1

วตรรกะมททา [vitarka mudra (gesture of discussion);

ไทยมกเรยกวา ปางปฐมเทศนา]

[ว - แจง, ตรรกะ - ความคด (วตรรกะ - การวเคราะห), มททา - เครองหมาย]

2

วตรรกะมททา [vitarka mudra (gesture of discussion);

ไทยมกเรยกวา ปางปฐมเทศนา]

[ว - แจง, ตรรกะ - ความคด (วตรรกะ - การวเคราะห), มททา - เครองหมาย]

คาอธบาย มอขวามกใชในการแสดงมททาน โดยใชปลายนวหวแมมอและปลายนวชโคงมาจรดกนเปนวงกลม เพอเปนสญลกษณแทนธรรมจกร แสดงถงวา กาลงมการหมนธรรมจกรทเปนสญลกษณของการปฐมเทศนานนเอง ในการแสดงธรรม - ในทนกคอ การบรรยายในวชาน - กเพอตองการใหนกศกษาไดรบความร และเกดความคดใหชดแจง โดยการวเคราะหวจารณ นนเอง การทจะเกดผลสมฤทธนได นกศกษาควรตองมสวนรวมในการอภปรายดวย

3

อตลกษณนกศกษามหาวทยาลยอบลราชธาน

"สรางสรรค สามคค สานกดตอสงคม"

4

คณธรรมและจรยธรรมของนกศกษาคณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยอบลราชธาน

"รรกและสามคค มจตสาธารณะ"

5

วชา 1201 440 วทยาการเมลดพนธพชไร

เรอง

7.1 การผลตเมลดพนธ

กตต วงสพเชษฐ

ภาควชาพชไร

คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยอบลราชธาน

6

โครงเรอง

วตถประสงค

สารสนเทศพนหลง

วตถประสงคการผลตเมลดพนธ

การแบงชนเมลดพนธ

คณภาพเมลดพนธ

การวางแผนและการเขตกรรม

การวางแผน

7

โครงเรอง (ตอ)

การผลต

ใชเมลดพนธคณภาพด

เมลดพนธทใชตองมชนสงกวาเมลดพนธทจะผลต

ผลตเกนเปาหมายเลกนอย

ตวประกอบการคณ

การรบสมครเกษตรกร

การเวนระยะระหวางแปลง

การประมาณการปรมาณเมลดพนธทตองใช

8

โครงเรอง (ตอ)

การเขตกรรม

การตรวจแปลง

การเกบเกยว

เทคนคบางอยางทใชในการผลตเมลดพนธพชบางชนด

การปรบปรงสภาพเมลดพนธ (การลดความชน การ

นวด การทาความสะอาด การปฏบตตอเมลดพนธ การบรรจใน

ภาชนะ และการเกบรกษา)

เอกสารอางองและประกอบการเรยบเรยง

9

วตถประสงค

เพอใหรวา ทาไมจงตองผลตเมลดพนธ และ

ควรผลตเมลดพนธอยางไร เพอใหได

เมลดพนธปรมาณมากและมคณภาพด

10

ทาไม คน (โดยทวไปคอ เกษตรกร) จงใช

เมลดพนธในการขยายพนธพชและผลต

พชผล

เพราะวธนงายและสะดวกทสด และเสย

คาใชจายตาสด เมอเทยบกบวธอนๆ

11

คาศพททควรร

พนธปา (wild-type)

การปรบตวเปนพชปลก (domestication)

พนธปลก [cultivar (cultivated + variety) หรอ cultigen]

- พนธพนบาน (indigene/ indigen, heirloom, landrace

หรอ traditional variety)

- พนธผสมเปด (open pollinated variety)

- เมลดพนธลกผสม (hybrid seed)

12

คาอธบายเพมเตม

heirloom (อานวา แอรลม หมายถง พนธพนบาน) ใชกนคอนขางมากใน

กลมทใชภาษาองกฤษ โดยทวไปหมายถง พนธพช (เฉพาะพนธผสมเปด

เพราะใหลกทตรงตามพนธเดม ตางจากพนธลกผสม) ทถกเพาะปลก

มาแลวยาวนานกวา 50 ป และถกสงตอจากรนสรนภายในครอบครว

ปจจบนหาเมลดพนธแอรลมไดยาก หรออาจสญหายไปแลว?

ในตางประเทศ (ฝรง) การผลตพชผลแบบอนทรยมกไปดวยกนกบพชแอรลม เพราะ

การเพาะปลกพชเหลานมมากอนการเกดมปยวทยาศาสตรและสารปองกนกาจด

ศตรพช (สารเคมสงเคราะห) คนทปลกพชผกสวนครวจงมบทบาทอยางมากใน

การอนรกษพชแอรลม ดงทหลายคนสงวนพชพเศษเหลานไวในบาน และสงตอให

ลกหลาน พรอมเรองราวและประวตศาสตรทเกยวของ (สมยนเรยกวา ม story)

13

คาอธบายเพมเตม (ตอ)

สนใจลองดเวบ www.monticello.org และ www.seedsavers.org

นอกจากน ควรหาศกษาเกยวกบ Seedy Sunday (บางแหงอาจเรยกวา Seedy Saturday

หรอ seed swap) และ seed library ดวย เพราะเกยวของกน

14

สารสนเทศพนหลง

การนาพชปามาเพาะปลกตงแตครงอดต จนกลายเปนพชปลกในปจจบน มการคดเลอกพนธ ทงโดยตงใจและไมตงใจ ทาใหเกดการเปลยนแปลงบางอยางกบพชสมยใหมทปลก ดงน

1) สวนขยายพนธ (ผลผลต) ใหญขน เพราะอาหารสะสมถกสงไปเกบ

มากขน เชน เมลด ผล ฯลฯ

2) เมลดพนธมอตราการงอกสงขน

3) เมลดพนธงอกพรอมกน (สมาเสมอ) และคาดคะเนได (จานวนกลา

และระยะเวลา )

4) ผลทสกแกไมแตกงาย และเมลดทสกแกไมหลดรวงงาย

5) ลกษณะทางกายภายและทางเคมทไมพงประสงคลดลง

15

แหลงทมาของเมลดพนธในการผลตพชผล

เกษตรกรรายยอย

เกบไวเอง

ขอ หรอซอ จากเพอนบาน

ซอจากรานหรอบรษท ขอด เทยบกบ ขอดอย ?

