ประวตศาสตรนพนธอสาน พ.ศ. 2475 ถงสนทศวรรษ 2520

โดย นายอนชต สงหสวรรณ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา

ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2553ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ประวตศาสตรนพนธอสาน พ.ศ. 2475 ถงสนทศวรรษ 2520

โดย นายอนชต สงหสวรรณ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา

ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2553 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ISAN HISTORIOGRAPHY, A.D. 1932 - 1970S

By Anuchit Singsuwan

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree MASTER OF ARTS

Department of History Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY 2010

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “ ประวตศาสตรนพนธอสาน พ.ศ. 2475 ถงสนทศวรรษ 2520 ” เสนอโดย นายอนชต สงหสวรรณ เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา

……........................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ รองศาสตราจารยยงยทธ ชแวน

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.วรพร ภพงศพนธ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.ทวศลป สบวฒนะ ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (รองศาสตราจารยยงยทธ ชแวน) ............/......................../..............

ง

49205211 : สาขาวชาประวตศาสตรศกษา ค าส าคญ : ประวตศาสตรนพนธอสาน,วรรณกรรมอสาน,ประวตศาสตรอสานสมยใหม,อตลกษณ อนชต สงหสวรรณ : ประวตศาสตรนพนธอสาน พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษ 2520. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : รศ.ยงยทธ ชแวน.211 หนา

วทยานพนธฉบบนเปนการศกษาถงพฒนาการของประวตศาสตรนพนธอสานในชวงระหวางป พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษ 2520 โดยมจดมงหมายในการศกษาแนวการเขยน และเนอหาของงานเขยนประวตศาสตรของคนอสาน และศกษาถงการรบรของคนอสานทมตอทองถนและชนกลมอนทปรากฏในงานเขยนทางประวตศาสตร

ผลการศกษาพบวา ในชวงระหวาง ป พ.ศ.2475 ถง พ.ศ.2500 บรรยากาศทางการเมองของสงคม“รฐประชาชาต”ทใหความส าคญตอประชาชน และการแพรขยายของความคดชาตนยมในภมภาค ไดกระตนใหคนอสานเขยนประวตศาสตร“อสาน-ลาว” ทผกพนกบศนยกลางอ านาจทางฝงซายแมน าโขง โดยไดมการรอฟนงานเขยน“พน/พงศาวดาร”ดงเดมขนมาใหม เชน “เพชรพนเมองเวยงจนทร”ของทองพล ครจกร ไดเรยบเรยงขนมาจาก“พนเวยง”เรองราวของการปลดแอกกอสรภาพของเจาอนวงศเมองเวยงจนทร และในสมยนไดเรมมการเขยนประวตศาสตรสมยใหมบางแลว เพอน าเสนอถงเรองราวของทองถนใหลมลกยงขน เชน“ประวตวดสปฏนาราม”ของสมเดจพระมหาวระวงศ(อวน ตสโส)เปนประวตศาสตรทองถนเมองอบลราชธาน นอกจากนยงมงานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรมอสานทผานการคนควาอยางเปนระบบ เชน “ประเพณโบราณไทยอสาน”ของปรชา พณทอง ในสวนของการรบรเกยวกบทองถน“ความเปนอสาน”คอ ส านกในการเปนสวนหนงทางการเมองของรฐไทย และการมวฒนธรรมรวมกบลาว แตมการรบรถงความเหนอกวา“ลาว”ทตกเปนอาณานคมชาตตางดางอยางฝรงเศส ตอมาในชวงพ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520 เปนชวงสมยแหง“การพฒนา” การพฒนาของรฐไดเชอมโยงพนททางกายภาพ และความรสกนกคดของคนอสานใหเปนอนหนงอนเดยวกบสวนกลาง สงผลใหคนอสานเขยนประวตศาสตร“อสาน”ทสมพนธกบอ านาจรฐไทยมากขน โดยในสมยนมงานเขยนประวตศาสตรสมยใหมทบอกเลาความเปนมาของเมอง จงหวดกนอยางแพรหลาย ทส าคญคอ “ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วภาคยพจนกจ และยงพบเหนถงความสบเนองของ “พน/พงศาวดาร”ในยคน แตไดมการอธบายภายใตอ านาจรฐไทยยงขน เชน ผลงานของพระอารยานวตร เขมจาร นอกจากนยงมการศกษาคนควาทางดานสงคมและวฒนธรรมอสานเพมขนดวย ในสวนการรบรเกยวกบทองถนนน“ความเปนอสาน”คอ การเปนสวนหนงทางการเมองของรฐไทยทมวฒนธรรมเปนแบบเฉพาะของตวเอง ซงในอดตไดรบอทธพลมาจาก “ลาว” แตการรบรเกยวกบประเทศลาวในปจจบนม“ความดอยกวา”อสานในทางเศรษฐกจและการเมอง เพราะลาวถกครอบง าดวยลทธคอมมวนสต

ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2553 ลายมอชอนกศกษา........................................ ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ ........................................

จ

49205211: MAJOR: HISTORY KEYWORDS: ISAN HISTORIOGRAPHY/ ISAN LITERATURE/ MODERN ISAN HISTORY/

IDENTITY

ANUCHIT SINGHSUWAN: ISAN HISTORIOGRAPHY, A.D. 1932 - 1970S. THESIS ADVISER: ASSO. PROF.YONGYUT CHUWAEN. 211 pp. This thesis aims at making a study on the historical development of Isan or northeastern historiography during 1932 to the end of the eightieth decade of the twentieth century A.D. The major focus is on the study of the styles and contents of the historiography or the writing of history written by Isan people including the critical study emphasized on the perception of Isan people toward themselves and local as well as the others coming out of their historiographies. The result taken from this study points to that the concepts of citizenship and nationalism as the ideas spread throughout the region derived from the larger political dynamics of Siamese “nation-state” during A.D.1932 to 1957. Importantly, it was the milieu of this period that encouraged many Isan iterates to construct a number of the “Isan-Lao” history concentrated writings binding up with the authority centre located on the left banks of the Mekong River. These writings were also rewritten and edited from the so-called “Puen/Phongsawadan” texts which were the traditionally historical records, for instance, Thongpoon Crijakra’s “Phet Puen Muang Vientian” rewritten from authentic documents of the “Puen Vieng” texts by describing the warfare on the Lao liberation was lead by King Anuwong of Vientian. Furthermore, it was a beginning period of the modern Isan historiography that the northeastern history were gradually composed to present public with the more profound and sophisticated aspects, for instance, Somdej Phra Maha Weerawong (Auan Tisso)’s “Prawat Wadsupattanaram” or a history of Supattanaram royal temple which actually was the social and political history of Ubolrajathani province within the larger influence and milieu of Siam. In addition, there were a numbers of the social and cultural writings of the northeastern society investigated much more systematically, for instance, Preecha Pinthong’s “Prapenee Thai Isan” or the ancient tradition of the Isan-Thai. It can be said that the perception of northeastern people regarding to their “Isanhood” or the image of Isan drawn out of the historiographies written during A.D.1932 to 1957 was to belong the political senses as a part of Thai state’s imagined community but, conversely, the cultural senses and identity originated in the common root of the Lao kingdom of Lan Chang. However, they also perceived Laos’ inferiority as becoming French colony. The latter period between 1957 to the end of the eightieth decade of the twentieth century was the stage of modernization of Thai society as a whole which also was this time when the physical and mental geography of Isan people were firmly united with the centralized authority of Bangkok as well as the Isan authors and historians were molded from the milieu of this period to more construct the “Isan” histories were bound up with the authority centre located at Bangkok. There were also a number of the comprehensive histories of city and province across the region in term of the so-called modern historiography written and published during this period, distinctively, a master piece of Teom Wipakpotjanakit’s “Prawatsad Isan” or the Isan History. Furthermore, the historiography in style and content of “Puen/Phongsawadan” were still continued and reinterpreted under the context of the centralized power of Thai state, for instance, the various writings of Pra Areeyanuwatra Khemajaree as well as the Isan studies on cultural and social topics were much more constructed and published. It can also be concluded that the perception of northeastern people regarding to their “Isanhood” or the image of Isan drawn out of the historiographies written during this period was to belong of the political senses as a part of Thai state’s imagined community and the cultural senses of the distinctive identity partly influenced from Lao. On the other hand, they also perceived Laos’ inferiority occupied by communism. Department of History Graduate College, Silpakorn University Academic year 2010 Student’s signature……………………………………… Thesis Adviser’s signature …………………………….

ฉ

กตตกรรมประกาศ

หากการศกษาประวตศาสตร คอ การสบสาวเรองราวในอดตของ“คนสวนใหญ”แลว วทยานพนธฉบบนมจดมงหมาย เพอท าความเขาใจเกยวกบรองรอยความทรงจ าในอดตของคนอสานทถกบนทกไว ทงนเพอน าไปสการเขาใจ“ตวตน”ของคนอสานอนเปนเปาหมายในอดมคต แตการศกษาเรองราวของ“คนสวนใหญ”นไมสามารถส าเรจลงไดถาขาด“ปจเจกชน”หรอ“ใครบางคน”ทคอยชวยเหลอและเกอหนนในตลอดระยะเวลาของการสรางผลผลตทางวชาการฉบบน ขอขอบพระคณ “ใครบางคน”ทไดอบรมสงสอนใหมความรและขนบวธคดทางดานวชาประวตศาสตร ทงส านกเกา ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม และส านกใหม ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยศลปากร คณคาทางวชาการทปรากฏถงแมจะมเพยงนอยนดแตเปนสงทมคาทสดทผเขยนจะมอบใหเปนมทตาวชาการแดคณาจารยทกทานจากส านกทงสอง โดยเฉพาะอยางยง ผศ.ดร.วรพร ภพงศพนธ ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ ทไดใหค าปรกษา และเสนอแนะแนวทางในการแกไขวทยานพนธจนเสรจสมบรณ ขอขอบพระคณ“ใครบางคน”ทท าให“ร”และ“รก”ในประวตศาสตรทองถน ไดแก ผศ.ดร.ทวศลป สบวฒนะ ผศ.สมชาต มณโชต “คณคร”ทงสองทไดปทางองคความรตามวถทางของประวตศาสตร รศ.ยงยทธ ชแวน อาจารยทปรกษาทมความอดทนสงตอความเกยจคราน ความไมตรงตอเวลา และความตนเขนทางปญญาของผเขยน เพอเปนการแสดงความกตญญตอคณาจารยทงสามทาน ผเขยนขอปวารณาตนวาจะใชความร ความสามารถทมอยเพอขยายพรมแดนความรของ“อสานศกษา”สบไป ขอขอบคณ“ใครบางคน”ทใหนยามในความเปนเพอนแตกตางกนออกไป ไดแก คณดารา ดษฎกล คณภมร ภผวผา เพอนทยงยากเมอผเขยนน าความยากยงไปให,คณอสสระ ดวงเกต เพอนผรวมสรางชมชนอสานในจนตนาการทามกลางความโดดเดยวในโลกแหงวตถ, คณอภรด แขโส เพอนทปรกษาในยามไรคนปรกษา,คณนครนทร ทาโยธและครอบครว นองชายทมอบความอบอนในยามทผศกษาเหนอยลา จนท าใหรสกไดวา”มหาสารคาม”เปนบานหลงทสองอยางแทจรง ใครบางคนทใหชวตและปลกฝงความเปนมนษยนบตงแตแรกเรม ใครบางคนทใหทกสงอยางไมเคยปฎเสธ และใครบางคนทยนอยเบองหลงมานเวทแหงความส าเรจตลอดมา ผเขยนขอกราบขอบพระคณ“ใครบางคน”ทงสองทาน คอ “คณพอ”และ”คณแม” หากกรรมดในวทยานพนธฉบบนมอยบาง และหากมกรรมดทก าลงเกดขนกบตวลกในอนาคต ลกขอใหเปนกศลกรรมทน ามาสความภาคภมใจของตวทานทงสองทมตวลกชายคนน สดทายผวจยขอขอบคณ “คนหลายคน”ทเปนแรงบนดาลใจในการท าวทยานพนธฉบบน ขอขอบคณ “คนอสาน”คนจนผยงใหญทกผทกนาม

ช

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย .................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ............................................................................................................... จ กตตกรรมประกาศ ..................................................................................................................... ฉ สารบญตาราง ............................................................................................................................ ฎ บทท

1 บทน า ................................................................................................................................ .... 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา.......................................................................... 1 เอกสารและงานวจยทเกยวของ.....................................................................................5 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา............................................................. 9

สมมตฐานของการศกษา.............................................................................................. 9 ขอบเขตในการศกษา....................................................................................................10

วธการศกษา.................................................................................................................10 แหลงขอมล................................................................................................................. 11 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ......................................................................................... 11 2 สภาพทวไป พฒนาการทางประวตศาสตรกบประวตศาสตรนพนธอสาน ตงแตแรกเรมถงปพ.ศ.2475............................................................................................ 12 สภาพทวไปของภมภาคอสานทสงผลตอพฒนาการทางประวตศาสตรอสาน..... 12 พฒนาการทางประวตศาสตรกบประวตศาสตรนพนธอสานกอนปพ.ศ.2475.... 17 พฒนาการทางประวตศาสตร กบประวตศาสตรนพนธอสาน สมยจารตลานชาง (ตงแตแรกเรมถง พ.ศ.2436.............................................. 17 พฒนาการทางประวตศาสตรของสงคมอสานสมยจารต.......................... 18 “พน”: การบนทกประวตศาสตรแบบดงเดมของคนอสาน....................... 23 พนฝายพทธจกร................................................................................. 25 พนฝายอาณาจกร................................................................................ 27 พฒนาการทางประวตศาสตร กบประวตศาสตรนพนธอสาน ในสมยมณฑลเทศาภบาล(พ.ศ.2436 ถงปพ.ศ.2475).................................... 31 พฒนาการทางประวตศาสตรอสานในสมยมณฑลเทศาภบาล................... 31 ประวตศาสตรนพนธอสานสมยมณฑลเทศาภบาล.................................... 46

ซ

บทท หนา งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร” : การเรมตนของการบนทกประวตศาสตรในกรอบอ านาจรฐไทย...... 48 งานเขยนประเภท“บนทกการเดนทาง” และ“บนทกชาตพนธวรรณา”......................................................... 52 การรบรในเรองของ“ทองถน”และ “ชนกลมอน”ในประวตศาสตรนพนธ กอนป พ.ศ.2475........................................................................................ 56 ส านกในเรอง“ทองถน”ของคนอสาน....................................................... 56 “คนอน”ในความคดค านงของคนอสาน................................................. 57 3 ประวตศาสตรนพนธอสาน สมยการปรบปรนเขาสรฐประชาชาต ตงแตการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ถงพ.ศ.2500................................... 61 บรบททางสงคมทสงผลตอการเขยนประวตศาสตรของคนอสาน........................ 63 การเมองในระบอบประชาธปไตยภายหลงปพ.ศ.2475 กบการมสวนรวมของคนอสาน................................................................... 65 การขยายตวของความคดชาตนยมในภมภาค กบการเขยนประวตศาสตรของคนอสาน........................................................ 69 การเผยแพรอดมการณชาตนยมของรฐไทย กบการกระตนส านกทองถนของคนอสาน............................................. 70 การเคลอนไหวของขบวนการชาตนยมลาว กบการรอฟนวรรณกรรมทองถนของคนอสาน....................................... 78 ประวตศาสตรนพนธอสานสมยการปรบปรนเขาสรฐประชาชาต......................... 83 ประเภทของงานเขยนทางประวตศาสตร...................................................... 84 งานเขยนประเภท “พน/พงศาวดาร”....................................................... 84 “เพชรพนเมองเวยงจนทร”ของทองพล ครจกร.............................. 87 “กาพยบงจมของชนชาตไทย”ของพระธรรมราชานวตร................ 89 งานเขยนประเภทประวตศาสตรบานเมอง............................................. 93 “ประวตวดสปฎนาราม” ของสมเดจพระมหาวรวงศ (อวน ตสโส)....................................... 94 งานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรมทองถน.................................... 97 ประเพณโบราณไทยอสาน”ของปรชา พณทอง............................. 98

ฌ

บทท หนา การรบรในเรองของ“ทองถน”และ“ชนกลมอน” ในประวตศาสตรนพนธอสานสมยการปรบปรนเขาสรฐประชาชาต.................. 99 ส านกในเรอง “ทองถน” ของคนอสาน..................................................... 99 “คนอน”ในความคดค านงของคนอสาน............................ ................... 101 4 ประวตศาสตรนพนธอสาน สมยการเปนสวนหนงของรฐไทย ในยคพฒนาสความทนสมยใหม พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520................................... 107 บรบททางสงคมทสงผลตอการเขยนประวตศาสตรของคนอสาน........................... 108 การพฒนาพนทภาคอสาน: การเปลยนแปลงทางสงคม และการกอเกดส านกทองถนภายใตกรอบอ านาจรฐไทย................................... 110 การสงผานอดมการณ และความรประวตศาสตรชาตกบการศกษาประวตศาสตรของคนอสาน.......... 113 การสงผานอดมการณรฐไทยในสมยพฒนา................................................ 113 การสงผานองคความรประวตศาสตรชาต กบการศกษาประวตศาสตรของคนอสาน................................................... 117 บทบาทของสถาบนอดมศกษาทมตอการศกษาประวตศาสตรทองถน ของคนอสาน.................................................................................................... 122 การจดการศกษาวชาประวตศาสตรสมยใหม.............................................. 123 การสงเสรมวฒนธรรมทองถน................................................................... 124 ประวตศาสตรนพนธอสานสมยการเปนสวนหนงของรฐไทยในยคพฒนา............. 127 ประเภทของงานเขยนประวตศาสตร.............................................................. 129 งานเขยนประเภทประวตศาสตรบานเมอง.............................................. 129 “ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วพาคยพจนกจ............................... 136 “ประวตผไทย”ของถวล เกสรราช.................................................. 140 งานเขยนประเภท “พน/พงศาวดาร”.......................................................... 145 “เหลากอเมองปฐมอสาน(ทงศรขรภม) ของพระอารยานวตร เขมจาร........................................................... 151 งานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรม........................................................ 153 การรบรในเรอง“ทองถน”และ“ชนกลมอน”ในประวตศาสตรนพนธอสาน สมยการเปนสวนหนงของรฐไทยในยคพฒนา................................................... 156

ญ

บทท หนา ส านกในเรอง“ทองถน”ของคนอสาน..................................................... 156 “คนอน”ในความคดค านงของคนอสาน................................................. 158 5 บทสรป.................................................................................................................. 162 บรรณานกรม.......................................................................................................................... 169 ภาคผนวก.............................................................................................................................. 180 ภาคผนวก ก............................................................................................................. 181 ประวตผวจย......................................................................................................................... 211

ฎ

สารบญตาราง ตารางท หนา

1 ตารางท 1 งานเขยนประวตศาสตรบานเมอง พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520......... 129

2 ตารางท 2 งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร” พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ2520...... 146 3 ตารางท 3 งานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรมทองถน พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ2520...........................................................................................154

1

บทท1 บทน ำ

1.ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

ประวตศาสตรนพนธ หรองานเขยนทางประวตศาสตร เปนผลผลตทางความคดของคนในสงคม ซงถกบนทกขนเพออธบายความเปนมาแหงอดตใหสมาชกในสงคมตระหนกรถงความส าเรจ หรอความลมเลวทเคยเกดขน และแสวงหาวถทางทเหมาะสมในการกาวไปสอนาคตรวมกน การทการเขยนประวตศาสตรมความหมายแกการด ารงอยของสงคม ประวตศาสตรนพนธจงปรบเปลยนไปตามบรบทของสงคมในแตละชวงเวลา ซงเนอหาสาระทปรากฏอยในนนมความสอดคลองกบความคด อดมการณ และความมงหวงของผคนในแตละยคสมย ในสงคมไทยพฒนาการของการบนทกประวตศาสตรแบงออกไดเปน 3 ยคสมย คอ ชวงแรกเปนรปแบบของจารก ซงเปนบนทกเกยวกบพระมหากษตรย หรอเรองราวทางพระพทธศาสนา ชวงทสองเปนการบนทกแบบต านาน เปนจารตตามคตทางศาสนา มเนอหาบอกเลาความเปนมาของบานเมองควบคกบประวตของการเผยแพรพระศาสนา และชวงทสาม เปนการเขยนประวตศาสตรแบบพงศาวดาร มโครงเรองหลกอยทประวตศาสตรราชวงศ ซงเปนรปแบบทปรากฎตงแตสมยอยธยา ตอเนองมาจนถงสมยรตนโกสนทร และมผลตอการรบรอดตของคนในสงคมจนถงปจจบน1 ในสวนของภาคอสาน หรอภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย นบตงแตแรกเรมมพฒนาการทางประวตศาสตรรวมกบอาณาจกรลานชาง ซงไดสถาปนาศนยอ านาจขนทฝงซายของแมน าโขง ในราวพทธศตวรรษท 19 การเปนสวนหนงของราชอาณาจกรลาวท าใหผคนในภาคอสานม“ความเปนลาว”รวมกนกบคนทอยในดนแดนลาว ทงทางดานเชอชาต ภาษา ธรรมเนยมประเพณ คตความเชอ รวมถงจารตการบนทกประวตศาสตรแบบ“พน” ต านานทางศาสนาทบอกเลาเรองราวการก าเนดชนชาตลาว และความเปนมาของอาณาจกรลานชาง เชน “พนขนบรม” “พนอรงคธาต” “พนเวยงจนทร” เปนตน ตอมาในชวงตนพทธศตวรรษท 24 อ านาจของรฐไทยเรมขยายอทธพลมายงบรเวณภาคอสาน และไดเขาครอบครองเปนผลส าเรจในป พ.ศ.2436 โดยรฐไทยไดท า

1 ดรายละเอยดเพมเตมเกยวกบการศกษาพฒนาของประวตศาสตรนพนธไทยไดใน นาฎนภา ชลตานนท, ประวตศาสตรนพนธไทย (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2524); ชาญวทย เกษรศร, “ปรชญาประวตศาสตรไทย”ใน ปรชญาประวตศาสตร (กรงเทพฯ;ไทยวฒนาพานช,2527),103-113.

2

การปฎรปมณฑลเทศาภบาลผนวกอสานเขามาเปนสวนหนง สงผลใหอสานถกแบงแยกออกจากดนแดนลาวอยางเดดขาด และท าใหคนในภาคอสานเกดส านกทองถนทองอยกบพนทการปกครองของรฐ โดยรฐไทยไดด าเนนการปลกฝง“ความเปนไทย”ผานกฎระเบยบขอบงคบ เชน การก าหนด ใหใชค าวา“ชาตไทยในบงคบสยาม”ในการระบสญชาตของคนพนเมองอกท งยงไดจดระบบการศกษาใหเปนเอกภาพ โดยไดถายทอดภาษา วฒนธรรม และความรประวตศาสตรไทยใหกบคนพนเมอง เปนผลใหเกดการเปลยนแปลงการบนทกประวตศาสตรขนในสงคมอสานโดยรบเอาแบบแผน“พงศาวดาร”จากราชส านกกรงเทพฯเขามา ท าใหงานเขยนพนเมองมเนอหาเนนถงสมพนธภาพทางอ านาจระหวางทองถนกบศนยอ านาจรฐไทย2 ดงจะเหนไดจาก “พงศาวดารเมอง”ตางๆทสวนกลางไดสนบสนนใหขาราชการในแตละเมองเรยบเรยงขน เชน “พงศาวดารนครจ าปาศกด(ฉบบพระยามหาอ ามาตยฯ)” “พงศาวดารยโสธร” “พงศาวดารเมองกาฬสนธและเมองขน(ฉบบพระราษฎรบรหาร)”

ในชวงภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 จนถงในราวทศวรรษ 2520 อนเปนชวงเวลาแหงการเรมตนของระบบการเมองใหม และการพฒนาประเทศสความทนสมย ไดน ามาสการเปลยนแปลงทางสงคมครงส าคญของภมภาคอสานทงในทางกายภาพ และความรสกนกคดของผคน โดยการเปลยนระบบการปกครองเปนประชาธปไตยในป พ.ศ.2475 เปนน าสงคมการเมองไทยเขาสการเปน“รฐประชาชาต” ทใหความส าคญกบประชาชน โดยคณะราษฎรไดท าการสถาปนาระบบรฐธรรมนญขนเปนสถาบนหลกเทยบเคยงกบสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรยทมมาแตเดม และไดรณรงคใหประชาชนตระหนกถงสทธหนาทของการเปนพลเมองของรฐ และทส าคญไดจดใหมระบบรฐสภาแหงชาตทรวมเอาสมาชกสภาผแทนราษฎรจากทกจงหวดใหเขามาบรหารประเทศ บรรยากาศทางการเมองทเปดกวางเชนน ท าใหคนอสานไดแสดงออกถงความคดทางการเมองทถกปดกนมานาน โดยเฉพาะในหม ส.ส.อสานทไดรวมกลมกน ท าการเคลอนไหวเรยกรองใหรฐบาลเอาใจใสในการปรบปรงบ ารงทองทของตน ซงเปนการขบเนนส านกในความเปนภาค หรอภมภาคนยมใหเดนชดยงขน3 ตอมาเมอเขาสทศวรรษ 2500 รฐบาลไทยไดใหความส าคญตอการพฒนาพนทภาคอสาน เพอปองกนไมใหประชาชนฝกใฝในลทธ

2ดรายละเอยดเพมเตมใน อรรถ นนทจกร,“ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจดบนทกประวตศาสตรหวเมองอสาน ถงตนครสตศตวรรษท 20.”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2529)

3 ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน”พ.ศ.2476-2494.” (วทยานพนธดษฎบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2543),58.

3

คอมมวนสตทก าลงขยายตวในเวลานน โดยไดพฒนาโครงสรางพนฐานดวยการตดถนน เชอมโยงระบบไฟฟา และการสอสารใหมใชอยางทวถง ท าการพฒนาเมองหลกภายในภมภาคทรวมเอาศนยบรหารงานราชการ สถาบนการศกษา และเขตอตสาหกรรมไวภายในนน เชน เมองขอนแกน อดรธาน นครราชสมา อกทงยงไดสงเสรมการปลกพชเศรษฐกจ และการผลตเพอการคา ซงไดชกน าวถชวตของชาวบานเขาสกลไกในระบบเศรษฐกจแบบการตลาดทถกก าหนดโดยรฐ ท าใหคนอสาน และคนในภมภาคอนถกผนวกรวม(assimilation)เขาดวยกน การตดตอสอสารแลกเปลยนทางวฒนธรรมทเกดขนระหวางกระบวนการนไดสรางส านกใน“ความเปนชาต”รวมกนไดในระดบหนง4 เปนผลใหคนอสานตระหนกรถงตวตน“ความเปนอสาน”ทเปนสวนหนงของรฐไทย ดงจะเหนไดจาก การจดต งกลมองคกรตางๆทท าการเคลอนไหวจดกจกรรมรวมกบทางภาครฐ เชน “สมาคมชาวจงหวดสรนทร” “ชมนมชาวภไทย” “ลกเสอชาวบาน” “กาชาดจงหวด” เปนตน

ในขณะทส านกของคนอสานมการเคลอนไหวไปมาควบคกบการเปลยนแปลงทางสงคมทเกดขนอยางตอเนองนบตงแตปพ.ศ.2475 ไดเกดการตนตวในการศกษาประวตศาสตรของคนอสานรวมดวย โดยในชวงนมงานเขยนพนเมองเกดขนอยางแพรหลาย และไดมการปรบเปลยนแนวคด แบบแผนการเขยนและเนอหา ซงมลกษณะส าคญอย 3 ประการ ดงน

ประการแรก ในชวงแรกไดมการรอฟนงานเขยนประเภท“พน”ในสมยลานชางขนมาใหม เชน งานเขยนของทองพล ครจกร เรอง“อบตบรมจกรลาวฯ”(2479) ทเรยบเรยงขนจาก“พนขนบรม”ต านานการสรางบานแปงเมองของกลมชนลมน าโขง งานเขยนเรอง“อรงคนทานต านานพระธาตพนม (พสดาร)”(2485)ของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา)ทเรยบเรยงขนจาก“พนอรงคธาต”ต านานการสรางพระธาตพนม งานเขยนของขนถระมยสทธการ(กแกว พรหมสาขา ณ สกลนคร)เรอง“ต านานพระธาตเชงชม”(2480)เปนประวตพระธาตเชงชม จงหวดสกลนครทเขยนขนจากนทานกาเผอก และเมอเขาสทศวรรษ 2500 การบนทกประวตศาสตรแบบ“พน”ยงคงสบเนองเรอยมา ดงจะเหนไดจาก ผลงานหลายเรองของพระอารยานวตร เขมาจาร ซงเปนประวตความเปนมาของชมชนโบราณในภาคอสาน เชน “ต านานเมองฟาแดดสงยาง”อ าเภอกมลาไสย จงหวดกาฬสนธ (2514)“ต านานเมองเชยงเหยน เมองคนธระ”จงหวดมหาสารคาม(2527) “เมองปฐมเหลากออสาน”(2520)เปนประวตเมองสวรรณภม จงหวดรอยเอด เปนตน ประการทสองในชวงระยะแรกภายหลงปพ.ศ.2475เรมมการเขยนประวตศาสตรสมยใหมเกดขนบางแลวเชน งานเขยนเรอง“ประวตศาสตรภาคอสานและเมองมหาสารคาม” (2477) ของบญชวย อตถากร งานเขยนเรอง“ประวตวดสปฎนาราม”(2479) ของสมเดจพระมหาวรวงศ

4 ธรยทธ บญม, ชาตนยมและหลงชาตนยม (กรงเทพฯ: สายธาร,2546),108.

4

(อวนตสโส)ตอมาเมอเขาสทศวรรษ 2500 การเขยนประวตศาสตรสมยใหมไดแพรหลายยงขน โดยไดมผเขยนประวตศาสตร เมอง และภมภาคเกดขนเปนจ านวนมาก เชน “เมองสรนทร”(2505)ของสมาคมจงหวดสรนทร” สาร สาระทศนานนท เขยนเรอง “ต านานพระธาตศรสองรก และประวตเมองดานซาย”(2509) สรจตต จนทรสาขา ณ นครพนม เรอง“รวมเผาไทยมกดาหาร”(2527) บ าเพญ ณ อบล เรอง“ประวตเมองยโสธร”ในปพ.ศ.2526-2529 และทส าคญคอ“ประวตศาสตรอสาน”(2513)ของเตม วภาคยพจนกจ ซงเปนงานเขยนทกลาวถง ความเปนมาของเมองตางๆในภาคอสานไดอยางครอบคลม งานเขยนเหลานแมไดศกษาดวย“วธการทางประวตศาสตร”อยางเปนระบบ โดยน าเสนอในรปแบบ“ความเรยงสมยใหม”(Modren essay) แตไดมการคงขนบการเขยนแบบต านาน โดยการสอดแทรกต านานนทานปรมปรา คตธรรมค าสอนหรอ“ผญา”สภาษตตางๆไวในเนอหา แสดงใหถง การปรบปรนแบบแผนการบนทกอดตแบบดงเดมใหเขากบวธการแบบสมยใหม ซงเปนลกษณะส าคญของงานเขยนพนเมองในชวงน กอนทจารตทางวชาการไดเขามามบทบาทมากขนเมอเขาสทศวรรษ 2520

ประการทสาม ในงานเขยนพนเมองอสานภายหลงป พ.ศ.2475 ไดมงน าเสนอ ภาพอสานอยางชดเจน ซงไมเคยปรากฏมากอนในงานเขยนสมยกอนหนานน นบตงแตสภาพภมศาสตรทก าหนดขอบเขตของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยตามทรบรในปจจบน และกลาวถง ความเปนมาของชนชาวอสานทรวมกบคนในลาว ความหลากหลายทางชาตพนธทมอยภายในภมภาค เชน งานเขยนเรอง“ประวตผไทย”(2512)ของถวล เกสรราช การมวฒนธรรมทเปนเอกลกษณประจ าถน ทงในเรองภาษา คตความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ โดยเฉพาะอยางยง “ฮตสบสอง คองสบส” ประเพณสบสองเดอน และแบบแผนในการด าเนนชวตของชาวอสาน ดงปรากฏในงานเขยนเรอง“ประเพณโบราณไทยอสาน”(2495)ของปรชา พณทอง งานเขยนเรอง“ของดอสาน”(2522)ของจารบตร เรองสวรรณ เปนตน นอกจากนยงไดน าเสนอ การเปนแหลงอารยธรรมโบราณของภาคอสานทเตมไปดวยโบราณสถาน โบราณวตถอนทรงคณคา เชน งานเขยนเรอง“ปราสาทหนพมาย”(2496)ของหลวงศรโยธา(ศร จฑะพล) กลาวถง ความงดงามปราสาทหนพมาย และการเปนศาสนสถานทส าคญในชมชน และทส าคญงานเขยนชวงนไดเนนถงเรองราวการประกอบวรกรรมของวรชนทองถนทท าคณประโยชนตอบานเมอง ดงจะเหนไดจาก งานเขยนของนวฒน พ.ศรสรวรนนท เรอง“ไทยลาว-อสาน”(2512) กลาวถง การทตงเมองหนองบวล าภ และบานดงอผง(เมองอบลราชธาน)ในชวงทศวรรษ 2320 ของพระวอพระตา จากนนไดสงลกหลานไปสรางบานแปงเมองตามทตางๆคอ เมองเขมราฐ และเมองยโสธร และไดกลาวถงการเคลอนไหวปลดแอกของเจาอนวงศ เมองเวยงจนทรดวยเชนกน ภาพอดตอสานเหลานไดด าเนนเรองอยภายใตกรอบ

5

อ านาจของรฐไทย ซงแสดงใหเหนถง การน าเสนอ“ตวตน”ถงการเปนสวนหนงของประวตศาสตรชาตไทยนนเอง

ดงทกลาวมาขางตน จะเหนไดวานบตงแตการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 ถงในทศวรรษ2520 งานเขยนทางประวตศาสตรของสงคมอสานมพฒนาการทนาสนใจ โดยไดมการปรบเปลยนแนวการเขยนแบบ“พน”ทมมาแตเดมใหสอดคลองกบแบบแผนของประวตศาสตรสมยใหม และไดน าเสนอเนอหาทเผยใหเหนถงเรองราวของทองถนมากยงขน ซงปรากฏการณนเกดขนในชวงทตวตนของ“อสาน”ก าลงกอรางสรางตวขนอยางชดเจนทงในเชงกายภาพ และส านกของผคนภายใตบรบทของสงคมการเมองรฐประชาชาต และการพฒนาเศรษฐกจภายในภมภาคดงนนผวจยจงตองการศกษาเรอง“ประวตศาสตรนพนธอสาน พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษ2520” เพอศกษาถง ลกษณะเฉพาะของงานเขยนพนเมองในชวงเวลานทงในดานเนอหา และแนวการเขยน รวมถงการรบรในเรอง“ทองถน”และ“ชนกลมอน”ของคนอสานทสะทอนออกมาจากงานเขยนพนเมอง ซงการศกษาในประเดนนจะน าไปสการเขาใจในอตลกษณของ“ความเปนอสาน”ทม “ความเหมอน”หรอ “ความแตกตาง”จากชนกลมอนในลกษณะใด 2.เอกสำร และงำนวจยทเกยวของ

การศกษาเกยวกบประวตศาสตรนพนธอสาน เปนการศกษาประวตศาสตรทองถนรปแบบหนงทนกวชาการทงใน และนอกทองถนใหความสนใจเปนอยางมาก แตงานศกษาเกยวกบงานเขยนทองถนในชวง พ.ศ.2475 ถงทศวรรษ 2520 ยงไมมผศกษา มเพยงงานบางสวนเทานนทใหขอมลในชวงเวลาดงกลาว โดยสามารถแบงเปน 2 ประเภท คอ 2.1กำรศกษำเกยวกบกำรส ำรวจสถำนภำพงำนเขยนทำงประวตศำสตรในภำพรวม

งานศกษาประเภทนเปนการส ารวจสถานภาพงานเขยนทางประวตศาสตรอยางกวางๆ ครอบคลมผลงานของผเขยนทกกลม ทงนกวชาการ และปญญาชนทองถน โดยใหความส าคญเฉพาะงานเขยนของนกวชาการเปนอยางมาก มการจดหมวดหม วเคราะหถงวธการ และปญหาในการศกษาของนกวชาการในแตละกลม พรอมทงเสนอแนะแนวทางการศกษาเพอสรางองคความรใหมในเรองทองถนใหกบสงคม งานศกษาประเภทน ไดแก

รายงานการวจย เรอง “สถานภาพงานวจยสาขาประวตศาสตรในประเทศไทย ระหวาง พ.ศ.2503-2536” ของฉลอง สนทราวานชย และคณะ (2536) ไดกลาวถงกรณงานเขยนทองถนอสานในชวงปพ.ศ.2475วา การเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยทใหความส าคญตอสทธ และหนาทของความเปนพลเมอง ไดท าใหคนในทองถนอสานผลตงานเขยนทองถนออกมา

6

เปนจ านวนมาก และในชวงปลายทศวรรษท 2510 ไดเรมมงานเขยนแบบประวตศาสตรสมยใหมทใชวธการศกษาคนควาตามหลกวชาการ โดยเปนผลงานของนกวชาการทงภายใน และภายนอกทองถน ซงงานเขยนในลกษณะนไดแพรหลายตงแตในชวงทศวรรษท 2520 เปนตนมา5

บทความเรอง “สถานภาพการศกษาประวตศาสตรชาตพนธลาว หมเฮา:ผอน:ใจบาน:ใจเมอง”ของจารวรรณ ธรรมวตร(2541) ไดจดหมวดหมงานเขยนตามวธวทยาของผเขยน โดยแบงออกเปน 2 กลม คอ กลมผศกษาดวยทศนะของ“คนใน” ไดแก นกวชาการทศกษาขอมลภาคสนาม และคนในทองถน และกลมผศกษาดวยทศนะของ“คนนอก” ไดแก นกส ารวจชาวตางชาต ผลการศกษาพบวางานเขยนของกลมผศกษาดวยทศนะของคนใน และการศกษาทก าหนดพนทในการศกษาใหขอเทจจรงมากกวาการศกษาทยดเชอชาตเปนหลก6 งานการศกษาเรอง “วจยอสาน: วธวทยากบการศกษาพลงทางสงคมในอสาน” ของ พฒนา กตอาษา(2546) ไดกลาวถงการศกษาสงคมวฒนธรรมในพนทอสานวา มผศกษาอยหลายกลม แตไมมกลมใดไดทสามารถสรางกระบวนทศนครอบง าวธคดของกลมอน และไมมกลมใดทใหภาพอสานไดชดเจนทสด ฉะนนเพอเปนการสรางความเขาใจในตวตนของอสานอยางแทจรงควรมการประสานวธวทยา และการชวยเหลอเกอกลกนระหวางผศกษาในทกกลม7 รายงานการวจยเรอง “การส ารวจสถานภาพองคความรเบองตนจากงานวจยเกยวกบวถชวตทางสงคม และวฒนธรรมของกลมชาตพนธในภาคอสาน พ.ศ.2500-2545”ของดารารตน เมตตารกานนท (2548) ไดกลาววา การศกษาอสานคกคกในชวงทศวรรษท2520เนองจากการเคลอนไหวของมวลชนในปพ.ศ.2516-2519 ไดท าใหเกดความตนตวในการศกษาประวตศาสตรทองถนทงในหมนกวชาการสวนกลาง และสวนภมภาค และในทศวรรษท 2540 ไดเรมมการศกษาประวตศาสตรแบบเรยนรรวมกนระหวางนกวชาการ กบคนในทองถน ซงเปนวธวทยาแบบใหมในการท าความเขาใจประวตศาสตรจากมมมองของคนทองถน8

5 ฉลอง สนทราวานชย และคณะ, รายงานการวจยสถานภาพงานวจยสาขาประวตศาสตรใน

ประเทศไทยระหวาง พ.ศ.2503-2536(กรงเทพมหานคร: คณะกรรมการวจยแหงชาต, 2536),122-147. 6 จารวรรณ ธรรมวตร, “สถานภาพการศกษาประวตศาสตรชาตพนธลาว หมเฮา: ผอน:

ใจบาน:ใจเมอง”ใน วถทรรศนลาวในชมชนสองฝงโขง (อบลราชธาน:โรงพมพศรธรรมออฟเซท,2541). 7พฒนา กตอาษา, วจยอสาน: วธวทยากบการศกษาพลงทางสงคมในอสาน (นครราชสมา:

สมบรณพรนตง,2546). 8 ดารารตน เมตตารกานนท, การส ารวจสถานภาพองคความรเบองตนจากงานวจยเกยวกบวถ

ชวตทางสงคม และวฒนธรรมของกลมชาตพนธในภาคอสาน พ.ศ.2500-2545 (ขอนแกน: ศนยวจยพหลกษณสงคมลมน าโขง มหาวทยาลยขอนแกน, 2548).

7

งานการศกษาเรอง “การศกษาประวตศาสตรทองถนไทย”ของยงยทธ ชแวน(2548)ไดกลาวถงงานเขยนอสานวา เรมคกคกขนภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในปพ.ศ.2475 บรรยากาศทางการเมองทใหประชาชนมสวนรวม ไดเปนแรงกระตนใหปญญาชนทองถนเขยนประวตความเปนมาของชมชน ในชวงทศวรรษท2500 เปนตนมา การพฒนาชมชนทองถนใหทนสมย และการขยายตวของการศกษาแบบสมยใหม ไดเรมท าใหมงานเขยนทางประวตศาสตรสมยใหม ซงไดเพมปรมาณในชวงทศวรรษท 2520 เนองจากการตนตวในเรองทองถนนยมของคนในสงคม และในทศวรรษท 2540 มการศกษาประวตศาสตรชมชนขนอยางแพรหลาย ซงมการใชวธวทยาตางๆเพอศกษาเรองราวของทองถนใหมความชดเจนมากขน9 2.2กำรศกษำเกยวกบกำรวเครำะหงำนเขยนทำงประวตศำสตรเฉพำะเรอง เปนการศกษาวเคราะหถงรปแบบของการเขยน เนอหาของงานเขยน และศกษาถงความคด โลกทศนของผประพนธ โดยวเคราะหเชอมโยงไปถงภมหลง บรบททางสงคม ความสนใจเฉพาะดาน และผลงานชนอนๆของผประพนธ งานศกษาประเภทน ไดแก

งานศกษาเรอง “วรรณกรรมอสาน” ของธวช ปณโณทก(2522) ไดกลาวถงลกษณะทวไปของวรรณกรรมอสานวา มรปแบบลกษณะการบนทก และตวอกษรเฉพาะทองถน เรองราวทถกบนทกมทงคตทางโลก และคตทางธรรมซงเปนกรอบจารตประเพณใหคนอสานไดประพฤตปฏบต ในสวนของวรรณกรรมประวตศาสตรนนไดใหภาพของเหตการณในทองถนทแตกตางไปจากเอกสารสวนกลาง เนองจากผบ นทกอยในสถานะทางสงคมและวฒนธรรมทแตกตางกน ส าหรบโลกทศนทสะทอนจากวรรณกรรมอสานนน ไดแก โลกทศนเกยวกบมนษย โลกทศนเกยวกบธรรมชาต และโลกทศนเกยวกบความสมพนธระหวางเพอนมนษย10

งานศกษาเรอง “โลกทศนทางการเมองจากวรรณกรรมอสาน” ของจารวรรณ ธรรมวตร(2523) ไดกลาวถงวรรณกรรมอสานวา ไดสะทอนโลกทศนเกยวกบทางดานปกครองในเรองของลกษณะผน า ลกษณะสงคมทพงประสงค ความขดแยงระหวางวฒนธรรมอสานกบสวนกลาง และโลกทศนตอการบรหารบานเมอง ในสวนของโลกทศนทางการเมองนนในชวงหลงสงครามโลกครงทสองเกดการแบงแยกความคดทางการเมองออกเปน 2 ลกษณะ คอ คอมมวนสต และ

9 ยงยทธ ชแวน, การศกษาประวตศาสตรทองถนไทย เอกสารค าสอนรายวชา 415 594 การวจย

ประวตศาสตรทองถน (นครปฐม: ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร , 2548),1-133.

10 ธวช ปณโณทก, วรรณกรรมอสาน(กรงเทพฯ:ส านกพมพโอเดยนสโตร,2522).

8

ประชาธปไตย โดยท งสองฝายไดใชวรรณกรรมมขปาฐะเผยแพรอดมการณทางการเมอง ท าสงครามแยงชงประชาชน11

บทความเรอง“เหตการณการเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม ค ากลอนภาษาไทยภาคอสาน โดยขนพรมประศาสน”ของพรเพญ ฮนตระกล(2528) ไดกลาวถงวรรณกรรม เรอง เหตการณการเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม ของขนพรมประศาสนวา มรปแบบเปนกลอนล า ซงเปนวรรณกรรมมขปาฐะทสามารถเขาถงคนอสานไดด มเนอหาเกยวกบเหตการณการเปลยนแปลงการปกครองในปพ.ศ.2475 ซงสะทอนความคดทางการเมองของผประพนธวามความสนใจในระบบประชาธปไตย และตองการเผยแพรอดมการณทางการเมองออกสประชาชน12

บทความเรอง“ปญญาชนอสานกบการเปลยนแปลงทางสงคม ศกษากรณขนพรมประศาสน” ของจารวรรณ ธรรมวตร(2531) ไดกลาวถงงานเขยนของขนพรมประศาสนวา ไดบนทกถงสภาพสงคม และวฒนธรรมของอสานในชวงหลงการปฏรปการปกครองมณฑลในสมยรชกาลท 5 การเคลอนไหวทางความคด และภมปญญาในชวงการเปลยนแปลงการปกครองใน พ.ศ.2475 และไดสะทอนถงโลกทศนของคนอสานในดานตางๆ ไดแก โลกทศนทางศาสนา, โลกทศนทมตอมนษย, โลกทศนทางการเมอง, โลกทศนทางเศรษฐกจ และโลกทศนทมตอทองถน13

บทความเรอง “พระอารยานวตร: ภาพลกษณทางประวตศาสตร”ของอรรถ นนทจกร (2536) เปนการวเคราะหลกษณะงานเขยน และความคดของพระอรยนวตร เขมจาร ผลการศกษาพบวาทานเจาคณอรยานวตรเปนนกเขยนประวตศาสตรสกลต านาน โดยงานเขยนของทาน ประกอบไปดวยต านานบานเมอง และประเพณพธกรรมทางศาสนา งานเขยนเหลานไดสะทอนความคดของทานออกมาใน 3 ลกษณะ คอ กรอบความคดทยดมนในพทธศาสนา ความคดทองถนนยม และการมแนวคดทอยภายใตเงอนไขของต านานทองถน14

11 จารวรรณ ธรรมวตร, “โลกทศนทางการเมองจากวรรณกรรมอสาน,”ปาฐกถาทางวชาการ

ของสมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2523. 12 พรเพญ ฮนตระกล,“เหตการณการเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม ค ากลอน

ภาษาไทยอสาน โดยขนพรมประศาสน,” รวมบทความประวตศาสตร ฉบบท 7 (กมภาพนธ 2528):65-79. 13 จารวรรณ ธรรมวตร, “ปญญาชนอสานกบการเปลยนแปลงทางสงคม ศกษากรณขนพรม

ประศาสตร”ใน ภมปญญาแหงอสาน รวมบทความอสานคดศกษา (มหาสารคาม:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2531)

14 อรรถ นนทจกร, “พระอรยานวตร: ภาพลกษณทางประวตศาสตร”ใน อรยานวตรศกษา, ธญญา สงขพนธานนท, บรรณาธการ (มหาสารคาม: อภชาตการพมพ, 2536):216-222.

