ศิลปะเวียดและจาม

ภาพจากปกหน้า

ภาพจากปกหลัง

(ซ้าย) พระพิฆเณศสมัยหมีเซิน E1 พิพิธภัณฑ์ประติมากรรมจาม เมืองดานัง

(ขวา) ประตูงอโมน พระราชวังเมืองเว้

  ภาพถ่ายโดย : ธนกฤต ละออสุวรรณ

(ซ้าย) องค์ประกอบสถาปัตยกรรม ไม้แกะสลักรูปมังกรเล่นไข่มุกไฟ

สมัยราชวงศ์เจิ่น พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์เวียดนาม เมืองฮานอย

(ขวา) เศียรมังกรดินเผา สมัยราชวงศ์เจิ่น

ราคา ๑๖๐ บาท

ศิลปะเวียดและจามดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช

บริษัทมติชน จำกัด (มหาชน) : ๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาลประชานิเวศน ๑ เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ๑๐๙๐๐โทรศัพท ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ตอ ๑๒๓๕โทรสาร ๐-๒๕๘๙-๕๘๑๘แมพิมพสี-ขาวดำ : กองพิมพสี บริษัทมติชน จำกัด (มหาชน)๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานิเวศน ๑ เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ๑๐๙๐๐ โทรศัพท ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ตอ ๒๔๐๐-๒๔๐๒พิมพที่ : โรงพิมพมติชนปากเกร็ด ๒๗/๑ หมู ๕ ถนนสุขาประชาสรรค ๒ ตำบลบางพูด อำเภอปากเกร็ด นนทบุรี ๑๑๑๒๐โทรศัพท ๐-๒๕๘๔-๒๑๓๓, ๐-๒๕๘๒-๐๕๙๖โทรสาร ๐-๒๕๘๒-๐๕๙๗จัดจำหนายโดย : บริษัทงานดี จำกัด (ในเครือมติชน) ๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานิเวศน ๑ เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ๑๐๙๐๐โทรศัพท ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ตอ ๓๓๕๐, ๓๓๕๑โทรสาร ๐-๒๕๙๑-๙๐๑๒Matichon Publishing House a division of Matichon Public Co., Ltd.12 Tethsabannarueman Rd, Prachanivate 1, Chatuchak, Bangkok 10900 Thailand

• ที่ปรึกษาสำนักพิมพ : อารักษ คคะนาท, สุพจน แจงเร็ว, นงนุช สิงหเดชะ• ผูจัดการสำนักพิมพ : กิตติวรรณ เทิงวิเศษ• รองผูจัดการสำนักพิมพ : รุจิรัตน ทิมวัฒน• บรรณาธิการบริหาร : สุลักษณ บุนปาน• บรรณาธิการสำนักพิมพ : พัลลภ สามสี• หัวหนากองบรรณาธิการ : อพิสิทธิ์ ธีระจารุวรรณ• พิสูจนอักษร : โชติชวง ระวิน | พัทนนลิน อินทรหอม• รูปเลม : กิตติชัย สงศรีแจง• ศิลปกรรม : นุสรา สมบูรณรัตน• ออกแบบปก : สุลักษณ บุนปาน• ประชาสัมพันธ : กานตสินี พิพิธพัทธอาภา

หนังสือเลมนี้พิมพดวยหมึกที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอมเพื่อปกปองธรรมชาติ และสุขภาพของผูอาน

ศิลปะเวียดและจาม • ดร. อชิรัชญ ไชยพจนพานิชพิมพครั้งแรก : สิงหาคม ๒๕๕๗ราคา ๑๖๐ บาท

ขอมูลทางบรรณานุกรมอชิรัชญ ไชยพจนพานิช. ศิลปะเวียดและจาม. กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๕๗.๑๙๒ หนา--(ประวัติศาสตรศิลปะ).๑. ศิลปะเวียดนาม I. ชื่อเรื่อง700.9597ISBN 978 - 974 - 02 - 1311 - 6

หากสถาบันการศึกษา หน�วยงานตางๆ และบุคคล ตองการสั่งซื้อจำนวนมากในราคาพิเศษโปรดติดตอโดยตรงที่ บริษัทงานดี จำกัดโทรศัพท ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ตอ ๓๓๕๓โทรสาร ๐-๒๕๙๑-๙๐๑๒

สารบัญศิลปะเวียดและจาม

คำานิยม (๘) คำานำา (๑๔)

