แนวคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน

โดย นายวชระ เฉลมชนม

การคนควาอสระนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ แผน ข ระดบปรญญามหาบณฑต

ภาควชาภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2560 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

แนวคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน

โดย นายวชระ เฉลมชนม

การคนควาอสระนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ แผน ข ระดบปรญญามหาบณฑต

ภาควชาภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2560 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

CONCEPTS AND STYLES OF LOTUS BUD-TOPPED STUPAS IN THE PRESENT PERIOD

By

MR. Watchara CHALERMCHON

A Master's Report Submitted in partial Fulfillment of Requirements for Master of Arts (ART HISTORY)

Department of Art History Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2017 Copyright of Graduate School, Silpakorn University

หวขอ แนวคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน โดย วชระ เฉลมชนม สาขาวชา ประวตศาสตรศลปะ แผน ข ระดบปรญญามหาบณฑต อาจารยทปรกษาหลก ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ไดรบพจารณาอนมตใหเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต

คณบดบณฑตวทยาลย

(รองศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

พจารณาเหนชอบโดย

ประธานกรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร. อชรชญ ไชยพจนพานช )

อาจารยทปรกษาหลก

(ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห )

ผทรงคณวฒภายนอก

(ศาสตราจารย เกยรตคณ ดร. สนต เลกสขม )

ง

บทคดยอภาษาไทย

58107314 : ประวตศาสตรศลปะ แผน ข ระดบปรญญามหาบณฑต ค าส าคญ : เจดยยอดดอกบวตมในสมยปจจบน

นาย วชระ เฉลมชนม: แนวคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห

การศกษาเรองแนวคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน ม

จดประสงคเพอศกษาการเปลยนแปลงทเกดขนกบแนวความคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตม ทแตเดมนนเจดยมความหมายถงสงควรคาแกการเคารพ ตามคตโบราณหมายถงสญลกษณแทนพระพทธเจาและยงเปนเครองระลกถงพระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจาหรอเปนสถานทอนศกดสทธส าคญในพระพทธศาสนา หากทวาในสมยปจจบน เจดยไดมความหมายเปลยนแปลงไปเปนอยางมาก ความหมายของเจดยครอบคลมกวางกวาอดต ซงหมายรวมถงสถาปตยกรรมทอาจใชแสดงออกถงวฒนธรรม ประเพณ ใชเปนเครองหมายทแสดงสญลกษณและเปนจดศนยกลางของทองถน มใหพบเหนไดทวไป ความเปลยนแปลงทเกดขนนในเบองตนผศกษาสนนษฐานวาอาจมสาเหตปจจยส าคญมาจากสภาพสงคมเปลยนแปลงไป การปรบตวของสงคมใหสอดรบการทองเทยวเพอรองรบการขยายตวของเศรษฐกจเปนตน

ในการศกษาครงนผ ศกษาไดท าการเกบขอมล ส ารวจรปแบบเจดยทรงยอดอกบวตมทสรางขนใหมในสมยปจจบน ทปรากฎในพนทตางๆ โดยท าการแบงกลมวเคราะหอยางเปนระบบ เพอใหงายตอการท าความเขาใจน ามาเปรยบเทยบรปแบบและวเคราะหการเปลยนแปลงทเกดขน

จากการศกษาพบวาแนวความคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบนนนมการเปลยนแปลงทหลากหลาย การสรางเจดยเปนสงทสามญชนทวไปกสามารถกระท าไดสงกอสรางตางๆลวนมปรากฏในลกษณะอาคารอเนกประสงค พพธภณฑ ศาลเจา ศาลพระภม และมใชเปนทบรรจอฐบคคลหรอบรรพบรษของตนได เพยงเพราะมก าลงทรพยและความปรารถนา การเปลยนแปลงทางดานแนวความคดและรปแบบการสรางเจดย นาจะมสาเหตทส าคญตงแตขนตอนการก าหนดแนวความคดในกระบวนการออกแบบสถาปตยกรรม อาจกลาวไดวาความเปลยนแปลงทเกดขนนไดสงผลใหรปแบบ และความหมายการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมทเคยมมาแตกตางไปจากอดต การเปลยนแปลงดงกลาวไดน าพาไปสการสรางความหมายใหมของเจดยอยางทไมเคยมมากอนในทสด

จ

บทคดยอภาษาองกฤษ

58107314 : Major (ART HISTORY) Keyword : lotus-bud topped stupas, stupas

MR. Watchara CHALERMCHON: CONCEPTS AND STYLES OF LOTUS BUD-TOPPED STUPAS IN THE PRESENT PERIOD Thesis advisor : Professor Dr. Sakchai Saisingha

A Study of Concept and Characters of the Construction of the Lotus-bud topped

Stupas in the Present Time is aimed at studying the change in the concept and characters of the construction of the lotus-bus topped stupas. In the past, stupas (Chedi) can be referred to the construction of a built structure to which people pay high respect. According to the beliefs of people in the ancient time, stupas were considered a symbol representing the Buddha, a symbol for people to remind themselves of the Buddha’s teachings, or a holy site of Buddhism. However, in the present time, stupas have changing meanings. The meanings of stupas cover wider concept. They can be referred to an architectural constructed building that reflects people’s culture and tradition, and represents a symbol of and plays role as a community center which can be generally found in many locations. Regarding this change, primarily the researcher has an assumption that the important factors for the change could be a changed conditions of the society and an attempt that people in the society adapt to the tourism industry and prepare themselves for the growth of the economic.

The study reveals that the concept behind and the characters of the lotus-bud topped stupas during this present time have been changed from the past, and represent a variety of concept. Ordinary people can build a stupa. The construction can be found in many forms, e.g. multi-purpose buildings, museums, shrines or land-spirit shrines. Some are used for containing the ancestors’ cremains for people who can afford and wish to have such construction. The change of these concept and characters of stupas could significantly start from the concept in architectural design process. It can be noted that this alteration affects the change of the characters, beliefs, and meanings of the construction of the lotus bud-topped stupas of the ancient time. This change finally leads us to the invention of the new meanings of stupas, which we have not had before.

ฉ

กตตกรรมประกาศ

กตตกรรมประกาศ

รายงานการคนควาอสระฉบบนส าเรจลงไดดวยความกรณาจากหลายทาน ซงผศกษา ขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงใว ณ ทน คอ

ขอกราบขอบพระคณ ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห อาจารยทปรกษา การคนความอสระ เรองแนวคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน ทไดใหค าแนะน า และสละเวลาตรวจสอบ แกไขรายงานการคนควาใหมความสมบรณและส าเรจลลวงดวยด

ขอกราบขอบพระคณ ศาสตราจารยเกรยตคณ ดร. สนต เลกสขม ทไดใหความร ชแนะแนวทางการคนควา การคด-วเคราะหและวธการสรปผลในประเดนตางๆทส าคญโดยตรง อนเปนประโยชนตอการศกษาในครงน

ขอกราบขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร.อชรชญ ไชยพจนพานช ผ เปนประธานกรรมการตรวจสอบการคนควาอสระ และรองศาสตราจารย ดร.รงโรจน ธรรมรงเรอง ท ไดใหขอคดเหน เสนอแนะทส าคญตอการคนควา และปรบปรงใหมความสมบรณมากยงขน

ขอกราบขอบพระคณ นางดวงจนทร ศรสงคราม มารดาผ เปนแรงบลดาลใจใหมงมน พยายาม ไมยอทอตอความยากล าบาก อกทงสนบสนนทนการศกษาและทกๆเรองมาโดยตลอด

ขอกราบขอบพระคณ รตต.วเชยร เฉลมชนม บดาผ ถายทอดเลอดเนอเชอสายความเปนอยธยาทท าใหผ ศกษาซมซบ สนใจในเรองประวตศาสตรศลปะไทยโดยไมรตว จนน ามาสการศกษาคนควาในระดบสงทางดานศลปะและประวตศาสตรศลปะ

ขอขอบคณ รงฤด จตภทรกล ผ รวมเดนทางไปในทกๆทและอยเคยงขางกนเสมอ คณพรณรตน สขเสรม ส าหรบบทคดยอภาษาองกฤษ อกทงเจาหนาทบณฑตวทยาลยและเพอนๆ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากรทกทาน ทใหความชวยเหลอและเปนก าลงใจจนท าใหการศกษาในครงนส าเรจดวยด

วชระ เฉลมชนม

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย .............................................................................................................. ง

บทคดยอภาษาองกฤษ ......................................................................................................... จ

กตตกรรมประกาศ ............................................................................................................... ฉ

สารบญ .............................................................................................................................. ช

สารบญภาพ....................................................................................................................... ญ

ตตกรรมประก .................................................................................................................... ญ

บทท 1 บทน า .................................................................................................................... 1

ความเปนมาและความส าคญของปญหา ........................................................................... 1

วธการศกษา ................................................................................................................... 6

แหลงขอมล..................................................................................................................... 6

อปกรณทใชในการคนควา ................................................................................................ 7

การเสนอผลงาน .............................................................................................................. 7

บทท 2 เจดยทรงยอดดอกบวตมหรอเจดยทรงพมขาวบณฑในวฒนธรรมสมยสโขทย .............. 1

ความเปนมาและความหมายของเจดย .............................................................................. 1

สงเขปรปแบบและองคประกอบทางสถาปตยกรรมเจดยทรงดอกบวตมสมยสโขทย ............... 3

นยส าคญของการเปลยนแปลงทางดานรปแบบเจดยในสมยปจจบน .................................. 10

บทท 3 แนวความคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน ............... 14

3.1 สงกอสรางทตงอยในเขตพนทวดใชในหนาทของศาสนสถาน ....................................... 14

3.1.1 ภรทตเจดย วดปาภรทตตปฏปทาราม ต.คลองควาย อ.สามโคก จ.ปทมธาน ........ 15

ซ

3.1.2 หอพระไตรปฎกเฉลมพระเกยรตกลางน า วดสงฆาราม อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย .......................................................................................................... 21

3.1.3 มณฑปหลวงพอศลา วดทงเสลยมอ าเภอทงเสลยม จ.สโขทย ............................. 24

3.1.4 หอระฆง วดบานนา อ.เมอง จ.สโขทย .............................................................. 27

3.1.5 มณฑปรอยพระพทธบาท วดตระพงทอง .......................................................... 30

3.1.6 พลบพลาหทยนเรศวร 5 พระองค วดนางพญา จ.พษณโลก................................ 32

3.1.7 ซมประตวดราชธาน อ.เมอง จ.สโขทย .............................................................. 35

3.1.8 เจดยบรรจอฐบคคลทวดสงฆาราม อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย ...................... 37

3.1.9 เจดยบรรจอฐบคคลทวดราชธาน อ.เมอง จ.สโขทย ........................................... 39

3.2 สงกอสรางทไมไดใชเปนศาสนสถาน ตงอยในพนทของสวนงานราชการและเอกชน ...... 42

3.2.1 ใชงานในลกษณะอาคารอเนกประสงค ............................................................. 42

3.2.1.1 อาคารโพธธาตเจดย ทาอากาศยานจงหวดสโขทย .............................. 42

3.2.1.2 อาคารพมขาวบณฑมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ.นนทบร ............. 48

3.2.2 ใชเปนอาคารทเกยวของกบความเชอ ศาลเจา ศาลพระภมเจาท และเจดยบรรจอฐ .................................................................................................................... 52

3.2.2.1 ศาลพระแมยา ศาลากลางจงหวดสโขทย.............................................. 53

3.2.2.2 ศาลพระภมและเจดยบรรจอฐบคคล รานโกะศลป อ.เมอง จ.สโขทย ..... 56

3.3 กลมทตงอยในพนทสาธารณะทวไปและใชเจดยเปนสญลกษณทางวฒนธรรม ............. 60

3.3.1 หอนาฬกา เขตเทศบาลเมอง จ.สโขทย ............................................................. 60

3.3.2 สะพานพระรวง เขตเทศบาลเมอง จ.สโขทย ...................................................... 65

บทท 4 บทสรป ................................................................................................................ 72

4.1 แนวคดและคตการสราง ........................................................................................... 73

4.2 สาเหตส าคญของการเปลยนแปลงทางดานรปแบบ ..................................................... 74

4.3 การเปลยนแปลงหนาทการใชงาน ............................................................................. 76

ฌ

4.4 ขอเสนอแนะจากการศกษา ....................................................................................... 79

รายการอางอง ................................................................................................................... 80

ประวตผ เขยน .................................................................................................................... 85

สารบญภาพ

ตตกรรมประก

หนา ภาพท 1 ลายเสนเจดยทรงยอดดอกบวตมหรอทรงพมขาวบณฑ .............................................. 5

ภาพท 2 เจดยประธานวดมหาธาต เมองเกาสโขทย ............................................................... 6

ภาพท 3 เจดยประธานวดเจดยเจดแถว เมองศรสชนาลย ........................................................ 7

ภาพท 4 เจดยประธานวดสวนแกวอทยานนอย ....................................................................... 8

ภาพท 5 เจดยประธานวดตระพงเงน ..................................................................................... 9

ภาพท 6 ภรทตตเจดยวดปาภรทตตปฏปทาราม อ าเภอสามโคก จงหวดปทมธาน .................... 16

ภาพท 7 งานตกแตงสวนยอดปราสาทของภรทตตเจดย ........................................................ 17

ภาพท 8 สวนยอดภรทตตเจดยทรงยอดดอกบวตม ............................................................... 17

ภาพท 9 หอพระไตรปฎกกลางน า วดสงฆาราม อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย ........................ 22

ภาพท 10 หอพระไตรปฎกกลางน า(ซาย) และศาลาพระโพธสตว(ขวา) วดสงฆาราม จงหวดสโขทย .............................................................................................................................. 22

ภาพท 11 มณฑปหลวงพอศลา วดทงเสลยมอ าเภอทงเสลยม จงหวดสโขทย .......................... 25

ภาพท 12 หอระฆง วดบานนา จงหวดสโขทย ...................................................................... 27

ภาพท 13 ยอดหอระฆง วดบานนา จ.สโขทย........................................................................ 28

ภาพท 14 มณฑปรอยพระพทธบาท วดตระพงทอง ............................................................... 31

ภาพท 15 พลบพลาหทยนเรศวร5 พระองค จงหวดพษณโลก ................................................ 33

ภาพท 16 ภายในพลบพลาหทยนเรศวร 5 พระองค จงหวดพษณโลก .................................... 33

ภาพท 17 ซมประตวดราชธาน อ าเภอเมอง จงหวดสโขทย ..................................................... 35

ภาพท 18 เจดยบรรจอฐบคคลทวดสงฆาราม อ าเภอบานดานลานหอย จงหวดสโขทย ............. 38

ภาพท 19 เจดยบรรจอฐบคคลทวดราชธาน อ าเภอเมอง จงหวดสโขทย .................................. 40

ฎ

ภาพท 20 เจดยบรรจอฐบคคลแนวก าแพงวดรมถนนจรดวถถอง ทวดราชธาน จงหวดสโขทย .... 41

ภาพท 21 อาคารโพธธาตเจดยทาอากาศยานสโขทย จ.สโขทย .............................................. 43

ภาพท 22 อาคารศาลาพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ.นนทบร ..................... 48

ภาพท 23 ภาพขยายสวนฐานของเรอนธาต สวนยอดอาคารทรงพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ......................................................................................... 50

ภาพท 24 ภาพขยาย สวนเรอนธาต ทยอดอาคารทรงพมขาวบณฑมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ......................................................................................... 50

ภาพท 25 พระบรมราชานสาวรยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ตงอย ณ อทยานการศกษารชมงคลาภเษก มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ................................................... 51

ภาพท 26 ศาลพระแมยาศาลากลางจงหวดสโขทย ............................................................... 53

ภาพท 27 ศาลพระภมทก าลงตกแตงทาสยงมไดประกอบ รานโกะศลป .................................. 57

ภาพท 28 เจดยบรรจอฐบรรพบรษของรานโกะศลป .............................................................. 58

ภาพท 29 สวนฐานและเรอนธาตเจดยบรรจอฐยงมไดประกอบแลวเสรจ รานโกะศลป ............. 59

ภาพท 30 หอนาฬกากลางเมอง จงหวดสโขทย ..................................................................... 61

ภาพท 31 สะพานพระรวง เขตเทศบาลเมอง จ.สโขทย .......................................................... 66

ภาพท 32 เจดยบนเกาะกลางถนนอกแหงหนงบนถนนสงหวฒน ............................................ 66

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

สงกอสรางตางๆทเนองในการพระศาสนาสมยโบราณสวนมากเปนเจดย โบสถ วหาร ซงยงเปนหลกฐานทปรากฏใหเหนจนปจจบน ลกษณะงานสถาปตยกรรมนนยอมแสดงออกตามสภาวะของสงคม ความเจรญ การศาสนาและมลเหตการณส าคญ ทเกดขนแหงยคสมย สถาปตยกรรมของชาตยคสมยใดกตามลวนเปนเครองแสดงและสะทอนสภาวะจตใจและบคลกอนแทจรงของคนในชาต 1 ในการศกษาทางดานประวตศาสตรศลปะของงานสถาปตยกรรมประเภทเจดยนนมเนอหาสาระวาดวยเจดยทเปนโบราณสถานและไดมการศกษารวบรวมรปแบบเจดยทส าคญมากมาย อยางไรกตามรปแบบของเจดยทปรากฎในประเทศไทยในปจจบนนน มความหลากหลายทงรปแบบทคดขนใหม และรปแบบทพฒนาจากรปแบบดงเดมหรอจ าลองรปแบบเมอครงอดตการเปลยนแปลงทางดานรปแบบและคตการสรางไดเคยมการศกษามาแลวอาท งานวชาการทบกเบกความรเกยวกบเจดยดงตวอยาง "ต านานพระพทธเจดย" พระนพนธสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ททรงอธบายความรพนฐาน มลเหตของการสรางรปแบบเจดยแบบตางๆ2 งานคนควาวจยของ น. ณ ปากน า เรอง "ความเปนมาของสถปเจดยในสยามประเทศ" ทมเนอหาสาระส าคญทการเปลยนแปลงทางดานรปแบบในแตละยคสมย ศกษาววฒนาการของเจดยรปทรงตางๆในประเทศไทย3 งานวจยเรองเจดย เพมมม เจดยยอมมสมยอยธยาโดย สนต เลกสขม ซงไดศกษาถงจดเรมตนและพฒนาการในระยะเวลาตอมา4 การศกษาเรอง"เจดยในประเทศ

1บญช โรจนจนเสถยร, มลเหตแหงสถาปตยกรรมในประเทศไทย. ต านานสถาปตยกรรมไทย.เลม 2.(ม.ป.ท.,2548), 25. 2สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ , ต านานพระพทธเจดย (กรงเทพฯ : ส านกพมพมตชน, 2545),19-25. 3น. ณ ปากน า [นามแฝง], ความเปนมาของสถปเจดยในสยามประเทศ (กรงเทพฯ : ส านกพมพเมองโบราณ, 2529) 4สนต เลกสขม , เจดยเพมมม เจดยยอมมสมยอยธยา (กรงเทพฯ : อมรนทรการพมพ, 2529),96.

2

ไทย" ของศกดชย สายสงห ทเปนงานวจยชนส าคญทเนนการตรวจสอบความสมพนธของหลกฐานทางศลปกรรมอธบายความเปนมาของงานชางโบราณและชวยใหเขาใจพนฐานส าคญของพฒนาการทางรปแบบแนวคด คตการสรางเจดยในประเทศไทย แตกยงมเจดยลกษณะอนๆอกมากทปรากฎการจ าลองรปแบบของเจดยกลบมาสรางอกครง ดงปรากฎมาแลวนบตงแตสมยรชการพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว(รชกาลท4) ทอาจกลาวไดวาเปนปฐมบทแหงการเปลยนแปลงและการจ าลองเจดยส าคญโดยเปลยนจากการสบทอดตามแนวทางววฒนาการเปนการยอนกลบไปจ าลองแบบจากอดต เชนสโขทยหรออยธยา จนเปนพระราชนยม ดวยทรงเหนวาเปนแบบอยางเจดยของราชธานดงเดมโดยเฉพาะเจดยทรงระฆง 5 อนงการเปลยนแปลงทางความคด แบบแผน และกระแสวฒนธรรมจากชาตตะวนตกทเพมขน ท าใหสงผลตอการเปลยนแปลงทกๆดานในยคสมยตอมาโดยเฉพาะในชวงหลงของการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 24756 สงผลใหเกดการปรบตวเปลยนแปลงส าคญในดานรปแบบ คต และการสอความหมายของการสรางเจดยในปจจบน เจดยทรงยอดดอกบวตมหรอเจดยทรงพมขาวบณฑ ถอเปนสถาปตยกรรมสญลกษณอยางหนงของสโขทยและมรปแบบเฉพาะเกดขนในศลปะสโขทยเทานนไมพบในศลปะอน บางองคมยอดทมรองรอยปนปนประดบโดยรอบเปนรปกลบบว คอทมาของชอเรยก "ทรงยอดดอกบวตม"7 มองคประกอบของรปแบบทมทมาจากแหลงตางๆและชางสโขทยไดพฒนาจนเปนเอกลกษณเกดเปนรปแบบของตนเอง8 และถอเปนพฒนาการทางดานรปแบบของศลปะในประเทศไทย แนวคดการจ าลองเจดยทรงทรงยอดดอกบวตมหรอพมขาวบณฑ ปจจบนปรากฏขนใน

สถานทตางๆอาทพนทอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร พนทต าบลสามโคก อ าเภอเมอง จงหวด

ปทมธานและพนทของสนามบนจงหวดสโขทย ทเปนพนทนอกเขตประวตศาสตร สถาปตยกรรม

เหลานนอาจมไดมความสมพนธหรอกอเกดจากความศรทธาอนเกยวเนองกบพระศาสนาหรอพระ

5สนต เลกสขม, ประวตศาสตรศลปะไทย(ฉบบยอ) : การเรมตนและการสบเนองของงานชางใน

ศาสนา (กรงเทพฯ : ส านกพมพ เมองโบราณ, 2544),194. 6ธชชย ยอดพชย,เจดยในประเทศไทยหลง พ.ศ. 2475. (วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2546),177. 7สนต เลกสขม, งานชาง ค าชางโบราณ.(กรงเทพฯ : มตชน, 2557),51.

8ศกดชย สายสงห, เจดยในประเทศไทย : แนวคด คตการสราง พฒนาการทางรปแบบและการ

วเคราะหทางประวตศาสตร (รายงานการวจย สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร, 2558),314.

3

ราชอ านาจของพระมหากษตรย9 การเปลยนแปลงดงกลาวสะทอนใหเหนถงความเปลยนแปลงเชง

วฒนธรรมในสงคม ทแสดงถงความเขาใจในหลกการตามแบบแผนประเพณโบราณทเปลยนไป

ไมอาจปฏเสธไดวาสถาปตยกรรมนนไดแสดงออกในฐานะสถาปตยกรรมสญลกษณ10 ทพยายาม

สรางการจดจ าและชน าความเขาใจตออตลกษณใหกบสถานท ทองถนหรอชมชน รวมถงภาพรวม

ในระดบประเทศและทส าคญสถานทหลายแหงดเหมอนวาไดแสดงความพยายามใช

สถาปตยกรรมก าหนดอตลกษณใหดงดดความสนใจ สรางเอกลกษณใหเกดการจดจ า โดยใช

รปแบบสถาปตยกรรมทเคยปรากฏในอดตอนปราศจากความมงหมายทแทจรงตามแบบแผนของ

งานชางโบราณมาเปนตนแบบ ทดเหมอนวาจะสรางขน เพ อ รบใชสงคมมากกวารบใช

พระพทธศาสนา11 ชวนใหเกดการตงค าถามตอสถานทเหลานนวาไดถายทอดหรอไดท าหนาและม

ความเหมาะสมตามทควรจะเปนดพอแลวหรอไม โดยเหตผลทไดยนไดทราบโดยทวไปอาจไดมการ

กลาวอางถงเอกลกษณความเปนไทย และเรองราวทางประวตศาสตรทอาจมความเกยวของหรอ

อางคตตามแบบแผนโบราณ แตความหมายทถายทอดผานงานสถาปตยกรรมไทยทแทจรงเปน

เชนนนหรอไม จงควรทจะมการศกษาและท าความเขาใจในงานศลปกรรมตามทมการน ารปแบบ

อยางเชนเจดยในอดตมาใชในลกษณะตางๆ

จากเหตผลดงกลาวขางตนจงน ามาสการศกษารปแบบของเจดยทรงดอกบวตมกบแนวคด

การจ าลองสถาปตยกรรมสญลกษณทปรากฏในสมยปจจบนโดยมวตถประสงคทจะท าความ

เขาใจในกระบวนการเปลยนแปลงทเกดขน วามปจจยอะไรทสงผลตอการเปลยนแปลงทางดาน

รปแบบ คต และความหมายทเปลยนไปของเจดย ทงทางดานสงคม เศรษฐกจ ศาสนา ความเชอ

และความศรทธา เปนตน โดยอาศยขอมลจากกเอกสารงานวจยทางดานประวตศาสตรศลปะใน

เรองทเกยวของดงไดกลาวไปแลวขางตน เปนแนวทางในการศกษาเปรยบเทยบ และใช

9สนต เลกสขม, ประวตศาสตรศลปะไทย (ฉบบยอ) : การเรมตนและการสบเนองของงานชางในศาสนา (กรงเทพฯ : ส านกพมพ เมองโบราณ,2544),194. 10ชตมา ขจรณรงควณช, "แนวทางการออกแบบสถาปตยกรรมสญลกษณส าหรบกรงเทพฯ" (วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมองมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553), 47. 11ยอรช เซเดส, ศลปไทยสมยสโขทยและราชธานรนแรกของไทย , แปลโดย ม.จ.สภทรดศ ดศกล, (พระนคร : โรงพมพครสภา, 2507), 4-6.

