การจดการความรเพอพฒนาเครอขายสขภาพมารดาและทารก98

❚ ความเปนมาของการพฒนาเครอขายสขภาพ เพอปองกนภาวะคลอดกอนกำาหนด

เมอเรามองเขาไปในชมชน จะพบประชาชนอยรวมกนเปนหมบาน แตละหมบานประกอบไป

ดวยกลมของครอบครว ปญหาอนามยแมและเดกทพบไดบอยในหมบานหรอชมชนปจจบน เหนจะ

หนไมพนปญหาวยรนตงครรภ ทารกแรกเกดนาหนกนอย และทารกเกดกอนกาหนด ซงเปนประเดน

สาคญตองานอนามยแมและเดกในชมชน และเมอเกดปญหากควรมการพฒนางานทเกยวของกบ

การดแลรกษาหญงตงครรภ มารดา รวมทงทารกเกดกอนกาหนดแบบบรณาการ

ในชวงป พ.ศ. 2544 - 2548 สาเหตสาคญททาใหทารกขวบปแรกของจงหวดอดรธาน

เสยชวต คอ โรคหรอความผดปกตของทารกอายครรภ 28 สปดาห - 7 วนแรกของชวต ทสาคญ

คอ ทารกเกดกอนกาหนด ในป พ.ศ. 2549 - 2551 มทารกเสยชวตจากการเกดกอนกาหนด 0.24, 0.31

และ 0.35 และอตราทารกนาหนกตากวา 2,500 กรม รอยละ 9.73, 8.17 และ 8.89 ตอพนการเกดมชพ

ในป พ.ศ. 2551 ไดวเคราะหสาเหตของทารกนาหนกนอยในจงหวดอดรธาน พบวา สวนใหญ

มนาหนก 2,001 - 2,499 กรม (รอยละ 86.7) และพบทารกเกดกอนกาหนดสงถง รอยละ 41.6

ดงนน ในป พ.ศ. 2551 โรงพยาบาลอดรธานจงไดเขามารวมดาเนนงานโครงการเครอขายสขภาพ

มารดาและทารกฯ พรอมกบโรงพยาบาลขอนแกน โรงพยาบาลมหาสารคาม โรงพยาบาลหนองคาย

และโรงพยาบาลศรนครนทร เนองจากการคลอดกอนกาหนดมจานวนเพมขน สงผลกระทบตอ

คาใชจายของโรงพยาบาล ตวแทนจากกลมงานสตนรเวชกรรม กลมงานกมารเวชกรรม และ

สานกงานสาธารณสขจงหวดอดรธาน จงไดเขาไปรวมประชมเพอจดทาแผนทยทธศาสตร และ

ดาเนนงานโครงการเปนลาดบ ดงน

การสงเสรมสขภาพหญงตงครรภในชมชนผานระบบเครอขาย จงหวดอดรธาน

8

โครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก ในพระอปถมภฯ 99

- สารวจขอมลการดแลสขภาพมารดาและทารก ศกยภาพพนฐานของโรงพยาบาลในการ

ใหบรการสขภาพหญงตงครรภและทารกเกดกอนกาหนด ตวชวด และการดาเนนงานของแตละ

โรงพยาบาลในจงหวดตาง ๆ

- ประชมจดเตรยมขอมลโครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารกฯ เพอนาเสนอในการ

ประชมเชงปฏบตการคณะกรรมการดาเนนงานระดบจงหวด

- ประชมเชงปฏบตการคณะกรรมการดาเนนงานระดบจงหวด เพอวเคราะหชองวางตามแผนท

ยทธศาสตรและตวชวด ณ ภาควชากมารเวชศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล กรงเทพฯ

- ประชมเชงปฏบตการคณะกรรมการดาเนนงานระดบจงหวด เพอสรปการพฒนาแผนท

ยทธศาสตรในเขตพนท การกาหนดตวชวด การวเคราะหและคาเปาหมาย และการสรปแผนท

ยทธศาสตร

- ประชมพจารณาคดเลอกแผนงานโครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารกฯ

ภายหลงเสรจสนการประชมเมอวนท 17 ธนวาคม 2551 โรงพยาบาลนารองของพนทเขต

ตรวจราชการสาธารณสข 10, 12 ไดคดเลอกและจดทาโครงการทตอบสนองตอเปาประสงคซงถก

ระบในแผนทยทธศาสตรโครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารกฯ ทกโครงการ ยกเวนโครงการ

เพอรบรองมาตรฐานการใหบรการ โครงการพฒนาคณภาพงานอนามยแมและเดก และโครงการ

รณรรงคจดหางบประมาณ

หมายเหต ขอมล Story Road Map จงหวดมหาสารคาม โครงการเครอขายสขภาพมารดา

และทารก ในพระอปถมภ พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาศรรศม พระวรชายา ในสมเดจพระบรม

โอรสาธราชฯ สยามกฎราชกมาร

❚ ขอมลทวไป จงหวดอดรธานจงหวดอดรธาน เปนจงหวดทม 20 อาเภอ 155 ตาบล 1,880 หมบาน มสถานพยาบาลในสงกด

