เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา

เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา ตอนท 1 ปจจบนสถานการณเกยวกบนาของประเทศไทยมปญหาซงนบวามความรนแรงมากขน ๆ เพราะเกดผลกระทบตอการดารงชวตของผคนทองถนตาง ๆ ทวประเทศเปนจานวนมากแทบทกป และบางปกมความรนแรงทาความเสยหายใหกบชวต และทรพยสนมากมาย ไดแก

การเกดวกฤตการณนาขาดแคลนตามทองถนตางๆในฤดแลงเปนเวลานาน กอใหเกดความแหงแลงและสงผลกระทบตอประชาชนจานวนมากทกป ซงทางราชการเรยกขานวาเปน “ภยแลง”

การเกดภาวะนาทวมใหญในฤดฝนอนเปน “อทกภย” ททาใหพนทเกษตรกรรมและพนทชมชนไดรบความเสยหายเปนบรเวณกวางเพราะนาทวม ประชาชนไดรบความทกขเดอดรอนตลอดจนสงกอสรางและทรพยสนตาง ๆ ไดรบความเสยหายเปนจานวนมาก ซงมกเกดขนเกอบทกปในยคปจจบน

นอกจากนนคณภาพนาตามแหลงนาตางๆ ของชมชนเมองและชมชนชนบทเสยไปไมอาจใชประโยชนได กนบเปนปญหาทนาหวงใยอยางยงในอนาคต หากยงไมมการแกไขอยางเปนรปธรรมดงทเปนอยในปจจบน

เหลานเปนทประจกษชดเจนแกคนไทยทงหลายแลววา เปนภยใกลตวซงทาใหเกดอนตรายและความเสยหายมากมายตอคน สตว พช และทรพยสนตาง ๆ ของสวนรวม ทกระจายไปทวทกภาคโดยยงไมมวแวววาภยเหลานนทอาจเกดขนในอนาคตและมความถมากขนจะถกขจดหรอทาใหบรรเทาลงไดอยางไร และดวยวธใด

ดวยความหวงใยมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาตนอกจากภารกจเตอนภยธรรมชาตตาง ๆ แลว จงเหนสมควรปฏบตงานเชงรกจดประกายใหทกฝายทงภาคราชการและภาคประชาชนไดตระหนกถงภยและอนตราย แลวหนมามงแกปญหาเรองนารวมกนอยางจรงจงในทกมต โดยหอง “เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” นจะเปนเวทเผยแพรองคความรครบรอบดานเกยวกบการแกปญหาเรองนา และรวมถงการเสนอแนวคดและยทธศาสตรแกรฐบาลและหนวยงานทเกยวของ ใหนาไปพจารณาปรบปรงใหเหมาะสมกบสภาวการณทประเทศของเราตองมงแกไขปญหาเกยวกบนาใหประชาชนพนจากความเดอดรอน ดวยแนวคดของนโยบายและแผนหลกทตงอยบนฐานแหงความเปนจรงไมบดเบอน โดยอาศยขอมลความรอบรและสตปญญาของผเกยวของทกฝายทเขาใจในรากเหงาแหงปญหา

“เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ทผมจะเปนผนาเสนอใหทานผอานรบทราบและรวมแสดงความคดเหนดวยนนคงมรวมกนหลายสบตอน โดยทเนอหาสาระของแตละตอนนนจะมความละเอยดตอเนองกน แตบางครงอาจมเหตการณหรอกรณทพจารณาแลวควรใหทานผอานทราบดวนกขอแทรกสลบเปนครงคราว

“เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ตอนท 1 ประจาวนนถอวาเปนการเปดตวเพอบอกกลาวใหทานผอานรบรรบทราบทวกน และคอยตดตาม ซงผมจะนาเสนอตามลาดบเปนตอน ๆ ในวนพธของทกสปดาหครบ สาหรบตอนท 2 ทนาเสนอผมอยากจะแจกแจงใหละเอยดกอนคอเรองสภาพปญหาเกยวกบนาของไทยเพอเปนการปพนฐานครบ

เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา ตอนท 2: การจดการปญหานาทวมและอทกภย

จากวกฤตการณนาทวมและอทกภยซงเกดขนในหลายสบจงหวดเกอบทวประเทศปน ไดทาความเสยหายใหกบพนทชมชนเมองและพนทเกษตรกรรม ทรพยสนตาง ๆ ตลอดจนมประชาชนเสยชวตเปนจานวนมากดวยนน ถงแมวาหลายทองทวกฤตการณไดคลคลายไปบางแลว แตผคนในทกสงคมยงคงกลาวขานถงสภาพความเสยหายและวกฤตอทกภยทเกดขนอยางกวางขวางทานองวา เมอไรประเทศไทยของเราจงจะสามารถจดการแกปญหาอทกภยทดเหมอนวาเกดขนซาซากเกอบทกปน ใหบรรเทาเบาบางลงอยางยงยนไดเสยท ทาไมเราไมสามารถจดการภยดงกลาวใหหมด หรอลดเบาบางไดเลยหรอ เปนเพราะเหตใดกน

ในเบองแรกสงสาคญทสด กอนจะมการคดสรางแผนยทธศาสตรและหามาตรการแกปญหาทบรเวณใดบรเวณหนง หรอลมนาใดกตาม ผมมความเหนวาหนวยงานทกระดบ และบรรดาองคกรตาง ๆ รวมทงทกฝายทเกยวของ ควรจะไดมการวเคราะหถงสาเหตและปจจยสาคญททาใหเกดปญหานาทวมและอทกภย ซงเกยวของกบสภาพธรรมชาตของแตละทองท ความวปรตผนแปรของธรรมชาต ตลอดจนสภาพภมสงคม และการกระทาของมนษยทมกมสวนสาคญทาใหเกดอทกภยมความรนแรง โดยตองวเคราะหและแยกแยะปญหาใหเขาใจอยางกระจาง ในทกแงทกมมโดยไมมการบดเบอน เพอตแผสภาพปญหาของแตละทองถนหรอของแตละลมนาทมใหเหนอยางเปนรปธรรมชดเจนกอน หลงจากนนจงมารวมกนกาหนดหามาตรการและเทคโนโลยทเหมาะสมมาจดการหรอแกปญหาตาง ๆ โดยยดหลกการมสวนรวมของทกฝายทงภาครฐ เอกชนตลอดจนประชาชนในทองถนทประสบปญหา

“เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ตอนท 2 นเปนเรองราวของการจดการปญหานาทวม และอทกภยจงสมควรทเรามารจกความหมายของคาวา “นาทวม” และ “อทกภย” ใหมากขนสกนดกอนนะครบ

“นาทวม” เปนปรากฎการณทเกดขนเนองจากฝนทตกในเขตพนทลมนามปรมาณมาก และตกตดตอกนเปนเวลานาน จนเกดนาไหลมาตามผวดนลงสรองนา ลาธาร และแมนา มปรมาณมากกวาปกต จนไหลบาทวมตลงเขาไปทวมพนทตาง ๆ หรอชมชนทอยรมลานา หรอบางพนทมมสภาพคอนขางแบนราบหรอเปนแองทองกระทะไมมระบบระบายนาทมสมบรณ เมอเกดฝนตกหนกเปนเวลานาน ๆ ในแตละครง กมกเปนปญหาทาใหเกดนาทวมขงอยนานทาความเสยหายแกพนทเพาะปลก และทรพยสนตาง ๆ ไดเชนกน

สวนกรณเกดนาทวมใหญในเขตชมชนหรอทวมพนทเพาะปลกของเกษตรกรแลวทาใหทรพยสนและพชผลของประชาชนจานวนมากตลอดจนสงกอสรางตาง ๆ ไดรบความเสยหาย รวมถงอาจมผเสยชวตดวยเราเรยกวา “อทกภย” เชนอทกภย เนองจากนาปาไหลหลากจนมผเสยชวตจานวนมากทบานนากอ-บานนาชน อาเภอหลมสก จงหวดเพชรบรณ อทกภยเนองจากนาทวมใหญบรเวณลมนาเจาพระยาตอนลางและทกรงเทพมหานครและปรมณฑลซงไดทาความเสยหายอยางมากมายในอดต รวมถงปนไดแก อทกภยทเขตเศรษฐกจในเขตเทศบาลนครราชสมา เขตเทศบาลเมองปกธงชย จงหวดนครราชสมา ตลอดจนอทกภยรนแรงทเขตเทศบาลนครหาดใหญ จงหวดสงขลา ทเกดนาทวมใหญในเขตเศรษฐกจเปนบรเวณกวางซงเพงผานไปไมนานนน

สาเหตสาคญของการเกดนาทวมและอทกภย สวนใหญขนอยกบสภาพทองทและความวปรตผนแปรของธรรมชาตคอมฝนตกหนกและตกนาน แตยคปจจบนน กลาวไดวาการกระทาของมนษยมสวนสาคญซงอาจเหนอกวาธรรมชาตททาใหการเกดนาทวม และอทกภยในหลายทองทมความรนแรงเพมมากขนอยางคาดไมถง สาเหตสาคญ ๆ ทขอกลาวถงคอ

1.โดยธรรมชาต มสาเหตสาคญ 3 ประเดนไดแก

1) การเกดฝนตกหนกเปนเวลานานหลายวนตอเนองกน ฝนในประเทศไทยสวนใหญไดมาจากลมมรสมตะวนตกเฉยงใต จากพายหมนเขตรอนทเกดในทะเลจนใตและยานมหาสมทรแปซฟกซงเปนพายจรทพดมาทางทศตะวนออกของประเทศไทย ไดแก พายไตฝน พายโซนรอน และพายดเปรสชน ตลอดจนฝนโดยพายหมนทเกดขนเปนครงคราวในอาวเบงกอลแลวพดเขาประเทศไทย พายทนาฝนปรมาณมากเขามาตกในภมภาคตาง ๆ ทวประเทศจนเกดนาทวมใหญและอทกภยในแตละปนน จงไดแกพายจรทพดมาทางทศตะวนออกผานประเทศไทยซงทกภาคเมอไดรบฝนตกหนกเนองจากอทธพลของพายจรแตละประเภทดงกลาวแลว จะเกดนาไหลมาบนผวดนลงสลาหวย ลาธารและเเมนามปรมาณมาก จนบางปถงกบเกดอทกภยอยางรนแรงในทองทตาง ๆ สวนพายหมนจากอาวเบงกอลอาจจะเกดเปนครงคราวและพดผานเขามาตามแนวทศตะวนตกของประเทศไทยในบางป โดยนาฝนมาตกในบรเวณพนทตอนบนของลมนาเพชรบร แมนาแมกลอง แมนาสะแกกรง ฯลฯ หากปใดพายดงกลาวมกาลงแรง กจะนาฝนมาตกตามแนวทางทพายผานและทาใหเกดอทกภยในชวงตนฤดฝนได อนง นอกจากนนรองมรสมกาลงแรงทพาดผานประเทศไทย ตามแนวทศตะวนออก-ตะวนตกกเปนตวการสาคญทาใหเกดฝนตกหนาแนนตดตอกนหลายวนจนทาใหเกดอทกภยขนได เชนเหตการณอทกภยรนแรงทตวเมองนครราชสมา และอาเภอปกธงชย และอกหลายแหงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงไดเกดขนเมอปลายเดอนตลาคม 2553 ทผานมา

2) ลกษณะและสวนประกอบตามธรรมชาตของพนทลมนา ไดแก รปรางและขนาดของพนทลมนา ความยาวความกวางของพนทลมนาโดยเฉลย ระดบความสงและความชนของพนทลมนาและลานา รวมทงแนวทศทางการวางตวของพนทลมนารบกบแนวพายพดผานมากนอยเพยงใด เหลานลวนม

อทธพลโดยตรงตอการเกดนาทา และการเกดนาทวมตามทลมตาง ๆ เมอมฝนตกหนกเสมอ สาหรบ “ลมนา” ทกลาวถงนคอบรเวณหรอพนทภายในเขตแนวสนปนนา ซงเปนเขตทฝนตกลงมาแลวเกดนาทา กลาวคอ หากมฝนตกลง ณ บรเวณใดเกดเปนนาทาไหลไปรวมกบนาทาทเกดจากฝนตกทบรเวณอน แลวไหลลงไปสลานาของลมนาไหลลงสทตาตอไป โดยทวไปพนทลมนาตอนบนมกเปนพนทภเขาสงเรยกวา “ตนนาลาธาร”

3) เนองจากนาทะเลหนน โดยทวไปพนทราบลมสองฝงแมนาทอยหางจากปากอาวหรอทะเลไมมากนก ระดบนาในแมนาบรเวณนนมกจะอยในอทธพลนาขน-นาลงอนเนองมาจากนาทะเลหนน เมอนาทไหลหลากลงมาตามแมนาคราวใดมปรมาณมากและตรงกบชวงเวลาทระดบนาทะเลหนนสงเกนกวาปกต กอาจทาใหเกดสภาวะนาทวมและอทกภยแกพนททาการเกษตรและในเขตทอยอาศยบรเวณใกลกบปากแมนาอยางรนแรงได

2. โดยการกระทาของมนษย มมากมายหลายประเดน ไดแก

1) การบกรกแผวถางปาไมอนเปนทรพยากรหลกในบรเวณพนทตนนาลาธารหรอในเขตพนทลมนาทวไปเปนสาเหตสาคญทมนษยทาใหเกดอทกภยนาทวมอยางฉบพลนในบรเวณพนทตอนลาง การทผคนบกรกเขาแผวถางปาไมเพอประโยชนสวนตนตาง ๆ การกอสรางสงกอสรางในบรเวณพนทตนนาลาธารโดยมไดมการควบคมทด ตลอดจนการใชทดนไมเหมาะสมตามสมรรถนะของทดน เชนการทาการเกษตรกรรมบนพนทลาดชนในบรเวณตนนาลาธาร ฯลฯ เหลานทาใหเมอฝนตกนาฝนจะไหลบาตามลาดพนดน จากบรเวณพนทรบนาฝนลงสลาธารและลาหวยยางรวดเรว เปนเหตใหดนถกกดเซาะพงทลายมากบนา รวมกบกงไมตนไม และนาอาจไหลหลากมาอยางรวดเรวบาทวมพนทเกษตรและทอยอาศยในบรเวณพนทราบทางตอนลางอยางฉบพลนได ดงเชนเหตการณอทกภยเนองจากนาปาไหลหลากทเกดขนหลายครงในอดต นอกจากจะไดรบความเสยหายแกทรพยสนเปนจานวนมากแลว แตละปกมผเสยชวตเนองจากอทกภยลกษณะนเปนจานวนมากดวยเชนกน

2) การเปลยนแปลงสภาวะแวดลอมทมนษยทาขนเปนเหตทาใหพนทหลายแหงตองไดรบความเสยหายจากอทกภย เชน การใชทดนโดยไมมการควบคมนบวา เปนการเปลยนแปลงสภาวะแวดลอมทสาคญไดแก การขยายตวของเขตชมชนรกลาทางนา และการทาลายระบบระบายนาทมอยตามธรรมชาต พนทสวนใหญซงแตกอนเคยเปนพนทใชทาการเกษตร ประกอบดวยพนทลมมแองนา หนองบง และลาคลองธรรมชาต สามารถรบนาเขาและระบายนาออกจากพนทไดสะดวกมความสมดลตามสภาพธรรมชาตโดยไมมนาทวมขง ครนเมอมการพฒนาพนทดงกลาวใหเปนชมชนเมอง แหลงอตสาหกรรมและทอยอาศย มการถมดนปรบพนท สรางถนนสงกอสรางตาง ๆ ขยายตวออกไปเปนบรเวณกวางเปนเหตใหแองนา หนองบง และลาคลองธรรมชาตทงหลายถกทาลายหมดไป ไมมทรบนาหรอแกมลงตามระบบธรรมชาต และยงมมลเหตสาคญอกคอภายในเขตชมชนทตงใหมหลายแหงมกไมไดสรางระบบการ

ระบายนาออกจากพนทใหเหมาะสมและมประสทธภาพแทน ดงนน เมอเกดฝนตกหนกจงทาใหเกดนาทวมขงนานและความเสยหายยอมบงเกดตดตามมา

3) การกอสรางบานเรอน ถนน และสงกอสรางตาง ๆ กดขวางทางนาไหลหรอบกรกทางนา เปนเหตสาคญททาใหนาจานวนมากไหลไมสะดวก กเปนตนเหตของการเกดอทกภยทรนแรงได เชนอทกภยทบานนากอ-นาชน อาเภอหลมสก จงหวดเพชรบรณ และอทกภยทหวยแมสรวย อาเภอวงชน จงหวดแพร เมอปพ.ศ. 2544 ซงราษฎรจานวน 200 คนเศษตองเสยชวต และบานเรอนราษฎรเหลานนแทบทงหมบานถกนาพดพงทลายไปกบนารวมหลายรอยหลงคาเรอน ถาหากราษฎรตงถนฐานปลกบานเรอนในทสงไมอยชดรมลานาเกนไป และสงกอสรางตางๆ สรางไมกดขวางทางนาอยางมากมายแลว ภยพบตดงกลาวกไมนาจะเกดขน

4) กรณแมนาลาธารมสภาพตนเขนและถกบกรก เปนเหตสาคญทาใหชมชนเมองและหมบานทอยรมลานาหลายแหงเกดปญหานาทวมมากกวาในอดต ซงเหตการณเชนนเปนทประจกษชดเจนวาปญหานาทวมนนเกดขนเปนประจาทกป เพราะแมนาลาธารตนเขน ขาดการบารงรกษาขดลอกใหนาไหลหลากไปไดสะดวก มสภาพสกปรกรกรกรงขาดการดแลเอาใจใสจากผรบผดชอบชมชนและผคนทเกยวของ และนอกเหนอจากนนผครอบครองทดนรมลานาสวนมากมกถอโอกาสถมดนบกรกทางนา ทาใหลานาทไหลผานชมชนมความกวางนอยลงไปอก ดวยเหตนจงทาใหนาจานวนมากทเคยไหลผานชมชนไปไดสะดวกตองมระดบนาเออลนสงมากขน แลวไหลบาเขาไปทวมพนทตาง ๆ มากกวาแตกอน

5) แผนดนทรด เนองมาจากพนทในเขตเมองหรอชมชนเจรญทมประชากรอาศยอยหนาแนน และมพนทอตสาหกรรมกระจายอยทวไปเปนบรเวณกวาง มกสบนาจากแหลงนาบาดาลขนมาใชอปโภคบรโภคและเพอการอตสาหกรรมมปรมาณมากในแตละป วธการดงกลาวนเปนสาเหตทาใหแรงดนของนาในแหลงนาบาดาลทระดบลกนนมคาลดตาลง ๆ จากนนนาในชนดนซงทบอยบนชนกรวดทรายทเปนแหลงนาบาดาลจะถายเทไหลเขาไปในชนกรวดทรายดานลางตามธรรมชาต เมอนาในชองวางของดนสญหายไปมากขน ๆ ชนดนดงกลาวจะคอย ๆ ยบตวลงทละนอยจนเกดแผนดนทรด ทาใหพนผวดนเปนแองมระดบตากวาปกตเปนบรเวณกวาง เชน พนทหลายแหลงในเขตกรงเทพมหานครและจงหวดใกลเคยง ซงเปนเหตใหนาทวมขงนานหลงจากเกดฝนตกหนก เพราะการระบายนาออกไปจากพนทไมสะดวกเหมอนแตกอน

สภาพปญหาอนเกดจากการบรหารจดการ ดงทเราไดเหนวาอทกภยนาทวมรนแรงทเกดขนแทบทกปทผานมา รวมถงปพ.ศ. 2553 น มลกษณะของภยทมความรนแรงหลายครงในทกภาคของประเทศสรางความสญเสยแกชวต และทรพยสนแตละปเปนจานวนมหาศาล แตละครงลวนมผลกระทบทางสงคมอยางมากมาย แตกยงไมมความชดเจนในดานขนตอนและกรอบการทางานเพอแกไขบรรเทาปญหาใหเบาบางลงแตอยางไร ในดานรฐบาลกลาวไดวาไมมนโยบายชดเจนเกยวกบเรองนอกทงหนวยงานของรฐทมภาระงานเกยวของในเรองนาทมอยจานวนมากในสงกดหลายกระทรวง กไมทราบวาหนวยงานใด

ควรมภารกจเปนเจาภาพในการแกปญหาอทกภยใหเบาบางลงตามทประชาชนจะหวงพงพาได ดงนน จงยงคงเปนปญหาทควรแกการพจารณาใหชดเจนตอไปเกยวกบปญหาดานองคกร และระบบการบรหารจดการทหวงผลสมฤทธได

จากสภาพปญหานาทวมทเกดเปนอทกภยดงกลาว สรปไดวามสาเหตใหญอย 2 ประการคอ เกดขนเนองจากการกระทาของมนษยซงมอยหลายรปแบบดงกลาว และอกสาเหตหนง เนองมาจากสภาพธรรมชาตทเกดฝนตกหนกมากกวาปกตในบางทองทในบางปซงเปนปรากฎการณตามธรรมชาตทอยเหนอการควบคมของมนษย ผมจงไดแตหวงวารฐบาลโดยหนวยงานและองคกรตาง ๆ ทเกยวของควรจกตองตระหนกถงภารกจในการแกไขปญหาใหจรงจงมากกวาทเปนอยในปจจบนน นบจากนไปควรตองจดใหมหนวยงานระดบนโยบายและหนวยปฏบตทรบผดชอบใหมความชดเจนมากขน ตองมการสนบสนนกาลงเจาหนาทและงบประมาณในการแกปญหานอยางถาวร จนกวาเราจะสามารถจดการแกไข บรรเทาภยไดผลเรยบรอยเปนรปธรรมไดในทกทองท

ยงมตอตอนตอไปครบ เกยวกบยทธศาสตรและมาตรการจดการปญหานาทวมและอทกภยทเหมาะสม ทผมเหนสมควรนาเสนอดวย

เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา ตอนท 3: การจดการปญหานาทวมและอทกภย (ตอ) “เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ตอนท 3 นผมยงคงนาเสนอเรอง การจดการปญหานาทวมและอทกภยตอจากตอนท 2 ซงไดนาเสนอไวแลวเมอสปดาหทผานมา โดยสาระสาคญทนาเสนอในตอนนเปนเรองราวของยทธศาสตร และมาตรการสาคญ ๆ ในการจดการแกปญหานาทวมและอทกภยใหหมดไปหรอบรรเทาปญหาทเกดใหลดเหลอนอยทสดนน เราควรจะมกระบวนการบรหารและดาเนนการแกปญหาทเปนรปธรรมทงในระยะสนและระยะยาวอยางไรกน มสาระสาคญ ๆ ดงตอไปน

1. กาหนดนโยบายและองคกรการจดการนาของชาตใหชดเจน จากสภาพปญหาเกยวกบนาทประชาชนทกภมภาคกาลงประสบอยในปจจบนน (การขาดแคลน