4

ประกอบการวเคราะห ไปพรอมๆกบหลกฐานดานอนๆทไดจากการศกษาในภาคสนามประกอบ

การศกษานมไดเพยงสนใจคนควาเพยงดานประวตศาสตรศลปะของเจดยทรงดอกบวตมทปรากฏ

ในสมยปจจบนเปรยบเทยบรปแบบกบสมยสโขทยทยงคงปรากฏอยในพนทประวตศาสตรทง

สโขทย ศรสชนาลย หากผลของการศกษาวจยคอสงสะทอนความคดของสงคมไทยในสมยปจจบน

ทมตองานสถาปตยกรรมวาเปลยนแปลงไปอยางไร สอดคลองกบบรบทแวดลอมหรอไม และผล

ของงานศกษาวจยนอาจจะชวยสรางการตระหนกรถงความแตกตางระหวางกระบวนการสราง

ความหมาย และกระบวนถายทอดความหมาย ซงขอแตกตางนจะเปนตวก าหนดทศทางและตอง

ท าความเขาใจอยางถองแทในประเดนเกยวกบ “ความหมาย” ทกระทบตอการรบรของผคนตอไป

ความมงหมายและวตถประสงคในการศกษา

1. เพอศกษารปแบบการสรางเจดยทรงดอกบวตมทปรากฏในสมยปจจบนวามลกษณะ

เดยวกนหรอแตกตางกนอยางไร

2.เพอศกษาและแปลความหมายของ "หนาท "ของเจด ยทรงดอกบวตมทปรากฏ

เปรยบเทยบกนทงในอดตและในปจจบน ในฐานะสงสะทอนแนวความคดของสงคม

3.เพอศกษาแนวความคด และการสอความหมายทเปลยนแปลงไปในงานสถาปตยกรรม

ไทยสมยปจจบน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ศกษารปแบบและแนวความคดทปรากฏในงานสถาปตยกรรมเจดยทรงดอกบวตมท

ปรากฏในสมยปจจบน ตลอดจนเขาใจถงความแตกตางกบงานสถาปตยกรรมตนแบบจากทเคย

ปรากฏในวฒนธรรมสมยสโขทยทถอไดวาเปนปฐมบทแหงเจดยทรงดอกบวตม

2. เขาใจบรบททางสงคมทน ามาสการเปลยนแปลงทางดานรปแบบและแนวความคดใน

การสรางสรรคงานสถาปตยกรรม

5

3. ท าใหไดประสบการณในการคนควา วเคราะห สรป และน าเสนอขอมลอยางเปนระบบ

ตามวธวจยทางประวตศาสตรศลปะ

4. เปนการรวบรวมขอมลของเจดยเจดยทรงดอกบวตมทปรากฏในประเทศไทยสมย

ปจจบนและเปนแนวทางใหกบผ ทสนใจศกษาวจยในประเดนทเกยวของตอไปในอนาคต

สมมตฐานของการศกษา

สถาปตยกรรมเจดยทรงดอกบวตมไดรบแรงบนดาลใจจากเจดยทปรากฏจากแหลงปฐม

ภม ในอดตงานศลปกรรมทสรางขนเพอรบใชพระพทธศาสนา งานสถาปตยกรรมทเกดขนจงเกด

จากความศรทธาของผสรางทมวตถประสงคทแสดงใหเหนถงความเลอมใสในพระพทธศาสนา แต

ในปจจบนแนวคดดงกลาวเปลยนแปลงไปเปนการรบใชเชงพาณชยและการทองเทยวทซงอาจจะม

ความตองการใหเปนสถาปตยกรรมสญลกษณของสถานท ทสรางการจดจ าซงละเลยคตและความ

เชอดงเดม

ขอบเขตของการศกษา

การศกษาในครงน เปนการศกษาทเกยวของกบการน าเสนอรปแบบของงานศลปกรรม

ประเภทสถาปตยกรรมรปทรงเจดยทรงดอกบวตมทน ามาประยกตใชเปนสญลกษณของสถานท

อนไดแก 1. อาคารพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จงหวดนนทบร2.เจดยพระธาต

วดปาภรทตตปฏปทาราม ต าบลสามโคก อ าเภอเมอง จงหวดปทมธาน3.เจดยทรงดอกบวตม

สนามบนจงหวดสโขทย เปนตนโดยจะเนนศกษารปแบบทางศลปะสถาปตยกรรมหนาทการใชงาน

และชใหเหนถงคตการสรางทเปลยนแปลงไปในปจจบน

6

ขนตอนของการศกษา

1.เกบขอมลจากเอกสาร บทความทางวชาการ รปภาพ และหนงสอทเกยวของ

2. เกบขอมลภาคสนาม สถานทตงของสถาปตยกรรมเจดยทรงดอกบวตม

3. รวบรวมและวเคราะหขอมลจาก งานวจย เอกสารวชาการ และการออกภาคสนาม

4. สรปผลการศกษาทไดจากการวเคราะหขอมลทไดรบ

5. รวบรวมท าเปนสารนพนธ

วธการศกษา

เกบขอมลจากภาคสนามถายภาพศกษารปแบบของเจดยทรงดอกบวตม ตามสถานทท

ก าหนดอาทเชน อทยานประวตศาสตรสโขทย อทยานประวตศาสตรศรสชนาลย และศกษา

รป แบบ ขอ งสถ า ป ต ยก รรม เจด ย ท รงด อกบ วต ม ท ป รากฏ ใน สม ย ป จ จ บ น เช น ท

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ,สนามบนสโขทย และสถานทอนๆทมปรากฏ ศกษาประวต

รปแบบ และหนาทของสถาปตยกรรมเหลานนน าขอมลทไดจากการคนควาและภาพถายกลบมา

วเคราะหเปรยบเทยบและสรปผลเปนรายงานการศกษา

แหลงขอมล

1. เอกสารงานวจย ต าราวชาการตางๆ

2. หองสมดมหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ

3. ขอมลภาคสนาม

4. การสมภาษณบคคล

7

อปกรณทใชในการคนควา

1. สมดบนทก

2. กลองถายภาพและอปกรณบนทกหนวยความจ าส ารอง

3. คอมพวเตอรแบบพกพา

การเสนอผลงาน

น าเสนอรายงานการคนควาอสระ และน าเผยแพรในลกษณะใดลกษณะหนงทสบคนได

บทท 2

เจดยทรงยอดดอกบวตมหรอเจดยทรงพมขาวบณฑในวฒนธรรมสมยสโขทย

ความเปนมาและความหมายของเจดย

เจดย ความหมายของเจดยคอสงกอสรางอนควรคาแกการเคารพบชาในพทธศาสนา12

คตโบราณหมายถงสญลกษณแทนพระพทธเจาและยงเปนเครองระลกถงพระธรรมค าสงสอนของ

พระพทธองค มตนก าเนดอยในประเทศอนเดยโบราณครนเมอแพรหลายออกไปสดนแดนตางๆ

นานเขากมความคลคลายทงทางดานรปแบบ และความหมาย มการปรบปรงใหเขากบความ

ตองการและสนทรยภาพของดนแดนตางๆเหลานน13 แตการใชค าวาเจดยตามทเขาใจกนทวไปใน

ลกษณะของสงกอสราง เจดยมค าทมความหมายพองกบเจดยคอสถป จงมทควบรวมวาสถป

เจดย14 ค าวาสถปทางพทธศาสนาหมายถงสงกอสรางเพอประดษฐานพระบรมธาต หรอ สรางขน

เพอบรรจอฐธาตของบคคลเปนธรรมเนยมมาเมอครงพทธกาลและเปนแนวคดขนตนของการสราง

เจดยหรอสถานทอนศกดสทธส าคญในพทธศาสนา

ค าวา สถป ในภาษาบาล คอ ถโป (Thupo) และภาษา สนสกฤตคอ สถป (Stupa) มความ

หมายถง กองดนเหนอหลมฝงศพ (A mound of mass of piled up earth) เนนบชาทรงระฆง (A

conical or bell-shape shrine) 15 นอกจากนในประเทศไทยไดใชค าทงสองโดยมความหมายท

เหมอนหรอใกลเคยงกน โดยนยนอกจากเปนทประดษฐานพระบรมสารรกธาตแลว เจดยยงเปน

เครองเตอนใหระลกถงค าสงสอนของพระพทธองคอกดวย

สมยกรงสโขทย มปรากฏขอความในศลาจารก กลาวถงเจดยทสมพนธกบพระธาต หรอ

พระศรมหาธาตเสมอ อาท ศลาจารกพอขนรามค าแหง ดงขอความตอนหนงวา พอขนรามค าแหง

12สนต เลกสขม,ศลปะสโขทย,พมพครงท 3(กรงเทพฯ :เมองโบราณ, 2555), 36.

13สนต เลกสขม, เจดย : ความเปนมาและค าศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย, พมพครงท 5(กรงเทพฯ : มตชน, 2552), 3.

14สนต เลกสขม,งานชาง ค าชางโบราณ, (กรงเทพฯ: มตชน,2557), 52.

15ปทานกรม บาล ไทย องกฤษ สนสกฤต ฉบบพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระจนทบรนฤนาถ, 346.

2

"...ใหขดเอาพระธาตออกทงหลายเหน กระท าบ าเรอแพระธาตไดหกเดอน หกวน จงเอาฝงในกลาง

เมองศรสชนาลยกอพระเจดย..." 16 อนงค าวา สถป และเจดย ในสมยสโขทยนนมการใชควบคกน

เชน "...จงทงหลายกระท าบชาพระสถปเจดย..." 17 นอกจากเจดยในสมยสโขทยจะเปนทส าหรบ

ประดษฐานพระบรมธาตแลว สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงตงขอ

สนนษฐานขยายความไวในหนงสอเทยวเมองพระรวง วาการประดษฐานอฐของพระมหากษตรย

หรอพระราชวงศไวในเจดยกอาจมในสมยสโขทย โดยททรงพจารณาจากเจดยรายภายในวดเจดย

เจดแถว เมองศรสชนาลย18 อยางไรกตามมขอพจารณาเพมเตมวา เจดยรายในวดเจดยเจดแถว

หลายองคมการปนพระพทธรปประดษฐานอยภายในซมจระน าจงอาจมไดสรางเพอบรรจพระอฐ

เจดยอาจหมายแทนองคพระพทธเจากเปนได

ในสมยกรงศรอยธยา หลกฐานดานเอกสารระบการสรางเจดยประธานของวดเพอบรรจ

พระบรมอฐของพระมหากษตรย เชน เจดยประธานของวดพระศรสรรเพชญ ระบวา พ.ศ. 2035 ม

การสรางพระมหาสถปเพอประดษฐานพระบรมธาตของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ และพระราช

โอรส19 ซงเขาใจวาไดเกยวโยงกบคตความเชอทมอยวา พระมหากษตรยนอกจากเปรยบเสมอน

สมมตเทวะราชาแลวยงถอวาทรงเหมอนเปนพระพทธเจา ผตรสรมาเปนพระพทธเจาในอนาคต20

สมยกรงรตนโกสนทร การสรางเจดยยงคงมความสบทอดเกยวเนองกบคตนยมและ

แนวคดจากกรงศรอยธยา อยางไรกตามเงอนไขการเปลยนแปลงกเกดขนตามสภาพของสงคมไทย

การสรางเจดยในดนแดนไทย ผานยคสมยตางๆ รปแบบรปทรงจงมความแตกตางกน ซงเปน

พฒนาการตามล าดบ ค าวาเจดยจงตองมค าขยายเพอบงบอกรปแบบลกษณะ รปทรงทมความ

16กรมศลปากร, จารกสมยสโขทย(กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2526), 19.

17เรองเดยวกน. 18พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว , เทยวเมองพระรวง(กรงเทพฯ : องคการคาครสภา , 2526) , 183. 19พระราชพงศาวดารฯ ฉบบหลวงประเสรฐฯ, (ในค าใหการชาวกรงเกา ค าใหการขนหลวงหาวด และ พระราชพงศาวดาลกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต) พมพครงท 2 (พระนคร: ส านกพมพคลงวทยา , 2515), 452. 20สนต เลกสขม , "พระพทธรป จตรกรรมฝาผนงและพระเจดยกบความเปลยนแปลง" , ศลปวฒนธรรม 22 ,(มกราคม 2544), 93.

3

แตกตางกน รปทรงของเจดยมลกษณะโดยรวมทเหมอนกนตามกฎเกณฑของงานชางคอ มสวน

ฐานทกวาง สอบขนมากนอยกเพอเปนยอด รายละเอยดแปลกแตกตางกนของรปทรงคอทมาของ

ชอเรยกลกษณะตามทรงนน21 เชน

เจดยทรงระฆง ซงมทรงระฆงขนาดใหญเปนลกษณะเดน มทเรยกกนวา "เจดยทรงลงกา"

เจดยทรงปรางค ซงมกเรยกสนๆวา "ปรางค" ชางไทยสรางปรางคโดยปรบปรงแรงบนดาลใจทรบมาจากแบบอยางของปราสาทขอม

เจดยทรงยอดดอกบวตม เรยกกนมากอนวา "เจดยทรงพมขาวบณฑ"เปนสญลกษณอยาง

หนงของราชธานสโขทย บางองคเดนชดวาสวนยอดมรองรอยปนปนประดบกลบบวโดยรอบ เปน

ทมาของชอเรยก "เจดยทรงยอดดอกบวตม"22

สงเขปรปแบบและองคประกอบทางสถาปตยกรรมเจดยทรงดอกบวตมสมยสโขทย

เจดยทรงดอกบวตมเปนเจดยทมรปทรงสถาปตยกรรมเฉพาะตวและเปนรปแบบทเปนสญลกษณของราชธานสโขทย เอกลกษณอนเดนชดนสะทอนภมปญญาของชางสโขทยทผสมผสานลกษณะบางประการจากปราสาทแบบขอม และคงมบางสวนของแรงบนดาลใจจาก เจตยวหาร ในศลปะพมาสมยเมองพกามดวย23 ชางสโขทยคงน ามาปรบปรงรปทรงเจดยใหโปรงเพรยวเรยงซอนลดหลนกนอยางไดจงหวะจากฐานเรยวขนสยอด ซงในศลปะสมยอนไมปรากฏเจดยรปทรงนแตหากพบวามเจดยรปแบบนไปปรากฏอยทใดกจะแสดงใหเหนถงความสมพนธและนาจะเปนความเกยวของหรอบทบาททางการเมองทมอยเหนอดนแดนเหลานน ไดแก ศรสชนาลย ก าแพงเพชรและบรเวณโดยรอบเมองสโขทย เชน พษณโลก ตาก เพชรบรณ นาน และเชยงใหม24

21รปทรงตางๆ ของเจดยดใน เรองเดยวกน ,17-53.

22สนต เลกสขม,งานชาง ค าชางโบราณ.(กรงเทพฯ: มตชน, 2557), 51.

23เรองเดยวกน, 48-49.

24เจดยทรงดอกบวตมทเมองเชยงใหม อยทวดสวนดอก แตปจจบนไดมการสราง เจดยทรงระฆงแบบ

ลานนาทบเจดยองคเดมไว จงไมปรากฏรปแบบดงเดมใหศกษา.

4

ลกษณะโดยทวไปของเจด ยทรงยอดอกบวตมเกดจากการน าเอาองคประกอบ

สถาปตยกรรมชนดตางๆ มาปรบปรงเขาดวยกนใหเปนเจดยทรงใหม25 มองคประกอบส าคญของ

รปแบบมทมาจากแหลงตางๆทงอทธพลเขมร ลงกาและพกาม 26 ปรบปรงพฒนาขนใหมจนม

เอกลกษณถอเปนรปแบบเฉพาะของสถาปตยกรรมสโขทยอยางแทจรงมรายละเอยดส าคญแบง

ออกเปน 3 สวน

สวนฐาน ประกอบดวยฐานหนากระดานหรอฐานเขยงอยในผงสเหลยมจตรส 3 -5 ชนรองรบฐานบวลกแกวอกไก ในผงสเหลยมจตรส 1 ฐานและเปนฐานบวอยในผงสเหลยมจตรสไมเพมมมหรอยกเกจทองไมทยดสงประดบดวยลกแกวอกไก 2 เสน สวนกลาง ประกอบดวยชดฐานบวลกฟกซอนกน 2 ฐานอยในผงสเหลยมเพมมมถดจากชนนขนไปเปนสวนของเรอนธาตอยในผงเพมมมเชนเดยวกบฐานทงสวนฐานและเรอนธาตปรบปรงมาจากฐานบวลกฟกทนยมใชเปนสวนฐานรองรบปราสาทแบบขอม27 รปแบบของเรอนธาตนมอย 2 กลมคอกลมท 1 เรอนธาตไมมจระน าซมประดษฐานพระพทธรปและกลมท2 เรอนธาตมจระน าซมประดษฐานพระพทธรปทงสดานซงพบนอยกวา28เฉพาะเจดยประธานขนาดใหญจะมบนไดทางดานหนาขนไปถงเรอนธาต สวนยอด ประกอบดวยสวนทเชอมตอเหนอเรอนธาตมชนซอน1ชนประดบดวยบรรพแถลงและกลบขนนแลวจงตอดวยสวนยอดทเปนทรงพมคลายดอกบวตมจงเรยกวาพมขาวบณฑหรอทรงยอดดอกบวตม29และเหนอสวนยอดของดอกบวตมท าเปนวงแหวนซอนกนเปนชนๆลกษณะเดยวกบปลองไฉนของเจดยทรงระฆงรองรบสวนยอดสดคอปล

25สนต เลกสขม, เจดย : ความเปนมาและค าศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย, พมพ

ครงท 5(กรงเทพฯ : มตชน, 2552), 44.

26ศกดชย สายสงห, เจดยในประเทศไทย แนวคด คตการสราง พฒนาการทางรปแบบและการ

วเคราะหทางประวตศาสตร. รายงานวจย, สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร .2558 ,319.

27สนต เลกสขม, เจดย : ความเปนมาและค าศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย, พมพ

ครงท 5(กรงเทพฯ : มตชน, 2552),46.

28เรองเดยวกน,314.

29สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพทรงเรยกวาทรง "พมขาวบณฑกลม" ในปจจบนนยมเรยกอก

อยางหนงตามลกษณะรปแบบเพอความเขาใจไดงายขนวาเปนเจดย "ทรงยอดดอกบวตม" เพราะไดพบวาสวนทเปนองคระฆงนนนยมประดบกลบดอกบวดใน สนต เลกสขม, ศลปะสโขทย, 48.

5

ภาพท 1 ลายเสนเจดยทรงยอดดอกบวตมหรอทรงพมขาวบณฑ

ทมา : สนต เลกสขม

6

โดยทวไปรปแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมนนมระเบยบเดยวกนเกอบทกองคไมวาจะพบท

ใดกตามเพยงแตมขนาด สดสวนและรายละเอยดทแตกตางกนออกไปเพยงเลกนอยเทานน

การศกษาในครงนจงเลอกเจดยทรงดอกบวตมองคส าคญทปรากฏหลกฐานเชงประจกษเปน

ตนแบบในการศกษา ถงแมวาเจดยทปรากฏจะไดรบการบรณะไปมากแตอยางไรกตามยงคง

สามารถศกษารปแบบองคประกอบตางๆทางสถาปตยกรรมของเจดยทปรากฏได คอเจดยประธาน

วดมหาธาต เมองเกาสโขทย เจดยประธานวดเจดยเจดแถว เมองศรสชนาลย เจดยประธานวดสวน

แกวอทยานนอย เมองศรสชนาลย และเจดยประธานวดตระพงเงน

วดมหาธาต สโขทย เปนวดทมขนาดใหญและความส าคญมาก ถอวาเปนศนยกลางของ

เมอง ดงนนความส าคญของเจดยประธานทรงยอดดอกบวตม จงมความส าคญในฐานะเปน

ศนยกลางของศาสนาดวย นอกจากนนยงมความส าคญในฐานะเปนมหาธาตเจดย ซงเปนเจดยท

บรรจพระบรมสารรกธาต บรรดาเจดยทรงยอดดอกบวตมหรอทรงพมขาวบณฑทปรากฏใน

วฒนธรรมสโขทย เจดยทรงดอกบวตมวดมหาธาต สโขทยถอวามความสมบรณในเชงรปลกษณ

ภาพท 2 เจดยประธานวดมหาธาต เมองเกาสโขทย

7

ของตวแบบ มขนาดใหญและท าหนาทเปนเจดยประธานมศกดและบทบาทส าคญในฐานะ

มหาธาต และเปนสญลกษณแหงการจดตงรฐของพญาลไท30

ลกษณะโดยทวไปมขนาดใหญ มบนไดส าหรบการกระท าพธกรรม31เชนการประดษฐาน

พระบรมสารรกธาตหรอการบชาพระบรมสารรกธาตคอนาจะใชส าหรบพระมหากษตรยและพระ

บรมวงศานวงศ32เพราะพบเฉพาะเจดยของวดทมความส าคญทซมบรรพแถลงของเจดยทรงยอด

ดอกบวตมนนมกมการประดบหนากาลอยสวนยอดของซมพรอมกบซมกรอบหนานาง ซงมกพบอย

ทวไปในศลปะสโขทย

30ศรศกด วลลโภดม, เมองโบราณในอาณาจกรสโขทย, พมพครงท 2 , (กรงเทพฯ : เมองโบราณ,

2552),132.

31ศกดชย สายสงห, เจดยในประเทศไทย แนวคด คตการสราง พฒนาการทางรปแบบและการ

วเคราะหทางประวตศาสตร. รายงานวจย, สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร .2558 ,316.

32เรองเดยวกน,316.

ภาพท 3 เจดยประธานวดเจดยเจดแถว เมองศรสชนาลย

8

ทเมองศรสชนาลยมตวอยางเจดยทรงยอดดอกบวตมทมความส าคญและเหลอหลกฐานท

มสภาพสมบรณใหศกษาไมมากนก ไดแกเจดยประธานและเจดยบรวารประจ ามม ดานทศ

ตะวนตกเฉยงใตของวดเจดยเจดแถว และเจดยประธานวดสวนแกวอทยานนอย เจดยทรงยอด

ดอกบวตมทเมองศรสชนาลยนมระเบยบเดยวกบเมองสโขทย และทงหมดทเหลอหลกฐานอยนน

เปนระเบยบเดยวกบเจดยทรงยอดดอกบวตมวดมหาธาตสโขทย

เจดยประธานวดเจดยเจดแถวเปนเจดยทมขนาดใหญตงอยในต าแหนงจดศนยกลางและ

มหนาทเปนเจดยประธานของวด มการท าบนได มเจดยบรวารประจ ามม และเจดยบรวารประจ า

ทศ เจดยแทรกมขนาดเลก ทวดเจดยเจดแถวนไดเพมแนวเจดยตอเนองจนลอมรอบวหาร เจดยท

ลอมรอบทงหมดมรปทรงทแตกตางกนไมเปนระบบ และนบวาเจดยทเมองศรสชนาลยนเปน

ตวอยางของเจดยทยงคงสภาพเดม เพราะเจดยสวนใหญกอดวยดวยศลาแลงโดยเฉพาะเจดย

ประธานวดเจดยเจดแถว ซงนกวชาการมกจะใชเปนตนแบบส าคญของการศกษาเจดยทรงน

นอกจากนนยงมเจดยประธานทวดสวนแกวอทยานนอยทมเจดยทรงยอดดอกบวตมเปน

ประธานและมเจดยทรงปราสาทโดยเฉพาะปราสาทหายอดและปราสาทยอดแบบสโขทยเปน

บรวารลอมรอบ 13 องค (ดานหนาหายไป 3 องคเพราะมสวนฐานวหารทยนเขามาตดฐานเจดย)

เจดยมขนาดเลก และมรปแบบเดยวกนทงหมด

ภาพท 4 เจดยประธานวดสวนแกวอทยานนอย

9

เจดยประธานวดตระพงเงนรปแบบของเจดยประธานวดตระพงเงนมลกษณะเหมอนกบเจดยทรงยอดดอกบวตมโดยทวไปทกประการ ยกเวนสวนทตางกนเพยงเลกนอยทปรากฏการเจาะชองจระน าประดษฐานพระพทธรปทงสดาน ไดพบอยเพยงไมกองคเทานน

อาจกลาวสรปไดวาเจดยทรงยอดดอกบวตมเปนสญลกษณส าคญของราชธานสมยสโขทย มรปแบบทเฉพาะ อาจจะพฒนามาจากแหลงบลดาลใจทงในพกาม ลานนา และเขมร กลาวคอสวนฐานมาจากการผสมผสานของศลปะลานนาและพกาม อาจมการปรบสดสวนใหดสงใหญและเดนชดเพมมากขน ดวยการซอนฐานใหสง 3-5 ชน สวนเรอนธาตทพฒนามาจากปรางคตามแบบศลปะเขมร และสวนยอดทรงดอกบวตมนาจะมาจากเจดยทรงระฆงทไมมบลลงกของศลปะพมา โดยชางสโขทยไดน ามาปรบเปลยนและสรางเปนเจดยรปแบบใหมเปนศลปะของตวเอง นาจะเกดขนในชวงทสโขทยเจรญรงเรองทสดในชวงพทธศตวรรษท 19-2033 ในสมยสโขทยเจดยรปแบบนหากมปรากฏอยทใด อาจแสดงใหเหนถงความสมพนธและนาจะเปนบทบาททางการเมองทมอยเหนอดนแดนเหลานนดวย โดยไดพบในเมองตาง ๆ เชน ก าแพงเพชร พษณโลก

33ศกดชย สายสงห, เจดยในประเทศไทย แนวคด คตการสราง พฒนาการทางรปแบบและการ

วเคราะหทางประวตศาสตร. รายงานวจย, สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร.2558,248.

ภาพท 5 เจดยประธานวดตระพงเงน

10

ตาก เพชรบรณ นาน เชยงใหม ล าปางและทเมองสรรคบร จงหวดชยนาท ซงในทก ๆ พนททปรากฏ ลวนตงอยใจกลางเมองซงเปนพนทของวดทมความส าคญทสดของเมองนนดวย ในอดตเมอครงเมองเหลานนยงคงเจรญรงเรอง เจดยกคงมความส าคญในฐานะ”มหาธาตประจ าเมอง” และมความหมายเชงสญลกษณ ทอาจหมายความถงการเปนศนยกลางจกรวาล ทมเจดยเปนประธานอนหมายถงเจดยจฬามณ โดยทวไปเจดยทรงยอดดอกบวตมนมระเบยบเดยวกนเกอบทกองค ไมวาจะพบทใดกตามเพยงแตมขนาด สดสวน และรปแบบในรายละเอยดทแตกตางกนออกไปเพยงเลกนอยเทานน เจดยทรงยอดดอกบวตมเปนสญลกษณของราชธานสโขทย เกดขนในสมยสโขทยเทานน แตเมอตกอยใตอ านาจการปกครองของกรงศรอยธยา ความนยมสรางเจดยสญลกษณของราชธานกหมดลงไปดวย และไมพบวามการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมนในสถานทแหงใดอกเลย

นยส าคญของการเปลยนแปลงทางดานรปแบบเจดยในสมยปจจบน

เจดยในพระพทธศาสนาถอเปนปชนยสถานทระลกถงองคพระสมมาสมมาพทธเจา เชอ

กนวาวดใดทมเจดยทเปนทประดษฐานพระบรมสารรธาตสถานทแหงนนยอมบงบอกใหรไดวา

พระพทธศาสนามนคงถาวร เปนทเคารพศรทธาของพทธศาสนกชนมาตลอดตงแตอดตจนถง

ปจจบน34แตถงกระนนความส าคญของการนบถอเจดยในฐานะของสงระลกถงพระสมมาสมมา

พทธเจากไดแปลเปลยนไปตามยคสมย แมวาในอดต เจดยหรอสถปจะเปนทประดษฐานพระบรม

สารรกธาตหรออฐของบคคลส าคญทเคารพศรทธา ซงความศรทธานเองเปนสวนส าคญในการ

สรางเจดย อกทงเปนความเชอของผสรางเจดยดวยวาจะกอใหเกดผลบญกศลแกตนและญาตพ

นอง หรอเพออทศผลบญกศลแกบรรพบรษผ รวงลบ

บรบทของสงคมไทยในกระแสการครอบง าจากระบอบทนนยม วตถนยมและบรโภคนยม

สะทอนความคดบางอยางทเปลยนไป สภาพสงคมทเปลยนแปลง การขยายตวของเศรษฐกจ ชน

ชนตางๆสามารถอปถมภพระพทธศาสนาไดตามก าลงและความเชอของตน นบตงแตชวงเวลา

บานเมองมความสงบสขในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 พระองคทรง

สนบสนนใหเจานายขนนางสรางและบรณะปฏสงขรณวดวาอารามตางๆสนบสนนใหมการท าน

34พระบรมสารรกธาตในประเทศไทย ดใน ไพโรจน เสรรกษ ,พทธศาสนาคด ไปไหวพระบรมสารกธาตทวเมองไทย (กรงเทพฯ:ส านกพมพโอเดยรสโตร, 2537).

11

บ ารงพระศาสนาในขณะเดยวกนกมการสรางวดสรางเจดยบรรจอฐประจ าตระกลขนไวภายในวด35

การสรางเจดยดงกลาวไดแสดงใหเหนถงความเปลยนแปลงทางดานแนวความคดและคตการสราง

ทเปลยนไปอยางชดเจนงานสถาปตยกรรมทสรางขนในรชกาลนมกแสดงใหเหนถงรปแบบงาน

ศลปกรรมดงเดม ทมคตการสรางและการก าหนดต าแหนงตามคมภรทางพทธศาสนาหรอทเรยกวา

แบบ“ประเพณนยม”36 และการสรางงานสถาปตยกรรมอยางใหมทไดรบอทธพลตางชาตอนเปนผล

จากการคาขายกบจน และเนนใหสงกอสรางมความมนคงถาวรท าใหอาคารมขนาดสงใหญและ

กวางขวาง จนกลายเปนงานแบบ ”พระราชนยม” ควบคกบการสรางและบรณะปฏสงขรณวด

รวมถงการสรางเจดยบรรจอฐประจ าตระกลขนไวภายในวดแสดงใหเหนวาสามญชนทด ารง

ต าแหนงสงศกด สามารถสรางเจดยไดตามความประสงคของตนอาจเปนเพราะมก าลงทรพยและ

ก าลงคนมาก จงสงผลใหการกอสรางศาสนสถานเปนเรองงาย และคงเปนตวอยางหรอกระแสให

ชนชนสงในสงคมพงกระท าตามๆกน ตงแตบดนนเปนตนมา

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 การแพรขยายเขามาของอทธพลตะวนตก เขามามบทบาทในราชส านก ความนยมในการสรางงานแบบพระราชนยมในรชกาลท 3 นนคอยๆหมดไป สวนหนงงานศลปกรรมหนกลบไปสรางงานตามแบบประเพณนยมทมมาแตเดม แตอกสวนหนงเปนการรบอทธพลศลปะตะวนตกเขามาใชอนเปนยคทเรยกวา "สจจนยม" เกดขน37 จนกระทงถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงมการปรบตวเขาสสงคมยคใหม เกดการสรางเจดยอยางใหมในลกษณะอนสาวรยหรอเจดยบรรจอฐ สงกอสรางเหลานนลวนมรปแบบสถาปตยกรรมผสมผสานในลกษณะแตกตางกน จงถอเปนยคเรมตนของการเขาสความเปนศลปะสมยใหมและพฒนาเขาสศลปะรวมสมยเชนในปจจบนอยางแทจรง

35กมลรตน ชวนสบาย,แนวคดและคตการสรางเจดยบรรจอฐบคคลในสมยกรงรตนโกสนทร , การศกษาเฉพาะบคคลในวชาประวตศาสตรศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2556.84.

36ศกดชย สายสงห, 1 ทศวรรษงานวจยประวตศาสตรศลปะ,อางถงใน “พระบาทสมเดจพระนง

เกลาเจาอยหวกบพระราชปณธานในการสถาปนาวตถสถานในพระพทธศาสนา”.รายงานวจย , สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร .2557,22. 37ศกดชย สายสงห, เจดยในประเทศไทย แนวคด คตการสราง พฒนาการทางรปแบบและการ

วเคราะหทางประวตศาสตร. รายงานวจย,สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร .2558,248.

12

หลงเกดการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 การด ารงชวตของประชาชน และสภาพ

สงคมเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรว รวมถงแนวความคด คตและรปแบบการสรางเจดยกได

เปลยนแปลงไปเชนเดยวกน เจดยถกใชเปนสญลกษณสะทอนบรบทของสงคมและการแสดงออก

ทางการเมอง38 และเปนจดเปลยนครงส าคญทแสดงใหเหนวาความหมายและหนาทของเจดยมได

ยดตดผกโยงอยกบแนวความคดทางศาสนาแบบดงเดมอกตอไปรปแบบเจดยทสรางขนใหมแฝง

ความคดการออกแบบอยางมนยยะทส าคญ อาจจะเพอผลทางการดงดดผคนใหเกดการจดจ าการ

ก าหนดภาพลกษณหรอเพอเปนการแสดงออกเชงสญลกษณทสอดคลองกบบรบททางสงคมนนๆ

ตลอดจนการด าเนนกจกรรมตางๆ ใหเกดความนาเชอถอและศรทธา

ในการศกษาทผานมามงานวจยชนส าคญเกยวกบสถาปตยกรรมประเภทเจดยของ

ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห เรอง เจดยในประเทศไทย แนวคด คตการสราง พฒนาการทาง

รปแบบและการวเคราะหทางประวตศาสตรเปนงานวจยชนส าคญทชใหเหนถงแนวคดและคตการ

สรางเจดยตงแตอดต ตลอดจนพฒนาการทางดานรปแบบและการเปลยนแปลงทเกดขนกบ

สถาปตยกรรมประเภทเจดยในสมยปจจบนไวอยางละเอยดครบถวน ซงผศกษาไดยดถอและใช

เปนแนวทางในการศกษาวจยในครงน แตมผลงานการศกษาของ คฑา จนทลกษณ เรอง "เจดย

ทรงพมขาวบณฑในสมยสโขทย" ซงเปนวทยานพนธในสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม ภาควชา

ศลปสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร ทมงเนนศกษาคนควาขอมลทางประวตศาสตร

การเมอง การปกครอง บทบาทหนาทของเจดยในพนทวฒนธรรมสโขทย อนเปนสาเหตทน ามาส

การกอรปของเจดยทรงพมขาวบณฑ และการศกษาของ วโรจน ชวาสขถาวร เรอง "การศกษา

รปแบบสถาปตยกรรมสโขทย กรณศกษาวดมหาธาต จงหวดสโขทย "39 ทชวยในการสนนษฐาน

และแสดงใหเหนถงอทธพลทท าใหเกดพฒนาการตางๆของสถาปตยกรรมสโขทยในแตละชวงเวลา

38ธชชย ยอดพชย, เจดยในประเทศไทยหลง พ.ศ. 2475, วทยานพนธหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2546,177.

