รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการยอย

การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

โดย นยม พอคาชาง

สงหาคม 2559

สญญาเลขท RDG5740033

รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการ การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย

อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

นยม พอคาชาง

ชดโครงการ

การพฒนาหลกสตรวฒนธรรมดนตรผไทยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

สนบสนนโดย ส านกงานคณะกรรมการการวจยแหงชาต (วช.) และ กองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

(ความเหนในรายงานนเปนของผวจย วช.สกว.ไมจ าเปนตองเหนดวยเสมอไป)

ชอเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ผวจย นาย นยม พอคาชาง มหาวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม ปทพมพ 2559 ค าส าคญ ผไทย/ดนตรผไทย/เรณนคร

บทคดยอ

ดนตรผไทย เปนดนตรพนบานทเปนเครองชบอกถงความรสกนกคด ความเชอ นสยใจคอ

ตลอดจนวถชวตของชาวบานเปนอยางด การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวด

นครพนม มวตถประสงค เพอศกษาดนตรพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร และวเคราะหโครงสรางและ

ท านองดนตรพธกรรมผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม โดยเกบขอมลจากเอกสารและ

ขอมลภาคสนาม เครองมอทใชการสงเกตแบบมสวนรวม ระหวางเดอน พฤษภาคม 2556 ถง เดอน

พฤษภาคม 2558 ผลการวจยพบวา

บรบทดนตรพธกรรมของชาวผไทยในอ าเภอเรณนคร อพยพมาจาก สปป.ลาว ตงแต รชกาล

ท 3 โดยยงคงอยรวมกนเปนกลม ตงชอสถานท และอนรกษประเพณไวอยางมนคง โดยเฉพาะอาชพ

คาขายหรอ นายฮอย บานเรอนอยเปนกลมมทงแบบดงเดมและตามยคสมย โดยลกษณะการแตงกายของ

ชาวผไทยปจจบนแตงตวตามสมยนยม แตถามงานบญประเพณทส าคญ จะแตงกายโดยสวมใสผาทอลายผ

ไทย เพอรกษาประเพณอนดงามไว เครองดนตรผไทยทพบในพนททวจย ไดแก พณ แคน คยบอรด

กลองหาง กลองตม พงฮาต และฉาบ

การวเคราะหโครงสรางและท านองดนตร ของลายผไทยพบวามท านองส าคญเพยงท านอง

เดยว มการน าท านอง ตอดวยท านองวนและมการลงจบ (Intro-A-Coda) โดยท านองจะสอดรบกบการล า

ของหมอ มเครองดนตรอยางพณเปนเครองน าท านองและมแคน เปนเสยงคลมการด าเนนท านอง การ

เคลอนทของท านองเปนแบบฟนปลาขนลง มกลมเสยงเพนทาโทนคสเกล ไดแก โด เร ม ซอล ลา เปน

เสยงหลกแตกพบโนตทง 7 เสยง มชวงกวางของเสยงระหวาง A - AA

~ ก ~

สารบญ

บทท หนา

1 บทน า

ภมหลง ............................................................................................................ .......................... 1

ความมงหมายของงานวจย .............................................................................. ......................... 3

ค าถามการวจย ....................................................................................................... ................... 3

ความส าคญของการวจย ........................................................... ................................................ 4

นยามศพทเฉพาะ ....................................................................................................................... 4

กรอบแนวคดในการวจย ........................................................ ..................................................... 5

2 เอกสารงานวจยทเกยวของ

องคความรเกยวกบชาวผไทย ...................................................................................................... 6 องคความรเกยวกบสงคมและวฒนธรรม ………………………………………………..….…………………….22 องคความรเกยวกบดนตรพนบานผไทย ………………………………………………..….……………………….25 บรบทพนทท าการวจย ..……………………………………………………………………..…………………..………29 ทฤษฎทเกยวของ ..…..……………………………………………………………………………………………33 งานวจยทเกยวของ .......................................................................................... ........................ 47 งานวจยในประเทศ ................................................................................... ......................... 47 งานวจยตางประเทศ ................................................................................ .......................... 48 3 วธด าเนนงานวจย

ขอบเขตของการวจย ................................................................................... ............................. 39 ดานเนอหา ......................................................................................................................... 39 ดานพนทในการวจย ......................................................................................... .................. 40 ดานวธวจย ....................................................................................................... .................. 40 ดานระยะเวลา ............................................................................................. ....................... 41 ดานบคคลผใหขอมล .......................................................................................................... 41

~ ข ~

บทท หนา

วธด าเนนการวจย ............................................................... ...................................................... 41 เครองมอทใชในการวจย ...................................................................................................... 41 การเกบรวบรวมขอมล ......................................................................................................... 42 การจดกระท าและการวเคราะหขอมล .................................................................................. 42 การน าเสนอผลการวเคราะหขอมล ...................................................................................... 43

4 บรบทดนตรพธกรรมผไทย อ ำเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

ความเปนมาอ าเภอเรณนคร ......................................................................................... ............ 42 ประเพณและพธกรรมความเชอของชาวผไทย ........................................................................ 52 เครองดนตรทใชในพธกรรม ......................................................................................... ............ 63 5 วเครำะหดนตรในพธกรรมของชำวผไทย ท านอง ................................................................... .................................................................. 70 โครงสรางบทเพลง ................................................................... ................................................. 74 ระบบเสยง ................................................................................................................................. 75 กลมเสยง ................................................................................................................................. 75 ชวงกวางของเสยง ..................................................................................................................... 76 6. สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ สรปผล ................................................................... ...................................................................... 77 อภปรายผล ............................................................... .................................................................. 78 ขอเสนอแนะ ................................................................... ............................................................... 79

บรรณานกรม 80

1

บทท 1

บทน ำ

ภมหลง

ดนตรเปนงานสรางสรรคของมนษย เปนศลปะทแสดงออกถงอารมณ ความคด ความงาม

คานยมของผคนอกทงยงเปนภาพสะทอนทางวฒนธรรมอกดวย ดนตรเปนศลปะชนดเดยวทไมตองการ

การตความหรอแปลความใดๆเพราะความหมายของดนตรจะปรากฏในมโนส านกของผทไดฟง ดวยพลง

อ านาจของตวดนตรทสามารถเขาสสวนลกทสดของจตใจไดดวยตวเอง ความหมายของดนตรแตละบทท

ไดรบจะแตกตางกนไปตามภมหลงและประสบการณสงสมของแตละคน ดนตรจงเปนเครองบงบอกถง

คานยมของมนษยผฟงดนตรนนไดเปนอยางด มนษยใชดนตรในสองลกษณะ คอ ใชเพอความบนเทง

เรงรมย และใชเพอประกอบพธกรรม (ปญญา รงเรอง. 2552:13)

มนษยชาตทกเผาพนธไมวาจะเปนชนเผาทหลาหลงหรอชนเผาทมอารายธรรมทงทสญชาตพนธ

ไปแลวหรอยงสบทอดเผาพนธอยในปจจบนกตาม ตางกมวฒนธรรมทางดนตรซงมความแตกตางกนไป

ตามลกษณะขององคประกอบทางสงคมและวฒนธรรมของตนและพฒนาการทางดนตรของชนเผาตางๆ

จะสมพนธกบการพฒนาทางประวตศาสตรของชนเผาเหลานนดวย (กนก จนทรขจร. 2544:185)

ในแงพธกรรม ดนตรท าหนาทเปนสอประสานระหวางจตของมนษยกบจตของสงทมองไมเหน

หรอพลงเหนอธรรมชาต ซงมนษยเชอวามอยและสามรถตดตอไดดวยการท าพธกรรม บวงสรวง บอก

กลาว แมกระทงของความชวยเหลอ โดยมดนตรท าหนาทเรงเราใหจตของผท าพธจดจอ หลดจากโลก

ของความเปนจรงเขาสโลกของสงทมองไมเหน หรอกอใหเกดสมาธเขาถงปญญาไดในบางสถานการณ

พธกรรมทงปวงจงเกยวเนองกบความเชออยางใดอยางหนงทงสน พธกรรมดงกลาวนนมทงพธกรรมใน

ศาสนาหลก เชน ศาสนาพทธ ครสต อสลาม และพธกรรมตามความเชอในลทธทรงเขาเขาผ(Animism)

ซงมาความเปนไปตามประเภทและระดบของสงคม (ปญญา รงเรอง. 2552:13)

สงคมไทยกเชนเดยวกบสงคมอนๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตทเปนสงคมเกษตรกรรม ตอง

ปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ความไมแนนอนของธรรมชาตไดสรางความส านกใหสยบ

ตวเองตอสภาพแวดลอมทางธรรมชาตในลกษณะทตองออนวอนหรอขอรองสงเหนอธรรมชาตสงคมไทย

จงเนนการประกอบพธกรรมตางๆ (ปราณ วงศเทศ. 2534:183-186)

2

กลมชนทอาศยท ามาหากนอยในประเทศไทยนน จะมอยหลายกลมชน ไมวาจะเปนภาคใต

ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสาน โดยเฉพาะภาคอสานนนมกลมชนอย

หลายพนธ เชน กลมไทยยอ ไทยแสก ไทยกะโซ ไทยกะเลง และผไทย (ทรงวทย ดลประสทธ. 2529:49)

ชาวผไทยในภาคอสานอยกนเปนกลมมหลายทองทในจงหวดนครพนม มกดาหารสกลนคร

อดรธาน รอยเอด และกาฬสนธ โดยมความเปนอยเชนเดยวกบชาวชนบทอสานทวไปเอกลกษณเดนของ

ชาวผไทยคอ มความสมครสมานสามคค ด าเนนชวตแบบงายๆ และสนโดษมความซอตรง สภาพ

ออนโยนมอธยาศยไมตรอนด รวมทงเอกลกษณทงหตถกรรม เกษตรกรรมการแสดง และดนตรพนบาน

(เจรญชย ชนไพโรจน. 2529 : 16 – 20)

กลมของชาวผไทในภาคอสานจะอยกนกระจดกระจายในหลายพนท เชน อ าเภอเรณนคร

อ าเภอนาแก อ าเภอธาตพนม และอ าเภอศรสงคราม จงหวดนครพนม อ าเภอค าชะอ และอ าเภอหนอง

สง จงหวดมกดาหาร อ าเภอพรรณนานคม อ าเภอวารชภม อ าเภอวานรนวาส และอ าเภอสวางแดนดน

จงหวดสกลนคร อ าเภอกฉนารายณ อ าเภอเขาวง อ าเภอค ามวง และอ าเภอสหสขนธ อ าเภอศรธาต

และกงอ าเภอไชยวาน จงหวดอดรธาน และกงอ าเภอเมยวด จงหวดรอยเอด เปนตน แตละทองถนก

ยงมการอนรกษวฒนธรรม ประเพณอนดงามทสบทอดกนมาจากบรรพบรษจนถงทกวนนเอกลกษณท

โดดเดนและเหนไดชดอกอยางกคอดนตรของขาวผไท ไมวาชาวผไททอาศยอยตามทตางๆ ของประเทศ

ไทยในภาคอสาน หรอแมแตชาวผไทในภาคอนๆ รวมถงชาวผไทในตางประเทศลวนแลวแตมดนตร เปน

ของตนเอง ลกษณะภาษาทแตกตางจากกลมชาตพนธอนๆ แลวยงมการรองล ากบเครองดนตรของชาว

ผไทอกดวย นอกจากดนตรเพอความบนเทงจรรโลงใจแลว ดนตรของชาวผไทยงเปนดนตรทใชประกอบ

กบพธกรรม ซงพธกรรมทกลาวไดวาเปนสงยดเหนยวจตใจ พธกรรมความเชอในสงลลบมองไม เหน

ความเชอในเรองของผบาปบญคณโทษตางๆ ท าใหดนตรของชาวผไทยไทสามารถแยกได สองสวนคอ

ดนตรเพอ ความบนเทง และดนตรประกอบพธ กรรม (ฉตรทพย นาถสภา. 2540)

ชาวผไทยอ าเภอเรณนคร เปนกลมชาวไทยทอพยพมาจากเมองวงซงตงอยทางฝงซายแมน าโขง

ในประเทศลาวทตดอยกบดนแดนของประเทศเวยดนาม สาเหตของการอพยพเกดจากถกพวกฮอรกราน

ฆาฟนพวกผไทยอยเสมอ ครงสดทายพวกฮอมาตเมองวงเผาบานเผาเมองจบเอา พระยาเตโช (เจาเมอง

วง) ใสแครหามไปเมองฮอ พระยาเตโช จงไดสงเสยพนองบตรหลานผไทยวา“อยาอยเมองวงเลยจง

อพยพไปอยฝงขวาของแมน าโขงเสยเถด เพอความปลอดภย” ชาวผไทยจงไดชกชวนกนอพยพทง

3

บานเรอนขามแมน าโขงมาตงภมล าเนาอยในทองทจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ซง

ตรงกบสมยรชกาลท 3 แหงราชวงศจกร (ศนยวฒนธรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม. 2534

: 7)

ชาวผไทย อ าเภอเรณนคร เปนกลมชนทมวถชวตเรยบงาย รกความสงบ มนสยรกหมคณะ ม

ความซอสตย กตญญ สภาพออนโยน รกความสะอาดความเปนระเบยบเรยบรอย เฉลยวฉลาด ชอบ

สงคมกบชนทวไป ไมถอเนอถอตวและเอาใจใสตอการปฏสนถารตอนรบแขกผไปมาหาสทกชนชนมาก

เปนพเศษ ในดานวฒนธรรม ศลธรรม ประชาชนเผาผไทยมความเคารพนบถอกนมาก (ชาร มณศร.

2537:9) และยงคงรกษาวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ และประกอบกจกรรมดานขนบธรรมเนยม

ประเพณตางๆ ทไดรบการสบทอดมาจากบรรพบรษของตนเองไดอยางเครงครดมาตลอดจนถงปจจบน

และยงรวมถงพธกรรมตางๆ ซงหลายพธกรรมมดนตรเกยวของทงสน

ในยคโลกาภวตนสงคมในปจจบนมการแปลงอยางรวดเรวมากทงทางดานสงคมและเศรษฐกจ

ซงสงตางๆเหลานอาจจะท าใหวฒนธรรมทางดานตางๆของชาวผไทยทมอยสญหายไปในอนาคต ดนตรผ

ไทยเปนมรดกอนล าคาของมวลมนษยชาต ทงดนตรทประกอบการแสดง ดนตรประกอบพธกรรม ซงชาว

ผไทยเปนผสบทอดวฒนธรรมอนนมาเปนเวลานาน แตเมอใดทคนในปจจบนไมเหนคณคาและไมมการ

สบทอดวฒนธรรมอนดงามนไว อาจจะสญไปตามกาลเวลา

อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม เปนพนททมชาวผไทยอาศยอย และเปนทยงคงสบทอดปฏบต

ประเพณตางๆรวมทงพธกรรมของชนเผาไวจนถงปจจบนโดยเฉพาะวฒนธรรมทางดานดนตร ทงเครอง

ดนตร นกดนตร รวมถงการละเลนตางๆทเกยวของ ดงนนจงกลาวไดวา อ าเภอเรณนคร จงหวด

นครพนม เปนพนททยงมความเคลอนไหวทางดานวฒนธรรมดนตรของชนเผาอย ดวยเหตผลดงกลาว

การศกษาทางดนตรวยาเรอง “การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม” น

จงเปนสงทนาศกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมในกรอบของดนตรประกอบพธกรรมและวฒนธรรม

ทเกยวของในฐานะเปนภมปญญาและอตลกษณของชมชนเพอเปนการอนรกษและสบทอดวฒนธรรม

ทางดนตรทเปนแบบฉบบดงเดมเอาไวใหคนรนหลงไดศกษาตอไป

4

ควำมมงหมำยของงำนวจย

1. เพอศกษาดนตรพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม 2. เพอวเคราะหโครงสรางและท านองดนตรพธกรรมผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ควำมส ำคญของงำนวจย

1. ทราบถงดนตรพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม 2. ทราบถงโครงสรางและท านองดนตรพธกรรมของชาวผไทยเรณนครอ าเภอเรณนคร จงหวด

นครพนม

ขอบเขตของงำนวจย

ในการวจยครงนผวจยไดก าหนดขอบเขตไวดงน 1. พนทในการวจย คอ อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม จ านวน 8 ต าบล 2. บคคลทใหขอมล คอ กลมผร ผปฏบต และกลมบคคลทวไปทรวมประกอบพธกรรมของชาว

ผไทยเรณนครอ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม 3. เนอหา คอ บรบททเกยวของกบดนตรผไทย เครองดนตร วงดนตร นกดนตรคนส าคญ

การสบทอดพธกรรมความเชอ ดานวฒนธรรมทางดนตรดานการศกษาบทเพลงดนตรในพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

นยามศพทเฉพาะ

ดนตรผไทย หมายถง ดนตรพนบานทเกาแกทชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนมใชบรรเลงเดยว บรรเลงผสมวง ตลอดจนบรรเลงประกอบและประกอบการแสดง

ดนตรประกอบพธกรรม หมายถงดนตร บทเพลงทใชรองประกอบในพธกรรมตางๆ ชาวผไทย หมายถง ชนกลมชาตพนธผไทยทอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ วฒนธรรมดนตร หมายถง ขนบธรรมเนยมประเพณ การสราง ประดษฐ บรรเลง ดนตร

ตามความเชอ พธกรรม ของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

5

กรอบแนวคดในกำรวจย

ในการวจยครงนไดก าหนดกรอบแนวคดของงานวจยเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ดงน

บรบท ความเปนมาของดนตรผไทย เครองดนตร-วงดนตร

ทฤษฎการแพรกระจายทางวฒนธรรม นกดนตรคนส าคญ แนวคดทางสงคมและทฤษฎสงคม พธกรรมความเชอ ลกษณะดนตรพธกรรมผไทย แนวคดทางสงคมและทฤษฎสงคม ทฤษฎววฒนาการทางดานวฒนธรรม ตวดนตร วเคราะหโครงสรางและ ทฤษฎสนทรยศาสตร การบรรเลง-ขบรอง ท านองดนตรพธกรรมผไทย ทฤษฎหนาทนยม (ในพธกรรม) ระดบเสยง-บนไดเสยง โครงสรางบทเพลง ท านอง-ลลา-ทศทางท านอง ลลาการขบรอง ความหมายของบทรอง ลกษณะทางดนตรอนๆ

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาวจยเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ผวจยไดศกษาคนควาจากเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการวจยดงตอไปน

1. องคความรเกยวกบชาวผไทย 1.1 ประวตความเปนมาของชาวผไทย 1.2 ประเพณ พธกรรม คตความเชอ

2. องคความรเกยวกบสงคมและวฒนธรรม 3. องคความรเกยวกบดนตรพนบานผไทย

4. บรบทพนทท าการวจย 5. แนวคดทฤษฎทเกยวของ

6. งานวจยทเกยวของ 1. องคความรเกยวกบชาวผไทย

ประวตความเปนมาของชาวผไทย ชาวผไทย เปนกลมชาตพนธ (Ethnic Group) กลมหนงในชนเผาไทย ปจจบนอาศยอยใน

ดนแดนภาคอสานของประเทศไทย และทางตอนเหนอของประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชน

ลาว และสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ผไทยมชอเรยกแตกตางกนออกไป เชน ภไท ภไทย ภไท พไทย

และผไทย เปนตน (บญยงค เกศเทศ. 2536 : 49) ผไทยตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.

2525 หมายถง ชนชาตไทยสาขาหนงแถวสบสองจไทย ซงเปนชาตทมประวตความเปนมา พอสรปได

โดยสงเขป ดงนเมองแถงหรอเมองเดยนเบยนฟ อยในแควนสบสองจไทยประเทศเวยดนามในปจจบน

เดมเมองแถงหรอเรยกอกอยางหนงวา เมองน านอยออยหน มหวหนาชาวผไทย ชอทาวกา ทาวกาและ

ชาวผไทยไมพอใจการปกครองของเจาเมองน านอยออยหน จงรวบรวมชาวผไทยจ านวนหนงหมนคนเศษ

อพยพไปสวามภกดแกเจาอนรทธกมาร เจาเมองเวยงจนทนในสมยนน เจาอนรทธกมารจงใหทาวกากบ

พวกไปอาศยอยเมองวง เดมเมองวงมพวกขาอาศยอยกอน เมอทาวกาและชาวผไทยเขาไปอาศยอยจง

เกดการแยงกนเปนใหญในเมองวง ผลปรากฏวาทาวกาและชาวผไทยสามารถเอาชนะพวกขาไดดวย

ปญญา ทาวกาจงไดรบแตงตงใหเปนพระยากา ปกครองเมองวงตงแตนนมา แตเมองวงตองขนตรงตอ

7

เมองเวยงจนทน และสงเครองบรรณาการใหเมองเวยงจนทนทกป (ถวล ทองสวางรตน. 2530 : 49)

ตอมาในราว พ.ศ.2255 กรงศรสตนาคนหต ไดแบงอาณาเขตออกเปน 2 เมอง ไดแก เมองเวยงจนทน

และเมองหลวงพระบาง โดยก าหนดใหแควนสบสองจไทยรวมทงหวพนทงหาทงหกไปขนตรงตอเมอง

หลวงพระบาง เจาเมองเวยงจนทนสมยนนมนามวาพระชยเชษฐาธราชท 2 (เจาองคหลอ) ไดมหวหนา

ชาวผไทยนามวา พระศรวรราช มความดความชอบไดชวยปราบกบฏในนครเวยงจนทนจนสงบราบคาบ

พระชยเชษฐาธราช จงยกพระธดาชอ เจานางชอฟา ใหเปนภรรยา ในรชกาลตอมาจงไดแตงตงบตรของ

เจานางชอฟา รวม 4 คน ไปปกครองหวเมองผไทย คอ เมองสบแอกเมองเชยงคอ เมองวง เมองตะโปน

(เซโปน) ส าหรบเมองวงและเมองตะโปน เปนเมองทตงขนใหม ทางตอนใตของราชอาณาจกรเวยงจนทน

(ปจจบนอยในแขวงสวรรณเขต) ซงอยใกลชายแดนญวน ตอมาชาวผไทยจากเมองวงและเมองตะโปน ได

แยกยายไปตงเมองตาง ๆ ขนอกคอ เมองพน เมองนอง เมองพอง เมองพาน เมองเชยงลม เมองผาบง

เมองค าออค าเขยว เปนตน (สรจตต จนทรสา. 2540 : 49) ตามพงศาวดารเมองไล กลาวกนวา ชาวผ

ไทยม 3 พวก คอ ผไทยขาว ผไทยด า และผไทยแดง พวกแรก ผไทยขาว อยทเมองจน เมองมน และ

เมองยางพวกนมผวขาว ในงานพธตาง ๆ เชน งานศพนยมนงขาว มหมบานกระจายอยในเขตพงสาล

หลวงพระบาง และแขวงหวพนในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว พวกทสอง ผไทยด า อยท

เมองแถง เมองควาย เมองตง เมองลา เมองโมะ เมองหวด และเมองซาง พวกนมผวด าแตไมใชด าแท

ชอบนงหมสด าโดยใชผาพนเมองยอมคราม เสอแขนยาวมกระดม 9 เมด มหมบานกระจายอยตามแขวง

เวยงจนทน ค ามวน สวรรณเขต ในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว พวกทสาม ผไทยแดง พวกน

นยมแตงกายดวยผาสแดง มจ านวนนอยเปนพวกผไทยลมแมน าแดงในเมองตงเกยของเวยดนามเหนอ

ปจจบนมอยบางแถวแขวงหวพน (แถวซ าเหนอ) ของสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ผไทยขาว

มอย 4 เมอง ผไทยด ามอย 8 เมอง และผไทยแดงอยกระจดกระจาย ดงนนจงมเมองชาวผไทยรวมเปน

12 เมอง คงจะเปนเพราะเหตน จงเรยกกนวา สบสองจไทย หรอ สบสองเจาไทย หรอสบสองผไทย

(ราชบณฑตยสถาน. 2527 : 50) และถวล เกษรราช (2540 : 50) ไดเรยบเรยงประวตผไทย และได

กลาวถงพงศาวดารเมองแถงวา เมองแถงและเมองไล อยในแควนสบสองจไทย กอนนอยกบเจานคร

หลวงพระบาง แตชนชาตผไทย ไดมถนทอยในเขตดนแดนของลาว เวยดนาม จน ซงมผลตอกาปกครอง

และการอพยพของชนชาตผไทยตอมาภายหลง เพราะเปนเขตอทธพลของไทย ญวน จน บาง แลวแต

เหตการณบานเมองของประเทศทเขามามอทธพลเหลานน

8

พงศาวดารเมองแถง ไดกลาวถงการก าเนดชนชาตทเมองแถงวา มเทพยาดาพนอง 5 องค อยใน

ดาวดงสพภพ รกใครกนมาก ประสงคจะลงมาเกดเปนมนษย เพอจะสบเชอสาย จงไดมนางเทพยาธดา

อก 5 นาง พรอมกนรวมจตอธษฐานประชมกนในลกน าเตาบง ซงจะเปนพาหนะน าไปใหเกดในเมอง

มนษย ลอยลงมาจากฟากฟาจตบนภเขา ททงนาเตา อยทางตะวนออกของเมองแถง น าเตาจงแตกให

เทพยาดาและนางเทพยาธดาเกดในเมองมนษย 5 พวก คอ

1. ขาแจะ 2. ไทยด า 3. ลาวพงขาว 4. ฮอ 5. แกว (ญวน)

ชายหญงทงสบคน ไดลงมาจากเขา พบหนองน าศกดสทธ ใครอาบจะท าใหรางกายผองใส

สะอาดงาม และมสตปญญาด ขาแจะกลวหนาวไมอาบน า ท าใหรปรางหมองคล าด ามว สวนผไทย ลาว

ญวน ฮอ ไดพากนอาบน าท าใหผวพรรณขาวนวล ผองใสกวาขาแจะ เมอไดแตงงานกนลกหลานกจะเปน

คนผวขาวตอมาเรอย ๆ สวนขาแจะไดสบเผาพนธตอมา เนองจากพอมผวด ากจะมลกหลานเปนคนผวด า

ตอกนมา แตอยางไรกตามขาแจะถอวาเปนพใหญ เนองจากไดออกจากน าเตาบงกอนชนชาตอน ชนชาต

ทง 4 กไดแบงดนแดนกนตงเมองบรเวณเมองหวพนทงหก สบสองจไทย และเมองแถงสวนพวกขาแจะ

ไมยอมตงเมองชอบอยในปาเกบของปามาแลกเสอผาจากชนชาตผไทย ลาว ตอมาภายหลงขาแจะไดมา

เปนบาวรบใชท างานหนก เชน สรางบานเรอนใหผไทยและลาว สวนชนชาตฮอไดอาศยอยบรเวณตนน า

มภเขาสงกวาบรเวณอนๆ แตละปจะมการค านบไหวผฟาทเปนเทพยาดาบนสวรรค ฝายผไทย ลาว กได

สงคนมาเคารพภเขาทเปนทอยของผฟาทกป จงกลายเปนธรรมเนยมของชาวผไทยทตองนบถอผฟา

ตงแตนนมาเชนเดยวกน พงศาวดารเมองไล ไดกลาวถงความเปนมาของชาวผไทยไวอกประการหนงวา

ประมาณ 300 ปเศษมาแลว เมองไลมการปกครองอยในเขตการปกครองของเมองหลวงพระบางแตกม

ความสมพนธกบญวน ตอมาภายหลงชาวผไทยทอยบรเวณเมองไล เมองไซ กไดมความสมพนธกบลาว

บาง จนบาง ตามเหตการณและความจ าเปนทางการเมองในสมยนน เมองสบสองผไทยหรอสบสองจไทย

คอเมองทมชาวผไทย 12 เมอง กลาวคอ (ถวล เกษรราช. 2540 : 50) ผไทยด า 8 เมอง คอ เมองแถง

เมองควาย เมองคง เมองมวย เมองลา เมองโมะ เมองหวด และเมองซาง ผไทยขาว ไดแก เมองไล

เมองจน เมองมน และเมองบาง

9

แควนสบสองจไทยไดเสอมอ านาจลง เนองจากพนทอยอาศยและทท ากนไมอดมสมบรณและตก

อยในอ านาจของประเทศใหญหลายประเทศ คอ หลวงพระบาง (ลาว) จน ญวน บางครงคอประเทศพมา

มขาศกรกรานหลายครงประชาชนไดหลบหนไปอยปาเขาหรอไปตงเมองใหม เมองไลและเมองแถงมการ

รบราฆาฟนกนอยเสมอ บางครงเมองไลเขมแขงกปกครองเมองตางๆ ในเขตน บางครงรบกนฝายทชนะก

แยกตวออกไปเปนอสระ ตอมาบรเวณแควนสบสองจไทยไดตกเปนของไทยตามเวยงจนทนในป พ.ศ.

2321 แควนสบสองจไทยซงเปนทอยของชาวผไทย ไดมชาวผไทยอพยพเขามาอยบางหรอถกกวาดตอน

บางในหลายครงหลายคราว มการตงเมองใหมมากขน จงไดเกดเมองใหม ๆ ขนหลายเมอง เชน เมองเซ

โปน เมองพณ เมองนอง และเมองมหาชย เกดจากการอพยพตดตามญาตและถกกวาดตอน สวนเมองวง

เกดจากการอพยพของชาวผไทย จากเมองน านอยออยหน เมองตาง ๆ ดงกลาวน ไดเปนถนฐานเดมครง

สดทายของชาวผไทยกอนทจะอพยพเขามาอยในประเทศไทย

ส าหรบลกษณะอปนสยของชาวผไทยนน ผไทยด าเปนคนออนนอม เครงขรมบกบน สวนผไทย

ขาวไมคอยอดทน มความภาคภมใจวาฉลาดกวาผไทยด า รกเสรภาพสวนขนบธรรมเนยมของชาวผไทย

ผไทยชอบรบประทานขาวเหนยว ชายนงกางเกงขาแคบ หญงนงผาซนไวผมมวย อาชพชอบท าไร ท านา

เลยงสตวประเภทวว ควาย เลยงไหม ท าไรฝาย ทอผา ชาวผไทยด าหรอผไทยขาวมภาษาเดยวกน แตจะ

มความแตกตางกนเมอมพธศพ คอผไทยด าจะใสเครองนงหมสด า สวนผไทยขาวจะใสเครองนงหมสขาว

ส าหรบการรกษาพยาบาลเวลาปวยไข จะใชการเลยงผโดยเฉพาะผเรอนในการชวยรกษา การนบถอผ

เปนสงทส าคญในการด าเนนชวต กอนจะท านาท าไรหรอประกอบกจการส าคญ ตองไหวผกอนเสมอ เมอ

มสมาชกในครวเรอนประพฤตผด กจะผดผ แกไขโดยการเลยงผจงจะหายจากปวยไข

ภาษาและศาสนา จากพงศาวดารเมองไล เชอวา ชาวผไทยเคยมอกษรเปนของตนเอง ตวอกษร

มลกษณะคลายคลงกบตวอกษรลาวและไทยโบราณ เมอมเหตการณ ไมสงบ เชน สงครามและภยพบต

อยเรอย ๆ ตวอกษรกไดถกท าลายไป สวนดานความเชอหรอศาสนากเชนกน แตเดมชาวผไทยนบถอผ

เมอชาวผไทย ไดอพยพจากสบสองจไทยมาพงโพธสมภารเจานครเวยงจนทนจ านวนมาก มาตงทเมองวา

ท าใหชาวผไทยไดรบอทธพลจากลาวเวยงจนทน ไดเรยนหนงสอตามแบบลาวเวยงจนทน และไดนบถอ

พทธศาสนาตงแตนนเปนตนมา อยางไรกตามชาวผไทยยงใชภาษาพดเปนส าเนยงภาษาผไทยเฉพาะตว

อย นบถอพระพทธศาสนาและนบถอผพรอมกนไปดวย ชาวผไทยทอพยพมาอยประเทศไทยคอผไทยด า

ทเคยอยเมองแถงมากอน

10

การอพยพและการตงถนฐาน

ไดกลาวถงประวตความเปนมาของชาวผไทย วากอนทจะอพยพเขามาอยในประเทศไทยนน

นกวชาการสนนษฐานวาเคยอยบรเวณ สบสองจไท มากอน อาณาเขตของแควนสบสองจไทยกวางขวาง

มาก โดยมทศเหนอตดกบเมองฮนน าของจน ทศตะวนออกตดกบแควนตงเกยของญวน ทศใตตดกบกรง

ศรสตนาคนหตของลาว ทศตะวนตกตดกบไทย แควนสบสองจไทยนมเมองตาง ๆ เชน เมองไล เมอง

เจยน เมองมน เมองบาง เมองแดง (แถง) เมองวง เมองมวย เมองลา เมองโละ เมองวด และเมองซาง

ผครองเมองตางๆ ในแควนสบสองจไทยตางกตงตนเปนใหญไมขนกบใคร มการรบกนอยเสมอ ฝายใด

เขมแขงกวากจะเปนผชนะ ไมมเมองไหนทรงอ านาจไวไดตลอดจนกระทงตกอยภายใน การปกครองของ

เมองเวยงจนทน ตอมาเมอ พ.ศ. 2321 ในรชกาลของพระบาทสมเดจพระเจากรงธนบร ไดสงพระยจกร

เปนแมทพยกไปตเมองเวยงจนทน และเมองหลวงพระบาง แควนสงสองจไทยจงตกอยภายใตการ

ปกครองของไทย ไทยจงไดกวาดตอนชาวผไทยเขามาครงแรก โดยใหอพยพไปอยทเมองเพชรบร

เรยกวา ลาวโซง (บญยงค เกศเทศ. 2536 : 53) ไดกลาวถงประวตของชาวผไทยตอมาวา ใน พ.ศ. 2335

เมองแถงและเมองพวน เกดแขงขอตอเมองเวยงจนทน เจาเมองเวยงจนทนจงไดยกทพไปตเมองแถง

เมองพวน ไดลาวทรงด า ลาวพวน (ผไทยด าและผไทยเมองพวน) สงมายงกรงเทพฯ พระบาทสมเดจพระ

พทธยอดฟาจฬาโลกโปรดใหลาวทรงด า (ผไทยด า) ไปอยเมองเพชรบร ลาวพวน (ผไทยเมองพวน) ใหอย

ในกรงเทพมหานคร (ถวล ทองสวางรตน. 2530 : 53) ชาวผไทยสวนใหญอพยพมาอยในภาคอสานของ

ไทย ในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว แหงกรงรตนโกสนทร โดยถกกวาดตอนมาใน

สงคราม เพราะหากปลอยไวอาจเปนภยแกชาตบานเมองและในขณะนนพลเมองของไทยมไมมากนก

ทดนวางเปลายงมจ านวนมาก จงตองการใหเขามาชวยกนสรางบานสรางเมอง (ราชบณฑตยสถาน.

