1

วตรรกะมททา [vitarka mudra (gesture of discussion);

ไทยมกเรยกวา ปางปฐมเทศนา]

[ว - แจง, ตรรกะ - ความคด (วตรรกะ - การวเคราะห), มททา - เครองหมาย]

2

วตรรกะมททา [vitarka mudra (gesture of discussion);

ไทยมกเรยกวา ปางปฐมเทศนา]

[ว - แจง, ตรรกะ - ความคด (วตรรกะ - การวเคราะห), มททา - เครองหมาย]

คาอธบาย มอขวามกใชในการแสดงมททาน โดยใชปลายนวหวแมมอและปลายนวชโคงมาจรดกนเปนวงกลม เพอเปนสญลกษณแทนธรรมจกร แสดงถงวา กาลงมการหมนธรรมจกรทเปนสญลกษณของการปฐมเทศนานนเอง ในการแสดงธรรม - ในทนกคอ การบรรยายในวชาน - กเพอตองการใหนกศกษาไดรบความร และเกดความคดใหชดแจง โดยการวเคราะหวจารณ นนเอง การทจะเกดผลสมฤทธนได นกศกษาควรตองมสวนรวมในการอภปรายดวย

3

อตลกษณนกศกษามหาวทยาลยอบลราชธาน

"สรางสรรค สามคค สานกดตอสงคม"

4

คณธรรมและจรยธรรมของนกศกษาคณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยอบลราชธาน

"รรกและสามคค มจตสาธารณะ"

5

วชา 1201 440 วทยาการเมลดพนธพชไร

เรอง

8 การเกบรกษาเมลดพนธ

กตต วงสพเชษฐ

ภาควชาพชไร

คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยอบลราชธาน

6

โครงเรอง

วตถประสงค

ทาไมจงตองเกบรกษาเมลดพนธ?

ประเภทเมลดพนธตามความสามารถในการเกบรกษา

การเกบรกษา หรอการอนรกษ เมลดพนธ

ปจจยทเกยวของกบอายการเกบรกษาเมลดพนธ

หลกการความสมพนธระหวางปจจยทสาคญบางอยางฯ

ขอควรพจารณาทวไปในการลงทนเกบรกษาเมลดพนธ

การเกบรกษาเมลดพนธทแบงตามระยะเวลา

7

โครงเรอง (ตอ)

ปญหาทมกพบในการเกบรกษาเมลดพนธ

สารสนเทศทตองการ

หลกการในการเกบรกษาเมลดพนธ

โรงเรอนเกบรกษาเมลดพนธ

ประเดนทตองพจารณาในการเลอกประเภทโรงเกบ

การคาดการณความมชวตของเมลดพนธในระหวางการเกบรกษา

ศตรเมลดพนธ

กองเมลดเกดไฟไหมเองในโรงเกบแบบเปด

8

โครงเรอง (ตอ)

การตกหลม หรอตดกบ อยในกองเมลด

เอกสารอางองและประกอบการเรยบเรยง

9

วตถประสงค

เพอใหรหลกการในการเกบรกษาทด ทจะชวยใหเมลด

พนธเสอมสภาพชาทสด

10

ทาไมจงตองเกบรกษาเมลดพนธ?

เนองจากโดยทวไป เรา หรอเกษตรกร ไมไดขายเมลดพนธ

ออกไป หรอใชเพาะปลกพชผล ทนทตอจากการเกบเกยว

ในทางปฏบต มกตองรอเวลาอกหลายเดอนหรอเปนป (การ

เพาะปลกสวนใหญอาศยนาธรรมชาต เชน ฝน ทตกตามฤด)

หากไมมการเกบรกษาทดพอ เมลดพนธทผลตมาไดจะเสอมสภาพ

ในเวลาอนสน นคอสาเหตหลกของการสญเสยเมลดพนธโดยรวม

นอกจากน ยงจาเปนตองเกบรกษาเมลดพนธสวนหนงไวขยายพนธ

ในอนาคตทอาจมความจาเปน หรอเกดความไมแนนอน

11

รไวใชวา ....

ไมใชมแตคนทรจกเกบรกษาเมลดพนธและ/หรอเมลดพชไวใชในอนาคต สตวบางชนดกเกบรกษาเมลดไวเปนอาหารในยามขาดแคลนเชนกน เชน

มดเกบรกษาเมลด (ผล) ขาว หรอหญา ไวในรง

กระรอกฝรง (chipmunk) และนกหวขวานฝรง (woodpecker) เกบ รกษาผล (acorn) โอกไวใน หรอใกล รง

12

การเกบรกษาเปนขนตอนเกอบสดทายในการผลตเมลดพนธ

เมลดพนธจะเสอมสภาพไปเรอยๆ เรว หรอชา ขนกบพนธกรรมและสภาพแวดลอม

ในทางทฤษฎ (ปจจบน) เราไมสามารถเพม หรอคงระดบ คณภาพเมลดพนธไวได

การเกบรกษากเพอชะลออตราการเสอมสภาพ (และในบางกรณ อตราการสญพนธ) ของเมลดพนธใหชาทสด

ดงนน ความสาคญจงอยทขนตอนกอนหนาน นนคอ ควรตองผลตเมลดพนธใหมคณภาพสงทสดทจะทาได

13

คณภาพเมลดพนธทเกบเกยวมาได

เปนผลตอเนองมาจากคณภาพของพชผลทปลกอยในแปลงกอนหนาน

เพราะฉะนน ควรมการจดการการผลตในแปลงใหดทสด

ในหลกการ (ของใคร? ถกเถยงกนไดเรอยๆ)

เราไมสามารถทาใหเมลดพนธทเกบเกยวมา

มคณภาพเพมขนได

14

ยา

ในทางทฤษฎ สงมชวต รวมทงเมลดพนธ เมอเจรญเตบโตและ

พฒนาถงระดบสงสด หลงจากนน กตองเสอมสภาพและตาย

ไปตามธรรมชาต

(แมสงไมมชวตกอยในกฎนเชนกน แต ดสไลดท 58?)