9

บทความเรอง “พระอรยานวตรกบประวตศาสตรนพนธ” ของทวศลป สบวฒนะ(2536) ไดศกษาถงงานเขยนของพระอรยานวตร ผลการศกษาพบวาเปนงานเขยนประเภทต านานบานเมอง มเนอหาทพรรณนาถงการเกดบานเมองในอสาน มลกษณะการเชอมโยงระหวางโบราณคดกบต านาน เหตการณทางพทธศาสนา และนทานทองถน ในการใชหลกฐานนนทานไดเนนหนกไดใชหลกฐานในทองถนเปนหลก เนองจากงานเขยนเปนประเภทต านาน ฉะน นการใชขอมลจากประวตศาสตรนพนธของพระอรยานวตรจงควรมการตรวจสอบกอน อยางไรกดงานเขยนไดแสดงใหเหนถงความคด ความปรารถนาของผเขยน15

จากขางตนจะเหนไดวาการศกษาประวตศาสตรนพนธอสานทผานมา ไมไดใหภาพพฒนาการของงานเขยนทองถนในชวง พ.ศ.2475 ถงทศวรรษท 2520ไดชดเจนเทาใดนก สวนใหญเปนการศกษาผลงานของแตละบคคล โดยมไดวเคราะหเชอมโยงเพอใหเหนถงลกษณะรวมของงานเขยน ทงในเรองแนวการเขยน เนอหา และความคดของคนทองถนทปรากฏอยในนน ดงนนจงควรมการศกษาอยางลมลก เพอใหเขาใจลกาษณะโดยทวไปของงานเขยนพนเมองอสานในชวงเวลานยงขน 3.ควำมมงหมำย และวตถประสงคของกำรศกษำ

1) เพอศกษาถงความสมพนธระหวางบรบททางสงคมทมตอพฒนาการการบนทกประวตศาสตรของคนทองถนอสานในชวง พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษท 2520

2) เพอศกษาแนวการเขยน และเนอหาของงานเขยนประวตศาสตรของคนทองถน ในชวง พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษท 2520

3)เพอวเคราะหถงการรบรของคนอสานทมตอทองถน และชนกลมอนจากงานเขยนทางประวตศาสตรในชวง พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษท 2520 4.สมมตฐำนของกำรศกษำ

ในชวงปพ.ศ.2475 ถงทศวรรษท 2520 เกดการเปลยนแปลงทางสงคมในอสาน ทกระตนส านกของคนในภมภาคใหท าการบนทกทางประวตศาสตรขน คอ บรรยากาศทางการเมองของรฐประชาชาต ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 และการพฒนาเศรษฐกจและการเมองภายในภมภาคอสานนบต งแตปพ.ศ. 2500 เปนตนมา โดยปญญาชนชาวอสานได

15 เรองเดยวกน,223-234

10

ปรบเปลยนแบบแผนการบนทกประวตศาสตร และเนอหาใหสอดคลองกบบรบททางสงคมในแตละชวงเวลา โดยเฉพาะอยางยงระบบความรและอ านาจของรฐไทย ทงนเพอเปนการตอรอง และสรางความหมายใหกบ“ความเปนอสาน”ในพนทประวตศาสตรชาตไทย นอกจากงานเขยนประวตศาสตรอสานไดเสนอขอมลของอดตแลว ยงไดสะทอนใหเหนถง“ตวตน”ของทองถน และความรนกคดทมตอชนกลมอนดวย 5.ขอบเขตในกำรศกษำ

ขอบเขตทางดานเอกสาร คอ ศกษางานเขยนทางประวตศาสตรของปญญาชนทองถนอสานเทานน ท งในรปแบบ“พน” “พงศาวดาร”ทมมาแตเดม และงานเขยนประวตศาสตรแบบสมยใหม ในชวงปพ.ศ.2475 ถงทศวรรษท 2520 ซงสามารถจดหมวดหมอยางคราวๆได 2 ประเภท ไดแก 1) งานเขยนประวตศาสตรด งเดมในรปของ“พน”และ“พงศาวดาร” 2)งานเขยนทางประวตศาสตรแบบสมยใหม และเนองจากปรมาณงานเขยนมอยเปนจ านวนมาก มเนอหาและมแนวการเขยนทแตกตางกนออกไป ฉะนนในการศกษาครงนจงเลอกงานเขยนบางชนทสามารถเปนตวแทนผลงานชนอนๆเปนเอกสารหลก และใชงานเขยนอนมาศกษาประกอบ

ขอบเขตทางดานพนทการศกษา วทยานพนธฉบบนศกษาเฉพาะงานเขยนงานเขยนทางประวตศาสตรของคนทองถนภาคอสาน ในทองท 20 จงหวดไดแก จงหวดนครราชสมา บรรมย สรนทร ศรสะเกษ อบลราชธาน อ านาจเจรญ ยโสธร รอยเอด มหาสารคาม ชยภม ขอนแกน กาฬสนธ มกดาหาร นครพนม สกลนคร อดรธาน หนองบวล าภ เลย หนองคาย และบงกาฬ

ขอบเขตทางดานระยะเวลา ศกษาในชวง พ.ศ.2475 ถงทศวรรษท2520 เนองจากเปนชวงเวลาแหงการปรบเปลยน คลคลายของประวตศาสตรนพนธอสาน จากงานเขยนแบบดงเดมสงานเขยนประวตศาสตรสมยใหม ซงสมพนธกบบรบททางการเมองท“อสาน”ถกผนวกเขาเปนสวนหนงของรฐชาตไทยสมยใหมอยางสมบรณ 6.วธกำรศกษำ

ในการศกษาครงนเปนการศกษาดวยวธการทางประวตศาสตร โดยไดท าส ารวจ และรวบรวมงานเขยนทางของคนในทองถนอสาน จากแหลงสารสนเทศตางๆ น ามาจดหมวดหม และท าการคดเลอกงานเขยนทสามารถเปนตวแทนผลงานชนอนเพอใชเปนเอกสารหลกในการศกษา จากนนน าเอาเอกสารหลกมาวเคราะหแนวการเขยน เนอหา และศกษาความคด โลกทศนทมตออดตของคนอสานทปรากฏในงานเขยน โดยท าการวเคราะหเชอมโยงกบขอมลจากเอกสารชนตน งาน

11

เขยนชนอนๆ เอกสารชนรอง และขอมลจากการสมภาษณบคคลในทองถนทเกยวของกบงานเขยนทใชในการศกษา ท าการเรยบเรยงและน าเสนอวทยานพนธในรปแบบพรรณนาวเคราะห

7.แหลงขอมล

หอสมดกลาง มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ และพระราชวงสนามจนทร หอจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร หอสมดกลาง มหาวทยาลยธรรมศาสตร ส านกวทยบรการ จฬาลงกรณมหาวทยาลย ส านกวทยบรการ มหาวทยาลยราชภฏเลย ส านกวทยบรการ มหาวทยาลยมหาสารคาม โครงการจดตงหอจดหมายเหตมหาวทยาลยมหาสารคาม

ศนยศกษาเอกสารใบลาน มหาวทยาลยมหาสารคาม ส านกวทยบรการ มหาวทยาลยขอนแกน ส านกวทยบรการ มหาวทยาลยอบลราชธาน

8.ประโยชนทคำดวำจะไดรบ 1)มความเขาใจในพฒนาการของการบนทกประวตศาสตรของคนทองถนอสานในชวง

พ.ศ.2475 ถงทศวรรษท 2520 2)สามารถจดหมวดหมงานเขยนทางประวตศาสตร วเคราะหแนวการเขยน และเนอหา

เพอใชในการศกษาประวตศาสตรทองถนอสานตอไปในอนาคต 3)มความเขาใจถงการรบรอดตของคนอสานทมตอทองถน และชนกลมอนทปรากฏใน

งานเขยนประวตศาสตรพนเมอง ซงน ามาสการเขาใจใน“ตวตน”ของคนอสานในชวงเวลานไดดยงขน

12

บทท 2

สภาพทวไป พฒนาการทางประวตศาสตรกบประวตศาสตรนพนธอสาน ตงแตแรกเรมถงปพ.ศ.2475

งานศกษาประวตศาสตร น มความมงหมายส าคญอย ทการศกษางานเ ขยนประวตศาสตรอสานหลงป พ.ศ.2475 เปนตนไป เพอน าไปสการเขาใจถงการกอรปของงานเขยนในชวงเวลานน เราจ าเปนตองทบทวนถงพฒนาการของงานเขยนทมมากอนหนา ท งในเรองของประเพณการจดบนทกแบบดงเดมของกลมชนอสาน และกระบวนการปรบเปลยน คลคลายจนมาเปนแบบทปรากฏอยในป พ.ศ.2475 ซงตองพจารณารวมกบพฒนาการของสงคมอสานทสบเนองมาอยางยาวนาน ดงนนในบทท 2 ของวทยานพนธฉบบนจงไดน าเสนอใน 2 ประเดนคอ 1)สภาพทวไปของภมภาคอสาน นบตงแตสภาพภมศาสตร ท าเล ทตง และทรพยากร อนเปนปจจยในการก าหนดอตลกษณทางสงคมของกลมคนในภาคอสานใหแตกตางจากคนในภมภาคอน รวมถงแบบแผนการบนทกประวตศาสตรอนเปนลกษณะเฉพาะของภมภาคน 2) กลาวถง พฒนาการทางประวตศาสตรกบประวตศาสตรนพนธอสานนบต งแรกเรมถงป พ.ศ.2475 ซงแบงออกเปน 2 ชวงเวลา คอ ชวงแรก ในสมยจารตมแบบแผนการเขยนเปน“พน”ต านานของราชอาณาจกรลานชาง อนเปนผลมาจากความสมพนธทางดานเชอชาต ภาษา และวฒนธรรมของชนในอสานทมมารวมกบลาวนบตงแตแรกตงชมชน ชวงทสอง ในสมยปฎรปมณฑลเทศาภบาลในป พ.ศ.2436 ถงปพ.ศ.2475 เกดการเปลยนแปลงรปแบบของประวตศาสตรนพนธ อนเปนผลมาจากการการด าเนนนโยบายของรฐไทยในการผนวกอสานเขามารวมไว ซงไดมการปลกฝง“ความเปนไทย”ผานการจดการพนทปกครอง ขนบธรรมเนยมประเพณ และการจดศกษาทไดถายทอด“ความร”ทางดานภาษา วฒนธรรม และความรใน“พงศาวดารไทย”ใหกบคนพนเมอง ท าใหการเขยนประวตศาสตรของสงคมอสานเปลยนจาก“พน”ต านานของราชอาณาจกรลานชางทมมาแตเดม เปน“พงศาวดาร”ทอธบายเรองราวของทองถนภายใตกรอบของประวตศาสตรแหงชาต ดงจะกลาวตอไปน

1.สภาพทวไปของภมภาคอสานทสงผลตอพฒนาการทางประวตศาสตรอสาน

....นอกจากมภผาสงชนออมรอบในปอมปราการทกดานชวยปองกนการรกรานของ

ชาตตางๆอยางวเศษแลว ภผาเหลานนยงท าใหดนด าน าชมดวย ทงยงมไมนานาชนดอาศย

13

ไวใชโดยทบตองไดไปซอกเอาจากทอน...ปาไมล าดวใหญดกหนาทเกดขนตามตนพกออม รอบราชอาณาจกรนเชนกน เซงเบงแลวเปนเสมอนรวธรรมชาตมหมาหนาตระการตา1 ถอยค าขางตนปรากฏในงานเขยนเรอง“ประเทศลาวในซมป ค.ศ.1640” ของบาทหลวงมาลน กลาวถงสภาพธรรมชาตของอาณาจกรลานชางโดยทวไป ซงหมายรวมถงดนแดนอสานทในครงนนยงคงเปนสวนหนงกบราชอาณาจกรลานชาง ขอความนไดใหภาพของภมศาสตรอสานและลาวไมตางกบความเปนจรงในปจจบนเทาใดนก กลาวคอ ดนแดนลาวมพนทสวนใหญเปนเทอกเขาทวางตวทอดยาวจากทศเหนอสทางทศตะวนออกเฉยงใต ซงเปนเสนแบงเขตแดนกบประเทศเวยดนาม สวนอสานมลกษณะภมประเทศเปนทราบแองกระทะทต งอยทามกลางวงลอมของเทอกเขาเกอบทกดาน ไดแก เทอกเขาเพชรบรณอยทางทศตะวนตกเปนพรมแดนกนออกจากภาคเหนอ ถดลงมาเปนเทอกเขาดงพญาเยนทกนออกจากภาคกลาง ในสวนทางดานทศใตมเทอกเขาสนก าแพงกนอสานกบภาคตะวนออกใหแยกออกจากกน และตอดวยเทอกเขาพนมดงรกทเปนสนปนแดนกบประเทศกมพชา การมเทอกเขาลอมรอบท าใหอสานถกแบงแยกออกจากสวนอนของรฐไทย แตสามารถตดตอกบดนแดนลาวไดอยางสะดวก โดยมแมน าโขงทไหลโอบลอมจากทางดานทศเหนอสทางดานทศตะวนออก เปนจดเชอมใหอสานกบลาวเปนผนแผนดนเดยวกน ท าใหผคนทงสองฟากฝงน ามสายสมพนธทงทางเชอชาตและวฒนธรรมรวมกน แตในขณะเดยวกนแมน าโขงยงเปนเสนกนระหวางลาวกบไทยดวย ส าหรบภายในภมภาคมแมน าสายส าคญ คอ แมน ามล และแมน าชทไหลตดผานตอนกลางของภาค โดยมตนก าเนดจากเขตเทอกเขาทางทศตะวนตก แลวไหลไปทางทศตะวนออกลงสแมน าโขง ในสวนทางตอนบนมแมน าสงครามทมตนน าอยทเทอกเขาภพานในแถบตอนกลางของภาค แลวไหลไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอลงสแมน าโขงเชนเดยวกน ในเขตลมน าเหลานเตมไปดวยกด หนอง หวย กระจายอยท วไปสลบกบทราบ เนนดน และปาไม ดวยลกษณะภมประเทศเชนนสงผลตอการตงถนฐานของคนในอสานใหรวมอยกนเปนชมชนตามแหลงน า หรอแหลงทรพยากรธรรมชาตตางๆ ท าใหส านกของผคนภายในกลมของตนมความผกพนกนอยางเหนยวแนน โดยมความสมพนธเชอมโยงกบฐานทรพยากรทมอยในชมชน ดงจะเหนไดจากการขนานนามชอบานนามเมองของคนอสานทตงขนตามชอแหลงทรพยากร หรอลกษณะภมประเทศทโดดเดนอยในทองถนนน เชน เมองหนองบวลมภ(หนองบวล าภ) หมายถง เมองทตงอยกลางหบเขาทมบงบว

1 มาลน อางถงใน จารวรรณ ธรรมวตร,“สถานภาพการศกษาประวตศาสตรชาตพนธลาว หมเฮา: ผอน: ใจบาน: ใจเมอง” ใน วถทรรศนลาวในชมชนสองฝงโขง (อบลราชธาน:โรงพมพศรธรรมออฟเซท, 2541), 208.

14

ขนาดใหญ หรอบานลาดกดยางใหญ(เมองมหาสารคาม) คอ ชมชนทตงอยบรเวณหนองน าทมตนยางใหญขนอย2 อยางไรกตามแมภาคอสานจะมแมน าสายส าคญๆ แตภมภาคแหงนกยงประสบปญหาเรองน าอยเสมอท งน าทวมและฝนแลง ทเปนเชนนนเนองจากขอจ ากดบางประการของสภาพภมศาสตรอสาน โดยเฉพาะลกษณะทางกายภาพของแมน าสายส าคญ คอ แมน าชและแมน ามลทมทศทางการไหลจากแนวเทอกเขาทางดานทศตะวนตกสแมน าโขงในทางทศตะวนออก ซงเปนแนวขนานกบพายดเปรสชน เมอฝนดเปรสชนตกจงตกทงลมน า ประกอบกบโครงสรางของแผนดนไมอมน าและชนลางเปนหนดนดานทน าซมไมได ท าใหน าหลากลงมาในล าน าตางๆอยางรวดเรว กอใหเกดน าทวมฉบพลนในบรเวณรมฝงแมน าสายใหญ แตเมอฝนขาดชวงเปนเวลานานกท าใหเกดการขาดแคลนน าในชวงขาดฝนและฤดแลง

นอกจากปญหาเรองน าแลว ในภาคอสานยงประสบกบปญหาเรองคณภาพของดนอกดวย โดยคณภาพของดนโดยทวไปในภาคอสานมความอดมสมบรณต าเปนดน หน ทราย และดนแดง ซงเกบความชมชนไดนอยไมเหมาะสมตอการเพาะปลก นอกนนแลวดนในภาคอสานยงเคมกวาทกๆภาค ทงนเพราะในพนทภาคอสานเคยเปนทะเลมากอน ใตพนดนจงมเกลอหนแทรกอยเปนจ านวนมาก3 ทงปญหาเรองน าและคณภาพของดนทเกดขน ท าใหการเพาะปลกของประชาชนในภมภาคนไมไดผลเทาทควร ซงสะทอนออกมารายงานของพระราชนกล อปราชภาคอสานในปพ.ศ.2465 ทไดเสนอใหรฐบาลแกไขปญหาน ความวา

...ดวยทองทภาคอสานเทาทขาพเจาไดเหนและไดเคยสงเกตมาแลว ความตองการท

เปนหลกส าคญมอย 2 ประการคอ น าอยาง1 ทางอยาง1 ถาจดบ ารงใน 2 อยางนใหดขนได เพยงไรกจะน ามาซงความจ าเรญมการเพาะปลกและการผสมสตวเปนตนยงขนเพยงนน... ในเรองน า นอกจากทอบลแลวนบวากนดารมาก แมขดบอกไมใครไดน าหรอไดน าทไม บรสทธมรสเคมกรอยเสยเปนพน จกตองคดปดท าน ากนน าในทลมลาดหวยหนองคลองเขน

2 การตงชอบานนามเมอง และการขนามนามชอสถานทส าคญในอสาน สามารถดรายละเอยด

เพมเตมใน ธญญา สงขพนธานนท, “บทสรปโครงการวจยเรอง การศกษาสถานทส าคญของทองถนในลมน าชโดยกระบวนการเรยนรรวมกน,” ใน เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการ :ชดโครงการวจยประวตศาสตรทองถนภาคอสาน ประวตศาสตรการขยายตวชมชนลมน าช,ทวศลป สบวฒนะ,บรรณาธการ(มหาสารคาม:มหาวทยาลยมหาสารคาม,2546),146-180.

3ดรายละเอยดเพมเตมใน ประสทธ คณรกษ,ภมศาสตรกายภาพภาคอสาน(ขอนแกน:มหาวทยาลยขอนแกน, 2530).

15

ใหขงน าไวใชไดตลอดป ยงไดมากแหงเพยงไรกยงเปนการด4

ดวยปญหาในเรองการเพาะปลกดงกลาว สงผลใหเกดเคลอนยายแรงงานของชาวอสานใหไปท างานยงตางภมภาคอยเสมอ แตในอกดานหนงดวยขอจ ากดของสภาพภมศาสตรเชนน ไดน ามาสการพงพาชวยเหลอเกอกลกนโดยคนอสานมประเพณในการ“เอาแฮง”(เอาแรง) ท าการผลตรวมกน ทงการท านา หาของปา ลาสตว รวมถงการท ากจกรรมสาธารณะตางๆเชน ขดลอกหนองน า สรางวด ท าบญตามประเพณ ดงปรากฏในบนทกการตรวจราชการในมณฑลอสานและมณฑลอดรของสมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ ในป พ.ศ.2449 ความวา

...ถงฤดท านากชวยกนท าทงชายหญง เดกและผใหญ สนฤดท านา ผชายไปเทยวหา ของขาผหญงอยบานเลยงไหมและทอผาท าเครองนงหม เศษอาหารทเหลอใชเลยงไกและ สกรไวขาย5

นอกจากนในบางกรณหากเกดขาดแคลนขาวของ หรอสงจ าเปนในการด ารงชวต คน

อสานไดใหความชวยเหลอเกอกลกน บนพนฐานของความสมพนธในระบบเครอญาต และวฒนธรรม ดงปรากฏในรายงานการตรวจราชการในสมยรชกาลท 6 ซงกลาวถง การแลกเปลยนผลผลตของคนในชมชนในภาวะทเกด“อดขาว อดน า”(อดขาว อดน า) ความวา

...ราษฎรซงอยตามชายเขตรทท านาไดนอยไดจดหาของปาเชนใต ชน น ามน แลหวาย มาแลกเปลยนเขาเปลอกเขาสารจากผทมเขาอยเสมอ ถาผทมเขาไมจ าหนายเขาออกนอก

4 “เรองรายงานอปราชภาคอสาณคดจดการบ ารงทางน า,ทางบกในทองทภาคอสาน,” 18

กนยายน 2465, เอกสารรชกาลท 6 กระทรวงมหาดไทย,ร.6/14,ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต, อางถงใน ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494”,18.

5 สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ, “บนทกการตรวจราชการในมณฑลอสานและมณฑลอดร”, อางถงใน สรยา สมทคปต และคณะ,จากยอดหวยถงบญบง:สทธอ านาจและระบบการจดการทรพยากรพนบานของชมชนชาวนาลมน าช (นครราชสมา:โครงการจดตงพพธภณฑทางมานษยวทยาของอสาน มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร นครราชสมา,2536),115.

16

เมองแลวกพอทจะแลกเปลยนกนไปได6 การพงพาอาศยกนเชนนไดถกทอความสมพนธของผคนในหมเครอญาต ชมชน และระหวางชมชนเขาไวดวยกน กอใหเกดส านกในความเปนอนหนงอนเดยวกนของผคนภายในภมภาคคอนขางสง ซงไดสงผลตอพฒนาการของอตลกษณทางการเมองของคนอสานใหยดโยงอยกบความคดภมภาคนยม โดยเฉพาะเมอผนวกกบประเดนเรองในเรองเชอชาตดวยแลว ส านกในความเปนตวตนของผคนในภมภาคแหงนยงถกขบเนนใหเขมขนขนกวาเดม เปนททราบกนดวา ชนสวนใหญในอสานเปนกลมวฒนธรรมไท-ลาว(Tai-lao) ทมภาษา จารต ประเพณตามแบบวฒนธรรม“ลาว”ทมศนยอ านาจอยทางฝงซายแมน าโขง เมอพจารณาลงไปแลวพบวา ชนกลมนสามารถจ าแนกเปนกลมยอยทมภาษาและจารตเฉพาะกลมได 5 กลมคอ ลาว ไทยอ ไทโยย ผไท ไทแสก มการกระจายตวตงภมล าเนาอยท วทงภมภาค นบตงแตหนองคาย อดรธาน สกลนคร นครพนม กาฬสนธ มหาสารคาม ขอนแกน ชยภม รอยเอด ยโสธร อบลราชธาน เลย มกดาหาร ศรษะเกษ(บางสวน) สรนทร(รตนบร) นครราชสมา(บวใหญ,สงเนน,ปกธงชย)และบรรมย(พทไธสง) นอกจากนยงมชนกลมอนทอาศยอยปะปนรวมกบลาวคนพนเมอง คอ ชนกลมวฒนธรรมมอญ-เขมร(Mon-Khmer) ไดแก กะโส กะเลง ขาในแถบเทอกเขาภพานในเขตจงหวดสกลนคร นครพพนม กลมชนบรในแถบจงหวดอบลราชธานและมกดาหาร กลมชาตพนธกวย เขมรในเขตตอนลางของภาค บรเวณจงหวดศรษะเกษ สรนทร บรรมย นอกจากนยงมกลมชาวโคราชในจงหวดนครราชสมาทเกดจากการผสมผสานทางวฒนธรรมระหวางลาว เขมร และไทยภาคกลางอกดวย7 จะเหนไดวา อสานมความหลากหลายทางชาตพนธ แตความตางทเกดขนภายในกลมชนแยกยอยเหลานไดถกหลอมรวมเขาดวยกนดวยวฒนธรรมลาวทงทางดานภาษา ประเพณ ความเชอ ซงคนทกกลมไดรบเขามาปรบเปนแบบแผนหลกในการด ารงชวตรวมกน เปนทแนนอนวา“ความเปนลาว”ของคนในอสานถกแบงแยกออกจาก“คนไทย”ในทราบลมแมน าเจาพระยาและคนในภมภาคอนอยางชดเจน แตในขณะเดยวกนกมไดหมายถงการเปนอนหนงอนเดยวกบดนแดนทางทางฝงซายแมน าโขงเลยเสยทเดยว เพราะการทอสานเปนดนแดนทถกแยกออกมาอยางโดดเดยว

6 “ราชปลดทลฉลองกราบทลพระเจาบรมวงศเธอ กรมขนสมมตออมรพนธ,”14 มกราคม ร.ศ.129, เอกสารรชกาลท 6 กระทรวงมหาดไทย,ร.6/14, ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต อางถงใน ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494”,18.

7 ดรายละเอยดเพมเตมใน ปรชา อยตระกล,“กลมชาตพนธในนครราชสมา” ใน วฒนธรรมพนบานนครราชสมา(นครราชสมา:โคราชออฟเซทการพมพ,2530), 32-36.

17

จากลาวและรฐไทย ดวยปจจยทางภมศาสตรการเมองไดหลอหลอมอตลกษณทางสงคมของ“คนอสาน”ใหม“ตวตน”เปนแบบเฉพาะของตนเอง ซงใชในการ“ตอรอง”กบอ านาจรฐทอยขนาบขางในแตละชวงเวลา รวมถงการบนทกประวตศาสตร ซงในชวงแรกอสานไดรบเอาการบนทกแบบ“พน”ตามแบบวฒนธรรมลาวเขามา แตเมอเขามาอยภายใตอ านาจรฐไทยไดมการปรบ“พน”ใหเขากบ “พงศาวดาร”โดยวางอยบนพนฐานของส านกทองถน ดงจะเหนไดจากการเขยนประวตบานต านานเมองตางๆในเวลาตอมา เชน “พนเมองอบล”งานเขยนพนเมองในชวงกลางพทธศตวรรษท 25 ซงมแบบแผนการบนทกเปน“พน” แตเปนเรองราวของความสมพนธเชงอ านาจระหวาง“เมองอบล”กบรฐไทย เชนเดยวกบ“ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร” ซงมแบบแผนการบนทกแบบ“พน”และ “พงศาวดาร”คละเคลากน โดยบอกเลาเรองราวของ“เมองสกลนคร”ภายใตบรบทของอ านาจรฐไทย

2.พฒนาการทางประวตศาสตรกบประวตศาสตรนพนธอสาน กอนปพ.ศ.2475 ความเปนมาของประวตศาสตรอสานในชวงกอนป พ.ศ.2475 เปนเรองส าคญทตองมการอธบาย เพราะเปนชวงเวลาแหงการเรมตนในการกอตวของชมชน วฒนธรรม และความรสกนกคดของผคนภายในภมภาค ซงกระบวนการนไดถกด าเนนควบคไปกบการเขยนประวตศาสตรของคนพนเมอง อนเปนแบบแผน“ความทรงจ ารวม”ของสงคมดวย ในทนตองการน าเสนอถง พฒนาการงานเขยนทางประวตศาสตรของสงคมอสานกอนป พ.ศ.2475 เพอวเคราะหถงลกษณะโดยทวไปวาเปนอยางไร และสะทอนใหเหนถงส านกในเรองตวตนของคนทองถนในยคสมยนในเรองใดบาง โดยอธบายใน 3 ประเดนคอ ประเดนแรก ในสมยจารตลานชางทอสานกบลาวมความเปนอนหนงอนเดยวกนท งทางการเมองและวฒนธรรม ท าใหคนอสานรบเอาขนบการบนทกประวตศาสตรแบบ“พน”ของราชอาณาจกรลานชางเขามา ประเดนทสอง ในชวงเวลาแหงการปฎรปมณฑลเทศาภบาลผนวกอสานเขากบรฐไทยในป พ.ศ.2436 ถงพ.ศ.2475 ซงไดมการปรบเปลยนแบบแผนการบนทกเปน“พงศาวดาร”ตามแบบราชส านกกรงเทพฯ และในสวน ประเดนทสาม น าเสนอถงส านกในความเปน“ตวตน”ของคนอสานกอนป พ.ศ.2475 ทสะทอนออกมาจากงานเขยนประวตศาสตรพนเมอง

2.1พฒนาการทางประวตศาสตรกบประวตศาสตรนพนธอสานสมยจารตลานชาง

(ตงแตแรกเรมถง พ.ศ.2436) การขยายอ านาจของรฐลาวเขามาในภาคอสานน ามาสการอพยพเคลอนยายของชาวลาวเขามาตงถนฐานในภมภาคแหงน และไดน าเอาภาษา คตความเชอ ธรรมเนยมประเพณเขามา

18

เผยแพร จนเกด“ความเปนลาว”รวมกนของผคนทงภมภาค ซงรวมถงการรบเอาจารตการบนทกประวตศาสตรแบบ“พน”จากราชอาณาจกรลานชางดวย

2.1.1พฒนาการทางประวตศาสตรของสงคมอสานสมยจารต กอนทอาณาจกรลานชางไดเขามามบทบาทในบรเวณน ภมภาคอสานไดปรากฏ

รองรอยการต งถนฐานของมนษยมาต งแตสมยกอนประวตศาสตรเมอประมาณ3,000-2,500 ปมาแลว และไดมพฒนาการสบเนองมาถงสมยยคตนประวตศาสตร โดยไดรบวฒนธรรมพทธศาสนาเถรวาทจากรฐทวารวด(ราวพทธศตวรรษท 12-16) และวฒนธรรมลทธพรามณ-ฮนด พทธมหายานจากอาณาจกรเขมรเมองพระนคร (ราวพทธศตวรรษท 16-18) ตามล าดบ ดงนนจะเหนไดวาบรเวณลมแมน าช-มลทางตอนกลางของภาคมการพบชมชนโบราณหลายแหงกระจายอยท วไป เปนตนวา เมองเสมา จงหวดนครราชสมา เมองฟาแดดสงยาง จงหวดกาฬสนธ เมองนครจ าปาศร จงหวดมหาสารคาม เมองเตย จงหวดยโสธร การพบเศษซากแหงความรงเรองเหลาน ท าใหนกวชาการบางทานไดน าเสนอวา บานเมองแถบนเปนตนก าเนดวงศกษตรยของอาณาจกรเจนละทเรองอ านาจแถบลมน าโขงในชวงพทธศตวรรษท 12-14 และเมอเขาสพทธศตวรรษท 16 ไดมความสมพนธอยางแนบแนนกบราชวงศแหงเมองพระนคร8

ตอมาในชวงพทธศตวรรษท 19 กลมชนลาวไดสถาปนาอาณาจกรลานชางขน โดยมศนยกลางอยทนครหลวงพระบาง บรเวณซายของแมน าโขง ภายหลงจากพระเจาฟางมขนครองราชยในป พ.ศ.1812 พระองคไดกรฑาทพเขาตหวเมองในอสาน อนมเมองรอยเอด เมองสะพงสแจ เมองโพนผงแดด เมองพระศาสตร เมองพระสะเขยน เมองพระลง เมองพระงาม เมองพระนารายณ เมองพระนาเทยน เมองเซซะมาด 9 เมอฝายลาวไดรบชยชนะพระเจาฟางมไดโปรดฯใหยายครวลาวเขามาอยในหวเมองอสาน คอ เมองหนองหานนอย (อ าเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน) หนองหานหลวง (อ าเภอเมอง จงหวดสกลนคร) ภวานเถาวานปาว (จงหวดกาฬสนธ) และเมองซาย

8 ดรายละเอยดเพมเตมใน ศรศกร วลลโภดม, แองอารยธรรมอสาน, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ:

มตชน,2546) ; ธดา สาระยา. รฐโบราณในภาคพนเอเชยตะวนออกเฉยงใต: ก าเนด และพฒนาการ(กรงเทพฯ:ส านกพมพเมองโบราณ.2537).

9 เมองเหลานอยในบรเวณลมน าช-มล โดยเมองสะพงสแจอยในเขตอ าเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด เมองโพนพงแดด คอ เมองฟาแดดสงยางในเขตอ าเภอกมลาไสย จงหวดกาฬสนธ สวนเมองพระศาสตร พระสะเขยน เมองพระลง เมองพระงาม เมองพระนารายณ เมองเซขะมาด อยในเขตจงหวดศรษะเกษ สรนทร และบรรมย

19

(อ าเภอดานซาย จงหวดเลย)10 นบไดวาการอพยพเขามาในอสานครงแรกของกลมคนลาว ซงตอมาไดเขาครอบง าทางอ านาจการเมอง และวฒนธรรมเหนอชนกลมอน จนในทสด“ความเปนลาว”ไดกลายเปนอตลกษณของชนสวนใหญในภมภาคแหงน

การเขามามอ านาจของพระเจาฟางมในภาคอสาน ซงเปนพนทรอยตอกบรฐไทย ท าใหเกดการซอนทบของเสนวงอ านาจของทงสองรฐในเขต“เมองลานเพยศรอยธยา”11 จนน าไปสความขดแยงถงขนเตรยมท าสงครามกน แตในทสดสามารถประนประนอมตกลงกนได โดยพระเจาอทอง กษตรยอยธยาไดก าหนดเอาเทอกเขาดงพญาไฟ ภพระยาฝอ และแดนเมองนครไทยเปนเสนพรมแดนระหวางอาณาจกรลานชางกบอยธยา12 ปรากฏการณนชใหเหนถง สถานะการเปน“พนทชายขอบ”ของภาคอสานทอยกงกลางระหวางรฐลาวกบไทย อนเปนแดนทอ านาจของรฐมความคลมเครอ จนระบไมไดวาใครเปนเจาของทแทจรง ดงนนจงเปนแดนแหงความขดแยงทตองชวงชงกน แตในขณะเดยวกนกเปนแดนแหงอสระทอ านาจรฐมอยเบาบาง13 การอธบายเชนนท าใหทราบไดวา เพราะเหตใดกลมชนลาวจงมกอพยพหลกหลจากศนยอ านาจเดมทางฝงซายเขามาอยในอสาน และในขณะเดยวกน ณ.ทแหงนมกถกใชเปนสมรภมตอตานอ านาจรฐไทยของกลมขบวนการตางๆอยเสมอ ดงจะเหนไดจากตงแตอดตจนถงปจจบน

ความพยายามของรฐลาวในการจดการกบ“ความเปนชายขอบ”ของอสานกบหวเมองบรวารตางๆทอยรายรอบใหมาสวามภกดตอศนยอ านาจทางฝงซายเรมมมากขน ในชวงกลางพทธศตวรรษท 21-22 ซงในเวลานนลานชางไดมพฒนาการสความเปน“รฐจกรวรรด”อยางสมบรณแลว โดยกษตรยลานชางไดท าการสถาปนานครหลวงทประทบของพระองคให เปนศนยกลางของจกรวาลคต (Mandala) ทรวมของอ านาจศกดสทธทงหลาย โดยเฉพาะอยางยงในรชกาลพระเจาไชยเชษฐาธราช (พ.ศ.2091-2114) พระองคไดยายราชธานมาทนครเวยงจนทรในป พ.ศ.2103 และไดท าการสรางปราสาทราชวงทใหญโต เพอใหเปนศนยกลางทางการเมองของอาณาจกร พรอมกนนน

10สวทย ธรศาสวต, รายงานการวจยประวตศาสตรอสาน 2322-2488(ขอนแกน:ภาควชา

ประวตศาสตร และโบราณคด คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน,2549),51. 11 กลมเมองขนของกรงศรอยธยาในเขตพนทอสานตอนลาง ไดแก เมองพมาย เมองพนมรง

(นางรอง) และเมองพระงาม-พทรา-ทานธะกก อางจาก สรศกด ศรสะอาง, ล าดบกษตรยลาว (กรงเทพฯ:ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร,2545),49.

12 ทองสบ ศภะมารค,พงศาวดารลาว(กรงเทพฯ:องคการคาครสภา,2528), 53. 13 ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494,”

(วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2543), 27.

20

พระองคไดแสดงความเปนจกรพรรดราชในการอปถมภค าชพระศาสนา โดยไดสถาปนาพทธสถานไวเปนหลกบานใจเมอง ณ. กงกลางพระนคร เชน สรางหอพระแกวไวเปนทประดษฐานพระแกวมรกต ซงพระองคไดอญเชญมาจากนครเชยงใหม เมอครงยงเปนพระเชษฐวงโสขนครองราชยอยทนน และท าการสถาปนาพระธาตหลวง เพอหมายใหเปนสญลกษณแหงพระบรมเดชานภาพของพระองค 14

การสถาปนาเวยงจนทรเปนราชธาน ท าใหอ านาจของอาณาจกรลานชางในบรเวณอสานเหนอเขมขนขน ดงจะเหนไดจาก การแพรกระจายของจารกตามพระอารามตางๆทกษตรยลาวไดสรางไว ซงมทศทางการแพรกระจายจากราชธานออกสบรเวณรอบๆทงในบรเวณจงหวดหนองคาย นครพนม สกลนคร อดรธาน และจงหวดเลย บรเวณเหลานลวนเปนเสนทางตดตอกบบานเมองอน โดยมเมองทส าคญ เชน เมองดานซาย(อ าเภอดานซาย จงหวดเลย) ตดตอกบอาณาจกรอยธยาผานทางเมองพษณโลก เพชรบรณ ซงทเมองดานซายนไดมการสรางพระธาตศรสองรกขนรมฝงหวยน าหมน พรมแดนระหวางอยธยากบลานชาง แสดงใหเหนวา เมองนเปนเสนทางส าคญแหงหนงในการตดตอของทงสองอาณาจกร นอกจากนยงมเมองหนองหานนอย(อ าเภอหนองหาน จงหวดอดร)ทสามารถตดตอกบอยธยาไดเชนกน โดยใชเสนทางตดผานทราบสงโคราช และมเมองธาตพนม(อ าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม)ทตดตอกบกมพชา และภาคกลางของเวยดนาม15

พรอมกนนนเพอเปนการหลอมรวมส านกของกลมชนทมอยหลายหลายใหอยภายใตอ านาจของกษตรยลาว จงไดมการเรยบเรยงประมวลกฎหมาย วรรณคด และต านานหรอ“พน”ขน โดยไดน าเอาค าสอนทางศาสนา และความเชอดงเดมมาผสมผสานกน ซงมเปาหมายอยทการสรางความชอบธรรมใหกบสถาบนกษตรยในการปกครองราษฎร และการรกษาความสงบเรยบรอยภายในสงคม ดงนนในชวงพทธศตวรรษ 21-22 จงมวรรณกรรมเกดขนอยางแพรหลาย ทส าคญเชน “พนขนบรม”พงศาวดารของชนชาตลาว16และ“ทาวฮงขนเจอง”เรองราวของ“ทาวฮง”วรบรษทยงใหญของกลมชนลมน าโขง ซงทงสองเรองเขยนขนในสมยพระเจาวชลราช นอกจากนในสมยดงกลาวยงไดสรางรปแบบฉนทลกษณทเรยกวา“กาพยวชชมาล”หรอโครงสสภาพ จนเปนทรจกกน

14 โยซยก มาซฮารา, ประวตศาสตรเศรษฐกจของราชอาณาจกรลาวลานชาง สมย

ครสตศตวรรษท 14-17 จาก“รฐการคาภายในภาคพนทวป”ไปส “รฐกงเมองทา”(กรงเทพฯ:ส านกพมพมตชน,2546), 94-98.

15 เรองเดยวกน, 79-91. 16 สลา วระวงศ,“ค าอธบายของผรจนา” อางถงใน ทองสบ ศภะมารค, พงศาวดารลาว

(กรงเทพมหานคร:โรงพมพครสภา,2528),3.

21

อยางแพรหลาย17 ตอมาในสมยพระโพธสาราชเจาไดท าการเรยบเรยงกฎหมายขน เพอใชเปนหลกในการปกครอง คอ คมภรสรอยสายค า คมภรโพสาราช เปนตน18 จารตทางวรรณกรรมเหลานมผ กลาววา อาณาจกรลานชางรบมาจากลานนา เพราะชนทงสองกลมมความสมพนธ ตางเปนเครอญาตชาตภาษาในกลมชาตพนธ“ไท”ทมวฒนธรรมทคลายคลงกน และไดตดตอสมพนธขามพรมแดนไปมาหาสกนมานานหลายศตวรรษแลว ดงน นจงพบวาวรรณกรรมอสานจ านวนมากมเนอเรองเหมอนกบวรรณกรรมภาคเหนอ เชน นทานเรอง”จ าปาสตน”“นางผมหอม” “สนไซ” และ”ลนทอง”เปนตน19

พฒนาการของวรรณกรรมลาวไดเฟองฟอยางมาก ในรชกาลของพระเจาสรยวงศาธรรมกราช (พ.ศ.2181-2238) ซงพระองคไดใชวรรณกรรมเปนเครองมอในการสรางเอกภาพในสงคม ภายหลงจากทลานชางประสบกบปญหาความแตกแยกภายในมานาน โดยหลงจากปราบปรามพระญาตวงศทตอตานอ านาจอยางเดดขาดแลว พระเจาสรยวงศาธรรมมกราชไดโปรดฯใหท าการเรยบเรยงกฎหมาย และวรรณค าสอนขนเปนจ านวนมาก ทส าคญเชน ปสอนหลาน หลานสอนป สนไช20 นอกจากน“พนอรงคธาต” ต านานพระธาตพนมยงไดถกเรยบเรยงขนอกครงในสมยน21 ผลจากการจดระเบยบทางการเมองและวฒนธรรมดงกลาว ท าใหราชอาณาจกรลานชางในสมยของพระเจาสรยวงศาธรรมกราชมความสขสงบยาวนาน โดยในชวงนมชาวตางชาตเขามาตดตอสมพนธเปนจ านวนมาก และไดท าการบนทกเรองราวของอาณาจกรลานชางไว โดยกลาวถง สภาพการคาทคกคก ความสวยงามโออาของพระราชวง และความอลงการของงานพระราชพธ ซงแสดง

17 ประคอง นมมานเหมนท, “ความสมพนธระหวางวรรณคดลานชางกบวรรณคดลานนา เปด

โลกวรรณกรรมเพอนบาน” ใน วรรณกรรมลาว:ความสมพนธกบวรรณกรรมไทย (ภาควชาวรรณคดเปรยบเทยบ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540),3.

18 โสภ อนทะยา, “ระบบอปถมภในสงคมลาวอาณาจกรลานชาง,” ใน วารสารอนโดจน ฉบบเพอนบานของไทย 8 (มกราคม-ธนวาคม 2550):85.

19 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน ธวช ปณโณทก, วรรณกรรมอสาน (กรงเทพฯ:โอเดยนสโตร,2522).

20 อรรถ นนทจกร, “ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจดบนทกประวตศาสตรหวเมองอสาน ถงตนครสตศตวรรษท 20,”,63.

21 พเศษ เจยจนทรพงษ, “ค าน าเสนอ,” ใน อรงคธาตต านานพระธาต ,วทยาลยครมหาสารคาม และมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, ผจดพมพ (กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ.2521,พมพเนองในการสมมนาประวตศาสตรอสาน 16-18 พฤศจกายน 2521),14.

22

ใหเหนถง ความเจรญรงเรองอยางถงขดสดของลานชางในสมยนน22 ภายหลงการสนพระชนมของพระเจาสรยวงศาธรรมกราชในป พ.ศ.2238 อาณาจกรลานชางประสบกบปญหาความขดแยงภายใน โดยกลมพระราชวงศทอยตามหวเมองไดแยกตนออกมาเปนอสระจากนครเวยงจนทร เรมจากในป พ.ศ.2250 ไดมการตงหลวงพระบางขนเปนศนยกลางอกแหงหนง ตอมาในป พ.ศ.2256 เจาสรอยศรสมทรพทธางกร (พ.ศ.2256-2280) ไดสถาปนานครจ าปาศกดขนเปนราชธานของลาวฝายใต แลวไดปนผคนเขามาสรางบานแปงเมองในเขตลมน าช ภายใตการน าของเจาแกวมงคล ขนนางคนส าคญของจ าปาศกด โดยไดต งเมองทง (อ าเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด)ขนกอน ตอมาในราวทศวรรษ 2310 ไดสงลกหลานไปตงเมอง จนเกดเมองทสบเนองตอมาจนถงปจจบน เชน เมองรอยเอด เมองมหาสารคาม เมองขอนแกน เปนตน23 ดงนนจะเหนไดวา ในชวงนทอสานตอนกลางเรมมชมชนลาวเกดขนบางแลว แมมส านกทางการเมองตางไปจากชาวลาวทางตอนเหนอทตงอยภายใตปกครองของเวยงจนทร และหลวงพระบาง แตชาวลาวทงหมดตางยดมนใน“ความเปนลาว”ทางวฒนธรรมรวมกน เพราะไดม“ภาษา”ทเปนมาตรฐานเดยวกนท งภาษาพดและภาษาเขยน24 ตลอดจนมธรรมเนยมประเพณยดถอเปนแนวเดยวกน ท าให

22 ทส าคญคอ คณะของฟอน วสฮอฟ(Van Ustoff) พอคาบรษทอนเดยตะวนออกของฮอลนดา

ทไดเดนทางเขามาตดตอทางการคากบลาวในป พ.ศ.2184 และคณะบาทหลวงมารน โรแมน (Marini Roman) ชาวอตาลเดนทางเขามาเผยแพรครสตศาสนายงนครเวยงจนทร ระหวางป พ.ศ.2185-2190 ชาวตางชาตทงสองคณะไดท ารายงานการบนทกสภาพทวไปของพระราชอาณาจกรลานชางไว ดรายละเอยดเพมเตมใน ดารารตน เมตตารกานนท, ประวตศาสตรลาวหลายมต, 29-33. 23 อทยทศ บญช, “การเปลยนแปลงทางสงคมในอสานจากนโยบายของรฐบาลระหวางป พ.ศ.2424-2475,”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต วชาเอกประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2536),22.

24 ภาษาพดของคนลาวมความคลายคลงกบภาษาพดของคนอสานทวไป และมส าเนยง แตกตางกนออกไปในแตละถน ในสวนของภาษาเขยนนยมใช 2 แบบคอ 1)อกษรธรรม มรปแบบคลายอกษรมอญและตวเมองของลานนา 2) อกษรไทยนอย มรปรางคลายกบอกษรลาวและอกษรไทยสมยปจจบนผสมกนใชอกษรทงสองประเภทนพบวามการใชอยางแพรหลายในชมชนชาวลาวทงสองฝงแมน าโขง

23

คนลาวทกกลมเกด “จนตภาพ”ของ”ความเปนชมชน”รวมกน25 อยางไรกตามภายหลงจากทราชอาณาจกรลาวแบงแยกออกเปน 3 อาณาจกร ไดเขาสภาวะชะงกงนทางดานการเมอง การปกครอง สงคมและวฒนธรรม จนเมอถงป พ.ศ.2322 อาณาจกรลานชางทงหมดตกเปนประเทศราชของรฐไทย อทธพลทางการเมองและวฒนธรรมของรฐในทราบลมแมน าเจาพระยาจงเรมเขามามบทบาทตอการก าหนดความเปนไปในสงคมและวฒนธรรมของชนพนถนในแถบน ซงหมายถงการปรบเปลยนขนบการบนทก เนอหาของวรรณคด นทานพนเมอง และงานเขยนทางประวตศาสตรอกวาระหนง

2.1.2 “พน”: การบนทกประวตศาสตรแบบดงเดมของคนอสาน “พน”เปนจารตการบนทกทเปนเอกลกษณเฉพาะถนของกลมชนลมน าโขง มความหมาย

วา เรองราว ต านาน พงศาวดาร ประวต หรอภมหลง26 จารวรรณ ธรรมวตร ไดใหความหมายของ“พน”หรอ“พนสบ”วา เปนเรองเลาทคนในชมชนเชอวาเปนเรองจรงและเคยเกดขนมา โดยมสถานทและบคคลในชมชนรองรบ “พน”เปนเรองของบคคลส าคญ ผน าชมชน หรอกษตรยทมบทบาทในการสรางบานแปลงเมอง การท าสงคราม การท านบ ารงพระศาสนา “พน”ทส าคญ เชน พนขนบรมราชาธราช พนทาวฮงขนเจอง พนสโคตรบอง พนทาวจนทพานช พนพระบาง พนพระแซกค า พนพระแกว และพนสบในสมยหลง เชน พนเวยง พนเมองอบล เปนตน27 ในสวนของผวจยมความเหนวา“พน”มความหมายในมตวฒนธรรม โดยชาวอสานเรยกการพดถงเรองราวในอดตของบคคล หรอสงตางๆวา“เวาพน” ซงเปนกระบวนการเรยนรของชาวอสานทนยมสบทอดเรองราว และองคความรตางๆในรปแบบของค าบอกเลา หรอมขปาฐะ ดงนนจะเหนไดวา งานเขยนประเภท“พน” มลกษณะเปน“เทพนยายเชงประวตศาสตร”ทผสมผสานระหวางนทานปรมปราคตทมมาแตเดม กบขอเทจจรงทางประวตศาสตร ซงเปนเรองราวของความ

25 เนองจากภาษา(Language)มความเกยวของสมพนธกบการเมอง(Politics)อยางแนบแนน

เพราะภาษาไดยดโยงมนษยใหอยรวมกนเปนชมชน(Community)ท าใหมนษยมความคด มเอกลกษณ มการท ากจกรรมตางๆรวมกน ท าใหมนษยกลายเปน“สตวการเมอง” หากไมมภาษารวมกน ชมชนกแตกสลาย ดรายละเอยดเพมเตมใน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, “ภาษากบการเมอง” ใน รฐศาสตรสาร 31,2 (พฤษภาคม-สงหาคม,2553) :139-169.

26 บญเกด พมพวราเมธากล และนภาพร พมพวราเมธากล, พจนานกรมภาษาถนอสาน(ขอนแกน: โรงพมพคลงนานาวทยา,2545) ,614.

27 จารวรรณ ธรรมวตร, วรรณกรรมทองถน กรณอสานลานชาง (มหาสารคาม: มหาวทยาลยมหาสารคาม, มปป),72.

24

เปนมาของบานเมอง ผน าชมชน หรอกษตรย ท าใหเนอหาของ“พน”จงเตมไปดวยเรองราวท“เหนอจรง”ทงกฤษดาอภนหารจากอ านาจของพระพทธองค ผฟาพญาแถน หรอพญานาคทดลบนดาลใหสภาพภมประเทศ และสงมชวตตางๆเกดขนบนผนพภพ หรอมสวนในการก าหนดความเปนไปของมนษยโลก นอกจากน“พน”ยงมสวนของคตธรรมค าสอน และฮต-คองประเพณปฏบตตางๆแทรกอยดวย เชน ในต านานพญาคนคาก กลาววา หากฝนไมตกตองตามฤดกนใหพากนจดเครองเซนสรวงบชา รกษาศล ความวา“...คนวาฝนบตกพน ธรณผงะไง ฝงขาวกลาตายแหงเหยวคา ใหคอยพากนแตงเครองฮอยบชาสตรมงคงใหคอยทรงผาขาว รกษาศลคนวา ฝงนนรกษาศลกอน หาสลทแมง โดยไดดงคะนง...” 28การแทรกคตทางศาสนาเชนนเปนการแสดงออกถงความคด ความเชอ ความเขาใจทมตอสภาพแวดลอมของคนในกลมสงคมวฒนธรรมด งเดมทยดมนในความเชอเหนอธรรมชาตเปนสรณะ จงน ามาสการสรางค าอธบายตอชวต และสงรอบตว ซงเปนระบบความรทางประวตศาสตรของผคนในยคนน

ในสวนของแบบแผนการบนทก“พน”อสานกเฉกเชนวรรณกรรมลานชางทวไป กลาวคอ นยมเขยนดวยตวอกษรไทยนอยหรออกษรธรรมตลอดทงเรองอยางใดอยางหนง มแบบแผนการเขยนทงแบบรอยแกวทเปนความเรยงธรรมดา เชน “พนขนบรม” “พนอรงคธาต” “คมภรปฐมกลป” และรอยกรองทผกค าใหคลองจองกนตามแบบฉนทลกษณทองถนคอ โคลงสารหรอกลอนล า กาบ (กาพย) และฮาย (ราย) การมแบบแผนการบนทกทหลากหลายเชนน นบไดวาเปนความงดงามในภมปญญาทางภาษาและวรรณกรรมของชนชาตลาว ทรจกเลอกใชรปแบบการเขยนใหเหมาะสมกบเนอเรอง และมกลวธในการเผยแพรแตกตางกนออกไป กลาวคอ วรรณกรรมชาดกในศาสนาทใชในการเทศนจะประพนธเปน “ฮาย” ในสวนเรองทมเนอหายาวนยมเขยนเปน“โคลงสาร”หรอ“กลอนล า”ใชขบในทประชมชน เชน บญงนเฮอนด(งานศพ) การเลนหมอล า เรองทนยม ไดแก “ทาวบาเจอง”(ทาวฮงขนเจอง)“ผาแดงนางไอ”“พนเวยง” ส าหรบ“กาบ”ใชแตงเรองสนๆ และเนองจากมจงหวะจะโคลนทรวดเรว สนกสนาน จงเหมาะแกการน าไปเซงในงานรนเรง เชน “กาบเซงบงไฟ” “กาบป สอนหลาน” “กาบพระมน” เปนตน29 การท“พน”และวรรณกรรมตางๆมวธการเผยแพรหลายชองทาง เรองราวทถกบนทกไวภายในจงลงสการรบรของคนในสงคมไดอยางงายดาย และไดยดโยงความรสกนกคดทมอยหลากหลายใหกลายเปนความทรงจ าทมอยรวมกน ท าใหวรรณกรรมลานชางสมยจารตเปน“สมบตของชมชน”สองฝงโขงอยางแทจรง

28 โสภ อนทะยา, “ระบบอปถมภในสงคมลาวลานชาง.”,91. 29 ดรายละเอยดเพมเตมใน ธวช ปณโณทก, วรรณกรรมอสาน.

25

จากขางตนเราไดทราบถง ความหมายโดยทวไปของ“พน”แลววา เปนจารตการบนทกต านานทางศาสนา ซงสมพนธอยางแนบแนนกบระบบความร และวฒนธรรมของทองถน โดย “พน”มลกษณะเปนงานเขยนทางประวตศาสตรทคละเคลาเจอปนกบปรมปราคตศาสนา ซงเปนระบบความคด ความเชอ และความรของสงคมดงเดม ในสวนแบบแผนของ“พน”ถกบนทกขนเปนลายลกษณอกษรตามจารตวรรณกรรณลาว สงนนบไดวาเปนอตลกษณทางดานภาษาของการเขยนประวตศาสตรในยคน ตอไปเราจะพจารณาถงรายละเอยดของ“พน” ซงมความแตกตางกนทางดานเนอหา และแนวการเขยนจดแบงออกได 2 ประเภท คอ “พนฝายพทธจกร”เรองราวเกยวประวตของพระพทธศาสนาในทองถน และ“พนฝายอาณาจกร”ทบอกเลาความเปนมาของบานเมอง30 โดยมรายละเอยด ดงน 2.1.2.1พนฝายพทธจกร

“พน”ฝายพทธจกรเปนเรองราวความเปนมา หรอเรองราวเกยวกบอทธฤทธปาฎหารยของศาสนสถาน และศาสนวตถส าคญในทองถน มล าดบเนอหาเรมตนจากบทนมสการ และระลกถงคณพระรตนตรย ประวตของพระพทธศาสนา ตงแตพระโคดมเจาไดบ าเพญบารมทานกอนสมยภทรกลป จนมาประสต ตรสรและดบขนฑปรนพพาน หรอบางครงเรมตนดวยการเผยแพรศาสนาและการพยากรณถงสถานทตางๆทพระพทธองคไดเสดจผานไป งานเขยนประเภทนทส าคญคอ “พนอรงคธาต” ต านานพระธาตพนม ซงไดมต านานของพระธาตอนๆในเขตอสานเหนอแทรกอยดวย เชน พระธาตภเพก (อ าเภอเมอง จงหวดสกลนคร) พระธาตนารายณเจงเวง (อ าเภอเมอง จงหวดสกลนคร) ต านานพระธาตหรอเจดยหนองคาย เปนตน31 การผกเรองราวในทองถนใหเขาต านานในระดบทใหญกวาเชนน เปนความพยายามของคนทองถนทตองการแสดงใหเหนถงความส าคญททดเทยมกน32 เพราะพระธาตพนมเปนศาสนสถานทส าคญในระดบอาณาจกร มความเปนมา

30 อรรถ นนทจกร, “ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจด

บนทกประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนครสตศตวรรษท 20.” 31เรองเดยวกน, 41. 32 การสรางต านานทองถนเชนนปรากฏทวไปในภาคอสาน เชน ต านานผาแดงนางไอ ไดถก

ชมชนตางๆเชอมโยงเขากบความเปนมาของทองถนตางๆ เชน บานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม บานสแกว จงหวดรอยเอด เมองฟาแดดสงยาง จงหวดกาฬสนธ เปนตน ดเพมเตมไดใน ณรงคฤทธ สมาล, “วาทกรรม “พพธภณฑทองถน”ในสงคมไทย:ศกษากรณพพธภณฑทองถนในภาคอสาน”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2550) :182-183.

