คมอ

แนวทางการด าเนนงาน

“วดสงเสรมสขภาพ”

ป 2556

ค าน า

วด คอ ทนทางสงคมอยางหนงของชมชน เปนศนยกลางทางวฒนธรรมมาแตเดม อกทงเปนทยดเหนยวจตใจ พลงศรทธาของชาวบาน สา มารถเชอมคต ความเชอและประเพณตางๆ อนเปนเอกลกษณเฉพาะทองถน วดกบชมชน และผสงอาย มความสมพนธกนใกลชดลกซง จนยากจะแยกจากกนได ชวตคนในชมชนเกยวพนกบวดตงแตเกดจนกระทงตาย แนวความคดเรอง “วดสงเสรมสขภาพ” มจดมงหมายเพอ การสงเสรมคณภาพชวตของพระสงฆ บคลากรในวด ตลอดจนผสงอายและครอบครวทมารวมท ากจกรรมในวด อกทงสงเสรมการมสวนรวมของชมชนในการท านบ ารงพฒนาวดเพอเปนการสบทอดพระพทธศาสนา โดยบรณาการการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมรวมกบศลปวฒนธรรมในความเปนวด โดย มคณสมบตการด าเนนงาน 5 ร. คอ สะอาดรมรน สงบรมเยน สขภาพรวมสราง ศลปะรวมจต (วญญาณ) และชาวประชารวมพฒนา

กรมอนามย ไดสนบสนนการด าเนนงาน วดสงเสรมสขภาพมาอยางตอเนองตงแตป 2545 จนถงปจจบน มวดทผานเกณฑประเมน เปนวดสงเสรมสขภาพดเดน จ านวน 798 วด และผานเกณฑประเมนขนพนฐานของวดสงเสรมสขภาพ จ านวน 2,115 วด รวมทงสน 2,914 วด โดยไดรบความรวมมอ รวมใจ จากพระผน าฝายบรรพชต กรรมการวด ผสงอาย และประชาชนรอบวด เจาหนาทสาธารณสขในพนท องคกรปกครองสวนทองถน และเกดการมสวนรวมในการพฒนาอยางตอเนอง ใหวดเออโอกาสตอการพฒนา คณภาพชวต และการจดสภาพแวดลอมทเออตอการสงเสรมสขภาพ

เพอใหการด าเนนงานวดสงเสรมสขภาพมองคประกอบทครอบคลมทงประเดนสงเสรมสขภาพ เฝาระวง ปองกนควบคมโรค และภยสขภ าพ รวมทงการอนามยสงแวดลอม ซงจะสงผลใหกลมเปาหมายไดรบประโยชนสงสด จงมการปรบเกณฑวดสงเสรมสขภาพ ฉบบปรบปรงใหม ป 2556 ฉบบน โดย คณะท างานพฒนาวดสงเสรมสขภาพปลอดโรค ป งบประมาณ พ.ศ. 2555 ในภาพรวมของเนอหาสาระของเกณฑยงคงองคป ระกอบทง 5 องคประกอบ แตมการปรบเปลยนในประเดนยอยและเพมเตมประเดนทส าคญ รวมเปน 18 ตวชวด และไดรบฟงความคดเหนจากบคลากรผประเมนวดสงเสรมสขภาพและวดสงเสรมสขภาพทผานเกณฑ ทงจากสวนกลางและสวนภมภาค คณะท างานฯไดน ามาปรบเพอใหเกดความเหมาะสมแกการน าไปใชยงขน

ขอขอบพระคณผบรหารกรมควบคมโรค กรมอนามย และผแทนส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต นกวชาการและผทเกยวของทกทาน คณะท างานฯ หวงเปนอยางยงวา คมอการประเมนวดสงเสรมสขภาพ ฉบบปรบปรงใหม ป 2556 น จะเปนเครองมอททกทานน าไปใชเปนแนวทางในการพฒนาวดสงเสร มสขภาพใหเออประโยชนแกพระภกษสงฆ และฆราวาสในชมชนสบตอไป

คณะท างานพฒนาวดสงเสรมสขภาพฯ

สารบญ

เรอง หนา

กรอบแนวคด วดสงเสรมสขภาพ 1 เกณฑมาตรฐานวดสงเสรมสขภาพ 2 แนวทางการประเมน วดสงเสรมสขภาพ 13 ภาคผนวก รายละเอยดมาตรฐานเกณฑการประเมนวดสงเสรมสขภาพ 22

กรอบแนวคด วดสงเสรมสขภาพ

ส านกสงเสรมสขภาพ

กรมอนามย

ศนยอนามย เขต 1-12, สสจ.

ส านกงานพระพทธศาสนา

วดทมความพรอม

เขารวมโครงการ

บรหารจดการโดยความรวมมอของหนวยงาน ทองถน ชมชน

ความส าเรจ ผานเกณฑ วดสงเสรมสขภาพ

- มคณสมบตการด าเนนงาน

- สนบสนนสอ ประกาศเกยรตคณ

ประจ าป

- ประสานงาน ตดตามประเมนผล

ประเมนตนเอง

พฒนาและปรบปรงสภาพแวดลอม

ชมชน ทองถน มสวนรวม

คณะท างานตรวจสอบการด าเนนงาน

กจกรรมและผลงาน

คนหาวดเขารวมโครงการ

จดทมรวมประเมน

ตดตามด าเนนงาน

สนบสนนองคความร

คณะท างานหาแนวทางแกไข

เมอผลด าเนนงานไมไดตามทคาดหวง

1 2

3

4 5

พระสงฆ ประชาชน ในพนทด าเนนการมสขภาพทดและอยในสงแวดลอมทเออตอการสงเสรมสขภาพ

เกณฑมาตรฐานวดสงเสรมสขภาพ

มจ านวน 5 องคประกอบ 18 ตวชวด ไดแก 1. สะอาด รมรน ( 7 ตวชวด ) 2. สงบ รมเยน ( 2 ตวชวด ) 3. สขภาพ รวมสราง ( 5 ตวชวด ) 4. ศลปะรวมจต (วญญาณ) ( 3 ตวชวด ) 5. ชาวประชา รวมพฒนา ( 1 ตวชวด )

เกณฑประเมนวดสงเสรมสขภาพ แบงเปน 3 ระดบ 1. ระดบพนฐาน จ านวน 35 ขอ 2. ระดบกาวหนา จ านวน 30 ขอ 3. ระดบยงยน จ านวน 31 ขอ

แบบประเมนมาตรฐานวดสงเสรมสขภาพ(ฉบบปรบปรง พ.ศ.2556)

ชอวด……………………………………………………………..…………………………………………สถานทตง เลขท.................................................................................... หมท............................ต าบล.........................................................อ าเภอ............................................จงหวด........... ........................................................... รหสไปรษณย.....................................................โทรศพท............................................................เขตเทศบาล/ อบต. ............................................... .......... จ านวนพระทงหมด...............................................รป เณร...................................รป แมช..................................รป รวม............................................รป

1. ค าชแจง 1. แบบประเมนวดสงเสรมสขภาพ(ฉบบปรบปรง พ.ศ.2556) ใชเปนแบบประเมนของเจาหนาทผเยยมประเมน ซงประกอบดวยเจาหนาทสาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถน ตวแทนชมชนและผเกยวของ ใชเปนแบบประเมนเพอรบรองวดสงเสรมสขภาพ วาพฒนาไดตามเกณฑมาตรฐานวดสงเสรมสขภาพ อยในระดบใด 2. วดสงเสรมสขภาพ ทเขารวมโครงการควรไดรบค าชแจงการใชแบบประเมนนเพอเตรยมความพรอมและด าเนนการปรบปรงแกไข กอนรบการตรวจประเมน 3. เกณฑการประเมน วดสงเสรมสขภาพ แบงเปน 3 ระดบ ดงน - เกณฑพนฐาน คอ มกจกรรมผานตามเกณฑพนฐานครบถวน - เกณฑกาวหนา คอ มกจกรรมผานตามเกณฑพนฐานและกาวหนาครบถวน - เกณฑยงยน คอ มกจกรรมผานตามเกณฑพนฐาน กาวหนา และยงยนครบถวน 4. มหลกฐานการด าเนนงานตามเกณฑการประเมนทก าหนด

2. การใชแบบประเมน ครงท 1 ส ารวจขอมลพนฐานเพอน ามาวางแผนในการพฒนาปรบปรงวดสงเสรมสขภาพ ในดานตางๆ และเยยมประเมนเพอเตรยมความพรอมกอนขอรบการตรวจประเมน ครงท 2 การเยยมประเมนจากคณะผเยยมประเมน เพอการรบรองมาตรฐาน

3.ผลการประเมน

รายละเอยด ผลการประเมนครงท 1 ผลการประเมนครงท 2 เกณฑการประเมน o อยในเกณฑมาตรฐานระดบพนฐาน

o อยในเกณฑมาตรฐานระดบกาวหนา o อยในเกณฑมาตรฐานระดบยงยน

o อยในเกณฑมาตรฐานระดบพนฐาน o อยในเกณฑมาตรฐานระดบกาวหนา o อยในเกณฑมาตรฐานระดบยงยน

ค าแนะน าของผประเมน

………………………………………………….. ………………………………………………….. ………………………………………………….. …………………………………………………..

………………………………………………….. ………………………………………………….. ………………………………………………….. …………………………………………………..

ชอผประเมน ต าแหนง หนวยงาน วน/ เดอน/ ปทประเมน

………………………………………………….. ………………………………………………….. ………………………………………………….. …………………………………………………..

………………………………………………….. ………………………………………………….. ………………………………………………….. …………………………………………………..

* รายละเอยดอยในภาคผนวก

มาตรฐานวดสงเสรมสขภาพ (ฉบบปรบปรง พ.ศ.2556)

เกณฑ รายละเอยดกจกรรมท

ประเมน มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน

1.สะอาด รมรน - อาคาร สถานท - บรเวณ และสภาพแวดลอมภายในวด - การปองกนควบคมโรค

1.1 อาคารสถานท

1. อาคารตางๆ เชน อโบสถ ศาลาการเปรยญ กฏ โรงครว เปนตน มความมนคง แขงแรง โดยมพน ฝาผนง เพดานท าดวยวสดคงทน อยในสภาพด และสะอาด 2. ภายในอาคารตางๆ เชน อโบสถ ศาลาการเปรยญ กฏ โรงครว เปนตน มการระบายอากาศทด ไมมกลนเหมน กลนอบ และมการจดแสงสวางใหเหมาะสมตอการท ากจกรรมนน 3.แบงพนทใชสอยเปนสดสวนและเหมาะสม

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา

1.2 หองน า หองสวม 1.หองน า หองสวม และอางลางมอ มจ านวนเพยงพอสะอาดและปลอดภย จดแยก ชาย–หญง และพระภกษ มขอความหรอสญลกษณชดเจน - สวมชาย 1 : 50 คน - สวมหญง 1 : 50 คน - สวมพระ- แมช 1: 6 รป

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มสวมแบบนงราบ และมราวจบ ส าหรบผสงอายและผพการ 3. มทปสสาวะชาย 1 : 30 คน

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2.ผานเกณฑมาตรฐานสวมสาธารณะระดบประเทศ (HAS)*

* รายละเอยดอยในภาคผนวก

เกณฑ รายละเอยดกจกรรมทประเมน

มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน

1.3 สขาภบาลอาหารและน า

1. มบรการน าดม/ น าใชทสะอาดและเพยงพอ* 2. โรงอาหาร และหองครว ตองด าเนนการใหถกสขลกษณะ ดงน* 2.1 บรเวณทเตรยม-ปรงและทรบประทานอาหาร สะอาด ไมวางอาหารบนพน และใชชอนกลางในการตกชม 2.2 อาหารสด และอาหารแหง แยกเกบเปนสดสวน 2.3 สารปรงแตงอาหาร อาหารทปรงส าเรจแลว น าดมเครองดม และน าแขง บรรจในภาชนะทสะอาดและมการปกปด 2.4 ภาชนะอปกรณ ตองสะอาด ไมช ารด และไมใชปะปนกนระหวางอาหารดบและอาหารสก 2.5 การลางภาชนะอปกรณ ดวยวธการอยางนอย 2 ขนตอน ไมลางบนพน และเกบอยางถกวธ 2.6 ในครวตองมทรองรบเศษอาหาร 2.7 ผปรง ผเสรฟ (ผประเคน) ตองแตงกายสะอาด และลางมอใหสะอาดกอนสมผสอาหารทกครง

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2.โรงอาหาร หองครว/ รานอาหาร / แผงลอย ไดมาตรฐานตามขอก าหนดดานสขาภบาลอาหาร* 3. โรงครว โรงอาหาร มบอดกขยะ / บอดกไขมนใชงานไดด ถาไมมทอสาธารณะ ตองมบอซม

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2.โรงอาหาร หองครว/ รานอาหาร / แผงลอย ผานเกณฑ Clean Food Good Taste *

* รายละเอยดอยในภาคผนวก

เกณฑ รายละเอยดกจกรรมทประเมน

มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน

1.4 ขยะ, การจดการน าเสยและเหตร าคาญ

1. มภาชนะรองรบขยะมลฝอยทถกหลกสขาภบาล ท าดวยวสดแขงแรง ท าความสะอาดงาย ไมรวซม มฝาปดมดชด* 2. มการเกบรวบรวมและจดการขยะมลฝอยตามหลกสขาภบาล* 3. จดการน าเสย ทถกหลกสขาภบาล โดยมรางหรอทอระบายน ารอบบรเวณไมอดตน 4.ในบรเวณวดไมมน าขงนองและไมเปนแหลงเพาะพนธลกน ายงลาย

