การตอบรบการขอโทษในภาษาไทยกบขอค านงทเปนเหตจงใจ

The responding to apologies in Thai and native speakers’ motivational concerns

สทธธรรม อองวฒวฒน / Sittitam Ongwuttiwat *

บทคดยอ

บทความวจยนมวตถประสงคเพอตองการศกษากลวธทางภาษาทผพดภาษาไทยใชในการตอบ

รบการขอโทษคสนทนาและขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงในการเลอกใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษตามแนวคดวจนปฏบตศาสตรแนวปลดปลอย (Emacipatory Pragmatics) โดยใชแบบสอบถามประเภท Discourse Completion Test (DCT) จากกลมตวอยางผพดภาษาไทยทเปนนกศกษาระดบปรญญาตรหลากหลายคณะและหลากหลายชนป จ านวน 100 คน และจากการสมภาษณเชงลกกลมตวอยาง จ านวน 30 คน ผลการวจยพบวาผพดภาษาไทยเลอกใชกลวธทางภาษาแบบรกษาความสมพนธ ในการตอบรบการขอโทษมากกวากลวธทางภาษาแบบตดความสมพนธอยางตรงไปตรงมา สวนขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงใน การใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษม 2 สวน คอ 1) ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในสวนทเปนวตถประสงคของการสนทนา และ 2) ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในสวนทเปนบรบทของการสนทนา โดยการรกษาความสมพนธของคสนทนาเปนขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยสวนใหญค านงถงมากทสดในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ พฤตกรรมทางภาษาดงกลาวมความสมพนธกบปจจยทางสงคมวฒนธรรม 3 ประการ ไดแก 1) การมมมมองตวตนแบบพงพา (an interdependent view of self) 2) ความเปนสงคมแบบองกลม (collectivism) และ 3) ความเปนวฒนธรรมปรบทสง (High context culture) ค าส าคญ : กลวธทางภาษา การตอบรบการขอโทษในภาษาไทย ขอค านงทเปนเหตจงใจ ภาษากบ

วฒนธรรม วจนปฏบตศาสตรแนวปลดปลอย

*อาจารย สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทยและภาษาวฒนธรรมตะวนออก คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

96 วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560

Abstract This research article aims to study linguistic strategies that Thai people adopted to

respond to the apologies, as well as to study native speakers’ motivational concerns while performing the act. The results indicate that Thai speakers adopted mitigating strategies more frequently than bold-on record strategies. An analysis of native speaker’ motivational concerns reveals that there are two types of motivational concerns-1) motivational concerns relating to the purpose of conversation 2) motivational concerns relating to the context of conversation. It found that Thai speakers place a priority on keeping relationship with the interlocutor. This linguistics behavior might be motivated by three sociocultural factors : 1) an interdependent view of self 2) Collectivism and 3) High context culture

Keywords : linguistic strategy, the responding to apologies in Thai, native speakers’ motivational concern, language and culture, Emancipatory Pragmatics บทน า

ในบรรดาการปฏสมพนธหลากหลายประเภท การตอบรบการแสดงการขอโทษนบ เปนการปฏสมพนธลกษณะหนงทนาสนใจศกษา เนองจากการปฏสมพนธดงกลาวเปนปฏสมพนธทมกเกดขนในชวตประจ าวน อกทงเปนการปฏสมพนธทผพดจ าเปนตองเลอกวาจะเลอกใชกลวธทางภาษาอยางไรในการตอบรบการแสดงการขอโทษ

ในวฒนธรรมไทย คนไทยมกไมตอบรบการแสดงการขอโทษดวยวธรนแรงหรอท าลายความสมพนธคสนทนาอยางตรงไปตรงมาเพราะสงคมไทยเปนสงคมทหลกเลยงการเผชญหนา และหลกเลยงการแสดงออกใหเหนความโกรธ และความไมพอใจ คนไทยมกแกไขความขดแยงดวยการประนประนอม ระงบอารมณและการมใจสงบ (Klusner, 1981) สงเกตไดจากการทเรามส านวน “น าขนไวใน น าใสไวนอก” ซงแสดงให

เหนวา แมเราจะรสกไมพงพอใจ เรากไมอาจแสดงออกมาใหใครร นอกจากนคนไทยยงมวธจดการกบความขดแยงโดยวธประนประนอมเพอไมใหกระทบจตใจของผอน ดงในส านวน “บวไมใหช า น าไม ใหขน” เปนตน

อยางไรกตาม แมวาคนไทยจะเหนวาการตอบรบการแสดงการขอโทษดวยวธรนแรงหรอท าลายความสมพนธคสนทนาอยางตรงไป ตรงมาเปนสงทควรหลกเลยงดงทไดกลาวแลวขางตน แตการตอบรบการขอโทษเปนสงทเกดขนไดในชวตประจ าวน ดงนนผวจยจงสนใจวาเมออยในสถานการณทคนไทยตองตอบรบการขอโทษคสนทนา คนไทยจะเลอกใชกลวธทางภาษาอยางไรในการปฏสมพนธ

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวางานว จยทศกษาการตอบรบการขอโทษในภาษาไทย ไดแก งานวจยของภาสพงศ ผวพอใช (2545) ทศกษาการตอบรบการการขอโทษใน

วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560 97

ภาษาไทยตามกรอบแนวคดเรองความสภาพ ของบราวน และเลวนสน (Brown, and Levinson, 1987) โดยไมไดพจารณาจากมมมองเจาของภาษาและปจจยทางสงคมวฒนธรรม