นาและภยแลง นาทวมและอทกภย และนาเนาเสย) กลาวไดวามสวนมาจากนโยบาย และแผนยทธศาสตรการแกปญหานาของรฐแตละสมยมความไมชดเจนและไมครอบคลมการแกปญหาในทกดาน ดงนนจงเปนเรองสาคญอยางยงทรฐบาลจะตองกาหนดนโยบายการจดการนาหรอกระบวนการแกปญหานาของชาตในทกดานใหมความชดเจน เพอสรางเปนกรอบแหงวธปฏบตระดบชาตใหบรรลเปาหมายทกาหนดในทกลมนาทวประเทศ

เมอเปนนโยบายระดบชาตทตองดาเนนการตอเนองไปไมวาจะเปนรฐบาลคณะใดชดใดเชนนแลวกควรทจะมการปรบปรงกลไกองคกรบรหารจดการนาเสยใหมใหมประสทธภาพ สรางเสรมกาลงบคลากร สนบสนนงบประมาณอยางพอเพยง ตลอดจนกลไกและกระบวนการจดการเชงบรณาการทเนนการมสวนรวมของทกฝาย และอกหลายดานทเกยวของ กควรจะไดมการพฒนาปรบปรงเสยใหมใหมประสทธภาพ เพราะมสงบอกเหตจากวกฤตการณนาทเกดขนซาซากทกปบงชวา การแกไขปญหานาของประเทศใหบรรเทาเบาบางลงหรอกาจดจนหมดสนใหครบทกดานตามนโยบายทกาหนด คงจะหวงผลสมฤทธไดยาก ถาหากไมมการปรบหรอปฏรปกลไกองคกรบรหารจดการนาระดบชาต และระบบการบรหารจดการเสยใหมใหมประสทธภาพ สาหรบรายละเอยดในการพฒนาปรบปรงกลไกตาง ๆ ทนาเสนอขางตน ผมขออนญาตยงไมกลาวถง ณ ทน

สาหรบนโยบายการจดการนาทวมและอทกภยน ผมมตวอยางของนโยบายแบบธรรมดา ๆ สาหรบทกรฐบาลสมควรกาหนดวา “มงแกไขปญหาพนทชมชนและพนทเกษตรกรรมในทกภาคของประเทศทไดรบผลกระทบจากปญหานาทวมและอทกภยเปนประจา อนเปนเหตใหประชาชนทอาศยอยในบรเวณดงกลาวและสภาวะเศรษฐกจตองไดรบความเดอดรอนและเกดความเสยหาย จนกวาปญหาจะบรรเทาหรอกาจดจนหมดสนไปดวยวธการทเหมาะสม” ซงรฐบาลชดใดทรบผดชอบบรหารราชการแผนดนจะตองบรหารจดการตามนโยบายทกาหนดนอยางตอเนองตราบจนกวาสภาวะปญหาจะไดรบการแกไขอยางสมฤทธผลทวถง จงขอนาเสนอใหทานผอานไดพจารณาครบ

2. จดทาแผนแมบทการจดการปญหานาทวมและอทกภย แบบบรณาการ เพอแกปญหาแตละพนทและชมชน แผนแมบทนหมายถงแผนหลกทแสดงถงยทธศาสตรการ

แกปญหามรายละเอยดระบกาหนดถงวธการและโครงการทสามารถนาไปปฏบต หรอดาเนนการอยางเปนรปธรรมได

แผนแมบทนไมใชแผนแบบคดคานงอยางทนยมทากน เปนแผนงานและวธการทผานการศกษา

วเคราะหในเชงเทคนควธการตาง ๆ แลวครบรอบดาน มความถกตองเหมาะสมทาแลวเกดประโยชนแกปญหาไดซงประชาชนในสงคมผมสวนรวมใหการยอมรบ ไมเกดผลกระทบตอประชาชนและสงคม หรอหากมผลกระทบกสามารถแกไขเยยวยาใหผไดรบผลกระทบมความพอใจได

ในปจจบนมพนทและบรเวณเกดภยเปนจานวนมากทรอการแกปญหา เพราะสวนใหญเมอ

เหตการณอทกภยผานไปกมกละเลยกนไมสนใจศกษาวเคราะหหาวธการแกปญหาทเปนรปธรรมแลวปฏบตการแกปญหาใหเสรจสน ดงนนบางแหงจงเกดภยแบบเดมซาในอก 2-3 ปตอมาจนผคนยานนนมกกลาวขานวาเปน “อทกภยซาซาก จงมความจาเปนทหนวยงานของรฐตองมการศกษาหาวธการ

บรรเทาภยอยางใดอยางหนง หรอหลากหลายผสมกนใหเหมาะสมแลวกาหนดเปนแผนแมบททดาเนนการตอไปใหชดเจน

และนอกจากนยงรวมไปถงบรเวณทมขอมลบงชวาเปนพนทเสยงภยแมวาภยรนแรงยงไมเกดก

ควรศกษาวเคราะหหาวธการปองกนหรอบรรเทาภยใหเหมาะสม แลวจดทาเปนแผนยทธศาสตรกาหนดทจะดาเนนการใหเหมาะสมตอไปดวย

3. กาหนดมาตรการแกปญหานาทวมและอทกภยใหเหมาะสม มาตรการแกปญหานาทวมและอทกภยเปนสงสาคญทหนวยงานและผเกยวของตองศกษาและ

วเคราะหใหเหมาะสมเสมอ ประกอบดวย

1) มาตรการแกปญหานาทวมและอทกภยดวยสงกอสราง มาตรการแกปญหาดวยสงกอสรางนมเปาหมายเพอปองกนและบรรเทานาทวมกรณเกดนาไหลหลากเกดนาทวมฉบพลนจนเกดความเสยหายแกชมชนและทรพยสน หรอบรเวณพนทคอนขางราบในการทนาในแมนาลาคลองมระดบสงในฤดนาหลากไมใหนาไหลบาเขาไปทวมพนททาความเสยหายแกพชทปลก หรอทวมพนทบานเรอนในเขตชมชนจนไดรบความเสยหายดวยโครงการหรอวธการทพจารณาแลววามความเหมาะสมกบสภาพทองท เกดผลกระทบทาลายสภาวะแวดลอมและธรรมชาตนอยทสด ตลอดจนเสยคาใชจายนอย และไดรบผลประโยชนคมตอการลงทน ดวยวธการอยางใดอยางหนงหรอหลายวธรวมกน ดงน

1.1) การกอสรางคนกนนา สรางดวยดนถมบดอดแนนมความสงพนระดบนาสงสดทเคย

เกดในอดต เปนวธปองกนนาทวมทนยมทากนมาชานาน คนกนนาจะขนานไปตามลานาโดยหางจากขอบตลงพอประมาณเพอกนนาทมระดบสงกวาตลงไมใหไหลบาเขาไปทวมพนททตองการปองกนนาทวมพนทชมชนโดยตรง

1.2) การกอสรางคลองผนนา คอการขดคลองสายใหมเชอมตอกบลานาทมปญหานาทวม เพอผนนาทงหมด หรองบางสวนทลนตลงใหไหลไปตามคลองผนนาทขดขนใหมไปลงลานาสายอน หรอระบายออกสทะเล แลวแตกรณ

1.3) การปรบปรงสภาพลานา โดยการปรบปรงและตกแตงลานาเพอชวยใหนาสามารถไหลตามลานาไดสะดวก หรอมกระแสนาไหลเรวขนเพอทในฤดนาหลากนาจานวนมากไหลมาตามลานาจะไดมระดบลดตาลงไปจากเดม เปนการบรรเทาความเสยหายเนองจากนาทวมได

กรณลานามแนวโคงมากเปนระยะทางไกล อาจขดทางนาใหมลดจากลานาดานเหนอโคงไป

บรรจบกบลานาเดมทบรเวณทายโคงใหมแนวตรงกลมกลนกบธรรมชาต ซงจะเปนทางนาใหมทแบงนา

จานวนมากใหไหลผานไปเองอยางสะดวกเนองจากมความลาดชนมากกวา ลานาเดมทมแนวโคงเมอมนาไหลผานนอยลงอาจเกดการตนเขน หรอมขนาดเลกลงไปเองตามธรรมชาต

1.4) การกอสรางเขอนเกบกกนา เพอเกบกกนาทไหลหลากมามากในฤดนาหลากไวในอางเกบนาทอยทางดานเหนอเขอนเปนการรองรบนาทไหลหลากจานวนมากในฤดฝนไวไมใหไหลหลากลงมาทนททนใดตามธรรมชาตจนทวมพนทสองฝงลานาทางตอนลาง สวนนาจานวนในเขอนเกบกกนาทเกบไวสามารถใชประโยชนเพอการชลประทาน และอน ๆ ไดเปนอยางดในฤดแลง

1.5) การระบานาออกจากพนทลม เพอระบายนาออกจากพนทลมหรอพนทมนาทวมขงอยเปนประจาใหสามารถใชทาการเพาะปลกพชได พนทดงกลาวสวนใหญมลกษณะราบลมคลายแองรบนาจากทสงหรอรบนาจากลานาเขาไปเกบขงไว แลวไมสามารถระบายออกไปไดหมดตามธรรมชาตจนเกดนาขงเปนระยะเวลานาน ในการระบายนาออกจากพนทลมมงานสาคญคอ งานขดหรอปรบปรงคลองระบายนาในพนท ใหระบายอกสลานาสายใหญหรอทะเลไดสะดวก

1.6) การอนรกษพนทตนนาลาธาร ประกอบดวยการอนรกษปาไมรวมกบการอนรกษดนและนาดวยวธการตางๆ จะทาใหพนทตนนาลาธารโดยทวไปสามารถดดซบนาไดมากขน เปนการชวยบรรเทาไมใหนาไหลหลากมาทนททนใดทวมพนทตอนลางไดระดบหนง

2) มาตรการแกปญหานาทวมและอทกภยดวยการไมใชสงกอสราง มเปาหมายใน

การปองกนและบรรเทาภยดวยการบรหารจดการดานตางๆใหสอดคลองกบสภาพธรรมชาตและรทนธรรมชาตของการเกดอทกภย ประกอบดวยการบรหารจดการสงกอสรางทดาเนนการไวแลวใหมประสทธภาพโดยทไมมการกอสรางสงกอสรางตางๆ ขนใหม ซงควรดาเนนการในวธการอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกน นอกเหนอจากการชวยเหลอสงเคราะหแบบฉกเฉนในขณะเกดภยและหลงเกดภย ดงตอไปน

2.1) กอนอนตองมการจดทาแผนทแสดงบรเวณนาทวมซาซากของลมนาตางๆ ใหมรายละเอยดชดเจน แสดงสภาพทางกายภาพของพนทบรเวณทเสยงภยนาทวม แสดงระดบความรนแรงของภยทเกดขนตามดชนชวดทกาหนดใหเหมาะสม เพอเปนขอมลสาคญในการบรหารจดการตอไป

2.2) จากแผนทเสยงภยนาทวมดงกลาว ศกษาวเคราะหถงชมชนและพนทในสภาพปจจบนวาควรจะจดการพนทเพอการใชประโยชนในลกษณะไหนอยางไร ดวยระบบการบรหารดานผงเมองและจดระบบประกนความเสยงทอาจจะเกดขนดวยธรกจประกนภย

2.3) กรณวเคราะหแลวพนทบรเวณกวางขวางถกนาทวมเสยหายทกปซงไมสามารถใชมาตรการแกไขดวยสงกอสรางไดเลยเชน พนททงกลารองไหบางสวน พนทสองฝงแมนายมบรเวณจงหวดสโขทย พษณโลก และพจตร พนทนาทวมรมแมนาปาสกบางแหงในเขตจงหวดเพชรบรณ พนทสองฝงแมนามลและแมนาชทเกดนาทวมและอทกภยเปนประจา ฯลฯ ควรพจารณาดาเนนการดงน

- ปรบระบบการปลกพชใหสอดคลองกบสภาพการมนาทวมนาน 1-2 เดอน

- ใชปรากฏการณธรรมชาตทเกดนาทวมพนทเพาะปลกเปนประจาใหเปนประโยชน คอ ปลอยใหนาทวมพนทตามสภาพธรรมชาตในฤดนาหลากแตเกษตรกรเจาของพนทแตละรายสามารถจดทาคนกนนารวมกบการขดดนเปนสระใหมขนาดใหญเกบนาไวใชตลอดฤดแลงแลวเปลยนระบบการเกษตรจากการปลกขาวมาเลยงปลาหรอปลกพนนากจะมรายไดมนคงกวามาก และพนทหลงนาลดแลวกมนาจากสระใหญปลกพชหนาแลงไดอก

2.4) กรณหมบานและชมชนตงอยทบรเวณเชงเขา มการปลกบานและสงกอสรางบกรกทางนา ทมกเกดนาปาไหลหลากลงมามากจากลมนาตอนบนพรอมกบดนถลมเปนประจาใหพจารณาโยกยายบานเรอนและสงกอสรางใหพนไกลไปจากตลง หรอบางบรเวณตงอยในบนทราบสภาพลานาเลกแคบและเกดนาปาไหลบาทาลายบานเรอนไปเกอบหมดพรอมกบชวตประชาชนจานวนมาก จาเปนตองจดตงหมบานขนใหมใหโยกยายหมบานไปอยในบรเวณพนทสงทใกลกบหมบานเดมจะเปนการเหมาะสมกวา เพอจะไดไมตองเสยงภยหรอเสยคาใชจายในสงกอสรางสาหรบปองกนภยโดยทไมอาจรบประกนไดวามความปลอดภยเทาทควรวธการนเรยกวา “หลบภย” ไมสกบธรรมชาต

2.5) สรางระบบพยากรณและเตอนภย มระบบบรหารจดการและการพฒนาเทคโนโลยการพยากรณและเตอนภยใหเหมาะสมมประสทธภาพดงน

- ระบบพยากรณและแจงเตอนภยนาทวมจากความสมพนธระหวางปรมาณนาฝนกบนาทาทจะเกดบาทวมตลงเพอการเตอนภยใหประชาชนทราบลวงหนา มความละเอยดออนขนอยกบสภาพภมประเทศและลกษณะการเกดนาทวมในแตละลมนา

- ระบบสญญาณเตอนภยนาปาไหลหลาก เปนระบบการเตอนภยเวลาจะเกดนาไหลหลากสาหรบทองถน ขนอยกบลกษณะทางภมศาสตรของแตละทองถน ความถและความรนแรงของฝนทตก ระยะเวลาของฝนทตก เพอใหประชาชนในพนทสามารถรบรกอนการเกดภยพบตและมเวลาเพยงพอในการอพยพหนภย อาจเปนระบบการเตอนภยทมราคาถกและงายตอการดาเนนการ หรอเปนระบบเตอนภยแบบอตโนมตทมตวตรวจจบเงอนไขสภาพแวดลอม ฝนทตก แลวรายงานเขาสคอมพวเตอร ขนอยกบวตถประสงคของการใชงานและความเหมาะสม

เรองการเตอนภยดงกลาว หลายหนวยงานไดมการจดทาและพฒนาขนมาใชงานแลว แตจาก

เหตการณการเกดนาทวมและอทกภยในป 2553 ซงสรางความเสยหายอยางรนแรงและประชาชนเสยชวตเปนจานวนมากนน กไดรบการวพากษวจารณจากสงคมคอนขางมากวา ระบบการจดการเตอนภยใหประชาชนทราบลวงหนาของทางราชการชางไมมประสทธภาพเทาทควรเลย จงสมควรพจารณาปรบปรงใหมความทนสมยทงเรองของอปกรณเครองมอและกระบวนการบรหารจดการทตองเปนเอกภาพดวย

อนง ผมขอใหขอสงเกตวาในปจจบนและตอเนองในอนาคต ประเทศไทยมภารกจการแกปญหานาทวมและอทกภยมากทตองทาในหลายยทธศาสตรหลายมาตรการใหเหมาะกบสภาพปญหาและทองถนซงมความแตกตางกน แตเราไมมหนวยงานระดบนโยบายและหนวยงานปฏบตเปนเจาภาพรบผดชอบเฉพาะเรองการจดการนาทวมและอทกภยอยางชดเจนเลย จงถงเวลาทผบรหารประเทศควร

ตองวเคราะหถงองคกรและระบบการบรหารจดการ เพอความหวงใหการแกปญหาตางๆ ดาเนนไปอยางมเอกภาพเปนการถาวรและสามารถขบเคลอนมาตรการแกปญหาตามทกลาวขางตนนนบงเกดผลสาเรจอยางเปนรปธรรมในทกทองททมปญหา

“เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ทผานมาผมไดนาเสนอถงเรองการจดการปญหานาทวม

และอทกภยกอนเปนอนดบแรกไปแลวนน กเพอใหสอดคลองกบวกฤตการณนาทวมและอทกภยปนท

เพงเกดขนในหลายสบจงหวดเกอบทวประเทศกระจายไปเกอบทกภาค ซงไดทาความเสยหายใหกบ

พนทชมชนเมองและพนทเกษตรกรรม ทรพยสนตาง ๆ ตลอดจนมประชาชนเสยชวตเปนจานวนมากนน

ประกอบดวยเรองราวสาคญอนเปนสาเหตททาใหเกดปญหากบยทธศาสตรและมาตรการสาคญในการ

จดการปญหานาทวมและอทกภยใหหมดไปหรอบรรเทาใหลดเหลอนอยทสด เราควรจะมกระบวนการ

บรหารและดาเนนการแกปญหาทเปนรปธรรม ทงในระยะสนและระยะยาวกนอยางไร เสนอใหทานผอาน

ไดพจารณาคอนขางครบถวนพอควรแลวนะครบ

“เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ตอนท 4 ขอนาเสนอเรองปญหาความแหงแลง ภยแลง

และการขาดแคลนนา กอนทกลาวถงเรองราวเกยวกบการจดการแกปญหาการขาดแคลนนาจดหานาใหมใชอยางพอเพยง และการแกปญหาภยแลงวาตองทาในหลายยทธศาสตรหลายมาตรการใหเหมาะสมกบสภาพธรรมชาตและทองถนซงมความแตกตางกนใหบรณาการอยางเปนระบบกนอยางไร และกอนอนกสมควรทเรามารจกความหมายของคาวา “ความแหงแลง” “ภยแลง” และ “การขาดแคลนนา” วามความสมพนธเกยวของกนอยางไรใหมากขนสกนดกอนนะครบ

“ความแหงแลง” ในทางอตนยมวทยาหมายถง สภาวะการขาดฝนอยางผดปกต หรอมฝนตก

ในปรมาณตากวาปรมาณฝนตกเฉลยมาก โดยสภาวะดงกลาวเกดขนมระยะเวลายาวนานกวาปกตทควรจะเปน และเกดครอบคลมพนทเปนบรเวณกวาง

จากนยามดงกลาว สามารถอธบายถงสาเหตของการเกดความแหงแลงไดงาย ๆ วาเกดจากการ

ขาดฝน หรอปรมาณฝนตกมคาตากวาเกณฑปกตมาก ซงในประเทศไทยปรมาณฝนทตกจะมมากหรอนอยขนอยกบปจจยหลายประการ ทสาคญไดแก

1) พายหมนเขตรอน (พายไตฝน พายโซนรอน หรอพายดเปรสชน) จากสถตทผานมาโดย

เฉลยทกปจะเกดพายหมนเขตรอนเคลอนเขาสประเทศไทยปละประมาณ 3-4 ลก ถาปใดมพายหมนเขตรอนเคลอนเขามานอยหรอไมเคลอนผานเขามาเลยจะเปนสาเหตสาคญทาใหเกดฝนตกนอยกวาปกต

ทงนปรมาณฝนทเกดเนองจากพายดงกลาวกขนอยกบทศทาง ขนาด และความแรงของพายแตละลกดวย

2) รองมรสมหรอรองความกดอากาศตา ในแตละปรองมรสมจะเคลอนทตามแนวดวงอาทตยพาดผานประเทศไทยในชวงฤดฝน ซงชวยทาใหเกดฝนตกตามปกต หากปใดรองมรสมมกาลงออน หรอเคลอนออกไปพาดผานนอกเขตประเทศไทยเรวกวาปกต เปนอกสาเหตหนงททาใหปรมาณฝนตกมคานอยกวาปกต และเกดความแหงแลงขนได

3) ฝนทงชวง ระหวางปลายเดอนมถนายนถงปลายเดอนกรกฎาคมปกตจะเกดฝนทงชวง

เปนประจาอาจนานประมาณ 2 สปดาหถงหนงเดอน ทงนเนองจากชวงเวลาดงกลาว รองมรสมเลอนขนไปพาดผานบรเวณประเทศจนตอนใต จงทาใหฝนตกในประเทศไทยลดลงโดยทวไป หากปใดมฝนทงชวงเกดขนนานกวา 2 สปดาห ยอมกอใหเกดความเดอดรอนตอเกษตรกรทเรมเพาะปลกหรอปกดาขาวกลาแลว หากมฝนทงชวงนานเปนเดอนเชนใน พ.ศ.2522 2530 2534 2536 2542 ฯลฯ กทาใหเกดความแหงแลงรนแรงไปทวประเทศได

นอกจากปจจยททาใหเกดฝนตกโดยตรงดงกลาวแลว สภาวะโลกรอนซงกอใหเกดการ

เปลยนแปลงสวนผสมของบรรยากาศไดแก คารบอนไดออกไซดและโอโซน ฯลฯ รวมทงสภาวะทนาทะเลหรอมหาสมทรตามแนวศนยสตรเยนลงกวาปกต เหลานเปนเหตใหระบบการหมนเวยนของบรรยากาศเปลยนแปลงไป อาจมผลตอเนองทาใหเกดฝนตกนอยลงในบางพนท

สาหรบความแหงแลงในประเทศไทย โดยปกตจะเกดขน 2 ชวง คอ 1) ชวงฤดหนาวจนถงฤดรอน คอระยะตงแตสนสดฤดฝน (ครงหลงของเดอนตลาคม) เปน

ตนไป ซงประเทศไทยตอนบนจะมปรมาณฝนลดลงเปนลาดบ และมฝนตกนอยจนกระทงเขาสฤดฝนใหมอกครงหนงในชวงกลางเดอนพฤษภาคมของปถดไป โดยลกษณะความแหงแลงเชนนจะเกดขนเปนประจาทกป

2) ประมาณกลางฤดฝน (ปลายเดอนมถนายนถงปลายเดอนกรกฎาคม) จะมฝนทงชวง

เกดขนประมาณ 2 สปดาหถงหนงเดอน ซงถาปใดเกดฝนทงชวงนานจะทาใหมผลกระทบตอการเกษตรมาก พชทกาลงเจรญเตบโตจะขาดนา เหยวเฉาและแหงตายในทสด สภาวะฝนแลงลกษณะนจะเกดขนเฉพาะทองถน หรอเปนบางแหงบางบรเวณ แตอาจมบางปทครอบคลมเปนบรเวณกวางเกอบทวประเทศ

สวน “ภยแลง” คาททางราชการและผคนในสงคมยคปจจบนนมกกลาวขานกนเปนประจานน หมายถงภยธรรมชาตทเกดจากสภาวะอากาศแหงแลงผดปกต จากภาวการณเกดฝนตกนอยจนเปน