สานกงานสาธารณสขจงหวดอดรธาน คอ โรงพยาบาลอดรธาน ขนาด 806 เตยง โรงพยาบาลชมชน

18 แหง ม 2 อาเภอทไมมโรงพยาบาลชมชน แบงเปนโรงพยาบาลชมชน ขนาด 100 เตยง จานวน

1 แหง ขนาด 90 เตยง จานวน 4 แหง ขนาด 60 เตยง จานวน 2 แหง ขนาด 30 เตยง จานวน 11 แหง

และขนาด 10 เตยง จานวน 1 แหง มโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลทงหมด 209 แหง นอกจากน

ยงมโรงพยาบาลคายประจกษศลปาคม ขนาด 200 เตยง โรงพยาบาลกองบน 23 ขนาด 30 เตยง

และสถานบรการสาธารณสขภาครฐ สงกดกระทรวงสาธารณสข ไดแก ศนยวทยาศาสตรการแพทย

ศนยบาบดรกษายาเสพตด 60 เตยง และศนยมะเรง ขนาด 91 เตยง

จงหวดอดรธาน ประกอบดวย

1. อาเภอเมอง 2. อาเภอนายง

3. อาเภอนาโสม 4. อาเภอบานผด

การจดการความรเพอพฒนาเครอขายสขภาพมารดาและทารก100

5. อาเภอกดจบ 6. อาเภอหนองววซอ

7. อาเภอหนองแสง 8. อาเภอเพญ

9. อาเภอสรางคอม 10. อาเภอบานดง

11. อาเภอทงฝน 12. อาเภอพบลยรกษ

13. อาเภอหนองหาน 14. อาเภอกแกว

15. อาเภอไชยวาน 16. อาเภอประจกษ

17. อาเภอกมภวาป 18. อาเภอโนนสะอาด

19. อาเภอศรธาต 20. อาเภอวงสามหมอ

ภาพท 1 แผนทจงหวดอดรธาน

จงหวดอดรธาน ไดจดแบงพนทเปนโซนสาหรบการดาเนนงาน 6 พนท ดงน

เครอขายท 1 แมขาย เมองอดรธาน ลกขาย หนองแสง โนนสะอาด หนองววซอ กดจบ

เครอขายท 2 แมขาย เพญ ลกขาย สรางคอม

เครอขายท 3 แมขาย กมภวาป ลกขาย วงสามหมอ ศรธาต ประจกษ

เครอขายท 4 แมขาย หนองหาน ลกขาย ไชยวาน พบลยรกษ กแกว

เครอขายท 5 แมขาย บานดง ลกขาย ทงฝน

เครอขายท 6 แมขาย บานผอ ลกขาย นาโสม นายง

โครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก ในพระอปถมภฯ 101

❚ กระบวนการบรหารยทธศาสตร จงหวดอดรธานในระยะเรมแรก ยงมไดนาแผนทยทธศาสตรมาบรหารเครอขายทงจงหวด ไดมการแตงตง

คณะกรรมการโครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก เพอครอบครวของเดกและเยาวชนไทยฯ

จงหวดอดรธาน เมอวนท 10 กมภาพนธ 2552 เพอทาหนาทวเคราะหสถานการณงานอนามย

แมและเดก ปญหาการคลอดกอนกาหนด จดทาแผนการพฒนาความรและทกษะ พฒนาระบบ

บรการ พฒนาระบบขอมลและสารสนเทศ และสงเสรมและสนบสนนความเขมแขงชมชน แกนนา

อสม. กาหนดมาตรฐาน พฒนาระบบบรหาร บรการวชาการ ประเมนผล รบรองตามมาตรฐานงาน

รวมทงนเทศ ตดตาม ควบคม กากบ และประเมนผลการดาเนนงานใหบรรลตามวตถประสงค

แตเรมตนในโรงพยาบาลอดรธาน นายแพทยถวลย สายวฒน หวหนากลมงานสตนรเวชกรรม

ผรเรมโครงการคนหนง เลาใหฟงวา เมอเดอนมนาคม พ.ศ. 2552 ไดเรมพฒนาเครอขายระบบสงตอ

รวมกบเครอขายของจงหวดอนเปนลาดบแรก จนถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2552 ไดจดทาคมอแนวทาง

การสงตอสตรตงครรภกลมเสยง และทารกเกดกอนกาหนดภายในและระหวางเครอขาย จดฝกอบรม

สตแพทย แพทย พยาบาลจากคลนกฝากครรภ หองคลอด หลงคลอด เรองระบบการสงตอ

ผคลอดความเสยงสงและทารกเกดกอนกาหนด และนามาปฏบตภายในจงหวดอดรธาน

โดยกาหนดใหโรงพยาบาลชมชน ขนาด 90 เตยง 4 แหง เปนแมขาย ไดแก โรงพยาบาลชมชนหนองหาน

โรงพยาบาลชมชนกมภวาป โรงพยาบาลชมชนเพญ โรงพยาบาลชมชนบานผอ ไดพฒนาแบบฟอรม

การสงตอใหใชเหมอนกนทงจงหวด มการบนทกขอมลเพอประเมนการปฏบตตามแนวทางทกาหนด

แบบ two - ways communication และใหขอมลปอนกลบในเวทคณะกรรมการอนามยแมและเดก

ของจงหวดอดรธาน มนายแพทยสาธารณสขจงหวดเปนประธาน นายแพทยสมต ประสนนาการ

รองนายแพทยสาธารณสขจงหวด เปนรองประธาน และนายแพทยถวลย สายวฒน เปนเลขานการ

สาหรบการขบเคลอนในสานกงานสาธารณสข นายแพทยสมต ประสนนาการ เลาวา

ประมาณปลายปงบประมาณ 2552 ถงตนปงบประมาณ 2553 สานกงานสาธารณสขจงหวด

อดรธาน ไดเรมดาเนนงานโครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารกฯ อยางจรงจง โดยพฒนา