39วโรจน ชวาสขถาวร,การศกษารปแบบสถาปตยกรรมสโขทย กรณศกษาวดมหาธาต จงหวด

สโขทย, วทยานพนธหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545, 314.

13

และยงมวทยานพนธเรองเจดยในประเทศไทยหลง พ.ศ. 2475 ของ ธชชย ยอดพชย40 ทมงเนน

ศกษาเกยวกบววฒนาการรปแบบของเจดยในประเทศไทยทสรางหลงป พ.ศ. 2475 ในประเดน

ความหมายและรปแบบเปรยบเทยบกบเจดยรปแบบดงเดมทเคยมมาแตในอดต โดยเลอกเจดย

จ านวนหนงมาศกษาและวเคราะหในงานวจยของธชชย ชใหเหนขอมลและปจจยทสะทอนถงการ

เปลยนแปลงทเกดขนดานรปแบบของเจดยในประเทศไทยทสราง หลง พ.ศ. 2475 ถงพ.ศ. 2545

แตยงไมสามารถอธบายถงความเปลยนแปลงทางความคดทน ามาสการออกแบบสถาปตยกรรมท

มอยในสงคมไทยไดชดเจนเทาทควร ซงจากงานวจยดงกลาวท าใหไดทราบเพยงขอมลทผวจยได

ท าการรวบรวม "รปแบบ" ของเจดยไวเทานน ยงมไดมการวเคราะหเจาะจงไปทกลมเจดยใน

รปแบบใดรปแบบหนงเปนการเฉพาะ ซงเปนสงททาทายใหเกดการศกษาเชงลกของงานออกแบบ

สถาปตยกรรมในสมยปจจบน ท ตองศกษา ว เคราะหและตรวจสอบในประเดนเกยวกบ

"ความสมพนธของรปแบบ” และ "กระบวนการทางความคด " ทสงผลใหเกดการสรางสรรค

สถาปตยกรรมเจดยทรงยอดดอกบวตม ดงจะไดท าการศกษาและวเคราะหในบทตอไป

40ธชชย ยอดพชย, เจดยในประเทศไทยหลง พ.ศ. 2475, วทยานพนธหลกสตรปรญญาศลปศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2546

14

บทท 3

แนวความคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน

การสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในปจจบน พบวามปรากฏอยในพนทตางๆ ซงมรปแบบ

และหนาทการใชงานในรายละเอยดทแตกตางกน มการใชก าหนดหนาทของการใชพน ท

หลากหลายทงภายในและภายนอกอาคารแตกตางออกไป บรรดาพทธสถาปตยกรรมไทยหรอ

อาคารอนเกยวเนองกบพระศาสนาในปจจบนโดยมากแลวมกมคตเรองปราสาทสอดแทรกอยซง

ปรากฏในรปของอาคารทมหลงคาซอนชนและการประดบตกแตงเพมเตมดวยเจดยทสวนยอด

อาจเปนความตองการสรางฐานานศกดใหกบสถาปตยกรรมหรอเนนย าถงแนวคดความเปนอาคาร

ทมฐานนดรสง จากการส ารวจพบวามสงกอสรางจ านวนหนงมการประดบดวยเจดยทรงยอดดอก

บวตมเหนอชนหลงคา แตลกษณะโดยทวไปของเรอนธาตและองคเจดยทรงยอดดอกบวตมยงคง

องอยกบลกษณะหรอรปแบบซงมความคลายคลงกบองคเจดยทรงยอดดอกบวตมทปรากฏในสมย

สโขทย จากการส ารวจสงกอสรางรปแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบนทมปรากฏใน

พนทตางๆ จะเหนไดวามรปแบบทหลากหลาย ตงอยในพนทแตกตางกนไป การศกษาในครงนจง

ท าการศกษาในลกษณะการจดแบงกลมตามต าแหนงทตง ลกษณะหนาทและการใชงานของ

อาคาร ดงตอไปน

3.1 สงกอสรางทตงอยในเขตพนทวดใชในหนาทของศาสนสถาน

“วด”เปนสถาบนทางสงคมอยางหนงทไมอาจแยกออกจากวธชวตของผคนในสงคม

ไดและถอเปนพนทสาธารณะทเปรยบเหมอนศนยกลางศาสนา ความเชอ ความศรทธาของผคน

และถอเปนศนยกลางกจกรรมหรอพนทประกอบพธกรรมของชมชน

การปรากฏสงกอสรางทมรปทรงอยางเจดยทรงยอดดอกบวตมเทาทปรากฏอยใน

พนทหรอบรเวณวดในปจจบนพบวามทงในรปแบบของเจดย และสวนประกอบตกแตงอาคารเชน

การประดบทสวนยอดของอาคารเปนเจดย และในรปแบบอน ผศกษาไดท าการรวบรวมขอมลท

ส าคญและวเคราะหเกยวกบรปแบบและหนาทการใชงานไวดงน

15

3.1.1 ภรทตเจดย วดปาภรทตตปฏปทาราม ต.คลองควาย อ.สามโคก จ.ปทมธาน

ประวตและความเปนมา

วดปาภรทตตปฏปทาราม สรางขนโดยคณะศษยของหลวงตามหาบว ญาณสมปญโน

ทไดถวายทดนจ านวนหนงทอ าเภอสามโคก จงหวดปทมธานและในป 2533 หลวงตามหาบวได

พจารณานมนตพระครสทธธรรมรงษ หรอหลวงป เจยจนโท มาอย หลวงป เจยะ พระผนยมแตผา

เกา ๆ จวร สบง องสะ บาตรใบเดยว กลดหลงเดยว ผากลดผนเดยว กลองเขมกลองเดยวผ ไดชอวา

เปนเปนต านานผาขรวหอทอง41 ศษยกนกฏของพระอาจารยมน ภรทตโต พระสหายของสมเดจ

พระสงฆราช (เจรญ สวฑฒโน) สหธรรมกหลวงตามหาบวญาณสมปญโน เมอหลวงป เจยะรบ

นมนตของหลวงตามหาบวแลว ทานจงด าเนนการสรางวดใหถกตองตามพระธรรมวนยและ

ขนตอนของกฎหมายบานเมองและพฒนาวดจนเปนหลกเปนฐานมนคงตงแตบดนนเปนตนมา

“วดปาภรทตตปฏปทาราม” ชอวดตงขนตามฉายาของหลวงป มน ภรทตโต42ในวนท 3 กมภาพนธ

253943 หลวงป เจยะทานไดวางศลาฤกษกอสราง"ภรทตตเจดย" ส าหรบบรรจพระทนตธาตหรอฟน

กรามของทานพระอาจารยมนภรทตโต แลวเสรจและยกยอดเจดยทองค า เมอวนท 26 กมภาพนธ

2545 และบรรจพระบรมสารรกธาตทสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชทรงประทานมา44

41ประวตพระครสทธธรรมรงษ,ดใน " หลวงปเจยจนโท พระผเปนดงผาขรวหอทอง 1 พระผเปน

ด งผาขรวหอทอง "วดปาภรทตตปฏปทาราม อ าเภอสามโคก จงหวดประทมธาน ทระลกเนองในงานพธพ ร ะ ร า ช ท า น เพ ล ง ศ พ ,เ ข า ถ ง เ ม อ 30 ม ก ร า ค ม 2560, เ ข า ถ ง ไ ด ท http://www.dharma-gateway.com/monk/monk_biography/ 42เรองเดยวกน. 43เรองเดยวกน. 44ประวตการสรางภรทตตเจดย ดใน ประวตหลวงปเจยจนโท พระผเปนด งผาขรวหอทอง (กรงเทพฯ : พ.เพรส, 2545),390-422.

16

ภาพท 6 ภรทตตเจดยวดปาภรทตตปฏปทาราม อ าเภอสามโคก จงหวดปทมธาน

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

ภรทตตเจดย มลกษณะเปนอาคารโครงสรางเปนคอนกรตเสรมเหลก 3 ชน ทมสวน

ยอดเปนเจดยทรงยอดดอกบวตม ผออกแบบคอ รองศาสตราจารย ดร.ภญโญ สวรรณคร45 ม

แนวความคดในการออกแบบมาจากหลกธรรมทางพทธศาสนา ทงรปแบบและวสดทน ามาใช

ในการสราง เชนโครงสรางสวนฐานอาคารทรงแปดเหลยมมาจากแนวความคดเรองอรยมรรค

อกท งสดสวนความกวางและความสงก มแนวความคดสอดคลองกบหลกธรรมใน

พระพทธศาสนาซงเปนแนวทางทสอดคลองกบหลกปฏบตของวด อาคารตกแตงดวยหนออนส

ขาวเพอสอความหมายถงความสะอาดบรสทธ46จากรปแบบสถาปตยกรรมสามารถแบง

องคประกอบตางๆในการศกษาไดดงน

45ภ ญ โญ ส ว ร รณ ค ร ,ด ใน ผ ล งาน อ อ ก แบ บ ,เ ข า ถ ง เ ม อ 30 ม ก ราค ม 2560,เ ข า ถ ง ท https://th.wikipedia.org/wiki/ภญโญ_สวรรณคร 46ภญโญ สวรรณคร,ดในผลงานออกแบบ,เขาถงเมอ 30 มกราคม 2560, เขาถงท http://www.thai-architecture.com/pagoda/th_watpapuritat.html

17

สวนฐาน เปนอาคาร ชนท 1 ในผงแปดเหลยม มบนไดทางขน 4ดานพนทนอก

อาคารเปนสวนของทางเดนโดยรอบเจดย ลกษณะอาคารโดยรวมออกแบบในเปนฐานบวแปด

เหลยมรองรบอาคารซงมประตทางเขาดานในอาคารทง 4 ดาน ในแนวทศหลกผนงดานอนท

เหลอเปนชองหนาตางทรงสเหลยมไมมลวดลาย

สวนกลาง เปนอาคารแบบมหลงคาซอนกนสองชน ในลกษณะของอาคารทรง

ปราสาท ถอเปนชนสองของอาคาร มมขยนออกมาทงสทศภายในประดษฐานพระพทธรป

เหนอชนหลงคาของเรอนธาตมสวนประดบยอดเปนแทงรปทรงเชนเดยวกบเจดยทรงยอดดอก

บวตม

สวนยอด มสวนฐานบวลกแกวอกไกเพมมมไมสบสองรองรบสวนทเปนแทง

สเหลยมเพมมมไมยสบถดขนไปประดบบนแถลงทรงสามเหลยมและกลบขนนเปนเรอนชน

ซอนรองรบสวนยอดสดทมลกษณะเปนทรงดอกบวตม มปลองไฉน และปลยอด

หนาทและประโยชนใชสอย

ดานในอาคารชนทสองมการใชสอยประโยชนของพนทปฏบตวปสสนา การปฏบต

ธรรม และเปนสวนกราบไหวบชารปเหมอนหลวงป มน ในสวนของชนทสาม เปนทประดษฐาน

พระทนตธาตของทานพระอาจารยมนภรทตโตและเปนทประดษฐานพระพทธรป

ภาพท 7 งานตกแตงสวนยอดปราสาทของภรทตตเจดย

ภาพท 8 สวนยอดภรทตตเจดยทรงยอดดอกบวตม

18

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

จากหนาทการใชงานภรทตเจดยเกดจากความตองการของหลวงป เจยทตองการให

เจดยนเปนสถานทปฏบตวปสสนา ปฏบตธรรม เปนสวนทประดษฐานรปเหมอนและพระทนต

ธาตของทานพระอาจารยมนภรทตโตใหผคนกราบไหวบชา จากการพจารณาหนาทการใชงาน

แลวสงกอสรางนมลกษณะการใชงานพนทภายใน ลกษณะอาคารเอนกประสงค การก าหนด

หนาทการใชสอยพนทอาคารในแตละชนเปนสวนส าคญทท าใหรปแบบของอาคารหรอเจดยม

ลกษณะผสมผสาน ผ ออกแบบปรบเปลยนองคประกอบสวนตางๆของเจดยใหมเชนสวน

รองรบเรอนธาตจากฐานบวลกฟก 2 ฐานเหลอเปนฐานบว 1 ฐานรองรบเจดยทรงยอดดอก

บวตมทงองคทงหมดวางอยบนอาคารทมหลงคาจวแบบจตรมขซอนชน ซงเปนการออกแบบ

ใหม ไมเคยปรากฏกบเจดยทรงยอดดอกบวตมมากอน อนเปนการปรบเปลยนองคประกอบ

ของสถาปตยกรรมใหมรปลกษณใหม โดยมไดเครงคดยดตดตามรปแบบและคตดงเดมตาม

แนวทางของสถาปนกในปจจบน

ภรทตเจดยทวดปาภรทตตปฏปทารามมลกษณะทแตกตางไปจากเจดยทรงยอดดอก

บวตมสมยสโขทยทเดนชดทสดคอ สวนทเปนอาคารในผงแปดเหลยม ลกษณะดงกลาวไม

เคยปรากฏมากอนกบเจดยสมยสโขทย จากขอมลไดทราบวาสวนฐานแปดเหลยมน

ผออกแบบไดกลาวอางถง “ความหมาย”ทน ามาจากแนวความคดเรอง อรยมรรค หรอ มรรค

มองคแปด ซงเปนหลกธรรมทมปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท ทพระสงฆสาย

ปฏบตวปสสนาถอเปนแนวปฏบตมรรค มชอเตมวา อฏฐงคกมรรค แปลวา ทางอนมองค 8

ประการอนประเสรฐและท าคนใหเปนพระอรยะ ทพระพทธเจาทรงคนพบ47 และสวนยอดเปน

เจดยมรปแบบเปนทรงยอดดอกบวตม ซงองคประกอบทมรปแบบและสวนประดบเจดย

ใกลเคยงกบทปรากฏกบอาคารศาลาพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช จงหวด

นนทบร เชนกรอบโคมไฟประดบรปดอกบวตม ซงผ ออกแบบอาคารเปนคนเดยวกน

แนวความคดทอางถงหลกธรรมในพระพทธศาสนาทมาเปนแนวความคดในการออกแบบ

47พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ,ฉบบปรบปรงและขยายความ ,พมพครงท 7, (กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,2541) 601.

19

อาคารสถาปตยกรรมลกษณะเชนเดยวกนนนน นาจะเปนแนวความคดทปรงแตงเองหรอคด

ขนมาใหมผออกแบบคงพยายามจะสรางความเชอมโยงของงานสถาปตยกรรมกบบรบทของ

สถานทตงใหเกดความสมพนธกนจนน ามาสการก าหนดรปแบบ ทเปนความพยายามสราง

เอกลกษณในงานสถาปตยกรรมใหมสวนผสมทหลากหลาย สถาปตยกรรมสมยปจจบนนน

สถาปนกมกน าแนวความคดหลากหลายมาผสมผสานใหเกดเปนสถาปตยกรรมรปแบบใหม

ซงลกษณะแนวคดเชนนกมปรากฏกบงานสถาปตยกรรมสมยปจจบนในพนทอนอกเชนท

เจดยพพธภณฑอฐบรขาร หลวงป พระมหาบญม สรธโร วดปาวงเลง จ.มหาสารคาม

ออกแบบโดยอาจารยเผา สวรรณศกดศร48 ซงเปนเจดยทมสวนฐานเปนแปดเหลยมและอาง

ถงความหมายเรองอรยมรรค อกทงมการก าหนดหนาทของพนทเชนเดยวกนคอใชเปน

สถานทเกบอฐและเครองอฐบรขาร หนงสอธรรมและใชเปนหองจดแสดงพพธภณฑ อนงเปน

เรองนาสนใจวาเจดยพพธภณฑอฐบรขารนสรางขนในพนทวดสายพระวปสสนาจารย ลก

ศษยหลวงป มน ภรทตโต เชนเดยวกน

นอกจากนนรปแบบของเจดยทรงดอกบวตม อาจจะเปนความตองการทจะแสดง

นยยะทสอดคลองกบชอของจงหวดปทมธาน อนเปนทตงของวดปาภรทตตปฏปทาราม และ

ดอกบวยงคงมความหมายถงดอกไมทใชถวายพระพทธเจา แสดงออกถงความเคารพ นอบ

นอมตอองคพระสมมาสมพทธเจาและแสดงความเคารพตอบรพาจารยของหลวงป เจยจนโท

จงหวดปทมธานมชอเดมวา "ประทมธาน" มความหมายถงดอกบวทชาวมอญ เมองสามโคก

น าขนทลเกลาถวายเปนราชสกการะแดพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เมอครงเสดจ

ประพาสเยยมพสกนกรเมองสามโคก เมอวนท 23 สงหาคม 235849 ในแงของความหมายของ

ดอกบวตอการน ามาเปนแนวความคดในการสรางเจดยนนผออกแบบน าแนวความคดเรอง

ดอกบวตมมาใชเปนรปแบบการสรางเจดย ทอาจเขาใจวาคงมความหมายเชงสญลกษณแทน

48สบสานสถาปตยกรรมไทย2 ,ภาควชาสถาปตยกรรมไทย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2545,104-106.

49จ งห วด ป ท ม ธา น ,ป ระวต ค วาม เป น ม า ,เข าถ ง เ ม อ 18 ก ม ภ าพ น ธ 2560 , เข าถ ง ไ ด ท

http://www2.pathumthani.go.th/index.php

20

จงหวดปทมธาน แตอาจมความคลาดเคลอนหรอมเขาใจทไมถกตองนก เพราะจงหวด

ปทมธานก าหนดใชตราสญลกษณประจ าจงหวดเปนดอกบวบาน

ประเดนทนาสนใจน ามาวเคราะหถงสาเหตการเปลยนแปลงทางดานรปแบบเจดยทม

การบรรจอฐธาต ทวดปาภรทตตปฏปทารามน คอการแสดงบทบาทของพระสงฆ อยางหลวง

ป เจยจนโท พระสงฆผ ถอไดวาเปนผน าในการด าร ใหมการกอสรางภรทตเจดย ปรากฏการณ

ลกษณะเดยวกนนเคยมมากอนแลว ยกตวอยางเชนในป พ.ศ. 250050 พระสงฆในสายหลวงป

มนทเคยอยปฏบตวปสสนาการกรรมฐานในปา ไดมแนวคดทจะเขามาเผยแผหลกธรรมและ

หลกปฏบตใหแกผ คนในเขตเมอง จงเกดการสรางวดอโศการาม และวดธรรมมงคลขน

ตามล าดบ ซงทงหลวงพอล ธมมธโรและหลวงพอวรยงค สรนธโร ลวนเปนผ มบทบาทส าคญ

ในการน าหลกปฏบตสายวปสสนากรรมฐานหลวงป มนจากสายวดปาเขามาสเมอง นอดจากน

ในสมยกรงรตนโกสนทร พระสงฆทมความเกยวของกบการบรณะและสรางเจดยนอกจากท

ยกตวอยางแลวนน ยงมการสรางงานศลปกรรมปรากฏในพนทภาพเหนอใหเหน โดยการน า

ของพระอรยะสงฆแหงลานนาซงมปรากฏชอครบาศรวชย สรวชโย อยดวยเปนตน.51

หากพจารณาแบบแผนในอดตจากต านานพทธเจดย พระพทธเจาทรงกลาวไววา

“ภกษทงหลายมงหมายดบทกขดบกเลสอนเปนประโยชนแกตนเถดอยาเปนกงวลกบการบชา

สรระพระตถาคตเลยพวกกษตรยฆราวาสทงหลายเขาคงท าฌาปนกจแลวสรางสถปบรรจสรระ

ธาตเหมอนอยางพระเจาจกรพรรดแตกอนมาดงน”52 เปนการแสดงถงภารกจในการจดการ

หรอสถาปนาพระบรมธาตเจดยทจะตองเปนหนาทของกษตรยและฆราวาสมากกวาทจะเปน

บทบาทของพระสงฆ แตทวาเมอสงคมบานเมองไมอาจน าพาใหเหลาฆราวาสสามารถกระท า

50พระมหาธรนาถ อคคธโร. พระธตงคเจดยเจดยแหงพระอรหนต, (สมทรปราการ : วดอโศการาม

,2551),23

51 พระสมชาย ธมมสาโร ,ศกษาบทบาทพระครบาศรวชย สรวชโย ในฐานะนกบญลานนา

กรณศกษาการบรณะปฏสงขรณศาสนสถานในลานนา, วทยานพนธหลกสตรปรญญาพทธศาสนบณฑต (พระพทธศาสนา) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย 2555, 64. 52ด ารงชานภาพ,สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยา,ต านานพระพทธเจดย,(กรงเทพฯ :รงวฒนา, 2514),5.

21

กนไดพระสงฆในฐานะผน าทางจตวญญาณกพงเขามามบทบาทเพอเกอหนนใหเกดสงยด

เหนยวแกผคนทวไปโดยเฉพาะพระผปฏบตดปฏบตชอบทไดกาวเขาเปนผ น าในการก าหนด

รปแบบและกอสรางศาสนวตถ เจดย ใหมสถานทขดเกราจตวญญาณ กถอเปนสวนส าคญท

พระสงฆจะไดมสวนรวมสรางและมบทบาทในทางสงคมไดดวยเชนเดยวกน จงถอไดวาการ

เปลยนแปลงทางดานรปแบบของงานสถาปตยกรรมประเภทเจดยทเกดขน ทอาจกลาวไดวา

พระสงคมสวนส าคญเปนอยางมากใหเกดการเปลยนแปลงดงกลาวในฐานะ “ผน า”

3.1.2 หอพระไตรปฎกเฉลมพระเกยรตกลางน า วดสงฆาราม อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย

ประวตและความเปนมา

วดสงฆาราม เปนวดราษฎรหางจากตวเมองเกาสโขทย ประมาณ 12 กโลเมตรไป

ทางทศตะวนตกตงอยทบานดาน หมท 2 ต าบลบานดาน อ าเภอบานดานลานหอย จงหวด

สโขทย สงกดคณะสงฆมหานกาย ตามประวตกลาววาวดนมมากอนแลวประมาณ พ.ศ.

192353 ชาวบานนยมเรยกวา วดบานดาน ตามชอของหมบานในอดต54 วดสงฆารามปจจบน

ก าลงพฒนาพนท มสงปลกสรางอาคาร เจดย หอเกบพระไตรปฎก พระพทธรปต าราคมภร

พทธศาสนาตางๆ มการจดการเรยนการสอนแกพระสงฆผ สนใจในพระปรยตธรรม ตงแต

ระดบพนฐาน จนถงระดบเปรยญธรรม 9 ประโยค ปจจบนพระสขวโรทย (จง จตตมโล) เปน

เจาอาวาสวดและเปนเจาคณะพระสงฆาธการสายปกครอง รองเจาคณะจงหวดสโขทย55

นอกจากนทานยงเปนเกจอาจารยทมวตถมงคลจ านวนมากมผ เคารพนบถออยางกวางขวาง

ทงในจงหวดสโขทยและจงหวดใกลเคยง

53กองพทธศาสนสถาน,กรมการศาสนา,กระทรวงศกษาธการ,ประวตวดทวราชอาณาจกร เลมท 7, (กรงเทพฯ :โรงพมพการศาสนา,2531),604. 54เรองเดยวกน.

55ส านกงานพระพทธศาสนาจงหวดสโขทย. ดใน โครงสรางคณะสงฆมหานกาย ,ท าเนยบพระสงฆาธ

การในเขตปกครองคณะสงฆจงหวดสโขทย ภาค 5ปพทธศกราช 2559, เขาถงเมอ 12 กมภาพนธ 2560 เขาถงไดท http://sti.onab.go.th/

22

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

พระครอาทรสงฆพนต ผชวยเจาอาวาสวดสงฆาราม ไดใหโอกาสสมภาษณวาหอ

พระไตรปฎกกลางน าเรมด าเนนการวางศลาฤกษเมอป 2551 โดยมรปแบบทเกดจากด ารของ

อาจารยเจาคณพระโสภณธรรมวงศ (วศก ปญญาอกโข)ผชวยเจาอาวาสวดอนทรวหารโดยม

แนวความคดจากกการสรางหอเกบพระไตรปฎก เปนอาคารรปทรงแปดเหลยมชนเดยวตงอย

ภาพท 9 หอพระไตรปฎกกลางน า วดสงฆาราม อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย

ภาพท 10 หอพระไตรปฎกกลางน า(ซาย) และศาลาพระโพธสตว(ขวา) วดสงฆาราม

จงหวดสโขทย

23

กลางสระน า หลงคามงกระเบองแนวสนหลงคาประดบปนปนรปพญานาคราช สวนยอดของ

ชนหลงคาเปนชองจรน าประดษฐานพระพทธรปนาคปรกปางสมาธ 8 ชอง ถดสงขนไปเปน

สวนเรอนธาตของยอดเจดยทรงดอกบวตม เปนเรอนธาตแปดเหลยม ตอดวยสวนยอดเปนทรง

ดอกบวตม หอพระไตรปฎกมสะพานทางเดนเขาสภายในไดสามทางมระเบยงใหสามารถเดน

ไดโดยรอบซงประดบกระเบองดนเผาสลกภาพนนต าเรองราวพทธประวต ใกลกนยงมศาลา

ประดษฐานประตมากรรมสลกรปพระโพธสตวอวโลกเตศวร(กวนอม)เปนศาลาทรงแปด

เหลยมเปดโลง สวนยอดมรปแบบคลายกนและยงมลกษณะเพมเตมคอสวนยอดสดมลกษณะ

ดคลายเจดยทรงดอกบวตมผดออกจากกลบบวและภายหลงการกอสรางแลวเสรจอาจารยเจา

คณพระโสภณธรรมวงศ (วศก ปญญาอกโข) กราบทลเชญพระเจาวรวงศเธอพระองคเจาโสมส

วล พระวรราชาทนดดามาต มาเปนประธานกระท าพธเปดและบรรจพระสารรกธาตจากศร

ลงกา

หนาทและการใชงาน

หอพระไตรปฎกหอพระไตรปฎกดานในเปนทประดษฐานพระสารรกธาต และเกบ

หนงสอพระไตรปฎกและภายในมการอญเชญประตมากรรมพระโพธสตวอาท พระอมตาภะ

พระพทธเจา พระอวโลกเตศวรโพธสตว(กวนอม) พระมหาสถามปราปตโพธสตว (ไตซจ) พระ

กษตครรภโพธสตว (ตจงอวง)พระสงฆารามโพธสตว(กวนอ) เปนตน ซงแกะสลกดวยหนหยก

ขาว จากประเทศเวยดนามมาประดษฐานเปนการชวคราว ทเชอกนวาประตมากรรมเหลาน

เปนรปเคารพศกดสทธฝายมหายานทคนจนและคนไทยเชอสายจนใหความเคารพบชา จะชวย

ใหกจการเจรญรงเรอง มโชคลาภร ารวย และขณะนก าลงด าเนนการสรางอทยานพระโพธสตว

ฝายมหายานเพอประดษฐานเปนการถาวรอกดวย

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

รปแบบทางศลปกรรมทแปลกตาของการกอสรางหอพระไตรปฎกเฉลมพระเกรยต

กลางน าเปนสถาปตยกรรมทอยในพนทจงหวดสโขทย ทมรปแบบเปลยนแปลงไปจากเจดย

ทรงยอดดอกบวตมทวไปเปนอยางมาก ซงเปนการผสมผสานแนวความคดจากเรองหอเกบ

พระไตรปฎกกบเจดยทรงยอดดอกบวตมมาออกแบบรปทรงสถาปตยกรรมใหมโดยใหม

24

เอกลกษณผสมผสาน แบบอาคารประยกตคอมลกษณะของหลงคาแอนโคงและออกแบบให

เปนรปทรงแปดเหลยม อาจเกยวของกบความเชอ ความเคารพนบถอและศรทธาเทพเจาใน

พระพทธศาสนาแบบจน ท เปนกลมบคคลผ อปถมปการกอสรางอาคารและถวาย

ประตมากรรมเทพเจาแบบจนสลกหน จงอาจเปนสวนส าคญใหรปแบบสถาปตยกรรมม

ลกษณะสอดคลองกนกบประตมากรรมและมรปลกษณถอยหางจากรปแบบดงเดมออกไป

มาก ดงปรากฏใหเหนในลกษณะแปดเหลยมหลงคาแอนโคง ซงคงหมายถงทศทง 8 ทศและ

การน าพระพทธรปนาคปรกมาประดบบนอาคารรองรบเจดยเปนสงกอสรางทคดขนใหม

อาจจะน าแนวความคดมาจาก พระพทธรปนาคปรกทปรากฏวามประดษฐานอยทเจดยบรวาร

วดเจดยเจดแถวอทยานประวตศาสตรศรสชนาลย หรอเปนความพยายามทจะเชอมโยงกบ

พญานาคมจลนทรผ แผพงพานปกปองพระสมณโคดม เพราะเปนอาคารเกบหนงสอ

พระไตรปฎกทตงอยกลางน าการปรากฏสถาปตยกรรมเจดยทรงยอดดอกบวตมในวดพทธ

ศาสนาเถรวาทพรอมกบประตมากรรมพระโพธสตวซงเปนคตในพทธศาสนาแบบมหายาน

รวมทงการจดสรางรปปนบคคลผสงศกดเพยงสวนบนดคลายกบการประดบดวยเศยรพระ

อศวร หรอพระนารายณซงเปนความไมเหมาะสม และไมมความงามเชงทศนศลป จงแสดงให

เหนถงการผสมผสานคต ความเชอ ทเปลยนแปลงไป ความศรทธาของผอปถมภและความไม

แบงแยก เครงครดหรอยดตดกบรปแบบดงเดมในวตถทางศาสนาอกตอไป สงใดเชอสงใดชอบ

หรอศรทธากสามารถน ามาจดวางอยรวมกนได นอกจากนนการสรางหอพระไตรปฎกเฉลม

พระเกยรตยงมความเกยวของและผกโยงกบการเฉลมพระชนมพรรษาของพระบรมวงศานวงศ

ดงปรากฏใน ปายสลกขนาดใหญทดานหนาหอพระไตรปฎกวา"หอพระไตรปฎกเฉลมพระ

เกยรตกลางน า พระชนษา 50 ป พระเจาวรวงศเธอพระองคเจาโสมสวล พระวรราชาทนดดา

มาต"