ดงนนในบทความว จยนผ ว จย จง มวตถประสงคเพอตองการศกษาการตอบรบ การขอโทษในภาษาไทยโดยมงพจารณาทมมมองเ จาของภาษาและปจ จยทางสงคมวฒนธรรม ซ ง มค าถามการว จยว า ผ พ ดภาษาไทยเลอกใชกลวธทางภาษาอยางไรในกา รตอบร บ ก า รขอ โทษ แ ล ะ เ ม อ อ ย ใ นสถานการณการตอบรบการขอโทษ ผพดภาษาไทยค านงถงขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยใดบางในการตอบรบการขอโทษ

กรอบแนวคดทใชในการวจย การศกษากลว ธ ทางภาษาท ใช ใน

การตอบรบการขอโทษในภาษาไทยและขอค านงทเปนเหตจงใจนเปนไปตามแนวทางทเรยกวา “Emancipatory Pragmatics” หรอ “วจนปฏบตศาสตรแนวปลด-ปลอย”1

แ น ว ค ด ว จ น ป ฏ บ ต ศ า ส ต ร แ น วปลดปลอย (Emancipatory Pragmatics) เปนแนวคดทคดขนโดยคดขนโดย Hanks, Ide, and Katagiri (2009)และเกดมาจากความรวมมอของนกวชาการหลากหลายแขนงสาขาท งนกภาษาศาสตร นกมานษยวทยา นกสงคมวทยา ตลอดจนนกวทยาศาสตรปรชานทมความมง มนและยดอดมการณเดยวกน คอ การว เคราะหภาษาโดยไมละเลยสามญส านก

1 ผวจยเรยก “Emancipatory Pragmatics” วา “วจนปฏบตศาสตรแนวปลดปลอย” ตามณฐพร พานโพธทอง (2555)

(Common sense) ของเจาของภาษาในสงคมวฒนธรรมนนๆ

แนวคดดงกลาวพยายามเสนอและตงค าถามวา ทฤษฎทางวจนปฏบตศาสตรทรจกกนอยางแพรหลาย (Established framework) สามารถอธบายการปฏสมพนธของคนในสงคมทมโครงสรางและระบบวธคดแตกตางจากสงคมตะวนตก ซงเปนสงคมของเจาของทฤษฎไดอยางเหมาะสมหรอไม อยางไร และการพรรณนาปรากฏการณทางภาษาตางๆ ทเกดขนควรพจารณาจากมมมองเจาของภาษาหรอปจจยทางวฒนธรรมในสงคมทเกยวของและสนบสนนให มการสร างกรอบการว เคราะหว ถการปฏสมพนธทกลนกรองมาจากความคดหรอคานยมของสงคมนนๆ เอง

ในบทความวจยน ผว จยจะไดศกษา การตอบรบการขอโทษในภาษาไทยตามแนว ว จนปฏ บ ต ศ า ส ต ร แ น ว ปลดปล อ ย (Emancipatory Pragmatics) โดยมงพจารณาปรากฏการณทางภาษาดงกลาวจากมมมองเจาของภาษาและปจจยในสงคมวฒนธรรมตามแนวทางทวจนปฏบตศาสตรแนวปลดปลอย (Emancipatory Pragmatics) เสนอไว

ขอบเขตของการวจย

1. นยามของการตอบรบการขอโทษ

การตอบรบการขอโทษ ในบทความวจยน หมายถง การทผพดแสดงการตอบรบการขอโทษจากผฟงในเหตการณทผฟงท าให ผพดเกดความเสยหายหรอเกดความเดอดรอนบางประการ

98 วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560

2. ขอบเขตขอมลและกลมตวอยาง เนองจากบทความวจยน ผว จยม

วตถประสงคในการศกษาการตอบรบการขอโทษใน 2 ประเดน คอ 1) เพอศกษากลวธทางภาษาทผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษ และ 2) เพอศกษาขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ ดงนนวธการเกบขอ มลและขอบเขตของขอ มล จงแบ งออกเปน 2 สวน ดงน

2.1 สวนทเปนกลวธทางภาษาผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษ ผ ว จ ย เ ก บ ข อ ม ล โ ด ย ใ ชแ บ บ ส อ บ ถ า ม ห ร อ เ ร ย ก ว า Discourse Completion Test (DCT) เปนเครองมอในการวจยจากกลมตวอยางนกศกษาหลากหลายคณะและหลากหลายชนปในระดบปรญญาตรของมหาวทยาลยธรรมศาสตรจ านวน 100 คน ทงนผวจยแบงสถานการณการตอบรบการขอโทษในแบบสอบถามออกเปน 3 สถานการณเพอใหมความหลากหลาย ไดแก 1) สถานการณทเพอนของทานขอโทษทานทท าหนงสอของทานหาย 2) สถานการณทเพอนของทานขอโทษทานทมาไมตามเวลาทนดไว และ 3) สถานการณทเพอนของทานขอโทษทานทน าความลบสวนตวของของทานไปพดใหคนอนทไมไดสนทฟง

ตวอยางแบบสอบถาม สถานการณทเพอนของทานขอ

โทษทานทท าหนงสอของทานหาย

หากเพอนของทานขอโทษทานทท าหนงสอของทานหาย ทานจะท าอยางไร

ตอบรบการขอโทษ โดยพดวา................... ไมตอบรบการขอโทษ เพราะ ......................

