ภาคเหนอ สถาบนชมชนเกษตรกรรมยงยน 363 หม 4 ต าบลหนองจอม อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม

การท าจลนทรยพนบาน (ตามแนวเกษตรธรรมชาตเกาหล)

ความเชอ จลนทรยทมอยในทองถนจะมความแขงแรงกวาจลนทรยตางถน เนองจากเคยชนตอสภาพภมประเทศ ภมอากาศ เกษตรกรสามารถรวบรวมและขยายพนธจลนทรยทองถนไดเอง โดยแหลงทสามารถเกบจลนทรยพนบาน ไดแก บรเวณทมเศษใบไมรวงหลนทบถม บรเวณนใบไมจะสลายตวโดยตวจลนทรย และตวจลนทรยทแขงแรงสามารถพบในดนขยไผ เพราะระบบรากของตนไผมรสหวานชวยดงตวจลนทรยมาอาศย

วธการเกบจลนทรยพนบาน

1) ใชขาวเจาขาวหงสก หงแขงกวาปกตเลกนอย 2) ใสขาวลงในกลองไมหรอกลองพลาสตก (กลองอาหาร) ใสขาวสงไมเกน 7 ซม. ไมตองกดขาว หากกดแนนจลนทรยทอาศยอยขางลางจะไดรบออกซเจนนอย 3) จากนนเอากระดาษปดกลอง ไมควรใชผาปดเพราะผาเปนตวอมนา 4) นากลองขาวไปฝงดนตรงทมขยไผทบถม แลวใชพลาสตกคลมทบอกชนหนงเพอปองกนฝน และใชตะแกรงคลมอกชนเพอปองกนหน และสตวกน 5) ทงไวประมาณ 3 วน แลวเปดดจะสงเกตเหนเชอราสขาวซงเปนตวจลนทรยทด จงเกบเอาขาวทมเชอจลนทรยมา หากเปนสดาหรอสแดงสมแสดงวาเปนตวจลนทรยทไมดไมควรเกบมา

การเพาะเลยงและขยายจลนทรย 1) นาขาวทมจลนทรยนนมาผสมกบนาตาลทรายแดง/นาออยอตรา 1:1 กาดจนมนาฉาออกมามลกษณะขนเหนยว (นาหวเชอ)

การเพาะเลยงจลนทรย

2) นานาหวเชอใสในภาชนะทบแสง เกบไวในทเยน และไมมแสงสองถง เพอใหจลนทรยชะลอการทางาน เกบไวนาน 3 วน 3) เอานาหวเชอไปผสมกบนาเปลาในอตราสวน 1: 1,000 4) จากนนเอาผสมกบราคลกเคลาใหมความชนประมาณ 50% กะโดยหยบราขนมากาแลวเปนกอนบแตกงาย เอาฟางมาคลมหนา 1 เซนตเมตร หมกทงไว 7 - 10 วน จงสามารถนาไปใชได

วธการใชประโยชน

ใหหวานลงในแปลงทเตรยมปลกผก แลวเอาฟางคลมไว 3 วน เพอใหเชอ จลนทรยทากจกรรมยอยสลายจงเอาผกมาปลกได หรอเอาดนจากแปลงทตองการปลกมาผสมในอตราสวนเทากนคลกใหเขากนทงไว 3 วน แลวนาไปปลกผก

การเพาะเลยงจลนทรยจากปาธรรมชาต

ทมาของจลนทรย มาจากปาธรรมชาตทอดมสมบรณและมระบบนเวศ สภาพภมประเทศ และภมอากาศใกลกบแปลงเกษตรของเรา (พนทเดยวกน)

วธการเกบจลนทรยจากปา โดยเกบจากหนาดนทมอนทรยวตถทบถม (บรเวณหนาดนทเรยกวา ดนด) หรอเกบดนมาจากหลาย ๆ จด เชน จากยอดเขา กลางเขา ตนเขา ลาธาร โคนตนไม กอไผ โดยเกบดนจานวนรวมกนแลวประมาณ 1 - 2 กโลกรม

วธการสงเกตดนด มอจบดนมมอ กลนหอม สดา

วสดเพาะจลนทรย 1) ดนดจากปา 1 สวน 2) ราออน 1 สวน 3) กากนาตาล 0.5 ลตร 4) ใบไผหรอใบจามจรหรอฟางขาว (อนทรยวตถทหางายในทองถนอะไรกได) 5) นา พอประมาณ

วธการเพาะเลยงจลนทรย 1) ขนท 1 นาราออนผสมคลกเคลาดนปาทเกบมา แลวนาไปคลกกบใบไผ หรอจามจรทเตรยมไว(ใบไผ)จากนนนากากนาตาลทละลายนารดทวสดเพาะพอหมาดความชนประมาณ 40% (ใชมอกาแลวบบ นาจะไมไหลออกมา) คลกเคลาใหเขากน จากนนนาไปบมไวในกอง หรอกระสอบปานทงไวประมาณ 5 - 7 วน แลวนาไปเพาะเลยงขนท 2 2) ขนท 2 (ขนขยายปรมาณ) 2.1) วสดอปกรณ - ถงขนาด 200 ลตร - นา 20 สวน ( ประมาณ 160 ลตร) - กากนาตาล 1 สวน (ประมาณ 8 กโลกรม) - ราออน 1 สวน (ประมาณ 8 กโลกรม) - จลนทรยจากขนท 1 จานวนทงหมด 2.2) วธการเพาะเลยงขนท 2 - นานาใสถง จานวนประมาณ 160 ลตร - เทกากนาตาลลงในนา ผสมละลายใหเขากนจนกากนาตาลละลายหมด - นาจลนทรยจากขนท 1 ทหอดวยมงเขยวใสลงไปในถง (หอเพอปองกนการกระจดกระจายของวสดในถง) - หลงจากนนโรยราละเอยด (แกลบมก) ลงไปในถง (ราละเอยดจะใช หรอไมใชกได ถาเราใชจะชวยใหเชอจลนทรยขยายไดเรวขนแตจะเปลองคาใชจายเพมขนดวย) - ปดฝาถง ไมตองปดสนท - ทงไวประมาณ 15 - 20 วน สงเกตจะมกลนเปรยว สามารถนาไปใชได