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มภาชนะรองรบขยะมลฝอยทถกหลกสขาภบาล และแยกเปน 3 ประเภท คอ มลฝอยทวไป มลฝอยน ากลบมาใชใหม และมลฝอยอนตราย รวมทงมการท าความสะอาดอยางสม าเสมอ 3. ไมพบขยะมลฝอยตกคางหรอตกหลนตามพนถนน ทอหรอทางระบายน า รวมถงพนทใชสอยอนๆ 4. มการจดการเหตร าคาญ ไมมกลนเหมน ควน ฝนละออง เสยงดง หรอสงอนใดทสงผลกระทบตอผอยอาศยใกลเคยง

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2..มการน าขยะมลฝอยไปแปรสภาพและใชประโยชน เชน ท าปยชวภาพ ปยหมก ขยะหอม ไบโอแก๏ส ฯลฯ

1.5 การปองกนควบคมโรค

1. ภาชนะขงน าทกภาชนะไมมลกน ายงลาย * 2.สนขและแมวไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา *

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มการประเมนผลการด าเนนงานโดยคณะกรรมการของวดทกเดอน (คา CI)* 3. สนขและแมว เพศเมย ทกตวในบรเวณวด ไดรบการท าหมนหรอฉดยาคม

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. ชมชนมสวนรวมในการท าความสะอาดวดอยางสม าเสมอ 3. จดพนท หรอมโรงเรอนส าหรบสนขและแมวพกอาศยอยางถกสขลกษณะ และมการแยกสตวปวย

* รายละเอยดอยในภาคผนวก

เกณฑ รายละเอยดกจกรรมท

ประเมน มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน

1.6 การปองกนอบตภยและการจราจร

1.พนอาคารไมลน สภาพลานจอดรถ ไมเสยงตอการเกดอบตเหต

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มอปกรณหรอมาตรการปองกนอคคภย* 3. มเอกสารแสดงถงการตรวจสอบสภาพการใชงานของถงดบเพลง

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. ตดตงอปกรณสญญาณเตอนภย 3. มแผนรองรบกรณสาธารณภย เชน การจดศนยพกพงชวคราวผประสบสาธารณภยในวด 4. มการซอมแผนกรณเกดสาธารณภยโดยการมสวนรวมของชมชน

1.7 การควบคมการบรโภคยาสบ* และ เครองดมแอลกอฮอล*

1. มการตดปายเครองหมายเขตปลอดบหรและเครองดมแอลกอฮอลบรเวณประตเขา-ออก วด หรอทเหนชดเจนตามความเหมาะสม 2.บรเวณวดไมมการจ าหนายและบรโภคเครองดมแอลกอฮอล 3. ไมมการถวายยาสบ แกพระภกษสงฆ

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มการตดเครองหมายเขตปลอดบหร ในอาคารและบรเวณวด 3. ไมมการสบบหรหรอพบการสบบหรในบรเวณวด 4. มการสอดแทรกเนอหาเกยวกบโทษพษภยของเครองดมแอลกอฮอลและยาเสพตด ในการเทศนาบรรยายธรรม 5. พระภกษสงฆไมสบบหรเพอเปนตวอยางและผน าทางสขภาพของชมชน

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. มนโยบายในการหามสบบหรในวด 3. สรางการมสวนรวมในชมชนโดยรณรงคใหวดเปนพนทปลอดบหร 100% ไมพบกนบหร ซองบหร 4. มกลไกและมาตรการปองกนยาเสพตด เครองดมแอลกอฮอล บหรในวด และในชมชน เชน มกจกรรมงดเหลาเขาพรรษา กฐนปลอดเหลา, งานศพปลอดเหลา ฯลฯ

* รายละเอยดอยในภาคผนวก

เกณฑ รายละเอยดกจกรรมท

ประเมน มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน

2. สงบ รมเยน - การเทศนา ปฏบตธรรม ท าบญ

- กจกรรมทเออตอการสงเสรมสขภาพ

2.1 เทศนา บรรยายธรรมและการใหค าปรกษา

1. มการสอดแทรก เรองการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค ในการเทศนาและบรรยายธรรมแกชมชน 2. ใหค าปรกษาดาน สขภาพอนามยทงทางกายและจตใจ ทงราย บคคล และครอบครวได

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มเอกสารความรดานการสงเสรมสขภาพ ในการเทศนาส าหรบชมชน

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. มการผลตสอการสงเสรมสขภาพ เพอเผยแพร ไดอยางเหมาะสม 3.บคลากรในวดใหค าปรกษาดานสขภาพแกชมชนเปนกลมได เชน กลมผสงอาย กลมแมบาน

2.2 การจดกจกรรมและบรรยากาศใหเออตอการสงเสรมสขภาพ

1. จดการสงแวดลอมภายในวด และจดกจกรรมเหมาะสมแกเพศและวย ใหเอออ านวยตอการดแล และรกษาสขภาพ 2.ไมมอบายมขภายในวด 3. จดมมใหความรเกยวกบสขภาพ 4. มสอเผยแพรทสนบสนนจากหนวยงานภายนอก

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2.มการปลกฝง ศลธรรม คณธรรมจรยธรรม และขนบธรรมเนยมประเพณอนดงามใหเดก และเยาวชน 3. จดกจกรรมการเขาคาย หรอโครงการอบรมพฒนาจตใจใหแกกลมหรอชมชน ได

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. เปนทศกษาดงาน จดการอบรมประชมสมมนาในดานสขภาพจตชมชนและดานอน ๆ ได

3. สขภาพ รวมสราง - กจกรรมสงเสรม

สขภาพบคลากรในวด

3.1 การดแลสขภาพบคลากรในวด

1.มองคความร หรอแสวงหา ความร ดแลสขภาพตนเอง การสงเสรมสขภาพและปองกนโรค

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มการตรวจสขภาพขนพนฐาน*

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. มการด าเนนงานดานการสงเสรมสขภาพใหกบพระในรายทมผลการตรวจผดปกต เพอลดปจจยเสยงดานสขภาพและการเจบปวยทวไป 3. มการแนะน าการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล และการฟนฟสขภาพในรายทจ าเปน

* รายละเอยดอยในภาคผนวก

เกณฑ รายละเอยดกจกรรมทประเมน

มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน

3.2 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร

1. มความรตามหลกโภชนาการ*

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มกจกรรมสงเสรมดานโภชนาการ *

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. มพฤตกรรมการบรโภคอาหารทถกหลกโภชนาการ 3. ชมชนสามารถจดรายการอาหารสงเสรมสขภาพในงานเทศกาลหรองานบญตางๆ 4. สงเสรมใหรานคา จ าหนายอาหารสงเสรมสขภาพ *

3.3 การดแลสขภาพชองปาก

1. มความรเรองทนตสขภาพผานทางสอสงพมพ การประชม/ อบรม/ สมมนา หรอเรยนรดวยตนเอง 2. ดแลอนามยชองปากตนเองเชาและกอนนอนทกวน

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2.สนบสนนการจดกจกรรมการสรางเสรมสขภาพ เชน มแปรงสฟน ยาสฟน มมความร 3. มการตรวจสขภาพฟนอยางนอยปละ 1 ครงและใหบรการตามความเหมาะสม

1.ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2.เปนแหลงเรยนรใหวดอนๆ 3.พระสงฆเปนแกนน าในการจดกจกรรมใหชมชน

3.4 การออกก าลงกาย 1. สงเสรมกจกรรมทางกายหรอออกก าลงกาย เชน การบรหารรางกายอยางสม าเสมอ ดวยอาการส ารวม เหมาะสม พอดในทอนควร *

1.ผานเกณฑระดบพนฐาน 2.พระภกษสงฆ เทศนสงสอนเกยวกบการออกก าลงกาย

1.ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2.สนบสนนใหมลานกฬาและกจกรรมการออกก าลงกายในวดอยางตอเนองสม าเสมอ

* รายละเอยดอยในภาคผนวก

เกณฑ รายละเอยดกจกรรมทประเมน

มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน

3.5 ระบบดแลและสงตอเมอเจบปวย

1. มมม/ หองพยาบาล/ มตยาสามญประจ าบาน / สมนไพร 2. มระบบการประสานการสงตอ เมอเจบปวยตองรกษาในสถานพยาบาล

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มระบบการดแลปฐมพยาบาลโดยพระสงฆดแลกนเอง

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. มระบบการดแลพระภกษสงฆทตดเตยงหรออาพาธ

4.ศลปะรวมจต(วญญาณ) - ด ารง รกษาสบสาน ศลปะ วฒนธรรม ประเพณและภมปญญา

-กจกรรมทเออ ตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

4.1 สงเสรมการศกษาธรรมะและสนบสนนใหเปนแหลงศกษาหาความรหรอเปนแหลงดงาน

1. เปนแหลงศกษาหาความร แหลงดงาน เชน พพธภณฑ บนทก / ใบลาน หนงสอ เอกสาร นทรรศการ

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. สงเสรมการศกษาธรรมะ เชน เขาคายคณธรรม ประกวดอานภาษาบาล สอนธรรมะวนอาทตย บวชสามเณรภาคฤดรอน บวชชพราหมณ สอนธรรมะในโรงเรยน เปนตน

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา

4.2 ประเพณวฒนธรรม ภมปญญา

1. สบสานวฒนธรรมประเพณและภมปญญา เชน งานสงกรานต ลอยกระทง เขาพรรษา การจกสาน หตถกรรม เปนตน

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. กจกรรมสงเสรมดานสขภาพโดยใชภมปญญาชาวบาน เชน การแพทยแผนไทย เปนตน

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. มสวนสมนไพรสาธต 3. สงเสรมการใชสมนไพรในวดและชมชน

* รายละเอยดอยในภาคผนวก

เกณฑ รายละเอยดกจกรรมท

ประเมน มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน

4.3 การอนรกษสงแวดลอม

1.ปลกจตส านก และสรางความตระหนกใหชมชน ในการอนรกษธรรมชาต และสงแวดลอม เชน เปนแกนการรณรงค

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. สงเสรมการด าเนนการอนรกษปาชมชน ปลกผกปลอดสารพษ ท าปยชวภาพ

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. สรางเครอขายประสานงานกบวด องคกรอน ๆ ทงภาครฐ เอกชน จดกจกรรมอนรกษทรพยากร / สงแวดลอม 3. สงเสรมเยาวชนในการอนรกษสงแวดลอมโดยพระภกษ 4. มเอกสารความรดานการอนรกษสงแวดลอมประกอบการเทศนาส าหรบชมชน

5. ชาวประชา รวมพฒนา - มสวนรวมใน การพฒนา - การบรหาร กรรมการ กฎ ระเบยบ - กระบวนการพฒนาส “วดสงเสรมสขภาพ”

5.1 มนโยบาย แผนงานและมการด าเนนงานตามแผน

1. มนโยบายการด าเนนงาน 2.มคณะกรรมการด าเนนงานวดสงเสรมสขภาพ 3. มการสอสารใหสาธารณชนทราบ

1. ผานเกณฑระดบพนฐาน 2. มการจดท าแผนและด าเนนงานตามแผนโครงการโดยชมชนมสวนรวม 3. มการสราง/ พฒนาแกนน าพระสงฆ 4. มการสนบสนนจากภาคสวนทองถน/ ชมชน ในการด าเนนกจกรรมตามแผนและโครงการโดยชมชนมสวนรวม

1. ผานเกณฑระดบพนฐานและระดบกาวหนา 2. ประเมนผลด าเนนงาน “วดสงเสรมสขภาพ” ไดดวยตนเอง 3. มนวตกรรมในดานการพฒนาเชงระบบด าเนนงานและสงประดษฐเพอการพฒนาสความยงยน 4. ชมชนมสวนรวมในการจดหางบประมาณเพอการบ ารงรกษา ซอมแซมวด

แนวทางการประเมน เกณฑวดสงเสรมสขภาพ

มาตรฐานระดบพนฐาน มาตรฐานระดบกาวหนา มาตรฐานระดบยงยน คณสมบต รายละเอยดกจกรรมทประเมน แหลงขอมล/หลกฐานการประเมน

1. สะอาด รมรน - อาคาร สถานท - บรเวณ และสภาพแวดลอมภายในวด

1.1 อาคารสถานท มความมนคง แขงแรง โดยมพน ฝาผนง เพดานท าดวยวสดคงทน อยในสภาพด และสะอาด มการระบายอากาศทด ไมมกลนเหมน กลนอบ และมการจดแสงสวางใหเหมาะสมตอการท ากจกรรม แบงพนทใชสอยเปนสดสวนและเหมาะสม

- สงเกตลกษณะทางกายภาพของตวอาคารตางๆ - สงเกตพน ผนง เพดาน ตองอยในสภาพด และสะอาด - สงเกตและประเมนสภาพการระบายอากาศและการจดแสงสวางในอาคาร - สงเกต/สอบถาม เกยวกบการจดแบงหรอการก าหนดพนทใชสอยตางๆ ภายในวด

1.2 หองน า หองสวม หองน า หองสวม และอางลางมอ มจ านวนเพยงพอสะอาดและปลอดภย จดแยก ชาย–หญง และพระภกษ มขอความหรอสญลกษณชดเจน สวมชาย 1 : 50 คน สวมหญง 1 : 50 คน สวมพระ - แมช 1 : 6 รป มสวมแบบนงราบ และมราวจบ ส าหรบผสงอายและผพการ มทปสสาวะชาย 1 : 30 คน ผานเกณฑมาตรฐานสวมสาธารณะระดบประเทศ ( HAS )

- สงเกต/สอบถาม จ านวนหองน า หองสวม ความสะอาดและปลอดภย - มปายขอความหรอสญลกษณประเภทหองน า หองสวม - มสวมแบบนงราบ และมราวจบ ส าหรบผสงอายและผพการอยางนอย 1 ท และมปายหรอ สญลกษณระบชดเจน - หลกฐานการตรวจประเมนตามเกณฑมาตรฐานสวมสาธารณะระดบประเทศ (HAS) / ปายรบรองมาตรฐานสวมสาธารณะระดบประเทศ