เกษตรกรรายใหญ

ซอจากรานหรอบรษท

เกบไวเอง

16

ผลกระทบทตามมา

ผผลต (เกษตรกร) ยอมรบขอดตางๆ ขางตน

ของพชและเมลดพนธสมยใหม

ผบรโภคกยอมรบดวย

ทาให

ไมมใครเอาพชพนธสมยเกาแลวหรอ?

17

สภาพการผลตสวนใหญในปจจบน

กเปนอยางนจรงๆ

มเพยงนกวชาการบางสวน (สวนมากนกปรบปรง

พนธพช) และชาวบานบางกลม (เลกๆ)

ทยงสนใจพชปาและ/ หรอพชพนบาน

18

แทรก

ในสหรฐฯ ประมาณกนวา รอยละ 90 ของพนธไมผลและผกดงเดม ไดสญหายไปแลว ตวอยาง สมยกอนเคยมแอปเปลพนธตางๆ มากถง 7,000 พนธ แตในชวงป 1800 มเหลออยเพยงนอยกวา 100 พนธ

ในฟลปปนส สมยกอนเคยมขาวพนธตางๆ นบพนพนธ ปจจบน ปลกกนอยประมาณ 100 พนธ

ในจน ประมาณรอยละ 90 ของพนธขาวสาลทเคยมการปลกในศตวรรษกอนไดสญหายไปแลว

ในรอบศตวรรษทผานไป โลกไดสญเสยทงพนธพชและพนธสตวทเปนอาหารไปแลวมากกวาครง

FAO ประมาณวา มการสญเสยสายพนธตางๆ ของพชราวรอยละ 75 ในชวงศตวรรษท 20 (อตราการสญเสยราวหนงพนธตอวน)

19

แทรก (อก) ตารางท การเปรยบเทยบเมลดพนธพชพนธตางๆ ทมจาหนายในสหรฐ ป ค.ศ. 1903 กบทมอยในหองปฏบตการการเกบ

รกษาเมลดพนธแหงชาต สหรฐฯ (U.S. NSSL; เปลยนชอเปน NCGRP ในป ค.ศ. 2001) ในป ค.ศ. 1983

ชนดเมลดพนธ จานวนพนธในป 1903 จานวนพนธในป 1983

บท (beet) 288 17

ผกกาด (cabbage) 544 28

ขาวโพดหวาน (sweet corn) 307 12

ผกกาดหอม (lettuce) 497 36

มสคเมลอน (muskmelon) 338 27

ถว (เมลดกลม; pea) 408 25

แรดช (radish) 463 27

สควอช (squash) 341 40

มะเขอเทศ (tomato) 408 79

แตงกวา (cucumber) 285 16

Sieb

ert a

nd R

icha

rdso

n, 2

011

20

นคอเหตผลททาใหมการผลตเมลดพนธแบบสมยใหม ทจดวา เปนอตสาหกรรมพนฐานทสาคญของการผลตทาง

การเกษตรในปจจบน

มลคาการคาเมลดพนธทวโลกประมาณปละ 1.2 ลานลานบาท

สวนของประเทศไทยทสงออกเมลดพนธ ประมาณปละ 2,500 ลานบาท

(การประชมเมลดพนธพชแหงชาต ครงท 8, จงหวดอบลราชธาน)

21

พฒนาการของอตสาหกรรมเมลดพนธ

1) การเรยนร และการรบ วทยาการสมยใหมจากตางประเทศ

2) การจดตงสถานทดลอง และสถาบนการศกษาชนสง ทางดาน

การเกษตร

3) การพฒนาความรดานเมลดพนธ

4) ความกาวหนาทางเทคโนโลยการปรบปรงสภาพเมลดพนธ

5) ทางราชการไดพฒนาโปรแกรมรบรองเมลดพนธ (Seed

Certification Program) และตรากฎหมายเมลดพนธ

6) เอกชนเขามามสวนรวมมากขน (การแขงขน)

22

การผลตเมลดพนธมวตถประสงค เพอ

1) ผลตเมลดพนธคณภาพสง ตรงตามชนเมลดพนธ (ด

สไลดตามมา และหวขอโปรแกรมรบรองเมลดพนธ)

2) ใหจดการงาย และ

3) ใหมตนทนการผลตตา

หรอ ใหไดทงปรมาณและคณภาพ

บางคนบอกวา ใหไดปรมาณ คณภาพ และตามเวลา (ทจะใช)

23

การแบงชนเมลดพนธ (ดสไลดตอไป)

-เพอควบคมคณภาพเมลดพนธ

-เพอใหเกษตรกรไดใชเมลดพนธดในราคาเหมาะสม

24

การแบงชนเมลดพนธ (Seed classification)

เมลดพนธรประวต (pedigree seed) กรม

1) เมลดพนธคด (Breeder seed) วชาการฯ,

2) เมลดพนธหลก (Foundation seed) มหาฯ กรม

3) เมลดพนธขยาย (Multiplication กรม ปศสตว

หรอ Registered seed) สงเสรมฯ,

4) เมลดพนธจาหนาย หรอรบรอง กรมการขาว เกษตร

(Extension หรอ Certified seed) (เกษตรกร) กร

25

ชนเมลดพนธ (Seed class)

เมลดพนธรประวต (pedigree seed)

1) เมลดพนธคด (Breeder seed)

2) เมลดพนธหลก (Foundation seed หรอ Basic seed)

3) เมลดพนธขยาย (Multiplication seed หรอ Registered seed

หรอ Stock seed)

4) เมลดพนธจาหนาย หรอรบรอง (Extension seed

หรอ Certified seed)

26

ชนเมลดพนธ ปรมาณ และสปาย (สดสวนสามเหลยมไมถกตอง)

เมลดพนธ

คด

เมลดพนธจาหนาย

เมลดพนธขยาย

เมลดพนธหลก

27

เมลดพนธคด มปรมาณนอยมาก อยภายใตการดแลของนกปรบปรง

พนธ และสาหรบผลตเมลดพนธหลกตอไป

เมลดพนธหลก มปรมาณนอย อยภายใตการดแลของหนวยงานท

เกยวของ และสาหรบผลตเมลดพนธขยายตอไป

เมลดพนธขยาย มปรมาณเพมขน แตยงไมใชในทางการคา อยภายใต

การดแลของผผลตทขนทะเบยนไว และสาหรบผลตเมลดพนธ

จาหนายตอไป

เมลดพนธจาหนาย มปรมาณมาก อยภายใตการดแลของผผลตทขน

ทะเบยนไว และสาหรบขายใหเกษตรกรผผลตพชผล

นกวทยาการเมลดพนธทางานเกยวกบเมลดพนธจาหนายเปนสวนใหญ

28

คณภาพเมลดพนธ มองคประกอบหลก ดงน

1) ความบรสทธ

2) ความงอก (ความมชวต)