วธการใชประโยชน

นาไปทาปยหมก ใสในแปลงพชผก นา และใชแทน อ เอม (EM), พด. และจลนทรยทองถน

ศนยเรยนรสถาบนพฒนาทรพยากรและเกษตรกรรมยงยนแมทา 61 หมท 5 บานปานอต ต าบลแมทา อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม

วธการเกบตวอยางหวเชอจากปาธรรมชาต 1) เกบตวอยางจากโคนไมทผพงทมเชอราสขาว หรอเชอเหดหอมดมกลนตวอยางเชอจะมกลนหอมคลายกลนของเหดโคน 2) เกบตวอยางจากบรเวณใบไผจากปาดบชนจากธรรมชาต จะสงเกตเหนการผพง และการเกดเชอราฝาขาวจบผวไมไผ จะมกลนหอม 3) เกบตวอยางจากโคนผวเนอไมทมไลเคนทเขยวขน ขดเอาเฉพาะผวหนา จะมความชนสง และกลนหอมคลายเชอเหด 4) เกบตวอยางจากโคนไมใหญทมรากฝอย บรเวณพดอน ขดเอาผวดนบรเวณพดอน จะมความอดมสมบรณสง และมกลนหอมคลายเชอเหด

อปกรณทใชในการเกบตวอยางจลนทรย กลองพลาสตก ถงพลาสตกดา หรออน ๆ วสดการเพาะเลยง (สตรการท า) 1) หวเชอราจากปาชนดตางๆ ประมาณ 1 กโลกรม 2) ราละเอยด 0.5 กโลกรม 3) ใบไผทมอยในทองถน 3 กโลกรม 4) กากนาตาล 0.5 กโลกรม วธท าจลนทรยแบบแหง 1) นาหวเชอราจากปาชนดตาง ๆ ประมาณ 1 กโลกรม 2) นาหวเชอคลกเคลากบใบไมไผในทองถน โรยดวยราละเอยด 3) นากากนาตาลทผสมรวมกบนาประมาณ 10 ลตร ตกากนาตาลรวมกบนาใหเขากน รดลงนาบนกองไมไผ 4) ใหกองจลนทรยชมนาพอประมาณอยาใหเปยกมาก 5) คลมดวยกระสอบปานไวประมาณ 3 - 7 วน เมอเปดดจะพบวาเกดเชอราสขาว สเขยว ฯลฯ การจดเกบจลนทรยแบบแหงสามารถเกบบรรจกระสอบปานไว หรอจะเกบแบบผงลม จะอยไดนานประมาณ 6 - 8 เดอน

การเพาะเลยงจลนทรยจากปาธรรมชาต

วธท าจลนทรยแบบน า 1) เอาหวเชอจลนทรยแบบแหงทเพาะเลยงไวประมาณ 1 กโลกรม มาหอหมดวยถงมงเขยว 2) หากมถงพลาสตกประมาณ 200 ลตร ใสนาไปประมาณ 180 ลตร 3) นากากนาตาล 10 ลตร เทลงไปในถงใบไมคนใหกากนาตาลกบนาใหเขากน 4) ใสถงหวเชอราในขอ 1 ลงไปในถงกากนาตาล 5) ปดฝาถงดวยพลาสตกมดปากหรอฝาพลาสตกกได 6) ประมาณ 3 - 7 วน จะเกดปฏกรยาความพดของการเดนหวเชอ หลงจากนนจะคอย ๆ เปนเชอราสขาว เดนปกคลมทวทงถง เมอเชอผานไปได 7 วน สามารถนาไปใชไดในการยอยสลายฟาง การขยายเชอลงปยชวภาพ และใสพชผก ไมผลไดโดยตรง

ศนยเรยนรสานสมพนธเพอการพฒนาเศรษฐกจพอเพยง ตงอย เลขท 28 หม 4 บานดอนแกว ต าบลดอนแกว อ าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม

หวระเบด (การเพาะจลนทรยจากดน)

วสดอปกรณ 1) ดนด ไดแกดนขางหองนา ดนขางคอกสตว ดนขยไผ ดนใตรมไม 2 กโลกรม 2) ราละเอยด หรอราออน 1 กโลกรม 3) นาตาลทรายแดงหรอ กากนาตาล 2 ชอนโตะ 4) นา (ใสพอหมาด ๆ หรอพอกาตดไมถงกบเปยกแฉะ) วธท า/ขนตอน 1) นาวสด 1 + 2 + 3 + 4 คลกเคลาใหเขากน เกบเศษสงเจอปนทง 2) หอดวยผา หรอกระสอบปย เกบไวในทรม 2 - 3 คน 3) ครบกาหนด 2 - 3 คนใหแกะผาออกทงลงถงซงบรรจนาประมาณ 20 ลตร+กากนาตาล 1 กโลกรม (คนกากนาตาลใหละลายกบนา) 4) ปดฝาถงเกบในทรมไวอยางนอย 7 วน (ยงนานยงด) วธใช นา 20 ลตร นาจลนทรยจากการหมกจากดน 2 ชอนโตะ กากนาตาล 2 ชอนโตะผสมกน ใชบารงดน ตนไม

