คมอปฏบตงานการปองกนและควบคมโรคตดเชอในโรงพยาบาล คปสอ.วานรนวาส จงหวดสกลนคร

คณะกรรมการงานปองกนและควบคมการตดเชอคปสอ.วานรนวาส

มกราคม 2560

สารบญ

เรอง หนา 1. คานยามทควรทราบ 1 - การตดเชอในโรงพยาบาล - การตดเชอจากชมชน - การเฝาระวงการตดเชอในโรงพยาบาล - Infection control - Infection control Committee - Infection control nurse - Infection control ward nurse 2. หลกการปฏบต เรองการปองกนการแพรกระจายเชอแบบมาตรฐาน (Standard precaution) 2 - การทาความสะอาดมอ - การสวมถงมอ - การสวมเสอคลม - การใชแวนปองกนตาและผาปดปากและจมก - การทาความสะอาดอปกรณและสงของทใชกบผปวยในสถานพยาบาลอยางถกตอง - การจดสงแวดลอมในสถานทตรวจรกษาโดยผปฏบตสวมอปกรณปองกน - การแยกประเภทขยะ - การแยกประเภทผาเปอนเปนผาตดเชอ - การปองกนอบตเหตจากของมคมทมแทงขณะปฏบตงาน - การแยกผปวยทสงสยหรอผปวยโรคตดเชออยางถกตอง 3. หลกการปองกนการแพรกระจายเชอตามลกษณะวธการกระจายของเชอโรค (transmission – based precaution) 6 - การปองกนการแพรกระจายเชอทางอากาศ (Airborne precautions) - การปองกนการแพรกระจายเชอทางฝอยละออง (Droplet precautions) - การปองกนการแพรกระจายเชอทางการสมผส (Contact precautions - การปองกนและควบคมการแพรกระจายของเชอ 4. มาตรการปองกนการแพรกระจายเชอและการตดเชอดอยา 7

- เชอดอยาทพบบอยในโรงพยาบาล

- การปฏบตการปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอดอยา 5. เทคนคการปฏบตเพอปองกนการแพรกระจายเชอ 10 - การลางมอ - การทาลายเชอและการทาใหปราศจากเชอ - การแบงประเภทของอปกรณทางการแพทย - การลางทาความสะอาด - การทาลายเชอดวยนายาทาลายเชอ - การทาใหปราศจากเชอดวยการอบไอนารอนภายใตความดน - การควบคมดแลการทางานของเครองอบไอนา - ระยะเวลาทเกบวสดปราศจากเชอดวยการอบไอนา - แนวทางการทาใหอปกรณปราศจากเชอ - การจาแนกประเภทการปฏบตในการทาลายเชอ - นายาทาลายเชอ - มาตรฐานการใชนายาฆาเชอในรพ.สต. - การจดการผาเปอน - การแยกประเภทของผาเปอน - การขนสงผาเปอน - การซกผา - การจดเกบผาสะอาด - การขนสงผาสะอาด - การจดการและการควบคมการแพรกระจายเชอจากสงปฏกลและขยะจากการรกษาพยาบาล - การแยกประเภทของขยะ - การจดเกบและการขนสงขยะ 6. การปองกนการตดเชอจากศพ 39 - การทาความสะอาดศพ - การทาความสะอาดเปลเขนศพ

- การปองกนการตดเชอจากศพทเปนโรคตดตอรายแรง 7. การเฝาระวงการตดเชอในบคลากรผใหบรการ 40

- ความเสยงจากการทางานของบคลากร - การดแลสขภาพบคลากร

- บคลากรเสยงตอการตดเชอ - โรคตดเชอทพบในบคลากร - ผลกระทบเมอเกดการตดเชอ - องคประกอบทสาคญในการดแลสขภาพบคลากร - มาตรการทวไปในการปองกนการตดเชอ - ความหมายของวธการแพรกระจายเชอ

- มาตรการขนตาในการปองกนบคลากรและผปวย - ความเสยงตอการแพรกระจายเชอ - มาตรการในการลดความเสยงสาหรบบคลากรสผปวยและผปวยสบคลากร - การตดเชอทบคลากรสาธารณสขอาจไดรบจากผปวย - โรคและระยะเวลาทสามารถกลบเขาทางานไดในบคลากรทปวยเปนโรคตดตอ

- ระยะเวลาในการแยกผปวยดวยโรคตางๆ - การตดเชอจากเลอดและสารคดหลง - ลกษณะการเกดอบตเหต - สาเหตของอบตเหตจากการปฏบตงาน - แนวทางปฏบตเพอปองกนอบตเหตจากของแหลมคมทมตา - การจดการเขมทใชแลว - การปองกนการตดเชอเอช ไอ ว สาหรบบคลากรทางการแพทย หลงไดรบอบตเหตในขณะปฏบตงาน - การปฏบตของบคลากรเมอเกดอบตเหตสมผสเลอดหรอสารคดหลงจากผปวย

8. การปองกนการตดเชอจากการดแลสขภาพทบาน 59 - สาเหตททาใหผปวยเสยงตอการตดเชอ

- ปจจยทสงเสรมใหผปวยทไดรบการดแลทบานเกดการตดเชอ - เชอจลชพและแหลงทมาของเชอภายในบาน - การใหความรและคาแนะนาแกผปวย บคคลในครอบครว และผดแลผปวย - การเฝาระวงการตดเชอ - การวนจฉยการตดเชอจากการดแลสขภาพทบาน - แนวทางการวนจฉยการตดเชอทระบบตาง ๆ - การแยกผปวย (Isolation Precautions) - วธการปฏบตในการแยกผปวย - แนวปฏบตในการใชอปกรณปองกน

- การลางมอ - การทาลายเชอ - การจดการมลฝอยตดเชอ - การควบคมสงแวดลอม - การปองกนการตดเชอจากการสอดใสอปกรณการแพทย - การปองกนการตดเชอวณโรค - การปองกนอบตเหตขณะใหการพยาบาลผปวย - การดแลสขภาพบคลากรและผใหการดแลผปวยทบาน - การปองกนการตดเชอของระบบทางเดนปสสาวะ - การปองกนการตดเชอผปวยใสทอหลอดลมคอหลงการเจาะคอ - การปองกนการตดเชอทตาแหนงแผลผาตด - การปองกนการตดเชอมารดาและทารกหลงคลอด - การปองกนการเกดโรคปอดอกเสบ - การปองกนการตดเชอในผปวยใหอาหารทางสายยาง

1

สวนท 1 คานยามทควรทราบ

การตดเชอในโรงพยาบาล (Nosocomial Infection) หมายถง การตดเชออนเปนผลมาจากการท ผปวยไดรบเชอจลชพขณะเขารบการรกษาในโรงพยาบาล ซงเชอจลชพนนอาจเปนเชอทอยในตวผป วยเอง (Endogenous organism) หรอเปนเชอจากภายนอกรางกายผปวย (Exogenous organism) โดยขณะทผปวยเขารบการรกษาในโรงพยาบาล ผปวยไมมโรคตดเชอนนอย ไมมอาการของการตดเชอนนมากอน หรอไมไดอยในระยะฟกตวของโรคใดๆ สวนอาการของการตดเชอนนอาจปรากฎขณะทผป วยกาลงอยในโรงพยาบาลหรอออกจากโรงพยาบาลไปแลว โดยยงอยในระยะฟกตวของโรคดงกลาว การตดเชอจากชมชน (Community - acquired infections) หมายถง การไดรบเชอจลชพจากชมชนกอนเขารบการรกษาในโรงพยาบาลโดยอาจเกดอาการและอาการแสดงขณะอยในชมชน หรอเมอเขารบการรกษาในโรงพยาบาลไมเกน 48 ชวโมง หรอตามระยะฟกตวของเชอแตละชนด การเฝาระวงการตดเชอในโรงพยาบาล (Nosocomial infections Surveillance) หมายถง การตดตามสงเกตการณการตดเชอในโรงพยาบาลอยางมระบบและตอเนอง เพอใหทราบลกษณะการเกดและการกระจายของการตดเชอในโรงพยาบาล ทาใหทราบสถานการณและแนวโนมของการตดเชอในโรงพยาบาล Infection control : IC หมายถง การปองกนและควบคมการตดเชอในโรงพยาบาล Infection control Committee : ICC หมายถง คณะกรรมการปองกนและควบคมการตดเชอใน โรงพยาบาล Infection control nurse : ICN หมายถง พยาบาลปองกนและควบคมการตดเชอในโรงพยาบาล Infection control ward nurse : ICWN หมายถง พยาบาลปองกนและควบคมการตดเชอใน โรงพยาบาลประจาตกผปวย

2

สวนท 2 หลกการปฏบตเรองการปองกนการแพรกระจายเชอแบบมาตรฐาน (Standard precaution) สถานพยาบาลเปนแหลงททาใหผรบบรการมความเสยงตอการไดรบเชอและตดเชอ ดงนนจงตองม หลกการทใชปองกนการแพรกระจายเชอ ซงเรยกวา Standard precautions ซงเปนหลกทเนนปองกนการตดเชอจากเลอด สารคดหลงในรางกายทกชนด (body fluids) นาทหลงออกจากอวยวะ (secretions) สงขบถาย(excretions) ยกเวนเหงอ โดยไมคานงถงวาจะมเลอดปนสงตางๆเหลานหรอไม ผวหนงทมรอยแยก และเยอบ เพอลดการแพรกระจายเชอโรคทงจากแหลงททราบและไมทราบในสถานพยาบาล ดงนนบคลากรจงควรปฏบตตามหลกการดงน

1. การทาความสะอาดมอ เปนการปฏบตทดทสดเพอกาจดเชอโรค กอน-หลง สมผสผปวยทกครงหรอกอนทาหตถการฉดยา ทาแผล ฯลฯ ใหถกตองตามกจกรรมทปฏบต โดยมหลกดงน

1.1 ลางมอดวยนาและสบกอนและหลงใสถงมอและเมอใหการพยาบาลผปวยทวไป มอไมสมผสเชอโรค

1.2 ลางมอดวยนายาทาลายเชอหรอ Alcohol hand rub กอนทาหตถการในหอผปวยหรอกอนการดแลผปวยทไวตอการตดเชอ และลางมอดวยนายาทาลายเชอหลงจากทากจกรรมทสมผสเลอดสารคดหลงจากอวยวะภายในรางกายและสงขบถายจากรางกายผปวย 2. การสวมถงมอ ถงมอใชเพอปองกนตวเองและผปวยไมใหเกดการตดเชอ ขอควรระวง ลางมอทกครงหลงถอดถงมอ ใชถงมอเพอดแลผปวยเฉพาะรายและเฉพาะกจกรรม และถอดออกทนทเมอเสรจกจกรรม ถงมอแบงเปน 3 ชนด 2.1 ถงมอสะอาด ใชเมอปฏบตกจกรรมทคาดวาจะสมผสเลอดสารคดหลงจากอวยวะภายใน รางกายและสงขบถายของผปวย ปองกนบคลากรตดเชอ 2.2 ถงมอปราศจากเชอ ใชเมอทากจกรรมหรอหตถการทสมผสกบบรเวณทปราศจากเชอ หรอเยอบภายในรางกายผปวย ปองกนผปวยตดเชอ 2.3 ถงมอยางชนดหนา ใชเมอทากจกรรมทอาจสมผสเชอกอโรคจากวสดอปกรณภายหลงการใชกบผปวยแลว สถานทหรอสงแวดลอมตาง ๆ เชน สวมขณะเกบมลฝอย เชด/ถพนทสกปรก ลางเครองมอ มการเปลยนถงมอเมอพบถงมอรว / ขาดทนท และเมอเปลยนกจกรรมหรอใหการพยาบาลผปวยรายตอไป และหลงจากเสรจกจกรรมถอดถงมอดวยความระมดระวง 3. การสวมเสอคลม เพอปองกนรางกายจากการกระเดนของเลอดและสารคดหลง และปองกนการนาเชอโรคสผปวย สวมเสอคลมถกตองตามกจกรรม สวมเสอคลมสาหรบใหการพยาบาลผป วยเฉพาะราย เปลยนเสอคลมทนทเมอสงสยวามการรวซมของเลอด สารคดหลงจากอวยวะภายในรางกายและสงขบถายมา สมผสรางกายของบคลากรและถอดเสอคลมทงลงถงผาตดเชอเมอเสรจกจกรรม เสอคลมแบงเปน 3 ชนด 3.1 สวมเสอคลมสะอาด ขณะปฏบตกจกรรมทคาดวาจะสมผสเลอด สารคดหลงจากอวยวะ ภายในรางกายสงขบถายของผปวย

3

3.2 สวมเสอคลมปราศจากเชอ ขณะทากจกรรม หรอหตถการทตองสมผสเยอบหรอบรเวณท ปราศจากเชอจากรางกายผปวย เชน การทาแผลไหม การทาคลอด 3.3 สวมผากนเปอนพลาสตก ขณะทากจกรรมทคาดวาจะมการสมผสเลอด สารคดหลงจากอวยวะภายในรางกายปรมาณมาก หรอขณะลางอปกรณเครองมอแพทยทใชกบผปวยแลว 4. การใชแวนปองกนตาและผาปดปากและจมก ไดถกตองกบกจกรรมทปฏบตงาน สวมแวนปองกนตา และผาปดปากและจมกชนด surgical mask เมอใหการพยาบาลผปวยทคาดวาจะมการกระเดนของเลอด สารคดหลงจากอวยวะภายในรางกายของตวผปวยสใบหนา ปาก จมก ตา ของบคลากรสขภาพและสวมผาปดปากและจมกเพอปองกนการแพรกระจายเชอโรคจากบคลากรสตวผปวย

การใชผาปดปากและจมกทถกตองขณะปฏบตงาน เพอปองกนการรบเชอโรคจากบคลากรสตวผปวยหรอตวผปวยสบคลากร และเพอปองกนการแพรกระจายเชอสสงแวดลอม โดยสวมผาปดปากและจมกปดทงบรเวณปากและจมก ไมแขวนผาปดปากและจมกไวทคอแลวนากลบมาใชใหม และเมอเสรจกจกรรม ถอดผาปดปากและจมกทงลงถงมลฝอยตดเชอ/ภาชนะทรองรบกอนสงไปทาความสะอาด ชนดของผาปดปาก-จมกมหลายชนดทใชบอยในโรงพยาบาล/สถานบรการพยาบาลทวไป มดงน 4.1 ผาปดปาก-จมกชนดธรรมดา (surgical mask) บคลากรและญาตทเขาใกลผปวยทแพรกระจายเชอทางฝอยละออง ทาจากวสดหลายชนด เชน ผา กระดาษ เสนใยสงเคราะห มประสทธภาพการดกจบอนภาคขนาด 1-5 ไมครอน ไดเพยงรอยละ 15-75 4.2 ผาปดปาก-จมกชนดประสทธภาพสง (Disposable particulate respirator) ใชเพอปองกนการรบเชอทแพรกระจายไดทางอากาศ สวมขณะใหการดแลผปวยทสามารถแพรกระจายเชอทางอากาศ เชน วณโรคปอด ไวรสสกใส มประสทธภาพการดกจบอนภาคขนาด 0.1-0.3 ไมครอน ไดไมตากวารอยละ 95

4

5. การทาความสะอาดอปกรณและสงของทใชกบผปวยในสถานพยาบาลอยางถกตอง 5.1 ล า ง อ ป ก ร ณ แ ล ะส ง ข อ ง ท ใ ช ก บ ผ ป ว ย โ ร ค ท ว ไ ป ด ว ย น า แ ล ะผ ง ซ ก ฟอ ก 5.2 ลางอปกรณและสงของทใชกบผปวยโรคตดตอเชอทเปอนเลอด สารคดหลงจากอวยวะภายในรางกายและสงขบถาย โดยการนาอปกรณลางในนาผสมสารขดลาง หรอนาผสมเอนไซมผสมสารขดลาง (Enzymatic detergent หรอ Detergen zyme) กรณทมเครองลางอปกรณ นาอปกรณเขาเครองดวยความ ระมดระวง ควบคมอณหภมมากกวา 80 องศาเซลเซยส ใชเวลานาน 1 นาท สวมอปกรณปองกนรางกายกอนลางอปกรณ เครองมอทเปอนเลอด สารคดหลงจากอวยวะภายในรางกายและสงขบถาย สาหรบอปกรณเครองมอแพทยชนดนากลบมาใชซาทเปอนเลอด / สารคดหลง ใหลางดวยนาและสารขดลางกอนสงไปทาลายเชอ / ทาใหปราศจากเชอ 6. การจดสงแวดลอมในสถานทตรวจรกษาโดยผปฏบตสวมอปกรณปองกน เชน เสอคลมสะอาด ถงมอชนดหนา 6.1 การจดหอผปวยใหเปนระเบยบและสะอาด 6.2 มการถายเทอากาศโดยการเปดประตหนาตาง 6.3 ทาความสะอาดพนดวยวธมอบพนแหง/เปยก กรณใชเครองดดฝนตองเปลยนถงกกฝนทกวน 6.4 เชดพนหรอบรเวณทเปอนเลอด/สารคดหลงดวยกระดาษออกใหมากทสด ทงกระดาษลงถงมลฝอยตดเชอ แลวราดบรเวณทเปอนดวยนายาทาลายเชอ 0.5% sodium hypochlorite หรอ 2% lysol ทงไว 30 นาท กรณเรงดวนและพนทเปอนไมมากเชดดวย 70% alcohol นาน 15 นาท 6.5 ทาความสะอาดบรเวณอางนา หองนาเจาหนาท/ผปวย ดวยนาและผงซกฟอกทกวน และเมอสกปรกไมใชผาวางรอบๆ อางลางมอหรอนาอปกรณกนนากระเดนมาสวมบรเวณกอกนา 7. การแยกประเภทขยะเปน 4 ประเภท 1. ขยะทวไป 2. ขยะตดเชอ 3. ขยะอนตราย 4. ขยะรไซเคล ในสถานพยาบาลมการปฏบตตามแนวทางไดถกตอง 7.1 ทงกระดาษพลาสตกทไมเปอนเลอด/สารคดหลง เศษอาหารลงถงมลฝอยทวไป 7.2 ทงผากอสทาแผล ชนเนอของผปวยลงถงมลฝอยตดเชอ สาหรบเขม/ของคมทงในภาชนะทแขงแรงปองกนการแทงทะล

5

7.3 ทงกากของสารเคม กากยาอนตราย สารปรอท ลงถงขยะอนตราย 7.4 ทงกระดาษ วสดทนากลบมาใชใหมได ลงในขยะรไซเคล 8. การแยกประเภทผาเปอนเปนผาตดเชอ ไดแก เปอนเลอด / สารคดหลง อจจาระ /ปสสาวะ และมภาชนะใสผาเปอนทมลกษณะเหมาะสม โดยภาชนะใสผาเปอนแขงแรงปองกนการฉกขาดปองกนการรว/ ซมผานของสารเหลวทกชนด และมปายตดภาชนะสาหรบทงผาตดเชอชดเจน และมการแยกผาเปอนหงอไคลตางหาก 9. การปองกนอบตเหตจากของมคมทมแทงขณะปฏบตงาน ไมสวมปลอกเขมคน ปลดและทงเขมในภาชนะทมอปกรณชวยปลดเขม กรณทไมมอปกรณชวยปลดเขมใหสวมปลอกเขมคนดวยมอขางเดยว (one-hand method) และวางเขม/ของมคมลงบนภาชนะ กอนสงใหผอน (no touch technique) ไมสงจากมอสมอโดยตรง one-hand method no touch technique

10. การแยกผปวยทสงสยหรอผปวยโรคตดเชออยางถกตอง ตามวธการแพรกระจายของเชอโรค 10.1 จดระยะหางระหวางเตยงผปวยทวไปอยางนอย 90 เซนตเมตร

10.2 มการลางมอ ใสถงมอ และเครองป องกนรางกายตามความเหมาะสม 10.3 การเคลอนยายผปวย ใหเคลอนยายจาเปนเทานน ถาจาเปนตองเคลอนยายใหผปวยสวม ผาปดปากปดจมกดวย เพอปองกนการแพรกระจายจากการไอ จาม

6

หลกการปองกนการแพรกระจายเชอตามลกษณะวธการกระจายของเชอโรค (transmission – based precaution) การปองกนตามวธการแพรกระจายเชอโรค เปนการปองกนการแพรกระจายทางอากาศจากการหายใจ ทางฝอยละอองจากการไอ จาม และจากการสมผสทางตรงโดยมอของบคลากร และการสมผสทางออม ผานอปกรณเครองใชของผปวย เมอเราทราบหรอสงสยวาผปวยรายนนเปนโรคทแพรกระจายเชอวธใด ควรใชหลกการปองกนโดยตรงและใชรวมกบการปองกนการแพรกระจายเชอแบบมาตรฐาน

1. การปองกนการแพรกระจายเชอทางอากาศ (Airborne precautions) เนนเรองการแยกผปวยออกจากคนอน เนองจากสามารถแพรกระจายไดทางลมหายใจ (อนภาคเลก

กวา 5 ไมครอน) โดยการจดผปวยแยกตรวจจากผปวยทวไป จดเขาหองแยก (กรณ Admit ในโรงพยาบาล) การจดการไหลเวยนอากาศภายในหนวยงาน โดยจดตาแหนงการนง/เตยง ใหผปวยอยทศใตลม จากดผเขาเยยมหรอบคลากรทมความไวรบการตดเชอตองใชผาปดปาก-จมกทมประสทธภาพ การดกจบเชอโรคสง เชน N95 ผปวยสวมผาปดปาก-จมกชนดธรรมดา (surgical mask) ทกครง เมออยกบบคคลอน โรคทแพรกระจายเชอทางอากาศ เชน วณโรค หด สกใส งสวด ฯลฯ

2. การปองกนการแพรกระจายเชอทางฝอยละออง (Droplet precautions) เนนเรองการจดระยะหางของผปวยอยางนอย 3 ฟต เพอปองกนการรบเชอโรคทเกดจากการไอ จาม

ผเขาเยยมใชผาปดปาก- จมกชนดธรรมดา ผปวยสวมผาปดปาก-จมกชนดธรรมดา (surgical mask) ทกครงเมออยกบบคคลอน โรคทแพรกระจายเชอทางฝอยละออง เชน ปอดบวม ไขหวดใหญ ไขหวดนก คางทม ไอกรน ไข สมองอกเสบฯลฯ

3. การปองกนการแพรกระจายเชอทางการสมผส (Contact precautions) เนนเรองการใชอปกรณปองกนรางกายใหเหมาะสมตามกจกรรม เชน ถงมอ เสอคลม และถอด

ทนทเมอเสรจกจกรรม และการหลกเลยงสมผสผาเปอน/ขยะตดเชอของผปวย แยกอปกรณของใชจากผปวยรายอน ถาตองใชรวมกนตองไดรบการทาความสะอาด/ทาลายเชอกอนนาไปใชกบผปวยรายตอไป ลางมอทกครงหลงถอดถงมอและสมผสผปวย/เชอโรค ควรจดสถานทใหผปวยตดเชอแยกจากผปวยทวไปหรอผปวยภมตานทานตา โรคทแพรกระจายเชอทางการสมผส เชน หด, เรม, เชอดอยา, ผวหนงพพองฯลฯ

7

การปองกนและควบคมการแพรกระจายของเชอ

มาตรการปองกนการแพรกระจายเชอและการตดเชอดอยา เนองจากในสถานการณปจจบนการตดเชอดอยามแนวโนมเพมมากขน สวนใหญมกพบใน โรงพยาบาลขนาดใหญ พบมากในแผนก ICU โดยเฉพาะ VAP : Ventilater associated pneumonia (ปอดอกเสบจากการตดเชอ จากการใชเครองชวยหายใจ) , แผลไฟไมนารอนลวก หรอระบบทางเดนปสสาวะ เนองจากโรงพยาบาลขนาดใหญมผปวยทตองดแลเปนจานวนมาก การปองกนการแพรกระจายของเชอดอยาทาไดยาก จงมกพบวาผปวยท Refer มาจากโรงพยาบาลศนยสวนใหญจะตดเชอดอยา ดงนนผปวยท Refer มาจากรพ.ศนย การดแลผปวยใหปฏบตเสมอนวาเปนผปวยตดเชอดอยาทกราย

8

นอกจากนยงพบวา ไดมการจาหนายผปวยกลบชมชนเรวขน ทงทบางรายยงรกษาเชอดอยาไมหายด ผปวยจงเปนพาหะทสามารถแพรเชอใหผอนได ดงนนเราจงอาจพบผปวยตดเชอดอยามาจากชมชนได บคลากรทใหการดแลผปวยมกพบมเชอดอยาอยทโพรงจมก รกแร ขาหนบ หลงดแลผปวยจะพบมากทมอ,ถงมอ บคลากรจงอาจเปนพาหะทสามารถแพรเชอใหผปวยและผอนได การใสอปกรณป องกนทเหมาะสม และการลางมออยางถกตองเปนสงจาเปนในการปองกนการแพรกระจายเชอ เชอดอยาทพบบอยในโรงพยาบาล - MRSA (Methicillin– resistant Staphylococcus aureus) เปนเชอ Staphylococcusaureus แบคทเรยชนดแกรมบวก ซงเปนแบคทเรยทอยทผวหนง รจมก เยอบผว ซงเปนเชอกอโรคและเปนเชอประจาถนในคน และดอตอยาปฏชวนะกลมเพนนซลน เมธซลน ออกซาซลน นาฟซลน คลอกซาซลนและไดคลอกซาซลน - E.Coli (ESBL) , VRE , Enterobacteriaceae , Klebsiela spp. , P. aeruginosa , Enterobacter spp. , Acinetobacter spp. , Mycobacterium tuberculosis

การแพรกระจายของเชอดอยา แพรไดทงทางอากาศ, ละอองเสมหะ นามก นาลายแตสวนใหญมกพบแพรกระจายทางการสมผส การปฏบตการปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอดอยา

1. ผปวยท Refer มาจาก รพ.จงหวด/รพ.ศนย และมประวต Admit การดแลผปวยใหปฏบตเหมอนเปนผปวยตดเชอดอยา 2. แยกอปกรณทจะใชกบผปวยเฉพาะผปวยรายเดยวไมปะปนกบผป วยรายอน เชน ปรอท

เครองวดความดน ในกรณทอปกรณบางอยางตองใชรวมกน ตองทาความสะอาดและทาลายเชอกอนนาไปใชกบผปวยรายอน เชน หฟงใชสาลชบแอลกอฮอล 70% เชดบรเวณทสมผสผปวย , เชดปรอทดวย Alcohol

3. สวมอปกรณปองกนตามหลกการ standard precaution และ Contact precaution ตามความจาเปน ไดแก สวมถงมอ ใชถงมอเมอใหการดแลผปวย เมอมการสมผสเลอด สารนา สารคดหลง สงขบถาย อปกรณทปนเปอน ตองถอดถงมอหลงการดแลผปวย และลางมอทกครง โดยใชนาและนายา 4% chlorhexidine หรอ Alcohol handrub ลางมอ สวมเสอคลมเมอคาดวาจะมเลอด สารนา สารคดหลงหรอสงขบถายปนเปอน สวมผาปดปาก-จมก เมอตองดแลผปวยใกลชด และตองลางมอกอนใสและหลงถอดอปกรณเหลาน 4. ลางมอทนทหลงการสมผสเลอด สารนา สารคดหลง สงขบถาย อปกรณทปนเปอนและผปวยทมการตดเชอดอยา (ดทสดคอ ลางดวยนากบนายาฆาเชอ รพ. ใช 4% chlorhexidine แตถาอยไกลอางลางมอใช Alcohol Handrub แทนได )

5. การยายผปวยไปรบบรการตอทสถานบรการอน เชน สงตอมาโรงพยาบาล ตองระบในใบสงตอวาเปนผปวยทมประวตตดเชอดอยาจากโรงพยาบาลอะไร เปนเชอชนดใหน เพอทสถานบรการทจะตองใหการดแลผปวยตอจะไดมการปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอ (หลงดแลผป วยตองทาความสะอาดเตยง

9

อปกรณทกอยางทสมผสผปวยทกครง ) แจงรถทนาสงผปวยขณะเคลอนยายระมดระวงเรองการแพรกระจาย เชอ และการทาความสะอาดรถหลงสงผปวยทกครง

10

สวนท 3 เทคนคการปฏบตเพอปองกนการแพรกระจายเชอ

3.1 การลางมอ

การลางมอเปนวธปฏบตทสามารถปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอโรค เปนสงทบคลากรทางการแพทยควรคานงถงและปฏบตอยางเครงครด ตามขนตอนตอไปน

1. ลางมอตามขอบงชในกรณตอไปน 1.1 กอนและหลงปฏบตในแตละกจกรรมตอไปน - การดแลผปวยท ไวตอการตดเชอ เชน ทารก ผป วยสงอาย ผทมภมตานทานต า - กอนและหลงดแลผปวยทมเชอดอยา - การรกษาพยาบาลทใชเทคนคปราศจากเชอ เชน ทาแผลหรอสมผสแผลเปด กอนการทา

หตถการตางๆ เชน การใสสายสวนตางๆ การดดเสมหะ การเยบแผล 1.2 หลงสมผสเลอดและสารคดหลงจากรางกายหรอวสดทปนเปอนเชอโรค 1.3 กอนสวมและหลงถอดถงมอ 2. เลอกวธการลางมอใหเหมาะสมกบกจกรรมทจะปฏบต ดงน

2.1 การลางมอทวไป (Normal hand washing) : เปนการลางมอเพอสขอนามยทด เชน กอนหยบและรบประทานอาหาร กอนปอนอาหารใหผปวย หลงออกจากหองนาหรอมอเปอน การลางมอทวไปจะใชนาและสบธรรมดา โดยลางมอตาม 7 ขนตอนจนครบ ใชเวลาในการฟอกมอ 10 วนาท เชดดวยผาทสะอาด แหง สามารถขจดเชอโรคทอยชวคราวบนผวหนงออกไปไดงาย 2.2 การลางมอเพอทาหตถการเลก (Hygienic handwashing) : เปนการลางในกรณสมผสสงปนเปอนเชอโรค หรอเพอทาหตถการเลกๆ ตองการกาจดเชอโรคทอยชวคราวและอยประจาบนผวหนงใหลดลงอยางรวดเรว โดยลางดวยนาสบผสมนายาฆาเชอ เชน 4% Chlorhexidine , 7.5% Iodophor ฟอกมอนาน 30 วนาท ลางออกดวยนาสะอาด เชดดวยผาทแหง สะอาด จะใชในกรณ - ภายหลงสมผสเลอด สารคดหลงจากรางกาย ของเสยทรางกายขบออกมา เครองมอทปนเปอนหรอสงปนเปอนเชอโรค - กอนปฏบตการรกษาพยาบาลทใชเทคนคปราศจากเชอ - ดแลผปวยทไวตอการตดเชอ เชน ทารก ผทมภมตานทานตา - กอนและหลงดแลผปวยทตดเชอดอยา - ทา Invasive Proceder (ทาหตถการ) เชน การใสสายสวนตางๆ การเยบแผล - ทนทหลงจากถอดถงมอ 2.3 การลางมอเพอเตรยมทาหตถการในหองผาตดและการทาคลอด (Surgical hand washing) โดยใชนาสบผสมนายาฆาเชอเชน 4% Chlorhexidine, 7.5% Iodophor ฟอกมอตามขนตอน 7 ขนตอนจนถงขอศอกนาน 3 - 5 นาท ลางออกดวยนาสะอาด แลวเชดดวยผาสะอาด ปราศจากเชอ

11

3. ลางมออยางถกตองตามขนตอนตอไปน 3.1 กอนการลางมอควรถอดแหวนหรอเครองประดบตางๆ ออกกอน 3.2 เปดนาราดมอทง 2 ขางถงขอมอ ถากอกนาเปนแบบกอกหางปลา ไมควรใชมอเปดกอก ควรใชศอกเปด และระวงอยาใหนากระเดนแรงเกนไป 3.3 กดสบใสมอ ฟอกสบใหทว ฟอกมอตามขนตอน 7 ขนตอน ดงน ทาท 1 ใชฝามอถฝามอ คอหนฝามอเขาหากน ฟอกถฝามอใหทว ทาท 2 ใชฝามอถหลงมอและนวถซอกนว คอ ฝามอขางหนงถหลงมออกขางหนงและกางนวมอเพอถงามนวมอ ทาท 3 ใชฝามอถฝ ามอและนวถซอกน ว คอ หนฝามอเขาหากนและถระหวางซอกนวมอ ทาท 4 ใชหลงนวมอถฝามอ คอ ทามอลกษณะจบลอคกน ใชฝามอถหลงนวมอและนวมอถนวมอ ทาท 5 ถนวมอหวแมมอโดยรอบดวยฝามอ คอ มอขางหนงการอบหวนว มออกขางหนงถวนรอบๆ ฟอกหมนไปมา ทาท 6 ใชปลายนวถขวางฝามอ คอ ฟอกปลายนวมอทง 5 นว ถวนรอบเสนฝามอ ทาท 7 มอถรอบขอมอ คอ มอขางหนงการอบขอมออกขางหนง ถวนรอบๆ

12

ทาทกขนตอน 5 ครง และสลบกนทง มอซายและมอขวา 3.4 ลางสบออกดวยนาทไหลผานตลอด โดยลางจากปลายนวมอไปขอมอพรอมขดถมอใหทวทกดาน

หลงจากลางสบออกจากมอหมดแลว ใหชปลายนวมอเพอปองกนนาไหลยอนจากบรเวณสกปรกมาสะอาด 3.5 ซบมอใหแหงดวยกระดาษหรอผาเชดมอ 3.6 ใชกระดาษหรอผาเชดมอเดมจบกอกปดกอกนา