3) ความชน และ

4) ความแขงแรง

การจดการตางๆ ตองคานงถงคณภาพเหลาน รวมทงปรมาณเมลดพนธทจะได และตองเปนไปตามมาตรฐานชนเมลดพนธทผลต

29

คาศพททควรร

รน, ชด, กอง (lot)

พชผล (crop) และพชผลทปลกเพอผลตเมลดพนธ (seed crop) - กรณ

เมลดพนธขาวทคดไวเพอใชปลกในฤดตอไป ภาษาลาวและภาษาอสาน เรยกวา “เขาปก (ขาวปลก)”

พชเรอ?, ขาวเรอ (volunteer plant) - ขาวทเกดเองจากเมลดพนธทตกหลนในฤดกอน [สวนขาวทตกคาง

อยในแปลงกลา แลวเจรญเตบโตจนออกรวง ภาษาลาวเรยกวา “เขาหมากกา (ขาวตน?กลา)”]

ตนผดปกต (off type) – เปนพชผลทปลก แตมลกษณะผดเพอน

พชพนธปน, พชพนธอน (rogue)

วชพช (weed) - ขาวแดงมสองชนดตามความยาวของเมลด ถอวาเปนขาวปนในขาวขาว ขาวแดงเมลดยาวหรอขาวหอมมะลแดง ม

การปลกไวกน สวนขาวแดงเมลดสน จดวาเปนวชพช

พชตดโรค? (disease infected plant )

30

ตารางท มาตรฐานคณภาพเมลดพนธจาหนายของพชบางชนดของศนยขยายพนธพช*

* ปจจบนคอ ศนยเมลดพนธขาว; ไมมเรองความแขงแรง?

ชนดเมลดพนธ ความบรสทธ

(รอยละ)

ความงอก

(รอยละ)

ความชน

(รอยละ)

ขาว ≥98 ≥80 ≥14

ขาวโพด 98 75 13

ถวเขยว 98 75 12

ถวเหลอง 97 70 12

ถวลสง (ทงฝก) 95 70 10

31

กอนลงมอผลตเมลดพนธเพอการคา ผผลตควรศกษา

และทาความเขาใจกฎหมาย ระเบยบ และ/หรอ

มาตรฐาน ทเกยวของใหเขาใจกอน เพอปองกนความ

เสยหายทอาจเกดตามมาจากความไมรของผผลต

ตวอยาง คอ พรบ. มาตรฐานสนคาเกษตร พ.ศ. 2551

และการปฏบตทางการเกษตรทด (Good Agricultural

Practice - GAP)

32

ในภาพรวม การผลตเมลดพนธอาจแบงออกเปน

สองชวงใหญ คอ

1 การวางแผนและการเขตกรรม (planning and cultural

practice) เปนกจกรรมในแปลงเปนสวนใหญ [เรองน

(6.1)] และ

2 การปรบปรงสภาพเมลดพนธ (seed conditioning) เปน

กจกรรมในโรงงานเปนสวนใหญ [เรองตอไป (6.2)]

33

1 การวางแผนและการเขตกรรม ในการผลตเมลดพนธเชงอตสาหกรรม เราอาจศกษาบางแงมมของการผลตสนคาในอตสาหกรรมอนๆ แลวนามาปรบใช

กลยทธการผลตอาจแบงไดสองลกษณะ คอ การผลตเพอสตอกสนคา และการผลตตามสง

ในการผลต เราตองมวตถดบตางๆ ทตองใชในปรมาณและคณภาพตามตองการ ถา

เปนไปได ไมควรนามาเกบรกษาไวกอนนานเกนไป เพราะมคาใชจายในการเกบ

รกษา แตกไมใชไดมาชากวากาหนด ซงกจะสรางความเสยหายไดมากมาย (การ

จดซอจดหาอยในระยะแรกๆ หลงจากวางแผนการผลตแลว)

นาวตถดบมาใชในการผลตตามวธทดมประสทธภาพ เพอใหไดสนคาทมปรมาณและ

คณภาพตามทกาหนดไว (การผลตอยในระยะกลางๆ) แลวพยายามสงสนคา

เหลานนไปยงลกคาอยางรวดเรว (ไมควรเกบรกษาไวนานเชนกน; การกระจาย

สนคาอยในระยะหลง) (มตอ)

34

การวางแผน (และการเขตกรรม) (ตอ)

ดงนน ผผลตจงตองมองเรองเวลาใหถกตอง (เวลาทจะไดรบวตถดบ ระยะเวลาท

ตองใชในการผลต และเวลาทลกคาตองการสนคา) นอกเหนอจากการจดการใน

การผลต

ในการผลตเมลดพนธเชงอตสาหกรรม ควรตองมการวางแผนหลกไวตงแตแรก โดยด

อปสงคทจะเกดขนประกอบกบการพยากรณอปสงค มการวางแผนแยกยอยในดาน

ตางๆ คอ 1) การวางแผนวสด ทจะตองมการจดซอจดหา 2) การวางแผนการผลต

ทจะตองลงมอผลต และ 3) การวางแผนการกระจายสนคา ทจะตองมการกระจาย

สนคาอยางรวดเรว ทนกบความตองการของลกคา

ควรมการกาหนดวตถประสงครวม แลวแยกเปนวตถประสงคยอยตามกจกรรมยอย

พรอมกบกาหนดตวชวดวา ทาไดตามวตถประสงคทกาหนดไวหรอไม อยางไร

(มตอ)

35

การวางแผน (และการเขตกรรม) (ตอ)

