรปสมนไพร ตลอดจนการเพาะปลกสมนไพรในพนท สวนในเรอง การจดท าต าราและรายชอหมอพนบานนน จดใหมการตงเปนชมรมหมอพนบานของเขารดปนและรวบรวมเปนต ารายาพนบานและสมนไพรในพนทตอไป ปญหาและอปสรรค

สภาพปจจบนของเขารดปนนน ยงขาดการศกษาถงประเภทและชนดของพชสมนไพรทมจ านวนมาก อกทงการบกรกท าลายปาบนเขารดปน ดวยการแผวถางปลกยางพาราสงผลใหมประชาชนบางกลมเสยผลประโยชน การจะขบเคลอนใหเกดการเปลยนแปลงตองอาศยความรวมมอของทกภาคสวน ขอเสนอแนะ

1. ควรจดแปลงสาธตและการท าสมนไพรแปรรปอยางตอเนอง เพอสบสานถงภมปญญาโบราณทสบตอกนมา

2. ขาดความรทเปนรปธรรม เพราะสวนใหญตารายาแผนโบราณจะเผยแพรจากปากตอปากเทานน ควรรวบรวม ถายภาพและวธการรกษาใหเปนเอกสารเพอสบสานตอไป

3. ควรพฒนาสถานทและทางเดนส ารวจพชสมนไพรใหสะดวกและเหมาะแกการศกษาเยยมชมจากชมชนอนทสนใจและสามารถเปนชมชนตนแบบในเรองการอนรกษสมนไพรพนบานในการรกษาโรคไดอยางย งยน

32 ๕. แบบประเมนคณคาของโครงการทเกยวของกบการสรางเสรมสขภาพ

เปนการคณคาทเกดจากโครงการในมตตอไปน ๑) ความรดานการสรางเสรมสขภาพและนวตกรรมเชงระบบสขภาพชมชน ๒) การปรบเปลยนพฤตกรรมทมผลตอสขภาวะ ๓) การปรบเปลยนสงแวดลอมทเออตอสขภาวะ ๔) ผลกระทบเชงบวกและนโยบายสาธารณะทเออตอการสรางสขภาวะชมชน ๕) กระบวนการชมชน ๖) มตสขภาวะปญญา / สขภาวะทางจตวญญาณ