การกลาวอางวา มวธทาใหสงมชวตทผานระดบสงสดแลว

(แนนอนวา ตองมการเสอมสภาพระดบหนงตามเวลาทผานไป)

กลบฟนสภาพดขนไดอก เปนเรองทตองตรวจสอบและ

ไตรตรองใหรอบคอบ

อาน (ฟง) แลว ตดสนใจเอง

ในประเทศสหรฐฯ หลายสบปมาแลว เคยมคน “หากน” กบเกษตรกรดวย

การใหมบรการฟนฟความงอกและความแขงแรงของเมลดพนธทเกาเกบจน

(เกอบ) หมดสภาพ โดยเกษตรกรนาเมลดพนธเกา (ความงอกและความ

แขงแรงตา) มาเขาเครองมอทใหกาเนดคลน/รงสพเศษ ฉายผานกองเมลด

พนธ คลน/รงสนสามารถทาใหเมลดพนธม “ความเปนหนมเปนสาว”

กลบมาอกครง เมอนาเมลดพนธทผานคลนวเศษนไปปลก กจะงอกเรวและ

ไดกลาทแขงแรง (เชอไหม? เพราะอะไร?)

การปฏบตทานองนในคน ไมวาคลน รงส บทสวด ฯลฯ กมทงทไดผล และ

ไมไดผล เหตใดจงเปนเชนน? ลองอภปราย

15

16

ประเภทเมลดพนธตามความสามารถในการเกบรกษา มสองกลม ดงน

1 เมลดพนธออรโธดอกซ [ตามแบบแผน?; orthodox seed (L. ความเหนตรงไปตรงมา, เปนไปตามธรรมเนยมทปฏบต)] เมลดพนธประเภทนอยรอดจากการลดความชนและการแชแขงไดในการเกบรกษาแบบนอกพนทดงเดม (ex-situ conservation) เชน เมลดพนธพช (เกษตร) ทวไป (หมายความวา เกบรกษาเมลดพนธไวไดนาน เพอเอามาปลกภายหลง)

การเกบรกษาเมลดพนธเกยวของกบเมลดพนธออรโธดอกซเปนสวนใหญ

2 เมลดพนธรแคลซแทรนต [ไมตามแบบแผน?; recalcitrant (L. ไมเชอฟง, ยากทจะทางานดวย) หรอ unorthodox seed] เมลดพนธประเภทนไมสามารถอยรอดจากการลดความชนและการแชแขงไดในการเกบรกษาแบบนอกพนทดงเดม เชน เมลดพนธยางพารา มะมวง ลนจ มงคด อะโวคาโด โกโก และพชสมนไพรหลายชนด (หมายความวา เกบรกษาเมลดพนธไวไมได ตองปลกทนทจงจะงอกใหกลาเพอขยายพนธตอไป)

17

การเกบรกษา หรอการอนรกษ เมลดพนธ มสองประเภท ดงน

1 การอนรกษแบบนอกพนทดงเดม (ex-situ conservation) นาไป

อนรกษไวนอกถนทอยตามธรรมชาตดงเดม เชน การเกบรกษา

ไวในคลงเมลดพนธ ในหองเยนเกบรกษาเมลดพนธ

การเกบรกษาเมลดพนธพชผลการเกษตรมกเปนการอนรกษแบบน

2 การอนรกษแบบในพนทดงเดม (in-situ conservation) การ

อนรกษไวในถนทอยตามธรรมชาตดงเดม เชน การกนกลมแม

ไมไวในปาอนรกษ เมอตองการ กไปเกบเอาเมลดพนธมาใช

การเกบรกษาเมลดพนธไมยนตนในวงการปาไมมการอนรกษแบบนดวย

18

ในความเปนจรง หรอในทางปฏบต การเกบรกษาเมลดพนธมหลายระยะ

ดงน

1 กอนเกบเกยวเลกนอย (หลงระยะเจรญเตมวยทางสรรวทยา) จนถงบรรจ

ภาชนะ หรอสงโรงงานปรบปรงสภาพเมลดพนธ

ชวงตงแตกอนเกบเกยวจนถงเกบเกยว เปนการเกบรกษาเมลดพนธไวใน

แปลง (field storage)

2 การเกบรกษาในโรงเกบจนถงสงใหรานคายอย

3 เกษตรกรซอมาแลว แตยงเกบรกษาไวในฟารมเพอรอวนปลก

ในทางเทคนค การเกบรกษาจงเปนคารวมๆ โดยเรมตงแตกอนเกบเกยวจนถงปลก

หรอจากแปลง (ผลตเมลดพนธ) สแปลง (ปลกพชผล)

19

ปจจยทเกยวของกบอายการเกบรกษาเมลดพนธ

1 พนธกรรม (ชนด และพนธ พช)

เราเลอก หรอถกกาหนด ตงแตตนในการผลตเมลดพนธ

(ตวอยาง เมลดพนธถวเหลอง พนธลพบร 84-1* มความแขงแรงด สามารถ

เกบรกษาไวไดนานกวาของพนธเชยงใหม 60)

2 สภาพแวดลอม โดยเฉพาะ ความชน และอณหภม

เราจดการไดระดบหนง แตมคาใชจายสง

(* อานนท มลพนธ ศษยเกาคณะเกษตรศาสตร ม.อบ. เปนหนงในทมวจย)

20

หลกการความสมพนธระหวางปจจยทสาคญบางอยาง

ในการเกบรกษาเมลดพนธ

(รปตอไปนจานวนหารป)

21

รปท 1 ความสมพนธระหวางความชนเมลดกบความชนสมพทธ (ทอณหภมหนง)

20

15

10

5

0

ความ

ชนเม

ลด (%

)

0 20 40 60 80 100

ความชนสมพทธ (%)

ไมปลอดภยสาหรบเกบรกษาเมลดพนธ

ปลอดภยสาหรบ

เกบรกษาเมลดพนธ

22

รปท 2 ระดบความชนเมลดและอณหภมทลดกจกรรมของเชอรา (พนทวาง)

15 10 20 25 5

ความชนเมลด (%)

40

10

0

20

30

อ ณห

ภม (°

ซ)

23

รปท 3 ระดบความชนเมลดและอณหภมทลดกจกรรมของแมลง (พนทวาง)

15 10 20 25 5

ความชนเมลด (%)

40

10

0

20

30

อ ณห

ภม (°

ซ)

24

รปท 4 ระดบความชนเมลดและอณหภมทลดกจกรรมการงอกของเมลดพนธ (พนทวาง)

15 10 20 25 5

ความชนเมลด (%)

40

10

0

20

30

อ ณห

ภม (°

ซ)

25

รปท 5 ระดบความชนเมลดและอณหภมทลดปญหาสามอยางขางตน (พนทวาง)

15 10 20 25 5

ความชนเมลด (%)

40

10

0

20

30

อ ณห

ภม (°

ซ)

26

ขอควรพจารณาทวไปในการลงทนเพอเกบรกษาเมลดพนธ

(จะเกบหรอไมเกบเมลดพนธ? จะสรางหรอไมสรางโรงเรอน?)