การผลตทมโอกาสประสบความสาเรจมาก คอ มการจดซอจดหานอยรายการ (หากม

รายการมาก กมโอกาสทบางรายจะไมไดของหรอไดชาไมทนใช และมคาใชจายใน

การจดการมากขนดวย) และตองไดวตถดบกอนและใกลเวลาทตองใช (เกยวกบ

คาใชจายในการเกบรกษา) การผลตทางการเกษตรตองการวตถดบหรอปจจยการ

ผลตมากมายหลายรายการ และหลายรายการเปนปจจยทางธรรมชาตทควบคมหรอ

พยากรณไดยาก

ปรมาณการผลตทดควรมมากพอกบความตองการของลกคา แตกไมมากจนมสนคา

คงเหลอมากเกน ในทางปฏบต คงดจากประวตการผลตและการขายในอดต

สาหรบกรณการสตอกสนคา หรอรวมกบดสภาวะการตลาดในอนาคต หรอตามคา

สงซอของลกคา สาหรบกรณการผลตตามสง

36

(การวางแผนและ) การเขตกรรม

กระบวนการและกจกรรมตางๆ ในแปลงเปนสวนใหญ

ในทางปฏบตของการผลตเมลดพนธเชงอตสาหกรรม

1) มกจางเกษตรกรทมความชานาญเปนผผลตในพนทของ

เกษตรกรเอง หรอ

2) สงเสรมใหเกษตรกรผลต แลวรบซอคน เชน การผลต

เมลดพนธพชอาหารสตว ของบรษท Ubon Forage Seeds

และการผลตเมลดพนธขาว ของศนยเมลดพนธขาว

37

ในการเขตกรรม มปจจยทตองพจารณา ดงน

1) มาตรฐานทตองปฏบต (อยในเรองท 8 การควบคมคณภาพเมลดพนธ)

เรองนเกยวกบสามขอตอไปน

2) เกษตรกร

3) พนท และ

4) ลมฟาอากาศ

รายละเอยดตอไปน

38

1) เกษตรกร

- ตงใจทา และเขาใจระบบการผลต

- มเครองมอเครองใช

- มแรงงาน

39

2) พนท

- อยในแหลงผลตพชผลนน (เหมาะกบพชไรทใชเมลดมาก) หรอ

อยนอกแหลงผลต (เหมาะกบพชผกและไมดอก ทใชเมลดนอย)

- ขนาดใหญแหงเดยว (ทางานสะดวก) หรออยหลายแหง (ลดความ

เสยง)

- อยใกลสานกงาน/ โรงงานเมลดพนธ มถนนเขาถงพนท

- ดนด มวชพชนอย

- ไมเสยงตอนาทวม (เอานาเขาแปลงงายกวาเอานาออกจากแปลง)

- มประวตแปลง อยางนอย 2-3 ปยอนหลง

40

3) ลมฟาอากาศ

- ฤดฝน และฤดแลง แยกกนชดเจน

- ฤดกาลตรงเวลา

- ฤดฝนมนาฝนพอ หรอมระบบชลประทานสาหรบ

ฤดแลงหรอทดอน

ตวอยางบางแงมมทตองคานงถง กรณทใชนาชลประทาน ตองไมใชนา

เสย (นาสกปรก) รดพชผล และตองไมทาใหเกดการปนเปอนตอ

สภาพแวดลอม

41

ชวงพก 1/2

Noon: Rest from Work (after Millet), 1890

Paris: Musee d'Orsay

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/p

aint

ing/

p_06

86.h

tm

42

หลกปฏบตในการวางแผนและการผลต (ดวตถประสงค)

1 ตองใชเมลดพนธคณภาพด จากแหลงทเชอถอได และใชอยางถกกฎหมาย (ไมละเมดสทธผอน)

2 เมลดพนธทใชตองมชนสงกวาเมลดพนธทจะผลต หากจาเปน อาจใชเมลดพนธชนเดยวกบชนทจะผลตได

3 ควรผลตเกนเปาหมายเลกนอย (รอยละ 20?)

4 ควรทราบตวประกอบการคณ (seed multiplication factor) เพอคานวณปรมาณเมลดพนธทจะผลตได

(ดรายละเอยด)

43

ตวประกอบการคณเมลดพนธ (seed multiplication factor)

ของพช หมายถงน าหนกเมลดทจะผลตได จากการปลก

ดวยเมลดพนธหนงหนวยนาหนก หาไดจากสตรตอไปน

ตวประกอบการคณเมลดพนธ = ผลผลตเฉลยตอหนวยพนท (เชน กโลกรม/ไร)

อตราปลกตอหนวยพนท (เชนเดยวกน)

44

ตารางท ตวประกอบการคณของพชผลบางชนด

พช ตวประกอบการคณ

ขาว 20-30 ขาวโพด 45-250 ถวเหลอง 15-40 ถวลสง 10-30 ฝาย 10-40 หญา 20-100

45

หลกปฏบต (ตอ)

5 การรบสมครเกษตรกรรวมโครงการ ควรตอง

-ทาความเขาใจดานตางๆ กนกอน เชน ความตองการ ขอจากด

-ทาสญญาทชดเจน และยตธรรม

46

หลกปฏบต (ตอ)

6 การเวนระยะระหวางแปลง (isolation) เพอปองกนการผสม

ขามพนธ (พนธปนเปอน) ในพชชนดเดยวกน มสองลกษณะ/วธ

6.1 เวนระยะทาง (ดตารางตามมา)

6.2 เวนระยะเวลา ตวอยางขาวโพด ใหปลกหางกนสามสปดาหขนไป

พชผสมตวเอง และเมลดพนธชนตา เวนระยะแคบ ได

พชผสมขาม และเมลดพนธชนสง ตอง เวนระยะหาง

หากเปนไปได การปลกพชตางชนดกนในพนทเดยวกนจะไดผลดกวา

47

ตารางท ระยะหาง (เมตร) ระหวางแปลงผลตเมลดพนธชนตางๆ (พชชนดเดยวกน)

ชนดพช ชนเมลดพนธ

หลก ขยาย จาหนาย

ขาว (วธหวาน-หางขน; วธปกดา-แคบลง) 3 1-3 1-3

ขาวโพด (พนธผสมเปด) 400-600 200 200

ขาวฟาง 200-300 100 100

ถวลสง ถวเขยว ถวเหลอง และถวพม ? 3 3

วงศ Fabaceae 20 10 10

งา 100 50 50

ปอ 200 200 50

ฝาย 50 30 30

ละหง 300 200 200

ทานตะวน 600 400 400

วงศ Solanaceae 100 50 20

วงศ Brassicaceae 500 100 50

48

ในไมดอกทเมลดพนธมราคาแพงมาก อาจปองกนการ

ผสมขามพนธโดยการใชถงกระดาษไขคลมดอก

(ถงกระดาษไขทผลตสาหรบคลมดอกพชในงานผสมพนธโดยเฉพาะ)

วธนเสยคาจางแรงงานสงมาก

49

ดไวใชวา ...