ตอบรบการขอโทษ โดยใชวธอน คอ............ 2.2 สวนทเปนขอค านงทเปนเหตจง

ใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ

ผวจยเกบขอมลทงจากการใชแบบสอบถามเพอตองการทราบขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษจากกลมตวอยางนกศกษาในระดบปรญญาตรของมหาวทยาลยธรรมศาสตรจ านวน 100 คน (กลมเดยวกบสวนท 1) และการสมภาษณเชงลกจากกลมตวอยางอกจ านวนทงสน 30 คน

ตวอยางแบบสอบถาม ขอค านงท เปนเหต จงใจหรอ

ปจจยทผพดภาษาไทยค านงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ

ในขณะททานกลาวตอบรบการขอโทษในสถานการณตางๆ ทานค านงถงปจจยใดบาง (สามารถตอบไดมากกวา 1 ปจจย โดยใหทานนกถงสถานการณการตอบรบการขอโทษทปรากฏในแบบสอบถามชดท 1).............. .............................................................................................................................................. วธด าเนนการวจย ในสวนวธด าเนนการวจยสามรถแบงไดเปนขนตอนดงน

1. ส า ร ว จ เ อ กส า รแล ะ ง านว จ ยทเกยวของ

2. เลอกกลมตวอยางทใชในการวจย 3. สรางเครองมอทใชในการวจย 4. เกบขอมลจากเครองมอทสรางขน

วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560 99

5. คดเลอกขอมลทได 6. ว เ ค ร า ะห ข อ ม ล ผ ว จ ย จ า แนก

การวเคราะหขอมลออกเปน 2 สวน ไดแก 1) วเคราะหกลวธทางภาษาทผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษ โดยในการวจยนผวจยไดศกษาเฉพาะในสวนทเปนกลวธทางภาษาเทานน และ 2) วเคราะหขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ

ในการวเคราะหกลวธทางภาษาทใชในการตอบรบการขอโทษของกลมตวอยาง ผ ว จ ย จ ะ น า ข อ ม ล ท ไ ด จ า ก ก า ร ต อ บแบบสอบถามทเปน ‚ถอยค า‛ มาวเคราะห เรมจากการน าค าตอบมาจ าแนกเปนถอยค า โดยพจารณาจาก 1) การเวนวรรคของผตอบแบบสอบถามแทนจงหวะหยดระหวางถอยค า และ 2) เนอความทสมบรณของแตละถอยค า และเมอผวจยแบงค าตอบทไดเปนถอยค าแลว จงน าถอยค าดงกลาวมาวเคราะหวาเปนกลวธทางภาษาแบบใด โดยพจารณาทงรปภาษาและเนอความของถอยค านน และอาศยแนวคดดานวจนปฏบตศาสตรเปนเกณฑ

7. เรยบเรยงผลการวจย 8. สรปและอภปรายผลการวจย

ผลการวจย

ผว จยแบงการน าเสนอผลการว จยออกเปน 2 สวน ไดแก 1) กลวธทางภาษาท ผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษ และ 2) ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยท ผพดภาษาไทยค านงถงในการใชกลวธทาง

ภ าษ า ใ น ก า ร ต อบ ร บ ก า ร ข อ โ ทษ ด ง มรายละเอยดตอไปน

1. กลวธทางภาษาทผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษ

จากการศกษาขอมลค าตอบของ กลมตวอยางผพดภาษาไทยพบวากลวธทางภาษาทกลมตวอยางเลอกใชในการตอบรบการขอโทษสามารถแบงไดเปน 2 ประเภท ดงน

1.1 กลว ธ ท างภาษาแบบตดความสมพนธ กลวธทางแบบตดความสมพนธ ในทน หมายถง กลวธการใชถอยค าทผพด ตอบรบการขอโทษดวยถอยค ารนแรงหรอท าลายความ สมพนธผฟงอยางตรงไปตรงมา ไมม การตกแตงถอยค า หรอใชถอยค าทไมสามารถตความเปนเจตนาอนได

กลวธแบบตดความสมพนธทกลมตวอยางเลอกใชในการตอบรบการขอโทษสามารถ เรยงล าดบกลวธทปรากฏคาความถจากมากไปหานอยไดดงน

1.1.1 การใชถอยค าแสดงความไมพอใจ

กา ร ใ ช ถ อ ย ค า แ ส ด งความไมพอใจ หมายถง การทผพดใชถอยค าตอบรบการขอโทษดวยวธรนแรงหรอท าลายความสมพนธอยางตรงไปตรงมาโดยใชถอยค าตอบแสดงความไมพอใจแกผฟง มกปรากฏค าทแสดงความไมพอใจในถอยค า - แยวะ แคนกรกษาไมได (1) - ทเรศทสดเลยวะ ปากสวางจรงๆ (2) จ า ก ต ว อ ย า ง ท ( 1) -( 2) จ ะ เ ห น ว า กล มตวอยางใชกลวธการตอบรบการขอโทษ

100 วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560

อยางตรงไปตรงมาโดยใชถอยแสดงความไมพอใจ ซงปรากฏค ากรยาแสดงความไมพอใจ “แย” และ “ทเรศ” ในตวอยางท (1) และ (2) ตามล าดบ

1.1.2 การแสดงการสง ก า ร แ ส ด ง ก า ร ส ง

หมายถง การทผพดใชถอยค าตอบรบการแสดงการขอโทษดวยวธรนแรงหรอท าลายความ สมพนธอยางตรงไปตรงมาโดยใชถอยค าแสดงการสงเพอไมใหผฟงกระท าเชนนนอก มกปรากฏค าแสดงการสง “อยา” “หาม” - อยาท าอยางนนอก (3) - รแลว กหามพดอก (4)