ศนยเรยนรการด ารงชวตเศรษฐกจพอเพยงบานหนองขอย ตงอย ณ บานเลขท 33 หม 5 บานหนองขอย ต าบลหนองกระเจา อ าเภอชมแสง จงหวดนครสวรรค

เชอราขาวจากกอไผ

สวนประกอบ 1. กระบะไมไผขนาด 50x50x20 ซม. 2. ขาวสวย 8 ขด 3. กระดาษปรฟ ขนาด 50x50 ซม. 4. ผาขาวบางสาหรบคลมกองปย 5. ผาขาวบางขนาด 50x50 ซม. 6. ตะแกรงลวด 7. นาตาลแดง 1 กโลกรม 8. นาหมกจากพช 2 ชอนโตะ 9. นาหมกจากผลไม 2 ชอนโตะ 10. มลสตว เศษวชพช ใบไม ราขาว 11. ถงหมก

วธการท า 1. นาขาวสวยทหงแลว ใสในกระบะไมไผทเตรยมไว 2. นากระบะไมไผทใสขาวสวย นาไปวางไวใตกอไผ บรเวณทมราสขาวขน 3. นากระดาษปรฟปดทบ กระบะไดชนท 1 ผาขาวบางคลมในชนท 2 ตะแกรงลวดปดทบใน ชนท 3 เพอปองกน หน สนข และคลมดวยใบไมชนท 4 เพอคลมความชน 4. ปลอยทงไว 3-4 วน จะมราสขาวขนทขาวสวย ในกระบะไมไผ 5. นาขาวทมเชอราสขาว ผสมกบนาตาลทรายแดง 1 กโลกรม กวนใหเขากนและนาไปใสภาชนะ ปดฝาใหสนท ทงไวประมาณ 10 - 15 วน (เฉพาะขาวเชอราขาวเกบไวไดนานประมาณ 6 เดอน)

วธการน าหวเชอราขาวมาใชประโยชน 1. เตรยมมลสตว เศษวชพช ใบไม ราขาวดบ นาไปผสมใหเทากน 2. นาหวเชอราขาวประมาณ 2 ชอนโตะ ผสมกบนาตาลทรายแดง 2 ชอนโตะนาหมกจากพชสเขยว 2 ชอนโตะ นาหมกผลไม 2 ชอนโตะ และนาสะอาด 10 ลตร 3. นาไปราดบนกองมลสตว เศษวชพช ใบไม ราขาวดบ ทเตรยมไวขนาดสง 70 ซม. กวาง 1 เมตร 4. ปดทบดวยฟางบางๆ ผาขาวบางและปดทบดวยฟางอกครง คลมดวยผายางอกชนหนง ทงไวประมาณ 3 - 10 วน ราสขาวจะขนบนกองปย และกองปยจะเกดความรอนประมาณ 80 องศาเซลเซยส (ไมตองกลบกองปย) ทงไวใหอณหภมลดลง และเกบใสภาชนะ (เกบไวใชไดประมาณ 1 ป และควรเกบไวในทรม)

วธการใช 1. นาปยทไดใชกบพชไดทกชนด 2. ถาจะใชกบนาขาวกจะเปนวธการเดยวกน แตการลอเชอราขาวควรเปลยนจากการลอจากไมไผเปนตอซงขาวทเดยวใหมๆในทองถนนนๆ

ประโยชน เพอยอยสลายเศษวชพชในการทาปย

ศนยฝกอบรมเครอขายกสกรรมไรสารพษดอยรายปลายฟา (ชมชนบญนยมดอยรายปลายฟา) เลขท 259 หม 8 ต าบลทาสาย อ าเภอเมอง จงหวดเชยงราย

จลนทรย ไอ.เอม.โอ (I.M.O.)

คอจลนทรยในพนทเปนตวยอมาจากภาษาองกฤษวา INDIGENOUS MICRO ORGANISM มมากในกอไผมลกษณะเปนราใบไมสขาว เราสามารถเกบจลนทรยใบไมสขาว แลวเพาะเลยงขยายพนธดวยระบบวธใหอาหารธรรมชาตแกมน เพอมาทาดนหมกใชในการเกษตรโดยไมตองเสยเงนซอปยเคม มวธการเกบตามขนตอนดงน 1. ใชกลองไมสเหลยม สงประมาณ 10 ซม. ใสขาวเจาหงคอนขางแขง หนาไมเกน 7 ซม. ตกขาวใส 2 กลองใหโปรง อยางใชขาวเปนกอน อยาใชมอ เกลยขาวอยางเบามอ ใชกระดาษทไมมหมกปดปากกลองใชเชอกผกใหแนน นาไปไวใตกอไผ คลมดวยใบไผสงพอประมาณ 2. ทงกลองไวไมเกน 3 วน 3. เมอเกดเชอราสขาวบนขาวเปนแพขนหนา นามาขยาผสมกนนาตาลทรายแดงในอตราสวนหนงตอหนงโดยปรมาณ หมดวยกระดาษไมมหมกหมกไว 3 วน

การน าไปใช (1) ผสม I.M.O. กบนา (1 ชอน ตอ นา 10 ลตร) คลกกบราขาวโดยทดลองกาดเมอคลายมอออก ราจะอยคงรป และไมมนาออกมาตามงามมอ หมกไวประมาณ 7-10 วน คลมดวยกระสอบปานไมใหถกนาและแสงแดด เราเรยกวาหวเชอดนหมก (2) นาไปผสมกบดนในอตราสวน หนงตอหนง หมกไว 3 วน คลมดวยกระสอบปาน (3) เอาไปโรยในแปลงทจะปลกพช 1 กโลกรมตอ 1 ตารางเมตร โดยประมาณ (4) คลมดวยฟางหรอหญาแหงอยาใหถกแสงแดดจดเกนไป

ศนยเรยนรเพอชวตตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง บานเลขท 90 หม 14 ต าบลแมกา อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

การท าจลนทรย IMO (Indigenous Micro Organism)

สวนผสม (1) ขาวหงรอน ๆ 1 ลตร (2) ตะกราสเหลยม (3) กระดาษหนงสอพมพปดปากตะกรา (4) เชอกฟาง (5) นาตาลทรายแดง 1 กโลกรม วธท า หงขาวใหสก ขณะรอน ๆ ใหเทใสตะกรา เกลยใหเรยบเสมอกนอยาใหแนน และอยาใชมอคนขาว ( เพราะมอของเรามเชอแบคทเรย) จากนนปดปากตะกราดวยกระดาษหนงสอพมพ แลวมดดวยฟางนาไปวางไวใตตนกอไผลกษณะทมเชอราสขาว โดยมระยะเวลาในการวาง ฤดหนาวใหใชเวลา 3 วน หรอ 72 ชวโมง และฤดรอนใชเวลา 2 วน หรอ 48 ชวโมง ครบระยะเวลาใหนาขาวทมลกษณะราขาวขนเตมไปเลยงไวในโหลโดยเตมนาตาลทรายแดงลงไปแลวทงไว 10 วน จงนาออกมาใช

จลนทรย IMO สตร 2 สวนผสมน าหมกจากผลไมสก (1) ผลไมทมอยในบาน 3 กโลกรม (2) นาตาลทรายแดง 1 กโลกรม (3) ภาชนะปากแคบใชหมก วธท า นาผลไมสกทมอยในบานมาหนแลวใสลงไปในภาชนะปากแคบใสนาตาล 1 กโลกรมลงไปไมตองคลกเคลา ปดปากภาชนะกระดาษเกบไวในทรม หมกทงไวประมาณ 10 วน นาออกมาใชได ประโยชน รบประทานเปนยาบารง แกกาหนด วธใช กนวนละ1 แกวเลก

จลนทรย IMO สตร 3

สวนผสม (1) ยอดผกสเขยว หรอผกโตเรว หนอกลวย หนอไม 3 กโลกรม (2) นาตาลทรายแดง 1 กโลกรม (3) ภาชนะปากแคบทใชหมก 1 ชน

วธท า นาหนอกลวยหรอหนอไมมาหนพอประมาณ ไมละเอยดมากนกไปใสในภาชนะปากแคบ (ใสภาชนะปากแคบเนองดวยจลนทรยบางชนดเตบโตไดดในททแสงสวางนอย) ใสนาตาล 1 กโลกรม ลงไปไมตองคน ปดปากภาชนะดวยกระดาษ เกบไวในทรมประมาณ 10 วน จงนามาใชได

ประโยชน ใชพนเปนฮอรโมนเรงใบ เรงดอก เรงยอด เรงหนอ

ศนยฝกอบรมศนยเรยนรชมชนต าบลทางาม อ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก บานเลขท หมท 4 บานใหมใต ต าบลทางาม อ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก

การผลตหวเชอจลนทรยจากจลนทรยในดน

สวนผสม (1) เศษไม ใบไมผและดนทมเสนใยเชอราสขาว 60 กโลกรม (2) ราละเอยด 15 กโลกรม (3) นาสะอาด 120 ลตร (4) กากนาตาล 6 กโลกรม วธท า (1) ผสมเศษใบไมไมผและดนทมเสนใยเชอราสขาวขนปกคลมกบ ราละเอยด (2) ผสมนาสะอาด 20 ลตร และกากนาตาล 1 กโลกรม คลกเคลาใหเขากนกบสวนผสมขอ 1 จะไดสวนผสมทมความชนประมาณ 30% (3) กองสวนผสมในทรมแลวเฉลยกองสงประมาณ 30 เซนตเมตร คลมดวยกระสอบปานชบนา ทงไวประมาณ 7 วน หรอมเสนใยเชอราสขาวกระจายทวกองโยรดนาใหกระสอบปานชนอยเสมอ (4) นาสวนผสมทไดใสลงในถงหมกแลวเตมนาสะอาด 100 ลตร และกากนาตาล 5 กโลกรม คนใหเขากน ปดฝาแลวทงไวอยางนอย 7 วน จงกรองเอาหวเชอจลนทรยบรรจเกบไวในภาชนะทมฝาปดสนท

การผลตหวเชอจลนทรยจากสบปะรด สวนผสม (1) สบปะรด 2 ผล (2) นาสะอาด 20 ลตร (3) กากนาตาล 5 กโลกรม วธท า (1) หนสบปะรดเปนชนเลก ๆ แลวบรรจในถงหมก (2) เตมนาสะอาดและกากนาตาล คนสวนผสมใหเขากน แลวปดฝาภาชนะใหสนทหมกทงไวอยางนอย 7 วน คนสวนผสมในระกวางการหมกทกวน

การผลตหวเชอจากจลนทรยในดนดกวาการผลตจลนทรยจากสบปะรด เพราะไดจลนทรยทเปนประโยชนหลายชนดกวาและมความทนทานตอสภาพแวดลอมในแปลงปลกและ เจรญเตบโตไดดในธรรมชาต

การผลตเชอจลนทรยปองกนโรคพช (เชอบาสลสซบตลส)