Vegetable Garden in Montmartre, 1887

Amsterdam: Van Gogh Museum

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/p

aint

ing/

p_03

46.h

tm

50

ดไวใชวา ...

View of Arles with Irises in the Foreground, 1888

Amsterdam: Van Gogh Museum

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/p

aint

ing/

p_04

09.h

tm

51

หลกปฏบต (ตอ)

7 การประมาณการปรมาณเมลดพนธทตองใชปลก ตองร

จานวนตนพชหรอกลาทตองการตอพนท เชน ไร หรอตารางเมตร

รอยละความงอกของเมลดพนธ และ

จานวนเมลดตอกโลกรม หรอกรม

แลวใชสตรนคานวณปรมาณเมลดพนธทตองใช

นาหนกเมลดพนธทตองการใชทงหมด (กโลกรม)

= 100 x (จานวนตนทตองการ/ไร) x ขนาดพนท (ไร)

รอยละความงอกของเมลด x (จานวนเมลด/กโลกรม)

52

หลกปฏบต (ตอ)

8 การเขตกรรม การเตรยมแปลง การปลก การถอนแยก การกาจดวชพชและพนธปน การ

ใหนาและใสปย การปองกนกาจดโรคและแมลง และการเกบเกยว ทา

เชนเดยวกบการผลตพชผลชนดนนๆ เพยงแตมความประณตมากกวา

โดยเฉพาะ ความสะอาด และความนมนวล (เพอลดเมลดเสยหาย)

นอกจากน ยงมการตรวจแปลงเปนประจา และการบนทกขอมล

การใชสารเคมตางๆ ทเกอบทงหมดมอนตราย เปนเรองทมรายละเอยดมาก

ผใชตองมความรและใชอยางถกตอง เนองจากมกฎหมายควบคมอย

53

หลกปฏบต (ตอ)

การใหนา โดยเฉพาะในระยะทพชผลกาลงจะออกดอกจนถงระยะทเมลด

พนธกาลงเจรญเตบโต มความสาคญตอปรมาณผลผลตเมลดพนธมาก

กลาวคอ

- ชวยเพมจานวนดอก แลวมโอกาสทจะเพมจานวนและเพมขนาดเมลด

(คดถงเรององคประกอบผลผลต)

- ชวยใหกระบวนการทางสรรวทยาดาเนนไปไดด ตงแตเกสรของทง

สองเพศมความสมบรณ แขงแรง ผสมตดด ฯลฯ

- กรณอากาศรอนมาก กจะชวยลดอณหภมสภาพแวดลอม มเชนนน เรณ

อาจแหงฝอ และตาย ได

54

ดไวใชวา ....

Field with Ploughman and Mill, 1889

Boston: Museum of Fine Arts

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/p

aint

ing/

p_07

06.h

tm

55

ดไวใชวา ....

The Sower, (after Millet), 1888.

Kröller-Müller Museum, Otterlo

en.w

ikip

edia

.org

/wik

i/Vin

cent

_van

_Gog

h

56

ดไวใชวา ....

Potato Planting, 1884

Wuppertal: Von der Heydt-Museum

http://www.vggallery.com/painting/p_0172.htm

57

ดไวใชวา ....

Outskirts of Paris: Road with Peasant Shouldering a Spade, 1887

Private collection: Japan

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/p

aint

ing/

p_03

61.h

tm

58

ดไวใชวา ....

Two Peasant Women Digging in Field with Snow, 1890

Zurich: Foundation E.G. Bührle

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/p

aint

ing/

p_06

95.h

tm

59

หลกปฏบต (ตอ)

9 การตรวจแปลง โดยทวไป แตละแปลงประมาณ 1–3 ครง ขนอยกบวา ผลตเมลดพนธชนไหน เปนพชผสมตวเองหรอผสมขาม

และเกษตรกรมความชานาญ/นาเชอถอเพยงใด

ตรวจแปลงเพอคดทงตนผดปกต พนธปน พชอน และวชพช การตรวจ

เชนนตงแตแรกทางายกวาและเสยคาใชจายนอยกวาการคดแยก

สงเจอปนในภายหลง (เมอนวดเปนเมลดแลว)

ทาในระยะการเจรญเตบโตทสาคญและสามารถตรวจแยกพชไดงาย

เมอพบพชตางชนดและตางพนธปะปนอยในแปลง ใหถอนทงทนท

หากพบมากเกนไป อาจตองยกเลกแปลงผลตนนจากการเปนแปลงผลต

เมลดพนธ (ลดชนหรอลดเกรดแปลงผลต)

60

ตวอยางการตรวจแปลงในการผลตเมลดพนธขาว

กอนปลก ? วน

1 ตรวจดแปลงเพาะกลาและแปลงขยายพนธเพอปองกนและกาจดขาวเรอ

การกาจดพนธปน

ครงท 1 (ระยะกลา)

1 ตรวจดแปลงกลา

2 ตรวจดกลาผดปกต

ครงท 2 (ระยะแตกกอ) หากพบ ใหถอนไมเหลอตอ แลวทงนอกแปลง เพอไมใหแตกกอขนใหม

1 ตรวจดแปลงขยายพนธ

2 ตรวจดลกษณะการแตกกอ

3 ตรวจดลกษณะการชใบ ขนาดใบ และความสง

4 ตรวจดสของสวนตางๆ คอ ใบ ลาตน ขอ

(มตอ)

61

ตวอยางการตรวจแปลงในการผลตเมลดพนธขาว (ตอ)

ครงท 3 (ระยะออกดอก)

1 ตรวจดความสงของลาตน

2 ตรวจดดอกทออกกอนเพอน

3 ตรวจดลกษณะและขนาดดอก

4 ตรวจดสดอก

5 ตรวจดเกสรเพศผและเกสรเพศเมย

6 ตรวจดใบธง

ครงท 4 (ระยะโนมรวง หรอระยะสรางแปงในเมลด) หากพบ ตดตนทงได เพราะถงจะแตก

กอใหมกโตไมทนเพอน

1 ตรวจดความสมาเสมอของการโนมรวง

2 ตรวจดความยาวคอรวง

(มตอ)