4. การใชแอลกอฮอล (Alcohol handrub) ลางมอ ในกรณทมอไมเปอนเลอดหรอสารคดหลงของผปวยทมองเหนดวยสายตาภายหลงทากจกรรมตางๆใหผปวยและสถานทไมเอออานวยในการลางมอดวยนาและนายาทาลายเชอ หรอความรบเรงในการปฏบตงาน ใหลางมอโดยใชนายาฆาเชอทมแอลกอฮอล (Alcohol handrub) ประมาณ 3 – 5 ซซ ถมอ 2 ขางใหทว ฟอกมอใหครบ 7 ขนตอนจนนายาแหง แตการลางมอแบบนมอจะตองแหงและไมเปอนมาก รวมทงจะเปนวธการทใชชวคราวเทานน ไมใชเปนสงทดแทน การลางมอดวยนาอยางถาวร

5. การเตรยมสบ , สบเหลวหรอนายาฆาเชอและอปกรณในการลางมอ สบเหลวหรอนายาฆาเชอควรใสในภาชนะทสามารถใชขอศอก หรอขอมอกดใหนายาไหลออกมาได และควรเตรยมนายาใหเพยงพอ สาหรบการใชใน 7 วนเทานน กอนเตมนายาลงไปใหมจะตองลางภาชนะใหสะอาดและผงใหแหงกอน สบกอนใหใสในภาชนะทไมขงนา และลางทาความสะอาดเสมอ อปกรณเชดมอใหใชกระดาษหรอผา 1 ผนตอการเชดมอ 1 ครง

สงทไมควรปฏบตสาหรบการลางมอ ไดแก 1) ไมใชผาเชดมอผนใหญรวมกน เพราะความชนในผาเชดมอจะเปนแหลงสะสมของเช อโรคและ

แพรกระจายเชอตอไปได 2) ถามอเปอนสงสกปรกหรอสารคดหลงจากรางกายทมองเหนไดดวยตาเปลา ใช Alcohol handrub ถ

มอไมไดผล ตองลางมอโดยใชนาและนายาทาลายเชอเทานน 3) การใชถงมอไมใชแทนการลางมอ

3.2 การทาลายเชอและการทาใหปราศจากเชอ การทาความสะอาด หมายถง การขจดอนทรยสาร สงสกปรก ฝนละอองและสงปนเปอนตางๆ ออก

จากอปกรณเครองมอทางการแพทยและสงแวดลอม การทาความสะอาดทาไดโดยการใชนาและสารขดลาง การทาลายเชอ (Disinfection) หมายถง การทาลายเชอจลชพทกรปแบบ ยกเวน สปอรของแบคทเรย ซงการทาลายเชอทมใชทวไป 2 วธคอ การตมเดอด และการใชนายาทาลายเชอ

การทาใหปราศจากเชอ (Sterilization) หมายถง การทาลายเชอจลชพทกชนด รวมทงสปอรของเชอแบคทเรย การทาใหปราศจากเชอทมใชในรพ.สต. คอการอบไอนาภายใตความดน

การแบงประเภทของอปกรณทางการแพทย การเลอกวธการทาความสะอาด การทาลายเชอและการทาใหปราศจากเชอ ควรพจารณาใหเหมาะสม

กบประเภทและชนดของอปกรณทางการแพทย รวมทงวตถประสงคในการนาไปใชเพอความปลอดภยโดยแบง

13

อปกรณทางการแพทยตามระดบของความเสยงตอการทาใหเกดการตดเชอจากการใชอปกรณสมผสกบเนอเยอและอวยวะของรางกายออกเปน 3 ประเภท

1. อปกรณททาใหเกดความเสยงตอการเกดการตดเชอสง Critical items เปนอปกรณทผานเขา หรอสมผสกบหลอดเลอด หรอเนอเยอของรางกายทไมมเชอโรคอยในยามปกต ไดแก เครองมอผาตด สายสวนหวใจ อวยวะเทยม ชดทาแผล ชดเยบแผล ชดทาคลอด สายสวนปสสาวะ เขมเยบแผล กระบอกฉดยา เขมฉดยา และผาปดแผล เปนตน อปกรณเหลาน จะตองทาใหปราศจากเชอเทานนกอนนาไปใช

2. อปกรณททาใหเกดความเสยงตอการเกดการตดเชอปานกลาง Intermediaten items หรอ Semi-Critical items เปนอปกรณทไมสมผสกบเนอเยอโดยตรง แตสมผสกบเยอบของรางกาย ไดแก กลองสองตรวจอวยวะภายในตางๆ อปกรณทใชกบทางเดนหายใจ ปรอทวดไข และไมกดลน เปนตน อปกรณเหลาน ตองไมมเชอกอโรค จงควรไดรบการทาลายเชอกอนนาไปใช

3. อปกรณททาใหเกดความเสยงตอการเกดการตดเชอตา Non-critical items เปนอปกรณทสมผสกบผวหนงปกต หรอไมสมผสกบผปวยโดยตรง ไดแก หฟง หมอนอน ผาพนแขนสาหรบวดความดนโลหต ไมคายน เตยง ผาปทนอน เครองนอน ภาชนะใสอาหาร เปนตน อปกรณเหลาน ควรไดรบการทาความสะอาดกอนใช

การลางทาความสะอาด การลางทาความสะอาดอปกรณทางการแพทย เปนกรรมวธขนแรกในกระบวนการลดจานวนเชอ ซงจะลดเชอลงไดเกอบหมด และยงกาจดสารอนทรย รวมทงสงสกปรกตางๆ ทปนเปอนอยบนอปกรณเหลานนออกดวย เนองจากสารเหลานนจะทาใหประสทธภาพในการทาลายเชอและปราศจากเชอลดลง

หลกในการลางทาความสะอาด ดงน 1. บคลากรควรสวมอปกรณปองกน ไดแก แวนตา ผาปดปากและจมก ถงมอยางยาวถงขอศอกอยาง

หนา ผากนเปอนพลาสตก และรองเทาบท ในกรณทพนเปยก 2. ควรทาความสะอาดอปกรณทางการแพทยหลงจากใชงานทนท เพราะลางออกไดงาย และลด

โอกาสแพรกระจายเชอ การแชอปกรณทเปอนในนายาทาลายเชอกอนนาไปทาความสะอาดไมมความจาเปน เพราะสงสกปรกหรอสารอนทรยทตดมาเปนตวขดขวางไมใหนายาทาลายเชอสมผสกบเชอทตดอยพนผวของอปกรณ จงไมสามารถทาลายเชอได

3. ใชกระดาษเชดสงสกปรกออก หรอถาเปนหมอนอนตองเทอจจาระหรอปสสาวะออกลงในโถสวม เพอกาจดสงสกปรกออกใหเหลอนอยทสด กอนนาอปกรณไปลางทาความสะอาดตอไป ในกรณทไมสามารถทาความสะอาดไดทนท ใหเชดคราบเลอด/สารคดหลงออกจากอปกรณเหลานนใหมากทสด แยกเขม/ของมคมออกและเกบในภาชนะทแขงแรงและมฝาปดมดชด

4. หลงจากชาระสงสกปรกออกแลว ใหลางอปกรณดวยนาผสมสารขดลาง จะชวยลดความตง ผวของนาและนามน ทาใหสงสกปรกทตดอยออกงาย และควรมอางลางเครองมอโดยเฉพาะแยกจากอางลางมอ 5. อปกรณทเปนชอง ซอกมมเลก ใหใชแปรงปดออกจงจะสะอาด การขดลางควรขดใตนา ดวยความระมดระวง เพอปองกนการแพรกระจายเชอ

14

6. หลงจากการลางดวยนาผสมสารขดลาง จะตองลางดวยนาสะอาดหลายๆ ครงจนสะอาด เพราะสารขดลางจะทาลายฤทธ ของนายาทาลายเชอได และขณะลางควรลางในภาชนะไมลางใตนาไหล เพราะจะทาใหเชอโรคปนออกมากบละอองนามาสมผสผลาง ผอนและปนเปอนสงแวดลอมได

7. ขณะลางอปกรณ หากจาเปนตองหยบจบสงของอนๆ ตองลางมอกอนทกครง ขนตอนการลางทาความสะอาดดวยมอ มขนตอนดงน 1. เชดสงสกปรกหรอสงปนเปอนออกจากอปกรณเครองมอทางการแพทยใหเหลอนอยทสด 2. ถอดชนสวนตางๆ ของอปกรณทจะลางในสวนทถอดได 3. แชอปกรณเครองมอทางการแพทยลงในนาผสมสารขดลาง หรอนาผสมเอนไซมผสมสารขดลาง

(Enzymatic detergent หรอ Detergen zyme) 4. ใชแปรงหรอวสดขดลาง ขดลางอปกรณเครองมอทางการแพทยทละชน โดยขณะใชแปรงขดลาง

ตองใหแปรงและอปกรณเครองมออยใตระดบนา (ขดใตนา) การขดลางตองระมดระวง และขดลางอยางทวถงทกซอกทกมมของเครองมอ อปกรณเครองมอทมรเปนทอกลวง ขดลางดวยแปรงทมขนาดพอเหมาะ หรอใชวธฉดนาเขาไป เพอลางภายในทอหรอสายใหสะอาด เครองมอทมสวนประกอบหลายชน ควรแยกสวนประกอบแตละชนเพอขดลาง

5. ลางสารขดลางและสงสกปรกหลงการขดลางใหออกจากอปกรณเครองมอดวยนาสะอาดจนสะอาด 6. เชดดวยผาสะอาด หรอผงอปกรณเครองมอใหแหงกอนนาไปทาลายเชอ หรอทาใหปราศจากเชอตอไป 7. ลางทาความสะอาดอางลางเครองมอและอปกรณชวยลางตาง ๆ ใหสะอาดและปลอยใหแหง การทาลายเชอดวยนายาทาลายเชอ นายาทาลายเชอ เปนสารเคมทใชทาลายเชอจลชพททาใหเกดโรค สารเคมเหลานจะทาใหเกดอนตรายตอผวหนงและเยอเมอกโดยตรง แตสวนใหญไมสามารถทาลายสปอรของแบคทเรย ดงนนจงใชกบสงไมมชวต ไดแก อปกรณทางการแพทยเทานน ซงการปฏบตการทาลายเชอดวยนายาทาลายเชอม ขนตอนดงน 1. การจดระดบของนายาทาลายเชอ นายาทาลายเชอมความสามารถในการทาลายเชอในระดบตางกน การแบงโดยวธน สามารถแบงนายาทาลายเชอได 3 ระดบ คอ 1.1 นายาทาลายเชอระดบสง คอ สารเคมทสามารถทาลายสปอรของแบคทเรย และจลชพอนๆ ทกชนด จงเหมาะสาหรบการทาลายเชอในอปกรณชนด critical items สารเคมกลมน ไดแก ฟอรมาลน 20-40 % กลตารลดไฮด 2 % รวมทงไฮโดรเจนเปอรออกไซด 6 % และกรดเพอราซตก แต ตองใชเวลามากกวา 24 ชวโมงในการทาลายสปอรของแบคทเรย 1.2 นายาทาลายเชอระดบกลาง คอ สารเคมทมความสามารถในการทาลาย แบคทเรยและจลชพทสาคญ เชน เชอวณโรคและไวรสทไมมไขมนเปนสวนประกอบ เปนตน แตไมสามารถทาลายสปอรของ

15

แบคทเรย จงเหมาะสมกบการทาลายเชอในอปกรณชนด semi-critical items สารเคมกลมน ไดแก แอลกอฮอล 70% ไลโซล2 % ทงเจอรไอโอดน 1% และโซเดยมไฮโปคลอไรท 0.5-1% 20 1.3 นายาทาลายเชอระดบตา คอ สารเคมทสามารถทาลายเชอแบคทเรยระยะ เจรญพนธ และไวรสชนดทไมมไขมนเปนสวนประกอบ แตทาลายเชอราไดไมคอยด และไมสามารถทาลายสปอรของแบคทเรยและเชอวณโรคได สารเคมเหลานจะเปลยนแปลงเปนนายาทาลายเชอระดบปานกลางได ถามความเขมขนสง แตถามความเขมขนตาจะเปนนายาทาลายเชอระดบตา จงเหมาะสาหรบการทาลายเชอ ในอปกรณชนด noncritical items สารเคมกลมน ไดแก ฮบเทน 1:100 และเซฟลอน 1:30 สวน สารเคมบางชนดไมวาจะเพมความเขมขนมากเพยงใดกเปนนายาทาลายเชอระดบตา ไดแก คลอเฮกซดน และเบนซาลโคเนยมคลอไรด เปนตน

ความสามารถในการทาลายเชอของนายาทาลายเชอ ชนด คณสมบต สารเคมในกลม

1. high - level Disinfectant

ทาลายสปอรของแบคทเรย และ จลชพอนๆ ทกชนด

- Formalin 20-40% - Glutaraldehyde 2% - Ethylene oxide gas, - 6% H2O2

2. intermediate - level disinfectant

ทาลายแบคทเรย, เชอวณโรค, ไวรส และเชอราไดแตทาลายสปอรและเชอไวรสไดไมด

- Ethyl alcohol 70% - Lysol 2%, Tr Iodine, Chlorox

3. low – level disinfectant

ทาลายเชอแบคทเรยทเปน vegetative form รวมทง susceptible bacteria บางชนดนน และ lipophilic virus และสปอรของเชอแบคทเรย ไมสามารถทาลายเชอวณโรคได

- Chlorhexidine glulconate (Savlon, Hibitane) - 7.5-10% Povidone iodine - 1-3% Phenol group - Benzakonium chloride

2. การผสมนายาทาลายเชอ วธการผสมและการเกบนายาทถกตองจะทาใหคณสมบตของนายาคงอย

และมประสทธภาพในการทาลายเชอตอไป ซงหลกการผสมและเกบนายา มดงน 2.1.1 บรเวณทผสมนายาทาลายเชอ ควรจดไวเฉพาะและรกษาความสะอาดสมาเสมอ

2.1.2 นาทใชผสมนายาทาลายเชอควรเปนนากลน นาตมใหมๆ อณหภมประมาณ 60 องศาเซลเซยส หรอนากรองทผานการตรวจสอบการปนเปอนของเชอจลชพแลว ทเกบไวไมเกน 24 ชวโมง และไมควรใชน ากระดาง เนองจากไอออนของโลหะจะทาให ประสทธภาพของน ายาทาลายเช อลดลง

16

2.2 เครองมอและภาชนะทใชเตรยมตองสะอาดหรอปราศจากเชอ และในการผสมตองใชเทคน การเตรยมทปราศจากเชอ (aseptic technique)

2.3 การผสมนายาทาลายเชอทถกตองเพอใหไดความเขมขนทตองการ จะตองคานวณอตราสวนในการผสมนายาทาลายเชอ ซงสตรทใชในการคานวณมดงน เปอรเซนตทตองการ / เปอรเซนตเดม = จานวนนายาทตองหา / จานวนนายาทจะผสม

2.4 ภาชนะทใชบรรจ ถาเปนพลาสตกอาจเกดการสลายหรอดดซบ ทาใหประสทธภาพของนายาทาลายเชอลดลง รวมทงการทาความสะอาดยาก เปนแหลงทเชอสามารถเจรญเตบโตได แตถาเปนพลาสตก ประเภทโพลเอทลนจะดดซบนายาทาลายเชอไดนอย ปองกนแสงไดดพอสมควร และมนาหนกเบา ขนสงไดงาย สวนขวดแกวใสหรอสชาจะทาความสะอาดและทาใหปราศจากเชอไดงาย แตควรระวงการแทรกซมของดางจากเนอแกว ทาใหนายาทาลายเชอเปนดางมากขน ดงนน การเลอกใชภาชนะบรรจขนอยกบคณสมบตทางกายภาพและเคมของนายาทาลายเชอ รวมทงจานวนและวตถประสงคของผใช ซงภาชนะกอนบรรจนายาทาลายเชอตองผานการทาความสะอาดและทาลายเชอแลว

2.5 การเขยนวนหมดอายของนายาทาลายเชอ เมอทาการเจอจางนายาหรอเปดใชควรเขยนระบวนหมดอายไวใหชดเจน เนองจากนายาทาลายเชอแตละชนดมระยะเวลากาหนดถงประสทธภาพในการทาลายเชอหลงจากการผสมหรอเปดใช ยกเวนในกรณทใชแชอปกรณบอย ๆ หรอแชอปกรณทปนเปอนมาก อาจทาใหอายของนายาทาลายเชอหมดเรวกวากาหนดได รวมทงการขนหรอการเปลยนส เปนการแสดงวานายาทาลายเชออาจหมดอาย

2.6 การเกบรกษานายาทาลายเชอ นายาทาลายเชอหลายชนดทถกทาลายฤทธโดยแสงและบางชนดมเชอปนเปอนสามารถเจรญเตบโตได ดงนน การเกบภาชนะทบรรจนายาทาลายเชอควรเกบไวในตหรอชนทสะอาดและปดมดชดไมใหถกแสง รวมทงสถานททเกบควรมอากาศถายเทไดสะดวก ไมอบชนและไดรบการทาความสะอาดอยเสมอ

3. การทาลายเชอดวยการแชนายาทาลายเชอ นายาทาลายเชอแตละชนดมคณสมบตและกลไกการออกฤทธทแตกตางกน และใชระยะเวลาในการทาลายเชอไมเทากน หลกในการแชอปกรณทางการแพทยในนายาทาลายเชอ มดงน 3.1 จดเตรยมนายาทาลายเชอทผสมตามอตราสวนทถกตอง ใสในภาชนะสาหรบแชอปกรณทสะอาด ปราศจากเชอและมฝาปด ปองกนฝนละอองหรอเชอโรคลงไป และปองกนการระเหยของนายาทาลายเชอ 3.2 ลางอปกรณทตองการแชใหสะอาดและเชดใหแหง เพราะนายาทเปยกอปกรณจะทาใหความเขมขนของนายาทาลายเชอเปลยนไป 3.3 การแชอปกรณแตละประเภทควรแยกภาชนะกน เชน โลหะและพลาสตก เปนตน 3.4 แชอปกรณในนายาทาลายเชอ โดยปรมาณนายาทาลายเช อตองทวมอปกรณ จานวนอปกรณตองไมมากเกนไป และพยายามใหนายาทาลายเชอสมผสทกสวนของอปกรณ อปกรณทมลอคตองปลด

17

ลอคออก สวนอปกรณทมลกษณะเปนทอหรอสายยาง ใหใชกระบอกฉดยาทปราศจากเชอดดนายาทาลายเชอฉดผานเขาไปในทอหรอสายยาง และทาใหจมอยในนายาทาลายเชอ 3.5 กาหนดระยะเวลาในการทาลายเชอตามชนดของนายาทาลายเชอแตละชนด ซงใชระยะเวลาในการทาลายเชอแตกตางกน ตองมการเขยนระบระยะเวลาในการแชอปกรณตามชนดของนายาทาลายเชอและ วตถประสงคของการทาลายเชอ เชน นายากลตารลดไฮด ใชเวลา 30 นาทในการทาลายเชอ และใชเวลา 10 ชวโมงในการทาใหปราศจากเชอ เปนตน การแชอปกรณในนายาทาลายเชอไมครบตามระยะเวลาจะทาใหการทาลายเชอไมสมบรณ นอกจากนยงตองกาหนดการเปลยนนายาตามวนหมดอายของนายาทาลายเชอแตละชนด หรอเปลยนเมอนายาทาลายเชอขนหรอเปลยนส 3.6 หากตองแชอปกรณโลหะนานเกน 8 ชวโมง ควรเตมโซเดยมไนไตรท 0.4 -1% เพอปองกนสนมในนายาทาลายเชอกลมแอลกอฮอล 3.7 ลางนายาทาลายเชอเมอครบกาหนดในการแชทาลายเชอแลว อปกรณชนด noncritical items ใหนาอปกรณทแชทาลายเชอแลวลางดวยนาประปาจนหมดกลนนายา แลวผงใหแหง โดยระมดระวงมใหเกดการปนเปอน สวนอปกรณชนด critical items ใหลางนายาทาลายเชอออกดวยนากลนใหหมด แลวเขาตเปาใหแหง หรอเชดดวยผาปราศจากเชอจนแหง และหอดวยกระดาษหรอผาปราศจากเชอ เกบไวในตสะอาดและปดมดชด เพอรอการใชงานตอไป กระบวนการทาใหปราศจากเชอดวยนายาทาลายเชอมโอกาสสมผสเชอไดงาย ดงนน จงตองใชหลกการปราศจากเชอทถกตองอยางแทจรง และควรใชวธการทาใหปราศจากเชอดวยวธการอนแทน

4. การปองกนตวของบคลากร บคลากรผปฏบตการทาลายเชอดวยนายาทาลายเชอจะตอง 4.1 ศกษาคณสมบตของนายาทาลายเชอ ขอหามและขอควรระวงในการใชนายาทาลายเชอแตละชนด

4.2 ลางมอกอนและหลงการเตรยมนายาทาลายเชอ และการปฏบตการทาลายเชอดวยนายาทาลายเชอ

4.3 สวมอปกรณปองกนขณะปฏบตงาน ไดแก แวนตา ผาปดปากและจมก ผายางกนเปอน และถงมอยางอยางหนา เนองจากนายาทาลายเชอบางชนด เชน 2% glutaraldehyde สามารถแทรกซมผานถงมอบางได และเพอปองกนอนตรายจากสารเคมอนเกดจากการสดดม การซมผานผวหนง หรอกระเดนใส เนองจากนายาทาลายเชอเปนสารเคมทเปนพษตอรางกาย

การทาใหปราศจากเชอดวยการอบไอนารอนภายใตความดน การทาใหปราศจากเชอดวยการอบไอนารอนภายใตความดน (steam under pressure) เปนวธการทาลายจลชพทกชนด รวมทงสปอรของเชอแบคทเรย โดยการใชไอนารอนภายใตความดน ซงทาใหอณหภมของไอนาสงกวา 100 องศาเซลเซยส ไอนาจะแทรกซมผานเขาไปสมผสอปกรณไดอยางทวถง เมอไอนาสมผสกบพนผวทเยนของวสดจะเกดการกลนตวเปนหยดนาและคายความรอนแฝงออกมา ความรอนทคายออกมาจะมคาเพมขนเรอยๆ จนกระทงเทากบอณหภมของไอนาททาใหเชอตายได โดยความรอนจะทาใหเอนไซมและโครงสรางของโปรตนในโมเลกลของเชอเกดการตกตะกอนรวมกนเปนกอน หรอเปลยนแปลงไปจากเดมไม

18

สามารถเกดปฏกรยาเมตาบอลซมได ซงการปฏบตในการทาใหปราศจากเชอดวยการอบไอนารอน ภายใตความดนมขนตอนดงน 1. ทาความสะอาดอปกรณทางการแพทยกอนนง การทาความสะอาดเปนขนตอนทสาคญในการลดจานวนจลชพสารอนทรยและสงสกปรกทอยบนพนผวของอปกรณใหสะอาดทกสวน เนองจากการมสารอนทรยหรอสงสกปรกหลงเหลอจะทาใหการทาใหปราศจากเชอไมไดผลด และเมอลางทาความสะอาดอปกรณเสรจแลวจะตองทาใหอปกรณแหง 2. การเตรยมและหออปกรณทางการแพทย 2.1 ตรวจสอบทาความสะอาด ลกษณะและสภาพของอปกรณวาอยในสภาพทใชงานไดดหรอไม ถาพบไมสะอาดตองทาความสะอาดใหม และถาพบชารดสกหรอ ควรซอมแซมใหอยในสภาพด หรอถาซอมแซมไมไดใหจดหาใหมทดแทน 2.2 การหออปกรณเพอเตรยมการทาใหปราศจากเชอ โดยมวตถประสงคเพอคงสภาพปราศจากเชอภายหลงการทาใหปราศจากเชอแลวจนกวาจะเปดใช โดยมวธการจดหออปกรณตามวสดทใชหอ ดงน 2.2.1 ผา การหอดวยผาควรหอดวยผาทเยบจากผาดบไมฟอก ความหนาแนนของเสนใยทใชทอ ทอแนนดวยเสนใย 140-160 เสนตอตารางนว เยบตดกน 2 ชน และเยบเฉพาะรมผา ไมแนะนาใหเยบผากลางผน การเลอกขนาดผาสาหรบหออปกรณมดงน - การหอของขนาดเลก ใชขนาด 12*12 นว - หอถงมอชนนอก 22*22 นว - หอถงมอชนใน 10*20 นว - หอชด treatment tray 30*30 นว - หอชดมกาละมง 36*36 นว - ชดหอผา 46*46 นว - ชดหอผาผาตดใหญ 60*60 นว หอดวยผา 2 ชนจานวน 1 ผน (เนองจากรพ.สต.ใชหมอนงทมความชนสง) มวธการหอดงน ก. วธการหอแบบ Square Fold หรอ straight Method มขนตอน ดงน 1) ปผาทจะใชหอตามแนวยาว นาเครองผาหรอเครองมอทจะหอไวตรงกลางผา 2) พบผาทใชหอเขามาปดครงหนงของถาดเครองมอ หรอเครองผาแลวตลบกลบ 3) พบผาอกดานหนงใหพนผาทพบครงแรก แลวตลบกลบ 4) พบผาทางดานซายมอเขามา แลวตลบปลายเลกนอย 5) พบผาสวนทางดานขวามอมาปดผาทพบมาทางดานซายมอ 6-8) การหอชนทสอง ทาเชนเดยวกบการหอผาชนแรก 9) ตดเทปกาวเพอกนมใหหลด

19

รปแสดงการหอแบบ Square Fold

ข. วธการหอแบบ Envelope Fold หรอ Diagonal Method มขนตอน ดงน 1) ใชผาสเหลยมจตรสวางบนโตะ ใหปลายหรอมมผาดานหนงชไปทางหวโตะ วางอปกรณเครองมอหรอเครองผาไวตรงกลางผาทใชหอ 2) พบมมผาดานลางขนมาปดอปกรณ แลวพบตลบปลายลง เพอใชสาหรบหยบเวลาเปดหออปกรณ 3) พบชายผาดานซายเขามาปดอปกรณ แลวพบตลบปลายผา 4) พบชายผาดานขวามาปด และพบตลบปลายผา 5) ป ดผาดานบนลงมา สอดปลายผาไวดานลาง เพอสะดวกในการเปดหอ 6) ผาหอชนทสอง หอเชนเดยวกบการหอผาชนแรก 7) ปดหออปกรณดวยกระดาษกาว

20

รปแสดงการหอแบบ Envelope Fold

2.2.2 ซองพลาสตก – กระดาษ (peel pouch) เหมาะสาหรบบรรจอปกรณเปนชน เพอสะดวกในการนาไปใช เมอบรรจอปกรณตองปดซองดวยความรอน 2.2.3 ภาชนะบรรจอปกรณททาดวยวสดแขงหรอกลอง (Rigid containers) ออกแบบมาเพอใชในการบรรจเครองมอผาตดปองกนเครองมอเสยหายและคงสภาพปราศจากเชอได ระบรายละเอยดบนหออปกรณ เมอหออปกรณดวยวสดทเหมาะสมแลวตองมการระบรายละเอยดเกยวกบประเภทอปกรณ วนททาใหอปกรณปราศจากเชอ และชอผเตรยมหออปกรณ โดยตดปายระบลงบนหอกอนทจะนาหออปกรณแตละหอเขาเครองนง ทงน เ พอปองกนการผดพลาด โดยสามารถแสดงตวอยางการระบรายละเอยด ดงน

21

3. การบรรจหออปกรณในเครองอบไอนา การบรรจหออปกรณตางๆ ลงในเครองจะตองพยายามจดเรยงใหมชองวาง ไมแนนจนเกนไป โดยคานงถงจดประสงค คอ สามารถใหไอนาแทรกซมผานไดด สามารถไลไอนาออกจากหอของและหมอนงไดด สามารถใหหยดนาไหลออกไดงาย และสามารถทาใหหยดนาระเหยกลายเปนไอไดงาย เพอทาใหการนงมประสทธภาพในการทาใหปราศจากเชอ การวางอปกรณตองหางกน โดยหอขนาดใหญหางกน 2-4 นว ขนาดเลกหางกน 1-2 นว กรณทมของจานวนมากอาจใชการสอดมอเขาไประหวางของแตละชนและรสกหลวม ๆ กเพยงพอ หอทเลก ๆ สามารถวางซอนกนในลกษณะสบหวางได ไมควรวางหอใหตดผนง พน หรอเพดานของเครอง เพอใหไอนากระจายไดทวถง

การควบคมดแลการทางานของเครองอบไอนา การทาใหปราศจากเชอโดยวธนงดวยไอนาจะมประสทธภาพขนอยกบองคประกอบทสาคญ 4

ประการ คอ ความดน อณหภม เวลาและความชน ดงนน เพอใหการทาใหปราศจากเชอนนมประสทธภาพ จะตองควบคมดแลการทางานของเครองเปนไปตามกาหนด ดงน

4.1 เครองนงไอนา การทางานของเครองเปนระบบอตโนมตควบคมโดยปมควบคมตางๆทอณหภม134 องศาเซลเซยส จะใชเวลาสมผส 10 นาท ครบกระบวนการใชเวลา 20 นาท และทอณหภม 121 องศาเซลเซยส จะใชเวลาสมผส 22 นาท ครบกระบวนการใชเวลา 30 นาท ขอควรระวงในการใชเครองนงชนดน คอ ตองเตมนากลนเขาเครองใหอยระดบสงตามทกาหนดทกครงทจะนง และหามใชนงของเหลวเพราะจะทาใหเกดการระเบดได 4.2 หมอนงไอนาขนาดเลก การทางานของหมอนงไอนาใชหลกการแทนทอากาศภายในหมอนงดวยไอนาเนองจากไอนามความหนาแนนนอยและเบากวาอากาศ เมอนาในหมอนงชนนอกไดรบความรอนจากเตาจนเดอดกลายเปนไอ จะกระจายอยภายในหมอนงชนนอกและกระจายเขาหมอนงชนในจากบรเวณดานบนและแทรกซมเขาไปในอปกรณทอยภายในหมอนง พรอมทงผลกดนอากาศภายในหมอนงทเยนกวาออกไปทางดานลางของหมอนงและระบายออกทางทอระบายอากาศดานลางไปสภายนอกบรเวณฝาครอบของหมอนง

22

ดานบน เมอพบวามไอนาพงออกมาอยางแรงเปนเวลาประมาณ 4 นาท แสดงวาอากาศภายในหมอนงถกแทนทดวยไอนาหมดแลว จงปดปมควบคมความดนโดยการโยกปมปรบใหอยในแนวนอน ความดนจะกระจายอยภายในหมอนงและปรากฏออกมาทมาตรวดความดน เมอความดนถง 17-19 ปอนด ตอตารางนว เวลาทใชในการสมผสอยางนอย 35 นาท

ขอควรจ า เก ย วกบการท าลาย เช อและการท า ใหปราศจากเช อ ใน อปกรณทางก ารแพทย - การทาความสะอาดเครองมอเครองใชทางการแพทย จะตองผานขนตอนการลดการปนเปอนของเชอโรคกอนนาไปทาลายเชอและทาใหปราศจากเชอดวยวธทเหมาะสม ตามประเภทการใชงานของเครองมอเครองใชตอไป - การเลอกใชวธการทาลายเชอและการทาใหปราศจากเชอสาหรบอปกรณทางการแพทย ควรเรมตนดวยวธทงาย สะดวกทสด และมประสทธภาพด เชอถอได - การเลอกวธการทาใหปราศจากเชอตองขนอยกบปจจยหลายประการ ชนดของสงของทตองทาใหปราศจากเชอหรอความพรอมในเรองงบประมาณ อยางไรกตามสงทตองคานงถงเปนอนดบแรกกคอ ประสทธภาพของการทาลายเชอทตองการ ซงแตกตางกนตามชนดของเครองมอเครองใชทางการแพทย การประเมนประสทธภาพของการทาใหปราศจากเชอ วตถประสงคเพอใหมนใจวาอปกรณเครองมอปราศจากเชอการตรวจสอบประสทธภาพของการทาให ปราศจากเชอ 1. การตรวจสอบโดยใช spore ของเชอ Bacillus ททนกวาเชอจลชพชนดอนๆ หากสปอรถกทาลายยอมแสดงใหเหนวาเชอจลชพอนๆ กโดนทาลายระหวางผานขบวนการทาใหปราศจากเชอดวย โดยเครองนงไอนาใชสปอรของเชอ Bacillus stearothermophilus โดยนาหลอดทดสอบไวทชนลางของเครองนง บรเวณทอยเหนอชองระบายนา (จดททาใหปราศจากเชอยากทสด) โดยทดสอบความสามารถการทาใหอปกรณปราศจากเชอ 1 ครง/วน 2. การใช Comply Test เปนการตรวจสอบวาสารทเปนตวทาใหปราศจากเชอ ไดแก ไอนาได สมผสและแทรกซมเขาไปในหออปกรณหรอไม ซงสามารถตรวจสอบโดยดจากการเปลยนสของตวบงชทางเคม (chemical indicator) ทอยภายนอกและภายในหอ ซงตวบงชทางเคมสามารถตรวจสอบความผดพลาดทมผลจากการหออปกรณ การจดเรยงอปกรณไมถกวธ 3. การใช Autoclave Test Tape เปนแถบกระดาษกาวทมสหรอสารเคมไวบนกระดาษ มกใชตดหออปกรณเพอกนการหลดลยความยาวทใช 3-5 รว และแสดงวาอปกรณไดผานขบวนการทาใหปราศจากเชอแตไมสามารถใชยนยนความปราศจากเชอของอปกรณทอยในหอได พรอมทงระบ ชนดเครองมอ, วนผลต ,วนหมดอาย ความยาวของ Tape อยางนอยใหเหน 3 แถบเตม การเกบของปราศจากเชอ สถานทเกบของปราศจากเชอ ควรมลกษณะดงน 1. บรเวณทเกบควรเปนบรเวณทปดมดชด ไมมคนพลกพลาน ไมมลมพดผาน เพราะอากาศท พดผานเขามาอาจมเชอโรคปนเปอน