คณสมบต รายละเอยดกจกรรมทประเมน แหลงขอมล/หลกฐานการประเมน 1.3 สขาภบาลอาหารและน า

มบรการน าดม/ น าใชทสะอาดและเพยงพอ โรงอาหาร และหองครว ตองด าเนนการใหถกสขลกษณะ โดยเฉพาะการเตรยม การปรง และจดเกบภาชนะ โรงอาหาร หองครว/รานอาหาร/แผงลอย ไดมาตรฐานตามขอก าหนดดานสขาภบาลอาหาร โรงครว โรงอาหาร มบอดกขยะ / บอดกไขมนใชงานไดด ถาไมมทอสาธารณะ ตองมบอซม

- สงเกต/สอบถาม - ผลการส ารวจสขาภบาลอาหารตามแบบส ารวจ และส ารวจสภาพจรงโดยผประเมน (ในภาคผนวก) - ผลส ารวจตามเกณฑ Clean Food Good Taste (ในภาคผนวก)

โรงอาหาร หองครว / รานอาหาร / แผงลอย ผานเกณฑ Clean Food Good Taste

1.4 ขยะ ,การจดการน าเสยและเหตร าคาญ มภาชนะรองรบขยะมลฝอยทถกหลกสขาภบาล ท าดวยวสดแขงแรง ท าความสะอาดงาย ไมรวซม มฝาปดมดชด มการเกบรวบรวมและจดการขยะมลฝอยตามหลกสขาภบาล จดการน าเสยอยางถกหลกสขาภบาล โดยมรางหรอทอระบายน ารอบบรเวณไมอดตน ในบรเวณวดไมมน าขงนองและไมเปนแหลงเพาะพนธลกน ายงลาย มการแยกขยะเปน 3 ประเภท คอ มลฝอยทวไป มลฝอยน ากลบมาใชใหม และมลฝอยอนตราย รวมทงมการท าความสะอาดอยางสม าเสมอ ไมพบขยะมลฝอยตกคางหรอตกหลนตามพนถนน ทอหรอทางระบายน า รวมถงพนทใชสอยอนๆ มการจดการเหตร าคาญ ไมมกลนเหมน ควน ฝนละออง เสยงดง หรอสงอนใดทสงผลกระทบตอผอยอาศยใกลเคยง มการน าขยะมลฝอยไปแปรสภาพและใชประโยชน เชน ท าปยชวภาพ ปยหมก ขยะหอม ไบโอแก๏ส ฯลฯ

- สงเกต/สอบถาม - สงเกต/สอบถาม เกยวกบการเกบรวมรวมและก าจดขยะมลฝอย - สงเกตบรเวณพนถนน พนอาคาร ทอหรอทางระบายน าตองไมพบขยะมลฝอยตกคาง ไมมน าขงนอง - สงเกต/สอบถามเกยวกบการคดแยกขยะมลฝอย - หลกฐานตางๆ ในการน าขยะมลฝอยไปใชประโยชน - สงเกต/สอบถาม การจดการน าเสย - สงเกตทอหรอทางระบายน า อยในสภาพด ไมอดตน - สอบถามพระสงคและชมชนโดยรอบวด - หลกฐานตางๆ ทเกยวของ

คณสมบต รายละเอยดกจกรรมทประเมน แหลงขอมล/หลกฐานการประเมน 1.5 การปองกนควบคมโรค

ภาชนะขงน าทกภาชนะไมมลกน ายงลาย สนขและแมวไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา มการประเมนผลการด าเนนงานควบคมลกน ายงลายโดยคณะกรรมการของวดทกเดอน (คา CI ) สนขและแมว เพศเมย ทกตวในบรเวณวด ไดรบการท าหมนหรอฉดยาคม ชมชนมสวนรวมในการท าความสะอาดวดอยางสม าเสมอ จดพนท หรอมโรงเรอนส าหรบสนขและแมวพกอาศยอยางถกสขลกษณะ และมการแยกสตวปวย

- สมส ารวจภาชนะเกบน าในวด - รายงานผลการปฏบตงาน/เอกสารภาพถาย/ปายประชาสมพนธ - รายงานผลการประเมนของคณะกรรมการของวด (คา CI ) - ภาพถายกจกรรม/แผนการด าเนนงาน - สนขและแมวทกตวมเหรยญสญลกษณ และทะเบยนหรอใบรบรองหรอบนทก วาไดรบการฉดวคซนแลว หรอ มสมดทะเบยนสนขและแมวทไดรบการฉดวคซนในปนน - มการบนทกในทะเบยน หรอสมดประจ าตวสนขวา ไดรบการฉดยาคม หรอ ท าหมน - มการก าหนดขอบเขต พนทในการเลยงสนข - มโรงเรอนทถกสขลกษณะในการเลยงสนข - มการก าหนดบคคลรบผดชอบในการเลยงสนข

1.6 การปองกนอบตภยและการจราจร พนอาคารไมลน สภาพลานจอดรถ ไมเสยงตอการเกดอบตเหต มอปกรณหรอมาตรการปองกนอคคภย มเอกสารแสดงถงการตรวจสอบสภาพการใชงานของถงดบเพลง ตดตงอปกรณสญญาณเตอนภย มแผนรองรบกรณสาธารณภย เชน การจดศนยพกพงชวคราวผประสบสาธารณภยในวด มการซอมแผนกรณเกดสาธารณภยโดยการมสวนรวมของชมชน

- สงเกต/สอบถาม เกยวกบสภาพพนอาคาร ลานจอดรถ ประวตการเกดอบตเหต - สงเกต/สอบถาม/หลกฐานตางๆ ทเกยวของ - สงเกต/สอบถามเกยวกบมาตรการ/อปกรณปองกนอคคภย อปกรณปองกนอนตรายจากไฟฟาตางๆ - มแผน/การซอมแผนกรณเกดสาธารณภยโดยการมสวนรวมของชมชน

คณสมบต รายละเอยดกจกรรมทประเมน แหลงขอมล/หลกฐานการประเมน 1.7 การควบคมการบรโภคยาสบและเครองดมแอลกอฮอล

มการตดปายเครองหมายเขตปลอดบหรและเครองดมแอลกอฮอล บรเวณประตเขา – ออก วดหรอทเหนชดเจนตามความเหมาะสม บรเวณวดไมมการจ าหนายและบรโภคเครองดมแอลกอฮอล ไมมการถวายยาสบแกพระภกษสงฆ มการตดเครองหมายเขตปลอดบหร ในอาคารและบรเวณวด ไมมการสบบหรหรอพบการสบบหรในบรเวณวด มการสอดแทรกเนอหาเกยวกบโทษพษภยของเครองดมแอลกอฮอลและยาเสพตด ในการเทศนาบรรยายธรรม พระภกษสงฆไมสบบหรเพอเปนตวอยางและผน าทางสขภาพของชมชน มนโยบายในการหามสบบหรในวด สรางการมสวนรวมในชมชนโดยรณรงคใหวดเปนพนทปลอดบหร 100% ไมพบกนบหร ซองบหร มกลไกและมาตรการปองกนยาเสพตด เครองดมแอลกอฮอล บหรในวด และในชมชน เชน มกจกรรมงดเหลาเขาพรรษา กฐนปลอดเหลา, งานศพปลอดเหลา ฯลฯ

- มการแสดงเครองหมายเขตปลอดบหรในบรเวณวด โดยเครองหมายเขตปลอดบหร ไดรบการตดในททมองเหนไดชดเจน

- ขอมลไดจากการสอบถามพระสงฆหรอเจาหนาทดแลวด - นโยบาย / ชมชนทราบ/มาตรการทางสงคม มลายลกษณอกษรชดเจน - มการมอบหมายใหเจาหนาทวด ดแลใหไมมการสบบหรภายในวด - ไมมเศษกนบหร /ซองบหรในวด และไมมสงอ านวยความสะดวกในการสบบหร เชน ทเขยบหร

2. สงบ รมเยน - การเทศนา ปฏบตธรรม ท าบญ - กจกรรมทเออตอการสงเสรมสขภาพ

2.1 เทศนา บรรยายธรรมและการใหค าปรกษา มการสอดแทรก เรองการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค ในการเทศนาและบรรยายธรรมแกชมชน ใหค าปรกษาดานสขภาพอนามย ทงทางกายและจตใจ ทงรายบคคล และครอบครว ได มเอกสารความรดานการสงเสรมสขภาพ ในการเทศนาส าหรบชมชน มการผลตสอการสงเสรมสขภาพ เพอเผยแพร ไดอยางเหมาะสม บคลากรในวดใหค าปรกษาดานสขภาพแกชมชนเปนกลมได เชน กลมผสงอาย กลมแมบาน

- สงเกต สอบถามพระสงฆ/บคลากรภายในวด/ประชาชนเกยวกบการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค - มเอกสารหลกฐานสอความรดานการสงเสรมสขภาพ - สอบถามเกยวกบการใหค าปรกษาดานสขภาพจากพระสงฆ บคลากรในวด ตวแทนผสงอายและตวแทนกลมแมบาน

คณสมบต รายละเอยดกจกรรมทประเมน แหลงขอมล/หลกฐานการประเมน 2.2 การจดกจกรรมและบรรยากาศใหเออตอการสงเสรมสขภาพ

จดการสงแวดลอมภายในวด และจดกจกรรมเหมาะสมแกเพศและวย ใหเอออ านวยตอการดแล และรกษาสขภาพ ไมมอบายมขภายในวด จดมมใหความรเกยวกบสขภาพ มสอเผยแพรทสนบสนนจากหนวยงานภายนอก มการปลกฝง ศลธรรม คณธรรมจรยธรรม และขนบธรรมเนยมประเพณอนดงามใหเดก และเยาวชน จดกจกรรมการเขาคาย หรอโครงการอบรมพฒนาจตใจใหแก กลมหรอชมชน ได เปนทศกษาดงาน จดการอบรมประชมสมมนาในดานสขภาพจตชมชนและดานอน ๆ ได

- สงเกต/สอบถามสภาพแวดลอมภายในวดตามความเปนจรง - สงเกตจากสภาพแวดลอมภายในวด สอบถามจากพระสงฆ บคลากรในวดและประชาชนในพนทใกลเคยง - มมมความรเกยวกบสขภาพ - สงเกต สอบถาม และมสอเผยแพร - สงเกต สอบถามจากพระสงฆ บคลากรในวด ประชาชน เดกและเยาวชนในพนทใกลเคยง - มภาพถายการจดกจกรรม และสอบถาม - มภาพถายกจกรรม การบนทกเยยม หรอเอกสารเกยวกบการอบรม

3. สขภาพ รวมสราง - กจกรรมสงเสรมสขภาพบคลากรในวด

3.1 การดแลสขภาพบคลากรในวด มองคความร หรอแสวงหา ความร ดแลสขภาพตนเอง การสงเสรมสขภาพและปองกนโรค มการตรวจสขภาพขนพนฐาน มการด าเนนงานดานการสงเสรมสขภาพใหกบพระในรายทมผลการตรวจผดปกต เพอลดปจจยเสยงดานสขภาพและการเจบปวยทวไป มการแนะน าการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษา พยาบาล และการฟนฟสขภาพในรายทจ าเปน

- สมภาษณพระสงฆ บคลากรในวด - มรายงานการตรวจสขภาพ - มการด าเนนงานดานการสงเสรมสขภาพ เชน การออกก าลงกาย การใหความรเรองการปองกนโรค

3.2 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร มความรตามหลกโภชนาการ มกจกรรมสงเสรมดานโภชนาการ มพฤตกรรมการบรโภคอาหารทถกหลกโภชนาการ ชมชนสามารถจดรายการอาหารสงเสรมสขภาพในงานเทศกาลหรองานบญตางๆ สงเสรมใหรานคา จ าหนายอาหารสงเสรมสขภาพ

- สมตวอยางบคลากรในวด ประมาณ 5 – 10 คน เพอตอบแบบสอบถาม - สงเกต สอบถาม บคลากรในวด

คณสมบต รายละเอยดกจกรรมทประเมน แหลงขอมล/หลกฐานการประเมน 3.3 การดแลสขภาพชองปาก

มความรเรองทนตสขภาพผานทางสอสงพมพ การประชม สมมนา หรออบรม/ เรยนรดวยตนเอง ดแลอนามยชองปากตนเองเชาและกอนนอนทกวน สนบสนนการจดกจกรรมการสรางเสรมสขภาพ เชน มแปรงสฟน ยาสฟน มมความร มการตรวจสขภาพฟนอยางนอยปละ 1 ครง และใหบรการตามความเหมาะสม เปนแหลงเรยนรใหวดอนๆ พระสงฆเปนแกนน าในการจดกจกรรมใหชมชน

- สมภาษณพระสงฆ และบคลากรในวด เกยวกบความรและพฤตกรรมดานทนตสขภาพ การดแลสขภาพชองปากของตนเอง - มมมสงเสรมความรดานทนตสขภาพ - สอบถามพระสงฆและบคลากรในวด เกยวกบการรบบรการดานทนตสาธารณสข - หลกฐานการศกษาดงานจากวดอนๆ เชน บนทกเยยม ภาพถายกจกรรม

3.4 การออกก าลงกาย สงเสรมกจกรรมทางกายหรอออกก าลงกาย เชน การบรหารรางกายอยางสม าเสมอ ดวยอาการส ารวม เหมาะสม พอดในทอนควร พระภกษสงฆ เทศนสงสอนเกยวกบการออกก าลงกาย สนบสนนใหมลานกฬาและกจกรรมการออกก าลงกายในวดอยางตอเนองสม าเสมอ

- สงเกต สอบถาม พระสงฆและบคลากรในวด - สงเกต สอบถาม บคลากรในวด ประชาชนใกลเคยง

3.5 ระบบดแลและสงตอเมอเจบปวย มมม/หองพยาบาล/ มตยาสามญประจ าบาน/สมนไพร มระบบการประสานการสงตอ เมอเจบปวยตองรกษาในสถานพยาบาล มระบบการดแลปฐมพยาบาลโดยพระสงฆดแลกนเอง มระบบการดแลพระภกษสงฆทตดเตยงหรออาพาธ