งานอนามยแมและเดกตอเนองมาจากโครงการลกเกดรอดแมปลอดภย และการแกไขปญหา

ทารกนาหนกนอยกวา 2,500 กรม โดยมแนวคดวา การแกไขปญหาการคลอดกอนกาหนดเปนสวน

หนงของปญหาทารกนาหนกนอยกวา 2,500 กรม และใชรปแบบการแกไขทเรยกวา hospital-based

แตในป พ.ศ. 2552 นายแพทยนทศน รายยวา ผตรวจราชการ เขตตรวจราชการสาธารณสขท 10

ไดเขามารบตาแหนง ทานเปนผเชยวชาญดานชมชน จงเสนอแนวคดของการปองกนในรปแบบ

community-based โดยมองการพฒนาทระดบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล ครอบครว

และชมชนเปนหลก และจดระบบบรหารจดการเพอพฒนางานอนามยแมและเดกใหกระจายไป

ในโซนตางๆ

การจดการความรเพอพฒนาเครอขายสขภาพมารดาและทารก102

❚ การจดการปญหาภาวะคลอดกอนกำาหนด และทารกนำาหนกนอยในชมชน

ภาพท 2 นายแพทยสญชย ปยพงษกล นายแพทยสาธารณสขจงหวดอดรธาน

นายแพทยสญชย ปยพงษกล (ภาพท 2) นายแพทยสาธารณสขจงหวดอดรธาน ไดใหแนวคด

ทสาคญแกทมเราวา การดาเนนงานในโครงการนมเปาหมายเพอพฒนาตนทนชวตของเดก ทารก

เกดกอนกาหนดกคอโจทยหนงของปญหาตางๆ ทเกดขนในชมชน เชน ยาเสพตด ปญหาตดเชอ

ทางเพศสมพนธ เชน เอดส การตงครรภไมพงประสงค ปญหาการตงครรภในวยรน จงหวดอดรธาน

จงไดกาหนดนโยบาย และขนตอนสาคญของการพฒนางานอนามยแมและเดกขนพนฐาน ดงน

1. นโยบายของสำานกงานสาธารณสขจงหวด

ใหความสาคญตอการพฒนางานทกดาน เชน คน เงน ของ เพอการบรหารโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตาบล สงเสรมและสนบสนนความเขมแขงของชมชน แกนนา อสม.โดยแตงตงคณะ

ทางานเพอแกไขปญหาคลอดกอนกาหนด และทารกแรกเกดนาหนกนอยในระดบอาเภอ โดยเชญ

ผบรหารและผรบผดชอบทกภาคสวนมารวมเปนคณะทางาน จดประชมเพอทาแผนทยทธศาสตร

ระดบอาเภอ ตาบล และจดเวทประชาคมขนในพนทเปาหมายทกตาบล เพอใหประชาชน และ

อปท. มสวนรวมในการแกไขปญหา และกาหนดจดมงหมายทตองการใหงานแลวเสรจภายใน 5 ป

ในมตตางๆ เชน มมมองประชาชน มมมองภาค มมมองกระบวนการ มมมองพนฐาน ดงแสดง

ในแผนภมท 1

โครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก ในพระอปถมภฯ 103

แผนภมท 1 แผนทยทธศาสตร และจดหมายปลายทาง ภายหลงดำาเนนงาน 5 ป

สานกงานสาธารณสขจงหวดอดรธาน ไดสนบสนนใหเกดสมฤทธผลในมมมองตอไปน

1. อตรากาลงบคลากร ไดประเมนอตรากาลงของพยาบาลวชาชพ โดยตงเปาหมายให

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลมพยาบาลวชาชพ 1 คนตอโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล

1 แหง (ทงหมด 209 แหง) ในปจจบนยงขาดอยเพยง 1 แหง ทยงไมมพยาบาลวชาชพ

2. ฝกอบรมและใหความรแกบคลากร อยางนอย 3 ครงตอป รวมทงสงเสรมการแลกเปลยน

ความรผานเวบไซตของสานกงานสาธารณสขจงหวด

3. สนบสนนงบประมาณ ไมนอยกวา 600,000 บาท ตอโรงพยาบาล เพอใหเพยงพอตอการ

ดาเนนงานในชมชน

การจดการความรเพอพฒนาเครอขายสขภาพมารดาและทารก104

4. จดหาเครองมออปกรณทางการแพทยดานอนามยแมและเดกใหโรงพยาบาลสงเสรมสข

ภาพตาบลใหเพยงพอ

5. จดทาและพฒนาระบบสารสนเทศทางภมศาสตรโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล (Geo-