จากตวอยางท (3)-(4) จะเหนวากลมตวอยางใชกลวธการตอบรบการขอโทษอยางตรงไปตรงมาโดยใชถอยค าการแสดงการสงซงปรากฏค าแสดงการสง “อยา” และ “หาม” ตามล าดบ

1.1.3 การใชถอยค าแสดง การยตความสมพนธ

การใชถอยค าแสดงการตดความสมพนธ หมายถง การทผพดใชถอยค าตอบรบการแสดงการขอโทษดวยวธรนแรงหรอท าลายความ สมพนธอยางตรงไปตรงมาโดยการใชถอยค าแสดงการตดความสมพนธผฟง - เลกคบกนเถอะแก ชนไมไหวแลว (5) - อยาคบกนเลย แกท าอยางนหลายครง แลว (6)

จากตวอยางท (5)-(6) จะเหนวากลมตวอยางใชกลวธการตอบรบการขอโทษโดยใชถอยค าแสดงการตดความสมพนธ

1.1.4 การเสนอใหชดใช ก า ร เ ส น อ ใ ห ช ด ใ ช

หมายถง การทผพดใชถอยค าตอบรบการแสดงการขอโทษดวยวธรนแรงหรอท าลายความ สมพนธอยางตรงไปตรงมาโดยการใหผฟงชดใชการกระท าผดของผฟง - ซอคนชนดวย ชนตองใชมน (7) - ไปเปนเพอนชนเลย แกมาสาย (8) จากตวอยางท (7)-(8) จะเหนวากลมกลมตวอยางใชกลวธการตอบรบการขอโทษอยางตรงไปตรงมาโดยการเสนอใหผฟงชดใชการกระท าผดของผฟง

1.2 กลวธทางภาษาแบบรกษา ความสมพนธ

กลวธ ทางภาษาแบบรกษาความสมพนธ ในทน หมายถง กลวธการใชถอยค าทผพดไมไดแสดงการตอบรบการขอโทษดวยวธรนแรงหรอท าลายความสมพนธคสนทนาตรงไปตรงมา แตใชถอยค าลดน าหนกความรนแรงของการตอบรบการขอโทษหรอใชถอยค าทตองอาศยการตความ

กลวธแบบรกษาความสมพนธทกลมตวอยางเลอกใชในการตอบรบการขอโทษสามารถเรยงล าดบกลวธทปรากฏคาความถจากมากไปหานอยไดดงน

1.2.1 การแสดงใหเหนวาเปนเรองเลกนอย

การแสดงใหเหนวาเปนเรองเลกนอย หมายถง การทผพดตอบรบการขอโทษโดยการแสดงใหเหนวาความผดของผฟงเปนเรองเลกนอยมกปรากฏค าลดปรมาณ “เลกนอย” “นดเดยว” “นดหนอย”

วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560 101

- เลกนอยนาแก อยาคดมาก (9) - นดเดยวเอง ไมเหนจะสายเลย 10)

จากตวอยางท (9)-(10) จะเหนวากลมตวอยางใชกลวธการแสดงใหเหนวาเปนเรองเลกนอยในการตอบรบการขอโทษโดยปรากฏค าลดปรมาณ “เลกนอย” และ “นดเดยว” ตามล าดบ

1.2.2 การปลอบไมใหกงวล การปลอบไมใหก งวล

หมายถง การทผพดใชกลวธการตอบรบการขอโทษโดยใชถอยค าแสดงการปลอบเพอไมใหผฟงกงวลกบการกระท าผดทตนเองไดกระท าไวกบผพด - อยาคดมากนาเพอน อยาคดมาก (11) - ไมเปนไร2นะ นดเดยวเอง (12)

จากตวอยางท (11)-(12) จะเหนวากล มตวอยางใชกลวธการตอบรบการขอโทษโดยการปลอบไมใหผฟงกงวลกบการกระท าทตนเองไดกระท าไวกบผพด

1.2.3 การแสดงการขอโทษกลบ การขอโทษกลบ หมายถง

การทผพดใชกลวธการตอบรบการขอโทษโดยการใชถอยค าขอโทษกลบไปยงผฟงวาตนกมสวนผดในการกระท าครงนเชนกน มกปรากฏค ากรยา “ขอโทษ” หรอ “โทษ” ในถอยค า - ทจรงชนกตองขอโทษแกเชนกน ทชนนด แกเชามากไป (13) - โทษแกนะทชนกพดกบแกแรงไป (14) จากตวอยางท (13)-(14) จะเหนวากลมตวอยางใชกลวธการตอบรบการขอโทษ 2 ในการใชถอยค า “ไมเปนไร” เพอตอบรบการขอโทษทสะทอนใหเหนมมมองในวฒนธรรมไทยสามารถอานเพมเตมไดใน Panpothong, and Phakdeephasook (2012)

โดยการแสดงการขอโทษกลบ ซงมค ากรยา “ขอโทษ” และ “โทษ” ในตวอยางท (13) และ (14) ตามล าดบ

1.2.4 การโทษสงหรอบคคลอน การโทษสงหรอบคคลอน

หมายถ ง การท ผ พ ดใช กลว ธ การตอบร บ การขอโทษโดยการโทษสงหรอบคคลอน - แถวบานแกมนรอสะพาน มนกตองสาย อยางนแหละ อยาคดมาก (15) - ยายนมนปากแยเองไมเกยวกบแกหรอก (16) จากตวอยางท (15)-(16) จะเหนวากลมตวอยางใชกลวธการตอบรบการขอโทษโดยการโทษสงหรอบคคลอน