1 ควรมการเกบรกษาทดทกระยะ (ตงแตในแปลงผลตถงแปลงปลก; จากแปลงถงแปลง) เพอรกษาความมชวตหรอความงอก ความแขงแรง รวมถงความบรสทธ ของเมลดพนธ เพอประโยชนของทกฝาย ตงแตผผลตถงผใช

2 หากเลอกได ควรตงโรงเกบรกษาในพนททมภมอากาศเหมาะสม เพอลดคาใชจายในการบารงรกษา

(ประเทศไนจเรยและคาซกสถาน มการเกบรกษาฝายไวกลางแจง

รฐอรโซนา ประเทศสหรฐอเมรกา มการเกบรกษาเครองบนไวกลางแจงในทะเลทราย ดสไลดท 58)

27

ขอควรพจารณาทวไป (ตอ)

3 การเกบรกษาควรเหมาะสมกบชน และประเภท เมลดพนธ

เชอพนธ (germplasm) หรอเมลดพนธในชนทสง (เมลดพนธคด เทยบ

กบ เมลดพนธจาหนาย)

ประเภทเมลดพนธ (เมลดพนธผกและไมดอก เทยบกบ เมลดพนธพชไร)

4 ระยะเวลาทจะเกบรกษา

การเกบรกษาระยะยาวมคาใชจายสงมาก สวนการเกบรกษาระยะสนม

คาใชจายตากวา

28

การเกบรกษาเมลดพนธทแบงตามระยะเวลา

1 การเกบรกษาระยะสน เปนการเกบรกษาเมลดพนธทอยในชวงการคดเลอกและ

ปรบปรงพนธ และ/หรอเมลดพนธจาหนาย โดยเกบรกษาไวประมาณ 1-5 ป

ทอณหภม 15-20°C ความชนสมพทธ 60-70%

2 การเกบรกษาระยะปานกลาง เปนการเกบรกษาเชอพนธ (germplasm) ทใชใน

การปรบปรงพนธ โดยเกบรกษาไวประมาณ 5-10 ป ทอณหภม -5 ถง -10°C

ความชนสมพทธ 50-55%

3 การเกบรกษาระยะยาว เปนการเกบรกษาเชอพนธทมความสาคญมากและม

ปรมาณนอยมาก สาหรบใชในการปรบปรงพนธ โดยเกบรกษาไวนาน 10 ป

ขนไป ทอณหภม -10°C ความชนสมพทธ 35% หรอเปนการเกบถนอมโดย

การแชแขงไวในภาวะเยนยวดยง (cryopreservation)

29

ปญหา หรอความไมมประสทธภาพ ทมกพบในการเกบรกษาเมลดพนธ

1 เกบรกษาเมลดพนธทมคณภาพตา (แทบไมมประโยชนเลย ดสไลดตามมา)

2 เกบรกษาเมลดพนธทแหงไมเพยงพอ (ปญหาราและแมลงตามมา)

3 เกบรกษาเมลดพนธไวนานเกนไป (จนเมลดพนธตายหมด?)

4 เกบรกษาเมลดพนธชนดทเกบรกษาไวไมไดด (พวกทมลพด หรอโปรตน สง เชน ถวเหลอง)

5 โรงเกบรกษาไมด (ทาใหเมลดพนธเสอมสภาพเรว)

6 สภาพอากาศภายนอกโรงเกบไมด เชน ชนจด และ/หรอรอนจด (คาใชจายสงมาก ดสไลดตามมา)

30

จากปญหาตางๆ ในการเกบรกษาเมลดพนธ เชน เมลดพนธม

คณภาพตาเกนไป (เชน ใกลหมดอาย) หรอเสยคาใชจายสง

เกนไป (รายไดลด) จงควรมสารสนเทศทจาเปนอยาง

ครบถวน และมการไตรตรองอยางรอบดาน กอนตดสนใจ

เกบรกษาเมลดพนธกองใดกองหนง

31

สารสนเทศทตองการ

ตวอยางสารสนเทศเกยวกบคณภาพเมลดพนธทตองการ เพอจะใชประกอบการตดสนใจวา จะเกบรกษาไวหรอไม? จะเกบรกษาเปนเวลาสน หรอเปนเวลานาน (จะรบขายออก หรอจะเกบไวขามป)

1 เมลดพนธพชชนดและพนธใด (องคประกอบทางเคมของเมลด เชน เมลดพนธทมนามนมากมกเกบรกษาไวไดไมนาน)

2 คณภาพเมลดพนธในดานตางๆ เชน ความบรสทธ ความงอก

3 ปรมาณเมลดพนธ

4 ศกยภาพในการเกบรกษา

32

ศกยภาพในการเกบรกษาของเมลดพนธสามารถประเมนไดโดย

การทดสอบตางๆ เชน

1 วธเรงอาย (AA test)

2 วธเตตระโซเลยม (TZ test)

3 วธกาดา (GADA test)