graphic Information System, GIS) เพอเฝาตดตามหญงตงครรภ และกาหนดคลอด

นอกจากน คณะกรรมการระดบจงหวดยงไดทาการวเคราะห กาหนดเกณฑมาตรฐาน ระบบ

ตดตามนเทศ และประเมนผลอยางตอเนอง รวมทงจดเวทตลาดนดสขภาพเพอการแลกเปลยน

เรยนรในชวงปลายป เพอใหสมาชก อสม. ไดเรยนร มความคดตอยอดเพอนาไปพฒนางานในพนท

ของตนเอง ดงตวอยางแสดงในภาพท 3 เมอหญงตงครรภทราบอายครรภของตนเอง และหมนวงลอ

ชวงอายครรภ โดยใหสในทง 2 วงกลมอยตรงกน หญงตงครรภกจะเรยนรวธปฏบตตนเองในระยะ

ตางๆ ของการตงครรภ

ภาพท 3 วงลอการดแลตนเองของหญงตงครรภ ศนยสขภาพชมชนชาววง อำาเภอวงสามหมอ จงหวดอดรธาน

2. พฒนาศกยภาพของอาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน

อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานมการปฏบตหนาทใน 3 ดาน คอ เฝาระวงหญง

ตงครรภ สงเสรมการเลยงลกดวยนมแม ตดตามเยยมหลงคลอด และตดตามพฒนาการของทารก

แรกเกด ซงเปนปจจยสาคญตอตนทนชวตของทารกในครรภ เพอใหทารกเหลานนกาวออกมาสโลก

ภายนอกอยางแขงแรง เนองดวยเวลาทจากด เราไดประเดนหลกๆ ของแนวทางการปฏบตงานของ

อาสาสมครสาธารณสข พอสรปเปนสงเขป ดงน

โครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก ในพระอปถมภฯ 105

ระยะตงครรภ

ทาหนาทคนหาหญงตงครรภใหมาฝากครรภกอนอายครรภ 12 สปดาห ตดตามการเปลยน

แปลงของนาหนก สงเสรมใหหญงตงครรภไดรบวตามนและสารอาหาร ดงน

1. วตามนเสรมธาตเหลก เพอใหทารกในครรภ และทารกคลอดมสมองด

2. ไอโอดน เพอนาไปใชในการเจรญเตบโตของทารกในครรภ และพฒนาเซลลสมองของทารก

3. กรดโฟลก เพอปองกนภาวะคลอดกอนกาหนด และความดนโลหตสงขณะตงครรภ

4. แคลเซยม เพอปองกนภาวะความดนโลหตสงขณะตงครรภ

ประเดนสาคญทพบ คอ เมออาสาสมครสาธารณสขเขาไปเยยมบานจะนาแบบฟอรมประเมน

อาการผดปกต และคาแนะนาสาหรบหญงตงครรภไปดวยทกครง เชน คาแนะนาเพอสงเกตสญญาณ

อนตรายตอตนเองและลกในครรภ เชน อาการแพทองมากกวาปกต ปวดทองรนแรง ลกไมดนหรอ

ดนนอยกวา 10 ครงใน 12 ชวโมง เหนอยมากกวาปกต ใจสน มอ หนา ขอบวม หากมอาการดงกลาว

ใหรบมาพบเจาหนาทสาธารณสข การสอนดงกลาวไดถกบรรจในหลกสตรโรงเรยนพอแมระดบ

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลเชนกน การกาหนดชวงเวลาการเยยมบาน มดงน

ครงท 1 อายครรภ 0 - 24 สปดาห ควรเยยมทนทเมอทราบวาตงครรภ และแนะนาใหไป

ฝากครรภครงแรก เมออายครรภกอน 12 สปดาห

ครงท 2 อายครรภ 25 - 28 สปดาห

ครงท 3 อายครรภ 29 - 32 สปดาห

ครงท 4 อายครรภ 33 - 36 สปดาห

ระยะหลงคลอด

อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานจะเขาไปเยยมมารดาหลงคลอดทบาน เพอสง

เสรมการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวนาน 6 เดอน แนะนาพฒนาการของทารกแรกเกด

การพาบตรไปรบวคซน การเลานทาน เปนตน รวมทงประเมนอาการผดปกตของแมหลงคลอด

ในประเดนทสาคญๆ เชน มไขสงตดตอกน 2 วน เจบปวด บวมบรเวณฝเยบ มเลอดสดออกทาง

ชองคลอด เตานมบวม ชาแดง อกเสบ หวนมแตก นาคาวปลามกลนเหมน ปวดหวมาก ปวดทองนอย

โดยกาหนดระยะเวลาเยยมบานมารดาหลงคลอด ดงน

ครงท 1 อาย 3 - 7 วน ครงท 2 อาย 8 - 14 วน

ครงท 3 อาย 1 เดอน ครงท 4 อาย 2 เดอน

ครงท 5 อาย 3 - 4 เดอน ครงท 6 อาย 5 เดอน

ครงท 7 อาย 6 เดอน ครงท 8 อาย 9 เดอน

ครงท 9 อาย 12 เดอน ครงท 10 อาย 18 เดอน

3. พฒนาการเชอมโยงงานบรการอยางเปนระบบ และมมาตรฐาน

นายแพทยสาธารณสขจงหวดอดรธาน มนโยบายกระจายการบรการทแออดในโรงพยาบาล

การจดการความรเพอพฒนาเครอขายสขภาพมารดาและทารก106

ชมชน มาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล โดยพฒนาระบบบรการในรปแบบของ one-stop