- สงเกต สอบถาม มมมหองพยาบาลและตยาทมยาพรอมใช - สงเกต สอบถาม หลกฐานเอกสารการสงตอผปวย - สงเกต สอบถาม เกยวกบการปฐมพยาบาลและการดแลพระภกษสงฆทตดเตยงหรออาพาธ - เอกสารตางๆเกยวกบการดแลปฐมพยาบาล

คณสมบต รายละเอยดกจกรรมทประเมน แหลงขอมล/หลกฐานการประเมน 4.ศลปะ รวมจต(วญญาณ) - ด ารง รกษาสบสาน ศลปะ วฒนธรรม ประเพณและภมปญญา

- กจกรรมทเออตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

4.1 สงเสรมการศกษาธรรมะและสนบสนนใหเปนแหลงศกษาหาความรหรอเปนแหลงดงาน เปนแหลงศกษาหาความร แหลงดงาน เชน พพธภณฑ บนทก / ใบลาน หนงสอ เอกสาร นทรรศการ สงเสรมการศกษาธรรมะ เชน เขาคายคณธรรม ประกวดอานภาษาบาล สอนธรรมะวนอาทตย บวชสามเณรภาคฤดรอน บวชชพราหมณ สอนธรรมะในโรงเรยน เปนตน

- สงเกต สอบถาม/หลกฐานทเกยวของเชน สมดเยยมภาพถายกจกรรม

4.2 ประเพณวฒนธรรม ภมปญญา สบสานวฒนธรรมประเพณและภมปญญา เชน งานสงกรานต ลอยกระทง เขาพรรษา การจกสาน หตถกรรม เปนตน กจกรรมสงเสรมดานสขภาพโดยใชภมปญญาชาวบาน เชน การแพทยแผนไทย เปนตน มสวนสมนไพรสาธต สงเสรมการใชสมนไพรในวดและชมชน

- ภาพถายกจกรรมทเกยวของ - สงเกต สอบถาม พระสงฆ บคลากรในวด และประชาชนในพนทใกลเคยง - มกจกรรมสงเสรมภมปญญาชาวบานและสงเกต สอบถามบคลากรในวด ประชาชนพนทใกลเคยง - มสวนสมนไพรสาธตภายในวด - สงเกต สอบถาม จากพระสงฆ บคลากรในวดและประชาชนในพนท

4.3 การอนรกษสงแวดลอม ปลกจตส านก และสรางความตระหนกใหชมชน ในการอนรกษธรรมชาต และสงแวดลอม เชน เปนแกนการรณรงค สงเสรมการด าเนนการอนรกษปาชมชน ปลกผกปลอดสารพษ ท าปยชวภาพ สรางเครอขายประสานงานกบวด องคกรอน ๆ ทงภาครฐ เอกชน จดกจกรรมอนรกษทรพยากร /สงแวดลอม สงเสรมเยาวชนในการอนรกษสงแวดลอมโดยพระภกษ มเอกสารความรดานการอนรกษสงแวดลอมประกอบการเทศนาส าหรบชมชน

- สงเกต/สอบถามจากพระสงค - หลกฐานตางๆ ทเกยวของ เชน ภาพถายกจกรรมทเกยวของ - มเอกสารความรดานการอนรกษสงแวดลอม เชน แผนพบ โปสเตอร ฯลฯ

คณสมบต รายละเอยดกจกรรมทประเมน แหลงขอมล/หลกฐานการประเมน 5. ชาวประชา รวมพฒนา - มสวนรวมใน การพฒนา - การบรหาร กรรมการ กฎ ระเบยบ - กระบวนการพฒนาส “วดสงเสรมสขภาพ”

5.1 มนโยบาย แผนงานและมการด าเนนงานตามแผน มนโยบายการด าเนนงาน มคณะกรรมการด าเนนงานวดสงเสรมสขภาพ มการสอสารใหสาธารณชนรบทราบ มการจดท าแผนและด าเนนงานตามแผนโครงการโดยชมชนมสวนรวม มการสราง/พฒนาแกนน าพระสงฆ มการสนบสนนจากภาคสวนทองถน/ชมชน ในการด าเนนกจกรรมตามแผนและโครงการโดยชมชนมสวนรวม ประเมนผลด าเนนงาน “วดสงเสรมสขภาพ” ไดดวยตนเอง มนวตกรรมในดานการพฒนาเชงระบบด าเนนงานและสงประดษฐเพอการพฒนาสความยงยน ชมชนมสวนรวมในการจดหางบประมาณเพอการบ ารงรกษา ซอมแซมวด

- สงเกต สอบถาม จากพระสงฆ คณะกรรมการวด หรอเอกสารเกยวกบนโยบายและแผนการด าเนนงานตางๆของวด - มการแตงตงคณะกรรมการ/หลกฐานตางๆเกยวกบการแตงตงหรอการด าเนนงานของคณะกรรมการ - สอบถามพระสงฆ บคลากรในวด และประชาชนในพนท - มเอกสาร หลกฐาน ในการอบรมการสราง/พฒนาแกนน าพระสงฆ - สงเกต สอบถามพระสงฆ ผน าองคกรปกครองสวนทองถน และประชาชนทเกยวของ หรอหลกฐานอนๆทเกยวของ เชน ใบอนโมทนาบตร - ดจากแบบรายงานการประเมนผลการด าเนนงานวดสงเสรมสขภาพดวยตนเอง - สงเกต สอบถาม เกยวกบนวตกรรม/สงประดษฐ เพอสขภาพของวด จากพระสงฆ บคลากรภายในวด และประชาชนทเกยวของ

ภาคผนวก

รายละเอยดมาตรฐานเกณฑการประเมนวดสงเสรมสขภาพ

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.2 หองน า หองสวม ระดบยงยน

เกณฑมาตรฐานสวมสาธารณะระดบประเทศ (HAS) (กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข)

การพฒนาสวมสาธารณะในประเทศไทยใหไดมาตรฐาน เพอไมใหเปนแหลงแพรโรคตดตอและเพอความพงพอใจของประชาชนไทย และนกทองเทยวชาวตางประเทศ โดยเนนพฒนาสวมสาธารณะในประเทศไทยใหบรรล 3 เรองคอ สะอาด เพยงพอ ปลอดภย ใหไดมาตรฐาน หรอ Healthy Accessibility Safety (HAS) 1. สะอาด (Healthy) หมายถง สวมจะตองไดรบการด าเนนการใหถกหลกสขาภบาล (Sanitation Conditions) เชน หองสวมและสขภณฑทงหมดจะตองสะอาด ไมมกลนเหมน มวสดอปกรณสงอ านวยความสะดวกไวบรหาร เชน น าสะอาด สบลางมอ กระดาษช าระเพยงพอ การเกบกกหรอบ าบดสงปฏกลถกตองและมสภาพแวดลอมสวยงาม ซงจะสงผลดตอทงทางรางกายและจตใจของผใชบรการ 2. เพยงพอ (Accessibility) หมายถง ตองมสวมใหเพยงพอแกความตองการของผใชรวมถงผพการ ผสงวย หญงมครรภ และสวมตองพรอมใชงานตลอดเวลาทเปดใหบรการ 3. ปลอดภย (Safety) หมายถง ผใชบรการจะตองปลอดภยขณะใชสวม เชน สถานทตงสวมไมเปลยว หองสวมแยกเพศชาย – หญง สวมสาธารณะ หมายถง หองสวมในทสาธารณะหรอสถานประกอบการหรอสถานบรการทจดเตรยมไวใหประชาชนทวไปใชบรการ

แบบประเมนเกณฑมาตรฐานสวมสาธารณะระดบประเทศ (HAS)

เกณฑมาตรฐาน (HAS) ผลการประเมน

ความสะอาด (Healthy : H) ผาน ไมผาน 1. พน ผนง เพดาน โถสวม ทกดโถสวม โถปสสาวะ ทกดโถปสสาวะ สะอาดไมมคราบสกปรก อยในสภาพด ใชงานได

2. น าใชสะอาด เพยงพอ และไมมลกน ายง ภาชนะเกบกกน า ขนตกน า สะอาด อยในสภาพด ใชงานได

3. กระดาษช าระเพยงพอตอการใชงานตลอดเวลาทเปดใหบรการ (อาจจ าหนายหรอบรการฟร) หรอสายฉดน าช าระทสะอาด อยในสภาพด ใชงานได

4. อางลางมอ ก๏อกน า กระจก สะอาด ไมมคราบสกปรก อยในสภาพด และใชงานได 5. สบลางมอ พรอมใหใช ตลอดเวลาทเปดใหบรการ 6. ถงรองรบมลฝอย สะอาด มฝาปด อยในสภาพด ไมรวซม ตงอยในบรเวณอางลางมอ หรอบรเวณใกลเคยง

7. มการระบายอากาศด และไมมกลนเหมน 8. สภาพทอระบายสงปฏกล และถงเกบกกไมรว แตกหรอช ารด 9. จดใหมการท าความสะอาด และระบบการควบคมตรวจตราเปนประจ า เพยงพอ (Accessibitity : A) 1. จดใหมสวมนงราบส าหรบผพการ ผสงวย หญงตงครรภ และประชาชนทวไป อยางนอย หนงท

2. สวมสาธารณะพรอมใชงานตลอดเวลาทเปดใหบรการ ปลอดภย (Safety : S) 1. บรเวณทตงสวมตองไมอยทลบตา/เปลยว 2. กรณทมหองสวมตงแต 2 หองขนไป ใหแยกเปนหองสวมส าหรบชาย – หญง โดยมปายหรอสญลกษณทชดเจน

3. ประต ทจบเปด – ปด และทลอคดานใน สะอาด อยในสภาพด ใชงานได 4. พนหองสวมแหง 5. แสงสวางเพยงพอ สามารถมองเหนไดทวบรเวณ

ค าชแจงการใชเกณฑมาตรฐานสวมสาธารณะระดบประเทศ เกณฑมาตรฐานขอ 1 :พน ผนง เพดาน โถสวม ทกดโถสวม โถปสสาวะ ทกดโถปสสาวะ สะอาด ไมมคราบสกปรกอยในสภาพด ใชงานได ค าชแจงการใชเกณฑ :ความสะอาด หมายถง ไมมฝน หยากไย ไมมคราบสกปรก ใหสงเกตบรเวณซอกมม คอหาน ภายใน ภายนอกโถสวมและโถปสสาวะดวย เกณฑมาตรฐานขอ 2 :น าใชสะอาด เพยงพอ และไมมลกน ายง ภาชนะเกบกกน า ขนตกน า สะอาด อยในสภาพด ใชงานได ค าชแจงการใชเกณฑ :น าสะอาด หมายถง น าใส ไมมตะกอน (มองดดวยตา) ไมมลกน ายง หมายถง ไมมลกน ายงในภาชนะเกบกกน า และรวมถงในภาชนะใสไมดอกไมประดบทตงอยในหองสวมและบรเวณโดยรอบหองสวมดวย เกณฑมาตรฐานขอ 3 :กระดาษช าระเพยงพอตอการใชงานตลอดเวลาทเปดใหบรการ (อาจจ าหนายหรอบรการฟร) หรอสายฉดน าช าระทสะอาด อยในสภาพด ใชงานได ค าชแจงการใชเกณฑ : 1. กรณมกระดาษช าระ กระดาษช าระตองอยในภาชนะทเตรยมไว หรอทแขวนโดยเฉพาะ 2. กรณมน าประปาเปดไดตลอดเวลาตองมสายฉดน าช าระ 3. กรณสถานททไมมน าประปาหรอมน าประปาเปดไดบางบางเวลา หรอขาดแคลนน า ใหพจารณา น าภาชนะเกบกกน า ขนตกน าสะอาด สามารถใชน าดงกลาวท าความสะอาดรางกายได ถอวาควรผานการประเมน (ทงนใหขนอยกบดลพนจของผประเมน) เกณฑมาตรฐานขอ 4 :อางลางมอ ก๏อกน า กระจก สะอาด ไมมคราบสกปรก อยในสภาพดและใชงานได ค าชแจงการใชเกณฑ :อางลางมอ ก๏อกน า กระจก ใหสงเกตคราบสกปรก หรอคราบสด า บรเวณซอก รอยตอระหวางโลหะกบเนอกระเบอง และก๏อกน าดวย เกณฑมาตรฐานขอ 5 :สบลางมอ พรอมใหใช ตลอดเวลาทเปดใหบรการ ค าชแจงการใชเกณฑ :สบลางมอ ควรอยในภาชนะใสสบโดยเฉพาะ ถาเปนสบเหลว ทกดสบตองใชงานได เกณฑมาตรฐานขอ 6 :ถงรองรบมลฝอย สะอาด มฝาปด อยในสภาพด ไมรวซม ตงอยในบรเวณอางลางมอ หรอบรเวณใกลเคยง ค าชแจงการใชเกณฑ : ถงรองรบมลฝอย สะอาด มฝาปด และตองไมมขยะมลฝอยลนออกมานอกถง เกณฑมาตรฐานขอ 7 :มการระบายอากาศด และ ไมมกลนเหมน ค าชแจงการใชเกณฑ : 1. การระบายอากาศด หมายถงมชองระบายอากาศ ไมนอยกวารอยละ 10 ของพนทหอง หรอมเครองระบายอากาศ 2. ไมมกลนเหมน หมายถงไมมกลนของอจจาระและปสสาวะ และตองไมมกลนเหมนขณะราดน า หรอกดชกโครก ซงเปนกลนจากทอ หรอบอเกรอะทไหลยอนขนมา โดยปกตสวมทมการตดตงทอระบายอากาศจากฐานตงสวมและบอเกรอะจะไมมปญหาน