เมลดพนธทมระดบความมชวตสง สามารถเกบรกษาไวไดนาน

เมลดพนธทมระดบความมชวตตา ควรรบจาหนายจายแจก

33

ชวงพก 1/2

Noon: Rest from Work (after Millet), 1890

Paris: Musee d'Orsay

http

://w

ww

.vgg

alle

ry.c

om/p

aint

ing/

p_06

86.h

tm

34

หลกการในการเกบรกษาเมลดพนธ

1 การเกบรกษาไมสามารถทาใหคณภาพเมลดพนธดขนได แตอาจจะชวย

ชะลออตราการเสอมสภาพของเมลดพนธใหชาลงได

2 ปจจยสงแวดลอมทมอทธพลตอคณภาพเมลดพนธ และเกยวของกบการ

เกบรกษาเมลดพนธมากทสดคอ ความชน และอณหภม

ความชนอากาศมอทธพลตอความชนเมลดพนธอยางมาก และมากกวา

อทธพลของอณหภม

ระดบความชนในเมลดพนธมอทธพลตอการเสอมสภาพของเมลดพนธ

มากกวาอณหภม

35

หลกการ (ตอ)

ในสภาพการเกบรกษาแบบเปดทควบคมสภาพแวดลอมไมได ความชน

เมลดพนธจะเปลยนแปลงตามความชนสมพทธของอากาศ (ความชน

ภายนอก > ภายใน > รอบเมลดพนธ > ในเมลดพนธ)

สวนในการเกบรกษาแบบปด (มาตรฐาน) ความชนเมลดพนธจะ

เปลยนแปลงไมมาก (ความชนภายนอกกบภายในไมคอยเกยวของกน)

หรอหากเมลดพนธอยในซองอะลมเนยมฟอยล ความชนสมพทธของ

อากาศในภาชนะบรรจจะเปลยนแปลงตามความชนเมลดพนธ

ตวอยางการเกบรกษาเมลดพนธขาวทบรรจในกระสอบปาน

ในโรงเกบแบบเปด รกษาความงอกไวไดประมาณ 1 ป

ในโรงเกบแบบปด (อณหภม 18 องศาเซลเซยส) รกษาความงอกไวไดประมาณ 2 ป

36

หลกการ (ตอ)

เมลดพนธทมความชนสงจะเสอมสภาพเรวขน ตวอยางเชน ทระดบ

ความชนของเมลดพนธสงกวา 18% จะทาใหอตราการหายใจสงขน ผลท

ตามมากคอ ทาใหเกดความรอนในกองเมลด แลวไปสงเสรมกจกรรม

ของราและแมลงทตดมากบเมลดพนธ

ตวอยาง มรายงานวา เมลดพนธขาวญปนทมความชนสงจะเสอมความงอกเรว

ควรลดความชนใหเหลอประมาณรอยละ 10

โดยทวไปในเมลดพนธการเกษตร เมลดพนธทชนมากออนแอตอความรอน

มากกวาเมลดทแหง ยกเวนเมลดพนธทอยในชวงพกตว

37

หลกการ (ตอ)

ตารางท ระดบความชนเมลดพนธทเหมาะสม (%) สาหรบเกบรกษา

ระยะเวลาตางๆ ทอณหภมประมาณ 16°C

ระยะเวลาเกบรกษา (ป) เมลดทวไป เมลดมนามนมาก

1 11-13 8-10

2 10 <8-10

≥3 <10 -

38

หลกการ (ตอ)

อณหภมอากาศทสง (รอน) มอทธพลในดานลบตอเมลดพนธ เนองจากจะ

เรงกระบวนการชวเคมในเมลดพนธใหเพมขน เชน การหายใจ ซงทาให

เกดความรอนและความชนในกองเมลดพนธ นอกจากน อณหภมสงยง

ชวยเรงกจกรรมของราและแมลงทอยในกองเมลดดวย จงกลายเปน

ปฏกรยาลกโซ ทเรงใหเมลดพนธเสอมสภาพเรวขน

ในขาวเปลอก หากเมลดมความชนสง ขาวจะมอตราการหายใจสงขน ทาให

มความรอนสงขนในกองเมลด หากปลอยไวนาน เมอนาขาวเปลอกไปส

จะไดขาวสารทมสเหลอง เรยกวา ขาวเปนฟนหน

39

หลกการ (ตอ)

3 เมลดพนธทมความชนตาสามารถเกบรกษาไวไดในทอณหภมสง

จงนาไปสแนวคดการเกบรกษาแบบปดผนก (sealed storage) ทลดความชน

เมลดพนธกอนบรรจภาชนะใหตากวาการเกบรกษาแบบเปดประมาณ 2-

3% นนคอ ทาใหเมลดพนธมระดบความชน 7–9% จะสามารถเกบรกษา

ไวในภาชนะปดผนกไดนานขนอยางปลอดภย และความชนของอากาศ

ในภาชนะบรรจจะอยในสภาวะสมดลกบความชนเมลดพนธตลอดไป

ตราบเทาทยงไมไดเปดภาชนะ มการนาวธนไปใชมากกบเมลดพนธผก

และไมดอก

และนาไปสหลกการทวา เมลดพนธทมความชนสง ตองเกบรกษาไวทอณหภมตา

40

หลกการ (ตอ)

4 กฎเกณฑทวไปโดยประมาณ (rule of thumb) กลาววา สภาพการเกบรกษาทดสาหรบเมลดพนธ ควรมผลรวมของความชนสมพทธ (%) กบอณหภม (°F) เทากบ หรอนอยกวา 100 ตวอยาง

ความชนสมพทธ 50% + 50°F (10°C) = 100

ความชนสมพทธ 60% + 40°F (4.4°C) = 100

แตทงน ตองอยในชวงทไมเกนเลยความจรง คอ ความชนสมพทธในชวงประมาณ 40-50 ถง 70–75% และอณหภมในชวงประมาณ 50-60 (10.0-15.6°C) ถง 80–90°F (26.7-32.0°C)

เนองจากความชนมบทบาทสาคญกวาอณหภม ดงนน สดสวนหรอตวเลขในสมการขางตนจงควรมาจากอณหภมมากกวา หรอพยายามทาใหความชนสมพทธตาไวนนเอง

41

หลกการ (ตอ)

5 การลดความชนเมลดพนธลง 1% จะทาใหมศกยภาพทจะเกบรกษาไดนาน

ขนประมาณเกอบหนงเทาตว หลกเกณฑนเปนไปไดในชวงความชน

เมลดพนธทเหมาะสม คอ ในชวง 5–20%

พงระลกไววา ทความชนเมลดพนธระดบสงในชวง 18–20% เมลดพนธจะม

อายการเกบรกษาสนมาก แสดงใหเหนวา ความชนเมลดพนธม

ความสาคญมาก เพยงแค 1% กมอทธพลอยางมากมาย

42

หลกการ (ตอ)