62

ตวอยางการตรวจแปลงในการผลตเมลดพนธขาว (ตอ)

ครงท 5 [ระยะเมลดพนธเจรญเตมวย (สกแก)]

1 ตรวจดลกษณะรวง

2 ตรวจดความถหางของระแง (กงยอยบนชอดอกหรอรวงขาว)

3 ตรวจดลกษณะเมลดพนธ ในแง ส ขนาด หาง จดประบนเมลด โรค และแมลง

(ดดแปลงจาก กองสงเสรมมาตรฐาน, 2558)

63

ตวอยางการตรวจแปลงในการผลตเมลดพนธขาวโพดลกผสม

ครงท 1 (หลงปลก 30? วน)

1 แผนผงแปลง การปลก

2 การเวนระยะระหวางแปลง

3 การเขตกรรม จานวนประชากร

4 การเจรญเตบโต คาดการณวนถอดยอดวาจะตรงกนหรอไม

5 เปอรเซนตตนผดปกต

ครงท 2 (กอนผสมเกสรหนงสปดาห)

1 การเวนระยะระหวางแปลง

2 จานวนประชากร

3 การเจรญเตบโต คาดการณวนถอดยอด

4 เปอรเซนตตนผดปกต

5 คาดการณปญหาทอาจพบในการถอดยอด เชน ไมมแรงงานหรอมไมพอ ไม

ตรงกน (มตอ)

64

ตวอยางการตรวจแปลงในการผลตเมลดพนธขาวโพดลกผสม (ตอ)

ครงท 3 (ระยะถอดยอด)

1 เปอรเซนตเพศเมยทออกไหม

2 เปอรเซนตเพศผทใหเรณ

3 เปอรเซนตตนทถอดยอดไมทน

4 เปอรเซนตตนผดปกต

5 คณภาพการถอดยอด ตนปน และการตรงกน

ครงท 4 (หลงผสมเกสร 30 วน)

1 เปอรเซนตตนผดปกต

2 เปอรเซนตตนเปนโรครายแรง

3 การตดตนเพศผ

4 ประมาณการผลผลต พจารณาจากการหกลม การตดเมลด

5 คาดการณวนเกบเกยว และปญหาทอาจพบ (มตอ)

65

ตวอยางการตรวจแปลงในการผลตเมลดพนธขาวโพดลกผสม (ตอ)

ครงท 5 (ระยะเกบเกยว)

1 วนเกบเกยว

2 วนทคาดวาจะมารบซอ

3 สภาพการเกบรกษา

4 การตรวจสอบคณภาพ เชน ฝกปลอมปน ฝกฟนหลอ ฝกมโรค/แมลง ฝกออน

5 ประมาณการผลผลตทจะรบซอคน

(ดดแปลงจาก กองขยายพนธพช กรมสงเสรมการเกษตร)

66

ลกษณะเดนของขาวโพดทใชเปนเกณฑในการคดทงระหวางการตรวจแปลง

(มตอ)

ชวงเวลาทตรวจ ระยะการเจรญเตบโต ลกษณะทเดนชด

1 หลงปลก 30 วน ตนออน (หลงถอนแยก) สโคนตน

ลกษณะใบ หใบ สใบ

2 กอนผสมเกสรหนงสปดาห กอนผสมเกสร สโคนตน

ลกษณะใบ หใบ สใบ

3 ชวงถอดยอด (ทกวน) ผสมเกสร สชอดอก สอบเรณ สไหม

อายออกดอก

จานวนฝก

67

ลกษณะเดนของขาวโพดทใชเปนเกณฑในการคดทง (ตอ)

(ดดแปลงจาก กองขยายพนธพช กรมสงเสรมการเกษตร)

ชวงเวลาทตรวจ ระยะการเจรญเตบโต ลกษณะทเดนชด

4 หลงผสมเกสร 30 วน ตดฝก (หลงตดตนเพศผ) จานวนฝก

ขนาดและลกษณะฝก

ลกษณะกาบใบ

5 หลงเกบเกยว จดซอ เกบเกยว อายเกบเกยว

สและการเรยงตวของเมลด

จานวนแถว/ฝก

ขนาดและสของซง

68

เทคนคการเดนตรวจแปลงผลตเมลดพนธ พนทสองไร ให

เหน (คอนขาง) ทวถง

จะเดนผานประมาณ 7/8 ของแปลง จะเดนผานประมาณ 3/4 ของแปลง

เปนระยะทางประมาณ 210 เมตร เปนระยะทางประมาณ 200 เมตร

69

จะเดนผานประมาณ 1/2 ของแปลง จะเดนผานประมาณ 7/16 ของแปลง

เปนระยะทางประมาณ 180 เมตร เปนระยะทางประมาณ 150 เมตร

พช เรมตน – เสรจสน

การปฏสนธ (ชวโมง)

หลงดอกบาน – เมลดพนธ

มความงอกบาง (วน)

หลงดอกบาน – เมลดเจรญ

เตมวยทางสรรวทยา (วน)

ความชนเมลด

ทระยะเจรญเตมวย (รอยละ)

ขาว 12-24 10

ขาวโพด 50-60 30-35

ขาวโพด พนธสวรรณ 1 33 (หลงออกไหม 50%)

ขาวฟาง 10 27-35 25-30

ขาวสาล 5 26-30 40

ขาวบารเลย 5 25 42

หญา bromegrass 17 47

ถวเหลอง 30 70-90 20

งาขาว (มหาสารคาม 60) 42-44

งาดา (บรรมย) 30-35

งาดา-แดง (อบลราชธาน) 42-44 ?

ฝาย 22 40-45 50

ผกกาดหอม 5–6

กาแฟ 12-24

โอก 12-14 เดอน

ตารางท ระยะเวลาทพชบางชนดใชในการพฒนาเมลดพนธ และระดบความชนเมลดพนธ 70

71

ดไวใชวา ....