๑ ประวัติศาสตร์สังคมและวัฒนธรรม ๒ ยุคก่อนประวัติศาสตร์ ๓

ยุคประวัติศาสตร์:

อาณาจักรเวียดและอาณาจักรจาม ๓ อาณาจักรเวียด  ๔          อาณาจักรจาม  ๘

ความสัมพันธ์กับดินแดนไทย ๑๑ อาณาจักรเวียดและดินแดนไทย  ๑๑          อาณาจักรจามและดินแดนไทย  ๑๔

๒ ประวัติศาสตร์ศิลปะเวียดและจาม ๒๑ ยุคก่อนประวัติศาสตร์ ๒๒ วัฒนธรรมดงเซิน  ๒๒          วัฒนธรรมซาหวิ่นห์  ๒๔

การสร้างงานศิลปกรรมในอาณาจักรเวียด ๒๕

ศาสนาและลัทธิความเชื่อที่มีผลต่องานศิลปกรรม  ๒๕

ศิลปะเวียด ๒๙

สถาปัตยกรรม  ๒๙  

          ประติมากรรม  ๔๒

ศิลปะเวียดและจาม(6)

การสร้างงานศิลปกรรมในอาณาจักรจาม ๕๕

ศาสนาและลัทธิความเชื่อที่มีผลต่องานศิลปกรรม  ๕๕

ศิลปะจาม ๕๗          สถาปัตยกรรม  ๕๗          ประติมากรรม  ๖๓

๓ แหล่งเรียนรู้และสถานที่สำาคัญ ทางประวัติศาสตร์ศิลปะ ๘๒ พิพิธภัณฑ์ ๘๓ พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์  ๘๓          พิพิธภัณฑ์ประติมากรรมจาม  ๘๔          พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์เวียดนาม  ๘๙

แหล่งโบราณสถานในศิลปะเวียด ๙๓

เมืองฮานอย ๙๓ วัดโมตโกต หรือวัดวิหารเสาเดียว  ๙๖          วัดเวินเหมียว หรือวิหารวรรณกรรม  ๙๗          วัดก๋วนถัง  ๙๙          วัดหง็อกเสิน หรือวัดเนินหยก  ๑๐๒

เมืองฮอยอัน ๑๐๕          สะพานญี่ปุ่น  ๑๐๖

          ศาลเจ้าเฝือกเกี๋ยน  ๑๐๙

          ศาลเจ้าก๋วงเจีย  ๑๑๔

          หอบรรพชนมิงเฮือง  ๑๑๖

เมืองเว้และพระราชวังต้องห้าม ๑๑๘

แหล่งโบราณสถานในศิลปะจาม ๑๒๑ ปราสาทฮัวหล่าย  ๑๒๓          กลุ่มปราสาทหมีเซิน  ๑๒๔          ปราสาทเฟื้อกหลก หรือปราสาททอง  ๑๒๘          ปราสาทโพนคร  ๑๓๐          ปราสาทถ่าปดอย   ๑๓๒          ปราสาทโพกลองการาย  ๑๓๕

ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช (7)

๔ ความสัมพันธ์ทางประวัติศาสตร์ศิลปะ กับดินแดนไทย ๑๔๐ วัฒนธรรมก่อนประวัติศาสตร์เวียดนาม

ในดินแดนไทย ๑๔๑

ร่องรอยศิลปะเวียดในดินแดนไทย ๑๔๓

ที่มาของวัดอนัมนิกายในดินแดนไทย ๑๔๓

งานศิลปกรรมภายในวัดอนัมนิกาย ๑๔๕ สถาปัตยกรรม  ๑๔๖          ประติมากรรมพระพุทธเจ้า          พระโพธิสัตว์ และเทพต่างๆ  ๑๕๒

ร่องรอยศิลปะจามในดินแดนไทย ๑๕๖ ภาคใต้  ๑๕๗          ภาคอีสาน  ๑๖๐

๕ บทสรุป ๑๖๗

บรรณานุกรม ๑๖๙

หนังสือชุด“ประวัติศาสตร์ศิลปะในประเทศอาเซียน”เกิดขึ้น

เนื่องด้วยการท่ีประเทศในภูมิภาคนี้ประกาศรวมตัวกันเป็นประชาคม

อาเซียนในพ.ศ.๒๕๕๘ดังนั้นในทุกภาคส่วนของแต่ละประเทศ

จึงมีความตื่นตัวเรียนรู้ซึ่งกันและกันมากขึ้นอันเป็นการเตรียมความ

พร้อมในด้านต่างๆเพื่อรับกับการเข้าร่วมประชาคมดังกล่าว

ศิลปวัฒนธรรมถือได้ว่าเป็นเอกลักษณ์ส�าคัญอย่างหน่ึงของ

ประชาชาติอาเซียนภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะคณะโบราณคด ี