service สงเสรมใหนกสขภาพครอบครวชวยดแลประชากรทอยในความรบผดชอบโดยการใช

ครอบครวและชมชนเปนศนยกลางมากกวาการจดแยกตามหนาท โดยใหการสนบสนนตาม

ศกยภาพของสถานพยาบาล ดงน

3.1 ระดบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล

สานกงานสาธารณสขจงหวดอดรธาน ไดพฒนามาตรฐานการดแลหญงตงครรภ ระยะ

คลอด และระยะหลงคลอดในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล ทเรยกวา ระบบบรการคณภาพ

ฝากครรภเอออาทรโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล มประเดนสาคญทนาสนใจ ดงน

3.1.1 ปรบกระบวนการบรการฝากครรภผสมผสานการดแลระหวางโรงพยาบาล

ศนย หรอ โรงพยาบาลชมชน และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล (แผนภมท 2) โดยการกาหนด

ขอตกลงรวมกน ดงน

- หญงตงครรภมาพบแพทยตรวจครรภ 1 ครง

- โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลทาหนาทเจาะเลอดหญงตงครรภ และ

สงเลอดมาตรวจทหนวยเวชกรรมสงคม โรงพยาบาลอดรธาน

- ใหความรและสอนทกษะการฝากครรภ โดยจาแนกเปนกลมเสยงตาและ

เสยงสง หากเปนหญงตงครรภทมความเสยงสงจะสงมารกษาทโรงพยาบาล

อดรธาน หากเปนหญงตงครรภกลมเสยงตาจะใหโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ

ตาบลดแลการตงครรภตอไป

3.1.2 กาหนดวนใหบรการฝากครรภ และโรงเรยนพอแมในโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตาบลทกแหง เนอหาการสอนหญงตงครรภเปนเรองความรพนฐาน เชน บทบาท

หนาทของพอแม การดแลสขภาพของแมในระยะตงครรภ การเลยงลกดวยนมแม การออกกาลง

กายและฝกหายใจชวงเจบครรภ และการเตรยมตวสาหรบการคลอด เปนตน

ภาพท 4 ตวอยางตารางการใหบรการฝากครรภของ รพ.สต.สามพราว

โครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก ในพระอปถมภฯ 107

พบแพทย 1 ครง- Lab ครงท 1 - U/S (แลวแตกรณ)

PCU เยยมบาน

ไมใช

คลนกฝากครรภ รพศ.อดรธานPCU

ฝากคลนกครรภเสยง

สตแพทยดแลตอ

กอนคลอด- Lab ครงท 2 (หลง Lab 1 ประมาณ 3 เดอน)

- U/S (แลวแตกรณ)

PCU ดแลตอ

คลอดท รพศ.อดรธาน

2 วน กลบบาน

นอน รพ. จนกวาอาการดขน ใหกลบบาน

PCU ดแลตอพบอาการผดปกต

พบอาการผดปกต

คลอดผดปกต

ใช

ใช

ไมใช

หญงตงครรภ

แผนภมท 2 กระบวนการใหบรการหญงตงครรภใน PCU อำาเภอเมอง และ รพ.อดรธาน

ใช

การจดการความรเพอพฒนาเครอขายสขภาพมารดาและทารก108

3.1.3 นกสขภาพครอบครว จดทาทะเบยนรายหมบาน และขอมลกาหนด

วนคลอด สถานทคลอด นาขอมลลงในระบบ GIS ของ รพ.สต. โดยมงหวงวา แผนกคลอด

สามารถทราบภาวะเสยงของหญงทมาคลอดกอนลวงหนา เพอจดเตรยมและวางแผนการ

คลอดทเหมาะสม การทหองคลอดมขอมลคลอดในเขตรบผดชอบและวางแผนการคลอด

ลวงหนา เปนปจจยสาคญปจจยหนงทชวยลดอตราการเสยชวตของมารดาและทารกแรกเกด

3.1.4 กาหนดพนทและจานวนหญงตงครรภท อสม.ตองดแล

3.1.5 ใหความรดานอนามยแมและเดกแกอาสาสมครประจาหมบานสาธารณสข

3.2 ระดบโรงพยาบาลชมชน

พฒนาระบบการคดกรองความเสยงของหญงตงครรภ และจดใหมคลนกดแลหญง

ตงครรภทมความเสยงสง เพอรองรบการดแลหญงตงครรภกลมเสยงสงจากโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตาบล โดยจดระบบการบรการเชนเดยวกบโรงพยาบาลศนย หรอหนวย