Women Working in Wheat Field, 1890

Amsterdam: Van Gogh Museum

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/d

raw

ings

/p_1

615v

.htm

สารสนเทศทควรร กอนเขาสการจดการขนตอนตางๆ

มการประเมนวา เกอบครงหนงของผลผลตพชผลทางการเกษตรทเกบเกยวกนทว

โลกสญเสยไประหวางแปลงปลกถงโตะอาหาร โดยอาจเปนสวนทเสยหายใน

ระหวางการผลต* นาไปเลยงสตว และบรโภคนสยของคน [กนไมหมด (ตก

มามากเกน อมกอน ตองมเหลอไว ... เผอหมา!) กนทงกนขวาง?]

การผลต*เมลดพนธมการสญเสยไหม?

คนละเรองเดยวกน

ในสหรฐฯ ทกป อาหารปรมาณมากถง 19 ลานตนถกทงจนกลายเปนขยะ คดเปน

สดสวนอาหารทถกทงขวางสงถงรอยละ 40 (ชาครต และคณะ, 2560)

72

73

หลกปฏบต (ตอ)

10 การเกบเกยว ตองทาดวยความนมนวล เพอลดความ

เสยหายทจะเกดกบเมลดพนธ

ในทางปฏบต เราเกบเกยวเมลดพนธในแปลงไดไมหมด* เพราะ

หากเกบเกยวเรว เมลดบางสวนยงไมแกพอ

หากเกบเกยวชา เมลดบางสวนรวงหลนแลว

หรอเมลด (ผล) อยต าหรอสงไป หรอถกใบบง

ขอสงเกต หากผลผลตเปนหว เชน มนสาปะหลง ปญหาจะนอยกวาผลผลตเปนเมลด เพราะ

ผลผลตพชหวทงไวในแปลงไดนานกวา โดยทปรมาณและคณภาพไมลดมากนก

เราจะใชประโยชนจากลกษณะเชนนไดหรอไม อยางไร?

74

ปจจยทตองพจารณาเพอกาหนดวน (และเวลา) เกบเกยว คอ

1 อายเกบเกยวของพช (ระยะเจรญเตมวยทางสรรวทยา) และ

2 ความชนในแปลงในชวงนน

โปรดสงเกต

ระยะเจรญเตมวยทางสรรวทยา (physiological maturity) เกดขนกอน

ระยะสกแก (ripe) เกดตามมาในเวลาตอมา

75

ในแงอายเกบเกยว

- คอนขางพรอมกนในพชไมทอดยอด แตไมพรอมกนใน

พชทอดยอด (เมลดทตาแหนงตางกน เจรญเตมวยไม

พรอมกน)

- กรณแปลงขนาดใหญทพนทเปนลอนคลน และปลก

พรอมกน พชในทลมมกเจรญเตมวยชากวาพชในทดอน

ในทางปฏบต จงมกตองเกบเกยวไมพรอมกน

76

การจะใหไดผลผลตสงสดและดสด

ควรคานงถง คณภาพ (ความบรสทธและความงอก)

และความชน ของเมลดพนธตลอดเวลา

สงเหลานจะมผลอยางมากในการปรบปรงสภาพเมลด

พนธทกาลงตามมา ซงหมายถงคาใชจายตางๆ ทจะเกดขน

รวมทงเวลาทตองใชในการทางานเพมเตม

77

ตารางท ระดบความชนเมลดพนธ (รอยละ) ทระยะเจรญเตมวยทาง

สรรวทยา และระยะสกแกเพอเกบเกยว

(ดดแปลงจาก Thomson, 1979. )

ชนดเมลดพนธ ระยะเจรญเตมวย

ทางสรรวทยา

ระยะสกแก

เพอเกบเกยว

ขาว 30 17 - 23

ขาวโพด 30 28 - 32

ขาวฟาง 30 25 - 30

ขาวสาล 40 16 - 19

78

ความชนเมลดพนธขณะเกบเกยว กบคณภาพผลผลต

ความชนเหมาะสม (ประมาณ 15-20%) เมลดไมเสยหายมากนก

[แตกมแงมมอนๆ ใหพจารณาดวย เชน เมลดรวงหลน ศตร (นก) เขา

ทาลาย ฝนจะตก]

ความชนสงเกนควร เมลดนม บอบชางาย

ความชนตาเกนควร เมลดเปราะ แตกหกงาย

79

ความชนเมลดพนธมความสมพนธกบความชนในอากาศ

ความชนในอากาศไมเทากนตลอดวน

เชา ชนมาก บาย-เยน แหง

จะเกบเกยวชวงไหนของวน?

ความชนในอากาศไมเทากนตลอดฤดปลก

ฤดฝน ชนมาก ฤดแลง แหง

จะปลกพช และเกบเกยวเมลดพนธ ชวงไหนของป?

ตองคดถงปจจยอนๆ ทเกยวของดวย

80

วธเกบเกยว อาจใชมอ หรอเครองจกร ขนอยกบปจจยท

เกยวของ

การใชมอ เมลดพนธทไดมคณภาพสงมาก

แต เสยเวลาและแรงงานมาก

การใชเครองจกร เมลดพนธทไดมกมคณภาพดอยลง (ตองตรวจสอบความชนเมลดพนธ ทาความสะอาดเครองจกรใหด และ

ปรบตงความเรวรอบเครองจกรใหเหมาะสม)

ทวา รวดเรวและคาใชจายตอหนวยตากวามาก

81

ดไวใชวา ....

Reaper with Sickle (after Millet), 1889

Amsterdam: Van Gogh Museum ht

tp://

ww

w.v

ggal

lery

.com

/pai

ntin

g/p_

0687

.htm

82

ดไวใชวา ....

Peasant Woman Binding Sheaves (after Millet), 1889

Amsterdam: Van Gogh Museum ht

tp://

ww

w.v

ggal

lery

.com

/pai

ntin

g/p_

0700

.htm

83

ดไวใชวา ....

Peasant Woman with a Rake (after Millet), 1889

Private collection ht

tp://

ww

w.v

ggal

lery

.com

/pai

ntin

g/p_

0698

.htm

84

รไวใชวา ....

คาวา picker หมายถง คนงานในฟารม (farmworker) ททาหนาทในการผลต

รวมถงการเกบเกยวผลผลตดวย ในแงกฎหมายแรงงาน มกใชคานใน

ความหมายทแคบลง กลาวคอ ไมรวมคนงานททาหนาทบรรจผลผลตในหบ

หอ

สวนคาวา pea-picker (pea หมายถง ถว) เปนคาเรยกในลกษณะทดถกดแคลน

คนงานยากจนทมาจากตางถน (ลกษณะนสยตามธรรมชาตของเจาถน?)