26

ยาวนาน ชมชนตางๆจงตองการสรางส านกทางประวตศาสตรรวม ดงนนเพอใหเขาใจเนอหาของพนประเภทนไดอยางชดเจน ในทนจงยกตวอยาง“พนอรงคธาต”เปนกรณศกษา พนอรงคธาต: เนอหาและแนวการเขยน

“พนอรงคธาต” ฉบบทน ามาศกษาน เปนฉบบทพมพครงลาสดเนองในการสมมนาประวตศาสตรอสานในป พ.ศ. 2521 ทวทยาลยครมหาสารคาม และมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคามรวมกนจดท าขน เนองจากมตรวจช าระกบฉบบอนจนมใจความทสมบรณ33 ส าหรบตนฉบบเดมนนเปนใบลานถกเรยบเรยงขนในป พ.ศ.2181 ในชวงการพระราชพธราชาภเษกของพระเจาสรยวงศาธรรมกราช ฉะนนจงพจารณาไดวาพนฉบบนเขยนขนเพอเสรมสรางสทธธรรมอ านาจใหกบสถาบนกษตรย34

“พนอรงคธาต” มเนอหาเรมจากการกลาวถง การเสดจเลยบโลกของพระพทธเจา และการประทบรอยพระพทธบาทไว ณ สถานทตางๆ เชน หนองคนแทเสอน า ดอยนนทกงร ภกเวยน เมองหนองหานหลวง จากน นไดหยดอยทภก าพราแลวทรงพยากรณวาพระพทธศาสนาจะประดษฐานอยางมนคงในสถานทแหงน ตอมาภายจากทพระพทธองคดบขนปรนพพาน พระมหากสสปพรอมดวยเหลาพระสงฆไดน าเอาพระอรงคธาต(กระดกสวนหนาอก)มาสถาปนาไวทภก าพรา โดยการอปถมภของกษตรย 5 พระองค คอ พญาสวรรณภงคาร เจาเมองหนองหานหลวง พญาค าแดง เจาเมองหนองหานนอย พญาอนทรปฐ เจาเมองอนทรปฐนคร(เขมรโบราณ) พญาจลนพรหมทต เจาเมองจลนพรหมทต(ญวน) และพญานนทเสน เจาเมองศรโคตรบร ตอมาในสมยพระโพธสาราชเจาแหงอาณาจกรลานชาง โปรดฯใหมการบรณะพระธาตพนม สรางวหารขนหนงหลง และถวายขาพระจ านวน 3,000 คน และในรชกาลพระไชยเชษฐาธราชไดโปรดฯใหท าการบรณะพระธาตพนมขนอกครง เนอหาทงหมดไดสนสดเพยงเทาน

หากพจารณาดความขางตนแลว จะเหนไดวา“พนฝายศาสนจกร”ไดมงน าเสนอถงเรองราวการท านบ ารงพระศาสนาของกษตรยลานชาง “พระผมบญองคประเสรฐ”ผผานการบ าเพญบญกศลมานบตงแตอดตชาต จนไดมาเปนทาวพระยาธรรมมกราชในภพชาตปจจบน โดย“พน”ไดมกลวธในการถายทอดคตความนไดอยางแยบยล ดงจะเหนไดจากการท “พน”ไดบอกเลาเรองราวทเกดขนในแตละสมยไลเรยงลงมาเปนล าดบ แตมไดใหความส าคญกบการระบวน เดอน ปทเกดเหตการณนนเทาใดนก แตสงท”พน”ตองการเนนย าคอ รายละเอยดเรองราวของการบ าเพญบญกศลทถกบอกเลาอยางซ าๆ หมนเวยนกนขามภพชาต เชน ตอนทกลาวถง พระยาศรโคตรบรณไดกลบ

33 พเศษ เจยจนทรพงษ “บทน าเสนอ” ใน อรงคธาต ต านานพระธาต, 5-6. 34 เรองเดยวกน, 14.

27

ชาตมาเกดเปนกษตรยลานชางองคส าคญ ทลวนแตไดอปถมภพระธาตพนม และประกอบพระราชกรณยกจอนยงใหญ คอ พระไชยจกรพรรดแผนแผว ผน าอาณาจกรลาวใหพนจากความยงยากอนเปนผลจากการกมอ านาจของพระมหาเทว พระไชยเชษฐาธราชผสถาปนานครเวยงจนทรขนเปนเมองราชธานแทนเมองหลวงพระบาง และพระเจาสรยวงศาธรรมกราช กษตรยผระงบความวนวายในการแยงชงราชสมบตในอาณาจกร35

การเลาเรองทหมนเวยนเปนวงวฎจกร(Cycle) ดงกลาว เปนการแสดงออกถงคตในเรองเวลาทหมนเวยนเปนวงกลม ซงเกยวเนองกบคตปญจอนตธานทเชอในการดบสญ และการเกดขนใหมของพระศาสนา เมออายครบ 5,000 ซงในชวงเวลาของการเปลยนผานดงกลาว สงคมโลกจะเกดเหตการณเลวรายตางๆขน ความเชอเชนนท าใหคนในสงคมเกดความหวนวตกตอการเปลยนแปลงทจะเกดขน การบนทกงานเขยนจงไมใหความส าคญกบการระบวน เวลาทจะท าใหทราบถงสภาวะของสงคมทเลวรายลงเรอยๆ แตตองการน าเสนอเปนสงทด ารงอยไดอยางถาวรแมตางภพชาตกตามท คอ เรองราวการบ าเพญบญ และอทธฤทธปาฎหารยทเกดจากบญบารมของกษตรยลานชางตางหาก ซงเปนสาระทชนทกกลมในอาณาจกรของพระองคควรยดมนถอมน36 ดงนนจงกลาวไดวา“พนอรงคธาต” มจดมงหมายในการน าเสนอภาพลกษณความเปนพระยาธรรมมกราชของกษตรยลานชางทไดอปถมภค าชพระศาสนานนเอง 2.1.2.2พนฝายอาณาจกร

“พนฝายบานเมอง”เปนประวตความเปนมาของบานเมอง หรอเหตการณส าคญเกยวกบผน าชมชนกษตรย หรอราชวงศ เชน การขนครองราชย การสงคราม การด าเนนความสมพนธระหวางรฐ การอปถมภพระศาสนา ตวอยางของ“พน”ประเภทน เชน “พนขนบรม” “พนทาวฮงขนเจอง” “พนเวยงจนทร”ทเปนเรองราวของกษตรยและวระบรษทองถน หรอต านานการก าเนดโลกและสงคมมนษยอยาง“มลปฐมปนนา” “มลปฐมกลป”เปนตน

35 เรองเดยวกน. 36ลกษณะเชนนปรากฏใน“ต านาน”ของทางภาคเหนอดวยเชนกน เพราะทงสองภมภาคตางม

จารตการบนทกแบบต านานทางศาสนา ดรายละเอยดเพมเตมใน อานนท กาญจนพนธ,“ต านาน และลกษณะความคดทางประวตศาสตรในลานนาระหวางพทธศตวรรษท 20 และ21,” ใน ปรชญาประวตศาสตร ชาญวทย เกษตรศร และสชาต สวสดศร, บรรณาธการ(กรงเทพมหานคร:ไทยวฒนาพานช จ ากด, 2527),198-200.

28

เนอหาของ”พนฝายบานเมอง”มลกษณะนทานปรมปราผสมเขากบกรอบประวตศาสตรชาตวงศของกลมชนทองถน โดยไลเรยงล าดบเหตการณตงแตอดตอนไกลโพนมาจนถงเหตการณในสมยนนๆเปนหลก ดงปรากฏใน“พงศาวดารลานชาง”ความวา ...อนนจกจารกดวยวงษาอนเปนพระยายกษผดแตเมองลงกามาเปนใหญในนครศร สตนาคนหตนแตปฐมหวท ยงมพระยายกษตนหนงชอวานนทาเมยชอพระมหาเทวลกชอ นางการ(คอเมร) เขาเจาผวนางตายกอนเมยจงไปเปนพระยาอนทปตเกดลกชอเจาพทธเสน

(พระรท)มาเอานางกางรเปนเมยมลกผชายผหนงชอวาทาวพศมลกหญงผหนงชอวานาง พไสยเขาเจาเอากนเปนผวเมยกนจงมลกชายผหนงชอวาอายชะเลกเอก ลกหญงผหนงชอ เออยชลมฟาเขาเจาพนองเอากนเปนผวเมยจงมลกชายผหนงชอ อายเจตไหมลกหญงผ หนงชอนางเกลาใหญปากกวางหรเขาเจาเอากนเปนผวเมยกน เขาฝงนนหากเปนวงษานน- ทามหาเทวแตนางกางรพนมาแล37

การเชอมโยงเรองราวปรมปราคตเขากบความเปนมาของราชวงศทองถนน เปนความพยายามในการเอาความเชอเหนอธรรมชาตมาเสรมสรางความศกดสทธใหกบผน า เพอใหเกดการยอมรบอ านาจในหมคนทวไป ซงเปนลกษณะส าคญของ“พน”ฝายอาณาจกร มขอนาสงเกตอยทวาเนอหาองอยกบคตนยมทางศาสนาเชนน ปรากฏเฉพาะใน“พน”ทบนทกขนในชวงพทธศตวรรษท 20-22 เทานน ครนถงตนพทธศตวรรษท 24 เปนตนมา เนอหาของ“พน”ไดเปลยนแปลงไปจากเดม คอ น าเสนอเฉพาะเหตการณทเกดขนจรงๆโดยไมสอดแทรกคตทางศาสนาไวเลย แตยงมลกษณะของการเปนวรรณกรรมค าสอนอย“พน”แบบนกลาวถง เหตการณในชวงทลานชางแตกแยกออกเปน 3 อาณาจกร หรอตรงกบตอนปลายสมย เชน “พนเมองอบล” ไดบอกเลาเรองราวการอพยพของคนลาวกลมพระวอพระตาเขามาตงเมองหนองบวล าภ และดอนมดแดง(เมองอบลราชธาน) จากนนทพลาวของพระเจาสรบญสารไดตามเขามาต ท าใหพระวอพระตาตายในทรบ เปนเหตใหเกดความขดแยงระหวางเวยงจนทรกบธนบรขน จนน าสการเขามามอ านาจของรฐไทย38 รายละเอยด

37 “พงศาวดารลานชาง,” ใน ประชมพงศาวดาร ภาคท 1 ,หอพระสมดวชรญาณ, ผจดพมพ

(กรงเทพฯ:โรงพมพไทย, 2457), 387. 38 “พนเมองอบล”ทกลาวถงน เปนฉบบของวดเดชอดม จงหวดอบลราชธาน ฉบบวทยาลยคร

อบลราชธาน และฉบบบานนาด อ าเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน ทง 3 ฉบบเปนเอกสารใบลานทคดลอกมาจากทเดยวกน อางถงใน อรรถ นนทจกร, “ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจดบนทกประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนครสตศตวรรษท 20 ,” 48.

29

เกยวกบ“พน”ในยคนจะกลาวตอไปในภายหลง โดยในทนขอน าเสนอเนอหาของ“พนฝายอาณาจกร”ในสมยลานชาง โดยยกตวอยาง “พนขนบรม” พงศาวดารของราชวงศลาว

พนขนบรม: เนอหาและแนวการเขยน “พนขนบรม” ฉบบทน ามาศกษาเปนฉบบหอสมด กรงเทพฯทนายสด ศรสมวงศไดปรวรรตจากฉบบใบลาน และรวบรวมไวในประชมพงศาวดารภาคท 7039“พนขนบรม”ฉบบนมเนอหาสนสดในรชกาลพระเจาวชลราช จงสนนษฐานวาตนฉบบเดมทแตงขนโดยพระมหาเทพหลวง กบพระมหามงคลสทธ พรอมดวยพระเจาวชลราชไดรวมกนแตงขนใน ซงฉบบทมความเดยวกน คอ ฉบบวดศรษะเกษ เวยงจนทร40

“พนขนบรม”เปนเรองราวประวตศาสตรของอาณาจกรลานชาง มเนอหาเรมจากการเสดจเลยบโลกของพระพทธเจาเมอครงด ารงพระชาตเปนสมนตรพรหม มาทเชยงทอง(นครหลวงพระบาง) จากนนกลาวถงพญาแถนใหแถนทงหลายลงมาสรางสรรคสงบนผนโลก แลวสงขนบรมมาเกด ขนบรมจดการปกครองใหกบมนษย สอนใหรจกการท ามาหากน และยดหลกคณธรรมในการด าเนนชวต เมอขนบรมมบตรไดสงไปปกครองเมองตางๆ โดย“ขนลอ”โอรสองคโตไดไปครองเมองเชยงดง เชยงทอง(หลวงพระบาง) เชอวงศของขนลอเปนกษตรยปกครองอาณาจกรลานชางเรอยมาจนสนสดเนอหาในสมยพระวชลราชธปต โดย“พน” ไดบนทกเหตการณส าคญทเกดขนในแตละรชสมย เชน การท าสงครามขยายอาณาเขตบานเมอง และการน าเอาพระศาสนาจากเมองเขมรเขามาในลาวของพระเจาฟางม ความสมพนธทมตออาณาจกรอยธยา และการสงครามกบญวนในสมยพระไชยจกรพรรดแผนแผว เปนตน

จากเนอหาของ“พนขนบรม”จะเหนไดวา แกนหลกของเรองเปนประวตศาสตรราชวงศของกษตรยลาว ดงนน“พนขนบรม”จงถกเขยนขนเพอตอบสนองตออดมการณของรฐจกรวรรดลานชางอยางชดเจน จารวรรณ ธรรมวตร(2529) ไดแสดงทศนะเกยวกบเรองนวา“พนขนบรม”เขยนขนดวยจดประสงคทางการเมองใน 3 ประการ คอ ประการแรก เปนการเสรมสรางอ านาจของผน า โดย“พนขนบรม”ไดน าเสนอตอผอานวา กษตรยมใชสามญชนหากแตสบเชอสายมาจากผฟา ถกสงมาใหท าหนาทปกปองคมครอง ใหคณใหโทษ และอบรมสงสอนมนษย โดยใหยดถอหลกค าสอนของขนบรมเปนดง “อาชญา” หรอกฎหมายทตองปฏบตตามอยางเครงครด ซงสะทอนใหเหนวา กษตรยในต านานขนบรมเปนผมอ านาจสงสดในสงคม ประการทสอง พนขนบรมไดสาน

39 กรมศลปากร, “ค าน า” ใน ประชมพงศาวดารภาคท 70 (กรงเทพฯ:โรงพมพพระจนทร,

2484). 40ทองสบ ศภะมารค,พงศาวดารลาว(กรงเทพฯ:โรงพมพครสภา,2528),1-8.

30

สมพนธระหวางกลมชนภายในอาณาจกรลาว ดวยการปลกฝงมโนทศนความเปนพนองระหวางหมชนตางๆวาลวนถอก าเนดจากน าเตาปงลกเดยวกน ประการทสาม เปนการสานสมพนธในหมประชาคมสองฝงโขง โดยกลาวถง ความเปนบานพเมองนองของแวนแควนตางๆทสบเชอสายมาจากขนบรมรวมกน คอ ลานชาง สบสองปนนา ญวน ลานนา อยธยา ค ามวน และเชยงขวาง ซงบานเมองเหลานไดเปนท งมตรและศตรกน แตในการท าสญญาทางไมตรแตละครงตางอางถงความสมพนธเมอครงขนบรม41

นอกจาก”พน”แลว ไดมผใหความหมายของ“บงจม”ไววาหมายถง พงศาวดาร ซงเปนการน าเอาคมภรใบลานหรอกระดาษทบนทกขอความหลายอนมดรวมเขาดวยกนแลวใสลงกระบอกไมไผ แตอรรถ นนทจกร (2529) นกวชาการดานประวตศาสตรอสานไดปฎเสธวา บ งจม หรอกระบอกไมไผนน ไมจ าเปนตองเกบพงศาวดารอยางเดยว แตหนงสอหรอสาสนตราตางๆตางนยมเกบไวในบงจมเชนเดยวกน42 ดงนนจงอาจกลาวไดวางานเขยนทางประวตศาสตรดงเดมของสงคมอสานพบเพยงการบนทกแบบ“พน”เทานน

จากทงหมดสรปไดวา การทอสานมพฒนาการทางประวตศาสตรรวมมากบอาณาจกรลานชาง ท าใหคนในอสานและคนในลาวมความสมพนธทางดานเชอชาต ภาษา และวฒนธรรม รวมถงการบนทกประวตศาสตรแบบ“พน” ซงเปนจารตการเขยนต านานทางศาสนา โดย“พน”มลกษณะเปน“เทพนยายเชงประวตศาสตร”ทมเ รองราวปรมปราคตคละเคลาเจอปนไปกบประวตศาสตรความเปนมาของบานเมอง ทส าคญคอ “พนอรงคธาต”เปนเรองราวของการบรณะปฎสงขรณพระธาตพนมโดยกษตรยลาวในแตละยคสมย และ“พนขนบรม”เปนเรองราวของการสรางบานแปงเมองของกษตรยลาว ดงนนจงกลาวไดวาโครงเรองหลกของ“พน”เปนการมงน าเสนอความเปนมาของกลมคนลาว โดยมสถาบนกษตรย และคตความเชอทางศาสนาเปนแกนกลางทยดโยงส านกในหมประชาคมลาวใหตระหนกใน“ความเปนลาว”ทมอยรวมกน

นอกจากนยงมขอสงเกตวา งานเขยนพนเมองลานชางเรมมการอธบายเรองราวภายใตกรอบอ านาจรฐไทยบางแลว ดงจะเหนไดจาก “พนขนบรม”ทกลาววา เมอพระไชยพรรดแผนแผว กษตรยลาวสนพระชนมลงในปพ.ศ.2022 สมเดจพระบรมไตรโลก กษตรยอยธยาไดประทานโลงทองค า และโลงไมจนทรกบผาแพร 500 มาถวายพระเพลงพระบรมศพ และตอมาในป พ.ศ.2028 ได

41จารวรรณ ธรรมวตร, “ต านานขนบรมกบการเขยนพงศาวดารลาว,” ใน แลลอดพงศาวดาร

ลาว (มหาสารคาม: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2530), 79-80. 42 อรรถ นนทจกร, “ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจดบนทก

ประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนครสตศตวรรษท 20”, 36.

31

โปรดเกลาฯใหราชทตน าเครองราชาภเษกมาแตงตงใหพระยาหลาแสนไตรภวนาทขนเปนกษตรยลานชาง43 สงนแสดงใหเหนถง เคาเงอนของการยอมรบอ านาจรฐไทยในประวตศาสตรนพนธลาว ซงเปนความคดทน ามาสการรบเอาแบบแผนการเขยน“พงศาวดาร”ตามแบบราชส านกไทยในเวลาตอมา

2.2พฒนาการทางประวตศาสตรกบประวตศาสตรนพนธอสาน ในสมยมณฑลเทศาภบาล (พ.ศ.2436 ถงปพ.ศ.2475) การขยายอ านาจของรฐไทยในดนแดนทราบสงเรมตนขนในราวทศวรรษ 2320 และสามารถผนวกหวเมองในบรเวณนเขามาเปนสวนหนงไดส าเรจในป พ.ศ.2436 ดวยนโยบายการปฎรปมณฑลเทศาภบาล โดยรฐไทยไดเขามาจดการปกครองแบบใหม เพอกระชบความสมพนธระหวางหวเมองอสานกบสวนกลางใหมมากขน พรอมกบไดถายทอดขนบธรรมเนยมประเพณจากสวนกลางใหคนพนเมอง เปนผลให“ความเปนไทย”เรมเขามามบทบาทตอวถชวต ความคดและจตส านกของผคน รวมถงการบนทกประวตศาสตรทปรบเปลยนเขาสจารตแบบ“พงศาวดาร”ตามแบบราชส านกไทย โดยมรายละเอยดดงน

2.2.1 พฒนาการทางประวตศาสตรอสานในสมยมณฑลเทศาภบาล ในสมยอยธยารฐไทยมการรบรเรองอ านาจเหนอพนทอสานเฉพาะในเขตลมน ามล

เทานน นบตงแตรชสมยพระบรมราชาธราชท 2 ทไดยกใหเมองนครราชสมาเปนเมองพระยามหานครท าหนาทดแลควบคมหวเมองบรวารแถบน44 ตอมาในรชสมยพระทนงสรยาศอมรนทรไดมการตงเมองขนใหม 4 เมอง แลวแตงตงใหหวหนาชาวสวย(กย)ขนครอง เพอเปนการตอบแทนทตดตามพระยาชางเผอกคนกลบสกรงศรอยธยาได คอ เมองขขนธ(อ าเภอขขนธ จงหวดศรษะเกษ) เมองสงขะ(อ าเภอสงขะ จงหวดสรนทร) เมองปะทายสมน(สรนทร) และเมองรตนบร(อ าเภอรตนบร จงหวดรอยเอด) โดยใหเมองเหลานขนตรงตอเมองนครราชสมา45 การทพนทแถบนมชาว

43 “นทานเรองขนบรมราชา” ใน ประชมพงศาวดารภาคท 70 ,กรมศลปากร (กรงเทพฯ: โรง

พมพพระจนทร, 2484),128 44 สวทย ธรศาสวต,รายงานการวจยประวตศาสตรอสาน 2322-2488, (ขอนแกน:ภาควชาประวตศาสตร และโบราณคด คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร,2549),17. 45 อทยทศ บญช, “การเปลยนแปลงทางสงคมในอสานจากนโยบายของรฐบาลระหวางป พ.ศ.2424-2475”,24.

32

เขมร-สวยเปนชนพนเมอง และอยภายใตการปกครองของรฐไทยมานาน ท าใหมลกษณะทางสงคมและวฒนธรรมตางจากคนลาวทวไป แตไดมการปรบตวดวยการรบเอาธรรมเนยมประเพณของลาวเขามาใชในการด าเนนชวต ดงนนจงอาจกลาวไดวาเปน“ความเปนลาว”เปนนยามทบงบอกถงอตลกษณทางชาตพนธของผคนในภาคอสาน

การเปลยนแปลงการรบรถงอ านาจเหนอพนทอสาน เรมตนขนในสมยธนบรถงสมยรชกาลท 2 ของกรงรตนโกสนทร เมอมคนลาวจ านวนหนงไดหลกหลหนความวนวายทางการเมองจากอาณาจกรลาวเขามาตงถนฐานในอสาน แลวขอพงพระบรมโพธสมภารกษตรยรฐไทย ซงไดโปรดฯใหท าการตงบานเมองขน จ าแนกเปนกลมตางๆ ดงน

กลมพระวอพระตา เสนาบดผใหญของเวยงจนทร เกดขดแยงกบพระเจาสรบญสาร(บดาเจาอนวงศ) เจาครองนครเวยงจนทร จงน าครวขามโขงเขามาตงรกรากในอสานในป พ.ศ.2311 โดยไดตงเมองนครเขอนขนธกาบแกวบวบาน (หนองบวล าภ)ขน ตอมาทพลาวไดตามมาตคนกลมนจงไดถอยรนลงทางใตไปตงถนฐานทเวยงดอนกอง เขตเมองจ าปาศกด และไดเขาสวามภกดตอพระกรงธนบรในเวลาตอมา ตอมาทางฝายเวยงจนทรไดสงกองทพตามมาตอกครงในป พ.ศ.2321 เมอทางกรงธนบรทราบขาวจงยกทพเขามาหนนชวยฝายพระวอ จนไดเมองหลวงพระบาง เวยงจนทร และจ าปาศกดมาหวเมองประเทศราช และไดคมตวเชอพระวงศลาว อญเชญพระแกวมรกต พระบาง พระคบานคเมองของลาวมาไวทกรงธนบร พรอมทงกวาดตอนครวลาวเปนจ านวนมากเขามาไวในอสาน46 นอกจากนทางราชส านกไทยไดแตงตงใหทาวค าพง บตรพระตาเปนพระปทมสรราช คมกองลาวอยทเวยงดอนกอง เขตเมองจ าปาศกด ตอมาในป พ.ศ.2334 พระปทมสรราช(ค าผง)จงไดรบการแตงตงเปนเจาเมองอบลราชธาน สวนทาวฝายหนาเปนเจาพระวไชยราชขตตยวงศาครองเมองจ าปาศกด หลงจากนนไดแบงปนผคนออกไปตงเมองตางๆ เชน เมองยโสธร เมองเขมราช เมองโขงเจยม

กลมเจาผาขาว-เจาโสมพะมต ไดอพยพมาจากเวยงจนทรในคราวเดยวกบกลมพระวอพระตา แตไดแยกตวออกไปตงบานเรอนอยในแองสกลนคร คอ บานหนโงม (อยในเขตจงหวดหนองคาย) และบานกะลมเมองพาน (อ าเภอบานผอ จงหวดอดรธาน) ตอมาไดอพยพหนการรกรานจากเวยงจนทรขามเทอกเขาภพานลงมาทางดานทศใต ตงบานแกงส าโรงดงเปอยขนใกลล าน าปาว

46 สวทย ธรศาสวต,รายงานการวจยประวตศาสตรอสาน 2322-2488, 26-28.

33

ในป พ.ศ.2336 ไดรบการยกขนเมองกาฬสนธ ตอมาเชอสายของผน ากลมนไดแยกตวออกไปตงเมองสกลนครในทเมองหนองหารหลวงเดม47

กลมทาวแล อพยพจากนครเวยงจนทรเขามาตงถนฐานทบานหนองน าขน หนองอจาน (อยในพนทอ าเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา) ตอมามผคนอพยพมาเพมจงไดยายครวมาทบานชลอง (บานโนนน าออม หางจากศาลากลางจงหวดชยภมประมาณ 6 กโลเมตร) เจาอนวงศไดแตงตงใหทาวแลเปนขนภกดชมพล ใหดแลการเกบสวยผาขาวสงใหกบทางเวยงจนทร จนถงในป พ.ศ.2365 ขนภกดชมพล (แล) เหนวาบานชลองเปนชมชนใหญ จงไดยายครวไปตงทบานหลวง (อ าเภอเมอง จงหวดชยภม) และขอขนกบทางกรงเทพฯ ขนภกดชมพล (แล) ผเปนหวหนาจงรบแตงตงเปน เปนพระยาภกดชมพล เจาเมองชยภม สงสวยเรวใหกบสวนกลาง48

จะเหนไดวาหากรวมกบกลมจารยแกวทเขามากอนหนานนแลว ในเวลานมคนลาวตงถนฐานอยในอสาน 4 กลมใหญ ซงทงหมดมสาเหตส าคญของการอพยพคอ ความตองการหลกหนความขดแยงกบทางราชส านกเวยงจนทร และไดเลอกพนทอสานเปนทตงบานเมองใหม เพราะอยหางไกลจากศนยกลางอ านาจรฐ ดงนนชนกลมนจงมเอกเทศทางการเมอง และวฒนธรรมพอสมควร อยางไรกตามดวยความจ าเปนในการปกปองตนเองใหปลอดจากการคกคามจากทางเวยงจนทร จงจ าเปนตองพงพาศนยกลางอ านาจทใหญกวาเชนรฐไทย คนลาวในอสานทกกลมจงไดเขาสวามภกดตอทางราชส านกกรงเทพฯ โดยทางกรงเทพฯไดใหปกครองตนเองตามแบบประเพณวฒนธรรมดงเดม ซงมระบบ”อญญาส”เปนคณะปกครองสงสดของเมอง และไดใหหวเมองเหลานสงสวย และการเกณฑแรงงานบางเปนครงคราวเทานน

ตอมาในสมยรชกาลท 3 เกดเหตการณเจาอนวงศขน ซงเอกสาร“พนเวยง”งานเขยนทองถนรวมสมย กลาววา เหตการณนเกดจากเจาเมองนครราชสมาใชอ านาจในทางมชอบ กดขขมเหงชาวบานอยเสมอ จงจ าเปนทเจาอนวงศแหงนครเวยงจนทรตองยนมอเขามาชวย ดวยการยายครวกลบไปยงนครเวยงจนทร จนน าไปสสงครามระหวางกรงเทพฯกบเวยงจนทรในป พ.ศ.2369 และจบลงดวยความปราชยของฝายลาว โดยกองทพสยามไดท าลายนครเวยงจนทรจนสนซาก ไมสามารถด ารงตนเปนศนยกลางอ านาจของชมชนลมน าโขงไดอกตอไป เจาอนวงศถกคมตวลงมารบ

47 สวทย ธรศาสวต, “การตงถนฐานระดบเมองในภาคอสานสมยกรงธนบรถงรชกาลท 2(พ.ศ.

2322-2367)”ใน ทองถนลมน าโขง สามญชนคนชอชอบ (ขอนแกน:มหาวทยาลยขอนแกน, 2547) :89-91. 48 สวทย ธรศาสวต, รายงานการวจยประวตศาสตรอสาน 2322-2488, 52.

34

โทษทกรงเทพฯและสนพระชนมลงทนน49 สงครามครงนกอใหเกดการกวาดตอนครวลาวครงใหญเขามาไวในเขตอสาน โดยรฐไทยไดใหรวมกลมกนตงเปนบานเมองขน เพอปองกนมใหทางเวยงจนทรสะสมก าลงคน และตานทานการขยายอ านาจของรฐญวณ ท าใหในชวงนในอสานมเมองเพมขนเปนจ านวนมาก โดยในป พ.ศ.2369 มจ านวน 33 เมอง ในป พ.ศ.2383 ไดเพมขนเปน 54 เมอง ในป พ.ศ.2403 ไดเพมขนอกเปน 70 เมอง และในอกสองทศวรรษตอมาจ านวนเมองในอสานเพมขนเปน 100 กวาเมอง50 โดยในการตงเมองนเปนการแสดงถงอ านาจของรฐไทย ซงไดกระท าผานทางการตงชอเมอง โดยเปลยนชอจากภาษาถนมาเปนชอพระราชทาน ซงอยภายใตกรอบวธคดของความเปนศนยกลางทมทงอ านาจและความเจรญ”เหนอกวา”ชมชนทอยหางไกลออกไป เชน วาปไพรบรณ พนมไพรแดนมฤค ชนบท จ าปาชนบท และความคดนไดน าสความชอบธรรมของรฐไทยในการปกครองดแลผทดอยกวา51 ดงนนจงอาจกลาวไดวานโยบายนเปนความพยายามในระยะเรมแรกของรฐไทยทตองการกลนกลายหวเมองอสานใหเขามาเปนสวนหนง โดยไดสรางส านกของผคนใหยดโยงอยกบพนท ซงถกก าหนดและนยามความหมายจากสวนกลาง

ตอมาในสมยรชกาลท 5 ความเปน“รฐจารต”ทด าเนนมาหลายศตวรรษสนสดลง เพราะรฐไทยไดด าเนนการปฎรปประเทศ เพอสราง“รฐชาตสมยใหม”ทไดมการก าหนดเขตแดนทแนนอน อนเปนหมดหมายทแสดงใหเหนถง ขอบเขตพระราชอ านาจทแทจรง ซงสมพนธกบการจดการปกครองทรวบอ านาจจากหวเมองใหญนอยเขามารวมศนยไวทองคพระมหากษตรยเพยงผ เดยว นอกจากนการสรางรฐสมยใหม ยงตองกลนกลายผคนหลากกกเหลาใหเปนหนงเดยวทงในเรองของการเมอง เชอชาต และวฒนธรรม ในกระบวนการดงกลาวน ภมภาคอสานเปนพนทส าคญแหงหนงทถกรฐไทยน ามาผนวกรวมไว เพราะอยตดกบดนแดนลาวทตกเปนอาณานคมของฝรงเศสในป พ.ศ.2436 การด าเนนนโยบายปฎรปอสานในชวงน น ามาสการเปลยนแปลงของสงคมทองถน

49 อรรถ นนทจกร. “ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจดบนทกประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนครสตศตวรรษท 20”, 193. 50 สมชย ภทราธนานนท, “อสาน กบรฐไทย: ประวตศาสตร และการเมอง” ใน เอกสารการสมมนาวชาการ ไท-ไทยศกษา ชาตพนธ อตลกษณ ประวตศาสตร และการเมอง :ไท-ไทยศกษาในกระแสโลกาภวตน (มหาสารคาม: คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2548):5. 51อศนา นาศรเคน, “อสานในการรบร และทศนะของผปกครองกรงเทพฯ ตงแตหลงกบฏเจาอนวงศ พ.ศ. 2367 ถงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม,2548), 116.

35

ครงส าคญอกวาระหนง52 โดยในทนตองการพจารณาวา รฐไทยมกระบวนการผนวกเอาอสานเขามาไวภายใตกรอบโครงอ านาจทางการเมอง และวฒนธรรมอยางไร และกระบวนการดงกลาวสงตอการบนทกประวตศาสตรของคนทองถนในลกษณะใด โดยอธบายใน 3 ประเดนคอ ประเดนแรกการผนวกอสานเขากบภมศาสตรรฐไทยผานการปฎรปการปกครอง อนมผลตอการกอตวของส านกทองถนทองอยกบพนทของรฐ ประเดนทสอง การสถาปนาอดมการณชาต และปลกฝงอดมการณใหกบคนทองถน ซงมผลตอการรบรใน“ความเปนไทย”และประเดนทสาม การกอเกดประวตศาสตรชาต และการสรางความทรงจ ารวมกบคนทองถน ซงน ามาสการบนทกประวตศาสตรแบบ“พงศาวดาร”ตามแบบราชส านกไทย โดยมรายละเอยด ดงน

2.2.1.1การปฎรปการปกครองมณฑลเทศาภบาล: การผนวก“อสาน”เขากบภมศาสตรรฐไทย ตามความคดเรองรฐในสมยจารตทองอยคตจกรพรรดราช เปนสงทดเลอนรางไรขอบเขตทแนนอน เพราะขนอยกบพระราชอ านาจของกษตรยทศนยกลาง ซงไดมการปรบเปลยนเคลอนไหวไปมาตามพระปรชาสามารถของกษตรยแตละพระองค ตอมาในสมยรชกาลท 5 การขยายอทธพลของจกรวรรดนยมตะวนตกเขามายงดนแดนรอบขาง ท าใหผน ารฐไทยจ าตองก าหนดขอบเขตของรฐทแนนอน โดยไดจดท า“แผนท”สมยใหมขน เพอยนยนอ านาจอธปไตยเหนอดนแดนตามระบบภมศาสตรสมยใหม ในงานศกษาของธงชย วนจจะกล (2533) ไดกลาววา เหตการณ ร.ศ.112 ทไทยจ าตองสละอ านาจเหนอดนแดนฝงซายแมน าโขงใหกบฝรงเศส ท าใหรชกาลท 5 ตองจดท าแผนทขนเพอก าหนด“ดนแดนและอาณาเขตทแนนอน” นบตงแตตอนนน“ตวตน”(geobody)ของประเทศไทยจงถอก าเนดเปนรปเปนรางขนอยางแทจรงบนพนผวโลก เพราะไทย“ไดดนแดน”ทเคยมอ านาจอยางคลมเครอในสมยจารตมาเปนเจาของอยางแทจรง53 ความคดเกยวรฐเชงดนแดนสมยใหมนมสวนสมพนธอยางยงกบการปฎรปการปกครองในหวเมองอสาน เพราะเปนการจดการอ านาจเชงพนทในการผนวกอสานเขากบภมศาสตรรฐไทย ทงทางกายภาพ

52 ดรายละเอยดเกยวกบการปฎรปมณฑลเทศาภบาลในอสานไดใน ไพฑรย มกศล, การปฎ

รปการปกครองมณฑลอสาน พ.ศ.2436-2453 (กรงเทพฯ:กรมการศกหดคร,2517); อทยทศ บญช, “การเปลยนแปลงทางสงคมในอสานจากนโยบายของรฐบาลระหวางป พ.ศ.2424-2475”.

53 ดรายละเอยดเพมเตมใน ธงชย วนจจะกล, “การไดดนแดนกบความทรงจ าอ าพราง”ใน สมดสงคมศาสตร 12,3-4(กมภาพนธ-กรกฎาคม 2533) :101-106.

36

และความรสกนกคดของผคนทผกพนกบพนทตามนยามความหมายใหมของรฐ อนเปนการลดทอน หรอสลาย”ตวตน”ดงเดมใหจางหายไป

อนทจรงแลวการด าเนนการปฎรปการปกครองในอสานเรมขนตงแตป พ.ศ. 2425 แตยงไมเปนระบบ โดยรชกาลท 5 ไดโปรดเกลาฯใหพระเจานองยาเธอ และขาราชการหลายนายไปเปนขาหลวงประจ ายงหวเมองตางๆ แตยงมไดด าเนนการเปลยนแปลงระบบการบรหารแตอยางใด ตอมาในป พ.ศ.2433 การด าเนนงานเรมเปนรปเปนรางมากขน เมอรชกาลท 5 ไดทรงจดการแกไขการปกครองหวเมองอสานใหม โดยรวมหวเมองลาวตะวนออกและเมองแถบเขมรปาดงเขาดวยกนเปน 4 กองใหญ คอ หวเมองลาวตะวนออก(กองวาราชการอยทนครจ าปาศกด) หวเมองลาวตะวนออกเฉยง เหนอ(กองวาราชการอยทเมองอบลราชธาน)หวเมองลาวฝายเหนอ(กองราชการอยทเมองหนองคาย) และหวเมองลาวฝายกลาง(กองวาราชการอยทเมองนครราชสมา) ทง 4 กองนขนตรงตอพระยาอ ามาตยธบด(หรน ศรเพญ)ขาหลวงใหญทนครจ าปาศกด จะเหนไดวาในชวงนเรมมการใชค าวา“ตะวนออกเฉยงเหนอ”เรยกพนททางการปกครองในอสานแลว

ตอมาในปพ.ศ.2437 ภายหลงการปกปนเขตแดนเสรจสน ไดมการแกไขการปกครองใหมเพอใหรดกม เปนแบบ“มณฑลเทศาภบาล”โดยรวมหวเมองตางๆเขาเปนมณฑล แตละมณฑลมขาหลวงใหญดแลตางพระเนตรพระกรรณ คอ 1) มณฑลลาวพวน พระเจานองยาเธอฯกรมหมนประจกษศลปาคมเปนขาหลวงใหญประทบ ณ เมองหนองคาย (ตอมายายมาเมองอดรธาน) ประกอบดวย 6 เมองคอ อดรธาน ขอนแกน นครพนม สกลนคร เลย หนองคาย 2) มณฑลลาวกลาง พระเจานองยาเธอฯกรมหมนสรรพสทธประสงคเปนขาหลวงใหญประทบอยทเมองนครราชสมา ประกอบดวย 3 เมองคอ นครราชสมา ชยภ มและ และ บรรมย 3)มณฑลลาวกาว พระเจานองยาเธอฯกรมหลวงพชตปรชากรเปนขาหลวงใหญประทบอยทเมองอบลราชธาน ประกอบดวย 7 เมองคอ อบลราชธาน นครจ าปาศกด ศรษะเกษ สรนทร รอยเอด มหาสารคาม และกาฬสนธ54

ตอมาในปพ.ศ.2442 ไดท าการเปลยนชอมณฑล เพอลดทอนความแตกตางทางชาตพนธ ซงอาจน ามาสปญหาเรองคนในบงคบของตางชาต เหตดงกลาวสวนกลางจงไดตดค าวา“ลาว”ออก และใชชอทศเรยกพนททางการปกครองตางๆแทน โดยมกรงเทพฯเปนศนยกลาง เพอแสดงใหเหนวาบรเวณนมใช“ลาว” แตเปนสวนหนงของ“สยาม” หรอ“ไทย” ดงน นมณฑลลาวพวนจงเปลยนเปน “มณฑลฝายเหนอ” มณฑลลาวกาวเปลยนเปน “มณฑลตะวนออกเฉยงเหนอ” มณฑล

54 อราลกษณ สถรบตร.“มณฑลอสานและความส าคญในทางประวตศาสตร”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2526),36-38.

37

ลาวกลางเปน“มณฑลนครราชสมา”55 พรอมกนน นในการส ารวจส ามะโนครวประชากรของเจาหนาท ไดมการกรอกชองสญชาตวา“ชาตไทยบงคบสยาม” หามมใหเขยนวาเปน“ชาตลาว เขมร สวย ผไทย”56 ฉะนนในทางกฎหมายประชาชนในอสานจงเปน“ไทย”ตงแตบดนนเปนตนมา ตอมาในป พ.ศ.2443 ไดมการเปลยนชอมณฑลอกรอบ โดยเปลยนมณฑลฝายเหนอเปน“มณฑลอดร” มณฑลตะวนออกเฉยงเหนอเปน “มณฑลอสาน” แตในสวนมณฑลนครราชสมาใหคงชอเดม

และในชวงเวลาใกลเคยงกนนในป พ.ศ.2442 รฐบาลไดประกาศใชพระราชบญญตศกดนาเจานาย พระยา ทาวแสนเมองประเทศราช ใหยกเลกระบบอาญาสทสบทอดอ านาจตามสายตระกลของผน าทองถน โดยเปลยนเปนต าแหนงผวาราชการเมอง ปลดเมอง ยกบตรเมอง และผวาราชการเมองแทน และพระราชบญญตนไดก าหนดศกดนาของขนนางทองถนใหเปนแบบเดยวกบขาราชการไทย เชน เจาเมองถอศกดนา 2,000 ไร เทยบเทาพระองคเจา และเจากรมมาขวาซาย อปราชถอศกดนา 1,200 ไรเทยบเทาจางวางขวา จางวางซาย เปนตน การด าเนนการเชนนเปนการสรางระเบยบกฎเกณฑทางการปกครองใหเปนแบบแผนเดยวกน และการสรางส านกทางการเมองในการเปน“ขาราชการ”ของรฐใหกบผน าทองถน

การด าเนนงานปฎรปมณฑลอสานด าเนนเรอยมา มหนวยงานของรฐเกดขนเปนจ านวนมาก เมอระบบราชการเรมขยายตวมากขน ท าใหการตดตอราชการเปนไปอยางลาชา ดงนนเพอความสะดวกในการบรหารราชการ ในป พ.ศ. 2455 จงไดมการแยกมณฑลอสานออกเปน 2 มณฑล คอ “มณฑลรอยเอด” และ “มณฑลอบล” ครนถงรชสมยสมยพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดมการปรบปรงการปกครองอกครง โดยจดใหพนทตงแต 2 มณฑลขนไปรวมตวเปน“ภาค” มอปราชภาคเปนหวหนาในการบรหารภาคละหนงคนขนตรงตอพระมหากษตรย และใหขาหลวงเทศาภบาลมณฑล ทเปลยนชอต าแหนงเปนสมหเทศาภบาล อยภายใตอ านาจของอปราชภาคอกตอหนง57 ดงนนในป พ.ศ.2465 รฐบาลกรงเทพฯจงไดรวมมณฑลทกแหงในอสานยกเวนมณฑลนครสมา รวมเขาเปน“ภาคอสาน”โดยไดมพระราชนกลวบลภกด(อวบ เปาโรหต ภายหลงเลอนเปนเจาพระยามขมนตร)เปนอปราชภาคคนแรก ประจ าการอยทเมองอดรธาน

55ทวศลป สบวฒนะ. “‘ลาว’ในทศนะของผปกครองไทยในสมยรตนโกสนทร,”ใน จดหมายขาวสงคมศาสตร 11,1(สงหาคม-ตลาคม2531):104-121. 56 เตม วภาคพจนกจ, ประวตศาสตรอสาน (กรงเทพมหานคร:ส านกพมพสมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย,2513),464. 57 อทยทศ บญช, “การเปลยนแปลงสงคมทางอสานจากนโยบายรฐบาลระหวางป พ.ศ.2434-2475”, 104.

38

อยางไรกตามตอมารปแบบการปกครองแบบภาคประสบปญหาในเรองความไมคลองตว และรฐบาลมความจ าเปนตองยบหนวยงานเพอลดคาใชจาย ดงนนในป พ.ศ.2468 จงมค าสงยบการปกครองแบบภาคทงหมด พรอมกนนนไดยบมณฑลอบล และมณฑลรอยเอดใหมาขนกบมณฑลนครราชสมา จนถงเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 รฐบาลไดออกพระราชบญญตระเบยบราชการบรหารแหงราชอาณาจกรสยาม ป พ.ศ.2476 จงไดมการยกเลกการปกครองมณฑลเทศาภบาลทงหมด จดแบงพนการปกครองเปนออกจงหวดตางๆ พนทในภาคอสานทงหมดจงรวมกนเปน“ภาคอสาน”มาตงแตตอนนน58

นอกจากในระดบภมภาคแลว ในสวนของการปกครองสวนทองถน รฐไทยไดด าเนนการปฎรปดวยเชนกน โดยในป พ.ศ.2440 ไดมการประกาศใชพระราชบญญตการปกครองทองท ร.ศ.116 เปนผลใหมการแบงเขตการเปนปกครองเปนหมบาน ต าบล อ าเภอ และจงหวด พรอมท งจดใหมเจาหนาทของรฐท าหนาทปกครองลดหลนกนไปเปนล าดบขน โดยในระดบหมบานมผใหญบาน ระดบอ าเภอมนายอ าเภอ ระดบจงหวดมผวาราชการจงหวดเปนผปกครองขนตรงตอขาหลวงเทศาภบาล และตามกฎหมายฉบบนไดก าหนดใหประชาชนในพนทท าการเลอกตงผใหญบาน และก านนเอง นบไดวาเปนการเลอกตงระดบทองถนครงแรกในประวตศาสตรการเมองไทย59 ซงในทางหนงไดสรางส านกความเปนสวนหนงของรฐไทยใหเกดขนในหมประชาชนดวย

การจดแบงสวนราชการตามระบบมณฑลเทศาภบาล เปนการสรางความมนคงในพระราชอ านาจใหเกดขน เพราะเปนการหลอมรวมอ านาจทเคยกระจดกระจายมาไวทสถาบนกษตรย นอกจากนไดสงผลใหเกดการกอตวของส านกทองถนนยมหรอภมภาคนยมของคนอสาน ดงจะเหนจาก ตามหนาหนงสอพมพไดเรมมผแสดงความคดเหนเกยวกบแนวทางการพฒนาอสานหลายดาน เชน ผใชนามปากกาวา “ณ โคราช” ไดสงจดหมายลงในหนงสอพมพหลกเมอง 2 ครงคอ ฉบบวนศกรท 14/6/2471 และฉบบวนองคารท 14/2/2472 และมผใชนามวา“ชาวบานดง”จงหวดขอนแกน เขยนลงในหนงสอพมพศรกรง9/3/2471 เรอง การเกณฑแรงงานราษฎรในจงหวดขอนแกนมไดเปนไปตามพรบ.เกณฑจาง เปนตน60 ดงนนจงกลาวไดวา การปฎรปการปกครองมณฑลเทศาภบาล

58 อราลกษณ สถรบตร, “มณฑลอสานและความส าคญในทางประวตศาสตร”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.2526),140-147 59 ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494”,56.

60 เรองเดยวกน, 57-58.

39

เปนการผนวกเอาอสานทเคยเปนพนทซ าซอนของศนยกลางอ านาจลาวและไทย มาไวภายในอาณาเขตของรฐไทยอยางสมบรณ และไดแสดงอ านาจเหนอพนทอยางเขมขนผานการจดการปกครองทรดกม ซงน ามาสการเรมตนของส านกในหมคนอสานถงเปนกลมคนทอยภายในรฐอนเดยวกนกบคนในภมภาคอน โดยไดนยาม“ตวตน”องอยพนทการปกครองของรฐ ซงสงผลตอการเขยนประวตศาสตรทองถนใหอยภายใตกรอบประวตศาสตรชาตดวยเชนกน โดยเปนเรองราวของ “เมอง”หรอ“มณฑล”ทสมพนธกบศนยกลางอ านาจรฐไทย 2.2.1.2กระบวนการถายทอดอดมการณ“ความเปนไทย”ใหกบคนอสาน การหลอมรวมส านกของผคนทมอยหลากหลายกลม มอาจเกดขนไดโดยสมบรณเพยงเพราะการสรางส านกของ“ชาต”เฉพาะมตทางกายภาพเทานน แตตองสรางเอกลกษณของชาตใหคนทกกลมยดถอรวมกน เพอใหตระหนกถง“ความเปนไทย” โดยในสมยสมบรณาญาสทธราชย สญลกษณทสอถงความหมายและลกษณะของรฐออกมาไดดทสดคอ องคพระมหากษตรย ซงมพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนผสถาปนาสถาบนแหงนใหเปนหลกของชาต โดยพระองคไดใหความหมายผานพระราชพธทงหลายทถกก าหนดใหจดขน โดยทรงแสดงใหเหนวา“การปกครองแบบไทย”ทมพระมหากษตรยเปนผน าสงสดนน เปนการปกครองทเหมาะสมกบเมองไทย ทรงใหความส าคญแกพระราชกรณยกจทางพระพทธศาสนาเพอเนนสถานะการเปนองคอครศาสนปถมภกทส าคญทสดของโลกในสมยนน อกทงยงทรงน าเอาศลธรรมทางศาสนามาชวยในการจดระเบยบและควบคมสงคม ดงนน “พระพทธศาสนา”จงเปนหวใจอกหนงอยางของ“ความเปนไทย” โดยพระองคทรงท าให“พระมหากษตรย”มความส าคญเหนอกวา“พระพทธศาสนา” ในสวนการใหความส าคญตอ“ชาต”นน พระองคโปรดเกลาฯใหจดตง“โบราณคดสโมสร” เพอใหเปนศนยกลางในการศกษาคนควาเรองราวความเปนมาของ“ชาตสยาม”หรอ“ชาตไทย”ทประกอบไปดวยกลมบานเมองตางๆทมความเจรญรงเรองอยในชวงเวลาใดเวลาหนงในอดตทผานมา61 ดงนนจงกลาวไดวา อดมการณหลกของรฐไทยในเวลานคอ “ชาต” “ศาสนา” และ“พระมหากษตรย”

ความคดในเรองอดมการณของชาตดงกลาว เปนสงทจรรโลงโครงสรางทางการเมองแบบรวมศนยอ านาจของรฐสมบรณาญาสทธราชยใหด ารงอยได โดยผน ารฐไดสงผานความคดนสสงคม ผานปฏบตการทางอ านาจในรปแบบตางๆ ทส าคญคอ มาตรการทางกฎหมายทปรบเปลยน

61 สายชล สตยานรกษ,“ประวตศาสตรการสราง‘ความเปนไทย’กระแสหลก,”ใน

จนตนาการความเปนไทย กฤตยา อาชวนจกล,บรรณาธการ(นครปฐม:สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล,2551),62.

40

ประเพณทองถนใหเปนแบบแผนเดยวกบสวนกลาง และการจดการศกษาของรฐใหเปนมาตรฐานเดยวกนทงประเทศ ซงการด าเนนนโยบายในสองประการน เปนการลดทอน“ความเปนลาว”ของคนอสานใหเจอจางลง และเปนการสรางส านก“ความเปนไทย”ลงไปดวยพรอมๆกน 1) การปรบเปลยนธรรมเนยมประเพณในทองถน ในชวงนรฐบาลไดออกกฎหมาย หรอระเบยบขอบงคบตางๆ เพอก าหนดจารต ประเพณในทองถนใหเปนแบบแผนเดยวกนกบสวนกลาง เรมจากปฎรปองคกรสงฆ ซงมบทบาทในการถายทอดวฒนธรรมทองถน ดวยการประกาศใชพระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ ร.ศ.121 ในป พ.ศ.2445 ก าหนดใหมหนวยงานทท าหนาทปกครองลดหลนกนลงมาจากสวนกลางจนถงสวนภมภาค คลายกบการบรหารราชการของฝายอาณาจกร โดยมองคกรสงสด คอ มหาเถรสมาคม รองลงมา คอ เจาคณะมณฑล เจาเมอง เจาคณะแขวง อธการหมวด และอธการวด ตามล าดบ นบตงแตประกาศใชกฎหมายนท าใหคณะสงฆอสานยกเลกธรรมเนยม “พระครองลาว”ทเคยปฏบตกนมา62 นอกจากนยงไดใหพระสงฆทกระดบชนมหนาทในการบ ารงการศกษา ท าใหความรแบบสมยใหมและความรเกยวกบวฒนธรรมไทยแพรหลายลงสทองถน ภายใตการด าเนนงานของคณะสงฆ

และเพอใหประชาชนรสกถงความเปนราษฎรของพระมหากษตรยไทย ไดก าหนดใหประชาชนแสดงความจงรกภกดตอสถาบนกษตรยเ นองในวาระตางๆ เชน งานเฉลมพระชนมพรรษาพระบาทสมเดจพระเจาอยหว สมเดจพระพระบรมราชเทว และสมเดจพระบรมโอรสาธราชสยามมกฎราชกมาร พธถอน าพพฒนสตยาของขาราชการในแตละเมอง ทจดใหมปละ 2 ครง63 เปนตน นอกจากนบางเมองทผน าทองถนมสถานภาพสงเปน“เจานายพนเมอง” รฐไดสงยกเลกประเพณบางอยาง เพอลดทอนสถานภาพใหเปนราษฎรของกษตรยเฉกเชนประชาชนทวไป เชน ทเมองอบลราชธานสงใหประชาชนยกเลกการนบถอผมเหศกด ทเปนผประจ าตระกลของเจาเมอง ยกเลกบญบงไฟ ซงเจาเมองมบทบาทส าคญในการสบทอดประเพณ และใหยกเลกประเพณการเผาศพตระกลเจาเมองททงศรเมอง เนองจากคลายพระราชพธออกพระเมรททองสนามหลวงของพระ

62 นาฎนภา ปจจงคะโต, “บทบาทคณะสงฆในหวเมองอสานในการสนบสนนการปกครองของรฐ ระหวาง พ.ศ.2435-2505” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, 2536),57. 63 เอยมกมล จนทะประเทศ, “สถานภาพเจานายพนเมองอบลราชธาน ระหวางป พ.ศ.2425-2476”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม,2538),108-111.