ปฐมภมในเขตเมอง การกาหนดเกณฑเพอคดเลอกหญงตงครรภกลมเสยงม ดงน

3.2.1 โรคหวใจ ไต เบาหวาน และลมชก

3.2.2 ไทรอยด โรคเลอด SLE, ITP

3.2.3 ความดนโลหตสงมากกวา 140 / 90 mmHg

3.2.4 การตรวจ HIV ไดผลบวก

3.2.5 โลหตจาง Hb < 8 mg/dl, Hct ≤ 24%

3.2.6 ครรภแฝด แฝดนา นาครานอย

3.2.7 ทารกอยในทาผดปกต ทมอายครรภตงแต 34 สปดาหขนไป

3.2.8 ตงครรภเกน 40 สปดาห

3.2.9 ทารกเจรญเตบโตชาในครรภ หรอ ทารกในครรภมความผดปกต

3.2.10 โรคทางจตประสาท

3.3 ระดบโรงพยาบาลอดรธาน

โรงพยาบาลอดรธาน ไดนาขอมลมาวเคราะหสาเหตการคลอดกอนกาหนดอยาง

จรงจงใน ป พ.ศ. 2553 คณะกรรมการ PCT โรงพยาบาลอดรธาน พบวาหญงตงครรภท

คลอดกอนกาหนดสวนใหญฝากครรภทโรงพยาบาลอนรอยละ 66 และฝากครรภทอาเภอ

เมองอดรธาน รอยละ 34 ประมาณรอยละ 20 ไมทราบสาเหตของการคลอดกอนกาหนด

สวนททราบสาเหต ไดแก ภาวะถงนาคราแตกกอนกาหนด ความดนโลหตสง และวยรน

จงไดนาผลการวเคราะหมาปรบเปนเกณฑใชประเมนหญงตงครรภกลมเสยง เนนสงเสรมการ

ปฏบตตวของหญงตงครรภมากขน ในกลมเสยงคลอดกอนกาหนดจะสงตรวจและเพาะเชอ

ในปสสาวะ ทา cervical swab culture และตรวจปสสาวะซาอก 1 ครง เพราะบางรายตดเชอ

แตไมมอาการ หากผดปกตจะใหยาปฏชวนะ และนดมาตดตามผล 2 สปดาห

หลงจากนน ไดพฒนากระบวนการฝากครรภ พบปญหา คอ อายครรภของหญง

โครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก ในพระอปถมภฯ 109

ตงครรภไมถกตอง จงปรบกระบวนการใหมาตรวจอลตราซาวดระหวางครรภ 18 - 20 สปดาห

เพอใหไดอายครรภทถกตอง รวมทงปรบแนวทางการยบยงการคลอดกอนกาหนด

เพอใหยาสเตยรอยดและยาปฏชวนะ เนองจากพบหญงตงครรภทมภาวะถงนาคราแตกกอน

กาหนดเพมขน

โดยปกต แพทยจะนดตรวจเดอนละครงในรายทมอายครรภนอยกวา 28 สปดาห

หลงจากนนจะนดตรวจถทก 2 - 3 สปดาห เมอมอายครรภตงแต 37 สปดาหเปนตนไป

จะนดมาตรวจทกสปดาห สาหรบกลมเสยงคลอดกอนกาหนดจะนดทก 2 สปดาห เมอม

อายครรภระหวาง 28 - 34 สปดาห นดทก 1 สปดาห ในรายทมอายครรภ 34 - 37 สปดาห

และหลงจาก 37 สปดาห จะจาหนายออกจากคลนกปองกนการคลอดกอนกาหนด

สาหรบการสอนในโรงเรยนหญงตงครรภกลมเสยง ไดเชญใหสหสาขาวชาชพเขามา

รวมสอนและประเมนในโรงเรยนพอแม เชน นกโภชนาการ ทนตกรรม นกจตวทยา เปนตน

นอกจากความรพนฐานทควรทราบ หญงตงครรภทเสยงตอการคลอดกอนกาหนด ยงไดรบ

การสอนเรองสมาธบาบดเพอลดความเครยด จากเดมทเคยสอนใหสงเกตอาการผดปกต

ภายหลง 36 สปดาห แตพบวาการคลอดกอนกาหนดสวนใหญเกดกอนอายครรภ 36 สปดาห

จงปรบใหมการสอนวธเฝาสงเกตอาการเจบครรภตงแตไตรมาสท 2 เพอเฝาระวงตงแต

เรมตงครรภ และสงเสรมใหสามเขารวมเพมพนความรและทกษะการดแลตนเองขณะตงครรภ

แตยงพบวาสามหรอญาตเขามามสวนรวมนอย ไมมาฝากครรภกบภรรยา ทางผรบผดชอบ

โรงเรยนพอแมจงไดออกบตรเชญหญงตงครรภ และทาประกาศเกยรตคณเพอยกยองเปน

ครอบครวตวอยางโรงเรยนพอแม สาหรบวยรนตงครรภจะเนนใหมารดาหรอสามเขามาฟง

การสอน เนองจากความเขาใจเรองตางๆ ยงไมถกตอง และตองการสรางแรงจงใจแกวยรน

ตงครรภใหนาไปปฏบตตอทบาน

นอกจากน หองฝากครรภจะทาแบบฟอรมใบสงตอขอมลหญงตงครรภทเสยงตอการ

คลอดกอนกาหนด 2 ใบ คอ ฟอรมท 1 เกบทหนวยฝากครรภและสงไปหองคลอด ฟอรมท 2

ตดไวกบสมดฝากครรภ หองคลอดจะทาการบนทกและสงมาทหนวยฝากครรภ เพอตรวจ

สอบคณภาพการดแลสขภาพหญงตงครรภทเสยงตอการคลอดกอนกาหนดภายหลงสนสด

การตงครรภวา พบอตราการคลอดกอนกาหนดเปนเทาใด

4. ระบบสงตอหญงตงครรภ

4.1 ระบบสงตอในชมชน

องคกรบรหารสวนตาบล อสม. พยาบาลวชาชพปฏบตงานใน รพ.สต. เจาหนาท

อปพร. รวมกนทางานเปนทม (ภาพท 5) จดประชมรวมกน 3 ครง ตอเดอน องคการ

บรหารสวนตาบลมสวนรวมสนบสนนโครงการดานอนามยแมและเดก พฒนาระบบสงตอ

หญงตงครรภในชมชน จดซอรถและเครองมอและอปกรณสาหรบการเคลอนยาย อสม. เขาไป

การจดการความรเพอพฒนาเครอขายสขภาพมารดาและทารก110

คนหาปญหาสขภาพดานตางๆ เชน การตงครรภในวยรน เปนตน และ อปพร.ชวยเหลอสงตอ

หญงตงครรภไปยงโรงพยาบาล ซงไดรบการอบรมการสงตอหญงตงครรภจากโรงพยาบาล

อดรธาน ในกรณหญงตงครรภมอาการผดปกต สามารถสอบถามและขอคาแนะนาจาก

พยาบาลวชาชพในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลไดตลอดเวลา เนองจากเปนขอปฏบต

วาตองขอหมายเลขโทรศพทจากหญงตงครรภ และหญงตงครรภตองมหมายเลขโทรศพท

ของ อสม. และพยาบาล พยาบาลจะตดตอประสานกบเจาหนาท อปพร. หมายเลข 1669

เพอนาสงโรงพยาบาลในเครอขาย

ภาพท 5 ทมทำางานในชมชน ไดแก นายก อบต. พยาบาล รพ.สต. อสม. เจาหนาท อปพร.