3.1.3 มณฑปหลวงพอศลา วดทงเสลยมอ าเภอทงเสลยม จ.สโขทย ประวตและความเปนมา

มณฑปหลวงพอศลา สรางเมอป 2545 เปนมณฑปทอยทางดานหลงพระอโบสถ

ตงอยภายในวดทงเสลยม บานทงเสลยม หมท 3 ต าบลทงเสลยม อ าเภอทงเสลยม จงหวด

25

สโขทย สงกดคณะสงฆมหานกาย จดสรางขนเมอวนท 16 กมภาพนธ 2461 ชอวดเรยกตาม

ชอของหมบาน โดยประชาชนรวมใจกนบรจาคเงน ในการด าเนนการสรางวดทงเสลยมขนมา

ไดรบพระราชทานวสงคามสมา เมอวนท 24 ตลาคม 248256

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

มณฑปหลวงพอศลาเปนมณฑปเรอนยอดสขาว ตงอยดานหลงพระอโบสถ สวน

อาคารมณฑปมมขเดจยนทงปกซายและขวา มชนหลงคาทออกแบบเปนเครองยอดมณฑปทม

ลกษณะเปนทรงยอดแหลมสเหลยมซอนชนกน 4 ชน ถดสงขนไปเปนสวนเจดยทรงยอดดอก

บวตมทมเรอนธาตเปนสเหลยมเพมมม ตอดวยหนาบนและกลบขนนทลดรปรองรบสวนยอด

ดอกบวตมทรงกลม ปลองไฉนและปลยอด มณฑปหลวงพอศลาเปนอาคารทรงไทยประยกตท

มรปแบบคลายกบสวนของวหารเชอมตอกบอโบสถ มการผสมผสานใหเกดรปทรงเลยนแบบ

56กองพทธศาสนสถาน,กรมการศาสนา,กระทรวงศกษาธการ,ประวตวดทวราชอาณาจกร เลมท 7,

(กรงเทพฯ :โรงพมพการศาสนา,2531),

ภาพท 11 มณฑปหลวงพอศลา วดทงเสลยมอ าเภอทงเสลยม จงหวดสโขทย

26

อาคารทรงปราสาท ซงลกษณะอาคารทสรางเลยนแบบทรงปราสาทเคยมปรากฏมากอนแลว

คอพระอโบสถ วดโสธรวรารามวรวหาร จ.ฉะเชงเทรา ผออกแบบคงน ารปแบบสถาปตยกรรม

มาเปนตนแบบอยดวยไมมากกนอย แตทเดนชดและแตกตางออกไปคอมการน าเอารปแบบ

ของเจดยทรงยอดดอกบวตมมาประดบเปนสวนยอดมณฑปซงผออกแบบคงมความตองการท

จะสะทอนถงเอกลกษณความเปนสวนหนงของวฒนธรรมสโขทย

หนาทและการใชงาน

ดานในประดษฐานหลวงพอศลาพระพทธรปปางนาคปรก ปางสมาธ สลกดวยหน

ทราย

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

มณฑปหลวงพอศลาเปนอาคารทรงไทยประยกตลกษณะคลายมณฑปทมสวน

เชอมตอกบวหารและมสวนยอดของมณฑปผสมผสานกนในสองลกษณะคอลกษณะยอด

มณฑปทเปนหลงคาลาดซอนชนเปนชดมบรรพแถลงใหญ -นอย เปนสญลกษณของอาคาร

จ าลอง ทท าเฉพาะรปกรอบซมหนานาง ไมมเสาทงสดานลดหลนกนขนไปกบสวนยอดทเปน

เจดยทรงยอดดอกบวตม ซงไมเคยปรากฏรปแบบหรอการผสมผสานในลกษณะดงกลาวมา

กอนในงานสถาปตยกรรม ทงเจดยทรงยอดดอกบวตมและกรอบซมหนานางทไดพบวาเปน

รปแบบของซมทมลกษณะเฉพาะในศลปะสโขทย จงอาจกลาวไดวามณฑปหลวงพอศลาเปน

อาคารแบบทรงไทยประยกตสมยปจจบนทน าเอาเอกลกษณะเฉพาะของศลปะสโขทยมาเปน

แนวความคดส าคญในการออกแบบเพอสรางจดเดนและเกดเปนสงกอสรางรปแบบใหม ซงไม

เคยปรากฏการสรางในลกษณะนซงการน าเอารปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตมมาตงบน

สวนหลงคาทเปนหลงคาซอนชน ซงอาจใหความหมายวาเปนมหาปราสาท แตอยางไรกตาม

ทงสดสวน และรปแบบองครวมของสถาปตยกรรมอาจจะดไมสมสวน ผดรปและไมมความ

งดงามนก อนแสดงถงความคดทเปลยนไปของผออกแบบรวมถงฝมอเชงชางในสมยปจจบน

ซงคงเปนความตงใจทจะไมยดตดในคตและแนวทางสถาปตยกรรมแนวประเพณดงเดมอกทง

27

องคประกอบในหลายๆดาน เชนงบประมาณและความเรงรบในการกอสรางประกอบกบ

แรงงานชางฝมอลดนอยลงไปมากอยางไรกดสงกอสรางนกไดแสดงใหเหนถงการสราง

สถาปตยกรรมใหมลกษณะหลดเลยออกไปจากกฎเกณฑเดมทเคยมมา 3.1.4 หอระฆง วดบานนา อ.เมอง จ.สโขทย ประวตและความเปนมา

วดบานนา เปนวดราษฏรในพระพทธศาสนาฝายเถรวาท สงกดคณะสงฆ

มหานกาย ตงอยในเขตเมองเกา อ าเภอเมอง จงหวดสโขทย จากขอมลระบวาเปนวดทสรางตงแต

ราว พ.ศ. 2440 57 แตเดมมชอเรยกวาวดโพธตก ตอมาไดมการเปลยนชอใหมเปน “วดบานนา”

ไดรบพระราชทานวสงคามสมา วนท 14 สงหาคม 2485

57ประวตวดบานนา ดใน วดราษฏรในจงหวดสโขทยวดราษฏรมหานกาย , เขาถงเมอ 13 กมภาพนธ 2560, เขาถงไดทhttp://www.wikiwand.com/th/วดบานนา#

ภาพท 12 หอระฆง วดบานนา จงหวดสโขทย

28

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

หอระฆงวดบานนา เปนอาคารสง 2 ชนมระเบยง ในผงสเหลยมจตรสรปทรงสอบ

ขนไปเลกนอย มลกษณะเหมอนหอระฆงทวไปทเนนความสง และโปรงโลง กอสรางดวยคอนกรต

หลงคาจวซอน 2 ชน แบบจตรมข สวนยอดสดประดบเจดยทรงยอดดอกบวตม

หนาทและการใชงาน

โดยมากแลวหอระฆง ซงกอสรางในวดทกแหงใชเปนอาคารส าหรบแขวนระฆง

หรอกลองเพอใชตบอกสญญาณ เวลาแกพระสงฆในการลงท าวตรและประกอบกจของสงฆ

สามเณร นอกจากนยงบอกเวลาและใชเปนสญญาณในบรเวณชมชนใกลเคยง

ภาพท 13 ยอดหอระฆง วดบานนา จ.สโขทย

29

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

หอระฆงเปนอาคารประเภทเดยวในเขตพทธสถานทเนนความส าคญของรปทรงท

สงและโปรงโลง มองเหนไดไกลซงเปนลกษณะทปรากฏมาแลวตงแตสมยอยธยา สบมาจน

ปจจบนและคงเพอใหเสยงระฆงดงกงวานไปไกลใหพระสงฆและฆราวาสไดยนเสยงสญญาณใน

การประกอบกจพรอมเพยงทวถงกนแนวความคดในการออกแบบหอระฆงสวนใหญมกมไดยดตด

กบคตทางศาสนา58 ดงนนผสรางจงมอสระในการออกแบบใหเกดความสวยงามแปลกตาแตกตาง

จากอาคารอนๆของวดอยางเชน อโบสถหรอวหารทมกผกโยงกบกฎเกณฑทเครงครดกวา ดวยเหต

นหอระฆงจงมรปแบบทแตกตางและหลากหลายจนสามารถจดแบงกลมไดตามประเภทของ

หลงคาและเครองบน 59 ซงลกษณะหลงคาทมเครองบนเปนยอดเจดยนนมปรากฏมาแลวแตได

พบวาทเปนเจดยทรงยอดดอกบวตมนนพบไดนอยหากนบเฉพาะทปรากฏในตวเมองสโขทยก

พบวามเพยงทวดบานนานแหงเดยวเทานน ซงคงจะไมเปนทนยมเทาใดนกแตการปรากฏบนหอ

ระฆงวดบานนาอาจเปนไปไดวา วดแหงนตงอยใกลกบอทยานประวตศาสตรอาจเปนไปไดวาคง

ตองการทสรางสรรครปแบบหอระฆงใหมความโดดเดน ซงหากใชเสนทางถนนมงหนาไปยง

อทยานประวตศาสตร ชวงผานวดบานนาจะสามารถมองเหนยอดเจดยไดแตไกล อกทงรปแบบ

ของเจดยทรงยอดดอกบวตมกมลกษณะตงแตสวนฐานไปถงยอดมองคประกอบทครบถวน แมวา

จะมสวนสอบเขาเลกนอยของเรอนธาตแตกคงจะเปนการออกแบบทพยายามจะรกษา

องคประกอบของเจดยใหยงคงมความใกลเคยงกบตนแบบและใหสอดรบกบทรวดทรงสงเพรยวไป

ถงสวนยอดอยางสอดคลองกลมกลน

58สมพจน สขาบรณ ,”รปแบบศลปกรรมหอระฆงสมยรตนโกสนทร” สารนพนธหลกสตรปรญญา

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตรศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2549.

59สมคด จระทศนกล,วด : พทธสถาปตยกรรมไทย (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537) ,121-127.

30

3.1.5 มณฑปรอยพระพทธบาท วดตระพงทอง

ประวตและความเปนมา

วดตระพงทอง ตงอยทถนนจรดวถถอง หมท 3 ต าบลเมองเกา อ าเภอเมองสโขทย

จงหวดสโขทย สงกดคณะสงฆมหานกายมสระน าขนาดใหญอยทมมดานตะวนตกเฉยงเหนอวด

ตระพงทองสรางเมอประมาณ พ.ศ. 182660 ไดนามจากสระน าทอยในบรเวณวดวาตระพงทอง

ตามประวตศาสตรสรางในสมยพอขนรามค าแหงมหาราช ตอมาสมยพระมหาธรรมราชาลไทไดท า

การบรณปฏสงขรณ และตอมาประมาณ พ.ศ. 2450 พระยารณชยชาญยทธ (ครฑ) ไดน า

ประชาชนบรณะอโบสถ ป พ.ศ. 2473 พระราชประสทธคณ (ทม ยสทนโน)อดตเจาคณะจงหวด

สโขทยไดอญเชญรอยพระบาททพระมหาธรรมราชาลไททรงสรางจ าลองมาจากประเทศศรลงกา

มาประดษฐานไวและสรางมณฑปครอบไวทเกาะกลางสระน า

แนวความคดและรปแบบ

มณฑปรอยพระพทธบาท เปนมณฑปขนาดเลกทรงจตรมขประดบยอดดวยเจดย

ทรงยอดดอกบวตม ตงอยดานทศตะวนออกตดกบเจดยประธานบนเกาะปจจบนไดรบการบรณะ

ขนใหม โดยหนวยศลปากรท 361 กองโบราณคด กรมศลปากร ภายหลงจากทมณฑปหลงเดม

ช ารด เจดยทรงยอดดอกบวตมบนยอดมณฑปมเพยงสวนเรอนธาตเตยๆในผงสเหลยมเพมมม ม

ขนาดเลกไปจนถงสวนปลายสด ไมมสวนฐานรองรบทเปนบวลกฟก ,ฐานเขยงและฐานบวลกแกว

อกไก ดวยระยะเวลาในการลงพนทส ารวจและเกบขอมล จงไมสามารถหาเอกสารหรอหลกฐาน

อธบายแนวความคดเกยวกบการกอสรางบรณะมณฑปยอดเจดยแหงนได

60กองพทธศาสนสถาน,กรมการศาสนา,กระทรวงศกษาธการ,ประวตวดทวราชอาณาจกร เลมท 7,(

กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา,2531),519-520. 61มะล โคกสนเทยะ,น าชมโบราณวตถสถานในจงหวดสโขทย,(กรมศลปากร,2512), 23.

31

หนาทและการใชงาน

ภายในมณฑปประดษฐานรอยพระพทธบาทจ าลองสลกบนแผนหนศลารปชาดก ลาย

มงคล108 และลายดอกจนโดยรอบเปนรอยพระบาทเบองขวา

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

มณฑปรอยพระพทธบาทตงอยบนเกาะกลางน าฝงทศตะวนออกในแนวเดยวกนกบ

เจดยประธานและอโบสถของวด สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศทรงเลาไววาในพระ

นพนธ เรอง “จดหมายระยะทางไปพษณโลก” ท าใหไดทราบวาแตเดม ณ จดนเคยมวหารตงอยมา

กอนและคงเปลยนมาเปนมณฑปเมอคราวทพระราชประสทธคณไดน ารอยพระพทธบาทมา

ประดษฐานไวภายในมณฑปแหงน จนในเวลาตอมามณฑปช ารด หนวยศลปากรท 3 จงไดบรณะ

ขนใหมตามรปทเหนอยในปจจบน

เปนทนาสงเกตวาหนาบนของมณฑปมลวดลายปปนประดบและกระเบองมงหลงคาดน

เผาปลายแหลมซงมลกษณะใกลเคยงกบอโบสถจงนาจะเกดขนคราวบรณะในชวงเวลาเดยวกน

อาจเปนไปไดวาแนวความคดการประดบยอดดวยเจดยทรงยอดดอกบวตมอาจจะมขนภายหลง

พรอมกบการบรณะมณฑปครงหลงสด แตเนองจากรปแบบและองคประกอบของเจดยถกลดทอน

ภาพท 14 มณฑปรอยพระพทธบาท วดตระพงทอง

32

ไปมากจงอาจจะเปนไปไดวาเปนการออกแบบปรบลดองคประกอบเจดยยอดใหมความเหมาะสม

ตามสภาพโครงสรางการรบน าหนกของอาคารทไมอาจสามารถรบน าหนกไดมากนนเอง

3.1.6 พลบพลาหทยนเรศวร 5 พระองค วดนางพญา จ.พษณโลก

ประวตและความเปนมา

บรเวณวดนางพญาเปนทตงของ “พลบพลาหทยนเรศวร 5 พระองค” มประวตการ

กอสรางพลบพลาหทยนเรศวร 5 พระองคจารกอยทดานใน ไดกลาวถงการสรางและประวตความ

เปนมา ทกลาวถงความมศรทธาตอองคสมเดจพระนเรศวรมหาราชมาเปนหลกในการสรางบญอน

ยงใหญ การกอสรางพลบพลาและพระบรมรปทง 5 พระองคนส าเรจตามวตถประสงคทกประการ

ในวนท 14 มนาคม พ.ศ. 2558 สรางถวายโดยคณหญงสมนก เปรมวฒนะและคณเกรยงไกร กตต

ธเนศวร

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

จากจารกบนแผนโลหะประดบทผนงดานในกลาวถงการออกแบบการกอสราง

พลบพลาวาไดมแนวความคดจากการจ าลองรปแบบมาจากรปแบบของทองพระโรงทตองการใหด

มความอบอนรสกถงความเปนครอบครว เมอทกคนไดกราบไหว กเหมอนกบไดมาเขาเฝาทานทง 5

พระองคในคราวเดยวกนมลกษณะเปนอาคารคอนกรตทรงไทยประยกตแบบจตรมขหลงคาจวสอง

ชนยกคอสงขนไปอกหนงชนเปนหลงคาปนหยา 2ชน ประดบยอดดวยเจดยทรงดอกบวตมตาม

แบบสโขทยเฉพาะสวนยอดดอกบวตมอยบนฐานเพมมมไม 20 สองฐานลดหลนกนในผงสเหลยม

ตอขนไปถงเรอนธาตเจาะชองจรน าทงสดาน มหนาบนทรงจวสามเหลยมและแทงประดบคลาย

กลบขนนรองรบทรงยอดดอกบวตม

33

หนาทและการใชงาน

ภายในประดษฐานพระบรมรป 5 พระองคในสมเดจพระนเรศวรไดแก “สมเดจพระมหา

ธรรมราชา”(พระราชบดา) “พระวสทธกษตรย”(พระราชมารดา)“พระสพรรณกลยา” “สมเดจพระ

นเรศวรมหาราช” และ “สมเดจพระเอกาทศรถ” ถอเปนอกหนงสถานทศกดสทธส าคญของจงหวด

พษณโลก

ภาพท 15 พลบพลาหทยนเรศวร5 พระองค จงหวดพษณโลก

ภาพท 16 ภายในพลบพลาหทยนเรศวร 5 พระองค จงหวดพษณโลก

34

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

รปแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมทปรากฏบนอาคารนนมลกษณะรปแบบแตกตาง

ออกไปมการลดทอนปรบเปลยนองคประกอบเจดยใหมไมมสวนฐานบวลกแกวอกไก ฐานเขยงและ

ฐานบวลกฟก 2 ฐาน เพมการเจาะชองใหดคลายจรน าทผนงเรอนธาตและซมบรรพแถลงเปนรปจว

สามเหลยม แมวาจะทราบไดวาเจดยยอดพลบพลานเปนเจดยทรงยอดดอกบวตมสญลกษณแหง

ราชธานสโขทย แตกเหนไดชดวาผออกแบบพยายามดดแปลงรปทรงใหมใหเกดความลงตวกบ

รปแบบสถาปตยกรรมของอาคารมไดเครงครดกบรปแบบดงเดมมากนก แมวาทงการเจาะชองจร

น าประดษฐานพระพทธรปและซมบรรพแถลงทรงสามเหลยมอยางกรอบซมเรอนแกวพระพทธชน

ราชจะเคยปรากฏมาแลวกบเจดยทรงยอดดอกบวตมทวดตระพงเงน อทยานประวตศาสตรสโขทย

และเจดยทรงยอดดอกบวตมทวดโตนดหลายเมองสรรคบร จ.ชยนาท ตามล าดบ

นอกจากนนแลวแนวความคดและรปแบบการสรางอาคารเปนสถาปตยกรรมแบบไทย

ประยกตทผสมผสานและออกแบบดดแปลงขนเปนรปใหมมลกษณะเปนอาคารทมหลงคาแบบ

ซอนชนดไมกลมกลนนกอนเนองมาจากการออกแบบหลงคาแบบหนาจวซอนกน 2 ชนยกคอสงขน

ไปเปนหลงคาทรงปนหยาแลวตอดวยสวนปลายเปนเจดยทรงยอดดอกบวตม ซงดผดแปลกไปจาก

รปแบบสถาปตยกรรมไทยทเคยมมา รปแบบอาคารดงกลาวดเหมอนวาจะมลกษณะทหางจาก

สถาปตยกรรมแนวประเพณอยมากซงดแลวยงขาดสนทรยภาพ มความขดแยงไมสอดคลองกบ

บรบทโดยรอบของสถานทตงแมวาเรองราวทางประวตศาสตรของสมเดจพระนเรศวรจะมความ

ผกพนเกยวของโดยตรงกบเมองพษณโลกอกทงการประดบดวยเจดยทรงยอดดอกบวตมทดานบน

ของชนหลงคานนอาจจะไดรบแรงบนดาลใจมาจากเรองราวทางประวตศาสตรของครอบครว

สมเดจพระนเรศวรทมเชอสายสบมาจากราชวงศสโขทย 62 ซงคงจะมสวนในการก าหนด

แนวความคดใหผออกแบบพยายามแสดงสญลกษณแหงความเปนสโขทยขน ณ อาคารหลงน

62ด ารงราชานภาพ,สมเดจฯ กรมพระยา,พระประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราช พมพครงท 5 ,

(กรงเทพฯ : ส านกพมพมตชน, 2555),

35

3.1.7 ซมประตวดราชธาน อ.เมอง จ.สโขทย

ประวตและความเปนมา

วดราชธาน เปนวดทอยกลางเมองสโขทย เปนวดทมความส าคญในการประกอบรฐ

พธของชาวสโขทย เชน พธถอน าพพฒนสตยา แตเดมสภาพทตงลอมรอบดวยปาละเมาะชาวบาน

จงเรยกชอวาวดปาละเมาะ ใชเปนจดเชอมตอเมองคาขายทส าคญคอเมองเชลยง และมชอเรยก

อกชอวาวดทาน สมย “พระราชธาน” เจาเมองสโขทยในขณะนนไดใหมการบรณะวด พรอมเปลยน

ชอเรยกวดใหมวา “วดราชธาน" สบมาจนถงปจจบน63

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

ซมประตเปนประตมากรรมแบบลอยตว กออฐถอปนทสรางขนเพอเปนทางเขา-ออกม

การออกแบบใหมลกษณะคลายปราสาทหายอดมประตทางเขาหลกและทางเขารอง เปนซมวงโคง

ขนาดใหญและสง หนาบนทรงสามเหลยมทสวนปลายมลวดลายมกรคลายนาค ตรงกลางประดบ

63กองพทธศาสนสถาน,กรมการศาสนา,กระทรวงศกษาธการ,ประวตวดทวราชอาณาจกร เลมท 7,

(กรงเทพฯ: โรงพมพการศาสนา,2531),509-510.

ภาพท 17 ซมประตวดราชธาน อ าเภอเมอง จงหวดสโขทย

36

พระพทธรปปางมารวชยและบคคลประนมมอ ดานหลงหนาบนเปนเจดยเรยงรายลดหลนกนทชน

บนสดประดบดวยเจดยทรงยอดดอกบวตม1องคในลกษณะเจดยประธานและมเจดยบรวารเปน

เจดยทรงปราสาทแบบสโขทยและเจดยทรงระฆง ทดานซายและขวา

เฉพาะเจดยทรงยอดดอกบวตมชนบนสดประกอบไปดวยสวนฐานเปนฐานบวลกแกว

อกไกสองเสน ถดขนไปเปนฐานบวลกฟกสองฐานและเรอนธาตในผงสเหลยมเพมมมไม12 รองรบ

ทรงพมของยอดดอกบวตมทประดบเปนลายสามเหลยมซอนกบกลบบวทงสดาน ไมมกลบขนน

และบนแถลง ตอดวยปลองไฉนและปลยอด

หนาทและการใชงาน

ซมประต มหนาทกนพนทระหวางเขตพทธาวาสกบพนทดานนอกแสดงและก าหนด

ขอบเขตของพนทสวนพทธาวาส

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

จากรปแบบของซมประตวดราชธานตามทไดกลาวไปแลวขางตนจะเหนไดวามการ

น าแนวความคดของปราสาทหายอดมาใชเปนแนวทางในการออกแบบและกเปนแนวความคด

เดยวกบ “โขง” ในศลปะลานนาทมความหมายถง “โคง” ซงจะเหนไดจากกรอบซมประตวงโคงรป

ครงวงกลมเชอวามพฒนามาจากประตทางเขาสถปหรอทวารโตรณะ (Drava Torana) ของศลปะ

อนเดย64 โขงหรอประตโคงประดษฐานพระพทธรปใชในความหมายของพระพทธเจาประทบใน

ปราสาท65,รปบคคล อาจหมายถงพระสาวกหรอปญจวคคยทง 5 และเปนสญลกษณย าเตอนวา

ภายในนบจากประตโคงทรงปราสาทนเปนเขตพทธาวาส เสมอนเครองเตอนสต เตอนใจบคคลท

จะกาวผานซ มนวาจะตองปรบเปลยนกรยา วาจาใจ ใหอยในความสงบส ารวม เพราะพนท

64เชษฐ ตงสนชล,ประวตศาสตรศลปะอนเดยและเอเชยตะวนออกเฉยงใต ,(นนทบร :มวเซยม

เพลส,2558),51. 65ศกดชย สายสงห,ศลปะลานนา.(กรงเทพฯ : มตชน, 2556),164.

37

ดานหนานนเปนเหมอนแดนศกดสทธและเมอไดกาวขามลวงไป กจะพบกบดนแดนแหงพทธธรรม

สถานทศกดสทธทมสงควรคาตอการคารพบชา นอกจากนนการประดษฐานพระพทธรปไวในซม

ประตจงเปรยบเสมอนการย าคตจกรวาลในลกษณะอนนตจกรวาล และมงคลจกรวาลคอจกรวาล

ทพระพทธเจาเสดจมาตรสร ณ ทนน66

จากการส ารวจซมประตในลกษณะนในพนทตางๆพบวามเพยงทวดราชธานแหง

นเทานน ทมลกษณะเปนซมประตทมยอดเปนเจดยทรงยอดดอกบวตมเปนเจดยประดบยอดและ

เปนเจดยประธานมเจดยบรวารในลกษณะเจดยทรงปราสาทยอด ซงองคประกอบน ผออกแบบคง

ไดรบแรงบนดาลใจมาจากวดมหาธาตซงมปรากฏองคประกอบลกษณะนทเจดยประธานวด

มหาธาตสโขทย ซมประตวดราชธานมการบรณะซอมแซมมาแลวอยางนอยป 2537 โดยความ

รวมมอรวมใจของชมชนในเขตเทศบาลเมองสโขทย แตกเหนไดวาการจดวางองคประกอบของซม

ประตไดแสดงถงความเคารพและใหความส าคญกบการรกษารปแบบ องคประกอบของเจดยทรง

ยอดดอกบวตมอยางครบถวน

3.1.8 เจดยบรรจอฐบคคลทวดสงฆาราม อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

เจดยบรรจอฐบคคลนพบทวดสงฆาราม ในพนทดานนอกซงแตเดมเคยเปนทงนาแต

ปจจบนพนทบรเวณดงกลาวก าลงเปนพนทก าลงพฒนา ต าแหนงของเจดยตงอยเพยงองคเดยว

โดดๆ แตเดมนาจะเคยมอฐบรรจอยแตปจจบนไดถกเคลอนยายออกไปเหลอเพยงแตเจดยและไม

ปรากฏวาสรางเมอใดและใครเปนเจาของ มรปแบบโดยรวมคอเจดยตงอยบนฐานเขยงสามชนใน

ผงสเหลยมจตรส ตอดวยฐานบวลกแกวอกไกสองเสน ซงเปนสวนทใชบรรจอฐถดขนไปเปนชนฐาน

เขยงรองรบชนฐานบวลกฟกสองฐานลดหลนกน ตอดวยเรอนธาตในผงสเหลยมเพมมมมบรรพ

แถลงและกลบขนนรองรบยอดดอกบวตม ปลองไฉนและปลยอด ครบถวนแตรปทรงและขนาด

ตงแตชนฐานบวลกฟกถงสวนยอดมขนาดเลก ผอมเพรยว

66วรลญจก บณยสรตน, การศกษารปแบบวหารทรงปราสาทในเขตภาคเหนอ, (เชยงใหม : คณะ

วจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม,2542), 272.