6 การลดอณหภมโรงเกบลง 10°F จะทาใหมศกยภาพทจะเกบรกษาเมลด

พนธไดนานขนประมาณเกอบหนงเทาตว หลกเกณฑนเปนไปไดในชวง

อณหภมการเกบรกษาทเหมาะสม คอ ในชวง 50-60 (10.0-15.6°C) ถง

80-90°F (26.7-32.0°C)

โดยทวไป อณหภมในหองเกบไมควรเกน 20°C

พงระลกไววา ทอณหภมสงในระดบ 32.0°C เมลดพนธจะมอายการเกบ

รกษาสนมาก

จะเหนไดวา อณหภมมความสาคญนอยกวาความชน เนองจากตองลดถงครงละ

10°F จงจะสามารถเพมศกยภาพในการเกบรกษาเมลดพนธไดเทากน

43

หลกการ (ตอ)

โดยทวไป หองเกบทดสาหรบเมลดพนธควรมความชนสมพทธไมเกน 60%

หากจะใหดขน ควรมความชนสมพทธ 40% และอณหภม 10°C (50°F)

นนกคอ หองเกบเมลดพนธควรมสภาพแหงและเยน สวนจะแหงและ/หรอ

เยนขนาดไหน ใหพจารณาจาก

1) ชนดเมลดพนธ วามแปง หรอนามน เปนองคประกอบหลก

2) จะเกบรกษาไวนานเทาใด เชน จะเกบไวใชในฤดตอไป หรอเกบรกษา

ไวนานหลายป และ

3) สภาพทางสรรวทยาของเมลดพนธ วาแขงแรงมาก หรอมความ

เสยหายจากรอยราวหรอชา

44

หลกการ (ตอ)

โปรดสงเกต

สภาพการเกบรกษาสาหรบเมลดพนธแตกตางจากหองเยนทวไปทเกบรกษาผลผลตสด เชน ผกสด และผลไม ทมความชนสมพทธสงถง 80% หรอสงกวา เพอชวยไมใหผลผลตเหยวแหง ดงนน จงไมควรทจะเกบรกษาเมลดพนธในหองเยนทวไปทใชในอตสาหกรรมอาหาร

ในการเกบรกษาตวอยางทางประวตศาสตรธรรมชาตวทยา (natural history; เชน ตวอยางแหงสตวชนดตางๆ) ซงเปนการเกบรกษาระยะยาวนาน สภาพแวดลอมทดคอ ความชนสมพทธประมาณ 40% และอณหภม 65-70°F (Berlin and Purcell, 2014)

45

หลกการ (ตอ)

7 เมลดพนธทแกไมเตมท เสอมคณภาพ หรอเสยหาย ไมสามารถเกบรกษา

ไวไดดเหมอนเมลดพนธทแกเตมท แขงแรง หรอปกต เนองจากคณภาพ

เมลดพนธไดถกกาหนดเรยบรอยแลวตงแตตอนเกบเกยว หรอชวงผาน

ขบวนการปรบปรงสภาพแตละขนตอน

จงเหนไดชดเจนวา เมลดพนธทมคณภาพดจะเกบรกษาไวไดดกวา

เราไมสามารถยกระดบคณภาพเมลดพนธใหดขนไดจากการเกบรกษา

แมวาจะเกบไวในโรงเกบทดมากกตาม ดงนน ในการเกบรกษาเมลด

พนธเปนเวลานาน จงควรเกบรกษาเฉพาะเมลดพนธทมคณภาพดมาก

เทานน

46

หลกการ (ตอ)

8 อาย หรอความยาวนาน ในการเกบรกษาเมลดพนธ เปนลกษณะเฉพาะ

ของพชแตละชนด

ตวอยางพชทเมลดพนธมอายสน เชน ถวเหลอง ถวลสง และหอม ซงเปน

พวกทมนามนมากในเมลด

สวนเมลดพนธทมอายยาว เชน ธญพชเมลดเลกตางๆ และขาวโพด ซงเปน

พวกทมแปงมากในเมลด

47

หลกการ (ตอ)

9 ความสะอาดเปนสงทสาคญและจาเปนมากในการเกบรกษาเมลดพนธ

หามเกบรกษาเมลดพนธรวมกบสารกาจดวชพช ปย เกลอ และอาหารสตว

(สารเคมนนเอง)

ควรปองกนหนและแมลงศตรใหด และ

อยาวางเมลดพนธ หรอภาชนะบรรจ สมผสพนโดยตรง ใหใชแครรอง (pallet;

ไมสมผสพน และยงมชองวางดานลางชวยระบายอากาศดวย)

48

โรงเรอนเกบรกษาเมลดพนธ แบงไดเปนสองประเภท คอ

1 โรงเกบรกษาแบบเปด หรอควบคมสภาพแวดลอมไมได มก

ใชเกบรกษาเมลดพนธในระยะเวลาสน

2 โรง (หอง) เกบรกษาแบบปด หรอควบคมสภาพแวดลอมได

มกใชเกบรกษาเมลดพนธเปนระยะเวลานาน

49

เพมเตม

เมลดพนธทเกบไวในหองเยน เมอจะเอาออกมาสสภาพรอน ควรยายเมลด

พนธนนมาไวในหอง “ปรบสภาพ” ทมอณหภมกลางๆ ทวา มความชน

ตา เปนระยะเวลาหนงกอน เพอลดการควบแนนของไอนาทจะเกดทผว

ของเมลดหากเอาออกมาไวในสภาพอากาศรอนทนท

คาถาม

นกศกษาเคยซออปกรณอเลกทรอนกสหรอเครองใชไฟฟาแบบ

“ใหมแกะกลอง” ไหม? กรณทอปกรณหรอเครองใชเหลานน

บรรจอยในถงพลาสตก สงเกตดๆ จะเหนวา ถงพลาสตกถกเจาะ

รไวจานวนหนง ทาไมผผลตจงทาเชนนน? ลองหาคาตอบ

50

รไวใชวา ....