มหาวิทยาลัยศิลปากรถือเป็นหน่วยงานหนึ่งที่มีการเรียนการสอน

ศิลปะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และมีฐานข้อมูลด้านศิลปกรรมอยู่

ระดับหนึ่งจนอาจกล่าวได้ว่าเป็นศูนย์กลางความรู้ทางด้านศิลปกรรม

โบราณในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ด้วยเหตุนี้คณาจารย์ในภาควิชาฯ

จึงได้ร่วมกันจัดท�าชุดต�าราความรู้เรื่อง“ศิลปกรรมในเอเชียตะวัน

ออกเฉียงใต้”ตามโครงการเข้าสู ่ประชาคมอาเซียนโดยได้รับทุน

สนับสนุนจากงบประมาณแผ่นดินคณะโบราณคดีมหาวิทยาลัย

ศลิปากรเพือ่จดัท�าต�าราในครัง้นี้ซึง่เลอืกเขยีน๕ศลิปะได้แก่ศลิปะ

เวียดและจามศิลปะเขมรศิลปะพม่าศิลปะลาวและศิลปะชวาส่วน

ชุดที่๒ที่จะตามมาได้แก่ศิลปะไทย(เปรียบเทียบกับเพื่อนบ้าน)และ

ศิลปะในประเทศอื่นที่เหลือได้แก่ศิลปะในประเทศมาเลเซียสิงคโปร์

บรูไนและฟิลิปปินส์

คำานิยม

ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช (9)

วฒันธรรมดัง้เดมิของผูค้นในภมูภิาคนีม้พีฒันาการมาในลกัษณะ

เดียวกันตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ยุคสังคมล่าสัตว์จนสู่สังคม

เกษตรกรรมมีหลักฐานทางโบราณคดีที่แสดงให้เห็นว่าสังคมยุคแรก

เริ่มนี้มีวัฒนธรรมร่วมกันเช่นวัฒนธรรมหัวบินเนียนต่อมาเมื่อเข้าสู ่

ยุคโลหะความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมชัดเจนข้ึนเช่นมีวัฒนธรรม

ดองซอนวฒันธรรมยุคส�ารดิทีพ่บกลองมโหระทกึในลกัษณะเดยีวกนั

และในช่วงก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายได้พบหลักฐานว่าผู ้คนใน

ภูมิภาคนี้เริ่มมีการติดต่อแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมซึ่งกันและกันเช่น

เครื่องประดับก�าไลตุ้มหูที่มีรูปแบบเดียวกันเป็นต้น

การเปล่ียนแปลงทางวัฒนธรรมที่ส�าคัญในภูมิภาคนี้คือการ

รับวัฒนธรรมทางศาสนาจากอินเดียโดยได้พบหลักฐานว่าศาสนา

เริ่มเข้ามาเผยแผ่แล้วต้ังแต่ราวพุทธศตวรรษที่๗-๙ทั้งศาสนาพุทธ

และฮนิดูดเูหมอืนว่าในระยะเริม่แรกนัน้ศาสนาเข้ามาปรากฏหลกัฐาน

ข้ึนพร้อมๆกันเพียงแต่ผู้คนในภูมิภาคเลือกรับศาสนาที่เหมาะสมกับ

ตนเองหรือตามความศรัทธาที่อาจเกิดจากผู้น�าเป็นส�าคัญด้วยเหตุนี้

จึงท�าให้ลักษณะทางวัฒนธรรมเริ่มแตกต่างกันอันส่งผลในงานศิลป

กรรมท่ีตามมานั้นเกิดความแตกต่างกันตามไปด้วยเช่นชนชาติที่

เลือกรับศาสนาฮินดูเป็นส่วนใหญ่ได้แก่ชวา(ในประเทศอินโดนีเซีย)