38

หนาทและการใชงาน

เปนเจดยบรรจอฐทมไดใชงานแลว

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

โดยมากแลวการพบเจดยบรรจอฐทมรปทรงอยางเจดยทรงยอดดอกบวตมมกพบ

ในพนเฉพาะทจงหวดสโขทนเทานนรปแบบของเจดยบรรจอฐสวนใหญจะมขนาดเลกองคทพบท

วดสงฆาราม อ.บานดานลานหอยน มความสงประมาณ 2.50 เมตร สวนฐานมความกวางและ

ความยาวประมาณ 1 เมตร เปนสเหลยมจตรส จากองคประกอบทางดานรปแบบ พบวามความ

นาสนใจทมการจ าลองรปแบบมาใกลเคยงกบเจดยทรงยอดดอกบวตมสมยสโขทยตนแบบ เปน

อยางมาก คอมสวนฐานแบบฐานเขยงสามชน รองรบสวนฐานบวลกแกวทมเสนลกแกวอกไก 2

ภาพท 18 เจดยบรรจอฐบคคลทวดสงฆาราม อ าเภอบาน

ดานลานหอย จงหวดสโขทย

39

เสน สงขนไปเปนชนฐานเขยงรองรบสวนของฐานบวลกฟกสองชน และองคประกอบอนๆเชนเรอน

ธาต ทมสวนเพมมมตอเนองมาตงแตฐานบวไปจนถงสวนยอด ทงปราสาทจ าลองอยาง บรรพ

แถลง กลบขนนและ ยอดดอกบวตมทมลวดลายกลบบว ปลองไฉนและปลยอด ความพยายามท

จะรกษาองคประกอบใหครบถวนจงท าใหสดสวนดผอมเพรยว เปนแทง ซงนาจะตองเปนงานท

ออกแบบโดยชางผ มความช านาญและรจกองคประกอบตางๆของเจดยทรงนเปนอยางด และ

ก าหนดใหสวนทเปนฐานใชเปนทบรรจอฐซงเปนสงทชางคดขนใหมและอาจจะเปนสวนทมพนท

มากทสด แตเปนทนาเสยดายทการพบเจดยในลกษณะนมปรากฏเพยงองคเดยวเทานน แมแตใน

พนทอนของจงหวดสโขทยกยงไมปรากฏวามรปแบบเดยวกน จงนาจะเปนองคทท าขนโดยเฉพาะ

อกทงต าแหนงทตงในปจจบนไดพบวาเจดยตงอยในทดนนอกเขตสงฆกรรมของวด ซงแตเดมนาจะ

เปนทโลงกลางทงนา แตตอนทผศกษาเขาไปส ารวจสถานทในวดพบวาพนทดงกลาก าลงจะไดรบ

การพฒนาเปลยนแปลงไปซงตงอยใกลกบพนทกอสรางรปปนองคพระพทธรปขนาดใหญ เหตท

เปนเจดยบรรจอฐรางจงเชอแนวานาจะตองไดรบการเคลอนยายหรอท าลายลงเปนแน

อยางไรกตามรปแบบของเจดยบรรจอฐทรงยอดดอกบวตมไมเปนทนยมนกแมวาจะเปน

พนทในจงหวดสโขทยเองอาจเปนเพราะเจดยทรงนยงคงเปนทเขาใจของชาวสโขทยวาเจดยเปนสง

ศกดสทธ ทตองเคารพบชาเทานนหรออกนยหนงของการพบไมมากอาจเปนเพราะมผผลตนอยราย

หรอ ไมมแบบส าเรจรปวางจ าหนายใหเหนหรอหาซอกนไดโดยงายนก นอกจากนนแลว เจดยทรง

ยอดดอกบวตมในลกษณะทเปนเจดยบรรจอฐยงพบในรปแบบอนอกเชนเจดยในรปของเสาในแนว

ก าแพงวด เชนทวดราชธาน เขตเทศบาลเมองสโขทย ดงจะไดกลาวในล าดบตอไป

3.1.9 เจดยบรรจอฐบคคลทวดราชธาน อ.เมอง จ.สโขทย

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

เจดยบรรจอฐบคคลทวดแหงน ปรากฏในแนวก าแพงรวของวดเรยงรายกบเจดยใน

รปแบบอนๆ ปรากฏสององคคกนในลกษณะเจดยหวประตซงเปนทางออกเลกๆลงสแมน า

ลกษณะโดยทวไปคอเจดยตงอยบนชนฐานบวตอดวยฐานเขยงสามชนรองรบฐานบวหงายบวคว า

อยางงายสองชนตอดวยเรอธาตและยอดทรงดอกบวตมและอกดานของแนวก าแพงวดแหงนเปน

ยงมเจดยอกองคทมลกษณะการจ าลองรปแบบมาจากเจดยทรงยอดดอกบวตมทชดเจน แตยงมได

40

ใชเปนเจดยบรรจอฐบคคล รปแบบโดยรวมมองคประกอบของเจดยทรงยอดดอกบวตมทกประการ

และมความพเศษกวาเจดยองคอนทการจ าลองรปแบบของบนไดมาดวยซงไมปรากฏทใดมากอน

หนาทและการใชงาน

เปนเจดยบรรจอฐบคคลทถกจดวางอยในแนวเดยวกบก าแพงของวด ซงมทงทบรรจ

อฐแลวและยงไมบรรจอฐ

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

ตลอดแนวก าแพงของวดราชธานจะสามารถเปนไดชดเจนวามการประดบตกแตง

ดวยเจดยมาเปนแนวก าแพงทมเจดยในรปแบบทหลากหลายและแนนอนวาเจดยทรงยอดดอก

บวตมกมดวยเชนเดยวกน ซง เจดยในแตละองคกมลกษณะทแตกตางกน แมวาจะมรปแบบเปน

ทรงยอดดอกบวตมเหมอนกน แตกมองคประกอบและสดสวนแตกตางกนออกไป ซงเจดยบรรจอฐ

ถกจดวางในต าแหนงทเปนเสาของแนวก าแพงและใชเปนทบรรจอฐของบคคลไปพรอมๆกน

ภาพท 19 เจดยบรรจอฐบคคลทวดราชธาน อ าเภอเมอง จงหวดสโขทย

41

เปนทนาสนใจวาเจดยบรรจอฐบางองคทวดราชธานน มรปแบบทแตกตางออกไป

จากทพบ กลาวคอ ในการจ าลองรปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตมนนมกมรปแบบโดยรวม

เพยงองคประกอบทส าคญ อยางเชนสวนฐานเขยง สวนฐานบวลกแกว สวนฐานพวลกฟก และ

สวนเรอนธาตขนไปจนถงยอด แตเจดยทกลาวถงนมการน ารปแบบของ “บนได” ทมกปรากฏกบ

เจดยองคส าคญ อยางเชนเจดยประธานวดมาหาธาต เจดยหมายเลข 16 เจดยประธานวดเจดย

เจดแถว และองคอนๆทเปนเจดยประธานและมขนาดใหญทงสน ซงคตการสรางเจดยทมทางขน

นนยงไมเปนทแนชดวาหมายถงเรองใดแตในงานวจยของศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห ได

วเคราะหและใหความเหนไววานาจะเปนทางเดนขนไปสกการะพระสารรกธาต หรอเปนทางเดนขน

ไปเพอกระท าพธการบางอยางตามความเชอสมยนน แตผศกษามขอเสนอถงแนวความคดเรอง

ของบนได วานาจะเปนเพยงสญลกษณทแสดงถงทางขนหรอลงของพระพทธเจาผจะกลบมาใน

โลกใหม ซงเปนเพยงขอสนนษฐานและขอคดเหนในแงของการศกษาทางวชาการเกยวกบ

ภาพท 20 เจดยบรรจอฐบคคลแนวก าแพงวดรมถนนจรด

วถถอง ทวดราชธาน จงหวดสโขทย

42

ความสมพนธของการกอรปเจดยทรงดอกบวตมวดมหาธาต สโขทยกบเรองราวในวรรณกรรมรวม

สมยเรองไตรภมเทานน อยางไรกตามการออกแบบใหเจดยบรรจอฐมลกษณะเดยวกบเจดยทม

องคประกอบส าคญอยางบนไดเขามานนนาจะเปนการเลอกเฉพาะเจาะจง ก าหนดรปลกษณให

สอดคลองกบความหมายตามทผศกษาไดสนนษฐานไว ทผสรางอาจจะมความเชอเรองของสวรรค

และโลก วาผวายชนมจะไดใชบนไดเปนหนทางสสคตภมตามความเชอ หรอไมอยางนนกอาจจะ

เปนการเลอกหยบยมรปแบบจากเจดยทรงยอดออกบวตมองคส าคญมาเปนตนแบบ โดยอาจไม

ทราบเหตผลหรอมความเชอตามคตดงกลาวแตประการใด

อยางไรกตามการน าเจดยมาเปนองคประกอบบรเวณแนวก าแพงของวด ซงมพนท

และมแนวก าแพงตดแนวถนนหลกอยางถนนจรดวถถอง ของเมองสโขทยนนเปนสงทไมเหมาะสม

ทดแลวเปนเจดย"รมถนน" เพราะดวยระดบของต าแหนงทตงเจดยอยในระดบเดยวกนกบถนนท

นบวนกจะยกใหสงขนเรองๆ จงท าใหทตงและมมมองตอเจดยไมเหมาะสมดวยประการทงปวง

3.2 สงกอสรางทไมไดใชเปนศาสนสถาน ตงอยในพนทของสวนงานราชการและเอกชน

3.2.1 ใชงานในลกษณะอาคารอเนกประสงค

3.2.1.1 อาคารโพธธาตเจดย ทาอากาศยานจงหวดสโขทย ประวตและความเปนมา

ทาอากาศยานสโขทย หรอ สนามบนสโขทยภายใตการก ากบดแลของบรษท การบน

กรงเทพจ ากด (มหาชน) มเนอท 2,000 ไร ตงอยในเขต 3 ต าบล คอ ต.ทาทอง ต.คลองกระจง และ

ต.ยานยาว อ.สวรรคโลก จ.สโขทย เปดใหบรการเมอวนท 12 เมษายน พ.ศ. 253967 ใหบรการ

อากาศยานเสนทางในประเทศเชอมตอเสนทางจากกรงเทพฯไปยงสโขทยและจงหวดใกลเคยง เชน

ล าปาง นอกจากนยงสนบสนน และมสวนรวมสงเสรมประชาสมพนธการทองเทยวสถานทส าคญ

ในจงหวดสโขทยและแหลงทองเทยวในภาคเหนอ สนามบนสโขทยจงเปรยบเหมอนศนยกลางการ

บนในภมภาคแถบน โดยในพนททาอากาศยานสโขทย มสงกอสรางส าคญทมลกษณะโดดเดนคอ

67สนามบนสโขทย,เขาถงเมอ18 กมภาพนธ 2560,เขาถงไดท

http://www.bangkokair.com/tha/pages/view/sukhothai-airport

43

"อาคารโพธธาตเจดย" ซงเปนสงกอสรางใหม ไดรบพระมหากรณาธคณจากสมเดจพระเทพ

รตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจพระราชด าเนนไปทรงวางศลาฤกษเมอวนท 9 สงหาคม

2557 สรางแลวเสรจภายใน 2 ป และทรงประกอบพธยกฉตรขนกางกนเหนอบษบกพระบรม

สารรกธาต เมอวนท 25 ตลาคม 255968

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

อาคารโพธธาตเจดยมแนวความคดในการสรางใหมลกษณะเหมอนกลมกอนอฐ

โบราณ เพอความกลมกลนและสอดคลองกบสถาปตยกรรมโบราณในจงหวดสโขทย69 ซงเปนไป

ตามด ารและความประสงคของผ เปนเจาของคอนายแพทยปราเสรฐ ปราสาททองโอสถ

68ส านกขาวแหงชาตกรมประชาสมพนธ ,ดใน “สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

เสดจพระราชด าเนนไปทรงปฏบตพระราชกรณยกจทจงหวดสโขทย” วนทขาว 25 ตลาคม 2559 เขาถงเมอ 18 กมภาพนธ 2560 เขาถงไดท http://nwnt.prd.go.th/centerweb/news

69ประชาชาตธรกจออนไลน ,”สรางพระธาตเจดย ฉลอง 82 ป เศรษฐหนเมองไทย "คณหมอปรา

เสรฐ ปราสาททองโอสถ"เขาถงเมอ 18 กมภาพนธ 2560 , เขาถงไดทhttp://www.prachachat.net

ภาพท 21 อาคารโพธธาตเจดยทาอากาศยานสโขทย จ.สโขทย

44

พระโพธธาตเจดยเปนอาคารสงกอสรางดวยคอนกรต ออกแบบโครงสรางของรปทรง

ใหมลกษณะเปนแบบสเหลยมดคลายสวนฐานเขยง 4 ชน สวนยอดเปนเจดยทรงดอกบวตม

สวนลางเปนอาคารกออฐสสม มชองแสงฉลลายสเหลยมเลกๆ ดคลายดอกไมโดยรอบ ตงอย

ระหวางกลมอาคารซาย-ขวา เปนอาคารเอนกประสงคชนลางเปนพนทปดสงวนไวเปนสวนจด

แสดงของสะสมสวนตวของผ เปนเจาของ ไมเปดใหบคคลทวไปเขาชมได สวนยอดทเปนเจดยทรง

ดอกบวตมตงอยบนฐานบวในผงสเหลยม มแนวลกแกวอกไกสองเสนชดแนวขอบบว ถดขนไปเปน

ชดฐานบวลกฟกในผงสเหลยมเพมมม 2 ฐานลดหลนกนขนไปรองรบสวนเรอนธาตของเจดย และ

สวนยอดสดเปนสวนของเรอนชนซอนรองรบสวนยอดดอกบวตมตามแบบเจดยทเคยปรากฏใน

พนทอทยานประวตศาสตรเมองเกาสโขทย นาจะเปนสวนทมความส าคญทสดและใชเปนสวนท

ประดษฐานพระสารรกธาต

หนาทและการใชงาน

อาคารโพธธาตเจดยเปนอาคารสง 4 ชนบนสดทประดษฐานพระสารรกธาต พระ

อรหนตธาตทพระธรรมมงคลญาณ (หลวงพอวรยงค สรนธโร) และพระตรปฏกาจารย ไดเชญมาจาก

เมองมณฑะเลย สภาพเมยรมาร70 และตองการทจะจดใหเปนพพธภณฑชาง รวบรวมววฒนาการ

ของชางสายพนธตางๆ บอกเลาเรองราวของชางความเปนมาจดแสดงเรองราวทางธรณวทยาของ

โลกตงแตอดตจนถงปจจบน สวนจดแสดงพพธภณฑนนไมมบรการการเปดใหประชาชนหรอ

นกทองเทยวทวไปเขาชม จะสงวนไวเฉพาะบคคลส าคญเทานน

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

เมอตรวจสอบรปแบบของเจดยแลวมความชดเจนวาผออกแบบไดใหความส าคญกบองคประกอบของเจดยทมความถกตองครบถวนตามรปแบบดงเดมของเจดยทรงยอดดอกบวตมสมยสโขทยแตดดแปลงสวนฐานเขยงใหกลายเปนอาคารอเนกประสงค ก าหนดใหมหนาทเปนพพธภณฑและอาคารจดแสดงของสะสมชนบนเปนทประดษฐานพระสารรธาต ทนาสนใจคอวาอาคารโพธธาตเจดยเปนสงกอสรางขนาดใหญ เปนอาคารหลายชนการขนลงในแตละชนจงตองมทง

70เรองเดยวกน.

45

บนไดและลฟทโดยสารเพออ านวยความสะดวกในการขนและลงไปยงสวนจดแสดงในแตละชน ดงนนการออกแบบอาคารทเปนสญลกษณและเปนศนยกลางของสนามบนจงรวมเอาแนวความคดของสถานทบรรจสงควรคาแกการเคารพคอพระสารรธาต ผสมผสานกบแนวความคดการสรางอาคารพพธภณฑไปในคราวเดยวกนและน าเอารปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตมเอกลกษณของจงหวดสโขทยมาเปนสวนยอดสดโดยออกแบบใหมลกษณะและองคประกอบใกลเคยงตามเจดยทรงยอดดอกบวตมสมยสโขทยทเปนตนแบบทงหมดตงแตสวนฐานอาคารทดคลายฐานเขยง 4 ชนรองรบฐานบวลกแกวอกไกสองเสน ถดขนไปเปนฐานบวลกฟกสองฐานรองรบเรอนธาต มสวนเพมมมตลอดแนวไปจนถงสวนยอดมสวนปราสาทจ าลองทเปนกลบขนนและบนแถลงแตลดรปและท าอยางเรยบงายตามยคสมยรองรบสวนยอดดอกบวตมตอดวยปลองไฉนและปล ขอสงเกตอยางหนงทเกดขนกบการเปลยนแปลงจากเจดยทตงอยบนชนฐานยกสงคลคลายมาเปนอาคารสง 4 ชน มเจดยทสวนยอด โดยปรกตเจดยทรงยอดดอกบวตมจะตงอยบนชนฐานเขยง 3-4 ชนรองรบฐานบวลกแกวอกไกทยดทองไมสงซงจะท าใหเจดยอยในต าแหนงทสงมาก เมอสวนฐานมขนาดใหญจงท าใหเจดยอยสงมาก

เจดยทรงยอดดอกบวตมสมยสโขทยทมขนาดใหญและสงมากๆนนมกจะเปนเจดยทมความส าคญ ซงมกจะปรากฏ "บนได " เสมอ ซงในงานวจยเรองเจดยในประเทศไทยของ ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห ไดวเคราะหและใหความเหนไววานาจะเปนทางส าหรบ "เดน" ขนไปส าหรบกระท าพธกรรมในบางครงบางคราวเชนการประดษฐานพระบรมสารรกธาตหรอการบชาพระบรมสารรกธาต71 ซงการปรากฏบนไดทางขน ดานหนามกพบเฉพาะกบเจด ย ท มความส าคญเชน เจดยประธานวดมหาธาต สโขทย เจดยประธานวดเจดยเจดแถวศรสชนาลย เปนตน ลกษณะฐานยกสงนจดเปนลกษณะเฉพาะอยางหนงของเจดยสมยสโขทยในชวงทสโขทยเจรญรงเรองแลวราวรชกาลพญาเลอไทหรอพญาลไทในชวงกลางถงปลายพทธศตวรรษท1972

ในปจจบนพบการเปลยนแปลงทส าคญวาไมปรากฏลกษณะการสรางบนไดทภายนอกเชนเดยวกบทเคยมมา แตกลบกลายเปน "ลฟทโดยสาร" ภายในอาคารซงคงเปนสงอ านวยความสะดวก ทถอไดวาเปนการเปลยนแปลงทส าคญของสถาปตยกรรมทางพทธศาสนาของการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในพทธศตวรรษท 26 สะทอนใหเหนถงคตของการ "เดน" ขนไป

71ศกดชย สายสงห, เจดยในประเทศไทย แนวคด คตการสราง พฒนาการทางรปแบบและการ

วเคราะหทางประวตศาสตร. รายงานวจย, สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร.2558 ,316.

72สนต เลกสขม, ศลปะสโขทย,หนา 47.

46

สกการะพระบรมสารรกธาตทเปลยนไป อยางไรกตามถงแมวาสวนยอดอาคารเปนทประดษฐานพระสารรกธาตถอเปนพระธาตเจดยทมการใชจากประโยชนพนทใชสอยครบครนซงถอวาเปนปรากฏการณหนงในสงคมไทยทแบบแผนของการประดษฐานพระธาตสวนใหญจะมลกษณะเปนกร ทบตนบรรจไวภายใน เมอบรรจแลวกปดตายไมมการน าออกมาแตอยางใด ผ ทมาเคารพสกการะกกราบไหวพระมหาสถปเจดยทงองคไปดวยพรอมกน73 ซงเปนการประดษฐานพระบรมธาตในระบบปดทไมอาจน าเอาพระบรมธาตออกมาภายนอก และไมอนญาตใหมการลวงละเมดเขาไปในกรดวย แบบแผนการประดษฐานทถกปรบเปลยนไปตามชวงเวลาและสถานทจงอาจสะทอนใหเหนแนวคดของสงคมไดแมจะมผลตอความรสกของการกราบไหวพระบรมธาตอยไมนอยเนองจากเรานยมกราบไหวบชาพระธาตเจดยทงองคไปพรอมๆกนแตเมอตองกราบไหวอาคารเอนกประสงคทบรรจพระธาตลกษณะนจากภายนอกจงเปรยบเสมอนการกราบไหวทกๆกจกรรม สงของและบคคลทอยภายในอาคารไปพรอมๆกน

เมอพจารณาประเดนต าแหนงสถานทกจะเหนวาอาคารตงอยในต าแหนงใกล

ทางเขา-ออก ดงนนผ โดยสารหรอผ ใชบรการของสนามบนทจะเขาไปยงพนทชนในทเปนสวนของ

อาคารผ โดยสารจะตองผานและสามารถมองเหนอาคารนไดอยางชดเจนใกลชด ซงผ ออกแบบนาจะ

มการก าหนดความส าคญของสถานทระดบสงสดใหเปนจดศนยกลางของพนทและเปนทดงดด

ความสนใจทงหมดของสนามบนแหงนดวย

ในภาพรวมของเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบนทใชสวนฐานเปนอาคาร

เอนกประสงคดงทไดกลาวไปแลว แสดงใหเหนวาสถาปตยกรรมลกษณะนมปรากฏทงทเปนเจดย

ในเขตวดและเจดยทสรางในพนทของภาคเอกชนซงไมไดเปนพนทวดแตอยางใด สงทเปน

ลกษณะรวมกนกคอการดดแปลงสวนฐานของเจดยทรงยอดดอกบวตมมาใชใหเกดประโยชนเปน

คหาหรออาคารทมการใชประโยชนพนทใชสอยดานใน ซงแสดงลกษณะการใชงานพนทภายใน

คลายๆกนคอเปนสวนทใชจดเกบวตถส าคญตางๆใหบคคลเขาไปภายในได สวนพนทชนสงสดเปน

ทจดเกบวตถส าคญไวเขาไปกราบไหวสกการะ เชนพระธาต ไมท ากจกรรมอนเมอพจารณา

เปรยบเทยบกบรปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยสโขทยจะพบขอแตกตางทชดเจนวา

พระบรมสารรกธาตนนจะบรรจไวทหองกรภายในสถปหรอเจดยในลกษณะท “ปดตาย” หากจะ

73ศรศกร วลลโภดม, ความหมายของพระบรมธาตในอารยธรรมสยามประเทศ, (กรงเทพฯ : เมอง

โบราณ,2539), 55-56.

47

ไหวหรอสกการะกตองกระท าทภายนอกเทานน ซงลกษณะทวไปของเจดยทรงยอดดอกบวตมสมย

สโขทยจะมลกษณะ “ทบและไมสามารถเขาไปภายในได” แตอาคารทสามารถเขาไปภายในไดและ

มลกษณะเปนอาคารซอนชนนนมความหมายตรงกบ “ปราสาท” ซงโดยความหมายแลว สถป

เจดยกบปราสาทยอมมความหมายแตกตางกน

อยางไรกตามนบตงแตสมยรตนโกสนทรเปนตนมาพบวาสถาปตยกรรมเจดยทม

ลกษณะการใชประโยชนในสวนฐานเปนอาคารมใหพบเหนอยกอนแลวกบเจดยรปทรงอน

อยางเชนเจดยเพมมมทวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ทมซมคหาเขาไปภายในองคเจดยได มนาม

วา “พระมหาเจดยทรงพระศรสรโยทย” เปนเจดยประจ ารชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหวรชกาลท 4และเจดยทรงระฆง เชนเจดยทวดราชบพธสถตมหาสมาราม ซงเปนวดประจ า

รชกาลในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 เจดยทวดอษฎางคนมตร บน

เกาะสชง จงหวดชลบร เปนตน ซงมพนทสวนฐานเจดยทใชเปนพระอโบสถในคราวเดยวกนกระทง

ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในสมยจอมพล ป.พบลสงคราม แบบแผนทาง

สถาปตยกรรมทเกดขนในยคนจงเปนเรองของการเลอกหยบยกบางสงทจะสรางความชอบธรรม

ทางการเมองใหกบคณะผปกครองกลมใหม ทชดเจนอยางมากกคอพระมหาธาตเจดย วดพระศร

มหาธาตบางเขน ซงเปนหลกฐานการ ประดษฐานพระบรมธาตรวมกบอฐสามญชนอยาง

คณะราษฎร จงท าใหความศรทธาจากประชาชนลดลง พระมหาธาตเจดยจงตกอยในฐานะเปน

อนสาวรยมากกวาทจะเปนศาสนสถานทคนทวไปจะสกการบชา74

แนวความคดและรปแบบของการสรางสวนฐานใหใชประโยชนภายในไดจงเปน

ประเดนทส าคญและมความนาสนใจ อนแสดงใหเหนวาปจจบนมแนวความคดทละเลยเรอง

ฐานานศกดในงานสถาปตยกรรม การสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบนไดแสดงใหเหน

การเปลยนไปของรปแบบทางสถาปตยกรรมการสรางเจดยอยางสมบรณซงสามารถจะกลาวไดวาไม

มเจดยรปแบบใด ทหลดรอดไปจากกระแสการเปลยนแปลงดงกลาวนได การเปลยนแปลงทเกดขน

ไดน าพาเอาวถของการปฏบตทอาจจะท าลาย คต ความเชออยางเกาใหสลายไปจงนบไดวาเปนการ

เปลยนแปลงทชดเจนทสดและเปนรปแบบของการเปลยนแปลงใหมทเกดขนกบเจดยทรงยอดดอก

บวตมในพทธศตวรรษ ท 26

74ธนธร กตตกานต, มหาธาต, (กรงเทพฯ: มตชน,2557),287.

48

3.2.1.2 อาคารพมขาวบณฑมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ.นนทบร ประวตและความเปนมา

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราชเปนสถาบนอดมศกษาทเกดขนดวยแนวความคดเรองการขยายและกระจายโอกาสทางการศกษาระดบอดมศกษาแกประชาชนใหกวางขวางในลกษณะเปนมหาวทยาลยในระบบเปดด าเนนการสอนโดยใชระบบการเรยนการสอนทางไกลซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงพระกรณาโปรดเกลาฯพระราชทานชอ "มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช" ตามพระนามเดมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 7 เมอครงด ารงพระอสรยยศเปน“กรมหลวงสโขทยธรรมราชา”และไดรบพระบรมราชานญาตใหใชตราพระราชลญจกรของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวคอพระแสงศรสามองค ภายใตพระมหามงกฎประกอบกบเจดยพมขาวบณฑซงเปนสญลกษณของอาณาจกรสโขทยใหเปนตราประจ ามหาวทยาลย75

75มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช , เขาถงเมอ 12 กมภาพนธ 2559 , เขาถงไดจากhttp://www.stou.ac.th/Home/aboutstou/Symbols.html

ภาพท 22 อาคารศาลาพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ.นนทบร

49

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

อาคารศาลาพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ออกแบบโดย รอง

ศาสตราจารยดร.ภญโญสวรรณคร ศลปนแหงชาตสาขาทศนศลป สถาปตยกรรมไทยอาคารศาลา

พมขาวบณฑเปนอาคารคอนกรตเสรมเหลกสามชน สวนยอดมลกษณะคลายเจดยพมขาวบณฑ ท

เปนสญลกษณส าคญของสถาปตยกรรมสมยสโขทย ตวอาคารดานในชนท 1 เปนโถงกตตกรรม

น าเสนอนทรรศการถาวรเกยวกบประวตและพฒนาการของมหาวทยาลยสวนชน 2 และ 3

น าเสนอนทรรศการถาวรเกยวกบพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชการท 7 กบการเรยนร

ตลอดชวตต าแหนงทตงเนนลกษณะอาคารใหมจดเดนโดยก าหนดใหศาลาพมขาวบณฑตงอย

ทางดานทศใตของพนทมหาวทยาลยกลางสระน ามชอเรยกวา ”สระตระพงเขยวทอง” เปน

ศนยกลางของโครงการอทยานการศกษารชมงคลาอาคารศาลาพมขาวบณฑไดด าเนนการกอสราง

เมอวนท 10 สงหาคม 2531 ก าหนดแลวเสรจในวนท 4 สงหาคม 253276

หนาทและการใชงาน

อาคารศาลาพมขาวบณฑมลกษณะเปนอาคารเอนกประสงคขนาด 3 ชนชนท 1 ถก

ออกแบบใหมลกษณะเปนชนใตดน มสวนฐานของอาคารจมอยในน า แผนผงอาคารเปนรป

สเหลยมจตรสเพมมม มขนาดมมเทากนทงหมด 12 มม แตละดานออกแบบใหเปนชอง 7 ชองทก

ชองมลกษณะเปนกรอบซมโคงปลายแหลมเปนรปกลบบว (Arch) ชนท 2 เปนมระเบยงทางเดน

ดานนอกสามารถเดนโดยรอบอาคารได มทางขนจากดานนอก ทง 4 ดาน ทกดานออกแบบให

ทางเขาอยกงกลาง ภายนอกเชนเดยวกนกบสวนฐานทมลกษณะเปนกรอบซมโคงปลายแหลม 5

ชอง และชนบนสดม 3 ชอง ในลกษณะเดยวกนทงหมด ต าแหนงหวเสาประดบดวยโคมไฟในกรอบ

ซมลายกระหนกทรงเดยงกบยอดดอกบวตมสอดรบกน

สวนเรอนธาตหรอองคเจดยทรงยอดดอกบวตม ประกอบไปดวยสวนรองรบเรอน

ธาตทเปนชนฐานเขยง 2 ชนตอดวยชนฐานบวแบบเรยบ 1 ชน ในผงสเหลยมจตรสเพมมมไม 12

ไมมแนวเสนลกแกว ไมมสวนฐานบวลกฟก รองรบเรอนธาตสเหลยมเพมมมไม 20 มขนาดเลก

76มห าว ท ย าล ย ส โข ท ย ธ ร รม า ธ รา ช ,เ ข า ถ ง เ ม อ 1 2 ก ม ภ าพ น ธ 2 5 5 9 ,เ ข า ถ ง ไ ด จ าก https://th.wikipedia.org/wiki/