2527 : 53)

ชาวผไทยในภาคอสาน

ผไทย เปนชนเผาทเขามาตงถนฐานในไทย เมอประมาณ 130 ปมาแลว สวนใหญอาศยอยใน

ภาคอสานของไทย โดยตงภมล าเนาอยบรเวณลมแมน าโขง และแถบเทอกเขาภพาน มอยประมาณ 1

แสนคนเศษ (บญยงค เกศเทศ. 2536 : 54) ชาวผไทยทอพยพเขามาอยในภาคอสานของไทย จะเปนผ

ไทยด า หรอผไทยขาวนน เจาพระยาสรศกดมนตร (เจม แสงชโต) ไดเขยนบรรยายถง ลทธธรรมเนยม

ของประชาชนบรเวณสบสองจไทย ซงทานเรยกวา ชาวปาชาตตางๆ ชาวผไทยด าหรอผไทยขาว ตางก

11

เปนผไทยดวยกน พดภาษาเดยวกน ผวพรรณกผวขาวดวยกน แตกตางกนทเวลาแตงกายหรอเมอเวลาม

งานศพ พวกผไทยขาวจะมการแตงเครองขาวอยจนครบ 3 ป และถอธรรมเนยมการฝงศพอยางจน คอ

ท าฮวงซยบรรจศพไว แตผไทยด านนไมนยมฝงศพ แตนยมใชเผาศพยางลาวและไทย สวนผไทยด าและผ

ไทยขาว ไดแยกความแตกตางใหเหนอกประการหนง คอ ใหขอสงเกตวาภมประเทศภาคอสานของไทย

เปนปาเขา สามารถทจะเลอกท าเลท าฮวงซยไดงาย แตไมปรากฏวาชาวผไทยทอาศยอยในภาคอสาน

ของไทยนยมท าฮวงซยบรรจศพไว แตนยมนงหมผาสด า โดยใชผาพนเมองยอมครามกนทกครวเรอ

ดงนน ชาวผไทยทอาศยอยในภาคอสานของไทย จงนาจะเปนผไทยด ามากกวาผไทยขาว ส าหรบคลก

ลกษณะของชาวผไทยนน มรปรางลกษณะคลายคนไทยในภาคอสานของไทย คอ มผวขาวเหลอง

การแตงกายคลายคลงกนมาก คอนงผาซน เสอแขนยาว หรอแขนสามสวน แลวหมสไบ ไวผมมวย

ประดบดวยดอกไม นสยใจคอของชาวผไทยนน พอสรปไดดงน (ราชบณฑตยสถาน. 2527 : 7)

1. มความเชอถอและเชอฟงหวหนาของตน

2. รกความเปนธรรม ไมชอบบบรด หรอขเขญบงคบ

3. จตใจกลาหาญ เสยสละ หยง และทะนงในเกยรตของตนเอง

4. เออเฟอเผอแผ รบญคณคน ซอสตยตอคนทซอตรงตอตนเอง

5. ขยน มานะ บากบน ทรหด อดทน ไมวาจะเปนการท ามาหากนหรอการศกษาเลาเรยน

ประวตเรองราวของชาวผไทย ในเอกสารเรองรวมเผาไทยมกดาหาร ไดกลาวถงประวตความเปนมาของชาวผไทย ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ วาไดอพยพเขามาอาศยอยในจงหวดมกดาหาร ยโสธร อ านาจเจรญและจงหวดอน ๆ พรอมกบชนเผาไทยกลมอน หลายกลม (สรจตต จนทรสาขา. 2540 : 54) ส าหรบถนฐานตงเดมของชาวผไทยจะอยในแควนสบสองจไทย และสบสองปนนา ซงอยทางตอนเหนอของลาว เวยดนาม และตอนใตสดของจน บรเวณนเปนอาณาเขตของไทยมากอนและไดเสยดนแดนสวนนใหแกฝรงเศสในสมยรชกาลท 5 พ.ศ. 2436

ภมล าเนาเดมของชาวผไทย ไดแกเมอง สบแอก เมองเชยงคอ เมองวง เมองตะโปน(เซโปน) เมองวง เมองพณ เมองนอง เมองพอง เมองพลาน เมองเชยงฮม เมองผาบง และเมองค าออ สวนชาวผไทยในเมองวงและเมองตะโปน สวนใหญไดอพยพเขามาอยในภาคอสานของไทย ในสมยรชกาลท 3 ครงเมอเจาอนวงษเวยงจนทนเปนกบฏตอกรงเทพมหานคร ใน พ.ศ. 2369 ครนเมอกองทพไทย ไดยกขนไปราบปรามจนสงบราบคาบแลว ทางกรงเทพฯ มนโยบายทจะอพยพชาวผไทย จากเมองตะโปนจาก

12

ชายแดนของพระราชอาณาเขตซงใกลแดนญวน ใหขามมาตงถนฐานตามหวเมองทางฝงขวาแมน าโขง คอ ภาคอสานปจจบนใหมากทสดเพอความปลอดภยและมใหเปนก าลงแกฝายญวนอกตอไป จงไดกวาดตอนผคนซงเปนชาวผไทยจากเมองวง เมองตะโปน นอกจากนยงมเมองพน เมองนอง เมองค าออเขยว ซงอยในแขวงสะหวนนะเขตปจจบน และไดเขามาตงบานเมองตามล าดบ ดงน

1. เมองเรณนคร ตงในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง โปรดเกลาฯตงใหทาวสายเปน พระแกวโกมล เจาเมองเรณนครคนแรก ยกบานบงทวายขนเปนเมองเรณนคร ขนกบเมองนครพนม (ทองทอ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม)

2. เมองพรรณนานคม ตงในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง จ านวนสองพนกวาคนไปตงอยบานผาขาวพนนา ตงขนเปนเมองพรรณนานคม ขนกบเมองสกลนคร โปรดเกลาฯ ตงใหทาวโฮงกลางเปน พระเสนาณรงค เจาเมองคนแรก ตอมาไดยายเมองไปตงทบานพานพราว (อ าเภอพรรณนานคม จงหวดสกลนคร)

3. เมองกฉนารายณ ตงในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง จ านวน 3,443 ไปตงอยทบานกดสม ตงขนเปนเมองกฉนารายณ ขนกบเมองกาฬสนธ โปรดเกลาฯ ตงใหราชวงษเมองวงเปน พระธเบศรวงษา เจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองท อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

4. เมองภแลนชาง ตงในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง จ านวน 3,023 คน ไปตงอยทบานภแลนชาง ตงเปนเมองภแลนชาง ขนกบเมองกาฬสนธ โปรดเกลาฯ ตงใหหมนเดชอดมเปน พระพชยเดชอดม เจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองทอ าเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ

5. เมองหนองสง ตงในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง และเมองค าออค าเขยว จ านวน 1,658 คน ตงอยบานหนองสง และบานค าสระอในดงบงอ (ค าสระอ คอหนองน าในดงบงอ ตอมากลายเปน ค าชะอ) ตงเปนเมองหนองสงขนกบเมองมกดาหาร โปรดเกลาฯตงใหทาวสหนามเปนพระไกรสรราช เจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองทอ าเภอค าชะอ กงอ าเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร และทองทอ าเภอนาแก จงหวดนครพนม รวมกนเปนเขตเมองหนองสงเดม

6. เมองเสนานคม ตงในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองตะโปน (เซโปน) จ านวน 948 คน ตงอยทบานสองนาง ยกขนเปนเมองเสนานคม ขนกบเมองอบลราชธาน โปรดเกลาฯตงใหทาวจนทรเมองตะโปนเปน พระศรสนธสงคราม เจาเมองคนแรก ตอมาไดยายเมองไปตงอยทบานหวยปลาแดก และเมอยบเมองตงเปนอ าเภอเสนานคม ยายไปตงอยทบานหนองทบมา คอทองทอ าเภอเสนาคนคม จงหวดอ านาจเจรญ

7. เมองค าเขอนแกว ตงในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง จ านวน 1,317 คน ไปตงอยบานค าเขอนแกว ตงเปนเมองค าเขอนแกวขนกบเมองเขมราฐ โปรด

13

เกลาฯตงใหทาวสหนาทเปนพระรามณรงค เจาเมองคนแรก ตอมาเมอยบเมองค าเขอนแกว ไดเอานามเมองค าเขอนแกวไปตงเปนชออ าเภอทตงขนใหมทต าบลลมพก คอ อ าเภอค าเขอนแกว จงหวดยโสธรในปจจบน สวนเมองค าเขอนแกวเดมทเปนชาวผไทย ปจจบนเปนเพยงต าบลค าเขอนแกว อยในทองทอ าเภอชานมาน จงหวดอ านาจเจรญ

8. เมองวารชภม ตงในสมยรชกาลท 5 เมอ พ.ศ. 2420 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองกะปอง (เมองกะตากเมองกะปอง ปจจบนอยในล าเซกะตากและล าเซกะปอง ในเขตเมองมหาชย แขวงค ามวน ประเทศสารธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว) ไปตงอยบานปลาปกเปาแขวงเมองหนองหาน โปรดเกลาฯ ตงใหทาวพรหมสวรรณเมองกะปองเปนพระสรนทรบรรกษเจาเมองคนแรก ตอมาไดยายเมองไปตงอยทบานนาหอย เขตเมองสกลนคร คอทองทอ าเภอวารชภม จงหวดสกลนคร ในปจจบน

9. เมองจ าปาชนบท ตงในสมยรชกาลท 5 เมอ พ.ศ. 2421 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองกะปอง ตงอยทบานจ าปาน าโพนทอง ตงเปนเมองจ าปาชนบท ขนกบเมองสกลนคร โปรดเกลาฯ ตงใหเปนทาวแกวเมองกะปองเปนพระบ ารงนคมเขต เจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองทอ าเภอพงโคน จงหวดสกลนคร

การอพยพของชาวผไทยเขาสประเทศไทย ม 3 ระลอกดวยกน คอ ระลอกท 1 สมยธนบร ระหวาง พ.ศ. 2321-2322 เมอกองทพไทยซงมเจาพระยามหา

กษตรยศก (รชกาลท 1) กบเจาเมองน ากองทพไทยสองหมนคนตหวเมองลาว ตงแตจ าปาศกดถงเวยงจนทนเอาไวได หลวงพระบางซงไมถกกบเวยงจนทนตเวยงจนทนดวย แมทพไทยไดใหกองทพหลวงพระบางไปตเมองทนต (ญวนเรยก ซอหว) เมองมวย แลวกวาดตอนชาวผไทยด า (ลาวทรงด า) เปนจ านวนมากมาตงถนฐานเมองเพชรบร นบเปนชาวผไทยรนแรกทมาตงถนฐาน

ระลอกท 2 สมยรชกาลท 1 ใน พ.ศ. 2335 กองทพเวยงจนทนตหลวงพระบางแตกและจบกษตรยหลวงพระบางสงกรมใน พ.ศ. 2338 กองทพเวยงจนทนไดตเมองแถง และเมองพวน ซงแขงขอตอเวยงจนทน กวาดตอนชาวผไทยด า ลาวพวนเปนเชลยท 1 ทรงมรบสงใหชาวผไทยด า ประมาณ 4,000 คนไปตงถนฐานตอเพชรบรเชนเดยวกบชาวผไทยด ารนแรก

ระลอกท 3 สมยรชกาลท 3 เปนการอพยพประชากรครงใหญทสดจากฝงซายแมน าโขงเขามาอยในประเทศไทย สาเหตกบฏเจาอนวงศใน พ.ศ. 2369–2371 และเกดสงครามระหวางไทยกบเวยดนามในระหวางป พ.ศ. 2376–2490 ยทธวธการตดก าลงฝายตรงขามทงฝายไทยและเวยดนามตางกวาดตอนประชากรในดนแดนลาวมาไวในดนแดนของตนส าหรบลาวทถกไทยกวาดตอนมาอยในประเทศไทยจะมทงผไทย กะเลง โซ ญอ แสก โยย ขา ซงสวนใหญจะถกกวาดตอนมา พวน ลาวเวยง กวาดตอนใหมาตงถนฐานในภาคอสานและภาคกลางของประเทศไทยแถบฉะเชงเทรา ชลบร นครนายก ลพบร สพรรณบร เพชรบร ราชบร นครปฐม เปนตนชาวผไทยทกวาดตอนมาระลอกท 3 จะแยกเปน 8 กลม ดวยกน จงหวดสกลนคร เปนพวกทอพยพเขามาเปน กลมท 3 และ กลมท 8 ดงน

14

กลมท 3 อพยพมาจากเวยงจนทน มาตงถนฐานทเมองพรรณานคม จงหวดสกลนคร ในพ.ศ. 2513 อ าเภอพรรณนานคมรวม 66 หมบาน 32,037 คน อ าเภอเมองสกลนครมผไทย 48 หมบานใน 13 ต าบล จาก 17 ต าบล อ าเภอบานมวงมผไทย 3 ต าบล 16 หมบาน อ าเภอวานรนวาส มผไทย 4 ต าบล 8 หมบาน อ าเภอกสมาลย 2 ต าบล อ าเภอสวางแดนดน 2 ต าบล 3 หม อ าเภอกดบาก 1 ต าบล 3 หมบาน อ าเภอวารชภม 4 ต าบล 42 หมบาน รวมทงจงหวดสกลนคร 20,945 หลงคาเรอน 128,659 คน

กลมท 8 อพยพจากเมองกะปองมาตงถนฐานทบานปลาเปา บานนยกเปนเมองวารชภม แลวตงทาวพระยาสวรรณเปนเจาเมองคนแรกในพ.ศ. 2410 ปลายสมยรชกาลท 4 (ใน พ.ศ.2413 มผไทยในอ าเภอวารชภม จงหวดสกลนคร 4 หมบาน ต าบลค าบอ 12 หมบาน ต าบลปลาโหล 9 หมบาน และต าบลเมองลาด 7 หมบาน รวม 42 หมบาน) ชาวผไทยตงภมล าเนาในจงหวดสกลนคร อยางเปนปกแผนไดรบความรมเยนเปนสข หวหนาแตละพวกทแยกยายกนอยไดอาศยอยเพอขอตงเมอง เชน เจาเมองโฮงกลางส ทอยบานพงพราว อยทบานจ าปา และทาวราชนกล เจาเมองสกลนคร เพอตงหมบานทตนตงภมล าเนาอยเปนเมอง คอ บานพงพราว ขอตงเปนเมองพรรณานคมบานจ าปาชนบท และบานหนองหอย ขอตงเปนเมองวารชภม เปนตน ส าหรบชาวผไทยทง 8 กลม ไดขยายจ านวนออกไปตงถนฐานในภาคอสานอยางกวางขวางในเวลาตอมา รวมเปน 9 จงหวด 33 อ าเภอ 494 หมบาน สรปไดดงน

1. จงหวดสกลนคร 212 หมบาน 9 อ าเภอ (พรรณานคม เมองสกลนคร วารชภม พงโคน บานมวง วานรนวาส กสมาลย สวางแดนดน)

2. จงหวดนครพนม 131 หมบาน 5 อ าเภอ (นาแก เรณนคร ธาตพนม นาหวา เมองนครพนม)

3. จงหวดมกดาหาร 68 หมบาน 5 อ าเภอ (ค าชะอ เมองมกดาหาร นคมค าสรอย ดอนตาล หนองสง)

4. จงหวดกาฬสนธ 63 หมบาน 5 อ าเภอ (เขาวง กฉนารายณ ค ามวง สมเดจ สหสขนธ) 5. จงหวดหนองคาย 6 หมบาน 3 อ าเภอ (โซพสย บงกาฬ พรเจรญ) 6. จงหวดอ านาจเจรญ 5 หมบาน 2 อ าเภอ (เสนานคม ชานมาน) 7. จงหวดอดรธาน 5 หมบาน 2 อ าเภอ (วงสามหมอ ศรธาต) 8. จงหวดยโสธร 3 หมบาน 1 อ าเภอ (เลงนกทา) 9. จงหวดรอยเอด 1 หมบาน (โพนทอง)

15

วฒนธรรมการแตงกาย โดยลกษณะทางสงคม ชาวผไทย เปนกลมทมความขยน อดออมเปนพเศษ และมวฒนธรรม

ในเรองการถกทอเสอผาชนดตาง ๆ ทงผาฝาย ผาไหมในกลมชาวผไทย (ผไทย) โดยเฉพาะผาแพรวานบวามวฒนธรรมเรองเสอผาเดนชด

ผาซน วฒนธรรมของกลมผไทยทเดนชด คอ การทอผาซนหมตนตอเปนผนเดยวกบผาผน เชน ตนตอขนาดเลก ตนเตาะ เปนทนยมในหมผไทย ทอเปนหมสาด มหมอยอมครามจนเปนสครามเกอบเปนสด า แตชาวบานเรยกวา ผาด า ลกษณะเดนของซนหมชาวผไทย คอ การทอและลวดลาย เชน ทอเปนลายขนาดเลก ๆ นอกจากนมลายอน ๆ เชน หมปลา หมตม หมคน มไดทอเปนหมทงผน แตหากมลายตาง ๆ มาคนไว สทนยมคอ สเขยว สน าเงน สแดง สมวง พนมกใชเครอหกยงพบผามดหมฝายขาวสลบด าในกลมผไทย

เสอ นยมท าเปนเสอแขนกระบอกสามสวนตดกระดมธรรมดา กระดมเงน หรอเหรยญสตางค เชน เหรยญสตางคหา นยมใชเปนผายอมครามเขมในราว พ.ศ. 2480 โดยมผน าผาขลบแดงตดชายเสอ เชน ทคอสาบเสอปลายแขนและใชกนมาจนถงปจจบน

ผาหม การทอผาผนเลก ๆ เปนวฒนธรรมของชาวกลมพนอสานมานานแลวผาหมใช ส าหรบหมแทนเสอกนหนาว ลาวนยมใชผาขาวมาพาดไหล ผาหมของกลมชนตาง ๆ ในเวลาตอมา มขนาดเลก ท าเปนสไบเปนสวนแทนเพอปกปดรางกายสวนบน โดยการหมทบเสอ ผาหมของผไทยทเรยกวา ผาจอง เปนผาทอดายยน มเครองลาย นอกจากนยงมผาแพรวานอกจากผาจองแลวชาวผไทยยงมผาลาย ซงใชเปนผากนหอง หรอใชหมแทนเสอกนหนาวหรอตอขนาดใหญพอสมควร แตผาลายทมชอคอผาลายบานนางออย อ าเภอเตางอย จงหวดสกลนคร การแตงกายของชาวผไทยมสรอยขอมอ ขอเทา (กองแขน กองขา) ท าดวยโลหะเงน เกลาผมเปนมวยสงตงตรง ในสมยโบราณใชผามนหรอแพรมนมวนผกมวยผมอวดลวดลายผาดานหลงในปจจบนใชผาแถบเลก ๆ สแดงผกแทนแพรมน

ภไท หรอ ผไทย ภไท หรอ ผไทย เปนค าทถกเถยงกน วาจะใชค าไหนจงจะถกตองในการใชเรยกชนเผาน

มผรหลายทานไดวเคราะหและใหความเหนหลากหลายดงน (ทรงคณ จนทจร. 2535 : 3) อธบายค าวา ผไทย วาเปนชนชาตไทยสาขาหนงแถวสบสองจไทย กลาววา ผไทย ค านเปนเชอชาต ไมใชพวก เมอบอกวาเปนผไทย กคอคนไทย ผไทยมอยในสบสองจไทย ชาวหลวงพระบาง เรยกวาลาวเกา (คอพวกอายลาวเดม) เพราะพวกผไทยไดลงมาอยแควนนกอน และมอยในมณฑลยนาน กบทเมองโปนฝงซายแมน าโขง พวกลาวโซง หรอลาวทรงด าทอยทางราชบร เพชรบร กคอพวกผไทยน ชาวผไทยนนมชอเรยกหลายชอ เชน ผไทยด า ผไทยขาว ลาวเกา ไทยกระตาก ตดค าวา ผ ออกเสยงเรยกแตค าวา ไทยด าและไทยขาวบาง เรยกวา ลาวโซงบาง ค าวาโซง หมายถงกางเกง หากผไทยพวกใดนงกางเกงสด า กเรยก

16

ลาวโซงด า เขยนเปนลาวทรงด า เปนตน และมบางทานเขยนวา ผไทย ภไทย ผไทยและพไทย กม (ถวล เกสรราช. 2512 : 3) ไดเขยนบทความเรอง ภไท ผไทย โดยอางสมเดจพระมหาวรวงศ (อวน ดสโส) พนต ารวจตร อรคไซเคน และพนต ารวจเอก ด าเนน เลขะกล เขยนประวตความเปนมาของภไทย ลงในอนสาร อ.ส.ท. ปท 2 ฉบบท 1 ประจ าเดอนมถนายน พ.ศ. 2504 ตามความเหนสวนใหญ โดยสรปเหนวา ภไทถกตองกวา เพราะค าวา ภ ภาษาไทยเดมแปลวา ทสง ทเนน เปนจอม สวนค าวา ไท แปลวาเปนอสระไมขนกบผใด เมอมารวมกนเขาเปนค าวา ภไท กแปลวาชนชาตไทยสาขาหนงทเปนอสระไมขนกบใคร โดยมากชอบอยตามภเขา ดงเชน พวกผไทยทอยในสบสองจไท ตลอดถงพวกทเคลอนยายมาอยฝงไทย โดยเฉพาะเผาผไทยทอาศยอยบรเวณหบเขาภพาน ลวนแตมภเขาลอมรอบเปนทวทศนเหมอนก าแพงปราการธรรมชาตเสมอนหนงเบญจครบรรพต ลอมรอบกรงราชคฤหในประเทศอนเดย (ส.ศวรกษ. 2512 : 3) ครนกาลลวงมา (ส.ศวรกษ 2512 : 4) ไดใหเกยรตเขยนบทความเรอง ภไท–ผไทย ลงในวารสารผไทยร าลก ครงท 6 ในบทความเอยถงนามทานพระยาอนมานราชธน ซงจดวาเปนนกปราชญของไทยอกผหนงวา ทานผนเคยปรารภกบ ส.ศวรกษ เรอง ผไทย-ภไท พระยาอนมานราชธนมความเหนวา ผไทย เปนค าถก เปนค าดงเดม เพราะหมายถงผคนทเปนไทยอยางสมยน เราเรยกตวเราเองวาคนไทยนนเอง เพราะผแปลวา คน ค าวา ผชาย ผหญง เปนตวอยางใหเหนชดอย พระยาอนมานราชธนยงไดกลาวถงเหตทเกดค าวา ภไท นน มาจากสมเดจพระมหาวรวงศ (อวน ตสโส) ซงเปนผเขยนเชนนน ดวยทเปนคนนบถอในสมเดจองคนมาก และชอบพอกนมาก จงไดรบทวงทานซงทานสมเดจฯ กตอบวาไดยนชาวบานเรยกตนเองวา พไท แปลไมไดความ จงใชค าวา ภ แปลวา ใหญ พระยาอนมานราชธน จงชแจงตอสมเดจฯ วาคนกรงเทพฯ เองแตกอนออกเสยงวา พชาย พหญง กนทงนน ซงค านทานพระยาอนมานราชธนยนยนวาเคยไดยนพระยาศราภยพพฒพดวา ทานพมเกยรตทงหลาย หลายครงในทสดสมเดจพระมหาวรวงศยอมรบวาทใชค าวา ภไท นนไมถกตอง พระยาอนมานราชธนเคยบนให ส.ศวรกษ วา คนกยงลอกหนงสอ โดยใชค าวา ภไท ของเจาคณสมเดจฯ กนเรอยมา ในบทความน ส.ศวรกษ ไดสรปวา ปจจบนชาวผไทยเขยนหนงสอเรยกตวเองวา ผไทย อยางถกตองตามความหมายทแทจรงตามแบบดงเดมแลว จากหลายความเหนทมตอค าวา ภไท-ผไทย ใชค าใดถกตองนน ในสวนตวผเลาเหนวาควรใชค าวา ผไทย นาจะถกตองมากกวา เพราะค าวา ภไท ไมมปรากฏในพจนานกรมไทย คงมแตค าวา ผไทย ทบนทกไวและความหมายดงกลาวไวแตตนแลว นอกจากนค าวา ผไทย ยงเปนค าทตรงกบส าเนยงการพดของชนเผานทเรยกตนเองวา ผไทยไกสอน และเรยกผไทยทมภมล าเนาในถนอนโดยใชค าวา ผน าหนา เชน ผไทยกดสม (ผไทยกดฉมนารายณ) ผไทยเมองเว (ผไทยเมองเรณนคร) ผไทยพนนา (ผไทยพรรณนานคม) ผไทยวาลด (ผไทยวารชภม) เปนตน (ส.ศวรกษ. 2512 : 4)

17

ประเพณ พธกรรม คตความเชอ ประเพณ พธกรรม คตความเชอ มผรไดอธบายดงน ชชวาล วงศประเสรฐ (2526) ไดศกษาเกยวกบการเหยาของชาวผไทยวาตองประกอบดวยหมอ

เหยา และหมอแคน พธเหยาเรมจากหมอแคนเปาแคน หมอเหยาเรมพธโดยการบชาครดวยขนหาหรอขนหก พรอมทงมดศรษะดวยผาแดง ตบมอสามครงแลวล า เมอผเขาสงแลวหมอเหยาจะล ากลอนดน หมอแคนจะเปาแคนไปเรอย ๆ การเหยาแบงเปนการเหยาเรยกขวญ การเหยารกษาผปวย การเหยาแกบน เปนตน

พระอรยานวตร เขมจารเถระ (2528 : 1-65) กลาวถงความเชอของชาวอสานวามความเชอสบทอดมาแตบรรพบรษ มความเชอหลกคอเรองการครองเรอน และการท ามาหาเลยงชพดวยความซอสตยสจรต มความขยนหมนเพยร อดทน ความเชอของชาวอสานแยกไดดงน คอความเชอในเรองฤกษยาม เรองผสางนางไม เรองลางสงหรณตาง ๆ เรองประเพณฮตสบสองคองสบส

ทรงวทย ดลประสทธ (2529 : 49-50) กลาวถงงานบญของชาวผไทยซงปฏบตตามฮตสบสองวามความแตกตางจากชาวอสานทว ๆ ไป เชน ทกงานบญของชาวผไทยจะมการเทศนกณฑห ลอนซงในความเชอทวไปนน กณฑหลอนจะมในงานบญพระเวสเทานน

จารวตร ธรรมวตร (2530 : 190-191) กลาวถงพธกรรมในสงคมไทยวา พธกรรมในสงคมไทยประกอบดวยพธกรรมสวนรวม ซงมแบบแผนการกระท าทงประเทศ และพธกรรมจ าเพาะถนทมแบบแผนการกระท าอนเปนเอกลกษณเฉพาะในถนใดถนหนง อนเกดจากสภาพปญหาเศรษฐกจหรอภมศาสตร วฒนธรรมทท าใหแตกตางไปจากถนอน โดยแสดงออกในลกษณะของพธกรรมโดยสวนรวมและพธกรรมเฉพาะทองถน

จรส พยคราชศกด (2530 : 202-285) ไดเขยนถงพธมงคลและประเพณตางๆ ของภาคอสาน เกยวกบประเพณเลยงลกของภาคอสาน ขวญและการซอนขวญ วฒนธรรมการแตงกายของชนดงเดมในอสาน ตลอดจนไดกลาวถงจดเรมตนพนฐานทางความเชอของชาวอสาน ไดแก ความเชอในพธศพของชาวอสาน ความเชอดานประเพณบญบงไฟ เปนตน

ปราน วงษเทศ (2530 : 241-242) กลาวถงความสมพนธระหวางมนษยกบพธกรรมวามนษยจะแสดงออกใหเหนซงความเชอทางศาสนาโดยดจากพธกรรม เพราะการทมนษยทงหลายสรางพธกรรมตางๆ ขนมา ยอมมวตถประสงคและมความหมายตามความเขาใจ อนเกดจากพนฐานความเชอทางศาสนาของตน ตวพธกรรมนนแทจรงกคอพฤตกรรมของมนษยทพงปฏบตตอความเชอดงนนพธกรรมจงหมายถงพฤตกรรมทเปนรปธรรมของศาสนาความเชอนน พธกรรมทปฏบตกนโดยทวไปในสงคมไทยในรอบหนงปอาจจ าแนกไดเปน 3 ประเภท คอ 1) พธกรรมทเกยวของกบการท ามาหากน 2) พธกรรมเกยวกบชวต 3) พธกรรมเกยวกบชมชนและสงคม พธกรรมประเภทตาง ๆ เหลานมสวนส าคญท าใหเกด

18

เทศกาลตาง ๆ ขนมา สวนประกอบส าคญของพธกรรมทเกยวของกบความเชอทางศาสนาจะมการเซนบวงสรวงหรอท าบญท าทาน การกนเลยงการสนกสนานรนเรงทเปนพธกรรมหรอเกยวของกบพธกรรม

สเมธ เมธาวทยกล (2532 : 1-3) กลาวถงลกษณะของพธกรรมวา พธกรรมเปนการกระท าทคนเราสมมตขนเปนขนเปนตอน มระเบยบวธ เพอใหเปนสอหรอหนทางทจะน ามาซงความส าเรจในสงทคาดหวงไว ซงท าใหเกดความสบายใจและมก าลงใจทจะด าเนนชวตตอไปพธกรรมมลกษณะส าคญอยสองประการคอ เปนสญลกษณทแสดงถงความจรง และเปนเรองเกยวกบจตใจและความเชอ

แสง จนทรงาม (2534 : 131-135) ไดกลาวถงคณคาของพธกรรมวา การทพธกรรมสวนใหญยนหยดอยได แสดงใหเหนวาพธกรรมเหลานนมคณคา และตามความจรงพธกรรมกมพธกรรมอยไมนอยทถกละเลยไป คณคาของพธกรรมคอเปนการเสรมสรางศรทธาในสงศกดสทธเปนเครองสรางสมพนธกบเทพเจา เปนเครองจรรโลงอารมณ เปนเครองหอหมจรยธรรมและปรชญาไว เปนดานแรกทดงดดจตใจคนภายนอกใหมาสนใจ เปนการปฏบตตามหลกจรยธรรม โดยใชความศกดสทธเปนเครองชกน า ดงนนจะเหนไดวาพธกรรมเปนการปฏบตทางกาย วาจาตอสงศกดสทธในศาสนาตามวนเวลาทก าหนดไว และเปนการปฏบตทมสงศกดสทธอยดวยพธกรรมอาจจะกระท าเปนประจ าหรอเปนครงคราวตามเหตการณ สวนประเพณนนมกจะท าเปนประจ าตามก าหนดเวลาทแนนอน พธกรรมบางอยางอาจเปนประเพณดวยกได คอมทงสวนทเปนประเพณ เชน ประเพณสงกรานต ลอยกระทง ทอดกฐน มทงความศกดสทธและความสนกสนานผสมกนไป

สาร สาระทศนานนท (2534 : 1-15) กลาวถงประเพณฮตสบสองของชาวอสานทปฏบตกนในแตละเดอนจนครบสบสองเดอนของแตละป ซงไดปฏบตกนมาแตโบราณจนถงปจจบน มดงน

เดอนอาย บญขาวกรรม เดอนย บญคนลาน เดอนสาม บญขาวจ เดอนส บญพระเวส หรอบญมหาชาต เดอนหา บญสงกรานต เดอนหก บญบงไฟ เดอนเจด บญซ าฮะ เดอนแปด บญเขาพรรษา เดอนเกา บญขาวประดบดน เดอนสบ บญขาวสาก เดอนสบเอด บญออกพรรษา เดอนสบสอง บญกฐน

มนสกมล ทองสมบต (2536 : 1-26) ไดศกษาประเพณพะซของชาวผไทย โดยไดศกษา

19

ถงองคประกอบของงานพะซวามองคประกอบอยหลายอยาง เชน ดานวตถทเกยวของ ดานตวบคคล ดานเวลา สถานท เปนขนตอนไดแก การสตรขวญ การผกขอตอแขน การเฆยนเขย การสมมาและการเลยงผ ซงชาวผไทยจะถอปฏบตกนอยางเครงครด ดานคตความเชอพบวามคตความเชอตาง ๆ มากมาย เชน ความเชอดานวตถ ดานเวลา ดานสถานท และสงเหนอธรรมชาต

วญญ ผลสวสด (2536 : 1-73) ไดศกษาเกยวกบพธกรรมการเลยงผบรรพบรษขอชาวผไทย โดยศกษาเกยวกบองคประกอบของพธกรรมการเลยงผบรรพบรษ ซงประกอบดวยเจาจ าเทยมและชาวผไทย เจาจ าเปนผมบทบาทส าคญทสดในการประกอบพธกรรม ในดานความสมพนธของชาวผไทย พธกรรม การเลยงผบรรพบรษม 3 พธกรรม คอการเลยงผประจ าป การบา (การบน) และการคอบ (แกบน) ในดานความเชอ มความเชอวาผปเจานนเปนวญญาณของเจานายชนสงระดบกษตรยของชาวผไทยในอดต คอยคมครองใหชาวผไทยอยเยนเปนสข หากผใดไมเคารพบชา เจาปจะโกรธและลงโทษผนนใหเจบปวยหรอตายได

ในยคแรกเรมนน ชนชาวผไทยยงไมมการนบถอศาสนาอะไร นบถอแตผดาม คอ ผนบตงแต

บดามารดา หรอป ยา ตา ยาย ทตายลวงลบไปแลวเวลานนพระยากายงไมมภรรยา เจาอนรธกมารเจา

เมองเวยงจนทนจงประทานสาวสนมมาใหเปนภรรยาพระยากาคนหนงชอนางลาว และใหพระครอกรป

1 (พระสงฆ) ไปตงวดอยทเมองวง เพอชวยแนะน าสงสอนทางพระพทธศาสนา นางลาวเปนหวหนาชวย

แนะน าในการท าบญใหทาน พวกผไทยจงมการเลอมใสนบถอพระพทธศาสนารจกการท าบญกศลตงแต

นนสบมาความเชอของชาวผไทย แบงออกได 3 ประเภทหลก ดงตอไปน (ชยบดนทร สาลพนธ. 2541:

15)