คณคาทเกดขน ประเดน ผลทเกดขน

รายละเอยด หลกฐาน /

แหลงอางอง แนวทางการ

พฒนาตอ ม ไมม 1. เกดความร หรอ

นวตกรรมชมชน - ความรใหม / องคความรใหม ไดทราบวาสมนไพรนนมคณคาแตตอง

กนในสภาพทพอควรพอเหมาะ จากหมอทม ความรเรองสมนไพรจากโรงพยาบาลกระแสสนธ

- สงประดษฐ / ผลผลตใหม ประดษฐลกประคบ ยาหมอง ยากนยง สบ สมนไพรไลยง

กลมทท าในชมชน

- กระบวนการใหม

33

คณคาทเกดขน ประเดน ผลทเกดขน

รายละเอยด หลกฐาน /

แหลงอางอง แนวทางการ

พฒนาตอ ม ไมม - วธการท างาน / การจดการใหม ใชวธการท าแบบมสวนรวมโดยให

ชมชนเปนแกน เวทในหมบาน

- การเกดกลม / โครงสรางในชมชนใหม เกดชมรมสมนไพรในหมบาน ชมรมในหมบาน

- แหลงเรยนรใหม มสวนสมนไพรในชมชน กลมผลตลกประคบ

- อนๆ 2. เกดการปรบเปลยน

พฤตกรรมทเออตอสขภาพ

- การดแลสขอนามยสวนบคคล ใชพชสมนไพรเพอเปนยาในการรกษาโรคเพอลดความดน-เบาหวาน

การใชยาสมนไพรเพอการรกษาโรคโดยทวไปในชมชน

- การบรโภค ชมชนไดทราบประโยชนของพชผกทตนเองบรโภคทกวน

ชมชนปลกพชผกสวนครวกนเอง

- การออกก าลงกาย ชมชนเรมหนมาสนใจสขภาพมากขนหนมาออกก าลงกายมากขน

ในชมชน

34

คณคาทเกดขน ประเดน ผลทเกดขน

รายละเอยด หลกฐาน /

แหลงอางอง แนวทางการ

พฒนาตอ ม ไมม - การลด ละ เลก อบายมข เชน การพนน

เหลา บหร ผเขารวมโครงการ ลด-เลก บหรได 3

ครอบครว ครอบครวในชมชน

- การลดพฤตกรรมเสยง เชน พฤตกรรมเสยงทางเพศ การขบรถโดยประมาท

- การจดการอารมณ / ความเครยด มคณะละครผสงอาย มคณะกลองยาว กลมในชมชน

- การด ารงชวต / วถชวต เชน การใชภมปญญาทองถน / สมนไพรในการดแลสขภาพตนเอง

มกลมน าดมสมนไพรจ าหนายในชมชน มสตรพชสมนไพรลดความดน-เบาหวาน

วถชวตของครวเรอนในชมชน

- พฤตกรรมการจดการตนเอง ครอบครว ชมชน

ในชมชนมการปรบเปลยนคานยมการใชน าดมสมนไพรแทนน าอดลม

งานบญตางๆในชมชน

- อนๆ 3. การสราง

สภาพแวดลอมท เออตอสขภาพ (กายภาพ สงคม และเศรษฐกจ)

- กายภาพ เชน มการจดการขยะ ปา น า การใชสารเคมเกษตร และการสรางสงแวดลอมในครวเรอนทถกสขลกษณะ

สงเสรมใหชมชนมการปลกสมนไพรเพม มการใชป ยอนทรยชวภาพในการปลกผกกนเอง

จากครอบครวในชมชน

- สงคม เชน มความปลอดภยในชวตและทรพยสน ลดการเกดอบตเหต ครอบครวอบอน การจด

เยาวชนทมารวมในโครงการมความสนใจในเรองสมนไพรในพนทรวมกบผปกครองในการท ากจกรรม เกด

กจกรรมทม ในชมชน

35

คณคาทเกดขน ประเดน ผลทเกดขน

รายละเอยด หลกฐาน /

แหลงอางอง แนวทางการ

พฒนาตอ ม ไมม สภาพแวดลอมทเออตอเดก เยาวชน และกลมวยตางๆ มพนทสาธารณะ / พนททางสงคม เพอเออตอการสงเสรมสขภาพของคนในชมชน มการใชศาสนา / วฒนธรรมเปนฐานการพฒนา

ครอบครวอบอน

- เศรษฐกจสรางสรรคสงคม /สรางอาชพ / เพมรายได

สงเสรมใหชมชนปลกพชสมนไพร ท าลกประคบ หรอการผลตสมนไพรเพอเปนของช ารวยเพอเปนรายไดเสรม

กลมในชมชน

- มการบรการสขภาพทางเลอก และมชองทางการเขาถงระบบบรการสขภาพ

มการนวดแผนโบราณและใชลกประคบประกอบ และยาสมนไพรในการรกษาโรค

การใชยาสมนไพรของคนในชมชน

- อนๆ 4. การพฒนานโยบาย

สาธารณะทเออตอสขภาวะ

- มกฎ / กตกา ของกลม ชมชน มกตกาของชมชนหามเกบสมนไพรในทสาธารณะเพอธรกจ(ถาท าเพอธรกจตองน ามาปลกขยายพนธเอง)

กตกาในชมชน

- มมาตรการทางสงคมของกลม ชมชน มกตกาในชมชนหามบคคลภายนอกเขามาเกบหรอจบปลาในทสาธารณะในหมบานถาใครฝาฝนปรบครงละ