เกณฑมาตรฐานขอ 8 : สภาพทอระบายสงปฏกลและถงเกบกกไมรว แตก หรอช ารด ค าชแจงการใชเกณฑ : ไมพบรอยแตกราวของทอ ถงเกบกกและฝาปดบอเกบกกสงปฏกล เกณฑมาตรฐานขอ 9 : จดใหมการท าความสะอาด และระบบการควบคมตรวจตรา เปนประจ า ค าชแจงการใชเกณฑ : 1. จดระบบใหม เจาหนาทรบผดชอบท าความสะอาดเปนประจ าทกวน ควรท าความสะอาดอยางนอย วนละ 2 ครง

2. จดระบบใหมเจาหนาท ควบคมตรวจตราเพอใหการท าความสะอาดหองสวมสะอาด นาใชอยเสมอ เกณฑมาตรฐานขอ 10 :จดใหมสวมนงราบส าหรบผพการ ผสงวย หญงตงครรภและประชาชนทวไปอยางนอยหนงท ค าชแจงการใชเกณฑ : สวมนงราบ จะเปนแบบชกโครกหรอราดน ากได 1. กรณทสถานทไมมคนพการหรอผสงอาย หรอไมมผทมความจ าเปนตองใชสวมแบบนงราบ ถอวาควรผานการประเมน 2. กรณทสถานทนนมโอกาสทจะมผสงอาย หรอหญงมครรภ มาใชบรการ สวมนงราบควรจะมราวจบดรปทปกหลง เกณฑมาตรฐานขอ 11 :สวมสาธารณะพรอมใชงานตลอดเวลาทเปดใหบรการ ค าชแจงการใชเกณฑ :หองสวมและอปกรณในหองสวมทกอยางพรอมใชงานกรณทช ารด และอยระหวางซอมแซมใหตดปายบอกวาช ารดอยระหวางซอมแซม เกณฑมาตรฐานขอ 12 :บรเวณทตงสวมตองมอยทลบตา/เปลยว เกณฑมาตรฐานขอ 13 : กรณทมหองสวมตงแต 2 หองขนไป ใหแยกเปนหองสวมส าหรบชาย – หญง โดยมปายหรอสญลกษณทชดเจน เกณฑมาตรฐานขอ 14 :ประต ทจบเปด – ปด และทลอคดานใน สะอาด อยในสภาพด ใชงานได เกณฑมาตรฐานขอ 15 :พนหองสวมแหง ค าชแจงการใชเกณฑ :พนหองสวมและบรเวณลางมอตองแหง หากพบวาบางครงพนภายในหองสวมไมแหง แตถาพนไมลน และไมมน าขงถอวาควรผานการประเมน (ทงนใหขนอยกบดลพนจของผประเมน เกณฑมาตรฐานขอ 16 :แสงสวางเพยงพอ สามารถมองเหนไดทวบรเวณ ค าชแจงการใชเกณฑ :แสงสวางอยางนอย 100 ลกซ หรออาจใชวธงาย ๆ คอ ในคนสายตาปกตสามารถ มองเหนลายมอทอยหางจากตาประมาณ 1 ฟตไดชด แสดงวาแสงสวางเพยงพอ

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.3 สขาภบาลอาหารและน า ระดบพนฐาน

ขอก าหนดดานสขาภบาลอาหารส าหรบโรงอาหาร หองครว

1. มบรการน าดม/ น าใชทสะอาดและเพยงพอ 5 ลตร/คน/วน 2.โรงอาหาร และหองครว ตองด าเนนการใหถกสขลกษณะ ดงน 2.1 บรเวณทเตรยม-ปรงและทรบประทานอาหาร สะอาด เปนระเบยบ พนท าดวยวสดถาวร ผวเรยบ สภาพด ท าความสะอาดไดงาย 2.2 ไมเตรยม – ปรง และวางอาหารบนพน ตองมโต๏ะเตรยม-ปรงอาหาร โดยโต๏ะตองสงจากพนไมนอยกวา 60 ซ.ม 2.3 การเตรยมและปรงอาหารตองใชชอนกลางในการตกชมโดยตกใสถวยส าหรบแบงชมโดยเฉพาะ หามตกชมโดยตรงจากอาหารทปรง รวมถงตองใชชอนกลางในการรบประทานหรอฉนอาหารทกครง 2.4 อาหารสด เชน เนอสตว ผกสด ผลไม และอาหารแหง มคณภาพด แยกเกบเปนสดสวนไมปะปนกน เกบในอณหภมทเหมาะสม วางสงจากพนไมนอยกวา 60 ซ.ม. ส าหรบอาหารสดตองลางใหสะอาดกอนน ามาเกบแชเยนหรอน ามาปรง 2.5 สารปรงแตง อาหารและเครองดมในภาชนะบรรจปดสนท ตองบรรจในภาชนะทสะอาดปลอดภยอยในสภาพด มคณภาพหรอส กลน รส ทไมผดปกตและตองมฉลากถกตองตามประกาศกระทรวงสาธารณสข.วางสงจากพนอยางนอย 30 ซ.ม. 2.6 อาหารทปรงส าเรจแลว เกบในภาชนะทสะอาด มการปกปดปองกนการปนเปอนจากสตว แมลงน าโรค และฝนละออง และวางสงจากพนไมนอยกวา 60 ซ.ม. 2.7 น าดม เครองดม ใสในภาชนะสะอาด มฝาปดปองกนการปนเปอนได มก๏อกหรอทางเทรนน า วางสงจากพนไมนอยกวา 60 ซ.ม. 2.8 น าแขงทใชบรโภค ตองสะอาด บรรจในภาชนะทสะอาดมฝาปด มอปกรณทมดามไวส าหรบคบหรอตกโดยเฉพาะ วางสงจากพนไมนอยกวา 60 ซ.ม. และตองไมมสงของอนแชปนอย 2.9 ภาชนะอปกรณ ตองสะอาด ท าดวยวสดทปลอดภยไมเปนอนตรายหรอสามารถท าปฏกรยาทกอใหเกดพษตอรางกาย เชน สเตนเลส กระเบองเคลอบขาว แกว โดยเลอกใชชนดและรปแบบทเหมาะสมตอการใชงาน มสภาพดไมช ารด กะเทาะหรอเปนสนมงาย ทนตอการกดกรอน ผวสมผสเรยบ ไมมซอกมมแหลม ท าความสะอาดไดงาย 2.10 ไมใชภาชนะอปกรณปะปนกนระหวางอาหารดบและอาหารสก (โดยเฉพาะ เขยง มด หรอจาน) รวมถงไมใชภาชนะบรรจสารเคมมาใชใสอาหารและหามน าภาชนะบรรจอาหารมาใชบรรจสารเคมโดยเดดขาด 2.11 การลางภาชนะอปกรณ ทลางและอปกรณการลางตองวางสงจากพนไมนอยกวา 60 ซ.ม. ตองลางภาชนะอปกรณใหสะอาด ดวยวธการอยางนอย 2 ขนตอน โดยขนตอนท 1 กวาดเศษอาหารทงแลวลางดวยน าสะอาดกอนน ามาลางดวยน ายาลางจาน ขนตอนท 2 หลงจากลางดวยน ายาลางจานแลว ตองลางดวยน าสะอาดอกอยางนอย 2 ครง (กรณทมโรคตดตอหรอโรคระบาดตองเพมขนตอนท 3 คอการฆาเชอในขนตอนสดทายกอนวางคว าผงใหแหงในทสะอาด โดยใหแชภาชนะอปกรณในน ารอนทอณหภม 82 – 100 °c หรอแชในน าผสมน าคลอรนทมความเขมขน 100 ppm. หรอแชในสารเคมทใชส าหรบฆาเชอภาชนะอปกรณอนๆทมประสทธภาพเทยบเทาในการฆาเชอ เปนเวลาอยางนอย 2 นาท) 2.12 การเกบภาชนะอปกรณ ตองเกบคว า ชอน สอมวางตงเอาดามขนหรอวางเรยงเปนระเบยบไปทางเดยวกน เกบในภาชนะทสะอาด มการปกปดปองกนการปนเปอนและวางสงจากพนไมนอยกวา 60 ซ.ม.

2.13 ในครวตองมทรองรบเศษอาหาร โดยใชถงขยะทมสภาพด มฝาปด ไมรวซม และสวมถงพลาสตกรองรบไวดานในเพอสะดวกในการรวบรวมขยะมลฝอยไปก าจด 2.14 ผปรง ผเสรฟ (ผประเคน) ตองแตงกายสะอาด สวมเสอมแขน และตองลางมอใหสะอาดดวยน าและสบกอนสมผสอาหารทกครง โดยเฉพาะผปรงตองสวมผากนเปอนและหมวกคลมผมดวย

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.3 สขาภบาลอาหารและน า ระดบกาวหนา

มาตรฐานขอก าหนดดานสขาภบาลอาหาร ส าหรบโรงอาหาร หองครว (30 ขอ)

สถานทรบประทานอาหาร และบรเวณทวไป สะอาด เปนระเบยบ โต๏ะ เกาอสะอาด แขงแรง จดเปนระเบยบ มการระบายอากาศทด บรเวณทเตรยม – ปรงอาหาร สะอาด เปนระเบยบ พนท าดวยวสดถาวร แขง เรยบ สภาพด มการระบายอากาศ รวมทงกลนและควนจากการท าอาหารไดด เชน มปลองระบายควน หรอพดลมดดอากาศทใชการไดด ไมเตรยมและปรงอาหารบนพน โตะเตรยม – ปรง และผนงบรเวณเตาไฟตองท าดวยวสดทท าความสะอาดงาย ( เชน สแตนเลส กระเบอง) มสภาพด และพนโตะตองสงจากพน

อยางนอย 60 ซม. ตวอาหาร น า น าแขง เครองดม อาหารและเครองดมในภาชนะบรรจทปดสนท ตองมเลขสารบบอาหาร อาหารสด เชน เนอสตว ผกสด ผลไม และอาหารแหง มคณภาพด แยกเกบเปนสดสวน ไมปะปนกน วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. หรอเกบในตเยน

ถาเปนหองเยน ตองวางอาหารสงจากพนอยางนอย 30 ซม. ส าหรบอาหารสดตองลางใหสะอาดกอนน ามาปรง อาหารและเครองดมในภาชนะบรรจทปดสนท มคณภาพด เกบเปนระเบยบสงจากพนอยางนอย 30 ซม. . อาหารทปรงส าเรจแลว เกบในภาชนะทสะอาด มการปกปด วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. มตส าหรบปกปดอาหารทปรงส าเรจแลว และดานหนาของตตองเปนกระจก น าดม เครองดม น าผลไมตองสะอาด ใสในภาชนะทสะอาดมฝาปด มกอกหรอทางรนน าหรอมอปกรณทมดามส าหรบตกโดยเฉพาะและวางสงจากพน

อยางนอย 60 ซม. น าแขงทใชบรโภคตองสะอาด ใสในภาชนะทสะอาดมฝาปดมอปกรณทมดามส าหรบคบหรอตกโดยเฉพาะ วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. และตองไม

มสงของอนแชรวมไว

ภาชนะอปกรณ ภาชนะอปกรณ เชน จาน ชาม ชอน สอม ฯลฯ ตองท าดวย วสดทไมเปนอนตราย เชน สแตนเลส กระเบองเคลอบขาว แกว อลมเนยม เมลามนสขาว

หรอสออน ส าหรบตะเกยบตองเปนไมไมตกแตงส หรอพลาสตกสขาว ภาชนะใสน าสมสายช น าปลา และน าจม ตองท าดวยแกว กระเบองเคลอบขาว มฝาปด และชอนตกท าดวยกระเบองเคลอบขาว หรอสแตนเลส ส าหรบ

เครองปรงรสอนๆ ตองใสในภาชนะทท าความสะอาดงาย มฝาปด และสะอาด ลางภาชนะอปกรณดวยวธการอยางนอย 2 ขนตอน โดยขนตอนท 1 ลางดวยน ายาลางภาชนะ และขนตอนท 2 ลางดวยน าสะอาด 2 ครง หรอลางดวย

น าไหล และอปกรณการลางตองสงจากพนอยางนอย 60 ซม. ใชอางลางภาชนะอปกรณทมทอระบายน าทใชการไดด อยางนอย 2 อาง จาน ชาม ถวย แกวน า ถาดหลม ฯลฯ เกบคว าในภาชนะหรอตะแกรง วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. หรอเกบในภาชนะหรอสถานททสะอาดมการ.