1. ความเชอเกยวกบการบชาพระพทธบาทมเรองปรากฏในอรรถกถาปณวาทสตวาในครงท

พญานาคไดทลอาราธนาพระพทธองคเสดจไปแสดงธรรมในภพนาคกอนเสดจกลบภพโลกพญานาคได

ทลขอใหพระองคประทบรอยพระบาทไวทหาดทรายรมฝงแมน ามหานทรอยพระบาททพระองคประทบ

รอยไวนตอมาไดเปนทกราบไหวสกการบชาของเหลาเทวดามนษยและสตวทงหลายการไหลเรอไฟจงเชอ

วาท าเพอบชารอยพระพทธบาท ณ แมน ามหานท

2. ความเชอเกยวกบวนพระเจาเปดโลกมการไหลเรอไฟการประกอบพธถอเปนการบชา

พระพทธเจาในวนทพระพทธเจาเสดจจากดาวดงสเทวโลก ลงมาสมนษยโลกหลงจากทพระพทธองคได

เสดจขนไปจ าพรรษาในปท 7 บนสวรรคชนดาวดงสและทรงแสดงพระอภธรรมโปรดพระพทธมารดเปน

การตอบแทนคณพระมารดาจนกระทงบรรลธรรมเปนพระโสดาบนครนถงวนขน 15 ค าเดอน 11 ซงเปน

วนมหาปวารณาออกพรรษาพระองคกเสดจสเมองมนษยทรงประทบยนบนยอดเขาสเนรราชท าโลนวรณ

20

ปาฏหารยท าใหสวรรคมนษยและนรกตางมองเหนกนและกนเรยกวา “วนพระเจาเปดโลก” ในบาง

ทองถนจะมการท าปราสาทผงแหรวมกบการท าเรอไฟในวนนนดวย

3. ความเชอเกยวกบการขอขมาร าลกถงพระคณของพระแมคงคานนนอกจากนนยงม

ความเชอในการท าเรอไฟทแตกตางออกไปอกหากแตกลาวโดยรวมแลวการไหลเรอไฟนมกผกพนและ

เกยวของกบไฟแทบทงนนรวมทงประเพณอนๆเชนงานแหเทยนเขาพรรษางานบญบงไฟการจดไตจด

ประทปตามไฟสงเหลานอาจจะสอดคลองกบความเชอของคนอสานทมความเชอวา “ไฟจะเผาผลาญ

มลายความชวรายและขจดปดเปาความทกขยากความทกขเขนใหหนพนไป”

การถอผ

การถอผกยงคงนบถออยตอมาจนทกวนน การทชาวผไทยมการนบถอผกนมาถงปจจบนน

โดยมเหตผลบรรยายตอมาวา เมอพระยากาไดนางลาวมาเปนภรรยา ไดมบตรเปนชายดวยกน 3 คนๆ ท

1 ชอทาวค า คนท 2 ชอทาวก า คนท 3 ชอทาวแกว ครงนนมผอยทเขาถ า จ าแลงใหเหนเปนตวคน

ธรรมดา ถาชาวผไทยมกจการจะท างานสงใดไปขอแรงพวกผมาชวยท างานกไดเชนเดยวกบคนธรรมดา

แตอาหารทจะเลยงพวกผนนจะเลยงไดแตเครองของหวาน ของคาว คออาหารทไมสกใหพวกผกน พวก

ผกบมนษยพดจากนไดเหมอนกบคนธรรมดา แตจะท างานตองแยกกนท าเปนฝายหนงตางหากไมรวมกน

โดยกลาววาพวกผนนเหมนสาบกลนคน การถอผโดยเขาใจวาผ บดา มารดา หรอ ป ยา ตา ยาย ทตาย

ไปแลว เปนผปกครองคอยดแลการกระท าผดของบรรดาลกหลานญาตพนองอยเสมอ ดงเชนมชายไปจบ

แขน หรอกอดจบลกสาวบนเรอนอยางหนงหรอคนในครวเรอนนนไปเรยนวชาอาคมอยางใดอยางหนง

โดยไมบอกกลาวกบผ หรอลกสะใภหลานสะใภเดนบนเรอนกระทบลงสนแรงหรอเคาะไมเสาเรอน ฝา

เรอน และไมอยางอนซงเปน

เครองประกอบเรอนนนอยางหนงเหตทกระท าดงกลาวนถอวาผดผปยาตายายผนนจะตองมา

กระท าใหคนใดคนหนงมอาการเจบปวยขนเมอมคนเจบปวยเกดขนแลวตองไปหาหมอล าเหยาหรอหมอ

ล าสองมาเสยงทายถาหมอล าเหยาทายวาผนนท าผดอยางนนผจะตองกนไกกนหมกนกระบอคนทกระท า

ผดตองจดหามาเซนผตามความตองการแตตอมาทกวนนการเซนหมและกระบอนนใชแตไกสมมตกนเอา

วาเปนกระบอโดยมากวธหมอล าเหยาหรอล าสองเสยงทายเปนพธเชนเดยวกนคอเมอมการปวยไขดงเหต

ทกลาวมาแลวพวกญาตพนองจงไดไปหาหมอล าสองหรอหมอล าเหยามาล าเสยงทายกอนจะท าพธล า

21

สองตองจดหาเทยนเลมหนงหนก 1 บาท 2 คเทยนเลก 5 คดอกไมขาว 5 คบหร 4 มวนหมากกลบ 5 ค า

กรวย 32 กรวยเงนฮอย (เปนเงนรางอยางเกาหนกรางละ 4 บาท) 4 ฮอยขนหมากเบง (บายศร 1 ค)

สะพายผาคอเอาผาขาวโยงลงมาจากทตงเครองบชาเอามาไวทบายศรไขไก 2 ฟองขาวสารเหนยว 1 ถวย

แชหวาย(หวายล าเลก) 1 ตนดอกไมพม 1 พมของเหลานตงรวมไวในทแหงเดยวกนยงมเรยกวาคายเลก

(ขวญขาว) คอดอกไมหมากพลเงน 1 สลงใสในพานตงไวและหาเครองแตงตวส าหรบผหญงและผชาย

เตรยมไวคอผาซนผานงผาหมเสอหญงแพรหมสตางๆแหวนก าไลหรอสายสรอยเมอเตรยมสงของพรอม

แลวมคนน าแคนมาเปาเรยกวาหมอมาแลวหมอล าสอง (คนทรงผ) จงยกคายเลก (พานดอกไมขนวาเปน

ค าลาวโบราณมความแปลวาเชญผและเจาใหลงมาทรงคนทเปนหมอล าสองเมอผลงมาเขาทรงจะ

สงเกตเหนคนทรงมอาการตวสนเสยงสนจะวางพานดอกไมลงลกขนเรยกเอาของทเตรยมไวใหมาแตงตว

เสรจแลวกนเหลาผกจะเขาทรงครงแรก 1) ชอหมอเฒา, 2) ชอหมอนอยบรศาจ, 3) ชอหลระมาน, 4)

ชอพระยาขาสามแสนซอผทกลาวนเปนผผชายเมอผตนหนงออกผอกตนหนงกเขาสงสแทนเมอผชายเขา

สงสหมดทง 4 แลวผผหญงจงเขาสงสแทนมชอ 1) นางสดา, 2) นางอ าคา, 3) นางเมขลา, 4) นางอวขา

แตเมอผหญงเขาสงสคนทรงชอบกนน าดอกไมในขณะผเขาคนทรงคนทรงจะมการรองร าและท านาย

อาการปวยของคนไขซงนอนอยขางทตงเครองบชาวาเปนอาการเนองมาจากสงนนๆถาท าอยางนนๆ

อาการจะหายเวลาทผทรงชแจงโรคคนปวยตองมหมอสอย (คนถาม) คอยถามอาการอยทนนดวย“เจาป

ถลา” คอดวงวญญาณบรรพบรษของชาวผไทยอ าเภอเมองเรณนครคอเทพผเปนมเหศกดศาลหลกเมอง

ทชาวผไทยเรณนครใหความเคารพนบถอมาตงแตอดตจนถงปจจบน (ประยรจนทรสด) เชญมาจากเมอง

วงเจาปถลาเคยเปนหวหนาชาวผไทยคนหนงเปนนกรบถอดาบ 2 มอมความเกงกลาสามารถเปนทย า

เกรงของขาศกศตรทยกทพมารกรานชาวผไทยและกอนททานจะตายไดสงเสยไววาถาหากบตรหลาน

ชาวผไทยประสงคจะใหทานชวยเหลอในกจการใดๆแลวแมจะไปตงบานเรอนอยทใดจงตงศาลใหทาน

แลวเซนไหวปละครงทานจะชวยคมครองลกหลานบานเรอนใหอยเยนเปนสขถาลกหลานตองการใหทาน

ชวยจงจดเทยนธปบอกกลาวหรอแมจะอยในทอตคดไมมเทยนธปกใหยกมอขนเหนอศรษะและอธฐาน

บนบานขอใหทานชวยเหลอในกจการใดเจาปถลาจะไปชวยเหลอทนทดงนนลกหลานชาวผไทยเรณนคร

ทกคนไมวาจะเกดทแหงหนต าบลใดจะถอวาตนเองเปน“หลานป” เจาปจะชวยคมครองปองกนภยพบต

ทกอยางใหตลอดเวลาไมวาจะอยแหงหนต าบลใดกตามศาลเจาปถลาจะตงอยททายเมองเรณนครทางทศ

ตะวนตกหางจากวดปจฉมาวาสประมาณ 200 เมตรชาวผไทยเรณนครจะพรอมใจกนเซนไหวปละครงใน

วนขน 6 ค าเดอน 6 เครองเซนไหวทใชมชาง (เหลาไห) มา (สรา) อาหารจะตองน าววเปนๆไปเชอดท

22

บรเวณศาลเจาปแลวท า “ลาบเลอด” ซงเปนของโปรดส าหรบเจาปและแกงเนอววการเซนไหวเจาปถลา

ลกหลานชาวเรณนครเรยกวา “แกบะ” เมอลกหลานชาวผไทยเรณนครบนหรอฮองเจาปชวยทกครง

จะตองแกบนการแกบน (แกบะ) ใชอาหาร 2 อยางคอพาขาวแดงพาแกงรอนและววเปนๆตามทผบนได

บอกเจาปไวหากลกหลานผใดละเลยผบนจะไดรบภยพบตทงแกตนเองและบตรหลานทนทอาหารทเหลอ

จากเจาปเมอเจาปอมแลวลกหลานสามารถกนไดเมอชาวผไทยเดนทางออกจากหมบานหรอออกนอก

เขตอ าเภอเรณนครไปตางจงหวดมธรรมเนยมทถอปฏบตสบทอดกนมาถงปจจบนเจาของบานตอง

ตอนรบแขกทมาเยอนเพราะถอวาเจาปถลาตดตามไปดวยการตอนรบเจาของบานตองตอนรบดวยสรา

“ใหเจาปขมา” เจาของบานมอบสราใหผเปนแขกหนงแกวแลวใหแขกรบแกวสราแลวรนสราลงดนพรอม

กบบอกกลาวใหเจาปมาดมสราทลกหลานจดมาเลยงตอนรบแลวใหแขกจบสราทเหลอเลกนอยพอเปน

พธเปนเสรจพธการตอนรบเจาปส าหรบสราทเหลอจากการใหเจาปดมแลวเจาบานและแขกสามารถ

รวมกนดมตอไดการไหวเจาปถลาเปนสงศกดสทธทยดเหนยวถอวาเปนศนยรวมจตใจของชาวผไทยเรณ

นครใหลกหลานประพฤตปฏบตแตสงอนดงามเพอความรงเรองของชวตในปจจบนและอนาคต (ชย

บดนทร สาลพนธ. 2541: 29)

สรปไดวา ประเพณ พธกรรม คตความเชอ ของชาวผไทยไดมการสบทอดมาแตบรรพบรษ ชาวผไทยเปนกลมชนทมวถชวตเรยบงาย รกความสงบ มนสยรกหมคณะ และยงคงรกษาวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ และประกอบกจกรรมดานขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ ทไดรบการสบทอดมาจากบรรพบรษของตนเองไดอยางเครงครดมาตลอดจนถงปจจบน มทงพธกรรมเกยวกบวถชวตและพธกรรมเกยวกบจารตประเพณ รวมถงการแสดง การละเลนตางๆ 2. องคความรเกยวกบสงคมและวฒนธรรม ความรเกยวกบสงคมและวฒนธรรม ไดมมผอธบายไวดงน

พระยาอนมานราชธน (2515 : 111) แบงวฒนธรรมออกเปน 2 ประเภทดงนวฒนธรรมทางวตถเปนเรองเกยวกบความสขกายเพอใหไดอยดกนดมความสะดวกสบายในการครองชพวฒนธรรมประเภทนไดแกสงทมความจ าเปนเบองตนในชวตคอปจจย 4 และสงอนๆ เชนเครองมอเครองใชยานพาหนะตลอดจนเครองอาวธยทโธปกรณทเปนเครองปองกนตววฒนธรรมทางจตใจหมายถงสงทท าใหปญญาและจตใจมความเจรญงอกงามไดแกการศกษาวชาความรเปนการบ ารงความคดทางปญญาศาสนาศลปะวรรณคดกฎหมายและระเบยบประเพณ

23

ประสทธ กาพยกลอน (2518 : 9) ไดแบงวฒนธรรมออกเปน 4 ประเภทดงน 1. คตธรรมไดแกวฒนธรรมทางดานศาสนาและดานจตใจซงเปนเรองของแนวทางหรอหลกเกณฑการด าเนนชวต 2. เนตธรรมไดแกวฒนธรรมทางกฎหมายขนบธรรมเนยมประเพณ 3. วตถธรรมไดแกวฒนธรรมทางดานวตถ 4. สหธรรมไดแกวฒนธรรมทางสงคมเชนการตดตอสมพนธกบกลมชนและมารยาทในสงคม สพตรา สภาพ (2532 : 141) ไดแบงวฒนธรรมม 4 องคประกอบดงน 1. องควตถ (Instrumental and Symbolic Objects) คอวฒนธรรมวตถทสามารถสมผสจบตองและมรปรางเชนเครองมอเครองใชโรงเรยนโรงงานภาพเขยนเครองจกรสนามกฬาโบสถวหารหอดดาวและสวนทไมมรปรางเชนภาษาสญลกษณในการตดตอสอความหมายหลกวชาค านวณและมาตราชงตวงวด 2. องคการ (Association or Organization) หมายถงกลมทมการจดอยางมระเบยบหรอโครงสรางอยางเปนทางการมการวางกฎเกณฑขอบงคบและวตถประสงคอยางแนนอนเปนกลมทมความส าคญทสดในสงคมทซบซอนเชนครอบครว (กลมทเลกทสด) สหพนธกรรมกรลกเสอสภากาชาดวดสหประชาชาต (องคกรใหญทสด) ฯลฯ 3. องคพธการ (Usage) เปนขนบธรรมเนยมประเพณทยอมรบกนโดยทวไปเชนพธกรรมตางๆตงแตเรองการเกดหมนแตงงานบวชนาคตายปลกบานขนบานใหมฯลฯซงศาสนามอทธพลอยไมมากกนอยรวมตลอดถงพธการแตงกายและรบประทานอาหารเชนเวลาไปงานทเปนทางการของทางราชการหญงมกจะตองแตงชดไทยชายกตองแตงชดเตมยศหรอการเลยงดอาหารปจจบนในงานตางๆ มกออกมาในรปบฟเฟฟดนเนอรขนโตกเปนตนโดยพธการเหลานมการเปลยนแปลงไปบางตามสภาพสงคม 4. องคมต (Concept) หมายถงความเขาใจความเชอความคดเหนตลอดจนอดมการณตางๆเชนความเชอวากรรมเปนเครองชเจตนาความเชอในเรองของการมเมยเดยวผวเดยว (Monogamy) ความเชอในเรองตายแลวเกดใหมความเชอในเรองพระเจาองคเดยว (Monotheism) หรอหลายองค (Polytheism) ตลอดจนอดมการณทศนคตการยอมรบวาสงใดถกหรอผดสมควรหรอไมซงแลวแตกลมชนใดจะใชเปนมาตรฐานในการตดสนหรอเปนเครองวดในสภาพแวดลอมของอมราพงศาพชญ (2547 : 35 - 36) ไดสรปแนวคดเกยวกบวฒนธรรมพนบานและภมปญญาชาวบานสรปความดงนวฒนธรรมพนบานและวฒนธรรมทองถนเกดจากการปรบรบและสนองตอบตอการเปลยนแปลงทเกดขนจนถงจดพอดคนในชมชนไดสรางสม

24

ความรและประสบการณเกดเปนภมปญญาชาวบานและวฒนธรรมพนบานทถายทอดกนจากรนหนงไปสอกรนหนงความพอดและสอดคลองของวฒนธรรมพนบานและวถชาวบานตอสภาพแวดลอมจะคงอยจนกวาจะมวฒนธรรมใหมแปลกปลอมเขามา

พระเทพเวท (ประยทธปยตโต) (2531 : 83-130) กลาววา ถงเวลาแลวทวฒนธรรมไทยปจจบนจะตองไดรบการปรบไดรบการพฒนาเนองจาก

1. วฒนธรรมไทยถกละเลยทงๆ ทวฒนธรรมไทยนนมอยด ารงอยแลวในสงคมนกคดอยางไรเพออยางไรกแสดงออกอยางนนแตคดตามอยางใครแสดงออกอยางใครคงจะเปนสงทเรยกวาเสแสรงหลอกลวงจนการแสดงออกไมสนทสนมกลมกลนท าใหอาจจะเปนสงทกดขวางกระบวนการพฒนาและอาจจะเปนตวทสรางความขดแยงจนไมกอใหเกดประโยชนใดๆผพฒนาไมสามารถพฒนาเศรษฐกจและการใชเทคโนโลยเขากบพนเพวถชวตของตนเองไดท าใหเกดการปรบตวไมทนเพราะขาดวฒนธรรมซงจะตองเปนตวเชอมประสานนอกจากนนถาละเลยวฒนธรรมยงท าใหวฒนธรรมขาดกระแสความตอเนองเกดความระส าระสายคณคาทเปนประเพณเดมเสอมสลายไปภมธรรมภมปญญาคอยๆ เสอมลงไปมรดกทางวฒนธรรมทเหลอจะอยในลกษณะบกพรองพการวฒนธรรมจงเกดปญหาในตวเอง

2. การพฒนาทละเลยวฒนธรรมท าใหมการเตบโตทางวตถไมมการพฒนาทางดานจตใจเปนการท าลายคณคาของมนษยทงในดานศลธรรมและจรยธรรมถกละเลย

3. ในการพฒนาทถกตองตองน าวฒนธรรมเปนตวเชอมประสานท าใหเกดการสบตอและเปลยนแปลงปรบตวไปไดดวยดโดยมความประสานกลมกลนอยางดเมอการพฒนาตองอาศยวฒนธรรมเปนเครองมอแลวตววฒนธรรมเองกตองไดรบการพฒนาดวย

สมน อมรววฒน (2537 : 30-35) ไดอธบายบทบาทของโรงเรยนหรอสถานศกษาทกระดบวามบทบาทในการสอนอบรมและเผยแพรวฒนธรรมทงทเปนวฒนธรรมพนบานและวฒนธรรมทเปนสวนรวมกนของประเทศไดยกตวอยางการน าคณคาทางวฒนธรรมทมอยในองคความความร 5 ดานก าหนดโดยองคการยเนสโกมาเปนแนวทางส าหรบจดกจกรรมการเรยนรรายละเอยดขององคความรทางวฒนธรรมคอ

1. ศลปกรรมไดแกภาษาวรรณคดการละครนาฏศลปวจตรศลปคนตรสถาปตยกรรมประตมากรรมและศลปะทเกดใหมดานสอมวลชน

2. มนษยศาสตรไดแกศาสนาจรยธรรมปรชญาคานยมประเพณอดมการณเจตคตของคนในชาต

3. การชางฝมอไดแกการทอการแกะสลกการเยบปกถกรอยการท าเครองเขนเครองเงนเครองทองเครองถมเครองปนดนเผาเครองจกสานงานชาง

4. การกฬาและนนทนาการไดแกกฬาพนบานการละเลนการตอสปองกนตว

25

5. คหกรรมศาสตรไดแกอาหารการกนเสอผาการแตงกายการตกแตงบานเรอนการเลยงและอบรมลกมารยาทไทยชวตครอบครว

การศกษามบทบาทในการสงเสรมและพฒนาวฒนธรรมดงน 1. การศกษาชวยจรรโลงวฒนธรรมในสวนทดงามเพอเปนสมบตกลางแก

พลเมองตอไปเพอความเปนอนหนงอนเดยวกนและเปนเอกลกษณทเดนของชาตหรอสอนใหรจกรกษาสาธารณสมบตเชนวดวาอารามเพอเปนคขวญของประเทศสบไป

2. การศกษาชวยปรบปรงเปลยนแปลงวฒนธรรมในสวนทควรแกการปรบปรงเปลยนแปลงใหดขนวฒนธรรมบางอยางถารกษาไวแตไมมการปรบปรงแกไขใหกาวทนทดเทยบเหตการณหรอกาลสมยหรอใหเกดความเจรญงอกงามแลวชาตนนกเสอมโทรมในทสดเชนถาคนไทยปฏบตสบทอดมาจนเปนเอกลกษณแหงวฒนธรรมไทยตามค าพงเพยทวา “ท าอะไรตามใจคอไทยแท” ประเทศไทยกคงจะพฒนาไดยากเพราะนนยอมหมายถงการขาดระเบยบวนย

3. การศกษาท าหนาทถอยทอดวฒนธรรมใหยนยงตอไปการศกษาในลกษณะนอาจเรยกไดวากระบวนการสงคมประกตคอสงคมมหนาทถายทอดการศกษาใหกบสมาชกในสงคมตามรปแบบทสงคมตองการเพอใหด าเนนไปตามปทสถานของสงคมถาขาดการศกษากยากทวฒนธรรมจะพฒนาไดวฒนธรรมกจะอยกบทและเสอมโทรมในทสด

4. การศกษาท าหนาทปลกฝงวฒนธรรมอนดงามใหแกพลเมองการศกษามใชหนาทถายทอดคณธรรมเทานนแตยงท าหนาทปลกฝงใหพลเมองเปนพลเมองดใหมความรความสามารถมคณธรรมสงและสขปฏบตทดแกสขภาพเปนตน

สรปไดวาในแตละสงคมมวฒนธรรมทแตกตางกน ซงเปนขนบธรรมเนยมประเพณเปนทยอมรบกน โดยทวไปของสงคมบงบอกถงวถชวตความเชอพธกรรมและกระบวนการทางความคดและจตใจของคนเพอด าเนนการใหเกดความเจรญงอกงามทางสงคม 3. องคความรเกยวกบดนตรพนบานผไทย

เจรญชย ชนไพโรจน (2526 : 10) ใหความหมายของดนตรพนบาน ค าวา ดนตรพนบาน หรอ เพลงพนบาน ภาษาองกฤษใชค าวา Folk Music หรอ Folk Song ทงสองค านใหแทนกนไดและค าวาเพลงพนบาน (Folk Song) ดจะนยมใชมากกวา ดนตรพนบาน (Folk Music) ดวยซ าไป ซงทงนนกปราชญบางทานใหเหตผลวา เนองจากดนตรพนบานมก าเนดดวยเพลงขบรอง ไมใชก าเนดดวยเพลงบรรเลง บางทานบอกวาทใชค าวา เพลงพนบาน (Folk Song) แทนค าวาดนตรพนบาน (Folk Music) เนองจาก ดนตรพนบานประเภทขบรองมมากกวาประเภทบรรเลง จะเหนไดวาการทจะใหค าจ ากดความ

26

ของ ดนตรพนบาน นนไมใชของงาย แตลกษณะของดนตรพนบาน หรอเพลงพนบานพอจะแยกออกเปนขอ ๆ ไดดงน

1. ไมทราบนามผแตง 2. แตงโดยนกดนตรทมไดรบการฝกอบรมในการแตงเพลง 3. มเนอหาเกยวกบชวตประจ าวน 4. เปนลกษณะการแสดงออกทางดนตรของคนสวนใหญ 5. ขบรองหรอบรรเลงโดนนกรองหรอนกดนตรทมไดฝกฝนอบรมทางทฤษฎ 6. เปนดนตรทมอายเกาแก 7. เปนดนตรสบตอ ถายทอดดวยความจ า 8. มการเปลยนแปลงตลอดเวลา ตามความนยมของผเลนและผฟง 9. ไมมใครตดสนไดวาท านองดงเดมทเปนตนตอนนเปนอยางไร และเจรญชย ชนไพโรจน ยงกลาวถงความส าคญและประโยชนของดนตรพนบานวา

เปนดนตรทแสดงออกเปนความรสกนกคด ตลอดจนความเชอ และนสยใจคอของชาวบาน ดนตร พนบานจงสามารถเขาถงและครองใจไดมากกวาดนตรประเภทอน ๆ เนอหาสาระของดนตรพนบาน นนมทงใหความร และความบนเทง เปนตนวา ความรเกยวทงทางโลก และทางธรรม เปนการ สงสอนอบรมใหคนประพฤตในสงทดงาม

เจรญชย ชนไพโรจน (2529 : 11-59) ไดศกษาเกยวกบเครองดนตรผไทย ผลการวจย พบวาดนตรผไทยมเครองดนตรเกาแกหลายอยาง เชน แคน ป กระจบป (พณ) ซอบงไมไผ หมากกลงกลอม (โปงลาง) และผางฮาด (ฆองโบราณไมมปม) ดนตรผไทยเปนดนตรทมทงท านอง และเสยงประสานโดยมแคนเปนเครองดนตรหลก และนยมใชระบบเสยงดนตร 5 เสยง เปนหลก ในการด าเนนท านองของเครองดนตรแตละชนดมการขบรองทเรยกวาล า และมฟอนผไทย ใชดนตร ประกอบจงหวะเปนส าคญ และดนตรผไทยจดอยในกลมวฒนธรรมหมอล า หมอแคน โดยได ท าการศกษาในดานลกษณะท านองเพลง ระบบเสยง การประสานเสยง ท านอง บนไดเสยง จงหวะ ลลา และยงไดศกษาเกยวกบเครองดนตรทใชในการบรรเลงประกอบไปดวย พณ แคน ซอ ป และ โปงลาง นอกจากนยงไดศกษาการฟอนร าและการแสดงประกอบการบรรเลงอกดวย และไดกลาวถง ลายวา ลายแคนม 5 ลาย ดงน

1. ลายใหญ เปนลายทมเสยงต า เมอกอนจะเปนจงหวะชามาก ๆ แตปจจบน มลายจงหวะดวยกน เชน ลายใหญธรรมดา หรอลายใหญหวตกหมอน หรอลายใหญกะเลง ลายใหญ ภเขยว ภเวยง และลายใหญสาวหยกแม (ในจงหวะเรวมาก) ในลายไดใชเสยงส าหรบเทยบเสยงไดกบ ลา โด เร ม (A C D E) และซอล (G) ตดสดท ม (E) กบ ลา (A)

27

2. ลายนอย มมาตราเสยงเดยวกนกบลายใหญ คอชาและเศรา ทเรยกวาลายนอยเพราะมระดบเสยงสงมาก และความยงยากสบสนในการนบนว นบเสยงกตางกน ลายนอยอาจเรยกอกชอวา “ลายแมฮางกลอมลก” เพราะวาเปนท านองเศรามาก ๆ คลาย ๆ กบความรสกของแมหมายทก าลงกลอมลกนอยใหนอน มาตราเสยงของลายนอยจะเทยบไดกบ เร ฟา ซอล ลา (D F G A)และโด (D) ตดสดท เร (D) และลา (A)

3. ลายสดสะแนน เปนลายทนยมทสดส าหรบการบรรเลงประกอบหมอล า “สด”หมายถงใกลทสด “สะแนน” หรอ “ลายแนน” หมายถงเสน หรอเชอก แหงความรก ดงนน“ลายสะแนน” อาจจะแปลวา สดสายสมพนธแหงรก บางแหงเรยกวา หรอลายสดสเมร ลายสดสะแนนใชเสยง โด เร ม ซอล (C D E G) และ ลา (A) ตดสดท ซอล (G) และ ซอล (G)

4. ลายโปซาย ใชมาตราเสยง ฟา ซอล ลา โด (F G A C) และ เร (D) ตดสดท โด(C) และซอล (G) มท านองเดยวกนกบลายสดสะแนน ทเรยกวา ลายโปซาย กเพราะวารตดสดรหนงตองปดดวยหวแมมอขางซาย

5. ลายสรอย สวนมากลายนใชเลนเดยวมากกวา เลนประกอบหมอล า ลายนเทยบไดกบ เสยง ซอล ลา ท โด เร (G A B D E) ตดสดท เร (D) และลา (A) เหมอนลายนอยลายสรอยมท านองเชนเดยวกบ โปซาย อยากทจะแยกเสยงระหวางลายสรอยกบลายโปซายแตโดยทวไปแลว ลายสรอยมเสยงสงกวา ลายโปซายทเรยกวาลายสรอยกเพราะมเสยงแหลมสง

นอกจากนนยงมลายแคนทเปนหลกอก 1 ลาย ไดแก “ลายเซ” ซงใชเสยง ซอล ลา ท (E G A B) และตดสดท ท (B) และม (E) ลายเซ จดอยในกลมเดยวกนกบ ลายนอย และ ลายใหญ ซงเปนเพลงมาตรา เสยงโศก ลายแคนอาจแบงตามลกษณะของเพลงทเปา ได พวกคอ

1. ลายแคนประเภทพรรณนาเสยงธรรมชาต 2. ลายแคนทเปาเลยนเสยงล า ลายแคนประเภทพรรณนาเสยงธรรมชาต มดงน 1. ลายโปงลาง อาจจะบรรยายดวยลายใหญ ลายนอย หรอลายเซ ซงเทยบไดกบ

ม ซอล ท ม (E G B E) และ เร (D) และตดสดทเสยง ท (B) และ ม (E) 2. ลายแมงภตอมดอก เปนการพรรณนาแมลงภตอมดอกไมมท านองเดยวกนลายโปซาย

แตตดสดทเสยง ซอล (G) และโด (C) บางขณะผฟงจะไดยนเสยงคลาย ๆ เสยงแมลงภก าลงบน นบเปนลายแคนทไพเราะมาก

3. ลายรถไฟ นบเปนลายแคนใหม อาจจะใชเปาดวยลายนอยหรอลายเซกได มาตราเสยงลายแคนนเปนการเลยนเสยงรถไฟเรมเคลอนขบวนชา ๆ และเรวขน ลายแคนทเปาเลยนเสยงล าเปนลายแคนทเลยนล าทางสนของหมอล า ชาวอสานสามารถสรางจนตนาการถง เนอความในกลอนล าได มดงน

28

3.1 ลายลองโขง หรอลายล าทางยาว ลองโข เปนลายแคนทมชอเสยงมาก ในวงการหมอล า เปนการพรรณนาถงแมน าโขง ลอยลองโขงจะเปาในลายใหญหรอลายเซกได แตของเดมเปาดวยลายนอย 3.2 ลายล าเตย เตยเปนจงหวะและท านองล า เปนการเกยวพากนดวยเพลงรกสน ล าเตยม 4 ชนด คอ

3.2.1 เตยธรรมดา เปนล าทางยาว เตยธรรมดาประกอบดวย 4 วรรค แตละ วรรคม 4 จงหวะ ดงนน 16 จงหวะ จงจะเปนกลอนเตยหนงกลอน

3.2.2 เตยหวโนนตาล ใชชอตามสถานท คอ ต าบลโนนตาล ในจงหวดมกดาหาร เตนดอนตาลเดมใชล าในการล าหม แลวกมานยมใชล าในการล ากลอน ท านองการล าเหมอนการ ล าทางสน แตตางทจงหวะลลาจะสนกวา เตยดอนตาลมลลาทออนหวานทสด กลอนประกอบดวย 4 วรรค แตละวรรคม 4 จงหวะ และม 16 จงหวะใน 1 กลอน กบ 2 จงหวะ ตอนเรมตน และ 4 จงหวะ ตอนทายลายแคนนจะเลนในทางสดสะแนน โปซาย หรอ ลายสรอย ปญญา รงเรอง (2552: 12-15) ไดกลาวถงดนตรพธกรรมในเอเชยอาคเนยวา ดนตรเปนงานสรางสรรคของมนษย เปนศลปะทแสดงออกถงอารมณ ความคด ความงาม คานยมของผคนอกทงยงเปนภาพสะทอนทางวฒนธรรมอกดวย ดนตรเปนศลปะชนดเดยวทไมตองการการตความหรอแปลความใดๆเพราะความหมายของดนตรจะปรากฏในมโนส านกของผทไดฟง ดวยพลงอ านาจของตวดนตรทสามารถเขาสสวนลกทสดของจตใจไดดวยตวเอง ความหมายของดนตรแตละบททไดรบจะแตกตางกนไปตามภมหลงและประสบการณสงสมของแตละคน ดนตรจงเปนเครองบงบอกถงคานยมของมนษยผฟงดนตรนนไดเปนอยางด มนษยใชดนตรในสองลกษณะ คอ ใชเพอความบนเทงเรงรมย และใชเพอประกอบพธกรรม ในแงความบนเทง ดนตรท าหนาทใหความบนเทงโดยตรงดวยเสยงดนตรเอง เชน การเลนดนตรเพอความบนเทงของแตละคน หรอการแสดงดนตรเพอคนฟงจ านวนมาก อยางหนง และใชเพอประกอบการแสดง เชน โขน ละคร อกอยางหนง ปราศจากดนตรเสยแลวศลปะการแสดงกไรรสไรความหมาย ผแสดงดราวกบคนบาดวยเหตทขาดเสยงดนตรอนเปนสอส าคญทเขาถงจต กอใหเกดจนตนาการประกอบกบอากปกรยาของผแสดงใหสมจรง การใชดนตรเพอความบนเทงไมมขอบเขตของระยะเวลา วน เดอน ป และฤดการเปนขอจ ากด ซงตางจากดนตรพธกรรมทมขอจ ากดหลายประการ ในแงพธกรรม ดนตรท าหนาทเปนสอประสานระหวางจตของมนษยกบจตของสงทมองไมเหนหรอพลงเหนอธรรมชาต ซงมนษยเชอวามอยและสามรถตดตอไดดวยการท าพธกรรม บวงสรวง บอกกลาว แมกระทงของความชวยเหลอ โดยมดนตรท าหนาทเรงเราใหจตของผท าพธจดจอ หลดจากโลกของความเปนจรงเขาสโลกของสงทมองไมเหน หรอกอใหเกดสมาธเขาถงปญญาไดในบางสถานการณ พธกรรมทงปวงจงเกยวเนองกบความเชออยางใดอยางหนงทงสน พธกรรมดงกลาวนนมทงพธกรรมใน