คาทเกยวกบโรงเรอนเกบรกษา แตใชงานตางกน ดงน

seed storage โรงเรอนสาหรบเกบรกษาเมลดพนธ (ซาย)

silo ถงขนาดใหญและสงสาหรบเกบรกษาเมลดพชหรออาหารสตว

granary (grain + -ary; และ/หรอ garner) โรงเรอนสาหรบเกบรกษาเมลดพช อาหารสตว หรอขาวของตางๆ

rice barn ยง/เลาขาว

larder โรงเรอนสาหรบเกบรกษาอาหาร (คน) ทใชประจาวน (ขวา)

http

://en

.wik

iped

ia.o

rg/w

iki/L

arde

r

http

://w

ww

.fao.

org

51

รไวใชวา ....

เลา (ยง) ขาวของชาวอสานทพบเหนไดทวไปในอดตคงไดผานววฒนาการจนมรปรางลกษณะเหมาะสมตามสภาพสาหรบเกบรกษาเมลดขาว (ทงขาวเปลอกทเอาไวกน และขาวปลกทใชขยายพนธตอไป) และการใชงานในครวเรอนหรอครอบครว

ความเหมาะสมของเลาขาวในแงของการเปนโรงเกบรกษา (แบบเปด) คอ

1 กนและลดความชน จากฝน นาคาง และนาทวม ดวยการมหลงคาลาดชน ฝาไมไผสาน ยาดน หรอไมจรง (ระบายความชนได) พนไม และเสาสง

2 กนและลดความรอน จากแสงแดด คลายขอ 1 และใตถนโลงระบายความรอนไดด

3 ปองกนศตรตางๆ (แมลง นก หน ขโมย) ดพอสมควร กรณแมลง ตอเนองจากขอ 1 และ 2 และบางครง มการกอไฟ (มควนรม) อยใกลๆ , กรณนก เลาปด (เกอบ) มดชด, กรณหน มการตแผนสงกะสหรอกรวยรอบเสา หรอมแปนไมกนหนไตขนเลา, และกรณขโมย พนเลาอยสง ไมมบนได หรอยกบนไดออกไปเกบไว

(ดรปตามมา)

52

รไวใชวา ....

เลา (ยง) ขาวชาวไทโยย จงหวดสกลนคร

http

s://si

tes.g

oogl

e.co

m/si

te/th

iyoy

/thi-x

yu-x

asay

?tm

pl=%

2Fsy

stem

%

2Fap

p%2F

tem

plat

es%

2Fpr

int%

2F&

show

Prin

tDia

log=

1

53

ประเดนทตองพจารณาในการเลอกประเภทโรงเกบ

คากอสราง และบารงรกษา ตอหนวยพนท (สงหรอตา ตองจายเรอยๆ?)

ปรมาณเมลดพนธ (มากหรอนอย เปนตนหรอกโลกรม)

ราคาเมลดพนธตอหนวย (สงหรอตา เปนเชอพนธ (germplasm) หรอเมลด

พนธจาหนาย เปนเมลดพนธพชไรหรอผกหรอไมดอก) และ

ระยะเวลาการเกบรกษา (กวน กเดอน หรอกป? เชอพนธตองเกบรกษาไว

หลายสบป)

54

ตวอยางโรงเกบรกษา (คลง) เมลดพนธทไดมาตรฐาน (?) ในประเทศไทย

ธนาคารเชอพนธขาว ทคลอง 6 อาเภอธญบร จงหวดปทมธาน มการเกบ

รกษาเมลดพนธในโรงเกบแบบปด

หองเกบเชอพนธ (germplasm) ขาวระยะเวลา 20 ป ใชอณหภม 5°C

สวนหองเกบเชอพนธขาวระยะเวลา 50 ป ใชอณหภม –10°C ทเรยกวา การ

เกบถนอมโดยการแชแขงไวในภาวะเยนยวดยง (cryopreservation)? เปน

การเกบรกษาเมลดพนธแหง ในอณหภมตามาก ไดเปนเวลานาน

ปจจบน ทวโลกมธนาคารหรอคลงเมลดพนธ (seed bank) ประมาณ 1,400 แหง

ทวา สวนมากกอยในภาวะสมเสยงตอการสญเสย เนองจากหลายสาเหต เชน

สงคราม ภยธรรมชาต หรอขาดแคลนเงนทน

คลงเมลดพนธทมความมนคงมาก คอ Svalbard Global Seed Vault

55

รไวใชวา ....

คลงเมลดพนธทเรยกวา Svalbard Global Seed Vault ทสรางอยในชนดนเยอกแขงคงตว (permafrost) ของภเขาหนทราย บนเกาะ Spitsbergen หมเกาะ Svalbard ประเทศนอรเวย คลงเมลดพนธแหงนทอยหางขวโลกเหนอเพยง 700 ไมล (เปนการเกบรกษาในภาวะเยนยวดยง - cryopreservation)

เกดจากการรเรมของนกอนรกษชอ Cary Fowler รวมกบ Consultative Group on International Agricultural Research เพอเปนคลงเมลดพนธสารองใหกบคลงเมลดพนธอนๆ ทวโลก โดยมการนาสาเนา? (copy) เมลดพนธจากคลงตางๆ มาเกบรกษาไวในคลงแหงน ทมความเยนยะเยอกตลอดเวลา อยในเขตปลอดแผนดนไหว และอยเหนอระดบนาทะเล 400 ฟต เพอเปนหลกประกนวา เมลดพนธเหลานนอยในทสงและแหงตลอดไป แมวานาแขงทขวโลกจะละลาย (หรอเกดสงครามนวเคลยร)

56

รปท หมเกาะ Svalbard ในมหาสมทรอารกตก

57

รปท Svalbard Global Seed Vault

http

://w

ww

.non

-hyb

rid-s

eeds

.com

/ VA

ULT

long

term

seed

stora

gesy

stem

.htm

l

http

s://w

ww

.regj

erin

gen.

no/e

n/to

pics

/food

-fish

erie

s-an

d-ag

ricul

ture

/

agric

ultu

re/s

valb

ard-

glob

al-s

eed-

vaul

t/pic

ture

-arc

hive

/id46

2226

/

58

รไวใชวา .... (อก)