41

ราชวงศกรงเทพฯ64 การด าเนนนโยบายทงหมดดงกลาว เปนความพยายามของรฐในการสราง“ความเปนไทย”ลงสการรบรของคนอสาน

2)การสรางความเปนเอกภาพผานนโยบายการจดการศกษา ในสมยรชกาลท 5 รฐไทยไดเขามามบทบาทในการจดการศกษาในอสานและภมภาค

ตางๆเพอสรางกระบวนการเรยนรใหเปนเอกภาพเดยวกน นโยบายการจดศกษาของรฐทส าคญตอภมภาคอสาน คอ “ประกาศจดการเลาเรยนในหวเมอง ร.ศ.117”ในป พ.ศ.2441 ตามนโยบายนไดประกาศจดใหมการศกษาขนทวทงราชอาณาจกร ท าใหการศกษาสมยใหมในอสานขยายตวมากขน โดยอาศยคณะสงฆสายธรรมยตนกายทไดเขามาตงในอสานตงแตสมยรชกาลท 4 ซงพระเถระทมบทบาทส าคญคอ พระครอบาลคณมาจารย (จนทร สรจนโท ในขณะนนเปนทพระญาณรกขต) ผอ านวยการศกษามณฑล65 โดยทานผนไดสงลกศษยออกไปตงโรงเรยนขนตามหวเมองตางๆ เชน พนานคม นครพนม นครราชสมา บรรมย66 การจดการศกษาในระยะแรกประสบกบปญหาไมคอยมนกเรยน เพราะชาวบานไมเหนความจ าเปนในการใชวชาการสมยใหม และไมนยมใชภาษาไทยในชวตประจ าวน พระครอบาลคณมาจารยจงแกปญหาดวยการอนโลมใหทางโรงเรยนสอนภาษาไทยควบคไปกบภาษาถน และทานไดแตงหนงสอแบบเรยนภาษาอสานทเขยนดวยตวอกษรไทย ไวส าหรบใชในการเรยนการสอน เชน “กาพยปาฎโมกขและค ายอปาฎโมกข” ท าใหคนอสานไดเรยนรภาษาถนและภาษาไทยควบคกนไป67 ดวยการจดการศกษาเชนน ท าใหการศกษาแผนใหมเรมเปนทนยมในหมประชาชนมากขน โดยเฉพาะภายหลงการประกาศใชพระราชบญญตประถมศกษา พ.ศ.2464 ทไดก าหนดใหผปกครองสงบตรหลานทกคนเขาเรยนในระดบประถมศกษา ท าใหจ านวนนกเรยนในมณฑลอสานเพมขนอยางรวดเรว โดยในป พ.ศ.2456 มจ านวน 6,986 คน ปพ.ศ.2466 มจ านวนนกเรยนเพมขนเปน 100,578 คน และในป พ.ศ.2475 มจ านวน 240,766 คน68

การทรฐไทยด าเนนนโยบายพฒนาการศกษาอยางตอเนอง ท าใหคนอสานมความรแบบสมยใหมในการประกอบอาชพ ฉะนนในชวงนจงเรมมอาชพนอกภาคเกษตรกรรมเกดขน เชน คร เสมยน ขาราชการทางการปกครอง และอาชพอสระอนๆทใชความช านาญเฉพาะอยาง เชน ชาง 64 เรองเดยวกน,115-117. 65 วระศกด จารแพทย, “ชวต และผลงานของพระอบาลคณมาจารย(สรจนโท จนทร) ,”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต วชาเอกไทยศกษา(เนนมนษยศาสตร) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2533),82. 66 เรองเดยวกน ,88

67 เรองเดยวกน. 68สวทย ธรศาสวต, รายงานการวจยประวตศาสตรอสาน 2322-2488, 563.

42

ไม ชางกอสราง เปนตน นอกจากนการเรยนวชาภาษาไทย และวชาพงศาวดาร ท าใหคนอสานไดเรยนรและรบรถง“ความเปนไทย”ทมภาษา วฒนธรรม และความเปนมาทางประวตศาสตรรวมกบกลมคนอนๆทอยภายใน“ชาต” ดงจะเหนไดจาก การเรมมผแสดงออกถงความ”รกชาต”ผานทางหนงสอพมพ ฎการองทกข หรอหนงสอตางๆ เชน พระครอบาลคณปมาจารย(จนทร สรจนโท)เขยนเรอง“หลกชชาต”วาดวยการประกอบอาชพทเปนการสรางชาตใหเจรญ อนไดแก การเพาะปลก การชาง และการคาขาย เปนตน 69 อยางไรกตาม ในประเดนเรอง“ความเปนไทย”ของคนอสานน ดเหมอนวามการผสมผสานวฒนธรรมดงเดมรวมอยดวย เนองจากการจดการศกษาของรฐทสอนภาษาถนควบคไปกบภาษาไทย ท าใหกระบวนการเรยนรธรรมเนยมประเพณทองถนเปนไปอยางตอเนอง รวมถงการบนทกขนบการบนทกประวตศาสตรแบบ“พน”ทสบเนองมาในสมยนโดยไดปรบใหเขากบ“พงศาวดาร”ของราชส านกไทย สงเหลานแสดงใหเหนถงอตลกษณของคนในภมภาคนทม“ความเปน(ลาว)อสาน”อยภายใตกรอบของ“ความเปนไทย”ทางวฒนธรรม

2.2.1.3การกอตวของประวตศาสตรชาตในหมชนชนน าไทย และการสงผานความรกบการสรางความทรงจ าทางประวตศาสตรรวมกบคนอสาน การสถาปนารฐชาตสมยใหมใหเกดขนจนประสบผลส าเรจ เปนปจจยส าคญทผลกดนใหเกดส านกแหงอดตทใหความส าคญตอ“ชาต” หรอประวตศาสตรแหงชาต (National History) ซงหมายถง ปรากฏการณแหงความเปนมาของอดตในระดบชาตทเคลอนไหว หรอมบทบาทอยภายใต “ขอบเขต”ของรฐชาตไทย แตส านกแหงอดตทเกดขนนมความตางไปจากความทรงจ าแบ“ต านาน”หรอ“พงศาวดาร”ของสมยจารตทมมากอนหนาน เพราะส านกแหงอดตนชดใหมตองมพนทในการรองรบอดมการณของรฐทขยายขอบเขตจากเรองราวของพระมหากษตรย มาสเรองของ“รฐ” “ชาต” และ”พลเมอง” อกทงตองสอดคลองกบความคดแบบวทยาศาสตรทก าลงแพรหลายในเวลานน ทงการรบรเชงประจกษ แนวคดมนษยนยม และเหตผลนยม ซงหากการเขยนประวตศาสตรของรฐองอยกบความคดเหลาน ยอมไดรบความนยมจากคนในสงคมทเชอมนในขอเทจจรงทถกบนทกไว จนน ามาสการยนยอมใหผนวกความทรงจ าไวรวมกน เพอใหสอดคลองกบสภาวะเหลานชนชนน า

69 วระศกด จารแพทย, “ชวต และผลงานของพระอบาลคณปมาจารย”,64.

43

จงรบเอา“วธการทางประวตศาสตร”ตามแบบสากลเขามาปรบฐานความรใน“พงศาวดาร”70 การศกษาคนควาอยางเปนระบบ และการรจกใชขอมลหลกฐานทหลากหลาย ได

เพมเตมเนอหาสาระของงานเขยนในยคนใหมมากกวา“พงศาวดาร”แบบเดม โดยไดมงแสดงใหเหนวา ทกคนตางเปนหนวยภายใน“ชาต” ตางมพนธะกจทตองปฏบตตอ“ชาต”คอการสรางสรรคความเจรญรงเรอง โดยม“พระมหากษตรย”ในฐานะ“มหาราช”เปนผน าในการปฏบตพนธะกจนนใหเกดประโยชนสงสดแกประเทศชาต เชน “...ในศลาจารกของพระเจาขนรามค าแหงนนทส าคญทสดคอ เรองคดแบบหนงสอไทยขน เรองน...ไดท าประโยชนอยางยงใหแกไทยจนทกวนน...”71 นอกจากนโครงเรองของประวตศาสตรชาต ยงไดเนนถงความสบเนองของราชธานในแตละอาณาจกร โดยมศนยกลางอยทราชวงศตางๆทรอยเชอมพฒนาการของรฐไทยไมใหขาดตอน ส านกการสรางประวตความเปนมาทตอเนองเปนสายโซนนาจะเรมขนตงแตตนรตนโกสนทร โดยเปนผลมาจากการรบรเรองเวลาแบบใหมในทางกาวหนาตามมาตรฐานสากล ตอมาในสมยรชกาลท 5 ส านกแหงอดตดงกลาวไดถกสรางสรรคอยางเปนระบบมากขน โดยสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ เรมจดอดตใหอยในกรอบกวางๆของ“สยามประเทศ”ในเอกสารต านานพทธศาสนา และตอมาใน“พงศาวดารฉบบบรตชมวเซยม”จดให“กษตรยกรงสยาม”เปนศนยกลาง และเรมจดล าดบ“สยามวงศ”ใน“จลยทธการวงศ” “เทศนาจลยทธกาลวงศ” “จลยทธการวงศความเรยง” โดยจดล าดบกษตรยเขาเปน“วงศ”เดยวกน มราชธานเปนตวคงความสบเนองนบตงแตกรงสโขทย กรงศรอยธยา กรงธนบร จนกระทงกรงรตนโกสนทร72 การจดความสมพนธทางเครอญาตและสายโลหตของกษตรยใหเรยงรอยตอกนมาเชนน เปนการปฎเสธแนวคดผปกครองทมาจาก“ผมบญ”ตามคตดงเดม โดยใหความส าคญตอ“ชาตก าเนด”ในการมสทธธรรมเหนอราชสมบต โดยนยนงานเขยนจงตองการแสดงใหเหนวา พระมหากษตรยแหงมหาจกรวงศมความชอบธรรมในการปกครองสยามประเทศ เพราะสบเชอสายโดยตรงมาจากบรรพกษตรยในอดต

องคความรเรองประวตศาสตรชาตดงกลาว ถกชนชนน าสยามผลต และสงผานไปสสงคมผานการจดการศกษา และการกลอมเกลาทางวฒนธรรมในแบบตางๆตามทกลาวมาแลวนน

70 การเปลยนแปลงความคดทางประวตศาสตรของชนชนน าไทยในสมยรชกาลท4-5 ดรายละเอยดเพมเตมในงานศกษาประวตศาสตรนพนธไทยหลายชน เชน ยพา ชมจนทร, “ประวตศาสตรนพนธไทย พ.ศ.2475-พ.ศ.2516”;ราม วชรประดษฐ, “พฒนาการของประวตศาสตรชาตในประเทศไทย พ.ศ.2411-2487,”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2539)

71 สมเดจฯกรมด ารงด ารงราชานภาพ อางถงใน ราม วชรประดษฐ, “พฒนาการของประวตศาสตรชาตในประเทศไทย พ.ศ.2411-2487”, 190.

72 เรองเดยวกน ,190-192.

44

สงผลใหคนอสานเขยนอดตของแวนแควนแดนตนใหสมพนธ และอยภายใตกรอบโครงเรองของประวตศาสตรแหงชาต โดยมสาระส าคญอยทพระราชกรณยกจของกษตรยไทยทมตอทองถน การสบทอดอ านาจของผน าทด าเนนควบคไปกบล าดบสนตวงศของราชวงศทกรงเทพฯ โดยไดพยายามน าเสนอวา เนอหาสาระเหลานเปน“ความจรง”ทเคยเกดขนในอดตทพสจนชวดไดตามหลกวทยาศาสตร ดงจะเหนไดวา การเขยนเรอง“ท าเนยบสมณศกด ชาวเวยงจนทรโบราณ”(2468)ของสมเดจพระมหาวรวงศ(อวน ตสโส)ปราชญคนส าคญแหงยคสมย ทาน“...ไมไดตองการแตงต านานพระศาสนาทวไป...” แต “...มงจะแตงระเบยบทบ ารงพระศาสนาและการยกยองสงฆสาวกผศาสนทายาท...” ความตองการ“แตงระเบยบ”เปนการจดการขอมลทอยอยางกระจดกระจายใหเขาทเขาทางดวยวธการทเปนระบบ ซงทานยดหลก 3 ประการ คอ “...ไดแลเหนภาพอนเหลออย ๑ ทไดยนไดฟงจากผหลกผใหญ ๑ ทสนนษฐานโดยเหตผล ๑...”73อนหมายถง การสรางองคความรจากหลกฐานหรอรองรอยของอดตทมอย การไดรบความรจากบคคล(ชนชนน ากรงเทพฯ)ทนาเชอถอ จากนนน าขอมลทไดมาวเคราะหตามหลกเหต-ผล นอกจากนสมเดจพระมหาวระวงศไดตระหนกถงปญหาในสบคนขอเทจจรงจากหลกฐาน ซงอาจมผตความแตกตางกนออกไป ขนอยกบความรและความเชอของแตละคน ความวา“...ถงกระนนกไมกลารบรองการแตงนวา ถกตองทงหมดและไมปฎเสธวาผดทงหมด เพราะเหตการณทงมวลนนไดมอยจรง...”74 ปญหาในขอนเปนสงทพระครอบาลคณปมาจารย (จนทร สรนจนโท)ตางยอมรบเชนกน ดงนนทานจงไดแนะน าในเรองการใชหลกฐานวา “...ถอเอาแตแกนสงทตนตองการจากการอานหนงสอหลายเรอง...”75

อยางไรกตาม แมมการรบเอาวธวทยาแบบสมยใหมเขามาใช แตการเขยนประวตศาสตรของสงคมอสานในชวงนยงไมมความกาวหนามากนก สวนใหญเปนการเรยบเรยง“พน”ทมมาแตเดมขนมาใหม และสอบถามขอมลเพมเตมจากผทอยรวมสมยกบเหตการณเทานน เพอมงน าเสนอขอเทจจรงใหไดมากทสด การเขยนประวตศาสตรสมยใหมเรมเปนทนยมภายหลงป พ.ศ.2475 ไปแลว โดยเรมมการใชค าวา“ประวต”หรอ“ประวตศาสตร”มาเรยกงานประวตศาสตรนพนธแทนทค าวา “พน” “ต านาน” หรอ “พงศาวดาร” ซงรายละเอยดในสวนนจะกลาวถงในบทตอไป

73 สมเดจพระมหาวระวงศ, “ท าเนยบสมณศกดชาวเวยงจนทรโบราณ,”ใน นพนธตางเรอง

(มปท,2499.อนสรณงานพระราชทานเพลงศพเจาพระคณ สมเดจพระมหาวรวงศ ณ เมรวดพระศรมหาธาต, 2499), 281-282.

74 เรองเดยวกน. 75 พระครอบาลคณปมาจารย(จนทร สรจนโท) อางถงใน ทองพล ครจกร, อบตบรมจกรลาว

และวเคราะหศพทค าวา “ลานชาง”(กรงเทพฯ:โรงพมพสยามวทยากร,2579), 84-86.

45

การเขยนประวตศาสตรทมงน าเสนอ“ความจรง”ก าลงแพรหลายอยในสงคม พรอมกบการปฎเสธต านาน นทานปรมปราคตทเปนความทรงจ าของระบบวฒนธรรมดงเดม โดยมองวาเปนเรองเหลวไหล ไรสาระ หรอหา”ความจรง”มไดตามหลกการวทยาศาสตร76 อกทงยงมองวาความเชอเชนนกอใหเกดการตอตานนโยบายรวมศนยอ านาจของกรงเทพฯ เชน การเกดกบฏผมบญ ในป พ.ศ.2444-2445 ซงกลมผกอการไดน าเอาต านานพนเมองมาใชในการปลกระดมมวลชน เชน “ต านานพระยาอนทร” “ต านานพนเมองกรง” “ทาวพระยาธรรมกราช” งานเขยนเหลานกลาวถง การจตของผมบญเพอมาขจดปดเปาความทกขยากใหกบมวลมนษย ท าใหชาวบานเชอตามทต านานกลาวอาง ยอมเขารวมขบวนการเปนจ านวนมาก77 ภายหลงเมอรฐไทยปราบกบฏเสรจสน ไดท าลายต านานเหลานไมใหเหลอเศษซาก และไดประกาศหามมใหราษฎรนบถอผสางในป พ.ศ.2448 ซงเปนการเบยดขบความรทอยนอกระบบมาตรฐานความคดทางวทยาศาสตรใหกลายเปนความรแบบชายขอบไปโดยปรยาย

พรอมกนนนรฐไทยไดท าการดงความทรงจ าของผคนตามถนตางๆใหมารวมอยภายในกรอบประวตศาสตรชาต เพอใหคนในชาตเกดส านกแหงอดตรวมกน โดยในการนรฐไดใหขาราชการทองถนท าการเรยบเรยง รวบรวม ต านานพงศาวดารเมองของตน แลวจดสงมาใหกบสวนกลาง ซงมขอนาสงเกตอยวา ไดมการลดความส าคญของเรองราวปรมปราคตทางศาสนา และมงน าเสนอเฉพาะสมพนธภาพระหวางสวนกลางกบทองถน เชน การตงเมอง การแตงตงเจาเมอง การเสยสวย เปนตน สงนแสดงใหเหนถง การปฎเสธการรบรอดตแบบเดมในหมชนชนน าไทย และไดสรางความทรงจ าใหมสวมทบลงไปในการรบรคนทองถน ตวอยางงานเขยนประเภทน ไดแก “พงศาวดารนครจ าปาศกด” (ฉบบพระยามหาอ ามาตย ฯ) “พงศาวดารยโสธร” “พงศาวดารเมองกาฬสนธและเมองขน” (ฉบบพระราษฎรบรหาร) เปนตน “พงศาวดารเมอง”เหลานตอมาไดถกรวมเปนเลมไวใน“ประชมพงศาวดาร” ดงนนภาพอดตของชาตไทยจงมเรองราวของประวตบานต านาน

76 ตวอยางทเหนเดนชดเชน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาอยหวทรงพระราชวจารณ

พงศาวดารเหนอไววา “...มก าหนดพทธศกราชและจลศกราชเลอะเทอะจะมสอบสวนอยางไรกไมไดความจะรบเอาเปนแนแทจรงกไมไดดวยเรองราวนนกมแตเหาะเหรเดนอากาศท าฤทธเดช และอศจรรยตางๆมากไปจนเกนไมควรเชอ...” อางถงใน ก าพล จ าปาพนธ, “ขนเจอง: วรบรษในเทวต านานตามแบบฉบบวฒนธรรมไท-ลาว” ใน เมองโบราณ 34, 1(มกราคม-มนาคม,2551);52,60.

77 ดรายละเอยดเพมเตมใน นงลกษณ ลมศร เรอง “ความส าคญของกบฏหวเมองอสาน พ.ศ.2325-2445,”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2542).

46

เมองตางๆมาประกอบรอยเรยงเขาดวยกน โดยมศนยกลางอยทองคพระมหากษตรยทกรงเทพฯ และโดยอาศยเทคโนโลยการพมพไดสงผานใหความรเรองอดตชดน ออกสปรมณฑลสาธารณะไดอยางกวางขวาง

จะเหนไดวา การปฎรปมณฑลเทศาภบาลในหวเมองอสานเมอป พ.ศ.2435 เปนกระบวนการในการรวมอ านาจเขาสสวนกลางกรงเทพฯ โดยเรมจากการจดการปกครองแบบมณฑลเทศาภบาลทเปนรวมอสานเขากบภมศาสตรรฐไทย ท าใหคนทองถนมความผกพนกบพนททางการปกครองทถกก าหนดขนโดยรฐ และเพอเปนการลดทอนส านกใน“ความเปนลาว”ใหลดนอยลง รฐไทยจงไดปลกฝง“ความเปนไทย”ผานทางนโยบายจดการจดการศกษาทเปนแบบแผนเดยวกบคนในภมภาคอน โดยจดใหมการสอนภาษาไทย คณธรรมและหนาทของพลเมองไทย ตลอดจนความรในศาสตรสมยใหม เชน คณตศาสตร วทยาศาสตร นอกจากนรฐไดพยายามสรางส านกรวมกบคนในทองถน ดวยการถายทอดความรและวธการของประวตศาสตรกระแสหลกเขาไปแทนทความทรงจ าแบบเดมของชาวบาน สภาวะแวดลอมเหลานไดน ามาสการปรบเปลยนโครงเรองของประวตศาสตรนพนธอสานใหอยภายในกรอบของประวตศาสตรแหงชาต

2.2.2ประวตศาสตรนพนธอสานสมยมณฑลเทศาภบาล

การขยายอ านาจของรฐไทยเขาสดนแดนอสานในชวงพทธศตวรรษท 24 ท าใหความสมพนธระหวางสวนกลางกรงเทพฯกบทองถนแหงนกระชบแนนมากขน ซงการรบรในสวนนไดแสดงออกผานงานเขยนทางประวตศาสตรดวยเชนกน โดยมการปรบเปลยนจารตการบนทกจาก“พน”ทเปนต านานพนเมองของอาณาจกรลานชาง มาเปนเรองราวของทองถนภายใตอ านาจของรฐไทย งานเขยนชนแรกๆทมลกษณะเชนน คอ “พนเวยง”เรองราวการเคลอนไหวของเจาอนวงศเมองเวยงจนทร ระหวางป พ.ศ.2367 ถง พ.ศ.236978 โดยกลาวถง ความพยายามของเจาอนวงศในการชวยเหลอชาวพนเมองในหวเมองอสานทถกกดขจากเจาเมองนครราชสมา ซงไดรบค าสงจากรฐไทยใหมาดแลหวเมองแถบน แตไดใชอ านาจในทางมชอบขมเหงรงแกไพรทาสใหไดรบความเดอดรอนอยเสมอ เจาอนวงศจงน าทพเขาตเมองตางๆแลวกวาดตอนครวลาวกลบนครเวยงจนทร เมอทางกรงเทพฯทราบขาวเขาใจวาเจาอนวงศเปน“กบฏ”จงยกทพไปปราบ เปนเหตใหนครเวยงจนทรลมสลาย และเจาอนวงศตองสนพระชนมในทสด

78 อรรถ นนทจกร, “ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจดบนทก

ประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนครสตศตวรรษท 20 ”,189.

47

แมวา“พนเวยง”เปนงานเขยนชนแรกทแสดงเคาเงอนของเปลยนแปลง แตยงคงพบลกษณะของความเปน“พน”ดงเดมอยบาง ทงในเรองของการผสมผสานระหวางนทาน นยาย กบขอเทจจรง ดงจะเหนไดจากการแปลงบคคลในประวตศาสตรใหเปนชอตวละคร เชน เจาอนวงศ เปน พระอนรธราช, เจาพระยาดนเดชา (สงห สงหเสน) เปนพระยามนนทร หรอเจาลอชา เปนตน และบทบาทของอ านาจเหนอธรรมชาตทมในเนอหา รวมถงเรองรปแบบการเขยนทยงคงใชภาษาไทยนอย และค าประพนธแบบโครงสาร ซงเปนฉนทลกษณแบบลาว สงเหลานเมอพจารณารวมกบเนอหาทไมพอใจ เสยดส เหนบแหนมตอรฐไทยแลว สรปไดวา“พนเวยง”เปนงานเขยนเรองแรกทแสดงถงการตอตานของคนทองถนทมตออ านาจรฐไทยทก าลงยางกรายเขามา79 และภายหลงจากนคนพนเมองไดเรมยอมรบอ านาจของรฐไทยมากขน ซงความคดนไดสะทอนออกมาจากการเขยน“พงศาวดาร”ของคนพนเมองทมการเปลยนแปลงทางดานภาษา ขนบการเขยน และเนอหาทเนนทสมพนธภาพระหวางทองถนกบรฐไทย

การปฎรปมณฑลอสานในสมยรชกาลท 5 สงผลอยางยงตอการเปลยนแปลงงานเขยนประวตศาสตรในภมภาคแหงน ทงในรปแบบการบนทกและความรสกนกคดทอยภายในนน โดยการด าเนนนโยบายของรฐเพอผนวกอสานเขากบรฐไทย ไดสงผานอ านาจและความรจากสวนกลางกรงเทพฯทถอเปนมาตรฐาน ใหเขามาแทนทระบบสงคมและวฒนธรรมด งเดมของทองถน ซงรวมถงองคความรทางประวตศาสตรแบบ“พงศาวดาร”ทผานการดดแปลงเปลยนรปใหเขากบสภาวะสมยใหม การใหความส าคญตอการอธบายเพอใหเหนภาพอดตอยางชดเจน เปนสงทไมอาจน าเสนอผานโคลงกลอนโบราณได งานเขยนชวงนจงเรมมการเปลยนแบบแผนการบนทกเปนความเรยงรอยแกว เพอใหบนทกรายละเอยดไดมากขน ดงจะเหนไดจาก“พงศาวดารเมอง”สวนใหญทเปนความเรยงแบบรอยแกวภาษาไทยทงสน ทชดเจนคอ “พงศาวดารเมองกาฬสนธ” (ฉบบพระราษฎรบรหาร) “ต านานเมองนครจ าปาศกด”(ฉบบพระยามหาอ ามาตยาธบด) เปนตน นอกจากนเรายงเหนไดถงจ านวนทลดนอยลงของ“ผญา”สภาษตตางๆทเปนค าคลองจอง ซงเคยปรากฏอยดาษดนในเนอหาของ“พน”สมยจารต สงเหลานเปนความพยายามคนทองถนในการสรางความรประวตศาสตรใหสอดคลองกบความรตามระบบมาตรฐานของรฐ ดวยแบบแผน“ภาษาไทย”ทเปนทางการ

79

เปนทนาสงเกตวา “พนเวยง” ไดถกรวบรวมขนอกครงในป พ.ศ. 2479 ในชอ“เพชรพนเมอง

เวยงจนทร” โดยทองพล ครจกร ปญญาชนชาวนครพนม การทงานเขยนชนนถกเขยนขนในบรบททางการเมองใหมแบบประชาธปไตยทใหความส าคญกบสทธ เสรภาพทางการเมอง ชใหเหนถงการประกาศตวตน“ความเปนลาว”ของคนอสานอยางชดเจน ซงรายละเอยดในสวนนจะกลาวในบทตอไป

48

อยางไรกตาม การเขยนดวยโคลงกลอนยงคงมความจ าเปนตอสงคมอสานทคนชนกบกระบวนการเรยนรแบบ“มขปาฐะ”มานาน งานเขยนทเปนโคลงกลอนจงยงพอมอยบางในหมวรรณกรรมทวไปทเผยแพรในหมชาวบาน แตไดปรบเปลยนใหเขากบกระแส“ความเปนไทย”ทางภาษาทก าลงถาโถมมา โดยไดน าเอาตวอกษรไทยเขามาบนทกเปนโคลงกลอนทองถน เชน “สรจนโทวาทยอดค าสอน” “ค ากลอนพระยาฉนททนต” “กาพยรถไฟหลวง”ของพระครอบาลคณปมาจารย(จนทร สรจนโท) หรอการน าเอาทงตวอกษร และฉนทลกษณภาษาไทยมาใชในการแตงอยาง“นราศเมองอบล”ของขนมหาวไชย(จนทร อตรนคร) ซงเปนนราศบอกเลาการเดนทางจากอบลถงกรงเทพฯ วรรณกรรมลกษณะ“ลกครง”เชนนเปนลกษณะเฉพาะของวรรณกรรมอสานทแพรหลายในชวงทศวรรษ 2460-2510 และเรมซบเซาในชวงทศวรรษ 2520 ซงเปนชวงท“ภาษาไทย”เรมมบทบาทในสงคมอสานมากแลว ในสวนของเนอหา และแนวการเขยนของประวตศาสตรนพนธไดเกดการปรบเปลยนดวยเชนกน เพราะขอจ ากดของงานเขยนประเภท“พน”ต านานทางศาสนาทมมาแตเดม ไมอาจสอดคลองกบวทยาการสมยใหม อดมการณรฐ แนวคด และความรประวตศาสตรกระแสหลก ดงนนจงไดรบเอาแบบแผนการจดบนทกแบบ“พงศาวดาร”เขามา จนเกดการผสมผสานกบจารตการบนทกทมมาแตเดมเปน“พน/พงศาวดาร”ทอธบายเรองราวของทองถนภายใตกรอบอ านาจรฐ โดยมเรองราวปรมปราคตทางศาสนาแทรกซมอยดวย นอกจากนคนอสานยงไดสรางการรบรอดตแบบใหม เพอใหสอดคลองกบบรบทของสงคมและการเมอง โดยเรมมการเขยนประวตศาสตรชมชนและชาตพนธ ในรปแบบของการส ารวจเชงชาตพนธวรรณา และบนทกการเดนทาง เพอสนองตอบตอการใครรของคนในสงคม โดยมรายละเอยด ดงน

2.2.2.1งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร”: การเรมตนของการบนทก ประวตศาสตรในกรอบอ านาจรฐไทย นโยบายของผปกครองกรงเทพฯในการสงเสรม และสนบสนนใหขาราชการทองถน ท าการเรยบเรยง รวบรวม“พงศาวดารเมอง” ไดกระตนใหชนชนน าอสานทตางไดรบโอกาสทางการศกษาสมยใหม ท าการเขยนประวตศาสตรพรรณาสาแหรกวงศของตนเองขน ซงไดสะทอนใหเหนถง การขยายตวของส านกในหมสามญชนทตองการมททางในประวตศาสตรชาตไทย แตในทางหนง เปนการละเลยตอส านก“ความเปนลาว”ทเคยถกยดโยงดวยต านานทางศาสนาพนบานทมรวมกนใหแหลกละเอยดเปนกลมยอยๆ นนคอความประสงคของชนชนกรงเทพฯทตองการบนทอนส านกรวมของคนทองถน เพอใหมาสวามภกดตอตนเพยงผเดยว ทามกลางบรบททางการเมองดงกลาว ต าแหนงแหงทของความเชอพนบานจงมอยางตบตนในหนาประวตศาสตรของยคน โดย

49

เราแทบไมพบ”พนฝายพทธจกร”ทเคยมอยางอนหนาฝาคงในสมยจารต ส าหรบ“พนฝายอาณาจกร”เรองราวทางศาสนาไดถกลดทอน หรอถกแทนทดวยความคดแบบ“พงศาวดาร”จากกรงเทพฯทอธบายการพฒนาการของแตละหวเมองภายใตอ านาจรฐ เปนผลใหเกดการเปลยนแปลงแนวการเขยนแบงออกเปน 2 กลม80 คอ

กลมแรก มแนวการเขยนทยงผกตดกบคตทางศาสนาเชนเดม โดยพยายามโยงเรองราวใหสอดคลองกบการเสดจกลบมายงดนแดนตางๆของพระพทธองค และบางครงมการน าเอาประวตของพระพทธเจามากลาวกอนทจะด าเนนเรอง ดงขอความทปรากฏใน“ต านานเมองทรายฟอง” ความวา

...นโมตสสตถ ดราโสดชนะสปปรสสทงหลายจงโสตประสาทฟงยงต านานนทาน พระยาอนทาธราชอนนเทอญ สตถาอนวาสพพญญพระพทธเจาแหงเฮา จกเขาสนพพาน พระพทธเจากไปเทยวโผดมนสตวทงหลายในสากลชมพทวปทงมวล81

หรอขอความใน“พงศาวดารเมองหลวงพระบาง”ทกลาววา ...ขาพระพทธเจา ขอพระราชทานเรยงพงศาวดารเมองหลวงพระบาง แตครงศกราช

236 พระวสสามพระอรหนตองคหนง82

กลมทสอง ไดลดเนอหาทเกยวกบปรมปราคตลง และใหความส าคญในสวนของขอเทจจรงประวตศาสตรบานเมองใหมากขน ดงปรากฏใน“ประวตทาวสวอเจาเมองหนองคาย” ความวา ...เดมทาวสวอ เปนอปฮาด เมองยโสธรเปนหลานเจาปาศกดคนเกา ครนเจาอนเปน กบถ83

80 อรรถ นนทจกร, “ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจดบนทก

ประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนครสตศตวรรษท 20 ”,243-246. 81 “ต านานเมองทรายฟอง”ใน ประชมพงศาวดารภาคท 70, กรมศลปากร(กรงเทพมหานคร:

โรงพมพทาพระจนทร,2484), 183. 82 พงศาวดารเมองหลวงพระบาง, ใน ประชมพงศาวดารเลม 4 ,หอพระสมดวชรญาณ

(กรงเทพมหานคร:โสภณพพรรฒธนากร,2458),70-71. 83“ประวตทาวสวอเจาเมองหนองคาย”ใน ประชมพงศาวดารภาคท 70, 213.

50

หรอขอความใน“พงศาวดารเมองยโสธร”ความวา

...จลศกราช 1259 ตรงกบวนท 28 พฤศจกายน ร.ศ.116เรองพงศาวดาร และแผน

ศลาททานไดจารกไวแตกอนไดความวาเดมราชสกลทมาตงเมองยโสธร มพอตา- แมยายชอพระวอ-พระตา84

อยางไรกตาม หากพจารณาอยางละเอยดจะพบวา คตแบบ“พน”ดงเดมยงคงซอนเรนอย

ภายในเนอหาของงานเขยน เชน “ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร” ไดแทรกเรองพระพทธเจาเลยบโลก และต านานการเกดหนองหารหลวงไวตอนตนเรอง และจากงานเขยนชนเดยวกน หากพจารณาชอเรองจะเหนไดวามการเรยกทง“ต านาน”และ“พงศาวดาร”ปะปนกน85 สงนแสดงใหเหนวา การรบเอาวฒนธรรมการจดบนทกแบบ“พงศาวดาร”นน ชาวอสานไมไดรบเอาแบบแผนจากราชส านกกรงเทพฯมาทงหมด แตไดปรบเปลยนผสมผสานเขากบจารตของ“พน”ลานชาง ทงนอาจเปนเพราะผบนทกตองการใหงานเขยนทเกดขนใหมเปนทยอมรบจากคนทองถน ทเชอวาโลกของต านานยงมความหมายและความส าคญตอชวตอย ดวยเหตดงกลาวจงควรจดประเภทงานเขยนทง“พน”และ“พงศาวดาร”ไวรวมกนภายใตความหมายอยางกวางๆวา “เปนเรองราวความเปนมาของชมชน ผน า หรอวระบรษของบานเมอง” ดงจะเหนไดจาก“พนเมองอบล” และ “ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร”ทไดน าเสนอตอไปน

พนเมองอบล: เนอหาโดยสงเขป “พนเมองอบล” ฉบบทน ามาศกษาคอ “ประวตเมองอบลราชธาน” รวบรวมโดยนาย

ปรชา พณทอง ตพมพครงทสองในป พ.ศ.2535 ซงครงแรกตพมพในป พ.ศ. 2530 ในงานกศลสมโภชอายครบ 6 รอบของพระราชรตโนบล เจาคณะจงหวดอบลราชธาน86 งานเขยนชนนเดมเปนเอกสารใบลาน จารดวยภาษาไทยนอย ประพนธตามแบบฉนทลกษณลาวทงโครงสาร และกาพย

84 พงศาวดารเมองยโสธร,ประชมพงศาวดารภาคท 70,134. 85สรตน วรางครตน,บรรณาธการ, ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร ฉบบพระยาประจนต

ประเทศธาน (สกลนคร:ภาควชาประวตศาสตร วทยาลยครสกลนคร,2523),4-10. 86 ปรชา พณทอง,ผรวบรวม,ประวตเมองอบลราชธาน(อบลราชธาน:โรงพมพศรธรรมออฟ

เชท,2535).

51

ส าหรบอายนนสนนษฐานวาถกเขยนขนในสมยทกรมหลวงพชตปรชากรไดเสดจไปเปนขาหลวงตางพระองคประทบทเมองอบลราชธานในป พ.ศ.2434 เพราะมเนอหาสนสดลงในสมยน87

“พนเมองอบล” เปนงานเขยนทบอกเลาเรองราวการสรางบานแปงเมองของคนลาวกลมพระวอพระตา นบตงแตการอพยพหนราชภยจากพระเจาสรบญสารกษตรยเวยงจนทร มาตงเมองหนองบวล าภ ตอมาเมอรฐไทยไดรบชยชนะจากการท าสงครามกบเวยงจนทร คนกลมนไดตงเมองอบลราชธาน แลวสงบตร-หลานไปตงเมองเขมราฐ เมองยโสธรขนตามล าดบ กลมผน าเชอสายพระวอพระตาไดปกครองเมองอบลราชธานเรอยมา จนมาถงในสมยรชกาลท 5 การปฎรปมณฑลเทศาภบาลท าใหเมองอบลเกดการขยายตว มการตงบานเรอนมากขน มตลาด สถานทราชการ และการตดถนนภายในตวเมอง นอกจากนสวนกลางไดยกเลกการปกครองระบบอาญาส แลวไดสงขาหลวงตางพระองคมาท าหนาทปกครอง เพอใหปรบตวทนตอการเปลยนแปลงทเกดขนน ผบนทกไดแนะน าใหลกหลานปฏบตตามหลก 4 ประการ คอ การมความร ความมน าใจ ความซอสตย และความเพยร

ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร: เนอหาโดยสงเขป

งานเขยนชนนมแบบแผนเปนรอยแกว บนทกลงบนกระดาษดวยตวอกษรไทยมบางส านวนทเปนค าลาว เขยนขนในปพ.ศ.2460 โดยคณะกรมการเมองสกลนคร ตามนโยบายของกระทรวงมหาดไทยในขณะนน ตนฉบบของงานเขยนเรองนมอย 2 ฉบบ คอ ฉบบของพระยาบรบาลศภกจ (ค าสาย ศรขนธ) และฉบบของพระยาประจนตประเทศธาน (โงนค า พรหมสาขา ณ สกลนคร) ทงสองฉบบมความแตกตางตรงทฉบบหลงไดใหรายละเอยดทเกดขนในทองถนมากกวา และยงคงใชส านวนถอยค าพนเมองแบบเดม88 ดงน นผวจยจงเลอกงานเขยนฉบบนมาใชในการศกษา

เนอหางานเขยนชนนไดเรมเลาเรองโดยเรมจาก การเสดจเลยบโลกของพระพทธองคเพอประทบรอยพระบาท ต านานพระธาตเชงชม และต านานหนองหานหลวง จากนนกลาวถงการตงเมองสกลทวาปขนทเมองหนองหารหลวงเดม โดยผน าเชอวงศเมองกาฬสนธ แตในชวงสงครามเจาอนวงศในปพ.ศ.2370 เจาเมองขดอาญาทพถกจบประหารชวต เมองจงถกปลอยทงรางชว

87 อรรถ นนทจกร, “พนเมองอบล: ขอวนจฉยบางประการ และภาพสะทอน” ใน รวมบทความ

ทางวชาการอสานศกษา (ภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2530 ):60. 88 สรตน วรางครตน,เรองเดยวกน, 1.

52

ขณะหนง จนเมอสงครามสนสดลงรชกาลท 3จงโปรดเกลาฯใหเชอสายเมองนครพนมเขามาตงเมองขนใหม ผน ากลมนไดปกครองเมองเรอยมาจนมาสนสดเนอหาในสมยรชกาลท 6 ซงไดมการบนทกเหตการณส าคญหลายอยาง เชน การเปลยนตวผน า การตงเมองใหม การขยายตวของเมอง การปฎรปการปกครองสมยรชกาลท 5 ภยธรรมชาต การนบถอศาสนาครสตของประชาชนบางกลม เปนตน

จะเหนไดวา งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร”มเนอหาเปนประวตศาสตร“เมอง”ในแตละสมยทไลเรยงกนมา ตามล าดบการสบสาแหรกวงศของผน าชมชนในแตละยค และไดมการผกเรองใหเขากบศนยกลางอ านาจทกรงเทพฯ โดยแสดงใหเหนวา พระราชกรณยกจของกษตรย และนโยบายของรฐกอใหเกดการเปลยนแปลงขนในทองถน โดยเรองราวเหลานไดถกขบเนนใหมความส าคญมากกวานทานปรมปราคตทมมาแตเดม อยางไรกตามการผสมผสานระหวางเรองราวของ “ประวตศาสตรเมอง”และคตทางศาสนาเขาดวยกน ชใหเหนถงการปรบแบบแผนการเขยนประวตศาสตรของคนพนเมองใหสอดคลองกบระบบความรและอ านาจรฐ โดยไดมความพยายามในการคงแบบแผนดงเดมอนเปน“ความทรงจ ารวม”ของชมชนทมมากอนใหด ารงอยได การเขยนประวตศาสตรเชนนถอไดวาเปนอตลกษณของชมชนอสานทสบเนองเรอยมาจนถงทศวรรษท 2520 ดงจะเหนไดจากผลงานของพระอารยนวตร เขมจาร ซงจะกลาวตอไปในภายหลง

2.2.2.2งานเขยนประเภท“บนทกการเดนทาง”และ“บนทกชาตพนธวรรณา” การสรางประวตศาสตรแหงชาตของชนชนน าสยาม นอกจากเนนไปทเรองราวของชน

สวนใหญแลวยงจ าเปนตองสรางประวตศาสตรของกลมชาตพนธตางๆเปนองคประกอบดวย เพราะการสบคนถงประวตศาสตร และอตลกษณของกลมชนชาตอน จะน าไปสการสรางประวตศาสตรชาตไทยใหสมบรณยงขน นอกจากนการรบรเรองราวของกลมชาตพนธทอยอาศยภายในประเทศ ยงเปนประโยชนตอการจดการปกครองของรฐ ดวยเหตดงกลาว ผน ารฐยงไดสนบสนนใหขาราชการ และพระเถระในอสานสบคนเรองราวของชนพนเมองกลมอนทนอกเหนอจาก“ลาว”ไปพรอมกบการเขยน“พงศาวดารเมอง” ในชวงนจงมเรมมรายงานการเดนทองเทยว และบนทกเชงชาตพนธวรรณาทใหขอมลเกยวกบ“ประวตศาสตรชมชน”ของกลมชาตพนธตางๆ ซงผบนทกไดเขยนขนจากประสบการณโดยตรงทไดเขาไปสมผสกลมชนเหลานน ทงการเกบความจากการบอกเลาของชาวบาน และการมโอกาสเขารวมประเพณพธกรรมตางๆของทองถน 1) บนทกการเดนทาง

บนทกการเดนทาง เปนการทองเทยวหรอเคลอนยายทงในกายภาพและจนตนาการไปในดนแดนทเตมไปดวยคนอนและวฒนธรรมความเปนอน เนองจากการเดนทางไปการน าพาผ

53

บนทกหลดออกจากโลกทตนเองคนชน ในบนทกการเดนทางจงบอกเลาเหตการณ สถานท และผคนในดนแดนทไดยางกรายไปถง รวมทงความทรงจ าความประทบใจอนเปนประสบการณ และความคดค านงทเกดขนกบผบนทกหรอนกเดนทาง89 งานเขยนทจดอยในประเภทน คอ “นราศเมองอบล” ของขนมหาวไชย (จน อตรนคร) และ “กาพยรถไฟหลวง”ของพระครอบาลคณปมาจารย ซงในทนไดน าเสนอเนอหาเฉพาะกรณ “กาพยรถไฟหลวง” ดงน

กาพยรถไฟหลวง: เนอหาและแนวการเขยน ผทสรางสรรคผลงานชนนขน คอ พระครอบาลคณปมาจารย(จนทร สรจนโท)ปราชญทองถนคนส าคญของอสาน เขยนขนในชวงป พ.ศ.2473- 2475 งานเขยนชนนมลกษณะการเขยนทนาสนใจ กลาวคอ เปนค าประพนธประเภทกาพย และส านวนภาษาทเปนแบบลาว แตใชตวอกษรไทยในการเขยน ท าใหผอานทเปนคนทองถนสามารถเรยนรตวหนงสอไทยได “กาพยรถไฟหลวง”มเนอหาพรรณนาถงการเดนทางโดยทางรถไฟของผเขยนจากสถานหวล าโพง กรงเทพฯ ถงจงหวดอบลราชธาน กลาวถง ชอบานนามเมอง ประวตความเปนมาของสถานทตางๆ วถชวตของผคนตลอดทงสองฟากทรถไฟแลนผาน เชน ทมาของชอ“ปากชอง”ทหมายถง ชมชนทตงอยปากทางเขาปาดงพญาไฟ ซงเปนจดสนสดของเขตแดนอสานกอนเขาสภาคกลาง90 “บานหนดาด” หมายถง ชมชนทตงอยบรเวณทมลานหนราบเปนแผน(ดาด หมายถง ราบเรยบเสมอกน)91 จากขอมลเหลานท าใหทราบถง ขนบการขนานนามชอสถานทของคนอสานท นยมตงชอตามสภาพภมนเวศในทองถน ซงแสดงใหเหนถงส านกทางประวตศาสตรของชาวบานทมความผกพนอยกบสภาพแวดลอมในชมชน ทงนเนองจากวถชวตของชาวบานทอาศยพงพงแหลงทรพยากรธรรมชาตในการด ารงชพ นอกจากน“กาพยรถไฟหลวง”ยงใหขอมลเกยวกบสภาพทวไปของชมชน เชอชาต ประเพณของแตละกลมชน เชนกลาวถง ผคนในเมองอบลทประกอบดวยเชอชาตตางๆทงแขก จน ลาว ไทย ซงคนเหลานมการแตงกายทแตกตางกนออกไป โดย หญงลาวนยมนงผาถงลาย หญงจนไวผมยาว นงกางเกง สวนหญงไทยเหนบผาเตยว92

89 พฒนา กตอาษา, “มานษยวทยาแบบคนมองคน: ขอสงเกตเบองตนวาดวยก าเนดและ

พฒนาการของงานชาตพนธนพนธในสยาม”,187. 90 พระครอบาลคณปมาจารย, “กาพยรถไฟหลวง” ใน ประวตพระเทพวรคณ และผลงานของ

ทาน กบอตตประวต(พระครอบาลคณปมาจารย) พรอมดวยกาพย และค ากลอนภาษาอสาน,58. 91 เรองเดยวกน, 66 . 92 เรองเดยวกน, 78.

54

2) บนทกเชงชาตพนธวรรณา งานเขยนเชงชาตพนธวรรณาเปนขอเขยนทน าเสนอเนอหาทวไปเกยวกบความเปนมา

สภาพสงคมและวฒนธรรมของกลมชนตางๆ โดยใชขอมลจากการสงเกต สมภาษณและประสบการณโดยตรงของผเขยน รวมถงการคนควาจากขอเขยนอนๆทมผศกษามากอนแลว จากนนน าขอมลเหลานมาวเคราะหแลวเรยบเรยงขน ดวยวธการทเปนระบบงานเขยนเชงชาตพนธวรรณาจงแบงแยกออกไดอยางชดเจนกบงานเขยนในรปแบบนวนยาย หรอบนทกการเดนทางทวไปทเขยนตามอารมณและความรสกนกคด93 ลกษณะการบนทกนยมเขยนเฉพาะเรองทสนใจ เชน ความเปนมาของกลมชน จารต ประเพณ ภาษาของชนพนเมอง โดยไมไดเครงครดตอการเลาเรองตามล าดบเหตการณ เชน “พน/พงศาวดาร” และ“บนทกการเดนทาง” งานเขยนทจดอยในประเภทน คอ“ลทธธรรมเนยมตางๆ”ซงมทงหมด 26 ภาค แตทเกยวของกบอสานมอยสามภาค คอ94 ภาคท 1 “ลทธธรรมเนยมราษฎรภาคอสาน” เขยนโดย หลวงผดงแควนประจนต (จน อตรนคร) ภาคท 2 “ประเพณเลยงลก บวชนาค และการแตงงานของบาวสาว” เขยนโดย พระยาราชวรานกล (อวม) และภาคท 18 มสามเรอง คอ “ประวตชนชาตภไท” “ประวตชนชาตญอ” และ”วาดวยการลาโคปาในทองทจงหวดกาฬสนธ” เขยนโดย พระโพธวงศาจารย (อวน ตสโส) แหงวดสปฎนารามวรวหาร จงหวดอบลราชธาน เพอใหเขาใจลกษณะโดยทวไปของงานเขยนประเภทนไดดยงขน ในทนขอน าเสนอเฉพาะกรณของ“ลทธธรรมเนยมราษฎรภาคอสาน” ของหลวงผดงแควนประจนทร (จน อตรนคร) ดงน

ลทธธรรมเนยมราษฎรภาคอสาน: เนอหาและแนวการเขยน เปนผลงานของหลวงผดงแควนประจนต(จน อตรนคร)ตพมพครงแรกในหนงสอวชรญาณวเศษในสมยรชกาลท 5 ตอมาสมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพจงทรงน ามารวมใน “ลทธธรรมเนยมภาค 1” งานเขยนเรองนแตกตางจากงานเขยนชนอน ตรงทเปนความเรยงใชส านวน ภาษาไทยทงหมด เชนเดยวกบงานเขยนอกเรองหนงของทานคอ “นราศเมองอบล” ทในป พ.ศ.2443 แสดงใหเหนวาทานผนมความรทางดานภาษาไทยเปนอยางดทานหนง ดวยลกษณะเชนนท าใหงาน

93 Cifford, Jame "introduction”In Writing Culture:The Poetics and Politics of Ethnography.

อางใน พฒนา กตอาษา, “ ‘มานษยวทยาแบบคนมองคน’:ขอสงเกตเบองตนวาดวยก าเนดและพฒนาการของงานชาตพนธนพนธในสยาม” ใน สงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 20,2(2551), 169. 94 กรมศลปากร,ลทธธรรมเนยมตางๆ เลม 1-2(กรงเทพฯ: ส านกพมพบรรณาคาร,2515).