สตร 1 สวนผสม (1) นาสะอาด 10 ลตร (2) นาตาลกโครสหรอกากนาตาล 1 ลตร (3) หวเชอจลนทรย 1-2 ถง วธท า ตมนา 10 ลตรทอณหภม 45 องศาฯ (พออน) เทใสแกลอนทสะอาดทมฝาปด ใสเชอจลนทรยและกากนาตาลลงไป ทงไวประมาณ 10 วน ปดฝาใหสนทจงนาไปใชได วธใช นาเชอทไดไปฉดพนปองกนโรคทางใบใหกบพชทกชนด ในอตราสวน 2-4 ชอนแกงตอนา 20 ลตร

สตร 2 สวนผสม (1) นานมสด 10 ลตร (2) หวเชอจลนทรย 1 - 2 ถง (3) นาตาลหรอกากนาตาล 1 ลตร (4) หวเชอหวหมะ 500 ซซ (ถาม) วธท า นานมตมทอณหภม 70 องศาฯ นาน 10 ท เทใสแกลอน แลวเตมนาตาล 1 ลตร และเมอนมอณหภมลดลงเหลอ 40 องศาฯ ใหนาเอาหวเชอบวหมะใสลงไป จากนนเตมหวเชอจลนทรยลงไป แลวใหออกซเจนตปลา เปดใสลงไปนาน 27 วน แลวเมอครบกาหนดปดฝาใหสนทตออก 3 วน จงนาไปใชได

วธใช ใชฉดพนกบพชทกชนด (ใหฉดในตอนเยน) โดยใชอตราสวน 2-4 ชอนแดงตอนา 20 ลตร หรอ 500 ซซ ตอนา 200 ลตร ในกรณมการระบาดรนแรง ประโยชนหวเชอจลนทรย ใชสาหรบเปนสวนผสมทานาสกดชวภาพและปยหมกแหงชวภาพ สามารถปองกนและกาจดโรคพช เชน เชอไฟทอปเทอรา โรครากเนาในสม มะนาว พรก มะเขอเทศ ขง โรคแอนแทรกในสตว โรคอลเทอนาเรยในพช แคงเกอร รานาคาง รานาฝน การใชน าสกดชวภาพอยางมประสทธภาพ (1) นาสกดชวภาพมคาความเขมขนของสารละลายสง (คา EC เกน 4Ds/m) และเปน กรดจด มคาความเปนกรดเปนดางของนาสกดชวภาพใหเปนกลาง โดยเตมหนฟอสเฟต ปน โดโลไมท ปนขาว กระดกปน อยางใดอยางหนง อตรา 5-10 กโลกรมตอนาสกดชวภาพ 100 ลตร แลวผสมนาสกดชวภาพอตรา 30-50 ซซตอนา 20 ลตร (2) นาสกดชวภาพจะเปนประโยชนตอพชไดสงสด ตองใชเวลาในการหมก จนแนใจวาจลนทรยยอยสลายอนทรยสารสมบรณแลว จงนาไปใชกบพชได (3) นาสกดชวภาพแตละสตรม ธาตอาหารเกอบทกชนด แตมในปรมาณตา จงควรใสปยอนทรย ไดแก ปยคอก ปยหมกแหงชวภาพ ปยพชสด หรอปยเคมเสรม (4) นาสกดชวภาพแตละสตรม ฮอรโมนพช ในระดบทแตกตางกนขนอยกบวตถดบทนามาใชทานาสกดชวภาพ มฮอรโทนในกลมออกซเจน ไดแก อนโดลอะซตกแอซด (IAA) มผลในการเรงการเจรญเตบโตของยอด กระตนการเกดรากของกงปกชา ฮอรโมนจบ เบอเรลลน (GA3) ชวยทาลายการฟกตวของเมลด กระตนการเจรญเตบโตของตน สงเสรมการออกดอก และทาใหชอดอกยนยาวขน และฮอรโมน กลมไซโตไคนน ไดแก เซตน (Zeatin) และไคเนตน (Kinctin) มผลกระตนการเกดตา ชวยเคลอนยายอาหารในตนพช และชวยใหพชผกมความสดนานขน ขอควรระวงการใชน าสกดชวภาพ นาสกดชวภาพและปยหมกแหงชวภาพ ควรใชประกอบกบคาวเคราะหดนและเมอนาไปใชในพนทอน ซงมใชเปนแหลงเกดเทคโนโลยภมปญญาทองถนนน ควรใชอยางระมดระวง

ภาคกลาง

การท าเชอราขาวจากใบไผ

ศนยเรยนรชมชนคนพอเพยงบานสายเพชร ตงอยเลขท 159/4 หม9 ต าบลทองมงคล อ าเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ

วสดอปกรณ - กลองไมสเหลยมสง 10 ซม. กวาง 30 ซม. ยาว 30 ซม. - ขาวสก 1 ลตร - พลาสตก - ทพพตกขาว - กระดาษขาว - เชอกฟาง - ตะแกรง - นาตาลทรายแดง - ขวดโหล วธท า 1) หงขาวใหสก ทาใหเยน แลวนาขาวใสในกระบะเกลยใหทวกระบะ 2) นากระดาษขาวมาคลมกระบะแลวมดดวยเชอกฟางใหแนน 3) ขดหลม บรเวณใกลตนไผ พอกบขนาดกระบะใสลงไปได นาพลาสตกคลมลงไปตามดวยตะแกรงวางทบขางบน แลวจงนาใบไผปกคลม ใหทวกระบะ ไมรดนาใหรอบ ๆ 4) กระบวนการหมก 4 - 5 วน ในฤดรอน , ฤดฝน 6 - 7 วน จะไดจลนทรยราขาวคลมเตมผวหนา 5) นาเชอราขาวทไดมาผสมนาตาลทราย แลวปดฝาหมกไว 7 วน วธน าไปใช 1) อตรา 2 ชอน / นา 10 ลตร 2) รดพนคอก 3) รดปยหมก