คลงเมลดพนธทเคย หรอเกอบ สญเสยเมลดพนธพชตางๆ ทมคณคาตอมนษยชาต

คลงเมลดพนธของอฟกานสถาน มเมลดพนธโบราณพวกวอลนต อลมอนด ทอ (พช) และผลไมอนๆ ถกพวกทาลบนกวาดลางคลงในป 2001

คลงเมลดพนธท Abu Gharib อรก มเมลดพนธขาวสาล ถวเลนทล ถวชกพ ถก?ปลน ชวงทอเมรกาบกอรกป 2003

คลงเมลดพนธของฟลปปนส เมลดพนธ (ขาว?) จานวนมากเสยหายจากนาโคลนทวม (พายไตฝ น) ในป 2006

คลงเมลดพนธในละตนอเมรกาเกอบสญเสยเมลดพนธมนฝรง เพราะเครองทาความเยนเสย

คลงเมลดพนธของมาลาวเปนเพยงตแชแขงอยในกระทอมไม

คลงเมลดพนธเกอบทงหมดของเคนยาเกอบลมสลาย เพราะไมมเงนจายคาไฟฟา

59

ลองคด

มคนจานวนหนงทอยากกลบมามชวตอกครงหลงจากไดตายไปแลว จงไดจางใหบรษททใหบรการดานนเกบรกษารางกาย (หรอศพ? ในทางกฎหมาย) ของตวเองไวในภาวะเยนยวดยง [cryopreservation; เรยกกนในวงการทาใหคนตายฟนขนมาใหมนวา การจาศลในภาวะเยนยวดยง? (cryonic hibernation)] เพอรอเวลาในอนาคตทวทยาการทางการแพทยเจรญกาวหนามากพอทจะสามารถทาใหเขา/เธอฟนคนชพขนมาไดใหม

การทาเชนนคลายกบ หรอตางจาก การเกบรกษาเมลดพนธหรอไม อยางไร?

การนารางกายของคนตายทอยากฟนขนมาอกไปเกบรกษาไวทขวโลกจะประหยดกวาไหม?

60

ขาวลาสด

เมลดพนธ chickpea และ fava bean จากประเทศซเรย (นาจะมาจาก

International Center for Agricultural Research in the Dry Areas (ICARDA)

ทอยทเมอง Aleppo และกาลงเกดสงครามกลางเมองในขณะน – พ.ศ. 2555) เปนสวนหนงในบรรดาเมลดพนธประมาณ 25,000 ตวอยาง ทถกนาไปเกบรกษาไวท Svalbard Global Seed Vault เมอเรวๆ น

(Anon., 2012)

เมลดพนธมนฝรง? และพชอนๆ ท International Potato Center (CIP ในภาษาสเปน) ประเทศเปร กเคยเผชญกบปญหาเสยงตอการสญเสยเนองจากสงครามกลางเมองกอนหนานไมกปเชนกน

61

รไวใชวา ....

มคาบางคาทเกยวของและนาสนใจ

canopy seed bank (canopy ทรงพม) เปนลกษณะทตนพชยงเกบรกษาเมลดพนธไวในทรงพม พบไดในพชบางชนดทไมไดปลอยเมลดใหรวงหลนลงมาตามทควร จนกวาจะมปจจยบางอยางมากระตน เชน สนเขาทเกบเมลดพนธไวในโคน (cone) จนเมอเกดไฟปา โคนจงจะอาออก แลวปลดปลอยเมลดพนธออกมา

soil seed bank เปนปรากฏการณธรรมชาตของการเกบรกษาเมลดพนธไวในดน (เมลดพนธรวงหลนจากตนแมลงมา) โดยทเมลดพนธเหลานนมการพกตว จงสามารถอยไดนานโดยไมเสอมสภาพ (ใหนกถงเมลดพนธวชพชในแปลง)

62

รไวใชวา ....

กองทพสหรฐฯ ใชประโยชนจากสภาพแหงแลง (ความชนในอากาศตามาก) ทเมองทซอน รฐอรโซนา ในการเกบรกษาเครองบนและขปนาวธสวนเกนไวกลางแจง เพอลดคาใชจาย สภาพความชนในอากาศทตามากของพนทนนชวยชะลอการเสอมสภาพของอปกรณตางๆ ไดมาก (วสดอปกรณเหลานยงนากลบมาใชประโยชนได)

http://en.wikipedia.org/wiki/309th_Aerospace_Maintenance_and_Regeneration_Group

63

รไวใชวา ....

ฝรงชางคดเคยเสนอเกยวกบการเกบรกษาอาหารสวนเกน ในแบบทมคาใชจายตา เพอจะรบมอกบภาวะฉกเฉนทอาจเกดกบมนษยชาต (คนทงโลก)

- อาจขนเมลดพช รวมทงอาหารลกษณะอนๆ ทมเกนการบรโภคในแตละป ไปเกบไวททวปแอนตารกตก (ขวโลกใต; ทาไมตองเปนทน?)

- กรณทวปแอนตารกตกอยไกลเกนไปสาหรบหลายๆ ประเทศ หากเปนประเทศทมเหมองเกลอใตดน (ประเทศไทยกม) ทเลกใชงานแลว กอาจเกบรกษาเมลดพช เมลดพนธ และอาหารบางชนด ไวในเหมองเกาเหลานเปนเวลานานได เนองจากเหมองเกลอใตดนมความชนตา (เพราะอะไร?) ในระดบคงท และยงมอณหภมคอนขางตาดวย (กรณทเหมองไมลกมาก) เพราะ “หองเกบ” ในเหมองเกลอสามารถปดผนกไดดวยผลกเกลอ

64

รไวใชวา ....

การเกบรกษาขาวหอมมะล (พนธขาวดอกมะล 105 และ กข 15) เพอคงคณภาพไว

ความหอมของขาวหอมมะลเปนผลของสารระเหย (หมายความวา ระเหยหายไปได) 2-acetyl-1-pyroline ทมอยในเมลดขาว (การใชปยโพแทสเซยมชวยเพมกลนหอมใหขาวได) การจะรกษาสารระเหยนไวใหอยในเมลดขาวไดนานจงควรเกบรกษาขาวสารไวในทเยน ประมาณ 15 องศาเซลเซยส กรณทเปนขาวเปลอก ใหเกบรกษาทระดบความชนของเมลดขาว 14-15% ทงน ไมควรเกบรกษาขาวกลอง เนองจากจะเกดสภาพหนไดงาย?