50

เทาๆ กน มแนวลกแกวอกไกสองแนว ไมมจระน า ทดานบนออกแบบใหเปนชองซมทรงสามเหลยม

ลกษณะเดยวกบซมบนแถลงและกลบขนน สวนยอดสดมทรวดทรงรปดอกบวตม สลกสวด

ลวดลายใบโพธหวกลบ ตอดวยปลองไฉนและปล

วเคราะหอาคารศาลาพมขาวบณฑ

อาคารศาลาพมขาวบณฑเปนอาคารทออกแบบโดยประยกตรปทรงของเจดยทรงยอดดอกบวตมมาสรางเปนอาคารสญลกษณของมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ตงอยกลางสระน าท เรยกวา "สระตระพงเขยวทอง" ซงสเขยวทองนเปนสประจ ามหาวทยาลย สเขยวนาจะมาจากสประจ าพระชนมวารและสทองเปนสทมความหมายถงความเรองรองดจสของทองค า นาสงเกตวาต าแหนงอาคารอยทางดานทศใตของแผนผงมหาวทยาลย เจดยมคน าลอมรอบซงลกษณะดงกลาวแสดงใหเหนแนวความคดการน าเอารปแบบสถาปตยกรรมอนเปนเอกลกษณของศลปะสโขทยทงบรบทมาออกแบบ กลาวคอการน าเอารปทรงของเจดยทรงยอดดอกบวตมทเนนลกษณะขององคเจดยใหตงอยบนฐานสามชนในผงสเหลยมจตรสหากแตกตางกนทเจดยในสมยสโขทยสวนฐานสามชนจะเปนฐานเขยงยกสงและมขนาดใหญ แตสวนฐานอาคารศาลาพมขาวบณฑปรบเปลยนมาเปนอาคารใหสามารถใชประโยชนพนทดานในได กรอบสเหลยมปลายแปลมออกแบบใหเปนชองแสงส าหรบอาคาร อาจไดรบแรงบลดาลใจจากชองจระน าหรอเสนรอบรปของเจดยบรวารทรงปราสาทยอด สวนฐานบวลกฟกสองชนหายไปกลายมาเปนฐานบวชนเดยวมสวนเพม

ภาพท 23 ภาพขยายสวนฐานของเรอนธาต สวนยอดอาคารทรงพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

ภาพท 24 ภาพขยาย สวนเรอนธาต ทยอดอาคารทรงพมขาวบณฑมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

51

มมตอดวยเรอนธาตทไมยดสงนก แตทงหมดยงคงพยายามรกษาใหสดสวนโดยรวมดกลมกลน สวนหนาบนทเคยเปนแบบกรอบซมหนานางกลายมาเปนซมหนาจวปลายแหลม อกทงออกแบบต าแหนงและภมทศนใหเจดยอยกลางสระน า และมคน าลอมรอบอกชนหนง ก าหนดชอเรยกสระน าวา “ตระพง” ลกษณะตางๆดงกลาวนาจะเปนความพยายามน าสงตางๆ ในทตามทเคยปรากฏกบเจดยในสมยสโขทยหลายๆทมาผสมกน อยางเชนเจดยประธานวดมหาธาต และเจดยหมายเลข 16 ทอยในต าแหนงทางดานทศใตของเจดยประธาน และเจดยทวดตระพงเงนทมตระพงอยทางดานหนา และมอโบสถอยกลางสระน า มการผสมผสาน ปรบเปลยนรปแบบ และเพมเตมองคประกอบจนมลกษะเปลยนแปลงไปมาก มการก าหนดต าแหนง หนาทและประโยชนใชสอยอาคารไวชดเจน เชนการก าหนดแผนผงใหอาคารศาลาพมขาวบณฑอยตรงต าแหนงดานหลงในแนวเดยวกบพระบรมราชานสาวรยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวรชกาลท 7 และออกแบบหนาทการใชงานภายในอาคารใหเปนพนทจดแสดงนทรรศการถาวรเกยวพระราชกรณยกจทางดานการศกษา และตองการสอใหเหนวาสถานทแหงน เปนสถาบนแหงการศกษาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานชอ “มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช” ตามพระนามเดมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 7 ซงมไดมหนาทสอถงความเปนเจดยทควรกราบไหวบชาตามความหมายทางพระพทธศาสนา

ภาพท 25 พระบรมราชานสาวรยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ตงอย ณ อทยานการศกษารชมงคลาภเษก มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

52

ดเหมอนวา ในการออกแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมหรออาคารพมขาวบณฑใน

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราชจะมความส าคญของนอยกวาพระบรมราชานสาวรยฯ อยางเหน

ไดชด ความทต าแหนงทตงของเจดยอยในอาณาเขตของสถาบนการศกษาและยงก าหนดชอเรยก

พนทวา "อทยานการศกษารชมงคลาภเษก" อกทงอาคารศาลาพมขาวบณฑมไดมความเกยวของ

โดยตรงกบพระศาสนาหรอสถาบนพระมหากษตรยดงเชนอดต แมวารปแบบของเจดยจะสะทอน

ใหเหนถงความเปนสโขทยทมความหมายถงพระอสรยยศของพระมหากษตรย แตกมไดมสงใด

สะทอนถงความเขาใจของผคนทวไปในเหตและผลทแทจรงตามวตถประสงคของการสรางอาคาร

ศาลาพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช เปนตวอยางหนงของ

สถาปตยกรรมไทยสมยใหมทมความโดดเดน มรปทรงสวยงามแปลกตา แตหากพจารณาทางดาน

รปแบบทางสถาปตยกรรมเทยบเคยงกบรปแบบทเคยมมา กดเหมอนวาจะหลดเลยนอกกรอบ

สถาปตยกรรมแนวประเพณอยางทเคยมมาในอดต จากรปแบบสะทอนใหเหนถงการแสดงออก

ทางศลปกรรมและความเขาใจในหลกการตามแบบแผนโบราณประเพณทเปลยนไป ทง

แนวความคด คต ความหมาย ลวนเปลยนแปลงจนผคนทวไปไมอาจจะเขาใจในความหมาย และ

ธรรมเนยมปฏบตตอสถานทแหงนนไดอยางทควรจะเปน

3.2.2 ใชเปนอาคารทเกยวของกบความเชอ ศาลเจา ศาลพระภมเจาท และเจดยบรรจอฐ

ภายหลงเกดการเปลยนแปลงการในชวงสมยรชการพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหวรชกาลท 5 สงคมไทยมความเปลยนแปลงในดานตางๆมากมาย การกอสรางวดวาอาราม

ตางๆลดนอยลง จวบจนกระทงในสมยรชกาลท 7 กลบพบวามรปแบบของเจดยมขนาดเลกลง ซง

คงไดรบรปแบบ และอทธพลมาจากวฒนธรรมตะวนตก สงผลใหเกดความนยมอยางแพรหลาย

และเปนชวงเวลาแหงการเปลยนถายงานศลปกรรมสยคศลปะวทยาการสมยใหม ทไมยดตดกบ

คต หรอแบบแผนดงเดม ทงองคประกอบ ขนาด หรอทตง

หลงเกดเหตการณการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 สงคมไทยเกดความ

เปลยนแปลงอยางมาก การสรางเจดยขนาดเลกเรมแพรหลาย ไปสการตงโรงหลอหรอรบจางงาน

ผลตเจดยไวบรรจอฐผวายชนม หรอสงศกดสทธทตนเคารพอยางศาลพระภมในลกษณะตางๆ

53

3.2.2.1 ศาลพระแมยา ศาลากลางจงหวดสโขทย ประวตและความเปนมา

ศาลพระแมยาในปจจบนจดสรางขนใหมทดแทนศาลเดมทช ารดทรดโทรม เรม

ด าเนนการเมอ ป พ.ศ. 253777 สมยทนายเกยรตพนธ นอยมณ เปนผวาราชการจงหวด โดยกราบ

บงคมทลเชญสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจฯ มาทรงวางศลาฤกษ เมอ

วนท 12 กนยายน 2537 ด าเนนการกอสรางเสรจและท าพธอนเชญพระแมยาเขาประดษฐาน ณ

ศาลแหงใหม เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ. 2541

ศาลพระแมยาตงอยทหนาศาลากลางจงหวดสโขทยถนนนกรเกษมเปนทประดษฐาน

เทวรปศลาสลกสงประมาณ 1 เมตร ลกษณะพระพกตรยาว พระหนเสยม พระเกตมาลายาว

77ศาลพระแมยา ดใน ขอมลสถานททองเทยวจงหวดสโขทย จดท าโดยกลมงานยทธศาสตรและขอมล

เ พ อ ก า ร พ ฒ น า จ ง ห ว ด ส โ ข ท ย , เ ข า ถ ง เ ม อ 13 ก ม ภ า พ น ธ 2560, เ ข า ถ ง ไ ด ท

http://www.sukhothai.go.th/tour/tour_09.htm

ภาพท 26 ศาลพระแมยาศาลากลางจงหวดสโขทย

54

ประดบเครองทรงแบบนางพญาทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพทรง

คนพบเมอป พ.ศ. 245778เปนองคเทวรปททรงพระวนจฉยวา เทวรปหนนนาจะใช “พระขพงผ”

ผ รกษาเมองสโขทยไวตามทศลาจารกหลกท 1 จารกบอกไวตอมาเมอป พ.ศ. 2460 พระยารามราช

ภกด (ใหญ ศรลมภ) เจาเมองสมยนนอญเชญมาไว ณ ศาลากลางจงหวดและตอมาในระยะหลง

เกดประเพณแหแหองคเทวรป (พระแมยา) ในวนมหาสงกรานตซงเชอกนวาท าใหฝนตกทตงศาล

พระแมยาในปจจบน นายเชอ ศรสนธ ผวาราชการจงหวดสโขทยสมยนนเกรงวาการแหพระแมยา

อาจจ าใหองครปสลกตกหลน เสยหายขนได จงไดสรางศาลขนเพอใหเปนทประดษฐานตงอยรม

แมน าฝงยมทางทศตะวนออก ซงศาลเดมไดผพงและสรางศาลใหมขนมาดงปรากฏในปจจบน

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

องคพระแมยาไดรบการประดษฐานในเทวาลยทงดงาม เปนอาคารชนเดยวสรางขน

ใหมเมอพ.ศ.2537 ไดรบการออกแบบโดยส านกโยธาธการจงหวดสโขทย โดยภาพรวมรปแบบ

สถาปตยกรรมมพนฐานมาจากการประยกตรปแบบสถาปตยกรรมทเปนเอกลกษณในสมยสโขทย

มาผสมผสานเปนอาคารชนเดยวแบบตรมขทรงปราสาทประดบยอดดวยเจดยทรงยอดดอกบวตม

อาคารหลกมมขขนาบขางทงซายและขวา มทางเขาอยตรงกงกลาง สวนบนเหนอชนหลงคา

ออกแบบใหมลกษณะคลายฐานบวในผงสเหลยมเพมมมขนาดใหญ มแนวเสนลกแกวคาดท

กงกลาง รองรบสวนยอดเจดย

หนาทและการใชงาน

เพอใชเปนทประดษฐานองคเทวรปและอ านวยความสะดวกใหประชาชนเขามา

สกการะ กราบไหว

78ศาลพระแมยา ดใน ขอมลสถานททองเทยวจงหวดสโขทย จดท าโดยกลมงานยทธศาสตรและ

ขอมลเพอการพฒนาจงหวดสโขทย,เขาถงเมอ 13 กมภาพนธ 2560, เขาถงไดท http://www.sukhothai.go.th/tour/tour_09.htm

55

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

รปแบบสถาปตยกรรมศาลพระแมยา ม รปแบบทประยกตมาจากรปแบบ

สถาปตยกรรมในโบราณสถานทเปนเอกลกษณในสมยสโขทยผสมผสานเปนอาคารตรมขทรง

ปราสาทเจดยยอดทมมขขนาบขางซายขวา มทางเขาทางดานหนาอยตรงกงกลางรปแบบเชนน

หากพจารณาใหดจะพบวาสวนทประดษฐานเทวรปมลกษณะเปนอาคารในผงสเหลยมทน าเอา

สวนของฐานบวคาดลกแกวอกไก 2 เสนทอยในผงสเหลยมจตรสเพมมมเปนตนแบบ ซงเปน

องคประกอบทปรากฏอยในสวนฐานของเจดยทรงยอดดอกบวตมทวไป แตสถาปนกน ารปแบบมา

ดดแปลงใหม ผสมรปแบบของมณฑปและเพมอาคารขนาบขางทงซายและขวาจนเกดเปนอาคาร

ลกษณะใหม ซงแนวความคดของมณฑปแตเดมเปนอาคารทมผงรปสเหลยมจตรส มชนหลงคา

ประกอบดวยชนหลงคาเอนลาดซอนชนลดขนาดกนอนเปนทเขาใจวาคอสญลกษณของเรอนยอด

ในความหมายของปราสาท79 แตศาลพระแมยาแมจะเปนชนเดยวแตมการออกแบบใหสวนของ

หลงคายกสงขนไปโดยการน าเอาองคประกอบของเจดยมาออกแบบใหมโดยใหซอนอยบนชน

หลงคาสงขนไป ซงท าใหดเหมอนเจดยทมสวนฐานกวางผดสดสวน และรปแบบของเจดยทรงยอด

ดอกบวตมทน ามาประดบทสวนยอดบนชนหลงคามขนาดเตยปอม เมอเทยบกบสวนรองรบ ซงเปน

การเปลยนองคประกอบทางดานรปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตมใหมโดยใหเรอนธาตตงอย

บนโครงสรางทใชเปนสวนฐานขนาดใหญ ไมมการรกษารปแบบดงเดมไวนอกจากองคประกอบ

หลกอยางเรอนธาตและสวนยอดดอกบวตม และแตงเตมองคประกอบเพมเชนการประดบแผน

สามเหลยมทมมจนรปแบบผดแปลกแตกตางออกไปสถาปตยกรรมในสมยปจจบนสถาปนก

ผออกแบบอาจมแนวความคดในเรองการสรางเอกลกษณของสถานทหรอเมอง ใหสอดคลองกบ

โบราณสถานทเปนเอกลกษณของจงหวดจงดดแปลงรปแบบและออกแบบเครองยอดใหมจาก

หลงคาซอนลดหลนเปนยอดแหลมกลายมาเปนอาคารทรงเจดยยอดดงทปรากฏอนนบไดวาเปน

พฒนาการของการเปลยนแปลงทางสถาปตยกรรมทเกดขนในปจจบน

เจดยทรงยอดดกบวตมในสมยปจจบนนนพบวามปรากฏในลกษณะการจ าลองหรอ

ยอสวนลงมาในรปแบบของเจดยบรรจอฐและศาลพระภมเจาทซงมทงทปรากฏอยในเขตวดและ

79สนต เลกสขม ,งานชาง ค าชางโบราณ,(กรงเทพฯ : มตชน ,2557),186.

56

ปรากฏอยในพนทบานเรอนทอยอาศยตามล าดบ แตโดยมากแลวมรปแบบทแตกตางกนดงจะได

แสดงรายละเอยดดงตอไปน

3.2.2.2 ศาลพระภมและเจดยบรรจอฐบคคล รานโกะศลป อ.เมอง จ.สโขทย ประวตและความเปนมา

โกะศลป เพชรไฝ เปนผประกอบการเกาแกอยในจงหวดสโขทยด าเนนกจการผลต ,

ประกอบและจ าหนายศาลพระภมเจาท ศาลพระพรม เจดยบรรจอฐบคคลหลากหลายรปแบบ

และสามารถผลตไดตามรปแบบทตองการตงอยบนถนนจรดวถถอง ต าบลเมองเกา อ าเภอเมอง

จงหวดสโขทยใกลกบวดบานนา

ผศกษาไดรบโอกาสสมภาษณคณลง จ านง อณชโร80 เปนบดาของโกะศลปผ เปน

เจาของ ทานเลาใหฟงวาในอดตตนเองเคยเปนชางท างานซอมแซมบรณะเจดยภเขาทองทจงหวด

พระนครศรอยธยา มความช านาญและความรเกยวกบงานปนในงานสถาปตยกรรมไทยอยางดอก

ดวย ซงตนเปนคนรวมบกเบกและด าเนนกจการรบผลตศาลพระภมและเจดยบรรจอฐมาในพนท

สโขทยเมอประมาณ 30 กวาปกอน ซงถอไดวาเปนรายแรกๆของจงหวดสโขทย

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

รปแบบศาลพระภมไดจ าลองรปแบบสถาปตยกรรมมาจากปราสาทรทรงจตรมข ม

หลงคาซอนกน 3 - 4 ชน ในผงสเหลยมผนผา ขนาดกวาง 60 ซม.ยาว 100 ซม. มเครองยอดเปน

เจดยทรงยอดดอกบวตม หลอประกอบเปนชนโดยใชวสดจากปนซเมนตทงหมด หากประกอบเขา

กบเสาหรอปะร าเสรจสมบรณจะมความสงจากพนถงยอดเกอบ 3 เมตร ทาทบดวยสขาวและ

แตมดวยสทองเฉพาะสวนทเปนลวดลายเทานน

80

จ านง อณชโร , สมภาษณ วนท 9 กมภาพนน 2560.

57

คณสมนก เพงจนทร 81อาย 53 ปผประกอบกจการรานโกะศลปไดใหสมภาษณวา

ศาลพระภมนเปนศาลพระภมทน าเอาสถาปตยกรรมไทยมาเปนแนวความคดในการออกแบบโดย

เพมเตมสวนยอดเจดยทรงพมขาวบณฑหรอทรงยอดดอกบวตมเขาไปทสวนยอดแทนทรงปรางคท

มขายอยทวไปในทองตลาด ดวยเหตผลทตองการจะสรางจดเดนและสรางเอกลกษณทแตกตาง

ใหกบศาลพระภมแตสามรถท าไดเฉพาะกบศาลทมขนาดคอนขางใหญจงท าใหมราคาสงและ

เนองจากศาลพระภมมกระบวนการทหลอแบบและประกอบดวยมอทงหมดจงไมสามรถผลต

ออกมาไดเปนจ านวนมาก เฉพาะทเหนอยกเปนชนงานทมลกคาสงผลตใหเทานน เนองจากมราคา

คอนขางสงและผลตไดไมมากจงไมคอยไดรบความนยม นอกจากหนวยงานหรอหางรานขนาด

ใหญทสงผลตใหเทานน

81

สมนก เพงจนทร,สมภาษณ วนท 9 กมภาพนน 2560.

ภาพท 27 ศาลพระภมทก าลงตกแตงทาสยงมไดประกอบ รานโกะศลป

58

ภาพท 28 เจดยบรรจอฐบรรพบรษของรานโกะศลป

เจดยบรรจอฐบรรพบรษของรานโกะศลป มรปแบบโดยรวมจ าลองเจดยทรงยอด

ดอกบวตม อาจมรปแบบทเปลยนแปลงแตกตางไปแตยงคงมลกษณะทวไปเชนเดยวกนคอ มสวน

ฐาน3 ฐาน ชนลางสดประดบลวดลาย ถดขนมาเปนฐานบวสองชนตอกบเรอนธาตในผงสเหลยม

เพมมมไม 12 มสวนรองรบยอดดอกบวตมเปนเหมอนกลบใบไมปลายแหลมอยางเรยบงายเจดยน

เปนเจดยบรรจอฐบรรพบรษของทางราน ททางโกะศลปเจาของรานเปนผหลอแบบพมพขนเอง

โดยจ าลองรปแบบมาจากเจดยทรงยอดดอกบวตมในอททยานประวตศาสตร ทถอกนวาเปน

สญลกษณของจงหวดสโขทย

จากทไดสมภาษณคณลง จ านง อณชโร ทานยงเลาเกยวกบเจดยทบานของตนวา

เปนเจดยบรรจอฐของบรรพบรษทไดจ าลองรปแบบมาจากเจดยทรงพมขาวบณฑเพราะตนและ

ครอบครวเปนชาวจงหวดสโขทยและมความผกพนกบรปแบบเจดยลกษณะน ซงเจดยดงกลาวไม

เปนทนยมเทาใดนก แตกไดท าแมพมพแบบหลอ สวนทหลอซเมนตไวบางสวนยงมไดประกอบ

เพราะนานๆถงจะมลกคามาสง ซงเจดยทเหนตงอยทหนาบาน ซงนอกจากจะเปนเจดยบรรจอฐ

ของบรรพบรษของครอบครวใหไดกราบไหวบชาแลวนน ยงเปนตวอยางสนคาทมไดอกดวยซงม

บางชนสวนทเปนฐานและเรอนธาตทเคยหลอทงไวแตมไดประกอบทโรงงานดานหลงราน

59

ภาพท 29 สวนฐานและเรอนธาตเจดยบรรจอฐยงมไดประกอบแลวเสรจ รานโกะศลป

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

จากการสงเกตรปแบบของศาลพระภมในพนทจงหวดสโขทยและใกลเคยงโดยรอบ

พบศาลพระภมทมรปแบบทรงปราสาทเปนยอดดอกบวตมอยนอยมากอกทงภายในรานโกะศลป

เองกยงไมพบศาลในลกษณะเชนนทประกอบส าเรจแลวจดวางอยภายในราน ซงผ วจยไดรบ

ค าอธบายจากผประกอบการวารปแบบศาลพระภมทมสวนยอดเปนดอกบวตมเชนนจะผลตตาม

ค าสงซอหรอความตองการของลกคาเทานน ไมไดรบความนยมสกเทาไหรแมแตในพนทสโขทยเอง

ซงสวนใหญจะเปนหนวยงานหรอองคกรของรฐอนเนองมาจากการผลตทมราคาคอนขางสง และม

ขนาดใหญไมเหมาะทจะตงอยภายในบานพกอาศยทวไป

การปรากฏทรงยอดดอกบวตมทพบในลกษณะศาลพระภมนยงมขอสงเกตอกอยาง

หนงคอมกจะพบในงานทเปนชนใหญ ซงเรยกวาทรงปราสาทใหญ ทรง 3 ชน 4ชน ซงทรงนคง

หมายถงจ านวนของชอฟาทซอนกนอยหนาบนศาลพระภมสวนเจดยบรรจอฐบรรพบรษนนจาก

การสมภาษณท าใหเขาใจไดวาทางผ ออกแบบกอสรางมความตองการทจะแสดงออกถงความ

ผกพนกบเจดยทรงนทตนเองและครอบครวเปนชาวสโขทยอกทงเจดยทรงยอดดอกบวตมนกเปน

เจดยทตนเคารพศรทธาอยแลวจงไดน าเอารปแบบจากอทยานประวตศาสตรมาเปนตนแบบและ

60

สรางแบบหลอซเมนตขนเองอกทงหวงประโยชนจากการประกอบธรกจดวยวารปแบบเชนนจะ

สามารถจ าหนายแกชาวสโขทยได ซงรปแบบอาจมความแตกตางจากตนแบบไปบางแตยงคง

รกษาองคประกอบทท าใหเขาใจและรบรไดวาเจดยทรงนเปนเจดยทรงยอดดอกบวตมสงควรคา

สกการะของชาวสโขทย

3.3 กลมทตงอยในพนทสาธารณะทวไปและใชเจดยเปนสญลกษณทางวฒนธรรม

จากทไดกลาวไปแลวเกยวกบสงกอสรางทมการน าแนวคดเรองการจ าลองเจดยทรงยอด

ดอกบวตมมาเปนแรงบลดาลใจและสงกอสรางทมการประดบดวยเจดยทรงยอดดอกบวตมไวท

สวนยอดชนหลงคา ซงแสดงใหเหนถงแนวความคดทหลากหลายตอการสรางงานสถาปตยกรรม

ทงทเกยวเนองกบพระศาสนา ความเชอและในเรองของการสรางความเชอมโยงในแงของ

ความหมายเชงสญลกษณแหงสถาปตยกรรม ในปจจบนมการน ารปแบบของเจดยมาเปนงาน

ประดบผสมกบสงกอสรางในลกษณะอนทมไดเกยวของกบคต และความเชอทางศาสนาแตอยาง

ใดมากขนสะทอนใหเหนถงการเปลยนแปลงไปในดานสงคมและวฒนธรรม เหนไดชดวา

สงกอสรางถกออกแบบโดยน าเอกลกษณทางสถาปตยกรรมมาเปนแนวความคดเพอแสดง

สญลกษณทางวฒนธรรม ซงสามารถศกษาไดจากตวอยางของสงกอสรางทปรากฏดงตอไปน

3.3.1 หอนาฬกา เขตเทศบาลเมอง จ.สโขทย

ประวตและความเปนมา

หอนาฬกากลางเมอง จงหวดสโขทย ตงอยบนถนนจรดวถถองถนนหลกในเขตเทศบาล

เมองสโขทยหอนาฬกากลางเมองนสรางแลวเสรจเมอป พ.ศ. 2557 ไดรบเงนสนบสนนจากบรษท

การบนกรงเทพ จ ากด(มหาชน) ผ ใหบรการสายการบนบางกอกแอรเวย เปนจ านวนเงน 2 ลาน

61

ภาพท 30 หอนาฬกากลางเมอง จงหวดสโขทย

บาท82ภายใตโครงการปรบปรงภมทศนเมองสโขทยใหสวยงาม และเตรยมพรอมตอนรบ

นกทองเทยวทจะมาเมองสโขทย

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

หอนาฬกา กลางเมอง จงหวดสโขทยอยภายใตโครงการปรบปรงภมทศนเมองสโขทยให

สวยงามโดยน าเอารปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตมอนเปนสญลกษณของสโขทยมาตอไวบน

หอนาฬการปแบบทวไปประกอบดวยสามสวน คอสวนฐานทเปนชนลางสดในผงรปวงกลมเปน

สามชนออกแบบใหมน าพและตกแตงรปทรงเปนรปดอกบวทมสวนของกลบบวอยชนบนสดของ

สวนฐาน เหนอสวนกลบบวเปนภาพสลกนนต ารปชางและบคคล สวนกลางเปนนาฬกาขนาดใหญ

ทงสดาน เหนอนาฬกาเปนสวนจ าลองเจดยทรงยอดดอกบวตม หากพจารณาเฉพาะรปแบบ

82เทศบาลเมองสโขทยธานเปดรบฟงความคดเหนของประชาชน,เขาถงเมอ 2 มนาคม

2560, เขาถงได ท http://www.mcot.net/site/content?id=52ec9d08be047000b08b45b5

62

เจดยทปรากฏจะพบวามฐานรองรบทปรบเปลยนมาจากสวนฐานบวลกฟกกลายมาเปนสวนฐาน

ซอนกนทรงแปดเหลยมรองรบเรอนธาตทเปนทรงแปดเหลยมเชนเดยวกนตอยอดดวยทรวดทรง

อยางเจดยทรงดอกบวตม

หนาทและการใชงาน

มหนาทหลกกคอใชเปนหอนาฬกาเพอบอกเวลาแกชมชน และ จากต าแหนงทตงบนจดตด

ระหวางถนนสองสาย ของเสนทางคมนาคมหลกในตวเมองสโขทย บรเวณถนนจรดวถถองตดกบ

ถนนสงหวฒน โดยต าแหนงแลวควรจะเปนจดบงคบใหการจราจรเปนไปดวยความเรยบรอย ใหรถ

ทผานบรเวณจดตดสามารถสญจรไดอยางสะดวก ในระบบวงเวยน หรอเวยนรถทางขวา แต

ปจจบนหอนาฬกาแหงนกไดปรบเปลยนบทบาทใหมใหเปนพนทจดกจกรรมส าคญของชมชนชาว

จงหวดสโขทย ภายหลงพธเปดอยางเปนทางการเมอวนท13 เมษายน 2558 หอนาฬกาแหงนกได

ปรบเปลยนบทบาทใหมใหเปนพนทจดกจกรรมส าคญของชมชนชาวจงหวดสโขทย เชนก าหนด

เปนจดศนยกลางพนทจดงานประจ าปอยางเชน งานสงกรานตเสอลายดอก ถนนขาวตอกสโขทย

เปนตน

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

ในอดตอาคารกอสรางทรงสงประดบนาฬกาในลกษณะเดยวกนนมหนาทหลกกคอการ

เปนหอส าหรบใชบอกเวลาดงทเคยปรากฏหลกฐานอย พระทนงภวดลทศไนยพระอภเนาว

นเวศน พระราชมนเทยร (เรอนหลวง) ทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณา

โปรดเกลาฯ ใหสรางขนภายในพระบรมมหาราชวง83ซงแตเดมเปนพระทนงมความสง 5 ชน โดย

ดานบนสดมนาฬกาตดอยทง 4 ดาน โดยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวมพระราช

ประสงคใหใชเปนหอนาฬกาหลวง เพอท าหนาทบอกเวลามาตรฐาน ดงปรากฏในประกาศรชกาลท

4 ฉบบท 306 พ.ศ. 241184

83ส. พลายนอย,พระบาทสมเดจฯ พระจอมเกลา พระเจากรงสยาม,(กรงเทพฯ : พมพค า,2544).

84ชาญวทย เกษตรศร และคณะ,ประชมประกาศรชกาลท 4,มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและ

มนษยศาสตร(กรงเทพมหานคร,2547).