ศนยเครอขายปราชญชาวบานชมชนปฐมอโศก ตงอยเลขท 66 หม 5 ต าบลพระประโทน อ าเภอเมอง จงหวดนครปฐม

หวดนระเบด (จลนทรยจากดน)

สวนประกอบ 1. ดนด ไดแก ดนในปา ดนขยไผ ดนใตตนไม ดนขางคอกสตว จานวน 1 กโลกรม 2. ราละเอยด หรอราออน จานวน 1 กโลกรม 3. นาตาลทรายแดง 4 ชอนโตะ ( ใชกลวยสก 5 ผลบดใหละเอยดแทนกได ) 4. นาใสพอหมาดๆ หรอพอกาตดมอไมถงกบเปยกแฉะ

วธท า 1. นาสวนประกอบในขอ 1 - 4 คลกเคลาใหเขากน เกบเศษสงเจอปนทง 2. หอดวยผาหรอ กระสอบปยเกบไวในทรม 3 - 5 คน 3. ครบกาหนด ใหแกะผาออกทงลงถงซงบรรจนาประมาณ 20 ลตร + นาตาลสราหรอกากนาตาล ½ กโลกรม (คนนาตาลละลายกบนา) 4. ปดฝาถงใหสนทเกบไวในทรมอยางนอย 7 วน นาออกมาใช (เกบไวใชไมเกน 2 เดอน)

วธใช 1. นา 20 ลตร 2. นาจลนทรยจากการหมกจากดน 2 ชอน 3. กากนาตาล หรอนาตาลแดง 2 ชอน 4. ใชเหมอนนาหมกจากพช หรอจากนาหมกขยะ 5. ใชเปนหวเชอในการหมกปยแหง นาไปขยายผสม อตราสวน ( นา 20 ลตร + หวเชอนาหมก 1 แกว + กากนาตาล ½ แกว รดกองปยหมก )

ศนยเรยนรกลมรวมทนวสาหกจชมชนต าบลหนองแซง ตงอยเลขท 166 หม 1 บานแหลมทอง ต าบลหนองแซง อ าเภอหนคา จงหวดชยนาท

สตรดนระเบด

วสดอปกรณ 1) กโล (ตราชง) 2) ยางในรถมอเตอรไซค 3) ถงในปย

สวนผสม 1) ราออน 1 กโลกรม 2) นามะพราว 1 - 2 ลก 3) นาตาลออย 1 กโลกรม 4) ดนสมบรณ 1 กโลกรม

วธท า นาสวนผสมทงหมดมาคลกเคลาใหเขากน เกบไวในทรม ประมาณ 7 วน จะมราขนเปนสขาว จงนาไปผสมกบนาหมกเปนหวเชอได

ศนยการเรยนรเกษตรธรรมชาตวงสมบรณ 109 หม 4 ต าบลวงใหม อ าเภอวงสมบรณ จงหวดสระแกว

สตรดนระเบด

สวนประกอบ 1) ดนทอดมสมบรณในทองถน 1 กโลกรม 2) ราละเอยด 1 กโลกรม 3) นาตาลทรายแดง 2 ชอนโตะ 4) นา 1 - 2 แกว 5) ผาฝาย 1 ผน

วธท า 1) นาดนทอดมสมบรณในทองถนมาคลกเคากบราละเอยดและนาตาลทรายแดง 2 ชอนโตะ แลวเตมนาประมาณ 1 - 2 แกวขนอยกบฤดกาลใหไดความชนพอหมาดๆ แลวใชผาฝายหอไว 2) ใชเวลาในการเพราะเลยง 2 - 3 คน จะเปนกอนแขงเพราะเชอราสขาวเดนเตมกอน 3) ผสมนา 20 กโลกรม กบนาตาลทรายแดง (หรอกากนาตาล) 1 กโลกรม นาจลนทรยทเพราะเลยงครบ 2 - 3 คนไปเลยงในนาทผสมไวแลว เลยงตอไป 2 - 3 คน สามารถนาไปใชไดเลย

วธใช อตราสวนในการใช 1) ตนกลาออน นาดนระเบด 1 สวน ตอ นา 1,000 สวน 2) ผกผลไม นาดนระเบด 1 สวน ตอ นา 500 สวน 3) นาขาว นาดนระเบด 1 สวน ตอ นา 800 สวน

ศนยเรยนรเกษตรอนทรย วถชมชนหนองกระโดนมน ตงอยเลขท 56 หม 11 ต าบลหนองโพธ อ าเภอหนองหญาไซ จงหวดสพรรณบร