เหตใหเกดการขาดนาเปนระยะเวลานาน หรอหมายถงภยทเกดจากการขาดแคลนนาในพนทใดพนทหนงเปนเวลานาน จนกอใหเกดความเดอดรอนเสยหาย และสงผลกระทบตอชมชนอยางมากโดยสาเหตของการเกดภยแลงนน อาจเกดขนเองตามธรรมชาตหรอเกดขนจากการกระทาของมนษยกได

สาหรบ “การขาดแคลนนา” หมายถง ภาวการณขาดแคลนนาหรอ แหลงนามนาไมเพยงพอทจะตอบสนองความตองการของกจกรรมตาง ๆ ทตองใชนา อนอาจนาไปสสภาวะภยแลงในพนท ปญหาการขาดแคลนนาในประเทศไทยมโดยสรปไดแก การขาดแคลนนาใชเพอการอปโภคบรโภคหรอนาดมนาใชของผคน ทงในทองถนทมความเจรญ และสาหรบราษฎรในหมบานชนบทหางไกล การขาดแคลนนาเพอการเกษตร ทสาคญคอการขาดแคลนนาใชเพาะปลกพชในฤดแลงของทองถนตาง ๆ เกอบทวประเทศ ซงตามธรรมชาตแลวจะไมมนาพอเพยงยกเวนในเขตโครงการชลประทานทมแหลงนาสนบสนนอยางสมบรณเทานน นอกจากนน บางปทแหงแลงเราอาจไดยนภาคอตสาหกรรมโดยนคมอตสาหกรรมรองวามนาไมพอใช ทาใหตองแยงนาจากภาคการเกษตรและแหลงนาของชมชน

ประเทศไทยในอดตกลาวไดวา ไมคอยรจกกบการขาดแคลนนาเพอการดารงชวต หรอตองประสบกบภาวะวกฤตนาขาดแคลนอยางรนแรงบอยนก แตปจจบนเนองดวยมความเปลยนแปลงของสภาพลมฟาอากาศอนมผลกระทบตอโลกและประเทศไทย ทแตละปมกมความวปรตแปรปรวนเกดขนในหลายภมภาคของโลก ซงรวมทงประเทศไทยดวยทมกประสบกบความแหงแลงรนแรงอยเสมอ และประกอบกบปจจบน เนองดวยมความเปลยนแปลงของวถชวตคนไทยทวประเทศและจานวนประชากรทเพมขนอยางมากมาย จงทาใหสภาพธรรมชาตและแหลงนาทวไปทคนไทยพงพาอาศยเพอการยงชพ หลายแหงมสภาพถงขนวกฤตปรากฏใหเหนทวไปแลว ทกวนนประชาชนตามชนบท ในเมอง และเขตอตสาหกรรม มความตองการใชนามากขน แตปรมาณและคณภาพของนาทมใหใชไดโดยเฉพาะอยางยงในฤดแลงหลายทองทมสภาพเปนทนาวตก แตขณะเดยวกนการสรางงานพฒนาแหลงนาและจดหานารปแบบและขนาดตาง ๆ เพมขนกมปญหาและอปสรรคหลายดาน รวมทงการจดการเพอแกปญหาทงระดบหนวยงานของรฐ และองคกรภาคประชาชนตาง ๆ กยงไมมความสอดคลองกน ขาดความเปนเอกภาพในการรวมมอแกไขปญหาสาคญของบานเมอง จนดเหมอนวาเราคงจะดาเนนการแกปญหานาขาดแคลนตามทประชาชนทองถนตาง ๆ มความตองการใหสาเรจลลวงในระยะอนใกลนไมได ซงในทนผมขอสรปถงสภาพปญหาทสาคญมดงน

1) การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศและสงแวดลอมทาใหเกดความแหงแลง ซงหากปใดมปรมาณฝนตกนอยและหมดเรวกวาปกตหรอไมตกตามฤดกาล ฝนตกไมกระจายอยางสมาเสมอหรอฝนไมตกทงชวงยาวนาน เปนเหตทาใหเกดปญหาการขาดแคลนนา

2) ความตองการใชนามมากขนเนองจากความเจรญของบานเมอง และจานวนประชากรทเพมขน เปนเหตใหปรมาณนาใชเพอการเกษตร เพอการอปโภคบรโภค และเพอกจกรรมตาง ๆ ของทกภาคมความตองการมากขนทกป ทาใหปรมาณนาทมสารองไวและความตองการในการใชนาไมสมดลกน ประกอบกบมการขยายตวทางเศรษฐกจโดยภาคอตสาหกรรมและภาคธรกจบรการไดมการขยายตวเพมขนพรอม ๆ กน ยงทาใหเกดการแกงแยงกนใชนาในสาขาการผลตตาง ๆ มากยงขนดวย

นอกจากนน ผใชนาในกจกรรมตาง ๆ ยงขาดจตสานกในการใชนาอยางประหยด ขาดวนยของ

ผใชนาอยางถกตองรวมทงไมรจกอนรกษนาทถกวธดวย เปนสาเหตสาคญดานหนงซงทาใหมนาไมพอใช

3) แหลงเกบกกนาตามธรรมชาตและทกอสรางไวมไมเพยงพอหรอไมกระจายไปทว ถาปใด

มฝนตกนอยปรมาณนาทเกบกกกจะนอยตามไปดวย ถงแมรฐบาลจะมนโยบายกอสรางแหลงเกบนาขนาดใหญ ขนาดเลก อกหลายแหงตามลมนาตาง ๆ กตาม แตเนองจากปญหาสงแวดลอมและการอพยพโยกยายราษฎรทไดรบผลกระทบถกนาทวม ทาใหโครงการหลายโครงการตองยกเลกไป อกทงพนททเหมาะสมในการสรางเขอนหรออางเกบนากมจากด และสวนใหญมกอยในเขตปาไมทเหลออยนอย การอนรกษจงมผลทาใหโครงการกอสรางทกาหนดไวระงบลง หรอตองลาชาออกไป การขาดแคลนแหลงเกบกกนาผวดน เชน อางเกบนาตามลมนาตาง ๆ เนองจากสภาพภมอากาศ แหลงนา สภาพสงคมและสงแวดลอมไมเอออานวย หรอมอปสรรคในการพฒนา อกทงไมคดทาใหหลากหลายรปแบบ เชน สระเกบนาททาไดอยางไมจากด เหลานเปนสาเหตสาคญทาใหการเกบกกนาไวใชไมเปนไปตามเปาหมายทวางไว จงมนาไมเพยงพอกบความตองการเพอกจกรรมตาง ๆ ในฤดแลง จงสมควรทรฐและหนวยงานทเกยวของตองปรบเปลยนแนวคดเกยวกบเรองนเสยใหม

4) นอกจากนน แหลงนาธรรมชาต เชน หนอง คลอง บง ทเคยใชเปนแหลงนาเพอการ

เพาะปลกและอปโภคบรโภคมกตนเขน ขาดการเอาใจใสจากผใชนาอยางถกตอง ถกละเลยและถกบกรกนาพนทขอบหนอง บง ไปใชเปนประโยชนสวนตว ซงการแกไขเกยวพนผบกรกโดยผดกฎหมายเมอนาทหนองบงสาธารณะมาพฒนากนบวามอปสรรคมากมายในปจจบน

5) การทาลายปาตนนาลาธารและแหลงนาตามธรรมชาต เมอปาไมตนนาลาธารถกทาลาย

ลง จงเปนเหตใหพนทตนนาซงเปนแหลงกาเนดนาไมมปาดดซบนาหรอชลอนาฝนใหซมลงไปเกบกกไวในชองวางของดนไดมากเหมอนแตกอน ลานาลาธารจงเกดความแหงแลงและไมมนาไหลในฤดแลง

สาหรบพนทปาธรรมชาตทมความอดมสมบรณในบรเวณตนนาลาธารนนแมวาสภาพภมประเทศ

จะเปนภเขาสงชนเพยงใด ปาไมกชวยอนรกษดนและนาไดอยางมประสทธภาพยงความรวนซยของดนในพนทปาไมและซากผพงของพช จะทาใหนาถกดดซบและชวยใหนาไหลลงในดนไดจานวนมาก ซง

นอกจากจะเกดผลดตอการลดปญหาอทกภยระหวางฤดฝนไดเปนอยางดแลว ในฤดแลงลานาลาธารเหลานนกจะมนาไหลหลอเลยงตลอดเวลาอกดวย

6) ปญหานาเสยจากแหลงอตสาหกรรมและชมชน การขยายตวของเมองและอตสาหกรรม

ทเกดขนอยางรวดเรว นอกจากจะมความตองการในการใชนาเปนจานวนมากเพมขนแลว ยงทาใหเกดนาเสยทระบายลงสแมนาลาคลองจากโรงงานอตสาหกรรมและชมชนโดยมไดมการบาบดเสยกอน กอใหเกดปญหานาเสยในลานาธรรมชาตขน ทาใหแมนาหลายสายซงเดมสามารถใชนาในการอปโภคได ไมสามารถนามาใชประโยชนไดอก เมอเกดปญหานาเสยแลวนอกจากตองสญเสยนาทเคยใชประโยชนไดแลวในการแกไข อาจตองปลอยนาคณภาพดในอางเกบนาลงมาเพอผลกดนนาเสยทาใหสนเปลองนาทควรจะนาไปใชประโยชนไดอกสวนหนงดวย

7) หากคนทกคนและผรบผดชอบในการแกไขไมตระหนกถงสภาพปญหา หากแผนการ

แกไขและการพฒนาตาง ๆ ตองชะลอ ลาชา และหยดดาเนนการเนองจากแกไขอปสรรคไมได สภาพการขาดแคลนนากจะยงทวความรนแรงขนทก ๆ ป และกอผลเสยหายแกทกชวตและประเทศชาตโดยสวนรวมตอไปนอยางไมจบสน

จากสภาพปญหาความแหงแลง ภยแลง และการขาดแคลนนา ทกลาวมาน สรปไดวามสาเหต

ใหญอย 2 ประการเชนกน คอ เกดขนเนองมาจากการกระทาของมนษยซงมอยหลายรปแบบ และอกสาเหตหนงเนองมาจากสภาพตามธรรมชาตทเกดสภาวะฝนแลงขนในประเทศไทยในบางปซงเปนปรากฎการณตามธรรมชาตทอยเหนอการควบคมของมนษย

สาหรบประเทศไทยเราไมมหมะตกเรามนาฝนเปนตนกาเนดของนาทปรากฎอยตามแหลงนา

โดยทวไป ทงแหลงนาผวดนและแหลงนาใตดนเปนผลผลตจากธรรมชาตทเราไมสามารถผลตเพมขนมา หรอลดปรมาณทมอยในธรรมชาตเองไดความตองการ ผมคดวาคนไทยทกคนมความเขาใจดวา บางปฝนตกชกตอเนองจะเกดความเสยหายเนองจากนาทวมทรพยสนและชมชน หรอบางปฝนแลงจนไมสามารถแบงปนนาไดอยางทวถงกมกเกดการแยงชงนาเพอนาไปใชประโยชนตาง ๆ ทาใหเกดผลกระทบตอการพฒนาดานเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

ดงนน สงสาคญทสด กอนจะมการคดสรางแผนยทธศาสตรและหามาตรการแกปญหาภยแลง

ปญหาการขาดแคลนนาทบรเวณใดหรอลมนาใดกตาม ผมมความเหนวาหนวยงานทกระดบและบรรดาองคกรตาง ๆ รวมทงทกฝายทเกยวของ ในเบองแรกทสดนควรจะไดมการวเคราะหถงสาเหตและปจจยสาคญททาใหเกดปญหาภยแลง ปญหาการขาดแคลนนาซงเกยวของกบธรรมชาตในภาพรวมของแตละภมภาคและของแตละทองท ความวปรตผนแปรของธรรมชาตตลอดจนสภาพภมสงคมและการกระทาของมนษยทมสวนสาคญทาใหเกดปญหา โดยตองวเคราะหและแยกแยะปญหาใหเขาใจอยางกระจางใน

ทกแงทกมมโดยไมมการบดเบอน เพอตแผสภาพปญหาของแตละทองถนหรอของแตละลมนาทม ใหเหนความเปนรปธรรมอยางชดเจน ตอไปหลงจากนนจงมารวมกนกาหนดหามาตรการและเทคโนโลยทเหมาะสมมาจดการหรอแกปญหาตาง ๆ ใหครอบคลมครบถวนเพมเตม โดยยดหลกการมสวนรวมของทกฝาย ทงภาครฐ เอกชนตลอดจนประชาชนในทองถนทประสบปญหา

สวสดครบ ผมกบผมอกในตอนตอไปครบ “เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ตอนท 5 น ขอนาเสนอเกยวกบหลกปฏบตการจดการ

แกปญหาการขาดแคลนนาจดหานาใหมใชอยางเพยงพอและการแกปญหาภยแลงวา เราควรตองทาในหลายยทธศาสตรและหลายมาตรการใหเหมาะสมกบสภาพธรรมชาตและทองถนซงมความแตกตางกนใหบรณาการอยางเปนระบบกนอยางไร เพอใหทกทองถนทก ลมนาทประสบปญหาการขาดแคลนนาและภยแลง สามารถจดการใหมนาใชอยางพอเพยงทวถงตามศกยภาพของพนท และมความจาเปนตองมการจดการเพอแกไขปญหาทงในระดบหนวยงานของรฐบาล องคกรของเอกชนตาง ๆ ใหมความสอดคลองกน ดวยความรวมมอ รวมแรงรวมใจกนอยางเปนเอกภาพในการรวมกนแกปญหาตาง ๆ เหลานใหจรงจงดวย

ผมขอยาครบ ผมไดกลาวไวตอนทายของตอนท 4 ทนาเสนอไปแลววาสงสาคญทสด กอนจะม

การคดสรางแผนยทธศาสตรและหามาตรการแกปญหาภยแลง ปญหาการขาดแคลนนาทบรเวณใดหรอลมนาใดกตาม ในเบองแรกทสด หนวยงานทกระดบและบรรดาองคกรตาง ๆ รวมถงทกฝายทเกยวของ ควรจะไดมการวเคราะหถงสาเหตและปจจยสาคญททาใหเกดปญหาภยแลง ปญหาการขาดแคลนนา ซงเกยวของกบสภาพธรรมชาตในภาพรวมของแตละภมภาคและของแตละทองท ความวปรตผนแปรของธรรมชาต ตลอดจนสภาพภมสงคม และการกระทาของมนษยทมสวนสาคญทาใหเกดปญหา โดยตองวเคราะหแยกแยะปญหาใหเขาใจอยางกระจางในทกแงทกมมโดยไมมการบดเบอน เพอตแผสภาพปญหาของแตละทองถนหรอของแตละลมนาทมใหเหนอยางเปนรปธรรมอยางชดเจนกอน หลงจากนนจงมารวมกนคดกาหนดหามาตรการและเทคโนโลยทเหมาะสมมาจดการหรอแกปญหาตาง ๆ ใหครอบคลมครบถวน โดยยดหลกการมสวนรวมของทกฝาย ทงภาครฐ เอกชน ตลอดจนประชาชนในทองถนทประสบปญหา

การจดการแกปญหาภยแลงการขาดแคลนนา ประกอบดวยงานและกจกรรมตาง ๆ ทสาคญ

ไดแก 1) การพฒนาแหลงนา หรอจดหานาเพอประโยชนตาง ๆ เพอใหประชาชนทกพนทม

นาใชในกจกรรมตาง ๆ อยางพอเพยงในทกฤดกาล ปจจบนทกปเราประสบปญหาการขาดแคลนนาโดยเฉพาะอยางยงในฤดแลง จงตองมระบบการจดการนาจากแหลงนาบาดาล และพฒนาแหลงนาผวดนเพอเกบกกนาในพนทตาง ๆ กระจายใหทวทกชมชนระดบหมบาน ตาบล อาเภอหรอจงหวด เพอใหม

แหลงนาใชในหนาแลงอยางเพยงพอในทกพนทลมนา และในแตละพนททเหมาะสมมศกยภาพ ซงการจดการแหลงเกบกกนาตองพจารณาในเหมาะสมกบสภาพพนทและสภาพภมประเทศทสามารถพฒนาได ตองไมเกดผลกระทบทาความเสยหายในดานอนจนยอมรบไมได จงจะมนาใชอยางยงยนตามวตถประสงค นคอกจกรรมหลกทตองดาเนนการใหเหมาะสมครบถวนในทกลมนา

2) การจดสรรและใชทรพยากรนาอยางมประสทธภาพและยตธรรม ในแตละพนทซงมนาตามธรรมชาตหรอนาจากแหลงนาตางๆ ทพฒนาไวจะตองมกระบวนการจดสรรนาทมอยแตละสภาวะไปใชใหเกดประโยชนสงสดกบกลมกจกรรมตาง ๆ ดวยความยตธรรม กระบวนการทจะดาเนนการจดสรร ควบคม กากบการใชนา ในแตละลมนาตองมความชดเจนเหมาะสมกบสภาวะการณของประเทศและชมชน ในดานเทคนควธการตองมการศกษา การวเคราะหแลวกาหนดรปแบบและมาตรการโดยประชาชนมสวนรวมใหชดเจน เพอใหกระบวนการจดสรรและใชทรพยากรนามประสทธภาพและยตธรรม

3) การอนรกษตนนาลาธาร ทรพยากรนาและแหลงนา หมายถง การดแลรกษาและฟนฟตนนาลาธาร ทรพยากรนา และแหลงนาทมอยตามธรรมชาตและแหลงนาทสรางขนไมใหมสภาพเสอมโทรมลงตามสภาพธรรมชาตและโดยการกระทาของงมนษย เพอใหตนนาลาธาร และทรพยากรนามสภาพการใชงานไดยนนาน เรมตงแตตองมการอนรกษตนนาลาธาร ตองรกษาหรอหยดยงไมใหเกดการทาลายระบบนเวศ เพอควบคมและรกษาใหพนทตนนาลาธารทเปนอางเกบนาธรรมชาตนสามารถรกษาสภาพการเปนอางเกบนาธรรมชาตใหได ตนนาลาธารหรอพนททมปาอดมสมบรณจะเปนแหลงเกบรวบรวมนาในฤดฝนไวในชองวางของดน แลวคอย ๆ ระบายลงสตนนาลาธารตาง ๆ ใหเกดมนาใชเองตามธรรมชาต สวนการอนรกษทรพยากรนาและแหลงนาตองดแลรกษาแหลงนาธรรมชาตและทสรางไวทวทกภาคมใหถกบกรก หรอมสภาพชารดทรดโทรมและตนเขน ปองกนและกาจดวชพชใหหมดไปจากแมนาลาคลองตาง ๆ ทงหมดดงกลาวขางตนเปนการอนรกษตนนาลาธาร และแหลงนาใหคงอยตามสภาพธรรมชาตใหดทสดเทาทจะทาได

การแกไขปญหาตาง ๆ ดงกลาว โดยขอเทจจรงแตละลมนาซงทรพยากรนาและทรพยากรอนท

เกยวของมความสมพนธเกยวของกนอยางใกลชด จาเปนตองใชความรหลายสาขาวชาเขามาชวยจดการ เชน ดานวศวกรรมศาสตร วทยาศาสตร เศรษฐศาสตร รฐศาสตร นตศาสตร สงคมวทยา ตลอดจนมนษยวทยา และในความหลากหลายของความรตาง ๆ นน การบรหารจดการทรพยากรนาตองเปนไปอยางมเอกภาพเปนอนหนงอนเดยวกน อกทงนโยบายการจดการดงกลาวทกฝายในสงคมทงภาครฐ ภาคเอกชนและประชาชน ตองมสวนรวมในการกาหนดและบรหารจดการทรพยากรนารวมกน โดยมวตถประสงคใหทกสวนของสงคมมทรพยากรนาใชอยางเพยงพอ ทวถงเกดประสทธภาพอยางเตมท และมความสมดลระหวางอปสงคและอปทานรถงคณคาของนา ซงการพฒนาและจดหานาใชเพอกจกรรมตาง ๆ กตองเปนไปในลกษณะควบคกบการอนรกษอยางแทจรงดวย

สาหรบการจดการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลงทสมฤทธผลในประเทศไทย ผมเหนสมควรตองมการปฏรปปรบปรงระบบและยทธศาสตรการบรหารจดการบางสวนทไมเหมาะสมกบกาลปจจบน ใหมความเหมาะสมกบสภาวการณทประชาชนทองถนตาง ๆ ไดรบความเดอดรอนทกปโดยเรงดวน ดวยแนวคดของนโยบายและมาตรการแกปญหาทตงอยบนฐานแหงความเปนจรง สามารถปฏบตไดโดยอาศยขอมล ความรอบรและสตปญญาของทกฝายทเขาใจในรากเหงาแหงปญหา มการบรหารเชงยทธดวยแนวคดและเทคโนโลยทเหมาะสม เรงรดดาเนนงานตามนโยบายใหบรรลเปาหมายทตองการใหทวทกลมนา มหลกและรายละเอยดทตองบรหารจดการในประเดนสาคญดงตอไปน

1. สรางจตสานกใหคนไทยตระหนกถงความสาคญของนา เพอพฒนาคณภาพชวต โดยมแผนสรางความรความเขาใจในเรองนา ทนาเปนองคประกอบสาคญของสงมชวตทกชนด หากไมมนากจะไมมชวต ทรพยากรนาจงนบวาเปนสงสาคญของชวตทกชวต เปนสงทมคณคาสงสงมคณประโยชนตอชวตเปนอยางยง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงหวงใยและทรงสนพระราชหฤทยในการจดการนาใหม

เพยงพอ ซงถอเปนปจจยสาคญในการดารงชวตมนษย “...หลกสาคญวา ตองมนา นาบรโภคและนาใช นาเพอการเพาะปลก เพราะชวตอยทนน ถาม

นาคนอยได ถาไมมนาคนอยไมได ไมมไฟฟาคนอยได แตถามไฟฟาไมมนา คนอยไมได...” เปนความตอนหนงในพระราชดารสพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชทานเมอวนท 17

มนาคม พ.ศ.2529 ณ พระตาหนกจตรลดารโหฐาน เปนพระราชดารสอยางตรงไปตรงมาททรงวางนาหนกใหกบเรอง “นา” ซงแสดงการทรงตระหนกถงความสาคญของนาตอความอยรอดของชวต ทงมนษย สตวและพช โดยนานนเปนองคประกอบของสงมชวต ถาไมมนาชวตกไมสามารถอยรอดได

ดงนน ผมมความเหนวา ทกคนควรจะตองรวมมอในการเรยนรทาความเขาใจเรองนา และการ

บรหารจดการนาทงดานปรมาณ และคณภาพนา ตลอดถงมาตรการการใชนาจากแหลงนารวมกนบนพนฐานของความเปนธรรม ความเสมอภาค และใหมการใชนาอยางมประสทธภาพโดยจะตองรวมแรงรวมใจกนรณรงคสรางจตสานกและรวมกนใชนาอยางประหยด ใชนาอยางรคณคา โดยมาตรการดาเนนการทสาคญมดงน