63

กระทงในชวงหลงการเปลยนแปลงกรปกครอง 2475 รฐบาลไดออกพระราชบญญตการผง

เมองและผงชนบท พ.ศ. 2495 มประกาศในราชกจจานเบกษาใหบรณะทดนเมองอนระบเขตไว

หรอจดใหมวตถอนอนมคณคาทางสถาปตยกรรม ศลปกรรมหรอภมประเทศทงดงาม85 นบแตนน

มา การรเรมสรางหอนาฬกาประจ าเมองกไดแพรหลายทด าเนนการโดยภาครฐและสะทอนใหเหน

ถงการใหความส าคญกบเมองในเขตเทศบาลทก าลงขยายตว

จากการสบคนขอมลเกยวกบการกอสรางโครงการกอสรางหอนาฬกา พบวาโครงการ

ดงกลาวไดมการวางแผนการด าเนนการอยางถกตองเปนระบบ โดยนายกเทศมนตรเมองสโขทย

เปนประธานเปดรบฟงความคดเหนของประชาชนตามระเบยบส านกนายกรฐมนตรวาดวยการรบ

ฟงคดเหนของประชาชน พ.ศ.2548 ครงนนผน าชมชนทงภาคธรกจและภาคประชาชนจากพนท12

ชมชนในเขตเทศบาลเมองสโขทยโดยประชาชนสวนใหญเหนดวยกบการจดสรางหอนาฬกา

ดงกลาวและประชาชนสวนใหญเหนวาการกอสรางดงกลาวนนอกจากจะท าใหทศนยภาพในพนท

มความสวยงามเหมาะสมตอการทองเทยวของจงหวดสโขทย ยงชวยท าใหการจราจรไมแออด86

ปจจบนท าใหหอนาฬกาแหงนกลายเปนพนทจดกจกรรมทางสงคมของจงหวดสโขทย เปนความ

ภาคภมใจของชมชน ทถอไดวาเปนการรวมมอใหทกภาคสวนทงรฐและเอกชนไดมสวนรวมในการ

พฒนาจงหวดสโขทย

บทบาทและหนาทของเจดยทปรากฏรวมกบหอนาฬกาแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงท

นาสนใจอยางมนยยะบางอยางในสงคม การเขามามสวนรวมของภาคเอกชนทถอไดวาเปน

ชองทางทกลมองคกรแสวงหาผลก าไรจะไดเขามามสวนรวมในการพฒนา ปรบปรงและสรางอต

ลกษณเปนการลงทนกบสงกอสรางทแยบคาย หลอหลอมสงคมไปพรอมๆกบกบการพฒนาเมอง

และชมชนดวยสญลกษณทางวฒนธรรมกลายเปนวถทางทเออใหกลมบคคลสามารถน า

วฒนธรรมไปหาประโยชนเพมพนมลคาในเชงเศรษฐกจได

85คลงสารสนเทศของสภานตบญญต, พ.ร.บ.การผงเมองและผงชนบท พ.ศ.2495, กฎหมายท

ประกาศในพระราชกจจานเบกษา,เขาถงเมอ 4 ม,ค. 2560, เขาถงไดท http://dl.parliament.go.th/ 86 เทศบาลเมองสโขทยเปดรบฟงความคดเหนประชาชน โครงการกอสรางหอนาฬกา ,เขาถงเมอ

วนท 4 ม.ค.2560, เขาถงไดท http://o.mcot.net/site/content?id=52ec9d08be047000b08b45b5

64

โดยรปแบบแลวจะเหนวามองคประกอบอยสามสวนซงแบงตามหนาทการใชงานแลว

สามารถวเคราะหไดวา สวนฐานชนลางสดทเปนวงกลมนนนาจะเกดจากการก าหนดรปแบบทมา

จากการใชงานของวงเวยนเพอก าหนดใหการเดนรถหรอจราจรเปนไปดวยความเรยบรอย

สวนกลางประดบดวยนาฬกา ดวยเหตทตองการก าหนดใหวงเวยนเปนหอนาฬกาประจ าเมองซง

แตเดมคงมไวเพอบอกเวลาตามทไดมการวเคราะหไปแลว แตปจจบนคงไวเพอเปนจดศนยกลาง

ของพนทและเปนจดนดหมายของชมชนในการจดกจกรรมของจงหวดฯ และสวนชนบนสดเปน

เจดยทรงยอดดอกบวตมซงเปนรปแบบทผออกแบบน ามาผสมและคดขนใหม เฉพาะสวนทสราง

เลยนแบบใหดคลายเจดยคงมวตถประสงคทตองการแสดงสญลกษณทางวฒนธรรมทส าคญของ

จงหวดสโขทย และไดมการจดท าประชาพจารณเพอระดมและส ารวจความคดเหนของประชาชน

มาแลว แตอยางไรกตามรปแบบของเจดยเปนสงทคดขนใหม โดยมไดอางองหรอเทยบเคยงกบ

รปแบบดงเดมของเจดยทรงยอดดอกบวตมสมยสโขทย ซงมรปแบบทผดเพยนไปทงหมด คงเหลอ

เพยงองคประกอบหลกๆอยางเชน สวนเรอนธาตทเปนแทง สวนยอดทเปนทรงดอกบวตม ปลอง

ไฉนและปลยอด ทพอจะท าใหทราบไดวาสงกอสรางนนเลยนแบบมาจากอะไรการปรบเปลยน

รปแบบทเกดขน หากพจารณาในแงของงานศลปกรรมแลวเปนสงทนาเสยดายวาผออกแบบไมได

พยายามจะรกษาหรอสรางสรรคสงใหมใหเกดมมมองทมความงาม แนวความคดทแสดงผาน

สงกอสราง ชใหเหนวาผ ออกแบบขาดความรความเขาใจในเ รองของรปแบบงานศลปกรรม

ระเบยบและองคประกอบของงานสถาปตยกรรมไทยสงกอสรางทางศาสนาและวฒนธรรมทส าคญ

ของจงหวดสโขทย

การออกแบบสงกอสรางทางวฒนธรรมควรทจะตองใหความส าคญกบรปแบบทถกตอง

การไมละเลยกบแนวความคด คต ดงเดมทแสดงถงความเคารพและแสดงออกถงการมสวนรวม

ของชมชนทจะตองสบทอด รกษาและเฝาระวงมรดกทางวฒนธรรมผานการสรางงานศลปกรรมท

สงคาดวยความเคารพอยางเครงครดถงแมวาจะกอสรางและออกแบบหอนาฬกาจะผานการ

สอบถามความคดเหนของประชาชนซงอาจจะมไดมการสะทอนใหเหนมมมองอยางครบถวนเชน

มมมองทางดานการอนรกษรปแบบทางศลปกรรมการรกษารปแบบของสถาปตยกรรม มมมองของ

การกาวขามกรอบทางความเชอ คตหรอกฎเกณฑทางวฒนธรรมทไมเครงครด และแปรเปลยนไป

ตามสมยนยม กอาจจะเปนเรองนาเสยดายทถอไดวาเปนการท าลาย หรอท าใหคณคาและ

ความส าคญของสถาปตยกรรมไทยนนลดนอยถอยลงจนจางหายไปอยางไมรตว

65

3.3.2 สะพานพระรวง เขตเทศบาลเมอง จ.สโขทย

ประวตและความเปนมา

สะพานพระรวง อยกลางเมองสโขทยถนนในชวงสโขทย– ตากมชอเรยกถนนชวงนวา

“ถนนจรดวถถองตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 87มหลกฐานบนแผนจารกแสดง

ขอมลทส าคญทางประวตศาสตรทางหลวงแผนดนหมายเลข 12อยบรเวณเชงสะพานนเรศวร อ.

เมอง จ.พษณโลก ระบขอความ “กรมทางหลวงแผนดน ทางหลวงหมายเลข 24 สรางเสรจบรบรณ

พ.ศ. 2503 COMPLETED A.D. 1960” ดานลางระบขอความ “สรางขนโดยความรวมมอระหวาง

รฐบาลไทยและสหรฐอเมรกา เพอความเจรญรงเรองของประเทศไทย” กอนทในภายหลงจะ

เปลยนเปนทางหลวงแผนดนหมายเลข 12 จนถงปจจบน

แนวความคดและรปแบบสถาปตยกรรม

เจดยทปรากฏนเปนสงกอสรางทมไดเปนเจดยบรรจอฐหรอมไวเพอการบชา หากแตเปน

สงกอสรางทออกแบบโดยน าสญลกษณของเจดยในวฒนธรรมสโขทยมาเปนตนแบบ โดยรปแบบ

ทวไปทงขนาดและองคประกอบทงหมดมความคลายคลงกบเจด ย ทปรากฏในอทยาน

ประวตศาสตรสโขทยและศรสชนาลย มสวนฐานคอเปนฐานบวเตยๆมแนวเสนลกแกวอกไกเสน

เดยวไมปรากกฎลกษณะทองไมรองรบชนฐานบวคว าบวหงายคลายฐานบวลกฟกสองชน ตอดวย

เรอนธาตและยอดดอกบวตม ปรากฏทงสองฟากฝงถนนแตปรากฏเพยงหวสะพานดานเดยว

นอกจากนนในพนทต าบลธาน อ าเภอเมองสโขทยยงปรากฏเจดยบนเกาะกลางถนนอกแหงหนง

บนถนนสงหวฒนโดยมรปแบบและขนาดแตกตางกนเพยงเลกนอย แตมหนาทเพอการเสรมสราง

ภมทศนของเมองเทานน

87สรพล เทวะผลน, กรมทางหลวง ดใน ทางยทธศาสตรเหนอเชอมอสาน,วารสารทางหลวง, เขาถง

เมอ 13 กมภาพนธ 2560 ,เขาถงไดท http://www.dohjournal.com

66

ภาพท 31 สะพานพระรวง เขตเทศบาลเมอง จ.สโขทย

ภาพท 32 เจดยบนเกาะกลางถนนอกแหงหนงบนถนนสงหวฒน

67

หนาทและการใชงาน

เปนสะพานหลกขามแมน ายม เปนทางทเชอมตอกบทางหลวงแผนดนหมายเลข 12 อน

เปนเสนทางคมนาคมส าคญทเชอมระหวางภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศ

ไทยสะพานพระรวงเปนสะพานทเชอมตอถนนทางหลวงหมายเลข 12 และถนนจรดวถถองผาน

สถานททองเทยวและสถานทส าคญ เชนอทยานประวตศาสตรสโขทย,พพธภณฑสถานแหงชาต

รามค าแหง,วดราชธาน เปนตน

เจดยหวสะพานและเจดยบนเกาะกลางถนนอกบนถนนสงหวฒนเปนงานประตมากรรม

ประดบตกแตงภมทศนของเมองสโขทย สรางขนเพอใชเปนเครองหมายหรอสญลกษณวาก าลงเขา

สจงหวดสโขทย

วเคราะหแนวความคดและรปแบบ

จากการส ารวจเจดยทรงยอดดอกบวตมทถกสรางขนใหมตามเสนทางหลวงทมงหนาเขาส

จงหวดสโขทยเปนทแนชดวาเจดยทสรางขนมไดมความเกยวของกบคตทางศาสนาหรอความเชอ

และในแตละเสนทางทปรากฏสงกอสรางนมกจะอยในพนททเปรยบเสมอนประตเมองเพอใชเปน

สญลกษณทบงบอกความเปนเมองทมความส าคญทางประวตศาสตรและมเอกลกษณเฉพาะทาง

วฒนธรรมโดยถอกนวาเจดยทรงยอดดอกบวตมนเปนสญลกษณทส าคญของจงหวดสโขทย

รปแบบเจดยในแตละเสนทางอาจมความแตกตางกนบางในรายละเอยดตงแตต าแหนงทตง ขนาด

และองคประกอบตงแตสวนฐานไปจนถงสวนยอดลวนมความแตกตางกน แตกสามารถทจะเขาใจ

ไดในวตถประสงคเดยวกน ความแตกตางทางดานรปแบบอาจเปนเพราะการออกแบบและ

กอสรางในชวงเวลาทแตกตางกนอกทงผ ออกแบบกนาจะเปนคนละคนกนแมวาสงกอสราง

ทงหลายจะอยภายใตหนวยงานภาครฐอยางเชนงานกอสรางเจดยทบรเวณหวสะพานพระรวงทอย

ภายใตการดแลและออกแบบโดยเทศบาลเมองสโขทยกบเจดยบนเกาะกลางถนนบรเวณถนนสงห

วฒนทออกแบบโดยฝายออกแบบแผนกกองชาง เทศบาลเมองสโขทย สงกอสรางทงหลายท

ปรากฏนจ าลองรปแบบขนมาจากรปแบบงานศลปกรรมดงเดมในพนทประวตศาสตรโดยเพมเตม

ปรบปรง ลดทอนรายละเอยดชางผออกแบบสามรถแสดงอสระทางดานการออกแบบโดยมไดถอ

คตหรอยดตดกบแนวความคดและรปแบบเดมๆทเครงครด แตทงหมดนาจะมความตองการให

68

สงกอสรางเปนสวนหนงของการปรบปรงภมทศนและเปนสญลกษณทท าใหทราบไดวาก าลงเขา

หรอออกพนทเขตจงหวดสโขทย

จากการส ารวจและศกษารปแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน พบวาม

สงกอสรางทไดรบจากแรงบลดาลใจมาจากเจดยทรงยอดดอกบวตม หลากหลายในสถานทและ

หนาทการใชงานแตกตางกน ซงลวนแลวแตเกดจากแนวความคดทางสถาปตยกรรมทงสน

การศกษาแนวความคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน

ตามทไดศกษาและพจารณาในรายละเอยดไปแลวน นท าใหสามารถเหนภาพรวมของการ

เปลยนแปลงตองานสถาปตยกรรมทางพทธศาสนาทเกดขนในสงคมไทยสมยปจจบนได หาก

พจารณาในภาพรวมและวเคราะหจากการแบงกลมตวอยางการศกษาตามแหลงทตง สถานทและ

ลกษณะสงกอสรางทไดกลาวไปแลวนน กจะสามารถมองเหนภาพสะทอนของการเปลยนแปลงตอ

กระบวนการออกแบบและกระบวนการทางความคด รวมถงภาพสะทอนทเกดขนตอสงคมไทยและ

การปรบตวของสงคมและชมชนใหสอดรบกบสถานการณปจจบน

กลมเจดยทใชสวนฐานเปนอาคารอเนกประสงค และมพบอยในพนทวด เปนลกษณะทมก

เกดขนกบการออกแบบสถาปตยกรรมโดยทวไปในปจจบน ทผ ออกแบบตองการใหเกดการใช

ประโยชนสงสดของพนทอาคาร อยางเชนทภรทตเจดยทใชพนทสวนยอดอาคารในการประดษฐาน

พระสารรกธาตและพนทส าหรบใหพทธศาสนกชนไวท าการเคารพสกการะ และใชพนทสวนลาง

ส าหรบปฏบตกรรมฐานตามแนวทางของวดฯ แตอาคารอกแหงอยางเชนอาคารโพธธาตเจดย

สนามบนสโขทยใชสวนยอดเปนทประดษฐานพระสารรกธาตและใชพนทสวนลางเปนทจดแสดง

เปนพพธภณฑหรอจดเกบของสะสมสวนตว ซงมความแตกตางกนในแงของสถานทตงและการใช

งานพนทอาคาร แมวาสงกอสรางทงสองแหงจะอยในสถานททมบรบทแตกตางกนกลาวคอ ภรทต

เจดยเปนสงกอสรางทอยในพนทวด จดเปนอาคารหรอสงกอสรางทางศาสนาและเปนจด

ศนยกลางของวดท มความส าคญดงนนแลวภรทตเจด ย กถอไดวายงคงมการ ใชรปแบบ

สถาปตยกรรมในการแสดงออกทางฐานะแหงศกดและความส าคญดงเชนในอดต แตกตางไปจาก

อาคารโพธธาตเจดยทแมวาจะมสวนยอดสดเปนทประดษฐานพระสารรกธาต แตการใชสอย

อาคารกลบไมสอดคลองกบฐานานศกดของงานสถาปตยกรรม ถงแมวาโพธธาตเจดยจะมความ

พยายามสรางความเชอมโยงสถาบนชนสงกบพธกรรมทางศาสนา ซงเสมอนเปนกระบวนสราง

69

พธกรรมใหสถาปตยกรรมมความส าคญและศกดสทธ แตกไมอาจทจะสรางความหมายทาง

ฐานานศกดใหสถาปตยกรรมสงคาไดดงเชนในอดต

สถาปตยกรรมทใชเจดยเปนสวนประดบยอดอาคาร พบวามการสรางสถาปตยกรรมโดย

ใชเจดยประดบทสวนยอด คลายกบแนวความคดเรอง "ปราสาท" ซงเปนความพยายามของ

สถาปนกผออกแบบทจะสรางอาคารทรงปราสาทขนใหมซงไมไดองคต ความเชอทางพทธศาสนา

อยางเครงครดอกตอไป อาจมสาเหตและทมาของแนวความคดจาการเลยนแบบรปทรงตอๆกนมา

หรอเปนการน ารปแบบทมอยกอนมาปรบปรงใหม โดยปราศจากการค านงถงแนวความคดและคต

ทางศาสนา อนเกดจากการเปลยนแปลงความคดของสงคมปจจบน การสรางความหมายทาง

สถาปตยกรรมทแฝงคต ความเชอทางศาสนาถกมองขามและละเลยไปจากการสรางสรรค

สถาปตยกรรมไทย เมอสงคมมววฒนาการ ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนไปแมไมมากก

นอย กอใหเกดการแสดงออกทผดแผกไปจากธรรมเนยมปฏบตอยางอดต บางครงผสรางงานก

รงสรรคชนงานโดยปราศจากความเขาใจในความหมายทแทจรง อาจจะเปนไปไดวา สทธและ

เสรภาพแหงการด ารงชวตอาจเปนสาเหตหนงทท าใหบคคลในสงคมพงมความชอบธรรมทจะ

รงสรรครปแบบสถาปตยกรรมตามความปรารถนาของตนอยางเสร

กลมเจดยทมขนาดเลก อยางเชนเจดยทใชบรรจอฐบคคลซงมรปแบบทหลากหลาย แตกม

จ านวนไมมาก กระจายอยตามวดตางๆ และยงพบอยในพนทของชาวบานในจงหวดสโขทย อกทง

ยงพบในลกษณะเปนสวนประดบยอดของศาลพระภมทคงใชเปนเครองแสดงสญลกษณของความ

เปนทองถน ผศกษาพบวาแนวความคดและคตการสรางเจดยขนาดเลกในลกษณะดงกลาวมเหต

ปจจยมาจากสภาพสงคม ในแงของสทธเสรภาพของประชาชนทกระดบ ทกชนชน ความเสมอภาค

ความเทาเทยมทมนษยพงมเปนเหตส าคญใหการสรางเจดยบรรจอฐของบคคลขยายความนยม

ไปสประชาชนทกชนชน ความนยมน ามาสการผลตเชงพาณชยทสามารถหาซอหรอสงผลตไดตาม

รปแบบและขนาดทตองการ ซงรปแบบและขนาดของเจดยและศาลพระภมอาจเปนเหมอนเครอง

แสดงรสนยมและฐานะของตระกลดวย แตกตางไปจากอดตทเปนเรองของชนชนสง ผ มอ านาจ

เจดยเปนสงสงคาศกดสทธ และความศรทธาในพระพทธศาสนาในสวนของต าแหนงทตงเจดย

บรรจอฐทรงยอดดอกบวตมขนาดเลกน มไดมคตหรอผกยดกบความเชอทางพทธศาสนาแตอยาง

ใด ส าหรบการตงเจดยอฐทวดนน โดยมากแลวไมมขอจ ากดในเรองของต าแหนง สามารถกระท า

70

ไดตามความสะดวก อาจตงไวทวดในบรเวณใดกไดทไดรบอนญาตจากทางวด หรอตามแนว

ก าแพง จนดคลายเปนงานประดบหรอบางครอบครวกตงไวภายในบรเวณบานกม

สถาปตยกรรมแสดงใหเหนถงการด ารงอยรวมกนระหวางสญลกษณกบวตถทมนษย

สรางสรรคขน เพอสอถงความหมายมโนคตหรอศรทธาในศาสนาตอสงคม จากการศกษาไดพบวา

ความหมายในสถาปตยกรรมของจงหวดสโขทยเรมจางหายไป โดยกระบวนการในการสอและการ

สรางความหมายนนถกน าเสนอในรปของสงกอสรางทางสงคม ดจดงเครองประดบหรอเครอง

โฆษณา อนอาจเปนผลจากความเจรญทางเศรษฐกจและสงคม การมงเนนทผลประโยชนของการ

สงเสรมภาพลกษณ การพฒนาเมองใหเปนแหลงทองเทยวทเรงรบมากเกนไป การพฒนาและ

ขยายตวของสงคมเมอง การปรบปรงภมทศนเพอตอนรบผคนทมาเยอนจงหวดสโขทย เจดยใน

อดตเปนศนยรวมจตใจ เปนทยดเหนยวหลอมรวมความศรทธา เปนจดศนยกลางศาสนาและเปน

จดศนยกลางของบานเมอง กลบกลายมาเปนจดนดพบและเปนจดศนยกลางของการจดกจกรรม

งานรนเรงใจกลางเมองอยางในปจจบน

งานศลปกรรมทเปนหลกฐานความเจรญรงเรองของบานเมองในอดต ไดถกเคลอนยาย

ไปสอกสถานะหนง การน า "เจดย" สถาปตยกรรมอนเกยวเนองกบพระพทธศาสนาทเปนเครองบง

บอกถงความเคารพ ศรทธาจากอดตมาใชประดบประดาหรอเพมเตมสงปลกสรางตางๆ เพอสราง

การจดจ าหรอเพอย าความทรงจ าของสถานท โดยอาศยประวตศาสตรของสถานท อนมลกษณะ

โดดเดนและเปน "จดขาย " ทหยบยมหลกฐานทางประวตศาสตรมาใช เปนเครองมอ โดย

สถาปตยกรรมสญลกษณ เปนสงกอสรางทพยายามใชความโดดเดนจากสงปลกสรางทาง

วฒนธรรมอนเปนเอกลกษณ จดจ างายและมความสะดดตา มนยส าคญของรปราง ทไดรบการ

ประชาสมพนธหรอสรางความเขาใจมาแลวเปนอยางด จนเปนทรจกของคนทวไป สามารถเปน

ตวแทนของสถานทได มความเปนสญลกษณสง มลกษณะชดเจน และโดดเดนในตวเอง เปนการ

บงบอกการใชงานไปในตว มนยส าคญทางความคดมาจากการอปมาอปไมย (metaphor) ความ

เปนตวแทนสถานท มคณลกษณะคอ การแสดงถงความหมายของตวอาคารเองใหเปนททคน

จ านวนมากมาเยยมชม มความเปนเอกลกษณเฉพาะตว ไมสามารถแยกออกจากเมองได

โดยปจจยหนงทผ ออกแบบนาจะน ามาพจารณาคอ การก าหนดต าแหนงทตงใหเปด

มมมองสถาปตยกรรมอยางเตมท โดยมไดค านงหรอยดตดกบคตแบบแผนดงเดม ทงรปแบบ

71

ต าแหนงทตงและหนาทของสถาปตยกรรม จงท าใหสงทเกดขนใหมนนไมใชการจ าลองรปแบบ

อดตใหเหมอนเดมหรอเปนการหวนหาอดตดวยการน าเอาองคประกอบจากประวตศาสตรมาใช

แตเปนการสรางความทรงจ าใหมทท าใหความหมาย ของสถาปตยกรรมคลาดเคลอนหรอผดเพยน

ไปอยางไมจบสน

การสอและการสรางความหมายในสถาปตยกรรม ยงเปนสงจ าเปนทสถาปตยกรรมพงม

ซงทกภาคสวนควรใหความส าคญและมสวนรวมในกระบวนการเฝาระวงและปกปอง รกษา

รากเหงาแหงวฒนธรรม พงกระท าอยางรอบคอบ ตระหนกถงการน าหลกฐานงานศลปกรรมจาก

ประวตศาสตรมาใชอยางรคณคา เขาใจความหมายอยางถองแทและเคารพสถาปตยกรรม

เหลานนอยางทบรรพบรษไดท าเอาไว ซงกอาจนบไดวาเปนความงามในรปแบบหนงเชนเดยวกน

แนวความคดในการกอสรางอาคารหรอเจดยทรงยอดดอกบวตมในปจจบนนนม

แนวความคดและสาเหตหลกๆลวนมาจากกระบวนการออกแบบทางสถาปตยกรรม ทอาจไดรบ

อทธพลจากสภาพสงคมทเปลยนแปลงไปตามความนยมและรสนยมของบคคล ซงมแนวความคด

อยางกระจดกระจาย หลากหลาย สอดแทรกอยในกระบวนการทางสถาปตยกรรม ซงอาจกลาวได

วาเปนกระบวนการทละทงและมไดยดถอในคต ระเบยบแบบแผนเชนในอดต สะทอนใหเหนการ

เปลยนแปลงวธคดของการสรางสรรคงานสถาปตยกรรมในสงคมไทยทเปลยนไป ซงจะกลาวถง

โดยสรปไดในบทถดไป.

72

บทท 4

บทสรป

จากการศกษาสงกอสรางทมรปแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน ดงทไดแสดง

ไวในบททแลว โดยลกษณะรปแบบการสรางเจดย สถานทตงและหนาทการใชงาน ไดแสดงใหเหน

ถงปรากฏการณทางดานแนวความคดตอสถาปตยกรรมไทยทเปลยนแปลงไปอยางชดเจน เจดย

ในพระพทธศาสนาถอเปนปชนยสถานทระลกถงองคพระสมมาสมมาพทธเจา เปนสงสงคา

ศกดสทธ ในสมยสโขทยการสรางเจดยอาจมวตถประสงคเพอเปนทบรรจพระบรมสารรกธาต ท

เชอกนวาวดใดมเจดยทประดษฐานพระบรมสารรกธาต ยอมบงบอกใหรไดวาพระพทธศาสนา

มนคงถาวร88 เปนการแสดงอ านาจของชนชนปกครองและเปนเรองของบคคลทควรคาแกการ

เคารพ แตในสมยปจจบนนกลบกลายเปนวา การสรางเจดยเปนสงทสามญชนทวไปกสามารถ

กระท าได และความหมายของเจดยกมไดยดตดเพยงแคการเปนสงควรคาแกการเคารพอกตอไป

ซงในสมยปจจบนความหมายของเจดยอาจมความครอบคลมทกวางและมความหมายมากยงกวา

ในอดต จากการศกษาพบวาการเปลยนแปลงดงกลาวของการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตม ท

เกดขนมแนวความคดของบคคลทมอทธพลตอการเปลยนแปลงทางดานรปแบบการสรางเจดย ซง

นาจะมสาเหตทส าคญตงแตขนตอนการก าหนดแนวความคด ในกระบวนการออกแบบ

สถาปตยกรรม เพราะทกกระบวนการทางความคดนาจะเปนตวก าหนดความสมพนธกนทงรปทรง

พนท และหนาทการใชงาน แสดงออกมาเปนผลงานสถาปตยกรรมหรอสงกอสรางใหเหนไดอยาง

เดนชด ดงนนจากการศกษาเกยวกบแนวความคดและรปแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมทปรากฏใน

สมยปจจบน สามารถสรปผลการวเคราะหการเปลยนแปลงทางดานรปแบบเจดยทรงยอดดอก

บวตมในสมยปจจบน ดงตอไปน

88 พระบรมสารรกธาตในประเทศไทย ดใน ไพโรจน เสรรกษ , พทธศาสนคด ไปไหวพระบรมสารร

ธาต ทวเมองไทย (กรงเทพฯ : ส านกพมพโอเดยนสโตร,2537),23.