1.2.5 การพดหรอกลาวสงอน การพดหรอกลาวสงอน

หมายถ ง การท ผ พ ด ใชกลว ธ การตอบร บ การขอโทษโดยการพดหรอกลาวส งอนทเกยวของกบการกระผดของผฟงทมตอผพด - แกตองสงงานอาจารยกโมง (17) - ชนตองใชหนงสอ แปลงานวชาการแปล ดวยส (18)

จากทกลาวมาทงหมดสามารถสรปอตราสวนความถของกลวธทางภาษาทงกลวธทางภาษาแบบตดความสมพนธและกลวธทางภาษาแบบรกษาความสมพนธทผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษไดดงตารางตอไปน

102 วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560

ตารางท 1 แสดงความถของกลวธทางภาษาทผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษ

หมายเหต : ความถในแตละกลวธทางภาษาทผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษ ผวจยใชวธการนบจาก ถอยค าในแตละค าตอบของแบบสอบถามแลวจงน ามาค านวณความถเปนอตราสวนรอยละ

จากตารางขางตนแสดงใหเหนวา

เมอผพดภาษาไทยอยในสถานการณทตองตอบรบการขอโทษคสนทนา ผพดภาษาไทยจะเลอกใชกลวธแบบรกษาความสมพนธมากกวากลวธทางภาษาแบบตดความสมพนธ ดงจะเหนไดจากการเลอกใชกลวธทางภาษาแบบรกษาความสมพนธในอตราสวนถงรอยละ 84.05 ขณะท เ ล อ ก ใช ก ล ว ธ ท า งภาษ าแบบ ต ดความสมพนธในอตราสวนเพยงรอยละ 15.94 ลกษณะดงกลาวสะทอนใหเหนวาสงคมไทยเปนสงคมทหลกเลยงการเผชญหนา คนไทยจงมกแกไขความขดแยงดวยการประนประนอม ระงบอารมณและการมใจสงบ (Klusner, 1981)

อยางไรกตามจากการศกษาพบวากลมตวอยางอาจเลอกใชกลวธทางภาษาหลายกลวธปรากฏรวมกนกได เชน เลอกใชกลวธแบบตดความสมพนธปรากฏรวมกน กลวธแบบตดความสมพนธปรากฏรวมกบกลวธแบบร ก ษ า ค ว า ม ส ม พ น ธ ก ล ว ธ แ บ บ ร ก ษ าความสมพนธปรากฏรวมกบกลวธแบบรกษาความสมพนธ

2. ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจย ทผพดภาษาไทยค านงถงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ

ในสวนน ผว จยเกบขอมลทงจาก การใชแบบสอบถามเพอตองการทราบขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านง

กลวธทางภาษาแบบตดความสมพนธ (ครง/รอยละ)

กลวธทางภาษาแบบรกษาความสมพนธ (ครง/รอยละ)

1. การใชถอยค าแสดงความไมพอใจ (41 ครง/รอยละ 5.35) 2. การแสดงการสง (32 ครง/รอยละ 4.18) 3. การใชถอยค าแสดงการยตความสมพนธ (29 ครง/รอยละ 3.79) 4. การเสนอใหชดใช (20 ครง/รอยละ 2.61)

1. การแสดงใหเหนวาเปนเรองเลกนอย (291 ครง/รอยละ 38.03) 2. การปลอบไมใหกงวล (99 ครง/รอยละ 12.94) 3. การแสดงการขอโทษกลบ (93 ครง/รอยละ 12.15) 4. การโทษสงหรอบคคลอน (86 ครง/รอยละ 11.24) 5. การพดหรอกลาวสงอน (74 ครง/รอยละ 9.67)

(122 ครง/รอยละ 15.94) (643 ครง/รอยละ 84.05) 765 ครง/ รอยละ 100

วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560 103

ในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษจากกลมตวอยางจ านวน 100 คน และจากการสมภาษณเชงลกจากกลมตวอยางอกจ านวนทงสน 30 คน

ผลการศกษาพบวา ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ

พบทงขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในสวนทเปนวตถประสงคของคสนทนาและขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในสวนทเปนปรบทของการสนทนา ดงตารางตอไปน

ตารางท 2 แสดงความถของขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงในการเลอกใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ

1. ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในสวนทเปนวตถประสงค

ของการสนทนา (ครง/รอยละ)

2.ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในสวนทเปนปรบทของการสนทนา 2.1 ปรบททเกยวของกบผพด และ/

หรอ คสนทนา (ครง/รอยละ)

2.2 ปรบททเกยวของกบสถานการณการสนทนา

(ครง/รอยละ) 1) การรกษาความสมพนธของค สนทนา (171 ครง/รอยละ 14.51) 2) การท าใหคสนทนาเขาใจ อยางตรงไปตรงมา (25 ครง/รอยละ 2.31)

1) สถานภาพและ/หรอบทบาท ของผพดและคสนทนา (110 ครง/รอยละ 10.20) 2) ความเกยวของและ/หรอ ความสมพนธในอดตระหวาง ผพดกบคสนทนา (96 ครง/รอยละ 8.90) 3) ความอาวโสของผพดและ คสนทนา (91 ครง/รอยละ 8.44) 4) ความสนทระหวางผพดและ คสนทนา (86 ครง/รอยละ 7.97) 5) ลกษณะนสยของคสนทนา (71 ครง/รอยละ 6.58) 6) ททาของคสนทนาในขณะท สนทนา (65 ครง/รอยละ 6.02)