55

เขยนของทานสามารถถายทอดเรองราวของ“คนใน”ทองถนให“คนนอก”เขาใจได งานเขยนของทานจงเปนคมอทขาราชการจากสวนกลางใชในการปฏบตงานในทองถน95

“ลทธธรรมเนยมราษฎรภาคอสาน” มเนอหาทจดแบงไดออกเปน 3 สวน คอ สวนแรกเปนเรองเกยวกบงานบญประเพณของชาวอสาน เชน งานบญสงกรานตในเดอน 5 งานบวชนาคในเดอน 6 งานบญขาวประดบดนในเดอน 7 สวนทสองเปนเรองเกยวกบจารตประเพณการปกครองในอสาน ประกอบไปดวยเรองการตงเมอง การแตงตงกรมการเมอง และอ านาจหนาทของกรมการเมอง และในสวนทสามสวนสดทายเปนเรองเกยวกบธรรมเนยมเกยวกบการแตงงาน การครองเรอน และการประกอบอาชพของราษฎรอสาน

“การเขยนประวตศาสตรแบบนกส ารวจ”เหลาน แมพยายามน าเสนอ“ความร”ในแงมมของ“คนใน” แตดวยความมงหมายในการเขยนทมงตอบสนองการรงสรรคอ านาจของรฐสมบรณาสทธราชยไทย ผบนทกจงมอง“คนอน”แบบยดตวเองเปนศนยกลาง โดยผานแวนของจกรวาลวทยาแบบกรงเทพฯ และแนวคดวทยาศาสตรเชงววฒนาการ ซงน ามาสการสรางภาพของคนพนเมองในลกษณะ“ดอย”กวาชนสวนใหญ ทงในทางกายภาพทมรปรางหนาผดแผกไปจากมนษยกลมอน และสภาพสงคมและวฒนธรรมอนลาหลงจนถงใกลจดเสอมเตมท การเขยนรายงานเชนนเปนจารตแบบเดยวกบบนทกการเดนทางของนกลาอาณานคมจากโลกตะวนตก ในชวงพทธศตวรรษท 25 และชนชนน าไทยไดสบทอดความคดนเพอน ามาสนบสนนระบอบอาณานคมภายในของรฐสยาม96 แตในกรณของสงคมอสานนน การทคนอสานไดเขยนอดตของทองถนโดยวางต าแหนงแหงทไวในความทรงจ าระดบชาตของรฐไทยนน ยอมแสดงใหเหนถงการยอมรบโดยนยถงการเปนสวนหนงระบบจกรวาลคตของรฐไทยนนเอง

จะเหนไดวา งานเขยนทางประวตศาสตรของสงคมอสานในชวงสมยแหงการปฎรปมณฑลเทศาภบาลในชวง พ.ศ.2436 ถงพ.ศ.2475 นน เกดขนในบรบทของการผนวกอสานเขากบรฐไทย การถายทอด“ความเปนไทย”ท งทางดานภาษา วฒนธรรม และองคความรทางดานประวตศาสตร ไดสงผลใหงานเขยนทางประวตศาสตรของคนอสานเกดการเปลยนแปลง โดยไดรบ

95 หลวงผดงแควนประจนต, “ลทธธรรมเนยมราษฏรภาคอสาน,” ใน ลทธธรรมเนยมตางๆ เลม 1,5.

96 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน พพฒน กระแจะจนทร, “การสรางภาพลกษณของกลมชาตพนธ “ชาวเขา”ในสงคมไทยระหวางทศวรรษ 2420-2520” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2550), 105-131 ; ก าพล จ าปาพนธ, “รฐและความเปนไทยในประวตศาสตรนพนธลาว(พ.ศ.2429-2484) ใน วารสารเมองโบราณ 35 ,2 (เมษายน-มถนายน,2552),62.

56

เอาแบบแผนการบนทกแบบ“พงศาวดาร”ตามแบบราชส านกกรงเทพฯเขามา ท าใหมเนอหาบอกเลาประวตศาสตรของบานเมองภายใตอ านาจรฐไทย โดยมโครงเรองเนนถงบทบาทของสถาบนกษตรยทกรงเทพฯในฐานะผกระท าการใหเกดการเปลยนแปลงหลายสงอยางขนในสงคม อยางไรกตามภายในเนอหาเหลานเรายงพบนทานปรมปราคต ซงเปนรปแบบ“พน”สอดแทรกอย สงนแสดงใหเหนวาในกระบวนการเรมตนของการอธบาย“ประวตศาสตรอสาน”ในกรอบประวตศาสตรไทยนน ส านกดงเดมของคนอสานยงคงเคลอนไหวไปมาอยเสมอ “ความเปนไทย”ในส านกของคนอสานจงไมอาจเปนไปไดอยางสมบรณ

2.3 การรบรในเรอง“ทองถน”และ“ชนกลมอน”ในประวตศาสตรนพนธอสานกอนป พ.ศ.2475 เนองจากประวตศาสตรนพนธเปนผลงานทถกสรางสรรคขนภายใตระบบวฒนธรรมของแตละสงคม ฉะนนจงเปนสงทสามารถสะทอนภาพของความคดของคนในสงคมทมตอสงคม และสงแวดลอมทอยรายรอบไดเปนอยางด ในทนจงตองการศกษาวา ในประวตศาสตรนพนธอสานไดสะทอนถง การบรของในเรองของ“ตวตน”ของทองถน หรอ“ความเปนเรา”ในลกษณะใด และมทศนะตอชนกลมหรอ“คนอน”อยางไร ดงน

2.3.1.ส านกในเรอง“ทองถน”ของคนอสาน จากภมหลงทางประวตศาสตรจะเหนไดวา กลมชนสวนใหญในอสานไดปฎเสธอ านาจ

รฐลาว และไดอพยพเขามาตงรกรากในดนแดนฝงขวาแมน าโขง เพอขออยภายใตการปกครองของรฐไทยในราวทศวรรษ 2320 นเอง แตสงส าคญทไดรบการสบเนองมาจากสมยจารตคอ อตลกษณ“ความเปนลาว”ทางดานวฒนธรรม ทม“ฮต-คอง”และหลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาเปนหลกในการด าเนนชวต ดงจะเหนไดจาก ใน“พนเมองอบล”(2435)ทกลาวถง ค าสงเสยของพระตากอนสนใจวา ใหลกหลานประพฤตตนอยในหลก“ฮต-คอง” ผเปนนายอยาไดกดขขมเหงไพร “...ใหเจาท าใจกวาง กรณาพวกไพร อยาสเหนแกได มนสฮอนไพรเมอง ลกเอย...” และผเปนไพรควรอยโอวาทของนาย “...ผทมปญญานอย คอยฟงผเปนใหญ อยาไดท าอาจอาง หวดอวาแตโต...” นอกจากนยงเนนย าใหคนในสงคมพากนยดมนในหลกศลธรรม ถอศล 5 เปนหลกในการด าเนนชวต “...จงใหมสตตงระวงตนยานบาป ศลหาหมน จ าไวเทยงธรรมลกเอย...” 97

อยางไรกตาม“ความเปนลาว”ของกลมชนในอสานไมไดเอกภาพเดยวกน เพราะตางแยกยายกนตงชมชนตามระบบเครอญาต ซงมความผกพนกนคอนขางสง ในสวนของความสมพนธ

97 ปรชา พณทอง, ประวตศาสตรเมองอบล, 82-83.

57

ระหวางกลมมหลากหลายรปแบบทงการเกยวดองเปนเครอญาต การมความขดแยงในการแยงชงไพรเลก และดนแดน ดงนนส านกของผคนในอสานเวลานจงเปนเรองของ“ความเปนลาว”ในแตละกลม ในเนอหาของงานเขยนพนเมองไดสะทอนความคดนออกมาอยางชดเจน โดยสวนใหญเปนเรองราว“เฉพาะกลม”ไมใชเรองราวของเชอชาตลาวทงหมด ดงจะเหนไดจาก “พนเมองอบล”เปนเรองของการสรางบานแปงเมองของกลมพระวอพระตา “ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร”เปนเรองของเชอวงศเมองสกล เปนตน

ส านกในเรองทองถนดงกลาวไดมการปรบเปลยนในสมยรชกาลท 5 การปฎรปการปกครองมณฑลเทศาภบาลทแบงเขตการปกครองซอยตามพนท เปนการสรางส านกของผคนใหสมพนธกบพนททางการปกครอง“ความเปนเรา”ทผกพนอยกบกลมเครอญาตจงถกครอบทบโดย“ความเปนเมอง”หรอ“ความเปนมณฑล” ดงนนคนอสานในชวงนนอกจากนยามตนเองวาเปน“ลาว”แลว ไดเรยกตนเองใหมวา เชน “คนเมองอบล”“คนเมองรอยเอด” หรอ “คนมณฑลอดร” เปนตน ดงจะเหนไดจาก“ชอ”ของพงศาวดารต านานเมองทเขยนขนโดยคนในเขตพนทการปกครองตางๆ เชน “ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร”เปนงานเขยน “คนสกลนคร” “พงศาวดารเมองกาฬสนธ”งานเขยนของ“คนกาฬสนธ” และทนาสงเกต คอ มค าวา“อสาน”ปรากฏในงานเขยนบางแลว เชน “พงศาวดารภาคอสาน”ของพระยาขตตยวงษา(เหลา ณ รอยเอด)เจาเมองรอยเอด หรอใน“พนเมองอบล”ทมขอความวา“ฝายลาวอสานก า”98 แสดงใหเหนวาส านกของ“ความเปนอสาน”ของคนทองถนไดเรมเกดขนแลว เพยงแตวาในชวงเวลาน“อสาน”หมายถง ผคน และดนแดนในเขตพนททางการปกครองของมณฑลอสานเทานน99 มใช“ความเปนอสาน”ทงหมดตามทรบรในปจจบน ซงส านกในเรองนจะเดนชดขนเรอยๆในยคตอมา 2.3.2 “คนอน”ในความคดค านงของคนอสาน

จากการศกษางานเขยนพนเมองอสานกอนปพ.ศ.2475 ท าใหทราบวา การรบรถงการด ารงอยของกลมชนอนไดปรบเปลยนไปตามบรบททางสงคมในแตละชวงเวลา โดยในสมยจารตไดมการรบรถงดนแดนชมพทวปคอ ลงกา และอนเดย ในการเปนศนยกลางของโลกพระศาสนา ซงลานชางไดเปนผสบทอดมรดกทางวฒนธรรมน โดยใน“พนขนบรม”ไดกลาวถง การรบเอาพระพทธรปพระบาง พระคมภร และ“เครองหลนหนงรามเกยรต”จากเขมรพระนครทไดรบมาจาก

98 เรองเดยวกน, 210. 99 มณฑลอสานมพนทครอบคลมจงหวดตางๆในภาคอสาน ไดแก อบลราชธาน ศรษะเกษ

มหาสารคาม รอยเอด กาฬสนธ ยโสธร และแขวงจ าปาศกด ในสาธารณะรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

58

ลงกาอกตอหนง100 ในสวนกลมบานเมองอนนนไดมการรบรถงแควนญวน ลานนา เขมร และพมา ในการเปน“มตร”และ “ศตร”สลบสบเปลยนหมนเวยนกนไปมาในแตละชวงเวลา ตอมาในสมยปฎรปมณฑลเทศาภบาล การปรบปรงประเทศเขาสภาวะสมยใหม ไดท าใหคนอสานรบรถง ความเจรญกาวหนาในวทยาการของชาตตะวนตก โดยเฉพาะการรบรถงการมอ านาจท“เหนอกวา”ของฝรงเศสมากกวาทกชาต ซงเปนผลมาจากการทฝรงเศสยดครองดนแดนฝงซายของแมน าโขงในป พ.ศ.2436 นอกจากนคนอสานในสมยปฎรปมณฑลเทศาภบาลยงไดแสดงออกถง การปฎเสธอ านาจรฐลาวอยางชดเจน ดงปรากฏใน“พนเมองอบล”ทกลาวถง ความเปนอยทสขสงบของคนลาวกลมพระวอพระตาในเมองหนองบวล าภ ซงตงอยในบรเวณทอ านาจจากเวยงจนทรไมอาจยางกรายเขามาถง และในงานเขยนชนเดยวกนยงไดกลาววพากยกษตรยลานชางอยางรายแรง ถงพฤตกรรมทไมถกตองตามท านองคลองธรรม ทมกมากในกามตณหาใครอยากไดธดาพระตาไปเปนสนม 101 ความคดเชนนอธบายไดวา เนองจากบรรพชนของชาวอสานมความขดแยงกบกษตรยลาวมากอน แลวไดหลบหนมาพงราชส านกไทย ท าใหส านกแหงความภกดตอศนยอ านาจทเวยงจนทรเสอมคลายลง

ในขณะทความคดของคนอสานทมตอชนกลมอนมการเปลยนแปลงอยเสมอ แตในสวนการรบรเกยวกบรฐไทยไดมมาอยางตอเนอง โดยเฉพาะในเรองอ านาจทางการเมองและเศรษฐกจทมอยางมหาศาล ซงทองถนจ าเปนตองพงพา ดงปรากฏใน“พนอรงคธาต”ทกลาววา กษตรยอโยธยาไดท าพธราชาภเษกราชบตรของพระองค คอ เจาสรยะกมารใหเปนกษตรยครองเมองสาเกตนคร และไดน าบานเมองมาประทานใหเปนจ านวนรอยเอดเมอง ซงท าใหเมองสาเกตนครมอ านาจเปนทประจกษในหมนานาประเทศ102 งานเขยนชนนถกเขยนขนในรชกาลพระเจาสรยวงศาธรรมมกราช ซงเปนสมยทลานชางมความเฟองฟทางดานการคากบตางประเทศ การทกลาวเชนนจงชใหเหนถงผลดตอการคบหากบรฐเมองทาอยางอยธยา เพราะลานชางจ าเปนตองหาแหลงระบายสนคาออกสตลาดภายนอก ในทางตรงกนขามหากลานชางเลอกเปน“ศตร”กบอยธยา ความเจรญรงเรองทเกดจากการคาภายในอาณาจกรกไมสามารถมขนได

เมอเขาสสมยแหงการปฎรปการรบรถงอ านาจรฐไทยไดปรากฏชดเจนขน เพราะอ านาจรฐสมบรณาญาสทธราชยไดแทรกซมลงสทองถนอยางเขมขน ทกกลมชนในอสานจงยอมรบในการ

100 “นทานเรองขนบรมราชา” ใน ประชมพงศาวดารภาคท 70 ,92. 101 ปรชา พณทอง, ประวตเมองอบลราชธาน, 100.

102 วทยาลยครมหาสารคาม และมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, ผจดพมพ, ต านานพระธาต,50.

59

เปนสวนหนงทางการเมองของรฐไทย“เมองลาวทงคคาย โฮมนอมสวยกรง”103 และการทงานเขยนในชวงนไดเนนถงรายละเอยดเกยวกบการด าเนนนโยบาย หรอพระราชกรณยกจของกษตรยรฐไทยทมตอทองถน และพนธะททองถนตองปฏบตตอพระองค แสดงใหเหนถงการยอมรบอ านาจรฐสวนกลางอยางแทจรง นอกจากนความคดดงกลาว ไดสะทอนผานสมญญานามทคนทองถนใชเรยกแทนพระนามกษตรยไทยดวย เชน “พนเมองอบล”ปรากฎค าวา “พระบาทเจามหาราชองคกษตรย” “องคพระราชเรงโญ” “สมเดจเจายงกระหมอมเมองหลวง” “พระบาทเจาตนเอกมหาวงศ” ค าเหลานมความหมายในเชงยกยองเทดทนตอความเปนพระเจาแผนดน เจามหาชวตของอาณาจกร แมแตใน“พนเวยง”งานเขยนทไดชอวามเนอหาทเปนปฏปกษตอรฐไทย ไดปรากฏค าทมความหมายในลกษณะเดยวกน โดยเรยกวา “เจาบญกวาง” “พระบาทเจาย งขมอมองคกษตรย” “ของหลวงเจากรงศร” อยางไรกตามการยอมรบอ านาจรฐไทยเปนไปในทางการเมองเทานน หากการด าเนนนโยบายของสวนกลางกรงเทพฯสงผลตอสงคมและวฒนธรรมมากเกนไป อาจสรางความไมพอใจใหกบคนทองถนและน าไปสปฏกรยาตอตานในทสด ดงปรากฏชดเจนใน“หนงสอลายแทง”ต านานของกบฏผมบญ พ.ศ.2444-2545 ทน าเสนอถงเรองราวความเลวรายของสงคม ในบรบททอ านาจทางการเมองของรฐไทยก าลงซมลกลงสทองถน สวน“ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร”แมไมไดอยางตรงไปตรงมา แตวธการเลาเรองทชวนใหเชอไดวา การยกเลกระบบอาญาสในป พ.ศ.2443 แลวสงขาราชการจากสวนกลางเขามาแทน น ามาสการเกดขบวนผมบญในป พ.ศ.2444 โดยผมบญไดปลกระดมชาวบานให“ฆาสกร และกระบอเผอก...(และ) ใหทงเงนพดดวง และเหรยญเงนสยามเสย”104 เนองจากสงเหลานเปนตวแทนของวฒนธรรมไทย เชนเดยวกบ“พนเมองอบล” ทไดแสดงถงความโศกสลดตอการยกเลกระบบอาญาสจารตการปกครองแบบดงเดม ความวา“เหมดญาแลว สเปนยาประสานโลก สาต” 105(ญา หมายถง อาญา.อาชญา-ผวจย) สงเหลานสะทอนใหเหนวา คนอสานในชวงกอนป พ.ศ.2475 ยอมรบถงการเปนสวนหนงทางการเมองของรฐไทย แตยงคงมความตองการธ ารงรกษา“ความเปนลาว”ทางวฒนธรรมของตนไว เพราะ“ความเปนลาว”ไดน ามาสการสรางสมพนธภาพระหวางกลมคนตางๆในการชวยเหลอพงพาอาศยกนของสงคมอสาน โดยเฉพาะในบรบทของการสรางบานแปงเมองใหมภายใตอ านาจของชนกลมอนอยางเชนรฐไทย ความจ าเปนในการพงพากนยอมมอยสง

103 เรองเดยวกน,79.

104 สรตน วรางครตน,ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร ฉบบพระยาประจนตประเทศธาน, 30. 105 ปรชา พณทอง, ประวตเมองอบลราชธาน,239.

60

จากการศกษาพฒนาการของงานเขยนทางประวตศาสตรของสงคมอสานกอนปพ.ศ.

2475 จะเหนไดวาไดแบงออกเปน 2 ชวงเวลา คอ ชวงแรกเปนการบนทกแบบ“พน”การเขยนต านานทางศาสนาของราชอาณาจกร และชวงทสองไดรบเอาการจดบนทกแบบ“พงศาวดาร”จากราชส านกกรงเทพฯเขามาผสมผสานกอใหเกดเปน“พน/พงศาวดาร”ทบอกเลาความเปนมาของบานเมองภายใตโครงเรองประวตศาสตรแหงชาต อยางไรกตามแมเราจะเหนถงความแตกตางของงานเขยนใน 2 ยคสมย แตยงพบถงความสบเนองบางประการทงานเขยนมรวมกนคอ เรองราวปรมปราคตทางศาสนาทเปนแบบแผน“ความทรงจ าด งเดม”และบทบาทของอ านาจรฐไทยทมตอทองถน ลกษณะเชนนเปนอตลกษณของการเขยนประวตศาสตรของกลมชนในอสานทไดเรมเขามาอยภายใตการปกครองของรฐไทย และในเวลาตอมาอทธพลของรฐไทยทปรากฏอยในงานเขยนพนเมองไดเรมชดเจนขนเรอยๆ ซงเปนปรากฏการณทเกดขนพรอมกบกระบวนการปรบเปลยนทางความคดและจตส านกของคนทองถนในการเขามาเปนสวนหนงของรฐ

61

บทท 3

ประวตศาสตรนพนธอสาน สมยการปรบปรนเขาสรฐประชาชาต ตงแตการ เปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 ถง พ.ศ.2500 บนเสนทางพฒนาการของรฐไทยสมยใหม คงไมการปฎเสธไดถงความส าคญของการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยในป พ.ศ.2475 ทมตอวถทางการเมองและสงคมสบเนองมาจนถงปจจบน การเคลอนไหวยดอ านาจจากพระมหากษตรยในวนท 24 มถนายนในปนน1 มาพรอมกบการมบทบาทน าของกลมคณะราษฎรในชวงตลอดระยะเวลา 2 ทศวรรษ ไดปรบเปลยนรปแบบ และความหมายของรฐขนมาใหม เพอใหสอดคลองกบการขยายตวของการเมองภาค”พลเมอง” กลาวคอ การสถาปนารฐธรรมนญขนเปนหลกในการปกครองประเทศนน เปนการถายโอนอ านาจทางการเมองจากกลมอ านาจเดมใหลงมาสประชาชนทวไป ผานการเลอกตงผแทนเขาไปท าหนาทในการบรหารประเทศ ซงเปนหลกการพนฐานของระบอบประชาธปไตยทใหความส าคญตอสทธเสรภาพของ“พลเมอง”ภายในรฐอยางเทาเทยมกน การเปดกวางของพนททางการเมองทรวมเอาความคด ความตองการของคนในสงคมเอาไวภายใน น ามาสการสรางนยามของ“ชาต”ขนมาใหม จากทเคยยดตดผกมดอยกบสถาบนกษตรยในระบบศกดนา ใหเปลยนเปนความหมายในเชงทวา“บานเมองนเปนของราษฎร ไมใชของพระมหากษตรยตามทกลาวอาง” ซงคอการเปนท าให“รฐ”เปนของประชาชนอยางแทจรง หรอทเรยกวา“รฐประชาชาต”(Nation state)นนเอง ผน าคนแรกๆของกลมคณะราษฎรทไดใหความหมายในลกษณะนคอ หลวงประดษฐมนธรรม(ปรด พนมยงค) โดยเขาไดกลาวถง“ชาต”(nation)วา “...ชาตปจจบนชนดทประกอบขนโดยรวมหลายกลม,เผาพนธ,หลายกลมชนชาต,เปนเวลานานชาจนกระทงเผาพนธและชนชาตตอ

1 ดรายละเอยดเกยวกบการเคลอนไหวทางภมปญญา และขบวนการทางสงคมตางๆทน าไปส

การเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ.2475 ไดจากงานศกษาของ อรรถจกร สตยานรกษ “การเกดแนวคด“หนาทพลเมอง”ในรฐไทยสมยใหม,” ใน รฐศาสตรสาร 14 , 3- 15 ,1(กนยายน2531-เมษายน2532);ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย พ.ศ.2475-2500 (กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร , 2544) ;นค รนท ร เ มตไตร รตน , ก า รป ฎวต สย าม พ .ศ . 2475( ก ร ง เทพมหานคร :ส านกพ มพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,2535).

62

ไดมความเคยชนและจตส านกวาเปนสมาชกแหงชาตเดยวกน ชาตดงกลาวนนกมฐานะทจะเปนหรอเปน‘รฐ’อนหนงอนเดยวของชาตนนได...”2 จะเหนไดวาตามความหมายนมองวา“ชาต”ประกอบไปดวยความหลากหลายของผคนและชาตพนธ ซงสอดคลองกบพฒนาการของ”สยามประเทศ”ทเตมไปดวยการผสมผสานทางเชอชาตและวฒนธรรมของกลมคนหลายกกเหลา3 แตเปนทนาเสยดายวา ตวตนของชาตตามความนถกท าใหปรากฏอยางเลอนราง เนองดวยถกบดบงจากหมอกควนของความขดแยงภายใน และลทธชาตนยมทถกโหมกระพออยางบาคลงตลอดทงทศวรรษ 2480 ในชวงระหวางสงครามโลกครงท 2 โดยจอมพลป. พบลสงครามไดรณรงคใหคนในชาตตระหนกถง“ความเปนไทย”ในทางเชอชาต ทมภาระหนาทในการยกยองเทดทนชาตไวอยางสงสดไวเหนอชวต ผานนโยบายหลากรปแบบ โดยใหถอเปนสงทคนในสงคมจ าตองปฏบตอยางเครงครด เพอพฒนาตนเองและสรางชาตใหเจรญวฒนาถาวร จะเหนไดวาแมในชวงน“ชาต”มความหมายทเลกแคบลงจนเหลอเฉพาะททางของ“คนไทย” โดยไรซงกลมชนชาตอนทเคยเคลอนไหวอยในนน แตการใหความส าคญตอ“ชาตของพลเมอง”ยงคงมอยอยางสบเนอง และถกท าใหเปนรปธรรมเดนชดขน จนรสกไดถงการเกดขนของ“ระบบสงคมใหม”ในสมย“รฐประชาชาตไทย” ซงตางไปจาก “สงคมเกา”ของ “รฐสมบรณาญาสทธราชยสยาม”อยางสนเชง4 ทามกลางบรบททางการเมองของ“รฐประชาชาต”ดงกลาวไดผลกดนใหเกดการเคลอนไหวทางการเมองแบบ“พลเมอง”ในหมคนอสานทตองการเขาไปมสวนรวมในการก าหนดนโยบายของรฐทถกน ามาในใชในทองถน และไดพยายามมสวนในการก าหนดนยามความหมายของ“ชาต”รวมกบคนกลมอน โดยไดพยายามตอรอง ปรบปรนเอา“ตวตน”ของทองถนเขาแทรกไวในนน สงเหลานกระตนใหคนอสานเขยนประวตศาสตรเพอน าเสนอ“ตวตน” ซงเกยวพนกบ“ความเปนลาว”เขามาเปนสวนหนงประวตศาสตรชาตไทย

2 ปรด พนมยงค อางถงใน โสภา ชานะมล, ‘ชาตไทย’ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา

(กรงเทพมหานคร:มตชน,2550),18 3 ดรายละเอยดเพมเตมไดในงานศกษาทางดานประวตศาสตร และโบราณคดหวกาวหนาหลาย

ชน เชน ศรศกร วลลโภดม, สยามประเทศ(กรงเทพฯ:ส านกพมพมตชน,2538) และสจตต วงศเทศ, สยามประเทศไทย(กรงเทพฯ:ส านกพมพมตชน,2547)

4 ก าพล จ าปาพนธ, “การเมองของการสมมตนามประเทศไทย: จากสยามและไทยกลายเปนไทย(ระหวางทศวรรษ 2430-2480),” ใน อกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร26,1 (มถนายน-พฤศจกายน,2546):59.

63

1.บรบททางสงคมทสงผลตอการเขยนประวตศาสตรของคนอสาน การปฎรปมณฑลเทศาภบาลในสมยรชกาลท 5 นอกจากเปนการผนวกอสานเขามาเปน

สวนหนงของภมศาสตรรฐไทยอยางสมบรณ ยงกอใหเกดการเปลยนแปลงความรสกนกคดของคนทองถนทมตอตนเอง และสงแวดลอมรอบตว จนน ามาสการแสดงออกทางพฤตกรรมในดานตางๆรวมถงการเคลอนไหวทางการเมอง และภมปญญาในชวงภายหลงการปฎวต 2475 ซงสงเหลานไดสมพนธอยางแนบแนนกบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ และสงคมทเกดขนภายในภมภาค ดงจะกลาวตอไปน เมอทางรถไฟเชอมโยงกรงเทพฯกบหวเมองตางๆในอสานเขาดวยกน5 ไดกระตนใหคนพนเมองท าการผลตเพอการคา โดยมขาวเปนสนคาออกทส าคญ ในพ.ศ.2444 หนงปใหหลงจากทรถไฟถงนครราชสมา ในเขตลมน ามลสงออกขาวเปลอกทงหมด 3,589 ตน หลงจากนนปรมาณการสงออกสงตามล าดบ โดยในป พ.ศ.2448 สงออก 11,675 ตน เพมขนเปน 3 เทาจากปแรก และในป พ.ศ.2467 สงออก 53,810 ตน เพมเปน 14.8 เทา นอกจากนยงไดสงออกสนคาอนในปรมาณทเพมขนดวยเชนกน ไดแก หม วว ควาย และของปาจ าพวกไมทอน หนงสตว เขากวาง เกลอ เสอหวาย ครง เรว การขยายตวทางการคาท าใหชมชนทอยตดเสนทางคมนาคมกลายสภาพเปน“เมองแบบใหม”ทมตลาดยานการคาของชาวจนเปนศนยกลางทางเศรษฐกจ มสถานทราชการศนยกลางทางการปกครองอยภายในนน เชน เมองนครราชสมา เมองอบลราชธาน อ าเภอบานไผ จงหวดขอนแกน6 การขยายตวของระบบเงนตราไดสงผลใหชาวบานมคาครองชพสงขน อกทงยงเสยภาษใหกบรฐ จายคาศกษาเลาเรยนของบตรหลาน ท าใหชาวบานหนไปท าอาชพอนนอกภาคเกษตรกรรม เชน ท าการคาขาย หรอท างานบรการในสงคมเมองทก าลงเตบโตทงในและนอกภมภาค บางสวนไดอาศยการศกษาเปนชองทางในเลอนชนทางสงคม เชน นายจ าลอง ดาวเรอง ส.ส.มหาสารคามในชวงปพ.ศ.2480-2490 มพนเพจากครอบครวชาวนาไดบวชเรยน แลวลาสกขาบทออกมาเปนขาราชการ นายเปลอง วรรณศร นกเขยนคนส าคญ เรยนจบมธยมจากโรงเรยนสรวทยาคาร จงหวดสรนทร และไดเขาศกษาตอดานกฎหมายจากมหาวทยาลยธรรมศาสตรและการเมอง

5 การสรางทางรถไฟเรมจากเสนทางกรงเทพฯ-นครราชสมาในปพ.ศ.2443 เสนทางอบลราชธานในปพ.ศ.2473 ถงบานไผ จงหวดขอนแกนในป พ.ศ.2475 และสดทายสนสดทหนองคายในป พ.ศ.2499 6 สวทย ธรศาสวต,เศรษฐกจอสานหลงมทางรถไฟ (พ.ศ.2443-2488) (ขอนแกน:คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 2551), 59, 66-75.

64

ในสวนของกลมเจาเมองพนถนเดม ภายหลงจากการยกเลกระบบกนเมอง ไดปรบตวดวยการสงบตรหลานใหไดรบการศกษาแบบใหม ซงเมอจบการศกษาแลวไดผลกดนใหท างานราชการ เชน รองอ ามาตยโทขนพรมประศาสน (วรรณ พรหมกสกร) บตรทาวอนชมพผน าทองถนในจงหวดอบลราชธาน นายจารบตร เรองสวรรณ ส.ส.ขอนแกน เปนบตรของปลดขวาชอเจรญ เรองสวรรณ (เปนหลานชายของพระเจรญราชเดช เฮอง หรอฮง เจาเมองมหาสารคาม) 7 นอกจากนบางสวนไดผนตวเองไปประกอบธรกจ เชน นายกอน สวรรณกฎ ไดลงทนตงตลาดขนในเมองวารนช าราบ เพอใหเปนศนยการคาแลกเปลยนสนคาบนเสนทางรถไฟ8 หรอบางกรณไดผกสมพนธกบพอคานายทนจน เพอชวยเหลอเกอกลกน จนเกดเปนกลมกอนพลงอ านาจทมบทบาทสงในทองถน ดงจะเหนไดจาก การแตงงานระหวางญาแมแกวประภาธดาเจาเมองมหาสารคาม กบนายทองด คหบดชาวจนจากเมองวาปปทม ผเปนตนตระกลอตถากร ซงเปนตระกลการเมองของมหาสารคามภายหลงป พ.ศ.24759

การทชนชนน าทองถนกลมใหมเหลาน เตบโตขนมาในชวงทสงคมก าลงเปลยนผาน ท าใหไดเรยนรประสบการณในโลกแหงความเปนจรงมากขน จงเรมมความคดทหลดออกจากโลกทางศาสนา และเรมตระหนกถงศกยภาพของมนษย ในฐานะผทด าเนนชวตอยดวยความสามารถของตน มสทธในการเลอกหรอก าหนดวถทางของชวตไดตามความตองการ โดยอาศยพลงความสามารถทมอยสรางความกาวหนาใหเกดขนกบตนและสงคม ความคดเหลานเมอผนวกกบส านกของ “พลเมอง”ทปลกถายโดยรฐ ท าใหชนชนน าอสานตระหนกถงบทบาท และหนาทของตนเองทพงปฏบตตอชาตบานเมอง จงเรมมการตนตวทางการเมอง โดยมการจบกลมพดคยกนถงเรองการเมองตามรานกาแฟ และกลมสมาคมของขาราชการ รวมถงมการแสดงความคดเหนถงนโยบายของรฐบาลผานสอสงพมพตางๆท งวารสาร ฎการองทกข และหนงสอ จนถงชวงภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ.2475 การเคลอนไหวของชนชนน าอสานไดเพมสงขน ซงน ามาสการกอตวของส านกทองถน โดยพวกเขาเหลานนไดรวมกลมกนภายในชมชน เพอประสานผลประโยชนรวมกน และชวยกนพฒนาทองถน ดงน นจะเหนไดวา ในป พ.ศ.2491พอคาและประชาชนในจงหวดขอนแกนไดเรยรายเงนสรางโรงพยาบาลประจ าจงหวด โดยมผบรจาครายใหญ

7 ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494”,71.

8 เอยมกมล จนทะประเทศ, “สถานภาพเจานายพนเมองอบลราชธาน ระหวางป พ.ศ.2425-2476” ,136,138.

9 นารรตน ปรสทธวฒพร, รายงานการวจยคนจนกบการขยายตวของชมชนลมน าช(กรงเทพมหานคร:ส านกงานสนบสนนการวจย,2546), 37.

65

เปนพอคาชาวจนคอ “...นายเซง แซหล เจาของโรงสหงสแสงไทย นายซา แซโคว ยหอโควอยฮะ, นายนกเทศ หงสเทศ เจาของบรษทสหไทยอสาน , ลงฮะ, ตงอาว,ต งงหล และนายเดม แสงศร เจาของโรงสทวแสงไทย...”10 ในสวนจงหวดสกลนครในป พ.ศ.2492 ไดรวมกนจดตงหอสมดประชาชนขน โดยไดรบความชวยเหลอจากหนวยงาน และประชาชนภายในจงหวดทไดรวมกนบรจาคเงนและหนงสอ ท าใหการด าเนนงานของหองสมดประสบผลส าเรจตามเปาหมาย11

ดงนนจะเหนไดวา การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมของภาคอสาน กอใหเกดการเตบโตของส านกทองถน อนเปนพลงส าคญในขบเคลอนทางการเมอง และวฒนธรรมของคนอสาน สงนเปนทงเหตและผลของการแสดงออกในพฤตกรรมหลายสงอยางของคนอสานในสมยรฐประชาชาต แตในทนกลาวถงเฉพาะปจจยทมผลตอการบนทกประวตศาสตรของคนทองถนใน 2 ประเดน คอ ประเดนแรก การเคลอนไหวแสดงออกถงตวตนของทองถนในบรบททางการเมองของระบบใหม ประเดนทสอง การตนตวทางความคด และภมปญญาของคนอสานทสมพนธกบความคดชาตนยมไทย และชาตนยมลาว

1.1การเมองในระบอบประชาธปไตยภายหลงปพ.ศ.2475กบการมสวนรวมของคนอสาน

สภาพการเมองไทยภายหลงวนท 24 มถนายน พ.ศ.2475 เตมไปดวยความสบสนวนวาย เพราะเกดเคลอนไหวของคนกลมตางๆทพยายามชวงชงพนทการเมองในระบบใหม แมในระยะแรกสถานการณโดยทวไปสงบราบรน เพราะกลมอ านาจเดมสามารถตอรองกบคณะราษฎร ขอมสวนรวมในการบรหารบานเมองได12 แตภายหลงการรฐประหารของพระยาพหลพลพยหเสนาในวนท 20 มถนายน พ.ศ.2476 คณะราษฎรตองการใหระบบประชาธปไตยอยางเตมรปแบบเกดขนโดยเรว ท าใหบทบาทของกลมอ านาจเดมถกลดทอนลงอยางมาก การตอตานรฐบาลจงเรมเกดขนโดยใชพนทภาคอสานเปนฐานทมน เรมจากกบฏบวรเดชทปกหลกยดครองเมองนครราชสมา ภายน าการน าพระองคเจาบวรเดช โดยมเปาหมายในฟนฟพระราชอ านาจใหกลบมาอกครง แตรฐบาล

10 “เรองจงหวดขอนแกน รายงานเรองการแสดงมหรสพเพอเกบเงนสราง,”พ.ศ.2491,เอกสาร

กระทรวงมหาดไทย,มท 0201.2.1.43/46(1),ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. 11 “คณะกรรมการจงหวดสกลนครขอความรวมมอสรางหนงสอส าหรบหองสมดประชาชน,”

พ.ศ.2492, เอกสารกระทรวงมหาดไทย, มท.0201.2.143/52 ,ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. 12 เพอปองกนการตอตานจากประชาชนทยงคงยดมนและศรทธาในระบบกษตรย คณะราษฎร

จงไดพยายามประนประนอมกบกลมอ านาจเดม โดยเลอกเอาพระยามโนปกรณนตธาดา (กอน หตะสงห) ผใกลชดกบราชส านกมาเปนนายกรฐมนตร และแตงตงขนนางชนผใหญผทเคยมบทบาทในระบบเกาใหด ารงต าแหนงในคณะรฐมนตร ท าใหอ านาจการบรหารยงคงอยทสถาบนกษตรยเชนเดม

66

ไดปฎเสธพรอมทงน ากองก าลงเขาปราบปราบจนสลายตวไปในทสด สบเนองจากเหตการณนน ามาสการเกดกลมกบฏยอยๆในเวลาตอมา เชน กบฏหมอล านอยชาดา จงหวดมหาสารคาม ท าการยยงชาวบานใหตอตานอ านาจรฐ โดยไดประกาศจดตงอาณาจกรขนใหมทเปนอสระจากกรงเทพฯ แตเมอทางการทราบขาวไดสลายการชมนมจนลมเลก13 การเกดขนของขบวนการเหลานสะทอนใหเหนถง ความตองการของคนอสานในการเลอก หรอก าหนดวถการด าเนนชวตดวยตนเอง โดยอาศยภาวะความผนผวนทเกดขนแสดงเจตจ านงนออกมา ดงนนสงทคณะราษฎรตองกระท าหลงจากการจดระเบยบทางสงคมใหเขาทเขาทาง คอการผลกดนใหระบบประชาธปไตยเตมรปแบบเกดขนโดยเรว เพอใหทนทวงทกบส านกของประชาชนทเพมขนทกขณะ

มาตรการสรางความมนคงของคณะรฐบาลในระบอบใหม เรมจากการรวมศนยระบบราชการและการบรหารแผนดนใหรดกม ดวยเหนวาจงหวดและอ าเภอเปนหนวยการปกครองทมความเหมาะสมเพยงพอทจะสรางบรณาการใหระบบบรหารราชการแผนดนระดบชาตไดโดยไมจ าเปนตองมหนวยงานระดบกลางเชอมโยงระหวางจงหวดกบชาต14 ดงน นจงไดประกาศใชพระราชบญญตวาดวยระเบยบบรหารราชการสยาม พ.ศ.2476 ใหยกเลกการปกครองแบบมณฑลเทศาภบาลทมมาตงแตสมยรชกาลท 5 แลวจดแบงเขตออกเปนใหม ให“จงหวด”สวนภมภาคทใหญทสด และใหรวมจงหวดทอยในบรเวณเดยวกนเขา“ภาค” นบตงแตบดนนเปนตนมา“ภาคอสาน”หรอ “ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ”จงเปนค าทใชเรยกพนทจงหวดตางๆอนประกอบไปดวยจงหวดขอนแกน ขขนธ(ศรษะเกษ) ชยภม นครพนม นครราชสมา บรรมย มหาสารคาม รอยเอด เลย สกลนคร สรนทร หนองคาย อดรธาน และจงหวดอบลราชธาน15 ท าใหกลมชนทอยในบรเวณนถกเรยกโดยรวมวา“คนอสาน”ไปดวย

ประดษฐกรรมใหมทรฐบาลในระบอบประชาธปไตยน ามาใช เพอเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมทางการเมอง คอ การจดใหมการเลอกต งผแทนราษฎรขนมาบรหารการปกครอง ทงในระดบชาตและระดบทองถน โดยในสวนทองถนไดประกาศใชพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ.2476 ใหประชาชนท าการเลอกตงคณะผบรหารทองถน ซงไดแบงเขตการปกครอง

13 สวทย ธรศาสวต,รายงานวจยประวตศาสตรอสาน 2322-2484, 529. 14 ชารล เอฟ คายส, แนวคดทองถนภาคอสานนยมในประเทศไทย,แปลโดยรตนา โตสกล

(อบลราชธาน:ศนยวจยสงคมอนภมภาคลมน าโขง คณะศลปะศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน.2552),73. 15 ในระยะแรกม 14 จงหวด ตอมาในปพ.ศ.2490 ไดแยกจงหวดกาฬสนธออกจากมหาสารคาม

ยโสธรแยกจากอบลราชธาน ในป พ.ศ.2525 ไดแยกมกดาหารแยกจากนครพนม และในปพ.ศ.2436 ไดแยกจงหวดอ านาจเจรญออกจากอบล แยกหนองบวล าภออกจากอดรธาน และลาสดในป พ.ศ.2454 ไดแยกบงกาฬออกมาจากจงหวดหนองคาย จนถงในปจจบนภาคอสานม 20 จงหวด

67

ออกเปนเทศบาลนคร เทศบาลเมอง เทศบาลต าบล และสหเทศบาล16 ส าหรบระดบชาตจดใหประชาชนในแตละจงหวดเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอส.ส.เขามาในรฐสภา เพอท าหนาทในการบรหารปกครองประเทศ เมอการเลอกตงครงแรกเสรจสนในเดอนพฤศจกายน-ธนวาคม พ.ศ.2476 โฉมหนาของผแทนจากทกจงหวดรวมถงผแทนจากภาคอสานไดปรากฏตวขน การทพนททางการเมองถกเกบกดปดกนมานาน ท าให ส.ส.อสานไดปลดปลอยพลงทางความคดของตนออกมาอยางเตมท โดยไดรวมตวกนภายใตความคดภมภาคนยม เรยกรองใหรฐบาลชวยแกไขปญหา และปรงปรงทองถนใหดยงขน17 ซงนบเปนครงแรกทเรองราวของทองถนถกน าเสนอ ณ ศนยกลางอ านาจรฐไทย ดงปรากฏใน ค ากลาวของนายบญมา เสรฐศร ส.ส.เลยทขอใหรฐชวยพฒนาระบบสาธารณะสขในพนท เพราะเหตวา ...จงหวดเลยเปนจงหวดซงตงอยในหบเขา...มไขปาชกชม คนตางถนทเขาไปจงหวด ใหมๆโดยมากมกเปนไขไมมากกนอยและถาไมหายกตายเชนน จงท าใหจงหวดเลยเปนไซบ- เรยของสยาม...พลเมองของจงหวดนไมคอยรจกแพทยหลวงประจ าจงหวด เพราะมแพทย คนเดยว แพทยไมสามารถทจะไปท าการรกษาพยาบาลไดทกอ าเภอ ทกต าบล ดงนนแพทย หลวงจงมประโยชนเฉพาะขาราชการทอยภายในจงหวดเทานน18

นอกจากนกลมนกการเมองอสานยงไดเคลอนไหวภายนอกสภา เรมจากการแสดงความ

ไมพอใจนโยบายของรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามทมลกษณะเปนเผดจการทหารและฝกใฝลทธ “ชาตนยม”อยางสดโตง จนน าไปสการท าสงครามเรยกรองดนแดนกบฝรงเศสในอนโดจน ระหวาง

16รอง ศยามานนท,ประวตศาสตรไทยในระบอบรฐธรรมนญ (กรงเทพฯ:ไทยวฒนาพานช,

2520),79. 17 ส านกภมภาคนยมของส.ส.อสานแสดงออกผานการท ากจกรรมรวมกนหลายประการ

นบตงแตการสรางเครอขายทางการเมองกบนกการเมองทองถนและประชาชนในพนท การสานสมพนธดวยการกนขาวเหนยวรวมกน การน าเสนอประเดนปญหาของประชาชนภายในภมภาค การจดตงขบวนการเสรไทย ตลอดจนการชวยเหลอขบวนการกชาตลาว ดรายละเอยดเพมเตมไดใน ดารารตน เมตตารกานนท, “ การรวมกลมของ“ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494”

18 สมาคมมตรภาพญปน-ไทย,ปาฐกถาของผแทนราษฎรเรองสภาพของจงหวดตางๆ(กรงเทพมหานคร:อมรนทรพรนตง,2539),139.

68

ปพ.ศ.2483-248419 และตอมาในสงครามโลกครงท 2 พ.ศ.2484-2488 ทไดรวมมอกบญปนท าสงครามกบฝายสมพนธมตรของอเมรกาและองกฤษ การด าเนนนโยบายเชนนเปนเรองทลอแหลมตอ“อ านาจอธปไตย”ชาตเปนอยางมาก ส.ส.อสานจงไดเขารวมขบวนการเสรไทยกบนายปรด พนมยงค ท าการเคลอนไหวคดคานการประกาศสงครามของรฐบาล โดยนายเตยง ศรขนธ ส.ส.สกลนคร ไดจดตงกองก าลงขนทเทอกเขาภพาน รวมมอกบขบวนการลาวอสระในอสานเหนอ ฝกปรอก าลงอาวธใหกบชาวบานตามชมชนแถบนน ตอมาไดขยายขอบขายงานไปยงทองทอนๆทวภมภาค ในเขตจงหวดสกลนคร กาฬสนธ เลย อบลราชธาน ท าใหขบวนการเสรไทยในอสานขยายตวไปอยางรวดเรว ซงกลาวกนวามสมาชกทงหมดจ านวน 3,000 คน20 ผลจากจากการเคลอนไหวของขบวนการเสรไทย เมอฝายสมพนธมตรไดรบชยชนะ ท าใหประเทศไทยไมอยในสถานะผแพสงครามเชนญปน อกทงยงไดรบสนบสนนใหเปนสมาชกขององคการสหประชาชาต ซงถอเปนความส าเรจขนสงสดของขบวนการเสรไทย

ภายหลงสงครามเสรจสน กลมนกการเมองสายปรด พนมยงคไดขนมามบทบาทแทนทจอมพลป.พบลสงคราม ซงเกอหนนใหส.ส.อสานหลายคนไดรบต าแหนงส าคญของรฐบาล21 เชน ในรฐบาลควง อภยวงศ ครงท 1(พ.ศ.2487-2488) นายจ าลอง ดาวเรอง(ส.ส.มหาสารคาม) ไดรกษาการต าแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงพานชยและอตสาหกรรม นายทองอนทร ภรพฒน (ส.ส.อบลราชธาน) ไดเปนรฐมนตรชวยวาการกระทรวงมหาดไทย22 การทคณะรฐบาลอดมไปดวยนกการเมองหวกาวหนา ไดผลกดนใหเกดนโยบายทใหสทธเสรภาพแกประชาชนอยางเตมท เชน การยกเลกกฎหมายคอมมวนสตในป พ.ศ.2489 ซงท าใหมการเผยแพรแนวคดมารก-เลนนอยางเปดเผย โดยมผแสดงความคดเหนผานสอสงพมพเชน บทความเรองชวทศนของประเสรฐ ทรพย

19 สงครามครงนสนสดลงเมอญปนเขามาเปนตวกลางในเจรจา โดยตกลงใหฝายไทยไดเมอง

ไชยบร จ าปาสก เสยมราฐ และพระตะบอง ซงไดมการเปลยนชอเปนจงหวด“ลานชาง นครจ าปาศกด พบลสงคราม และพระตะบอง”ตามล าดบ

20 สมชย ภทรธนานนท, รายงานการวจยความขดแยงระหวางอสานกบรฐไทย:การครอบง าและการตอตาน(มหาสารคาม:วทยาลยการเมองการปกครอง มหาวทยาลยมหาสารคาม, มปพ),36.

21 นายกรฐมนตรในชวงนมหลายคน ไดแก นายควง อภยวงศ(สงหาคม พ.ศ.2487-สงหาคม พ.ศ.2488 และอกสมยหนงในชวงเดอนมกราคม – มนาคม พ.ศ.2489) ม.ร.ว.เสนย ปราโมช (กนยายน พ.ศ.2488-มกราคม พ.ศ.2489) นายปรด พนมยงค(มนาคม-สงหาคม พ.ศ.2489) และคนทนายปรดใหการสนบสนนคอ หลวงธ ารงนาวาสวสด(สงหาคม พ.ศ.2489-พฤศจกายน พ.ศ.2490)

22 ชารลส เอฟ คายส, แนวคดทองถนภาคอสานนยมในประเทศไทย,84-87.

69

สนทร นตยสารอกษรสาสนของสภา ศรมานนท เปนตน 23 นอกจากนรฐบาลยงไดสนบสนนขบวนการชาตนยมของประเทศเพอนบาน เพอใหเกดการรวมมอกนทางเศรษฐกจและการเมองภายในภมภาค24

จะเหนไดวา ภายหลงจากรฐบาลจดใหมรฐสภาแหงชาต โดยรวมเอาผแทนราษฎรจากทกจงหวดเขามาท าหนาทในการบรหารปกครองประเทศ เปนบรรยากาศทเออใหส.ส.อสานท าการเคลอนไหวอยางเตมทภายใตบรบทการเมองของประชาธปไตย แตการมบทบาทมากเชนน ไดสงผลสนคลอนตอโครงสรางทางอ านาจของรฐ ดงนนภายหลงจากการเสดจสวรรคตอยางมเงอนง าของรชกาลท 8 ในเดอนมถนายน พ.ศ.2489 ผน าในกลมนยมเจาตางเชอมนวานายปรด พนมยงคเปนผอยเบองหลง จงท าการปราบปรามนกการเมองหวกาวหนาอยางรนแรง ท าใหนายปรด และหลวงธ ารงนาวาสวสดจ าตองระเหจออกนอกประเทศ ตอมาในป พ.ศ.2493 นายทองอนทร ภรพฒน นายจ าลอง ดาวเรอง นายถวล อดล พรอมดวยนายทองเปลว ชลภม (ส.ส.นครนายก) ถกต ารวจสงหารอยางทารณทหลก“ก.ม.11” และทายทสดในวนท 12 ธนวาคม พ.ศ.2495 นายเตยง ศรขนธถกต ารวจจบกมตวไปและหายสาบสญไปอยางไรรองรอย25 เปนการปดฉากบทบาทของส.ส.อสานในยคแรกทท าหนาทไดอยางดใหเลอนหายไปจากแวดวงเมองไทย อยางไรกตามการเคลอนไหวของพวกเขาไดแสดงใหเหนถง การตนตวตอการมสวนรวมในสงคมการเมองใหม ซงการเคลอนไหวในรปแบบอนของคนอสานไดเปนลกษณะเดยวกน รวมถงการเขยนประวตศาสตรของคนทองถนทตองการก าหนดสรางตวตนลงบนพนทความทรงจ าของรฐประชาชาตไทย

1.2 การขยายตวของความคดชาตนยมในภมภาคกบการเขยนประวตศาสตรของคนอสาน

นอกจากความตองการเขาไปมสวนรวมในทางการเมองแลว คนอสานยงตองการเขาไปในบทบาทในพนททางสงคม และความคดรวมกบคนกลมอน โดยเฉพาะอยางยงการเขยนประวตศาสตรทตองการใหความทรงจ าแหงชาตมพนทส าหรบการแสดงออกถง”ตวตน”ของทองถนอยางแทจรง โดยในการนไดอาศยกระแสชาตนยมไทย และลาวทก าลงโหมกระพออยในภมภาค ท าการเคลอนไหวแสดงออกเพอใหบรรลถงเจตจ านงดงกลาว

23 สมทธ ถนอมศาสนะ, “ประวตศาสตรนพนธแนวคด‘ศลปะเพอชวต’”(พ.ศ.2492-2501)

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร,2548),52-53. 24 ชารลส เอฟ คายส, แนวคดทองถนภาคอสานนยมในประเทศไทย , 87. 25 สมชย ภทรธนานนท, รายงานการวจยความขดแยงระหวางอสานกบรฐไทย:การครอบง า

และการตอตาน,40.