23

2. บรเวณทเกบควรสะอาด อยใกลกบบรเวณททาใหปราศจากเชอ ไมมแมลงกดแทะ มด ยง และฝนละออง 3. อากาศบรเวณทเกบควรมระบบหมนเวยนอากาศ 6 รอบตอชวโมง 4. บรเวณทเกบควรอยหางจากทอประปา หรอบรเวณอางลางตางๆ เพราะอาจทาใหนาหยดถกหออปกรณทปราศจากเชอได และควรอยหางจากบรเวณรบของสกปรก หรอบรเวณเกบของอนๆ เชน แหลงเกบอาหาร แหลงเกบอปกรณทาความสะอาด 5. ควรทาความสะอาดบรเวณทเกบ โดยการใชผาชบนาหมาดๆ เชดทาความสะอาด หรอใชเครองดดฝนไมควรกวาด และขณะทาความสะอาดตองไมสมผสกบหออปกรณทปราศจากเชอ

6. ชนเกบอปกรณทปราศจากเชอจะตองมชองวางหางจากพน 8-10 นว หางจากเพดาน 18-20 นว และหางจากผนง 6-8 นว ไดรบการทาความสะอาดและดแลใหแหงอยเสมอ 7. ในบรเวณเกบไมควรใชกลองกระดาษลกฟกและตบรรจอปกรณจากภายนอกสาหรบใส อปกรณปราศจากเชอ เนองจากมฝนมาก และอาจมการปนเปอนของเชอไดสง 8. สาหรบสถานอนามยควรใชตเหลกสาหรบเกบเครองมอ sterile เนองจากตไมมความชนสง อาจเกดเชอราไดงาย กรณทไมมตเหลกอาจพจารณาใชกลองพลาสตก มฝาปดมดชด

การเกบของปราศจากเชอ ควรปฏบตดงน 1. ในกรณทน งดวยหมอน งไอนา ไมควรเป าดวยพดลม ควรผ งใหแหงกอนนาไปเกบ 2. เมอเสรจสนการทาใหปราศจากเชอแลว ใหเกบหออปกรณโดยการจบตองนอยทสด 3. การเกบหอควรเกบเรยงลาดบตวอกษรทนาหนาชออปกรณ และเรยงลาดบวนททาให ปราศจากเชอหลงสดไวดานใน 4. กาจดไมใหคนทไมมหนาทเขาออก เนองจากคนอาจนาเชอโรคโดยเชอทอยในรางกายหรอเครองนงหม นอกจากน ผปฏบตงานจะตองลางมอกอนหยบหออปกรณ 5. ควรจะคลมชนเกบของปราศจากเชอดวยพลาสตกหนา หรอเกบในตทมฝาปดมดชดเพอปองกนฝนละอองและความชน ระยะเวลาทเกบวสดปราศจากเชอดวยการอบไอนา

วธการหอ ระยะเวลาทปราศจากเชอเกบอปกรณในต มดชด

สงจากพน 8 นว หอผา 2 ชน 1 ผน 7 วน หอผา 2 ชน 2 ผน 1เดอน หอดวยผา 2 ชน 2 ผน บรรจในถงพลาสตก 3 เดอน พลาสตกกระดาษ ปดผนกดวยความรอน ซอง seal 1 ป ชดเครองมอกลมSemi-Critical อบแหง60 องศา แลวseal แลวอบความรอนแหง60องศา 2 ช.ม

1 ป

24

แนวทางการทาใหอปกรณปราศจากเชอ

25

การจาแนกประเภทการปฏบต

เครองมอ/เครองใช/สถานท การกาจดเชอ

โรค วธปฏบต หมายเหต

1 . เ ค ร อ ง ม อ ท ต อ งปราศจากเชออยางยง (Certical items) เปนกลมเครองมอทมความเสยงสงตอการตดเชอเค ร อ งม อ เหล าน จ ะสมผสกบอวยวะภายในเนอเยอสวนลกๆ หรอสอดเขา ในเสนเลอด ภ า ช น ะ ท ใ ช บ ร ร จอ ป ก ร ณ เ ค ร อ ง ม อ เ ค ร อ ง ใ ช ท ต อ งปราศจากเชอ

1. เครองมอเครองใชทเปนโลหะ 1.1 ชดทาแผล 1.2 ชดเยบแผล 1.3 ชดทาคลอด 1.4 เขมเยบแผล 1.5 เขมฉดยา 1.6 ชดผาตดเลก 1.7 Tray บรรจเครองมอปราศจากเชอ 1.8 อบสาลอบกอส 1.9 กรรไกรตดไหม/เนอ 1.10 กระปกใส Transfer forcepsและ Forceps 1.11 เครองมอตรวจภายใน 1.12 หมอกอส/สาล 1.13 เขมดด,ผสมยา (เขมเหลก) 2. เครองมอเครองใชทเปนพลาสตก 2.1 สายสวนปสสาวะ 2.2 ถงมอปราศจากเชอ 2.3 ลกยางแดง 3.เครองมอ เครองใชทเปนแกว - ขวดนายาทาแผล

1. เชดสงสกปรกหรอสงปนเปอออกจากอปกรณเครองมอแพทยใหเหลอนอยทสด 2. ล าง ใหสะอาดดวยสารdetergen(นายาลางจาน,เอนไซด) 3. ผงใหแหง 4. ทาใหปราศจากเชอดวยการอบไอนา (หอดวยผา 2 ชน) (สงทงานจายกลาง)

- กระปกใส Transfer forceps และ Forceps ปดดวยกรวยกระดาษปองกนฝนละออง และต อ ง เ ป ล ย น ท ก 4 ช ว โ ม ง - อบสาล อบกอส เปลยนทก 8ชวโมง - เปลยนและทาความสะอาดขวดแบงนายาทก 24 ชวโมง (อาจใชขวดยาปากกวางกรณทฝาเปนโลหะตองไมมสนม)

2. เครองมอทตองปราศจากเชอปานกลาง (Semi-critical or Intermediate items)

2.1 ปรอทวดไข - วดทางรกแร - วดทางทวารหนก - ปรอท Digital

การจาแนกประเภทการปฏบตในการทาลายเชอการทาใหปราศจากเชอตามการแบงกลมประเภทเครองมอ

26

เครองมอเหลานไมได 2.2 ไมกดลน การจาแนกประเภท

การปฏบต เครองมอ/เครองใช/สถานท

การกาจดเชอโรค

วธปฏบต หมายเหต

ส ม ผ ส ก บ เ น อ เ ย อโดยตรงแตมเยอเมอกกน

2.3 ทครอบปากและจมกตอกบถงลมบบ (Mask & Salf inflating lung bag) ทครอบปากและจมกชนดลมวงทางเดยว (Pocket mask)

3 . เ ค ร อ ง ม อ ท ไ มจาเปนตองปราศจากเ ช อ ( Non-cristical items)

3.1 หมอนอน, ชามรปไต, ภาชนะรบสงขบถาย,กระโถนบวนนาลาย

1.เทสงขบถายออกแลวลางด วยน า และผงซ กฟอกใหสะอาด 2.ผงใหแหงรอใชงานตอไป

3.2 เตยง,โตะขางเตยง, เกาอ, ตขางเตยง,รถเขน, เปลหาม, เสาแขวนนาเกลอ,พนหอง

1. เชดถเมอสกปรก หรอเมอจ า ห น า ย ผ ป ว ย ด ว ย น าผงซกฟอก 2. ผงใหแหงรอใชงานตอไป

- กรณทเปอนเลอดหรอสารคดหลง ตอง Clean First โดยใชเศษผาเชดวนรอบนอกเขาไปดานในสดและขยมตรงกลาง - ใชผาชบ Alcohol 70% เชดวนรอบนอกเขาไปดานใน โดยเชดใหหมาด

3.3 หมอน, ทนอน, เบาะเดก (ทหมดวยพลาสตก), ผาขวางเตยง

1. เชดถเมอสกปรก หรอเมอจ า ห น า ย ผ ป ว ย ด ว ย น าผงซกฟอก 2. ผงใหแหงรอใชงานตอไป

- ขนตอนการทาลายเชอผปฏบตตองสวมอปกรณปองกนใหเหมาะสม เชน ถงมอยาง ผายางกนเปอน เปนตน

27

3.3 นายาทาลายเชอ แนวทางการปฏบตในการใชนายาทาลายเชอ 1. ศกษาคณสมบตและวธการใชนายาทาลายเชอแตละชนด 2. ใชอปกรณปองกนการสมผสกบสารเคม การกระเดนเขาเยอบ ชนดของนายาทมประสทธภาพการ ทาลายเชอสงมกมพษตอรางกาย 3. ทาความสะอาดอปกรณอยางทวถง อปกรณตองแหงกอนแชนายาเพอป องกนความเขมขนของนายา เปลยน 4. การแชตองใหนายาทวม และสมผสอปกรณทกสวน คม กรรไกรตองกางขาออก อปกรณ ทเปนทอ ร ตองใหนายาผานเขาไปได 5. แชอปกรณในนายาตามระยะเวลาทกาหนดอยางเครงครด 6. ควรใชนายาทเตรยมใหม เพราะระยะทเตรยมไวนานมผลตอประสทธภาพของการทาลายเชอ 7. อปกรณทแชนายาทาลายเชอแลว จะตองลางนายาดวยนากลนปราศจากเชอออกใหหมด และทาใหแหง และระมดระวงการปนเปอนเชอซา

แสดงคณสมบตของนายาทาลายเชอทใชบอย ชนด การใช ขอด ขอจากด ประสทธภาพ

-Alcohol (60-90%)

เปนการท าลาย เช อร ะ ด บ ต า แ ล ะระดบกลาง เหมาะส าหรบ พนผ วขนาด เลกและการทาลายเชอท ผ ว หน ง -70% มฤทธ ในการ ทาลายเช อไดดทส ด ลดความตงผวไดด

ออกฤทธ เ ร ว ไมมสารตกคาง ไมมส

-ระเหยเรวทาให ประสทธภาพลดลง - ตดไฟงาย -เสอมประสทธภาพเมอสมผสกบอนทรยสาร -ทาใหเครองยางแขง และทาใหกาวทตด อปกรณเสอมสภาพ -แชเครองมอตองใช ภาชนะทมฝาปดมดชด เพราะระเหยไดงาย

-ทาลายเชอแบคทเรยทง แกรมบวกและแกรมลบใช เวลา 1 – 5 นาท -เชอTBในเสมหะไดในเวลา ประมาณ 1 นาท - เชอรา ใชเวลา 20 นาท - เชอ HBVใชเวลา 10 นาท -เชอ HIV ใชเวลา 5 นาท ไมสามารถทาลายสปอรของแบคทเรยได

28

ชนด การใช ขอด ขอจากด ประสทธภาพ Chlorines (สารฟอกขาว รวมโซเดยมไฮ โปคลอไรท และโซเดยมได คลอโรไอโซซา ยานเรท) (100-1000 ppm free chlorine)

- เปนการทาลายเชอระดบตาและระดบกลางใชทาลายเชอสระวายนา เหมาะกบการใชดแล ผปวยทบานเพราะหาซอ ไดงาย -0.5%ทาลายเชอบรเวณทเปอนเลอด/สารคดหลง หลงจากทเชดคราบเลอดออกแลว 0.1%ทาลายเชอบรเวณหอง lab -0.5-1%ใชทาลายเชอ HIV และ HBV ในเครองมอทมสงปนเปอน (องคการอนามยโลกกาหนด)

-ราคาถก -ออกฤทธเรว -หาซองาย -มหลายรปทงเปนนา เมด และผง

-กดกรอนโลหะ -เสอมประสทธภาพเมอสมผสกบอนทรยสาร -ระคายเคองตอเยอบ ผวหนง -เสอมประสทธภาพเมอถกแสง -ไมคงตวหากทาใหเจอจางอายการใชงานสน

ความเขมขน 100 ppM ของ available chlorine - เชอราใชเวลา 1 ชม. -แบคทเรยใชเวลา 10 นาท ความเขมขน 500 ppM -เชอ HBV/HIV ใชเวลา 10 นาท -อาจมฤทธในการทาลายสปอรแตมกไมมการใชเพอ วตถประสงคน เพราะเชอถอไมได

Chlorhexidine เ ช น Hibitane Hibiscrub

-เปนการทาลาย เชอระดบตาถงปานกลาง

-ท าลาย เช อบน ผวหนง

-มกลนเหมน ระคาย เคองเนอเยอ -กดกรอนโลหะทาใหเปนสนม - ระเหยงาย

-ทาลายแบคทเรย แกรมบวกไดดกวาแกรมลบ -ยบยง TB แตไมมผลฆา -ค ว า ม เ ข ม ข น ต า ๆ ย บ ย ง ก า รเจรญเตบโตของเชอ -ความเขมขนสงมฤทธ ฆาเชอ -ฆาเชอราและไวรสไดไมด -Pseudomonas sp. ดอตอนายาน ไดบอย -ไมทาลายสปอร

29

ชนด การใช ขอด ขอจากด ประสทธภาพ Glutaraldehyde เชน cidex, Aldecyde 28

- เปนการทาลายเชอระดบสง ใชทาลายเชอกลอง สองตรวจอวยวะ ภายในอปกรณท ไมไดสอดเขาไปใน ผวหนงหรอตดชน เนอจากเยอบและสามารถทนตอ อณหภม/ความดนสงได

- ใชระยะเวลาสนปลอดภยส าหรบ เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ อปกรณสวนใหญ

- ระคายเคองตอเยอบ ผวหนงและทางเดน หายใจอาจเกดการแพ -อปกรณตองไดรบการทาความสะอาดกอน - ใชเวลาทาปราศจาก เชอ 6-10 ชม.

-ทาลายเชอแบคทเรยระยะเจรญพนธไดภายใน 5 นาท - HBV/HIVไดภายใน 10 นาท -TB ใชเวลา 1 ชวโมง - สปอรไดภายใน 3-10 ชม.

Hydrogen peroxide

3% เปนนายา ทาลายเชอระดบตาใชทาความสะอาด -6% เปนนายา ทาลายเชอ ระดบกลางใชกบ อปกรณเครองชวย หายใจ ถาใช 6% นาน30นาทเปนการทาลายเชอระดบสง

- ออกฤทธเรว - อ า จ ก ด ก ร อ น อ ล ม เ น ย ม ทองเหลองทองแดง และ Zinc aluminum

- ทาลาย Lipophilic, enveloped viruses เชอ แบคทเรยบางชนด ไมสามารถทาลายสปอรทความเขมขนของนายานได ยกเวนผสมกบ peracetic acid

Iodophors (30-50ppm free iodine) เชน providone-iodine หรอ betadine

- เปนนายาทาลาย เชอระดบตาใชทา ความสะอาด สงแวดลอม - ระดบกลางใชทาลายเชอในอาง บาบด -2%สามารถท าลาย เช อทผวหนงได

- ออกฤทธเรว ไมมพษและไมทาใหเกดการระคายเคอง

- อาจทาใหเนอเยอไหม - อ า จ ก ด ก ร อ น โ ล ห ะ - ยบยงการ healing ของแผล - เสอมประสทธภาพเมอสมผสกบอนทรยสาร –เกบไว ในขวดปดสนทส ชา -ตดสบนผา

- ทาลายเชอแบคทเรย สวนใหญ - ไมสามารถทาลายสปอร

30

ชนด การใช ขอด ขอจากด ประสทธภาพ Phenolics compounds(2%) เชน Lysol

-เปนการทาลายเชอระดบตาและ ระดบกลางสวนใหญใชทาความสะอาด สงแวดลอมและ เครองมอ - 2% ใชแชหรอ ทาลายเชอจากสง ขบถายของผปวย โรคตดเชอ เชน วณโรค อหวาห ไขรากสาด ไทฟอยด -ใชแชเครองมอท ตดเชอกอนลางทา ความสะอาด

ทาใหเกด residual film เมอเปยกจะ reactivate อาจ ใชในกระบวนการ ลาง/ การทาลายเชอหากผสมกบสารขดลางทเหมาะสม

ไมควรใชในหนวย ทารกแรกเกดทาให บลรบนสง -ไมควรใชบรเวณท เตรยมอาหารอาจดด ซมเขาสบรเวณผวหนง -ไมใชแชอปกรณท นาไปใชกบเนอเยอ ผปวยทาใหระคายเคองตอเย อบผ วหน งและทางเดนหายใจ -มฤทธกดกรอนยาง และพลาสตก

-ทาลายเชอแบคทเรยสวนใหญแตประสทธภาพการทาลายเชอไวรสตา

Quatenary ammonium compounds เชน Zephiran

เปนการทาลายเชอ ระดบตาและ ระดบกลางสวนใหญใชท า ค ว า ม ส ะ อ า ด พ น ผ วสงแวดลอม และเครองมอ

- มคณสมบตเปนสารคดลางทด -ไม ท า ให เ ก ดกา รระคายเคอง

ออกฤทธ ในการทาลายเชอจลชพแ ค บ แ ต ป ร ะ ส ท ธ ภ า พอ า จ เพมขนหากผสมกบ tincture solution

- ทาลายเชอแบคทเรย ไวรสไดบางชนด -ทาลายเชอ TB ไมได

31

มาตรฐานการใชนายาฆาเชอในรพ.สต.

นายา ความแรง ขอบงใช ความคงตวหลงเปดใช 1. Alcohol 70% Intermidiate level

disinfectant - ใชทาลายเชดฆาเชอทผวหนงกอนฉดยา -ใชแชเครองมอทตองการฤทธฆาเชอ ระดบปานกลาง เชน TB, HIV, HBV ใช เวลา 10 นาท - เชดคราบสารคดหลงทหกรดพน

1 เดอน

2. Alcohol 95% Intermidiate level disinfectant

- แช slide เนอเยอหลงตรวจภายในเพอสงตรวจมะเรงปากมดลก

1 เดอน

3. Alcohol hand rub Intermidiate level disinfectant

- ฟอกทาความสะอาดมอทเปอนสง สกปรกจากผปวยและไมมการสมผสสงปนเปอน เชน เลอด หรอสารคดหลง อยางชดเจน

6 เดอน

4. Chlorhexidine scrub 4% (Hibi scru)

Low level disinfectant

- ใช scrub ผวหนง มอกอนผาตด -ฟอกทาความสะอาดมอทเปอนสงสกปรกจากผปวย

1 เดอน

5. Glutaraldehyde 2% (Cidex)

High level disinfectant

-แชเครองมอทเปนพลาสตกของหองทนตกรรม - แช tube เลอด, กระปอง U/A ของหอง Lab

28 วนหลงผสม

6. Povidone iodine 7.5%

Low level disinfectant

- ใชทาลายเชอบนผวหนงกอนทาหตถการ excision, I&D, ทาแผล, กอนผาตด, กอนทาคลอด, แผลฝเยบ

1 เดอน

32

การคงความปราศจากเชอของภาชนะ Sterile , อายนายาและยาตางๆ หลงเปดใช

ภาชนะSterile,นายาและยาตาง ๆ ระยะเวลาการคงความปราศจากเชอ หมายเหต 1. กระปก Forceps, อบสาล เปลยนทก 4 ชวโมง 2. ขวดนายาสชา ( นายาทเหลอหามเทใสขวดทเปดใชใหมใหเททง การเทนายาใหเทแคพอใช ในเวร )

24 ชวโมง

3. NSSทาแผล, ลางตา, พนยา, On plug, PV 24 ชวโมง 4. Sterile water เตมออกซเจน 5. ยาพน 24 ชวโมง 6. ยาชาหยอดตา (Tetracaine Hydrochloride ) 1 เดอน 7. ยาชา (Lidocaine1%, 2%) วธการเตรยมยาแบบ Aseptic technique ทกครงทมการใชยา ควรเกบยาไวในตเยนทอณหภม2 - 8 องศาตลอดเวลา)

14 วน

8. Insulin 28 วน 9. นายา Glutaraldehyde หรอ Cidex

28 วน หลงผสม

Glutaraldehyde/ Cidex อายการใชงาน: แมวาบรษทจะบอกวามอาย 28 วนหลงการผสมแตกรณทม การใชแชเครองมอบอยๆ อาจ มผลทาใหความเขมขนลดลง หรอทาใหสกปรก ดงนน เครองมอทแชจะตองคอนขาง สะอาดและแหง ควรเปลยนนายาเมอนายาเปลยนเปนสขน

10. Alcohol (ขวด 450 ซซ) ขวดไมแบง 1 เดอน

33

ภาชนะSterile,นายาและยาตาง ๆ ระยะเวลาการคงความปราศจากเชอ หมายเหต

11. 4% Chlorhexidine Scrub, Providine Solution ( ขวด 450 ซซ, ขวดปอนด )

1 เดอน ใชไดจนกวาจะหมด

12. Alcohol handrub ขวดทซอมาจากบรษทฯ ไมไดแบงบรรจ * ถาแบงบรรจไวทายเตยงผปวยหรอไวบนรถ Refer

1 เดอน

13. K –Y jelly 1 เดอน 14. Ketalar (เกบไวทอณหภม2 - 8 องศา ) 1 เดอน 15. Teramycin ปายตา

1 เดอน -Teramycin ปายตา ใหใชไมพนสาลปายยาแลวจง ไปปายทตา

16. Boric acid 1 เดอน 17. Hydrogenperoxide 21 วน 18. สบเหลว 7 วน

หมายเหต:

- ใหเขยน วน เดอน ป เวลาทเปดใชและ วน เดอน ป เวลาทหมดอาย ตดไวทขวดยา, นายาและของ Sterile ทเปดใชทกครง - การเปดใชนายาและยาตางๆ ตองยดหลก aseptic technique ทกครง - Alcohol handrub ขวดทซอมาจากบรษทฯ ไมไดแบงบรรจใหมอายการใชงานใชไดจนกวาจะหมด (แตไมเกน 6 เดอน) เนองจากไดสอบถามจากบรษทฯ ผผลตแลวเรองคณภาพของนายาและขวด Pump ท บรรจตวนายามความคงตวไมมการระเหยออกไดและขวดจะ Pump นายาออกมาขางนอกเชอ โรคไมสามารถเขาไปได - สวน Alcohol handrub ทแบงบรรจอายจะสนลงเนองจากอาจมการระเหยหรอปนเปอนขณะ แบงบรรจใหมอาย 1 เดอน

34

3.4 การจดการผาเปอน 1. วตถประสงค

เพอใหบคลากรทเกยวของทราบและปฏบตในการจดการผาเปอนไดอยางถกตองและเหมาะสม 2. คาจากดความ

1. ผาเปอนธรรมดา ไดแก ผาทเปอนเหงอไคล อาหาร คราบสกปรกธรรมดาทวไป ผาชนดนถอเปนผาไมตดเชอ

2. ผาปนเปอนเชอโรคหรอผาตดเชอ ไดแกผาทเปอนเลอด สารนาหรอสารคดหลงจากรางกาย เชน หนอง เสมหะ อจจาระ ปสสาวะ เปนตน

3. สารนาและสารคดหลงจากรางกาย หมายถง นาไขสนหลง นาในชองทอง (ascitis fluid) นาในชองเยอหมปอด (pleural fluid) นาในชองเยอหมหวใจ (pericardial fluid) นาครา (amniotic fluid) นาในขอ (synovial fluid) นาอสจ (semen) สารคดหลงในชองคลอด (vaginal secretion) นาลาย หนอง เสมหะ อจจาระ และปสสาวะ

1. การแยกประเภทของผาเปอน 1.1 แยกประเภทของผาเปอนทแหลงกาเนดของผาทใชแลวเปนผาเปอนธรรมดาและผาเปอนเชอโรค

โดย ไมมการตรวจนบ 1.2 บรรจผาเปอนแตละประเภทใสถงตามทกาหนด ในกรณทมกอนอจจาระ กอนเลอด อาเจยน ให

ขจด ออกใหมากทสดกอนใสถงโดยไมตองซกลาง 1.3 ตรวจสอบวาไมมสงแหลมคมหรอวตถแปลกปลอมอนตดไปกบผาเปอนกอนรวบผาเปอนใสใน

ภาชนะทกาหนดให 2. การขนสงผาเปอน

2.1 ผรบและสงผาเปอนสวมเครองปองกนรางกายทถกตองเหมาะสม ไดแก ผาปดปาก-จมก ผากนเปอน สวมถงมอยางหนา

2.2 ขนยายผาเปอนตามเวลาและเสนทางทกาหนด 3. การซกผา

3.1 ผซกผาสวมเครองปองกนรางกายทถกตองเหมาะสม ไดแก หมวกคลมผม แวนปองกนตา ผาปดปาก

- จมก ผากนเปอน สวมถงมอยางหนา 3.2 ปฏบตตามขอกาหนดของประเภทผาเปอน 3.3 หลกเลยงการเทผาเปอนลงบนพน

4. การจดเกบผาสะอาด 4.1 พนทพบผาควรยกพนสงหรออยบนโตะทสะอาดและแหง

35

4.2 ผาทผานการซก และทาใหแหงแลวใหเกบในตหรอชนผาทสะอาดและปดมดชด 5. การขนสงผาสะอาด ขนสงผาสะอาดโดยการหบหอและ/หรอรถขนสงทปดมดชดตามความเหมาะสม 3.5 การจดการและการควบคมการแพรกระจายเชอจากสงปฏกลและขยะจากการรกษาพยาบาล การกาจดขยะในรพ.สต.นบเปนเรองทสาคญอกประการหนง ในการจดการสขาภบาลเพอปองกนการแพรกระจายของเชอโรค โดยกระบวนการสาคญในการกาจดขยะประกอบดวย 1. การแยกประเภทขยะ 2. การจดเกบและการขนสงขยะ 3. การทาลายขยะ การแยกประเภทของขยะ แบงออกเป น 4 ประเภทคอ 1. ขยะทวไป ประกอบดวย - ขยะเปยก - ขยะแหง 2. ขยะตดเชอ เปนขยะทเกดจากการใหบรการรกษาพยาบาลผปวย ประกอบดวย

- เลอดและสารนาจากรางกายของผปวย เชน นาลาย เสมหะ ปสสาวะ อจจาระรวมทงเนอเยอ - วสดทใชในการรกษาพยาบาลทปนเปอนเลอดหรอสารนาจากรางกายของผปวย ไดแก สาล

และอปกรณการแพทยทใชครงเดยวทง เชน เขมฉดยา เขมเยบแผล กระบอกฉดยา ใบมดผาตด ทอยางตางๆ - วคซนททาจากเชอโรคทมชวต และภาชนะทบรรจ ไดแก วคซนปองกนวณโรคโปลโอ วคซนไข

รากสาดนอยชนดรบประทาน วคซนปองกนหด หดเยอรมนและวคซนปองกนโรค คางทม 3. ขยะอนตราย ประกอบดวย

- สารเคมทใชในการชนสตร - ยาหมดอาย - ขยะกมมนตรงส - ถานไฟฉายแบตเตอร หลอดไฟฟลออเรสเซน ปรอทแตก ฯลฯ 4. ขยะ Recycle จดเกบและคดแยกประเภทเชนพลาสตก กระดาษ อนๆ นาไปขายทธนาคารขยะ

การจดเกบและการขนสงขยะ - สาหรบขยะทวไปใสถงดานาไปใหเทศบาลหรออบต.กาจด สวนขยะอนทรยนาไปทาปยหมก - ขยะตดเชอ 1. ภาชนะทบรรจขยะควรจะมฝาปดมดชด ทาจากวสดททาความสะอาดไดงาย มถงพลาสตกสแดง รองรบขยะอยภายใน 2. เลอกใชขยะทมความจเพยงพอสาหรบขยะไมเกน 1 วน

36

3. ขยะตดเชอ ใหใสถงขยะสแดง ควรมรปหวกระโหลกไขวและมขอความตดขางถงวา “ มลฝอยตดเชอหามนากลบมาใชอก” 4. ขยะตดเชอทเปนของแหลมหรอมคม เชน เขม ใบมด ตองทงในภาชนะทมความแขงแรงปองกนการทะลทะลวง และปดฝาใหแนนกอนทจะทงรวมในถงขยะตดเชอ **** หามเกบขยะมารวมกน แลวมาแยกประเภททหลง เพราะทาใหเชอโรคแพรกระจายและอาจเกด อบตเหตจากของแหลมคมได 5. รถขนขยะควรทาดวยวสดผวเรยบปดมดชดแขงแรง สามารถลางทาความสะอาดไดไมรวซม 6. สถานทเกบหรอเรอนพกขยะตองเปนทมดชด ผนงพนเรยบ ทาความสะอาดงาย เขา -ออกไดเฉพาะเจาหนาทผรบผดชอบเทานน และสามารถปองกนสตวและแมลงได ,มระบบการถายเทอากาศ

Flow Chart การกาจดมลฝอยทวไปในรพ.สต

นาไปทงทบอกาจดมลฝอยทวไป

ใสถงทมฝาปดมดชดนาไปทพกมลฝอยทวไป

มลฝอยทวไป(หนวยงานคดแยก ณ แหลงทเกด)

ทงในถงมลฝอยทวไปทมถงสดา

บรรจไมเกน2ใน3 ของถงใชเชอกมดใหแนน

พนกงานเกบรวบรวม

37

Flow Chart การจดการมลฝอยรไซเคลใรพ.สต.

มลฝอยรไซเคล

(หนวยงานคดแยก ณ แหลงทเกด)

ทงในถงมลฝอยรไซเคลทมถงสด า

บรรจใหเตมถงใชเชอกมดใหแนน

แตละหนวยงานรวบรวม/จดเกบ

น าไปขายทธนาคารขยะ

38

Flow Chart การจดการขยะตดเชอในรพ.สต.

หมายเหต: พขร.ขบรถไปรบขยะตดเชอทพกขยะ

ตดเชอแตใหเจาหนาทรพ.สตน าขยะตดเชอขนรถ

ขยะตดเชอ

คดแยกขยะตดเชอ ณ แหลงก าเนด

ขยะตดเชอไมมคม

เลอด หนอง ปสสาวะ

อจจาระ สารคดหลงตางๆ

ขยะตดเชอมคม เชน เขม ใบมด

ใสกลองทแขงแรงทนตอการแทงทะล

และมฝาปดมดชด

Syring สายน าเกลอ ถงมอ ไหมเยบ

ขวดวคซน กอส ส าลและอนๆทเปอน

เลอดและสารคดหลง

บรรจไมเกน 3ใน 4 ของกลองทบรรจปด

ฝาใหมดชด ทงใสถงแดงขยะตดเชอ

เจาหนาทเกบขยะตดเชอใสถงทมฝาปด

มดชดน าไปทโรงพกขยะตดเชอ

ใสถงขยะตดเชอ สแดง ถงไมรวซม

หรอไมซกขาด

บรรจไมเกน 2 ใน 3 ของถง ใช

เชอกปดปากถงใหแนน ตดปาย

ชอรพ.สต.