29

ศาสนาหลก เชน ศาสนาพทธ ครสต อสลาม และพธกรรมตามความเชอในลทธทรงเขาเขาผ(Animism) ซงมาความเปนไปตามประเภทและระดบของสงคมซงสามารถแบงออกยอยๆได 2 ระดบ คอ ระดบราชส านกและระดบชาวบาน พธกรรมสวนมากจะใชดนตรประกอบ จ าแนกได 3 ประเภท (Kammer1993:69-72) ดงน 1. พธกรรมทเกยวกบการเปลยนสถานะทางสงคม ไดแกพธกรรมทจดขนเพอก าหนดสถานภาพของบคคลตามชวงเวลาหรออายทเพมขน เชน พธโกนจกทเปลยนสถานะจากเดกเปนวยรน พธบวชนาคทเปลยนสถานะจากปถชนเปนนกบวช ครนสกออกมากจะเปลยนสถานะเปน(บณ)ฑต เปนตน 2. พธกรรมในรอบป เปนพธกรรมทมกมความสมพนธกบศาสนาหรอการกสกรรมทตองอาศยฟาฝนเพอการเพาะปลก ในแงศาสนา เชน พธการเขาพรรษา ออกพรรษา ตรษ สงกรานตของชาวพทธ ครสตมาสและอสเตอรของชาวครสต เปนตน สวนพธเกยวกบการเพาะปลกมกจะเรมตงแตการเพาะปลกไปจนถงการเกบเกยว เชน พธอญเชญเทวศรในฤดท านาของชาวซนดา การท าขวญนาขวญขาวของไทย เปนตน 3. พธกรรมเพอแกปญหา พธกรรมนจะจดขนกตอเมอมปญหาทแกไมตก เชน การเจบไขไดปวยหรอเกดอาเพศขนในสงคมโดยไมทราบสาเหต ตองหนไปพงอ านาจเหนอธรรมชาตคอผหรอวญญาณ ท าใหเกดการทรงเจาเขาผ พธกรรมตามความเชอนจ าเปนตองมดนตรเปนองคประกอบส าคญ เชน ปญโจลมะมวด เขาผฟา และพธบชายญควายเพอปดเปาอาเพศของหมบาน เปนตน พธกรรมตางๆ เกดขนไดในทกสงคมของมนษยตามคตความเชอของแตละชนเผา แตพธกรรมหลวงหรอพธกรรมของชนชนปกครองจะมไดกเฉพาะในสงคมทมชนชน หรอมการจดล าดบชนของสมาชกในสงคมนนๆเทานน 4. บรบทพนทท าการวจย

ประวตความเปนมา สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพไดบนทกสรปไววา ชาวผไทยอ าเภอเรณนคร นน เดมมถน

ฐานอยทเมองแถงและเมองไถ อนเปนเมองแรกในประวตศาสตรเปนเมองไทยทใหญมากในแควนสบสอง

จไทย ขณะนนเปนอาณาจกรขนตรงตออาณาจกรนานเจา และสโขทยในเวลาตอมา

เมองแถงและเมองไถ พนทสวนใหญเปนปาเขาไมอดมสมบรณ ประกอบกบอยในภาวะหมาย

ปองของประเทศใกลเคยงถง 3 ประเทศ คอ หลวงพระบาง จน และญวน ซงตางกพยายามจะเขาไปม

อทธพลครอบครองเมองทงสอง

30

เมอผไทย เมองแถง และเมองไถ ซงเปนหวเมองชนนอกถกรกรานมากๆ เขากพากนอพยพมา

อยทเมอง "น านอยออยหน" มทาวกาเปนหวหนา ซงเปนเมองในสบสองจไทย (ปจจบนอยทางทศเหนอ

ของพมาและตอนใตของจน)

ตอมาเมองน านอยออยหนอตคดอดอยาก ประกอบกบทาวกาไมพอใจกบเจาเมองน านอย

ออยหน จงท าใหผไทยเหลานนอพยพขนไปกบ อนรทกมาร เจาเมองเวยงจนทร เจาอนรทกมาร จงสงให

ทาวกาน าชาวผไทยเหลานนไปตงบานเรอนอยทเมองวง (ปจจบนอยในแขวงสวรรณเขต) เมองวงพวกน

พวกขาปกครองอย พวกขาพยายามเขาปกครองชาวผไทยดวยแตตางฝายตางไมยอมจงเกดการแขงขน

ยงธน โดยมขอตกลงวา ถาฝายใดยงธนไปตดกบหนาผาหนไดจะเปนฝายชนะ ปรากฏวาฝายผไทยชนะ

เพราะฉลาดกวาโดยน าเอาสตร (ชนมะโรง) มาใสไวในหวธนจงท าใหชนเผาผไทยไดปกครองพวกขาตงแต

นนมา โดยมทาวกาเปนผปกครอง ตอมาทาวกาตาย พระยาเตโชเปนเจาปกครองแทน ตอมาพระยาเตโช

ถกศตรจบไป ทาวเพชรและทาวสาย บตรของพระยาเตโชไดน าชาวผไทยเหลานน อพยพหนอกครงหนง

โดยขามแมน าโขงมาพกทคาย "โพธสามตน" (ปจจบนคอบานพระกลางทง ต าบลพระกลางทง อ าเภอ

ธาตพนม) ตอมาไดอพยพไปอยทหนองหารจงหวดสกลนคร แตอยไมนานเพราะเดก ผใหญพากนลม

ปายเปนจ านวนมาก เนองจากเคยอยแตในปาไมเคยอยทงโลง จงพากนอพยพกลบคายโพธสามตน

ตอมาชาวผไทยไดไปนมสการถามเจาอาวาสวดพระธาตพนมถงทจะตงหมบานใหมท

เหมาะสม เจาอาวาสจงไดใหไปถาม "ความชางบกเอก" ถงท าเลทตงดงกลาว จงไดรบค าแนะน าไปตง

บานเรอนอยทหนองหวาย ซงมหวยบอแกไหลผาน จงใหชอหมบานครงแรกวา "บานดงหวาย สายบอ

แก" ตอมาชาวผไทยไดอพยพมาจากเมองวงมาตงบานเรอนสมทบเพมขนอก บานเรอนทตงเพมขนอก

นนตงวกไปเวยนมาไมเปนระเบยบ จงเรยกชอใหมวา "บานเมองเว" ในรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร

ไดมเจานายและเจากรรมเมองเสดจมาเหนวาในบรเวณใกลบานเมองเวมหนองน าใหญชอ หนองลาด

ควาย อยหนองหนงมดอกบวขนอยเตม ดอกบานสะพรงเลยเอานามดอกบวนมาพระราชทานนามเมองน

วา "เรณนคร" มเจาเพชรเปนเจาเมอง ตงชอวาพระแกวโกพล ตอมารชกาลท 5 เมองเรณนคร ไดยก

ฐานะเปนอ าเภอม หลวงยทธกจ เปนนายอ าเภอ ตอมา ทาวกา เตโช ไดรบแตงตงใหเปนนายอ าเภอแทน

หลวงยทธกจ

ตอมาสมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพมาตรวจราชการทอ าเภอเรณนครเหนวาอ าเภอเรณ

นครนอยหางไกลแมน าไปมาล าบาก และชยภมบานธาตพนมเปนทเหมาะสมรวมทงมพระธาตพนมอน

31

เปนทศกดสทธอยดวย จงไดยายอ าเภอไปตงใหม เรยกวา "อ าเภอธาตพนม" ตงแต พ.ศ. 2453 อ าเภอ

เรณนครจงลดฐานะเปนต าบล อยในเขตปกครองของอ าเภอธาตพนม

ตอมาวนท 1 พฤษภาคม 2513 ทางราชการไดประกาศยกฐานะต าบลเรณนครขนเปนกง

อ าเภอเรณนคร เมอวนท 22 สงหาคม 2518 ทางราชการประกาศยกฐานะของกงอ าเภอเรณ เปนอ าเภอ

เรยกวา "อ าเภอเรณนคร" จนกระทงทกวนน

สภาพทางภมศาสตร อ าเภอเรณนครอยหางจากตวอ าเภอเมองนครพนมลงไปทางใต 51 กโลเมตร ตามทาง

หลวงแผนดนหมายเลข 212 สภาพโดยทวไปเปนทราบ มอาณาเขตตดตอกบเขตการปกครองขางเคยงดงตอไปน

ทศเหนอ ตดตอกบอ าเภอปลาปาก อ าเภอเมองนครพนม และอ าเภอธาตพนม ทศตะวนออก ตดตอกบอ าเภอธาตพนม ทศใต ตดตอกบอ าเภอธาตพนมและอ าเภอนาแก ทศตะวนตก ตดตอกบอ าเภอนาแกและอ าเภอปลาปาก

32

แผนทจงหวดนครพนม

ทมา: ศวพร เตโช,ความสมพนธระหวางอกบวถชวตของชาวผไทย

33

5. ทฤษฎทเกยวของ การศกษา ดนตรประกอบพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม มแนวคด ทฤษฎทใชในการวจย ดงน

ทฤษฎการแพรกระจายทางวฒนธรรม

ทฤษฎการแพรกระจายทางวฒนธรรม (Cultural Diffusion Theory) ทฤษฎนจะเนนถง

กระบวนการทางประวตศาสตรทใชอธบายการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม เรยกวา “ลกษณะเฉพาะทาง

ประวตศาสตร” (Historical Particularize) นกมานษยวทยาในแนวความคดนคอ ฟรานซ โบแอส

(Franz Boas) เปนนกมานษยวทยาชาวเยอรมนท างานในต าแหนงอาจารยในมหาวทยาลยโคลมเบย

ประเทศสหรฐอเมรกา เนนวา “การแพรกระจายทางวฒนธรรมเปนกระบวนการทมลกษณะส าคญของ

วฒนธรรมหนงแพรกระจายไปสอกวฒนธรรมหนง โดยปรบเปลยนใหสอดคลองกบวฒนธรรมใหม”

นอกจากนนยงเปนผสนบสนนใหเกดแนวคดทเชอวา “วฒนธรรมสามารถวดไดโดยน าวฒนธรรมท

แตกตางกนมาเปรยบเทยบกน และพจารณาคณลกษณะทสงกวาหรอดอยกวาของแตละวฒนธรรม แต

ยงคงเชอวาวฒนธรรมนนไมมวฒนธรรมใดทดกวาหรอเลวกวากน”

Barnett (1983 : 45) นกมานษยวทยาชาวอเมรกนผซงสนใจศกษาในประเดนทเกยวกบ

นวตกรรม (Innovation) ทถอวาเปนตวแทนจากวฒนธรรมหนงและมการถายทอดไปยงวฒนธรรมอน

ในงานเขยนชอ “Innovation : The Basis of Cultural Change” (1953) กลาวไววานวตกรรมกคอ

ความคดหรอพฤตกรรมหรอสงใด ๆ กตามทเปนของใหมเพราะมนแตกตางทางดานคณภาพไปจาก

รปแบบทมอยบารเนทเชอวา “วฒนธรรมเปลยนไปเพราะนวตกรรม แตขณะเดยวกนวฒนธรรมบาง

วฒนธรรมอาจเปนตวถวงหรอไมสนบสนนใหเกดมนวตกรรมกได ฉะนนเขาจงเสนอวาจ าเปนตองม

วธการสงเสรมใหเกดนวตกรรมขนในสงคมหรอวฒนธรรม”

Everett (1999 : 45-49) ไดเนนวา “การเปลยนแปลงสงคมสวนใหญเกดจากการ

แพรกระจายทางวฒนธรรมจากภายนอกเขามามากกวาเกดจากการประดษฐคดคนภายในสงคม และ

นวตกรรม (Innovation) ทถายทอดกนนนอาจเปนความคด (Idea) ซงรบมาในรปสญลกษณ

(Symbolic Adoption) ถายทอดไดยาก หรออาจเปนวตถ (Object) ทรบมาในรปการกระท า (Action

34

Adoption) ซงจะเหนไดงายกวา” โรเจอร ยงไดกลาวอกวา “นวตกรรมทจะยอมรบกนไดงายตองม

ลกษณะ 5 ประการ ไดแก (1) มประโยชนมากกวาของเดม (Relative Advantage) (2) สอดคลองกบ

วฒนธรรมของสงคมทรบ (Compatibility) (3) ไมยงยากสลบซบซอนมาก (Less Complexity) (4)

สามารถแบงทดลองรบมาปฏบตเปนครงคราวได (Divisibility) และ (5) สามารถมองเหนเขาใจงาย

(Visibility) นอกจากนนโรเจอรยงไดน าเสนอขนตอนการตดสนใจรบเอานวตกรรมใหมอก 5 ขนตอน

ไดแก (1) ขนตอนในการรบรนวตกรรม (Awareness) (2) เกดความสนใจในนวตกรรมนน ๆ (Interest)

(3) ประเมนคานวตกรรม (Evaluation) (4) ทดลองใชนวตกรรม (Trial) และ (5) การรบหรอไมรบเอา

นวตกรรม (Adoption or Refection) โดยผรบนวตกรรมอาจมทงผรบเรวหรอชาแตกตางกนไป”

โดยสรปทฤษฎการแพรกระจายทางวฒนธรรมนจะชวยอธบายวธการขนตอนของการ

เผยแพรวฒนธรรมหนงไปสอกวฒนธรรมหนง ซงจะตองค านงถงขอเหมอนและขอตาง ของวฒนธรรมทง

สองเปนส าคญ

แนวคดทางสงคมและทฤษฎสงคม

John J. Macionis (2004) สงคมวทยา (องกฤษ : sociology) คอ วชาทศกษาเกยวกบชวตทางสงคมของมนษย, กลมคน, และสงคม สงทสาขาวชานสนใจคอ กฎเกณฑ และกระบวนการทางสงคม ทยดเหนยวหรอแบงแยกผคน ทงในสภาวะทเปนปจเจก และในฐานะของสมาชกของสมาคม, กลม, หรอสถาบน

สงคมวทยาสนใจพฤตกรรมมนษย ในฐานะทเปนสงมชวตทางสงคม ดงนนการศกษาทางดานน จงครอบคลมตงแตการวเคราะหการพบปะกนของคนทไมรจกกนบนทองถนน ไปจนถงการศกษาเกยวกบกระบวนการ

จ านง อดวฒนสทธ (2540) แนวคดทางสงคม (Social thought) หมายถง ความคดของมนษย

โดยมนษยและเพอมนษย ความคดทมนษยประดษฐคดคนขนมา จะกระท าโดยคนเดยวหรอหลายคนกได

กรณทคดคนเดยวกตองเปนทยอมรบของผอนดวยแมไมยอมรบทงหมดกอาจยอมรบเพยบางสวน

ความคดนนจงคงอยได Emory Bogardus ไดใหความหมายแนวคดทางสงคมวา “เปนความคดเกยวกบ

การสอบถามหรอปญหาทางสงคมของบคคลตางๆไมวาจะเปนอดตหรอปจจบนเปนการคดรวมกนของ

เพอนหรอผทอยในความสมพนธเปนความคดของแตละคนและของกลมคนในเรองรอบตวมนษย ซง

มนษยของสงคมแตละยคแตละสมยกตองคดเพอหาทางแกปญหาหรอท าใหปญหาบรรเทาลง ความคด

35

ความอานทไดประดษฐคดคนขนมาแลว และใชการไดด กจะไดรบการเกบรกษาสบทอดจากจดหนงไปยง

อกจดหนง” อาจารยวราคม ทสกะ ใหความหมายวา “แนวคดทางสงคมเปนความคดของมนษยเกดจาก

การรวมกนเปนกลมเปนกอนของมนษย เปนเรองเกยวกบชวตมนษยโดยทวไป

และปญหาทประสบ ความคดนเปนทยอมรบกนในหมมนษย ไมสญหาย มการสบความคดกนตอไป”

Robert James Parelius และ Ann Parker Parelius (1987 : 1-2) สรปความเปนมาของ

สงคมวทยาการศกษาในสหรฐอเมรกาวาการศกษาในแงของสงคมวทยาเรมเปนทสนใจของนกสงคม

วทยาและนกการศกษาเมอปลายครสศตวรรษท 19 และตนครสศตวรรษท 20 โดยไดรบอทธพลจาก

แนวคดปรชญาพพฒนาการนยม (Progressivism) ทเหนวาสตปญญาสามารถท าใหสงคมมความ

เจรญกาวหนาไปสเปาหมายทมคณคา ผน าทางสงคมวทยาในชวงน ไดแก Lester Ward และ Albion

Small สวนผน าทางการศกษา ไดแก William James และ John Dewey เปนตน เชอวาโรงเรยน

สามารถชวยใหเกดความสมบรณแบบไดโดยการพฒนาสตปญญาและการกระตนใหนกเรยนเสยสละ

อทศตนเพอปฏรปสงคม

ทฤษฎววฒนาการทางดานวฒนธรรม

Scupin and Decorse, (2004 : 51) เมอกลาวถงค าวา ววฒนาการ (Evolution) ดวยนยโดยตรง หมายถง กระบวนการเปลยนแปลงของสงมชวตตางในชวงเวลาหนง หรอหมายถงกระบวนการเปลยนแปลงหรอคลคลายไปสฐานะทดขนหรอเจรญขน เปนการเปลยนแปลงในทางชววทยาจากสงทงายๆ ไปสสงทยงยากซบซอนมากขน การเปลยนแปลงนจะตองเปลยน ในลกษณะคอยเปนคอยไป และตองใชเวลานาน (http://th.wikipedia.org/wiki/ คนเมอวนท 29 มถนายน 2556) และอาจขยายความตอไปไดวาเปนกระบวนการของการเปลยนแปลงบางสงบางอยางใหดขน แตยงคงมบางสวนทเหมอนเดม

โดยทวไป แนวคดววฒนาการ ถอวามสวนเกยวของโดยตรงกบการศกษาดานชววทยา (Biology) แตกสามารถน าไปประยกตใชในการศกษาวทยาศาสตร รวมถงสงคมศาสตรสาขาอนทตองการศกษาววฒนาการในเชงประวตศาสตร ตวอยางทเหนไดชดเจน คอ การศกษาทฤษฎมารกซสตทเกยวกบวตถนยมเชงประวตศาสตร (Historical Materialism) แนวคดนมบทบาทอยางยงในยคแสวงหาความรแจง (Enlightenment Ara) ทตองการสรางประวตศาสตรสากล ซงตองอาศยทฤษฎววฒนาการมาอธบาย หรอแมกระทงการศกษาในมตของวฒนธรรม กมความจ าเปนตองพงพาทฤษฎววฒนาการ

36

ดวยเชนกน จนมค ากลาววา “วฒนธรรมของมนษย คอ ผลของววฒนาการทางชววทยา” (Friedl, 1981 : 114) ดงนน การท าความเขาใจถงทมาของทฤษฎน ยอมชวยใหผศกษามองเหนภาพทางวฒนธรรมอยางแจมชดมากยงขน

ตอไปนเราจะไดมาพจารณาถงเนอหาทางทฤษฎววฒนาการของวฒนธรรมตอไป กลมทฤษฎ

ววฒนาการนแบงแยกตวออกไปเปนสองแขนงใหญๆ คอ 1) ววฒนาการสายเดยว ( unilinear

evolution) และ 2) ววฒนาการหลายสายหรอววฒนาการขนาน (multilinear or parallel evolution

) ซงตางกมวธการในการเสนอแนวคด ขอสนนษฐานและการอธบายปรากฏการณความเปลยนแปลง

ทางวฒนธรรมทแตกตางกนพอสมควร ดงเราจะไดพจารณากนในรายละเอยดตอไป

1. ทฤษฎววฒนาการสายเดยว เชอกนวาเปนผลทสบเนองมาจากอทธพลทางดานแนวคด

เกยวกบววฒนาการของสงมชวตซง ชารลส ดาวน (Charles Darwin, 1809-1882) ไดเสนอไวในหนงสอ

ส าคญของเขา “วาดวยตนก าเนดของสงมชวตชนดตางๆ” (On tne Origin of Species, 1859) ซงพอ

สรปไดวาววฒนาการของสงมชวตทงหลายนนไดเรมจากแบบชวตทมโครงสรางทางรางกายอยางงายๆ

ไมใครจะมระบบทางกลไกทางระบบประสาทมากนก แลวจงคอยๆพฒนาไปสแบบชวตทมโครงสราง

ทางรางกายทสลบซบซอนเพมมากขน มระบบประสาททมความสามารถในการรบรและเขาใจ

สงแวดลอมตางๆไดดขนซงเปนการรวมเอาความหมายของค าวาความกาวหนา (progress) เขาไปอยใน

กระบวนการววฒนาการดวย อยางเชน ววฒนาการจากสตวเซลลเดยวมาสสตวทมระบบประสาท

สลบซบซอนมากอยาง เชน พวกสตวในกลมมนษย เปนตน ซงตองใชเวลาอนยาวนานมากนบเปนรอยๆ

ลานป (ทานทสนใจเกยวกบรายละเอยดเกยวกบกระบวนววฒนาการทางชวภาพโปรดดจากเอกสาร

วชาการทางดานนและทเกยวกบมนษยโดยตรงกม อาท John Buettner-Janusch, Origins of Man,

1966)

2. ทฤษฎววฒนาการหลายสายหรอววฒนาการขนาน นกสงคมศาสตรผซงเปนผรเรมวาง

เกณฑทางความคดและวธการศกษาววฒนาการหลายสายคอ จเลยน สตวท ( Julian Steward) นก

มนษยวทยาชาวอเมรกาแหงมหาวทยาลยอลนอยสสตวทมองเหนขอพกพรองของแนวคดววฒนาการ

สายเดยวของกลมนกววฒนาการศตวรรษท 19 เชนเดยวกบนกสงคมศาสตรรนตอๆมามองเหน และใน

ขณะเดยวกนเขากไมยอมรบวธการศกษาของกลมววฒนาการสากลของ เลสวไวท(Leslie White) และว

กอรดอน ชายด(V. Gordon Childe) เพราะเขาเหนวากฎของไวทและของชายดแมวาจะถกตองถามอง

37

ในแงววฒนาการโดยสวนรวมของวฒนธรรมมนษย แตกไมสามารถจะตอบปญหาหรออธบายถงสาเหต

วาท าไมวฒนธรรมบางวฒนธรรมจงเปลยนแปลงไดอยางรวดเรว ในขณะทบางวฒนธรรมเปลยนแปลงไป

อยางชามาก สตวทย าวานอกจากจะตองสรางกฎเกยวกบความเปลยนแปลงทางวฒนธรรมแลว

ววฒนาการหลายสายยงตองการคนหาสาเหต (Causes) ทท าใหวฒนธรรมเปลยนแปลงไปแตกตางกน

(สนท สมครการ.2538: 13-23)

ทฤษฎสนทรยศาสตร

พจนานกรมศพทศลป ฉบบไทย – องกฤษ (2530 : 7) อธบายความหมายของค าวา

สนทรยและสนทรยศาสตร Aesthetic วา หมายถง วชาทวาดวยความนยมความงามหรอความนยม

ในความงาม เปนอารมณ ความซาบซงในคณคาของสงงดงาม ไพเราะรนรมย ไมว าจะเปน

ธรรมชาตหรองานศลปะ ความรสกนเกดขนดวยประสบการณ

การศกษาอบรมและพฒนาเปนรสนยมความรและความเขาใจทางประวตศาสตร สามารถ

เสรมสรางพฒนาการทางสนทรยภาพใหเพมขน รและเขาใจคณคาของความงาม มผรหลายทานให

ความหมายเกยวกบค าวา “สนทรยและสนทรยศาสตร” ไวมากมายหลายทาน ในทนขอใชความหมาย

จากหนงสอพจนานกรมศพทศลปฉบบไทย – องกฤษ (2530 : 7) ไดอธบายความหมายของค าวา

สนทรยและสนทรยศาสตร Aesthetic วา หมายถง วชาทวาดวยความนยมความงามหรอความนยม

ในความงาม เปนอารมณ ความซาบซงในคณคาของสงงดงามไพเราะรนรมย ไมวาจะเปนธรรมชาต

หรองานศลปะ ความรสกนเกดขนดวยประสบการณ การศกษาอบรม และพฒนาเปนรสนยมความร

และความเขาใจทางประวตศาสตร สามารถเสรมสรางพฒนาการทางสนทรยภาพใหเพมขน รและ

เขาใจคณคาของความงาม

เครอจต ศรบญนาค (2542:1) สนทรยศาสตร (Aesthetics) เปนเนอหาวาดวยการศกษาเรองมาตรฐานของความงามในเชงทฤษฎ อนเกยวเนองกบประสบการณทางสนทรยภาพ กฎเกณฑทางศลปะ สนทรยศาสตร นบวาเปนแขนงหนงในสวนทเกยวของกบการแสวงหาคณคา (Axiology) ในสมยกอนวชานเปนทรจกกนในรปของวชา “ทฤษฎแหงความงาม” (Theoryof Beauty) หรอปรชญาแหงรสนยม (Philosophy of Taste)

ศรณย วงศค าจนท (2541:183) สนทรยศาสตร เปนค าในภาษาสนสกฤต แปลวา วชาทวาดวยเรองความงามหรอสงทสวยงาม ภาษาองกฤษใชค าวา Aesthetics มาจากภาษาเยอรมนวา

38

Aesthetikos หมายถง Perception (เหนได เขาใจได) และหมายถงศาสตรทวาดวยความรสกอนมความงามเปนพนฐาน พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (2525) ไดใหความหมายของค าวา “สนทรยศาสตร”ไววา ปรชญาสาขาหนงทวาดวยความงาม และสงทงามในธรรมชาตหรอศลปะ โทมส มอนโร (Thomus Munro: 2759–1833) กลาวไวใน The World Book Encyclopedia วา นกสนทรยศาสตร จกตองเชอมนยงกวาสงทเขาสงเกตเหนวา ศลปนสรางสรรคงานกนอยางไร นกสนทรยศาสตร จะตองศกษาประวตศาสตรเกยวกบศลปะทงหมด เปรยบเทยบพฒนาการของประวตศาสตร และตองเขาหาดวยทฤษฎถงศลปกรรมตางๆ ในแตละยคแตละสมยมากมาย พวกเขายงตองศกษาเรองราวอนหลากหลายเกยวกบศลปะ ทสมพนธกบสวนซงเปนเรองกายภาพ เรองสงคม และสงแวดลอมทางวฒนธรรมของผคนดวย ตวอยางเชน ทางดานสงคมศาสตร มานษยวทยา โบราณคด และ สงคมวทยา สามารถชวยอธบายเรองรปทรง (Forms) ทศลปะไดนาเอามา โดยแสดงใหเหนวา ศลปะนน มความผกพนถงเรองราวเกยวกบศาสนา วทยาศาสตร รฐาธปตย และกจกรรมทางเศรษฐกจอยางไร สวนในดานจตวทยานน ชวยใหนกสนทรยศาสตรเขาใจวา ประชาชนมอง ฟง จตนาการ คด รสก ปรารถนา เรยนร และกระท าในสงทสมพนธกบวสดและปญหาเกยวกบศลปะกนอยางไร จตวทยาสนทรยะ (Aesthetic Psychology) คอวชาทศกษาเกยวกบกระบวนการสรางสรรค และประสบการณทางสนทรยะ

ทฤษฎหนาทนยม งามพศ สตยสงวน (2539 : 34 - 35) ไดกลาววาทฤษฎโครงสรางหนาทนยมเนนทการคงอยระบบเสถยรภาพของระบบสงคมรวมทงภาระหนาททางสงคมและความมนคงไมเปลยนแปลงเปน มโนภาพส าคญในการวเคราะหพฤตกรรมของมนษยดงนนสวนตางๆของวฒนธรรมทแตกตางกนของกลมทางสงคมตองถกน ามาศกษาโดยดวาสวนตางๆของวฒนธรรมทแตกตางกนของกลมทางสงคมตองถกน ามาศกษาโดยดวาสวนตางๆ ของวฒนธรรมท าหนาทอะไรบางทจะท าใหเกดเสถยรภาพของกลม โดยเฉพาะสงคมทไมซบซอน สมศกด ศรสนตสข (2544 : 68 - 73) ไดใหรายละเอยดทส าคญไววา พารสนส (Parsons) นกสงคมวทยาชาวอเมรกน มบทบาทส าคญมากเกยวกบทฤษฎโครงสรางและหนาท (Structural andFunctional Theory) ผลงานทเกยวของกบทฤษฏดงกลาวปรากฏในหนงสอ Essaysin Sociological Theory กบ The Social System พารสนสไดใหขอสมมตเกยวกบสงคมวาการทมนษยเขาไปอยในสงคม และสงคมมการจดระเบยบขนนน เนองจากสมาชกในสงคมมความสมครใจทจะเขาไปท ากจกรรมตาง ๆ ในสงคมนน กลาวคอ บคคลในสงคมมคตความสมครใจ (Voluntarism)

39

พารสนสไดเสนอแนวความคดวา การกระท า (Action) มความส าคญอยางมากในการอธบายและศกษาระบบสงคม การกระท า คอ การกระท าระหวางกน (Interaction)ระหวางผกระท า (Actor) สถานการณ (Situation) จดมงหมายหรอจดประสงค (Goals) วธการ(Means) และแนวคดของผกระท า (Actor’s Orientation) เมอขยายความใหกระจาง ผกระท าหมายถง บคคลทประสบสถานการณตาง ๆ และรจกควบคมสถานการณ มวธการตาง เพอไปสจดมงหมายตาง ๆ ทตงไว สถานการณ หมายถง เงอนไขตาง ๆ ทผกระท ารจก และมอทธพลตอการเลอกจดมงหมาย และจะด าเนนการตาง ไปสจดมงหมายนน ๆ และแนวคดของผกระท าหมายถง คานยม บรรทดฐาน และความคดอน ทผกระท าไดรบอทธพล ซงเปนแนวทางทผกระท าด าเนนการตาง ๆ ไปสจดมงหมายภายใตสถานการณนน

การกระท าระหวางผกระท าดงกลาว หรอความสมพนธทสมาชกมตอกนน สามารถวเคราะหบคคลตาง ในสงคมได และจะเกดเปนระบบสงคมขน การทจะเกดเปนระบบสงคมขนไดนนจะตองมเงอนไขใหญ อย 2 ขอ ดงน 1. ผกระท าจะตองมแรงจงใจทจะกระท าตามสถานภาพ และบทบาทของตน 2. ระบบสงคมตองพยายามหลกเลยงความขดแยง หรอพฤตกรรมทเบยงเบนไปจากสงคม ในระบบสงคมนน มกระบวนการทส าคญทท าใหระบบสงคมเกดขนอยางมระเบยบพารสนสเรยกกระบวนการนนวา “สภาวะการเปลยนแปลงเปนสถาบน (Institutionalization) ซงมความหมายวา การทบคคลมบทบาทตาง เนองจากบรรทดฐานทางสงคม ซงแสดงใหเหนวาเปนคานยม และความเชอของวฒนธรรม วฒนธรรมเหลานนไดแทรกซมอยภายในระบบบคลกภาพของบคคลไดเกดขนอยางสม าเสมอ และเปนระยะเวลานาน ตลอดจนมบทลงโทษ และการใหรางวลซงชวยสนบสนนสภาวะการเปลยนแปลงเปนสถาบนขน พารสนสไดกลาวในหลกการของการมสภาวะการเปลยนแปลงสถาบนไว ดงน 1. ผกระท าทงหลายกระท าระหวางกนภายใตสถานการณตาง ๆ 2. วธการทผกระท าปฏบตนนไดรบอทธพลจากโครงสรางทางสงคม 3. บรรทดฐานเกดขนจากการปรบตวของผกระท าตอคนอน จนสรางเปนบรรทดฐานขนมา 4. ในขณะเดยวกนทบรรทดฐานทสรางขนมาจากการกระท าระหวางกนแลวบรรทดฐานเหลานถกจ ากดอยภายใตแบบแผนวฒนธรรม 5. ในทางกลบกนบรรทดฐานเปนตวก าหนดการกระท าระหวางกน สงส าคญทพารสนส กลาวถงระบบสงคมทสามารถจะรกษาไวไดนน จะตองท าหนาท ทส าคญอย 4 ประการ คอ

40

1. ระบบสงคมจะตองมวตถประสงคและด าเนนไปเพอบรรลตามวตถประสงค(Goal Attainment) วตถประสงคของสงคมมความจ าเปนเพอความอยรอดแหงสงคม สมาชกในสงคมจะอยไดอยางสงบสขท าอยางไรทจะถายทอดวตถประสงคของสงคมนไปสสมาชกในสงคมมการด าเนนการไปสเปาหมาย และมการควบคมอยางไรทจะท าใหสมาชกไดปฏบตไปสวตถประสงคหรอเปาหมายของสงคม สถาบนทางสงคมทท าหนาทนไดแก สถาบนครอบครวและสถาบนการศกษา 2. ระบบสงคมจะตองมการปรบตว (Adaptation) การปรบตวมความจ าเปน และส าคญมากตอการมความส าคญมากตอการมความสมพนธระหวางกน การมสมาชกในสงคมมความสมพนธและการกระท าระหวางกนนน จ าเปนตองคดหาเทคนควธตาง ๆ ทจะบรรลวตถประสงคของสงคม และเสรมสรางพลงตาง ๆ ภายในระบบใหดขน สถาบนทางสงคมทจะชวยท าหนาทนอยางมากไดแกสถาบนเศรษฐกจ 3. ระบบสงคมจะตองมการบรณาการรวมหนวย หรอการประสมประสานสวนตาง ๆ (Integration) การบรณาการรวมหนวยมความส าคญตอระบบ กเพราะเพอสรางความเขาใจภายในระบบ เพอชวยการท างานรวมกนอยางตอเนอง เพอน าไปสจดหมายของสงคมและเพอปองกนภาวะความตงเครยดทอาจจะเกดขนไดในระบบ สถาบนทางสงคมทท าหนาทนไดแก สถาบนการเมองการปกครอง สถาบนพระมหากษตรย เปนตน 4. ระบบสงคมจะตองมการจดการกบความตงเครยด (Tension Management ofLatency) ภายในระบบสงคมยอมจะมความขดแยง หรอความตงเครยดอยเปนธรรมดาจากบคคลกลมคน สถาบนหรอชมชน ระบบสงคมจะตองมหนาทแกไขหรอจดการกบสงเหลานนเพอกอใหเกดความสมดลในสงคม สถาบนทางสงคมทท าหนาทดงกลาวไดแก สถาบนศาสนาสถาบนศาล เปนตน สงส าคญทบคคลปฏบตตามสถานภาพและบทบาทในระบบสงคมไดในสถานการณตาง ๆ นน จะตองมคานยมหรอแนวความคด ความเชอทไดยดเหนยวผกพนระหวางบคคลในสงคมพารสนสไดเสนอตวแปรทจะศกษาความแตกตาง ๆ หรอแนวโนมทางพฤตกรรมของบคคลในระบบสงคม เรยกวา แบบแผนของตวแปร (Pattern Variables) 1. ตวแปรทเกยวกบความรสก ไดเนนความผกพนทางดานอารมณและความไมรสกผกพนทางดานอารมณ (Affective- Affective Neutrality) เชน ระบบสงคมระหวางสามกบภรรยา จะมความสมพนธทเกยวกบอารมณความรสก แตในระบบสงคมระหวางพนกงานธนาคารกบลกคา จะมลกษณะความสมพนธแบบไมมความรสกผกพนทางดานอารมณ 2. ตวแปรทเกยวกบความสมพนธทมขอบเขตเฉพาะเจาะจง (Specificity)ตวแปรทมความสมพนธ ซงมขอบเขตกระจายหรอกวาง (Diffuseness)ไดแก ความสมพนธระหวางสามและภรรยาจะเปนแบบทมขอบเขตกระจายทวไป ซงจะครอบคลมทกอยางในดานสงคมเศรษฐกจฯลฯ สวนความสมพนธระหวางนายจางกบลกจางจะมลกษณะทไดก าหนดบทบาทอยางเจาะจงวาจะท าอะไรบาง