จลนทรย

จลนทรย คอ สงมชวตเลกๆ ทมองดวยตาเปลาไมเหนจนกวามนจะเกาะกลมกน จลนทรยมอยในธรรมชาตทงในนา ในอากาศและในดนมทงทเปนอนตรายตอการทาใหเกดโรคพช มนษย สตว และทเปนประโยชนในการสรางปฏชวนะทมประโยชนในทางการแพทย สงมชวตสงมชวตตางๆ อาศยรวมกนในระบบนเวศนของจลนทรยมระบบหลากหลาย ในทนเราจะศกษา เรองของจลนทรยทมประโยชนตอระบบการเพาะปลกและการเพาะเลยงเพมปรมาณ โดยไมตองเพมตนทนการผลตทสาคญคอ จะชวยรกษาสภาพแวดลอม และความยงยนของระบบนเวศน บทบาทตามธรรมชาตของจลนทรยคอ ผยอยสลายโดยจลนทรยจะเปนตวการทาใหทกอยางทมาจากพชและสตว เนาเปอย ผพงแหลกละเอยดจนไมเหลอซาก กลายเปนดนทยงคงมแรธาตอาหารทเคยมอยกอนการยอยสลาย ธาตอาหารนจะละลายนาไดและรากของพชจะดดกลบไปเลยงตนไมใหเจรญเตบโตงอกงาม จลนทรยมศกยภาพในการยอยสลายเศษซากพชทอยออกเปน 5 กลม คอ 1. แบคทเรย 2. แอคตโนไมซส 3. รา 4. สาหราย 5. โปรโตซว ในปจจบนวงการเกษตรเรมตระหนกถงพษภยของสารเคมทมตอสขภาพของผใช ผผลต และผบรโภครวมทงตอสงแวดลอม และตอระบบนเวศนนา ระบบนเวศนดน ระบบนเวศนเกษตรรวมถงมลพษในอากาศ ในกฎหมายระหวางประเทศเกยวกบการเกษตร มการกาหนดมาตรการควบคมปรมาณสารเคมทปนเปอนอยางเครงครด ในวงการเกษตรธรกจทปลกพชชนดเดยว หรอทเรยกกนวา พชเชงเดยว ไดแสวงหาวธการทดแทนสารเคมทเคยใชอย มการศกษาและทดลองใชจลนทรยชนดตางๆเนองจากขาดแคลนผเชยวชาญ ประกอบกบความจากดทางดานเวลา และวธการผลตขนตอนแรก การนาจลนทรยไปเพาะเลยง และผลตในระบบธรกจอตสาหกรรมมาใชเปนการนาเขาจากพนท นอกระบบนเวศน

เกษตรของตน ตอมาจงมการสงเสรมการใชและเพาะเลยงจลนทรยภายในพนทดวยวธงายๆเปนธรรมชาต ทกคนสามารถทาไดแมเกษตรทไมมความรสามารถทาได อปกรณหรอเครองมอทใชกเปนของพนบานหาไดทกครวเรอน วธใชกไมยงยากซบซอน ปลอดภย ราคาถก การนาเขาจลนทรยเพาะเลยง และผลตในระบบธรกจอตสาหกรรมมาใชในพนทเกษตร หรอการนาเขาจลนทรยตางถนไมวาสายพนธใด มาใชในปรมาณมากจะมผลกระทบกบระบบจลนทรยในพนทจะทาใหความหลากหลายทางชวภาพลดลง แมวาจลนทรยทนาเขาจะเปนประโยชนแกพชและมนษยกตาม การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพยอมเปนธรรมชาต อาจทาใหพชมความเครยดและเกดโรคได ความหลากหลายทางชวภาพเปนวถทางเดยวทจะรกษาและเสรมความแขงแกรงใหกบสขภาพของพช นอกจากนการซอหรอการนาจลนทรยเปนรายจายทเพมตนทนการผลต และเปนการขาดดลการคากบตางประเทศอกดวย จลนทรยในพนทเปนจลนทรยทมศกยภาพ สามารถเกบจากใบไมทกองทบถมในปา หรอจากดนอดมสมบรณ นามาเพาะเลยงดวยราขาวหรอธาตอาหารประเภทเดยวกน เพอใชบารงโครงสรางของดน ลกษณะทวไปของจลนทรย 1. จลนทรยของเหลวสนาตาล กลนหอม อมเปรยว อมหวาน 2. เปนกลมจลนทรยทมชวต และไมสามารถใชรวมกบสารเคม ยาปฏชวนะ และยาฆาแมลง 3. จลนทรยไมเปนอนตรายตอชวต 4. ชวยปรบสภาพความสมดลของสงมชวตและสงแวดลอม 5. เปนกลมจลนทรยททกคนสามารถนาไปเพาะขยายเพอชวยแกปญหาตางๆไดดวยตนเอง

การเกบรกษา 1. จลนทรยสามารถเกบรกษาไดนานหลายป ในอณหภมปกตไมเกน 45 - 50 องศาเซลเซยส โดยปดฝาใหสนทอยาใหอากาศเขาและอยาเกบในตเยน 2. ทกครงทแบงไปใชตองรบปดฝาใหสนท 3. การนาจลนทรยไปขยายตอควรใชภาชนะทสะอาด และใชใหหมดภายในเวลาทเหมาะสม