บอเกรอะ/

หองน า

ร.พสงใหบรษทเอกชนไปก าจด

รอรถร.พไปรบ 2 ครง/ สปดาห

39

3.6 การปองกนการตดเชอจากศพ 1. วตถประสงค: เพอปองกนการแพรกระจายเชอจากศพไปสบคคลหรอสงแวดลอม

1. การทาความสะอาดศพ 1.1 สวมถงมอสะอาด และผาปดปาก-จมก ขณะทาความสะอาด 1.2 ทาความสะอาดศพเชนเดยวกบเชดตวผปวย 1.3 ใชสาลอดจมกและทวารเพอปองกนการไหลของสารคดหลงจากศพ 1.4 ระบชอ สกล และทรพยสนของศพตดกบศพ กอนเคลอนยาย 1.5 กรณทมเลอดสารนาจากศพหกหรอเปอนสงแวดลอม เชน เตยง ไมกนเตยง ฯลฯ ใหเชดออก

ใหมาก ทสดดวยนาและผงซกฟอก และใชผาชบนายาทาลายเชอ 70 % alcohol เชดถใหหมาดๆ และใหทวทกพนท ทงไวนาน 20 วนาท

1.6 เมอทาความสะอาดเสรจใหลางมอทกครงภายหลงจากถอดถงมอ 1.7 ตามพนกงานเคลอนยายศพมารบศพ

2. การทาความสะอาดเปลเขนศพ 2.1 สวมถงมอยางหนา ผากนเปอน ผาปดปาก-จมก และรองเทาบท ขณะทาความสะอาด

2.2 ทาความสะอาดเปลเขนศพดวยนาและผงซกลาง อยางนอยวนละครงและทกครงทสกปรก 2.3 กรณทมเลอดสารนาจากศพหกหรอเปอนบนเปลเขนศพ ใหเชดออกใหมากทสดดวยนาและผงซกฟอก และใชผาชบนายาทาลายเชอ 70 % alcohol เชดถใหหมาดๆ และทว ทงไวนาน 20 วนาท 2.4 เมอทาความสะอาดเสรจใหลางมอทกครงภายหลงจากถอดถงมอ

การปองกนการตดเชอจากศพทเปนโรคตดตอรายแรง 1. การทาความสะอาดศพ 2. พยาบาลททาหนาทจดการตกแตงศพตองสวมเครองปองกนรางกาย ไดแก N - 95 mask,

disposable gloves, เสอคลม, ผากนเปอนพลาสตก, แวนปองกนตา, หมวกคลมศรษะ (ตามความจาเปนและเหมาะสม) ตกแตงศพตามปกต หอหมศพดวยผาพลาสตก 2 ชน และปดผนกดวยแถบกาว ตามพนกงานมาเคลอนยายศพ 2. การปฏบตของพนกงานเคลอนยายศพ

พนกงานเคลอนยายศพตองสวมเครองปองกนรางกาย ไดแก surgical mask, disposable gloves, 46 ผากนเปอนพลาสตก ขณะทาการขนยายศพ เกบศพในตเยนแชศพ ใสศพในโลงทผนกอยางแนนหนากอนเคล อนย ายศพออกจากโรงพยาบาล และแนะนา ใหด า เนนการ เผาหรอฝ งศพโดยเร ว 3. การทาความสะอาดเปลเขนศพ : ทาเชนเดยวกบเปลเขนศพทวไป

40

สวนท 4 การเฝาระวงการตดเชอในบคลากรผใหบรการ

ความเสยงจากการทางานของบคลากร

บคลากรของโรงพยาบาลมความเสยงทจะสมผสโรคตดเชอนานาชนด ซงอาจทาใหบคลากรเกดการ เจบปวยหรอสามารถแพรกระจายเชอสผรวมงานและผปวย กลมงานอาชวอนามยซงประสานงานใกลชดกบ หนวยควบคมการตดเชออาจลดความเสยงทเกดขนโดยการบนทกขอมลทจาเปน การใหวคซนแกบคลากรใหความรแกบคลากรเกยวกบความเสยงทอาจเกดขนและการปองกน มการบรหารจดการเมอบคลากรสมผสเชอ และสอบสวนหาสาเหต การดแลสขภาพบคลากร วตถประสงค 1. สรรหาบคลากรทมสขภาพดเขาปฏบตงาน 2. ปองกนการตดเชอในบคลากรทางการแพทย 3. ประเมนปจจยทมผลตอสขภาพบคลากร 4. ใหการดแลแกสขภาพบคลากร 5. เพมศกยภาพในทางาน 6. ลดความสญเสยของทงโรงพยาบาลและบคลากร บคลากรเสยงตอการตดเชอ 1. ลกษณะการทางานใกลชดกบผปวยตดเชอ ทางานกบของแหลมคม สมผสกบอปกรณหรอของใชทม การปนเปอนเชอโรค 2. สงแวดลอมทปนเปอนเชอโรค โรคตดเชอทพบในบคลากร 1. Air-borne diseases – Aerosol (ฝอยละอองขนาดเลก) โรคทแพรเชอทางอากาศ ไดแก Tuberculosis (วณโรค), Measles (หด), Chicken pox (สกใส) 2. Droplets ± aerosol โรคทแพรเชอทางละออง เสมหะ นามก นาลาย ไดแก Respiratory virus เชน SARS, Avian flu (ไขหวดนก), ไขหวดใหญ 3. Contact โรคทแพรเชอทางการสมผส ไดแก เชอดอยา, เรม, หด 4. Blood- and body fluid-borne diseases โรคทแพรเชอทางเลอด/สารนา/สารคดหลง ไดแก HBV (ไวรสตบอกเสบบ ), HCV (ไวรสตบอกเสบซ ), HIV (เอดส)

41

การตดเชอทางเดนหายใจทพบบอยในบคลากร [Thai Healthcare Workers (HCWs)] ไดแก Tuberculosis VZV Measles Influenza เชอทเปนปญหาทสาคญทสดสาหรบบคลากรในโรงพยาบาล คอวณโรค

การตดเชอจากการสมผส : Staphylococcus aureus, MRSA (เชอดอยา ), การตดหด การตดเชอทางเดนอาหาร : เชอทพบบอย คอ Salmonella, Shigella, Vibriocholerae

ผลกระทบเมอเกดการตดเชอ - เกดการเจบปวย อบตเหตเขมทมตา ตดเชอ ตดเชอดอยา - เสยชวต - ตองหยดงานไมสามารถปฏบตงานได - เสยคาใชจายในการรกษาพยาบาล - สญเสยทางดานเศรษฐกจของโรงพยาบาลและของประเทศ

องคประกอบทสาคญในการดแลสขภาพบคลากร 1. ประเมนความเสยงตอการตดเชอของบคลากรและจดลาดบความสาคญในการปองกน 2. ใหความรแกบคลากรอยางตอเนองเกยวกบความปลอดภยและการปองกนการตดเชอจากการ ปฏบตงานทมความเสยง

3. ประเมนความไวรบตอโรคทปองกนไดดวยวคซน และกาหนดแผนการใหวคซนทเหมาะสมแกบคลากร 4. สอบสวนหาสาเหตการสมผสโรคหรอเชอ รวมทงทบทวนวธการดแลบคลากรทสมผสเชอ 5. เฝาระวงการสมผสเลอด/สารคดหลงจากการทางาน และกาหนดแนวทางปองกนสาหรบกจกรรมหรอ

42

หนวยงานทมความเสยงสง หลการของ IC ในการปองกนการตดเชอ (บคลากร/ผปวย) Host 1. การสงเสรมให Host มความตานทานโรค 1.1 เสรมสรางความตานทานไมจาเพาะ เชน บารงรางกาย ออกกาลงกาย พกผอนใหเพยงพอ สรางสขนสยทด ใหภมคมกนโรค

(เชอกอโรค) Agent 2. กาจดแหลงโรคไมใหแพรเชอไป 2.1 คนหาผปวยเพอการรกษา ปองกน 2.2 แยกกกผปวยและผตองสงสยไมใหมโอกาสแพรเชอ 2.3 กาจดแหลงโรคทเปนสตว เชน หน แมลงสาบ ยง

(สงแวดลอม) Environment 3. ตดการถายทอดเชอโรค 3.1 จดหานาสะอาดสาหรบดมและใช 3.2 จดการกาจดของเสยใหถกสขลกษณะ

3.3 จดสขาภบาลอาหารและนม 3.4 ควบคมสตวและแมลงนาโรค 3.4 จดการทาลายเชอในอากาศ เชน เปดหนาตางใหเชอโรคถกแดดทาลาย

มาตรการทวไปในการปองกนการตดเชอ 1. รวบรวมขอมลการเจบปวยจากการทางานของบคลากรอยางถกตอง 2. คดกรองบคลากรทปฏบตงานใหม เพอทราบประวตการเจบปวยดวยโรคตดตอ การไดรบวคซนปองกนโรค 3. บนทกขอมลการเกดอบตเหตจากการถกเขม/ของมคมทมตาและการบาดเจบอนๆ และควรวเคราะห ขอมลเปนระยะๆ เพอปรบปรงการทางานและคนหาความเสยงทสามารถปองกนได 4. ประเมนและกาหนดแนวทางการจากดการทางานสาหรบบคลากรทมการตดเชอหรอสมผสเชอ 5. ดแลเพอใหมนใจวาบคลากรทมบาดแผลทผวหนง ปกปดบาดแผลอยางมดชดดวยผาปดแผลทปองกนนาซมได

ความหมายของวธการแพรกระจายเชอ (Definitions for Modes of Transmission) Contact : รวมการสมผสทางตรงจากคนสคน (ไดแก เลอดของผปวยเขาสบาดแผลของบคลากรโดยตรง)

และการสมผสทางออม (เชอแพรกระจายจากบคลหนงสผอนผานตวกลาง เชน จากมอของบคลากร หรอ จากอปกรณ เชน เขม )

Droplet : เกดขนเมอผทมการตดเชอและผทมความไวรบอยใกลชดกนในระยะ 3 ฟต ฝอยละอองนามก นาลาย อาจเขาตาหรอเยอบจากการไอ จามไมวาจะโดยทางตรงหรอทางออม จากพนผวทปนเปอนและมการสมผสโดยผอนภายหลง

Airborn : เกดการแพรกระจายเชอทางอากาศจาก droplet nuclei (อนภาคทมขนาดเลกกวา 5 ไมครอน) ซงสามารถลองลอยอยในอากาศไดเปนเวลานาน

43

Common vehicle transmission : เชอจลชพแพรกระจายจากการปนเปอนใน อาหาร นา ยา อปกรณ และ เครองมอ

Vector borne transmission : มสตวพาหะ ไดแก ยง แมลงวน หน และสตวอนๆ เปนตวนาเชอ มาตรการขนตาในการปองกนบคลากรและผปวย

ในการปองกนการแพรกระจายเชอ ตองตดวงจรการตดเชอ ไดแก การตดหนทางการแพรกระจายเชอ Contact : - ลางมอเมอมอเปอน และกอนใหการดแลผปวยแตละราย อาจใช alcohol handrub ถมอ เวนเสยแตวามอเปอนเลอด/สารคดหลงทมองเหนชดเจน ใหลางดวยนาและสบนายาฆาเชอ - สวมถงมอสะอาด เมอตองสมผสเยอบของรางกายหรอผวหนงทไมปกต - สวมถงมอปราศจากเชอเมอสมผสสวนของรางกายทปราศจากเชอ - สวมอปกรณปองกนทเหมาะสมกบกจกรรมทจะปฏบตไดแก สวมแวน เพอปองกนการกระเดน สวม ถง

มอเมอสมผสสารคดหลงจากรางกาย - ทาลายเชออปกรณทกชนดระหวางการใชกบผปวยแตละราย - หยบจบสงสงตรวจทกชนดดวยความระมดระวง - หลกเลยงไมใหผวหนงสมผสผาเปอนและมลฝอยตดเชอ Airborn : - จากดบคลากรทมความไวรบไมใหสมผสเชอเปนวธการทดทสดและเปนมาตรการปองกนเพยง มาตรการ

เดยวในการปองกนการแพรกระจายเชอทางอากาศ - สวม N 95 เมอใหการดผปวยทแพรเชอทางอากาศ เชน วณโรค หดหรอสกใส การใชsurgical mask

ปองกนไดนอย Blood borne : - บคลากรอาจสมผสเชอไวรสตบอกเสบบทมอยในเลอดของผปวย บคลากรทกคนทสมผสเลอดและสารคด

หลงของผปวยควรไดรบวคซนไวรสตบอกเสบบ - กาหนดแนวทางปฏบตและการรายงานการสมผสเลอด/สารคดหลง การเฝาระวงการสมผสเลอด/สารคด

หลงจากการทางานชวยใหไดขอมลนาไปสการกาหนดแนวทางการปองกน - การศกษาในหนวยงานทมความเสยงตอการสมผสเลอดจากการทางานสง พบวาบคลากรสามารถลด ความเสยงลงไดมากกวาครงโดยเปลยนพฤตกรรมและสวมเครองปองกนเพมขน

44

การตดเชอ วธแพรกระจายเชอ

ความเสยงในการแพรกระจายเชอ มาตรการเพอลดความเสยง

บคลากร สผปวย

ผปวย สบคลากร

Chickenpox (สกใส) and disseminated zoster (งสวด)

- สมผสกบตมพอง (vesicle), ทางฝอยละอองนามก นาลาย หรอทางอากาศจากระบบทางเดนหายใจของผปวย

สง สง ใหวคซนปองกนสกใสสาหรบบคลากรทมความไวรบ varicella zoster immune globulin (VZIG) สาหรบผทมภมคมกนตาทสมผสผปวย ผทมความเสยงสง ไดแก ผใหญหรอผทมภมคมกนตา ผปวยทเปลยนไขกระดกมความเสยงสงสด

Conjunctivitis, viral (ตาแดง) (e.g.adenovirus)

สมผสสงคดหลงจากตาและ อปกรณทสมผสกบสงคดหลง

สง ปานกลาง (ความเส ยงจากการถกเขมทมตาไมทราบ)

คนหาและกาจดสงทเปนรงโรค จากดบคลากรทตดเชอ เนนการลางมอและการทาลายเชออปกรณทใชตรวจตา

Hepatitis A ( ไวรสตบอกเสบเอ )

แพรกระจายจากคนสคนจากเชอในอจจาระเขาปาก การแพรกระจายจากการไดรบเลอดพบนอยมาก ผประกอบอาหารทตดเชอซงมสขวทยาสวนบคคลไมดสามารถทาใหอาหารเกดการปนเปอนได

พบนอย พบนอย - ระมดระวงการสมผสผาออมและอจจาระ สวมถงมอและลางมออยางเหมาะสม ให Immune serum globulin เพอปองกนเมอมการสมผสรนแรง ใหวคซนปองกนไวรสตบอกเสบเอแกบคลากรในหนวยโภชนาการ การระบาดในโรงพยาบาลมกเกดจากผปวยทไมไดรบการวนจฉย

ความเสยงตอการแพรกระจายเชอและมาตรการในการลดความเสยงสาหรบบคลากรสผปวยและผปวยสบคลากร

45

การตดเชอ วธแพรกระจายเชอ

ความเสยงในการแพรกระจายเชอ มาตรการเพอลดความเสยง

บคลากร สผปวย

ผปวย สบคลากร

Hepatitis B virus ( ไวรสตบอกเสบบ )

- การถกเขมตา การสมผสเยอบและผวหนงทไมปกต สมผสเลอด นากาม สารคดหลงจากชองคลอดและสารคดหลงทมเลอดปน

ตา ปานกลาง ( ความเสยงจากการถกเขมตา 6 – 35%)

ใหวคซนปองกนไวรสตบอกเสบบแกบคลากรทเสยงตอการสมผสเลอด, เนนการหยบจบเขม / ของมคมดวยความระมดระวง, สวมถงมอ/อปกรณปองกนและลางมออยางถกวธ ให hepatitis B immune globulin (HBIG) prophylaxis กรณทสมผสอยางมากในบคลากรทมความไวรบ

Hepatitis C virus ( ไวรสตบอกเสบซ )

เชนเดยวกบเชอไวรสตบอกเสบบ

ตา ตา ( ความเสยงจากการถกเขมตา 1 - 7% )

เนนการหยบจบเขมและของมคมดวยความระมดระวง , สวมถงมอและอปกรณปองกนอนๆ และลางมออยางเหมาะสม

Herpes simplex (เรม)

สมผสเชอไวรสในนาลายของผท เปนพาหะ สมผสกบนาภายในตมพอง

พบนอย ตา - เพอปองกนบคลากร สวมถงมอเมอสมผสกบนาลายและตมพพอง - เพอปองกนผปวย บคลากรควรปกปดบรเวณทมบาดแผลหรอสวมถงมอ อาจจากดไมใหบคลากรทตดเชอดแลผปวย

Human immunodeficiency Virus ( HIV ) โรคเอดส

- อปกรณทเปอนเลอดทมตา เยอบและผวหนงทไมปกตสมผสเลอด นากาม สารคดหลงจากชองคลอด - สารนาในรางกายทมเลอดปนพบการแพรกระจายเชอนอย

พบนอยมาก

พบนอย ( ความเสยงจากการถกเขมตา 0.03% )

- ระวงการหยบจบเขม / ของมคม สวมถงมอและอปกรณปองกนและลางมออยางถกวธ ใหยาปองกนหลงการสมผสตามแนวทางททนสมย - บคลากรททราบหรอสงสยวาตนเองตดเชอ HIV หรอพบ HbeAg ควรขอคาปรกษาและไมควรทากจกรรมทเสยงตอการเกดการสมผสเลอด

46

การตดเชอ วธแพรกระจายเชอ

ความเสยงในการแพรกระจายเชอ มาตรการเพอลดความเสยง

บคลากร สผปวย

ผปวย สบคลากร

Influenza (ไขหวดใหญ)

- แพรกระจายทางอากาศ การสมผสโดยตรงและการสมผสละอองนามก นาลาย

ปานกลาง ปานกลาง ใหวคซนปองกนไขหวดใหญสาหรบบคลากรและผปวยทมความเสยงสงให Amantadine Prophylaxis เมอสมผส Influenza A ตามความเหมาะสม

Measles (หด)

- แพรกระจายทางอากาศ, การสมผสโดยตรงและการสมผสละอองนามก นาลายของผตดเชอ

สง สง ไดรบภมคมกนตามธรรมชาตหรอวคซนปองกนโรคหดสาหรบบคลากรของโรงพยาบาล มรายงานการระบาดในหนวยงานทมการระบายอากาศไมด สถานพยาบาลหลายแหงจะพจารณาการมภมคมกนตอโรคหดเมอรบบคลากรเขาทางาน

Meningococcal infecttion

สมผสนาลายโดยตรง

ไมมรายงาน พบนอย สวมถงมอและลางมออยางถกวธ การใหยาตานจลชพเพอปองกน ใหเมอบคลากรสมผสกบนาลายของผปวยเทานน (เชน การชวยชวตโดยวธ mouth to mouth)

Mumps (คางทม)

สมผสฝอยละอองนามก นาลายหรอสมผสกบนาลายโดยตรง

ปานกลาง ปานกลาง วคซนปองกนโรคคางทมไดผลดทงกบบคลากรและผปวย ผใหญอาจเกดภาวะแทรกซอน

Pertussis (ไอกรน) สมผ สฝอยละอองน ามก นาลายหรอสมผสกบนามกโดยตรง

สมผสฝอยละอองนามก นาลายหรอสมผสกบนามกโดยตรง

ปานกลาง ปานกลาง สวมถงมอและอปกรณปองกนและลางมออยางถกวธ ใหยาตานจลชพเพอปองกนสาหรบบคลากรทสมผสผปวย มรายงานการระบาดในโรงพยาบาล

47

การตดเชอ วธแพรกระจายเชอ

ความเสยงในการแพรกระจายเชอ มาตรการเพอลดความเสยง

บคลากร สผปวย

ผปวย สบคลากร

Respiratory syncytial Virus

สมผสฝอยละอองนามก นาลายหรอสมผสกบนามกโดยตรง

ปานกลาง ปานกลาง สวมถงมอและอปกรณปองกนและลางมออยาง ถกวธ การสวมแวนตาอาจชวยลดการสมผสจากมอทเปรอะเปอนของตนเอง

Rotavirus

แพรกระจายจากคนสคนจากเชอในอจจาระเขาปาก

ปานกลาง ปานกลาง สวมถงมอและอปกรณปองกนและลางมออยาง ถกวธ มรายงานการระบาดในผปวยผใหญและเดก

Rubella (หดเยอรมน)

สมผสฝอยละอองนามก นาลายหรอสมผสกบนามกโดยตรง, ไมพบการแพรกระจายทางอากาศ

ปานกลาง ปานกลาง ไดรบภมคมกนตามธรรมชาตหรอวคซนปองกนโรคหดเยอรมนสาหรบบคลากรของโรงพยาบาล ใหวคซนแกผปวยเมอเหมาะสม สถานพยาบาลหลายแหงตองการใหบคลากรไดรบวคซนปองกนโรคหดเยอรมน

Salmonella หรอShigella (บดไมมตว, บดมตว)

แพรกระจายจากคนสคนจากเชอในอจจาระเขาปาก, จากการปนเปอนเชอในอาหารหรอนา, ผประกอบอาหารทมการตดเชอซงมสขวทยาสวนบคคลไมดสามารถทาใหอาหารเกดการปนเปอนได

ตา ตา ลางมอโดยเฉพาะอยางยงเมอออกจากหองนาและกอนเตรยมอาหาร สวมถงมอและลางมออยางเหมาะสมเมอใหการดแลผปวยทกลนอจจาระไมได ไดรบเชอ Shigella เพยง 10 – 100 ตวกปวยไดและเชอแพรกระจายไดงาย เชอ Salmonella ตองไดรบเชอมากกวาและมกพบเชอในไขและสตวปก

Scabies (หด)

สมผสผวหนงของผปวยโดยตรง

ตา ตา คนหาผปวยทเปนหด ใชนายาทาลายเชอสวมถงมอและอปกรณปองกนและลางมอการระบาดมกเกยวของกบผปวยบคลากรและญาต

48

การตดเชอ วธแพรกระจายเชอ

ความเสยงในการแพรกระจายเชอ มาตรการเพอลดความเสยง

บคลากร สผปวย

ผปวย สบคลากร

Streptococcus Group A

สมผสฝอยละอองนามก นาลาย หรอสมผสทางตรงกบนาลายหรอหนองจากแผลทตดเชอ

พบนอย ไมมขอมล สวมถงมอและอปกรณปองกน และลางมออยางถกวธ ใหการรกษาผทมอาการหรอผทแพรเชอดวยยาตานจลชพ

Staphylococcus aureus (Includes wound and skin infection)

สมผสทางตรงและทางออม

พบนอย ไมมขอมล สวมถงมอและอปกรณปองกน และลางมออยางถกวธ เชอ S. aureus พบเจรญตามผวหนง และในจมก 2 – 30% ของประชากร มกพบการแพรกระจายจากผปวยสผปวย การใหยาเพอขจดการเจรญของเชอยงไมมขอสรป

Syphilis (ซฟลส)

สมผสแผลของผปวยทง primary และ secondary syphilis

ไมมขอมล พบนอย สวมถงมอเมอสมผสบรเวณทมแผล สวมอปกรณปองกนอนๆ ตามความเหมาะสม และลางมออยางถกวธ

Tuberculosis : TB (วณโรค)

แพรกระจายเชอทางอากาศจากผปวยวณโรคปอด หรอกลองเสยงทอยในระยะแพรเชอ ผทมความไวรบตองสดหายใจเอาเชอในอากาศเขาไปจงจะตดเชอ

ตาถงสง ตาถงสง คนหาผทสงสยวาปวยเปนวณโรค จดใหมการระบายอากาศทดในบรเวณทใหการดแลผปวย ปองกนการแพรกระจายเชอทางอากาศ บคลากรสวมอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ ดแลและใหยาผตดเชอรายใหม

49

การตดเชอทบคลากรสาธารณสขอาจไดรบจากผปวย โรคและระยะเวลาทสามารถกลบเขาทางานไดในบคลากรทปวยเปนโรคตดตอ

โรค ระยะเวลาทกลบเขาทางานได

สกใส จนกวาตมจะแหงและตกสะเกด หดเยอรมน จนกวาผนจะหาย ( อยางนอยทสด 5 วน ) ไวรสตบอกเสบ เอ อยางนอย 7 วน หลงจากอาการตวเหลองหายไป ไวรสตบอกเสบ บ

เมออาการดขน แตควรสวมถงมอหากตองปฏบตกจกรรมทอาจทาใหเกด tissue trauma หรอตองสมผสเยอบของรางกาย

หด เมอผนหาย อยางนอยทสด 4 วน หด หลงจากไดรบการรกษาแลวอยางนอย 24 ชวโมง เจบคอ คออกเสบจากเชอ Streptococcus gr.A

หลงจากไดรบการรกษาแลว 24 ชวโมง และ หรอไมมอาการแลว

วณโรค ระยะ Active

จนกวาจะไดรบการรกษาทเหมาะสมเปนเวลานาน 2 สปดาห และอาการดขน และผลการตรวจเสมหะเปนลบตดตอกน 3 ครง

เอดส

ขนอยกบการพจารณาของหนวยบรการสขภาพและคณะกรรมการควบคมการตดเชอ

ฝมหนอง จนกวาจะหาย ถาบคลากรตองสมผสกบผปวย อจจาระรวงจากเชอ Salmonella , Shigella

แลวแตบคคล ขนอยกบอาการและผลการตรวจเพาะเชอรวมทงการประเมนของหนวยบรการสขภาพ

Herpes zoster

หากทางานไดอนญาตใหปฏบตงานได แตตองไมสมผสผปวย และไมปฏบตงานในหนวยงานทมความเสยงสง

50

ระยะเวลาในการแยกผปวยดวยโรคตางๆ

ชอโรค ระยะเวลาในการแยกผปวย

Diphtheria ( คอตบ ) ตลอดระยะเวลาทยงพบเชอจากจมกและคอของผปวย Chickenpox ( สกใส ) ตงแต 5 วนกอนผนขนจนถงประมาณ 6 วนหลงจากผนขน Herpes zoster ( งสวส ) ตลอดระยะเวลาทปวย Acute viral respiratory infection ( การตดเชอทางเดนหายใจ )

ตลอดระยะเวลาทโรคอยในระยะ active

Gonococcal Conjunctivitis หลงจากไดรบยาตานจลชพ 24 ชวโมง Cutaneous diphtheria

หลงจากหยดยาแลว ทาการเพาะเชอ 2 ครง หางกน 24 ชวโมง ใหผลลบ

Group A Streptococcal Endometritis ( มดลกอกเสบ )

ในรายทไมไดรบการรกษาตงแต 10 -21 วน หลงจากมอาการ รายทไดรบการรกษาแยกหลงจากไดรบยาตานจลชพ 24 - 48 ชวโมง

Herpes simplex ( เรม ) ตลอดระยะเวลาทปวย impetigo ( ผนแพ ) ตลอดระยะเวลาทปวย Influenza ( ไขหวดใหญ ) ในทารกและเดกเลก ภายใน 3 วน หลงจากเรมมอาการปวย Rabies ( โรคพษสนขบา ) ตลอดระยะเวลาทปวย Congenital rubella ( หดเยอรมน )

ตงแต 1 สปดาหกอนมผนขนจนถง 4 วนหลงจากผนขนแลว ในทารกแรกคลอดจะยงแพรเชอผานทาง nasopharyngeal secretions ไดนานเปนเดอน

การตดเชอจากเลอดและสารคดหลง

- ความเสยงตอการตดเชอเอชไอวจากการถกเขมทมตาเทากบ รอยละ 0.3 (Tokars, Marcus & Culver, 1993) - ความเสยงตอการตดเชอไวรสตบอกเสบบคอ รอยละ 2 – 4 - ความเสยงตอการตดเชอไวรสตบอกเสบซ รอยละ 1.2 -10 (Gerberding, 1995) - ไวรสตบอกเสบบสามารถมชวตอยรอดไดนานในหยดเลอดแหงแลวนานถง 7 วน (Jagger, Caril, Perry, &

Ippolito, 2003) ลกษณะการเกดอบตเหต

- เขมทะลปลอกขณะสวมปลอกเขม - ขณะทาหตถการ - ขณะปลดหวเขม/Fix หวเขมๆทมทะลปลอกเขม - สวมปลอกเขมแบบ 2-handed (ใชมอ 2 ขางสวมเขาหากน) - เขมไมสวมปลอกถกทงไวตามทตางๆ - ขณะเกบขยะ จากผอน เชน ตดมากบผาทสงซก - สถานทไมเอออานวยตอการปฏบตงานเชน มด ออกรบบรจาคโลหต ปฏบตหนาทในรถEMS

51

การเกดอบตเหตขณะปฏบตงานกอใหเกดผลกระทบทงตอผใหบรการและผใชบรการทาใหมโอกาสเกด การตดเชอได แมวาอบตเหตทเกดขนจะไมทาใหเกดการตดเชอทงหมด เชน ถกแกวบาด เขมปราศจากเชอทมตา แตกเปนสาเหตทาใหเกดบาดแผลซงจะเพมความเสยงตอการตดเชอหากเกดการสมผสเลอด หรอสารคดหลงจากรางกายผตดเชอในขณะทแผลยงไมหายด นอกจากน ยงทาใหเกดผลกระทบทางดานจตใจตอผปฏบตงานทไดรบอบตเหตเปนอยางมาก วธการปองกนทดทสดคอ การฝกทกษะในการทาหตถการตางๆ ใหชานาญ รวมทงปฏบตงานดวยความระมดระวงเพอความปลอดภย และกระตนใหบคลากรมจตสานกทจะปองกนอบตเหตตลอดเวลา

สาเหตของอบตเหตจากการปฏบตงาน - การสวมเขมทใชแลวเขาปลอก โดยใชมอขางหนงจบเขมแลวใชมออกขางหนงจบปลอกเขมสวมเขาหากน - การสงเครองมอทแหลมคมจากมอของผสงสมอผรบโดยตรง - การเยบแผลโดยผานใตระหวางนวมอทกดแผล - การไมใชอปกรณปองกนรางกายทเหมาะสมเชน ไมสวมแวนปองกนตาขณะเยบแผลทอาจมเลอดพงกระเดนทาใหเลอดกระเดนเขาตาได - แสงสวางในขณะปฏบตงานไมเพยงพอทาใหมองเหนไมชดเจนขณะปฏบตงาน - สภาพรางกายผปฏบตงานออนเพลยเมอยลาหรอสายตาผดปกต - ผปฏบตงานมความเครยดหรอวตกกงวลทาใหขาดสมาธในขณะปฏบตงาน - การจดหาอปกรณปองกนรางกายไมเพยงพอหรอไมมคณภาพ

แนวทางปฏบตเพอปองกนอบตเหตจากของแหลมคมทมตา การฉดยาและการเจาะเลอด

สวมถงมอทกครง หามสวมปลอกเขมโดยใชมอจบปลอกเขม หากมความจาเปนตองสวมปลอกเขม ตองใชอปกรณหรอเครองมอชวยจบปลอกเขมใหตรงกบท เพอสะดวกตอการใสเขมเขาในปลอกอยางปลอดภยไมเปรอะเปอน และไมกอใหเกดอบตเหต หากไมจาเปนตองสวมปลอกเขมใหทงเขมทใชแลวลงในภาชนะทเขมไมสามารถแทงทะลได การจดการเขมทใชแลว

เขมทใชแลวใหปลดออกทนท ดวยวธทปลอดภยโดยใชเทคนคมอเดยวในการสวมปลอกเขมกลบหรอ อาจใชอปกรณชวยปลดเขม

- เขมทใชครงเดยวทง รวมทง scalp vein หรอเขมทตดกบ iv set ใหปลดเขมหรอ scalp vein ทงในภาชนะทเขม ไมสามารถแทงทะลไดนาไปเผาทาลาย การเยบแผล - ไมจบเขม ใหใชคมจบเขม (Needle holder) จบทกครง - ระหวางทมการใชเขมเยบ ขณะพกเขมใหซอนปลายเขมเพอปองกนอบตเหตเขมตาตนเองและผอนเชน ใชคม จบเขมจบใกลปลายเขมแลวควาไว - เขมเยบแผลทใชแลว ควรทงในภาชนะทจดไวเฉพาะสาหรบทงของมคม

52

- การเยบแผลไมควรใชนวมอขางใดขางหนงกดแผลไว แลวเยบผานหวางนวมอ ควรใชคมจบ (Forcep) แทนการใชนวกด ของมคมอนๆ เชนใบมด กรรไกร เขม - ถอดใบมดออกจากดาม โดยใชคมจบ (Clamp) ดงมดออก - ทงใบมดทใชแลวลงในภาชนะสาหรบทงของมคม - หามสงของมคมจากมอคนหนงไปสมออกคนหนง - หามวางหรอหงายสวนแหลมคมขน หรอยนออกมานอกภาชนะรองรบ หลอดยา Ampule

- หกหลอดยา โดยใชผาสะอาด หรอสาลรองเพอปองกนอบต เหตจากเศษแกวทมตาหรอบาดมอ - ทงหลอดยาทใชแลวลงในภาชนะทไมสามรถแทงทะลผาน หลอด Hematocrit tube

- ตองท ง ในภาชนะทท งของมคม และทาความสะอาดเคร องปน ฮมาโตครตท เปอนคราบเลอด - หามทงของมคมหรอของแหลมคมลงในขยะทวไปหรอถงขยะ การเกบและรวบรวม Specimen สงตรวจ - ตองสวมถงมอทกครงทสมผสสงสงตรวจ ไมควรสมผสสงสงตรวจโดยตรง - บรรจสงสงตรวจในภาชนะทปดฝามดชด - หามวางสงสงตรวจหรออปกรณทปนเปอนสงสงตรวจบนโตะการพยาบาล - นาสงสงสงตรวจทเกบแลวทนท ถาไมสามารถทาไดใหนาสงสงตรวจเกบในทปลอดภย

การปองกนการตดเชอเอช ไอ ว สาหรบบคลากรทางการแพทย หลงไดรบอบตเหตในขณะปฏบตงาน (Occupational Postexposure Prophylaxis for Human Immunodeficiency Virus) เนองจากการตดเชอเอช ไอ ว สามารถตดตอไดทางเลอด บคลากรทางการแพทยมความเสยงทจะเกด อบตเหตในขณะปฏบตงาน ซงมกเกดจากการถกเขมตา ของมคมบาด การสมผสเลอดหรอสารคดหลงของผตด เชอเอช ไอ ว ผานผวหนงทมแผล หรอเยอบ บคลากรทปฏบตงานและไมปฏบตตามหลกของ Standard precaution มโอกาสเสยงสงทจะเกดอบตเหตและอาจเกดการตดเชอตามมา อยางไรกตามในกรณทเกดอบตเหต และใหปฏบตตามแนวทางเมอไดรบอบตเหตถกเขมทมตาและสมผสสารคดหลงดงตอไปน

การปฏบตของบคลากรเมอเกดอบตเหตสมผสเลอดหรอสารคดหลงจากผปวย 1. วตถประสงค เพอใหบคลากรผปฏบตงาน มแนวทางในการปฏบตทถกตอง เพอปองกนการตดเชอจากการปฏบตงานเมอเกดอบตเหตสมผสเลอดและสารคดหลงจากผปวย 2. ขอบขาย สถานบรการพยาบาล หอผปวย และหนวยงานทเกยวของกบการใหบรการตรวจรกษาพยาบาลผปวย 3. คาจากดความ 1. High risk หมายถง 1.1 การสมผสเลอดหรอสารคดหลงบรเวณ mucous membrane หรอผวหนงทมบาดแผล / อกเสบ จานวนมาก ระยะเวลานาน หรอเปนเขมตนทสมผสเลอด / สารคดหลงแทงทะลผวหนง และผปวยมผลเลอดบวก หรอมพฤตกรรมเสยงทนาสงสยวาจะตดเชอเอดส