41

3. ตวแปรทเกยวกบหนวยสงคมทผกระท าพจารณาในแงหนวยสากล (Universalism) กบผกระท าพจารณาในแงหนวยเฉพาะ (Particularism) เชน การกระท าทท าไปโดยรวม ๆ ไมไดพถพถนวาจะท าเฉพาะกบใคร ไดแก การท าบญบานจะนมนตพระจากวดไหนกได แตถาพจารณาในแงเฉพาะเจาะจงกตองนมนตพระจากวดทตนรจกเทานน 4. ตวแปรทเกยวกบความสมพนธทเปนคณลกษณะ (Inborn Quality) หรอลกษณะทไดมาแตก าเนด (Ascription) เชน อาย เพศ เชอชาต สถานภาพของครอบครวกบตวแปรทมาจากการกระท าดวยความสามารถ (Achievement) เชน หนาทการงานทเลอนสงขนเพราะมระดบการศกษาสงขน ตวอยางทเกยวกบตวแปรนจะเหนไดวาผกระท ามความสมพนธกบคนทตนรจกเทานน เพราะเขามคณสมบตทตนรจก แตจะไมคบกบคนทว ๆ ไปกไดทมความสามารถในดานการงานซงไดแสดงผลงานใหเหน 5. ตวแปรทยดกบหนวยในลกษณะทถอวาตนเองเปนส าคญ (Self Orientation)กบตวแปรทเนนกลมทตนเปนสมาชก (Collectivity Orientation) เปนส าคญ ตวอยางทเหนไดชดกวาบางระบบสงคมจะเนนทบคคลมากกวากลม แตบางสงคมอาจจะเนนกลมมากกวาบคคลกไดนอกจากแบบแผนของตวแปรตาง ๆ ทแสดงใหเหนการทสมาชกในสงคมไดกระท าระหวางกนแลว พารสนสไดเนนกระบวนการตาง ๆ ทเกดเปนระบบสงคมขนนน เพราะมระบบตาง ๆ ดงตอไปน 5.1 ระบบการตดตอ (Communication) มภาษาเปนสอส าคญในการเกดการกระท าระหวางกนขน 5.2 ระบบการรกษาขอบเขตทางสงคม (Boundary Maintenance) จะตองมการควบคมการรกษาความสมดลในสงคม เพอใหสมาชกในระบบสงคมมสวนรวมในบรรทดฐานคานยม ความเชอ ฯลฯ 5.3 ระบบบคลกภาพ วฒนธรรม และสงคม เปนระบบทเกอกลสมพนธซงกนและกน 5.4 ระบบการควบคมทางสงคมกมความจ าเปน เพอมใหสมาชกฝาฝนบรรทดฐานในสงคม 5.5 ระบบการอบรมขดเกลา มความจ าเปนอยางยงทจะถายทอดเจตนารมณของสมาชกในสงคมไปยงสมาชกรนตอ ไป 5.6 ระบบมสภาวะเปลยนแปลงเปนสถาบน กระบวนการทเกดขนเมอบคคลยอมรบคานยม ความเชอ และซมซาบในบคลกภาพ ท าใหมการบรณาการรวมหนวยระหวางบคลกภาพและวฒนธรรมอยางสม าเสมอและเปนระยะเวลานาน ดวยการมระบบการลงโทษและการใหรางวลท าใหเกดเปนสภาวะเปลยนแปลงสถาบนขน

42

ดงจะเหนไดวาพารสนสกลาวในระดบกวางวา ระบบสงคมประกอบดวยสถาบนตาง ๆครอบครวเปนสถาบนพนฐานทส าคญตอสมาชกในสงคมทจะถายทอดบคลกภาพ อบรมสงสอนบทบาท จนมสภาวะเปลยนเปนสถาบนขน โดยทวไปเราจะเหนวาพารสนสไดเลงเหนการกระท าของบคคลในสงคมจะตองมลกษณะการสมครใจ ตองการทจะกระท าเพอมงไปสจดหมายดวยวธการตาง ๆ ซงผกระท านนจะตองมความเชอคานยมทเปนแนวทางไปสเปาหมายนน นอกจากนสถานการณตาง ๆ กจะเปนเครองชวาผกระท าจะมพฤตกรรมอยางไรบาง? บทบาทและสถานภาพของบคคลตาง ๆ ไดกระท าตอกนจนเปนระบบสงคม ซงระบบสงคมมลกษณะทส าคญดงน 1. ระบบสงคมประกอบขนมาจากความสมพนธระหวางสวนตาง ๆ ไมวาจะเปนบทบาท องคการ สถาบน ฯลฯ ซงไดท าหนาทอยางสม าเสมอ และระยะเวลานานพอสมควร 2. ระบบสงคมนมแนวโนมทจะรกษาขอบเขตสงคม เพอปองกนมใหเกดการแทรกแซงหรอการท าลายจากระบบอน 3. หากมการเปลยนแปลงเกดขนภายในสวนตาง ของระบบ กเพอความอยรอดหรอท าหนาทใหดยงขน 4. ระบบแตละระบบในสงคมท าหนาทเพอรกษาดลยภาพของสงคม 5. หากระบบไมสามารถด ารงไวซงดลยภาพแหงสงคม กอาจสลายตวกลายเปนสวนหนงของระบบอน หรอเปลยนเปนระบบใหม พระสธร ศรชมแสง (2549 : 18-24) แสดงความคดเหนเกยวกบ ทฤษฎโครงสราง-หนาท วาเปนกรอบแนวคดทางสงคมวทยาทมขอสมมตฐานทวาสงคมเปนระบบทซบซอนระบบหนงทมองคประกอบตาง ๆ หลายสวนท างานรวมกนจนเกดความมเสถยรภาพ (Stability)ทฤษฎโครงสรางหนาท มหนาทองคประกอบของทฤษฎ 2 สวน คอ 1. โครงสรางสงคม (Social Structure) ซงเปนรปแบบอนถาวรทเกดจากความสมพนธของพฤตกรรมทางสงคม เชน วถชวตภายในครอบครวและระบบเศรษฐกจเปนรปแบบของโครงสรางทางสงคมประเภทหนงทเกดจากพฤตกรรมทางสงคมโดยความรวมมอระหวางกนในครอบครวจนเกดเปนระบบการผลต การบรโภค การจ าแนกแจกจาย และการบรการทมขนาดใหญ มความเกยวพนระหวางกนทวทงสงคม 2. หนาททางสงคม (Social Functions) เปนสวนหนงท าหนาทเชอมโครงสรางสงคมแตละสวนเขาดวยกน ท าใหสงคมทงระบบเกดการประสานงาน และท างานรวมกนแนวความคดของทฤษฎโครงสราง-หนาท เกดมาจากนกสงคมวทยาชาวองกฤษ ชอออกสตกองตทมองวา การทสงคมจะสามารถด ารงอยไดนน จะตองมการเคลอนไหวและเปลยนแปลงไปดวยกนทงระบบ ตอมานกสงคมวทยาชาวองกฤษ ชอ เฮอรเบรต สเปนเซอร ไดเสนอแนวความคดวาสงคมมนษยนนมลกษณะเหมอนกบโครงสรางรางกายของมนษย (Human Organism) ทมสวนประกอบตาง ๆ ทงภายในและภายนอก แต

43

ละสวนประกอบจะมความสมพนธซงกนและกนและท างานรวมกนอยางเปนระบบและแนวความคดของสเปนเซอร เปนแนวความคดหนงทมอทธพลตอนกคดทางสงคมใสมยทสเปนเซอรมชวตอยเปนอยางมาก อมลเอดรไคม เปนนกสงคมวทยาในกลมโครงสราง-หนาท ชาวฝรงเศส ทมองวาความเปนอนหนงอนเดยวกนของสงคม เกดมาจากความเปนระเบยบของสงคมและความผาสกของประชาชน หากประชาชนในสงคมไมใหความสนใจหลกศลธรรม ความไรบรรทดฐาน (Anomie) กจะเกดขนในสงคม แตอยางไรกตามความเปนปรกแผนของสงคมเกดขนไดทงในสงคมแบบทมความเปนปกแผนแบบกลไก ทมลกษณะทางสงคมเหมอนกนแบบสงคมดงเดม และสงคมแบบบททมความเปนปกแผนแบบอนทรย ทมลกษณะทางสงคมตางแบบกนแบบสงคมสมยใหม นอกจากนยงสามารถศกษารปแบบของสงคม (Social Patten)และหนาทของสงคมไดจากการกระท าทางสงคม (Social Action) ทเปนขอเทจจรงทางสงคม เชนวฒนธรรม บรรทดฐาน และคานยม ทรงคณ จนทจร (2548 : 10-30) ไดใหรายละเอยดทส าคญไววา ทฤษฎโครงสรางหนาท มแนวคดทเกดจากบราวน (Brown) ระบวา ระบบสงคมตาง ๆ ประกอบดวยโครงสรางและกจกรรมภายในสงคมมการท าหนาท (Functions) อยางเปนระบบ (System) เพอความด ารงอยและ มระบบตาง ๆ (Parts) ในสงคมทปฏบตกจกรรมตอเนองประสานกนระบบยอยทกลาวถงมการด าเนนกจกรรมในดานตาง ๆ 6 ดาน ดงน กจกรรมดานครอบครว และญาตพนอง กจกรรมดานการให การศกษา อบรม กจกรรมดานการปองกนรกษาและบ ารงสขภาพสมาชกของสงคมกจกรรมดานเศรษฐกจ กจกรรมดานการเมองการปกครอง กจกรรมดานความเชอและศาสนาตาง ๆ ทมอยในแตละสงคม Malinowski มองวาศาสนาเปนการตอบสนองความตองการของความปลอดภยในชวตและทรพยสน ศาสนามหนาทหลกในการตอบสนองทางจตวทยา ลดความวตกกงวลและอารมณตงเครยดอนเกดจากความกลวและความรสกไมแนนอนในชวต รวมทงความปรารถนา และความกงวลของมนษยตอความลมเหลวในกจกรรมตาง ๆ เพราะหากปลอยใหมความกลวและความวตกกงวล ตอความไมแนนอนในชวตนนด ารงอย ความรสกเหลานนอาจขดขวางตอการท างานและความราบรนตอเนองของสงคม ดวยเหตนมนษยจงคดคนศาสนาหรอระบบความเชอและพธกรรมตาง ๆ ขน เพอท าหนาทหลกในการใหความยดเหนยวทางจตใจ และใหค าอธบายตอธรรมชาตรอบตวพธกรรมเปนสงทปรากฏอยในทกศาสนาและในทกสงคม ซงคลายกบสญลกษณทางภาษาทเกยวของกบทก ๆ ดานชวตของมนษย ดวยความหลากหลายของสญลกษณทางพธกรรมจงมความจ าเปนตองท าความเขาใจ การประยกตใชสาขาวชาทฤษฎตาง ๆ มาอธบายพธกรรมอยางเหมาะสม การศกษาพธกรรม ไดเรมถกผนวกเปนแผนกหนงของสาขาวชาการศกษาทางศาสนาในป ค.ศ. 1977 โดย American Academy of Religion และไดรบการแตงตงอยางเปนทางการในป ค.ศ. 1982 โดยใชชอวา “กลมศกษาพธกรรม” (Ritualstudies Group) ตามความจรงแลวการศกษาพธกรรมมใช

44

เรองใหม นกเทววทยา และนกมานษยวทยา รวมทงนกปรากฏการณนยมและนกประวตศาสตรไดศกษา และใหความสนใจมานานแลว

การศกษาพธกรรมแบงออกเปน 3 ทาง คอ 1. การศกษาในฐานะงานศกษาระหวางวชา 2. การศกษาในฐานะสาขายอยของศาสนศกษา 3. การศกษาในฐานะการสรางมโนทศนพนฐานใหมส าหรบศาสนา ในทนจะขอกลาวถงเฉพาะการศกษา และแนวคดทางพธกรรมของสงคมนกวทยา และนกมนษยวทยาทเกยวของกบการศกษาเทานน คณคาของพธกรรมตอโลกแหงการวเคราะหทชอบดวยเหตผล และการปฏบตตอสงคมรวมทงการกระจายระหวางกน ไดมการศกษาและเสรมใหเหนเดนชดขน โดยนกสงคมวทยาชาวฝรงเศส Emil Derkheimจากหนงสอ The Elementary Forms of the Religious Lifeเขาแสดงความคดเหนวา ภาพพจนของสงคมจะปรากฏอยในสญลกษณของพธกรรม ความศกดสทธเปนแนวคดทส าคญของสงคม ความสมพนธระหวางมนษย ธรรมชาต และสงเหนอธรรมชาตเปนไปอยางลกซงอยางมโครงสราง และมต าแหนงทางจกรวาลนยมส าหรบ Durkheim แลวศาสนาไมไดเกยวของเฉพาะชวงสถานการณผดปกตของบคคลเทานน (ดงแนวคดของ Otto) แตยงเกยวของกบสงคมในยามปกต และธรรมชาตของชวต เชน ฝนฟา การเพาะปลก การลาสตวสขภาพ ระเบยบวนยทางสงคม และการตอเนองทางสงคมและศาสนาจะอยภายใตจตส านกแตละคนดงแนวคดเหลานจงจ าเปนตองถกย า (Reaffermation) เพอความตอเนองทางสงคมเพราะฉะนนเขาจงมองพธทางศาสนาในฐานะทเปนเหตผลอนชาญฉลาด ซงรกษาอ านาจของกลมสงคมไวได จากแนวคดเหลานไดพฒนามาเปน “หนาทนยม” (Functionamism) มนษยวทยาในประเทศแองโกล-แซกซอน (Anglo-Saxon Countries) ภายใตการน าของ A.R. Radcliffe-Brownและ Bronislaw Malinowski โดยเฉพาะ Radcliffe-Brown เขาไดรบอทธพลคอนขางมาจากแนวคดของ Durkheim เขาคดเหนพธกรรมเปนจนตนาการ ดงแนวทางทเปลยนแปลงไดของสงคม(Meta Social From) เปนระบบทท าใหคตทางแนวคดเปนลกษณะรปธรรมแบบหนงทสามารถเปลยนอารมณความรสกและคานยมแพรกระจายออกไป นอกจากนเขายงชวาสญลกษณทางพธกรรมจะเปนสงทท าใหคานยมทางสงคมคงท โดยการสรางแนวทางทเหมอนกบภาษา (LanguageLike Form) ในดาน โครงสรางหนาทน มประโยชนในการท าความเขาใจโครงสรางพฤตกรรมพนฐานของสงคม อยางไรกตามไมอาจน ามาใชในการวเคราะหศาสนาไดอยางเปนกระบวนการการศกษาปรากฏการณทางสงคมอยางเปนกระบวนการน เกดขนเนองจากขอจ ากดของแนวคดดานโครงสรางหนาททมองสงคมอยางหยดนงทงทแทจรงแลวสงคมมการเคลอนไหวการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา กระบวนการทางสงคมยอมมพลวตรซงจะสงผลตอเนองกบโครงสรางภายในสงคมนน ๆ

45

สวนแนวคดหรอมโนทศนการหนาทของ Malinowski เขาศกษาวฒนธรรมในฐานะเปนระบบบรณาการ (Anintegated Systems) มหนาทส าคญ 2 ประการ คอ รกษาระบบวฒนธรรมและเพอตอบสนองความตองการทางจตวทยาของปจเจกบคคล แตปจเจกบคคลในความคดของเขาไมไดแยกกลมของสงคม เพราะลกษณะเฉพาะทตดตวมาตงแตแรกเกดกเปนความคดทมาเกยวกบวฒนธรรม เขามองมนษยทก ๆ ดานไมเพยงพอแตเฉพาะดานพฤตกรรมทางสงคม แตจะรวมถงลกษณะทางชววทยาและลกษณะของอารมณ ความรสก และความเขาใจวา วฒนธรรมท าหนาทเพอตอบสนองความตองการของมนษย โดยการแบงความตองการของมนษยออกเปน 2 ประเภทคอ Biological Needs และ Derived Needs. Bioloagical Needs จะเปนรากฐานซงยงผลใหเกดการเตบโตทางวฒนธรรมของ การเกดสถานบนตาง ทางวฒนธรรม และ Derived Needsจะเปนเงอนไขทจะท าใหวฒนธรรมท าหนาทเปนเครองมอตอบสนองความตองการของมนษยได Malinowski จดเรองของศาสนาอยใน Derived Needs ในหมวดของความตองการทางสญลกษณ ซงตอบสนองจะปรากฏออกมาในรปของสงทเรยกวา “ความร” ความรในทนMalinowski หมายถงองครวมของปรากฏการณและหลกการตาง ๆ รวมทงเทคนคการท ากจกรรม(ความรท Malinowski ใชคอนขางจะมความหมายในเชงหนาท คอ น าไปสความส าเรจในการท างานรวมกน ความรในแงนจงเปนสวนทมผลตอการบรนาการทางสงคม) เขามองวา ศาสนาเปนระบบของกจกรรม ซงปรากฏอยในพธกรรม และหลกปฏบต ไมใชเรองความคดหรอปรชญาอยางเดยว และกจกรรมทมนษยปฏบตในแตละสงคมยอมปรากฏในลกษณะของการกระท าตอกนอยางมความหมายและจดมงหมาย เพอสนองความตองการของมนษยในการด ารงชวตอยในสงคมเขาเนนวา สาระส าคญของศาสนาเปนเรองเกยวกบขบวนการทางจตใจ ทางความรสกของมนษยเมอมนษยตองเผชญกบวกฤตการณในชวตไมวาจะเปนโรคภยไขเจบ ความตายภยธรรมชาตหรอเคราะหกรรมอน ๆ ซงเขาไมทราบวาจะเกดขนอกเมอใด มนษยยอมมความรสกทเศราโศกและวตกกงวล พธกรรมจงเปนวธกระท าอยางหนง ซงท าใหมนษยสามารถเผชญกบวกฤตการณเหลานน โดยการเสรมสรางขวญ ก าลงใจ ทศนคตทมคณคา และความมนใจในการตอสกบอปสรรคนานา ซงเปนการสนองความตองการทางดานจตใจมนษย แนวคดเรองพธกรรมกบความผกพนกบชมชน วเคราะหโดยใชแนวคดทฤษฎการหนาทนยม(Functionalism) ซงความคดหลกของทฤษฎการหนาทนยม คอ วฒนธรรมสนองความตองการจ าเปนของปจเจกบคคล มาลนอฟสกบอกวาวฒนธรรมเตบโตมาจากความตองการจ าเปน 3 ประเภทของมนษย คอ ความตองการจ าเปนขนพนฐาน ความตองการจ าเปนขนตอมา หรอความตองการดานสงคมและความตองการทางดานจตใจ ความตองการเบองตนคอความตองการจ าเปนทเกยวของกบการดนรนเพอมชวตอย เชน ตองการอาหารหรอทอยอาศย สวนความตองการขนท 2 จะเกยวกบเรองการรวมมอกนทางสงคม เปนความผกพนกบชมชนเพอแกปญหาพนฐาน และท าใหรางกายไดรบการ

46

ตอบสนองความจ าเปนเบองตนได เชน การแบงงานกนท า การแจกจายอาหาร และการปองกนภย การผลตสนคาและบรการตาง ๆ และการควบคมทางสงคม ความตองการขนท 3คอ ความตองการจ าเปนมนษยเพอความมนคงทางดานจตใจ เชน ตองการความสงบทางใจความกลมกลนกนทางสงคม และเปาหมายของชวต ระบบสงคมทสนองความตองการเหลาน ไดแก ความร กฎหมาย ศาสนา พธกรรม นยายปรมปรา ศลปะ และเวทมนตรคาถา โดยทวไปเวทมนตรคาถาท าหนาททท าใหคนรสกอบอนใจ เพราะงานบางอยางทมนษยท าคอนขางล าบาก และมนษยไมสามารถคาดการณไดวาจะเกดผลอยางไรบาง ท าใหเกดความไมมนใจ และมนษยไมสามารถคาดการณไดวาจะเกดความมนใจมากขน สวนนยายปรมปรามกใหอ านาจชนชนปกครอง และใหคานยมสงคม มาลนอฟสกย าวาวฒนธรรมทกดานมหนาททตองท า คอ การตอบสนองความตองการจ าเปนของมนษยอยางใดอยางหนงหรอทง 3 อยางดงกลาวมาแลวความคดของมาลนอฟสกทวา สวนตาง ๆ ของวฒนธรรมมหนาทเพอสนองความตองการจ าเปนของปจเจกในสงคมนน กลายเปนหลกการส าคญในการวเคราะหพฤตกรรมของคนทงหมด ทจะสงผลตอความผกพนของคนในชมชน ลกษณะอกอยางหนงของทฤษฎการหนาทนยมของ มาลนอฟสก คอ การศกษาวฒนธรรมดานหนงจะน าไปสการศกษาระบบวฒนธรรมทงหมดมาลนอฟสก ไดเสนอโครงรางของความตองการระดบพนฐาน ทเขายนยนวาวฒนธรรมทกแหงจะตองตอบสนอง ดงน 1. วฒนธรรมจะตองสนองความตองการดานชววทยา เชน ความตองการอาหารและความตองการแพรพนธ 2. วฒนธรรมจะตองสนองความตองดานการคดคนและอปกรณบางอยาง เชน ความตองการศกษา และความตองการกฎหมาย 3. วฒนธรรมจะตองสนองความตองการรวมตวกนเขาเปนหนงเดยว เชน ศาสนาและศลปะ แนวคดทางวเคราะหการหนาทของมาลนอฟสกมบทบาทส าคญในการเนนความสมพนธภายในวฒนธรรม และวถทางทวฒนธรรมท าหนาท เพอสนองความตองการของผทอยภายใตการควบคมของวฒนธรรมนน ๆ แนวทางการวเคราะหเชงหนาทนยมนสามารถน าไปใชวเคราะหคณคาของพธกรรมทองถนได เชนเดยวกบวรรณกรรมมขปาฐะ เชน การวเคราะหบทบาทหนาท และคณคาของพธกรรมวาจะสะทอนใหเหนบทบาทหนาทของมนอยางไร สงผลตอความผกพนกบชมชนหรอไมอยางไร เปนตน แนวคดเรองพธกรรมทผกพนกบชมชน วเคราะหจากแนวคดทฤษฎการหนาทนยม(Functionalism) โดยมาลนนอฟสก ความคดหลกของทฤษฎการหนาทนยม คอ วฒนธรรมสนองความตองการจ าเปนของปจเจกบคคล 1. วฒนธรรมจะตองสนองความตองการดานชววทยา เชน ความตองการอาหารและความตองการแพรพนธ

47

2. วฒนธรรมจะตองสนองความตองดานการคดคนและอปกรณบางอยาง เชน ความตองการศกษา และความตองการกฎหมาย 3. วฒนธรรมจะตองสนองความตองการรวมตวกนเขาเปนหนงเดยว เชน ศาสนาและศลปะ 6. งานวจยทเกยวของ

งานวจยในประเทศ วาสนา ซงรมย (2552:81) ไดศกษาการประดษฐดนตรนนเปนการสรางจากภมปญญา

ชาวบานโดยชาวผไทยบานโพนสวาง อ าเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ โดยมอปกรณทองถนทม แตกไม

ไดมการสรางมาตรฐานตายตววาจะตองเปนแบบใดทชดเจน ขนอยกบความสะดวกและความสามารถ

ของผประดษฐในสมยนนๆจงกอใหเกดเครองดนตรทเปนดนตรหลกของชาวผไทย คอ แคน พณ ซอ

และป ผลการศกษาประวตดนตรผไทย จงพบวาการเรมตนของดนตรผไทยตงแต พ.ศ.ใดนนไมชดเจน

เพราะเปนการสบตอกนมาตงแตบรรพบรษโดยเกดมานนเหนดนตรควบคไปกบการด ารงชวตแลวแตม

การบอกเลาตอกนมาวามมาตงแตอพยพยายถนฐานมาจากประเทศลาว

วสนตชาย อมโอษฐ (2543 : 112) ไดศกษาพธกรรมและความเชอของเผามงผลการวจยสรป

ไดวา มงถอวา “เคง” เปนเครองดนตรทส าคญทสด เชอวาสามารถสอสารกบวญญาณได ใชเปาใน

พธกรรม ความเชอไดแกความเชอเรองชวตหลงความตายจงมพธกรรมถอวาเปนพธทส าคญ ทสด มเพลง

ส าหรบเปา เวลาเชา เวลาเทยง เวลาเยน หามเปาปนกนหรอเลนกน หามสตรเปาเคงในงานศพ เปนตน

มารโกะ กาโตะ (2538 : 230) ไดศกษาวจยเรองการรกษาพยาบาลแบบพนบาน :

กรณศกษาหมอล าผฟาบานหนองใหญ อ าเภอแวงนอย จงหวดขอนแกน พบวา หมอล าผฟาเปนผทม

หนาทในการรกษาพยาบาลแบบพนบานมลกษณะแบบองครวมทน าเอาปจจยสงแวดลอมของผปวยเขา

ไวในกระบวนการการรกษาพยาบาลซงสามารถเขาไปชวยเสรมในสวนทการแพทยแผนปจจบนไมม

ความสมพนธระหวางหมอล าผฟากบลกศษยเปนระบบอปถมภ มการพงพากนในลกษณะญาตและม

ความสมพนธในลกษณะถาวรคอ ลกศษยจะใหความเคารพ นบถอ หมอล าผฟา ซงแสดงออกจากการไป

เขารวมพธ ลวงขวง ทกปตลอดไปจนกวาจะเสยชวต หรอเปลยนของรกษาใหม

48

ประไพศร สงวนวงศ (2532 : 233) ไดศกษาเรองดนตรพนบานโดยกลาวสรปวาของ

ชาวเขา วาดนตรพนบานมบทบาทส าคญในการสอสารระหวางสงทไมมตวตนคอสงศกดสทธตามความ

เชอ และสงทมตวตนคอมนษยและมนษยดวยกนเองโดยเนอหาสาระของแตละเผามความแตกตางกน

ออกไปทงนวตถประสงคเพอแสดงความเคารพ เพอบอกกลาว เพอแสดงความรสก อารมณ การ

ถายทอดจารตประเพณ ขนตอนการด าเนนชวต การท ามาหากน ทกอยางรวมไวในเพลง จนอาจเรยกได

วา“บทเพลงแหงชวต”

ศรณย นกรบ (2541:30) ไดศกษาดนตรชาวเขาเผาเยา หมบานผาเดอ อ าเภอแมฟาหลวง

จงหวดเชยงรายสรปไดวาวฒนธรรมดนตรไดสบทอดกนมาชานานซงเปนการถายทอดดวยวธปากเปลา

แบบดงเดมของชาวเขาเผาเยาเครองดนตรและสวนประกอบตางๆเปนวสดทหาไดจากธรรมชาตไดแกไม

และหนงสตวม4ชนดคอหยดเปนเครองดนตรทบรรเลงท านองโยตงลอและเฉาเจยเปนเครองประกอบ

จงหวะการผสมวงดนตรม2ลกษณะคอวงดนตรทมเครองดนตรครบทง4ชนและวงดนตรทมเฉพาะเครอง

ดนตรประกอบจงหวะ3ชนบทเพลงมลกษณะเปนแนวท านองเดยวโครงสรางของท านองประกอบไปดวย

โนตเสยงยาวสลบกบกลมโนตตกแตงท านองทเปนวลสน ๆ ระบบเสยงมเอกลกษณเฉพาะซงใกลเคยงกบ

ระบบเสยงไมเนอรการแตงกายของนกดนตรเมอบรรเลงประกอบพธกรรมจะแตงกายดวยชดประจ าเผา

ดนตรจะใชบรรเลงประกอบเฉพาะพธกรรมส าคญ 3 พธคอพธกรรมการแตงงานแบบใหญพธกรรมงาน

ศพและพธกรรมงานขนปใหม

งานวจยตางประเทศ

Samuel (2003 : 21) ไดศกษาศาสนากบความเชอวา ศาสนาพนบานเปนพธกรรมดงเดม

ทนบถอโดยชนเผาตางๆ มอยทวไปในเอเชย แอฟรกาหรอแมแตในอเมรกา อทธพลของศาสนาเหลานม

มากพอสมควร เปนความเชอสามารถหลอหลอมใหเกดพลงความศรทธาของกลมคนหรอชนเผาทนบถอ

ซงมทงเผยแพรฝงอยในวฒนธรรมและในบางกรณกลายเปนศาสนาประจ าชาต เชน ศาสนาโตชน หรอ

เชนเดยวกนกบศาสนาหลกตางๆ ในโลก ศาสนาพนบานสามารถตอบสนองความตองการการปกปอง

คมครองยามมภย ชวยรกษาความเจบปวย ลางความอบโชคและเปนจดก าเนดพธกรรมตางๆ กระทง

49

การเปนชองแหงเกดและตายของมวลมนษย

Miller และ Williams (1998 : 3-24) ไดวจย The Garland Encyclopedia of World

Music Volume 4 “ Southeast Asia” ไดกลาวถงชนเผามง และ เครองดนตรทเกยวของวามจ านวน

กลมชาตพนธทอาศยอยในประเทศลาวเปนจ านวนมาก โดยเฉพาะบรรดาเผาทใชภาษาตระกลไตเปน

ภาษาสอสาร กลมชนเผาเหลานไดรบอทธพลและแรงสนบสนนทางวฒนธรรมทางดนตรและการ

เตนร าตางๆ จาก เวยดนาม และ จน ซงแตกตางกนอยางมากกบวฒนธรรมประจ าชาตของลาว กลมชาต

พนธมง เปนชนกลมนอยทส าคญอยางยงในลาว แตกไมไดอาศยอยเพยงในประเทศลาวเทานน

พวกมงจ านวนมากอาศยอยในประเทศ ไทย และ จน เชนกน

Keyes (1977 : 344-348) ไดจยกลมชาตพนธโดย กลมชาตพนธทตงรกรากอยในบรเวณ

เดยวกนจะมลกษณะความสมพนธแบบพงพาอาศยกน ในอดตเนองจากความเจรญเกดขนมากในบรเวณ

พนราบ ในการศกษาชาวเขาในทวปเอเชยตะวนออกเฉยงใตจะพบวาความสมพนธระหวางกลมชาตพนธ

ตางๆ มลกษณะเปนค เชน คนกะเหรยงกบคนพมา คนมงกบคนจน เปนตน ทงนเพราะเกดการพงพา

อาศยระหวางชาวเขาซงมความเจรญนอยกวา กบคนพนราบทมความเจรญมากกวาและสามารถผลต

สงของตางทชาวเขาไมสามารถผลตได

Miller (1985 : 1-40) ไดวจยดนตรพนเมองลาว เปนการวจยถงดนตรพนเมองของลาว

ทาไดกลาววา ดนตรพนเมองลาวประกอบไดดวยการขบล าดาเผาเกนกวา 30 ชนดโดยแตละชนดม

ลกษณะเฉพาะตวตามภาษาทองถนของตน ใชเครองดนตรทสามารถผลตจากวสดธรรมชาต ซงชวงเสยง

ประกอบดวย 5 เสยง (Pentatonic) และมวงดนตรพณพาทยและมโหรจากวงหลาวเกา เรยกวา Lao

Classical Music เลนในงานตางๆ ดนตรชนดนจะมการเลนเฉพาะตามแขวงใหญทเรยบตามล าน าโขง

เทานน ซงมระดบเสยง 7 เสยงทมความแตกตางจาก 7 เสยงในระบบสากลโนตเสยงทใชกบดนตร

พนเมองสวนมากเปนโนตตวเลขโรมน ดนตรทมชอเสยงมากทสด คอ แคน ซงมหลายชนด เชน แคน 5

6 7 8 9 ใชไวเพอเลนประกอบขบล าหลายหลายชนดทวทงประเทศ เครองดนตรลาวแบงออกเปน 4

หมวดดวยกนคอ ดด ส ต และเปา ลกษณะแบบหยาบๆ แตเสยงจะออกเปนธรรมชาต การแสดงดนตร

50

พนเมองลาวบรรดาชนเผาจะม ขนตามประเพณตางๆ ของลาวทเรยกกนวา ฮตสบสองครองสบส ตลอด

ป

Barth (1956 : 1078-1088) ไดวจยเกยวกบกลมชาตพนธทอยใกลเคยงกน จะมความ

สมพนธตอกนละกนในลกษณะแบงเปน อาณาเขตภมภาค (Ethnic boundary) ในการศกษาชาวเขา

และคนพนราบบรเวณลมแมน าสนธในประเทศปากสถาน พบวา ชาวเขาเผากจาร (Gujar) และเผาโคห

สถาน (Zohistani) จะอาศยอยบนภเขาทระดบความสง 5000-15,000 ฟต และคนพนราบ เผาปาทาน

(Pathan) จะเปนผทมความกาวหนามากทสด มกองทพ มความเจรญทางดานวฒนธรรมสง ม

ขนบธรรมเนยมประเพณทซบซอน และเปนกลมทมอ านาจในลมน าทงหมด พวกปาทานจะยอมใหกจาร

อยบนยอดเขา ตราบเทาทกลมกจารไมรบกวนเสถยรภาพของพวกเขาและพวกปาทานจะท าการ

เพาะปลกบนพนราบ สวนกลมโคหสถานยอมอยใตอาณตของกลมปาทาน โดยปกตแลวโคหสถานม

อาชพเลยงสตว ในฤดหนาวจะน าสตวเลยงมาเลยงในทบรเวณใกลเคยงทพวกปาทานตงรกรากอยและใน

ฤดรอนจะน าสตวเลยงไปเลยงบนภเขาในระดบความสงไมเกน 8,000 ฟต ตราบเทาทการแบงพนทเปน

ทยอมรบกน และตกลงกนได ไมมการล าเสน คนทงสามกลมนกจะสามารถอยรวมกนไดในลกษณะพงพา

กนในลมแมน าเดยวกน เมอเกดการล าเสนอาณาเขตซงกนและกนเมอนนความขดแยงจะเกดขน ความ

ขดแยงระหวางพวกกจารกบพวกโคหสถานเกดขนอยบอยครงเพราะคนสองกลมนมการเลยงสตวทงสอง

กลม และมโอกาสทจะแยงทงหญาในการเลยงสตวอยเสมอ

Hickok (1979 : 13-28) กลาวถงองคประกอบดนตรทวไปโดยเฉพาะดนตรตะวนตกไว สรปได

วาดนตรมสวนประกอบ6 สวนคอ ทวงท านอง (Melody) จงหวะลลา (RHYTHUM) การประสานเสยง

(Harmony) การประสานท านอง (Texture) คณภาพของเสยง (Tone Colons) และคตลกษณ (From)