1) การมหรอไมมบคคลทสามใน ขณะทสนทนา (91 ครง/รอยละ 8.44) 2) ลกษณะและ/หรอระดบความ รนแรงของเรอง (80 ครง/รอยละ 7.42) 3) ลกษณะและ/หรอระดบความ รนแรงของถอยค าในผลดการ สนทนากอนหนาของผพด และ/หรอคสนทนา (73 ครง/รอยละ 6.77) 4) โอกาสและ/หรอบรรยากาศ ขณะทตอบรบการแสดงความ ไมพอใจ (65 ครง/รอยละ 6.02) 5) ภาพรวมของสถานการณการ สนทนา (54 ครง/รอยละ 5.00)

196 ครง/รอยละ 18.18 519 ครง/รอยละ 48.14 363 ครง/รอยละ 33.67 882 ครง/รอยละ 81.81

1,078 ครง/รอยละ 100.00

104 วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560

หมายเหต : ความถในแตละขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงในการเลอกใช กลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ ผวจยใชวธการนบจากค าตอบแตละค าตอบของ แบบสอบถามแลวจงน ามาค านวณมาเปนอตราสวนรอยละ

จากตารางจะเหนวาขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษมทงในสวนทเปนวตถประสงคของการสนทนาและสวนทเปนปรบทของการสนทนา โดย การรกษาความสมพนธของคสนทนาเปนปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงมากทสดในอตราสวนรอยละ 14.51 อภปรายผลการวจย

ผ ว จย เหนว าการท ผพดภาษาไทยเลอกใชกลวธทางภาษาแบบรกษาความสมพนธในการตอบรบการขอโทษมากกวาเลอกใชกลวธทางภาษาแบบตดความสมพนธมความสมพนธกบปจจยทางสงคมวฒนธรรม 3 ประการ ดงน

1. การมมมมองตวตนแบบพงพา (An interdependent view of self)

Markus, and Kitayama (1991) กลาวไววา ในแตละสงคมยอมมแนวคดเรองตวตน (Self) แตกตางกน เชน สงคมอเมรกนจะมมมมองตวตนแบบอสระ (An independent view of self) สวนสงคมญปนจะมมมมองตวตนแบบพงพา (An interdependent view of self) และอธบายวา คนทมมมองตวตนแบบอสระจะมองวาตนเองมเอกลกษณทแตกตางและเปนอสระจากบคคลอน ในขณะทคนท มมมมองตวตนแบบพ งพาจะมองว าตน เอง เป นส วนหน ง ของความสมพนธทางสงคมและตวตนของเรากบ

บคคลอนมความเกยวของกน นอกจากนยงชใหเหนวาคนในสงคมท มมมมองตวตนแบบพงพาจะไดรบการปลกฝงใหประพฤตตนตามทสงคมหรอกลมก าหนดและค านงถงความรสกของผอนเปนส าคญ ลกษณะดงกลาวจงสงผลใหคนในสงคมทมมมมองตวตนแบบพงพามความสภาพออนนอม ไมกระท าใหคสนทนามความรสกทไมด อยางตรงไปตรงมาเพอรกษาความเปนกลมหรอความเปนอนหนงอนเดยวกนไว

ณฐพร พานโพธทอง และศรพร ภกดผาสข (2557, หนา 5-6) ไดเสนอทศนะไวอยางนาสนใจวา มมมองตวตนแบบพงพาของคนไทยมความสมพนธกบแนวคดพทธศาสนาเรอง “ปฏจจสมปบาท” (หลกธรรมทเนนเรองความเก ยว เนอ งและเปนเหตปจ จยกนและกน) กลาวคอ คสนทนาทมมมมองตวตนแบบพงพายอมจะปฏสมพนธดวยลกษณะถอยทถอยอาศยแ ล ะพย าย ามหล ก เ ล ย ง ก า ร เ ผ ช ญหน า ความขดแยง สอดคลองกบท Klausner (1981) Bilmes (1992); Podhisita (1998); และอคน รพพฒน (2539) ไดอธบายวา คนไทยมกหลกเลยงการเผชญหนาในสงคม และปจจยประการส าคญทก าหนดการประพฤตปฏบตของคนไทยให เปนเชนนน คอ หลกธรรมทางพ ร ะ พ ท ธ ศ า ส น า ท ง น ห ล ก ธ ร ร ม ท า งพระพทธศาสนาจะก าหนดใหคนหลกเลยง การแสดงอารมณรนแรง หลบหลกการเขาไปผกพน และหลบเลยงการเผชญหนา

วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560 105

ด งนน การท กล มต วอย างผพ ดภาษาไทยพยายามทจะเลอกใชกลวธทางภาษาแบบรกษาความสมพนธ ของค สนทนาใน การตอบรบการขอโทษจงสอดคลองกบปจจยทางสงคมวฒนธรรมเรองการมมมมองตวตนแบบพงพาเนองจากถาผพดภาษาไทยเลอกใชกลวธทางภาษาแบบลดน าหนกความรนแรงกบผฟงทกยอมจะชวยสรางความสมพนธอนดระหวางกนซงเปนลกษณะส าคญของสงคมดงกลาว

2. ความเปนสงคมแบบองกลม (collectivism)

Hofstede (1984, 1987) เสนอวาสงคมทด ารงอยในแตละวฒนธรรมอาจแบงไดเปน 2 ลกษณะคอ 1 ) ส งคมแบบอ งกล ม (collectivism) หรอสงคมทสมาชกในสงคมตางใหความส าคญกบการอยรวมกนเปนพวกพองและพงพาอาศยซงกนและกน และ 2) สงคมแบบองบคคล ( Individualism) หรอส งคมทสมาชกในสงคมมกใหความส าคญกบการอยอยางเปนปจเจก และใหความส าคญการอยแบบตวคนเดยวมากกวาการรวมกลมเปนพวกพอง