53

1.2 ถกของมคมหรอเขมลกษณะกลวงทสมผสเลอดหรอสารคดหลงแทงทะลผวหนงลก หรอเปนเขมทใชแทงเสนเลอดแดงหรอเสนเลอดดาผปวยมากอน และผปวยมผลเลอดบวก หรอมพฤตกรรมเสยงทนาสงสยวาจะตดเชอเอดส 2. Low risk หมายถง 2.1 การสมผสเลอดหรอสารคดหลงบรเวณ mucous membrane หรอผวหนงทมบาดแผล /อกเสบ จานวนเลกนอย ระยะเวลาสน และผปวยมผลเลอดบวก หรอมพฤตกรรมเสยงทนา สงสยวาจะตดเชอเอดส ถกเขมลกษณะตนทสมผสเลอด/สารคดหลงแทงทะลผวหนงชนตน และผปวยมผลเลอดบวก หรอมพฤตกรรมเสยงทนาสงสยวาจะตดเชอเอดสพฤตกรรมเสยงทนาสงสยวาจะตดเชอเอดส หมายถง พฤตกรรมททาใหมโอกาสไดรบเชอเอดสได เชน พฤตกรรมรกรวมเพศ สาสอนทางเพศ มอาชพใหบรการทางเพศ เปลยนคนอนบอยหรอเคยมสาม/ภรรยามาแลวหลายคน และสาม/ภรรยาตายโดยนาสงสย ไดวาจะเปนเอดสตายเปนบตรทบดาหรอมารดาปวยหรอตายดวยโรคเอดส เคยไดรบการใหเลอดมากอน มประวตหรอพฤตกรรมตดสารเสพตดโดยการฉด เปนตน

แนวทางการปฏบต 1. เมอบคลากรเกดอบตเหตของมคมทเปอนเลอดหรอสารคดหลงบาด ทมแทง กระเดนเขาปาก ตาหรอบาดแผล

ใหปฏบตดงน 1.1 กรณถกของมคมทเปอนเลอดหรอสารคดหลงบาด ทมแทง หรอผวหนงทมบาดแผล สมผสเลอดหรอสาร

คดหลง ใหรบลางแผลดวยนาสะอาดและนาสบ เชดดวย 70% alcohol 1.2 กรณกระเดนเขาปาก ใหบวนนาลายทงโดยเรว แลวลางกลวปากดวยนาสะอาดจานวนมากทสด 1.3 กรณกระเดนเขาตา ใหลางตาดวยนาสะอาดหรอ normal saline ใหมากทสด

2. พจารณาความเสยงตอการตดเชอเอดสหรอไวรสตบอกเสบบ จากการเกดอบตเหตสมผสเลอด สารคดหลง โดยพจารณาจาก

- ผลเลอดผปวย ถาพบ HIV positive ใหนบเปนกรณ มความเสยงตอการตดเชอเอดส ตองปฏบตตามขอ 3 - ถาผลเลอดผปวย พบ HIV negative ใหพจารณาพฤตกรรมเสยงตอการตดเชอเอดสของ ผปวยวามหรอไม

หากมพฤตกรรมทนาสงสยวาเสยงตอการตดเชอเอดสในชวง 3 – 6 เดอนทผานมา ใหถอเสมอนผลเลอดผปวย พบ HIV positive ตองปฏบตตามขอ 3

- ในกรณทยงไมทราบผลการตรวจหาเชอเอดสของผปวยใหขอเจาะเลอดผปวยหา anti - HIV ,HBsAg ,anti–HCV สาหรบ anti - HIV ใหขอผลดวน ในเวลาราชการสงตรวจทหองชนสตร สาหรบนอกเวลาราชการปฎบตตามแนวทางทกาหนด (ใหเจาะเลอดผปวยเพยงครงเดยว ณ เวลาทเกดเหตการณ )

3. การรายงาน ในกรณทพจารณาแลววามความเสยงตอการตดเชอเอดสจากการสมผสเลอดสารคดหลงดงกลาวใหรายงาน ดงน

เครอขายโรงพยาบาลชมชน (โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล ) ประสานกบโรงพยาบาลวานรนวาส ในเวลาราชการรายงานหวหนาหนวยงานทราบและมาทาบตรตรวจท OPD ตามขนตอน ของโรงพยาบาล พยาบาล OPD แจงพยาบาลควบคมการตดเชอ (ICN) นอกเวลาราชการ รายงานหวหนาหนวยงานทราบและมาทาบตรตรวจทหองฉกเฉนเขา ระบบของโรงพยาบาลนอกเวลาราชการ จากนนพยาบาลควบคมการตดเชอหรอพยาบาลเวรจะรายงานแพทยผรบผดชอบเพอพจารณาการ ใหยาปองกนตอเนองตอไป

54

4. การรบประทานยา stat dose ตองรบประทานยาตานไวรสเอดส ภายใน 1 – 2 ชวโมง ในกรณทพจารณาแลววามความเสยงตอการตดเชอเอดสจากการสมผสเลอดและสารคดหลง โดย (อาจไดรบยา protease inhibitor ตวอนขนอยกบนโยบายของกระทรวงสาธารณสข)

กรณ High risk จะไดรบยา AZT (100 มก.) 1 tab ʘ q 12 hr. 3TC (150 มก. ) 1 tab ʘ q 12 hr EFV (600) 1 tab ʘ q 24 hr กรณ Low risk จะไดรบยา AZT (100 มก.) 3 tab ʘ q 12 hr. 3TC (150 มก. ) 1 tab ʘ q 12 hr เปนเวลา 4 สปดาห หรออาจไมไดรบยาทงนอยในดลยพนจของแพทยผเชยวชาญ กรณผลเลอดผปวย HBs Ag positive และบคลากรยงไมมภมคมกนตอไวรสตบ อกเสบบ ทงยงไมเคยไดรบ Vaccine Hepatitis B มากอน ใหฉด Hepatitis B immunoglobulin 1 เขม ภายใน 7 วน ตามดวย Hepatitis B vaccine อก 3 เขม

5. การเขยนบนทกการเกดอบตเหตสมผสเลอด สารคดหลงของผปวย และการตดตามเฝาระวงการตดเชอของบคลากร เปนการเขยนบนทกเหตการณ ลกษณะการสมผสเลอดสารคดหลงจากผปวยความเสยงตอการตดเชอการ ปฏบตเพอปองกนการตดเชอและผลการตดตามเฝาระวงการตดเชอของเจาหนาทผสมผสเลอดสารคดหลง และเปนหลกฐานทจะใชในการสอบสวนการตดเชอเอดสจากการปฏบตงานของบคลากรดงกลาวเพอรบการชดเชยใน กรณทเกดการตดเชอเอดสจากการปฏบตงานขน การเขยนใบบนทกในเวลาราชการเขยนทงานควบคมและปองหนโรคตดเชอในโรงพยาบาล,นอกเวลา ราชการเขยนทหองฉกเฉน

55

แนวทางการปฏบตเมอเกดอบตเหตของมคมทมตาหรอสารคดหลงกระเดนเขาตา-เขาปาก

ถกเขม/ของมคมทเปอนเลอด/

สารคดหลงของผ ปวยต า

หรอบาด

เลอด/สารคดหลงของผ ปวย

กระเดนถกผวหนง

เลอด/สารคดหลงของผ ปวย

กระเดนเขาตา/สมผสเยอเมอกตาง

เลอด/สารคดหลงของผ ปวย

กระเดนเขาปาก

บวนน าลายออกลางปาก

กลวคอ ดวยน าสะอาดหลาย

ๆ ครง

ลางดวยน าสะอาดหลาย ๆ

ครง (อาจใช0.9NSSลางอกครง)

ลางบรเวณผวหนงดวยน า

สะอาดและสบใหสะอาดเซด

ตามดวย 70 % Alcohol

รบช าระบาดแผลดวยน าและ

สบ จากนนเชดดวย 70 %

Alcohol

บนทกรายงานการไดรบอบตเหต แจงผบงคบบญชา

ขนตนทราบ

1.บนทกอบตการณ 2.รายงานIC เพอสอบสวนสาเหต 3สงจนท.มาทร.พในเวลา(OPD)นอกเวลา(ER) 4..รบ

ค าปรกษาทงานเอดส 5. พบแพทย

ทมหนาทใหค าปรกษา หรอ หรอ แพทยเวช

ถาผ ปวยตดเชอ HIV ไมแนใจวาผ ปวยตดเชอ HIV ผ ปวยมผลการตรวจหาภมคมกนตอเชอ HIV เปนลบ

และไมมประวตเสยง

ไมตองเจาะเลอดบคลากร

บคลากรยนยอมเจาะเลอด บคลากรไมยอมรบยา

1. เจาะเลอด ทนท, 2. เจาะ CBC,Anti HIV เมอครบ 1,1½,3 และ 1 ป 3. เจาะ เลอด CBC,Anti HIV,HBsAg,HBcAg,Ag เมอครบ 6 เดอน และ 1 ป

1. เจาะเลอดCBC,AntiHIV,HBsAg,HBcAg,Ag ทนท2. เจาะ CBC หลงรบยา วนท 0,1,4,28 … 3.เจาะ เลอด CBC,Anti HIV,HBsAg,HBcAg,Ag เมอครบกาหนด 6 เดอนและ 1 ป

ใสถงยางเมอมเพศสมพนธ งดบรจาคโลหตหรอตงครรภ งานเอดส รวบรวมรายงานและตดตามผล

บคลากรยนยอมรบยาตาน

ไวรสเอดส ภายใน 1 –

2 วน หลงเกดเหต

บคลากรไมยนยอมเจาะเลอด

ตรวจ

56

การทาความสะอาด การทาลายเชอ การทาใหปราศจากเชอ จาแนกตามประเภทของกจกรรมเครองมอเครองใช ดงน 1. ผวหนง เยอบผว

กจกรรม/อปกรณ การกาจดเชอโรค วธปฏบต หมายเหต 1.การลางมอ 1.1 การลางมอทวไป (normal Handwashing) 1.2 การลางมอเพอ ทาหตถการหรอให การพยาบาลผปวยท เ ส ย ง ต อ ก า ร ต ด เ ช อ(hygienic Handwashing)

- สบกอน/สบเหลว - Hibiscrub (4% Chlorhexidine) - alcohol hand rub

เนนเรองระยะเวลาการฟอกมอใหทว

1.ลางมอกอนและหลงใหการพยาบาลทกครงดวยสบ ฟอกมออยางนอย 10 วนาท 2. เชดมอดวยผาทแหง สะอาด 1. ลางมอกอนและหลงใหการพยาบาล ทกครงดวยนายานาน 30 วนาท 2. เชดมอดวยผาทแหง สะอาด - ใชกรณมอไมเปอนเลอด/สารคดหลง กดนายามากกวา 3 ซซ.ถมอจนแหงประมาณ 30 วนาท

- ภาชนะทใสสบ ตองโปรงไมมนาขง -ขดลางภาชนะทใสสบและตากแหง - ภาชนะทใสนายา และตากแหงกอนบรรจนายาใหม - ไมควรบรรจนายา ปรมาณการใชเกน7วน - ภาชนะทใสนายาลางและผงใหแหงกอนบรรจนายาใหม

2. ผวหนงผปวย 2.1 กอนฉดยาเขากลามเนอ

- 70% alcohol เนนเรองการรอใหนายาออกฤทธฆาเชอบนผวหนงรอจนนายาแหง(time contact)

- เ ช ด ผ วหน ง บ ร เ วณท จ ะ ฉ ด ย าด ว ย ส า ล ปราศจากเชอชบ 70% alcohol กวาง ประมาณ 3 ซม. ใหสะอาด รอจนผวหนงแหง (หามพดหรอเปาดวยปาก) จงฉดยา

- เปลยนอบสาลชบ alcohol ทก 24 ชม. - ภาชนะทใชบรรจสงทาใหปราศจากเชอดวยการอบไอนา

2.2 กอนฉดยาใน ผปวยภมคมกนตา/ เจาะเลอด

- 70% Alcohol -0.5-2% Chlorhexidine in Alcohol

ประสทธภาพการทาลายเชอดมฤทธคงคางบนผวหนง 30 นาท

1. ใชไมพนสาลทปราศจากเชอชบ 70% Alcohol เชดบรเวณทจะแทงเขมกวางประมาณ 3 ซม. เชดผวหนงซาบรเวณเดมอกครง ดวยไมพนสาลทปราศจากเชออนใหม รอจนแหง แลวจงแทงเขม

- กรณใช Chlorhexidine วธการเหมอนขอ 1 เชดผวหนง 2 รอบ

57

กจกรรม/อปกรณ การกาจดเชอโรค วธปฏบต หมายเหต 2.3 ใหสารนาทางหลอดเลอดดา

- 0.5- 2% Chlorhexidine in alcohol - 70% alcohol

1. ใชไมพนสาลทปราศจากเชอชบนายาทาลายเชอ เชดบรเวณทจะแทงเขมกวางประมาณ3 ซม. รอจนแหง 2.ปฏบตซาเหมอนขอ 1 อกครง 3. ปดบรเวณทแทงเขมดวยกอสทปราศจากเชอแลวปดทบดวยพลาสเตอรใหแนน 4. ตรวจสอบตาแหนงทใหสารนาทกวนถาพบมลกษณะอกเสบเปลยนตาแหนงใหใหม

2.4 กอนการทา หตถการ เชน ผาฝ เยบแผล เปนตน

-4% chlorhexidine Scrub - NSS -povidine solution

1. ใสถงมอ Sterile ใชกอสปราศจากเชอชบ 4% chlorhexidine Scrub เชดทาความสะอาดบรเวณทจะทากวางประมาณ 3 นว ใหสะอาด เชดตามดวย NSS 2.ใชสาลปราศจากเชอชบ providine solutionเชดซาบรเวณเดม แลวรอจนแหง จงทาหตถการ 3. หลงทาหตถการ ปดบรเวณทไดรบการ เจาะเลอดหรอผาตดดวยกอสปราศจากเชอและปดทบดวยพลาสเตอรใหแนน

3.การทาความสะอาดอวยวะสบพนธ 3.1 ทาความสะอาดอวยวะสบพนธสตรกอนตรวจภายใน

- hibitane 1: 10หรอ NSS

1. เทนายาไวใน set flush 2.ใช Forceps คบสาลทปราศจากเชอชบนายาทาความสะอาดบร เวณอวยวะสบพนธ ใหสะอาด 3.ทาความสะอาดทกครงกอนตรวจภายใน

3.2 ทาความสะอาด อวยวะสบพนธกอนสวนปสสาวะ

- hibitane 1: 10 หรอ NSS - ใช povidine solution เชดรเปดทอปสสาวะ รอใหแหง เชดตามดวย NSS

- เทนายา ลงใน set สวนปสสาวะ ทาความสะอาดอวยวะสบพนธ ตามมาตรฐานการทาความสะอาดอวยวะสบพนธจงทาการสวนปสสาวะ

3.3 ทาความสะอาด อวยวะสบพนธประจาวน ในกรณคาสายสวนปสสาวะ หรอใส condom

- hibitane 1: 10 หรอ NSS ในกรณผปวยลกเดนไมได - นากบสบ กรณผปวยลกเดนเขาหองนาเองได

1. เทนายาใส set Flush 2. ใช Forceps ทปราศจากเชอ คบสาลปราศจากเชอ ทาความสะอาดบรเวณอวยวะสบพนธ ตามมาตรฐานการทาความสะอาดอวยวะสบพนธ และสายสวนใหสะอาดวนละ 2 ครง เชา-เยน และทกครงทถายอจจาระ ในกรณผปวยลกเดนไมได

58

2.เครองมอทางการแพทย กจกรรม/อปกรณ การกาจดเชอโรค วธปฏบต หมายเหต

1.ปรอทวดไข 1.1 วดทางรกแร

- นายาลางจาน - 70% alcohol

1. ลางดวยนาและนายาลางจาน 2.เชด ผงใหแหง 3.เชดตามดวย 70% alcohol

- ปรอทวดทาง รกแรและวดทางทวารแยก Trayในการเกบ

1.2 วดทางทวารหนก - นายาลางจาน - 70% alcohol

1. ลางดวยนาและนายาลางจาน 2. เชด ผงใหแหง 3. เชดตามดวย 70% alcohol

2.เครองมอปราศจากเชอหลงผานการใชงานกบผปวย

-ใ ส ถ ง ท ม ฝ า ป ดมดชด

-ฉดนาใหเลกนอยเพอปองกนไมใหเครองมอแหงรอหนวยงานจายกลางขนไปรบเพอมาทาใหปราศจากเชอ

3.การทาความสะอาดและการทาลายเชอสาหรบของใชของผปวย กจกรรม/อปกรณ การกาจดเชอโรค วธปฏบต หมายเหต 1. ใบมด - ใชครงเดยวทง -ทงในภาชนะทปองกนการทมทะล- 2. หมอนอน ชามรปไต หรอภาชนะรบสงขบถายกระโถนบวนนาลาย

- ผงซกฟอก 1.เทสงขบถายออกแลวลางดวยนาและ ผงซกฟอกใหสะอาด 2. ผงใหแหงรอใชงานตอไป

-สาหรบผปวยโรคตดตอให เทส งขบถายออกลางนาแลวแชดวยไฮเตอร 1.2 นาน 30 นาทแลวลางตามปกต

4. การทาความสะอาดและการทาลายเชอ สาหรบเครองใชรอบเตยงผปวยและสถานท กจกรรม/อปกรณ การกาจดเชอโรค วธปฏบต หมายเหต 1.เตยงโตะขางเตยง เกาอ, ตขางเตยง,รถเขน, เปลหาม,เสาแขวนนาเกลอ

- ใชผงซกฟอก 1. เชดถเมอสกปรก หรอเมอจาหนาย ผปวย ดวยนาผงซกฟอก 2. ผงใหแหง รอการใชงานตอไป

- ควรดแลอปกรณ/ส ง ข อ ง ต า ง ๆ เ ป นประจ า เ พ อล ดกา ร สะสมของเชอโรค

2. หมอน, ทนอนเบาะเดก (ทหมดวย พลาสตก)

- ใชผงซกฟอก 1. เชดทาความสะอาด เมอสกปรกหรอเมอจาหนายผปวย 2. ผงใหแหง รอการใชงานตอไป

3. ถงขยะ - ใชผงซกฟอก 1.ทาความสะอาดถงขยะดวยผงซกฟอกเมอสกปรก ตากแดดใหแหง (ควรหมนเวยนแตละถงในหนวยงาน) 2.ทาความสะอาด 1 ครง/ สปดาห

59

สวนท 5 การปองกนการตดเชอจากการดแลสขภาพทบาน

(Preventionof infection in home health care)

ในปจจบนมผปวยดวยโรคเรอรงจานวนมากทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลระยะหนงแลว ผปวยตองกลบไปรบการดแลตอทบาน ผปวยไดรบการสอดใสอปกรณการแพทยเขาสรางกาย ทสาคญคอ สายสวน ปสสาวะ สายใหอาหารทางจมก สายใหสารนาทางหลอดเลอด

ผปวยทไดรบการดแลทบานอาจปวยดวยโรคตดตอ การเจบปวยอาจสงผลใหผปวยมภมตานทาน ลดลง ผปวยเองมความเสยงทจะไดรบเชอและเกดการตดเชอ บคคลในครอบครวและผใหการดแลผปวยทบาน อาจเสยงตอการตดเชอจากการดแลผปวย หรออาจเปนผแพรกระจายเชอสผปวย การปองกนการตดเชอภายใน บาน เปนมาตรการในการปองกนแบบปฐมภมทไดผลด ชวยลดความเสยงตอการแพรกระจายเชอ และการตด เชอภายในบาน เปนมาตรการทมความจาเปนทงตอผปวยและตอบคคลในครอบครวของผปวย สาเหตททาใหผปวยเสยงตอการตดเชอ

1. การเจบปวยของบคคลในครอบครว ผปวยทรกษาทบานมความเส ยงตอการตดเชอจากชมชน (Community acquired infection) โดยเฉพาะการตดเชอทระบบทางเดนหายใจ เชน ไขหวดใหญ ไขหวด และการตดเชอจากการสมผส เนองจากขาดการลางมอและสขวทยาสวนบคคลไมด

2. การสอดใสอปกรณการแพทยเขาสรางกาย ผปวยทไดรบการรกษาทบานไดรบการสอดใสอปกรณตางๆ เขาสรางกายเพอการรกษา ไดแก การสอดใสสายสวนหลอดเลอด การสวนคาสายสวนปสสาวะ การไดรบ อปกรณเครองชวยหายใจ การทาแผล ทาใหผปวยมความเสยงตอการตดเชอซงเกยวของกบการใสอปกรณขณะอยทบาน การตดเชอเกดขนในลกษณะน เรยกวา “ Nosohusial Infection”

3. การไดรบยาหรอสารเคม ผปวยซงไดรบยาสเตยรอยด หรอ neoplastic therapy มความไวรบ (susceptible) ตอการตดเชอขณะอยทบาน เนองจากภมตานทานลดลง

ปจจยทสงเสรมใหผปวยทไดรบการดแลทบานเกดการตดเชอ 1. ปจจยเกยวกบผปวย ปจจยเกยวกบผปวยทเพมความเสยงตอการตดเชอ ทาใหผปวยมความไวรบตอการตดเชอเพมขน มทง

ปจจยภายนอกและปจจยภายในตวผปวยเอง ปจจยภายในตวผปวย ไดแก - อาย - โรคทผปวยเปน - สภาวะโภชนาการ - ความตานทานของรางกาย

60

- การปวยเปนพษสราเรอรง หรอตดยาเสพตด - การบาดเจบ - การตงครรภ

ปจจยภายนอกซงเกยวของกบตวผปวย ไดแก - สถานะทางเศรษฐกจ - การใชอปกรณการแพทยในการรกษา - อาชพ

- สถานภาพสมรส - การผาตด

- การไดรบรงสรกษา และเคมบาบด 2. ปจจยดานสงแวดลอม สงแวดลอมภายในบานมทงสงแวดลอมทมชวต ไดแก บคคลในครอบครว และสงแวดลอมทไมมชวต ไดแก สภาพทอยอาศย สงแวดลอมทมผลทาใหผปวยเสยงตอการตดเชอ ไดแก - สขาภบาลสงแวดลอมทไมด - มการปนเปอนเชอในอปกรณการแพทยทใชกบผปวย - มสตวกดแทะ และแมลงภายในบาน - บคคลในครอบครวมการเจบปวยดวยโรคตดเชอ 3. สภาพจตใจของผปวยและผดแล

ความเครยดของผดแลผปวยอาจสงผลใหคณภาพในการดแลผปวยลดลง ทาใหผปวยเสยงตอการตดเชอเพมขน

เชอจลชพและแหลงทมาของเชอภายในบาน เชอจลชพหลายชนดสามารถแพรกระจายสสงแวดลอมภายในบานได จากบคคลในครอบครวทปวย ดวย

โรคตดเชอหรอเปนพาหะของเชอ จากการสอบสวนพบวาเชอ Sulmonella Shigella sonnei rotavirus rhinovirus influenza virus และ hepatitis A virus สามารถแพรกระจายในบานได สตวเลยงเปนแหลงของเชอภายในบาน แมวและสนขทเลยงไวเปนรงโรคของเชอ Salmonella Campylobacter และเชอกอโรคในลาไสอนๆ

เชอโรคทมากบอาหาร โดยเฉพาะอยางยง Salmonella Campylobacter Escherichia coli และ Listeria ม กพบปนเป อนในอาหารดบ ไ ด แก ไข เป ด ไก เน อ ปลา หอย ผลไม และผ ก เชอแบคทเรยและเชอราทมในอากาศ อาจทาใหเกดการตดเชอระบบทางเดนหายใจ หรอเกดโรค ภมแพ หากภายในบานมความชน การระบายอากาศไมด

ในการปองกนการตดเชอทบาน บคลากรผทมหนาทรบผดชอบในการดแลสขภาพผปวยทบาน ควรม ความรเกยวกบเรองตางๆ ตอไปน

61

1. การพยาบาล (Nursing) ควรมความรและเขาใจกจกรรมการพยาบาลทมความเกยวของกบการตดเชอเปนอยางด สามารถปฏบตไดถกตอง ไดแก การแยกผปวย (Isolation Precautions) เทคนคปราศจากเชอ (Aseptie technique)การใช อปกรณปองกน การใช อปกรณการแพทย การทาลายเชอ เปนตน 2. จลชววทยา (Microbiology) ความมความรเกยวกบเชอชนดตาง ๆ ธรรมชาตของเชอ และ วธการแพรกระจายเชอ

3. โรคตดเชอ (Infectious diseases) ควรมความรเกยวกบโรคตดตอในชมชน เชอทเปนสาเหต ระยะฟกตว อาการและอาการแสดง ระยะตดตอของโรค การปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอในครอบครว 4. สขาภบาลสงแวดลอม (Environmental sciences) ควรมความรเกยวกบการดแลสงแวดลอมให ปลอดภยไมเปนแหลงแพรกระจายเชอ ไดแก การทาลายเชอในสงแวดลอม การดแลรกษาความสะอาด สงแวดลอม การกาจดสตวและแมลงนาโรค การจดการมลฝอยตดเชอ

นอกจากน บคลากรทใหการดแลผปวยทบานควรมความรและความเขาใจเกยวกบวงจรการตดเชอเพอ สามารถนาความรไปประยกตใชในการปองกนการตดเชอ ซงอาจเกดขนกบผปวยเมอผปวยกลบไปอยบาน รวมทงสามารถใหคาอธบายและแนะนาญาตในการป องกนการตดเชอไดอยางเหมาะสม

การปองกนการตดเชอจากการดแลสขภาพทบาน (Prevention of Infections in Home Health Care) กจกรรมทควรดาเนนการเพอปองกนการตดเชอจากการดแลสขภาพทบาน ดงน 1. การใหความรและคาแนะนาแกผปวย บคคลในครอบครว และผดแลผปวย (Education &

Supervision) 2. การเฝาระวงการตดเชอ (Surveillance) 3. การแยกผปวย (Isolation Precautions) 4. การลางมอ (Handwashing) 5. การทาลายเชอ (Disinfection) 6. การจดการมลฝอยตดเชอ (Infectious waste management) 7. การควบคมสงแวดลอม (Environmental Control) 8. การปองกนการตดเชอจากการสอดใสอปกรณการแพทย (Prevention of infections associated

with invasive procedures) 9. การปองกนการตดเชอวณโรค (TB prevention) 10. การปองกนอบตเหตขณะใหการพยาบาลผปวย (Accident prevention) 11. การดแลสขภาพบคลากร และผใหการดแลผปวยทบาน (Employee and Care give Health)

62

การใหความรและคาแนะนาแกผปวย บคคลในครอบครว และผดแลผปวย การใหความรและคาแนะนาแกผปวยและครอบครว เพอใหสามารถปฏบตไดถกตอง ขณะรบการรกษา ท บาน ความรทควรใหมดงน 1. ขอมลเกยวกบการรกษา ไดแก - การใชยา ขนาดและวธใชยา รวมทงผลขางเคยงจากการใชยา - วธการใชอปกรณตาง ๆ 2. การปองกนการตดเชอทเกดอาจเกดขนและผปวยอยทบาน วธการจะชวยลดการแพรกระจายเชอ

ภายในครอบครว เพอปองกนมใหผปวยไดรบเชอจากบคคลในครอบครว และในกรณทผปวย ปวยดวยโรคตดเชอ สามารถปองกนมใหเชอแพรกระจายสบคคลในครอบครว ความรทควรใหแกผปวยและ ญาต ไดแก - การลางมอ

-การดแลสขวทยาสวนบคคล - เทคนคปลอดเชอ - อาการและอาการแสดงของการตดเชอ - การทาความสะอาด และการทาลายเชออปกรณการแพทย - วธการแพรกระจายเชอ และการปองกนการแพรกระจายเชอ - วธการเกบสงสงตรวจ - การจดการมลฝอยตดเชอ - การดแลสงแวดลอมภายในบาน

ควรจดเตรยมเอกสาร ขอมลตางๆทจาเปนสาหรบผปวยและผดแลผปวย เพอใหศกษา ทบทวนหลงจากทไดใหคาแนะนาไปแลว

บคลากรควรประเมนความรของผปวยและผดแลผปวยเปนระยะๆวาสามารถจดจาความรทให และปฏบตตามไดถกตองหรอไม โดยการเยยมครอบครว สงเกตการณดแลผปวยของผดแล สภาพแวดลอม การเยยมครอบครว ชวยเหลอ ลดความวตกกงวลของผดแลในการปฏบต ซงตองใชอปกรณตางๆ ได และชวยใหผดแลเกดความมนใจยงขน นอกจากนบคลากรควรสงเกตสภาวะจตของผป วยและผดแลดวยวามความเครยด มความกงวลมากนอยเพยงใด ซงจะสงเกตไดจาก

- อาการและอาการแสดงของภาวะซมเศรา - การปฏบตทไมถกตอง คณภาพการดแลผปวยทลดลง - ภาวะแทรกซอนซงเกดขนกบผปวย - การขาดความสนใจทจะเรยนรวธการดแลผปวย

63

การเฝาระวงการตดเชอ การตดเชอทเกดขนในผปวยทไดรบการดแลทบาน อาจเปนการตดเชอในโรงพยาบาล (nosocomial

infection) หรอเปนการตดเชอทเกดขนทบาน (Home health-associated infections) บคลากรผใหการดแลผปวยควรมความรในการวนจฉยการตดเชอ ซ งเปนผลมาจากการทผปวยเขารบการรกษาในโรงพยาบาล เพอสามารถใหขอมลแกโรงพยาบาล เพอหามาตรการในการปองกนไดอยางเหมาะสม การเฝาระวงการตดเชอทบานและการรายงานใหหนวยงานIC ทราบมความสาคญ เพราะชวยลดปญหาการตดเชอในโรงพยาบาลลงได ดงนนเมอบคลากรพบปญหาการตดเชอเกดขน ไมวาจะเปนการตดเชอในโรงพยาบาลหรอการตดเชอทเกดขนทบานควรมการบนทกขอมล และนาขอมลทพบไปใชในการวางแผนปองกนการตดเชอตอไป

การเฝาระวงการตดเชอในผปวยทไดรบการดแลทบาน ชวยใหทราบลกษณะการเกดการตดเชอในกลมผปวยเฉพาะกลมน ใชประเมนคณภาพการดแลผปวยทงของบคลากรและญาตของผปวย สงผลใหการดแลผปวยดขน ผปวยปลอดภยไมเกดการตดเชอ การบนทกขอมลการตดเชอ ควรมขอมลเกยวกบผปวย ไดแก ชอ – สกล เพศ อาย โรค ขอมลเกยวกบการตดเชอ เชน ตาแหนงทพบการตดเชอ วนทเรมมอาการ อาการและอาการแสดงของการตดเชอ หากสามารถเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการได ควรดาเนนการ เพอใหทราบเชอทเปนสาเหตและสามารถใหยาตานจลชพทตรงตามชนดของเชอ เพอใหผปวยหายจากการตดเชอโดยเรว

การวนจฉยการตดเชอจากการดแลสขภาพทบาน Home health-associated infections หมายถง การตดเชอซงเกดขนในผปวยทไดรบการดแลทบาน ซงการตดเชอไมไดปรากฏมากอนหรอไมไดอยในระยะฟกตวของเชอขณะผปวยเรมรบการรกษาทบาน โดยทวไปไมพบการตดเชอเกดขนภายใน 48-72 ชวโมงหลงจากเรมมารกษาทบาน แตอยางไรกตามหากผปวยเกดการตดเชอ จะตองพจารณาระยะฟกตวของเชอรวมดวย ในการวนจฉยการตดเชอจากการรกษาทบาน อาการไขจะใชเกณฑตดสนวาผปวยมไขเมอพบวาผปวยมอณหภมของรางกายสงกวา 38 องศาเซลเซยส แนวทางการวนจฉยการตดเชอทระบบตาง ๆ มดงน 1. การวนจฉยการตดเชอทระบบทางเดนปสสาวะ (Urinary tract infection) การวนจฉยการตดเชอทระบบทางเดนปสสาวะแบบมอาการ (Symptomatic urinary tract infection) มแนวทางในการวนจฉยได 2 แบบ คอ 1. ผปวยมอาการหรออาการแสดง อยางนอย 3 ใน 4 อาการตอไปน ก. มไข (อณหภม > 38º c) หรอ หนาวสน ข. ปวดบรเวณใตชายโครง หรอบรเวณเหนอหวเหนาหรอกดเจบ ค. สบสน ง. ปสสาวะมลกษณะผดปกต เชน มเลอดปน มกลนเหมน มตะกอน และไมม การตรวจปสสาวะหรอสงเพาะเชอ