โดยอธบายรายละเอยดและลกษณะแตละสวนประกอบนอกจากนผเขยนยงศกษาดนตรของชาตตาง ๆ

โดยเนนทองคประกอบของดนตรทสมพนธกบวฒนธรรมของชาตนนๆ

51

จากการศกษาพบวาพบวาดนตรมความส าคญตอการประกอบพธกรรมของชาวผไทยเปนอยาง

มาก ชาวผไทยสงตอองคความรมาเปนรน สรนประเพณ วฒนธรรมและพธกรรม ตามความเชอของชาว

ผไทย ทงพธกรรมเกยวกบวถชวตและพธกรรมเกยวกบจารตประเพณ ชาวผไทยมความเชอในดาน ภผ

วญญาณ ทงนในการท าพธกรรมตางๆ ซงหลายพธกรรมมดนตรเกยวของทงสน

เมอไดมการศกษาจากเอกสารงานวจยทเกยวของทงในประเทศและตางประเทศ ผวจยจง

เลงเหนความส าคญทจะท าการศกษาเกยวกบดนตรประกอบพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณ

นคร จงหวดนครพนม เพอเปนการอนรกษ สบทอด ศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมฟระเพณ และ

พธกรรม ของชาวผไทยทเปนแบบฉบบดงเดมเอาไวใหคงอยสบไป

บทท 3

วธด ำเนนกำรวจย

การวจยเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม เปนการวจย

เชงคณภาพ (Qualitative Research)ท าการศกษาวเคราะหขอมลจากเอกสาร (Document) และเกบ

ขอมลภาคสนาม (Field Study) ในบรบทพนท อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ซงผวจยไดด าเนนการ

วจยตามล าดบดงน

1. ขอบเขตกำรวจย 1.1 เนอหา 1.2 พนทวจย 1.3 วธวจย 1.4 ระยะเวลา 1.5 ประชากรและกลมตวอยาง

2. วธด ำเนนกำรวจย

2.1 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล 2.2 การเกบรวบรวมขอมล 2.3 การจดกระท าขอมล 2.4 การวเคราะหขอมล 2.5 การน าเสนอผลการวเคราะหขอมล

1. ขอบเขตกำรวจย การวจยเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ผวจยได

ศกษาจากเอกสารและการศกษาภาคสนามโดยมขนตอนการด าเนนงานดงตอไปน 1.1 เนอหำ 1.1.1 ศกษาดนตรพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

1.1.2 วเคราะหโครงสรางและท านองดนตรพธกรรมผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร

จงหวดนครพนม

39

1.2 พนทวจย พนทในการวจย การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม คอบรเวณ อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม เปนพนททมชาวผไทยอาศยอย และเปนทยงคงสบทอดปฏบตประเพณตางๆของชนเผาผไทยไวไดอยางเหนยวแนนและถายทอดใหแกลกหลานจนถงปจจบน โดยเฉพาะพธกรรม วฒนธรรมทางดานดนตร ทงเครองดนตร นกดนตร และการแสดงตางๆ

1.3 วธวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ใชวธการเกบขอมล 2 วธ ไดแก การเกบขอมลจากเอกสาร (Documentary Research) และการเกบขอมลจากภาคสนาม (Field Research) ซงมรายละเอยด ดงน

1.3.1 ขอมลเอกสาร ประกอบดวย 1.3.1.1 เอกสารสงพมพ ไดแก รายงานการวจย วทยานพนธ บทความ

หนงสอ เปนการศกษาคนควาเกยวกบวฒนธรรมดนตรของชาวผไทย 1.3.1.2 เอกสารทไมใชสงพมพ ไดแก เทป แผนเสยง วซด อนเตอรเนต

เปนการศกษาคนควาดหลกการวธการน าเสนอ การบรรเลง ศกษาบทเพลง ดนตรประกอบพธกรรม 1.3.2 ขอมลจากภาคสนาม (Field Research) ไดจากการส ารวจเบองตน การ

สมภาษณทมโครงสราง การสมภาษณแบบเชงลก การสงเกต และการสนทนากลม ซงมรายละเอยดดงน 1.3.2.1 การส ารวจเบองตน (Pre Inventory) เพอเกบรวบรวมขอมลทวไปของกลมประชากรหรอตวอยางประชากร โดยก าหนดประเดนเกบขอมลในเรอง เกยวกบวฒนธรรมทางดนตรประกอบพธกรรม และบทเพลงดนตรดนตรประกอบพธกรรม อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม 1.3.2.2 การสมภาษณ โดยใชแบบสมภาษณทมโครงสราง (Structured Interviews) ใชสมภาษณกลมผร (Key Informants) ไดแก นกวชาการทางดนตร ผเชยวชาญ นกดนตรผบรรเลง เพอใหขอมลในประเดน ดนตรประกอบพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

1.3.2.3 การสมภาษณแบบเชงลก โดยใชแบบสมภาษณทไมมโครงสราง (Unstructured Interview) เพอใชสมภาษณกลมผรทเกยวกบ ดนตรประกอบพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

1.3.2.4 การสงเกต โดยใชแบบสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) และแบบสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non-Participant Observation) ใชกบกลมผรและกลมผปฏบต เปนการสงเกตสภาพทวไป วถชวตความเปนอย วฒนธรรมทเกยวของ และกจกรรมทตางๆทเกยวของกบดนตรผไทย

40

1.4 ระยะเวลำ การวจยเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

ในครงนใชระยะเวลาในการศกษาภาคสนาม ตงแต เดอนกนยายน พ.ศ. 2557 เปนตนไป 1.5 บคคลำกรผใหขอมล

1.5.1 กลมผร (Key Informants) ประกอบดวย ดงน 1.5.1.1 นกวชาการทางดานดนตร 1.5.1.2 ปราชญชาวบาน 1.5.1.3 บคคลส าคญในหมบาน

1.5.2 กลมผปฏบต (Casual Informants) ประกอบดวย ดงน 1.5.2.1 นกดนตรผบรรเลงดนตรประกอบพธกรรมของชาวผไทย 1.5.2.2 ผน าในการประกอบพธกรรม 1.5.2.3 หมอล าทมอาชพในการแสดงหมอล าหรอเคยแสดงหมอล าผไทย

1.5.3 กลมผใหขอมลทวไป (General Informants) ประกอบดวย ดงน 1.5.3.1 ผสนใจดนตรผไทย ผรวมพธกรรมตางๆ หรอ ผทมความ

สนใจในดนตรประกอบพธกรรม

2. วธด ำเนนกำรวจย การวจยเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ผวจยไดใชวธด าเนนการวจยตามขนตอนการวจย ดงตอไปน 2.1 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลในครงน ประกอบดวย 2.1.1 แบบสงเกต (Observation Form) ประกอบดวย

2.1.1.1แบบสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) ใชสงเกตวธการกระบวนการ และองคความรตาง ๆ เกยวกบการแสดงดนตรประกอบพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร

2.1.1.2แบบสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non-Participant Observation) ใชกบกลมผร และกลมผปฏบต ใชสงเกตพฤตกรรมนกแสดงดนตรประกอบพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร 2.1.2 แบบสมภาษณ (Interview Form) ม 2 แบบคอ

41

2.1.2.1 แบบสมภาษณทเปนทางการ (Formal Interview) ใชสมภาษณกลมผร กลมผปฏบต และกลมบคคลทวไป

2.1.2.2 แบบสมภาษณทไมเปนทางการ (Informal Interview) ใชสมภาษณกลมผร กลมผปฏบต และกลมบคคลทวไป เพอคนหาประเดนทนอกเหนอจากกรอบทตงไว ขอมลเกยวกบการสมภาษณ คอ ขอมลพนฐานเกยวกบวฒนธรรมทางดนตรประกอบพธกรรม

ประวตดนตร เครองดนตร วงดนตร นกดนตรและศลปนพนบาน

ขอมลเกยวกบบทเพลงดนตรประกอบพธกรรม ท านองดนตร บทรอง

2.2 การเกบรวบรวมขอมล การศกษาวจยในครงน ผวจยเกบรวบรวมขอมลโดยยดหลกขอมลทมลกษณะสอดคลองกบความมงหมายของการวจย ทก าหนดไว ซงมวธการเกบขอมลเปน 2 ลกษณะ คอ 2.2.1. การเกบรวบรวมขอมลจากเอกสารเปนการศกษาจากเอกสารทมการบนทกเอาไวหรอทมการศกษาไวในประเดนทเกยวของกบดนตรผไทย โดยท าการคนควาจาก จากหนวยงานราชการสถาบน การศกษา หนงสอ ต ารา วทยานพนธ อนเตอรเนต ประชาชน และบคคล อาท หอสมดแหงชาต สานกวทยาบรการมหาวทยาลยมหาสารคาม มหาวทยาลยขอนแกน เปนตน

2.2.2 การเกบขอมลจากภาคสนาม เปนขอมลทเกบรวบรวมไดจากพนททท าการวจยโดยวธการส ารวจจากแบบส ารวจ การสมภาษณโดยใชแบบสมภาษณทเปนทางการ (Formal Interview)และแบบสมภาษณทไมเปนทางการ (Informal Interview) แบบสงเกต(Observation) ทงแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม 2.3 การจดกระท าขอมล ผวจยไดน าขอมลจากการศกษาเอกสาร ขอมลจากงานวจยทเกยวของ และขอมลจากการบนทกรวบรวมขอมลภาคสนาม โดยจ าแนกขอมลแยกออกตามประเดนความมงหมายของการวจยทตงไว และตรวจสอบความสมบรณความถกตองอกครงหนงวาขอมลทไดมความครบถวนเพยงพอเหมาะสมพรอมแกการน าไปวเคราะหสรปผลแลวหรอไม ในกรณทขอมลทไดมามความไมสอดคลองกน หากมขอมลสวนใดไมสมบรณ ผวจยจะท าการเกบขอมลเพมเตม

42

2.4 การน าเสนอผลการวเคราะหขอมล ผวจยน าเสนอผลการวจยแบบพรรณนาวเคราะห (Descriptive Analysis)

. 42

บทท 4 บรบทดนตรพธกรรมผไทย อ ำเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

การศกษาเรองการวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ผวจยได

จดแบงหวขอเอกสาร ดงตอไปน 1.ความเปนมาอ าเภอเรณนคร

2.ประเพณและพธกรรมความเชอของชาวผไทย 3.เครองดนตรทใชในพธกรรม ความเปนมาอ าเภอเรณนคร

เมองเรณนครในอดต เมองเรณนครในอดต คอทองทอ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ในปจจบน ชาวเรณนคร สวนมากเปนชาวผไทย ซงถอวาเปนกลมชาตพนธ (Ethnic Groups) กลมหนงของชนชาตไทย ถนฐานดงเดมของชาวผไทยอยในควนสบสองจไทย แควนสบสองจไทยในอดตบางสวนอยในเขตประเทศจน บางสวนอยในเขตเวยดนาม และบางสวนอยในดนแดนลาว คอแถบเมองแถนหรอเมองเคยนเบยนฟของเวยดนามในปจจบน แควนสบสองจไทย เดมม 12 เมอง มทงผไทยด าทนยมแตงกายดวยเสอผาสด าหรอสคราม 8 เมอง และผไทยชาวทนยมแตงกายดวยเสอผาสขาวอก 4 เมอง เพราะอยใกลชดตดกบชายแดนจน รวมเปน 12 เมอง จงเรยกดนแดนแควนนวา “สบสองจไทยหรอสบสองเจาไทย” ตอมาพวกผไทยด าบางพวกนยมแตงกายดวยเสอผาทมลวดลายสแดง และมเครองประดบดวยจงเรยกวา “ผไทยแดง” อกพวกหนง ตอมาในสมยพระเจาชยเชษฐาธราชท 2 (เจาองคหลอ) แหงอาณาจกรลานชาง เวยงจนทร ซงครองราชยตงแต พ.ศ.2254 เปนตนมา ไดมหวหนาชาวผไทยผหนงมนามวา พระศรวรราช มความดความชอบไดชวยปราบกบฏในนครเวยงจนทรจนสงบราบคาบพระมหากษตรยลานชางจงยกพระราชธดาชอเจานางชอฟาใหเปนภรรยา ในกาลตอมาจงแตงตงบตรทง 4 คน อนเกดจากเจานางชอฟาและพระศรวรราชแยกชาวผไทยออกไปตงเมองขนใหม 4 เมอง คอ เมองสบเอก เมองเชยงคอ เมองวง และเมองเชโปน (ตะโปน) ขนกบนครเวยงจนทร ตอมาชาวผไทยไดแยกออกไปตงเมองพน เมองนอง เมองพอง เมองหลาน ฯลฯ ชายผไทยบางเมองกอยปะปนชนเผาพนเมองเดม เชน พวกชา กะโช กะเลง ในแขวงค ามาน แขวงสวรรณเขต ซงเปนดนแดนลาวในปจจบน (จากหนงสอลทธธรรมเนยมลาว พมพเมอ พ.ศ.2479)

. 43

จนกระทงในสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร เมอเจาอนวงศเวยงจนทรเปนกบฏตอ กรงเทพมหานคร ใน พ.ศ. 2369 เจาพระยาบดนทรเดชา (สงห สงหเสน) แมทพไทยไดยกทพขนไปปราบปรามจนสงบราบคาบแลว ตอมาไดมนโยบายทจะไมใหนครเวยงจนทรมก าลงและอ านาจขนอกในหวเมองทางฝงซายแมน าโขง (ดนแดงลาวในปจจบน) ซงเปนกลมชาตพนธตาง ๆ เชน พวกไทยด า (ลาวโซง) ผไทย ซา กะโซ กะเลง แสด ยอ โยย กะตาก กะปอง ฯลฯ ใหอพยพมาตงบานตงเมองในดนแดนทางฝงขวาแมน าโซง (ภาคอสาน) และภาคอน ๆ ในประเทศหลายครงหลายหน เชน พ.ศ.2372 ไดอพยพพวกไทยด า (ลาวโซ) ลาวพวน ไปตงบานเรอนอยในแขวง เมองลพบร เมองสระบร เมองสพรรณบร และนครไชยศร พ.ศ. 2377 พระยามหาอ ามาตย (ปอม อมาตยกล) ไดยกทพขนไปตงอยทเมองนครพนม สมทบกบกองทพเมองนครพนม เมองมกดาหาร เมองเขมรราฐ เมองอบลราชธานเมองยโสธร ยกทพขามโขงไปกวาดตอนพวกซา กะโซ กะเลง แสก ยอ และผไทยใหอพยพมาตงเมองอยในทองทเมองนครพนม เมองมกดาหาร เมองสกลนคร และเมองกาฬสนธ พ.ศ.2384 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระมหาสงครามและเจาอปราช (ตสระ) ซงเปนพระอนชาของเจาอนวงศเวยงจนทร แตยอมสวามภกดตอกรงเทพฯ มไดรวมเปนกบฏดวย เปนแมทพยกทพขนไปตงอยทเมองนครพนม แลวขามโขงยกกองทพไปกวาดตอนผคนทางฝงซายแมน าโขง พรอมดวยกองทพเมองนครพนม กาฬสนธ สกลนครหนองหาร ทาอเทน หนองคาย มกดาหาร ภเวยง เขมราฐ และอบลราชธาน มไพรพลรวม 13,000 คน ยกไปกวาดตอนผคนทเมองวง เมองพน เมองนอง เมองพอง เมองพลาน เมองจ าพอน (ชมพร) เมองเชยงฮม เมองผาบง (อยในแขวงสวรรณเขต ดนแดนลาวในปจจบน) บางเมองผคนหลบหนเขาปาไปเปนจ านวนมาก บางพวกกหลบหนเขาไปในเขตญวนกองทพไทยไดจดไฟเผาบานเรอนเพอมใหเปนกลงแกฝายญวนอก (จากพงศาวดารรชกาลท 3 ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ) ผคนทอพยพมาครงนนตอมาไดตงขนเปนเมอง เชน เมองกฉนารายณ เมองภแลนชางในเขตเมองกาฬสนธ เมองวารชภม เมองพรรณนานคม เมองกสมาลยมณฑล เมองอากาศอ านวย เมองวานรนวาส ในเขตเมองสกลนคร เมองรามราชเมองเรณนคร ในเขตเมองนครพนม เมองหนองสง ในเขตเมองมกดาหาร (จากเอกสาร ร.4 มท.เลม 3 และเอกสาร ม.2 12 หอจดหมายเหตแหงชาต) ส าหรบเมองวง อนเปนถนทอยของชาวผไทยดงเดมกอนทจะอพยพมาตงอยทางฝงขวาแมน าโขงนนไดมเจาเมองสบตอกนเรอยมาจะถงทายค าเปนเจาเมอง มบรรดาศกดเปนพระนาครตนวงษา เจาเมองวง เมอกองทพไทยยกออกไปกวาดตอนผคนเมอ พ.ศ.2384 ในสมยรชกาลท 3 พระนาครตนวงษา เจาเมองวงไดหลบหนกองทพไทยเขาไปในดนแดนญวน มไดอพยพขามโขงมาดวย คงมแตกรมการเมองชนรองๆ ลงมาพากนอพยพขามโขงมา เมอกองทพไทยกลบและบานเมองสงบราบคาบแลว พระนาครตนวงษา เจาเมองวงกรวบรวมผคนพลเมองขนใหมแลวอพยพกลบคนมาอยทเมองวงอก พระจนทรสรยวงษ (พรหม) เจาเมองมกดาหาร จงเกลยกลอมใหเจาเมองวงสวามภกดตอกรงเทพมหานครเมองวงจง

. 44

ยนยอมสงสวยใหเมองมกดาหาร ปละ 7 ต าลง 2 บาท เพอเปนสวยและราชบรรณาการตอกรงเทพมหานคร แตกยงแอบสงสวยใหแกเมองญวนอกปละ 4 ต าลง 2 บาท เชนเดยวกนเพอความอยรอดครนตอมาเมอพระนาครตนวงษา (ค า) เจาเมองมกดาหาร ใหทาวยกษบตรเจาเมองวงวาทเจาเมองวงแทน และใหเมองวงขนกบเมองมกดาหาร เมอ พ.ศ.2407 สวนเจาเมองลาดค ารว (Camls) ซงมชนเชอชาตลาวแตอยในเขตญวนกตงต าแหนงใหแกเจาเมองวงเปนภาษาญวนวาโถตเจาชง แปลวา “เจาเมอง” ขนกบแผนดนญวนเชนเดยวกน เจาเมองวงคงสงสวยใหแกฝายไทยและฝายญวนเชนเดยวกน ถงสมยรชกาลท 5 วาท พระนาครตนวงษา (ทาวยกษ) เจาเมอง ไดเดนทางมายงเมองมกดาหารเพอรบพระราชทานน าพระพพฒนงาชาง 2 กง หมอทองหนง มาสงสวยใหเมองมกดาหาร วาทพระจนทรเทพสรยวงษา (เมฆ จนทรสาขา) วาทเจาเมองมกดาหาร จะน าเอาเจาเมองวงลงไปพบพระยามหาอ ามาตย (หรน ศรเพญ) ขาหลวงใหญทเมองจ าปาศกด เจาเมองวงบอกวากลวไขทรพษ ไมยอมลงไปดวย หลงจากนนกหลบหนหายไปจากเมองวง หลบหนเขาไปอยในเขตญวน จนกระทงอกสองปตอมา คอเมอ พ.ศ.2436 เมองวงและดนแดงทางฝงซายแมน าโขงกตกเปนดนแดนอาณานคมของฝรงเศส ทางดานชาวผไทยจากเมองวงทพากนอพยพขามโขงมาในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ.2384 ไดมชาวเมองวงกลมหนง มทาวเพชรและทาวสาย เปนหวหนาพรอมดวยทาวไพนองทาวเพชร บตรพระยาเตโชเมองวง ทาวบตรและทาวอนทสาร ทงสองคนเปนพเขยทาวสาย ไดน าชาวผไทยจากเมองวงกลมหนงไปตงอยทบานบงหวายหรอดงหวาย แขวงเมองนครพนม (รวบรวมจากต านานเมองวงมล ในประชมศาวดารภาค 70 และเอกสาร ร.5 มท. เลม 38 หอจดหมายเหตแหงชาต) พ.ศ.2387 ในสมยรชกาลท 3 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยกบานบงหวายซงมนายไพ เปนหวหนา รวม 2,648 คน ตงขนเปน “เมองเรณนคร” ขนกบเมองนครพนม ใหทาวสาย เปนพระแกวโกมล เจาเมองเรณนคร ตงแตปมะโรง ฉศก.จ.ศ.1206 พ.ศ. 2387 สวนทายเพชร พทาวสาย ไดถงแกกรรมเสยกอน (จากเอกสาร ร.3 จ.ศ. 1206 เลขท 58 หอสมดแหงชาต) สมยเปนอ าเภอเรณนคร พ.ศ.2451 ทางราชการดายทตงอ าเภอเรณนครไปตงทบานธาตพนมแบงการปกครองออกเปน 9 ต าบล คอ ต.เรณนคร ต.โพนทอง อ.ธาตพนม ต.นาถอน ต.ดอนนางหงส ต.พระกลางทง ต.แสนพน ต.น าก า ต.ฝงแดง โดยแยกต าบลน าก าและต าบลฝงแดง ซงเคยขนกบเมองมกดาหาร มาขนกบอ าเภอเรณนคร และแยกต าบลนาถอนและต าบลดอนนางหงส ซงเคยขนกบเมองนครพนม มาขนกบอ าเภอเรณนครอก นายอ าเภอเรณนคร เมอยายทตงอ าเภอเรณนครไปตงทบานธาตพนมแลว แตกยงใชชอวาอ าเภอเรณนครอย มนาอ าเภอดงตอไปน

. 45

1.หลวงชาญยทธกจ (กา เตโช) ด ารงต าแหนงนายอ าเภอ พ.ศ.2450 ถง พ.ศ.2451 2.พระราชกจภกด (ดวงเกษ ศรยาวงษ) ด ารงต าแหนงนายอ าเภอ พ.ศ.2451 ถง พ.ศ. 2455

3.ชนพนมพนารกษ (เฮา พมพานนท) ด ารงต าแหนงนายอ าเภอ พ.ศ.2456 ถง พ.ศ. 2460 พ.ศ. 2460 กระทรวงมหาดไทยเปลยนชอ “อ าเภอเรณนคร” เปน “อ าเภอธาตพนม” เปลยน

ชอเมองนครพนม เปน “อ าเภอหนองบก” เปลยนชออ าเภอหนองสงเปน “อ าเภอนาแก” โดยยายทตงอ าเภอไปตงอยทบานนาแก ตามประกาศลงวนท 24 เมษายน พ.ศ.2460 (ราชกจานเบกษา พ.ศ. 2460) เมออ าเภอเรณนคร ไดเปลยนชอเปนอ าเภอธาตพนมแลว เรณนครคงมฐานะเปนเพยง “ต าบลเรณ” ขนกบอ าเภอธาตพนม นามเรณนครไดหายไปจากท าเนยบของกระทรวงมหาดไทย เปนเวลาถง 53 ป คงมแตต าบลเรณ จนกระทงถง พ.ศ. 2513 จงยกฐานะขนเปนกงอ าเภอเรณนครขนมาอก และใน พ.ศ.2518 จงยกฐานะขนเปน “อ าเภอเรณนคร” ประวตเมองเรณนคร เรณนคร เปนกลมชนชาวผไทย (คอกลมผไทยด า) ซงเปนกลมชาตพนธ (Ethnic Groups) กลมหนงของชนชาตไทยในภาคอสาน ถนฐานดงเดมของชาวผไทยอยแควนสบสองเจาไทย อยทางตอนเหนอเมองหลวงพระบาง อาณาเขต ทศเหนอ จดมณฑลฮนน าของจน ทศใต จด อาณาจกรศรสตนาคนหต (หลวงพระบาง) ทศตะวนออก จด มณฑลตงเกยของญวน ทศตะวนตก จด แควนสบสองปนนา (เมองเซยงรงของพมา) แควนสบสองจไทย มการปกครอง 12 เมอง คอ กลมผไทยด า นยมแตงกายดวยเสอผาสด า หรอสคราม ม 8 เมอง ไดแก เมองควาย เมองแถง(น านอยออยหน) เมองดง เมองมวย เมองลา เมองโมะ เมองหวด เมองชาง กลมผไทยขาว นยมแตงกายดายเสอผาสขาว ม 4 เมอง ไดแก เมองไล เมองเจยน เมองมน เมองบางตอมาไดเคลอนบายลงมาตามสายแมน าโขง ตงถนฐานบรเวณเมองวงอางค าซงเปนทอยของขาอยอาศยมากอน จงเกดกรณพพาทเรองทท ากนและแยงความเปนใหญตอกน แถมยง ถกฮอรกราน ฆาฟน เผาบานเมองชาวผไทยอยเสมอ ในสมยพระเจาชยเชษฐาธราชท 2 (จาองคหลอ) แหงอาณาจกรลานชางเวยงจนทรซงครองราชยตงแต

. 46

พ.ศ.2254 เปนตนมา มหวหนาชาวผไทยนามวา พระศรวรราช ชวยปราบกฎในนครเวยงจนทรไดรบความดความชอบ พระมหากษตรยลานชางจงยกพระราชธดา ชอวา เจานางชอฟา ใหเปนภรรยาในกาลตอมามบตร 4 คน จงใหบตรแยกชาวผไทยออกไปตงเมองขนใหม 4 เมอง คอ เมองสบเอก เชยงคอ วง เชโปน ขนกบนครเวยงจนทร ตอมาชาวผไทยไดแยกออกไปตงเปนเมองพน นอง พอง พาน ฯลฯ ชายผไทยบางเมองกอยปะปนกบกลมชนพนเมองเดมเชน ขา โล กะเลง คณเนาวรตน พงษไพบลย ไดเขยนบทรอยกรอง ในชด “เขยนแผนดน” ในหวขอวา “เสนหเรณ” เมอ 8 กรกฎาคม 2534 เวลา 20.24 – 21,20 น. เนอหาบรรยายเนนใหเหนถง มโนทศนและจนตภาพในการเคลอนยายถนฐานการสรางบานแปลงเมอง ซงถายทอดออกมาจากลลาทาร า ศลปะการเยบปกถกรอย เชอมโยงถงศลปวฒนธรรมตาง ๆ ทชาวผไทยเรณนครยงคงสบทอดอยนน ลวนเปนประวตศาสตรทเกยวพนในวถชวตและภมปญญาของบรรพบรษ ดงน “ ร าเอยร ารายเบกบายศร เบกดวงมาลมาลยดวย ขวญเอยขวญอยคเคยงกาย ชมชนหญงชายชาวเรณ เบงโขงขามโขงลงขวงขาว หนมสาวส าเรงส าราญอย แบงเหยาปายางถากถางภ เปนอเปนขาว ชาวเมองเว ลมเหลาปาหวายสายบอแก ปตายาแมไมหางเห สบสาวแสนสวยชวยถายเท สบเสนหเรณ ผไทยงาม แพรวา ผาขาว น าเงนเขม สอดเขมดายรอยคอยกาวขาม ขามน า ขามดน สรางถนคาม สรางความมเสนห....เรณนคร ผไทย เคลอนยายขามแมน าโขงสอาณาจกรไทยครงแรกโดยการกวาดตอนในสมยกรงธนบร พ.ศ.2322 คอ กลมลาวทรงด า ไดไปตงบานเรอนอยจงหวดเพชรบร และสมยรชกาลท 1 พ.ศ.2335 ไดอพยพกวาดตอนลาวทรงด า ลาวพวน ผไทย ใหตงบานเรอนอย จงหวดเพชรบร ภาคกลางบางสวน และจงหวดกาฬสนธ นครพนม สกลนคร ในสมยรชกาลท 31 แหงกรงรตนโกสนทร พ.ศ.2369 เจาอนวงศเวยงจนทรเปนกบฏตอไทย จงทรงโปรดเกลาฯ ให เจาพระยาบดนทรเดชา (สงห สงหเสน) เปนแมทพยกก าลงไปปราบจนสงบและมนโยบายไมใหนครเวยงจนทนมก าลงและอ านาจ จงใหกวาดตอนกลมชนเผาตาง ๆ เขามาสประเทศไทยเปนหลายครง พ.ศ.2372 อพยพไทยด า (ลาวโซง) ลาวพวน ใหไปตงบานเรอนอยแขวงเมอง ลพบร สระบร สพรรณบร นครไชยศร พ.ศ.2377 พระยามหาอมาตย (ปอม อมาตยกล) ไดเกณฑกองทพเมองนครพนม มกดาหาร เขมราฐ อบลราชธาน ยโสธร ยกทกขามแมน าโขงไปกวาดตอนกลมชาวขา โล แสก ยอ ผไทย ใหอพยพมาตงบานเรอนอยนครพนมมกดาหาร สกลนคร กาฬสนธ

. 47

พ.ศ.2384 ทรงโปรดเกลาฯ ใหพระมหาสงครามและเจาอปราช (ตสสะ) ซงเปนพระอนชาของเจาอนวงศเวยงจนทรแตมาสวามภกดตอไทย ยกกองทพหวเมองคอนครพนม มกดาหาร หนองหาร หนองคาย ภเวยง เขมราฐ แยกเปน 4 ทาง ไปตเมองวงเมองตะโปน เมองพน เมองเชยงฮม เมองผาบง บางคนหลบหนเขาปาบางคนหลบหนเขาญวน ไดกวาดตอนผคนอพยพมาใหตงบานเรอนอยท เมองกฉนารายณ อากาศอ านวยวานรนวาส เขตพนทเมองสกลนคร เมองรามราช เขตพนทเมองนครพนม เมองหนองสงเขตพนทเมองมกดาหาร พ.ศ.2384 ผไทยเมองวง อพยพขาแมน าโขงมาสแผนดนไทย น าโดย ทาวเพชร ทาวสาย ทาวไพ สามพนอง เปนบตรพญาเตโช (ตนตระกลเตโช) พรอมดวย ทายบตร ทาวอนทสาร ทง 2 คนนเปน ลกเขยของพญาเตโช ไดน าชาวผไทยจากเมองวงตอเรอลอยแพขามแมน าโขงขนฝงไทยทบานพระกลางทา (เขตอ าเภอธาตพนมปจจบน) และไดขนไปกราบนมสการพระภกษทาเจาส านกธาตพนม ทานไดแนะน าใหไปตงบานเรอนทดงหวาย แขวงเมองนครพนม โดยใหควาญชางชอ บกเอก เปนผน าทาง เมอตงถนฐานทอยแลว เรยกชอทตงวา “เมองเว” (เมองเว หรอ เว ค านเปนภาษาผไทย หมายถง วกไปวนมา เปนชอเดมของอ าเภอเรณนคร) พ.ศ.2387 รชกาลท 3 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยกบานดงหวาย (บงหวาย) ซงมไพรพลจ านวน 2,648 คน ตงขนเปนเมอง “เรณนคร” ตรงกบปมะโรง ฉศก จ.ศ. 1200 สวนทาวเพชร ไดถงแกกรรมเสยกอนจงให ทาวสาย ด ารงต าแหนงพระแกวโกมล คนแรก

ล าดบพระแกวโกมลปกครองเมองเรณนคร ล าดบท 1 พระแกวโกมล (สาย) ตนตระกลเตโช พ.ศ. 2387-2405 รวม 18 ป ล าดบท 2 พระแกวโกมล (ไพ) ตนตระกลเตโช พ.ศ. 2406-2430 รวม 24 ป ล าดบท 3 พระแกวโกมล (สงห) บตรทายอนทสาร (เขยพญาเตโช) ตนตระกลอนทรตยะและ โกพลรตน พ.ศ.2431-2437 รวม 6 ป ล าดบท 4 พระแกวโกมล (พมมะสอน เตโช) บตรพระแกวโกมล (ไพ) พ.ศ.2438-2439 รวม 1 ป ล าดบท 5 พระแกวโกมล (เหมน โกพลรตน) พ.ศ.2440-2446 รวม 6ป พ.ศ.2441 (ร.ศ.117) รชกาลท 5 ไดทรงประกาศยกเลกการปกครองตามธรรมเนยม โบราณทมต าแหนงเจาเมอง อปฮาด ราชวงศ ราชบตร ใหเปลยนเปนคณะกรรมการเมอง มต าแหนง ตางๆ และจ าไดรบพระราชทานเงนเดอนเปนครงแรก ดงน

พระแกวโกมล (เหมน โกพลรตน) ด ารงต าแหนง ผวาราชการเมอง หลวงพหลพลเหยมหาญ (กง) ปลดเมอง หลวงชาญยทธกจ (กา เตโช) ยกบตรเมอง ชนพนจยทธกรรม (ตม) ผชวยราชการเมอง