1) บรรจความรเกยวกบทรพยากรนาในหลกสตรการศกษาเพอใหเยาวชนเขาใจถงสภาพธรรมชาตของนาในลมนาตาง ๆ สภาพปญหาและกระบวนการแกไขซงจะไดชวยปลกฝงจตสานกใหตระหนกถงความสาคญและคณคาของนา และควรตอง

2) เสรมสรางความรความเขาใจใหประชาชนทวไปตระหนกถงความสาคญของทรพยากรนาและแหลงนา การใชนาอยางมประสทธภาพรคณคา ดวยประชาสมพนธใหความรแกประชาชนในเขตองคกรปกครองสวนทองถนทกแหงดวยเอกสารและสอความรเกยวกบการจดการนาในเขตทองถนของตน เพอใหเกดความเขาใจถงศกยภาพและสภาพปญหาเกยวกบนาในทองถนอยางถกตองชดเจน

2. กาหนดนโยบายการจดการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลงให

ชดเจน นโยบายคอ นยยะแหงวธปฏบต แสดงถงแนวทางทเปนหลกปฏบตเพอใหบรรลเปาหมายทกาหนด จากสภาพปญหาเกยวกบการขาดแคลนนาซงมไมพอใช และความเดอดรอนจากภยแลงทประชาชนเกอบทกภมภาคกาลงประสบอยทกปในปจจบน กลาวไดวามสวนมาจากนโยบายและแผนยทธศาสตรแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลงอยางถาวรของรฐบาลแตละสมยมความไมชดเจนและไมครอบคลมการแกปญหาในทกดานเหมอนกบการจดการนาทวมและอทกภยดงทกลาวมาแลวนน ดงนนจงเปนเรองสาคญอยางยงทรฐบาลจะตองกาหนดนโยบายหรอกระบวนการแกปญหานาขาดแคลนและภยแลงใหมความชดเจนเพอสรางเปนกรอบแหงวธปฏบตระดบชาต ใหบรรลเปาหมายทกาหนดในทกลมนา

สาหรบนโยบายการจดการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลงน ผมมตวอยางนโยบาย

นาเสนอเพอใหทานผอานไดพจารณาครบ วารฐบาลสมควรกาหนดทาใหครบรวมทง 3 นโยบายใหมความสอดคลองสมพนธกนและตองบรณาการรวมกนดวยดงน

1) มงแกปญหาความเดอดรอนของประชาชนและกจการตาง ๆ อนเนองมาจากการขาด

แคลนนาและภยแลง โดยการพฒนาและจดหานาจากแหลงนาตาง ๆ ทเหมาะสม ไดแก นาในบรรยากาศ แหลงนาผวดน และแหลงนาบาดาล ดาเนนการในพนทและลมนาทมศกยภาพโดยวธการทหลากหลายและเหมาะสม ทงในระยะเรงดวนและระยะยาว

2) เนนการจดสรรนาใหเหมาะสมและมความเปนธรรม จดลาดบความสาคญของการใชนาในแตละพนทโดยประชาชนมสวนรวม เพอใหมการใชนาอยางมประสทธภาพและยงยนภายใตกตกาการจดสรรทชดเจน

3) เรงรดใหมการอนรกษตนนาลาธาร ปรบปรงฟนฟและบรณะรกษาแหลงนาทมอยตามธรรมชาตและแหลงนาทรฐสรางไวไมใหมสภาพเสอมโทรมทงทอาจเกดขนเองตามธรรมชาตและโดยการกระทาของมนษย

ซงรฐบาลชดใดเขามารบผดชอบบรหารราชการแผนดนจะตองบรหารจดการและขบเคลอนงานท

ควรมตามนโยบายทงสามทกาหนดนอยางตอเนอง ตราบจนกวาปญหาจะไดรบการแกไขอยางสมฤทธผลทวถง

3. จดทาแผนแมบทการจดการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลง เพอแกปญหาแตละพนทและชมชน แผนแมบทคออะไรมจดมงหมายอยางไรผมไดกลาวไวแลวในตอนท 3 การจดการปญหานาทวมและอทกภย(ตอ)และผมตองขอยาอกครงวา แผนแมบทนไมใชแผนแบบคดคานงอยางทนยมทากน เปนแผนงานและวธการทผานการศกษาวเคราะหในเชงเทคนควธการตางๆแลวอยางครบรอบดาน มความถกตองเหมาะสมทาแลวเกดประโยชนแกปญหาได ซงประชาชนในทองถนผมสวนรวมใหการยอมรบ

ในปจจบนมพนทขาดแคลนนาและบรเวณเกดภยแลงเปนจานวนมากทรอการแกปญหา สวน

ใหญเรามกละเลยไมสนใจศกษาวเคราะหใหแจมชดเพอหาวธการแกปญหาทเปนรปธรรมมความยงยน แลวปฏบตการแกปญหาใหเสรจสน จงมจงหวดตาง ๆ เกดภยแลง และความเดอดรอนเรอการขาดแคลนนารนแรงซา ๆ กนแทบทกป จนผคนยานนนมกกลาวขานวาเปน “ภยแลงซาซาก” จงมความจาเปนทหนวยงานของรฐและทองถนตองมการศกษาหาวธการแกไขเยยวยาอยางใดอยางหนงหรอหลากหลายวธผสมกนใหเหมาะสม แลวกาหนดเปนแผนแมบททจะดาเนนการตอไปใหชดเจน

4. กาหนดมาตรการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลงใหเหมาะสม มาตรการ

แกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลง เปนสงสาคญทหนวยงานและผเกยวของควรตองศกษาและวเคราะหใหเหมาะสม มความสอดคลองกบสภาพภมศาสตรและสภาพธรรมชาตของแตละทองทและแตละลมนาเสมอ มาตรการแกปญหาเหลานเปนวธการทจะดาเนนการแกปญหาทมใหบงเกดผลสาเรจหรอสามารถลดปญหาใหบรรเทาเบาบางลง ดงนนทกวธการทนามาใชนนจะตองมความชดเจนสอดคลองกบสภาพความเปนจรงทงดานเทคโนโลยและสภาพสงคมของแตละพนท มรายละเอยดในประเดนสาคญคอ มาตรการจดหาและพฒนาแหลงนาทผมใครขอนาเสนอครบ

มาตรการจดหาและพฒนาแหลงนา มเปาหมายเพอจดหาและพฒนาแหลงนาชวยเหลอ

หมบานแหงแลงมนากนนาใชตากวาเกณฑมาตรฐาน และเพอสนบสนนการเกษตรทบรเวณตาง ๆ ของลมนา ซงแตละลมนาเมอศกษาสภาพภมประเทศ สภาพนาทา และศกยภาพแหลงนาทมแลว ทกพนทภายในลมนากจะทราบถงลทางการจดหานาชวยเหลอหมบานและพนทการเกษตรทควรดาเนนการตอไปวา สมควรจะดาเนนการดวยวธการใดจงจะเหมาะกบสภาพทรพยากรนา ภมประเทศ เศรษฐกจสงคมและสงแวดลอม ดวยวธการอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกน ดงน

1) กรณพนทเพาะปลกซงพชทปลกไดรบความเสยหายเปนบรเวณกวางเนองจาก เกด

ความแหงแลงยาวนานผดปกต นาในลานาลาธารตามธรรมชาตแหงขอดและไมมโครงการชลประทานชวยเหลอ มาตรการแกไขปญหาเฉพาะหนาไมใหพชผลไดรบความเสยหาย ไดแก การจดทาฝนเทยมหรอฝนหลวงชวยเหลอ

ในหลายปทผานมา คราวใดเกดความแหงแลงผดปกตในฤดแลงและตนฤดฝน การทาฝนหลวงชวยเหลอมสวนชวยพชผลของชาวไรชาวสวนหลายจงหวดไมใหไดรบความเสยหาย เนองจากการขาดแคลนนาผวดนไดมากทเดยว

2) สรางโครงการอางเกบนาขนาดตาง ๆ ซงอาจมขนาดใหญ ขนาดกลาง หรอขนาดเลก ในบรเวณทเหมาะสมกบสภาพภมประเทศ ศกยภาพของแหลงนาธรรมชาตทม ตลอดถงสภาพเศรษฐกจและสงแวดลอมของแตละทองถนทเอออานวยเหมาะสม โครงการอางเกบนาเกดจากการสรางเขอนปดกนทางนาซงสวนใหญมกกอสรางเปนเขอนดนถมบดอดแนน ปดกนระหวางหบเขาหรอเนนสง เพอกกเกบนาทไหลมาตามรองนา ลาธาร ลานาโดยทปรมาณนาในอางเกบนาทเขอนสามารถเกบกกไวไดขนอยกบความสงของเขอนแตละแหง และปรมาณนาทาของลานาทมตามสภาพธรรมชาต ประโยชนของอางเกบนา นอกจากแกปญหาการขาดแคลนนาเพอการเกษตรแลวยงเปนแหลงนาใชอปโภคบรโภคของประชาชน และเปนแหลงเพาะเลยงสตวนาดวย

ในปจจบน กลาวไดวางานอางเกบนา (สรางเขอนเกบกกนา) มขอจากดเรองสภาพภมประเทศ

และแหลงนา ตลอดจนผลกระทบกบชมชนและสงคมทยากในการจดการใหเหมาะสม หนวยงานภาครฐตองตระหนกความจรงวาทาไดนอยแหง และบางลมนาทาไมไดเลยไมวาจะเปนขนาดใหญหรอขนาดเลก

3) สรางงานทดนาคอฝายทดนา ฝายคอสงกอสรางปดขวางทางนาไหลเพอทดนาทไหลมาใหมระดบสงขน จนสามารถผนเขาไปตามคลองหรอคสงนาใหแกพนทเพาะปลกบรเวณสองฝงลานาไดสะดวก สวนนาทเหลอจะไหลขามสนฝายไปเอง ฝายทมความมนคงถาวรสวนใหญมกสรางดวยคอนกรต ในลานาทมนาไหลมาอยางเพยงพอและสมาเสมอตลอดฤดกาลเพาะปลกโครงการฝายทดนาจะชวยเหลอพนทเพาะปลกไดอยางมประสทธภาพ โดยฝายจะชวยทดนาในชวงทนาไหลมานอยและมระดบตากวาตลงนนใหสงขน จนสามารถผนเขาสคลองสงนาไปยงไรนาตอไป

ในปจจบน เนองดวยแมนาลาธารสวนใหญมกมระบบนเวศเปลยนแปลงไปจากอดตมาก ทาใหงานทดนา(สรางฝายทดนาหรอเขอนทดนา) มขอจากดเรองแหลงนา เพราะลานาตามธรรมชาตในประเทศไทยปจจบนสวนใหญมนาไหลไมตลอดป งานทดนาจงไมเกดประโยชนในฤดแลงเทาทควรเพราะไมมนาไหล 4) สรางโครงการสบนา (ดวยพลงงานไฟและพลงงานเครองยนต) สบนาจากแมนา แหลงนาธรรมชาตทมนาเพยงพอตลอดฤดกาลเพาะปลก ใหแกพนทเพาะปลกสองฝงลานาทอยนอกโครงการชลประทานใหมนาใชทาการเกษตรโดยเฉพาะอยางยงในฤดฝนเมอฝนทงชวง หากแหลงนานนมนาเพยงพอในฤดแลงกสามารถสนบสนนการเพาะปลกขาวนาปรงและพชผลตางๆได ซงงานสบนานกมขอจากดทตองมแหลงนาใหสบไปใชงาน จงมความเหมาะสมเฉพาะจดเฉพาะครงคราวเทานน 5) ขดลอกหนองและบง เปนงานขดลอกหนองและบงทตนเขนใหมความลกทสามารถเกบนาไดมากขน เพราะหนองและบงสวนใหญมกตนเขนเกดจากนาทไหลลงหนองและบงชะพาดนลงไป

ตกตะกอนทบถมกนทกป ทาใหเกบนาไดไมมากและมนาไมเพยงพอใชในฤดแลง ดงนน การขดลอกตะกอนดนในหนองและบงจงเปนวธการเพมปรมาณนาใหกบหนองและบงนนๆ นาในหนองและบงสามารถสบขนไปปลกพชผกสวนครว ใชเลยงสตว ใชเปนแหลงนาเพอเลยงปลา และใชเปนแหลงนาอปโภคบรโภคของหมบานอกดวย 6) สรางสระเกบนาในไรนาหรอสระเกบนาประจาหมบาน สระเกบนาคอแหลงเกบขงนาฝน นาทา หรอนาไหลออกมาจากดน โดยการขดดนใหเปนสระสาหรบเกบขงนา มขนาดความยาว ความกวาง และความลกของสระตามจานวนนาทตองการจะเกบกกไวใช สระเกบนาสวนใหญมความจนอย เหมาะทจะสรางในทองทซงไมสามารถสรางงานเกบกกนาประเภทอนได ในทองทซงไมมลานาธรรมชาตหรอสภาพภมประเทศไมอานวยใหทาการสรางอางเกบนาหรอทกกเกบนาประเภทอน ตลอดจนไมมหนองและบงทจะขดลอกเพอเกบกกนาเพม กควรพจารณาสรางสระเกบนาเพอเกบนาไวใชงานในฤดแลงใหทว กจะสามารถชวยแกปญหาภยแลงใหกบทองถนตางๆไดเปนอยางด อาจกลาวไดวาสระเกบนาเปนงานททาไดอยางไมจากด นาทเกบกกไวในสระ อาจเปนนาทไหลมาตามผวดน นาทาทไหลมาตามรองนาเลกๆ ตลอดจนนาทไหลพออกมาจากดนลงสสระ ซงนาในสระทเกบกกสวนใหญจะขงอยในสวนทขดลกตาลงไปจากดน โดยอาจมระดบนาเกบกกทสงกวาผวดนเพยงเลกนอย โดยขนอยกบสภาพภมประเทศและทาเลทสรางในแตละแหงเปนสาคญ นาในสระเกบนาสามารถนาไปใชปลกพชผกสวนครว ใชเลยงสตว ตลอดจนใชอปโภคบรโภคประจาหมบานและใชเปนแหลงนาเพอเลยงปลาไดดวย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงปญหาการขาดแคลนนาในไรนา ซงนบวนจะรนแรงมากขน การทาอางเกบนา ฝายทดนา หรอการขดลอกหนองและบง ซงตามธรรมชาตมจากดไมอาจจดหาแหลงนาใหพอเพยงแกราษฎรทมถนฐานกระจายอยโดยทวไป ดงนนจงพระราชทานพระราชดารในการขดสระเกบนาในไรนาของเกษตรกรแตละรายเพอเกบไวใชทาการเกษตรผสมผสานแทนการทานาปลกขาวเพยงอยางเดยว จะไดมของกนเปนอาหารภายในครวเรอนตลอดป หากมผลผลตเหลอกขายเปนรายได โดยงานสระเกบนากบระบบทาการเกษตรแบบผสมผสานลกษณะนมพระราชกระแสรบสงวาเปน “ทฤษฎใหม”ในปจจบนมการขยายผลไปในพนทตางๆทวประเทศ 7) การพฒนานาบาดาลเพอการอปโภคบรโภคและการเพาะปลก ทองทใดมศกยภาพและคณภาพนาบาดาลเหมาะสมใชอปโภคบรโภคไดใหวางแผนขดเจาะนาบาดาลใหครบทกหมบานทขาดแคลนนาใชอปโภคบรโภคแลวพฒนาจดทาระบบประปาหมบาน ทองทใดมแหลงนาบาดาลทใหปรมาณนามากและมคณภาพนาดจะเปนแหลงนาทสาคญสามารถนามาใชรวมกบนาผวดนเพอสนบสนนการเพาะปลกได ทงพนทในเขตชลประทานและนอกเขตชลประทาน หลายทองทใชเปนแหลงนาหลกและเปนแหลงนาเสรม เชน พนทลมนาเจาพระยา ลมนาปง

ลมนายม และลมนานาน ฯลฯ รวมปละหลายรอยลานลกบาศกเมตร จงจาเปนทหนวยงานรบผดชอบดานนาบาดาลตองมมาตรการบรหารจดการนาบาดาลเพอการเกษตรทชดเจน เพอสรางรายไดใหกบเกษตรกรในทองททมศกยภาพการใชนาบาดาล และกากบดแลการใชทรพยากรนาบาดาลใหมความมนคงยงยน ไมเกดผลกระทบตอแหลงนาบาดาลและสงแวดลอม

เหลานคอหลกปฏบตการจดการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลงทสาคญ ซงเราจะจดการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลงใหบรณาการกนไดอยางไร ในยคปจจบนยงคงมปญหามากมาย ซงในหลายประเดนทนาเสนอมาทงหมดน เปนเพยงสวนหนงในสาระสาคญทควรกลาวถงกอนเทานน ดวยความมงหวงทจะใหเนนปรชญาและแนวคดทางเทคโนโลย นาทางไปสการเปลยนแปลงระบบการบรหารจดการทมงสประสทธภาพและคณภาพอยางแทจรง ทหนวยงานของรฐและผมสวนเกยวของควรจะจดการใหมทรพยากรนาใชอยางเพยงพอและทวถงตามศกยภาพของพนทและความตองการในทกลมนา โดยใหทกสวนในสงคม ทงภาครฐ ภาคเอกชน ชมชนและประชาชนทวไป มสวนรวมในการจดการนาอยางมเอกภาพเปนอนหนงอนเดยวกน

าก “เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ตอนท 5 หวขอเรอง กาหนดมาตรการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลงใหเหมาะสม วาควรดาเนนการอยางไรบาง ซงผมไดกลาวถง งานอางเกบนา (สรางเขอนเกบกกนา) งานสรางฝายทดนา งานโครงการสบนา รวมทงงานขดลอกหนองและบงตางมขอจากดเรองสภาพภมประเทศสภาพแหลงนาทมกไมสมดลกนซายงมผลกระทบสงทาใหทาไดนอยแหงไมกระจายไปทวทกพนททประสบการขาดแคลนนาและภยแลง สวนสระเกบนาแมวาจะมความจนอยแตกสามารถสรางไดทกหมบานเกอบทกสภาพภมประเทศทตองการนน

ดงนน “เหลยวหลงแลหนา แกปญหานา” ตอนท 6 จงขอนาเสนอเรอง สระเกบนา : งานททาไดอยางไมจากด ใหทานผอานทราบถงเรองราวของงานสรางสระเกบนาสาหรบชมชนและในไรนาในเนอหาทนารและมความสาคญ ซงตองมวธการคดและดาเนนการใหถกตองตามหลกการอยางแทจรงวาควรทาอยางไร เพอใหงานสระเกบนาทสรางนนเกดประโยชนกบชมชน และแกปญหาภยแลงไดอยางสมฤทธผล โดยผมไดพยายามเขยนใหอานแลวสามารถเขาใจไดงาย สาหรบองคกรปกครองสวนทองถน กานน ผใหญบาน และประชาชนทวไปทมความสนใจเพอใชประกอบการทางานเกยวกบการจดหาแหลงนาขนาดเลกประเภทสระเกบนานไวใชในหมบาน และตาบลทประสบปญหาขาดแคลนนาใชหรอภยแลง มรายละเอยดดงตอไปนครบ

1. สระเกบนาคออะไร

สระเกบนา คอแหลงเกบขงนาฝน นาทา หรอนาไหลออกมาจากดน โดยการขดดนใหเปนสระสาหรบเกบขงนา มขนาดความยาว ความกวาง และความลกของสระ ตามจานวนนาทตองการจะเกบกกไวใช

สระเกบนาสวนใหญมขนาดจนอย จงเหมาะทจะกอสรางในทองทซงไมสามารถจดสรางงานเกบกกนาประเภทอนได ในทองทซงมลานาธรรมชาตหรอสภาพภมประเทศไมอานวยใหทาการกอสรางอางเกบกกนา หรอทเกบกกนาประเภทอน ตลอดจนไมมหนองและบงทจะขดลอกเพอเกบกกนาเพม

นาทเกบกกไวในสระอาจเปนนาทไหลมาตามผวดน นาทาทไหลมาตามรองนาเลก ๆและนาทไหลซมหรอไหลพออกมาจากดนลงสสระ รวมทงบรเวณทมระดบนาใตดนอยตนในฤดแลง ซงนาในสระทเกบกกสวนใหญจะขงอยในสวนทขดลกตาลงไปจากผวดนโดยอาจมระดบนาเกบกกทสงกวาผวดนเพยงเลกนอย หรอในบางทองทอาจจะเกบขงนาทงหมดไวตากวาผวดนธรรมชาต โดยขนอยกบสภาพภมประเทศและทาเลทกอสรางในแตละแหงเปนสาคญ

งานกอสรางสระเกบนาโดยทวไปจะประกอบดวยงานขดดนเปนสระ แลวนาดนทขดสวนหนงนนมาถมเปนคนลอมรอบขอบสระ หรอกรณทมการกอสรางตรงบรเวณพนทซงมความลาดเทดนทขดสระอาจนามาถมเปนคนกนนาลอมขอบสระทางดานทมระดบตาเปนรปโคงหรอลอมรอบไวเพยงสามดาน โดยใหระดบหลงคนสงกวาระดบนาทตองการจะเกบกก พรอมกบจดสรางทางระบายนาลนสาหรบควบคมระดบนาในสระไมใหสงจนทวมลนหลงคนดนอกดวย

นาในสระเกบนาสามารถนาไปใชปลกพชผกสวนครว ใชเลยงสตว ตลอดจนใชอปโภคบรโภคประจาหมบาน และใชเปนแหลงนาเพอเลยงปลาไดดวย

2. สระเกบนาแบบตางๆ

สระเกบนาเปนงานททาไดอยางไมจากด เราสามารถสรางสระเกบนาในทองทซงมลกษณะภมประเทศแตกตางกนไปไดเกอบทกแหง แตตองกาหนดรปแบบของสระเกบนาใหเหมาะกบสภาพภมประเทศแตละแหงดวยเสมอ

2.1 สระเกบนาสรางทพนดนมความลาดเทหรอมรองนาไหลในฤดฝน เปนสระเกบนาฝนทไหลมาบนผวดนซงมความลาดเท หรอกนรองนาขนาดเลกพนทลมนาไมมากนก (ประมาณ 1-2 ก.ม.2 ซงสามารถประมาณไดจากแผนทมาตราสวน 1: 50,000) บรเวณทสรางสระตองกาหนดอยทชายเนนเพอใหสระเกบนารองรบนาทไหลลงมาบนผวดนไดจานวนมาก หามสรางสระใกลกบสนเนนเพราะจะไมมนาไหลลงมาใหเกบกกมากตามทตองการ สระเกบนาทสรางแลวไมมนาหรอมนานอยแมเพงสนฤดฝนนน มอยเปนจานวนมากปรากฏใหเหนเกอบทวไป ทงนเนองมาจากความผดพลาดในการกาหนดตาแหนงทสรางสระเปนสวนใหญ หลกสาคญของสระเกบนาแบบนจะเกบนาฝนทไหลมาตามรองนาบรเวณเหนอทตงสระ หรอหากสรางอยทชายเนนกจะเกบขงนาฝนทไหลมาตามผวดนจากพนทสงซงอาจเปนพนทในเขตหมบานหรอพนทนา