64

2. ผปวยมอาการอยางนอย 2 ใน 4 อาการขางตน รวมกบผลการตรวจขอใดขอหนง ดงตอไปน 2.1 ผลการตรวจปสสาวะ พบปสสาวะเปนหนอง พบ wbc ≥ 10 wbc/mm3 หรอ ≥ 3 wbc/high power field ในปสสาวะทไมไดปน และ พบ nitrite และ/หรอ leukocyte esterase 2.2 ผลการตรวจเพาะเชอ พบเชอ ≥ 105 cfu/ml และพบเชอไมเกน 2 ชนด 2. การวนจฉยการตดเชอทระบบทางเดนหายใจ (Respiratory tract infections) การตดเชอทระบบทางเดนหายใจสวนลาง และ/หรอปอดอกเสบ วนจฉยจากอาการและอาการแสดงผปวยไมไดรบการถายภาพรงสทรวงอก ผปวยมอาการ 3 อยางจากอาการและอาการแสดง 7 อยางตอไปน 1) เรมมอาการไอ หรอ ไอมากขน 2) เรมมเสมหะ หรอ มเสมหะมากขน 3) เรมมเสมหะเปนหนอง หรอ เสมหะเปนหนองมากขน 4) มไข 5) เจบหนาอก (pleuritic chest pain) 6) เรมมอาการ หรอการฟงปอดพบอาการมากขน เชน rales rhonchi หรอ 7) ผปวยเรมมอาการหายใจเรว หรอมอาการสบสน หรออาการเหลาน เปนมากขน ปอดอกเสบอาจวนจฉยจากการตรวจพบขอใดขอหนงตอไปน

7.1 การตรวจปอด พบ rales หรอ dullness รวมกบ การตรวจพบอยางนอย 1 อยาง ตอไปน ก. ผปวยเรมมอาการเสมหะเปนหนอง หรอ ลกษณะเสมหะเปลยนไป หรอ ข. พบเชอในเลอด

7.2 การถายภาพรงสทรวงอก พบ infiltration consolidation cavitaiton หรอ pleural

effusion รวมกบการตรวจพบอยางนอย 1 อยาง ตอไปน ก. ผปวยเรมมอาการเสมหะเปนหนองหรอลกษณะเสมหะเปลยนไป หรอ ข. พบเชอในเลอด 3. การตดเชอทกระแสโลหตแบบปฐมภม (Primary bloodstream infection)

การตดเชอทกระแสโลหตแบบปฐมภมประกอบดวย laboratory-confirmed bloodstream infection และ clinical sepsis การวนจฉย Laboratory-confirmed bloodstream infection อาการและผลการตรวจทางหองปฏบตการของผปวย เขาไดกบเกณฑการวนจฉยอยางใดอยางหนงตอไปน 1) แยกเชอไดจากเลอดและเชอนนไมสมพนธกบการตดเชอทตาแหนงอน 2) ผปวยมอาการและอาการแสดง 1 อยางตอไปน : ไข (≥ 38º c) หนาว หรอ ความดน โลหตตารวมกบ การตรวจพบอยางใดอยางหนงตอไปน

65

ก. ตรวจพบเชอจากผวหนงในตวอยางเลอด 2 ตวอยางทเกบตางเวลากนและเชอทพบไมเกยวของกบการตดเชอทตาแหนงอนของรางกาย หรอ ข. ตรวจพบเชอจากผวหนงใบตวอยางเลอดจากผปวยทไดรบการใสสายสวนหลอด เลอด และ แพทยใหยาตานจลชพเพอรกษา การวนจฉย Clinical sepsis ผปวยมอาการ 1 อยางของอาการตอไปน โดยไมทราบสาเหต : ไข (≥ 38º c) ความดนตา (ความดนซสโตลค ≤ 99 มม. ) หรอ มปสสาวะออกนอย ( < 20 ลกบาศกเซนตเมตรตอชวโมง) รวมกบทกขอตอไปน ก. ไมมการตรวจเพาะ หรอ ตรวจไมพบเชอในเลอด ข. ไมมการตดเชอทตาแหนงอนของรางกาย ค. แพทยใหยาดานจลชพเพอรกษา 4. การตดเชอทผวหนง (Skin infection) การตดเชอทผวหนงประกอบดวย cellulitis soft tissue infection, wound infection และdecubitus ulcer การวนจฉยการตดเชอเหลาน ผปวยตองมอาการเขาไดกบเกณฑตอไปน อยางนอย 1 อยาง 1. พบหนองทแผล ผวหนง หรอ soft tissue และ/หรอ 2. มอาการอยางนอย 2 อยางตอไปน โดยไมพบสาเหตอน 2.1 มอาการสบสน 2.2 มอาการปวดหรอกดเจบ 2.3 มอาการบวมเฉพาะท 2.4 บรเวณทเปนมอาการแดง 2.5 บรเวณทเปนมอาการรอน และตรวจพบอยางนอย 1 อยางตอไปน ก. พบเชอจากการตรวจเพาะเชอบรเวณทมอาการ หรอ ข. ตรวจพบเชอในเลอด

5. การตดเชอทตา ห จมกและปาก (Eye, Ear, Nose and Mouth infection) Conjunctivitis ผปวยมอาการ 1 อยางตอไปน : มหนองทตา หรอ ตาแดง อาจมหรอไมมอาการคน และเจบ ตา

การตดเชอทหผปวยมอาการตอไปน : มหนองไหลจากห ปวดห หรอเยอแกวหแดง หรอแพทยวนจฉยวาตด เชอ Sinusitis วนจฉยไดจากเกณฑหนงเกณฑใดตอไปน 1. แพทยวนจฉยวาเปน sinusitis 2. เพาะเชอจากหนองทไดจากโพรงจมก พบเชอ หรอ

66

3. ผปวยมอาการหรออาการแสดงอยางนอย 1 อยางตอไปน โดยไมพบสาเหตอน ไข ปวดหรอกดเจบบรเวณโพรงจมก ปวดศรษะ มหนองหรอมการอดตนทจมกและ ตรวจพบอยางนอย 1 อยาง ตอไปน : ตรวจพบความผดปกตจากการสองกลอง หรอ จากการตรวจทางรงส 6. การตดเชอทระบบทางเดนอาหาร (Gastrointestinal tract infection) Gastroenteritis ผปวยมอาการหรอผลการตรวจอยางหนงอยางใดตอไปน 1. ถายเหลว ตงแต 2 ครงขนไปใน 24 ชวโมง 2. อาเจยนตงแต 2 ครงขนไป 24 ชวโมง หรอ 3. ตรวจอจจาระพบเชอกอโรค และผปวยมอาการและอาการแสดงเขาไดกบการตดเชอทระบบทางเดนอาหาร (คลนไส อาเจยน ปวดหรอกดเจบททอง หรอทองเสย) การแยกผปวย (Isolation Precautions) Isolation Precautions หมายถง การปฏบตเพอปองกนการแพรกระจายเชอจลชพจากผปวย ผตดเชอ หรอผทมเชออยแตไมปรากฏอาการ (Carrier หรอ colonized) ไปสบคลากรหรอญาต หรอบคคลในครอบครวของผปวย วธการทมความเปนไปมากทสด คอ การปองกนการแพรกระจายเชอจากแหลงโรค ซงอาจทาไดหลายวธ ไดแก การแยกผปวย การลางมอ การทาลายเชอบนอปกรณการแพทยดวยวธการทเหมาะสม เปนตน

Isolation Precautions หมายถง การแยกผปวยใหอยในหองแยก การใชผาปดปากและจมก การใชเสอ คลม การสวมถงมอ การลางมอ การปฏบตตามหลก Isolation Precautions มวธการปฏบตตงแตมากทสดถง นอยทสดขนอยกบวธการแพรกระจายของเชอแตละชนด โดยทวไปการแยกผปวยอยางเหมาะสม เมอสงสยวาผปวยเปนโรคตดตอ จะกอใหเกดผลดตอผปวยและญาต หลกในการแยกผปวย ควรพจารณาวาผปวยเปนโรคตดเชอใด มความจาเปนตองแยกผปวยหรอไม วธการแพรกระจายของเชอ รวมทงพาหะหรอสงทอาจนาเชอสผอน เนองจากเชอแตละชนดมวธการแพรกระจายหรอวธการตดตอ มธรรมชาตและรงโรคแตกตางกน การเลอกวธการแยกผปวยอยางถกตอง เหมาะสม จะชวยใหการปองกนการแพรกระจายเชอมประสทธภาพยงขน ศนยควบคมและปองกนโรคสหรฐอเมรกา (Centers of Disease Control and Prevention) และ The Hospital Infection Control Practices Advisory Committee (HICPAC) ไดแบง วธการปฏบตในการแยกผปวย ออกเปน 2 กลมใหญๆ คอ 1. Standard Precautions เปนการปฏบตในการดแลผปวยทกราย ไมวาผปวยจะมการตดเชอหรอไม หรอไดรบการวนจฉยวาเปนโรคใด Standard Precautions เกดขนจากการนาแนวทางการปฏบตของ Universal Precautions ซงเปนการปองกนการแพรกระจายเชอจากเลอดและการคดหลงของรางกาย และ Body Substance Isolation มาใชกบผปวยทกราย Standard Precautions ใชกบเลอด สารนาของรางกาย สารคดหลงทกชนด อจจาระ ปสสาวะ ผวหนงทมบาดแผลและเยอบของรางกาย (mucous membrane)

67

2. Transmission-Based Precautions ใชในกรณททราบวาผปวยเปนโรคใด หรอสงสยวา ผปวยมการตดเชอหรอมเชอเจรญอยตามรางกายของผปวย ซงเชอสามารถแพรกระจายทางอากาศทางฝอย ละอองนามกนาลายหรอโดยการสมผส ผปวยทตดเชอหรอสงสยวาตดเชอทสามารถแพรกระจายไดงาย หรอ เปนเชอทกอใหเกดปญหารนแรง ควรไดรบการดแลโดยใช Standard Precautions รวมกบ Transmission-Based Precautions เพอตดหนทางการแพรกระจายเชอ Transmission-Based Precautions แบงออกไดเปน 3 วธ คอ 2.1 Airborne Precaution มวตถประสงคเพอลดแพรกระจายของเชอทางอากาศ ซงเกดจากฝอยละอองนามกนาลายทมขนาดเลก ซงลองลอยอยในอากาศเปนเวลานาน หรอฝนละอองทมเชอโรคอย ผทอยภายในหองเดยวกน อยในบรเวณใกลเคยงหรออยไกลออกไปอาจสดหายใจ เอาเชอทมอยเหลานเขาไป ทาใหเกดการตดเชอได Airborne Precautions ในผปวยททราบวาสามารถ 2.2 Droplet Precautions เปนการปฏบตเพอปองกนการแพรกระจายเชอจากฝอยละออง นามกและนาลาย การสมผสเชอบรเวณเยอบตา ฝอยละอองนามกนาลายน เกดจากผปวยทมเชอโรคอยหรอ เกดขนขณะมการดดเสมหะ การแพรกระจายเชอโดยวธน เกดจากการสมผสใกลชดระหวางแหลงโรคกบผสมผส ทงนเนองจากฝอยละอองมขนาดใหญ จงลอยอยในอากาศไดไมนาน และมกลอยอยภายในระยะทางไม เกน 3 ฟตจากแหลงโรค droplet Precautions ใชกบผปวยหรอผทสงสยวาตดเชอทแพรกระจายทางฝอยละออง นามก นาลาย 2.3 Contact Precautions เปนการปฏบตเพอละการแพรกระจายเชอซงเกดจากการสมผส ทงทางตรง และทางออม การแพรกระจายเชอจากกา รสมผสทางตรง ไดแก การสมผสผวหนงทมบาดแผล การแพรกระจายเชอจากบคลากรหรอญาตทเปนพาหะไปสผปวยขณะพลกตวใหผปวย การสมผสทางออมเกดจากการสมผสสงของเครองใชทปนเปอนเชอ แนวปฏบตในการใชอปกรณปองกน 1. ควรสวมถงมอ และอปกรณปองกนอนๆ เมอคาดวาอาจสมผสเลอด สารคดหลง หรอสงขบถายจากรางกายผปวย 2. ควรสวมถงมอเมอจะใหสารนาทางหลอดเลอดแกผปวยทไมใหความรวมมอ หรอเมอทาแผลทม discharge ซมมาก 3. ควรสวมผาปดปากและจมก เมอใหการดแลผปวยทมอาการไอมาก ผปวยทเปนวณโรคระยะแพรเชอ ผปวยเปนไขหวดใหญ หดเยอรมน หด สกใส หรอไอกรน 4. ควรสวมเสอคลมเมอคาดวาเสอผาอาจเปรอะเปอนเลอด สารคดหลงจากรางกายผปวย 5. ควรสวมถงมอยางอยางหนา เมอลางอปกรณการแพทยทใชกบผปวย เมอทาความสะอาดบรเวณทเปรอะเปอนเลอด สารคดหลงหรอสงขบถายจากรางกายผปวย

68

การลางมอ มอมกปนเปอนเชอตางๆ ทงเชอแบคทเรยและเชอไวรสจากผปวยทตดเชอ หรอมเชอเจรญอยหรอจากสงแวดลอม การลางมอเปนวธทดทสดในการลดการแพรกระจายเชอจากคนหนงไปสอกคนหนงหรอสบคคลอนๆ การลางมออยางถกวธกอนใหการพยาบาลผปวย กอนสมผสผปวย หลงจาสมผสเลอด สารคดหลง หรออปกรณทปนเปอนเชอ เปนองคประกอบทสาคญในการปองกนการตดเชอ การลางมอดวยนาหรอสบโดยใชเวลาประมาณ 10 วนาท สามารถปองกนการแพรกระจายเชอได บคลากรทใหการดแลผปวยทบานอาจนา Alcohol hand rub ตดตวไปดวยเมอใหการดแลผปวยทบาน เพอความสะดวกรวดเรวในการปฏบตงาน และปองกนการแพรกระจายเชอจากการสมผส การทาลายเชอ อปกรณการแพทยทใชในการรกษาพยาบาลผปวยทบาน จะตองไดรบการทาความสะอาด ทาลายเชอหรอทาใหปราศจากเชอดวยวธการทถกตอง เพอปองกนการแพรกระจายเชอและเพอใหผปวยปลอดภยเมอตองใชอปกรณซากบผปวยอก ผปวยอาจไดรบเชอและเกดการตดเชอหากอปกรณทใชกบผปวยมเช อจลชพปนเปอนอย การทาลายเชอในสงของเครองใชหรออปกรณบางชนดอาจทาโดยการตม การแชหรอการเชดดวยนายาทาลายเชอ เชน 70 % แอลกอฮอล 3% hydrogen peroxide หรอ Lysol ขนอยกบประเภทของอปกรณ อปกรณการแพทยบางชนดตองนาไปจากโรงพยาบาล เมอใชกบผปวยแลวหากจาเปนตองทาใหปราศจากเชอ ควรนากลบไปบรหารจดการทโรงพยาบาล โดยบรรจในภาชนะหรอถงทมดชดเพอปองกนการกระจายเชอ บคลากรทใหการดแลผปวยทบาน ควรใหความรแกญาตถงวธการทถกตองในการทาลายเชออปกรณการแพทย เครองผาทเปรอะเปอนเลอดสารคดหลง และสงแวดลอมของผปวย รวมทงวธการเตรยมและอตราสวนทถกตอง ในการเตรยมนายาทาลายเชอ การทาลายเชอเปนกจกรรมทมความสาคญทชวยใหสงแวดลอมปลอดภยตอผปวย กอนการทาลายเชออปกรณทใชกบผปวย ควรลางอปกรณดวยนาและสารขดลางกอน โดยผลางสวมถงมออยางหนา นายาทาลายเชอทแนะนาใหใชทบาน ไดแก สารฟอกขาว ไฮโดรเจนเปอรออกไซด นาเดอดและแอลกอฮอล การจดการมลฝอยตดเชอ มลฝอยทเกดจากการรกษาพยาบาลผปวยควรมการจดการอยางถกตอง เพอมใหเกดการแพรกระจายเชอสสงแวดลอม บคลากรควรใหความรแกญาตหรอผดแลผปวยในการจดการมลฝอยตดเชอ ผกปากถงใหมดชดกอนนาไปเผาโดยกาหนดบรเวณเผาใหมภาชนะปดปองกนสตวมาขยเขยหรอนาสงไปทรพ.สตๆนาสงไปกาจดทโรงพยาบาล สารคดหลงทออกจากรางกายผปวยเทลงในชกโครกดวยความระมดระวง มใหเกดการกระเดนหลงจากนนทาความสะอาดชกโครกโดยเฉพาะนาสารคดหลงจากการลางไตทบาน การควบคมสงแวดลอม สงแวดลอมเปนองคประกอบสาคญองคประกอบหนงทเกยวของกบการตดเชอ สงแวดลอมอาจเปนสาเหตโดยตรงททาใหผปวยเกดการตดเชอจากเชอทมอยในสงแวดลอมหรอ สงแวดลอมอาจสงเสรมใหเชอจลชพเพม

69

จานวน และแพรกระจายสผปวยได นอกจากนสงแวดลอมยงสงผลตอผปวยทงรางกายและจตใจ การควบคมสงแวดลอมควรดาเนนการเกยวกบการรกษาความสะอาด การระบายอากาศ การจดใหแสงสวางไดทวถง การกาจดแมลงและสตวนาโรค รวมทงการดแลสตวเลยงภายในบานเพอลดความเสยงตอการแพรกระจายเชอภายในบาน บคลากรควรประเมนสภาพแวดลอมของผปวยรวมทงพฤตกรรมของญาตผทจะใหการดแลผปวยใกลชดเกยวกบ สขวทยาสวนบคคล การลางมอ การทาความสะอาดสงแวดลอมภายในบาน การจดการมลฝอยทเปรอะเปอนเลอด สารคดหลง สงขบถายจากรางกายผปวย เพอใหสามารถใหคาแนะนาเพอใหมการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมใหดขน การปองกนการตดเชอจากการสอดใสอปกรณการแพทย ผปวยทไดรบการรกษาทบานมทงผปวยทไดรบสารนา สารอาหารรวมทงยาดานจลชพทางหลอดเลอด ไดรบการใสทอชวยหายใจ ไดรบการสวนคาสายสวนปสสาวะ ไดรบการลางไตทบาน ไดรบการใหอาหารทางสายยาง หรอไดรบการทาแผล แมวาการสอดใสอปกรณตางๆ เขาสรางกายจะเปนสงทมความจาเปนและสามารถชวยใหผปวยมชวตทยนยาวขน มความสขสบายขน แตหากการสอดใสอปกรณมความผดพลาดหรอมการละเมดเทคนคปลอดเชอ อาจทาใหผปวยไดรบอนตรายเกดการตดเชอ ทาใหผปวยเสยชวต ได จากการศกษาพบวา การตดเชอทกระแสโลหตในผปวยทรกษาทบานเกยวของกบการสอดใสสายสวนทางหลอดเลอด ซงการตดเชอทเกดขนมกพบวา ผปวยเกด sepsis หรอมไข โดยไมมอาการเฉพาะทปรากฏใหเหน ผปวยทไดรบการทา continuous ambulatory peritoneal dialysis (CAPD) พบวา ประมาณรอยละ 50 เกดการตดเชอในชวงปแรกการเกด peritonitis เปนปญหาสาคญททาใหการ CAPD ลมเหลว ประมาณรอยละ 70 ของเชอ แบคทเรยททาใหเกดการตดเชอในชองทอง เกดจากเชอแบคทเรยกรมบวก โดยเฉพาะเชอ Coagulase – negative staphylococci และเชอ Staphylococcus aureus ซงชใหเหนวาเชอประจาถนทผวหนงมผลทาใหเกดปญหาการตดเชอได ในการปองกนการตดเชอทเกดขน บคลากรควรมขอมลทแสดงขนาดปญหา และสาเหตททาใหเกดการตดเชอ เพอกาหนดแนวทางการปองกนไดอยางเหมาะสม และเฝาระวงการตดเชอเพอประเมนความสาเรจของการปองกน การตดเชอทสาคญทพบได ในการดแลผป วยทบาน คอ การพบเชอแบคทเรยในกระแสโลหต (Bacteremia) จากการใสสายสวนหลอดเลอด การตดเชอทระบบทางเดนปสสาวะจากการสวนคาสาย สวนปสสาวะ การเกดปอดอกเสบซงเกยวของกบการใสสายใหอาหารทางจมก การใสทอชวยหายใจ การเกด peritonitis จากการทา peritoneal dialysis (ตารางท 1)

70

Infection Associated condition or device Bacteremia Intravenous access device Urinary tract infection Bladder catheters Pneumonia Nasogastric tube Tracheostomy tube Peritonitis Peritoneal dialysis catheter Surgical site infection Recent surgery

:ทมา Smith, P.W. & Roccaforte, J.S. (1997). Epidemiology and Prevention of Infection in Home Health Care, In Mayhall C.G. (Ed) Hospital Epidemiology and Infection Control. Baltimore : Williams &Wilkins.p.1171 ในการปองกนการตดเชอระบบทางเดนหายใจ ควรทาความสะอาดบรเวณทใสทอชวยหายใจอยางนอยวนละ 2 ครง ทอชวยหายใจควรทาความสะอาดโดยใชไมพนสาลชบ 3% ไฮโดรเจนเปอรออกไซคเชด ผากอซทใชรองบรเวณทใสทอชวยหายใจและเชอกทใชผกทอชวยหายใจ ทอชวยหายใจชนในควรลางทาความสะอาด และตมในนาเดอด การดดเสมหะใชเทคนคสะอาด สายทใชดดเสมหะอาจใชไดนาน 8 ชวโมง นาทใชใสใน humidifier หรอ nebulizer ควรใชนากลนปราศจากเชอ หรอนาตมสกใหมและควรเททง ทก 24 ชวโมง เพอปองกนการสาลก ซงอาจทาใหผปวยเกดปอดอกเสบได ควรตรวจดวาสายใหอาหารอยทกระเพาะอาหาร และขณะใหอาหารเหลวควรใหผปวยอยในทาทศรษะสง และใหอยในลกษณะน ประมาณ 1 ชวโมง หลกใหอาหารทางสายยางเรยบรอยแลว อาหารเหลวทเตรยมทบานไมควรนานเกน 8 ชวโมง การดแลผปวยทตดเชอเอชไอวทบานควรเนนการลางมอ การสวมถงมอและการจดการมลฝอยตดเชอและของมคม การทาความสะอาดบรเวณทเปอนเลอดและสารคดหลง การปองกนการตดเชอวณโรค ผทใหการดแลผปวยวณโรคมความเสยงตอการตดเชอวณโรค โดยเฉพาะอยางยงขณะทผปวยอยในระยะแพรเชอ บคลากรใสN-95 และญาตใหใสหนากากอนามยขณะใหการดแลผปวย และควรแนะนาใหผปวยปดปากและจมกเวลาไอจามทกครง บวนเสมหะในภาชนะทจดไว ดแลใหผปวยไดรบยาครบถวนตามคาสงการรกษาของแพทยอยางเครงครดใหกาลงใจผปวย จดสงแวดลอมภายในบานใหมแสงสวางไดทวถง มการระบาย

71

อากาศดแสงอาทตยสามารถทาลายเชอวณโรค การนาสงของเครองใชของผปวยไปผงแดด จงเปนวธทสะดวกทสดในการทาลายเชอวณโรค หากญาตหรอผดแลผปวยมอาการสงสยวาอาจเปนวณโรค เชน มไขตาๆ ออนเพลย เปนๆ หายๆ ไอแหงๆ ตอมามเสมหะ นาหนกลด มเหงอออกใน เวลากลางคน ควรไปพบแพทยเพอตรวจวนจฉย การดแลผปวยวณโรคทบานควรใหความรแกผปวย ครอบครวและผ ใหการดแลผปวยเกยวกบ 1. ความสาคญของการไดรบยาครบตามคาสงการรกษา วธการรบประทานยา การสงเกต อาการจากผลขางเคยงของยา 2. การดแลสขวทยาสวนบคคล 3. การแพรกระจายเชอวณโรคและวธปองกน ไดแก การปดปากจมกเวลาไอจาม การบวน เสมหะในภาชนะทจดไว การลางมอ 4. การดแลสงแวดลอมภายในบาน เนนการถายเทอากาศ การเปดหนาตางใหแสงแดดสอง เขาภายในบาน 5. การเกบเสมหะสงตรวจ การปองกนอบตเหตขณะใหการพยาบาลผปวย ในขณะทใหการดแลผปวย บคลากรรวมทงญาตหรอผดแลผปวยอาจไดรบอบตเหตจากการถกเข ม หรอของมคมทใชกบผปวยทมแทง หรอสารนา การคดหลงจากรางกายผปวยกระเดนเขาตา จมก ปาก บคลากรควรใหความรแกญาตหรอผทใหการดแลผปวยใหทราบวธการในการปองกนการเกดอบตเหต โดยปฏบตดงน 1. ขณะใหการพยาบาลผปวยควรระมดระวงการสมผสเลอด และสารคดหลงจากรางกายผปวยควรสวมถงมอกอนการสมผส หากมอมบาดแผลควรใชพลาสเตอรปดแผลใหมดชด

2. ระมดระวงการถกเขมหรอของมคมทใชกบผปวยทมแทงหรอบาด 3. ทงเขมของมคมในภาชนะทกนการทมทะลไดและนาไปกาจดอยางเหมาะสม

การดแลสขภาพบคลากรและผใหการดแลผปวยทบาน ผใหการดแลผปวยทบานและญาตของผปวยมโอกาสรบเชอจากผปวยขณะดแลผปวยจากสงของ เครองใชของผปวยและจากอปกรณการแพทย หากขาดความรในการปองกน หรอบคลากรหรอญาตเกดการเจบปวยดวยโรคตดเชอ ทาใหเชอแพรกระจายสผปวยได การดแลสขภาพผใหการดแลผปวยจงเปนกจกรรมหนงทมความสาคญในการปองกนการตดเชอในผปวย วตถประสงคสาคญในการดแลสขภาพผใหการดแลผปวยทบาน คอ การสงเสรมสขภาพใหเขงแรง เพอสามารถใหการดแลผปวยไดอยางมประสทธภาพ คนหาปจจยททาใหบคลากรหรอผดแลผปวยเสยงตอการตดเชอ และเพอใหการดแลญาตทมปญหาการเจบปวยไดอยางเหมาะสม กจกรรมทควรดาเนนการ ไดแก การประเมนสขภาพของญาตผทจะใหการดแลผปวย วามความสมบรณแขงแรงเพยงใด มโรคหรอภาวะความเจบปวยทอาจสงผลใหไดรบอนตรายขณะใหการดแลผปวยหรอไม คว ามร ข อ งญาต ในการด แลผ ป ว ย กา รป อ งกนการต ด เ ช อ และการ ได ร บ ว คซ นป อ งก น โ รค

72

การปองกนการตดเชอเปนกจกรรมทมความจาเปนในการดแลสขภาพทบานไมยงหยอนไปกวาการ ใหการพยาบาลผปวย บคลากรทเกยวของควรใหความสาคญและมการปฏบตในการปองกนการตดเชอตลอด ระยะเวลาทใหการดแลผปวยทบานควบคไปกบการใหการพยาบาลผปวย รวมทงควรใหความรแกญาตในการ ปองกนการตดเชออยางถกตอง เพอใหผปวยและญาตปลอดภย ผปวยไมเกดภาวะแทรกซอนจากการพยาบาล

การปองกนการตดเชอของระบบทางเดนปสสาวะ 1.วตถประสงค ลดอตราการตดเชอของระบบทางเดนปสสาวะทสมพนธกบการคาสายสวนปสสาวะ 2. คาจากดความ การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะในโรงพยาบาล [nosocomial urinary tract infections (UTIs)] หมายถง การตดเชอของระบบทางเดนปสสาวะหลงจากทอยในโรงพยาบาลแลว ไมตากวา 48-72 ชวโมง โดย อาจจะมอาการ (symptomatic UTIs) หรอไมมอาการ (asymptomatic UTIs)

1. การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะทมอาการ วนจฉยโดย 1.1 มอาการอยางหนงอยางใดตอไปน ไดแก ไข ปสสาวะบอย ปสสาวะกระปรดกระปรอย ปสสาวะลาบากหรอปวดบรเวณหวเหนารวมกบผลการตรวจเพาะเชอในปสสาวะพบเชอ >105นคม/มล. 1.2 มอาการ 2 อยางขนไปตอไปน ไดแก ไข ปสสาวะบอย ปสสาวะกระปรดกระปรอย ปสสาวะลาบาก หรอปวดบรเวณหวเหนารวมกบขอหนงขอใดตอไปน 1.พบเมดเลอดขาว >10 เซลล/มล 2.พบเมดเลอดขาว >3 เซลลhigh-power field ในปสสาวะทไมไดปน 3.พบเชอจากการทา gram stain ในปสสาวะทไมปน 4.เพาะเชอในปสสาวะทเกบโดยการสวน 2 ครง พบเชอชนดเดยวกน >102 นคม/มล. 2. การตดเชอระบบทางเดนปสสาวะทไมมอาการ หมายถง การตดเชอของทางเดนปสสาวะโดย ผปวยไมมอาการใดๆของการตดเชอทางเดนปสสาวะ แตผลการเพาะเชอจากปสสาวะพบเชอแบคทเรยมากกวา105 นคม/มล. การปฏบตการปองกนการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะ

ปจจยสงเสรมททาใหเกดการตดเชอ การตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะมองคประกอบดงตอไปน ดานผปวย 1. เพศ : เพศหญงพบการตดเชอมากกวาเพศชาย 2.5 - 3.7 เทา เพราะเพศหญงทอทางเดนปสสาวะสนกวาเพศชาย (ประมาณ 2-3 น ว) 2. อาย ผปวยกลมเสยงคอกลมผปวยทมอายมากกวา60 ป

73

3. โรคประจาตวและการรกษา เชน ผปวยไดรบยากดภมคมกน ผปวยภมคมกนบกพรอง ผปวยเบาหวาน มความเสยงตอการเกดการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะมากกวาผปวยปกต 2.2–2.3 เทา เปนตน ดานเชอกอโรค จากการศกษาของ National Healthcare Safety Network ป ค.ศ. 2008 เชอกอโรคในระบบทางเดนปสสาวะทพบบอย ไดแก E. coli (21.4 %) Candida spp. (21.0 %) Enterococcus spp. (4.1 %) P. aeruginosa (10.0 %) K. pneumonia (7.7 %) และ Enterobacter spp (4.1 %) โดยสวนใหญมกพบการแพรกระจายเชอผานทางมอของบคลากร ดานสงแวดลอม สงแวดลอม ไดแก บคลากรทางการแพทย ผปวยอน ญาตผปวย เครองมอ อปกรณทางการแพทย อางนา หองนา กอกนา (อนชา อภสารธนรกษ, 2551 และอะเคอ อณหเลขกะ, 2551 และ CDC, 2009) การปองกนการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะ วธปฏบตในการปองกนการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะ และการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะท สมพนธกบการคาสายสวนปสสาวะ จากการทบทวนหลกฐานเชงประจกษและแนวปฏบต พบวาการปฏบตเพอปองกนการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะทดทสดครอบคลมการปฏบตดงน 1. ดานบคลากร 2. ขอบงช ในการใสสายสวนปสสาวะ 3. การใสสายสวนปสสาวะ 4. การทาความสะอาดอวยวะสบพนธและการดแลผปวยคาสายสวน 5. การเทปสสาวะ 6. การสวนลางกระเพาะปสสาวะ 7. การถอดสายสวนปสสาวะ 8. สงทไมควรปฏบตในการดแลผปวยใสคาสายสวนปสสาวะ 1. ดานบคลากร 1. บคลากรควรไดรบการอบรมเกยวกบการดแลผปวยเพอปองกนการตดเชอทางเดนปสสาวะ (Category IB) 2. บคลากรควรไดรบการอบรมเพอทบทวนความรเกยวกบเทคนคการใสคาสายสวนปสสาวะ (Category IB) 3. บคลากรควรใหขอมลยอนกลบแกบคลากรอนเมอพบการปฏบตทไมเปนไปตามแนวปฏบต (Category II) 4. บคลากรทกคนควรมความร และตระหนกในการปองกนและควบคมการตดเชอในระบบทางเดน ปสสาวะ

74

5. บคลากรควรใหความสาคญกบการเฝาระวงการตดเช อระบบทางเดนปสสาวะตามเกณฑวนจฉย การตดเชอ (Category IB) 2. ขอบงชในการใสสายสวนปสสาว ควรพจารณาใสสายสวนปสสาวะแกผปวยตามขอบงช (Category IB) ดงตอไปน 1. มภาวะอดตนของระบบทางเดนปสสาวะเฉยบพลน 2. เกดภาวะวกฤตจาเปนตองบนทกปรมาณปสสาวะ 3. ไมตองใสสายสวนในผปวยผาตดทกราย ยกเวนการผาตดในระบบทางเดนปสสาวะ หรอการผาตดเวลานาน 4. มแผลบรเวณองเชงกรานหรอบรเวณกนกบ 5. มภาวะบาดเจบรนแรงบรเวณไขสนหลงทาใหมขอจากดในการเคลอนไหวในระยะแรก หมายเหต : ผปวยคาสายสวนปสสาวะเพอทาการผาตด ภายหลงการผาตดควรถอดสายสวนปสสาวะออกอยางเรวทสดภายใน 24 ชวโมง กรณทไมมขอบงช (Category IB)

3. การใสสายสวนปสสาวะ 1. เตรยมชดสวนปสสาวะโดยเทคนคปราศจากเชอ (Category IB) ประกอบดวย - ชดสวนปสสาวะทปราศจากเชอ ประกอบดวย

• ชดสาหรบสวนปสสาวะของโรงพยาบาล • สายสวนทปราศจากเชอ 1 เสน เลอกใชสายสวนปสสาวะตามความเหมาะสมกบผปวย ดงน

- ผปวยเพศชายใชขนาด 16 – 18 Fr - ผปวยเพศหญง ใชขนาด 14 -16 Fr - ผปวยสงอาย ใชขนาด 18 -24 Fr - ผปวยเดก ใชขนาด 8 – 10 Fr - ผปวยเดกโต ใชขนาด 12 Fr