73

4.1 แนวคดและคตการสราง

แบบแผนทางสถาปตยกรรมทเกดขนในปจจบนเปนเรองของการเลอกหยบยกแบบอยางบางสงมาสรางเปนสถาปตยกรรมเชงสญลกษณ มไดค านงถงระบบฐานานศกดในสถาปตยกรรมเจดยบางแหงตกอยในฐานะเปนอนสาวรย สญลกษณและสรางเปนสถานทประดษฐานสงศกดสทธอนอกทมใชเพยงบรรจพระสารรกธาต ใชประโยชนจากพนทภายในจนสงกอสรางทมรปแบบอยางเจดยทงหลายไมไดรบความศรทธาอยางทควรจะเปน อนเปนผลใหความหมายทสบทอดมาเรมเปลยนแปลงไป การสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบนพบวามปรากฏทงในพนททเปนวด อยในรปของสงกอสรางทางศาสนาในรปแบบตางๆกน มไดจ ากดอยเพยงเจดยทบรรจพระบรมสารรกธาตเทานน แมวาความหมายของเจดยโดยหลกแลวยงคงเปนสงกอสรางอนควรคาแกการเคารพบชา การลดรปและปรบเปลยนรปแบบไปเปนงานประดบสวนยอดของสงกอสรางตางๆ เชน มณฑป ศาลา หอระฆง หอพระไตรปฎก ซมประต หรอแมแตเจดยบรรจอฐสามญชน เปนตน กอาจท าใหพลงของความนยมในพระมหาธาตเจดยลดลง เพราะโดยธรรมเนยมแลวเราไมนยมกราบไหวหรอสกการะสถานทเหลาน ซงจะตองพจารณาถงความเหมาะสมทถอไดวาอาจเปนจดเรมตนของการสลายคตทมอยในการสรางพระมหาธาตเจดยในอดตใหจางหาย

เจดยทรงยอดดอกบวตมในมยปจจบนอกจ านวนหนงมพบในพนทอนทไมไดอยภายในวดหรอเขตศาสนสถาน ซงใชในลกษณะอาคารและมหนาทตางๆ ทงอาคารอเนกประสงค พพธภณฑ หรอวาจะเปนสงกอสรางเชงสญลกษณทางวฒนธรรม อาทเชนหอนาฬกากลางเมอง ซงจดวาเปนแนวทางในการคดใหมและท าใหมโดยใชศาสนสถานในวดมาดดแปลงเพอใหมการสรางสรรคเอกลกษณสถาปตยกรรมทอาจดเหมอนเปนการสงเสรมภาพลกษณ แมวาการสรางสรรคสถาปตยกรรมจะสามารถจดเปนการสรางเสรมคณคาทางสงคมและมลคาทางเศรษฐกจ89 ทมความสอดคลองกบนโยบายพฒนาสงคมและสงเสรมเศรษฐกจสรางสรรคโดยทงานพฒนาสถาปตยกรรมเปน 1 ใน 9 อตสาหกรรมสรางสรรค ทงนยอมหมายถงโอกาสในการใชงานสถาปตยกรรมโดยเฉพาะอยางยงทมเอกลกษณไทย เพอแสดงถงความเปนประเทศกาวหนา

89วมลสทธ หรยางกร, การสรางสรรคมรดกวฒนธรรม:สการสรางสรรคเอกลกษณ

สถาปตยกรรมไทยสมยใหม, คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร เอกสาร งานวจยเผยแพรสาธารณะ, เขาถงเมอ 10 มนาคม 2560 เขาถงไดท http://www.tds.tu.ac.th/jars/download/jars/v81/01%20The%20Creation%20of%20Cultural%20Heritage_Vimolsiddhi.pdf

74

ทนสมยเปนกลไกในการขบเคลอนเศรษฐกจ การศกษาและการออกแบบสถาปตยกรรมไดรบเอาวธการคดในเชงภาษาศาสตรโดยเฉพาะอยางยงทางดานสญวทยา เขามาใชท าใหสถาปตยกรรมถกพจารณาในสถานะอนเปนกระบวนการในการสอและการสรางความหมายใหม เพอสอสารหรอสงรหสเชงสญลกษณทางสถาปตยกรรมไปสสงคม โดยการสรางนยามหรอความหมายของสถาปตยกรรมขนมาใหมในลกษณะสถาปตยกรรมสญลกษณ น าเอาองคประกอบทางสถาปตยกรรมจากอดตมาใชประดบบนรปทรงอาคาร ลดทอน แตงเตมรปทรงหรอพยายามจดวางองคประกอบสถาปตยกรรมทมอยเดม ดวยแนวความคดอยางใหมใหมความแตกตาง ออกนอกกฎเกณฑหรอจารต ท าใหเหนถงการใชทฤษฎทางสถาปตยกรรมทแสดงถงการด ารงอยรวมกนระหวางสญลกษณกบวตถทมนษยสรางสรรคขน เพอสอถงความหมายของความศรทธาในศาสนาตอสงคม อยางไรกตามความหมายในสถาปตยกรรมเรมสญหายไป การก าหนดรปแบบเจดยและสรางความหมายของเจดยขนมาใหม ใหสอดคลองกบบรบทบางอยางของสงคม กระบวนการเหลานไดสะทอนถงความไมความเหมาะสมของรปแบบสถาปตยกรรมและวธการแสดงออก โดยจะตองมการน าปจจยใหมทเกยวของกบเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และเทคโนโลยทกาวหนามารวมพจารณากบปจจยเดมทเปนรากเหงาทางวฒนธรรมและตระหนกถงความเหมาะสมของฐานานศกดแหงสถาปตยกรรมนน โดยอาจน ารปลกษณภายนอกทมความสมพนธกบภมปญญามาก าหนดกรอบแนวทางการสรางสรรคเอกลกษณ สถาปตยกรรมทมความเกยวของกบวฒนธรรมและศาสนา หากใชประดบประดาดาษดนราวกบสงของไรคานน กคงจะไดน าสถาปตยกรรมสงคาไปสรปทรงทไรซงความหมายในทสด

4.2 สาเหตส าคญของการเปลยนแปลงทางดานรปแบบ

พระบรมสารรกธาตหรอพระบรมธาตถอเปนวตถมงคลอนมคณคาสงยงของพทธศาสนาท

มผลใหเกดการบชากนอยางแพรหลายในหมพทธศาสนกชน แบบแผนการประดษฐานพระบรม

สารรกธาตหรอพระบรมธาตในปจจบนปรบเปลยนไป พระบรมสารรกธาตสามารถครอบครองได

แมแตสามญชนคนธรรมดาในฐานะฆราวาสผอปถมภ บทบาทของพระมหากษตรยกลบกลายมา

เปนองคอครศาสนปถมภ เปนผ ใหความเหนชอบแตมไดเปนผ รเรมหรอเปนผน าอยางเกากอน ซง

ปจจบนเรามกพบเหนการด าเนนกจกรรมทางศาสนาของพระมหากษตรยหรอพระบรมวงศานวงศ

ในลกษณะองคประธานพธ เชนทรงวางศลาฤกษ เปดงาน เปดอาคารดงเชนในการศกษาทผานมา

75

กพบวาเจดยหรอสงกอสรางหลายแหงลวนไดรบพระมหากรณาธคณจากองคอครศาสนปถมภ อน

ยงคงแสดงใหเหนถงการใหความส าคญกบพระพทธศาสนาอยไมขาด

บทบาทการเปนผน าการเปลยนแปลงเจดยทมการบรรจพระบรมสารรกธาตเชนทวดปา

ภรทตตปฏปทาราม หลวงป เจย จนโท พระสงฆเปนผน าในการด ารใหมการกอสรางภรทตเจดย

ปรากฏการณลกษณะนเคยมมากอนดงไดกลาวไปแลว ทเปนการแสดงถงภารกจในการจดการ

หรอสถาปนาพระบรมธาตเจดยทเปลยนแปลงไป ซงแตเดมทจะตองเปนหนาทของกษตรยและ

ฆราวาสมากกวาทจะเปนบทบาทของพระสงฆ แตทวาเมอเหตการณบานเมองเปลยนแปลงไป

พระสงฆในฐานะผน าทางจตวญญาณกเขามามบทบาทเพอเกอหนนใหเกดสงยดเหนยวแกคน

ทวไปและเปนผน าในการก าหนดรปแบบและกอสรางเจดย ทถอเปนสวนส าคญและแสดงไหเหนวา

พระสงฆสามารถแสดงบทบาทในการรวมสรางสงคมไดดวยอกทางหนง นอกจากนนอาคารทรง

พมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ.นนทบร เปนตวอยางทสามารถชใหเหนไดอยาง

ชดเจนวา เปนสงกอสรางทถกก าหนดแนวความคดโดยน าค าส าคญของชอมหาวทยาลยมา

ก าหนดเปนแนวทางในการออกแบบ การก าหนดรปแบบสถาปตยกรรมทมความสอดคลองกบชอ

สถานทตงนนอาจเปนแนวทางทส าคญของการออกแบบของสถาปนกทจะท าใหการแสดงออกทาง

สถาปตยกรรมมเอกลกษณ และเปนการสรางความสมพนธระหวางสงกอสรางกบพนทใหเกด

ความกลมกลน

จากการศกษางานออกแบบอนๆของรองศาสตราจารย ดร.ภญโญ สวรรณคร สถาปนก

ผออกแบบอาคารทรงพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พบวามการน าแนวความคด

ในการก าหนดรปแบบสถาปตยกรรมทมความสอดคลองกบชอสถานทตง มาเปนแนวทางออกแบบ

งานสถาปตยกรรมเชน หอพระพทธรป ในมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช อาคารหอพระพทธรป

ตงอยในพนทเดยวกน ผออกแบบมแนวความคดใหมความสอดคลองกบชอของมหาวทยาลย จง

ไดน ารปแบบศลปะสโขทยมาเปนแรงบนดาลใจในการสรางสรรค เชนการออกแบบสวนหนาบนท

ไดน ารปแบบมาจากหนาบนทวดพระพายหลวงมาออกแบบเปนหนาบนหอพระพทธรป90 เปนตน

90นภส ขวญเมอง, แนวความคดในการออกแบบสถาปตยกรรมไทย : กรณศกษาผลงานการ

ออกแบบหอพระพทธรปโดย รองศาสตราจารย ภญโญ สวรรณคร ราชบณฑต ศลปนแหงชาต,รายงาน

76

นอกจากนนผออกแบบกยงใชแนวความคดทเกดจากสงกอสรางนนอยในพนททมความสมพนธกบ

แนวปฏบตและเปนสวนหนงอยในความส าคญของแหลงทตง เชนการน าค าสอนในทางพทธ

ศาสนาอาทเรองอรยมรรคมองค 8 มาก าหนดรปแบบสถาปตยกรรมใหมความสมพนธกนและ

ผสมผสานกบสญลกษณทส าคญของพนทจงหวดปทมธานอยางดอกบวตม ดวยเหตผลทวาวด

ตงอยทจงหวดปทมธาน ซง“ประทม” มความหมายวา “ดอกบว” มาตอทสวนยอดจนกลายเปน

สงกอสรางรปแบบใหมทมลกษณะผสมผสานทงสวนฐานแปดเหลยมและสวนยอดเจดยทรงดอก

บวตม ซงไมเคยเกดขนมากอน จงถอไดวาสงตางๆทกลาวมาลวนเปนสาเหตส าคญใหเกดการ

เปลยนแปลงทางดานรปแบบและความหมายของเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบน

4.3 การเปลยนแปลงหนาทการใชงาน

จากการศกษานหากพจารณารปแบบหรอรปทรงของเจดยทงหลายนน ในแงของการออกแบบสถาปตยกรรมนาจะเปนการตอบสนองความตองการใหเจดยมพนทใชสอยมากขน ทงพนทภายนอกและภายใน เจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยสโขทยมลกษณะทบตนไมมทวางภายในใหใชประโยชน ในปจจบนเราจงไดเหนการจดสรรพนทวางไวด าเนนกจกรรมเกดขน ในลกษณะอาคารเอนกประสงคอนทจรงแลวไดปรากฏเจดยทมการใชพนทภายในอาคารเกดขนกบเจดยรปทรงอนมากอนตวอยางเชนในสมยรชกาลท 5 ไดแกพระเจดยทวดราชบพธสถตมหาสมารามซงเปนวดประจ ารชกาลของพระองคและทวดอษฎางคนมตบนเกาะสชงจงหวดชลบรซงมพระเจดยทใชเปนพระอโบสถในอาคารเดยวกน หากพจารณาวาพระปรางคทมสวนเรอนธาตเปนพนทใชสอยหองสวนเรอนธาตทเขาไปภายในไดแตไมอาจเขาถงพระธาตทฝงในกรได ดงเชนทวดไชยวฒนาราม จงอาจกลาวไดวาการท าพนทใชสอยภายในมมาตงแตสมยอยธยาแลว อยางไรกตามรปแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมทมสวนฐานเปนสเหลยมกสามารถสนองการใชงานพนทไดอยางมประสทธภาพ บางสถานททมการประดษฐานพระบรมสารรกธาตกจดเปนทใหอยางเหมาะสม อยในชนทสงทสด สวนพนทชนลางลงมากแบงใชไปตามวตถประสงคอนอาทเชนพพธภณฑ เจดยทปรากฏในปจจบนจงมลกษณะการใชอาคารรองรบกจกรรมตางๆมากกวาเปนอาคารหรอสงกอสรางทางศาสนา แตสงทท าใหยงคงความหมายของการเปนอาคารทางศาสนาคอสวนยอดทประดษฐานพระธาตภายในองคเจดย ในอดตพระบรมธาตเปนสงทม

ผลการคนควาจากโครงการวจยสาขาสถาปตยกรรมไทย ฉบบท 64 ,วารสารวชาการคณะสถาปตยกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย,(กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2558),63-82.

77

กษตรยเปนองคอครศาสนปถมภเปนผน าในการด าเนนกจกรรมทางพระศาสนา91จนเกดเปนแบบแผนทผ ปกครองซงเลอมใสในพระพทธศาสนาถอปฏบตสบตอกนมา แบบแผนของการประดษฐานพระบรมธาตเจดยสวนใหญจะมลกษณะเปนกรตนบรรจไวภายใน เมอบรรจแลวกปดตายไมมการน าออกมาแตอยางใด ผ ทมาเคารพสกการะกกราบไหวเจดยทงองคไปดวยพรอมกน92 ซงเปนการประดษฐานพระบรมธาตในระบบปดทไมอาจน าเอาพระบรมธาตออกมาภายนอกและไมอนญาตใหมการลวงละเมดเขาไปในกรดวย93

เจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบนทวไปนนไมไดออกแบบพนทใชประโยชนเพยง

พนทภายในเทานน หากแตออกแบบใหพนทโดยรอบเปนทรองรบกจกรรมของสาธารณชนดวย

พนทสวนทเปนองคประกอบของอาคาร เจดยทรงยอดดอกบวตมสมยสโขทย ใหความส าคญกบ

บรเวณภายนอกในลกษณะทใชเปนลานประทกษณ ซงถอเปนสวนส าคญของการกอสรางเจดย

โดยก าหนดท าเลทตงของพธกรรมทสอคต "จกรวาล"94 ลานประทกษณจงเปนพนทพธกรรมท

สมพนธและเปนสวนหนงของเจดย เมอเจดยสมยปจจบนลดความส าคญของหนาทและ

องคประกอบไปตามการปรบตวของชมชนตอสภาพสงคม ตลอดจนวถการด าเนนชวตท

เปลยนแปลงไปกสงผลใหพนทโดยรอบปรบเปลยนกลายเปนพนทสาธารณะส าหรบชมชนไปดวย

การเปลยนแปลงอยางรวดเรวของสงคมเมองใหญอาจเปนปจจยใหเกดการเปลยนแปลง

วธบชาซงปรากฏใหเหนอยางชดเจนกบอาคารโพธธาตเจดยซงแมวาอาคารจะเปนทประดษฐาน

พระบรมสามรรกธาตรวมอยกบพพธภณฑ แตแนวความคดทท าใหเกดการสรางนนมงเนนให

อาคารเปนไปในลกษณะอาคารอเนกประสงคเนนประโยชนใชสอยอาคารเปนส าคญ จงท าใหสวน

ใชสอยมลกษณะแยกตวออกจากสวนทประดษฐานพระบรมธาตอยางชดเจน ซงไมเคยปรากฏมา

กอนกบการกอสรางในสมยใดๆในรปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตม แตลกษณะการใชพนทเปน

พพธภณฑรวมอยในสถานทเดยวกนกบสถานททใชประดษฐานอฐธาตเชนเดยวกนนเคยมอยกอน

91ศรศกร วลลโภดม, ความหมายของพระบรมธาตในอารยธรรมสยามประเทศ. (กรงเทพฯ :เมองโบราณ., 2539),147.

92เรองเดยวกน, 55-56.

93ธนธร กตตกานต, มหาธาต, (กรงเทพฯ: มตชน, 2557), 30.

94Snodgrass Adrian. The Symbolism of The Stupa. 2nd printing. (New York :

Cornell University ,1985).19.

78

แลวในเจดยทรงระฆงดงเชน ทพพธภณฑบรขารหลวงป มนภรทตโต ทวดปาสทธาวาสจงหวด

สกลนคร ซงนาจะสงผลตอแนวความคดในการออกแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมสมยปจจบนไม

มากกนอย

การน าเจดยมาเปนสงกอสรางประดบบรเวณหวสะพานทถนนพระรวงและบนเกาะกลาง

ถนนสงหวฒน เมองสโขทยแสดงใหเหนถงการน ารปแบบสถาปตยกรรมไทยในอดตมาใชใน

ลกษณะทแตกตางออกไปอยางไมเหมาะสม ภายใตแนวความคดการออกแบบใหสงกอสราง

ปรากฏเชงสญลกษณ ผกโยงกบเรองราวทางประวตศาสตร แมวาสงกอสรางนนจะตงอยในหรอ

นอกพนท ทผออกแบบน าหลกฐานทางประวตศาสตรกลบมาเปนแนวความคด คดลอกและจดวาง

ใหม เรมตนดวยมลเหตแหงการเปลยนแปลงของยคสมย ซงในปจจบนอาจเปนผลมาจากการ

เปลยนแปลงสภาพเศรษฐกจและสงคม ท "เมอง" จ าเปนจะตองพฒนาตอไปในทกๆดาน

ตามแผนพฒนาจงหวดสโขทย 4 ป ( พ.ศ.2558 - 25561) 95 ทมยทธศาสตรในการพฒนา

เมองและสงเสรมการทองเทยวไปพรอมๆกน เราจงไดเหนการพฒนาระบบสาธารณปโภคทเจรญ

รดหนาเชอมโยงพนทจงหวดใกลเคยงใหเขามาสจดศนยกลางทางวฒนธรรมทส าคญของจงหวด

สโขทย พรอมๆกบการเสรมสรางสญลกษณทางวฒนธรรมใหโดดเดน ควบคกนในลกษณะการ

เสรมสรางภมทศน ทสงเสรมภาพลกษณเพอการทองเทยว สรางการรบรดานการทองเทยวในพนท

ดวยการจ าลองโบราณสถานในอทยานประวตศาสตร96 ตงใวในทตางๆราวกบงานประดบ

แนวความคดและรปแบบการสรางเจดยทรงยอดดอกบวตมในสมยปจจบนไดมการ

เปลยนแปลงไปจากอดตเปนอยางมาก การศกษาครงนไดชใหเหนถงความแนวความคดของ

กระบวรการออกแบบสถาปตยกรรมผานการศกษารปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตมในบรบท

สงคมปจจบน เปรยบเทยบรปแบบกบเจดยในสมยสโขทย ซงการสรางเจดยในอดตมวตถประสงค

95กลมงานยทธศาสตรและขอมลเพอการพฒนาจงหวดสโขทย ,ยทธศาสตรการพฒนาจงหวดสโขทย

ตามแผนพฒ นาจงหวดส โขทย 4 ป (พ .ศ .2558 - 25561), เข าถ ง เม อ 8 ม น าคม 2560 เข าถ งได ท http://www.sukhothai.go.th/sukhothai/images/PDF/yut58_61.pdf

96องคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน ,แผนแมบทการบรณาการการ

บรหารพ น ทพ เศษเพอการทองเทยวอยางยงยน ,เขาถงเมอ เขาถงเมอ 8 มนาคม 2560 เขาถงได ท

http://www.dasta.or.th/th/sustain/sustainable-designated-areas/531

79

เพยงเพอเปนทบรรจพระบรมสารรกธาต และเปนเรองของบคคลทควรคาแกการเคารพ เจดยเปน

สงสงคาศกดสทธ หากแตในสมยปจจบนกลบกลายเปนวาการสรางเจดยเปนสงทสามญชนทวไปก

สามารถกระท าไดซงมวตถประสงคและแนวความคดทหลากหลาย และมไดจ ากดอยในอาณาเขต

พนทๆเปนวดหรอเกยวของกบพระพทธศาสนาอกตอไป โดยสถาปตยกรรมเหลานนลวนมไดเกด

จากพระราชประสงคหรอพระราชอ านาจของพระมหากษตรย หรอเพอการขยายอ านาจแหงราช

ธานสโขทยเชนในอดตอกตอไป สงกอสรางตางๆลวนมปรากฏในลกษณะอาคารเอนกประสงค

พพธภณฑ ศาลเจา ศาลพระภม และมใชเปนทบรรจอฐบคคลหรอบรรพบรษของตนได เพยง

เพราะมก าลงทรพยและความปรารถนา สถานการณทเปลยนแปลงไปอนเนองมาจากการขยายตว

ทงทางดานเศรษฐกจและสงคม ท าใหชนชนตางๆสามารถทจะสรางสรรคสงกอสรางทาง

พระพทธศาสนาไดตามก าลงทรพยและความพงพอใจ สามารถจบตองได ซงความเปลยนแปลง

ดงกลาวสามรถสรปไดในเบองตนวามเหตปจจยส าคญมาจากสภาพสงคมทแปลเปลยนไปและ

อาจกลาวไดวาความเปลยนแปลงทเกดขนนไดสงผลใหรปแบบ คต และความหมายการสรางเจดย

ทรงยอดดอกบวตมทเคยมมาแตกตางไปจากอดตและเปลยนแปลงไปสการสรางการรบรและ

ความหมายใหมของเจดยในทสด

4.4 ขอเสนอแนะจากการศกษา

1. ควรมการศกษาวจยเรองเจดยในรายละเอยดมากยงขนในประเดนทเชอมโยงกบ

แนวความคดการสราง การก าหนดความหมาย หนาท และความสมพนธบรบททตงในกลมเจดย

อนตามภมภาคตางๆ ของประเทศไทย

2. ควรมการศกษาวจยเกยวกบวกฤตการณของการสรางสถาปตยกรรมเจดยในสมยปจจบน

เพอวเคราะหสาเหต ปญหาและเสนอแนะแนวทางการปกปองคณคาแหงสถาปตยกรรม ใน

ภาพรวมทก าลงเปลยนแปลงไป

3. ควรมการศกษาวจยเจดยทมแนวความคดการสรางทสมพนธหรอเชอมโยงกบพระอรยะสงฆในประเทศไทยในฐานะผน าทางดานจตวญญาณ โดยอาจจะเปนการศกษาในลกษณะเปรยบเทยบแบบกลมเจดยทรเรมโดยพระอรยะสงฆในนกายตางๆทงมหานกายและธรรมยตกนกาย เปนตน.

รายการอางอง

รายการอางอง

Adrian, Snodgrass. The Symbolism of the Stupa. 2nd Printing. New York Cornell University 1985.

กมลรตน ชวนสบาย. "แนวคดและคตการสรางเจดยบรรจอฐบคคลในสมยกรงรตนโกสนทร." มหาวทยาลยศลปากร, 2556.

กรมพระจนทบรนฤนาถ, พระเจาบรมวงศเธอ. ปทานกรม บาล ไทย องกฤษ สนสกฤต กรมศลปากร. จารกสมยสโขทย. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2526. กลมงานยทธศาสตรและขอมลเพอการพฒนาจงหวดสโขทย. "ขอมลสถานททองเทยวจงหวด

สโขทย." เขาถงไดท http://www.sukhothai.go.th/tour/tour_09.htm. ———. "ยทธศาสตรการพฒนาจงหวดสโขทยตามแผนพฒนาจงหวดสโขทย 4 ป (พ.ศ.2558 -

25561)." เขาถงไดท http://www.sukhothai.go.th/sukhothai/images/PDF/yut58_61.pdf. กองพทธศาสนสถาน, กรมการศาสนา, กระทรวงศกษาธการ,. ประวตวดทวราชอาณาจกร เลมท 7,.

กรงเทพฯ: โรงพมพการศาสนา, 2531. คลงสารสนเทศของสภานตบญญต. "พ.ร.บ.การผงเมองและผงชนบทพ.ศ.2495." เขาถงไดท

http://dl.parliament.go.th/. ชาญวทย เกษตรศร และคณะ. ประชมประกาศรชกาลท 4. กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการต ารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2547. ชตมา ขจรณรงควณช. "แนวทางการออกแบบสถาปตยกรรมสญลกษณส าหรบกรงเทพฯ."

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553. เชษฐ ตงสนชล. ประวตศาสตรศลปะอนเดยและเอเชยตะวนออกเฉยงใต. นนทบร: มวเซยมเพลส,

2558. ด ารงชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยา. ต านานพระพทธเจดย. กรงเทพฯ: รงวฒนา,

2514. ด ารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา. พระประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราช พมพครงท 5

กรงเทพฯ: ส านกพมพมตชน, 2555. เทศบาลเมองสโขทย. "เทศบาลเมองสโขทยธานเปดรบฟงความคดเหนของประชาชน." เขาถงไดท

http://www.mcot.net/site/content?id=52ec9d08be047000b08b45b5. ธนธร กตตกานต. มหาธาต. กรงเทพฯ: มตชน, 2557.

81

ธชชย ยอดพชย. "เจดยในประเทศไทยหลง พ.ศ. 2475." มหาวทยาลยศลปากร, 2546. น. ณ ปากน า [นามแฝง]. ความเปนมาของสถปเจดยในสยามประเทศ กรงเทพฯ: ส านกพมพเมอง

โบราณ, 2529. นภส ขวญเมอง. "แนวความคดในการออกแบบสถาปตยกรรมไทย :กรณศกษาผลงานการออกแบบ

หอพระพทธรปโดย รองศาสตราจารย ภญโญ สวรรณคร ราชบณฑต ศลปนแหงชาต." วารสารวชาการคณะสถาปตยกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย, no. 64 (2558): 63-82.

บญช โรจนจนเสถยร. "มลเหตแหงสถาปตยกรรมในประเทศไทย." In ต านานสถาปตยกรรมไทย, 25. ม.ป.ท., 2548.

ประชาชาตธรกจออนไลน "สรางพระธาตเจดย ฉลอง 82 ป เศรษฐหนเมองไทย "คณหมอปราเสรฐ ปราสาททองโอสถ"." http://www.prachachat.net.

ประวตการสรางภรทตตเจดย ประวตหลวงป เจยจนโท พระผ เปนดงผาขรวหอทอง กรงเทพฯ: พเพลส, 2545.

ประวตพระครสทธธรรมรงษ. "หลวงป เจยจนโท พระผ เปนดงผาขรวหอทอง 1 พระผ เปนดงผาขรวหอทอง " วดปาภรทตตปฏปทาราม เขาถงไดท http://www.dharma-gateway.com/monk/monk_biography/.

ประวตวดบานนา. "วดราษฏรในจงหวดสโขทยวดราษฏรมหานกาย." http://www.wikiwand.com/th/วดบานนา#.

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว. เทยวเมองพระรวง. กรงเทพฯ: องคการคาครสภา 2526. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พทธธรรม,. ฉบบปรบปรงและขยายความ. กรงเทพมหานคร: โรง

พมพมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2541. พระมหาธรนาถ อคคธโร. พระธตงคเจดยเจดยแหงพระอรหนต. สมทรปราการ: วดอโศการาม, 2551. ไพโรจน เสรรกษ. พระบรมสารรกธาตในประเทศไทย พทธศาสนาคด ไปไหวพระบรมสารกธาตทว

เมองไทย กรงเทพฯ: ส านกพมพโอเดยรสโตร, 2537. ภญโญ สวรรณคร. "ผลงานออกแบบ." มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. "มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช." เขาถงไดจาก

http://www.stou.ac.th/Home/aboutstou/Symbols.html. มะล โคกสนเทยะ. น าชมโบราณวตถสถานในจงหวดสโขทย. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2512. ยอรช เซเดส. ศลปไทยสมยสโขทยและราชธานรนแรกของไทย. Edited by แปลโดย ม.จ.สภทรดศ

82

ดศกล. พระนคร: โรงพมพครสภา, 2507. วมลสทธ หรยางกร. "การสรางสรรคมรดกวฒนธรรม:สการสรางสรรคเอกลกษณสถาปตยกรรมไทย

สมยใหม." คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง 2560. วโรจน ชวาสขถาวร. "การศกษารปแบบสถาปตยกรรมสโขทย กรณศกษาวดมหาธาต จงหวดสโขทย."

มหาวทยาลยศลปากร 2545. ศรศกด วลลโภดม. เมองโบราณในอาณาจกรสโขทย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ, 2552. ศรศกร วลลโภดม. ความหมายของพระบรมธาตในอารยธรรมสยามประเทศ. กรงเทพฯ: เมองโบราณ

, 2539. ศกดชย สายสงห. "1 ทศวรรษงานวจยประวตศาสตรศลปะ." In “พระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอยหวกบพระราชปณธานในการสถาปนาวตถสถานในพระพทธศาสนา”, 22. มหาวทยาลยศลปากร สถาบนวจยและพฒนา 2557.

———. "เจดยในประเทศไทย : แนวคด คตการสราง พฒนาการทางรปแบบและการวเคราะหทางประวตศาสตร." In รายงานการวจย 314: สถาบนวจยและพฒนา 2558.

ส. พลายนอย. พระบาทสมเดจฯ พระจอมเกลา พระเจากรงสยาม. กรงเทพฯ: พมพค า, 2554. สมคด จระทศนกล. พทธสถาปตยกรรมไทย กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ. ต านานพระพทธเจดย กรงเทพฯ:

ส านกพมพมตชน, 2545. สมพจน สขาบรณ. "รปแบบศลปกรรมหอระฆงสมยรตนโกสนทร." มหาวทยาลยศลปากร, 2549. สนต เลกสขม. งานชาง ค าชางโบราณ. กรงเทพฯ: ส านกพมพมตชน, 2557. ———. เจดย : ความเปนมาและค าศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย. Edited by พมพ

ครงท 5. กรงเทพฯ: มตชน, 2552. ———. เจดยเพมมม เจดยยอมมสมยอยธยา กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ, 2529. ———. ประวตศาสตรศลปะไทย(ฉบบยอ) : การเรมตนและการสบเนองของงานชางในศาสนา.

กรงเทพฯ: ส านกพมพเมองโบราณ, 2544. ———. "พระพทธรป จตรกรรมฝาผนงและพระเจดยกบความเปลยนแปลง." ศลปวฒนธรรม 2544,

93. ———. ศลปะสโขทย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ, 2555. ส านกขาวแหงชาตกรมประชาสมพนธ "สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจพระ

ราชด าเนนไปทรงปฏบตพระราชกรณยกจทจงหวดสโขทย."

83

http://nwnt.prd.go.th/centerweb/news. ส านกงานพระพทธศาสนาจงหวดสโขทย. " โครงสรางคณะสงฆมหานกาย,ท าเนยบพระสงฆาธการ

ในเขตปกครองคณะสงฆจงหวดสโขทย ภาค 5." http://sti.onab.go.th/. สบสานสถาปตยกรรมไทย2 Edited by ภาควชาสถาปตยกรรมไทย คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545. สรพล เทวะผลน. "ทางยทธศาสตรเหนอเชอมอสาน." เขาถงไดท http://www.dohjournal.com. หลวงประเสรฐอกษรนต. พระราชพงศาวดารฯ ฉบบหลวงประเสรฐฯ, (ในค าใหการชาวกรงเกา

ค าใหการขนหลวงหาวด และ พระราชพงศาวดาลกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต). พระนคร: ส านกพมพคลงวทยา 2515.

องคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน. "แผนแมบทการบรณาการการบรหารพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน." เขาถงไดทhttp://www.dasta.or.th/th/sustain/sustainable-designated-areas/531.

ประวตผ เขยน

ประวตผเขยน

ชอ-สกล วชระ เฉลมชนม

วน เดอน ป เกด 7 กนยายน 2519 สถานทเกด ขอนแกน

วฒการศกษา ปรญญาครศาสตรอตสาหกรรมบณฑต สาขาวศวกรรมโยธา

(Bachelor of Science in Technical Education in Civil Engineering)

สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ ทอยปจจบน 292/429 ถนนรชดาภเษก เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900