กตกาในชมชน

36

คณคาทเกดขน ประเดน ผลทเกดขน

รายละเอยด หลกฐาน /

แหลงอางอง แนวทางการ

พฒนาตอ ม ไมม 1,000 บาท

- มธรรมนญของชมชน

- อนๆ เชน ออกเปนขอบญญตทองถน ฯลฯ 5. เกดกระบวนการ

ชมชน - เกดการเชอมโยงประสานงานระหวางกลม

/ เครอขาย (ใน และหรอนอกชมชน) มการท างานเชอมโยงกบสภาองคกร

ชมชนเครอขายระดบอ าเภอ โครงสรางคณะท างานสภาองคชมชนระดบต าบล-อ าเภอ

- การเรยนรการแกปญหาชมชน (การประเมนปญหา การวางแผน การปฏบตการ และการประเมน)

มเวทพดคยในชมชน 2 เดอน/ครง เวทในชมชน

- การใชประโยชนจากทนในชมชน เชน การระดมทน การใชทรพยากรบคคลในชมชน

มการใหครภมปญญามาสอนในโรงเรยน

โรงเรยนบานรดปน

- มการขบเคลอนการด าเนนงานของกลมและชมชนทเกดจากโครงการอยางตอเนอง

มการรณรงคใหชมชนเปลยนคานยมการเลยงน าอดลมในงานศพ งานบญตางๆมาเปนน าสมนไพร

งานบญตางๆในชมชน

- เกดกระบวนการจดการความรในชมชน - เกดทกษะในการจดการโครงการ เชน การ คณะท างานมการท างานแบบม การท างานใน

37

คณคาทเกดขน ประเดน ผลทเกดขน

รายละเอยด หลกฐาน /

แหลงอางอง แนวทางการ

พฒนาตอ ม ไมม ใชขอมลในการตดสนใจ การท าแผนปฏบตการ

ระเบยบมากขนมการเตรยมงานกอนปฏบตงานจรง

ชมชน

- อนๆ 6. มตสขภาวะปญญา /

สขภาวะทางจตวญญาณ

- ความรสกภาคภมใจในตวเอง / กลม / ชมชน

สมาชกในกลมกลาแสดงออกกลาตดสนใจดวยตนเอง มเยาวชนรเรองสมนไพรมากขน

เกดแกนน าใหมในชมชน

- การเหนประโยชนสวนรวมและสวนตนอยางสมดล

คนรนใหม-เยาวชนมจตอาสามากขน มคนรวมในงานสาธารณะในชมชนมากขน

- การใชชวตอยางเรยบงาย และพอเพยง มการปลกผกกนเอง ท าน ายาลางจาน น ายาเอนกประสงคใชเอง

ทกครวเรอนในชมชน

- ชมชนมความเอออาทร เปนวถชวตในชมชนดงเดม วถชวตในชมชน

- มการตดสนใจโดยใชฐานปญญา มการน าภมปญญาดงเดมเชนการผลตลกประคบเพอใหมสรรพคณทางยาใหมากทสดโดยการน าความรจากผรท ม

กลมทท าลกประคบในชมชน

38

คณคาทเกดขน ประเดน ผลทเกดขน

รายละเอยด หลกฐาน /

แหลงอางอง แนวทางการ

พฒนาตอ ม ไมม ในชมชน

- อนๆ หมายเหต ในการวเคราะห ขอ ๑) – ๕) ใหศกษาจากรายละเอยดในบทท ๖ - ๙ นอกจากนผท าหนาทตดตามประเมนผล ควรจะตองสงรายงานใหกบแหลงทน และชวยผรบผดชอบโครงการใหสามารถจดท ารายงานความกาวหนาและ

รายงานฉบบสมบรณ กรณของ สสส. จะมแบบฟอรมรายงานดงตอไปนรวมถงแบบฟอรมในบทท ๔

39

ภาคผนวก