70

1.2.1 การเผยแพรอดมการณชาตนยมของรฐไทยกบการกระตนส านกทองถนของ คนอสาน

ในระยะแรกของการเปลยนระบบการปกครองในป พ.ศ.2475 โครงสรางทางการเมอง ยงคงรวมศนยอยทผน าในระบบเกา เพราะสามารถประนประนอมคณะราษฎรผน าในระบบใหมได อดมการณรฐทไดรบการสถาปนาในสมยสมบรณาญาสทธราชยจงถกใหความส าคญมาอยางตอเนอง พรอมกนนนรฐไดปลกฝงอดมการณใหมรวมไปดวย เพอใหสอดคลองกบสถานการณทเปลยนไป โดยไดพยายามสถาปนา“รฐธรรมนญ”ขนมาเทยบเคยงกบเปนสถาบนหลกทมมาแตเดม จนเกดเปนค าขวญทรณรงคใหคนในชาตทองจ าวา“ชาต ศาสนา พระมหากษตรย และรฐธรรมนญ” อดมการณชดใหมนถกปลกฝงใหกบคนในสงคมอยางเรงดวน โดยภาคอสานรฐบาลไดมอบหมายใหขนพรมประศาสน(วรรณ พรหมกสกร)เขยนค ากลอนภาษาอสาน เรอง “บนทกเหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม”(2476)26 กบ“ค ากลอนพากยอสาน บรรยายรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม”(2476) 27เพอสรางเขาใจกบประชาชนตอเหตการณวนท 24 มถนายน 2475 วามใชการ“ปนแผนดน” (พลกแผนดน-ผเขยน)ลมลางระบอบกษตรยอยางทร าลอกน แตเปนการเปลยนไปสระบบทใหความส าคญตอสทธเสรภาพและความเทาเทยม โดยคณะราษฎรไดยดหลก 6 ประการเปนหลกในการบรหารประเทศ การเผยแพรงานเขยนทงสองเรองในระยะเวลาทใกลเคยงกน แสดงใหเหนวา รฐตระหนกถงตวตนของทองถนทมอยสง จงตองการใหเกดการยอมรบในหมชาวบานมากทสด

เมอเขาสทศวรรษ 2480 คณะราษฎรไดขนมามอ านาจอยางเดดขาด เพราะสามารถบบเบยดกลมอ านาจเดมใหพนจากททางออกไปได28 ภารกจในการ“ปฎวต”ตามเจตนารมณอนแทจรงท

26 ดรายละเอยดเพมเตมใน ขนพรมประศาสน, เหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดน

สยาม ค ากลอนภาษาไทยภาคอสาน, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ:โรงพมพอกษรนต,2475) 27 ขนพรมประศาสน, ค ากลอนพากยอสาน บรรยายรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พมพ

ครงท 2 (มปท,2478.อนสรณงานพระราชทานเพลงศพพระยาวจตรธรรมปรวตร(ค า พรหมกสกร) วนท 2 เมษายน พ.ศ.2478)

28

ภายหลงจากการปราบกบฏบวรเดชในป พ.ศ.2476 ตอมาในวนท 29 มกราคม พ.ศ.2482

ทหารไดจบกมคนกลมหนงจ านวน 51 คน ดวยขอหาพยายามลมลางรฐบาล ซงหนงในนนมเชอพระวงศชนสงรวมอยดวยคอ พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนชยนาทนเรนทร ศาลพเศษไดตดสนโทษประหารชวต 21 คน ตอมาไดรบการยกเวน 3 คนคอ กรมขนชยนาทนเรนทร ใหถอดพระยศเปนสามญชน แลวจ าคกตลอดชวต พรอมกบนายพลโทพระยาเทพหสดน และนายพนเอกหลวงช านาญยทธศลป เหตการณครงนเปนการ

71

ตองการเปลยน“ชาต”ใหเปนของ“ประชาชน”จงเรมขน ท าใหความหมายของ“ชาต”ถกเนนไปทเรองของ”เชอชาตไทย” ซงครอบคลมความรสกนกคดของคนในสงคมไดมากกวา“ชาต”ในระบบเดมทหยดอยเพยงการภกดตอองคพระมหากษตรย ดงความวา “...ยอมเปนททราบกนมามากแลววาชาตไทยนนกอเกดขนจากพนองชาวไทยทกคนรวมกน...ชาตกคอตวเรารวมกนตวเราทง 14 ลานคนกคอคนไทย...”29 ถงแมวาการเนนย าถงส านกใน“ชาตนยม”(Nationalism)เปนกศโลบายทรชกาลท 6 ทรงท ามากอนหนานน แต“ชาตนยม”ของจอมพลป.มจดมงหมายทกาวไกลกวาการธ ารงระบบการรวมศนยอ านาจแบบเดม โดยไดเนนถง“การสรางชาต”ดวย“จตใจ”แหง“ความเปนไทย”ทรกความกาวหนา มความมงมนทจะตอส มขยนหมนเพยรในการท างาน และนยมการคาขาย ซงอปนสยเหลานสามารถน าพา“ชาตไทย”ใหกาวหนาทดเทยมกบอารยะประเทศ30

ดวยเหตดงกลาวรฐบาลจอมพลป.จงไดเรมกระบวนการทเรยกวา“มนสสปฎวต” เพอปรบปรงเปลยนแปลงความคด นสยใจคอ ตลอดจนพฤตกรรมทงระบบของคนในชาต โดยไดบญญต “รฐนยม”ขนเพอใชเปนแนวทางใหทกคนไดยดถอปฏบตรวมกน เรมจากการปรบเปลยน “ตวตน”ของ“พลเมอง”และ”ดนแดน”ทงประเทศใหเปน“ไทย”ผานรฐนยมฉบบท1“เรองการใชชอประเทศ ประชาชน และสญชาตมาบงคบใช”ในวนท 24 มถนายน พ.ศ.2482 โดยนยนไดเปนการปฏเสธความหลากหลายของชนในชาตทมมากอนหนานน คนกลมอนทไมใช“ไทย”รวมถงคนอสานจงไมเหนดวยกบนโยบายนมากนก ดงจะเหนไดจาก จดหมายทวงตงของนายเรอเอกกหลาบ กาญจนสกล สมาชกคณะราษฎรผมสายเลอดอสาน ความวา ...ขาพเจาเปนชาวอสานผหนง รสกไมพอใจมาตงแตรฐบาลไดเรยกภาคอสานวาไทย ภาคอสานมาแลวครงหนง คอ การเรยกเชนนนเปนการหลอกชดๆแตภาคอสานยงใกลไทย มาก ส าหรบแขกซงรฐบาลเรยกวาไทยอสลามนนไกลกบไทยลบลบ พวกนนเขากรวาถก หลอกอยางขาพเจาเปนแน31

ปราบปรามกลมนยมเจาครงใหญ วถการเมองไทยจงถกผกขาดจากผน าคณะราษฎรเปนเวลานาน ซงกวาทกลมนยมเจาเขามามบทบาทอกครงไดลวงเลยสปลายทศวรรษ 2490

29 “สนทรพจนของนายกรฐมนตร 24 มถนายน 2483 ณ.สถานวทยกระจายเสยงลพบร” ใน สาสน ค าปราศรย และสนทรพจนของนายกรฐมนตรเนองในอภลกขตสมยงานฉลองวนชาต,กรมโฆษณาการ, (พระนคร:กรมโฆษณาการ, 2483),30.

30 สายชล สตยานรกษ, “ประวตศาสตรการสราง‘ความเปนไทย’กระแสหลก”,69 31 จดหมายของนายเรอเอกกหลาบ กาญจนสกล อางใน ก าพล จ าปาพนธ, “การเมองของการ

สมมตนามประเทศไทย:จากสยามและไทยกลายเปนไทย(ระหวางทศวรรษ 2430-2480),”ใน อกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร26,1 (มถนายน-พฤศจกายน,2546),90-91

72

เสยงวจารณดงกลาว เปนของ“พลเมอง”อสานทตองการมสวนรวมในการก าหนดความเปนมาและความเปนไปของประเทศ แตเสยงนไมดงมากพอเมอเทยบกบเสยงผน าเผดจการอนทรงพลง ซงไดผลกดนใหการปฎวต“ความเปนไทย”เดนหนาตอไป เหนไดจากรฐนยมฉบบตอๆมาตางเนนย าใหประชาชนประพฤตปฏบตตนตามแบบ“ไทย”ทงสน เชน รฐนยมฉบบท 3 เรองการเรยกชอชาวไทย ฉบบท 7 เรองชกชวนใหชาวไทยรวมกนสรางชาต ฉบบท 9 เรองภาษาและหนงสอไทยกบหนาทพลเมองด เปนตน32 สงเหลานท าให“ความเปนไทย”เบยดแทรกเขาสการด าเนนชวตประจ าวนของคนในสงคมไดอยางแนบเนยน

อดมการณของ“รฐประชาชาตไทย”ดงกลาวถกสงผานสพนทสาธารณะ เพอแยงชงหรอลบลางความหมายของอดมการณ“รฐสยาม”ทมอยในสงคมใหแผวเบาลง ในการนรฐบาลไดประดษฐสรางประเพณขนใหมใหประชาชนไดยดเปนหลกปฏบต โดยในปพ.ศ.2482 รฐบาลไดก าหนดเอา “วนปฎวต”คอวนท 24 มถนายนเปน“วนชาต” พรอมทงจดใหมการเฉลมฉลองอยางยงใหญทวทงประเทศเปนประจ าทกป ในสวนภาคอสานการจดงานเปนไปอยางคกคก เชน ในป พ.ศ.2484 ทอ าเภอส าโรงทาบ จงหวดสรนทร จดใหมขบวนแหความส าคญของวนชาต ขบวนสงเสรมรฐนยมและวฒนธรรม ขบวนแหแสดงความกาวหนาของประเทศชาต และจดใหมการแสดงมหรสพพนบานควบคไปดวย เชน เจรยง เตนสาก พรอมกนนนไดจดท าโรงทานเลยงอาหารแกผอพยพหลภยจากอนโดจน และจดคณะแพทยไวคอยรกษาตรวจตราโรค และจายแจกยาใหกบผ ทมารวมงาน ซงเปนทชนชอบของประชาชนเปนอยางยง33

ในสวนพนทชนบทหางไกล การเผยแพรอดมการณรฐเปนหนาทขององคกรสงฆ ซงผานการปรบเปลยนบทบาทหนาทตามพระราชบญญตปกครองคณะสงฆพ.ศ.2484 แลว34 โดยกฎหมายฉบบนก าหนดใหพระสงฆสนบสนนการท างานของรฐบาล ในการนสมเดจพระมหาวระวงศ (อวน ตสโส) ในฐานะองคสงฆมนตร ไดก าหนดใหพระสงฆอสานเทศนเกยวกบสาระในรฐ

32 เรองเดยวกน,103 33 “เรองโครงการจดงานฉลองวนชาต 2484 ซงจงหวดตางๆบางจงหวดเสนอมายงกระทรวง,”

พ.ศ.2484, เอกสารกระทรวงมหาดไทย, มท.2.2.14, ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. 34

พระราชบญญตฉบบนเปนการแกไขจากพระราชบญญตฉบบเดมในป พ.ศ.2443 ทไดให

อ านาจแกพระสงฆฝายธรรมยตมากเกนไป คลายกบระบอบสมบรณาญาสทธราชยของทางอาณาจกร กลาวคอ มมหาเถรสมาคมเปนองคกรสงสดของคณะสงฆ เปรยบเหมอนสถาบนกษตรย ซงมอ านาจในการตดสนอธกรณแดคณะสงฆ ดงนนพระราชบญญตปกครองคณะสงฆ พ.ศ.2484 ทตราขนใหมน จงไมมมหาเถรสมาคม แตไดตงสงฆสถา สงฆมนตร และวนยธร โดยแบงแยกอ านาจกน และถวงดลอ านาจซงกนและกน เหมอนกบโครงสรางของระบอบประชาธปไตย

73

นยม และนโยบายสรางชาตของผน าใหกบประชาชน เชน หลกการปฏบตเปนคนดเพอสรางชาต ขอปฏบตในการเคารพธงชาตในเวลา 8.00 น. การใหเชอผน า ความสามคคของชาต การศกษาเลาเรยน35 นอกจากนสมเดจพระมหาวรวงศยงไดเปนตวแทนของรฐบาลน าเอาตนพระศรมหาโพธไปปลกยงวดพระธาตพนม พรอมทงท าพธกรรมเสก“ภาคอสาน”ใหเปน“ถนไทยด”เพราะตองการใหคนอสาน“...เปนผประพฤตตนอยในสจรตธรรม บ าเพญประโยชนปจจบน เบองหนา และประโยชนอยางยง ใหสมกบเปนผอยในถนไทยด คอ ใหดดวยคณอนนทวไป...”36 จะเหนไดวาพธกรรมนถกประกอบขนเพอสรางนสยใจคอ”ความเปนพลเมอง”ใหกบคนอสาน ใหตระหนกถงพนธกจทมตอรฐเฉกเชนเดยวกบ“พลเมองไทย”ในภมล าเนาอน โดยตอจากนนสมเดจพระมหาวระวงศไดน าตนพระศรมหาโพธไปปลกตามภมภาคตางๆครบทง 4 ภาค และท าพธเสก“ความเปนไทย”ใหกบคนทองถนไปดวยพรอมกน คอ ภาคเหนอเปนถนไทยงาม ภาคใตเปนถนไทยอดม และภาคกลางเปนถนจอมไทย” 37 จะเหนไดวาไดมการใช“ไทย”กบชอคนในภมภาคตางๆแลว สงนอาจสงผลตอการนยามตวตนของคนทองถนตามแบบทรบรกนในปจจบน คอ คนไทยภาคเหนอ(ลานนา) คนไทยภาคกลาง คนไทยภาคใต และ“คนไทยภาคอสาน”หรอ“ไทยอสาน”

ความคดชาตนยมเมอผสานกบเผดจการทางทหารของผน า กอใหเกดกระแส“ชาตนยมรนแรง”ขนในสงคม ซงเชอมนในการมตวตนของ“มหาอาณาจกรไทย”ทเคยยงใหญในแถบนมากอนการสรางอทธพลของจกรวรรดนยมตะวนตก ความคดนน าไปสการท าสงครามแยงชงอนโดจนกบฝรงเศส เมอปพ.ศ.2480-2483 เพอ“รวมเผาไทย”เขาไวดวยกน ในระหวางนรฐบาลไทยไดปลกระดมมวลชน เพอใหสนบสนนนโยบายของผน า และใหตอตานการปกครองของฝรงเศสในลาว ดงเชน การโฆษณาผานวทยกระจายเสยง“รายการสนทนาของนายมน ชชาต และนายคง รกไทย” ซงเปนกระบอกเสยงส าคญของรฐบาล โดยไดจดตงสถานวทยเคลอนท 12 สถาน ท าการกระจายเสยงเปนภาษาลาว เขมร และญวน สงสญญาณไปถงอนโดจน เพอประชาสมพนธใหประชาชนทงสองฝงโขงตอตานฝรงเศส จากการรณรงคของรฐไทยท าใหทหารจ านวนหนงขามโขงหนจากลาวเขามาอยในฝงไทย38 สงนแสดงใหเหนวา การแพรขยายของความคดชาตนยม มสวนในการกระตน

35 นาฎนภา ปจจงคะโต, “บทบาทคณะสงฆในหวเมองอสานในการสนบสนนการปกครองของรฐ ระหวาง พ.ศ.2435-2505” ,78.

36 สมเดจพระมหาวรวงศ, “ค าขวญเสกถนไทย”ใน นพนธตางเรอง(พมพในงานพระราชทานเพลงศพเจาพระคณ สมเดจพระมหาวรวงศ ณ เมรวดพระศรมหาธาต, 2499), 261.

37 เรองเดยวกน,261-262. 38 บวไข เพงพระจนทร, “การฟนฟคมภรใบลาวในยคอาณานคมของฝรงเศส” ใน วารสาร

สงคมลมน าโขง3,4(กนยายน-ธนวาคม,2551), 71.

74

ส านกชาตพนธของผคนสองฝงโขง ซงสงผลตอการตอบรบกระแส“ความเปนไทย”ในหมคนอสานดวยเชนกน โดยไดพยายามปรบสรางความหมายใหมให“ความเปนไทย”ของรฐประชาชาตเออตอการแสดงออกถง“ตวตน”ของทองถนไดอยางเตมท ดงสะทอนออกมาจาก การทขาหลวงประจ าจงหวดหนองคายไดเรยกรองใหทางสวนกลางเปลยนเครองหมายประจ าจงหวด ใหสอดคลองกบความเปนมาทางประวตศาสตรของทองถนทเกยวเนองสมพนธกบดนแดนลาว ซงตอมาทางกรมศลปากรไดออกแบบตราสญลกษณใหใหม “เปนรปเทวดานงอยรมฝงน า ในน ามพญานาค 7 หว ซงขดทางเปนแมน าโขง” อนสอถงความสมพนธทางดานเชอชาตและวฒนธรรมของผคนสองฝงโขง แตเครองหมายทไมแสดงถง “ความเปนไทย”เชนนทางกระทรวงมหาดไทยไมอนญาตใหใช39 ดวงตราประจ าจงหวดหนองคายจงเปนรปหนองน ากบตนไผแบบเดม สบเนองมาจนถงปจจบน นอกจากนรฐไดท าการเปลยนแปลงส านกในเรองประวตศาสตร“ชาต”ขนใหม จากเดมทเปนเรองของ “ประวตศาสตรราชวงศ”มาสเรองของ“เชอชาต”เผาพนธของผคนทรวมกนอยในชมชนทางการเมองแหงน โดยไดมการสบสาวราวยอนไปถงตนก าเนดของ“คนไทย”และขวนหาลกษณะ“ความเปนไทย”ทไดสบทอดกนจนถงปจจบน ผลงานทถอวาเปนการบกเบกแนวการเขยนดงกลาวคอ งานของขนวจตรมาตรา(สงา กาญจนพนธ) เรอง“หลกไทย”ตพมพในป พ.ศ.2471 งานเขยนดงกลาว อาศยแนวคดของนกวชาการตางประเทศสองคนคอ วลเลยม คลฟตน ดอตด(William Ciffton Dodd)เรอง The Thai Race: The Elder Brother of the Chinese(พ.ศ.2452)และW.A.R.Wood เรอง A History of Siam(พ.ศ.2467) มาท าการขยายความ โดย “หลกไทย”ของขนวจตรมาตราไดน าเสนอวา คนไทยเปนเชอชาตมองโกล มนษยเผาแรกทเจรญขนบนโลก มถนฐานเดมอยทเทอกเขาอลไต ตอมาไดมาสรางนครรฐอยทลมน าเหลอง(ฮวงโห)กบลมน ายงจอ(ยางจเคยง) คอ นครลง นครปา นครเงยว ตอมาอาณาจกรเหลานไดถกจนรกรานจงตองถอยรนมาทางทศใตมาตงมนอยทสวรรณภมในราวพทธศตวรรษท 12-13 แลวมพฒนาการมาเปนอาณาจกรไทยในปจจบน40 ประเดนส าคญทงานเขยนชนนน าเสนอคอ การใหภาพของขบวนการ“อพยพสดนแดนใต”ของชนชาตไทย ซงไดกลายเปนวาทกรรมกระแสหลกทสงอทธพลตองานเขยนในชวงระยะเวลาตอมา เชน

39 “เรองจงหวดหนองคายแจงเครองหมายประจ าจงหวด,” ป พ.ศ.2484,เอกสาร

กระทรวงมหาดไทย,มท.0201.2.1.43/28 (2), ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต. 40 ขนวจตรมาตรา,หลกไทย อางถงใน ยพา ชมจนทร,“ประวตศาสตรนพนธไทย พ.ศ.2475-

พ.ศ.2516”, 85

75

งานของหลวงโกษาวจารณ(บญศร ประภาศร)เรอง“วเคราะหเมองไทยเดม ภาค 1” พ.ศ.2478 งานของพระยาอนมานราชธน เรอง“เรองของชนชาตไทย”ในป พ.ศ.2483 เปนตน41

ภายหลงการปฎวต พ.ศ.2475 อดมการณของ“รฐประชาชาต”ไดถกผลตและเชดชโดยผน าคณะราษฎร ความหมายของชาตทผกพนกบประชาชนจงชดเจนมากกวาเดม และไดเขมขนขนอยางถงขดสดในทศวรรษ 2480 สมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามทยดถอแนวคดชาตนยม สงผลใหการอธบายอดตเรอง ความยงใหญของ“เชอชาตไทย”ไดรบการขบเนนมากขน จนถงกบอางความเปนเจาของสงตางๆทเชอวาคนไทยเคยเปนเจาของเดม ดงจะเหนไดจาก ผลงานของหลวงวจตรวาทการ(กมเหลยง วฒนปฤดา) เรอง“สยามกบสวรรณภม”(2476) งานเขยนเรองนน าเสนอวา ชนชาตไทยไดสถาปนามหาอาณาจกรนานเจาขนในแถบตอนใตของจน จนกระทงถกรกรานตองถอยรนมาลงทางใต โดยไดแตกแยกกนออกเปน 3 สายคอ ไทยใหญไปตงถนฐานอยทลมน าสาละวน ไทยนอยไปตงถนฐานอยทล าน าโขง แควนสบสองจไทย และไทยสยามไดมาลงหลกปกฐานสรางประเทศในบรเวณลมน าเจาพระยากลางดนแดนสวรรณภม จะเหนไดวางานเขยนเรองนน าเสนอวา กลมชนในแถบนลวนแตเปนเผาพนธ“คนไทย”เหมอนกน42 ความคดนเปนทงเหตและผลของแผนการรวมเผาไทย(Pan-Thai)ของรฐบาลจอมพลป.พบลสงคราม อกทงความรชดนยงไดสงผานถงประชาชนพรอมกบความคดชาตนยมชดอน ซงสงผลอยางมากตอการเขยนประวตศาสตรของคนอสานดวยเชนกน ดงจะกลาวตอไปขางหนา การสรางวระบ รษ /สตรท เ ปนสามญชนเปนลกษณะส าคญประการหนงในประวตศาสตรชาตนยมไทย เพราะการใหประชาชนตระหนกถงการเปนสวนหนงของชาตนน จ าเปนตองสรางความทรงจ ารวมชดใหมทมเรองราวของสามญชนเคลอนไหวไปมาอยในนน โดยแสดงใหเหนวา พฒนาการในความรงเรองของชาตไทยสวนหนงเกดจากวรกรรมอนหาวหาญของวรชน ผเปนวระบรษของสามญชนดวยเชนกน ดงนนจะเหนไดวา ขอเขยนสวนใหญของหลวงวจตรวาทการ ไดเนนถงเรองราวของวระบรษ/สตรทเปนสามญชนในประวตศาสตรความเปนมาของชาตไทย เชน “เลอดสพรรณ”(2479)“ราชมน”(2479 )“พระเจากรงธน”(2480)“เบญจเพส”

41 เรองเดยวกน, 87 42หลวงวจตรวาทการ, สยามกบสวรรณภม อางถงใน โสภา ชานะมน, รายงานการวจยเรอง

ประวตศาสตรนพนธหลวงวจตรวาทการ(ชลบร:ภาควชาประวตศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร,มหาวทยาลยบรพา,2542),33

76

(2481)“นานเจา”(2482) เปนตน43 นอกจากนยงพบวาในบางกรณผน ารฐได“เลอก”เรองราวของทองถนทสอดคลองกบโครงเรองประวตศาสตรชาตเขามารวมไวดวยกน แลวเผยแพรกลบคนสทองถน ตวอยางทเหนเดนชดคอ เรองของ“ทาวสรนาร”วรสตรของชาวนครราชสมาในสมยรชกาลท 3 ทน าทพเขาตานการรกรานของเจาอนวงศอยางแขงขน จนท าใหทพลาวตองลาถอยกลบสนครเวยงจนทร เรองราวของวรสตรทานนแตเดมเปนมขปาฐะทเลาขานกนในหมชาวบาน และมบทบาทเพยงนอยนดในประวตศาสตรของรฐสมบรณาญาสทธราชย ตอมาในป พ.ศ.2477 ตวตนของทาวสรนารมขนอยางเปนรปธรรม ผานการสรางอนสาวรยขนทกลางเมองนครราชสมา พรอมทงไดจดพมพหนงสอเผยแพร และไดก าหนดใหจดงานเฉลมฉลองขนเปนประจ าทกป การทวาทกรรมเหลานถกรอฟนขนมาใหม เนองจากวารฐบาลคณะราษฎรตองการเยยวยาความบอบช าทางจตใจของชาวเมองนครราชสมา ภายหลงจากเหตการณกบฏบวรเดชทเรมเกดขนจากเมองน และตองการใชการเปนอนสารยสามญชนตอสทางความคดกบระบบเกา รวมถงใชเปนสอในการปลกฝงบทบาทและหนาทของพลเมองดตามอดมการณชาตนยมใหกบคนในสงคม44

นอกจากนรฐย งไดรวบรวมเรองราวเกยวกบธรรมเนยมประเพณ โบราณสถาน โบราณวตถของทองถน อนแสดงถงวฒนธรรมอนสงสงของชาตมารวมไว ดงจะเหนได ผลงานเรอง“ของดในภาคอศาน” (2484) ของหลวงวจตรวาทการ กลาวถง ความส าคญทางประวตศาสตร ความงดงามทางดานสถาปตยกรรมของศาสนสถาน“ชนเอก”3 แหงในอสาน คอ พระธาตพนม ปราสาทวดภจ าปาศกด และปราสาทเขาวหาร ซงเปนหลกฐานแสดงถง ความเจรญรงเรองของดนแดนอสานทมมานานแลว นอกจากนภาคอสานยงอดมดวยธรรมชาตอนงดงาม หากมการบ ารง “...ใหมทางหลวงไปไดสะดวกแลว ขาพเจามความหวงเปนอยางยงวาจะสามารถชกจงนกทองเทยวไดมากหลาย และอาจชกจงใหไปดพมาย เขาพระวหาร จ าปาศกด พระธาตพนม หนองหารสกลนคร ภกะดงเปนการทองเทยวอยางดทสด...” 45 การใหความสนใจของภาครฐทมตอเรองราวของทองถนดงกลาว กอใหเกดการตนตวในการศกษาประวตศาสตรขนในหมปญญาชนพนเมอง โดยพวกเขาไดท าการเรยบเรยงประวตความเปนมาของบานเมอง เรองราววรกรรมของบรรพชน ศาสนสถาน-วตถในทองถน ซงในการน

43 วราภรณ เผอกเลก, “การสรางวรสตรสามญชนในสมยจอมพลป.พบลสงครามชวงแรก(พ.ศ.2481-2487)”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาการปกครอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร,2547),75

44 ดรายละเอยดเพมเตมใน สายพณ แกวงามประเสรฐ, “ภาพลกษณทาวสรนารในประวตศาสตรไทย”(วทยานพนธมหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537),8-149

45 กรมศลปากร, ของดในภาคอสาน ปาฐกถาของหลวงวจตรวาทการ(กรงเทพฯ:โรงพมพพระจนทร, 2484),20

77

ไดน าเอาวธการทางประวตศาสตรเขามาใช เพอสรางความรเรองอดตทเปนระบบแบบแผน สอดคลองกบสภาวะความเชอความคด และความตองการของสงคม โดยเฉพาะการไดรบการยอมรบวาเรองของ“ทองถน”ทเขยนถงนนเปน“ความจรง”ทมความส าคญตอประวตศาสตรชาตมากเพยงใด ดงนนจงพบวาในการศกษา “เรองปราสาทหนพมาย”(2496)ของหลวงศรโยธา (ส จฑะพล) ไดใหความส าคญตอการตงค าถามแลวสบสาวหาค าตอบลวงลกลงไป ตามความวา“...เขาสรางมาแตครงไหน ใครสราง สรางเมอใด และสรางขนท าไม ส าหรบอะไร ไปเอาศลาแลงทไหนมาสรางขน...”46 เพอค าถามเหลาน ท าใหผเขยนตองท าการคนควาจากขอมลหลกฐานหลากหลายประเภท จนท าใหทราบวา ปราสาทหนพมายถกสรางโดยกษตรยเขมรโบราณ เพอใชในการประกอบพธกรรมทางศาสนา ซงแสดงใหเหนถง ความเจรญรงเรองการศาสนาในดนแดนแถบนไดเปนอยางด ดงนนปราสาทหนพมายจงศาสนสถานล าคาของทองถนและของชาต เชนเดยวกบการเขยนเรอง“ประวตวดสปฎนาราม”(2479)ของสมเดจพระมหาวระวงศ(อวน ตสโส)ทศกษาผานขอมลหลกฐานหลายชน เพราะตองการใหคนทวไปเหนวา “...วดนมเกยรตประวตและความส าคญแกบานเมองอยไมนอย..นาจะบนทกเปนประวตศาสตรของบานเมองไดสวนหนง...” 47

ความตองการมสวนรวมในสรางองคความรทางประวตศาสตรของคนอสาน สะทอนออกมาจากการแลกเปลยนความคดเหนความรทางประวตศาสตรกบชนชนน ากรงเทพฯ โดยปญญาชนอสานไดน าเสนอความรจากแงมมของ“คนใน”ผานวารสารตางๆเชน เทศาภบาล วทยาจารย ศลปากร หรอหนงสอทจดท าขนเอง ดงจะเหนไดจาก อรรถาธบายเรอง”ชนลางชาตทางฝงแมน าโขง”(2484)ของสมเดจพระมหาวระวงศ (อวน ตสโส) ทไดขยายความขอเสนอของสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพทวา ชนชาตตางๆในแถบลมน าโขงแบงออกเปน 2 กลมใหญคอ ชาตไทย และชาตเขมรโดยไดกลาวเพมเตมวา ชนชาตเหลานนถงแมมลกษณะการตงถนฐาน และขนบธรรมเนยมประเพณทแตกตางกน แตลวนเปนเครอญาตชาตภาษาทใกลชดกนกบคนไทย โดยขาถอ“เขาเปนพ ไทยเราเปนนอง” เพราะยดเอาตามต านานทขาและไทยมก าเนดมาจากน าเตาปงลกเดยวกน กลมชนขาออกมากอนจงถอวาเปนพ สวนไทยออกมาทหลงจงนบวาเปนนอง48 ความเหนดงกลาวเปนทยอมรบของสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ และสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรา

46 พนตรหลวงศรโยธา, เรองปราสาทหนพมาย,(กรงเทพฯ:บญสงการพมพ,2496). ค าน า. 47สมเดจพระมหาวระวงศ, ประวตวดสปฎนาราม, พมพครงท 2(มปท., 2496.อนสรณในงาน

สมโภชครบรอยปแหงวดสปฎนาราม จงหวดอบลราชธาน 1มกราคม2496),ค าน า. 48 สมเดจพระมหาวระวงศ, “เรองชนลางชาตทางฝงน าโขง,” ใน วารสารศลปากร 1,2 (ตลาคม

, 2490):56-57.

78

นวตวงศ เนองจากทรงเหนวา “...ไมทราบอะไรเลยทางนน...”เหนมแตสมเดจพระมหาวระวงศเพยงผเดยวทรเรองของหวเมองลาวไดดทสด49 ซงแสดงใหเหนถง ความตองการรบรในความรจากปากค าของคนพนเมองเพอมาเตมเตมในสวนทไมรของชนชนน าไทย

อยางไรกตาม ความเหนดงกลาวมสถานะเปนเพยงการเลาสกนฟงภายในกลมสนทนาในวงแคบเทานน ไมไดน ามาเผยแพรในทสาธารณะแตอยางใด50 เพราะชนชนน าของรฐคงไมปลอยใหความเหนทไมสอดคลองกบความรกระแสหลกเลดลอดออกมาได นอกจากนยงไดสงผานความรกระแสหลกใหกบปญญาชนพนเมอง ผานการใหความเหนตอความถกตองของขอมลในการเรยบเรยง ดงจะเหนไดจาก หลวงศรโยธาไดขอค าแนะน าในเรองขอมลในการเขยน“เรองของปราสาทหนพมาย”จากหลวงบรบาลบรภณฑ หวหนากองพพธภณฑและโบราณวตถ(พ.ศ.2487-2484) กรมศลปากร51เปนตน ดวยเหตดงกลาวท าใหการเขยนประวตศาสตรของคนอสานไมสามารถแสดงออกถงอตลกษณทางวฒนธรรมของตนไดอยางเตมท เพราะถกจ ากดดวยความรประวตศาสตร“เชอชาตไทย”ทไดกดทบ ลดทอน หรอเบยดขบความรทไมสอดคลองตองกนออกไป ความพยายามของคนอสานในการเขาไปมสวนรวมตอการสรางประวตศาสตรรฐประชาชาต จงท าไดเพยงบางสวนเทานนทยนยอมให“ความเปนไทย”มาคลมทบความทรงจ าดงเดมใหอยภายใน

1.2.2 การเคลอนไหวของขบวนการชาตนยมลาวกบการรอฟนวรรณกรรมทองถน

ของคนอสาน การทภาคอสานตงอยในท าเลทหางไกลจากศนยกลางอ านาจรฐ จงถกใชเปนพนทในการ

เคลอนไหวทางการเมองของหลายฝกฝาย รวมถงขบวนการกชาตอนโดจนทเขามาปลกระดมมวลชนใหเขารวมการปฎวตเรยกรองเอกราชจากฝรงเศส นบตงแตทศวรรษ 2460 โดยเรมจากชมชนชาวเวยดนามทมผน าคนส าคญคอ เหงยน ไอ กววก (Nguyen Ai Quoc) หรอโฮจมนห (Ho Chi Minh) ไดจดโรงเรยนขนทจงหวดอดรธานและนครพนม เพอเผยแพรความคดในการปฎวตตามลทธมารก-เลนน และขาวสารสถานการณบานเมองใหกบชาวบานฟง พรอมทงไดสรางเครอขายกบ

49 เรองเดยวกน,60. 50 ความเหนดงกลาวปรากฏในรปของลขตสวนพระองคของสมเดจพระมหาวระวงศทถวายแด

สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ และสมเดจฯกรมพระยานรศรานวตวงศ เมอป พ.ศ.2484 ในชวงเวลาทการปกครองเผดจการทหารก าลงเขมขน จนเมอถง พ.ศ.2490 บรรยากาศทางการเมองเรมผอนคลาย งานเขยนชนนจงไดถกเผยแพรใน วารสารศลปากร 1,2(ตลาคม,2490)

51 พนตรหลวงศรโยธา, เรองปราสาทหนพมาย, ค าน า.

79

คณะคอมมนสตสยาม52 และไดจดตงองคการเวยดมนหขนในลาว ท าการผลกดนการปฎวตในลาวจนประสบผลส าเรจในป พ.ศ.2518 การเขามาเคลอนไหวของกลมตางๆเหลาน มผลตอการกระตนส านกทางการเมองของคนอสานเปนอยางยง โดยเฉพาะขบวนการชาตนยมลาวทมความสมพนธทางดานเชอชาตและวฒนธรรมรวมกน ดงนนในทนจงกลาวเฉพาะการเคลอนไหวของคนกลมนเทานน ชาตนยมลาวเรมกอตวขนในชวงกลางพทธศตวรรษท 25 เมอชนชนน าลาวทไดรบการศกษาแบบตะวนตกมจ านวนมากขน และไดเรมส านกในอตลกษณทางวฒนธรรมทมลกษณะเฉพาะตว โดยในชวงทศวรรษ 2470 ไดมการกอตงพทธศาสนบณฑตสภาขนทกรงเวยงจนทร เพอใหเปนหนวยงานสงเสรมวฒนธรรม ท าหนาทในการสนบสนนการศกษาพระธรรมวนยและภาษาบาล ตลอดจนการก าหนดมาตรฐานอกขรวธในภาษาลาว ตอมาในชวงทศวรรษ 2480 กระแสชาตนยมลาวไดทวความเขมขนขน ภายใตการสนบสนนจากรฐบาลอาณานคมฝรงเศสทตองการสรางความภกดในหมชาวลาวใหเกดขน และตองการสรางอตลกษณ“ความเปนลาว”ขนมาตอตานลทธ“ไทยเปนใหญ”ของจอมพลป.พบลสงครามทตองการรวมลาวเขาไวกบไทย โดยไดรณรงคใหประชาชนชาวลาวเกดความรกชาตผานทางรายการของสถานวทยกระจายเสยง และหนงสอพมพ “ลาวใหญ”ทจดตงขนในป พ.ศ.2483 ซงไดมการเขยนปลกระดมดวยค าขวญตางๆเชน “ความดมน(ขยน)-ครอบครว-ชาต” “เตรยมพรอมรบใชชาตแม” “ลาวในสหพนธฝรงเศส” พรอมทงยยงใหคนลาวเกลยดไทย และระมดระวงตอญปนไปดวยพรอมกน นอกจากนเพอเปนการย าอตลกษณความเปนลาว ไดมการรอฟนภาษาและวรรณคดดงเดมขนมา ดวยการสงเสรมใหมการปรวรรตคมภรใบลาน และจดพมพเผยแพรในหนาหนงสอพมพ“ลาวใหญ” โดยมเรองราวทงนทานชาดก ประเพณ พธกรรม ค าสอน ต านานตางๆ เชน “พนขนบรมราชาธราช” “พนเมองหลวงพระบาง” “พนเมองพวน” “พนเมองเวยงจนทร” เปนตน53 และยงไดมการเขยน”ประวตศาสตรสมยใหม”ซงเปนการจดเรยงความรเรองอดตใหเปนแบบแผนเดยวกน ยกตวอยางเชน “พงศาวดารลาว” เขยนโดยมหาสลา วระวงศ ตงแตปพ.ศ.2496 แลวเสรจในปพ.ศ.2500 ถอวาเปนประวตศาสตรเลมแรกของรฐชาตลาวสมยใหม พงศาวดารเลมนเขยนขนดวยวตถประสงคทตองการสรางส านกชาตนยมใหเกดแกประชาชนลาว และเรยกรองประชาชนลาวใหมน าใจรกชาต ดงความวา

52ธนานนท บนวรรณา, “นโยบายชาวเวยดนามอพยพของจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2491-

2500”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2545),24. 53 บวไข เพงพระจนทร, “การฟนฟคมภรใบลานลาวในยคอาณานคมฝรงเศส,”ใน วารสาร

สงคมลมน าโขง 4,3(กนยายน-ธนวาคม,2551):71-72.

80

...การเรยนประวตศาสตร หรอพงศาวดารของชาตเปนทางจงใจใหเกดความรกชาตอยาง แกกลา...สมยนเราทงหลายพวม(ก าลง)ท าการฟนฟประเทศชาต เพอใหเราเปนชาตทอยไดและ ใหเจรญทนชาตอน ดงนนการเรยนรพงศาวดารของชาตตนจงเปนการจ าเปนและส าคญยงเพราะ ความรกชาตอยางแกกลาแทจรงนนเกดจากการเรยนรประวตศาสตร หรอพงศาวดารของชาต นนเอง...”54

การขยายตวของความคดชาตนยมในลาวเปนไปอยางกวางขวาง จนเกดกลมตอตานการ

ปกครองของฝรงเศสขนหลายกลม เชน ในป พ.ศ.2468 มการจดตงสมาคมลาวค ามวนกชาตขนททาแขก และชาวเวยดนามในลาวไดจดตงกลมเหวยนส กลมเรองดาว แตส าหรบกลมทคนอสานไดเขารวมเคลอนไหว ทส าคญคอ ขบวนการลาวอสระหรอขบวนการเสรลาว จดตงขนในป พ.ศ.2488 มผน าคนส าคญคอ เจาสวนนะพมา ทานอน ชนะนกร ทานมหาสลา วระวงศ กลมนไดรบความชวยเหลอจากส.ส.อสานสายเสรไทยคอ นายเตยง ศรขนธ (ส.ส.สกลนคร) นายทองอนทร ภรพฒน(ส.ส.อบลราชธาน) นายจ าลอง ดาวเรอง(ส.ส.มหาสารคาม) นายถวล อดล(ส.ส.รอยเอด) และนายผล แสนระด(ส.ส.ขอนแกน) โดยในระหวางสงครามโลกครงท 2 ไดรบเอาคนลาวจ านวนหนงมาฝกอาวธทภพานรวมกบขบวนการเสรไทย นอกจากนนายเตยง ศรขนธ ยงไดใหเงนสนบสนนขบวนการลาวอสระผานทางโงน ชนะนกรดวย55 และทายทสดส.ส.อสานไดรวมกนจดต ง“สนนบาตเอเชยอาคเนย” เพอสรางความรวมมอระหวางชาตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต แตการด าเนนการไมประสบผลส าเรจ เพราะเกดรฐประหาร พ.ศ.2490เสยกอน ท าใหการเคลอนไหวของส.ส.อสานถกยตลงอยางสนเชง นอกจากนการแพรกระจายของความคดชาตนยมลาว กอใหเกดการรอฟนวฒนธรรมภาษา และวรรณคดพนบานขนในหมคนอสาน เพราะเหนวาการศกษาเรองเหลานเปนการแสดงความ “...กตญญตอบรรพบรษบรพาจารย...ผสามารถรกษามรดกทางศาสนาและวฒนธรรมอนดของชาตบานเมองไวได จดเปนอนชนทประเสรฐ...” นอกจากนวรรณกรรมดงเดมยงเปนสงยนยนวา “...เราเปนชาตเกาแก มของดประจ าบานเมองมานมนาน ชาวเรามใชคนปาคนดงเกดมาจากลงคาง

54 มหาสลา วระวงศ, พงศาวดารลาว อางถงใน เรองเดยวกน,73 55ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน”พ.ศ.2476-2494”,

283-287

81

เราอมใจวาเรามบรรพบรษทเจรญรงเรองมานานแลว...”56 ดวยเหตดงกลาวจงมผเรยบเรยงและปรวรรตต านาน นทานพนบาน ค าสอน และคมภรโบราณเปนจ านวนมาก ซงบงบอกถงความนยมของผอานทเพมขนดวย เพราะไดเกดกลมผประกอบการดานสอสงพมพเกดขน ทงนกเขยน โรงพมพ จนถงรานขายหนงสอ เชน ทจงหวดขอนแกน ในป พ.ศ.2490 นายพงศกด โพธปกขยธรรม เปดรานคลงนานาธรรม ตอมาในปพ.ศ.2495 ไดรวมกบนองชายคอ นายสงวน หาญพานช เปดกจการโรงพมพคลงนานาวทยา จดพมพและจ าหนายวรรณกรรมพนบานอสาน วรรณกรรมแปลจากภาคกลาง และหนงสอธรรมะ ผลงานทส าคญเชน“กลอนล าประวตเวยงจนทร” “นทานทาวลนทอง” “ป สอนหลาน-หลานสอนป ” “นทานทาวก าพราค าสอน” “นทานขนชางขนแผน(ฉบบภาษาอสาน)” งานเขยนเหลานเปนผลงานของนกเขยนคนส าคญอยาง อนตา กววงศ ป.นอย ผวพน และจนดา ดวงใจ ซงทงหมดลวนแตเปนศษยของโรงเรยนพระปรยตธรรมวดธาตกดกวาง จงหวดขอนแกน ส านกสอนภาษาและวรรณคดลาวทมชอเสยงในแถบจงหวดขอนแกน กาฬสนธ รอยเอด และมหาสารคาม57

การขยายตวของธรกจสอสงพมพเปนไปอยางกวางขวาง พรอมกบการตนตวทางความรและภมปญญาของคนทองถนทเพมขนทกขณะ ซงพวกเขาเหลานนตางนยมเสพความรเพอเพมพนพลงทางปญญาในการพฒนาศกยภาพของตนเอง และการบรโภคในเชงสนทรยรสของชนชนกลางทก าลงเกดขนในสงคมเมอง ดงนนในตวเมองของจงหวดตางๆจงมจ านวนของรานหนงสอเพมขนอยางตอเนอง เชน ทเมองมหาสารคามในทศวรรษ2470 มหางอดมธรรมพานชของนายบญชวย อตถากรเพยงแหงเดยว ตอมาเมอเขาสทศวรรษ 2490 ไดมรานของพอคาชาวจนเพมขนคอ รานบวนเอยน เสรมไทย แสงมหาชย รานเหลานขายสนคาเบดเตลดทวไป แบบเรยน วรรณคดพนบาน และหนงสอพมพจากกรงเทพฯ58 ในสวนชมชนหมบานทหางไกล ทางโรงพมพไดใชวธใหคนหาบเรเอาหนงสอไปตะเวนขาย ซงชาวบานไดใหการอดหนนเปนอยางด ดงเชน กรณของทองพล ครจกร หรอมหาทองพล ปราชญชาวเมองนครพนม ไดใหลกศษยลกหาหาบเอาหนงสอรอนแรมไปขายทวทงจงหวดนครพนม สกลนคร มกดาหาร และขามโขงเขาไปขายในประเทศลาว งานเขยนของมหาทองพลเปนทนยมชนชอบของประชาชนทงสองฝงโขง โดยเฉพาะผลงานชนเอก 2 เรองคอ“เพช

56 พระพนมเจตยารกษ, “ประวตพระธาตบงพวน” ใน ประมวลประวต-ต านาน ของพระธรรมราชานวตร, คณะศษยานศษย,บรรณาธการ(กรงเทพมหานคร:เทพรตนการพมพ,2530.เนองในโอกาสฉลองอายครบรอบ 80 ป,2530),69

57 อมใจ ศรษะภม, “การปรบเปลยนวรรณกรรมไทยภาคกลางเปนวรรณกรรมทองถนอสาน”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาไทยคดศกษา(เนนมนษยศาสตร), 2541),37-47

58 สมภาษณนางทองเลยม เวยงแกว, ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2 ธนวาคม พ.ศ.2553.

82

รพนเมองเวยงจนทน”(2479)“อบตบรมจกรลาว”(2479) รายไดสวนหนงจากการขายหนงสอน ทานทองพลไดน าไปใชในบรณวดทงฝงลาวและฝงไทย รวมถงวดโพธค าทบานน าก า อ าเภอธาตพนมบานเกดของทาน59 สงนแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางการตนตวทางภมปญญาทมตอการกอตวของส านกทองถนนยมของคนอสานไดเปนอยางด

ดงททราบมากอนหนานนแลววา ในการสรางชาตของรฐสมบรณาญาสทธราชยไทยไดท าการปดกนความคดความเชอของทองถนทไมสอดคลองกบอดมการณรฐไวภายใตอ านาจจากองคความรของชนชนน า การรอฟนต านานนทานพนเมองของอสานขนมาอกครง ในบรบททางการเมองทเปดกวางของรฐประชาชาต จงเปนการเคลอนไหวทางการเมองวฒนธรรมของคนอสานทตองการตอรองขอมพนทในความทรงจ ารวมแหงชาต เพอแสดงออกถง“ตวตน”อนแทจรงของทองถน โดยอาศยกระแสชาตนยมในการนยามความใหมใหกบระบบความรแบบเดม เพอใหตอบสนองตอความตองการของสงคม โดยไดพยายามแสดงใหเหนวา ต านานพงศาวดาร”เปนเครองจงใจใหเปนพลเมอง รกชาตถนปตภมของตน” อกทงความรเรองอดตแบบเดมในต านานยงเปนทงรากฐานความรทงมวล ซงมความส าคญตอการศกษาประวตศาสตรชาตใหสมบรณยงขน60 จากขางตนจะเหนไดวา ในบรบททางการเมองของสงคมรฐประชาชาตทใหความส าคญตอประชาชนในฐานะองคประกอบส าคญของรฐ ท าใหคนอสานท าการเคลอนไหวทางการเมองและวฒนธรรมบนพนฐานส านกทองถนทมมาแตเดม โดยในทางการเมอง ส.ส.อสานไดพยายามเขาไปมสวนรวมทางการเมองในระดบชาต เพอก าหนดนโยบายทเออประโยชนอยางสงสดใหกบภมภาค ในสวนทางดานวฒนธรรม การขยายตวของความคดชาตนยมในภมภาคไดกระตนใหคนอสานท าการบนทกประวตศาสตรขน เพอน าเสนอถงตวตนทางประวตศาสตรของทองถน โดยมทงการเขยนประวตศาสตรใหสมพนธกบความรกระแสหลก ซงไดรบเอาวธการสมยใหมเขามาใช เพอสรางความรเรองอดตใหเปนระบบแบบแผนเปนทยอมรบของคนในสงคม และการรอฟนการบนทกประวตศาสตรแบบ “พน”ทมมาแตเดม เพอยนยนในอตลกษณดงเดมของทองถน สงเหลาน

59 สมภาษณพระครโพธสวรรณกจ(หลวงพอเสนอ),วดโพธค า บานน าก า ต.น าก า อ.ธาตพนม จ.นครพนม,วนท 8 เมษายน พ.ศ.2552.

60

ความส าคญของการศกษาต านานพงศาวดารพนเมอง ปรากฏในค ากลาวของทองพล ครจกร

ความวา“...ความจรงการศกษาวชาทางโบราณคด ถาไมรถงตนตอดงเดม รแตลางๆครงๆกลางๆกหมดรส เสมอนหนงบคคลรปทานขาวสก ไมรวาขาวสกมาจากขาวสาร ขาวสารมาจากขาวกลอง ขาวกลองมาจากขาวเปลอก ฯลฯ กรจกแตกนขาวสกเทานน เหตการณดงนขาพเจาจงไดพยายามเกบรวบรวมรอยกรองขนเปนตอนตนแหงพงศาวดารลานชาง...” ทองพล ครจกร, อบตบรมจกรลาว (กรงเทพฯ:โรงพมพสยามวทยากร, 2479),ค าน า.