ทงน Hofstede และนกสงคมวทยาและนกมานษยวทยาหลายทาน เชน Triandis (1995); Mulder (1996); Pongsapich (1998); Roongrengsuke, and Chansuthus (1998, p. 171); Jandt (2010); ฑตยา สวรรณะ-ชฏ และคณะ (2527); สพตรา สภาพ (2529); และเมตตา ววฒนานกล (2549) จดใหสงคม ไทยมลกษณะเปนสงคมแบบองกลม กลาวคอ คนทอยในสงคมทมลกษณะเชนนจะใหความส าคญกบกล มและตองการการยอมรบจากกล ม เนองจากเหนวาการอยรวมกนและการพงพา

อาศ ยก น เป นส ง ส า คญ ด ง น นกา รแสดงพฤตกรรมของคนในสงคมแบบองกลมจงมกจ าค านงถงความรสกของคนอนเปนส าคญ

ด ง น น ก า ร ท ก ล ม ต ว อ ย า ง ผ พ ดภาษาไทยพยายามเลอกใชเลอกใชกลวธทางภาษาแบบรกษาความสมพนธในการตอบรบการขอโทษจงสอดคลองกบปจจยทางสงคมวฒนธรรมเรองความเปนสงคมแบบองกลมเน อ งจากส งคมอ งกล ม เป นส งคมท ผ พ ดจ าเปนตองพงพาอาศยกน เพราะฉะนนการเลอกใชกลวธทางภาษาแบบลดน าหนกความรนแรงในการตอบรบการขอโทษจงสามารถชวยสรางความสมพนธอนดใหสมาชกภายในกลม

3. ความเปนวฒนธรรมปรบทสง (High context culture )

Hall (1976, 1981) เปนผน าเสนอแนวคดเรอง วฒนธรรมปรบทสง (High context culture) และวฒนธรรมปรบทต า (Low context culture) ทงนวฒนธรรมปรบทต า (Low context culture) เปนวฒนธรรมท เชอวาค าพดเพยงอยางเดยวสามารถตความหมายการสอสารไดทงหมด โดยไมตองดความหมายจากทาทาง การแสดงออกและปรบทแวดลอมตางๆ รวมดวย การพดจาของคนในวฒนธรรมน มกจะพดตรงไปตรงมาและไ มค อยค าน งถ งปรบทแวดลอมเทาใดนก

ทงนนกวชาการทางสงคมวทยาและมานษยวทยาหลายทาน เชน Hall (1976, 1981); Mulder (1996); Pongsapich (1998); สพตรา สภาพ (2528) ; และพกตรวภา เอออมรวณช (2547) จดใหสงคมไทยเปนสงคมทมวฒนธรรมปรบทสง (High context culture) กลาวคอ ในการตอบรบการขอโทษ คนไทย

106 วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560

ไมไดค านงถงเฉพาะจดมงหมายหรอเปาหมายในการปฏสมพนธเทานน แตยงค านงถงปรบทของการปฏสมพนธดวย และเชอวาค าพดเพยงอยางเดยวนนไมสามารถต ความหมายการสอสารไดท งหมด ตองดความหมายจากทาทาง การแสดงออกและปรบทแวดลอมตางๆ รวมกน จากการสอบถามโดยใชแบบสอบถามและ การสมภาษณพบวาปจจยทางสงคมวฒนธรรมเร อ งความเปนวฒนธรรมปรบทสง (High context culture) อาจสามารถน ามา ใชอธบายขอค านงท เปนเหต จงใจหรอปจจยในกลมตวอยางผพดภาษาไทยทระบวาปจจยในเรองปรบทของการตอบรบการขอโทษทงในปรบททเกยวของกบผพดและ/หรอคสนทนาหรอปรบทท เกยวของกบสถานการณการสนทนาเปนปจจยทค านงถงเมอตองเลอกใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ สรปผลการวจย

บทความว จยน ม วตถประสงค เพ อตองการศกษากลวธทางภาษาทผพดภาษาไทยใชในการตอบรบการขอโทษและขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงในการเลอกใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษ

ผลการวจยพบวาผพดภาษาไทยเลอก ใชกลวธทางภาษาแบบรกษาความสมพนธในการตอบรบการขอโทษมากกวากลวธทางภาษาแบบตดความสมพนธ

สวนขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยค านงถงในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบการขอโทษม 2 สวน คอ

1) ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในสวนทเปนวตถประสงคของการสนทนา และ 2) ขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในสวนทเปนปรบทของการสนทนา โดยการรกษาความสมพนธของคสนทนาเปนขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยทผพดภาษาไทยสวนใหญค านงถงมากทสดในการใชกลวธทางภาษาในการตอบรบ การขอโทษ

พฤตกรรมทางภาษาดงกลาวมความ สมพนธ กบป จ จยทางส งคมวฒนธรรม 3 ประการ ไดแก 1) การมมมมองตวตนแบบพงพา (An interdependent view of self) 2) ความเปนสงคมแบบองกลม (Collectivism) และ 3) ความเปนวฒนธรรมปรบทสง (High context culture)