65

การคาดการณความมชวตของเมลดพนธในระหวางการเกบรกษา

นกวชาการพยายามหาทางคาดการณวา เมลดพนธทเกบรกษาไวจะมชวตอย

ไดนานเพยงใด เพอประสทธภาพในการเกบรกษา

ตวอยางทมผศกษาในเมลดพนธถวเหลอง เรยกวาดชนอาย (age index) ทใชบอก

วา เมลดพนธถวเหลองทเกบรกษาไวยงมชวตดอยหรอไม โดยใชสตร

ดชนอาย = {เวลาเกบรกษา (เดอน)} x 10x + y

โดยท x = 0.143 x ความชนของเมลดพนธ (%)

y = 0.0645 x อณหภมในการเกบรกษา (°C)

จากสตร ความงอกของเมลดพนธถวเหลองเรมจะลดลงเมอมดชนอายถง 15,000

66

ในการเกบรกษาเมลดพนธ หากการจดการหลงการเกบเกยว

และระหวางการเกบรกษาไมดพอ อาจพบศตรชนดตางๆ

(สงมชวต) ในกองเมลดพนธได ตวอยางเชน

แมลง ศตรสาคญและทาความเสยหายไดมาก

ไร

รา โดยเฉพาราสกล Aspergillus ทผลตชวพษอะฟลา (aflatoxin)

นก

หน

67

อบตภย - กองเมลดเกดไฟไหมเองในโรงเกบแบบเปด

การทจะเกดไฟ ตองมองคประกอบสามอยางอยดวยกน และในเวลาเดยวกน

คอ เชอเพลง ความรอน และออกซเจน

68

กองเมลดเกดไฟไหมเอง (ตอ)

การเกบรกษาเมลด (นาจะเปนเมลดพชทพงเกบเกยวมา?) เปนกองขนาด

ใหญมาก โดยเฉพาะอยางยง ในโรงเกบทอากาศถายเทไมได ในใจกลาง

กองเมลดจะสะสมความรอนเพมขนเรอยๆ ทงทเปนผลจากการหายใจ

ของเมลดเอง และอาจจะมาจากแมลงทอยในกองเมลดดวย

ความรอนทเกดขนในกองเมลดจะแผออกโดยรอบ โดยจะกระจายขน

ดานบนในอตราทเรวกวา เนองคณสมบตของอากาศรอนทเบากวาอากาศ

ปกต และจะลอยตวขนเบองสง

69

กองเมลดเกดไฟไหมเอง (ตอ)

ผลทไดจากการหายใจอยางหนงกคอ ความชน อากาศรอนในกองเมลดจะ

พาความชนภายในกองขนดานบนดวย เมอเขาใกลดานบนของกองเมลด

ทอากาศเยนกวา อากาศรอนและชนในกองทอยดานบนใกลผวกองเมลด

อาจจะควบแนนเปนหยดนา ความชนทเพมขนอาจจะมากพอทจะทาให

เชอราทตดมากบผวเมลดเจรญเตบโตไดและกระจายออกเปนชนเมลดท

เปนรา

ราบางชนด (หรอเมลดดวย?) ผลตกาซมเทน (methane) เมอกองเมลดม

ความรอนสงขนมาก จงอาจทาใหเกดไฟไหมได เหตการณเชนนเคย

เกดขนแลวในตางประเทศ

70

อบตภย - การตกหลม หรอตดกบ อยในกองเมลด (grain

entrapment)

อบตเหตเชนนเปนลกษณะทคนททางาน โดยเฉพาะการขนถาย

เมลดพชปรมาณมหาศาล ตกหลม (จมลง) หรอตดกบ อยในกอง

เมลดพชและไมสามารถชวยตวเองใหขนมาได หากไมมคนมา

ชวย กอาจเสยชวตได [คลายทรายดด (quicksand)]

ในการทางานในกองเมลดขนาดใหญมากจงควรสวมใสอปกรณ

ความปลอดภยไวดวย เชน เชอกโยงตวเอง (สาแหรก)

71

การตกหลม หรอตดกบ อยในกองเมลด (ตอ)

มณฑลอนฮย ประเทศจน: คนงานทาความสะอาดหกคนพลดตกลงไปในยงฉางความ

สงกวา 18 เมตรทเหนน คนงานสองคนถกฝงทงเปนในกองขาวเปลอกจนเสยชวต

เพราะหนวยกภยเขาชวยไมทน (โปรดสงเกต คนงานไมสวมอปกรณความปลอดภย)

http

://w

ww

.man

ager

.co.

th/c

hina

/Vie

wN

ews.a

spx?

New

sID

=958

0000

0549

02

72

เอกสารอางองและประกอบการเรยบเรยง โตมร ศขปรชา (แปล). 2554. ประวตศาสตรกนได An Edible History of Humanity. โอเพนเวลดส, กรงเทพฯ.

ยง บญอารย. 2554. เลาขาวในวฒนธรรมไท-อสาน (Tai-Esan Traditional Rice Barn). วารสารวชาการ คณะ

สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. 10: 24-35. http://202.28.117.248/journal/wp-content/uploads/

2012/06/Pages-from-01-3.pdf.

เรองชย รกศรอกษร (แปล). 2551. ประวตศาสตรโลกผานเกลอ - Salt: A World History; Mark Kurlansky (เขยน). มตชน,

กรงเทพฯ.

Anon. 2012. ET CETERA. National Geographic. 222 (2).

ASTV ผจดการออนไลน. 2558. ยงฉางมรณะกลนกนชวตคนงาน กภยชวยทลกทเลกวาสบชวโมง.

http://www.manager.co.th/china/ViewNews.aspx?NewsID=9580000054902.

Berlin J. and R. Purcell. 2014. The things they brought back. National Geographic. 225(1): 56-69

Seed Technology Center. N.D. Related articles/papers. Mississippi State University, Mississippi, U.S.A.

Wikipedia. N.D. Related links. https://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page.

Wiktionary. N.D. Related links. https://en.wiktionary.org/wiki/Wiktionary:Main_Page.