จาม(ในประเทศเวยีดนาม)และเขมรส่วนชนชาตทิีเ่ลอืกรับพทุธศาสนา

ได้แก่พม่าไทยและลาว

งานศิลปกรรมเกิดจากศรัทธาความเชื่อทางศาสนาชนชาติที ่

เลือกรับศาสนาฮินดูมีความเชื่อเรื่องเทพเจ้าและลัทธิเทวราชาท�าให้

มีการก่อสร้างศาสนสถานที่มีความยิ่งใหญ่มั่นคงเพื่อเทพเจ้าส่วน

หลักปรัชญาของพุทธศาสนามีความเชื่อเรื่องนิพพานเป็นเรื่องสูงสุด

เพราะฉะนั้นการสร้างศาสนสถานเป็นเพียงเพื่อพิธีกรรมทางศาสนา

สมถะเรียบง่ายและเหมาะกับคนในสังคมแต่อย่างไรก็ตามส่วนหน่ึง

ของศาสนสถานในพุทธศาสนาท่ีมีความยิ่งใหญ่ก็มีเช่นเดียวกันเช่น

ในศิลปะพม่าซึ่งเกิดจากความศรัทธาในพุทธศาสนาอย่างแท้จริง

ดังนั้นจากความเหมือนและความแตกต่างทางวัฒนธรรมโดย

ศิลปะเวียดและจาม(10)

เฉพาะงานศิลปกรรมที่เป็นส่วนหนึ่งของการสะท้อนความคิดและ

ความเชื่อทางศาสนาของแต่ละชนชาติจึงปรากฏในงานศิลปกรรม

ทีแ่ตกต่างกนัแม้ว่าจะเป็นศาสนาเดยีวกันกต็ามส่วนหน่ึงของแนวคดิ

คติการก่อสร้างนั้นเหมือนหรือใกล้เคียงกันแต่รูปแบบศิลปกรรมย่อม

มีความแตกต่างกันไปตามสภาพแวดล้อมทางวัฒนธรรมอันเป็นเร่ือง

ของงานช่างแม้ว่าจะมีการรับและส่งอิทธิพลให้แก่กันในบางเวลาและ

โอกาสก็ตามเช่นปราสาทที่สร้างในศิลปะชวาต่างจากปราสาทเขมร

และปราสาทจามหรือเจดีย์ในศิลปะพม่าก็มีลักษณะและรูปแบบต่าง

จากเจดีย์ในประเทศไทยเป็นต้น

ดังนั้นชุดโครงการต�าราประวัติศาสตร์ศิลปะเอเชียตะวันออก

เฉียงใต้จึงต้องการแสดงใหเ้หน็หลกัฐานทางดา้นศิลปกรรมของแต่ละ

ประเทศว่ามีลักษณะรูปแบบเป็นอย่างไรในแต่ละยุคสมัยการเร่ิมต้น

การสืบเนื่องความรุ่งเรืองและความเสื่อมในส่วนที่เหมือนส่วนที่

แตกต่างและเอกลักษณ์เฉพาะของแต่ละประเทศเป็นอย่างไรจาก

ชุดโครงการต�าราดังกล่าวได้น�ามาปรับปรุงเป็นหนังสือชุด“ประวัติ

ศาสตร์ศิลปะในประเทศอาเซียน”จัดพิมพ์โดยส�านักพิมพ์มติชนโดย

แยกเล่มเป็นศิลปะในแต่ละประเทศเพื่อง่ายต่อการอ่านและท�าความ

เข้าใจโดยในเนื้อหาหลักของศิลปกรรมแต่ละประเทศจะประกอบด้วย

ส่วนที่๑ประวัติศาสตร์สังคมและวัฒนธรรมส่วนที่๒ประวัต ิ

ศาสตร์ศิลปะส่วนที่๓แหล่งเรียนรู้และสถานที่ส�าคัญทางประวัติ

ศาสตร์ศิลปะและส่วนที่๔คือความสัมพันธ์ทางด้านประวัติศาสตร์

ศิลปะกับดินแดนไทย

ในนามของคณะผู้จัดท�าขอขอบคุณคณบดีคณะโบราณคด ี

(ผู ้ช่วยศาสตราจารย์ชวลิตขาวเขียว)ที่ได้ให้ความส�าคัญและได้

สนับสนุนงบประมาณเป็นค่าด�าเนินการจัดท�าโครงการต�าราในคร้ังน้ี

และขอขอบคุณส�านักพิมพ์มติชนที่ได้ให้ความส�าคัญอย่างมากต่อ

งานศิลปวัฒนธรรมและได้จัดพิมพ์หนังสือชุดนี้ข้ึนเพื่อเป็นการเผย

แพร่ความรู้สู่สาธารณชน

คณะผู้จัดท�าจึงหวังเป็นอย่างยิ่งว่าชุดความรู้นี้จะเป็นประโยชน์

ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช (11)