2.2 สระเกบนาแบบรบนานอง เปนสระเกบนาทสรางในบรเวณพนทมนาทวมเปนประจาทกปในฤดฝนเพอเกบกกนาไวใชในหนาแลงโดยบรเวณทสรางสระเกบนาลกษณะนมกเปนพนทราบลม โดยนาดนทขดสวนหนงมาถมเปนดนรอบสระทงสดาน สงเหนอระดบนานองสงสด50-100 เซนตเมตร สวนดนขดทเหลอควรนาไปใชประโยชนอยางอน

2.3 สระเกบนาทผนมาจากลานาธรรมชาตใกลเคยง เปนสระเกบนาจากการผนนามาจากลาหวยหรอลานาธรรมชาต ดวยคลองขนาดเลกใหไหลลงสสระ สระเกบนาทสรางมกจะอยในบรเวณไมไกลจากลาหวยหรอลานาธรรมชาตมากนก มรปแบบสระและการดาเนนการกอสรางเหมอนกบสระเกบนาแบบรบนานอง สระเกบนาทผนมาจากลานาธรรมชาตใกลเคยงนจะสามารถเกบกกนามระดบสงสดในสระตามระดบนาทมมาในลาหวยหรอลานาธรรมชาตใกลเคยงน ซงดนทขดอาจนามาใชถมทาดนดนเตยๆ รอบสระบาง สวนดนทเหลอใหนาไปใชประโยชนอยางอนตอไป

2.4 สระเกบนาทไหลซมออกมาจากดน เปนสระเกบนาทไหลซมออกมาจากดนเหมอนบอนาตน สระทสรางจะอยในบรเวณซงมระดบนาใตดนตอนชวงฤดแลงไมลกจากผวดนมากนก และดนชนลางเปนดนปนทรายหรอตระกอนทรายทนาใตดนจะไหลเขาสระไดสะดวก สภาพภมประเทศบรเวณสรางสระรปแบบน มกเปนบรเวณเชงเขาหรอลาดเนนบรรจบทราบ ซงนาใตดนไหลเทมาตามลาดเนนไดสะดวก แตไมมชนกรวดและทรายคณภาพดพอใหทาการขดบอนาบาดาลขนาดเลกได เมอสรางสระทมขนาดกนกวางและยาวมากพอกจะทาใหนาใตดนไหลเขาสระทนกบนาจานวนมากทจะสบขนไปใชงานได

กลาวโดยสรป การจะเลอกสรางสระเกบนารปแบบใด เราตองพจารณาถงสภาพภมประเทศบรเวณทจะสราง และสภาพธรรมชาต ณ บรเวณนนใหสอดคลองกน คอ เมอสนฤดฝนแลวตองมนาเตมสระเกบนาทสรางเสมอ โดยทวไปสภาพธรรมชาตทเปนองคประกอบสาคญของงานสระเกบนา ไดแก รองนาหรอลานาขนาดเลก บรเวณพนทซงมความลาดเทมนาไหลลงสทตา พนทราบมนาทวมประจาหรอเปนครงคราว (หนาแลงแหงแลงขาดนา) พนทบรเวณไมไกลจากลาหวยหรอลานาธรรมชาต ตลอดจนพนทบรเวณทมระดบใตดนไมลกจากผวดนนก

ดงนน ถาหมบานหรอชมชนใดประสบปญหาภยแลงขาดแคลนนาในฤดแลง จงเหนสมควรใหหมบานและชมชนรวมกบทกฝายจงรวมคดรวมทาแกปญหาอยางเปนรปธรรม สรางสระเกบนาประจาหมบานหรอประจาชมชนหลายหมบานขนมา ใหเหมาะสมกบสภาพภมประเทศและสภาพแหลงนาธรรมชาตอนเปนองคประกอบสาคญลกษณะใดลกษณะหนง ดงรายละเอยดตางๆทกลาวไวอยางชดเจนแลวในหวขอน

สวนลกษณะสาคญของสระเกบนาทควรดาเนนการใหถกตอง คอ ลาดดานขางของสระทงสดานทขดตองไมตงชนเกนไปควรมความลาดเอยงตง: ราบ ประมาณ 1:2 และกรณกนสระอยเหนอระดบนาใต

ดน ความลกนาทระดบเกบกกปลายฤดฝนควรลกไปนอยกวา 3.50 เมตร หรอ 400 เมตร เพอทนาสวนหนงระเหยสญหายในฤดแลงแลวเหลอนาพอใชตามทตองการ

เมอสรางสระเกบนามขนาดความจนาทมปรมาณเพยงพอ นอกจากจะมนาใชอปโภค บรโภคสาหรบคนและสตวเลยงแกปญหาภยแลงใหหมดไปแลว ยงมสวนหนงสาหรบใชเพาะปลกพชผกสวนครวเปนอาหารสาหรบชมชน นอกจากนนสระเกบนาดงกลาวยงเปนแหลงเลยงปลาหรอปลกพชนาไดเปนอยางดอกดวย ดวยเหตนสระเกบนาจงชวยแกภยแลงของหมบานและชมชนได และขอฝากใหทานผอานคดยอนถงยคกอน ๆ วา สมนกรงสโขทยยงสรางสระเรยกวา “ตระพง” กบชมชนขอมโบราณกสรางสระเรยกวา “บาราย” เพอแกปญหาการขาดแคลนนาในชมชนของเขาเหลานนเชนกน

3. ความจของสระเกบนา

ความจของสระเกบนา เทากบ จานวนนาทตองการใชรวมทงหมดในฤดแลง (สาหรบคนและสตวเลยง ตลอดจนนาใชเพอปลกพชผกสวนครว) รวมกบปรมาณนาทคาดวาจะตองสญเสยเนองจากการระเหยและรวซมตลอดฤดแลง

สระเกบนาทสราง ควรกาหนดขนาดความจของสระใหมนาเพยงพอใชสาหรบคนและสตวเลยงตลอดจนการปลกพชผกสวนครวของหมบานในฤดแลงนานประมาณ 6 เดอนเสมอ

3.1 จานวนนาทตองการใช ประกอบดวย

„ นาใชเพออปโภคบรโภคหรอนากนนาใชของคน สาหรบทองถนชนบททขาดแคลนนา คดใชนาในอตราคนละ 60 ลตร/วน ดงนนในฤดแลงนาน 6 เดอน จะตองการนากนนาใชรวมทงหมดคนละ 10.80 ม.3

„ นาเพอการเลยงสตว เปนนากนนาใชของสตวเลยง การใชนาของสตวแตละชนดมดงน

- โคและกระบอใชนาตวละ 50 ลตร/วน ดงนนในฤดแลงนาน 6 เดอน จะใชนาตวละ 9.00 ม.3

- สกรใชนาตวละ 20 ลตร/วน ดงนนในฤดแลงนาน 6 เดอนจะใชนาตวละ 3.60 ม.3

- เปด และไกใชนาตวละ 0.15 ลตร/วน ดงนนในฤดแลงนาน 6 เดอน เปด หรอไกจานวน 10 ตว จะใชนา 0.27 ม.3

„ นาเพอการปลกพชผกสวนครว เปนนาใชปลกพชผกสวนครวตลอดจนพชไร และพชใชนานอย (ยกเวนการปลกขาวเนองจากใชนามาก) ในฤดแลงนาน 6 เดอน คดการใชนาถวเฉลยไรละ 640 ม.3

3.2 ปรมาณนาทคาดวาจะสญเสยจากการระเหย คอ นาทคาดวาจะระเหยไปจากสระเกบนาในฤดแลงนาน 6 เดอน โดยทอตราการระเหยจากผวนาในสระเกบนาตอวนขนอยกบอณหภม ความชนในบรรยากาศ ความแรงของลมพด ฯลฯ ในทางปฏบตสมควรกาหนดอตราการระเหยเปนความลกของผวนาโดยเฉลยในฤดแลงประมาณวนละ 5 ม.ม. ดงนนในฤดแลงนาน 6 เดอน นาทคาดวาจะระเหยไปจากผวนาในสระเกบนา จะเปนความลกของนารวมประมาณ 0.90 ม.

เมอ A1 คอ พนผวนาทระดบเกบกกสงสด (ม.2)

A2 คอ พนทผวนาทระดบตาสดชวงปลายฤดแลง (ม.2)

Ve คอ ปรมาณนาทคาดวาจะระเหยไปจากสระตลอดฤดแลง (ม.3)

จากสมการน สามารถคานวณปรมาณนาทคาดวาจะระเหยไปจากสระตลอดฤดแลงได

3.3 ปรมาณนาทคาดวาจะสญเสยจากการรวซม คอ นาทคาดวาจะรวซมสญหายไปจากสระเกบนาในฤดแลงนาน 6 เดอน โดยทวไปการประมาณหาปรมาณนาทคาดวาจะรวซมสญหายไปจากสระเกบนาลวงหนากระทาไดยากมาก เพราะขนอยกบปจจยตางๆ ทเกยวของกบสระเกบนาแตละแหงโดยตรง ซงมความแตกตางกน ไดแก

„ ลกษณะดนกนสระและทลาดดวยขางสระเปนดนประเภทใด

- ดนมดนเหนยวผสม แมวามดนเหนยวผสมไมมาก เมอมการบดทบดนทกนสระ และลาดดานขางสระใหแนนโดยตลอด กจะทบนาซงนาซมผานไดยาก สามารถคดรวมอยในความลกของนาทสญเสยเนองจากการระเหยได

- ดนเปนตะกอนทราย เชน ทรายขเปด ทรายละเอยด และทรายหยาบโดยทวไปหรอหนผ ปรมาณนาจะรวซมสญเสยไปจากสระเกบนาอยางรวดเรวจง ตองมวธการปองกนนารวซมทกน

สระและลาดดานขางสระ โดยมรายละเอยดกลาวอยในหวขอ 4.1 ดงนนปรมาณนาทคาดวาจะสญเสยจากการรวซมจงอนโลมคดรวมอยในความลกของนาทสญเสยเนองจากการระเหย

„ ความลกของนาในสระมอทธพลตอการรวซม กรณนาเตมสระอตราการรวซมจะมปรมาณมากกวาเมอนาในสระมความลกนอยหรอเกอบหมดสระ

„ สภาพธรรมชาตของระดบนาใตดนบรเวณทสรางสระเกบนา หากระดบนาใตดนในฤดแลงมระดบสงกวากนสระตลอดเวลา กจะมสวนชวยลดปรมาณนาทอาจจะรวซมออกไปจากสระเกบนาไดมาก หรอไมเกดการรวซมเลย กรณนหากดนบรเวณทขดสระเปนทรายประเภทนาไหลถายเทคอนขางดแลว สามารถสรางเปนสระเกบนาทไหลซมออกมาจากดนกจะเปนการเหมาะสมกวา ดงนน หากสารวจพบวาบรเวณนนในฤดแลงมระดบนาใตดนอยลกจากผวดนมาก ตากวากนสระเกบนาทสราง กตองพจารณาเกยวกบลกษณะดน บรเวณกนสระและลาดดานขางสระอยางละเอยด ดงทไดกลาวมาแลวขางตน

สรปแลว ในทางปฏบตการกาหนดความจสระเกบนา เราจะไมคดรวมปรมาณนาทคาดวาจะสญเสยจากการรวซม แตจะหาวธปองกนมใหมการรวซมเกดขนกบสระเกบนาทสรางดวยมาตรการใดมาตรการหนงใหเหมาะสมทกลาวอยในหวขอ 4.1

3.4 การกาหนดความจสระเกบนา

เมอ A1 คอ พนผวนาทระดบเกบกกสงสด (ม.2)

A2 คอ พนทผวนาทระดบตาสดชวงปลายฤดแลง (ม.2)

H คอ ความลกนาในสระระหวางระดบนาตาสดถงระดบนาเกบกกสงสด (ม.)

Vo คอ ปรมาณนาในสระระหวางระดบนาตาสดถงระดบนาเกบกกสงสดหรอความจสระเกบนา (ม.3)

กรณตองการนาใชงานในฤดแลงรวมการสญเสยฯ ลกไมนอยกวา 3.5 ม.

จากสมการดงกลาว เราสามารถคานวณความจสระเกบนาทตองการเกบนาไวใชงานทเหมาะสมได ดงตารางการคานวณหาความจของสระทสมพนธกบพนทผวนาทระดบเกบกกซงมความสะดวกในการใชงาน

ตารางการคานวณหาความจของสระทสมพนธกบพนทผวนาทระดบเกบกก

พนทผวนาทระดบ

เกบกก(ไร)

ปรมาณนาระเหยตลอดฤด

แลง( ม.3 )

ความจสระ เกบนา(

ม.3 )

ปรมาณนาทใชงานได

( ม.3 ) หมายเหต

1

1,024

3,869

2,845

-ลาดดานขางสระทกดานคอ

ตง:ราบ=1:2

-เกบกกนาใชงานลกไมนอย

กวา3.5ม.

2

2,250

8,633

6,383

5

6,154

23,817

17,663

10

12,850

49,851

37,001

15

19,735

76,634

56,899

20

26,620

103,429

76,787

25

33,568

130,429

96,861

30

40,516

157,448

116,932

กรณหาปรมาตรดนขดกใชตารางคานวณนได

ตวอยาง หม บานแหงหนง จานวน 200 หลงคาเรอน มประชากรทงหมด 800 คน ในฤดแลง

ขาดแคลนนาตองการสรางสระเกบนาทไหลมาตามรองนาขนาดเลกไวใชในฤดแลง สาหรบคนและสตว

เลยง มโคและกระบอรวม 250 ตว สกร 150 ตว และเลยงไกอก 1,000 ตว ตลอดจนเพอการปลกผก

และพชไรใชนานอยอกหลงคาเรอนละ 0.5 ไร ในการนควรจะสรางสระเกบนามขนาดความจเทาใดจงจะ

เหมาะสม

วธการคานวณ คานวณหาจานวนนาทตองการใชในฤดแลง

ประชากร 800 คน จะตองการนากนนาใชรวม

ทงหมด

= 10.80 x 800 = 8,640 ม.3

โคและกระบอรวม 250 ตว ใชนารวมทงหมด

= 9.00 x 250 = 2,250 ม.3

สกร 150 ตว ใชนารวมทงหมด

= 3.60 x 150 = 540 ม.3

ไก 1,000 ตว ใชนารวมทงหมด

= 0.27 x 1,000 = 27 ม.3

การปลกผกและพชไรใชนานอยครอบครวละ 0.5

ไร ใชนารวมทงหมด

∴ จานวนนาทตองการใชทงหมดตลอดฤดแลง = 75,547 ม.3

∴ จากตารางฯ จะเหนไดวา เมอสรางสระเกบนาทกาหนดใหพนทผวนาทระดบเกบกกม

ขนาด 20 ไร (32,000 ม.2) เกบนาใชงานลกไมนอยกวา 3.50 ม. โดยลาดดานขางสระทง 4 ดาน ขด

ใหมความลาดเอยง ตง : ราบเทากบ 1:2 แลว ความจของสระจะสามารถเกบนาไดประมาณ 103,400

ม.3 ในการนตลอดฤดแลงจะมนาระเหยสญเสยไปจากสระประมาณ 26,600 ม.3 แตมนาสามารถใชงาน

ไดตลอดหนาแลงรวมประมาณ

76,800 ม.3 > 75,457 ม.3 ซงเปนจานวนนาทตองการใชทงหมดในฤดแลง

ดงนน จงควรสรางสระเกบนามขนาดความจดงกลาว ในการนหากมความเหมาะสมกควร

กาหนดระดบนาเกบกกสงสดของสระเสมอกบกบผวดนได ซงพนทขอบสระเกบนาทขดกจะมขนาด

ประมาณ 20 ไรนนเอง อนง หากประสงคจะใหมนานอนสระเกบนาอกเลกนอยตอนปลายฤดแลง กควร

ขดกนสระใหลกลงไปอกประมาณ 0.50 ม. รวมความลกดนทขดประมาณ 4.00 ม. กจะไดสระเกบนาท

สามารถใชงานไดอยางสมบรณครบถวนทสด

สาหรบปรมาตรดนขดของสระเกบนาซงขดดนดานขางเอยงไปสกนสระสามารถคานวณไดจาก

สตร

แตกรณน A1 = พนทขอบสระทผวดนเดม (ม.2)

A2 = พนทกนสระ(ม.2)

H = ความลกเฉลยของดนขด (ม.)