• ถงรองรบปสสาวะปราศจากเชอ 1 ชด

• ถงมอปราศจากเชอตามความเหมาะสมของผทาการสวนปสสาวะ 2 ค • กระบอกฉดยาพรอมนากลนปราศจากเช อ 10 – 20 ml

75

• สารหลอลนชนดปราศจากเชอแบบใชครงเดยว • NSS ปราศจากเช อ 1 ขวด

2. บคลากรผทาการสวนปสสาวะตองยดหลก standard precautions ไดแกการใสถงมอปราศจากเชอ การสวมหนากากอนามยและใสสายสวนปสสาวะโดยเทคนคปราศจากเชอ (aseptic technique) (Category IB)

3. ขนตอนการสวนปสสาวะ 3.1 ปดประตหรอกนมานใหมดชด 3.2 เลอนผปวยมารมเตยงดานทผสวนจะยนสวนไดถนด 3.3 ใชผาหมคลมตวแลวจดทาดงน - สาหรบผปวยหญง เลอนผานงขนถงเอวจดใหนอนหงายชนเขา แยกขาใหกวาง ทสด ถาผปวย ตงขา 2 ขางไมได ใหใชหมอนรองใตเขาทงสองขาง เปดเฉพาะบรเวณอวยวะสบพนธ - สาหรบผปวยผชาย ใหนอนหงาย จดเสอใหเรยบรอย พบชายขนแคระดบสะดอ ดง กางเกงลงแคเขา แยกขาเปดผาหมเฉพาะบรเวณอวยวะสบพนธ 3.4 ลางมอเพอทาหตถการ ( hygienic hand washing ) กอนเปดชดสวนปสสาวะ 3.5 นาชดสวนปสสาวะ วางไวทปลายเตยง เปดชดสวนปสสาวะอยางถกเทคนคปราศจากเชอ โดย

- รนนายาระงบเชอลงในถวยใสนายา ( สบเหลวใสในถวย Scrub, NSSใสในถวย สาหรบ Flush

- บบสารหลอลน K –Y Jelly ลงบนผากอส ใชแบบ Single dose - เปดซองสายสวนปสสาวะ เตรยมสายใสไวในชดสวนปสสาวะ 3.6 เปดผาคลมบรเวณอวยวะลบพนธใหเหนชดเจน 3.7 สวมถงมอ sterile 3.8 หลอลนปลายสายสวนปสสาวะประมาณ 1 ½ - 2 นว สาหรบหญง , 6 – 8 นว สาหรบชายจดวางในภาชนะทอยในชดสวนปสสาวะ 3.9 ยกถวยทมนายา Scrub ทาความสะอาดบรเวณอวยวะสบพนธใหสะอาด แลวใชผาสเหลยม ธรรมดา Sterile ซบใหแหง 3.10 ถอดถงมอ ลางมอ ใสถงมอคใหม (ใช Alcohol Hand rub ) 3.11 คลผาสเหลยมเจาะกลางออกคลมบนอวยวะสบพนธจนถงหนาขา โดยวางผาสเหลยมให ตดตอกบผาหอชดสวนปสสาวะทเลอนไปวางหวางขา 3.12 Flush บรเวณอวยวะสบพนธโดยการคบสาลชบนายา เชดทาความสะอาดดงน

76

ผหญง กอนท 1 บรเวณหวหนาว กอนท 2 แคมใหญดานไกลตว กอนท 3 แคมใหญดานใกลตว กอนท 4 แคมเลกดานไกลตว กอนท 5 แคมเลกดานใกลตว กอนท 6 ใชมอขางทไมถนดแหวกดงแคมเลกทงสองขางขนบนและเปดอาออก

ใชสาลเชดบรเวณรเปดทอทางเดนปสสาวะเบาๆ จากบนลงลางและไมปลอยมอจนกวาจะสอดสายสวนเสรจ ลาลแตละกอนเชดไดครงเดยวแลวทงในชามรปไตนอกบรเวณปลอดเชอ

ผชาย ใชมอขางทไมถนดหยบกอสหม penis จบยกขนและรนหนงหมปลายลง มอขางทถนดจบปากคบ

คบสาลจมนายา บดใหหมาดๆ แลวเรมเชดวนจากชองปสสาวะปลาย penis ใหทว เชดเปนวงกลมจากร ทางเดนปสสาวะ ตดตอกนออกไปจน ลงไปหาโคน penis ประมาณ 3 – 4 ครง ทงหวหนาว ขาหนบ อณฑะ ฝ เยบ และทวารหนกโดยเชดลงทางเดยวหามเชดกลบไปกลบมา

เลอนภาชนะรองรบปสสาวะเขาไปใกล ใช forceps อกอนหนง คบสายสวนใหอกปลายหนงอย ในภาชนะรองรบ คอย ๆ สอดสายเขารปสสาวะ

ผหญง - ใหดงมอทแหวกแคมเลกขนเลกนอย สอดสายสวนปสสาวะประมาณ 1 ½ - 2 นว หรอจนกวา

ปสสาวะจะไหลแลวปลอยมอ ผชาย - สอดสายสวนลก 6 – 8 นว โดยยก penis ทามม 60 - 90 ทาใหทอปสสาวะงายในการใส

77

3.13 ถาตองการเกบปสสาวะสงตรวจ ใหรอปสสาวะตอนชวงกลางใสภาชนะทเตรยมไว 3.14 เมอปสสาวะหยดไหลแลวคอยๆ ดงออกชาๆ ถากรณตองการคาสายสวนปสสาวะไว - เมอสอดใสสายสวนปสสาวะเขาไปจนเหนปสสาวะไหลออกมาแลว ตองสอดใสสายเขาลกอก 1–2 นว จงคอยโปงบอลลนดวยนากลน 8 -10 มลลลตร

- คอย ๆ ดงสายสวนปสสาวะกลบคนออกมาเบาๆ จนรสกตดตงมอแสดงวาปลายสายสวนปสสาวะไดตรงดวยบอลลนไวท bladder neck และตอปลายสายสวนเขากบปลายสายของถงรองปสสาวะโดยลอดใตผาสเหลยมเจาะกลาง

- ยดสายสวนปสสาวะ ดวยพลาสเตอรเพศชายใหตดบรเวณโคนขาดานหนาหรอหนา ทองเพศหญงใหตดโคนขาดานใน

- จดสายสวนปสสาวะไมใหหกพบงอ แขวนถงปสสาวะใหอยในระดบตากวากระเพาะปสสาวะ ไมควรวางถงปสสาวะไวบนพน

3.15 ใชสาลเชดบรเวณรเปดทอปสสาวะอวยวะสบพนธภายนอกใหสะอาด 3.16 ถอดถงมอเกบของใชออกจากเตยงผปวย 3.17 จดทาผปวยใหอยในทาทสขสบาย 3.18 เกบของใชไปทาความสะอาด 3.19 บนทกขอมลการประเมนปญหาเกยวกบการสวนปสสาวะ ลกษณะ ส กลน และ จานวนปสสาวะ 4. การทาความสะอาดอวยวะสบพนธและการดแลผปวยคาสายสวนสวนปสสาวะ 1. ทาความสะอาดบรเวณอวยวะสบพนธดวยนาและสบอยางนอยวนละ 2 ครง (เชา – เยน) และ

ทกครงหลงถายอจจาระ (Category IB)

78

2. ดแลสายสวนปสสาวะใหเปนระบบปด ในกรณตองการเกบปสสาวะเพอทาการตรวจควรใชหลกปราศจากเชอ (Category IB)

3. ดแลสายสวนปสสาวะไมใหหกพบงอ จดใหถงปสสาวะอยตากวาระดบกระเพาะปสสาวะ ไมควรวางถงรองปสสาวะไวบนพน (Category IB)

4. ยดตรงสายสวนปสสาวะใหอยในตาแหนงทเหมาะสมและถกตอง เพอปองกนการเลอนและการดงรงของ สายสวนปสสาวะ ตาแหนงการยดตรงสายสวนปสสาวะในผปวยเพศชาย คอบรเวณโคนขาดานหนาหรอหนาทอง และผปวยเพศหญงบรเวณโคนขาดานใน

5. ดแลผปวยคาสายสวนปสสาวะโดยใชหลก standard precautions โดยพจารณาใสเครอง

ปองกนตามความเหมาะสม เชน ถงมอ หนากากอนามย เปนตน (Category IB) 6. ในการเคลอนยายผปวยไมจาเปนตอง clamp สายสวนปสสาวะ แตตองดแลใหถงรองรบ

ปสสาวะอยตากวาระดบกระเพาะปสสาวะเสมอ (Category IB) กรณทไมสามารถใหถงปสสาวะอยตากวาระดบกระเพาะปสสาวะตอง clamp สายสวนปสสาวะ

7. ไมแนะนาใหใสยาตานจลชพหรอนายาทาลายเชอในระบบสายสวนปสสาวะ (Category II) 8. ในกรณทมการอดตนของสายสวนปสสาวะ ไมแนะนาใหสวนลางกระเพาะปสสาวะ

(Category II) ควรเปลยนสายสวนปสสาวะทงระบบ (Category IB)

79

9. การเกบปสสาวะสงตรวจ 9.1 กรณตองการตรวจวเคราะหปสสาวะ (urine examination) หรอตรวจเพาะเชอ

(urine culture) clamp สายสวนปสสาวะตากวาขอตอสายสวนปสสาวะประมาณ 1 – 2 น ว โดยเชดบรเวณทจะแทงสายสวนปสสาวะ (sampling port) ดวยนายาทาลายเชอระดบปานกลาง (intermediate level) เชน 10 % povidone-iodine, 70 % Alcohol เปนตน และดดปสสาวะจากบรเวณทเชดทาความสะอาดดวยเขมขนาดเลก (Category IB)

9.2 กรณตองการปรมาณปสสาวะจานวนมากเพอสงตรวจ ใหเทจากถงรองรบปสสาวะโดยใชเทคนคปราศจากเชอ (Category IB) 10. ในผปวยทคาสายสวนปสสาวะไวนาน ควรพจารณาสวนปสสาวะแบบครงคราว

(intermittent catheterization) หรอการคาสายโดยการเจาะกระเพาะปสสาวะ (suprapubic catheters) เมอไมพบขอบงชทกาหนด (Category II)

5. การเทปสสาวะ 1. เทปสสาวะเมอพบจานวนของปสสาวะมปรมาณ ¾ ของถงรองรบปสสาวะ 2. เทปสสาวะออกจากถงรองรบปสสาวะดวยเทคนคปราศจากเชอ โดยใชนายาฆาเชอในระดบ

ปานกลาง ไดแก 70 % Alcohol เชดบรเวณปลายเปดถงรองรบปสสาวะทงกอนและหลงเทนาปสสาวะ (Category IB)

3. ไมควรใสนายาทาลายเชอในภาชนะรองรบปสสาวะ ตามแนวปฏบตของ the Society for Healthcare Epidemiology of America ป 2008 (Evelyn L.et.al, 2008)

6. เทคนคการสวนลางกระเพาะปสสาวะ การสวนลางกระเพาะปสสาวะไมควรปฏบตเปนประจาในกรณทไมมขอบงชทางการรกษา เมอ

จาเปนตองสวนลางกระเพาะปสสาวะเพอการรกษา ควรสวนลางกระเพาะปสสาวะดวยระบบปด โดยใชหลกปราศจากเชอ (Category II)

7. การถอดสายสวนปสสาวะ 1. ควรถอดสายสวนปสสาวะออกทนทเมอหมดขอบงช (Category IB)

80

2. ใชหลก standard precautions โดยพจารณาใสเครองปองกนตามความเหมาะสม เชน ถงมอ หนากากอนามย เปนตน (Category IB)

3. ทาความสะอาดมอดวยนาและสบและสวมถงมอปราศจากเชอ และเตรยมชดทาความสะอาดอวยวะสบพนธภายนอก พรอมอธบายใหผปวยทราบกอนถอดสายสวนปสสาวะ เพอใหผปวยใหความรวมมอ

4. ทาความสะอาดอวยวะสบพนธภายนอกดวยสบและนา 5. flush perineum ดวยสาล 6 กอนชบ NSS ปราศจากเชอตามหลกทาความสะอาด 6. ใช 70 % alcohol เชดบรเวณโดยรอบของทางเปดสาหรบดดนาออกจากบอลลน และใช

กระบอกฉดยา ปราศจากเชอดดนาออกเทาทปรมาตรทมอยในบอลลน 7. บบหรอหกพบสายสวนปสสาวะแลวดงสายสวนปสสาวะออกเบาๆ สงเกตปลายสายวามหนอง

หรอสงผดปกตหรอไม 8. สงทไมควรปฏบตในการดแลผปวยใสคาสายสวนปสสาวะ

สงทไมควรปฏบตในการดแลผปวยใสคาสายสวนปสสาวะมดงน 1. เปลยนสายสวนปสสาวะโดยไมจาเปน 2. กาหนดระยะเวลาการเปลยนถงรองรบปสสาวะเปนประจาโดยไมมขอบงช 3. ตดปลายสายสวนปสสาวะสงตรวจเพาะเชอหลงถอดสายสวนปสสาวะ ( routine surveillance culture) หมายเหต : ควรเปลยนสายสวนปสสาวะในกรณตอไปน • ชดสายสวนปสสาวะรวซม อดตน • เมอพบปสสาวะขน มตะกอน หรอเปนหนอง

การปองกนการตดเชอผปวยใสทอหลอดลมคอหลงการเจาะคอ Tracheostomy Tube Care ทอหลอดลมคอ (tracheostomy tube) คอทอทใสเขาไปในหลอดลมคอ (trachea) (รปท 1) ภายหลง

การเจาะคอ (tracheostomy) โดยใสผานผวหนงและกลามเนอคอ เพอใหอากาศสามารถผานเขาสหลอดลมและปอดโดยไมตองผานชองจมกและลาคอสวนบน และยงเปนทางใหผปวยไอเอาเสมหะออกจากหลอดลม หรอดดเสมหะออกจากหลอดลมได

ลกษณะของทอหลอดลมคอ เปนทอโคง 2 ชน ประกอบดวย ทอชนนอก (outer tube) และทอชนใน (inner tube) (รปท 2) สวมซอนกน สามารถถอดแยกออกจากกนได ทอชนในสามารถถอด และลางเสมหะออกได เพอปองกนการอดตนของเสมหะ เมอตองใสระยะยาว

ชนดของทอหลอดลมคอ ทอหลอดลมคอแบงออกเปน 2 ชนด ไดแก ชนดพลาสตก และชนดโลหะ (รปท 2)

81

จะดแลทอหลอดลมคอหลงการเจาะคออยางไร 1. ภายหลงการเจาะคอ จะมเสมหะ หรอเมอกเหลวออกมา ทาใหหายใจไมสะดวก ตองดดออกโดยใชลกยางแดงทผานการลางทาความสะอาดแลว โดยทวไป ถาเปนเดก อาจเลอกลกยางแดงเบอร 1 หรอ 2 ถาเปนผใหญ ควรเลอกลกยางแดงเบอร 3 บบลมออกจากลกยางแดงจนแบน แลวใสปลายลกยางแดงเขาไปในหลอดลมคอใหลกประมาณ 1 นว ปลอยมอทบบลกยางแดงออก พรอมกบใหผปวยไอเอาเสมหะออกมา ลกยางแดงทใชแลว ควรทาความสะอาดดวยนาสะอาด กบสบ, นายาลางจาน หรอผงซกฟอก หลงจากนนนามาลางและดดลางภายในดวยนารอนจด ไมควรดดเสมหะภายหลงรบประทานอาหารทนท เพอปองกนการอาเจยน ถามการสาลก หรออาเจยน ใหใชลกยางแดงดดเศษอาหาร หรอนาลายออกจากทอหลอดลมคอทนทจนหมด 2. การปองกนเสมหะอดตนในทอหลอดลมคอ - ถอดหลอดลมคอชนใน (inner tube) ออกลางทาความสะอาดทก 4-6 ชวโมง หรออยางนอยวนละ 2-3 ครง ขนกบวามเสมหะมาก หรอเหนยว หรอไม และควรถอดออกลางทกครงทรสกหายใจไมสะดวก (ดวธทาความสะอาดทอหลอดลมคอ ในภาคผนวก ก) - ภายหลงทาความสะอาดทอหลอดลมคอชนในเสรจแลว จะตองนามาใสใหกบผปวยทนท เพราะการถอดทอหลอดลมคอชนในทงไวนานๆ ทาใหเสมหะแหงกรง อดตนปลายทอหลอดลมคอชนนอก จนทาใหใสทอหลอดลมคอชนในกลบลาบาก และเปนสาเหตของการหายใจไมสะดวก - ดมนาอนๆ วนละ 8-10 แกว ในผใหญ และ 4-6 แกวในเดก เพอใหเสมหะออนตว และขบออกมาไดงาย - รบประทานยาละลายเสมหะ หรอขบเสมหะตามแพทยสง 3. ควรทาความสะอาดแผลเจาะคอ (ดวธทาความสะอาดแผลเจาะคอ ในภาคผนวก ข) หมนเปลยนผากอสรองแผล เมอมสงคดหลงออกจากแผลจานวนมาก ทาใหเปยกแฉะ เปอนหรอสกปรก หรอภายหลงอาบนา อยางนอยวนละ 2 ครง 4. บรหารการหายใจเพอใหปอดขยายตว จะไดมการแลกเปลยนกาซออกซเจนมากขน โดยทาวนละหลายๆ ครง ดงน -นอนหงายราบ ชนเขาทงสองขางขน หายใจเขาลกๆ เตมทจนทองโปงและกลนหายใจไวประมาณ3 วนาท - หายใจออกทางปากชาๆ ทาปากหอคลายผวปาก เพอใหอากาศออกจากปอดมากทสด - ทาบอยๆ ประมาณ 8-10 ครง/ ทก 2 ชวโมง 5. ไออยางมประสทธภาพ เพอชวยขบเสมหะออกจากหลอดลมและปอด ทาวนละหลายๆ ครง ดงน - นงในทาโนมตวไปขางหนา หรอครงนง ครงนอน - กอนไอ หายใจเขา – ออกลกๆ ประมาณ 4-5 ครง สดลมหายใจเขาเตมท กลนไวแลวหายใจออกพรอมกบไอแรงๆ 2-3 ครง

82

6. ภายหลงการเจาะคอ ผปวยจะไมมเสยงพดเหมอนปกต ดงนนเมอตองการสอสารกบผอน สามารถทาไดดงน - เขยนบอกในกระดาษ - ผปวยสามารถออกเสยง หรอพดเปนประโยคสนๆโดยใชนวมออดรทอหลอดลมคอไวขณะพดหรอสอสาร เปนระยะเวลาชวงสนๆ ใหมเสยงเปลงเปนคาๆ ออกมา แตอาจไมสามารถพดคยตามปกตไดนาน หรอเปนประโยค เพราะตองเปดทอบางเพอรบอากาศหายใจ - ใชภาษามอ ประกอบการใชรมฝปากเวลาพด หากหมดสาเหตของโรคแลว สามารถหายใจไดทางจมก กจะพดไดตามปกต ยกเวนในผปวยโรคมะเรงกลองเสยง ทมการตดกลองเสยงออก หรอผปวยทหลอดลมสวนบนตบสนท 1. ควรใชผาบางๆ หรอผาเชดหนาปดคอ หรอพนคอไว เมอออกจากบาน หรอในขณะทเดกดดนมและรบประทานอาหาร เพอปองกนแมลง ฝนละออง เศษอาหารหรอสงแปลกปลอมเขาทอหลอดลมคอ และควรหลกเลยงการใชแปงฝน 2. ควรดแลสขภาพใหสมบรณแขงแรง รบประทานอาหารทมประโยชนใหครบทกประเภท รวมทงผกและผลไม (ครบ 5 หม) หลกเลยงการอยในสงแวดลอม หรอชมชนทแออด มฝนละออง ควน สารเคม มลพษ ทซงมอากาศเยน หรอแหงจด ควรดแลรางกายใหอบอน หลกเลยงการเปลยนแปลงของอณหภมอากาศอยางรวดเรว ควรอยในททอากาศถายเทสะดวก ออกกาลงกายใหสมาเสมอทกวน หรอเลนกฬาเปนประจา นอนหลบพกผอนใหเพยงพอ อยางนอยวนละ 6 - 8 ชวโมง อยาอดนอน พยายามอยหางจากผทไมสบาย 3. ควรแปรงฟนหรอกลวคอ กอนและหลงรบประทานอาหาร และพบทนตแพทย เพอตรวจสภาพฟน และรบการรกษาทก 6 เดอน เนองจากการทมสขภาพฟนทไมดเชน มฟนผ มคราบหนปน หรอโรคเหงอก อาจเปนแหลงสะสมของเชอโรคในชองปาก ทาใหมการตดเชอในระบบทางเดนหายใจบอย หรอ เปนๆ หายๆ 4. ผปวยสามารถอาบนา สระผมไดตามปกต แตตองระวงไมใหนากระเดนเขาหลอดลมคอ งดอาบนาดวยฝกบว งดการลงสระวายนา หรอเลนนาทกชนด (เชนการสาดนากน) งดอาบนาในแมนาลาคลอง และไมควรเดนทางทางนา เชนโดยสารเรอ หลกเลยงการออกจากบานเวลาฝนตก เพราะถานาเขาหลอดลมคอ จะทาใหสาลกนา เนองจากกลนหายใจไมได และอาจเกดอนตรายจนถงแกชวต และ ในเดกเลก ถาจะอาบนาในอาง ควรใสนาแตนอย และไมเอนตวเดกลงไปจนนาทวมเขาหลอดลมคอ เพราะนาจะเขาไปทวมปอดและเสยชวตได 5. ผปวยสามารถไปโรงเรยน หรอทาภารกจนอกบานไดตามปกต โดยตองเตรยมทอชนในททาความสะอาดแลวไปดวย เพอสลบเปลยนในชวงเวลาทอยนอกบาน 6. ผปวยสามารถรบประทานอาหารไดตามปกต เพราะทอหลอดลมคอ และหลอดอาหารแยกกนคนละสวน จงไมมปญหาแตอยางใด เพยงแตตองระมดระวงไมใหอาหาร หรอนากระเดนหลดลงไป โดยใชผาบางๆ ทอากาศสามารถผานได มาคลมปดปากทอไว ในขณะรบประทานอาหาร ในเดกเลกขณะดดนม ควรผกผากนเปอนไวใตคาง เพอปองกนการไหลของนมลงหลอดลมคอ

83

7. การเปลยนเชอกผกทอหลอดลมเอง ตองทาดวยความระมดระวง อยาใหทอชนนอกหลด ถาไมแนใจควรมาเปลยนทโรงพยาบาล กรณทอหลอดลมคอชนนอก หรอในหลดหาย หรอทอหลอดลมคอทงชดหลดออกจากคอ ตองรบไปพบแพทย หรอไปสถานพยาบาลโดยดวน เพอใสทอหลอดลมคอใหม มฉะนนอาจเกดอนตรายจนถงแกชวต 8. แพทยจะถอดทอหลอดลมคอออก หลงจากรกษาสาเหตของโรคททาใหตองเจาะคอแลว และประการสาคญคอผปวยสามารถหายใจไดทางจมกสะดวกด 9. ควรมาพบแพทยตามกาหนดนด อาการผดปกตทตองมาพบแพทยกอนวนนด ไดแก - ทอหลอดลมคอหลด ทอชนในหาย หรอใสเขาไมได - หายใจลาบาก หอบเหนอย แมวาจะดดเสมหะ หรอถอดลางทอชนในแลวกตาม - มการตดเชอทแผลเจาะคอเชน มไขสง ปวด บวม แดง มหนองออกจากแผล - มเลอดออกจากทอหลอดลมคอ หรอจากรอบๆทอ - มการตดเชอในปอด หรอหลอดลม เชน ไอมาก เสมหะขน มสเขยว สเหลองและมกลนเหมน และมไขรวมดวย

การดแลทอหลอดลมคอ การทาความสะอาดทอหลอดลมคอ

- ทาความสะอาดแผลเจาะคอ และเปลยนผากอสทกวน อยางนอยวนละ1- 2 ครง หรอเมอเปยกแฉะ ในกรณทเปนทอปกนมอาจไมตองใสผากอสรองกได

- ทาความสะอาดทอหลอดลมคอชนใน (inner tube) อยางนอยวนละ 2-3 ครง ขนกบวาเสมหะมากหรอเหนยวหรอไม

วธทาความสะอาดทอหลอดลมชนใน (inner tube) - หมนลอคทอหลอดลมคอ แลวถอดทอหลอดลมคอชนในออก - เปดนาใหไหลผานภายในทอหลอดลมคอ - ใชแปรงหรอผาดนเสมหะออก - ใชแปรง หรอผาชบนายาลางจาน หรอสบ ถไปมาทงภายในและภายนอก - ทอโลหะ ลางนาใหสะอาด ตมใหเดอดนาน 20 นาท แลวนาขนมาวางไวใหหายรอน - ทอพลาสตก ลางแลวแชใน 0.5% ไฮโปคลอไรด (virkon) 30 นาท แลวลางออกดวยนาสะอาดเพอลาง

สารเคมออกไป - กอนนาไปใช ตองสลดทอใหแหงสนท ไมมหยดนาคางอยในทอเลย - ใสทอหลอดลมชนในและหมนลอคทอหลอดลมคอใหเรยบรอย ปองกนการหลด

84

ขนตอนการทาความสะอาดแผลทอหลอดลมคอ( tracheostoma) - ดงผากอสทรองใตทอหลอดลมคอออก - ลางมอใหสะอาด - ใชสาลชบแอลกอฮอลหรอนาเกลอลางแผล เชดผวหนงรอบๆทอหลอดลมคอ - ใชไมพนสาลชบนาเกลอหรอนาตมสก เชดใตทอหลอดลมคอทงดานบนและดานลางใหสะอาด - สอดผากอสทตดเปนรปตว Y รองใตทอหลอดลมคอ - ปดพลาสเตอรบรเวณชายผากอสดานลาง

ขอควรระวงสาหรบผปวยทใสทอหลอดลมคอ 1. การเปลยนเชอกผกทอหลอดลมเอง ตองทาดวยความระมดระวง อยาใหทอชนนอกหลด ถาไมแนใจ

ควรมาเปลยนทโรงพยาบาล 2. ถาทอหลอดลมคอชนนอกหลด หรอทอหลอดลมคอชนในหาย ใหมาพบแพทยทนท 3. ระวงนาเขาหลอดลมโดย

• หามลงเลนนาในสระหรอคลอง เพอไมใหนาเขาทอหลอดลมคอซงนาจะเขาไปในปอดได • ไมควรเลนสาดนากน • หลกเลยงการเดนทางโดยเรอ • หลกเลยงการออกจากบานเวลาฝนตก • ระวงในขณะ อาบนา สระผม อยาใหนาเขาไปในหลอดลมคอ ขอควรปฏบตสาหรบผปวยทใสหลอดลมคอ

- ดมนามากๆ - ดแลรางกายใหอบอน หลกเลยงการอยในททมอากาศเยนหรอแหงจด - ไมคลกคลกบคนทเปนหวดหรออยในทชมชนแออด - ปองกนสงแปลกปลอมเขาทอหลอดลม โดยใชผาบางๆ หรอผาเชดหนาปดคอไวเมอออกจากบาน - ไมดดเสมหะภายหลงรบประทานอาหารทนท เพอปองกนการอาเจยน - สามารถออกเสยงหรอพดโดยการใชนวปดปากทอไวขณะพด

อาการผดปกตทตองมาพบแพทย - ทอหลอดลมคอหลด ทอชนในหาย หรอใสเขาไมได - หายใจลาบาก หอบเหนอย - มการตดเชอทแผลเจาะคอเชน ปวด บวม แดง มหนอง - มเลอดออกจากทอหลอดลม หรอรอบๆทอ - มการตดเชอในปอดหรอหลอดลม เชน ไอมาก เสมหะขน และมไขรวมดวย

85

ไขขอของใจบางประการ การผาตดเจาะคอใสทอหลอดลมคอนน มกพบวาผปวยและญาตมขอสงสยมากมายหลายประการ

1. ผปวยจะรบประทานอาหารไดหรอไม ตอบ ผปวยสามารถรบประทานอาหารไดตามปกต เพราะทอหลอดลมคอและหลอดอาหารแยกกนคน

ละทาง จงไมมปญหาแตอยางใด เพยงแตตองระมดระวงไมใหอาหารหรอนากระเดนหลดลงไป โดยใชผาบางๆ ทอากาศสามารถผานได มาคลมปดปากทอไว ในขณะรบประทานอาหารเทานน ในเดกเลกขณะดดนม ควรผกผากนเปอนไวใตคาง เพอปองกนการไหลของนมลงหลอดลมคอ

2. ผปวยทใสทอหลอดลมคอจะพดไดหรอไม ตอบ ผปวยสามารถพดได แตไมสามารถพดคยตามปกตไดนาน หรอเปนประโยคยาวๆ เพราะตองใชนว

มอปดปากทอไวขณะพด และตองเปดทอบางเพอรบอากาศหายใจ หากหมดสาเหตของโรคแลว สามารถหายใจไดทางจมก กจะพดไดตามปกต ยกเวนในผปวยโรคมะเรงกลองเสยง ทมการตดกลองเสยงออก หรอผปวยทหลอดลมสวนบนตบสนท

3. หลงใสทอหลอดลมคอแลว สามารถอาบนา, วายนาไดหรอไม ตอบ ผปวยสามารถอาบนาไดตามปกต แตตองระวงไมใหนากระเซนเขาหลอดลมคอ จงตอง

- งดอาบนาดวยฝกบว - งดอาบนาในแมนาลาคลอง - งดลงสระวายนา

หากนาเขาหลอดลมคอ ผปวยจะสาลกนาและมอาการเหมอนคนตกนาทกประการ และในเดกเลก ถาจะอาบนาในอาง ควรใสนาแตนอย และไมเอนตวเดกลงไปจนนาทวมเขาหลอดลมคอ เพราะนาจะเขาไปทวมปอดและเสยชวตได

4. เมอไรจงจะเอาทอหลอดลมคอออกได ตอบ แพทยจะถอดออกหลงจากรกษาสาเหตของโรคทเปนแลว และประการสาคญคอผปวยสามารถ

หายใจไดทางจมกสะดวกด การพยาบาลผปวยเจาะคอ 1.การดดเสมหะ : การดดเสมหะบอยๆชวยใหหายใจสะดวก ปองกนปอดแฟบ การตดเชอทปอด 2. การทาความสะอาดแผล : ควรทาความสะอาดปากแผลอยางนอยวนละ1-3 ครงโดยใชเทคนค

ปราศจากเชอ 2.1.ดดเสมหะ หรอใหผปวยไอขบเสมหะ 2.2.แกะปลาสเตอรและกอซปดแผลออก 2.3.ลางมอใหสะอาด 2.4. นาถวยลางแผล,เทนาเกลอลงในถวย, ใสสาล4-5 กอนลงในถวย

86

2.5. ใชเหลกคบจบหยบสาล บดสาลใหหมาดดวยคม เชดทาความสะอาดโดย เชดรอบๆ ทอ (เชดออกดานนอก) แลวเชดตวทอชนนอก จากนนเชดใตแปนรอบๆ ทอเจาะคอ (แผลเจาะคอ)

2.6. ใชผากอซพบแลวสอดใตแปนทอเจาะคอ ปดปลาสเตอรทกอซ ปองกนการเลอนหลด 2.7. นาทอชนในทเยนแลว นากลบมาใสทเดม

3. การดแลทอเจาะคอ : 3.1. ลางมอใหสะอาดหมนปมลอคขนดานบนจบปกทอชนในแลวดงทอออกตามแนวโคงของทอ 3.2. นาทอแชใสชามหรอถวยสาหรบลางทอ เทนายาไฮโดรเจนเปอรออกไซดพอประมาณจนทวม

ทอ 3.3.ลางทอใหสะอาดดวยไมพนสาลหรอแปรงลางหรอผากอซ 3.4. นาทอไปตมในนา นาน 20 นาท เทนาทง วางทอใหเยน ในหมอ ปดฝาหมอไว ปองกนฝนผง

ตกใสแลวนากลบไปสวมใสทอเจาะคอตามแนวโคงเหมอนเดมพรอมหมนปมลอกกลบ

การปองกนการตดเชอ หลงการเจาะคอ หลอดลมจะมทางตดตอกบอากาศภายนอกโดยตรง โดยไมมสงใดปองกน เสมหะทเกดใน

ทางเดนหายใจกสามารถปนเปอนไปทแผลเจาะคอไดโดยตรง การใชเทคนคปลอดเชอ และเครองมอในการดดเสมหะ, การปองกนสงแปลกปลอมจากภายนอกเขาไปในหลอดลมโดยตรง และการดแลทาความสะอาดบรเวณแผลเจาะคอ และเปลยนผากอสทกวน อยางนอยวนละ 1- 2 ครง หรอเมอเปยกแฉะ จะชวยปองกนการตดเชอบรเวณรอบแผลเจาะคอและในหลอดลมไดเปนอยางด

การปองกนการตดเชอทตาแหนงแผลผาตด การพยาบาลผปวยหลงการผาตด เรมตนจากระยะเวลา…ทเคลอนยายผปวยมาถงตก ผปวยภายหลงการ