ปกปด ชอน สอม ตะเกยบ วางตงเอาดามขนในภาชนะโปรง สะอาด หรอวางเปนระเบยบในภาชนะทสะอาดและมการปกปด ตงสงจากพนอยางนอย 60 ซม. เขยงตองมสภาพด ไมแตกราวหรอเปนรอง มเขยงใชเฉพาะอาหารสกและอาหารดบแยกจากกน มฝาชครอบ (ยกเวนครวทมการปองกนแมลงวนแลว) การรวมรวมขยะ และน าโสโครก ใชถงขยะทไมรวซม และมฝาปด มทอหรอรางระบายน าทมสภาพดไมแตกราว ระบายน าจากหองครวและทลางภาชนะอปกรณลงสทอระบายหรอแหลงบ าบดไดด และตองไมระบายน าเสยลง

สแหลงน าสาธารณะโดยตรง มบอดกเศษอาหารและดกไขมนทใชการไดด กอนระบายน าเสยทง หองน า หองสวม หองน า หองสวมตองสะอาด ไมมกลนเหมน มน าใชเพยงพอ หองสวมแยกเปนสดสวน ประตไมเปดสบรเวณทเตรยม – ปรงอาหาร ทลางและเกบภาชนะอปกรณ ทเกบอาหารและตองมอางลางมอทใชการไดด อยใน

บรเวณหองสวม ผปรง ผเสรฟ แตงกายสะอาด สวมเสอมแขน ผกผากนเปอนสขาว หรอมเครองแบบ ผปรงจะตองใสหมวกหรอเนทคลมผมดวย ตองเปนผมสขภาพด ไมเปนโรคตดตอ ไมเปนโรคผวหนง ส าหรบผปรงจะตองมหลกฐานการตรวจสขภาพในปนน ใหตรวจสอบได มสขนสยทด เชน ตดเลบสน ไมสบบหรในขณะปฏบตงาน ไมใชมอหยบจบอาหารทปรงเสรจแลวโดยตรง

เกณฑมาตรฐานขอก าหนดดานสขาภบาลอาหาร ส าหรบรานอาหาร (15 ขอ) สถานทรบประทานอาหาร เตรยม – ปรง – ประกอบอาหาร ตองสะอาดเปนระเบยบ และจดเปนสดสวน ไมเตรยมปรงอาหารบนพนและบรเวณหนา หรอในหองน า หองสวม และตองเตรยมปรงอาหารบนโต๏ะทสงจากพน อยางนอย 60 ซม. ใชสารปรงแตงอาหารทมความปลอดภย มเครองหมายรบรองของอาหารทางราชการ เชน เลขสารบบอาหาร เครองหมาย รบรองมาตรฐานของกระทรวงอตสาหกรรม

(มอก.) อาหารสดตองลางใหสะอาดกอนน ามาปรง หรอเกบ การเกบอาหารประเภทตางๆ ตองแยกเกบเปนสดสวน อาหารประเภท เนอสตวดบ เกบในอณหภมทต ากวา 5 องศา

เซลเซยส อาหารทปรงส าเรจแลว เกบในภาชนะทสะอาดมการปกปด วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. น าแขงทใชบรโภคตองสะอาดเกบในภาชนะทสะอาดมฝาปด ใชอปกรณทมดามส าหรบคบหรอตกโดยเฉพาะวางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. และตองไมมสงของ

อยางอนแชรวมไว ลางภาชนะดวยน ายาลางภาชนะแลวลางดวยน าสะอาด 2 ครง หรอลางดวยน าไหล และทลางภาชนะ ตองวางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. เขยงและมด ตองมสภาพดแยกใชระหวางเนอสตวสก เนอสตวดบ และผก ผลไม ชอน สอม ตะเกยบ วางตงเอาดามขนในภาชนะโปรง สะอาด หรอวางเปนระเบยบในภาชนะโปรงสะอาดและมการปกปด เกบสงจากพนอยางนอย 60 ซม. มลฝอย และน าเสยทกชนด ไดรบการก าจดดวยวธทถกหลกสขาภบาล หองสวมส าหรบผบรโภคและผสมผสอาหารตองสะอาด มอางลางมอทใชการไดด และมสบใชตลอดเวลา ผสมผสอาหารแตงกายสะอาด สวมเสอมแขน ผปรงตองผกผากนเปอนทสะอาด สวมหมวกหรอเนทคลมผม ผสมผสอาหารตองลางมอใหสะอาดกอนเตรยมปรง ประกอบ จ าหนายอาหารทกครง ใชอปกรณ ในการหยบจบอาหารทปรงส าเรจแลวทกชนด ผสมผสอาหารทมบาดแผลทมอตองปกปดแผลใหมดชด หลกเลยงการปฏบตงานทมโอกาสสมผสอาหาร ผสมผสอาหารทเจบปวยดวยโรคทสามารถตดตอไปยงผบรโภค โดยมน าและอาหารเปนสอ ใหหยดปฏบตงานจนกวาจะรกษา ใหหายขาด

เกณฑมาตรฐานขอก าหนดดานสขาภบาลอาหารส าหรบแผงลอย (12 ขอ) แผงลอยจ าหนายอาหารท าจากวสดทท าความสะอาดงาย มสภาพด เปนระเบยบ อยสงจากพน อยางนอย 60 ซม. อาหารปรงสกมการปกปด หรอมการปองกนสตวและแมลงน าโรค สารปรงแตงอาหาร ตองมเลขสารบบอาหาร น าดม ตองเปนน าสะอาด ใสในภาชนะทสะอาด มการปกปดมก๏อกหรอทางเทรนน า เครองดม ตองใสภาชนะทสะอาด มการปกปด และมทตกทมดามยาวหรอมก๏อก หรอทางเทรนน า น าแขงทใชบรโภค ตองสะอาด เกบในภาชนะทสะอาด มฝาปด อยสงจากพนอยางนอย 60 ซม. ทตกน าแขงมดามยาว และตองไมน าอาหาร หรอสงของอยางอนไป

แชไวในน าแขง ลางภาชนะดวยน ายาลางภาชนะ แลวลางดวยน าสะอาด 2 ครง หรอลางดวยน าไหล และอปกรณการลางตองวางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. ชอน สอม ตะเกยบ วางตงเอาดามขนในภาชนะโปรง สะอาด หรอวางเปนระเบยบ ในภาชนะโปรงสะอาดและมการปกปด เกบสงจากพนอยางนอย 60 ซม มการรวบรวมมลฝอย และเศษอาหารเพอน าไปก าจด ผสมผสอาหารแตงกายสะอาด สวมเสอมแขน ผปรงตองผกผากนเปอนทสะอาด สวมหมวกหรอเนทคลมผม ใชอปกรณหยบจบอาหารทปรงส าเรจแลว ผสมผสอาหารทมบาดแผลทมอตองปกปดแผลใหมดชด

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.3 สขาภบาลอาหารและน า ระดบยงยน

เกณฑมาตรฐานอาหารสะอาด รสชาตอรอย (Clean Food Good Taste)

1. เกณฑดานกายภาพ - ผานเกณฑมาตรฐานขอก าหนดดานสขาภบาลอาหาร ส าหรบโรงอาหาร รานอาหาร แผงลอย

2. เกณฑดานชวภาพ - เกณฑมาตรฐานทางแบคทเรย โดยการตรวจโคลฟอรมแบคทเรยอยางงายดวยน ายาตรวจหาเชอโคลฟอรมขนตน (SI–2) จ านวน 10 ตวอยาง ตอราน/

แผง ประกอบดวยตวอยางอาหารจ านวน 5 ตวอยาง ภาชนะ จ านวน3 ตวอยาง มอผสมผสอาหาร จ านวน 2 ตวอยาง โดยผลของการตรวจตวอยาง จ านวน10 ตวอยาง จะตองไมพบการปนเปอน รอยละ 90 ขนไป

แบบตรวจโรงอาหารตามขอก าหนดดานสขาภบาลอาหาร

เรอง รายละเอยดมาตรฐาน ผลการประเมน ผาน ไมผาน

ก. สถานทรบประทานอาหาร และบรเวณทวไป

1. สะอาด เปนระเบยบ 2. โต๏ะ เกาอสะอาด แขงแรง จดเปนระเบยบ 3. มการระบายอากาศทด

ข. บรเวณทเตรยม – ปรงอาหาร

4. สะอาด เปนระเบยบ พนท าดวยวสดถาวร แขง เรยบ สภาพด 5. มการระบายอากาศ รวมทงกลนและควนจากการท าอาหาร ไดด เชน มปลองระบายควน หรอพดลมดดอากาศทใชการไดด

6. ไมเตรยมและปรงอาหารบนพน 7. โต๏ะเตรยม – ปรง และผนงบรเวณเตาไฟตองท าดวยวสดทท าความสะอาดงาย ( เชน สแตนเลส กระเบอง) มสภาพด และพนโต๏ะตองสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

ค. ตวอาหาร น า น าแขง เครองดม 8. ตวอาหาร น า น าแขง เครองดม อาหารและเครองดมในภาชนะบรรจทปดสนท ตองมเลขสารบบอาหาร เชน

9. อาหารสด เชน เนอสตว ผกสด ผลไม และอาหารแหง มคณภาพด แยกเกบเปนสดสวน ไมปะปนกน วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. หรอเกบในตเยน ถาเปนหองเยน ตองวางอาหารสงจากพนอยางนอย 30 ซม. ส าหรบอาหารสดตองลางใหสะอาดกอนน ามาปรง

10. อาหารและเครองดมในภาชนะบรรจทปดสนท มคณภาพด เกบเปนระเบยบสงจากพนอยางนอย 30 ซม.

11. อาหารทปรงส าเรจแลว เกบในภาชนะทสะอาด มการปกปด วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. 12. มตส าหรบปกปดอาหารทปรงส าเรจแลว และดานหนาของตตองเปนกระจก 13. น าดม เครองดม น าผลไมตองสะอาด ใสในภาชนะทสะอาดมฝาปด มก๏อกหรอทางรนน าหรอมอปกรณทมดามส าหรบตกโดยเฉพาะและวางสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

14. น าแขงทใชบรโภคตองสะอาด ใสในภาชนะทสะอาดมฝาปดมอปกรณทมดามส าหรบคบหรอตกโดยเฉพาะ วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. และตองไมมสงของอนแชรวมไว

เรอง รายละเอยดมาตรฐาน ผลการประเมน ผาน ไมผาน

ง. ภาชนะอปกรณ 15. ภาชนะอปกรณ เชน จาน ชาม ชอน สอม ฯลฯ ตองท าดวย วสดทไมเปนอนตราย เชน สแตนเลส กระเบองเคลอบขาว แกว อลมเนยม เมลามนสขาว หรอสออน สงกะสเคลอบขาว ส าหรบตะเกยบตองเปนไมไมตกแตงส หรอพลาสตกสขาว

16. ภาชนะใสน าสมสายช น าปลา และน าจม ตองท าดวยแกว กระเบองเคลอบขาว มฝาปด และชอนตกท าดวยกระเบองเคลอบขาว หรอสแตนเลส ส าหรบเครองปรงรสอนๆ ตองใสในภาชนะทท าความสะอาดงาย มฝาปด และสะอาด

17. ลางภาชนะอปกรณดวยวธการอยางนอย 2 ขนตอน โดยขนตอนท 1 ลางดวยน ายาลางภาชนะ และขนตอนท 2 ลางดวยน าสะอาด 2 ครง หรอลางดวยน าไหล และอปกรณการลางตองสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

18. ใชอางลางภาชนะอปกรณทมทอระบายน าทใชการไดด อยางนอย 2 อาง 19. จาน ชาม ถวย แกวน า ถาดหลม ฯลฯ เกบคว าในภาชนะหรอตะแกรง วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. หรอเกบในภาชนะหรอสถานททสะอาดมการปกปด

20. ชอน สอม ตะเกยบ วางตงเอาดามขนในภาชนะโปรง สะอาด หรอวางเปนระเบยบในภาชนะทสะอาดและมการปกปด ตงสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

21. เขยงตองมสภาพด ไมแตกราวหรอเปนรอง มเขยงใชเฉพาะอาหารสกและอาหารดบแยกจากกน มฝาชครอบ (ยกเวนครวทมการปองกนแมลงวนแลว)

จ. การรวมรวมขยะ และน าโสโครก 22. ใชถงขยะทไมรวซม และมฝาปด 23. มทอหรอรางระบายน าทมสภาพดไมแตกราว ระบายน าจากหองครวและทลางภาชนะอปกรณลงสทอระบายหรอแหลงบ าบดไดด และตองไมระบายน าเสยลงสแหลงน าสาธารณะโดยตรง

24. มบอดกเศษอาหารและดกไขมนทใชการไดด กอนระบายน าเสยทง ฉ. หองน า หองสวม 25. หองน า หองสวมตองสะอาด ไมมกลนเหมน มน าใชเพยงพอ

26. หองสวมแยกเปนสดสวน ประตไมเปดสบรเวณทเตรยม – ปรงอาหาร ทลางและเกบภาชนะอปกรณ ทเกบอาหารและตองมอางลางมอทใชการไดด อยในบรเวณหอง

เรอง รายละเอยดมาตรฐาน ผลการประเมน ผาน ไมผาน

ช. ผปรง ผเสรฟ 27. แตงกายสะอาด สวมเสอมแขน 28. ผกผากนเปอนสขาว หรอมเครองแบบ ผปรงจะตองใสหมวกหรอเนทคลมผมดวย 29. ตองเปนผมสขภาพด ไมเปนโรคตดตอ ไมเปนโรคผวหนง ส าหรบผปรงจะตองมหลกฐานการตรวจสขภาพในปนน ใหตรวจสอบได

30. มสขนสยทด เชน ตดเลบสน ไมสบบหรในขณะปฏบตงาน ไมใชมอหยบจบอาหารทปรง ขอเสนอแนะ................................................................................................................... ....................................................................................................... ..................................... ............................................................................................................................. ......................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ........................................................................ ..................................................................................... ผตรวจ...................................................ต าแหนง/สงกด..................................................... .....................วนทตรวจ................................................... ................ (............................................................)

................................................................................................................................................................................................................................................................................

แบบตรวจอาหารทางแบคทเรย

ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล

แบบตรวจรานอาหาร แบบตรวจรานอาหารทางแบคทเรย

ชอราน................................................ชอเจาของราน.............................................วนทเกบตวอยาง................................................. ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล .............................................................................................................................รอยปร...........................................................

แบบตรวจรานอาหารตามขอก าหนดดานสขาภบาลอาหาร ชอราน...............................................ชอเจาของราน..........................................................ทอย...................................................... ประเภทอาหารทจ าหนาย..................................จ านวนผปรง........คน,ผเสรฟ..........คน,ผานการอบรมดานสขาภบาลอาหาร.........คน ขนาดพนท ( ) เกน 200 ตร.ม. ( ) ไมเกน 200 ตร.ม. ใบอนญาตเลขท...........................ออกเมอวนท......................โดย........................