85

รไวใชวา ....

คาวา glean มความหมายวา เกบรวบรวมขาว หรอผลไม ทตกหลน หรอ

หลงเหลอ จากการเกบเกยวหลก (ครงแรก) ภาษาไทยกมคาวา เกบขาวตก

เชนกนทคนจนทา (ดรปนทชอ “The Gleaners” และทมนยทางชนชนและเพศ?)

กอนการมาถงของการเกษตรยคใหม ผหญงมกตองเปนผเกบขาวตก

(ภาษาถนปกษใตเรยก ขาวหลง)

http

s://e

n.w

iktio

nary

.org

/wik

i/gle

an

86

เทคนคบางอยางทมกใชในการผลตเมลดพนธพชบางชนด

1) ขาวโพดลกผสม

- ระยะหางระหวางพนธในแตละแปลงอาจลดลงได หากเพมแถวตนพอรอบแปลงมากขน (เพมความหนาแนนของเรณพนธเดยวกน และกนเรณพนธอน)

- ลกผสมเดยว ปลกตนแม 2 หรอ 4 แถว สลบกบตนพอ 1 หรอ 2 แถว

- ลกผสมค ปลกตนแม 6 ตน สลบกบตนพอ 2 แถว [กรณทตนพอสงกวาตนแม จะแพรเรณไดกวางขวางขน (ชอดอกเพศผอยสงเหนอตนแม) จงอาจเพมแถวตนแมไดอก]

- เฉพาะในแถวตนแม ชวงทชอดอกเพศผเรมแทงออกมา จะมการถอดยอดหรอดงชอดอกเพศผทง (detasselling)

- เฉพาะในแถวตนพอ หลงจากการถายเรณ (pollination) หรอการผสมเซลลสบพนธ (syngamy) แลว สองถงสามสปดาห จะมการตดตนพอทงทงหมด

- ในการปรบปรงสภาพ อาจคดแยกเมลดพนธตามขนาดและรปราง (เพอใหเหมาะสมกบเครองหยอดเมลดพนธ) (มตอ)

87

เทคนคบางอยางทมกใชในการผลตเมลดพนธพชบางชนด (ตอ)

2) ขาว ขาวพนธพนเมองทมลาตนสงมกหกลมในชวงกอนเกบเกยว เนองจากนาหนกรวงและลมแรง ชาวนาอาจใชไมไผลายาว ถอไวในแนวราบ แลวดนตนขาวในนาใหลมลงในทางเดยวกน (ตามลม) ชวยใหใชเคยวเกยวไดงายขน

3) ฝาย กอนเกบเกยวปยฝายดวยเครองจกร อาจฉดสารเคม (ABA?) ใหใบฝายรวง (เพอลดสงเจอปนในปยฝายและเมลดพนธ)

4) หญา มกเผาแปลง หรอฉดพนสารเคม กอนปลก เพอลดการปะปนจากหญาเดมทคางอยในแปลง และเพอจดการศตรหญา

5) ถวอาหารสตว เชน อลฟลฟา มกเลยงผง (แมลงภ) เพอชวยในการถายเรณ

88

ดไวใชวา ....

Wheat Field, 1888

New York, Metropolitan Museum of Art

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/d

raw

ings

/p_1

481.

htm

89

ดไวใชวา ....

Peasant Burning Weeds, 1883

Private collection

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/p

aint

ings

/p_0

020.

htm

90

(ตอ)

7.2 การผลตเมลดพนธ

91

เอกสารอางองและประกอบการเรยบเรยง กองสงเสรมมาตรฐาน. 2558. การปฏบตทางการเกษตรทดสาหรบเมลดพนธขาว. สานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและ

อาหารแหงชาต (มกอช.), กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กตต วงสพเชษฐ. 2559. การเกบและการลดขนาดตวอยางเมลดพนธ. http://www.agri.ubu.ac.th/~kitti/seed_keep&resize/.

เกรยงศกด สวรรณธราดล. 2556. ศนยกลางการผลตเมลดพนธ (Seed Hub): แนวทางและองคประกอบ. ขาวสารเมลด

พนธ. 20(2): 2-4.

เกยรตพงษ สนตะบตร (แปล; Taylor, D.A. เขยน). 2551. ซพพลายเชนสาหรบผจดการ. สานกพมพเอกซเปอรเนท,

กรงเทพฯ.

ชาครต นลศาสตร ไทกลา หมายเจรญ และปยะพร สวสดสงห. 2560. The Subject: ลงมอคด - Food for All. คด Creative

Thailand. 81(8): 6-7.

ณฐปกรณ พชญปญญาธรรม. 2015. กวาจะไดนงบลลงกศาล. สดารตน หนอคา, พทลง.

โตมร ศขปรชา (แปล). 2554. ประวตศาสตรกนได An Edible History of Humanity. โอเพนเวลดส, กรงเทพฯ.

นรนาม. 2554. โครงการการประชมทางวชาการเมลดพนธพชแหงชาต ครงท 8. 17 – 20 พฤษภาคม 2554. สมาคมเมลด

พนธแหงประเทศไทย และมหาวทยาลยอบลราชธาน. โรงแรมสนยแกรนด อบลราชธาน.

รตนา จนทรเทาว. 2557. ภาษาลาว...เลาเรอง. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. (มตอ)

92

เอกสารอางองและประกอบการเรยบเรยง (ตอ)

ศนยเมลดพนธขาวอบลราชธาน. มปป. เอกสารทเกยวของ. http://ubn-rsc.ricethailand.go.th.

สานกพฒนาอาหารสตว กรมปศสตว. มปป. ลงคทเกยวของ. http://nutrition.dld.go.th/.

Anon. N.D. No Title? www.supplychainguide.com.

Brooks, D. 2017. The Vincent van Gogh Gallery. http://www.vggallery.com. April, 2017.

Seed Technology Center. N.D. Related articles/papers. Mississippi State University, Mississippi, U.S.A.

Siebert, C. and J. Richardson. 2011. Food Ark. National Geographic. 220 (1): 108-131.

Thomson, J.R. 1979. An Introduction to Seed Technology. Leonare Hill, London.

Wikipedia. N.D. Related links. https://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page.

Wiktionary. N.D. Related links. https://en.wiktionary.org/wiki/Wiktionary: Main_Page.