83

เปนความพยายามตอรอง และปรบปรนของคนอสานในการเขาไปมพนทในประวตศาสตรชาต ดงจะกลาวรายละเอยดในประเดนตอไป

2. ประวตศาสตรนพนธอสานสมยการปรบปรนเขาสรฐประชาชาต

ความตองการน าเสนอตวตนแหงอดตของทองถน เพอใหสอดคลองกบอดมการณของสงคมรฐประชาชาตภายหลงป พ.ศ.2475 ทงในเรองแนวคดในระบบประชาธปไตย ความคดในเรองสทธ-หนาทของพลเมอง อดมการณชาตนยม และเพอน าเสนอถงความส าคญของประวตศาสตรตอประวตศาสตรชาต ท าใหคนอสานตองรบเอาวธการทางประวตศาสตรสมยใหมเขามาใชในการปรบฐานความรเรองอดต เพอรองรบความคดเหลานนไดอยางทวถง และสรางประวตศาสตรทองถนทไดมาตรฐานเปนทยอมรบของคนทวไป สงเหลานท าใหเรมเกดการปรบเปลยนแบบแผนการบนทก จาก“พน/พงศาวดาร”ทเปนการบอกเลาในจารตมขปาฐะแบบเดมมาเปน“ความเรยงสมยใหม” (Modern essay) ทเนนความถกตองนาเชอถอของขอมล ซงใหภาพอดตอสานไดอยางชดเจน ดงนนจงพบวาในชวงเวลานงานเขยนประวตศาสตรสมยใหมเกดขนบางแลว เชน “ประวตทาวสรนาร”(2477)ของหลวงศรโยธา(ศร จฑะพล) “ประวตศาสตรภาคอสาน และเมองมหาสารคาม”(2478)ของบญชวย อตถากร “ประวตวดสปฎนาราม”(2479)ของสมเดจพระมหาวระวงศ “ภมศาสตรจงหวดบรรมย”(2480)ของนายศข จ าลองกล ในงานเหลานไดมการลดทอนของคตทางศาสนา หรอ“ผญา”สภาษตตางๆทเคยปรากฏในงานเขยนยคกอนหนานน ซงเปนการปรบแบบแผนการบนทกใหสอดคลองกบระบบความรมาตรฐานของรฐ

ในขณะเดยวกนความตองการน าเสนอ“ตวตน”ดงเดมของทองถน ท าใหคนอสานไดรอฟนงานเขยนสมยจารตขนมาใหม ซงเคยเคยเลอนหายไปในสมยปฎรปมณฑลเทศาภบาล โดยไดมการปรบใหเขาความรกระแสหลก ทงในเรองการบนทกดวยตวอกษรไทยในแบบแผนของโคลงกลอนทองถน และไดมการปรบใหเขากบประวตศาสตรสมยใหม โดยการคนควาหาขอมลหลกฐานมาเสรม เพอใหเรองราวในต านานมความนาเชอถอยงขน ตวอยางเชน “ประวตพระเจาองคตอ”(2478)ของพระครสงวรกลยาณวตร “ต านานพระธาตเชงชม”(2480)ของขนถรมยสทธการ(กแกว พรหมสาขา ณ สกลนคร)“กาพยบงจมของชนชาตไทย” (2483) ของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา)เปนตน ซงการบนทก“พน/พงศาวดาร”สมยใหมเชนนไดสบเนองมาจนถงทศวรรษ 2510

นอกจากนการรบเอาวธการศกษาประวตศาสตรสมยใหมเขา ยงท าใหมการศกษาคนควาผานขอมลหลกฐานตางๆมากยงขน ท าใหเกดการขยายขอบเขตของเนอหาจากประวตบานต านานเมองทมมาแตเดม ออกสเรองราวเชอชาตเผาพนธของชาวอสาน ทงในเรองความเปนมาของชนชาต การสรางบานแปงเมอง และการสรางสรรคอารยธรรมในสมยโบราณ นอกจากนยงท าใหไดภาพ

84

ประวตศาสตรชมชนทองถนมรายละเอยดมากยงขน ทงในเรองของสภาพแวดลอมทต งชมชน เรองราวของผน า หรอวรชนทองถน การเปลยนแปลงของสงคมในแตละยคสมย ตลอดจนวถชวต และวฒนธรรมของประชาชน การมเนอหาทท าใหแลเหน“ตวตน”ของทองถนยงขนมความสมพนธอยางยงการเขยนประวตศาสตรของรฐประชาชาตทเนนถงเรองราวเชอชาตเผาพนธของประชาชนดงนนจะเหนไดวา ประวตศาสตรนพนธอสานในสมยนมการปรบปรนทงทางดานแบบแผนการบนทก และเนอหาใหสอดคลองกบระบบความรทเปนมาตรฐานของรฐ นบไดเปนอตลกษณของประวตศาสตรนพนธในยคน ตอไปเราจะพจารณาถงรายละเอยดของเนอหาของงานเขยนพนเมองเหลานใน 2 ประเดน ประเดนแรก ศกษาถงเนอหา และแนวการเขยนของงานเขยนในแตละประเภท และประเดนทสอง ศกษาโลกทศนของคนอสานทสะทอนออกมาจากงานเขยน 2.1ประเภทของงานเขยนทางประวตศาสตร จากการศกษาท าใหทราบไดวา งานเขยนประวตศาสตรอสานในสมยนมงานเขยนอย 3 ประเภททมความแตกตางกนอยางชดเจนคอ1) งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร”เปนการบนทกประวตศาสตรแบบดงเดม มเนอหามงน าเสนอถงความเปนมาของเชอชาตเผาพนธอสาน-ลาว และอารยธรรมโบราณทมอยในภมภาค 2) งานเขยนประเภทประวตศาสตรบานเมอง เปนการเขยนประวตศาสตรสมยใหม มเนอหาเกยวกบประวตศาสตรเมอง จงหวด และภมภาค และไดน าเสนอถงเรองราวของผน าชมชน หรอวระชนทองถน และ3) งานเขยนเกยวกบสงคม และวฒนธรรมทองถน ซงเปนการรวบรวมขอมลทางวฒนธรรมของกลมชนในอสาน

2.1.1งานเขยนประเภท “พน/พงศาวดาร” การรอฟนงานเขยนดงเดมในสมยจารต เปนผลสบเนองมาจากความสนใจของสงคม

ทมตอความเปนมาของเชอชาตเผาพนธของตน ซงไดรบอทธพลจากการเขยนประวตศาสตรชาตนยมทก าลงแพรหลายอยในขณะนนทงชาตนยมไทย และชาตนยมลาวตามทไดกลาวไปแลวโดยปญญาชนอสานเหนวา การศกษาต านานพงศาวดารทมแตเดมนนไดชวยเสรมสรางความเขาใจในเรองความเปนมาของชนชาตไดดยงขน ดงปรากฏในความเหนวา พระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา)ทมตอ“พนอรงคธาต”วา “...เปนคลงบรรจไวซงประวตศาสนา พระเจดยส าคญ และรอยพระพทธบาทกบบานเมองในสมยโบราณเกอบจะวากอนทชาวไทยเราไดพากนอพยพโยกยายจาก

85

ประเทศจนตอนใตลงมายดครองอยสองฟากฝงล าน าโขง และแมน าเจาพระยา จะวาเปนประวตศาสตร หรอพงศาวดารดกด าบรรพของแผนดนบนทราบลมแมน าโขงตอนกลางกได...”61

จากความส าคญดงกลาว ในชวงนจงมผเรยบเรยงต านานพงศาวดาร รวมถงวรรณกรรมสมยจารตขนเปนจ านวนมาก จากรวบรวมของผเขยนพบวามจ านวน 22 ชน(ดรายละเอยดเพมเตมไดในตารางท 1 ในภาคผนวก ก.)สวนใหญเปนเปนเรองเกยวกบความเปนมาของกลมชนอสาน-ลาว เชน “กาพยบงจมของชนชาตไทย” (2483) กลาวถง การสรางบานแปงเมองของกลมคนในลมน าโขง โดยขนลอเชอสายขนบรมไดตงนครหลวงพระบางใหเปนเมองหลวงของราชอาณาจกรลาว “พงศาวดารเมองมกดาหาร”(2498) เปนเรองของล าดบวงศเมองมกดาหารทสบเชอสายมาจากจนทกนร ซงมรกรากเดมอยทแขวงสวรรณเขตในดนแดนลาว62 และทส าคญคอ งานเขยนเรอง“อบตบรมจกรลาว”(2479)ของทองพล ครจกรทเรยบเรยงขนจาก “พนขนบรม” มเนอหากลาวถง

....ปฐมวงศพระมหากษตราธราชลาวนน เจาแถน(เทวดา)สงลงมาเอาก าเนดเปนอปปาตกะ มนษยในนานอยออยหนเมองแถง แผอาณาจกรใหราชโอรสไปครอบครองหวเมองทง 7 รฐ ขนลอพระราชโอรสไปครอบครององคใหญน ารพลลงมา เมองชะวา เชยงดง เชยงทอง(หลวง พระบาง)รอบขาขอม ซงเปนเจาของถนเดมใหแตกไปอยตามบานปาดงดอย ซงเรยกในบดน วา“พวกขา”แบงราชอาณาจกร กบเมองพวนเชยงขวาง63

นอกจากนยงมต านานพระพทธรป และพระธาตส าคญ ซงไดใหภาพอดตของทองถนถง

การเปนแวนแควนโบราณทมความเจรญรงเรองมากอน เชน “ต านานพระธาตเชงชม”(2480)ของขนถรมยสทธการ กลาวถง เมองหนองหานหลวงทมอายสบย อนไปในสมยพทธกาล ซงพระพทธเจาไดเคยเสดจมาประทบรอยพระพทธบาทไว ตอมาพระยาสวรรรภงคารผเปนเจาเมองไดสรางพระธาตคว าทบรอยพระพทธบาท เพอใหเปนเครองหมายระลกถงพระพทธองค64 และใน

61 พระธรรมราชานวตร, “ค าน าต านานพระธาตบงพวน” ใน ประมวลประวต-ต านานของพระ

ธรรมราชานวตร,คณะศษยานศษย(บก) (มปท,2530.อนสรณเนองโอกาสฉลองอายครบ 80ป,พ.ศ.2530),65.

62 สรจตต จนทรสาขา ณ.สกลนคร, พงศาวดารเมองมกดาหาร(มปท.,2530.เนองในงานอปสมบทเมอวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ.2498).

63 ทองพล ครจกร,อบตบรมจกรลาว, ค าน า. 64 ขนถระมยสทธการ, ต านานพระธาตเชงชม,พมพครงท2 (มปท.,2505. เนองในงานเทศกาล

นมสการพระธาตเชงชม มกราคม พ.ศ.2505).

86

“ประวตพระธาตองคตอ”(2478)ไดกลาววา พระเจาองคตอถกสรางขนพรอมกบเมองเวยงคก(อ าเภอทาบอ จงหวดหนองคาย)ชมชนโบราณทมมาตงแตสมยพระเจาไชยเชษฐาธราชแหงราชอาณาจกรลานชาง ความวา “...พระพทธรปองคนไดกอสรางมาแตดกด าบรรพมพระรปงดงามนาเลอมใส เดมสรางใน พ.ศ.ใดผเลาจ าไมได แตสรางในสมยพระเจาไชยเชษฐาธราชครองเมองเวยงจนทร...”65

จะเหนไดวา เนอหาของงานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร”ไดยอนภาพอดตของชมชนอสานเขาไปในชวงเวลาอนไกลโพน ทงนเนองจากไดใชต านานพงศาวดารทมมาแตเดมเปนแกนหลกของเรอง และไดมการหาวตถพยานแวดลอมตางๆมาอางองประกอบ เพอเพมความนาเชอใหมยงขน พรอมกบไดจดแบงเนอหาออกเปนหวเรองอยางชดเจน เลาเรองพรรณนาตามล าดบใหสอดคลองตอเนองกน เชน ใน“อรงคนทาน ต านานพระธาตพนม (พสดาร)” 66(2485) เรมเรองจาก กณฑท 1 บทน า เปนสวนของบทไหวคร และกลาวถง ภมหลงทางประวตศาสตรของทองถนอนเปนทตงของแวนแควนโบราณตางๆคอ แควนศรโคตรบรณทอยรวมสมยกบอาณาจกรฟนน แควนอนทรปฐนครหรอขอมโบราณ แควนจฬณพรหมทตหรอแควนญวน แควนสาเกตนครหรอเมองรอยเอดประต แควนหนองหารหลวง และแควนหนองหานนอย ตอจากนนตอดวยกณฑท 2 และกณฑท 3 เปนเรองของการสถาปนาพระธาตพนมทปรากฏในต านานอรงคธาต กณฑท 4 กลาวถงเหตการณบานเมองทวไป กณฑท 6 กลาวถงการปฎสงขรณครงท 1ภายใตการน าของเจาเมองมรกขนคร กณฑท 7 เปนเรองของการอปถมภของพระราชวงศลานชาง และกณฑท 8 เปนการตอเตมโดยพระครวโรจนรตนโนบล(รอด รตนโนบล)ในสมยรชกาลท 5 และการบรณะในสมยจอมพลป.พบลสงคราม67 การล าดบเรองเปนหมวดหมเชนน ท าใหขอมลตางๆถกรอยเรยงเขากนอยางเปนเหต-ผลชวยใหผอานเขาใจไดงายขน เพอใหเหนภาพพฒนาการของงานเขยนประวตศาสตรประเภท

65 พระครสงวรกลยาณวตร,ประวตหลวงพอพระเจาองคตอ, พมพครงท 4(ขอนแกน:พมพ

พฒนา,2539),1 66 ผศ.สมชาต มณโชต อาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม กลาว

วา งานเขยนเรองนถกตพมพในปรมาณทมากอยางตอเนองนบถงป พ.ศ.2530 เปนจ านวนถง 9 ครง นบไดวาเปนต านานเรองเดยวทถกตพมพบอยครงมากทสดในประเทศ อางถงใน ค าบรรยายของนายสมชาต มณโชต, โครงการสมมนาเครอขายระดบชาตดานการอนรกษและเผยแพร เอกสารมรดกภมปญญาไทยครงท 7 เรอง เอกสารมรดกของภาคอสานตอนกลางและอสานตอนใต ณ โรงแรมตกศลา จงหวดมหาสารคาม,8 กรกฎาคม พ.ศ.2553. และ ธรรมชวะ, “ค าน าของคณะผจดพมพ” ใน อรงคนทาน ต านานพระธาตพนม(พสดาร),พมพครงท 9 (มปท,2530.พมพเนองในโอกาสฉลองอายครบ 80ปของพระธรรมราชานวตร,พ.ศ.2530)

67 ดรายละเอยดเพมเตมใน พระธรรมราชานวตร, อรงคนทาน ต านานพระธาต(พสดาร).

87

นไดดยงขนในทนขอน าเสนอเรอง“เพชรพนเมองเวยงจนทร”(2479)ของทองพล ครจกร และ“กาพยบงจมของชนชาตไทย”(2483)ของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา) ซงงานเขยนทงสองเรองนมความโดดเดนทตางกน กลาวคอ งานเขยนเรองแรกยงคงรกษาขนบการเขยนแบบ“พน”อยางเหนยวแนน ในขณะทงานเขยนชนทสองไดถกเขยนขนใหสอดคลองกบความคดประวตศาสตรชาตนยม ซงเปนความคดรวมสมย

“เพชรพนเมองเวยงจนทร”ของทองพล ครจกร

ทองพล ครจกร เกดในปพ.ศ.2449 ทบานน าก า ต าบลน าก า อ าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม ตระกลของทานมถนฐานเดมอยทเมองวงในฝงลาว โดยปคอเพยวรจกร (สงหทอง ครจกร) เปนกวานบานหรอผใหญบาน สวนบดาคอทาวเพชรราชเปนพอคาผมชอเสยงในแถบนน ทานทองพลส าเรจการศกษาชนประถมศกษาปท 4 จากโรงเรยนประชาบาลทอ าเภอธาตพนม ตอจากนนไดบวชเรยนทวดในกรงเทพฯ ศกษาหลกสตรนกธรรม สอบไดนกธรรมชนเอกในป พ.ศ.2476 ตอมาไดละเพศสมณะ สกออกมาท าเขยนหนงสอขายโดยออกตระเวนคาขายตามหมบานตางๆในแถบจงหวดนครพนม มกดาหาร สกลนคร และขามไปท าการคาในลาวแถบเมองสะหวนนะเขด เมองทาแขก ผลงานทไดรบความนยมมาก คอ“เพชรพนเมองเวยงจนทน”(2479) “อบตบรมจกรลาว”(2479) กจการการคาของทานทองพลประสบผลส าเรจอยางสง จนสามารถสรางฐานะไดอยางมนคง จากการททานทองพลเปนคหบดทร ารวยมชอเสยง จงไดรบเลอกตงเปนผใหญบาน แตด ารงต าแหนงเพยง 3 เดอนแลวลาออก เพราะไมชอบท างานทเกยวของสมพนธกบระบบราชการไทย ดงนนการเขยน“พนเวยง”วรรณกรรมแหงการตอตานอ านาจรฐขนมาใหม นาจะเปนสงสะทอนถงความคดในขอนของทานอยบาง68

“เพชรพนเมองเวยงจนทน” มชอเตมวา“เพชรพนเมองเวยงจนทร พงศาวดารลาวตอนเวยงจนทนแตก” ซงตอจากนผศกษาจะเรยกอยางยอวา“เพชรพนเมองเวยงจนทน” งานเขยนเรองนเขยนขนดวยส านวนภาษาทองถนอสาน แตใชตวอกขระภาษาไทย ตพมพในป พ.ศ.2479 “เพชรพนเมองเวยงจนทน” ไดบนทกเรองราวการเคลอนไหวของเจาอนวงศในป พ.ศ.2369-2371 และสงครามระหวางไทยกบญวน ซงเปนเหตการณทตอเนองสมพนธกน

ในสวนแรกกลาวถง เหตการณเจาอนวงศ เรมจากการพรรณนาชมความงามของนครเวยงจนทร และความเปนอยของประชาชนทสงบสขภายใตการปกครองของพระเจาอนวงศ แต

68 สมภาษณนายตาล กล าฝก, บานเลขท 57 หมท 1 บานน าก า ต าบลน าก า อ าเภอธาตพนม

จงหวดนครพนม, 8 เมษายน พ.ศ.2552.

88

ตอมาพระยาพรหมภกด รกษาการเจาเมองนครราชสมา ไดเทยววางอ านาจกดขขมเหงชนพนเมอง จนท าเกดความเดอดรอนไปทว อกทงยงย วยใหภกษสาหรอสาเกยดโงง ใหกอการกบฏบกเผาท าลายนครจ าปาศกด เมอเจาอนวงศทราบขาวจงยกทพไปปราบ ท าการจบกมภกษสา และพระยาพรหมภกดลงมาช าระความทกรงเทพฯ แตทางราชส านกมไดเอาผดกบพระยาพรหมภกดแตอยางใด และไดแตงตงเจาโยราชบตรของเจาอนวงศเปนเจาครองนครจ าปาศกด เพอตอบแทนความดความชอบในการน ตอมาทางกรงเทพฯไดท าการสกเลกในอสาน สรางเดอดรอนใหกบชาวบานอยางแสนสาหญเจาอนวงศ จงน าทพเขามากวาดตอนชาวครวในแถบอสานคนสนครเวยงจนทร เมอทางราชส านกกรงเทพฯทราบขาววาจงแตงตงใหพระยามนนทรเจาลอเดช(เจาพระยาบดนทรเดชา)น าทพขนไปปราบ นครเวยงจนทรจนแตกพายยบเยน เจาอนวงศถกคมตวทกรงเทพฯ และในทสดไดเสดจสวรรคต

ในสวนทสอง เปนเรองของอานามสยามยทธ สงครามระหวางไทยกบญวน ซงมมลเหตเกดจากการทเจาอนวงศหนไปพ งญวนเมอครงทพไทยตนครเวยงจนทร ท าใหฝายญวนถอวาดนแดนลาวทางฝงซายแมน าโขงเปนประเทศราชของตน จงไดจดกองทพตรงก าลงรกษาไว ตอมาพระบรมราชา เจาเมองลคร(นครพนม)ทเคยหนไปพงญวน เกดไมพอใจจงไดน าก าลงฆาฟนทหารญวนทเมองมหาไชยกองแกว แลวหนไปเขาพวกกบกองทพไทย พรอมทงไดยยงใหไทยตเมองลาวคนมาจากญวน จงเกดเปนสงครามระหวางไทยกบญวนขน ในตอนแรกกองทพไทยตไดเมองมหาไชย เมองกระปอง เมองชมพร ตอมาญวนไดน าก าลงยดเมองชมพรคนมาได แลวไดเขาปกครองตามเดม มการจดกองก าลงควบคมอยางเขมงวด และไดขดรดภาษอยางหนกหนวง สรางความทกขยากใหกบชาวบานอยางแสนสาหญ เรองราวทงหมดจบลงทตรงน69

“เพชรพนเมองเวยงจนทน” เปนงานเขยนททานทองพลไดเรยบเรยงขนค าบอกเลาของผ เฒาผแกในชมชน และจากเอกสารต านานตางๆ ซงนาจะรวมถงเอกสารพนเวยง ฉบบหอสมดแหงชาตดวย เพราะมเนอความตรงกน70 แสดงใหวาผเขยนไดใหความส าคญตอขอมลหลกฐานเปนอยางยง ท าใหงานเขยนเรองนเปนต านานทมระบบการอางองอยางชดเจน ดงความวา“...ฉะบบเดมท

69 ทองพล ครจกร, เพชรพนเมองเวยงจนทร พงศาวดารลาวตอนเวยงจนทรแตก(กรงเทพฯ:โรงพมพบางขนพรหม,2479)

70 ผศกษาไดเปรยบเทยบกบ “พนเวยง”ทประทป ชมพลน ามาศกษาในเรอง “พนเวยง: วรรณกรรมแหงการกดข” ซงเปนฉบบหอสมดแหงชาตทมชอวา“พงศาวดารเจาอนวงศเวยงจนทน” ในระหวางททานทองพลเขยน“เพชรพนเมองเวยงจนทน”อยนน ทานไดบวชเปนพระอยทวดราชประดษฐาราม กรงเทพฯ นาจะมโอกาสไดอาน“พนเวยง”ฉบบสมดน แลวไดน ามาเรยบเรยงขนใหม ดรายละเอยดเพมเตมไดใน ประทป ชมพล, พนเวยง:วรรณกรรมแหงการกดข(กรงเทพมหานคร:ส านกพมพอดต,2525)

89

ขาพเจาเรยบเรยงน เปนต านานเมองเวยงจนทร และไดรวบรวมจากหนงสออนๆอก ๕-๖ ฉบบ มฉบบขององคเปนเจากตยะราชทรงแตง...และพงศาวดารอนๆทมขอความเกยวพนธถงฉะบบใดทแยงกไดฟตโนตไวตอนทาย...” 71 งานเขยนฉบบนนบไดวาเปน“พน/พงศาวดาร”ฉบบแรกๆของสงคมอสานทกาวยางสจารตทางวชาการสมยใหม

แตการอางองถงขอมลหลกฐานนนเปนการสนบสนนเนอหาในต านานใหดสมจรงยงขน โดยทานทองพลมไดใหความส าคญตอการวพากษตรวจสอบหลกฐานแตอยางใด ดงนนเนอความของงานเขยนฉบบน จงยงคงมการอธบายภายใตคตทางศาสนาอยมาก เชน ในตอนทกลาวถง พระธาตพนมถกฟาผา อนเปนลางบอกเหตรายของการลมสลายของนครเวยงจนทร ความวา “...อนทรกนรมตรใหหลายสงนานา เพอวาชาตาเมองเคลอนคราวคลาคลอย แมนวามหาเจดยเจาตพนมองคประเสรฐกด เจากบงเกดใหเปนฟาผาลง แทแลว...”72 แตเรองเลาเหนอธรรมชาตเชนนมความส าคญตอการสรางการรบรของคนพนถน ซงเปนความตองการของทานทองพลทจะถายทอดในรปแบบของวรรณกรรม“มขปาฐะ”เพอสอสารกบคนในทองถน โดยทานทองพลไดแนะน าให “...บทกลอนในเลมน ขอใหทานผอานๆส าเนยงชาวพนเมอง...”73 ดวยเหตนจงท าให“เพชรพนเมองเวยงจนทร”เปนนยมของชมชนสองฝงโขง ซงคนเคยกบการเรยนรดวยประวตศาสตรบอกเลา

“กาพยบงจมของชนชาตไทย”ของพระธรรมราชานวตร

พระธรรมราชานวตร มนามเดมวาแกว อทมมาลา เกดเมอวนจนทรท 24 กมภาพนธ พ.ศ.2450 ณ บานหนองหอย ต าบลธาตพนม อ าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม ครอบครวของทานมพนเพเปนเชอสายขาโอกาสทดแลรกษาพระธาตพนมมาหลายชวอายคน ดงนนทานจงมความผกพนกบวดพระธาตพนมเปนอยางมาก โดยในป พ.ศ.2471 ทานไดอปสมบททวดแหงน ตอมาทานไดไปศกษาเลาเรยนทกรงเทพฯแลวกลบมาเปนเจาอาวาสวดพระธาตพนมในป พ.ศ.2481 จวบจนมรณภาพในป พ.ศ.2532 ตลอดชวตของทานไดทมเทใหกบงานเผยแพรพระศาสนา และกจกรรมสาธารณะประโยชน รวมถงงานดานอนรกษวฒนธรรมทองถนโดยไดเกบรวบรวมพระพทธรป เทวรป หนงสอ และคมภรทางศาสนาจากชมชนตางๆมารวมไวทวดพระธาตพนม และไดจดตง“ศนยศลปวฒนธรรมรตนโมลศรโคตรบร”ในป พ.ศ.2530 นอกจากนทานยงไดสรางสรรคผลงานดานวรรณกรรมไวหลายชน จนไดรบสมญญานามวา“ปราชญแหงลมน าโขง” ผลงานทส าคญเชน

71 ทองพล ครจกร, เพชรพนเมองเวยงจนทร พงศาวดารลาวตอนเวยงจนทรแตก; ปฐมลขต 72 เรองเดยวกน, 4 73 เรองเดยวกน, ค

90

เรอง“อรงคนทาน”(2485)ต านานพระธาตพนม เรอง“สตนาคาประวต”(2507)ต านานพญานาคเจดตนสรางกรงเวยงจนทร และเรอง“กาพยบงจมของชนชาตไทย”(2483)ททานเขยนขนในปากกา“ภก าพรา”

“กาพยบ งจ มของชนชาตไทย” ตนฉบบเปนหนงสอขนาด 30 หนา พมพดวยตวอกษรไทย แตมส านวนภาษาลาว และมแบบแผนการบนทกเปน“กาบ”(กาพย)ฉนทลกษณเปนพนเมองของภาคอสาน จากทกาพยมจงหวะจะโคลนทสนกสนาน และบางเรองมถอยค าหลาบโลนไปทางเรองเพศ เชน “กาพยเซงบงไฟ” จงถกน ามาขบรองในงานรนเรงอยเสมอ ซงเปนคตทแฝงนยยะถงเรองความอดมสมบรณ แตส าหรบ “กาพยบงจมของชนชาตไทย”นนไมปรากฏหลกฐานการน าไปใชในลกษณะดงกลาว แตการเขยนในแบบแผนนแสดงใหเหนวางานเขยนเรองนตองการเผยแพรในหมคนอสาน และคนลาว ในสวนรายละเอยดของ “กาพยบงจมของชนชาตไทย” แบงออกเปน 9 บท

บทท 1 วาดวยแหลงเกดของมนษยชาต เปนการกลาวถงแหลงก าเนดของชนชาตไทยบรเวณเทอกเขาอลไต อนเปนบรเวณทมมนษยหลากหลายเผาพนธอาศยอย ครนอยนานมาชนชาตไทยคอยๆอพยพลงทางตอนใตเพอหาทดนท ากนทอดมสมบรณกวา

บทท 2 ไทยสามารถตงหลกแหลงและถกรกราน กลาวถง การอพยพสทางตอนใตของจน ภายใตการน าของป “อายลาว”มาตงถนฐานอยทหนองแส ตอมาไดกระจดกระจายเขาไปอยในเขตกวางตง กวางส ฮนหน า และยนาน เมอจ านวนคนมากขนขาวปลาไมอดมสมบรณดงแตกอน ประกอบกบการการรกรานจากชาวจน ชนชาตไทยจงไดอพยพตามน าโขง

บทท 3 ไทยยกเลอนลงมาอยสบสองปนนาสบสองจไทย ชนชาตไทยทอพยพลงมาตามล าน าโขง แตกสาขาเปนไทยนอย ไทยใหญ โดยพวกไทยนอยเขาตงถนฐานในดนแดนเดมของพวกขา ตงเมองสบสองปนนาและหลวงพระบาง มศนยกลางอยทเมองแถง ในสวนไทยใหญตงเมองไล แสนหว เชยงรง เชยงตง การทกลมชนทงสองอยหางไกลกน และความแตกตางของสภาพภมประเทศ และภมอากาศท าใหเกดความแตกตางทางวฒนธรรม ดงนนจงมการเรยกชนชาตไทยในหลายชอ เชน ไทยมง ไทยโท ไทยทรงด า ไทยข าต ลอ เปนตน

บทท 4 ไทยขยายอ านาจลงมาทางใตแยกออกเปน 3 กก เปนการกลาวถง กลมไทยนอยทเมองแถงมผน าชอ “ขนบรม” พาผคนอพยพลงมาทางใต เพอแสวงหาทท ากนใหมและหาทางออกสทะเล ตอมาไดตงอาณาจกรลานชางขน และไดแบงปนผคนออกเปน 2 กกใหตงเมองขนใหม คอ กกลานนาน าโดยทาวพรหมราช กกสโขทยน าโดยวงศพระรวง และในสวนของกกลานชางมอาณาเขตกวางใหญมาก โดยทางดานใตถงเมองจ าปาศกด ทางดานทศตะวนออกตดเขตแดนญวน ทางเหนอตดกบจน ทางตะวนตกตดดงพญาไฟ อาณาจกรของคนไทยทงสามตางปกครองตนเองอยาง

91

อสระ และดวยความหางเหนกนเปนระยะเวลานาน คนรนหลงจงเรยกคนไทยในชอทตางกน โดยเรยกไทยกรงวา ”ไทย” และเรยกไทยอสาณกบไทยโยนกวา“ลาว”

บทท 5 ไทยรวมอ านาจเขาเปนกกเดยว กลาวถง การรวมกลมคนไทยเปนเปนอาณาจกรเดยวกนอกครงหนงในสมยรตนโกสนทร โดยศนยกลางทกรงเทพฯไดรวมเวยงจนทร หลวงพระบาง และเขมรเขามาอยภายในพระราชอาณาอ านาจของพระมหากษตรยไทย อาณาเขตของไทยในระยะนจงกวางขวางมาก ทางเหนอจรดเชยงตงของไทยใหญ ทางดานตะวนตกจรดพมา ทางใตจรดมลาย ทางดานตะวนออกจรดเวยดนาม ประชาชนภายในราชอาณาจกร ตางมความสขสบายกนถวนมา ท ามาหากนอยางสะดวก และยดมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

บทท 6 ชาวไทยถกภยผวขาวรบกวน กลาวถง ชาตตะวนตกไดเขามาตดตอคาขายในทวปเอเชย เมอไมไดรบความสะดวกกใชก าลงอาวธเขาขมเหงชาตในเอเชยใหตกเปนเมองขน ส าหรบไทยไดตดตอคาขายกบชาตตะวนตกมาโดยตลอด จนกระทงเมอฝรงเศสเขาครอบครองเวยดนามไดแลวกเขารกรานเขมร จนในทสดไดยดครองฝงซายแมน าโขงของไทยในป พ.ศ.2436 หรอ ร.ศ.112 จนไทยตองยอมเสยดนแดนสวนนไป ภายใตการปกครองของฝรงเศส พนองทอยในนนตองกล ากลนฝนทนตอความยากล าบากทเจาอาณานคมหยบยนให ทงการเกณฑแรงงานทหนกหนวง หากผใดขนขนลกเมยตองเฆยนตอยางโหดรายทารณ

บทท 7 ไทยรสกตวพากนสรางชาต เมอดนแดนไดหลดออกจากพระราชอาณาเขตแลวพระมหากษตรยไทยไดทรงปฎรปประเทศครงใหญ โดยไดสงพระราชวงศไปศกษาเลาเรยนยงตางประเทศ เพอน าความรมาใชในงานพฒนา เชน การปรบปรงกองทพใหทนสมย การพฒนาดานการคมนาคมขนสง การปรบปรงดานการปกครอง ไดมการน าเอาวชาการเมองสมยใหมมาใช แตยงมไดมการแกไขสนธสญญาทไมเปนธรรมกบตะวนตก จนเมอเกดการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ.2475 คณะราษฎรไดแกไขปญหาในขอนใหหมดสนไป และไดท าการบ ารงประเทศใหเจรญกาวหนากวาเดม โดยไดเลกประเพณปกครองแบบเกามาเปนระบอบประชาธปไตย ยกเลกการเกบเงนรชชปการ ปรบปรงการศกษา เสรมสรางก าลงกองทพทง 3 เหลา และไดเปลยนนามประเทศจาก“สยาม”มาเปน “ไทย” และชวยกนท านบ ารงชาตใหเกดความเจรญรงเรอง

บทท 8 ไทยเดยวน เปนการเสนอถง ความอดมสมบรณพลสขของเมองไทยทมความเจรฐรงเรองในแทบทกดาน ประชาชนท ามาหากนอยางมความสข มความพรอมเพรยงทางดานอาวธและยทโธปกรณ พรอมทจะปกปองชาตไทยสาขาตางๆทกระจายอยขอใหพนองจงเขามาอยรวมเปนพวกเดยวกน

บทท 9 ไทยคดถงญาตพนองทางฝงซายแมน าโขง เปนการย าใหเหนวา ผคนในดนแดนฝงซายแมน าโขงนนลวนเปนชนชาตไทยทงสน เปนพนองรวมชาตกบคนไทยในประเทศไทยใน

92

ปจจบน เพยงแตถกฝรงเศสใชอ านาจรกรานแยงดนแดนสวนนไปจากชาตไทย ตงแต ร.ศ.112 ขอใหอยาไปหลงกลอบายฝรงเศสทหยบยนยศถาบรรดาศกดและเงนตราให ขอใหพนองทางฝงซาย ขามมาอยฝงไทย พรอมกนนนไดขอใหมการศกษาต านานเรองราวความเปนมาของบรรพบรษของไทย-ลาวคอ “ขนลอ” และขอใหสงคนมาเรยนในไทยมากๆ เพอกลบไปรวมเปนชนชาตเดยวกน74 จากเนอหาจะเหนไดวา เนอหาของงานเขยนเรองนไดอางองจาก“พนบรม”ทกลาวถง ก าเนดเชอชาตเผาพนธมนษยทมรวมกน และการทขนบรมไดสงลกหลานไปสรางแปงเมอง จนเกดเปนแวนแควนตางๆเกดขน แตใน“กาพยบงจมของชนชาตไทย”ไดมการปรบเปลยนความหมายใหมทวา ขนบรมเปนผน าของ“คนไทย”ทกกลม ซงรวมเอาลาว แกว ขอมไวดวย โดยมไดแสดงใหเหนถงความเปนเอกเทศทงการเมองและวฒนธรรมของชนแตละกลมชนดงเชนทเลาในต านานแบบเดม และหากพจารณารวมกบงานเขยนชาตนยมรวมสมยอยาง“หลกไทย”(2471)ของขนวจตรมาตรา(สงา กาญจนาคพนธ) และ “สยามกบสวรรณภม”( 2476)ของหลวงวจตรวาทการ จะเหนไดวาไดมการตความต านานขนบรมในแบบเดยวกน โดยใน“หลกไทย” กลาวถง พระเจาพลอโกะ หรอ “...ขนบรม พระชนกของผสรางนครโยนกเชยงแสน ปฐมราชธานไทยสยามโบราณ...” ได“...ใหโอรสพาบรวารแยกยายกนไปตงภมล าเนาในแควนหวพนทงหาทงหก และตงเกยทางทศตะวนออกทางหนง ลงมาตงเมองชว เมองชวา หรอเซา คอหลวงพระบางทางทศใตทางหนง ออกมาทางตะวนตกในแควนสบสองปนนาอกทางหนง รวม 3 ทาง เปนการขยายอาณาจกรไทยนานเจาออกเปนมหารฐ...”75 การมโครงเรองทางประวตศาสตรในเรองการสรางบานแปงเมองของ“คนไทย”ทคลายกนน แสดงใหเหนวา“กาพยบงจมของชนชาตไทย”ไดรบอทธพลความคดชาตนยมไทยไดอยางชดเจน แตการน าเสนอถงการเปน“คนไทย”ของผคนสองฝงโขงมไดหมายถง การสนบสนนการรวมชาตของรฐเทานน แตมนยยะถงการทสอใหเหนวา“อสาน”กบ”ลาว”เปนคนกลมเดยวกนทมพฒนาการทางประวตศาสตรรวมกนมา จากขางตนจะเหนไดวา การบนทกประวตศาสตรแบบ“พน/พงศาวดาร”ในชวงเวลาน เปนการน าเอา“พน”ในสมยจารตมาเรยบเรยงขนมาใหม และไดมการปรบโครงสรางทางความรใหสอดคลองกบความรและความคดของคนในสงคม โดยเฉพาะอดมการณชาตนยมทก าลงแพรหลายอยในขณะนน ตวอยางทส าคญคอ “เพชรพนเมองเวยงจนทร”(2479)ทเรยบเรยงขนมาจาก“พนเวยง”เรองราวการเคลอนไหวของเจาอนวงศในการตอตานอ านาจรฐสยาม ซงเปนความคด“ทองถนนยม”

74 “กาพยบงจมของชนชาตไทย” อางถงใน กาญจน ละอองศร “กาพยบงจมของชนชาตไทย

(พงศาวดาร)โดยภก าพรา,”รวมบทความประวตศาสตร ,7 (กมภาพนธ 2528):21-46 75 ขนวจตรมาตรา, หลกไทย (กรงเทพฯ: อกษรบรการ,2506),74-76.

93

ในเชงตอตานชาตนยมไทย ในสวน“กาพยบงจมของชนชาตไทย”เปนงานเขยนทเรยบเรยงขนมาจาก “พนขนบรม”และไดรบแนวคดจากงานเขยนประวตศาสตรชาตนยมไทยมาอยางชดเจน ท าใหมแนวคด“ทองถนนยม”ในกระแสชาตนยมไทย โดยน าเสนอถงความเปนมาของชนชาตไทย-ลาว และพฒนาการทางประวตศาสตรทมมารวมกน อยางไรกตามแมงานเขยนทงสองมความแตกตางกน แตมลกษณะรวมกนคอ การน าถงความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวาง“อสาน”กบ“ลาว”ในทางเชอชาต ประวตศาสตร และวฒนธรรม ซงเปนอตลกษณของการเขยนประวตศาสตรในยคสมยแหงการปรบปรนท“อสาน”ตองการน าเสนอถงจตส านกแหงอดตทแทจรงในพนทประวตศาสตรไทย

2.1.2งานเขยนประเภทประวตศาสตรบานเมอง

มลกษณะเปนความเรยงสมยใหม(Modern essay) ทเนนความถกตองนาเชอถอของขอมล โดยไดจดแบงเนอหาออกเปนหมวดหม มการล าดบเรองอยางเปนระบบ เพอฉายภาพ“ความจรง”ในอดตใหชดเจน ลกษณะเชนนไดคลคลายมาจาก“พนฝายอาณาจกร”หรอต านานบานเมองทมมากอนหนานน ดงจะเหนไดจาก“ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร (ฉบบพระยาประจนตประเทศธาน)”(2460)ทเรมจดแบงเนอหาออกเปนสดสวน ระหวางสวนทเปนต านานปรมปราคต กบสวนของประวตศาสตรของเมองสกลนคร พรอมทงไดล าดบความไลเรยงลงมา ตามทไดกลาวมาแลว ตอมาเมอความกาวหนาทางดานการศกษาสมยใหมเพมมากขน ท าใหเรมมเนอหาจากเรองราวของการตงบานเมอง การสบสาแหรกของผน าในพงศาวดารแบบเดม ออกไปสเรองราวในดานอนทท าใหแลเหน“ตวตน”ของทองถนยงขน อยางไรกตาม งานเขยนประเภทนยงมอยจ านวนนอยเมอเทยบกบ “พน/พงศาวดาร” โดยในขณะนผวจยรวบรวมไดจ านวน 8 ชน(ดรายละเอยดเพมเตมไดในตารางท 2 ในภาคผนวก ก.) สวนใหญเปนประวตศาสตรเมอง หรอจงหวด โดยเนนการน าเสนอเรองราวของ วรชนทองถน เชน “ประวตศาสตรภาคอสาน และเมองมหาสารคาม”(2477)เปนเรองของการตงเมองมหาสารคาม และบทบาทของเจาเมองในแตละสมย “ทาวสรนาร”(2477)เปนประวตชวต และเรองราววรกรรมททงส ารดของทาวสรนารทตอสกบทหารลาวในคราวสงครามเจาอนวงศ นอกจากนยงมงานศกษาเกยวกบสถานทส าคญ เชน “เรองของปราสาทหนพมาย”(2498)ของพนตรหลวงศรโยธา กลาวถง ความส าคญของปราสาทหนพมายในเชงโบราณคด และต านาน นทาน เรองเลาตางๆเกยวกบสถานทแหงน ตอไปจะเปนการพจารณาถงรายละเอยดในเนอหาของงานเขยนประเภทน โดยยกตวอยาง“ประวตวดสปฎนาราม”(2479)ของสมเดจพระมหาวรวงศ (อวน ตสโส) งานเขยนชนนแมเปนประวตศาสนสถานส าคญในเมองอบล แตไดกลาวถงเรองราวของทองถนไวดวย นอกจากนยงแสดงใหเหนถงพฒนาการของแนวการเขยน จากต านานพงศาวดารมาสการเปนงานเขยน “ประวตศาสตร”แบบวชาการไดเปนอยางด

94

“ประวตวดสปฎนาราม”ของสมเดจพระมหาวรวงศ (อวน ตสโส) สมเดจพระมหาวรวงศ(อวน ตสโส)มนามเดมวา อวน แสนทวสข เกดเมอวนเสารท

21 มนาคม พ.ศ.2410 ณ บานแคน ต าบลดอนมดแดง อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน การเขาสสมณะเพศของทานเรมตนขนในป พ.ศ.2429 เมอทานมอาย 19 ป โดยไดบรรพชาเปนสามเณรทวดบานสวาง อ าเภอวารนช าราบ ตอมาในป พ.ศ.2430 ไดอปสมบทเปนพระภกษ และไดยายเขามาศกษาในกรงเทพฯจนส าเรจเปรยญตรและเปรยญโทในป พ.ศ.2433 ตอมาในป พ.ศ.2430 พระอวนไดตดตามเจาคณอบาลคณปมาจารย(จนทร สรจนโท)มาเปนครสอนแผนกบาล ทโรงเรยนอบลวทยาคม วดสปฎนาราม จงหวดอบลราชธาน ในปพ.ศ.2447 ทานไดรบสมณศกดเปนพระศาสนดลก และด ารงต าแหนงเจาคณะมณฑลอสาน ท าหนาทจดการศกษาและการปกครองคณะสงฆ ในสมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามไดเลอนสมณะศกดเปนสมเดจพระมหาวระวงศในป พ.ศ.2482 และในป พ.ศ.2485 ไดเปนเจาอาวาสวดพระศรมหาธาต บางเขน และทานไดมรณภาพในวนท 26 มกราคม พ.ศ.2499 รวมอายได 89 ป76 ในสวนผลผลงานดานวรรณกรรม ทานเรมเขยนงานในป พ.ศ.2466 จนสนสดในวาระสดทายของชวตในปพ.ศ.2499 ผลงานของทานมมากกวา 46 เรอง ประกอบดวยบทเทศนา บทโอวาทตางๆ ทมงสอนคตธรรมใหกบคนในสงคม และงานเขยนทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของชาวอสาน ทส าคญเชน การสนบสนนใหจดท าพจนานกรมภาษาอสาน ซงแลวเสรจภายหลงจากททานมรณภาพไปแลว คอ“การะศพทอสานฉบบปณธานสมเดจ”(2500)และ”พจนานกรมภาคอสาน-ภาคกลาง ฉบบปณธานของสมเดจพระมหาวระวงศ”(2515) ในสวนงานเขยนชนอน ไดแก “ท าเนยบสมณศกดชาวเวยงจนทรโบราณ”(2468)เปนเรองเกยวกบธรรมเนยมสงฆของชาวอสานโบราณ “ประวตชนชาตผไทย”“ประวตชนชาตญอ”และ“วาดวยการลาโคปาในทองทจงหวดกาฬสนธ”ในลทธธรรมเนยมตางๆภาคท 18(2469) เปนเรองเกยวกบจารตประเพณของชาวผไทย และชาวญอในแถบภพาน นอกจากนทานยงไดจดใหมการพมพต านาน“ทาวฮงทาวเจอง”(2486) วรรณกรรมชนเอกของชาวลาวลมน าโขงขนอกครง77

76 จารวรรณ ธรรมวตร,ภมปญญาอสาน(อบลราชธาน:ศรธรรมออฟเซท,2543),45. 77 งานเขยนเรองนสมเดจพระมหาวระวงศ ไดโปรดใหน าฉบบทมหาสลา วระวงศกษาและ

ช าระ มาพมพในงานฌาปนกจศพพระศาสนดลก(ชตเสโน เสน) พระครวโรจน(นนตโร รอด) และในงานฌาปนกจศพพระมหารตน รฎฐปาโล กบพระอาจารยเสาร กนตสโล ทจงหวดอบลราชธาน เมอป พ.ศ.2486 การจดพมพครงนนบไดวาเปนการเรมตนจดสนใจ วรรณกรรมประวตศาสตรในแวดวงวชาการ ดรายละเอยดเพมเตมใน กตรตน สหบณฑ, ประวตศาสตรนพนธลาวสมยใหม(ค.ศ.1975-ปจจบน)(วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาไทศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม,2549),20.

95

งานเขยนเรองนเปนเรยงความเชงวชาการบนทกดวยตวพมพภาษาไทย มจ านวนทงหมด 108 หนา พมพครงแรกป พ.ศ.2479 เพอเปนทระลกในงานฉลองพระอโบสถและผกพนธสมาวดสปฎนาราม ตอมาในป พ.ศ.2496 ไดน ามาตพมพอกครงในงานสมโภชรอยปของวด เมอวนท 1 มกราคม พ.ศ.2496 โดยจดประสงคในการแตงเพอ”ใหพทธศาสนกชนทราบเกยรตประวตและความส าคญของวด” ซงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 โปรดเกลาฯใหสรางขน และเปน”วดแหงแรกทใหก าเนดการศาสนศกษา สามญศกษาขนในภาคอสาณ”78 ในสวนของเนอหาเรมเลาเรองตงแตการสถาปนาวดในสมยรชกาลท 4 จนถงสมยของสมเดจพระมหาวระวงศ เปนเจาอาวาสเมอครงเปนพระศาสนดลก โดยไดจดแบงเนอหาออกเปนตอน ทงหมด 7 บรรพ คอ

บรรพท 1 วาดวยลกโลกอนเปนทอยอาศยของสตว กลาวถง สภาพภมศาสตรทสงผล ตอการตงถนของกลมชนในจงหวดอบลราชธาน

บรรพท 2 วาดวยปวงสตวทอาศยอยในโลก กลาวถง เชอชาตเผาพนธ”ไทย”ทตง ถนฐานอยในแถบลมน าโขง บรรพท 3 วาดวยการตงเมองและทรงตงผนงเมอง กลาวถง การสรางบานแปงเมอง ของกลมพระวอพระตา นบตงแตตงเมองอบลจนถงสมยปฎรปมณฑล เทศาภบาลในชวง ร.5

บรรพท 4 ยคท 1 เปนเรองของสถาปนาวดสปฎนารามภายใตพระราชปถมภของ รชกาลท 4 โดยมทานพนธโล(ด)เปนเจาอาวาส ซงสมยนเปนยคเรมแรกของ การเผยแพรธรรมยตนกายในอสาน

บรรพท 5 ยคท 2 เปนประวตวดในยคของทานเทวธมน(มาว)ในยคนไดมการเผยแพร ธรรมยตนกายเขาไปในเขตอสานเหนอ แถบจงหวดหนองบวล าภ และ

อดรธาน บรรพท 6 ยคท 3 เปนยคของพระอรยกว (ออน) และพระอบาลคณปมาจารย (จนทร)

ซงทางวดไดมบทบาทในการจดการศกษาสมยใหม โดยตงโรงเรยนอบล วทยาคมขน ตอมาไดตงโรงเรยนอกหนงแหงขนทวดพระเหลา

เมองพนานคม ชอโรงเรยนอดมวทยากร บรรพท 7 ยคท 4 เปนยคของพระศาสนดลก (อวน) ในยคนไดมการขยายงานทางดาน

78สมเดจพระมหาวระวงศ, ประวตวดสปฎนาราม,ค าน า.

96

การศกษาจากยคกอน และมการกอสรางถาวรวตถในวดเพมเตม เชน สรางอาคารเรยนสรางพระอโบสถและหลอพระพทธสพพญญเจาเปน

พระประธานประจ าพระอโบสถ เปนตน จะเหนไดวา“ประวตวดสปฎนาราม”ไดเรมขยายขอบเขตของจากเรองราวของผน าใน

“พน/พงศาวดาร”ออกสเรองก าเนดเชอชาตเผาพนธ “ไทย”ในลมน าโขง อกทงไดใหภาพอดตของ “สงคมทองถน”ไดกวางขวางมากขน เรมตงแตการบรรยายถงท าเลทตงจงหวดอบลราชธาน อนเปนทตงของวดสปฎนารามบนแผนทภมศาสตรประเทศไทย โดยกลาวถงสภาพธรรมชาตของพนภมเมองอบลทประกอบไปดวย “...แรธาตเกลอหนง มทรายมากหนง(เออตอการรกษาพนธไมใหงอกงาม) มน าทซมซาบภายใตดนหนง..” 79 ซงไดเออตอการสรางบานแปงเมองของกลมคนพระวอพระตา ตอจากนนเรองของการจดการศกษาและการศาสนาของธรรมยตนกายในอสาน ภายใตการน าของพระเถระผใหญแหงวดสปฎนารามในแตละยค นอกจากนยงแทรกเกรดความรอนๆ เชน ภมปญญาทองถนในการก าหนดเวลา โดยแตเดมใชกะลามะพราวเจาะรวางไวเหนอน าในอาง หรอการน าเชอกฟนทก าหนดความยาวเปนชวงเวลามาจดไฟ ซงวธการเหลานไดเลกใชหลงจากรชกาลท 5 ทรงถวายนาฬกาเปนเครองอฎบรขารแดพระภกษสงฆ80 การทเนอหาไดน าเสนอใหเหนภาพ”ภายใน”ทองถนในแงมมตางๆตามทกลาวมานน งานเขยนชนนจงเปนขอมลหลกฐานทมคณคาตอการศกษาประวตศาสตรทองถน โดยเฉพาะเรองของการจดการศกษาและการศาสนาในสมยแหงการปฎรปมณฑลเทศาภบาล

ในสวนแนวการเขยน“ประวตวดสปฏนาราม”ไดเลาเรองตามล าดบเวลาเหมอนกบ “พน/พงศาวดาร” แตเรมมวพากษวจารณ ตรวจสอบขอมลจากหลกฐานหลากหลายประเภท ทงเอกสารจากสวนกลาง ต านาน ค าบอกเลาของคนทองถน ตลอดจนประสบการณของสมเดจพระมหาวระวงศเอง โดยไดอธบายขยายความเหตการณตางๆลงในตวบทบนหนากระดาษ และเชงอรรถในทายกระดาษ อยางไรกตามเรายงพบเคาเงอนของการอธบายตามแบบงานเขยนทางศาสนาอยบาง เชน การกลาวถงปจจยทสงเสรมใหพระพทธศาสนาลทธธรรมยตนกายลงหลกปกฐานไดในเมองอบล เนองจาก“...พระบรมเดชานภาพแผไปปกปองอยางหนง...”81 หรอการกลาวถงทานเทวธมม พระ

79 สมเดจพระมหาวระวงศ, ประวตวดสปฎนาราม , 5 80 เรองเดยวกน,41. 81 เรองเดยวกน,33.

97

เถระผใหญอกหนงรปทเครงครดในทางกรรมฐานจนยงรการแตกดบของสงขารแหงตน82 สงเหลานแสดงใหเหนถง ความคดเรองอดตแบบต านานพงศาวดารทยงตกตะกอนอยในความทรงจ าของคนในอสาน แมโลกของวทยาการสมยใหมกาวหนาเพยงใดกตามท

จากขางตนจะเหนไดวา งานเขยนทางประวตศาสตรสมยใหมในระยะเรมแรกน เปนการศกษาคนควาทท าใหแลเหนสงคมอสานในมตตางๆมากยงขน ทงในเรองของสภาพภมศาสตร การตงถนฐานของผคน และสงคม วฒนธรรมทองถน แตอยางไรกตามเรายงพบถง การอธบายภายใตคตทางศาสนาอย อกท งการด าเนนเรองยงผกมดอยกบสมพนธภาพทางอ านาจระหวางทองถนกบสวนกลาง ซงแสดงใหเหนวา “พน”หรอ“พงศาวดาร” ยงคงเปนความคดเรองอดตทเกาะกมความคดของคนในสงคม

2.1.3งานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรมทองถน การศกษาคนควาทางดานวฒนธรรม เปนลกษณะเดนประการหนงของงานเขยนในยค

สมยน โดยไดมรวบรวมขอมลทางวฒนธรรมอยางเปนระบบอยางทไมเคยปรากฏมากอน เชน งานเขยนเรอง“ขนบธรรมเนยมประเพณ (อสาน)” (2482) ของพระธรรมราชานวตร กลาวถง ประเพณในสวนของปจเจกชนคอ การเกด การตาย พธขนบานใหม พธบายสขวญ83 เรอง“ชนลางชาตทางฝงแมน าโขง”(2490)ของสมเดจพระมหาวระวงศ(อวน ตสโส)เปนเรองเกยวกบ“คนไทย”กลมตางๆในลมน าโขงทมวฒนธรรมทางภาษารวมกน เชน ไทยลาว ผไทย ญอ โยย เปนตน84 เรอง“วถชวตของชาวโพนชางอาชพ”(2492)ของพระยาราชเสนา กลาวถง พธกรรมคลองชางของชาวกวยในแถบจงหวดชยภม ซงเปนประเพณทสบทอดกนมาแตโบราณ85 นอกจากนนยายนทานพนบานทถกเขยนขนเปนจ านวนมากในชวงน ตางไดบนทกวฒนธรรมประเพณในแบบดงกลาวไวดวยเชนกน โดยงานเขยนเหลานตางน าเสนอวา อสานเปนดนแดนทมคตความเชอ ธรรมเนยมประเพณอนดงาม การมภาษาและวรรณคดทเปนเอกลกษณเฉพาะถน การมสถาปตยกรรม และศลปะอนงดงาม ทรงคณคาทางประวตศาสตร ตลอดจนนสยใจคอทยดมนในหลกคณธรรม และศลธรรมทางพทธ

82 เรองเดยวกน,49. 83ดรายละเอยดเพมเตมใน คณะศษยานศษย,บรรณาธการ,ประมวลเรองยาว3 เรอง คเมองเบญจ

ศลเบญจธรรม ผหลกผใหญ ขนบธรรมเนยมประเพณ(อสาน)ของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา)”(กรงเทพมหานคร:นลนาราการพมพ,2530.พมพเนองในโอกาสฉลองอายครบ 80 ป พ.ศ.2530),121-155.

84 สมเดจพระมหาวรวงศ(อวน ตสโส), “เรองชนลางชาตทางฝงแมน าโขง”. 85 พระยาราชเสนา, “ชวตของชาวโพนชางอาชพ (ตอนท 1)” ใน วารสารศลปากร 2,5

(กมภาพนธ,2492): 70-84.