แมวางานวจยนจะมงศกษาเฉพาะกลวธทางภาษาทใชในการตอบรบการขอโทษในภาษาไทย แตจากการศกษาพบวากลมตวอยางผตอบแบบสอบถามสวนหนงยงเลอกตอบแบบสอบถามในชองค าตอบ “ไม ตอบร บ การขอโทษ” และ “ตอบรบการขอโทษโดยใชวธอน” เชน ค าตอบในแบบสอบถามวา “ใหคนอนไปตอวาแทน” “ไมใหคนฟงยมของอกเลย” ฯลฯนอกเหนอจากการใชกลวธทางภาษา และจากการสงเกตของผวจย ผวจยพบวาขอค านงทเปนเหตจงใจหรอปจจยในการตอบรบการขอโทษยงมความสมพนธกบการไมตอบรบการขอโทษรวมไปถงการตอบรบการขอโทษโดยใชวธอนซงลกษณะดงกลาว กลมตวอยางใหสมภาษณวาทเลอกตอบในชอง “ไมตอบรบการขอโทษ” หรอ “ตอบรบการขอโทษ”โดยใชวธอน” เพราะตองการรกษาความสมพนธของคสนทนา ดงนนหากไดมการศกษาตอไปกจะท าใหเขาใจแงมม

วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560 107

ของการตอบรบการขอโทษภาษาไทยในแงมมทละเอยดและกวางขวางมากยงขน

เอกสารอางอง ฉววรรณ ประจวบเหมาะ. (2542). ผใหญ-ผนอย ใน สวรรณา สถาอานนท และเนองนอย

บณยเนตร (บรรณาธการ), ค า: รองรอยความคดความเชอไทย (หนา 234-243). กรงเทพฯ:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ชาญวทย เยาวฤทธา. (2554). วจนกรรม 3 ชนด กบแนวคดเรองบญคณใน สงคมไทย. วทยานพนธปรญญา

อกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชาย โพธสตา. (2542). พรรคพวก ใน สวรรณา สถาอานนท และเนองนอย บณยเนตร (บรรณาธการ), ค า: รองรอยความคด ความเชอไทย (หนา 180-191). กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ฑตยา สวรรณะชฏ, และคณะ. (2527). สงคม และวฒนธรรมไทย : ขอสงเกตใน การเปลยนแปลง. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ณฐพร พานโพธทอง. (2555). เอกสารค าสอน รายวชาการวเคราะหภาษาไทยตาม แนววจนปฏบตศาสตร. กรงเทพฯ:

ภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ณฐพร พานโพธทอง และศรพร ภกดผาสข.

(2557). ผพดภาษาไทยปฎสมพนธ อยางไร ในการสนทนาแบบเนนภารกจ : การศกษาขอมล Mister O ตามแนว Emancipatory Pragmatics. เอกสาร

ประกอบการสมมนาวชาการภาษา และภาษาศาสตร ประจ าป 2557 ภาควชาภาษาศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. กรงเทพฯ: คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พกตรวภา เอออมรวณช. (2547). ปจจยทม ผลตอความเงยบในหองเรยนของ นกศกษาไทยใน ระดบอดมศกษา . วทยานพนธปรญญาศลปศาสตร-

มหาบณฑต สาขาวชาภาษาและการสอสารระหวางวฒนธรรม

ภาควชาภาษาตะวนตก คณะ โบราณคด มหาวทยาลยศลปากร. ภาสพงศ ผวพอใช. (2545). การตอบรบค า ขอโทษในภาษาไทย. วทยานพนธ ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต

ภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เมตตา ววฒนานกล. (2549). การสอสารตาง วฒนธรรม. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณ- มหาวทยาลย. สพตรา สภาพ. (2529). สงคมและ วฒนธรรมไทย: คานยม ครอบครว ศาสนาและ ประเพณ. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. อคน รพพฒน. (2539). มองสงคมผานชวต

108 วารสารมนษยสงคมปรทศน ปท 19 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2560

ในชมชน. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร.

Bilmes, J. (1992). Dividing the rice: A microanalysis of mediator’s role in a Northern Thai negotiation‛. Language in society, 21, 569-602.

Brown, P.,& S. Levinson. (1987). Politeness : Someuniversal in language usage. London : Cambridge University Press. Hall, S. (1976). Visual culture: The reader.

London: Thousand Oaks: SAGE. Hanks, W.F., Ide, S, & Katagiri. Y. (2009). Introduction towards an

emancipatory pragmatics. Journal of Pragmatics, 41(1), 1-9.

Hofstede, G. (1984). Culture's consequences: International differences in work-related values. Beverly Hills: Sage.

Hofstede, G. (1987). Culture's consequences: International differences in work-related

values. Beverly Hills: Sage Pub. Jandt, F. E., & Pederson, P.B. (2010).

Constructive conflict management: Asia–Pacific cases. Thousand Oaks; CA: Sage.

Klusner, W, J. (1981). Reflections on Thai culture. Bangkok: Suksit Siam. Markus, H. R., & Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and motivation.

Psychological Review, 98(2), 224-253.

Mulder, N. (1996). Inside Thai society: An interpretations of everyday life. Amsterdam: Pepin Press.

Panpothong, N., & Phakdeephasook, S. (2012). The wide use of mai-pen-rai‘ It’s not substantial’ in Thai interactions and its relationship to the Buddhist concept of TriLaksana.‛ Journal of Pragmatics. Retrieved November 13, 2012, from http:// dx.doi.org/10.1016/j.pragma.

Podhisita, C. (1998). Buddhism and Thai world view. In Ponsapich, A. (Eds). Traditional and changing Thai world view. (pp. 29-62). Bangkok: Chulalongkorn University Press. Pongsapich, A. (Eds). (1998). Traditional and changing Thai world view. Bangkok: Chulalongkorn University Press. Triandis, H, C. (1995). Individualism and

collectivism. Boulder: Westview Press.