4. การปองกนการรวซมและพฒนาพนทรอบขอบสระ

4.1 การปองกนการรวซม จากเหตผลทอธบายในขอ 3.3 ในทางปฏบตการกาหนดความจ

สระเกบนา เราจะไมคดรวมปรมาณนาทคาดวาจะสญเสยจากการรวซม แตจะมการปองกนมใหเกดการ

รวซมดวยมาตรการใดมาตรการหนงใหเหมาะสม ดงนน เมอวเคราะหแลวพบวาดนกนและลาดดานขาง

สระเปนดนทมคณสมบตนารวซมไดสะดวก กจะตองใชวสดทบนาปปดทบกนสระและลาดดานขางจน

พนระดบเกบกกอยางใดอยางหนง ดงน

1) โดยใชดนทมดนเหนยวผสม นามาเกลยเปนชนบางๆ หนาชนละ 15 เซนตเมตร ปทบท

กนสระและลาดดานขาง ราดนาใหทวจนมความชนพอประมาณแลวจงบดดนดวยรถบดใหแนนเปนชนๆ

ตลอดทงกนสระและลาดดานขาง รวมความหนาของดนทบดทบแนนดแลวประมาณ 30 เซนตเมตรเปน

อยางนอย

วธการตรวจสอบดนแบบงายๆ สามารถทาไดโดยนาดนมาพรมนาใหชม แลวบบดนให

แนน เมอปลอยมอแลวถาปรากฏวาดนยงคงเกาะตวกนเปนกอนอยางเหนยวแนน แสดงวาดนมดน

เหนยวผสมอยมากพอ ซงนาจะซมผานไปไดยาก ถาเปนดนทกนและลาดดานขางสระนาทเกบอยใน

สระกจะรวซมเลกนอย โดยทวไปทองทซงพนสระมดนเหนยวมากเพยงใด การรวซมจะเกดขนนอยมาก

หรอไมมเลยกได ดงนน มาตรการจดหาดนทมดนเหนยวผสมนามาบดทบแนนปทกนและลาดดานขาง

สระใหทวดงกลาว จงเปนวธปองกนการรวซมทเสยคาใชจายไมมากและไดผลด

2) โดยการใชแผนวสดสงเคราะห ปทกนและลาดดานขางสระแทนการใชดนมดนเหนยว

ผสมบดทบแนน แผนวสดสงเคราะหดงกลาวมคณสมบตทบนาซงนาไหลผานไมไดแผนทใชงานปสระ

เกบนานมหลายชนด ผลตและมจาหนายอยเกอบทวไป โดยคณสมบตของวสด ขนาดความหนาของ

แผนวสด ตลอดจนราคาตอตารางเมตรและวธการป บรษทผจดจาหนายจะเปนผใหคาแนะนาและมกม

บรการการปใหดวย

4.2 การปองกนการกดเซาะลาดสระและพนทรอบขอบสระ การปองกนลาดสระทอาจถก

คลนกดเซาะจนเสยหายหรอจากฝนตกกดเซาะดวยวธทเสยคาใชจายนอยทสด คอ การปลกหญาโดย

ตลอดเกอบถงกนสระใหหญาขนงอกงามเตมทกอนจะมการเกบนา ถงแมวาหลงจากทนาในสระม

ระดบสงแลวทวมหญาทปลกไวตาย แตรากของหญาทยดเกาะดนไวแนนแลวจะชวยยดดนไวได

บาง ซงพอระดบนาในสระลด หญากอาจงอกขนมาใหมตามเดม และบรเวณใดถกนากดเซาะไป

บาง กซอมแซมเตมดนแลวปลกหญาเพมเตมใหมสภาพดตามเดมตอไปไดสวนการปองกนพนทรอบ

ขอบสระและคนสระไมใหถกนาฝนกดเซาะ กควรมการปลกหญาปกคลมใหทวเชนกน ในการนตลอด

แนวลาดสระตอนบนใกลกบพนดนธรรมชาต ควรนาหญาแฝกมาปลกใหรอบขอบสระอยางนอย 2 แถว

อยเหนอระดบนาเกบกก พรอมกบบารงดแลใหเจรญงอกงามโดยเรว เพอชวยกรองปองกนตะกอนดน

ไมใหไหลลงสสระซงอาจทาใหกนสระตนเขน

4.3 การพฒนาพนทรอบสระใหรมรนและชวยลดการระเหย พนทโดยรอบขอบสระ

ทงหมด ควรมการปลกไมยนตนขนาดสงเปนระยะ ๆ ทงน นอกจากจะชวยใหเกดความรมรน เปน

สถานทพกผอนประจาชมชนแลว เงาไมจะชวยลดอณหภมผวนาไดไมมากกนอย การคายนาของตนไม

กจะทาใหบรรยากาศบรเวณนนมความชนมากกวาบรเวณทวไป และตนไมทปลกเปนแนวนนยงชวยลด

ความเรวของกระแสลมทพดกระทบผวนาอกดวย เหลานเปนปจจยทชวยลดอตราการระเหยของนาจาก

สระในเวลากลางวนไดเปนอยางด อนง ตนไมทปลกนนใหปลกตนไมประเภทไมผลดใบ เพอปองกนม

ใหนาในสระไดรบผลกระทบเพราะใบไมตกจมมากจนนาอาจเนาเสยได

5. ยทธศาสตรใหมสรางสระเกบนาโดยชมชนเพอชมชน

ขอเขยนนมวตถประสงคทจะใหทานผอานหรอราษฎรผมสวนไดสวนเสยในชมชน ไดมความ

เขาใจถงเรองสระเกบนาอยางถกตอง เพอเสรมสรางแนวคดดาเนนการจดหาแหลงนาขนาดเลกทม

ความพอเพยงกบความตองการของชมชน สามารถแกปญหาภยแลงและการขาดแคลนนาใชไดอยาง

สมฤทธผล โดยพลงของคนในชมชนเปนหลกในการรวมแรงรวมใจกนทา มากกวาการพงพาขอให

ภาครฐแกปญหาใหแตเพยงฝายเดยว เพราะเปนทประจกษชดเจนนานหลายสบปทผานมาแลว

วา หนวยงานของรฐทงหลายไมสามารถแกปญหาการขาดแคลนนาใหทองถนตางๆไดอยางเปน

รปธรรมยงยนไดทวถงเทาใดนก ทงน เนองจากรฐมขอจากดหลายประการตลอดจนขอจากดดาน

งบประมาณทจะใชดาเนนการใหทวถงดวย

ยทธศาสตรการสรางสระเกบนาทเหนสมควรใหยดเปนหลกดาเนนการคอ ยทธศาสตรการ

ดาเนนงานแบบ “วสาหกจชมชน” โดยทกคนในชมชนรวมแรงรวมใจกนตงแตกระบวนการคดและการ

จดการทกขนตอน โดยภมปญญาขององคกรชมชนและการเรยนรของชมชนมชมชนเปนเจาของและ

บรหารจดการกนเอง เพราะสระเกบนาดงกลาวเปน “สระเกบนาชมชน” อนยงประโยชนใหกบทกคนใน

ชมชน โดยดาเนนการในเรองสาคญดงน

5.1 การจดการเรองทดน เนองดวยการเลอกทสรางสระเกบนารปแบบตางๆ มหลกสาคญ

วาสรางแลวตองใชประโยชนไดคมคา สถานทสรางควรอยทบรเวณใดและมขนาดพนทเทาใด ควรตองม

ความเหมาะสมตามหลกวชาการ ตามความตองการของชมชนและประหยดคากอสราง

สถานทสรางสระเกบนาทเหมาะสมคงไมใชพนทสาธารณะทมกกลาวถงกน ซงปรากฏใหเหน

กนทวไปวาสระเกบนาสรางอย ณ บรเวณพนทสาธารณะของทางราชการ มกเปนเนนสงจงไมมนาไหล

ลงมาใหเกบกกมากพอ ทาใหใชประโยชนไดไมคมกบงบประมาณทเสยไป หรอลมเหลวเพราะไมมนา

ใช

ดวยเหตนสถานทสรางสระเกบนาทเหมาะสมอาจเปนพนทเพาะปลกของราษฎร นาทจะไหล

ลงมาใหสระเกบนากกกนอาจจะไหลมาจากพนทซงมราษฎรเปนเจาของ ในการแกไขปญหาตางๆให

เรยบรอย คณะกรรมการดาเนนการสรางสระเกบนาควรจะไดมการประชมราษฎรทงหมดในหมบานเพอ

รวมปรกษาและทาความตกลงกนใหเรยบรอยกอนทงานกอสรางจะเรมขน

เมอมรายใดตองสญเสยทดนสาหรบใชสรางสระเกบนารวมทงพนทบรเวณรอบขอบสระอก

จานวนหนงดวย คณะกรรมการดาเนนการตองมการชแจงถงเหตผลและความจาเปนพรอมกบแสดงผง

บรเวณและแบบสระเกบนาใหผเสยหายเขาใจ เพอขออนญาตใชทดนนนเพอประโยชนของชมชน

โดยรวม พรอมกบเจรจากบผเสยหายทงหมดใน เรองการชดเชยคาเสยหาย อยางใดอยางหนงท

สามารถจดการได ไดแก

1) การจดหาพนทเพาะปลกแหงใหมทมคณภาพเทาเทยมกนเพอทดแทนให

2) การจายเงนเปนคาทดแทนตามราคาทมการซอขายกนในขณะนน โดยคณะกรรมการฯ ตอง

วางแผนดาเนนการใหไดผลอยางใดอยางหนงกอน ดงน

- ของบประมาณสนบสนนคาทดนจากองคกรปกครองสวนทองถน

- การขอบรจาคจากทกครอบครวทไดประโยชนจากการมสระเกบนา

- หรอจากการขายดนทขดทงหมดแลวนาเงนสวนหนงมาจายเปนคาทดน

3) กรณผเสยหายขายทดนให แตขอรบสวนแบงนาเปนผลประโยชนตอบแทนมากกวาราษฎร

ทวไปกควรพจารณา

5.2 การจดการขดดนและงานอนทเกยวของ เนองดวยงานสาคญของสระเกบนาคองาน

ขดดนและจดแตงสระทขดใหไดขนาดและทรวดทรงตามทกาหนด ซงจะตองเสยคาใชจายมากทสด

ประมาณ 85-90% ของราคาคากอสรางทงหมด ไมวาจะเปนงานของรฐหรอเอกชนทงโดยวธดาเนนการ

เองและโดยการจางเหมา ทสาคญเกยวกบดนขดนหากตองทาดนดนลอมรอบขอบสระจะตองการดนท

ขดขนมาเพยงสวนหนงเทานน อาจใชเพยง 5% ของดนขดทงหมดเปนอยางมากกเพยงพอแลว ดงนน

งานสระเกบนาแตละแหงจงมดนขดเหลออกจานวนมากทสามารถนาไปใชประโยชนตอไปได ซงมมลคา

มากหากมการบรหารจดการใหถกตอง ดงนน จงขอเสนอใหคณะกรรมการดาเนนการสรางสระเกบนา

ชมชนพจารณาหาผทมความตองการดนมาทาการขดดนแลวจดแตงเปนสระตามรปแบบและขนาดท

กาหนดโดยจายคาดนทนาออกไป หากทาไดสาเรจชมชนยอมไดสระเกบนาตามตองการแลวยงมรายได

จากการขายดนทขด นามาใชเปนคาซอทดนทาสระดงกลาวขางตน และสวนหนงหากมเหลอกจดตงเปน

“กองทนสระเกบนา” เพอเปนคาใชจายในการบารงรกษาและพฒนาระบบนเวศนตอไป

ทงหมดนคอเรองราวของสระเกบนาทผมขอนาเสนอ เพอเสรมสรางแนวคดการจดหาแหลงนา

ขนาดเลกทมความพอเพยงกบความตองการของชมชน เพอชวยกนแกปญหาภยแลงตอไปครบ

เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา ตอนท 7: สระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” ยดหลกการรวมแรงรวมใจชวยกนทา

จาก “เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ตอนท 5 ซงผมไดกลาววา งานอางเกบนา (สรางเขอนเกบกกนา) งานฝายทดนา งานโครงการสบนา รวมทงงานขดลอกหนองและบง ตางกมขอจากด เรองสภาพภมประเทศ และสภาพแหลงนาทมกไมสมดลกน ซายงมผลกระทบสงทาใหทาไดนอยแหง ไมกระจายไปทวทกพนททประสบการขาดแคลนนาและภยแลง สวนสระเกบนาแมวาจะมความจเกบนาไดนอยแตกสามารถสรางไดทกหมบานเกอบทกสภาพภมประเทศทตองการ

และตอมาเหลยวหลงแลหนาแกปญหานาตอนท 6 ผมไดนาเสนอ เรอง สระเกบนา: งานททาไดอยางไมจากด บรรจเนอหาทนารและสมควรทราบ ซงผมไดเขยนอธบายถงหลกสาคญและวธดาเนนงานดานตาง ๆ อยางละเอยดวาตองมวธการคดและดาเนนการใหถกตองตามหลกการอยางแทจรงอยางไรบาง เพอใหงานสระเกบนาทสรางนนเกดประโยชนกบชมชนและแกปญหาภยแลงไดอยางสมฤทธผล และกไดนาเสนอยทธศาสตรใหมคดสรางสระเกบนาโดยชมชนเพอชมชน โดยพลงของคนในชมชนเปนหลกในการรวมแรงรวมใจชวยกนทา มากกวาการพงพาขอใหภาครฐแกปญหาให เพราะเปนทประจกษชดเจนนานหลายสบปทผานมาวา หนวยงานของรฐทงหลายไมสามารถแกปญหาการขาดแคลนนาใหทองถนตาง ๆ ไดอยางเปนรปธรรมยงยนไดทวถงเทาใดนก ทงน เนองจากรฐมขอจากดหลายประการตลอดจนขอจากดดานงบประมาณทจะดาเนนการใหดวย

ดงนน เหลยวหลงแลหนาแกปญหานาตอนท 7 ผมจงขอนาเสนอ เรองสระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” ทยดหลกการรวมแรงรวมใจชวยกนทาใหทานผอานทราบ คอเรองราวของการสรางสระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” ทบานโนนประด ตาบลพะงาด อาเภอขามสะแกแสง จงหวดนครราชสมาซงอาจเปนแหงแรกในประเทศไทยททาโดยยดหลกการดาเนนงานแบบรวมแรงรวมใจโดยพลงของคนไทยในชมชน รวมกบองคกรภาคเอกชนและองคกรปกครองสวนทองถนเปนหลก มากกวาการพงพาขอใหภาครฐมาแกปญหาให การดาเนนงานลกษณะนในครงนมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาตในฐานะเปนผจดประกายและเปนแกนนาในการขบเคลอน เราไดรบการสนบสนนอยางดยงจากหลายฝาย อาท หอการคาจงหวดนครราชสมาและเครอขาย องคการบรหารสวนจงหวดนครราชสมา อาเภอขามสะแกแสง องคการบรหารสวนตาบลพะงาด องคกรปกครองสวนทองถนในอาเภอขามสะแกแสงทกแหง กานน ผใหญบาน คณะครโรงเรยนตาง ๆ ตลอดจนขาราชการ พอคา และประชาชนเปนจานวนมากใหการสนบสนนกจกรรมและรวมบรจาคเงน

ความเปนมาของโครงการสระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” บานโนนประด ตาบลพะงาด อาเภอขามสะแกแสง จงหวดนครราชสมา เรมจากการทมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาตไดไปเปนวทยากรบรรยายเรอง “วกฤตการณนาและแนวทางแกไขปญหา” ทโรงแรมดสตปรนเซสโคราช จงหวดนครราชสมา ในการสมมนาจดโดยหอการคาจงหวดนครราชสมา เมอวนท 27 เมษายน 2553 นายกองคการบรหารสวนตาบลพะงาด (อบต.พะงาด) ไดขอความอนเคราะหมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาตไปชวยพจารณาสภาพพนท ใหคาแนะนาและชวยหาทางสนบสนนเรองงบประมาณขดสระเกบนาทตาบลพะงาด อาเภอขามสะแกแสง เนองจากหมบานตาง ๆ ประสบความเดอดรอนขาดแคลนนาอปโภคบรโภคในฤดแลงทกป มลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาตพจารณาแลวเหนสมควรสนบสนน ในวนท 10 พฤษภาคม 2553 จงเดนทางไปพจารณาสถานทซงเปนสระเกบนาขนาดเลกทสรางไวแลว 2 แหง ณ บรเวณบานโนนประด สภาพทเหนขณะนนมนาขงเลกนอยทบรเวณกนสระ หากทาการพฒนาขดลอกใหลกและขยายพนทสระเพมอก กจะเกบกกนาเพมมากขน เพยงพอกบความตองการสาหรบชมชนหลายหมบานของตาบลพะงาดตลอดฤดแลง อนเปนทมาของการเรมตนโครงการสระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” บานโนนประด ทมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาตและทกฝายทเกยวของมความภาคภมใจ ทตงโครงการและสภาพภมประเทศ สระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” บานโนนประด ตงอยทบานโนนประด หม1 ตาบลพะงาด อาเภอขามสะแกแสง จงหวดนครราชสมา การเดนทางโดยรถยนตจากจงหวดนครราชสมาไปยงทตงโครงการไปตามทางหลวงหมายเลข 205 นครราชสมา-ชยภม เมอถงอาเภอโนนไทย เลยวขวาเขาสทางหลวงหมายเลข2150 ไปอาเภอขามสะแกแสงถงทตงโครงการซงอยไมไกลจากทวาการอาเภอ รวมระยะทางประมาณ 50 กโลเมตร อาเภอขามสะแกแสง เปนอาเภอขนาดเลกอยทางทศเหนอของจงหวดนครราชสมา สภาพภมประเทศโดยทวไปเปนทราบ ไมมลานาขนาดใหญไหลผาน แตมลาหวยธรรมชาตซงมนาไหลเฉพาะหนาฝนกระจายอยในบรเวณพนทราบลมทวไป สภาพภมประเทศโดยรอบสระเกบนาและบรเวณหมบาน

มสภาพคอนขางราบ มลาหวยขนาดเลกไหลผานบรเวณทขดสระนาจากหวยสายนไหลลงสสระในฤดฝนจงมนาเตมทกป ในหนาแลงลาหวยไมมนาไหลจงตองอาศยนาจากสระแหงนตลอดฤดแลง ขนาดและรปแบบของสระเกบนา

สระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” บานโนนประด ทสราง ไดมการคดคานวณกาหนดความจสระโดยยดหลกการมนาเพยงพอใชสาหรบคน สตวเลยง ตลอดจนการปลกพชผกสวนครวของหมบานในฤดแลงนาน 6 เดอน ทงนการใชนาของราษฎรทกครอบครวตองประหยดและใชอยางมประสทธภาพดวย กลาวคอ ความจสระเกบนาทตองการเทากบจานวนนาทราษฎรตองการใชในฤดแลงรวมกบจานวนนาทคาดวาจะสญเสย เนองจากการระเหยและการรวซมตลอดฤดแลง

นาสาหรบราษฎรทงหมดรวม 350 ครวเรอนเมอรวมกบนาทคาดวาจะสญเสยตลอดฤดแลงนาน 6 เดอน สระเกบนาทสรางแหงนจงกาหนดขนาดความจสระใหสามารถเกบนาประมาณ 56,000 ม.3 (ทงนไดวเคราะหดนจากสระทขดแลว เปนดนทมดนเหนยวผสม จดเปนดนทบนาซงนาซมผานไดยาก จงไมกงวลวานาจะสญเสยไปจากสระ เนองจากการรวซม)

ดงนน สระเกบนาความจไมนอยกวา 56,000 ม.3 แหงน จงพฒนาขดลอกสระเกบนาขนาดเลก 2 ลก รวมกนเปนสระเกบนาขนาดใหญทมความลกไมนอยกวา 4.0 ม. ขดแตงใหลาดดานขางสระทกดานเอยงตง: ราบ = 1:2 โดยมพนทขอบสระทรวดทรงคลายตวแอลไปตามแนวสระเดมทขดไว คอประกอบดวยพนทสระขนาด 50.0 x 50.0 ม.2 สรางเชอมตอกบสระลกษณะยาวทมพนทขอบสระขนาด 30.0 x 500.0 ม.2 ตามแบบมาตรฐานทแนบน การปฏบตงานยดหลกการมสวนรวมของทกฝาย โครงการสระเกบนา “รวมนาใจตานภยแลง” บานโนนประด ยดหลกการทางานแบบมสวนรวม หลงจากเตรยมงานเบองตนพรอมแลวผเกยวของทกฝายไดมการประชมหารอรวมกนหลายครง หลายฝายทมสวนรวมในการปฏบตงานขดสระมโดยสรป

1) นายก อบต.พะงาด เปนผควบคมการขดสระและประสานงานตงแตเรมตนจนเสรจงาน

2) นายอาเภอขามสะแกแสง ประสานขอความสนบสนนไปยงกานน ผใหญบาน พอคา ประชาชน และคณะบคคลตางๆ ในอาเภอขามสะแกแสงเพอระดมหาทนมาชวยสนบสนนและชวยตดตามการปฏบตงานจนงานแลวเสรจ

3) องคการบรหารสวนจงหวดนครราชสมาสนบสนนเครองจกร ไดแก รถแบคโฮจานวน 1 คน รถบรรทก 10 ลอ จานวน 3 คน รถแทรกเตอร จานวน 1 คนพรอมบคลากรประจารถ

4) ประธานหอการคาจงหวดนครราชสมาประชาสมพนธและประสานไปยงเครอขายธรกจภาคเอกชนเพอระดมทนอกทางหนง

5) สมาชกสภาจงหวดนครราชสมา (อาเภอขามสะแกแสง) สจ.ชวาล พฒนกาชย รบทางานขดและขนดนจากสระเกบนาในราคามตรภาพจนเสรจงาน รวมดนประมาณ 15,000 ม.3

รวมเวลาทางานในพนทตงแตเรมตนจนเสรจงานประมาณ 30 วน ในการน มผสนบสนนกจกรรมรวมบรจาคเงน มทงผบรจาครายใหญและรายยอยรวม

ทงสน 116 ราย รวมเปนเงน583,282 บาท โดยมคาใชจายดานตางๆ ตงแตเรมงานจนเสรจโครงการเปนเงน 531,000 บาท สวนเงนทเหลอจานวน 52,282 บาทนมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาตไดมอบใหองคการบรหารสวนตาบลพะงาดตงเปนกองทนสาหรบดแลและบรหารสระเกบนาแหงนตอไป

สระเกบนาสวนทมขนาด 30.0 x 500.0 ม.2 เมอดาเนนการเสรจใหมๆ

สระเกบนา ณ วนท 16 ตลาคม 2553 มนาเตมสระ

บดน โครงการสระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” บานโนนประด ตาลพะงาด อาเภอขามสะแกแสง จงหวดนครราชสมา ดาเนนการเสรจเรยบรอยตามแผนทกาหนดและใชงานไดตามวตถประสงคแลว เมอวนศกรท 24 ธนวาคม 2553 เวลา 14.00 น. ไดมพธเปดการใชงานสระเกบนาแหงนอยางเปนทางการโดย ฯพณฯนายสวสด วฒนายากร องคมนตร เปนประธานในพธฯ กลาวเปดและเปดแพรคลมปายชอสระเกบนาฯ ทามกลางผรวมพธเปนจานวนมาก ทงผหลก

ผใหญทไปจากกรงเทพฯ จากจงหวดนครราชสมาและอกหลายอาเภอ ขาราชการและเจาหนาทจากสวนราชการและองคกรตาง ๆ ในอาเภอขามสะแกแสงและอาเภอใกลเคยง โดยเฉพาะอยางยงเจาหนาทองคการบรหารสวนตาบลพะงาดและองคกรปกครองสวนทองถนทงหลายในอาเภอขามสะแกแสง ตลอดจนพอคา และประชาชนเปนจานวนมากครบทไดไปรวมงานกน ซงเขาทงหลายตางกไมคาดคดมากอนวาชมชนบานโนนประดและหมบานใกลเคยงของตาบลพะงาดน จะมโอกาสไดสระเกบนาทมขนาดใหญโตพอควร และมความสมบรณแบบเชนน โดยการรวมแรงรวมใจชวยกนทาและไมตองพงพางบประมาณจากทางราชการ

ทายสดนเหลยวหลงแลหนาแกปญหานา ขอนาคากลาวเปดสระเกบนาฯ ตอนหนงของ ฯพณฯองคมนตร มาใหทานผอานทราบทวกนดงนครบ “...ผมขอชนชมมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาต รวมทงผเกยวของทกฝายและชมชน ในการทาโครงการสรางสระเกบนาซงยดหลกการรวมแรงรวมใจชวยกนทา ชวยเหลอเกอกลกน โดยพลงของคนในชมชนรวมกบองคกรภาคเอกชนและองคกรปกครองสวนทองถนโดยไมไดพงพางบประมาณจากภาครฐแตอยางใด ทงนดวยตระหนกวารฐมขอจากดหลายประการ โดยเฉพาะอยางยงขอจากดดานงบประมาณทจะดาเนนการใหราษฎรไดอยางทวถงนนเอง

ผมหวงวา...สระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” บานโนนประด ตาบลพะงาด อาเภอขามสะแกแสง ซงมความจนาในสระเกอบ 60,000 ลกบาศกเมตรน จะเปนตวอยางแหงความสาเรจทสามารถยดเปนโครงการตนแบบนาไปสรางในทองถนชนบทในทกภาคได เพราะชมชนสามารถรวมกบภาครฐและภาคเอกชนทาไดอยางไมจากด ถาหากมการดาเนนการใหทวทกหมบานทขาดแคลนนาแลว ผมมนใจวาเราจะสามารถแกปญหาภยแลงทกลาวขานกนใหหมดไปจากประเทศไทยได...”

ผมกหวงวาสระเกบนาแหงนจะสถตสถาพร อานวยประโยชนใหกบชมชนอยางยงยน ตามทผเกยวของทกฝายมงหวงไวทกประการ

เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา ตอนท 8: สภาพทรพยากรนาและศกยภาพในการพฒนา

“เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ทผมไดนาเสนอมาแลวรวม 7 ตอนนน กใครขอเรยนวาเพอใหสอดคลองกบเหตการณการเกดวกฤตการณนาเปนหลกกอน กลาวคอ การเกดเหตการณนาทวม และอทกภยทมความรนแรงไมนอยเมอปลายปทผานมาในหลายสบจงหวดเกอบทกภาคของประเทศนน กไดนาเสนอขอเขยนทควรทราบเกยวกบสาเหตสาคญททาใหเกดปญหาและยทธศาสตรกบมาตรการแกและบรรเทาปญหาในหลกใหญ ๆ วาเราควรจะดาเนนการอยางเปนรปธรรมทงในระยะสนและระยะยาวกนอยางไร จงจะสามารถเยยวยาไดและตอจากนนคาดวาปญหาภยแลงจะตองเกดอกในไมนานจงไดเขยนถงหลกปฏบตการจดการแกปญหาการขาดแคลนนาและภยแลง ซงในยคปจจบนมปญหามากมายและทางราชการตองประกาศถงการเกด “ภยแลง”กนเปนประจาทกปวาเราควรจะมกระบวนการแกปญหาทมงส

ประสทธภาพและคณภาพทแทจรงอยางไรกน เพอใหผคนทกชมชนทขาดแคลนนานนมทรพยากรนาใชอยางพอเพยงและทวถงตามศกยภาพของพนทและตามความตองการใหทวถงในทกลมนา ซงผมกไดนาเสนอเรองการสราง “สระเกบนา: งานททาไดอยางไมจากด” ใหทานผอานทราบถงเรองราวของการสรางสระเกบนาสาหรบชมชนและในไรนามเนอหาสาคญ ๆ ทควรรควรทราบครบถวนแลว และยงรวมถงการนาเสนอเรอง สระเกบนา “รวมใจตานภยแลง” ทยดหลกการรวมแรงรวมใจชวยกนทา ทมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาตจดประกายใหยดพลงของคนในชมชนรวมกบองคกรภาคเอกชน และองคกรปกครองสวนทองถนเปนหลกชวยกนทาโดยไมตองพงพาขอใหภาครฐมาแกปญหาให ซงไดทากนเสรจเรยบรอยแลวทบานโนนประด ตาบลพะงาด อาเภอขามสะแกแสง จงหวดนครราชสมา ดงรายละเอยดโครงการและวธการดาเนนงานมอยในตอนท 7 ครบสมบรณแลว

สาหรบเหลยวหลงแลหนาแกปญหานาตงแตตอนท 8 นไป ผมจงอยากเหลยวหลงเขยนถงสภาพทรพยากรนาและศกยภาพในการพฒนาโดยรวมตงแตสภาพฝนในประเทศไทยทรพยากรนาและศกยภาพการพฒนาในภาพรวมทวประเทศ และของแตละภาคตลอดจนในลมนาหลกของประเทศ อนเปนขอมลพนฐานสาคญซงมความแตกตางกน ใหทานผอานเขาใจสภาพทรพยากรนาตามความเปนจรงตลอดจนสภาพปญหาและศกยภาพในการพฒนาของแตละลมนาทสมควรทราบ