ขอก าหนดดานสขาภบาลอาหารส าหรบรานอาหาร ผลตรวจ หมายเหต 1. สถานทรบประทานอาหาร สถานทเตรยมปรง ประกอบอาหาร ตองสะอาดเปนระเบยบ และจดเปนสดสวน 2. ไมเตรยมอาหารบนพน และบรเวณหนา หรอในหองน า หองสวม และตองเตรยมปรงอาหารบนโต๏ะทสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

3. ใชสารปรงแตงอาหารทมความปลอดภย มเครองหมายรบรองของทางราชการ เชน เลขทะเบยนต ารบอาหาร (อย.) เครองหมายรบรองมาตรฐานของกระทรวงอตสาหกรรม (มอก.)

4. อาหารสดตองลางใหสะอาดกอนน ามาปรง หรอเกบ การเกบอาหารประเภทตาง ๆ ตองแยกเกบเปนสดสวน อาหารประเภทเนอสตวดบเกบในอณหภมทไมสงกวา 7.2 องศาเซลเซยส

5. อาหารทปรงส าเรจแลว เกบในภาชนะทสะอาดมการปกปด วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม. 6. น าแขงทใชบรโภคตองสะอาด เกบในภาชนะทสะอาดมฝาปด ใชอปกรณทมดามส าหรบคบ หรอตกโดยเฉพาะ วางสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

7. ลางภาชนะดวยน ายาลางภาชนะ แลวลางดวยน าสะอาด 2 ครง หรอลางดวยน าไหล และทลางภาชนะตองวางสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

8. เขยงและมด ตองสภาพด แยกใชระหวางเนอสตวสก เนอสตวดบ และผก ผลไม 9. ชอน สอม ตะเกยบ วางตงเอาดามขนในภาชนะโปรงสะ อาด และมการปกปด เกบสงจากพนอยางนอย 60 ซม. 10. มลฝอย และน าเสยทกชนด ไดรบการก าจดดวยวธทถกหลกสขาภบาล 11. หองสวมส าหรบผบรโภคและผสมผสอาหารตองสะอาด มอางลางมอทใชการไดด และมสบใชตลอดเวลา 12. ผสมผสอาหารแตงกายสะอาด สวมเสอมแขน ผปรงตองผกผากนเปอนทสะอาด สวมหมวกหรอเนทคลมผม 13. ผสมผสอาหารตองลางมอใหสะอาดกอนเตรยมปรง ประกอบ จ าหนายอาหารทกครง ใชอปกรณในการหยบจบอาหารทปรงแลวทกชนด

14. ผสมผสอาหารทมบาดแผลทมอตองปดแผลใหมดชด หลกเลยงการปฏบตงานทมโอกาสสมผสอาหาร 15. ผสมผสอาหารทเจบปวยดวยโรคทสามารถตดตอไปยงผบรโภค โดยมน าและอาหารเปนสอ ใหหยดปฏบตงานจนกวาจะรกษาใหหายขาด

ขอเสนอแนะ.................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................... ผตรวจ.....................................ต าแหนง/สงกด........................................วนทตรวจ...........................เจาของราน.............................

(.......................................) กองสขาภบาลอาหาร กรมอนามย

แบบตรวจแผงลอยจ าหนายอาหาร แบบตรวจแผงลอยจ าหนายอาหารทางแบคทเรย

ชอเจาของแผงลอย.............................................ชอบรเวณทตงแผงลอย..........................................วนทเกบตวอยาง....................... ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล ชนดตวอยาง ผล .............................................................................................................................รอยปร...........................................................

แบบตรวจแผงลอยจ าหนายอาหาร ตามขอก าหนดดานสขาภบาลอาหาร ชอเจาของแผงลอย........................................บรเวณทตงแผงลอย...........................................เปนพนท ( ) ทางสาธารณะ ( ) เอกชน ประเภทอาหารทจ าหนาย..................................จ านวนผปรง..........คน,ผเสรฟ.........คน ผานการอบรมดานสขาภบาลอาหาร.........คน ใบอนญาตเลขท..........................................ออกเมอวนท..........................................โดย.................................................................

ขอก าหนดดานสขาภบาลอาหารส าหรบแผงลอยจ าหนายอาหาร ผลตรวจ หมายเหต 1. แผงลอยจ าหนายอาหารท าจากวสดทท าความสะอาดงาย มสภาพด เปนระเบยบ อยสง จากพนอยางนอย 60 ซม.

2. อาหารปรงสกมการปกปด หรอมการปองกนสตวแมลงน าโรค 3. สารปรงแตงอาหาร ตองมเลขทะเบยนต ารบอาหาร (อย.) 4. น าดมตองเปนน าทสะอาด ใสในภาชนะทสะอาด มการปกปด มก๏อกหรอทางเทรนน า 5. เครองดมตองใสภาชนะทสะอาด มการปกปด และมทตกทมดามยาว หรอก๏อกหรอทางเทรนน า 6. น าแขงทใชบรโภค 6.1 ตองสะอาด...................................................................................................................... 6.2 เกบในภาชนะทสะอาด มฝาปด อยสงจากพนอยางนอย 60 ซม..................................... 6.3 ทตกน าแขงมดามยาว..................................................................................................... 6.4 ตองไมน าอาหาร หรอสงของอยางอนไปแชไวในน าแขง..................................................

7. ลางภาชนะดวยน ายาลางภาชนะ แลวลางดวยน าสะอาด 2 ครง หรอลางดวยน าไหล และอปกรณการลางตองวางสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

8. ชอน สอม ตะเกยบ วางตงเอาดามขนในภาชนะโปรงสะอาด หรอวางเปนระเบยบในภาชนะโปรงสะอาด และมการปกปด เกบสงจากพนอยางนอย 60 ซม.

9. มการรวบรวมมลฝอย และเศษอาหารเพอน าไปก าจด 10. ผสมผสอาหารแตงกายสะอาด สวมเสอมแขน ผปรงตองผกผากนเปอน และสวมหมวก หรอเนทคลมผม 11. ใชอปกรณในการหยบจบอาหารทปรงส าเรจ 12. ผสมผสอาหารทมบาดแผลทมอ ตองปกปดแผลใหมดชด ขอเสนอแนะ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ผตรวจ.....................................ต าแหนง/สงกด................................วนทตรวจ.............................เจาของแผงลอย............................. (......................................) กองสขาภบาลอาหาร กรมอนามย

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.4 ขยะ, การจดการน าเสย และเหตร าคาญ ระดบพนฐาน

การจดการขยะมลฝอย

เกณฑมาตรฐานภาชนะรองรบขยะมลฝอย 1) ควรมสดสวนของถงขยะมลฝอยจากพลาสตกทใชแลวไมต ากวารอยละ 50 โดยน าหนก 2) ไมมสวนประกอบสารพษ (toxic substances) หากจ าเปนควรใชสารเตมแตงในปรมาณทนอยและไมเปนอนตรายตอผบรโภค 3) มความทนทานแขงแรงตามมาตรฐานสากล 4) มขนาดพอเหมาะมความจเพยงพอตอปรมาณขยะมลฝอย สะดวกตอการถายเทขยะมลฝอยและการท า ความสะอาด 5) สามารถปองกน แมลงวน หน แมว สนข และสตวอน ๆ มใหสมผสหรอคยเขย ขยะมลฝอยได ประเภทของภาชนะหรออปกรณเกบกกมลฝอย 1) ถงขยะทวไปสฟา รองรบขยะยอยสลายไมได ไมเปนพษและไมคมคาการรไซเคล เชน พลาสตกหอลกอม ซองบะหมส าเรจรป ถงพลาสตก โฟมและฟอลย ทเปอนอาหาร 2) ถงขยะยอยสลายได สเขยว รองรบขยะทเนาเสย และยอยสลายไดเรว สามารถน ามาหมกท าปยได เชน ผกผลไม เศษอาหาร ใบไม 3) ถงขยะรไซเคล สเหลอง รองรบขยะทสามารถน ามา รไซเคลหรอขายได เชนแกวกระดาษ พลาสตก โลหะ 4) ถงขยะมพษ สเทาฝาสสม รองรบขยะทมอนตราย ตอสงมชวต และสงแวดลอม เชน หลอดฟลออเรสเซนต ขวดยา ถานไฟฉาย กระปองส สเปรย กระปองยาฆาแมลง ภาชนะบรรจสารอนตรายตางๆ

รป ถงรองรบมลฝอยประเภทตาง ๆ ตามแบบมาตรฐานของกรมควบคมมลพษ

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.5 การปองกนควบคมโรค ระดบพนฐาน

*การควบคมลกน ายงลายดวยการปฏบต 5 ป. - ปดภาชนะทใชเกบน าใหสนท - เปลยนน าในแจกนทก 7 วน - ปลอยปลากนลกน าในอางบวหรออางมพชประดบทกประเภท โดยฆราวาสเปนผด าเนนการ - ปรบปรงสงแวดลอมทเปนแหลงเพาะพนธยง - ปฏบตเปนประจ า *ภาชนะขงน าทเปนแหลงเพาะพนธลกน ายงลาย

ลกน าของยงลายบานจะอยในภาชนะขงน าชนดตางๆทมนษยสรางขน (man-made container) ทงทอยภายในบานและบรเวณรอบๆบาน เชน โองน าดมน าใช บอซเมนตเกบน าในหองน า ถวยหลอขาตกบขาวกนมด แจกน ภาชนะเลยงพลดาง จานรองกระถางตนไม ยางรถยนตเกาและเศษวสดตางๆทมน าขง เปนตน

ตวอยางภาชนะขงน าในบาน

ตวอยางภาชนะขงน านอกบาน

ลกน ายงลายสวนมกเพาะพนธอยในแหลงเพาะพนธธรรมชาต (natural container) เชน โพรงไม โพรงหน กระบอกไมไผ กาบใบพชจ าพวกกลวย พลบพลง หมาก ฯลฯ ตลอดจนแหลงเพาะพนธทมนษยสรางขนและอยบรเวณรอบๆบานหรอในสวน เชน ยางรถยนตเกา รางน าฝนทอดตน ถวยรองน ายางพาราทไมใชแลว หรอแมแตแองน าบนดน

ตวอยางแหลงขงน าธรรมชาต

*การควบคมและปองกนโรคพษสนขบา สนขและแมวอายตงแต 3 เดอนขนไปทกตวในบรเวณวด ไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา (ขอใหวดส ารวจ- จดทะเบยนสนขและแมว พรอมแจงเทศบาล

หรอ อบต. หรอปศสตวในพนทมาด าเนนการอยางนอยปละ 1 ครง)

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.5 การปองกนควบคมโรค ระดบกาวหนา

*คาดชนลกน ายงลาย

Container Index (CI) เปนดชนใชแสดงถงรอยละของจ านวนภาชนะทพบแหลงเพาะพนธยงลาย ในทางระบาดวทยานน ถอวาดชนนไมมประโยชนตองานดานระบาดวทยามากนก เพราะครวเรอนทมจ านวนภาชนะทมลกน ายงลายนอยกวา อาจมความหนาแนนของจ านวนลกน ายงลายมากกวาครวเรอนทมจ านวนภาชนะทมจ านวนลกน ามากกวา ซงอาจท าใหการท านายการเสยงตอการระบาดของโรคนอยกวาหรอมากกวาความเปนจรง แตในปจจบนใหความส าคญกบคาดชนตวนมาก เพราะถอเปนแหลงเพาะพนธยลาย

Container Index (CI) = จ านวนภาชนะทพบลกน ายงลาย

จ านวนภาชนะทส ารวจทงหมด X 100

*****การแปล ผลคา CI ตองมคาไมมากกวา 10 % *****

*การควบคมการขยายพนธสนขและแมว

สนขและแมว เพศเมยวยเจรญพนธ ทกตวในบรเวณวด ไดรบการ ท าหมน หรอฉดยาคมเพอรอการท าหมน ท าประวตการท าหมน หรอฉดยาคม (ขอใหวดส ารวจจ านวนสนขและแมว พรอมแจงเทศบาล หรอ อบต. หรอปศสตวในพนทมาด าเนนการ)

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.5 การปองกนอบตภยและการจราจร ระดบกาวหนา

*มอปกรณปองกนอคคภยพรอมใชงาน ในพนท 200 ตารางเมตร/1ถง

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 1.7 การควบคมการบรโภคยาสง และเครองดมแอลกอฮอล ระดบกาวหนา

* ยาสบ ไดแก 1. บหรโรงงาน (Manufactured cigarettes) อาจรจกในชอเรยกอนทมความหมายเดยวกน เชน บหรซอง บหรซกาแรต เปนตน 2. บหรมวนเอง (Hand-rolled cigarettes หรอroll your own: RYO) เปนบหรทผสบสามารถมวนไดดวยตนเองหรอมวนโดยเครองมวนบหร โดยมยาเสนหรอยาเสนปรงเปนสวนประกอบภายใน และหอหม หรอมวนดวยวสดทหางายอาท กระดาษ ใบตอง ใบจาก ใบมะกา ใบบว เปนตน 3. ผลตภณฑยาสบชนดมควนอน ๆ (Other smoked tobacco) ยาสบกลมนทรจกโดยทวไป จ าแนกไดเปน 4 ชนด ไดแก

3.1 บหรซการในพระราชบญญตยาสบ พ.ศ. 2509 หมายถง ใบยาแหงหรอยาอด ซงมวนดวยใบยาแหงหรอยาอด บหรซการทมจา หนายในประเทศสวนใหญผลตจากประเทศอเมรกาและประเทศแถบยโรป ไดแกประเทศเดนมารกเนเธอรแลนดและองกฤษ

3.2 ไปป เปนกลองสบบหรทมเบาส าหรบใสยาเสน ไปปสวนมากท ามาจากเหงาของตนไมทแขงและทนความรอนได อาจท าจากซงขาวโพดหรอพลาสตกททนความรอนไดด