4.2 ระบบสงตอหญงตงครรภกลมเสยง และทารกเกดกอนกำาหนด

จงหวดอดรธาน ไดทาการพฒนาระบบสงตอ ตงแตป 2542 โดยโรงพยาบาลอดรธาน

จดทาแนวทางการประสานงานเพอสงตอและแบบฟอรม กรณหญงตงครรภทไมมภาวะ

เรงดวน จะใหหญงตงครรภมาทหนวยฝากครรภ ชน 3 แตรายทตองการชวยเหลอเรงดวนจะให

มาทหองฉกเฉน พยาบาลจะโทรศพทตามแพทยหนวยฝากครรภใหไปตรวจและสงไปรกษา

ทหองคลอด หากเกดภาวะเจบครรภนอกเวลาราชการจะสงไปหองคลอดทนท เพอวนจฉย

ภาวะเจบครรภคลอดกอนกาหนด

นอกจากน จงหวดอดรธาน รวมกบจงหวดขอนแกน จงหวดมหาสารคาม จงหวด

หนองคาย ยงไดจดทาคมอแนวทางการดแลหญงตงครรภทมความเสยงสง และทารกเกด

กอนกาหนด (ภาพท 6) เพอนาไปใชในจงหวดและระหวางกลมจงหวดอกดวย

เนองจากเปนนโยบายการสงตอของนายแพทยสาธารณสขจงหวด จงมประชม

ภาพรวมทงจงหวด ภายหลงโรงพยาบาลชมชนทสงมา พยาบาลทรบจะตองประเมนผล

การสงตอ เพอรวบรวมขอมลสาหรบการสะทอนกลบ และจดประชมเสนอผลงานเดอนละ 1 ครง

โครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก ในพระอปถมภฯ 111

5. การยบยงการคลอด

หองคลอดไดปรบกระบวนการดแลหญงตงครรภทมภาวะเจบครรภคลอดกอนกาหนด

เนองจากพบวามการเปดของปากมดลก มากกวา 3 เซนตเมตร และเกดภาวะแทรกซอน เชน มภาวะ

ถงนาคราแตกกอนกาหนด ความดนโลหตสงเนองจากการตงครรภ และไมทราบสาเหต มการนา

ขอมลมาวเคราะห เพอปรบแนวทางการปองกน ดงน

5.1 พฒนาการฝากครรภคณภาพ ใหคาแนะนาเกยวกบการสงเกตอาการเจบครรภคลอด

กอนกาหนด ปรบแผนการสอนเรองการเจบครรภจรงตงแตไตรมาสท 2

5.2 ปรบปรงหนวยงานทใหการดแลหญงทมอาการเจบครรภคลอดกอนกาหนด โดยจดการ

ดแลเฉพาะทเออตอการพกผอน

5.3 ปรบปรงแนวทางยบยงภาวะเจบครรภคลอดกอนกาหนด

5.4 พฒนาแนวทางปฏบตการดแลทางการพยาบาลผปวย ซงมภาวะเจบครรภคลอดกอน

กาหนด และไดรบยายบยงการเจบครรภคลอดกลมทมอายครรภนอยกวา 34 สปดาห ใหไดตาม

มาตรฐานทกาหนด ขณะนอยระหวางการวเคราะหขอมลเพอนามาพฒนาระบบตดตามและเฝาระวง

การคลอด รวมทงจดทาการวางแผนจาหนายหญงตงครรภทมประวตเจบครรภคลอดกอนกาหนด

กอนจาหนายออกจากโรงพยาบาลตามกรอบ D-M-E-T-H-O-D

5.5 ประเมนผลการปฏบตตามตวชวด เพอการปรบปรงอยางตอเนอง เชน การทากลม เพอหา

แนวทางในการปฏบตทเปนมาตรฐาน ตาม best practice และขยายผลการดแลทางการพยาบาล

ไปใหโรงพยาบาลชมชนไดรบทราบ

ภาพท 6 คมอแนวทางการดแลหญงตงครรภและทารกทมความเสยงสง

การจดการความรเพอพฒนาเครอขายสขภาพมารดาและทารก112