. 48

ชนราชกจ (ด า) มหาดไทยเมอง -วาง- ศาลเมอง ชนศรจางวาง (หมน) นครบาลเมอง ชนไชยจางวาง (บศด) คลงเมอง ชนนคร (สน) โยธาเมอง พ.ศ. 2443 เปลยนหวเมอง เปนมณฑล พ.ศ. 2446 เปลยนมณฑล เปนบรเวณ แบงการปกครอง เปนเมอง อ าเภอ ต าบล หมบาน เรณนครจงเปนอ าเภอหนงของเมองนครพนม มหลวงชาญยทธกจ (กา เตโช) เปนนายอ าเภอ คนแรก พ.ศ.2451 ทางราชการใหยายอ าเภอไปตงทบานธาตพนม แตยงเรยกวา อ าเภอ เรณนคร มหลวงชาญยทธกจ (กาเตโช) เปนนายอ าเภอ พ.ศ.2460 ทางราชการใหยบอ าเภอเรณนคร เปนต าบลไปขนกบอ าเภอธาตพนมค าวา เรณนคร ไดหายไปจากท าเนยบกระทรวงมหาดไทยในฐานอ าเภอ นานถง 53 ป พ.ศ.2513 จงยกฐานะเปน กงอ าเภอเรณนคร พ.ศ.2518 จงยกฐานะเปน อ าเภอเรณนคร ขนกบจงหวดนครพนม

ลกษณะภมประเทศและสถานทส าคญอ าเภอเรณนคร มพนท 257.76 ตารางกโลเมตร แบงการปกครองออกเปน 8 ต าบล จ านวนประชากร ประมาณ 43,810 คน

อาณาเขต ทศเหนอ จดพนทอ าเภอปลาปาก อ าเภอธาตพนม ทศใต จดพนทอ าเภอธาตพนม อ าเภอนาแก ทศตะวนออก จดพนทอ าเภอธาตพนม ทศตะวนตก จดพนทอ าเภอนาแก อ าเภอปลาปาก ระยะทางหางจากจงหวดนครพนม 51 กโลเมตร โดยใชทางหลวงหมายเลข 212 ถงหลกกโลเมตรท 44 แยกถนนเขาสอ าเภอเรณนคร ระยะทาง 7 กโลเมตร ประชากร เปนกลมชนพนเมองผไทย ซงมความเชอมนในความเปนเปนไทย ใชภาษาในการตดตอสอสาร ในชวตประจ าวนเปนภาษาทองถนผไทย ส าเนยงพดจะเพยนเสยงสระตาง ๆ เชน

. 49

เพนเสยงสระเออ ไปไหน ไปเผอ, ไปสเลอ กลบ เมอ เรอน เฮอน ใต เตอ อาชพของประชากร - ท านา, ทอผา - คาขาย จะท าสนคาทผลตในทองถนในตระเวนตางจงหวด เปนอาชพทสบทอดมาแตโบราณเรยกวา “นายฮอย” จากพระชานพนธเรองเทยวในตาง ๆ ของสมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพบนทกไววา “เมอวนท 18 มกราคม พ.ศ.2449 เวลาย ารงออกจากทพกบานนาลาด....ระยะทาง 285 เสน ถงเมองเรณนคร เวลาเชา 2 โมง 20 นาม มราษฎรชายหญงมารบเปนอนมาก สงเกตดผคนแตงตวสะอาด เรยบรอยดกวาทกแหงทไดผานมาแลว.... ชาวบานมฝมอทอผากบการผสมโคกระบอไปขายเมองมรแมน ผานไปถงมณฑลเพชรบรณ ขากลบจะซอผา สนคาจากมรแมนมาขายทน” - รบราชการ และท างานเอกชน เชน บรษท หางราน แตทนาสงเกต คอ ชายเรณนคร จะไมชอบท างานรบจางเปนคนใชไมชอบท างานตามโรงงาน (แบบฉนทนา) โดยภาพรวมแลว ชาวผไทยเรณนคร จะมวถชวตทรจก เลอก-รบ-ปรบ สงแวดลอมใหม ๆ เขามาปรบปรงใชในชวตประจ าวนของสงคมชมชนได คอนขางจะละเมยดละไม คอ เลอกรบสงใหมแตยงคงรกษาวถชวตแบบดงเดมไวอยางเหนยวแนน มผกลาวถงชาวเรณนครวา เปน ผไทยผด ค านคงไมผดจากความเปนจรง ถาทานไดไปสมผส.... เรณนคร.... ดวยตนเองแลวทานจะรสกออนซอนมากขน สถานทส าคญ

อ าเภอเรณนคร มสถานทส าคญ ดงนคอ 1. วดธาตเรณ เดมชอวา วดกลาง มองคพระธาตเรณ ทสวยงามเปนลกษณะรปทรงสเหลยม รปแบบจ าลอง

มาจากองคพระธาตพนม สราง เมอ พ.ศ.2460 สง 35 เมตร กวาง 8.37 เมตร โดยพระครอนทรและพระครสงฆ พรอมดวยขนสฤษดเรณ ขนเรณนตกรณขนโพนทองธรรมราษฎรณ ไดเชญชาวเรณนคร รวมบรจาคทรพยกอสราง ไดชางมาจากอ าเภอทาอเทน ชอ เมา ค าวงษา การกอสรางแลวเสรจ พ.ศ.2461 ยงไมทนฉลองสมโภชฟากผาองคพระธาตพงทลาย จงเรมสรางใหมครงท 2 แลวเสรจ พ.ศ.2463 มงานสมโภชก าหนดเปนประเพณคอ วนขน 11 ค า – ขน 15 ค า เดอน 4 ทก ๆ ป ภายในองคพระธาต บรรจเครองใชประจ าต าแหนงพระแกวโกมล พระไตรปฏก พระพทธรปทองค า และเมอวนท 15 มนาคม

. 50

พ.ศ.2519 เจาคณะจงหวดนครพนม ไดน าองคพระสารรกธาตของพระอรหนต มาบรรจทชนกลางดานทศเหนอขององคพระธาตเรณ นอกจากนนทวดยงมพระพทธรปชอ พระองคแสน น าหนก 10 หมน (120 กโลกรม) เปนพระพทธรปคบานคเมอง ศกดสทธยงนก สรางขนเมอใดไมปรากฏหลกฐาน 2. พระธาตเรณ

สรางจ าลองจากองคพระธาตพนมองคเดม สรางดวยอฐถอปนมรปลกษณะ 4 เหลยม สงวดจากพนฐานขนไปถงยอดฉตร 35 เมตร ความใหญทง 4 ดาน กวางดานละ 8.37 เมตร มซมประตทง 4 ดาน ขางในเปนโพรงไดบรรจไวซงสงของส าคญตาง ๆ เชน พระไตรปฎก พระพทธรปทองค าพระพทธรปเงน ทองและแกว ตลอดเพชรนลจนดาหนองาและเครองกกธภณฑอนเปนของพระยาและเจาเมอง เมอวนเพญเดอน 3 ของทก ๆ ป นบตงแตไดสรางองคพระธาตเรณขนแลวประชาชนชาวต าบลแสนพนตางกไดพรอมกนน าขาเปลอกขาวสาร และปจจยไทยทานตาง ๆ ตามก าลงของตนมาถวายเปนพทธบชาองคพระธาตเรณเปนประจ าทก ๆ ป เชนเดยวกบการท าสกการะองคพระธาตพนม ประจ าทกปทกประการ ซงการสกการบชาดงกลาวนเรยกกนวา บชาพชภาคพระธาตประจ าป ซงถอวาไดบญกศลมาก ตอมาประมาณป พ.ศ. 2486 – 2487 เปนตนมาจนถงทกวนน เจาอาวาสวดพรอมดวยกรรมการวด ไดประชมตกลงกนจดใหมงานนมสการสมโภชเปนงานเทศกาลประจ าป โดยเปลยนก าหนดวนงานจากวนเพญเดอน 3 มาเปนวนเพญเดอน 4 ซงเรมงานในวนขน 11 ค า ถงวนขน 15 ค า เดอน 4 ของทกป และทก ๆ ป กปรากฏวาประชาชนจากหมบาน ต าบล อ าเภอและจงหวดตาง ๆในประเทศไทย ไปรวมท าบญกนเปนจ านวนมาก

. 51

3.ตลาดผาพนเมอง เปนศนยกลางในการจ าหนายผลผลตของประชาชน ไดแก เครองจกสาน ผาพนเมอง เสอผา

ส าเรจรป ของทระลก จะอยโดยรอบบรเวณวดธาตเรณ มรานคาของชมชนและในลานวด 4.หอปถลา ตงอยทายเมองเรณนคร ดานทศตะวนตก รมหวยหลวง อนเปนล าน าทแยกสายมาจากหวยบอ

แกหางจากวดปจฉมาวาสประมาณ 1 กโลเมตร “ปถลา” คอ วญญาณบรรพบรษของชาวผไทย มผเลาสบตอกนมาวา “ปถลาเปนนกรบและเปนหวหนาชายเมองวง ไดท าการ ตอสกบญวนทเปนศตรคอยรกรานชาวผไทยชนะอยเสมอตอมาเสยทญวนถกญวนจบตวไดแลวใสแครหามไปเมองญวน ปถลาไดสงเสยลกหลานชาวผไทยวา ถาประสงคจะใหทานชวยในกจการใด ๆ หรอถาลกหลานไปตงบานเรอนอย ณ ทใดใหตงศาลใหทานทานแลวเซนไหวปละครง เวลาตองการความชวยเหลอ ใหลกหลานจดธปเทยนบอกกลาว แมอยในทอตคดกใหยกมอขนเหนอศรษะแลวอธฐาน ทานจะชวยเหลอทกคนตอมาชาวญวนไดฆาทาน ชาวผไทยไดสรางศาลใหเรยกวา หอปถลา”

. 52

5. หวยวงแข (จระเข) หวยวงแข อยทางทศใตของเมองเรณนคร เปนล าหวยทเชอมตอกบหวยสายบอแก เปน สถานท

มทศนยภาพทสวยงาม แหงหนงของเรณนคร รมหวยทงสองฝายจะมเนนดนสง (ชายผไทย เรยกวาโพน) ตรงเนนดนสงนนเชอกนวา เปนทสรางบานแปงเมองของคนโบราณ มการขดพบพระโบราณและขาวของเครองใชตาง ๆ ของคนโบราณ ใจกลางของล าหวยจะมความลกมาก เลากนวา สมยกอนมจระเขชกชม แตปจจบนวาเปนสถานทพกผอนหยอนใจแหงหนง โดยเฉพาะ....ไปนงชม “พระอาทตยลบทวไม รมฝงหวยวงแข จะไดบรรยากาศทเปนอมตะอยางยง”.... ประเพณและพธกรรมควำมเชอของชาวผไทย ประเพณชาวผไทย ชาวผไทยเรณนคร จะมขนบธรรมเนยมประเพณเปนของตนเองโดยเฉพาะ

ทยดถอปฏบตกนมาชานานตงแตสมยปยาตายาย จนถงปจจบน

1.ประเพณกนดอง

กนดอง เปนภาษาผไทย แปลวา การแตงงาน หญงชายเมอรกใครชอบพอตอกนแลว หาก

ตองการจะแตงงานจะปฏบตดงน

1. ฝายชายจดหาลาม (ผใหญ) ไปสขอกบ ลงตาพาขาว โดยฝายหญงเตรยมอปกรณ

- ขนดอกไม ธปเทยน 1 ค

- เหลา 1 ขวด

- เงน 10 บาท (ปจจบนอาจเปลยนแปลง

- ของฝากและของหมาย

2. การสขอตกลง กนได จะมการมอบองหมาย และสบของฝาก ทฝายชายมอบให ฝายหญง

แจกหญงพนองทมารวมในพธ

ของหมาย – กะหยงสานดวยไมใผลวดลายสวยงาม (เอาไวใหคบาวสาวไปไรนา) ใสผาขาว 1

วา (ไวเปนผาออมเวลาลกเกดตองเอาผานรองรบ) หมาก 8 พล 8 ท าเปนตบ ๆ

ของฝาก – เปนไมขดไฟคนละกลก หรออาจเปนเงนคนละ 1 บาท ,10 บาท ,10 บาท (แลวแต

ฝายชายจะจดให)

. 53

3. วนแตงาน แหเจาบาวไปบานเจาสาว เพอผกแขนบายศรสขวญ

ขบวนแห – เจาบาว เพอเจาบาวกางรมใหเจาบาว

- พานบายศร 1 พาน (ผถอ 1 ค พานบายศร เลอกจากผทมครอบครวสมบรณ ไมเลนการ

พนน ไมเจาชสสาย)

- พานขนหมาก และทองหมน

- ไกตม 1 ตว เหลา 1 ขวด เงน 10 บาท (อปกรณลาม)

- อปกรณเครองนอนอยางละ 1 ชน เชน เสอ ทนอน ผาหม หมอน

- ตดตามดวยขบวนญาตพนอง

ขนตอนในพธแตงงาน

1. ขบวนเจาบาวถงบานฝายสาว จะผานประตเงน ประตทอง นองสาวฝายหญงจะใชน าอบ

น าหอมทเตรยมลางลางเทาเจาบาว แลวจงเจาบาวสงใหผใหญในพธ

2. ฝายหญงจะจงเจาสาวออกจากหองหอมานงใกลฝายชาย ตรงทวางพานบายศร

3. ลาม น าไกตม 1 ตว เหลา 1 ขวด เงน 10 บาท ไปขอใหลงตาเฆยนเขย (สอน) กอน ถาเขย

รบค าเฆยนได จงยอมใหหมอสตรท าพธสตรขวญและผกแขนบายศร

4. ลงตาฝายหญงจะเฆยนเขย มขอควรปฏบตอย 14 ขอ เรยกวา คอง 14 ของเขย

5. พธผกแขนค บาว –สาว

6. ปอนไขขวญ

7. ฟายเหลา เปนพธปกเปาเคราะหกรรมทมารงควาญในราศและ อวยพรค บาวสาว

8. คบาวสาว น าของสมมา (รบไหว) ญาตฝายชายและลาม ญาตฝายชายจะรบไหว และมอบ

เงน ทอง ใหคบาวสาวเปนเงนกนถงและทนในการตงตว

9. จงแขนคบาวสาวเขาหองหอ โดยญาตผใหญฝายชาย –หญง

10. พธกรรมหลงจากนน คอ

- บายศรลงตาพาขาวฝายหญง

- เลยงเขยฝายหญงทมาชวยภาระงานตาง ๆ

. 54

- สขวญลามทง 2 ฝาย มไกตม 1 ตว เสอ หมอน เงนฝายละ 6 บาท

- ตานนาง คอ พธทขอเอาเจาสาวไปอยบานฝายชาย มพาขาว 4 พาเงน 4 บาท

4. พธเฆยนเขย

มเรองเลาสบกนมาวา ชาวผไทย ไดพธกรรมนมาจากวรรณคดอสาน เรอง สงขศลปชย

ตอนยกษกมภณฑลกลอบเอานางสมณฑาไปสสมโดยพลการทาวศลปชย ทาวสโหและทาว

สงขทอง ไปรบเอานางสมณฑาคนมา ยกษกมภณฑจงมาขอขมาและแตงงานโดยยอมเปน

เขยทด ญาต ๆ ฝายนางสมณฑา จงก าหนดกตกาการเฆยนเขยเอาไว ชาวผไทยจงยดถอ

เปนประเพณสบตอมาเปนส านวนภาษาผไทย

ค าเฆยนเขย

1. เอาเมไปแลว มเหอตตางพรา หาตางเสม หลงต หส ขทาลาน มเหอเอาแบบเมควาย ฮบได

เบาะ (ฝายชาย หรอลามฝายชายจะตอบ) จาว จาว ฮบไดอาญาเอย

2. มเหอคาเหอนาย ขายเมอหนา จายเหอขา คาเหอแกว อยไดเบาะ (ลามตอบ) จาว จาว (ไป

ทกขอ)

3. มเหอคบคนจร นอนมน สบฝนกนกญชา กนเบ แทงโป ฮบไดเบาะ

4. มเหอโตะลง โตะตา กนเหลาบายาเมา เวาค าแขง แทงความอนมแมนมเหอขมนอง นา

กะพานองเม เซเซอแมเฒาแมยาย ฮบไดเบาะ

5. มเหอขมโหตง ขนงดหฮบ เดกทอกอย นอยทอท ลลงหลานตา มเหอเวามงก หนโกง เหอ

ฮองวาเจาวาขอย ขะนอยและอายญา มเหอดาสบหสแม

6. สามมอเหอเบงเฮอนหนา หามอเหอเบงเฮอนหลง หยาฮาด เฮอนโฮ ชางฮาย ควายญะ ไม

กะซะหนามสนอองเหอหาน วานเหอซอย

7. ฮนเฮอนลง เฮอนตา เฮอนพอเฒา มเหอตะเตวลอยชายเวนแสงกลา วาเสงแขงคคะตะลาง

ปางเปงเทงเฮอนบอนหย าเหอหย า บอนเกงเหอเกง

8. ลงน ามเหอเอดกนฟ จกฮมเหอแหนสน แหนสนเหอเอาไมตอสดฮอเหอเอาไม ตามตกแหแซ

มอง คานซางเซอเฮอน ไดปลเหอกนแตไส ไดไกเหกนแตตน ไดนกคมเหอเอามาหาพอ ได

นกตอเหอเอามาหาเฮอน กนซมเหอลบคา กนปลามเหอลบแคงแบงเฮอนนอยฮนไปเฮอน

ใหญ กะมท แบงใหญมาเฮอนนอย ทฮตลงตา

. 55

9. ชางอาย ควายญะ ไมกะชะ หนามสน หนาแขงเหอเอาเอดหนฝน ตนโตเหอเอาเอดคนเชอ

10. เชอไปเมงฮอมเหอเวาไกล เชอไปเมงไทมเหอเวาคาน

11. ไปเหอลา มาเหอคอบ ม เหออายหน ดอย สามมอนอนปา หามอนอนเฮอน นกะผดอตลง

ตา

12. มเหอหามหนายกายลาม ลามศรวไหว ชทางเอาะเบาะทางไป เปนผปแปงแตงตง เหอเปน

พอเปนแมหลกเสเมโท

13. ไดมานกเงนลาด บาดเงนแดง ครฑแสงแมงคา ครฑนอยแกว แกวนอยมงคณ ดาบโดงด

กระบโดงคมครฑหอยแกว แหวหมตน จนทะคาต แขงคนกะดนผเอามาแตเฮอนหลง ญง

เฮอนเกา เหอมาแจงเนอตบผามปะร าเชอ ขนมแจงมนตกเฮเสไปมนละญะแกเฮาเจาขอยเม

อหนา

14. ลมพดมาหญาพดตอง นกเคาเหน นกกะเตนฮ เหนหญงนอนหงาย ชายนอนคว า อนนกะม

เหอหามดตดโต

เหอจบถามเอาน าปะมนเสกอน อนนเหอเอาไวแกเจาขนมลนายพจารณา ปรบเหมอเซอโทษ ขนผดฮ

ตลงคองตา ละไดไหมเงนฮอยน าหกกบควายโตหนงดาย อาญาลามเอย

สรป ฮตปคองพอ ฮตญอคองผไทย มเหอทมเซอฟะ ละเซอดน มเหอสบเสตอ หอเสเลม สบ

ฮอยตา วาฮอย ป ฮตแตปมเหออยา ฮตแตหยามเหอเส อตขา ขามไดไลอตผไทย ผไทยมไดปะ อาญา

ลามเอย

1. ประเพณการตอนรบแขก

ชาวผไทย อธยาศยน าใจโอบออมอารย เมอมแขกตางบานตางเมองมาเยยมเหยาเนาเรอน

จะตอนรบดวยน าใจไมตรมไดเสแสรง มค ากลาวสอนลกหลานอยวา “เพนมาเยอมฮอดเฮอน ฮอดซาน

เหอตอนรบขบสมขาดมเหอเกดน ขาวปลาอาหาร เหลาไห ไกโต ขวชาง ขวมา” ถาแขกมาพกคางอาง

แรมทบานจะจดหองนอนใหโดยอทศหองลกสาวหรอลกชายใหแขกไดพกเปนการสวนตว ทหลบทนอน

หมอน มงใหมเอยม สงเกตไวบานแตละหลงจะมตเกบ ผาหม หมอนใหม ๆ เอาไวรบแขก

. 56

พธบายศรสขวญ

เปนพธมงคลจะแทรกอยในพธอน ๆ แทบทกอยาง เชน แตงงาน ขนบานใหม บวชนาค รบขวญ

ลกทเกดใหม เจบปวย และในการตอนรบแขกทมาเยยมแบบเปนพธการกจะจดการบายศรสขวญให

อปกรณประกอบดวย

- พานบายศรเยบดวยใบตอง

- ประดบดวยดอกรก ดอกดาวเรอง

- ดายผกแขน ขนม ขาวตม ไขไก

ไก 1 ตว เหลาโรง 1 ขวด

- ผสตรขวญ เรยกวา “หมอสตรขวญ”

คณเนวรตน พงษไพบลย ไดเขยนบรรยายอยางละเอยดในคอลมน “ขนธรรมาสน” หนงสอ

นตยสารขาวพเศษ ฉบบเดอนธนวาคม 2531 หนา 56 วา “วนทน าทวมใตนน ผมอยทเรณนคร จงหวด

นครพนม คนจะจากทางโรงเรยนเรณนครวทยานกลจดพธบายศรสขวญ มเลยงขนโตก ซงรวมไปถง

“การดดอ” เหลาไห ฟอนบายศร และฟอนผไทย อนงดงาม ทเบยงหนาเขาตงพานบายศรทประดษฐ

ดวยกระทงใบตอง ดอกไมดายขวญ มหมอขวญมาขบเชญเทวดาและเชญขวญ จากนนจงผกดายสาย

. 57

ขวญพนขอมอ....เวลาผกดานสายขวญน ผผกคอผอย จะผกใหกบผมาเยอน กอนผกดายเขาจะกวาดดาย

จากขอมอออกแลววา “รายกวาดหน” แลวกวาดดายจากปลายมอสขอมอแลววา “ดกวาดเขา” ท าซ า

ๆ 3 ครง แลวจะผกดายกบขอมอ พรอมกบกลาววา “ขวญเจามารวม” แลวอวยพรใหมความสขเจรญ

ดวยสงทปรารถนาตามแตผผกจะพดจากวาวอนถอเปนโอกาสใหไดพดกนเปนสวนตวเปนการเฉพาะ ใคร

อยากสงความนยหรอใกลชดกนกมโอกาสตอนน ประเพณนดนก เปนการตอนรบขบสระหวาง ผเหยากบ

ผเยอนทสนทแนบแนนจรง ๆ พวกเราทไปดวยกลบมายงพดถง ฝนถงชาวเรณนคร ทไดรวมตอนรบใน

คนนนกนอยเสมอ

2. ประเพณการเหยา

การเหยา เปนพธกรรมความเชอในการนบถอผเปนการเสยงทาย เมอมการเจบปวย ของคนในครอบครวกเชอวาเปนการกระท าของผ หรอ ผดผ จงตองท าพธเหยา เพอ “แกผ” วาผเจบปวยนผดผ ดวยสาเหตใด ผตองการใหท าอะไร จะไดปฏบตตาม เชอวาเมอท าการแกผแลวอาการเจบปวยกจะหายตามปกต

. 58

อปกรณ

- คาคายขวญ (คายกคร) 12 บาท (ปจจบนอาจเปลยนแปลง)

- เสอ ผาของคนปวย

- แพรวา 1 ผน (หลงพธแลวมอบใหหมอเหยา)

- กระทง 9 หอง เยบดวยใบตองเปนสเหลยม เอาไมไผเหลาแลวมาปกกนหองใหได 9 หอง

ใชดายสขาวผกโยง

- พานทองเหลอง ใสขาวสาร ไขไก 2 ฟอง ดาบ หรอ งาว

ผท าพธเหยา เรยกวา หมอเหยา จะท าพธเซนผ ตดตอสอสารกบผ โดยวธการรอง ร า

ประกอบดนตรประเภท แคน ค ารองนนเชอวาเปนค าบอกของผทจะถายเชอมโยงถงผปวย ผทมาเขาทรง

หมอเหยา ไดแก ผหวนา ผปยาตายาย ผไท ผมนต ผฟา ผบรรพบรษ แลวแตคนเลยงผ จะบอกไว คนคม

หรอเลยงผ เรยกวา “แมเมอง” ในปหนง ๆ ลกเมอง (หมอเหยา) จะท าการคารวะแมเมอง 1 ครง

เรยกวา “พธเลยงผของหมอเหยา” ปจจบนพบวาดนตรประกอบเปลยนไปจากเดม มการน าเคองดนตร

สมยใหมมารวมในการบรรเลง

. 59

ประเภทของการประกอบพธกรรมเหยา

1. การเหยาเพอคมผออก เนองจากผปวยมความเชอวาการเจบปวยทเกดขนนน เกดจากการ

กระท าของผหรอวญญาณท าใหเกดการเจบปวย ซงจะตองมการเสยงทายจากหมอเหยาท าพธ

คมผออกจากการรายร าของหมอเหยาประกอบกบดนตรทใชแคนเปนเครองดนตร

2. เหยาเพอใหขวญและก าลงใจ เหยาตออาย เหยาเพอชวต เหยาแกบน เพอความเปนสร

มงคลแกชวต ครอบครวญาตพนอง วงศตระกล ในชวงเทศกาลงานส าคญ ๆ ของหมบานชมชน

หรอฤดกาลท าการเกษตรกรรมเพอใหไดผลผลตมความอดมสมบรณตามทคาดหวง

3. เหยาเพอเลยงผ เพอเลยงขอบคณผบรรพบรษในรอบป ซงพธการเหยาแบบนจะกระท า

เพยงปละครงเทานนในชวงเดอนเมษายนถงเดอนมถนายนเทานน เพอขอขมาและสกการะผท

ชวยปกปองคมครองชมชนใหปกตสขไมมเรองอนใดทท าใหเกดภยพบตหรออนตรายแกผคนใน

ชมชนผไทย

4. การเหยาในงานบญประจ าป สวนมากกระท าพธกรรมในงานบญผะเหวตเทานน โดยมการ

เหยาปละครงเทานนกระท าตดตอกนทก ๆ ป ครบ ๓ ป แลวจะเวนชวงของการประกอบพธ

เหยาในงานบญประจ าปน ๑ ป แลวจงกลบมาท าพธกรรมอกครงเวยนแบบนไปเรอย ๆ

. 60

3.ประเพณเลยงปถลา

ตามทกลาวไวแลววา ปถลา คอ วญญาณของบรรพบรษชาวผไทย ทยงคงปกปองดแล คอย

ใหความชวยเหลอชาวผไทยในการกระท ากจใดๆ ทกอยาง ถาใครยกมอไหวรองขอใหปชวยเหลอ จะตอง

แกบนตามทบอกกลาวไว ถาบอกวาจะเลยงววเปนตว กตองปฏบตตามนน ถาบอกวาจะเลยง พาขาว

แดงพาแกงฮง (เลยงธรรมดา โดยใชเนอววมาท า) กตองเลยงตามนน

ในทก ๆ ป ชาวผไทยทงเมองเรณนคร จะรวมใจกนเลยงปถลาในวนขน 6 ค า เดอน 6 จะเลยง

ดวยววกตวกไดแลวแตลกหลานจะศรทธา ล ามมหรสพคบงนตลอดวนตลอดคน

อปกรณถวายป

เนอวว อาหารพาขาวแดง พาแกงฮง ท าจากเนอวว เหลาโรง (สราขาว) บหร ดอกไม ธปเทยน

อยางละ 1 ค ผท าพธถวายเครองเซนป เรยกวา เจาจ า

ชาวผไทยเมองเว มความเชอวาตนเองเปนหลานป เมอจะท าสงจะมความเชอมนวามปคอยให

ความคมครองปองกนใหปลอดภยอยเสมอ ฉะนนเวลาเดนทางไปไหน เมอถงทหมายแลวจะตองถวาย

เหลาใหป โดยการนเหลาเทลงดนยงถวายเครองเซนปใหครบตามทกลาวบนไว

ค าถวาย “สาธได เจาผขาฟามงเมง ขานอยนาย.... มาคลกเขาไหวใตเทนนบบดน ไดสมนก

สมหวงแลว ไดมามอบสตวอยดนกนหญา สตวโงโตเลง มามอบเหอผขาแลว โหกายฮาง หางกายโฮ พา

ขาวแดงพาแกงฮง มอหนามเหอเวายง มอหลงมเหอเวามแลวได ขอเหอเจาผขาชทางเอาะเบาะทงไป ห

เขามหวาตาเขามแจง เหอเจาผหหวาตาแจงปะหย าเขดชทางเอาะเบาะทาง เหอเขาได ความสข ความ

เจรญ ยศแฮงแสงกวาง ไปทางเลออายญาถามหา พญาถามฮกได

เจากกซานบานเมงทย เจาแสนแวนอยแดนผาโม ผไปนขามาน าแขง เชญมากน พรอมพบกนได

สผสตนได....”

. 61

ความเชอของชาวเมองเว

ชาวเมองเว มลทธความเชอ คอ นบถอผ นอกจากจะมการนบถอศาสนาพทธ การนบถอผ

ยงคงฝงอยในสายเลอกมาจนถงปจจบนน

1. ความเชอวาดวยการถอผ

การนบถอผของชาวผไทย ไดยดถอปฏบตมาตงแตเมอครงทอยในเมองเดยนเบยน-ฟ พอจะ

แบงแยกออก

ไดเปน 2 ชนดดงน

1.1 การนบถอผเชอ เปนการนบถอผบรรพบรษทลวงลบไปแลว แตละเชอสายจะมพธเซนไหว

เกยวกบของแกบนทแตกตางกน อาจะเปนวว หม เปด ไก เหลา หรอของหวานกไดแลวแตผเชอสายของ

ตนเอง

1.2 การนบถอผเรอน กสบเนองมาจากผเชอ โดยผทเปนหวครอบครวจะท าพธรบผใหขนไปอย

บนบาน (ชายผไทยเรยกวา การกลาวเอาผ) เพอคมครองทกคนทอาศยอยภายในบาน โดยเฉพาะชาวผ

ไทยมความเชอนบถอผมาใชในการรกษาคนปวยโดยจะหาหมอมาอานมนต 1 คน และคนเปาปไมเฮยะ

1 คน เพอเชญผเรอนใหมาชวยรกษาคนปวยและขบไลผปาออกไป

ตอมาเมอชาวผไทยอพยพเขาไปอยทเมองวง แขวงเวยงจนทร กไดน าเอาการนบถอผมายดถอ

ปฏบตอยเชนเดม จนเกดเปนประเพณการเหยาทสบเนองมา แตการนบถอผและความเชอถอในการ

เสยงทาย เมอมการเจบปวยกเชอวาเปนการกระท าของผ จงตองท าพธเหยาเพอแกผ วาผเจบปวยนผดผ

ดวยสาเหตใด ผตองการใหท าอะไร เมอปฏบตตามอาการเจบปวยกจะหายเปนปกต ญาตของผปวยจง

ตองจดหาคนมาท าพธเซน มกใชผหญงโดยออกทาฟอนและเปลยนจากการใชปมาใชแคนเปาแทน มค า

รองออนวอนไปตามพธการของหมอเหยา ผท าพธเรยกวา “หมอเหยา” สวนพธเรยกวา “เหยา” และ

แจงผลการเสยงทายใหทราบดวย มรายละเอยดท ถวล ทองสวางรตน ไดกลาวไวในหนงสอประวตผไทย

วาม 4

1. เหยาธรรมดา แกเจบไข คาย (คาขวญขาว) 12 บาท ซน (ผาถง) 1 ผน แพร (ผาหม) 1

วา ท ากระทงเกา

. 62

หอง ใชค าวา “เคาะ” (เคราะห) มาเหนเขญดวยของจงไฮ (จญไร) มาผาน”

2. เหยาแกพรมฆาต มคลาดเคน (เขอน) สบสายตา (ตอชะตา) กระทงเกาหองคาย 12

บาท ใชหมอนง มวย

(หวดนงขาวเหนยว) มาเปนอปกรณแกเคราะหใชวา “คาดเจบมากลาย มาตตายมาเชา มาตเกงมาเตง

(ทบ)”

3. เหยากนคางมางเคน (เขอน) คาย 12 บาท กระทงเกาหอง ซนผน แพรวาอปกรณใช

เสยม ขวาน พรา

ใชค าวา “ดางลมมากลาย ดางตายมาฮอด (ถง) “

4. ยายมงยายแนน (เหยายายสายสมพงษเนอค) คาย 24 บาท ซนผน แพรวา กระทงเกา

ชน เกาหอง ใช

หวายยาว 1 วา ผาขาว 1 วา ส าหรบถอดเสยงทาย ถาหวายยาวกวา ผาขาวเปนอนใชได ถาสนกวาถอ

วาไมได ตองตงตนเหยาใหม สวนคาย (คาขวญขาว) หมาเหยานนใหแตงเหมอนกนทกระดบ

ศรเวยยะกา ณ นครพนม ไดกลาวถงประเพณการเหยาวา มกจะเหนการเหยาแกเจบปวยมาก

ทสด ในพธมเครองเซนประกอบดวย คาย 1 ขน ถวยขาวสาร ไขไกดบ 1 ฟอง ดาบ 1 เลม เสอผาของ

ผปวย มหมอแคน เรมท าพธหมอแคนเปาแคน หมาเหยาเรมสนทงกายอยางชา ๆ จนมจงหวะสนเรวขน

แลวกรองเพลงท านองเหยา เรยกเกลยกลอมขวญคนปวยใหมาอยกบตว ศรเวยยะกา จ าค ารองไดวา

ขวญเจาไปกนเหาน าผ เหอเจามาเสเดอ (แคนเปารบ)

ขวญเขาไปเควหมากน าผ เหอเจามาเสเดอ (แคนเปารบ)

ขวญเจาไปหลนน าผ เหอเจามาเสเดอ (แคนเปารบ)