ตามวตัถปุระสงค์ทีจ่ะท�าให้ทัง้คนไทยและประชาคมอาเซยีนได้มคีวามรู้

ความเข้าใจในวัฒนธรรมซึ่งกันและกันได้ลึกซึ้งขึ้นซึ่งการท�าความ

เข้าใจในงานศลิปกรรมร่วมกนัจะเป็นแนวทางหนึง่ทีก่่อให้เกดิความเข้า

ใจและความร่วมมือร่วมใจกันในเชิงสร้างสรรค์ของประชาคมอาเซียน

ที่จะขับเคลื่อนไปในอนาคตอันจะเป็นผลดีต่อกันมากกว่าการที่แต่ละ

ชาติจะหวังผลประโยชน์ตอบแทนทางด้านเศรษฐกิจเป็นส�าคัญ

ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์

ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร

นักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ สาขาปรัชญา ประจ�าปี พ.ศ. ๒๕๕๖ 

ศิลปะเวียดและจาม(12)

  ทวารบาลสมัยบ่ิงดงิ พพิธิภัณฑ์ประติมากรรมจาม เมอืงดานัง พทุธศตวรรษ

ที่ ๑๖-๑๘

ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช (13)

  สุสานพระเจ้ามิงมาง เมืองเว้ พ.ศ. ๒๓๘๔

ประเทศเวียดนามหรือสาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนามตั้งอยู่

ทางตะวันออกสุดของคาบสมุทรอินโดจีนโดยมีอาณาเขตทางเหนือ

ติดต่อกับประเทศจีนทางทิศตะวันตกติดกับประเทศกัมพูชาและ

ประเทศลาวทางทิศใต้ติดต่อกับทะเลจีนใต้ส่วนอาณาเขตทางทิศ

ตะวันออกนั้นติดต่อกับอ่าวตังเกี๋ย

ดินแดนท่ีเรียกว่าประเทศเวียดนามในปัจจุบันมีพัฒนาการ

อันยาวนานโดยมีหลักฐานเก่าแก่ไปถึงสมัยยุคหินเก่าดินแดนแห่งน้ี

ยังประกอบไปด้วยกลุ ่มคนหลากหลายอาทิเวียด(หรือเหวียด)

จามไตหนุ่งในบรรดากลุ่มคนเหล่านี้ที่มีบทบาทอย่างมากคือเวียด

และจาม

เวียดและจามได้ตั้งอาณาจักรของตนเองโดยอาณาจักรของ

พวกเวียดอยู่ทางตอนเหนือส่วนจามจะอยู่ทางตอนใต้อาณาจักร

ทั้งสองในสมัยหนึ่งได้มีความเจริญรุ ่งเรืองด้านการปกครองและ

การทหารดงัจะเหน็ได้จากอาณาจกัรของพวกเวยีดเคยรบชนะกองทพั

จากราชส�านักจีนและอาณาจักรจามมีชัยชนะเหนืออาณาจักรขอม

นอกจากนี้ทั้ง๒อาณาจักรยังมีความเจริญด้านเศรษฐกิจวัฒน

ธรรมและงานศิลปกรรมอันเป็นรากฐานหนึ่งของคนในประเทศ

เวียดนามในปัจจุบันด้วย

คำานำาศิลปะเวียดและจาม

ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช (15)

การติดต่อระหว่างผู้คนในดินแดนเวียดนามและดินแดนไทย

มีประวัติศาสตร์มายาวนานแล้วเช่นกันโดยปฏิสัมพันธ์ที่มีมาดังกล่าว

ท�าให้วัฒนธรรมและงานศิลปกรรมของชาวเวียดและจามไม่ได้เจริญ

งอกงามอยู่แต่ในเวียดนามเท่านั้นหากแต่แพร่เข้ามาในดินแดนไทย

ด้วยดังสะท้อนให้เห็นผ่านหลายด้านอาทิการตั้งชุมชนขนบธรรม

เนียมวัดวาอารามต่างๆซึ่งน่าสนใจศึกษาเพื่อน�าไปสู่ความเข้าใจ

ในความสัมพันธ์ของทั้งสองดินแดนมากขึ้น

ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช

ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี  

มหาวิทยาลัยศิลปากร

ศิลปะเวียดและจาม(16)

  กลุ่มศาสนสถานหมีเซิน B, C และ D

ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช (17)

  หน่งในสิบแปดอรหันต์ วัดนิงฟุก (Ninh Phuc) เมืองบักนิง (Bac Ninh)