ฝนในประเทศไทย

โดยทวไปประเทศไทยมฝนตกอยในเกณฑด ปรมาณฝนรวมตลอดปเฉลยทวประเทศมคาประมาณ 1,573.0 มลลเมตร ซงปรมาณฝนในแตละพนทยอมผนแปรไปตามลกษณะภมประเทศนอกเหนอจากการผนแปรตามฤดกาล บรเวณประเทศไทยตอนบนโดยปกตจะมความแหงแลงและมฝนนอยในฤดหนาว เมอเขาสฤดรอนปรมาณฝนตกทตกจะเพมขนบางพรอมทงมพายฟาคะนอง และเมอเขาสฤดฝนฝนจงจงตกเพมมากขนโดยจะมปรมาณฝนตกมากทสดในเดอนสงหาคมหรอกนยายน พนททมปรมาณฝนมากสวนใหญจะอยดานหนาทวเขาหรอดานรบลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ไดแก พนททางดานตะวนตกของประเทศและบรเวณภาคตะวนออกโดยเฉพาะทอาเภอคลองใหญ จงหวดตราด มปรมาณฝนรวมตลอดปมากกวา 4,000 มลลเมตร สวนพนททมฝนตกนอยใหญอยทางดานหลงเขาไดแกพนทบรเวณตอนกลางของภาคเหนอและภาคกลางและบรเวณดานตะวนตกของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สาหรบภาคใตมฝนตกชกเกอบตลอดปยกเวนชวงฤดรอน โดยเฉพาะพนทบรเวณภาคใตฝงตะวนตก โดยมปรมาณฝนมากทสดในเดอนพฤศจกายน สาหรบพนททมฝนตกมากทสดของภาคใตอยทบรเวณจงหวดระนอง มปรมาณฝนรวมตลอดปมากกวา 4,000 มลเมตร สวนพนททมฝนตกนอยไดแก ภาคใตฝงตะวนออกตอนบนทางดานหลงทวเขาตะนาวศร บรเวณจงหวดเพชรบรและประจวบครขนธ

สรปไดวา การเกดฝนตกในประเทศไทยเกดขนตามเหตปจจยตาง ๆ ในแตละฤดกาล ซงกรมอตนยมวทยาไดวดปรมาณฝนรายเดอนภาคตาง ๆของประเทศไทยเฉลยคาบ 30 ป (พ.ศ.2514-2543) แสดงในตารางทแนบ

ตาราง : แสดงปรมาณฝนเฉลยคาบ 30 ป (พ.ศ.2514-2543) เปนมลลเมตร

วฏจกรนา

ทรพยากรนา

นาเปนทรพยากรทเกดขนเองตามธรรมชาต มวฏจกรหรอการหมนเวยนทางอทกวทยา คอ เมอนาจากแหลงนาเชน มหาสมทร ทะเล แมนา ถกแดดเผาจนกลายเปนไอนาระเหยขนสบรรยากาศแลวจบตวเปนกอนเมฆและกลายเปนฝนตกลงมาสพนโลก ซงนาบางสวนจะถกดนดดซบไวจนชมแลว จากนนนาทเหลอจะไหลไปตามผวดนลงสทตาลงไปลาหวยลาธาร แมนา แลวไหลออกสทะเลและมหาสมทรในทสด ซงตลอดเวลาขณะทนามสภาพอยในแตละสถานะนนจะเกดการระเหย คอนาเปลยนสภาพเปนไอนาขนไปสบรรยากาศตลอดเวลา อาจเกดจากผวใบไมทดกนาฝนไว จากผวดนทอมไปดวยนาจากผวนาในแมนาลาธาร ทะเลสาบ หนอง บง จากทะเลและมหาสมทร เมอเปลยนสภาพเปนไอนากจะลอยสงขนไปกระทบอณหภมในบรรยากาศทเยนลง จงกลนตวเปนละอองนาหรอหยดนาและกลายเปนฝนตกมายงพนโลกอก หมนเวยนไปโดยไมมทสนสด

ทรพยากรนาจงเปนผลผลตจากธรรมชาตทมนษยไมสามารถผลตเพมขนมา หรอลดปรมาณทมอยในธรรมชาตเองไดตามความตองการ บางปฝนตกชกตอเนองจนเกดความเสยหายเนองจากนาทวมทรพยสนและชมชน หรอบางปฝนแลงจนไมสามารถแบงปนนาไดอยางทวถง จงเกดการแยงชงนาเพอนาไปใชประโยชนดานตาง ๆ ทาใหเกดผลกระทบตอการพฒนาดานเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

ทรพยากรนาตามสภาพธรรมชาตแบงออกได 4 ประเภท ไดแก นาในบรรยากาศ นาผวดน นาบาดาล และนาในทะเล มรายละเอยดโดยสรปดงน

1. นาในบรรยากาศ ไดแกนาในรปของไอนาซงมอยในบรรยากาศทวไปตลอดเวลาอาจมองเหนไดในรปของเมฆ หมอก และมองเหนไมไดในรปของไอนา นาในบรรยากาศนเกดจากการระเหยจากแหลงทรพยากรนา เชน มหาสมทร ทะเล แมนา จากการคายนาของใบไม พช และจากผวดนทอมนา ไอนาเหลานจะรวมตวกนบนแกนกลนตวเกดเปนหมอกหรอเมฆ ซงจะมการพฒนาตามกระบวนการตามธรรมชาต จนกระทงเกดเปนฝนหรอหมะแลวตกลงมาสพนโลก หากพนดนถกปกคลมดวนตนไม ใบหญา ตนไมใหญนอยเหลานนจะดดซบนาไวในลาตนเพอการเจรญเตบโต เมอตนไมไดรบแสงแดดจะเกดการสงเคราะหแสงเพอปรบปรงอาหารไปเลยงลาตน ในขณะเดยวกนใบไมกจะคายนาใหกลบไปสบรรยากาศแลวไอนากจะรวมตวกนแลวกลนตวเปนหยดนาตอไป ดงนน นาจงเปนสสารทหมนเวยนและเปลยนรปไดตลอดเวลา

สาหรบประเทศไทยนาฝนจะเปนตนกาเนดของนาทปรากฎอยตามแหลงนาโดยทวไปทงแหลงนาผวดนและแหลงนาใตดน และโดยทปรมาณความชนในบรรยากาศมผลตอการเกดของฝนดวย เหตนพนททอยหางจากทะเลมาก ๆ จะขาดแกนกลนตวของไอนาจงทาใหโอกาสของการเกดฝนลดนอยลง สวนในบรเวณทะเลและมหาสมทรหรอพนททใกลทะเลจะมปรมาณแกนกลนตวของไอนามาก ดงนน จงมโอกาสทาใหเกดฝนตกสงมากกวาบรเวณพนทหางไกลดงกลาว

2. นาผวดน คอนาทอยบนผวดนและทไหลในแหลงนาผวดนตาง ๆ กลาวคอ โดยธรรมชาตเมอฝนตกลงมาบนผวดนจะมนาบางสวนขงบนผวดนและบางสวนซมลงไปสะสมอยในดน เมอมฝนตกมากนาไมสามารถขงอยไดบนผวดนและซมลงไปในดนไดทงหมดกจะเกดเปนนาไหลนองไปบนผวดน จากนนจะไหลลงสทลมทตา ลาธาร แมนา แลวจงไหลลงสทะเลและมหาสมทรตอไป นาไหลบนผวดนและตามแมนาลาธารตาง ๆ นเรยกวา “นาทา”

แมนา ลาธาร หวย หนอง และบง ฯลฯ เปนแหลงนาบนผวดนเปนแหลงรวบรวมนาตามธรรมชาตซงสวนใหญจะไดจากนาทไหลมาบนผวดนและบางสวนซมออกมาจากดน เปนแหลงนาขนาดเลกและขนาดใหญทอานวยประโยชนแกประชาชนและใชเพอการพฒนาในดานตาง ๆ เปนอยางด ปรมาณนาทจะมในแหลงนาตามธรรมชาตเชน แมนา ลาธารนนยอมแตกตางกนไปตามฤดกาล ทงนขนอยกบวามฝนตกในเขตของลมนาหรอไม หรอวาตกจานวนมากนอยเพยงใด บางเดอนในฤดฝนอาจมนาไหลมาในลานามากเพราะเกดฝนตกหนก และนาอาจมระดบสงไหลบาลนไปทวมพชทเพาะปลกและเขตชมชนใหไดรบความเสยหาย สวนในระยะฤดแลงไมมฝนตกเลยนาในแหลงนาประเภทหนองและบงซงไดเกบนาในชวงฤดฝนไวนนอาจมนาใหใชพอบรรเทาความเดอดรอนไดบางแตนาในลาธารลาหวยบางแหงอาจมนาไหลลดนอยลงไปหรอไมมเลยกได การทปรมาณและสภาพนาทาทไหลในลานาธรรมชาตตามฤดกาลตาง ๆ มความแตกตางกนไปนนขนอยกบองคประกอบทสาคญหลายประการ ดงตอไปน

1) ลกษณะและสวนประกอบของพนทลมนา พนทลมนาหมายถงบรเวณพนทซงครอบคลมลานาธรรมชาตตอนใดตอนหนงเหนอจดทกาหนดในลานานน ๆ ทาหนาทเปนแหลงรวมนาทงนาทไหลบนผวดนและทซมออกจากดนใหระบายลงสแมนาและไหลไปยงจดทกาหนด พนทลมนาเปรยบเสมอนหลงคาบานทรองรบนาฝนและลาเลยงนาสรางนาเพอใหไหลลงสภาชนะเกบกก ดงนนขนาดของพนทลมนา ลกษณะรปรางซงไดแก ขนาดความยาวและความกวางของพนทลมนาโดยเฉลย ระดบความสง ความลาดชนของพนทและแนวทศทางของพนทลมนา ตลอดจนสวนประกอบภายในพนทลมนาแตละแหงไดแก ชนดของดนสภาพพชทปกคลมพนทและความชมชนของดนกอนการเกดฝนตกตางกเปนปจจยสาคญซงมอทธพลตอการเกดนาทาในลานาลาธารตาง ๆ

2) สภาพฝนทตกในพนทลมนามอทธพลโดยตรงตอนาทเกดในลานาลาธารดงน

- ความเขมของฝนทตก หมายถง ปรมาณนาฝนทตกในหนงหนวยเวลานยมวดเปนมลลเมตรตอนาท หรอมลลเมตรตอชวโมง ความเขมของฝนตกเมอมากกวาอตราการซมของนาทไหลลงไปในดนแลวปรมาณนาทาทไหลบนผวดนจะเพมขนอยางรวดเรวตามอตราการเพมของฝนทตก อยางไรกตามปรมาณนาทาทไหลบนผวดนอาจไมเพมเปนสดสวนโดยตรงกบจานวนนาฝนทเหลอจากการซมสญหายลงไปในดนเทาใดนก ทงนเพราะนาฝนทเหลอดงกลาวสวนหนงมกถกเกบขงในลกษณะนานองในทลมกอนทจะไหลหลากเปนนาทา

- ระยะเวลาทฝนตก ระยะเวลาทฝนตกในพนทลมนามสวนสาคญทจะเกดทาใหเกดนาทาเปนจานวนมากหรอนอยเพยงใด เมอฝนตกครงหนง ๆ ระยะเวลาทฝนตกนยงมสวนเกยวของตอการลดอตราการไหลซมของนาลงไปในดนดวย ดงนน แมวาอตราความเขมของฝนทตกในเขตพนทลมจะอยในเกณฑปานกลางแตถาฝนตกเปนระยะเวลานานแลวกยอมจะเกดนาทาในลาธารลาหวยมากไดเชนกน

- การแผกระจายของฝนทตกในบรเวณพนทลมนา สภาพฝนทตกแผกระจายอยางสมาเสมอตลอดพนทลมนามกจะทาใหเกดนาทาไหลมาเปนจานวนมาก สาหรบลมนาขนาดใหญการเกดนาทวมอาจจะเนองมาจากฝนธรรมดาทตกครอบคลมพนทสวนใหญของลมนามากกวาฝนทตกหนกแตไมกระจายตลอดทวทงพนทลมนา

สาหรบการเกดลาธารและเเมนาของลมนาหนง ๆ กลาวไดวามตนกาเนดซงอาจเรมจากบรเวณภเขา แหลงนาซบ นาพ หรอทะเลสาบในทะเลสง ในระยะแรกเมอเกดนาไหลบนผวดนไปตามสภาพภมประเทศทมความลาดเอยงซงนาทไหลสะสมจะมปรมาณมากขนเปนลาดบและไหลเรวขนจงเรมกดเซาะแผนดนเกดเปนรองนาและลาธารเลก ๆ ตอจากนน นาท

ไหลมาจากลาธารหลายสายจะรวมตวกนมปรมาณมากขนและไหลลงสบรเวณตา ซงการกดเซาะรองนายงคงเกดขนทงแนวดงและแนวราบตามทางทนาไหลผานจนกวาลานาจะมความลาดเท ขนาดความกวางและความลกของลานามสภาพสมดลสามารถรองรบปรมาณนาไหลหลากทเกดจากบรเวณลมนาทงหมดได แลวไหลออกสปากแมนาและทะเลตอไป

นาผวดนทเกดอยตามธรรมชาตในแมนาลาธารโดยทวไปนนเปนสวนหนงในวฏจกรนา เปนทรพยากรธรรมชาตทใชแลวไมหมดสนไป คอจะเกดขนใหมไดทกปตามสภาพธรรมชาต หลาย ๆ ประเทศในโลกจงใชแหลงนาผวดนทมอยใหเกดประโยชนในการพฒนาทางเศรษฐกจและดานสงคมเปนหลกไดแก เพอการอปโภคบรโภค การเกษตร การผลตพลงงานไฟฟา การอตสาหกรรม การทองเทยว และเพอการรกษาระบบนเวศของแหลงนาและชมชนตาง ๆ ซงการนานาจากแหลงนาธรรมชาตไปใชโดยตรงและโดยการพฒนาการดานตาง ๆ จะตองมกระบวนการจดการใหสอดคลองกบศกยภาพของทรพยากรนาผวดนแหลงนน ๆ ทสาคญจะตองเกดประโยชนอยางยงยนตอชมชนและประชาชนในลมนาโดยทวถง

3. นาบาดาล เปนทรพยากรธรรมชาตทสะสมอยใตดนเปนทรพยากรทจดอยในประเภททใชแลวไมหมดสนไปเชนเดยวกบนาผวดน คอจะเกดขนใหมทดแทนปรมาณทถกนาไปใชไดทกปตามสภาพธรรมชาต จากแหลงนาบนผวดน นาฝน หรอนาจากแมนาลาคลองทซมผานชนดนและชนหนลงไปเกบกกอยในแหลงนาใตดน

แหลงนาบาดาล เปนแหลงนาทสามารถพฒนาขนมาใชเพอแกไขภาวการณขาดแคลนนาไดอยางรวดเรวและทนตอเหตการณ นนคอหากมแหลงนาบาดาลอยทใดกสามารถพฒนาขนมาใชไดทนท ดงนน ในปจจบนนาบาดาลจงถกนาขนมาใชประโยชนแตละปในปรมาณทเพมมากขนกวาแตกอนและขยายพนทออกไปอยางกวางขวางทวประเทศดวย ทงนเนองมาจาก:-

1) แหลงนาผวดนมปรมาณไมเพยงพอกบความตองการในปจจบน ซงเปนผลมาจากการขยายตวทางเศรษฐกจและจานวนประชากรทเพมมากขนอยางรวดเรวโดยเฉพาะอยางยงในเขตพนทกรงเทพมหานครและปรมณฑล

2) นาบาดาลเปนทรพยากรทนามาใชไดในราคาถกเมอเปรยบเทยบกบนาประปา

3) ในบางปเกดภาวะอากาศแหงแลงทาใหนาผวดนตามธรรมชาตมไมเพยงพอ

4) นโยบายของรฐบาลทสงเสรมใหใชนาบาดาลเปนแหลงนาดบเพอการอปโภคสาหรบประชาชนในชนบท

ลกษณะและชนดของแหลงนาบาดาล หนเกอบทกชนดเปนแหลงเกบกกนาบาดาลหรอเปนชนนาบาดาลได แตจะสามารถเกบกกมปรมาณมากหรอนอยยอมขนอยกบขนาดของชองวางทมอยในเนอหนและรอยตอเนองของชองวางทนาฝนหรอนาผวดนสามารถซมผานลงไปเกบกกได ชองวางของหนมอย 2 ประเภท คอ ชองวางทเกดพรอม ๆ กบการกาเนดหน ไดแก ชองวางในตะกอนประเภทตาง ๆ หรอในหนรวน (unconsolidated sediments) และชองวางทเกดหลงจากการกาเนดของหนซงอาจเกดจากการกระทาของแรงภายนอก เชน การเคลอนตวของเปลอกโลกทาใหเกดรอยแยกของหน การผพงของเนอหนกทาใหเกดชองวาง หรอการละลายของเนอหนแลวกลายเปนโพรง เปนตน หนประเภทน ไดแก หนแขงประเภทตาง ๆ (consolidated sediments)

พนทของประเทศไทยประมาณรอยละ 80 ประกอบดวยหนแขง และพนทสวนทเหลอรอยละ 20 ประกอบดวยหนรวน

- ในสวนของหนแขงนนประมาณรอยละ 30 ของหนแขงเปนแหลงนาบาดาลทมศกยภาพดใหปรมาณนามาก สามารถพฒนานาบาดาลขนมาใชประโยชนไดจากหนเกอบทกชนดไดแก หนปน หนโคราชชดลาง และหนโคราชชดบนสด (ชดภทอก) และหนแขงประมาณรอยละ 40 เปนแหลงนาบาดาลทมปรมาณนามากปานกลางไดแก หนทราย หนดนดาน และหนชนทงหมดนอกจากหนปนและหนโคราชชดบนและชดลาง สวนหนแขงทเหลออกรอยละ 30 นนจดเปนหนทมนาบาดาลเกบกกอยนอยไดแก หนอคน หนภเขาไฟ และหนแปร

- สาหรบพนทประมาณรอยละ 20 ของประเทศซงประกอบดวยหนรวนสวนใหญจดเปนแหลงนาบาดาลทมศกยภาพของแหลงนามาก ซงศกยภาพของแหลงนาบาดาลในหนแขง ยกเวนบางบรเวณทชนหนรวนมความหนานอยและมองคประกอบเปนพวกหนทมขนาดแตกตางกนและมเหลยมคมมาก

แหลงนาบาดาลแตละแหงจะมปรมาณและคณภาพนาทมความแตกตางกนไปในแตละพนทโดยขนอยกบสภาพอทกธรณวทยา ชนนาบาดาลขนาดใหญทสามารถใหปรมาณนามากนกพบอยในหนรวนในบรเวณทราบลมหรอทราบขนบนได สวนในหนแขงจะพบอยตามชองวางในหนชนจาพวกหนปน หนทราย และหนดนดานบางประเภท แหลงนาบาดาลสามารถแบงไดเปน 2 ชนด คอ

- แหลงนาบาดาลทไมมแรงดนเปนแหลงนาทมอยในชนกรวดทรายระดบตนทไมไดถกบงคบดวยชนทบนาเรยกวา “นาบาดาลไมปดกก (unconfined groundwater)” และ

- แหลงนาบาดาลทมแรงดน เปนแหลงนาทอยในชนกรวดทรายระหวางชนทบนาสองชนเรยกวา “นาบาดาลปดกก (confined groundwater)”

4. นาในทะเล ทะเลและมหาสมทรมพนทคลมพนผวดนโลกประมาณรอยละ 70 หรอประมาณรอยละ 97 ของพนผวนาทงหมด ทะเลและมหาสมทรมอทธพลสาคญในการควบคมการเปลยนแปลงของอณหภมซงมผลตอภมอากาศ นาในทะเลและมหาสมทรจะดดกลนความรอนจากดวงอาทตยโดยเฉพาะอยางยงในบรเวณเขตรอน และกระแสนาจะชวยใหความรอนกระจายออกไปทวโลกทาใหอากาศทปกคลมและแผนดนบรเวณใกลเคยงไดรบความรอนสงขนในชวงฤดหนาวและเยนลงในชวงฤดรอน ทะเลและมหาสมทรไมเคยคงสภาพอยกบท การเปลยนแปลงของอณหภมและความเคมทาใหเกดกระแสนาไหลวนในแนวลกในขณะทลมมผลตอการไหลวนของกระแสนาบนพนผว กระแสนาในมหาสมทรจะหมนเวยนกลบกนเนองจากการหมนของโลก ทางซกโลกเหนอกระแสนาไหลวนแบบเวยนขวาสวนทางซกโลกใตนาไหลวนแบบเวยนซาย กระแสนาทเรมตนเกดบนพนผวจะมอทธพลทาใหเกดกระแสนาในสวนลกลงไปไหลวนกลบทศทาง นาในมหาสมทรและทะเลมการเคลอนไหวลกษณะนาขนนาลงคงท และทาใหเกดกระแสนาไหลวนตามนาขนนาลงซงเปนผลมาจากการดงดดของดวงอาทตยและดวงจนทร ระดบนาทะเลสงสดเกดขนในชวงเวลาทพระจนทรเดอนมดและเตมดวง สวนระดบนาทะเลตาสดเกดในชวงกลางขางขนและชวงกลางขางแรม

ทะเลและมหาสมทรเปนแหลงนาทมความสาคญอยางมากตอการคมนาคมและการประมง นาในทะเลเปนทรพยากรนาตามธรรมชาตทมวฏจกรหมนเวยนทางอทกวทยาเชนเดยวกบแหลงนาจดทวไป หลายประเทศไดกาหนดใหทะเลในอาณาเขตเปนแหลงนาทตองมการควบคมเชน ฟลปปนส สาหรบประเทศไทยแมจะไมมกฎหมายบญญตไวอยางชดเจนแตเปนททราบโดยทวไปวาทะเล ในอาณาเขตรฐมหนาทควบคมดแลเพราะเปนทรพยสนสาหรบพลเมองใชรวมกนจงถอวาเปนสาธารณะสมบตของแผนดน สวนประเดนทวาทะเลทเปนทรพยสนของแผนดนจะตองหางจากชายฝงเพยงใดนนตองพจารณาตามกฎหมายระหวางประเทศ ซงแนวปฏบตของประเทศตาง ๆ สวนใหญรวมทงประเทศไทยดวยถอวาทะเลทเปนทรพยสนของแตละประเทศนนจะตองเปนทะเลในอาณาเขตเปนทะเลทมอาณาเขตหางจากชายฝงไมเกน 12 ไมลทะเล

ทงหมดทกลาวมาโดยสรปนเปนเรองราวสวนหนงของทรพยากรธรรมชาตซงเกยวของโดยตรงกบชวตความเปนอยของคนไทยและเปนปจจยสาคญในการพฒนาดานตาง ๆ ทเราสมควรทราบครบ

เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา ตอนท 9 : แหลงนาผวดนและศกยภาพในการพฒนา

“เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา” ตอนท 9 น เปนตอนแรกทขอเสนอเรอง แหลงนาผวดนและศกยภาพในการพฒนา ซงจะกลาวแยกแยะอยางสรป ในแตละลมนาหลก 25 ลมนาทวประเทศ (ไมรวมพนทเกาะตาง ๆ) ซงรวมแลวจะมเนอหาอยหลายตอนโดยกลาวถงลกษณะทางกายภาพของพนทลมนา สภาพดานอตนยมวทยาและอทกวทยาของลมนา ความตองการใชนาในลมนา ตลอดจนปญหาเรองนาของแตละลมนาทมในปจจบน และรวมถงศกยภาพในการจดการแหลงนาผวดนทสามารถดาเนนการไดของแตละลมนาโดยยดตามผลการศกษาขอมลเกยวกบทรพยากรนาผวดนและทรพยากรอนทเกยวของ และการวเคราะหถงศกยภาพในการพฒนาเปนรายลมนารวม 25 ลมนา ทกรมชลประทานไดวาจางคณะทปรกษาจดทาแผนหลกรองรบการพฒนาแหลงนาและปรบปรงโครงการชลประทานใหสอดคลองกบแนวทางพฒนาตามแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 เมอพ.ศ.2545 ซงปจจบนน (พ.ศ.2554) สภาพขอมลไมนาจะมการเปลยนแปลงไปจากเดมแตอยางใด

โดยสรป ณ ทนขอเรยนวาประเทศไทยมพนทรวมทงประเทศประมาณ 513,000 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 320,625,000 ไร มปรมาณฝนตกเฉลยรวมทงปประมาณ 1,570.0 มลลเมตร (ทมา: กรมอตนยมวทยา ดงทกลาวแลวในตอนท 8) หรอคดเปนปรมาณนาทพนททงประเทศจะไดรบจากฝนทตกเฉลยในแตละปประมาณ 800,000 ลานลกบาศกเมตร แตปรมาณนาจานวนดงกลาวน บางสวนระเหยกลบไปในบรรยากาศ บางสวนถกพชนาไปใช และสวนใหญจะซมลงสใตดนเกบกกอยในชนดนและแหลงนาบาดาล สวนทเหลอประมาณรอยละ 25 หรอประมาณ 200,000 ลานลกบาศกเมตรตอป จะไหลบนผวดนลงสทตา ลาธาร แมนา ออกสทะเลและมหาสมทรตอไป

แหลงนาผวดนจงเปนแหลงนาธรรมชาตทเราสามารถพฒนานามาใชประโยชนไดอยางกวางขวาง ดงนน ตงแตตอนท 9 เปนตนไปน จะขอกลาวถงสภาพทรพยากรนาผวดนและศกยภาพในการพฒนาของแตละลมนาโดยมสาระรายละเอยดเฉพาะทสาคญ ดงตอไปนครบ

ตาราง: ลมนาหลกในประเทศไทย 25 ลมนา

ทมา: คณะอนกรรมการศนยขอมลสนเทศอทกวทยา (นาผวดน) ของคณะกรรมการอทกวทยา

แหงชาต, สงหาคม 2538

ภาพ: ขอบเขตพนทลมนาในประเทศไทย

1. ลมนาสาละวน (รหสลมนา 01) ลมนาสาละวนอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของประเทศไทย ตดกบชายแดนประเทศเมยนมาร ลมนาสาละวนอยระหวางเสนรงท 160 15/ เหนอ ถงเสนรงท 190 45/ เหนอ และระหวางเสนแวงท 970 20/ ตะวนออก ถงเสนแวงท 990 00/ ตะวนออกมพนทลมนาประมาณ 17,920 ตารางกโลเมตร ครอบคลมพนทจงหวดแมฮองสอนทงจงหวดและพนทบางสวนในเขตจงหวดตากและจงหวดเชยงใหม

ลกษณะภมประเทศของพนทในเขตลมนาสาละวนสวนใหญเปนพนทภเขาสงชนเปนพนทปาปกคลมดวยปาไมนานาชนด โดยมทราบเชงเขากระจายอยระหวางหบเขาและรมลานา

สายตาง ๆ แมนาสาละวนสายหลกเปนแมนานานาชาตมตนนาอยททราบสงธเบตไหลลงมาทางใตของประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ผานประเทศเมยนมารและประเทศไทยเปนแนวเขตแดนระหวางประเทศ แลวไหลลงสทะเลททะเลอนดามน พนทลมนาสาละวนสวนทอยในประเทศไทยจงเปนพนทสวนหนงของพนทลมนาสาละวนทงหมดมลานาสาขาไหลลงแมนาสาละวนทสาคญหลายสายคอ แมนาเมย แมนาปาย นาแมสะมาด แมนายวม นาแมรด และหวยแมละเมา เปนตน

พนทลมนาสาละวนในปจจบนเปนแหลงทมทรพยากรธรรมชาตคอนขางสมบรณแหงหนง เนองจากสภาพภมประเทศสวนใหญเปนปาเขา สภาพพนทโดยทวไปในเขตลมนาจงประกอบดวยพนทปาประเภทตาง ๆ ประมาณรอยละ 86.00 พนทบกเบกทาการเกษตรแลวมอยรอยละ 13.00 และอกรอยละ 1.00 ของพนทลมนาทงหมด เปนพนทหมบาน ชมชน และทอยอาศย โดยพนททาการเกษตรสวนใหญอยในเขตอาเภอแมสอด จงหวดตาก

สภาพอตนยมวทยาและอทกวทยาของลมนา ลมนาสาละวนมปรมาณฝนตกรวมทงปเฉลยตงแต 900 มลลเมตรทอาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม ถง 3,100 มลลเมตรทอาเภอทาสองยาง จงหวดแมฮองสอน คดเปนปรมาณฝนตกเฉลยทงปของลมนาประมาณ 1,353.8 มลลเมตร ซงในชวงฤดฝนเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคมจะมฝนตกประมาณรอยละ 92.00 ของปรมาณฝนเฉลยรายป โดยทเดอนกรกฎาคมและสงหาคมเปนเดอนทมฝนตกชกทสด ปรมาณการระเหยในลมนาสาละวนมคาเฉลยประมาณ 1,469.0 มลลเมตรตอป โดยอตราการระเหยในเดอนเมษายนมคาสงสดประมาณ 193 มลลเมตร และอตราการระเหยในเดอนธนวาคมจะมคาตาสดประมาณ 90 มลลเมตร

ปรมาณนาทารายปในลานาสาขาลมนาสาละวนมคาเฉลยตอหนวยพนทตงแต 6.13-47.20 ลตรตอวนาทตอตารางกโลเมตร สาหรบลมนาสาละวนพนทลมนา 17,920 ตารางกโลเมตร จากการวเคราะหพบวามปรมาณนาทาเฉลยตอหนวยพนทประมาณ 14.82 ลตรตอวนาทตอตารางกโลเมตร จงเปนปรมาณนาทาเฉลยรายปทเกดจากลมนาทงหมดประมาณ 8,376.0 ลานลกบาศกเมตร โดยมปรมาณนาทาไหลเฉลยในชวงฤดฝนประมาณ 6,155.0 ลานลกบาศกเมตร (รอยละ 73.50 ของรายปเฉลย) และเปนปรมาณนาทาในชวงฤดแลงประมาณ 2,221 ลานลกบาศกเมตร (รอยละ 26.50 ของปรมาณนาทารายปเฉลย) โดยทเดอนสงหาคมและกนยายนเปนชวงทมปรมาณนาทาไหลมาตามลานาตาง ๆ มากทสดประมาณรอยละ 40.00 ของปรมาณนาทารายปเฉลย

โครงการพฒนาแหลงนาทดาเนนการแลวถงปจจบนหนวยงานตาง ๆ ไดกอสรางโครงการพฒนาแหลงนาผวดนมทงโครงการขนาดใหญ ขนาดกลางและขนาดเลก ในลมนาสาละวนจนถงพ.ศ.2544 มรายละเอยดโดยสรปในตาราง

ตาราง: สรปโครงการพฒนาแหลงนาในลมนาสาละวนทดาเนนการถง พ.ศ.2544

การศกษาการเกดอทกภยและวกฤตการณขาดแคลนนาในฤดแลงพบวา สภาพการเกดอทกภยในลมนาสาละวนแบงออกไดเปน 2 ลกษณะ ไดแก อทกภยทเกดขนในบรเวณพนทลมนาตอนบนของลานาสาขาตาง ๆ และอทกภยทเกดในพนทราบลม การเกดอทกภยในลกษณะแรกจะเกดจากการทมฝนตกหนกและนาปาไหลหลากจากตนนาลงมามากจนทาใหลานาสายหลกไมสามารถระบายนาไดทน ซงพนททเกดนาทวมเปนประจาไดแก อาเภอขนยวม อาเภอปางมะผา อาเภอแมลานอย อาเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน และอาเภอแมสอด จงหวดตาก สวนในลกษณะทสองจะเกดทบรเวณพนทราบลม และบรเวณแมนาสายหลกตนเขนมความสามารถระบายนาไดไมเพยงพอ พนททเกดนาทวมเปนประจา ไดแก อาเภอแมสะเรยง อาเภอปายอาเภอสบเมย จงหวดแมฮองสอน จากขอมลทรวบรวมไดพบวาในลมนาสาละวนมหมบานทงหมด 640 หมบาน เปนหมบานทประสบปญหาอทกภย 208 หมบาน (รอยละ 32.50) ซงในจานวนนเปนการเกดอทกภยลกษณะนาทวม 70 หมบาน และเกดอทกภยในลกษณะนาปาไหลหลากจานวน 138 หมบาน โดยหมบานทประสบปญหาอทกภยสวนใหญอยในเขตแมฮองสอนถง 137 หมบานหรอคดเปนรอยละ 65.87 ของหมบานประสบอทกภยทงหมด

สาหรบพนทประสบปญหาการขาดแคลนนาในฤดแลง จากหมบานในลมนาสาละวนทงหมดจานวน 640 หมบานเปนหมบานทมกประสบปญหาขาดแคลนนาจานวน 448 หมบาน

(รอยละ 70.00) ซงในจานวนนมนาเพอการอปโภคบรโภคแตขาดแคลนนาเพอการเกษตรจานวน 198 หมบาน (รอยละ 30.94) และเปนหมบานทขาดแคลนทงนาเพอการอปโภคบรโภคและนาเพอการเกษตรจานวน 250 หมบาน (รอยละ 39.06) โดยหมบานทประสบปญหาการขาดแคลนนาสวนใหญอยในเขตจงหวดแมฮองสอนถง 261 หมบาน หรอคดเปนรอยละ 58.26 ของหมบานทประสบปญหาวกฤตการณขาดแคลนนาทงหมด

สถานการณทรพยากรนาในลมนาสาละวนปจจบน จากการศกษาทผานมาพอสรปภาพรวมทงลมนาไดวา ลมนาสาละวนมปรมาณนาทาตามธรรมชาตในลมนามากเพยงพอกบความตองการใชนาเพอกจกรรมตาง ๆ ทงในสภาพปจจบนและในอนาคต เมอมการพฒนาพนทชลประทานจนเตมศกยภาพของพนทแลวยงมปรมาณทามากเพยงพอทจะผนไปชวยเหลอลมนาอนทขาดแคลนได แตอยางไรกตามในชวงฤดแลงยงมการขาดแคลนนาอยมากเนองจากมแหลงเกบกกนาไมเพยงพอนนเอง

ดานคณภาพนา คณภาพนาในลานาตาง ๆ ภายในเขตลมนามคณภาพด มสภาพเปนกลางถงคอนขางเปนกรดเลกนอย มการปนเปอนของสงปฏกลสารอนทรย โลหะ โลหะหนก รวมทงจลชพตา มออกซเจนละลายนาในปรมาณทเพยงพอตอการดารงชวตของสงมชวตในนา นอกจากน ยงพบวาคณภาพนาบรเวณตนนาและทายนาไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญ แสดงวาลานาตาง ๆ ในลมนาสาละวนยงมความสามารถทจะรองรบนาเสยและฟอกตวเองใหสะอาดไดด

ภาพ: สภาพภมประเทศ ในพนทลมนาสาละวน

2. ลมนาโขง (รหสลมนา 02) ลกษณะทวไปของแมนาโขง แมนาโขงเปนแมนานานาชาตมตนนาอยในบรเวณทราบสงธเบต ไหลลงมาทางทศใตของประเทศสาธารณรฐประชาชนจน เขาสดานทศเหนอของประเทศเมยนมาร ประเทศไทย ประเทศประชาธปไตยประชาชนลาว ประเทศกมพชา แลวไหลผานประเทศสงคมนยมเวยตนามแลวไหลลงสทะเลจนใต พนทลมนาโขงทงหมดครอบคลมพนทประมาณ 795,000 ตารางกโลเมตร แมนาโขงมความยาวประมาณ 4,200 กโลเมตร มปรมาณนาทาซงเกดจากลมนาทงหมดโดยเฉลยตอปประมาณ 475,000 ลานลกบาศกเมตร

ลมนาโขงบรเวณทมพนทลมนาอยในเขตประเทศไทย(รหสลมนา 02) ครอบคลมพนทลมนาอย 2 สวน คอ สวนภาคเหนอมพนทลมนาประมาณ 7,152 ตารางกโลเมตรอยในเขตจงหวดพะเยาทงหมดและพนทบางสวนในเขตจงหวดเชยงราย และสวนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอมพนทลมนาประมาณ 49,670 ตารางกโลเมตร อยในเขตจงหวดเลย หนองคาย อดรธาน หนองบวลาภ สกลนคร นครพนม มกดาหาร อานาจเจรญและอบลราชธาน รวมพนทลมนาโขงสวนทอยในประเทศไทยทงหมดประมาณ 57,422 ตารางกโลเมตรมลานาสาขาจานวนหลายสาย ทสาคญคอ นาแมจน แมนาอง แมนาพง แมนาลาว แมนาเลย หวยนาโสม ลานาโมง ลานาสวย หวยหลวง แมนาสงคราม ลานายาม ลานาอน หวยทวย ลานาพง ลานากา หวยบางทราย และหวยบงอ เปนตน

สภาพอตนยมวทยาและอทกวทยาของลมนา ลมนาโขงมปรมาณฝนตกรวมทงปเฉลยในลมนาโขงสวนภาคเหนอมคาตงแต 900 มลลเมตรในเขตจงหวดพะเยา ถง 1,900 มลลเมตร ทอาเภอแมจน จงหวดเชยงราย โดยมคาเฉลยในลมนาสวนภาคเหนอประมาณ 1,400 มลลเมตรตอป สาหรบลมนาโขงสวนภาคตะวนออกเฉยงเหนอมคาตงแต 1,100 มลลเมตรตอปจงหวดเลย และมปรมาณเพมขนไปทางดานตะวนออกและตะวนออกเฉยงใตของลมนาประมาณ 2,900 มลลเมตรตอป ทอาเภอบานแพง จงหวดนครพนม โดยมคาเฉลยในลมนาสวนภาคตะวนออกเฉยงเหนอประมาณ 1,625 มลลเมตรตอป ซงในชวงเดอนสงหาคมจะเปนเดอนทมฝนตกชกมากทสดทงในลมนาสวนของภาคเหนอและสวนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอถงประมาณรอยละ 20.00 ของฝนรวมทงป สวนเดอนทฝนตกนอยทสดอยในชวงเดอนธนวาคมถงเดอนกมภาพนธซงมฝนตกรวมประมาณรอยละ 0.40 ของปรมาณฝนรวมทงป เทานน ปรมาณการระเหยโดยเฉลยในลมนาโขงสวนภาคเหนอมคาประมาณ 1,465 มลลเมตรตอป และในลมนาสวนภาคตะวนออกเฉยงเหนอมคาเฉลยประมาณ 1,720 มลลเมตรตอป โดยอตราการระเหยรายเดอนในเดอนเมษายนจะมคาสงสดและในเดอนธนวาคมมคาตาทสด

ปรมาณนาทารายปในลมนาโขง จากการวเคราะหพบวาในลมนาโขงมพนทลมนาทงหมด 57,422 ตารางกโลเมตร จะมปรมาณนาทาตามธรรมชาตรายปเฉลยรวม 30,769.0 ลานลกบาศกเมตรโดยเปนปรมาณนาทาเฉลยในฤดฝน 28,310.0 ลานลกบาศกเมตร (รอยละ 92.00 ของปรมาณนาทาเฉลยรายป) เปนปรมาณนาทาเฉลยในฤดแลง 2,459.0 ลานลกบาศกเมตร (รอยละ 8.00 ของปรมาณนาทารายปเฉลย) และคดเปนปรมาณนาทารายปเฉลยตอหนวยพนทลมนาเทากบ 17.00 ลตรตอวนาทตอตารางกโลเมตร โดยทเดอนสงหาคมและกนยายนเปนชวงทมปรมาณนาทาไหลมาตามลานาตางๆ มากทสดประมาณรอยละ53.65 ของปรมาณนาทารายปเฉลย

โครงการพฒนาแหลงนาทดาเนนการแลวถงปจจบน หนวยงานตาง ๆไดกอสรางโครงการพฒนาแหลงนาผวดนมทงโครงการขนาดใหญ ขนาดกลาง และขนาดเลกในลมนาโขงจนถง พ.ศ. 2544 มรายละเอยดโดยสรปในตาราง

ตาราง : สรปโครงการพฒนาแหลงนาในลมนาโขงทดาเนนการถง พ.ศ. 2544

การศกษาการเกดอทกภยและวกฤตการณขาดแคลนนาในฤดแลงพบวา สภาพการเกดอทกภยในลมนาโขงแบงออกไดเปน 2 ลกษณะ ไดแก อทกภยทเกดขนในบรเวณพนทลมนาตอนบนของลานาสาขาตาง ๆ และอทกภยทเกดในพนทราบลม การเกดอทกภยในลกษณะแรกจะเกดจากการทมฝนตกหนกและนาปาไหลหลากจากตนนาลงมามาก จนทาใหลานาสายหลกไมสามารถระบายนาไดทน ซงพนทเกดนาทวมเปนประจาไดแก อาเภอเทง อาเภอเชยงของ อาเภอขนตาล จงหวดเชยงราย อาเภอเชยงคา จงหวดพะเยา อาเภอภเรอ อาเภอทาล อาเภอเมอง จงหวดเลย และอาเภอคาชะอ จงหวดมกดาหาร สวนในลกษณะทสองเกดในบรเวณพนทราบลม และบรเวณแมนาสายหลกตนเขนมความสามารถระบายนาไดไมเพยงพอ พนททเกดนาทวมเปนประจาไดแก อาเภอแมสาย อาเภอเชยงแสน อาเภอพาน จงหวดเชยงราย อาเภอจน อาเภอแมใจ อาเภอปาแดด อาเภอดอกคาใต อาเภอเมอง จงหวดพะเยา อาเภอโซพสย อาเภอพรเจรญ อาเภอเมอง จงหวดหนองคาย และอาเภอนาหวา อาเภอโพนสวรรค อาเภอปลาปาก จงหวดนครพนม ฯลฯ จากขอมลทรวบรวมไดพบวาในลมนาโขงมหมบานทงหมด7,272 หมบาน เปนหมบานทประสบปญหาอทกภยจานวน 994 หมบาน (รอยละ 13.67) ซงในจานวนนเปนการเกดอทกภยลกษณะนาทวมขงจานวน 748 หมบาน (รอยละ 10.29) และเกดอทกภยลกษณะนาปาไหลหลากจานวน 246 หมบาน (รอยละ3.38) โดยหมบานทประสบปญหาอทกภยสวนใหญ

อยในเขตจงหวดเชยงรายถง 174 หมบาน คดเปนรอยละ 17.5 ของหมบานทประสบอทกภยทงหมด

สาหรบพนทประสบปญหาการขาดแคลนนาในฤดแลง จากหมบานในลมนาโขงทงหมด 7,272 หมบาน เปนหมบานทมกประสบปญหาการขาดแคลนนาจานวน 4,187 หมบาน (รอยละ 57.58) ซงในจานวนนมนาเพอการอปโภคบรโภคแตขาดแคลนนาเพอการเกษตรจานวน 2,656 หมบาน (รอยละ 36.52) และเปนหมบานทขาดแคลนนาทงเพอการอปโภคบรโภคและนาเพอการเกษตรจานวน 1,531 หมบาน (รอยละ 21.05) โดยหมบานทประสบปญหาการขาดแคลนนาสวนใหญอยในเขตจงหวดสกลนครถง 694 หมบาน หรอคดเปนรอยละ 16.58 ของหมบานทประสบปญหาวกฤตการณขาดแคลนนาทงหมด

สถานการณทรพยากรนาในลมนาโขงปจจบน จากการศกษาทผานมาพอสรปภาพรวมทงลมนาไดวา ลมนาโขงมปรมาณนาทาตามธรรมชาตในลมนามากเพยงพอกบความตองการใชนาในกจกรรมตาง ๆ ในพนทลมนาทงในสภาพปจจบนและในอนาคตเมอมการพฒนาพนทชลประทานจนเตมศกยภาพของพนท แตในชวงฤดแลงทยงมการขาดแคลนนาอยมากกเนองมาจากมแหลงเกบนาตามลานาสาขาตางๆ ในลมนาไมเพยงพอนนเอง

ดานคณภาพนา คณภาพนาในลานาตาง ๆภายในเขตลมนามปญหาในหลายลานาไดแก แมนาสงครามในเขตอาเภออากาศอานวย จงหวดสกลนคร คณภาพนาคอนขางตามการปนเปอนสงใชเพอการอตสาหกรรมได แตตองทาการบาบดปรบปรงคณภาพกอนนาไปใชอปโภคบรโภค สวนในเขตอาเภอคาตากลาและอาเภอพรรณนานคม จงหวดสกลนคร คณภาพนาอยในเกณฑปานกลางเหมาะสาหรบใชเพอการเกษตรและผลตนาประปา แมนาสงครามในเขตอาเภอศรสงคราม จงหวดนครพนม ซงเปนดานทายนากอนไหลลงแมนาโขงมคณภาพนาคอนขางดเหมาะทจะนาไปใชประโยชนเพอผลตเปนนาประปาและใชเพอกจกรรมตาง ๆ ไดเปนอยางด สวนคณภาพนาของแมนาเลย ในยานสาคญทผานเขตชมชนในเขตอาเภอเมอง จงหวดเลย คณภาพนาอยในระดบปานกลางสามารถใชประโยชนผลตเปนนาประปาได สวนนาทผานมาเลยเขตเทศบาลเมองไปแลวไดรบการปนเปอนมากมปรมาณสารเจอปนคอนขางสงสามารถใชประโยชนเพอการคมนาคมไดเพยงอยางเดยว

ภาพ : สภาพภมประเทศในพนทลมนาโขง (อสาน)

ภาพ :สภาพภมประเทศในพนทลมนาโขง (เหนอ)

เหลยวหลงแลหนาแกปญหานา ตอนท 9 ทกลาวมาน ในเรองราวของแหลงนาผวดนและศกยภาพในการพฒนาของแตละลมนา ขอเรมทลมนาสาละวนและลมนาโขงเฉพาะสวนทอยในดนแดนประเทศไทยเปนอนดบแรก

http://www.haii.or.th/images/stories/web/draft-p5.pdf

http://www.paipibut.org/catalog.php?catalogid=11&page=1