เมอรองเกลยกลอมพอสมควรแลว หมอเหยากเสยงทายโดยโปรยขาวสารและเอาไขใสในฝามอ

ถาไขไกตงกหาย ถาไขไกไมตองกหายยาก แลวหยบดาบเอาปลายตงเสยบลงทขนขาวสาร ถาดาบตงดไม

เอนเอยง อาการเจบปวยกจะหาย ถาดาบลมกหายยาก หมอเหยากจะรองเพลงพรอมทงออกทาฟอนไป

จนจบพธ

. 63

จากหลกฐานดงกลาว ในเรองความเชอวาดวยการนบถอผในประเพณการเหยาจะมทาฟอนราย

ร าของหมาเหยา ซงเปนการฟอนในพธกรรมเพอการรกษาคนปวย มใชเปนการฟอนรายร าของหมอเหยา

ซงเปนการฟอนในพธกรรมเพอรกษาคนปวย มใชเปนการฟอนเพอการบนเทง เมอชาวผไทยไดอพยพมา

ตงรกรากทอ าเภอเรณนคร กไดน าเอาประเพณการเหยาตดตวมายดถอปฏบตอยเหมอนเดม ถงแมวา

ในขณะทชาวผไทยอาศยอยทเมองวง แขวงเวยงจนทน นางลาวภรรยาพระยากากบทานพระครเปนผน า

ใหชาวผไทยนบถอศาสนาพทธปฏบตกจทางศาสนาตามประเพณฮตสบสองแลวกตาม ชาวผไทยกยงคง

ยดถอลทธความเชอในการนบถอผ (ผบรรพบรษ) ฝงอยในสายเลอดมาในปจจบนนชาวผไทยเรณนครไม

นยมปฏบตพธกรรมเหยา เพราะเมอเจบปวยกเขารบการรกษาในโรงพยาบาล แตยงคงรกษาประเพณ

เลยง ปถลา คอวญญาณบรรพบรษของชาวผไทยในอดต ทานเปนนกรบและเปนหวหนาชาวเมองวง ม

ความ สามารถในเชงการตอสกบญวนทเปนศตรคอยรกรานชาวผไทย ปกปองรบชนะญวนมาโดตลอด

ตอมาภายหลงเสยทญวนถกจบตวไลแครหามไปเมองญวน กอนจะไป ปถลาไดสงเสยลกหลานวา ถา

ประสงคจะใหทานชวยในกจการใด ๆ ไปตงบานเรอนอย ณ ทใด ใหตงศาลใหทานแลวเซนไหวปละครง

แตถาตองการความชวยเหลอใหลกหลานจดธปบอกกลาว แมอยในทอตคดกใหยกมอขนเหนอศรษะแลว

อธษฐาน ทานจะชวยเหลอทกคน พวกญวนไดฆาปถลา ชาวผไทยจงไดสรางศาลปถลาไวในอ าเภอเรณ

นคร

เครองดนตรทใชในพธกรรม จาการลงเกบขอมลภาสนามโดยใชการบนทกเทปวดโอ การบนทกเสยง และบนทกภาพ จากการศกษาเครองดนตรทใชในพธกรรมมเครองดนตรทใชบรรเลงประกอบในการท าพธกรรมมความแตกตางกนไปแตละพธกรรมใชเครองดนตรไมเหมอนกน ผวจยไดแบงประเภทเครองดนตรทใชในพธกรรมตางๆ โดยแบงเปน 2 ประเภทดงตอไปน

ประเภทเครองด าเนนท านอง 1.พณ

พณ เปนเครองดนตรประเภทดดชนดหนง อาจจะม 2 สาย 3 สาย 4 สาย แตทพบมาก ในกลมดนตรของชาวผไทยจะม 3 สายลกษณะของตวพณท าดวยไมเนอออน ทนยมไมเนอออนเพราะ การกองกงวานจะดกวาไมเนอแขง ไมทนยมใชไดแก ไมขนน ไมโมก เปนตน และตองเปนไมทแหงสนท พณมลกษณะ ดานหนงมกลองเสยงหรอกระพงเสยงมโพรงขางใน จากลกษณะภายนอกของกลองเสยงเหมอนรปน าเตาบาง รปใบโพธบาง หรอรปวงกลมบาง รศมกวางยาวขนอยกบวสดทหาได ทนยมอย

. 64

ระหวาง 20-30 เซนตเมตร ดานหนาของกลองเสยงเปนแผนเรยบมหยองตดไวดานหนาสวนทายเรยกวาหยองลางหางจากหยองลางลกเขาดานในประมาน 8-10 เซนตเมตร เจาะรหรอลวดลายเพอใหเสยงดงออกมาขางนอก ตอจากกลองเสยงมไมยนออกไปเรยกวา คอพณ ส าหรบตดขนนบเสยง มลกษณะสวนหลงเหลาใหกลม สวนหนาแบบระนาบกบหนากลองเสยง รศมความกวางประมาน 4-5 เซนตเมตร สวนปลายของคอพณมหยองเรยกวาหยองบน และมลกบด สวนประกอบและหนาท 1. ตว ท าจากไมเนอออน ทนยมคอไมขนน ท าหนาทขยายเสยง 2. หยองหลง ท าจากไมไผบาง ท าจากเศษไมขนนบางท านาทก าหนดความสนยาวของสายสวนลาง 3. หยองหนา ท าจากวสดชนดเดยวกนกบหมอนลาง เปนตวก าหนดความสนยาวของสายสวนบน ท าหนาทคกบหมอนลาง 4. ลกบด เดมท าจากไม แตปจจบนใชลกบดกตารแทนเพราะสะดวกในการขนเสยง ท าหนาทรบและควบคมความตงของสายใหถกตองตามระบบเสยง 5. สาย แตโบราณใชสายไหมฟนเขาดวยกน แตตอมาใชสายลวดเบรกรถจกรยาน ปจจบนใชสายกตารโปรง แลวแตความสะดวก สาย ท าหนาทสนสะเทอนใหเกดเสยง 6. คอพณ นยมท าจากไมชนเดยวกนกบกลองเสยง ท าหนาทส าหรบยดสาย และวางขนนบเสยง 7. ขนนบ ท าจากไมไผบาง ไมจรงบาง ปจจบนนยมใชเสนลวด ท าหนาทควบคมความยาวของสายเพอใหไดเสยงตามตองการ 8. ปกปกหรอทดดสายพณ สมยกอนท าจากเขาควายหรอหากไมมเขาควายกใชไมเนอแขง เหลาใหบาง ดานปลายแหลมมนตอมากใชขวดพลาตก เชนแกลลอนน ามน เปนตน แทน ปจจบนเมอพฒนามาใชสายกตารแทน กเลยใชปกกตารไปดวย 9. หวนาค ท าจากไมเนอออน ท าหนาทเปนสวนประกอบของพณเพอความสวยงาม 10. สายสะพาย เดมท าจากเศษผาบาง เศษไหมบาง ปจจบนนยมใชสายสะพายกตาร ท าหนาทใชสะพายเวลายนหรอเดนบรรเลง

. 65

2.แคน

แคน เปนเครองดนตรประเภทเปาทเกาแกทสดชนหนงของโลก ตามหลกฐานโบราณวรรณคดจนพบวามอายไมต ากวา 2,400 ป และแคนยงเปนเครองดนตรทนยมเลนกนแพรหลายกระจายอยหลายประเทศ หลายกลมชน มทงชาวเขาและชาวบาน เชน ในประเทศจน ประเทศเกาหล ประเทศญปน ประเทศอนโดนเซย (เจรญชย ชนไพโรจน. 2529 : 4) รวมทงในประเทศไทย ชาวผไทยกเปนกลมชาตพนธกลมหนงทนยมน าแคนมาบรรเลงเพอความสนกสนานและใชในการประกอบพธกรรม ลกษณะของแคน แคนมสวนประกอบทส าคญ 4 สวน คอ 1. กแคนหรอลกแคน ท าจากไมเฮย มหนาทขยายเสยง 2. ลนแคน ท าจากโลหะเงนหรอทองแดง ท าใหเกดเสยงเมอเปาหรอดด 3. เตาแคน ท าจากไมน าเกลยง ไมยอ หรอไมประด แตทนยมมากคอ เตาแคนทท าจากไมน าเกลยง เตาแคนจะท าหนาทยดกแคนเปนศนยควบคมลมในการเปา 4. ขสด ท าหนาทอดบรเวณเตาแคนเพอไมใหลมรว

. 66

แคนทพบในภาคอสานของไทยสามารถแบงออกได 4 ประเภทคอ 1. แคนหกเปนแคนทมขนาดเลกมกแคนทงหมด 6 กมระดบเสยงอย5 เสยงคอเสยงโดเรมซอลและลา 2. แคนเจดเปนแคนทมกแคนทงหมด 7 คหรอ 14 กมระดบเสยงครบตามหลกของเสยงดนตรสากล 3. แคนแปดเปนแคนทมกแคนทงหมด 8 คหรอ 16 กมระดบเสยงครบตามหลกของเสยงดนตรสากลเหมอนกบแคนเจดแตจะเพมเสยงเสพ (ตดสด) 2 เสยงคอเสยงซอลกบเสยงลา

4. แคนเกาเปนแคนทมขนาดใหญทตองสงท าเปนพเศษมเสยงทมประกอบดวยคแคน 9 คหรอ 18 กมระดบเสยงครบตามหลกของเสยงดนตรสากลเหมอนกบแคนเจดและแคนแปดแตจะเพมเสยงเสพอก 1 คฉะนนแคนเกาจะมเสยงเสพทงหมด 4 เสยงการใชแคนประกอบการบรรเลงชาวผไทยบานค ามวงอ าเภอศรธาตจงหวดอดรธานไดใชแคนแปดทมกแคนทงหมด 8 คหรอ 16 กซงถอวามทงหมด 16 เสยงซ ากน 2 เสยงซงแสดงต าแหนงเสยงและการวางนว

4.คยบอรด คยบอรดเปนเครองดนตรประเภทลมนวมแปนกดเสยง(คย)รปรางของคยคลายกบคยของเปยโน คยบอรดไฟฟาจะสรางเสยงขนมาเมอคยของมนถกกด โดยจะมการผลตเสยงผานกระแสไฟฟา โดยทวไปแลว คยบอรดไฟฟาจะมปมตวเลขเลกๆ หรอ จานหมนเลกๆ ส าหรบใชเปลยนแปลงรปแบบเสยง นกเบาตามน าหนกขอลมคยทกดลงไป เพอการรวมบรรเลงเพอเพมอารมณใหกบบทเพลงทตางกนออกไป รปแบบเสยงภายในคยบอรดไฟฟานน จะมใหผใชไดเลอก โดยมกจะมตงแตเสยง เปยโน ฮารปซคอรดแคลฟวคอรดออรแกน กตารกตารเบสทรมเปต ทรอมโบน แซกโซโฟน หบเพลงชก รวมไปถงเสยงกลมเครองสายภายในวงออรเคสตราเสยงกลมเครองเปาภายในวงโยธวาทต เสยงสงเคราะหชนดตางๆจากเครองสงเคราะหเสยง รวมไปถงเสยงเครองเคาะประกอบจงหวะ เชน คองกา บองโกไทรแองเกล แทมบรน มาราคส และ กลองชดเปนตน

. 67

ประเภทเครองประกอบจงหวะ

กลองหาง กลองหางหรอกลองยาวอสาน เปนกลองขงหนงหนาเดยว หนกลองท าจากไมเนอออนทม

น าหนกเบา เชนไมขนน น ามาขดกลวงภายใน โดยปลายดานหนงจะบานออกคลายดอกล าโพง เรยกวา “ตนกลอง” ตอนกลางเรยวคอด ดานบน ปองออกเปนกลองเสยง ขงหนงขนหนาดวยสายเรงทท าจากเชอกชนดตางๆ เชน หวาย หนง ไนลอน

. 68

กลองตม กลองตม เปนเครองดนตรประเภทเครองต มสองหนาคลายกบกลองตะโพนของดนตรไทย แตหนากลองทงสองหนาเทากนขนหนาดวยหนงวว มขนาดตางกน เลกบางใหญบาง ซงสวนใหญทพบจะมขนาดเสนผาศนยกลางประมาน 30-35 เซนตเมตร ยาวประมาน45 เซนตเมตร ลกษณะการบรรเลง ตยนเปนจงหวะหลกโดยยดจงหวะตกเปนส าคญ ท าใหเสยงเพลงมความหนกแนนยงขน

พงฮาต

พงฮาต เปนดนตรประเภทเครองต ท าจากโลหะทองเหลอง มลกษณะคลายฆองแตขางหนาแบนราบไมนนตรงกลางเหมอนฆอง มเสนผาศนยกลาง ประมาณ 1.20 ซม. ขอบหนาประมาณ 3-4 ซม. ไมตพงฮาต ม 1 อน ท าดวยตวไมไผ (เปลอกไมไผ) เหลาใหแบน ความกวาง 1.5 ซม. ความยาวประมาณ 30 ซม. ตรงปลายใชยางพนไวส าหรบตพงฮาต

. 69

ฉาบ ฉาบ ทใชในวงดนตรผไทยเปนฉงฉาบโลหะทองเหลองทใชกบวงดนตรไทยทวไป ซงถอเปนเครองดนตรประกอบจงหวะทส าคญท าใหการบรรเลงมความไพเราะควบคมจงหวะไดรดกมยงขน

70

บทท 5 วเคราะหดนตรในพธกรรมของชาวผไทย

ผวจยไดศกษาพธกรรมของชาวผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม พบวายงคงอนรกษพธกรรมไวทง 12 เดอน พบวามพธกรรมทใชดนตรผไทยบรรเลงอยคอ พธบายศรสขวญ พธเหยา พธเลยงปถลา จงไดบนทกขอมลเพอน ามาบนทกโนตและวเคราะหโครงสรางและท านองดนตร บทเพลงทท าการวเคราะห จะเรยกวา ลาย ซงลายทใชในการบรรเลงประกอบพธกรรมคอ ลายผไทย ผวจยท าการวเคราะหโครงสรางและท านองดนตรดงประเดนตอไปน ท านอง โครงสรางบทเพลง ระบบเสยง กลมเสยง ทวงท านอง ชวงกวางของเสยง

ท ำนองลำยผไทย

- - - - - ซ - ม - ร - ม - ซ - ร - ม - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ด

- ด - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ด - - - - - ล - ด - ร - ด - ล - ด

- - - - - ล - ด - ล - ล - ซ - ด - - - - - ล - ด - ร - ม - ซ - ร

- ม - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ร - ม - ร - ด - ล - ด - ล - ซ - ด

- - - - - ล - ด - ล - ด - ร - ด - - - - - ล - ด - ร - ล - ซ - ด

- - - - - ล - ด - ร - ล - ซ - ร - ด - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ร

- ม - ร - ด - ด - ร - ม - ซ - ร - ม - ร - ด - ล - ร - ล - ซ - ด

- - - - - ล - ด - ล - ด - ซ - ด - - - - - ล - ด - ร - ล - ซ - ด

- - - - - ล - ด - ร - ม - ซ - ร - ม - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ร

- ม - ร - ด - ด - ร - ม - ซ - ร - ม - ร - ด - ล - ร - ล - ซ - ด

ทอนจบ

- ล - ม - ร - ซ - ร - ม - ล - ด - ล - ม - ซ - ร - ด - ร ม ซ - ร

71

โนตสากล

ตวอยางการบรรเลงรวมวงดนตรผไทย

บรรทดท 1

ท านองแคน - - - - - ซ - ม - ร - ม - ซ - ร - ม - ร - ด - ม - ร -- - ซ - ด

ท านองป - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ด

ท านองพณ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ซ - ล

กลอง - - - ปง - ปะ - - - ปะ - - - ปง - ปะ - - - ปง

โนตสากล

72

บรรทดท 2

ท านองแคน - ด - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ด - - - - - ล - ด - ร - ด - ล - ด

ท านองป - - - ล - - - - - - - ล - ร - ด - - - - - ร - ด - ร - ด - - - ด

ท านองพณ - ด - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ม - ด - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - -

กลอง - ปะ - - - ปะ - - - ปง - ปง - - - ปง - ปะ - - - ปะ - ปะ - ปง - ปง - - - ปง

โนตสากล

‘

73

บรรทดท 3

ท านองแคน - - - - - ล - ด - ล - ล - ซ - ด - - - - - ล - ด - ร - ม - ซ - ร

ท านองป - - - - - ม - ด - - - ร’’’ - - - ด - ร ด ล - - - ล - - - ล - ซ - ล

ท านองพณ - ม - ม - ด - ม - ร - ม - ซ - ม - ด - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ม

กลอง - ปะ - - - ปะ - - - ปง - ปง - - - ปง - ปะ - - - ปะ - ปะ - ปง - ปง - - - ปง

โนตสากล

บรรทดท 4

ท านองแคน - ม - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ร - ม - ร - ด - ล - ด - ล - ซ - ด

ท านองป - ด - ร - ด - ร - ม - ดร - ม - ดร - - - ดร - ม - ด - - - ด - ม - ดร

ท านองพณ - ม - ม - ด - ม - ร - ม - ซ - ม - ด - ร - ด - ม - ร - ม - ซ - ด

กลอง - ปะ - - - ปะ - - - ปง - ปง - - - ปง - ปะ - - - ปะ - ปะ - ปง - ปง - - - ปง

โนตสากล

74

การวเคราะห จากโนตทพบจะเหนไดวาบทเพลงทใชประกอบในพธกรรม มลกษณะในการบรรเลงวนไปวนมาซ าๆ มทงท านองหลกและท านองทเพมเตมขนมาหรอทเรยกวาเปน การดน ผบรรเลงนอกจากจะใชความสามารถแลวยงตองใชการฟงเครองมออนดวย อยางเชนปผไทยจะคอยสอดประสานกบเสยงแคน ซงแคนจะเปนเครองมอหลกในการบรรเลงท านองลายผไทยอกดวย บทเพลงลายผไทยมลกษณะดงน 1.ท านอง ท านองหลกของบทเพลงลายผไทยในการประกอบพธกรรม จากการวเคราะหพบวาในการบรรเลงจะใชแคนเปนท านองหลก ท านองแคนมความเปนอสระในท านองเพลง ในการดนท านองตามการล าท านองแคนกยงอยในท านองหลกอย ตวอยางท านองหลก

2.โครงสรางบทเพลง

จากการวเคราะหท านองเพลงประกอบพธกรรมพบวา แบงเปน 3 สวน ไดแก 1. ทอนน า เรมจากเสยงแคนเกรนน า ตงแตเรมตนเปนท านองอสระ ไมมเครองจงหวะ

ควบคม

75

2. ทอนท านองเพลง หลงจากจบท านองเกรน แคนจะบรรเลงน าสอดรบโดยเรมจากกลองจะสอดรบในจงหวะแรก สวนเครองอนๆจะสอดรบพรอมกนในจงหวะท 2

3. ทอนจบ เมอตองการจบท านอง แคนจะเปนผน าในการจบ โดยเปนทรกนของนกดนตร โครงสรางของบทเพลงประกอบพธกรรม มลกษณะดงน Introduction + A + CODA ทอนเกรนน า ทอนท านอง ทอนจบ

3.ระบบเสยง ระบบเสยงแคนทไดจากการวดเสยง ตามเสยงจรง คอ C D E F G A B C

ระบบสยงในแคนเทยบเสยงไดกบระบบเสยงในดนตรสากลหรอดนตรตะวนตก จะไดเสยงขนทหนงตรงกบเสยง โด (C)

4. กลมเสยง กลมเสยงทไดจากการวดไดระดบเสยงจรงดงน A C D E G A กลมเสยงทใชในบทเพลง จากการวเคราะหกลมเสยงทใชบรรเลงในเพลงประกอบพธกรรม พบวา ม 5 เสยง คอ เสยงท 1 2 3 5 6 จากการวเคราะหท านองเพลงทงหมดทใชบรรเลงในการประกอบพธกรรมพบวา กลมเสยงทใชบรรเลงในการประกอบพธกรรม คอ ระบบ 5 เสยง (Pentatonic Scale)

76

5. ชวงกวางของเสยง ผวจยไดศกษาความกวางของระดบเสยงต าสดถงระดบเสยงสงสดทใชในบทเพลงประกอบพธกรรม เสยงทมระดบต าสดคอเสยงท 5 ซงต ากวาเสยง โด ทอยตรงกลาง Middle C ในเสนนองท 2 และเสยงทมระดบสงสด คอ เสยงท 5 เปนเสยงลาสง ซงอยในเสนนอยท 1 A AA

77

บทท 6

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาวจยเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม มวตถประสงค เพอศกษาดนตรพธกรรมของชาวผไทยเรณนคร เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research)ท าการศกษาวเคราะหขอมลจากเอกสาร (Document) และเกบขอมลภาคสนาม (Field Study) ในบรบทพนท อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม โดยท าการวเคราะหโครงสรางและท านองดนตรพธกรรมผไทยเรณนคร อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ไดผลการวเคราะหดงน สรปผล จากการศกษาวจยเรอง การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม สามารถสรปผลตามวตถประสงคได ดงน 1. บรบทดนตรพธกรรมของชาวผไทยในอ าเภอเรณนคร อพยพมาจาก สปป.ลาว ตงแต รชกาลท 3 โดยยงคงอยรวมกนเปนกลม ตงชอสถานท และอนรกษประเพณไวอยางมนคง โดยเฉพาะอาชพคาขายหรอ นายฮอย บานเรอนอยเปนกลมมทงแบบดงเดมและตามยคสมย โดยลกษณะการแตงกายของชาวผไทยปจจบนแตงตวตามสมยนยม แตถามงานบญประเพณทส าคญ จะแตงกายโดยสวมใสผาทอลายผไทย เพอรกษาประเพณอนดงามไว เครองดนตรผไทยทพบในพนททวจย ไดแก พณ แคน คยบอรด กลองหาง กลองตม พงฮาต และฉาบ 2. การวเคราะหโครงสรางและท านองดนตร ของลายผไทยพบวามท านองส าคญเพยงท านองเดยว มการน าท านอง ตอดวยท านองวนและมการลงจบ (Intro-A-Coda) โดยท านองจะสอดรบกบการล าของหมอ มเครองดนตรอยางพณเปนเครองน าท านองและมแคน เปนเสยงคลมการด าเนนท านอง การเคลอนทของท านองเปนแบบฟนปลาขนลง มกลมเสยงเพนทาโทนคสเกล ไดแก โด เร ม ซอล ลา เปนเสยงหลกแตกพบโนตทง 7 เสยง มชวงกวางของเสยงระหวาง A - AA อภปรายผล จากผลการวจย การวเคราะหดนตรพธกรรมผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม สามารถอภปรายผลไดดงน

78

บรบททางวฒนธรรมดนตรของชาวผไทย อ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม พบวาอาศยอยกระจดกระจายทวไปและเปนกลม ชาวผไทยมการยายถนฐานอนเนองมาจากสภาวะปญหาทางสงคมและการเมอง ในการตงถนฐานของชาวผไทยในแตละทองทลวนแลวแตมวฒนธรรมและขนบธรรมเนยมของพนถนในธรรมเนยมแบบผไทย แตพนททมาตงรกรากยอมมคนพนถนอาศยอยและมวฒนธรรมประจ าถนนน การน าศลปวฒนธรรมเขามาของชาวผไทย ยอมมการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมของคนในพนถน ซงสอดคลองกบทฤษฎการแพรกระจายทางวฒนธรรมทแสดงใหเหนวาการแพรกระจายทางวฒนธรรมเกดขนไดจากปจจยตาง ๆ สภาพความเปนอยมทงแบบดงเดมและตามยคสมย ลกษณะการแตงกายของชาวผไทยปกตแตงตวตามสมยนยม แตถามงานบญประเพณประจ าเดอน ประจ าป แตงกายโดยสวมใสผาทอลายผไทย ททอเองในกลมชาวผไทย ทงนเนองจากตระหนกในประเพณอนดงามไว ซงสอดคลองกบ พระมหาชาญยทธ สทพย ( 2552 : 91-92) ไดศกษาวจยเรอง การสบสานขนบธรรมเนยมประเพณของชาวผไทย เพอการเสรมสรางความเขมแขง ของชมชนในจงหวดกาฬสนธ พบวา การแตงกายของชาวผไทยจากอดตถงปจจบน ไดมการสบสานและสงเสรมจนเปนวฒนธรรมทดงามของชาวผไทย โดยชาวบานแตงกายตามวน เชน วนธรรมดาชาวบานแตงกายตามปกตทวไป แตในวนศกรชาวบานไมวาเดกหรอผใหญ ทกวย แตงกายตามแบบผไทยซงถอวาเปนการสบสานวฒนธรรมการแตงกายแบบผไทยนไว ใหลกหลานไดเหนความส าคญและเปนเอกลกษณโดดเดนของชาวผไทย ปจจบนชาวผไทยไดตดตอกบชาวไทยลาว ท าใหมการเปลยนค าบางค าและพยญชนะตนบางตวใหเหมอนชาวไทยลาว แตภาษาผไทยมลกษณะเฉพาะตนหลายอยางทงในดานระดบเสยงและระดบค า นอกจากนการสบทอดดนตรของชาวผไทย เนองจากคนรนใหมหนไปสนใจเพลงสมยนยม โดยใชเครองเสยงขนาดใหญเปดเสยงดง ท าใหดนตรผไทยทบรรเลงโดยชาวผไทยจงมบทบาทนอยลง และมแนวโนมอาจสญหายไปตามคนรนเกา ซงสอดคลองกบ รตนนนท ยงยนต ( 2548 : 82-90) ในปจจบนการล าผไทยใชในการเกยวสาว คอย ๆ เลอนหายไป เพราะในสงคมปจจบนไดเปดโอกาสใหวยรนพบปะกนมากขน รวมทงเทคโนโลยททนสมยขนดวย การล าผไทยในปจจบน จงเหลอเฉพาะล าทเหมอนกบล าทางยาว ทางสนของชาวไทยอสาน แตยงคงรกษาเอกลกษณการใชภาษาในการล า และการสอดแทรกค าพดทเปนสรอย เครองดนตรของชาวผไทย พบวาพณ แคน ยงเปนเครองดนตรน า แตมเครองดนตรตะวนอยางคยบอรด เขามามบทบาทเพมขน แทนเสยงแคน โดยเฉพาะบทเพลงแห หรอระหวางเดนขบวน โดยมเครองขยายเสยงเขารวม สอดคลองกบ ศรวรรณ แกวเพงกรอ ( 2551 : 151-152) ไดรายงานเรอง ภมปญญาพนบานเพอสบสานและพฒนารปแบบการแสดงดนตรของชาวผไทย จงหวดกาฬสนธ พบวา แคนทชาวผไทยนยมใชแพรหลายทสด คอ แคนแปดโดยระบบเสยงของแคนแปดมเสยงทงหมด 16 เสยง แตเปนระดบเสยงทซ ากนเสย 2 เสยง ดงนน จงมเสยงทมระดบแตกตางกนทงหมด 15 เสยง เรยงล าดบจากต าไปสง คอ ลา ท โด เรม ฟา ซอล (ซอล) ลา ท โด เร ม ฟา ซอล ลา นอกจากนยงมกลองหาง กลองตม ฉง และฉาบ ใชประกอบขบวนแหและงานบญประเพณตาง ๆ

79

ดนตรผไทย มศลปนรนใหมใหความสนใจในการสบทอด โดยเฉพาะการแหตามสมยนยม สวนการเขาทรงหรอเหยา ยงเปนเรองทสบทอดโดยประเพณเฉพาะบคคล ไมสามารถหดหรอเรยนรตอกนได ดงนนการสบทอดดนตรผไทยทเปนพธกรรมจงมนอย มเพยงกลมศลปนและสถาบนการศกษาบางสวนทพยายามสบสาน และอนรกษไว แตลายผไทยกไดเปลยนไปตามสอจาก ทางโทรทศน วทย เทป อนเตอรเนต ท าใหลายผไทยเกดความแปลกใหมจากความคดสรางสรรคของผบรรเลง ซงสอดคลองศรวรรณ แกวเพงกรอ (2551 : บทคดยอ) ไดศกษาวจยเรอง ภมปญญาพนบานเพอสบสานและพฒนารปแบบการแสดงดนตรของชาวผไทยจงหวดกาฬสนธ พบวา ชาวผไทยจงหวดกาฬสนธมเครองดนตรทงประเภทดด ส ต เปาระบบเสยงใชเทยบกบ “ลายแคน” หรอ “ทาง” ของแคน คอ “ทางผไทยนอย” และ “ทางผไทยใหญ”

ขอเสนอแนะ จากการศกษาคนควาวจยผวจยมขอเสนอแนะในการศกษาคนควาวจยในครงตอไปไวดงตอไปน 1. ขอเสนอแนะทวไป 1.1 การวจยดนตรผไทยควรจดหลกสตรใหสถาบนการศกษาทเกยวของควรน าผลการวจยนไปใชประโยชนในการวางแผนในการเรยน การสอนดนตรผไทย เพอเปนการอนรกษและสบทอดดนตรพนบานในดานดนตรผไทย 1.2 ใหหนวยงานทเกยวของไดน าผลการวจย ไปเปนฐานขอมลดนตรเพองาย ตอการสบคนในการศกษา 1.3 ในการเกบขอมลจากแหลงตางๆ เปรยบเทยบกน 2. ขอเสนอแนะในการศกษาคนควาวจยตอไป 2.1 ควรท าวจยเรองดนตรผไทยในแขวงอน ๆ ใน สปป.ลาว ใน เวยดนาม

80

บรรณานกรม

81

บรรณานกรม

งามพศ สตยสงวน. การวจยทางมานษยวทยา. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539. เจรญชย ชนไพโรจน. ดนตรและการละเลนพนบาน. มหาสารคาม: ภาควชาดรยางคศาสตร. คณะมนษศาสตร มหาวทยาลยศรนครทรวโรฒ. มหาสารคาม, 2526 _______. ดนตรภไท. มหาสารคาม. ม.ป.พ., 2529 จรส พยคราชศกด . “ฟอนภไทยเรณนคร,” วฒนธรรมไทย. 24(2) : 21-25 ; กมภาพนธ, 2528. จารวรรณ ธรรมวตร. ขนบธรรมเนยมประเพณของอสาน. กรงเทพฯ : อรณการพมพ, 2524. ________. คตชาวบาน. มหาสารคาม : ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2530. ฉตรทพย นาถสภา. ประวตศาสตรวฒนธรรมชมชนและชนชาตไทย. กรงเทพมหานคร : สานกพมพ แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540. ชาร มณศร. ประวตพระธาตเรณ เมองเรณนคร อาเภอเรณนคร จงหวดนครพนม. ชลบร : มหาวทยาลย บรพา, 2537. ชชวาล วงษประเสรฐ. คมอการอบรมนาฏศลปพนบานอสานโครงการสงเสรมวฒนธรรม ภาตะวนออกเฉยงเหนอ. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒมหาสารคาม, 2535. ________. โสทงบงกบการเหยา. กรงเทพฯ : ศกดโสภาการพมพ, 2526. ถวล เกษรราช. ประวตผไทย. กรงเทพฯ : กรงสยามการพมพ, 2512.

ถวล จนลาวงศ. ผไทยร าลกกาฬสนธ. พมพครงท 2. กาฬสนธ : สงไคการพมพ, 2515.

ถวล ทองสวางรตน. ประวตชาวผไทยและชาวผไทยเมองเรณนคร. กรงเทพฯ : ศรอนนต, 2530.

ทรงคณ จนทจร. การศกษาเปรยบเทยบพฒนาการจดการศกษาและศาสนา เพอความรวมมอ

ในการพฒนารปแบบและกระบวนการศกษา และศาสนาระหวางไทย-ลาว มหาสารคาม.

มหาสารคาม : สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2548.

ทรงวทย ดลประสทธ. “การละเลนและพธกรรมในสงคมไทย,” ใน วฒนธรรมพนบานคตความเชอ.

พมพครงท 3. หนา 125-132. กรงเทพฯ : โครงการเผยแพรผลงานวจยฝายวจย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530.

_______. “งานบญของชาวผไทย, ขาวพเศษ-อาทตย. 2(10) : 49-50 ; พฤศจกายน, 2529

บญยงค เกศเทศ. รายงานการวจยเรองพธกรรมของชาวผไท : ศกษากรณกงอาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร. มหาสารคาม : คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2536.

82

ประไพศร สงวนวงศ. นาฏดรยางคศลปะของชาวในภาคเหนอ. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2532. ปราณ วงษเทศ. “การละเลนและพธกรรมในสงคมไทย,” ใน วฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ. หนา 225-326. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530. . ดนตรบานพนเมอง. กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2525. ปญญา รงเรอง. เอกสารประกอบการประชมทางวชาการเรองดนตรพธกรรม,”ดนตรพธกรรมในเอเชย อาคเนย. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2552. พระสธร ศรชมแสง. เพลงโคราช : แนวทางการอนรกษฟนฟและพฒนาศลปะการแสดงเพลงโคราช จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2549.

พระอรยานวตรเขมจาร. “คตความเชอของชาวอสาน,” ใน วฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ. หนา 1-65. กรงเทพฯ : โครงการไทยศกษาจฬาลงกรณจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2528. มนสกมล ทองสมบต. ประเพณพะชของชาวผไทยบานหนองหญาไซตาบลหนองหนาไซ อาเภอ วงสามหมอ จงหวดอดรธาน. ปรญญานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2536. วาสนา ซงรมย. ดนตรภไทบานโพนสวาง อาเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ. มหาสารคาม.

สาขาดรยางคศลป, 2552. วสนตชาย อมโอษฐ. เคง : เครองดนตรชนเผามง. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2543. วญญ ผลสวสด. การเลยงผบรรพบรษของชาวผไทยตาบลคาชะออาเภอคาชะอจงหวดมกดาหาร. ปรญญานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2536. ศรนย นกรบ. ดนตรชาวเขาเผาเยา: กรณศกษาหมบานผาเดอ อาเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย. ปรญญานพนธ ศป.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, 2541. ศนยวฒนธรรมผไทย อาเภอเรณนคร จงหวดนครพนม. รอยนาท ทเรณ. กรงเทพฯ : นานาสงพมพ, 2534. ส.ศวรกษ. ประวตศาสตรจน. กรงเทพฯ : เคลดไทย, 2545. สรจตต จนทรสาขา. จงหวดมกดาหารในอดต. มกดาหาร : องคการบรหารสวนจงหวดมกดาหาร, 2540. สมศกด ศรสนตสข. การศกษาสงคมและวฒนธรรม : แนวคด วธวอทยาและทฤษฎ. ขอนแกน : ภาควชาสงคมวทยาและมนษยวทยา คณะมนษยศาตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 2544 ก. สนท สมครการ. วธการศกษาสงคมมนษยกบตวแบบสาหรบศกษาสงคมไทย. พมพครงท 4. กรงเทพ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540. สเมธ เมธาวทยกล. สงกปพธกรรม. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร แสง จนทรงาม. ศาสนศาสตร. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, 2534.

83

Barth, Frederrick. Ecologic relationship of ethnic groups in swat, North Pakistan. n.p. : Americen Anthropologist, 1965. Hickok, Robert. Exploring Music. New York : Addtion, 1979. Keyes, Charles F. The Golden Peninsula:Cuktuer and adaptation in Mainland SE. Asia. New York : MaMillan, 1977. Kaemmer, John E. Music in Human Life Anthropological perspectives on Music. Texas : University of Texas Press, 1993 Malm, William P. Music Cultures of the Pacific, the Near East, and Asia. Englewood Cliffs, NewJersey: Prentice Hall, Inc., 1977. Samuel, T. Hillton. Physiological Arousal and Religion. New York : McGraw-Hill, 2003. Terry, E. Miller. Traditional Music of the Laos : Khaen Playing and Mawlum Singing in North-East Thailand. Ohio : Greenwood Press, 1985.