ผาตดเสรจสนลง จนกระทงผปวยกลบ บาน และกลบมาตรวจตามนด ทโรงพยาบาล เพอประเมน ผลการรกษา หากพยาบาลสามารถใหการพยาบาลได เหมาะสมถกตองครอบคลม ทงดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคมตลอดจนชวยใหผปวยฟนฟสภาพ และกลบไปอยทบานซงผปวยเสยงทแผลผาตดอาจมการอกเสบมการตดเชอไดจงตองสอน ใหคาแนะนาแนะนาเกยวกบการปฏบตตวขณะอยทบานดงตอไปน

1.ไมใหแผลถกนาถาแผลสกปรกถกนาตองรบไปเปลยนแผลใหมทนท 2.ตองลางแผลตามคาแนะนาเชน อาจวนละครงกรณแผลสะอาด แตแผลมสารคดหลงซมลางแผลวนละ 2

ครง 3.อาการทสงสยวาผปวยมการตดเชอทแผลผาตดคอผปวยจะมไข38 องศาขนไป แผลบวมแดง รอน แผล

มหนอง ใหสงผปวยมารกษาในโรงพยาบาลและแจงประสานไปทงานIC 4.ไมควรทางานหนกมาก ยกของหนก 5.ใหไปตรวจตามททางแพทยนดหมาย

87

การปองกนการตดเชอมารดาและทารกหลงคลอด การเปลยนแปลงของรางกายหลงคลอด มดลก เปนอวยวะทรบภาระหนกมาตลอดเกาเดอน จากขนาดท

เลกประมาณผล ชมพ ตองขยายใหญกวาแตงโม เพอรองรบทารกในครรภระหวางคลอดตองบบตว ใหทารกเคลอนออกมา รวมทงขบรกและของเสยตางๆ ในมดลกใหออกมา หลงคลอด แลวยงตองบบรดตวใหกลบคนสสภาพเดม ทาใหเกดการเจบปวดบาง ประมาณ 2-3 วน และอาจเจบเลกนอย ตอไปอก ราว 7 วน จนมดลกกลบเขาสเชงกราน การดแลอาจจะมการประคบดวยความรอนบาง กจะชวยบรรเทาความเจบปวด ลงไดหรอจะใชวธการอยไฟแบบแพทยแผนไทยกจะชวยไดมาก ตอมนานม ทอนานม กระเปาะนานม ในชวงนจะมนาคาวปลาถกขบออกมาจากโพรงมดลก 2-3 วนแรกจะมสเขม เหมอนเลอดเกา และมกลนคลายประจาเดอน ในวนถดมาสจะจางลง เปนสชมพ หลงจากนนจะจางลง และปรมาณจะนอยลงเรอยๆ จนหมดไปภายใน 4-6 สปดาห หลงคลอด ฝเยบ เปนผวหนงทอยระหวางอวยวะเพศกบทวารหนก ในการคลอดอาจจะถก กรดเพอใหสะดวกตอการคลอด และเยบตดไว หลงคลอดจะรสกเจบปวดแผลบาง แตจะรสกบรรเทาลงและเปนปกตใน 5-7 วน ระบบขบถาย ไมมผลกระทบเทาใดนก แตวนแรกอาจจะไมถายเพราะงดอาหาร และนากอนคลอด บางคนอาจจะกลวเจบเวลาถายปสสาวะ หรออจจาระจนไมอยาก เบงถาย แตสวนมากจะเปนปกตภายใน 6-8 ชวโมง เตานม ภายหลงจากการคลอดกลไกใน รางกายจะกระตนใหมนานม จงอาจเกดอาการ ตงคดควรใหลกดดนมแม เพราะนอกจากจะชวย ลดอาการตงคดแลว ทารกยงไดรบสารอาหารทม คณคา รวมทงภมตานทานทเหมาะสมและดทสด จากแม การใหนมลกจะตองใหทารกงบถงลานนม จงจะมนานมพงออกมา อยาเพยงแคเอาหวนม ใสปากใหดด เพราะนานมจะไมออก การดแลเตานมชวงนไมจาเปนตองทาอะไร มากนอกจากการทาความสะอาด แตไมถงกบตองทาบอยจนเกนไป เพราะตอม ไขมนภายในจะผลตไขออกมาชวยถนอมเตานมและหวนมอยแลว กลามเนอหนาทอง หลงคลอดอาจจะมอาการตงตวของกลามเนอหนาทอง โดย ปกตจะกลบคนสสภาพปกตภายใน 6 สปดาห แตถาบรหารสมาเสมอจะชวยให กลบคนสสภาพเดมไดเรวขน

คาแนะนาเกยวกบการปฏบตตวหลงคลอด การดแลรกษาความสะอาดของรางกาย สระผมสปดาหละ 2-3 ครง อาบนาอยางนอยวนละ 1 ครง และ

งดเวนการอาบแชนา ชวงหลงคลอดอวยวะเพศจะมแผลจงเสยงตอการตดเชอ ไดงาย ดงนนควรลางมอใหสะอาดกอนสมผสอวยวะเพศ ในชวงทมประจาเดอน งดใชผาอนามยแบบสอด ควรเปลยนทนททรสกวา ผาอนามยชม หรอเปลยนทก 3 ชวโมง และควรดงจากทางดานหนาไปดานหลง ทงหมดเพอปองกนการตดเชอภายในชองคลอดซงอาจเปนอนตรายได เตานม ในชวงหลงคลอดและใหนมลก เตานมจะมขนาดและนาหนกเปน 3 เทา ของเตานมปกต ทาใหเอนทพยงเตานมเกดการยด ดงนนควรสวมยกทรงเพอชวย พยงไวปองกนการหยอนยาน แตไมควรสวมยกทรงแบบมโครงเหลก เพราะอาจ จะไปกดทบทอนานม การดแลเตานมแคทาความสะอาดพรอมการอาบนาในแตละวนกเพยงพอ และ อยาลมลางมอทกครงกอนท จะจบเตานมและหวนม ในการใหนมลก การมประจาเดอน ในชวงของการใหลกกนนมแม อาจมผลทาใหไมมประจาเดอน ในชวง 6 เดอนแรก แตสาหรบคนทไมไดใหลกกน

88

นมแม ประจาเดอนอาจจะมา ตามปกตภายใน 6 สปดาห แตอยางไรกตามแมจะไมมประจาเดอน แตรางกายก พรอมทจะตงครรภไดในชวงนการมเพศสมพนธควรไดรบการคมกาเนดอยางถกวธ การมเพศสมพนธ เพอความปลอดภยและปองกนการตดเชอในโพรงมดลก ควรงดมเพศสมพนธในชวง 4-6 สปดาหหลงคลอด ถาหากเลยงไมได ควรสวม ถงยางอนามยทกครง ทงยงเปนการปองกนการตงครรภ ไดอกดวย ควรรบการตรวจรางกาย ชวง4-6 สปดาหหลงคลอด เพอตรวจดการคนสภาพของปากมดลกและอาการผดปกตทตองกลบมาพบแพทย

1. มไขและมอาการอกเสบของอวยวะอนรวมดวย 2. ปสสาวะแสบขด อาจเกดจากการตดเชอของทางเดนปสสาวะ เนองจากดแล ความสะอาดชองคลอด

และอวยวะสบพนธไมดพอ 3. ปวดศรษะบอยและเปนเวลานาน อาจเกดจากความดนโลหตสง พกผอนไม เพยงพอหรอเครยดจาก

การคลอด 4. มเลอดออกทางชองคลอด สวนมากจะเกดจาก แผลในโพรงมดลกบรเวณทรกเกาะเนองจากมดลกหด รดตวไมดหรอมเศษรกตกคางในโพรงมดลก 5. นาคาวปลาผดปกตสไมจางลง จานวนไมลดลง มกอนเลอดออกมาหรอมกลนเหมน

6. มดลกเขาอชา หลงคลอด 2 สปดาหไปแลว ยงสามารถคลาพบมดลกทางหนาทอง 7. กรณผาคลอด แผลทเยบมอาการ อกเสบ ปวด บวม แดง ขนตอนการอาบนาลก 1. ลางมอและแขนใหสะอาด ผสมนาอนครงอางใชขอศอกจมนา เพอทดสอบ ความอนของนาใหพอด2. อมลกวางบนทนอนทมผาขนหนผนใหญ ปรองไวถอดเสอผาออก หอตวลกดวยผาขนหน ใหกระชบ

3. เชดใบหนา ใบหและซอกห 4. ประคองศรษะใหอยใน องฝามอ ใชแขนและศอกหนบ ลาตวลกไวขางเอวใชนวมอพบใบห2 ขาง เพอ

ปองกนนาเขาห 5. ใชฟองนาชบนาบบให หมาด ลบใหทวศรษะของลก หยดสบ 1-2 หยด ใชนวนวด เบาๆ ใหทว แลว

ลางออกให สะอาด เชดศรษะใหแหง 6. นาตวลกลงอาง โดยใชมอจบทรกแรเดก ไหลเดก พาดบนแขนของแม

7. ลบตวลกใหเปยกดวยฟองนา ใชสบลบตวทละ สวนของรางกาย ตงแตแขน ซอกคอ ลาตว ขา แลว ลางฟองสบออกใหหมด

8. ใชมออกขางจบทหวไหลโดยอมควาใหอก พาดทแขนแมลบสบใหทวหลงกนและขา แลวลาง ออกใหสะอาด

9. อมลกขนจากอาง ซบนาใหแหง โดยเฉพาะ ตามซอก ขอพบตางๆ 10. เชดตาของลกจากหวตาไป หางตาทละขาง ดวยสาลชบนา ตมสกทเยนแลว 2 กอน และใชไม พนสาล

ทาความสะอาดในรจมก ทง 2 ขาง 30 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก 11. ทาความสะอาดสะดอลก ดวยสาลชบแอลกอฮอลโดยเชด สะดอวนจากดานในออกมา ดานนอก

89

12. แตงตวใหลกใสเสอ ผาออม และหอตวดวยผาขนหนหรอผาออมผนใหญ เพอความอบอนของลก กรณทลกตวโต นาหนกมาก สามารถสระผมถสบบนเบาะ แลวอมลางตวในอาง อาการตวเหลองในทารกแรกเกด ตวเหลอง เปนลกษณะทผวหนงของลกมสเหลอง มกพบใน 2-3 วนแรก หลงเกด ซงพบไดบอย ถาไมเหลองมากจะไมมอนตราย การทผวหนงมสเหลอง เกดจากสารสเหลองทเรยกวา “บลรบน” คณแมจะสงเกตดตวเหลองได โดยดทตา และผวหนงของลก ถาตวเหลองมากจะเหนทผวหนงของทงตว บลรบนคออะไร บลรบน คอสารทเกดจากเมดเลอดแดงทหมดอายแลวแตกตวเสอมสลายไป ซง ปกตแลวการเปลยนแปลงนจะเกดขนในตบ และบลรบนจะถกขบออกมาทางลาไส ออกมาในอจจาระ ในคนทวไปปกตจะไมเหลอบลรบนคางตดตามผวหนง ยกเวน ในเดกแรกเกด ทาไมเดกแรกเกดจงตวเหลอง ในเดกแรกเกด เมดเลอดแดงจะอายสนกวาเมดเลอดแดงของผใหญ ทาใหม การสรางสาร “บลรบน” มากขน ประกอบกบตบของเดกแรกเกดยงทางานไมเตมท ทาใหขบบลรบนออกไดไมหมด ในเดกแรกเกดปกตทวไปจะเหนตวเหลองใน 2-5 วนแรกหลงเกด และมกจะหายไปใน 2 สปดาหแรก โดยไมมอนตรายแตอยางใด ทราบไดอยางไรวาบลรบนสงแคไหน การดดวยสายตาจะบอกไดพอประมาณ ปกตตวเหลองมกจะเรมตนเหนไดชดเจน ทตา ใบหนา ลามมาถงสวนลางของรางกาย คณแมลองใชมอกดลงไปทผวหนง ของลก จะเหนลกษณะสผวของลกวาเหลองหรอไม ถาสเหลองลามมาถงหวเขา มกแสดงวาเหลองถงขนตองรกษา เพราะถาเหลองระดบทสงมากเกนไปจะ ทาอนตรายตอสมอง เกดสมองพการในระยะตอมา ใหรบสงไปโรงพยาบาล เพอตรวจดระดบบรรบนและรบการรกษาโดยสองไฟ การปองกนไมใหลกตวเหลองเพมจนถงกบตองใหการรกษาได โดยกระตนใหลกดดนมแมตงแตหลงเกดใหมใหบอยเกนกวา 8 ครงตอวน หวนานมในวนแรกๆ จะกระตน การขบถายทางลาไสของลก ทาใหขบขเทาออกมาไดเรว ไมมสารบลรบนคงคาง ในรางกาย

การสงเกตอาการผดปกตของทารกแรกเกดและการแกไข 1. ไขทารกจะมอาการผวหนงอน/รอน รองกวน งอแง ไมควรหอผาหนา ควร ใสเสอและกางเกงใหลก และเชดตวดวยนาอน กระตนใหดดนมมารดาทก 2 ชวโมง ถาหากพบวาทารกมไขสง กระสบกระสายรวมกบมอาการซม ไมยอมดดนม ใหรบ นามาพบแพทย

2. อาการตวเยน ทารกจะมผวหนงเยน ซดหรอคลา ซมไมดดนม หายใจเรว ถาทารกตวเยนใหหอตวดวยผาหนาๆ ปรบอณหภมหองใหเหมาะสม แลวใหรบนามา 36 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก พบแพทย 3. อาการตวเหลอง เปนลกษณะทผวหนงทารกมสเหลอง ทมกพบไดใน 2-3 วนแรกหลงเกด สงเกตจากการดทตา และผวหนง ถาไมเหลองมากจะไมมอนตราย ถาพบวาตวเหลองมาก มองเหนไดชด และเดกมอาการซมลง ไมคอยดดนม ใหรบ นามาพบแพทยจะไดรบการรกษาโดยการสองไฟ เพอใหมการขบสารตวเหลองออก มาทางอจจาระและปสสาวะ

90

4. การสารอกหรออาเจยน การแหวะนมเลกๆ นอยๆ เปนภาวะปกตของทารก แรกเกด เนองจากหรดของกระเพาะอาหารยงทางานไดไมด ทาใหหปดไมสนท แตถามอาการสารอกและพบวาปลายมอ ปลายเทาเยน ใหรบนามาพบแพทย

5. อจจาระ ของทารกทดดนมแมจะมลกษณะ คอนขางเละๆ สเหลอง เนอ ละเอยด หลงจากการถ ายขเทาใน 2-3 วนแรก เดกบางคนย งดดนมแม บ อย ยงถายบอย ถาเดกดปกตไมซม นาหนกเพมขน หรอรางกายเจรญเตบโตดถอวา เปนสงปกตสาหรบทารกทไดรบนมผสม อจจาระมกจะแขง และมจานวนมาก หลง การถายอจจาระหรอปสสาวะ ใหทาความสะอาดกนและอวยวะสบพนธ และเปลยน ผาออมทกครง 6. เยอบบตาอกเสบ นาตาไหลหรอมขตา มาก ใหนาลกมาพบแพทย

7. สะดออกเสบ บวม แดง หรอมหนอง และมกลนเหมน ใหนาลกมาพบ แพทย 8. ผนแดง หรอรอยถลอกตามรางกาย โดยเฉพาะบรเวณกน ใหนาลกมาพบ แพทย 9. ภาวะสะอก อาจพบไดในทารกปกตหลงดดนมมารดา ใหอมเรอในทา ปกตหรออาจลดปรมาณนมในแตละมอ แตใหบอยครงขน

การปองกนการเกดโรคปอดอกเสบ ปอดอกเสบ หรอ ปอดบวม (Pneumonia) หมายถง การอกเสบของเนอปอด* ซงประกอบไปดวยถงลม

ปอดและเนอเยอโดยรอบ ทาใหปอดทาหนาทไดนอยลง เกดอาการหายใจหอบเหนอย หายใจลาบาก ซงจดเปนภาวะรายแรงและผปวยอาจมอาการรนแรงจนถงขนเสยชวตได โดยเฉพาะอยางยงในกลมเสยง เชน เดกเลก ผสงอาย ผทมภมคมกนตานทานโรคตา ฯลฯ อยางไรกตามถาตรวจพบในระยะแรกเรมกมทางเยยวยารกษาใหหายได กลมเสยง : ปจจยเสยงททาใหเกดโรคปอดอกเสบ ไดแก

อาย ในทารก เดกเลก และผสงอาย เพราะรางกายมความบกพรองในการปองกนและกาจดเชอโรค (ในผสงอายทมภมคมกนตานทานโรคตา จะมโอกาสเสยงทจะเกดโรคแทรกซอนจากปอดอกเสบไดสงมาก เชน การตดเชอในกระแสเลอด หรอภาวะการหายใจลมเหลว ซงจะเปนสาเหตทาใหผสงอายทเปนโรคนเสยชวตไดสงถง 50%) การสบบหร ดมสรา หรอรบประทานยาบางชนด เชน ยาสเตยรอยด ยารกษาโรคมะเรง หรอยาเคมบาบดเปนประจา ซงจะมผลกระทบตอระบบภมคมกนตานทานโรคและการกาจดเชอโรค

การมโรคประจาตวบางอยาง เชน โรคหวใจ โรคเบาหวาน โรคมะเรง โรคเอดส โรคถงลมโปงพอง โรคหลอดลมพอง โรคหลอดลมอกเสบเรอรง โรคหดเรอรง โรคไตเรอรง โรคตบแขง โรคพษสราเรอรง ฟนผ เหงอกเปนหนอง ฯลฯ รวมถงผทมภมคมกนตานทานโรคตา เชน ทารกทคลอดกอนกาหนด ทารกแฝด ทารกทมนาหนกตวนอย เปนตน

การไมรกษาสขภาพและอนามย เชน การขาดสารอาหาร การมสขภาพทรดโทรม การอยอาศยในสถานททไมมการถายเทอากาศดพอ การอยททมมลภาวะทตองหายใจและสดเอามลภาวะนนเขาไปในปอด

การสาลก เปนกรณทเกดจากการสาลกเอานาและสงปนเปอน (ในผปวยจมนา) , นายอยในผปวยโรคกรดไหลยอน, สารเคม (เชน นามนกาด เบนซน) หรอเศษอาหารเขาไปในปอด ซงมกพบไดในเดกเลก ผสงอาย ผปวย

91

อมพาต ลมชก หมดสต หรอผทดมแอลกอฮอลจด จงทาใหปอดอกเสบจากการระคายเคองของสารเคมหรอการตดเชอ เรยกวา “ปอดอกเสบจากการสาลก” (Aspiration Pneumonia) ซงการอกเสบนอกจากจะเกดจากสารระคายเคองแลว ยงอาจเกดจากเชอโรคทมอยในชองปากและคอหอยทถกสาลกลงไปในปอดดวย (ปอดอกเสบทเกดจากการสาลกมกเปนทปอดขางขวามากกวาขางซาย เนองจากหลอดลมขางขวาหกมมนอยกวาขางซาย)

วธปองกนโรคปอดอกเสบ เดกทกคนควรไดรบการฉดวคซนรวมปองกนโรคคอตบ บาดทะยก และไอกรน (DTP vaccine), วคซน

รวมเอมเอมอารปองกนโรคหด คางทม และหดเยอรมน (MMR), วคซนปองกนอสกอใส (Varicella vaccine) หรอจะฉดวคซนรวมปองกนโรคหด คางทม หดเยอรมน และอสกอใส (MMRV) ทรวมอยในเขมเดยวกนกได สวนผทอยในกลมเสยง ควรไดรบการฉดวคซนปองกนไขหวดใหญ ( Influenza vaccine) และฉดวคซนปองกนการตดเชอสเตรปโตคอกคส นวโมเนยอ (Pneumococcal vaccine) เพอปองกนโรคปอดอกเสบเพมเตมดวย

สาหรบวคซนปองกนโรคปอดอกเสบ (Pneumococcal vaccine) ควรแนะนาใหฉดในผสงอายทอายมากกวา 65 ป, ในผมอาย 19-64 ปทสบบหรหรอเปนโรคหด และในผมอาย 2-65 ปทมภมคมกนตานทานโรคตาหรอมโรคเรอรง โดยการฉดจะฉดเขากลาม 1 เขม และในบางรายอาจพจารณาใหฉดซาหลงครงแรก 5 ป (เชน ในรายทมภมคมกนตานทานโรคตา) หรอหากการฉดครงแรกทกอนอาย 65 ป และไดรบการฉดมานานกวา 5 ปแลวกอาจพจารณาฉดกระตน 1 ครง หลงจากครงท 2 ไปแลวกไมมความจาเปนตองฉดซาอกแตอยางใด (การฉดวคซนนอกจากจะชวยปองกนโรคปอดอกเสบแลว ยงชวยลดความรนแรงของโรคไดอกดวย หากพบวามการตดเชอเกดขนในภายหลง)

หลกเลยงปจจยเสยงตาง ๆ เชน การสบบหร การดมสรา การใชสารเสพตด ภาวะทพโภชนา ควนไฟ ควนจากทอไอเสยรถยนต หรออากาศทหนาวเยน

อยานอนอมนามนกาดเลน และควรเกบนามนกาดใหหางจากมอเดก อยาใหเดกฉวยไปอมเลน

อยาฉดยาดวยเขมและกระบอกฉดยาทไมผานกรรมวธฆาเชอ เพราะมโอกาสตดเชอสแตฟโลคอกคส ออเรยส กลายเปนโรคปอดอกเสบชนดรายแรงได

งดการสบบหร เพอปองกนมใหเปนโรคทางปอดเรอรง เชน หลอดลมอกเสบ ถงลมปอดโปงพอง หากมโรคประจาตว หรอเมอเปนโรคหวด ไขหวดใหญ หด อสกอใส เปนตน ควรดแลรกษาตงแตเนน ๆ หมนดแลสขภาพของตนเองใหแขงแรงอยเสมอ โดยการออกกาลงกายเปนประจา รบประทานอาหารทมประโยชนใหครบ 5 หม พกผอนใหเพยงพอ อยาตรากตราทางานหนกมากเกนไป

ในชวงทมการระบาดของโรคตาง ๆ หรอมคนใกลชดปวยเปนโรค เชน คนในบาน โรงเรยน หรอในททางาน ควรปฏบตดงน

หลกเลยงการเขาไปในททมผคนแออด เชน หางสรรพสนคา สถานบนเทง โรงภาพยนตร งานมหรสพ เปนตน แตถาหลกเลยงไมได ควรสวมหนากากอนามย หมนลางมอดวยนากบสบใหสะอาด หรอชโลมมอ

92

ดวยแอลกอฮอลเพอกาจดเชอโรคทอาจตดมาจากการสมผสถกเสมหะของผปวย และอยาใชนวมอขยตาหรอแคะไชจมกถายงไมไดลางมอใหสะอาด

ไมควรใหเดกเลกโดยเฉพาะเดกทมอายตากวา 1 ปและผทมสขภาพไมแขงแรงคลกคลกบผปวย

อยาเขาใกลหรอนอนรวมกบผปวย แตถาจาเปนตองดแลผปวยอยางใกลชด ควรสวมหนากากอนามยและหมนลางมอดวยนากบสบใหสะอาดอยเสมอ

ไมใชสงของเครองใช เชน แกวนา จาน ชาม ผาเชดหนา ผาเชดตว โทรศพท ของเลน เครองใชตาง ๆ ฯลฯ รวมกบผปวย และควรหลกเลยงการสมผสมอกบผปวยโดยตรง

กรณผปวยชวยเหลอตวเองไมไดตองสอนCare giverใหชวยเคาะปอด/พลกตะแคงตวถาใหอาหารทางสายยางตองปฏบตตามวธการใหอาหารทางสายยางอยางเครงครงปองกนไมใหสาลกอาหาร

การดแลตนเองในเบองตนเมออยทบาน เมอสงสยวาจะเปนปอดอกเสบ (มอาการไข ไอ เจบหนาอก และหอบเหนอย) ควรรบมาพบแพทยภายใน 1-2 วน เพอรบการตรวจวนจฉย ผปวยไมควรรกษาดวยตนเอง อยางไรกตาม การดแลตนเองเมอเปนปอดอกเสบนาจะม 2 กรณ คอ เปนปอดอกเสบเลกนอยแลวแพทยใหการรกษาแบบผปวยนอก (ใหกลบบาน) และในกรณทเปนปอดอกเสบและเขารบการรกษาในโรงพยาบาลแลวและแพทยพจารณาใหกลบบานเพอรกษาและพกฟนตวอยทบาน โดยทง 2 กรณ ผปวยควรปฏบตดงน

1. รบประทานยาและปฏบตตามคาแนะนาของแพทยอยางจรงจง โดยเฉพาะการรบประทานยาปฏชวนะทตองรบประทานใหครบ และไมควรหยดยาเอง (ถาผปวยมอาการดขนภายใน 3 วน ควรรบประทานยาปฏชวนะตดตอกนนาน 10-14 วน แตถาไมดขน หรอมอาการหอบมาก ตวเขยว ควรรบไปพบแพทย)

2. รบประทานอาหารทมประโยชนใหเพยงพอตอความตองการของรางกาย เนองจากเปนชวงทรางกายตองการพลงงานในการตอสกบโรคและซอมแซมรางกายใหฟนตว ผปวยควรเฝาสงเกตอาการแทรกซอนทอาจจะเกดขนไดอยางใกลชด เชน มไขนานเกน 4 วน (ถาเปนหวดหรอไขหวดใหญทไมมภาวะแทรกซอน อาการไขมกจะทเลาไดภายใน 4 วน), มไขเกดขนใหมหลงจากไขลงแลว 1-2 วน, ไอมเสมหะเปนสเหลอง เขยว สสนม หรอมเลอดปน, มอาการเจบแปลบหนาอกเวลาหายใจเขาหรอไอแรง ๆ , มอาการหายใจหอบเหนอย หายใจลาบากไมคอยสะดวก, รบประทานอาหารไดนอย มนาหนกตวลดลง หรอสงสยวามภาวะแทรกซอนรนแรงเกดขน ควรรบไปพบแพทยกอนกาหนดโดยเรว สาหรบผปวยทเปนโรคตดตอตาง ๆ ควรแยกตวออกหางจากผอน ไมนอนปะปนหรออยคลกคลใกลชดกบผอน เวลาไอหรอจามควรใชผาปดปากและจมก สวนเวลาทเขาไปในสถานททมคนอยกนมาก ๆ ควรสวมหนากากอนามยดวยทกครง

การปองกนการตดเชอในผปวยใหอาหารทางสายยาง การใหอาหารทางสายยาง เปนวธการใหอาหารเมอมปญหาในการใหอาหารทางปาก แตระบบทางเดน

อาหารยงทาหนาทอยในเกณฑด คอ การยอยและการดดซมเขาสรางกายด แตผปวยมปญหา เชน กลนลาบาก รบประทานอาหารไมได หรอรบประทานอาหารไดไมเพยงพอ ขาดอาหาร ผปวยทไมรสกตว เชน โรคทางสมอง

93

หรอไดรบการการผาตดเกยวกบปาก ในผปวยทยงคงตองใหอาหารผานทางสายยางทบาน ญาตจะตองเรยนรวธการเตรยมอาหารเหลวทจะใหทางสายยาง และวธการใหอาหารทางสายยางแกผปวย ตลอดจนการสงเกตอาการของผปวยขณะใหอาหารดวยเตรยมของใชในผปวยทมสายยางใหอาหารผานจมก 1. กระบอกใหอาหารทางสายยางขนาด 50 ซซ

2. อาหารเหลว หรออาหารของสาเรจรปทเตรยมใหผปวย 3. นาตมสกสาหรบใหผปวยหลงใหอาหารสายยางเรยบรอยแลว 4. พลาสเตอรผาสาหรบเปลยนทจมกเมอเปอน 5. ถงและสายตอใหอาหาร

6. สาล วธการใหอาหารทางสายยาง

1. เตรยมของเครองใชในการใหอาหารทางสายยาง อาหารเหลวทเตรยมใหผปวย รวมทงยาของผปวยทมใหหลงอาหารใหพรอม

2. จดทานอนใหผปวยศรษะอยสงอยางนอย 45 องศา ในรายทผปวยไมรสกตวควรใหหนนหมอน ตงแตหลงจนถงศรษะโดยใชหมอน 2 ใบใหญหรอจดใหผปวยนงพงพนกเตยงหรอใหนงเกาอ

3. ผทจะใหอาหารตองลางมอใหสะอาดตามวธการลางมอทถกวธ 4. ในผปวยทเจาะคอมทอหายใจ ใหดดเสมหะในหลอดลมคอกอนเพอปองกนผปวยไอ จากการมเสมหะ

มาก ขณะใหอาหารทางสายยาง ปองกนภาวะแทรกซอน ปอดอกเสบจากการสาลกอาหาร 5. ลางมอภายหลงดดเสมหะเสรจ 6. ดงจกทปดหวตอปลายสายใหอาหารออก ขณะเดยวกนใชนว พบสายคบเอาไว เพอปองกนลมเข า

กระเพาะอาหารผปวย เพราะจะทาใหผปวยทองอดได 7. ใชสาลชบนาตมสก เชดบรเวณจกใหอาหารทางสายยาง 8. เอากระบอกใหอาหาร พรอมลกสบตอกบหวตอและปลอยนวทคบสายออก ทาการทดสอบดวาปลาย

สายยางใหอาหารยงอยในกระเพาะอาหารหรอไมโดย 8.1 ใชกระบอกใหอาหารดดอาหารหรอนาออกจากพระเพาะ ถามมากเกด 50 ซซใหดนอาหาร นากลบคนไปอยางชาๆ และเลอนเวลาออกไปครงละ 1 ชวโมง แลวมาทดสอบดใหม ถามไมเกน 50 ซซ ใหดนอาหารนากลบคนไปอยางชาๆ และใหอาหารได

8.2 ถาดดออกมาแลว ไมมอาหารตามขนมาเลย ใหดดลมเขามาในกระบอกอาหาร ประมาณ 20 ซซ แลวตอเขากบสายใหอาหารพรอมกบเอาฝามออกดานหนง หรอห แนบเขากบใตชายโครงดานซาย ดนลมในกระบอกใหเขาไปในกระเพาะอาหารอยางชา ถาสายอยในกระเพาะอาหารจะรสกหรอไดยนเสยงลมเขาไปในกระเพาะ อาหาร จากนนใหดดลมออกดวย อาจจะประมาณ 20 ซซ กไมเปนไร

94

8.3 ถาดดออกมาแลวไดของเหลวสนาตาลเขมๆ ควรปรกษาพยาบาลเยยมบาน เพราะผปวยอาจมปญหาแผลในกระเพาะอาหารได

9. พบสายยาง ปลดกระบอกใหอาหารออก เอาลกสบออกจากกระบอกแลวตอกระบอกเขากบสายใหอาหารใหม

10. เทอาหารใสถง จดตาแหนงใหสงกวาผปวย ปลอยใหอาหารไหลตามสายชาๆ อยาใหอาหารไหลเรวมากเกนไป ถาเรวมากตองปรบความเรวใหม เพราะการใหอาหารเรวมากเกนไป จะทาใหผปวยคลนไส อาเจยน ปวดทอง หรอทองเดน 11. เมออาหารหมดใหเตมนาและยาหลงอาหารทเตรยมไว เตมนาตามอกครง จนยาไมตดอยในสายยาง และไมควรมนาเหลอคางอยในสาย

13. พบสาย ปลดถงใหอาหารออก เชดหวตอดวยสาลชบนาตมสกปดจกหวตอ ใหเรยบรอย 14. ใหผปวยนอนในทาศรษะสงหรอนงพกหลงใหอาหารตอไปอกประมาณ 1 ชวโมง

ขอควรระวง 1. ทดสอบตาแหนงของสายยางวาอยในกระเพาะอาหารหรอไมกอนใหอาหารทกครง 2. ระวงไมใหลมผานเขาสายยาง หรอใหผานเขานอยทสด โดยการหกพบสายยางทกครงทใหอาหารนา

และยา 3. การใหอาหารทเปนนมผงหรอนมผสมสาเรจรปโดยการหยด มกมปญหาการตกตะกอน อตราการไหล

ชาลง หรอหยดไหล ควรเขยาขวดเปนระยะหรอปรบระดบหยดใหม 4. สงเกตอาการผดปกตทอาจเกดขนได เชน ทองเดน ทองผก ทองอด คลนไส อาเจยน ปวดทอง ขาด

สารอาหาร ขาดสมดลนาและเกลอแร ควรพาไปพบแพทย

95

เอกสารอางอง

1. สานกงานสาธารณสขจงหวดพษณโลก. สรปแนวทางการปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอในหนวยบรการปฐมภม, 2553.

2. สมหวง ดานชยวจตร. วธปฏบตเพอปองกนและควบคมโรคตดเชอในโรงพยาบาล. สมหวง ดานชยวจตร. บรรณาธการ. พมพครงท1 กรงเทพฯ : โรงพมพอกษรสมย.2548.

3. อะเคอ อณหเลขกะ. ความรในการปองกนการตดเชอในโรงพยาบาล. พมพครงท 5, เชยงใหม : โรงพมพมงเมอง. 2547.

4. อะเคอ อณหเลขกะ. การตดเชอในโรงพยาบาล : ระบาดวทยาและการปองกน. พมพครงท4, เชยงใหม : โรงพมพมงเมอง. 2551.

5. สานกโรคเอดส วณโรค และโรคตดตอทางเพศสมพนธ. แนวปฏบตของสถานพยาบาลในการใหบรการ ปองกนการตดเชอจากการสมผส. พมพครงท1, กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศ ไทย จากด. 2552.

6.http://www.mmm.ru.ac.th/column-aj/images-1/2012/08/22/16-00/22-7.pdf 7. http://th.md.chula.ac.th/dekheartchula/index.php/