3.3 ยาสบทสบผานน า ไดแก บาราก/ ฮกกา/ ชชา การสบควนยาสบผานน า จะตองมอปกรณการสบควนฯ หรอทเรยกวา เตาบารากและตวยา ซงมสวนผสมของใบยาสบ กบสารทมความหวาน เชน กากน าตาล หรอน าผง และมกมการเตมแตงกลนหอมของผลไมเชน สตรอเบอร แอปเปล และสมนไพรบางชนด เปนตน

3.4 อนๆเชน บหรขโย ซงเปนบหรพนเมองทนยมมากในภาคเหนอของประเทศไทย เปนตน * เครองดมแอลกอฮอล ไดแก 1. สราแชหรอสราหมก(Fermentation) คอ สราทไดจากการหมกวตถดบ กบราและ/หรอยสต ไมไดกลนและรวมถงสราแชทไดผสมกบสรากลนแลว แตยงมแรงแอลกอฮอลไมเกน 15 ดกร เชน ไวน แชมเปญ สาโท อ กระแช น าตาลเมา สาเก ไวนคลเลอร สปารคกลงไวน เบยร เปนตน 2. สรากลน(Distillation) คอ การน าเอาสราแชมากลน เพอใหไดแอลกอฮอลทสงขน และรวมถงสรากลนทผสมกบสราแชแลว แตมแรงแอลกอฮอลเกนกวา 15 ดกร เชน วสก บรนด คอนยค วอดกา จน รม ตากลา เหลาขาว ลเคยว เปนตน

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 3.1 การดแลสขภาพบคลากรภายในวด ระดบกาวหนา

* พระภกษ สามเณร บคลากรในวด ไดรบการตรวจคดกรองสขภาพเบองตน เชน ชงน าหนก วดสวนสง วดความดนโลหต เปนตน หรอไดรบการตรวจสขภาพประจ าป ตามชดสทธประโยชน ดงน (พจารณาตามความเหมาะสม)

การตรวจคดกรองสขภาพตามชดสทธประโยชน ผทมอายต ากวา 35 ป มการตรวจสขภาพครอบคลม รายงานตอไปน - ตรวจรางกายทวไปโดยแพทย - ตรวจความสมบรณของเมดเลอด - ตรวจปสสาวะ - ตรวจเอกซเรยทรวงอก ผทมอายตงแต 35ปขนไป มการตรวจสขภาพครอบคลม รายงานตอไปน - ตรวจรางกายทวไปโดยแพทย - ตรวจความสมบรณของเมดเลอด - ตรวจระดบน าตาลในเลอด - ตรวจการท างานของไต - ตรวจการท างานของตบ - ตรวจปสสาวะ - ตรวจระดบไขมนในเลอด - ตรวจเอกซเรยทรวงอก

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 3.2 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร ระดบพนฐาน

โภชนบญญต 9 ประการ 1. กนอาหารครบ 5 หม แตละหมใหหลากหลาย 2. กนขาวเปนอาหารหลก สลบกบอาหารประเภทแปงเปนบางมอ 3. กนพชผกใหมาก และกนผลไมเปนประจ า 4. กนปลา เนอสตวไมตดมน ไข และถวเมลดแหงเปนประจ า 5. ดมนมใหเหมาะสมตามวย 6. กนอาหารทมไขมนแตพอควร 7. หลกเลยงการกนอาหารรสหวาน และเคมจด 8. กนอาหารทสะอาดปราศจากการปนเปอน 9. งดหรอลดเครองดมทมแอลกอฮอล

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 3.2 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร ระดบกาวหนา

* มกจกรรมสงเสรมดานโภชนาการ เชน

- ตนไมพดได - เทศนดานอาหารและโภชนาการ - สงเสรมใหรานคา จ าหนายเมนชสขภาพ อยางนอย 1-2 เมน

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 3.2 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร ระดบยงยน

* อาหารสงเสรมสขภาพ เมนชสขภาพ เมนชสขภาพ คอ อาหารไทยทมคณคาทางโภชนาการ ในปรมาณและสดสวนทเหมาะสม ทผานการรบรองจากกรมอนามย ใหเปนอาหารประเภทส ารบ หรอจานเดยว ตวอยางเมนชสขภาพ ไดแก ปลาชอนนง สลดผกผลไม แกงสม เมยงปลา แกงเลยง น าพรกออง เปนตน

ตวชวด รายละเอยดมาตรฐาน 3.4 การออกก าลงกาย ระดบพนฐาน

แนวทางการออกก าลงกายส าหรบพระภกษสงฆ *โรงพยาบาลสงฆ กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

ความเหมาะสม การออกก าลงของพระภกษสงฆทประชาชนคนเคยและเปนทยอมรบกนดไดแก การปฏบตธรรมดวยการเดนบณฑบาต การท าความสะอาดวด การบรณะสงแวดลอมภายในวด ฯลฯ แตในปจจบนสงคมสงแวดลอมเปลยนไป อาจจ ากดใหกจกรรมในการปฏบตธรรมตางๆ ของพระสงฆลดนอยลงจนสงผลกระทบตอสขภาพ การออกก าลงกายทควรเรยกวา “บรหารขนธ” ของพระภกษสงฆ จงเปนเรองจ าเปนตอสขภาพเชนเดยวกบการออกก าลงกายในประชาชนทวไป เพยงแตวตถประสงคยงคงก าหนดใหเปนประโยชนตอการปฏบตธรรมเทานน มไดกลาวคอ บรหารขนธเพอปองกนโรคและบ าเพญศาสนกจได วธออกก าลงกายจ าเปนตองส ารวมและเปนทยอมรบของสงคม จงควรเลอกสถานทเปนสวนตว เชน กฏ หองออกก าลงกายส าหรบพระภกษสงฆ พนทโลงในเขตวด มอากาศถายเทสะดวก เปนตน การนงหม อาจนงสบง รดประคด เพอใหกระชบรดกม ไมจ าเปนตองสวมจวร เพอความสะดวกในการเคลอนไหว ทงนตองอยในสถานทเหมาะสมตอการออกก าลงกายดวย ถาเปนการเดน ควรเดนในทางทราบเรยบ ไมชนแฉะ และควรสวมรองเทาทเบาสบาย เพอปองกนการบาดเจบทฝาเทาเวลาเดนได เพราะการเดนเทาเปลาอาจท าใหเหบยงถกของมคมหรอกอนกรวดบนพนได โดยเฉพาะพระภกษสงฆทอาพาธโรคเบาหวาน อาจมปญหาเรองการรบความรสกทลดลงบรเวณเทาทงสองขางได

แนวทางการออกก าลงกายทเหมาะสมกบพระภกษสงฆ การออกก าลงกายเพอใหสขภาพแขงแรง ปองกนการเกดโรคเรอรง เชน เบาหวาน ความดนโลหตสง เสนเลอดหวในอดตน ไขมนสง และโรคอวน ทส าคญ คอ การออกก าลงกายเพอเสรมสรางมรรถภาพระบบหวในและหลอดเลอด หรอทนกวชาการมกนยมเรยกทบศพทวา การออกก าลงกายแบบแอโรบก (aerobic exercise) ลกษณะส าคญของการออกก าลงกายชนดนคอ มการเคลอนไหวแขนและ/หรอขา รวมถงล าตว อยางตอเนองสม าเสมอ โดยไมจ าเปนตองหมายรวมถงการเตนแอโรบก ดงทประชาชนทวไปนยมแตไมสามารถปฏบตไดในพระภกษสงฆเนองจากไมเหมาะไมควรแกสมณเพศ วธการทเหมาะสมในพระภกษสงฆทสามารถท าไดโดยงายและเหมาะสมทสดในทกวยคอการเดน เชน การเดนบณฑบาต การเดนจงกรม ซงควรเดนตอเนอง 30 นาทขนไป หรอเดน 10 – 15 นาท 2 – 3 รอบ สะสมรวมกน 30 นาท กได หรอการท างานเชน กวาดลานวด หรอการขนลงบนได (ไมเหมาะกรณพระภกษสงฆสงอายทมโรคขอเขาเสอม) หากพระภกษสงฆมขอจ ากดเรองโอกาสและสถานทในการเดน อาจน าอปกรณการออกก าลงกายบางประเภทมาใชได เชน จกรยานปน ลเดน แททงนควรกระท าในสถานทสวนตว มดชด จงจะเหมาะสม

กอนและหลงการออกก าลงกาย ควรมการอบอนรางกายและยดเหยยดกลามเนอรวมดวย เพอปองกนการบาดเจบของกลามเนอ ชวยลดความตงและเพมความยดหยนของขอตอและกลามเนอ วธการอบอนรางกายอาจท าไดโดยการท างานเบาๆ หรอการเดนเรวๆ ประมาณ 5 – 10 นาท จนรางกายอบอนขนแลวจงเรมยดเหยยดกลามเนอ โดยคอยๆ ยดจนสดชวงจนเรมรสกตงพอทนไดโดยไมปวด และคงทานนไว 10 – 30 วนาท จงผอนคลาย ไมควรยดอยางรวดเรวในลกษณะกระตก ควรท าซ า 3 – 4 ครงในแตละทา ทาตางๆ ในการยดสามารถท าไดเปนประจ าทกวน หรออยางนอยสปดาหละ 3 ครง การออกก าลงกายทนบวาเปนประโยชนอกอยางหนงส าหรบพระภกษสงฆไดแก การฝกการทรงตว เพอปองกนการหกลม และการฝกความแขงแรงของกลามเนอหลงในพระภกษสงฆ เพอปองกนอาการหลงคอม ท าไดโดยการนอนคว าบนพนราบ(อาจใชหมอนหนนบรเวณหนาอกและทองได) และยกล าตวทอนบนพนจากพนเลกนอย เกรงคางไว 5 – 6 วนาท ท าซ า 15 – 20 ครง วนละ 2 เวลา (ขอควรระวงในการฝกทานคอ โรคกระดกสนหลงเสอมทมอาการตบแคบของโพรงประสาทและมอาการปวดราวลงขาเวลายน เดน ไมควรใหยกล าตวขนมาจนหลงแอน แตใหยกตวขนมาจากทานอนคว าทมหมอนหนนหนาอกและทองถงระดบขนานกบพนเทานน) ถาไมสามารถนอนคว าไดเนองจากกระดกสนหลงโกงหรอตวคอมมากแลว อาจฝกในทานง โดยพยายามยดหลงใหตรงทสด พรอมกบเกรงกลามเนอสนหลง แอนหนาอกไปดานหนา ขอศอกทงสองขาง ชมาทางดานหลงคลายกบการถอง เกรงคางไวครงละ 5 – 6 วนาท ท าซ า 15 – 20 ครง วนละ 2 เวลา การฝกอรยาบถใหหลงตรง ท าไดโดยนงหรอยนใหหลงชดผนงหอง และพยายามควบคมใหสวนทายทอยของศรษะแนบผนงไวใหนานทสด

ขอควรท าส าหรบการออกก าลงกายในพระภกษสงฆ - ควรออกก าลงกายใหเหมาะสมกบอาย และสภาพรางกาย - ควรออกก าลงกายในชวงทไมหวหรออมเกนไป ถารบประทานอาหารไปแลวควรรอหลงอาหารอยางนอย 2 ชวโมง - ควรอบอนรางกาย และผอนคลายกลามเนอกอนและหลงการออกก าลงกายทกครง

ขอควรระวงส าหรบการออกก าลงกายในพระภกษสงฆ - ไมควรออกก าลงกายในททมอากาศรอน อบอาว หรอแดดจา - ไมควรออกก าลงกายขณะรางกายรสกออนเพลย หรอไมสบาย เปนไข หรอเวลาททองเสย - ไมควรออกก าลงกายทตองออกแรงเกรงหรอเบง - ไมควรออกก าลงกายทมแรงกระแทกตอขอ โดยเฉพาะขอทรบน าหนกตว - ไมควรเปลยนทศทางในการออกก าลงอยางฉบพลน หรอเดนบนทางลาด ทางลน

ขอบงชในการหยดออกก าลงกาย - มอาการแนนหนาอก - เหนอยมาก หอบ หายใจไมทน - วงเวยนศรษะ หนาซด เปนลม - คาความดนโลหตตวบนลดลงในขณะออกก าลงกาย - ความดนโลหตสงขนมากๆ เชน มากกวา 250/120 มลลเมตรปรอท - อาการใจสน หวใจเตนเรวผดจงหวะ - เจบปวดกลามเนอ หรอขอตออยางรนแรง

ทานเจาคณพระวสฐคณาภรณ รองเจาคณะจงหวดอางทอง เจาอาวาสวดตนสน ไดใหความสนใจเกยวกบการดแลสขภาพและการออกก าลงกายในพระภกษสงฆ เนองจากทานเลงเหนถงความส าคญในการดแลสขภาพและการทพระสงฆควรมกจกรรมการออกก าลงกายทเหมาะสมกบพระภกษสงฆเอง ซงเปนการออกก าลงกายทไมผดพระวนยบญญต จงด ารและออกแบบทาการออกก าลงกายส าหรบพระสงฆไว ดงตวอยางเชน

คณะผจดท า

คมอ แนวทางการด าเนนงาน วดสงเสรมสขภาพ ป 2556

กลมอนามยผสงอาย ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย พมพครงท 1 เมษายน 2556 จ านวน 10,000 เลม

ทปรกษา นายแพทยเจษฎา โชคด ารงสข อธบดกรมอนามย นายแพทยธรพล โตพนธนานนท รองอธบดกรมอนามย นายแพทยดนย ธวนดา ผอ านวยการส านกสงเสรมสขภาพ นายสาโรจน กาลศรศลป ผอ านวยการสวนคมครองพระพทธศาสนา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

หวหนากองบรรณาธการ นายแพทยเอกชย เพยรศรวชรา กองบรรณาธการ นางอรว รมยะสมต นางวมล บานพวน นางเบญจมาภรณ ศรเฉลม นางสาวพรญา จนทรคง นางสาววไลพร นามศร นายชชวาลย เพชรกอง