❚ ผลลพธจากการดาเนนงานขางตน ประกอบกบผลลพธของตวชวดผลสาเรจของโครงการเครอขาย

สขภาพมารดาและทารกฯ เหนวาการดาเนนงานของจงหวดอดรธาน ทาใหหญงตงครรภและ

ครอบครวมความสามารถเรองการดแลตนเองขณะตงครรภเพมขน สตรตงครรภสงเกตอาการเจบ

ครรภคลอดกอนกาหนดดวยตนเองและมาพบแพทยเรวขน (แผนภมท 3)

แตเมอไดรบฟงการนาเสนอ พบวา อตราการคลอดกอนกาหนดของจงหวดอดรธาน

ยงไมลดลง อาจเกดจากหลายปจจย เชน การดาเนนงานปองกนภาวะคลอดกอนกาหนดของจงหวด

ใกลเคยงยงไมดพอ การเปนศนยกลางรบสงตอหญงตงครรภหรอทารกเกดกอนกาหนด เปนตน

ทมงานคงตองนาขอมลมาวเคราะหเชงลก เพอนามาพฒนาแนวทางการดาเนนงาน รวมทงวธยบยง

ภาวะเจบครรภคลอดกอนกาหนดของจงหวด ตอไป

แผนภมท 3 การดแลตนเองของหญงทมอาการเจบครรภคลอดกอนกำาหนด โรงพยาบาลอดรธาน

รอยละของสตรคลอดกอนกาหนดทเขารวมการรบความรและทกษะการดแลตนเองขณะตงครรภ

จงหวดอดรธาน พ.ศ. 2552-2554 (ต.ค.-เม.ย.)

รอยละของสตรตงครรภทสงเกตอาการเจบครรภคลอดกอนกาหนดดวยตนเองและมาพบแพทย

จงหวดอดรธาน พ.ศ. 2552-2554 (ต.ค.-เม.ย.)

รอยละของสตรตงครรภทมภาวะเจบครรภกอนกาหนดและไดรบยายบยงการคลอดตามขอบงช

จงหวดอดรธาน พ.ศ. 2552-2554 (ต.ค.-เม.ย.)

รอยละของสตรตงครรภกลมเสยง สามหรอสมาชกในครอบครวทไดรบความรและทกษะการดแลตนเองขณะตงครรภ

จงหวดอดรธาน พ.ศ. 2552-2554 (ต.ค.-เม.ย.)

โครงการเครอขายสขภาพมารดาและทารก ในพระอปถมภฯ 113

❚ ปจจยแหงความสำาเรจ1. ไดรวมกนจดทาแผนทยทธศาสตรเพอปองกนการคลอดกอนกาหนด และทารกนาหนก

นอยภายในจงหวด สามารถนาแผนทยทธศาสตรไปใชเปนเครองมอสาหรบการดาเนนงานไดอยาง

มประสทธภาพ

2. ผบรหารสงสดของจงหวดใหการสนบสนน มการแตงตงคณะกรรมการดาเนนงานทชดเจน

โดยกาหนดนโยบาย สนบสนนงบประมาณ เครองมออปกรณ และบคลากร เพอใชขบเคลอนแผนท

ยทธศาสตรใหบรรลตามผลลพธบนปลาย

3. ถายโอนอานาจ กระจายการบรหารงานใหผรบผดชอบในพนทไดอยางเหมาะสม เพอสราง

การมสวนรวมในการปองกนแกไขปญหาอยางจรงจง

4. มการกาหนดรปแบบของการแกไขปญหาทารกเกดกอนกาหนดทชดเจน เนนการจดการ

ปญหาระดบรากหญา และดาเนนการเชงรกเขาไปในชมชน โดยการเสรมสรางความเขมแขงของ

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล นกสขภาพครอบครว และอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน

5. พฒนากระบวนการบรการดานอนามยแมและเดกขนพนฐาน เชน การฝากครรภ การให

ความร การตดตามสขภาพมารดาและทารกภายหลงคลอดในสถานพยาบาลทกระดบ