4. การเกบไวหลายๆวน โดยไมมการเคลอนไหว 5. เมอนาไปขยายเชอแลวควรใชภายใน 7 วน หลงจากหมกไดทแลว ทงนเพอปองกนการเสอมคณภาพทอาจเกดจากความไมสะอาดของนา ภาชนะ และสงแปลกปลอมจากอากาศ เพราะจลนทรยสวนใหญไมตองการอากาศ 6. ถาใชไมหมดภายใน 3 สน ตองปดฝาใหสนทดวยพลาสตกเพอไมใหอากาศเขา กอนใชทกครงตองตรวจดกอนวายงมกลนหอมเปรยว อมหวาน และมรสเปรยว หรอไม ถามแสดงวายงใชได ประโยชนของจลนทรยโดยทวไป ดานการเกษตร 1 ชวยปรบสภาพความเปนกรด – ดางในดนและนา 2 ชวยแกปญหาจากแมลงศตรพชและโรคระบาดตางๆ 3 ชวยปรบสภาพดนใหรวนซย อมนา และใหอากาศผานไดอยางเหมาะสม 4 ชวยยอยสลายอนทรยวตถใหเปนอาหารแกพช พชจะสามารถดดซมไปใชไดเลย โดยไมตองใชพลงงานมากเหมอนการใหปยวทยาศาสตร 5 ชวยสรางฮอรโมนพชใหผลผลตสงและคณภาพดขน 6 ชวยใหผลผลตคงทน สามารถเกบไวไดนาน มประโยชนตอการขนสงไหลๆ เชน สงออกตางประเทศ ดานปศสตว 1 ชวยกาจดกลนเหมนจากฟารมปศสตว ไก และสกร ไดภายใน เวลา 24 ชวโมง 2 ชวยกาจดนาเสยจากฟารมไดภายใน 1 – 2 สปดาห 3 ชวยปองกนโรคอหวาห และโรคระบาดตางๆ ในสตวทนยาปฏชวนะและอนๆ ได 4 ชวยกาจดแมลงวนดวยการตดวงจรชวตของหนอนแมลงวนไมใหเขาดกแดเกดเปนแมลงวนได 5 ชวยเสรมสขภาพสตวเลยงทาใหสตวแขงแรง มความตานทานโรคใหผลผลตสง และอตราการตายตา ดานประมง 1 ชวยควบคมคณภาพนาในบอเลยงสตวนาได 2 ชวยแกปญหาโรคพยาธนาซงเปนอนตรายตอกง ปลา กบ หรอสตวอนทเลยงได 3 ชวยรกษาโรคแผลตางๆ ในปลา กบ ได 4 ชวยลดปรมาณขเลนในบอ ชวยใหเลนไมเนาเหมนสามารถนาไปผสมเปนนาหมกใชกบพชตางๆ ไดด

ดานสงแวดลอม 1 ชวยบาบดนา เสยจากวธทาการเกษตร กรมปศสตว การประมง โรงงานอตสาหกรรม ชมชน และสถานประกอบการ 2 ชวยกาจดกลนเหมนจากกองขยะ การเลยงสตว โรงงานอตสาหกรรม และชมชนตาง 3 ปรบสภาพของเสย เชน เศษอาหารจากครวเรอนใหเปนประโยชนตอการเลยงสตวและการเพาะปลก 4 กาจดขยะดวยการยอยสลายใหมจานวนลดนอยลง และสามารถนาไปใชประโยชนได คอ จลนทรย จลนทรย ชวยยอยสลายซากพช ซากสตว ใหกลายเปนสารอาหารแกพชจลนทรยมประสทธภาพ สรางความสมบรณใหแกดน เปนประโยชนตอพชทาใหไดผลผลตทดมคณภาพ.

การท าหวเชอจลนทรย สวนประกอบ 1. ดนทมจลนทรย ½ กโลกรม 4. แกลบดน 1 ปบ 2. ใบไผไผ 1 ปบ 5. นา 1 ปบ 3. ราละเอยด ½ ปบ 6. ลองปน 1 ใบ วธท า นาแกลบดบ ใบไผ และดนจลนทรย คลกเคลาใหเขากน รดนา ใสไวในลองปน ใสราละเอยดคลกเคลาใหเขากนอกรอบ ใชแสลนปด ทก 24 ชวโมงตองกลบกองเพอระบายความรอน วธการท าหวเชอจลนทรย สวนประกอบ 1. ถงพลาสตก 200 ลตร (มฝาปด) 1 ลก 2. ถงไนลอน กวาง 8 นว ยาว 12 นว 1 ใบ 3. นาสะอาด 175 ลตร 4. กากนาตาล 15 ลตร วธท า นานา 175 ลตรใสในถงพลาสตก (200ลตร) ใสกากนาตาล 15 ลตร คนใหเขากน แลวใสถงไนลอนทบรรจเชอจลนทรยแลวคนไปมา ปดฝาใหสนท และเปดระบายอากาศทกๆ 24 ชวโมง หมกไว 15 วน (เชอราจะขน) พรอมใชงาน

การท าและเลยงจลนทรย

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงบานเขากลม 63 หม 7 ต าบลหนองทะเล อ าเภอเมอง จงหวดกระบ

แบบท 1 จลนทรยกนรพ อปกรณ 1. ดนทอยบนทสงเนน เชน ภเขาเปนตน ซงไมมสารเคมตกคาง มกลนคลายเหดโคน จานวน 1 กโลกรม 2. แกลบใหม จานวน 10 กโลกรม 3. ราละเอยด จานวน 10 กโลกรม 4. นาสะอาด จานวน 5 ลตร 5. ภาชนะ (ลกทอปดทาย) จานวน 2 แผน วธการท า และเลยงจลนทรย ใหนาทง 4 อยางขางตนมาผสมลงในลกทอใหเขากน แลวปดดวยกระเบองวางไวใตตนไม (ในทรมไมโดนแสงแดด) และจะตองกลบกองทกวนใน 1 อาทตยแรก หลงจากนน อาทตยละ 1 ครง สามอาทตยนามาใชได แบบท 2 จลนทรยกนกากนาตาล อปกรณ 1. จลนทรยทกนรา (หอผาบางๆ) จานวน 10 กโลกรม 2. กากนาตาล จานวน 15 กโลกรม 3. นาสะอาด จานวน 170 ลตร 4. ถงขนาด 200 ลตร จานวน 1 ถง วธท า และเลยงจลนทรย ใสนาสะอาดลงไปในถง 200 ลตร เทกากนาตาลผสมใหเขากนประมาณ 5 นาท แลวจงนาจลนทรยทกนราลงไปคนใหเขากน โดยการคนไปทางขวามอ (ตามเขมนาฬกา) ประมาณ 10 นาท ปดฝาเอาไวประมาณ 15 วน จะนามาใชไดเลย ใชเปนจลนทรยปยกบพช สตว สงแวดลอมใชเปนจลนทรยกนนามน เปนตน

ภาคใต