98

ศาสนา ตวอยางทส าคญของงานเขยนประเภทนคอ “ประเพณโบราณไทยอสาน” (2495) ของปรชา พณทอง86 งานเขยนเรองนไดใหขอมลเกยวกบวฒนธรรมอสานไดอยางครอบคลม ทงในสวนการด าเนนชวตของปจเจกชนและวถชวตชมชน โดยกลาวถงคตความเชอในเรองพทธศาสตร ไสยศาสตร และพธพรามณทกอใหเกดประเพณตางๆขน เชน คาถาอาคม พธสขวญ พธตออาย พธสะเดาะเคราะห พธขอฝน ฮตสบสอง(ประเพณสบสองเดอน) คองสบส(แนวปฏบตในการด าเนนชวตของแตละคน) เปนตน

โดยเรองราวดงกลาว ไดรบการอธบายเปนขนตอนการปฏบตของประเพณแตละอยางอยางชดเจน เรมจากคตความเชอทเปนรากฐานของประเพณ กาละทกระท า มลเหตแหงการกระท าและขนตอนปฏบต โดยเนนการน าเสนอในมตจาก“ภายใน” โดยไดน าเอาความคดความเชอของชาวบานมาอธบายอยางเปนเหตและผล พรอมทงชใหเหนถงคณคาอนดงามของคตความเชอนน เชน ความเชอเรอง”ดงป ตา”ทชาวบานไดก าหนดเขตปาภายในหมบานใหเปนทสงสถตของผป ตาผบรรพบรษประจ าชมชน การเปนพนทศกดสทธท าใหไมมใครกลารกล าปาแหงน ดงนนปาปตาจงมความอดมสมบรณสง ซงทานปรชาไดใหความเหนวา“...ดงป ตาในสมยโบราณ เหมอนวนอทยาน(สวนปา)ในทกวนน ดงปตานมทกบานทกเมอง เมอถงเทศกาลเดอน ๗ เขาจะพากนน าขาวปลาอาหารไปเลยงดและเลยงเปนการใหญ การสรางดงปตาไวประดบในบานนน นบเปนความฉลาดหลกแหลมของคนโบราณ เปนการสรางวนอทยานไวใหกบลกหลาน...เปนทรพยากรธรรมชาตประดบหมบาน...”87

การชใหเหนถงคณคาอนงดงามในจารตประเพณทองถนของอสานดงกลาว เปนการแสดงใหเหนวา ณ ดนแดนอสานแหงนเปนศนยรวมของวฒนธรรมไทยด งเดม ซงแตกตางจากทศนะของปญญาชนสวนกลางทเนนหนกไปยงเรองราวของวฒนธรรมราชส านก ดงนนงานเขยนเรองนจงเปนการน าเสนอวฒนธรรม“ไทยอสาน”เขาเปนสวนหนงของวฒนธรรมแหงชาตไทย

จากขางตนจะเหนไดวา ในบรบททางการเมองของประชาธปไตย และการแพรขยายของความคดชาตนยมทงไทยและลาว มผลอยางยงตอการกระตนส านกทองถนอสานใหท าการเขยนประวตศาสตรขน เพอแสดงออกถงส านกทางประวตศาสตรอนแทจรงของคนทองถน โดยในสมยนไดมการรอฟน“พน”และวรรณกรรมสมยจารตด งเดมขนเปนจ านวนมาก และยงมการเขยนประวตศาสตรสมยใหม ซงมการศกษาคนควาและน าเสนอภาพของประวตศาสตรอสานในมตท

86 ดรายละเอยดเพมเตมใน ปรชา พณทอง, ประเพณโบราณไทยอสาน, พมพครงท 7

(อบลราชธาน:โรงพมพศรธรรมออฟเซท, 2534). 87 ปรชา พณทอง, ประเพณโบราณไทยอสาน,124.

99

หลากหลายยงขน นอกจากนยงมงานเขยนเกยวกบสงคม และวฒนธรรมทองถน เปนการศกษารวบรวมขอมลวฒนธรรมทองถนมาจดเรยงไวอยางเปนระบบ จะเหนไดวา งานเขยนท งสามประเภทแมมความแตกตางกนในดานแนวการเขยนและเนอหาทแตกตางกน แตตางมงน าเสนอ “ตวตน”ทแทจรงของทองถนทมลกษณะรวมกบ“ลาว” อยางชดเจน ทงในเรองของแบบแผนการบนทกทไดมการรอฟน“พน/พงศาวดาร”ทมมาแตเดม และทางดานเนอหาทไดเผยใหเหนถง ความเปนทองถนทสมพนธอยางแนบแนนกบ“ลาว” ดงนนจงกลาวไดวางานเขยนทางประวตศาสตรในยคสมยนมโครงเรองทางประวตศาสตรแบบ“อสาน-ลาว” ซงเปนลกษณะเฉพาะของยคสมยแหงการปรบปรนระหวาง“ความเปนลาว” กบ“ความเปนอสาน”ทเปนสวนหนงของรฐไทย

2.2การรบรในเรอง“ทองถน”และ“ชนกลมอน”ในประวตศาสตรนพนธอสานสมยการ

ปรบปรนเขาสรฐประชาชาต การศกษาในประเดนนผศกษาเลอกวเคราะหจากงานเขยนหลก 4 ชนเปนหลกคอ “กาพยบงจมของชนชาตไทย”(2483) “ประวตวดสปฎนาราม”(2476) “เพชรพนเมองเวยงจนทน”(2479) และ“ประเพณโบราณอสาน”(2493) ซงทงหมดมลกษณะโครงเรอง“ทองถน”นยมภายใตกระแสชาตนยม สอดคลองกบกระแสความคดของคนทองถนภายหลงการปฎวต พ.ศ.2475 ถงพ.ศ.2500 การศกษาวเคราะหจากงานเขยนเหลาน จงนาจะสรางความเขาใจตอประเดนเรอง”อตลกษณของทองถน”ในชวงเวลาดงกลาวไดเปนอยางด

2.2.1ส านกในเรอง“ทองถน”ของคนอสาน เราไดทราบมากอนหนานแลววา“ความเปนเรา”ของอสานผกพนอยกบชมชนเครอญาต และพนททางการปกครองของรฐคอ การนยามวาตนเปนคนกลมใด เมองใด หรอมณฑลไหน ตอมาการเปลยนแปลงทางการเมองในป พ.ศ.2475 เปนการปรบโครงสรางทางการเมองและการปกครองขนานใหญ โดยไดยกเลกมณฑลเทศาภบาลจดใหทกเมองมสถานะเปนจงหวด และจดรฐสภาแหงชาตทประกอบดวยผแทนราษฎรจากจงหวดตางๆมารวมกนบรหารประเทศ ท าใหคนอสานเรมมส านกทองถนทผกพนอยกบหนวยการปกครองแบบ“จงหวด” ดงนนจะเหนไดวาในชวงนไดมการเขยนประวตศาสตรของจงหวดตางๆขน เชน เรอง“ทาวสรนาร”(2476) ทเขยนขนเพอสรรเสรญเกยรตคณของยาโม ให“เผยแพรทวไปตลอดทงนครราชสมา”88หรอในกรณของ“ประวตวดสปฎนาราม”(2476)ทแมเปนต านานศาสนาธรรมยตนกาย แตไดมสวนของ“วาดวยการตงเมอง

88 พนตรหลวงศรโยธา, ทาวสรนาร,พมพครงท 2(พระนคร: โรงพมพกรมทหารสอสาร,2506)

100

และทรงตงผนงเมอง”ของอบลราชธานรวมอยดวย89 จนอาจกลาวไดวาเปนเรองของประวตศาสตรทองถนของเมองอบลกวาได ส านกทผกพนกบ“จงหวด”ดงกลาวไดเดนชดขนเรอยๆเมอยางเขาสป พ.ศ.2500 จนกลายเปนกระแส“จงหวดภวฒน”ไปโดยปรยาย นอกจากนส านกในกลมชมชนชาตพนธแบบเดมยงคงไดรบการสบเนองเรอยมา โดยงานเขยนพนถนไดแสดงใหเหนวา บนผนแผนดนอสานมกลมคนหลากหลายชาตพนธอาศยอยรวมกบคนลาว เชน “เพชรพนเมองเวยงจนทน” (2479) ทเลาถง“ลาวกาว ขา เขมร พวน”ทตางไดรบชะตากรรมอนโหดรายจากภยสงครามระหวางสยามกบเวยงจนทร90 และใน“ประวตวดสปฎนาราม”กลาวถง “คนไทย”กลมตางๆทง“เงยว เขน ญวน พวน ลอ ลาว ไทย ภไท ยอ โยย กะเลง”ทไดถนฐานอยในแถบลมน าโขง91 การน าเสนอถงตวตนของชนชาตตางๆเหลาน เปนความตองการใหเกดการยอมรบถงการเปนสวนหนงของสงคมรฐประชาชาต

สงทยดโยงกลมคนตางๆในพนทแถบนเขาดวยกนจนมส านกแหง“ความเปนอสาน”รวมกนคอ ประเพณวฒนธรรมทองถน และความสมพนธทางเชอชาตเผาพนธ ดงปรากฏใน”ประเพณโบราณไทยอสาน”(2495)ของปรชา พณทอง ทกลาววา ฮต-คองทคนในอสานปฏบตเปนสงทบอกถง ความเปน“ไทยอสาน” ความวา

...ไทยอสาน ค าวา อสาน เปนศพทบาล สนสกฤต เปนอศานชนเผาไทยทมภมล าเนาอย

ทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย เรยกไทยอสาน ชนเผาอสาน มประเพณดงเดม เปนของตนทกคนพากนเคารพนบถอตกมาในสมยน92

เปนททราบกนดวา อสานและลาวมประวตศาสตรและวฒนธรรมรวมกน“ความเปน

ลาว”จงเปนสงทมอยในตวตนของคนอสาน ซงเปนสงทท าใหตางจากคนกลมอนของประเทศ แตส าหรบคนอสานกลบมองวาสงเหลานนเปนเอกลกษณอนนาภาคภมใจ ดงนนงานเขยนพนเมองจงมเนอหาทเนนย าถง“ความเปนลาว”ทางวฒนธรรม ทเหนเดนชด คอ “เพชรพนเมองเวยงจนทน”(2479)ทบอกเลาวรกรรมของเจาอนวงศทเปนทจดจ ากนไดดในหมคนทองถน เพอ “...เปนวถใหแจงประวตการณของชาวลานชาง อนเปนทรกและคดถงของกตญญชน...”93 รวมถงต านานอกหลายเรองของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา)ทเขยนขนจาก“ต านานอรงคธาต” ดวยเหนวา “...เปน

89 สมเดจพระมหาวระวงศ, ประวตวดสปฎนาราม,15-22 90 ทองพล ครจกร,เพชรพนเมองเวยงจนทน พงศาวดารลาวตอนเวยงจนทนแตก,112.. 91 สมเดจพระมหาวระวงศ, ประวตวดสปฎนาราม,10. 92 ปรชา พณทอง, ประเพณโบราณไทยอสาน, 1. 93 ทองพล ครจกร,เพชรพนเมองเวยงจนทน พงศาวดารลาวตอนเวยงจนทนแตก,ค าน า.

101

ประวตศาสตรหรอพงศาวดารดกด าบรรพของแผนดนบนทราบลมแมน าโขงตอนกลาง...”94 และในสวน“เหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม”(2476)ทเผยแพรอดมการณทางการเมองเปนค ากลอนลาวนน แสดงใหเหนถง การตระหนกในความแตกตางดานภาษาและวฒนธรรม95 ซงคนภายนอกจ าเปนตองเขาใจและยอมรบ จากขางตนจะเหนไดวาภายหลงป พ.ศ.2475 ตวตนของอสาน เรมมความชดเจนตามทรบรในปจจบน โดยหมายถง ผคนและดนแดนทอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ซงภายใตนยาม“ความเปนอสาน”ทวาน ไดประกอบไปดวยส านกในชวตและวฒนธรรมของผคนกลมตางๆทมความหลากหลาย ทงกลมทองอยกบพนททางการปกครอง ทมส านกวาตนเปนคนในแตละจงหวดหรอแตละอ าเภอ เชน “ชาวมหาสารคาม” “ชาวอบล” และกลมทมส านกองอยกบชมชนชาตพนธ เชน “ชาวญอ” “ชาวภไทย” “ชาวกะเลง” โดยกลมชนทหลากหลายตามทวานตางตระหนกถง“ความเปนลาว”ทางวฒนธรรม ซงเปนสงทคนทองถนภาคภมใจ ซงความคดดงกลาวไดถกน ามามาตรฐานในการแบงแยก“ความเปนเรา” หรอ“ความเปนเขา” และ“เรา”เหมอนหรอแตกตางกบ “เขา”อยางไร

2.2.2“คนอน”ในความคดค านงของคนอสาน การรบรถงตวตนของกลมบานเมองอนของคนอสานในชวงนแบงออกเปน 2 ระดบ คอ ศนยกลางอ านาจภายนอกภมภาค ไดแก ประเทศตางๆทเขามามปฎสมพนธในเวลานน ทส าคญคอ ฝรงเศสเจาอาณานคมดนแดนทางฝงซาย ในสวนการรบรในระดบทสอง เปนความคดเกยวกบศนยอ านาจในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงนอกจากรฐไทยและลาวแลว ในชวงนคนอสานไดมการรบรในเรองของเวยดนามและเขมรดวย รายละเอยดจะกลาวตอไปน

เราไดทราบมาแลววา การเขามามอทธเหนอดนแดนในลมแมน าโขงของฝรงเศสในราวทศวรรษ 2430 สรางความตระหนกรถงอ านาจท“เหนอกวา”ในหมคนอสาน แตเมอเขาสทศวรรษท 2480 รฐไทยไดสรางชาตดวยนโยบายชาตนยม ซงไดพฒนาชาตในทกทางทงทหาร ทางการเมอง เศรษฐกจ รวมถงวฒนธรรม พรอมท งไดสานสมพนธกบนานาประเทศ เพอกาวสความเปนมหาอ านาจในเอเชย96 ในสภาวะเชนนไดสรางมนใจในศกยภาพของตนเองมากขน จนน าไปสการ

94 พระธรรมราชานวตร,ประวตพระธาตบงพวน จงหวดหนองคาย,64 . 95 ขนพรมประศาสน, เหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม ค ากลอนภาษาไทย

ภาคอสาน,1. 96 นมต ปฐมวาร, “กรณพพาทระหวางไทยกบอนโดจนฝรงเศส พ.ศ.2483-2484”

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาการทต มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2519), 19.

102

ท าสงครามชงดนแดนกบฝรงเศสในป พ.ศ.2484 การอยในสถานะประเทศคสงครามไดสรางภาพลกษณความเปน“ศตร”ใหกบฝรงเศสปรากฏในการรบรของคนอสาน ซงงานเขยนทสะทอนความคดดงกลาวออกมาชดเจนคอ “กาพยบงจมของชนชาตไทย”(2483)ของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา)ทเลาวา“อายฝรงเศส”ไดใชก าลงบบบงคบเอาดนแดนลาวไปจากไทย โดยปราศจากความชอบธรรม97 และเมอเขามาปกครองไดวางอ านาจกดขขมเหงชาวพนเมอง มการเกณฑแรงงานและจดเกบภาษอยางหนกหนวง สรางความเดอดรอนใหกบชาวบานเปนอยางแสนสาหญ เชนเดยวกบ“บนทกการเดนทางสลานชาง”(2488)ทเลาถง สภาพเมองหลวงพระบางฝงขวาในชวงทฝรงเศสปกครอง ซงมไดเหลยวแลตอความเปนอยของชาวบาน ไมไดมการสงเสรมการศกษาหรอท านบ ารงพระศาสนาแตอยางใด วด“...บางแหงมรอยถกรอยกเอาไป ถามชาวบานไดความวาชาวฝรงเศสมาเกบเอาไปเสยหมด...”98 สงเหลานแสดงใหเหนถงทศนะของคนอสานในเวลานนวา แมฝรงเศสไดใชก าลงท“เหนอกวา”พรากดนแดนลาวไปจากไทย แตความเลวรายทเกดขนจากการกระท าของฝรงเศส ชถงความ“ดอยกวา”ของรฐไทยในเรองของจรยธรรมทอยบนพนฐานของพระพทธศาสนา ท าใหหมดความชอบธรรมในการปกครองดนแดนลาว

นอกจากนในงานเขยนไดกลาวถงประเทศอนๆดวย เชน “เหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม” (2476) กลาวถง หลายชาตในโลกตะวนตกไดเปลยนระบบการปกครองเปนประชาธปไตยและมความเจรญกาวหนาเปนล าดบ ซงสยามก าลงด าเนนรอยตาม99 ในสวนของ“ประเพณโบราณอสาน”(2493) ไดชนชมแนวคดในการพฒนาประเทศของญปนท“...คดคนท าเครองเลนของเดกนานาชนดสงไปตขายตลาดทวโลก...”สรางรายไดใหกบประเทศอยางมหาศาล และไดเสนอแนะใหคนอสานน าเอาตกตาผาแบบโบราณมาปรบปรงเปนสนคาสงออกดวยเชนกน100 นอกจากนยงไดกลาวถง คณคาของประเพณผกเสยวทสามารถน าใชในการด าเนนความสมพนธฉนทมตรกบนานาประเทศได101 สงเหลานแสดงใหเหนวา คนอสานไดยดเอาประเทศทประสบผลส าเรจในดานตางๆมาเปน“ตนแบบ”ในการพฒนาสงคม โดยไดเนนจดยนบนรากฐานสงคมและวฒนธรรมดงเดม

97 กาญจน ละอองศร,“กาพยบงจมของชนชาตไทย(พงศาวดาร)โดยภก าพรา”, 31-35 98 ขนสรรพบรรณกจ, เรองไปจงหวดลานชาง(มปท.,2515.อนสรณในงานฌาปนกจศพคณแม

ทพคร ศรกาฬสนธ(นางสรรพบรรณกจ) ณ เมรวดโสมนสวรวหาร วนอาทตยท 19 มนาคม 2515),41 99 ขนพรมประศาสตร,เหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม, 9-10 100 ปรชา พณทอง, ประเพณโบราณอสาน,14. 101 เรองเดยวกน, 215.

103

ในสวนการรบรถงศนยอ านาจภายในภมภาค ในชวงนคนอสานทมทศนะตอ“ลาว”ในลกษณะของ“ความเปนคนกลมเดยวกน”มาตงแตอดต แมวาไดมการแบงแยกดวยเสนพรมแดนแลวกตาม เนองจากในชวงทศวรรษ 2480 การนยาม“ความเปนไทย”ของรฐไทยทครอบคลมผคนหลากหลายเชอชาตทอยตามถนตางๆใหมารวมเขาไว ตามแผนการ“รวมเผาไทย”102 ไดตอกย า“ความเปนคนกลมเดยวกน”ใหมความเขมขนขน ดงปรากฏในงานเขยนหลายตอหลายชนตามทไดกลาวมาแลว แตมใชวา“ความเปนอสาน”กบ”ความเปนลาว”จะเหมอนกนเสยทเดยว เพราะความจรงมอยวา“อสาน”ทเปนสวนหนงของรฐไทยนน ยอมตางไปจาก“ลาว”ทเปนอาณานคมตางดาว และในประวตศาสตรนพนธไดสะทอนความคดในเรองนออกมาเชนเดยวกน

ใน“กาพยบงจมของชนชาตไทย” (2483) ไดเปรยบเทยบใหเหนถง ความเปนอยทสขสบายของคนอสานบนฝงขวา เพราะมเจานายทปกครองดวยคณธรรม แตกตางจากคนลาวในฝงขวาทตองเผชญกบความยากล าบากจากกดขของเจาอาณานคม เพอใหมชวตทดขนงานเขยนชนนจงไดชชวนให“...คนไทยฝงซาย ขามมาอยกบอายทางฝงขวา...”103 ในสวนของ“บนทกเรองไปจงหวดลานชาง”(2488)ไดเลาถง สภาพสงคมหลวงพระบางทมความลาหลง ชนสวนใหญเปน“คนปาคนดอย” “มความเปนอยคอนขางสกปรก” “ไมมศาสนา” งมงายในการนบถอผ104 สงเหลาแสดงใหเหนถงความคดของคนอสานทมองวา คนลาวเปน“พวกเรา”ท“ดอยกวา” ซง“ความเปนเรา”ทไมเทาเทยมกนน น ามาสการทคนอสานตองการปลดปลอยความทกขยากใหกบพนองรวมชาตพนธ ซงเปนไปดวยความเตมใจของคนลาวดวยเชนกน ดงนนจะเหนไดวา ในการท าสงครามทวงดนแดนจากฝรงเศส ฝายไทยไมไดรบการตอตานจากคนลาวเทาไรนก อกทงภายหลงจากนนส.ส.อสานบางทานไดชวยเหลอขบวนการกชาตของลาวทเขามาเคลอนไหวในไทย ภายใตการน าของนายเตยง ศรขนธ ส.ส.สกลนคร ซงไดใหการสนบสนนกองก าลงอาวธกบขบวนการเสรลาว105

อนงเปนทนาสงเกตวา ความ“ดอยกวา”ไดถกน าไปอธบายตวตนของเขมรหรอกมพชาในงานเขยนพนเมองดวยเชนกน โดยใน“ประวตวดสปฎนาราม”กลาวในลกษณะทวา เขมร“ดอยกวา”ลาวในทางสตปญญา เพราะไมเลอกเมองอบลเปนทต งชมชน แต“คนลาว”เปน“ผใชการวจารณ”จงเหนประโยชนของทรพยากรในทแหงน และไดเลอกเปนทสรางบานแปงเมอง106 ตามท

102 ก าพล จ าปาพนธ, “รฐและความเปนไทยในประวตศาสตรนพนธลาว (พ.ศ.2429-2484) ,” เมองโบราณ,35,2(เมษายน-มถนายน,2552):63-65

103 กาญจน ละอองศร,“กาพยบงจมของชนชาตไทย(พงศาวดาร)โดยภก าพรา,” 43 104 ขนสรรพบรรณกจ, เรองไปจงหวดลานชาง,”33-35 105 ดารารตน เมตตารกานนท, การรวมกลมทางการเมองของ“ส.ส.อสาน”พ.ศ.2476-2494, 287 106 สมเดจพระมหาวระวงศ, ประวตวดสปฎนาราม, 3-5

104

ทราบมากอนแลววา เขมรเปนอาณานคมของฝรงเศสกอนลาว การใหภาพลกษณท“ดอยกวา”ลาวจงสมพนธกบชวงเวลาทยาวนานกวาทฝรงเศสไดเขาปกครองเขมร ซงเปนทแนนอนวาความคดนรองรบความชอบธรรมของรฐไทยในการเขาไปจดการพนทกมพชาเชนเดยวกบกรณลาว ทงนเพอสรางความเจรญใหกบดนแดนทงสองเทยบเทากบอสาน

การรบรถงเรอง“คนอน”ทนาสนใจอกกรณหนงคอ แกว ญวน หรอเวยดนาม โดยงานเขยนพนเมองอสานไดน าเสนอภาพลกษณของชาวเวยดนามในเชง“เหนอกวา”ในทางเศรษฐกจและการเมอง เชน “บนทกเรองไปจงหวดลานชาง” (2488) กลาวถง บทบาททางการคาของชาวญวนและชาวจนทตวกลางในการแลกเปลยนสนคาระหวางชาตพนธ107 ในสวนโลกทศนเกยวกบอ านาจ“เพชรพนเมองเวยงจนทน”(2479)ไดสะทอนออกมาอยางชดเจน โดยกลาวถง ในระหวางสงครามเจาอนวงศได“เอาครวขนภซนไปเพงแกว” ยอมรบในการรฐบรรณาการของเวยดนาม แตตอมาชาวลาวบางพวก เชน พระบรมราชาเจาเมองละครเกดความไมพอใจญวน ทชอบวางอ านาจกดขขมเหง มนสยโกหกหลอกลวง ไมมความซอสตย จงน าครวมาเขากบฝายไทย108 สงเหลานสะทอนความเปนจรงทวา สมพนธภาพระหวางคนอสานกบญวนแปรเปลยนไปมาขนอยกบบรบท ดงจะเหนไดวา ในชวงทศวรรษ 2480 มกลมผน าอสานและลาวใหสนบสนนการเคลอนไหวของขบวนการกชาตอนโดจนทมพรรคคอมมวนสตเวยดนามเปนผหนนหลง109 แตการทชาวญวนสวนใหญท าการคา ท าใหคนอสานมทศนะในทางลบตอชนชาตนไปดวย เนองจากโลกทศนทมมาแตเดมมองวา การคาขายเปนอาชพทผดศลธรรม มแตความเอารดเอาเปรยบโกหกหลอกลวง ดงบทผญาทวา“ไปเศกไปฆา ไปคาไปตวะ”(ตวะหมายถงโกหก)

ในสวนของการแสดงออกถง“ความเปนไทย”ของคนอสาน ดเหมอนวาจะเนนหนกไปทางดานการเมองทมระบสญชาตวาเปน“คนไทย” และใน“ประวตวดสปฎนาราม”(2476)ทพรรณนาใหเหนถงภมศาสตรการเมองของอสานทเปนสวนหนงของรฐไทย ความวา “... พนภมเปนทราบสง ซงตงอยทางทศอสานของพระนครกรงเทพฯ เปนสวนหนงของประเทศสยาม อนมแนวภเขาเปนแดนผปนน าใหไหลลงแมน าโขง...”110และในบนทก“เหตการณการเปลยนแปลงการปกครองสยาม”(2476)กลาวถง สถานะของประชาชนชาวไทยทกคน ซงรวมถงคนอสาน วา“เฮาเปนไทยอยฮวม

107 ขนสรรพบรรณกจ,เรองไปจงหวดลานชาง, 35. 108 ทองพล ครจกร,เพชรพนเมองเวยงจนทน พงศาวดารลาวตอนเวยงจนทนแตก,81, 91,123-

125 109 ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน”พ.ศ.2476-2494”,

306-310 110 สมเดจพระมหาวระวงศ, ประวตวดสปฎนาราม,1.

105

ประเทศ” ม”สทธเสมอภาคกนบอหยอน” เพราะ“คนเฮานมนษยคอกน อยขอบขณฑภายในประเทศ”111

ความคดทส าคญประการหนงคอ การยอมรบอ านาจของกษตรยรฐไทย ซงแมวาในยคสงคมประชาธปไตยสถานะของกษตรยถกลดทอนลงไปมาก แตคนอสานยงคงใหความส าคญตอสถาบนน โดยในบนทก“เหตการณการเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม”(2476) ไดใหความหมายในทมาของรฐธรรมนญวา เปนการ“พระราชทาน”และเนองจาก“เฮาไดกษตรยทรงธรรม”ปฏบตการของคณะราษฎรในวนท 24 มถนายน พ.ศ.2475 จงส าเรจลลวงไปไดดวยด ไมมการเสยเลอดเนอประการใด112 จากตรงนเปนการใหต าแหนงแหงทแกสถาบนเดมมจดยนบนพนททางการเมองในระบบใหม ในสวนงานเขยนฉบบอนๆไดอธบายการเปลยนแปลงทางสงคมภายใตอ านาจของกษตรยรฐไทยเชนเดม แสดงใหเหนถง ความศรทธาของคนอสานทมตอสถาบนนอยางเหนยวแนน ซงอธบายไดดวยภมหลงทางประวตศาสตร ทบรรพบรษไดหลบหลหนภยมาพงพระบรมโพธสมภารกษตรยรฐไทย ดวยเหตนคนอสานจงไดส านกในพระมหากรณาธคณเสมอมา

อยางไรกตามการยอมรบอ านาจของรฐไทยในหมคนอสานไดมขอจ ากด โดยในงานเขยนพนเมองไดแสดงน าเสยงของความไมพอใจในบางเรอง ซงเกดจากอ านาจรฐทไปกระทบตอวถชวตของคนทองถน ตวอยางทชดเจนคอ“เพชรพนเมองเวยงจนทน” (2479) ทไดบอกกบเราวา การท าสงครามปราบเวยงจนทรของรฐไทย ไดสรางความทกขยากใหกบชาวบานมากเพยงใด113 เชนเดยวกบเรอง“ทาวสรนาร”(2476) แมใหภาพเหตการณตางจากงานเขยนเรองแรก แตไดกลาวถงสาเหตของการกอ“กบฏ”ของเจาอนวงศวา เกดจากความไมพอใจเจาเมองนครราชสมาทมกกดขขมเหงชาวบาน114 หากยอนไปดถงสงคมอสานภายหลงป พ.ศ.2475 จะเหนไดวา มความวนวายทางการเมองอยมาก ทงการกบฏตอตานการเมองระบบใหม เชน กบฏบวรเดช จงหวดนครราชสมา กบฏหมอล านอยชาดา จงหวดขอนแกน และสงครามกชาตของขบวนการชาตนยมในอนโดจน ซงรฐไทยไดแกไขปญหาเหลาน โดยไดจดสงเจาหนาทจ านวนมากไปควบคมสถานการณในพนท การครอบง าของรฐอยางแนนหนาไดสรางความหวาดระแวงใหกบคนทองถน ซงพวกเขาตางตระหนกถงความเปลยนแปลงในการด าเนนชวตทก าลงจะเกดขนจากภยสงคราม และงานเขยนพนเมองได

111 ขนพรมประศาสน,เหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม ค ากลอนภาษาไทย

ภาคอสาน27,30. 112 เรองเดยวกน,4,10. 113 ทองพล ครจกร,เพชรพนเมองเวยงจนทน พงศาวดารลาวตอนเวยงจนทนแตก 114 พนตรหลวงศรโยธา, ทาวสรนาร,135-136.

106

สะทอนความจรงในขอนออกมา ดงนนจงสรปไดวา“ความเปนอสาน”ในชวงเวลานยงคงด ารงสถานะและตวตนทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของตนเองคอนขางสง โดยเฉพาะส านกทเกยวพนกบศนยกลางอ านาจลาวทางฝงซายของล าน าโขง ส านกใน“ความเปนไทย”ในชวงเวลานจงยงไมเขมขนเมอเปรยบเทยบกบชวงหลงป พ.ศ.2500 ดงจะกลาวในบทตอไป

จากทงหมดจงสรปไดวา การเปดศกราชใหมสการเปนรฐประชาชาตภายหลงป พ.ศ.

2475 ไดเปดโอกาสใหคนอสานไดเคลอนไหวทางการเมอง และวฒนธรรมบนส านกของ“ภมภาคนยม”ทถกปดกนมานาน โดยนกการเมองอสานไดเขาไปมสวนรวมในการบรหารปกครองประเทศ ท าการผลกดนใหเกดนโยบายทเปนประโยชนตอประชาชนภายในภมภาค และในระหวางการรณรงคลทธชาตนยมของรฐไทยและขบวนการกชาตในลาว นกการเมอง ปญญาชน และประชาชนในอสานไดสวนรวมในการเคลอนไหวของกลมขบวนการตางๆ และในบรบทดงกลาวไดกระตนใหคนอสานสนใจในการศกษาคนควาประวตความเปนมาของตน เพอน าเสนอถงรากเหงาอนแทจรงของตนเอง โดยในสมยนไดมการเขยน“พน/พงศาวดาร” ซงเปนการรอฟนงานเขยนในสมยจารตทมอยแตเดมขนมาใหม งานเขยนทส าคญในชวงเวลานคอ “เพชรพนเมองเวยงจนทร”ของทอง พล ครจกรทเรยบเรยงขนมาจาก “พนเวยง”วรรณกรรมทวาดวยการประกอบวรกรรมของเจาอนวงศในการตอตานอ านาจรฐสยาม นอกจากนยงม“กาพยบงจมของชนชาตไทย”ของพระธรรมราชานวตร ซงเรยบเรยงขนจาก“พนขนบรม”เปนเรองราวของก าเนดชนชาตไทย-ลาว และพฒนาการทางประวตศาสตรทมมารวมกน งานเขยนทงสองชนนไดรบอทธพลจากความคดชาตนยมอยางชดเจน จงแสดงออกถงความคดของทองถนนยมออกมาเขมขนเชนเดยวกน โดยน าเสนอถง ความเปนมาทางดานเชอชาตและวฒนธรรมท “อสาน”มรวมกบ “ลาว” ซงเปนลกษณะเฉพาะของงานเขยนในยคสมยน นอกจากนยงเรมมการเขยนประวตศาสตรสมยใหมบางแลว แตยงไมแพรหลายมากนก โดยน าเสนอถงพฒนาการของบานเมองในอสาน และไดมการศกษาคนควาทางดานสงคม และวฒนธรรมทองถนโดยรวบรวมขอมลทางวฒนธรรมไวอยางเปนระบบ

107

บทท 4

ประวตศาสตรนพนธอสาน สมยการเปนสวนหนงของรฐไทย ในยคพฒนา พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520

...ความจ าเปนขนแรกคอ เราจะตองพยายามใหราษฎรเขาใจและเหนชอบในเรองทวา ประเทศชาตเราจะตองมการพฒนา มนษยจะตองกาวหนาวนพรงนจะตองดกวาน1

เมอจอมพลสฤษด ธนะรชต นายกรฐมนตรคนท11 ของประเทศไทย ไดกลาวสนทรพจนขางตนเปนสงยนยนใหเหนวา ประเทศไทยในสมยรฐบาลของทาน(พ.ศ.2501- 2506) ไดกาวยางเขาส“ยคพฒนา”แหงความทนสมยอยางแทจรง เพราะนบตงแตบดนประเทศไดเขาสภาวะแหงความสมยใหมทงมตทางกายภาพ เศรษฐกจ และสงคม ท าใหภาคอสานและภมภาคตางๆถกผนวกรวมเขาไวดวยกนอยางเปนปกแผน ปรากฏเปนรปลกษณประเทศไทยทสบเนองมาจนถงปจจบน2 ดงนนในทนจงไดก าหนดนยามค าวา“ยคพฒนา”ใหครอบคลมชวงเวลาตงแตป พ.ศ.2500 จนถงสนทศวรรษ 2520 อนเปนจดสนสดของการศกษาวทยานพนธฉบบน

1 “สนทรพจนในพธเปดประชมปฐมนเทศงานพฒนาทองถน” อางถงใน ภญญพนธ พจนะ

ลาวณย, “การผลตสรางความหมายของ “พนทประเทศไทย”ในยคพฒนา (พ.ศ.2500-2509)(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม,2552),1.

2สถานะทางการเมองของรฐบาลจอมพลป. พบลสงครามในสมยท 2(2491-2500) ไมไดมบารมมากเหมอนกบในสมยแรก เพราะภาพลกษณของจอมพลป.พบลสงครามไดตกต ามาจากคราวทเกอบท าใหประเทศตกอยในฐานะผแพสงคราม และยงมททาทไมภกดตอสถาบนกษตรย นอกจากนยงมกรณทจรตการเลอกตงในป พ.ศ.2500 และวกฤตการณทเกดขนในภาคอสาน ซงไมสามารถแกปญหาได สงเหลานเปนปจจยทท าใหจอมพลสฤษด ธนะรชต ผน าทใฝในระบบเสรประชาธปไตย และมความภกดตอพระมหากษตรยอยางเปดเผย ขนมามอ านาจภายหลงจากการรฐประหารในปพ.ศ.2500 ทกษ เฉลมเตยรณ, การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ(กรงเทพมหานคร:ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,2526).

108

ความหมายของ“การพฒนา”ในประเทศไทยมไดหมายถงเพยง การพลกผนสรางสรรคหลายสงใหผดแผกแตกตางไปจากเดมเทานน แตในกระบวนการนไดน าเอาคตอนรกษนยมแบบเดมมาใชเพอจรรโลงโครงสรางทางสงคมแบบรวมศนยอ านาจใหคงอย โดยผ น ารฐไดรอฟนความส าคญของ“สถาบนกษตรย”ทเคยซบเซาลงภายหลงการปฎวต 2475ขนมา ดวยการสงเสรมพระราชกรณยกจของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และพระบรมวงศานวงศ ตลอดจนการสรางการรบรผานสอทกรปแบบอยางกวางขวาง ท าใหสถาบนแหงนกลบมามความส าคญตอการความหมาย และการด ารงอยของ“ชาต”อกครงหนง อดมการณของรฐชดนไดถกสงผานลงสปรมณฑลสาธารณะ พรอมกบกระบวนการ“พฒนา”ทเปนการปรบเปลยนสภาพแวดลอม วถการด าเนนชวต และพฤตกรรมของคนในสงคมใหสอดคลองกลมกลนไปดวยกนภายใตสภาวะ“ความเปนไทยททนสมย” ท าใหอสานกบรฐไทยเรมมความเปนอนหนงอนเดยวกนท งกายภาพ ความคด และอดมการณ สงเหลานสงผลตอการปรบเปลยนการเขยนประวตศาสตรของคนอสาน จากทเคยแสดงตวตน“ความเปนอสาน-ลาว”ออกมาอยางเดนชดในยคกอน มาเปนการน าเสนอถง“ความเปนอสาน”ทอยภายใตกรอบโครงประวตศาสตรชาตไทยอยางสมบรณ ซงเปนลกษณะเฉพาะของงานเขยนพนเมองอสานในชวงทศวรรษ 2500 ทสบเนองมาจนถงปจจบน 1.บรบททางสงคมทสงผลตอการเขยนประวตศาสตรของคนอสาน

ในชวงทศวรรษ 2490 การเคลอนไหวทางการเมองของคนอสานนอกระบบรฐสภามสงขน เพราะการทรฐบาลไดปราบปรามปญญาชนหวกาวหนาอยางรนแรง เปนการเบยดขบส.ส.อสานใหออกไปจากการมสวนรวมในรฐสภา นกการเมองและปญญาชนอสานบางสวนไดหลบหลกจากอ านาจเผดจการ มาท าการตอสแบบมวลชนในภาคพนชนบท โดยไดยดเอาเทอกเขาภพานฐานทมนเดมของเสรไทยเปนศนยกลาง นอกจากการสนบสนนกองก าลงกชาตในอนโดจนตามทกลาวไปกอนหนานน คนอสานยงไดท าการเคลอนไหวเรยกรองสนตภาพคดคานการท าสงครามในเกาหล หรอทรจกกนในนาม“กบฏสนตภาพ” ภายใตการน าของนายครอง จนดาวงศ อดตครฝกเสรไทยเปนผน า โดยครครองไดรวบรวมลายชอชาวบานทเขารวมขบวนการจดสงไปใหหนวย

109

สนตภาพในกรงเทพฯ และเดนสายอภปรายตามหมบานในเขตอ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร พรอมกบแจกใบปลวทชชวนใหเหนถงความนาสะพรงกลวของสงคราม และเรยกรองใหเหนถงคณคาของการอยอยางสนต การเคลอนไหวของครครองดงกลาวอยในการจบจองของเจาหนาทรฐมาโดยตลอด จนเมอเกดรฐประหารโดยจอมพลสฤษด ธนะรชตในวนท 20 ตลาคม พ.ศ.2501 ไดมการปราบปรามผเปนปรปกษกบรฐบาลอยางรนแรง ท าใหครครองถกจบกม และในทสดไดรบโทษประหารชวต3

การปราบปรามของรฐบาล สงผลใหพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย(พคท.)ออกไปจดตงกองก าลงตดอาวธในเขตปาเขา โดยไดจดตงขบวนการชาวนาในชนบท เปดโรงเรยนทางการทหารเพออบรมผปฏบตงานทางการทหาร ตงสถานวทยกระจายเสยงประชาชนแหงประเทศไทย เพอใหการศกษาเกยวกบการตอสดวยก าลงอาวธ และจดตงขบวนการเอกราช และแนวรวมรกชาตเพอท างานแนวรวม โดยใชภพานเปนฐานทมนส าคญ ภายหลง“วนเสยงปนแตก” ในวนท 8 สงหาคม พ.ศ.25084 การเคลอนไหวไดขยายวงกวางออกไปในหลายพนท ถงป พ.ศ.2516ในเขตอสานเหนอมกองก าลงในจงหวดนครพนม กาฬสนธ รอยเอด สกลนคร อดรธาน (ฝงตะวนออก) หนองคาย ขอนแกน อบลราชธาน (ตอนบน) และยโสธร เขตงานอสานใตในจงหวดอบลราชธาน (ตอนลาง) ศรษะเกษ สรนทร นครราชสมา ปราจนบร และชลบร เขตงานอสานตะวนตก ครอบคลมเขตปาเขาในอดรธาน (ตะวนตก) เลย ชยภม เพชรบรณ (ตะวนออก) 5

การขยายตวของขบวนคอมมวนสต ไดท าใหรฐบาลหนมาใหความส าคญตอการพฒนาภมภาคอยางจรงจง โดยมจดหมายในการปรบปรงและพฒนาดานเศรษฐกจ และความเปนอยของประชาชนใหทดเทยมกบภมภาคอน ทงนเพอปองกนการฝกใฝลทธปฎวตของคอมมวนสต และเปนการสรางความภกดใหคนทองถนภกดตอรฐไทยในทางหนงดวย ดงนนในทนจงตองการพจารณาถงบรบททางสงคมในยคพฒนาทมผลตองานเขยนประวตศาสตรของคนพนเมอง ใน 3 ประเดนคอ ประเดนแรก น าเสนอถงการพฒนาเศรษฐกจและการเมองของรฐทสงผลใหอสานกบรฐไทยมความเปนอนหนงอนเดยวกน ทงกายภาพและส านกของผคน ประเดนทสอง การสงผานอดมการณ และ “ความร”ทางประวตศาสตรทสงตอการบนทกประวตของคนทองถน และประเดนทสาม น าเสนอถง

3 พทธพล มงคลวรรณ, “ขบวนการคอมมวนสตในเขตภพาน พ.ศ.2504-2525” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2548,)64-71

4 เหตการณนความจรงแลวเกดขนในวนท 7 สงหาคม พ.ศ.2508 เปนการปะทะครงแรกของฝายคอมมวนสต และเจาหนาทรฐ ซงน ามาสการจบอาวธลกขนสของพรรคคอมมวนสตแงประเทศไทย

5 สมชย ภทรธนานนท,รายงานวจยความขดแยงระหวางอสานกบรฐไทย:การครอบง าและการตอตาน, 57

110

บทบาทของสถาบนอดมศกษาในการศกษาเรองของทองถน ซงไดกระตนใหคนอสานมการเคลอนไหวทางภมปญญาในดานตางๆ รวมถงการศกษาประวตศาสตรทองถน โดยมรายละเอยด ดงน

1.1การพฒนาพนทภาคอสาน: การเปลยนแปลงทางสงคม และการกอเกดส านก

ทองถนภายใตกรอบอ านาจรฐไทย การยบรฐสภาแหงชาต และการผกขาดอ านาจเขาสผน าเผดจการทหาร ในชวงเวลาอน

ยาวนานรวมสบป ตงแตการปฎวตของจอมพลสฤษดในปพ.ศ.2501จนถงรฐบาลจอมพลถนอม กตตขจรในปพ.ศ.2512 สงผลใหการเคลอนไหวของส.ส.อสานในสภาทเคยมมาอยางดเดอดเปนอนยตลง แมภายหลงเหตการณ “14ตลา”พ.ศ.2516 บรรยากาศทางการเมองภายหลงการลมลางเผดจการทหารไดเปดกวางอกครง แตเปนเพยงชวงระยะเวลาเพยงสนๆเพราะตอนนไดเกดรฐประหาร 6 ตลา 2519 ซงไดมการกวาดลางนกศกษา ปญญาชนฝายซายอยางหนก จนตองหลบหลเขาปาไปรวมขบวนการคอมมวนสต สภาวการณดงกลาวมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมของส.ส.อสานตงแตทศวรรษ 2510 เปนตนมา จากทเคยรวมกลมดวยส านกภมภาคนยม มาเปนการรวมกลมบนเงอนไขทางเศรษฐกจ-การเมอง ซงสวนใหญมภมหลงเปนพอคา นกธรกจทเตบโตมาจากการพฒนาเศรษฐกจของรฐ ดงนนจงมทาทในการประนประนอมกบรฐบาล เพอใหผลประโยชนเออมาถงกลมของตน6 สมพนธภาพระหวางรฐบาลกบนกการเมองทองถนทแนนแฟน เปนการเกอหนนใหนโยบายของรฐสงผานมาลงยงทองถนเปนไปอยางมประสทธภาพ ท าใหอสานถกเชอมโยงเขากบรฐไทยไดโดยงาย

6 ตวอยางของการรวมกลมเศรษฐกจ-การเมองของนกการเมองอสาน เชน กลมตระกลจรมาส

จงหวดรอยเอด ประกอบธรกจโรงเรยนเอกชน ท าโรงภาพยนตร และสถานบนเทง สมาชกคนส าคญของตระกลทนกการเมอง เชน นายสมพร จลมาส เปนส.ส.5 สมย เมอป พ.ศ.2501, 2512, 2519,2524 ในสวนนายถวล จลมาส นองชายไดเปนสมาชกสภาเทศบาลรอยเอดมาทกสมย สมพนธภาพเชนนแสดงถงความเปนกลมกอนของนกการเมองระดบชาตและระดบทองถนในเชงเศรษฐกจ-การเมองไดเปนอยางด ดรายละเอยดเพมเตมไดใน ประสพ วงศหนองหวา, “บทบาทของสมาชกสภาผแทนราษฎร จงหวดรอยเอด กบการพฒนาสตระกลทางการเมอง พ.ศ.2480-2529” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2537) ;ศรพร ศรพนมเขต, “การรวมกลมทางการเมองของสมาชกผแทนราษฎร จงหวดอบลราชธาน พ.ศ.2500-2538”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2544)

111

รฐไทยในทศวรรษ2500 เปนตนมา มนโยบายในการพฒนาภาคอสานเพอเสรมสรางความมนคงทางการเมอง โดยรฐไดท าการสถาปนาเมองในตว “จงหวด”ใหกลายเปนศนยรวมอ านาจรฐในทองถนอยางแทจรง ในการนจงไดจดวางผงเมองใหไดมาตรฐาน โดยออกแบบศนยราชการใหมความโดดเดนสมกบเปนศนยกลางของเมอง ดวยการจดวางใหเปนทตงของหนวยงานราชการ เชน ศาลากลางจงหวด ศาลจงหวด สถานต ารวจ สาธารณะสขจงหวด โรงเรยน อกทงยงเนนการวางผงเมองใหทนสมย ดวยการจดสรางสถานทพกผอนหยอนใจภายในเมอง เพอรองรบการท ากจกรรมยามวางของคนเมอง เชน สวนสาธารณะ หรอวงเวยนน าพทกระจายตวอยตามจงหวดตางๆ นอกจากนรฐบาลยงไดพฒนาเมองหลกในภมภาค ซงตามแผนพฒนาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ(พ.ศ.2505-2509)ไดก าหนดใหขอนแกนเปนเมองแรก ในการนไดมการจดสรางศนยราชการขนใหมใหเปนระเบยบสวยงามในป พ.ศ.2504 การจดตงศนยวชาการดานอนามยระดบเขตในป พ.ศ.2518 และการจดตงมหาวทยาลยขอนแกนเปนสถาบนอดมศกษาแหงแรกในภาคอสานใน ป พ.ศ.2505 พรอมกนน นไดพฒนาระบบสาธารณปโภคพนฐานใหมใชอยางทวถงในเขตเทศบาล และไดสรางขอนแกนใหเปนศนยกลางคมนามคม ดวยการตดถนนเชอมโยงกบจงหวดอนทอยรายรอบคอ ถนนมตรภาพเชอมกบจงหวดนครราชสมา จงหวดอดรธาน และจงหวดหนองคาย ถนนมะลวลยเชอมกบจงหวดเลย ถนนสายขอนแกน-กาฬสนธ และมสนามบนทเปนระบบมาตรฐานเปดใหบรการ7 ในเวลาตอมาการพฒนาเมองหลกไดขยายยงไปยงพนทจงหวดนครราชสมา อดรธาน สกลนคร และอบลราชธาน ท าใหเชอมโยงเมองเลกเมองนอยรวมเขาไวดวยโครงขายคมนาคม จนท าใหพนทอสานมความเปนปกแผนในทางกายภาพ

ในสวนพนทชนบทหางไกล รฐไดจดสงเจาหนาทไปปฏบตงานดานการพฒนา ซงเปนการสรางเครอขายอ านาจรฐภายในพนทแยกยอยใหประสานสมพนธกบสวนกลาง โครงการทส าคญคอ โครงการพฒนาชมชนของกระทรวงมหาดไทยทไดจดตงในป พ.ศ.2505 ซงไดเนนการพฒนาอยางรอบดาน“...เพอทจะใหประชาชนโดยสวนรวมอยดกนด มมาตรฐานการครองชพสงขน...”8 นอกจากนยงมหนวยพฒนาการเคลอนทของกระทรวงกลาโหม ทไดสงทหารออกตะเวนไปประจ าตามหมบาน โดยจดแผนโครงการระยะยาว และไดใหบรการรกษาพยาบาล การประชาสงเคราะห การประชาสมพนธ และการบนเทง เพอใหประชาชนเหนถงความหวงใยของ

7 ปทมรตน อตชาต, “การขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองขอนแกน พ.ศ.2505-2518”

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม,2543), 61-64 . 8 ทม คลายสงคราม,“พฒนาชมชนกบชาวผไทย,” ใน ผไทยร าลกกาฬสนธ ครงท 2 (กรงเทพฯ:

โรงพมพสงไค, 2515),50.

112

รฐบาล และใหรวมมอกบรฐบาลในการพฒนา ตอมาไดมการตงส านกงานเรงรดพฒนาชนบท (รพช.)ในป พ.ศ.2507งานพฒนาหมบานจงเปนหนาทโดยตรงของรพช. การท างานของหนวยงานนไดท ามถนนเชอมโยงหมบานกบโลกภายนอกเขาดวยกน และยงไดสรางโรงเรยน บรณะวดวาอาราม และไดสงเสรมการจดตงกลมอาชพ และกลมเยาชนหนมสาวในชมชน9 ผลจากการพฒนาของรฐทมมาอยางตอเนองมผลตอการเกดความภกดในหมชาวบาน ดงสะทอนไดจากค าบอกเลาของอดตนกปฎวตทไดละทงอดมการณไวในเขตปาเขาแลวหวนคนสบาน ความวา“...เพราะรฐบาลรบรองวาจะดแลประชาชนใหอยดกนด เขาเปลยนนโยบาย ผน าเขากปลอยใหคนเขามา บเปนหยง เรองคอมมวนสต เจานายเคารบท าแลว เรองอยดกนด...”10

การผนวกอสานเขามาเปนสวนหนงของรฐไทยมใชเพยงการพฒนาทางกายภาพเทานน แตตองรฐตองจดระบบความสมพนธของคนในสงคมใหอยภายใตกรอบอ านาจดวย ดงนนในชวงนรฐไทยไดเขาไปสงเสรม และสนบสนนการตงกลมชมรมองคกรของทองถน เชน “สมาคมชาวสรนทร”จดตงขนตงแตป พ.ศ.2477 แตในชวงระหวาง พ.ศ.2503-2504 จอมพลสฤษดไดใหการสนบสนนการจดกจกรรมอยางเตมท โดยเฉพาะในการจดทนการศกษาใหกบนกเรยนนกศกษา เชนเดยวกบทางจงหวดกาฬสนธไดจดใหมงาน“ผไทยร าลกกาฬสนธ”ขนครงแรกในป พ.ศ.2514 โดยมเปาหมายในการหาทนไปท าสาธารณประโยชน

ทส าคญในชวงนไดมการจดกจกรรมลกเสอขนตามจงหวดตางๆ ซงตามพระราชบญญตลกเสอ พ.ศ.2507 ไดก าหนดใหหวหนาสวนการปกครองในสวนภมภาค ด ารงต าแหนงเปนผบงคบบญชาลกเสอในระดบตางๆลดหลนกนไป โดยใหผวาราชการจงหวดเปนประธานลกเสอจงหวด นายอ าเภอเปนประธานระดบอ าเภอ ทงหมดขนอยองคกรในสวนกลาง ประกอบไปดวย สภาลกเสอแหงชาตเปนฝายนโยบาย มนายกรฐมนตรเปนนายกสภาฯ และฝายปฏบตงานคอ คณะกรรมการบรหารลกเสอแหงชาต มรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการเปนประธาน และไดสถาปนาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวใหทรงด ารงต าแหนงเปน“พระประมขคณะลกเสอแหงชาต” การจดโครงสรางองคกรทองอยกบเครอขายอ านาจรฐเชนน เปนผนกรวมกลมทางสงคมของจงหวดเขาไวกบองคกรรฐ จนเกดเปน“เครอขายคณธรรม”ทยดโยงจงหวดทวทงประเทศรวมเขาไวดวยกน โดยมจดมงหมายในการสรางความภกดในหมประชาชนตอสถาบน “ชาต-ศาสน-กษตรย” และการ

9 สมศร ชยวณชยา, “นโยบายการพฒนาภาคตะวนออกเฉยงเหนอของรฐบาลไทย พ.ศ.2494-

2519”(วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2548), 245-257 10 สมภาษณพบ เชอกะโซ อดตชาวผไทยทเขารวมกบขบวนการคอมมวนสต อางถงใน พทธ

พล มงคลวรรณ, “ขบวนการคอมมวนสตในเขตภพาน พ.ศ.2504-2525”,199

113

จดกจกรรมบ าเพญสาธารณะประโยชนรวมกน การจดกจกรรมเหลานไดหลอหลอมส านกของคนอสานใหมความผกพนกบรฐไทยมากขน

จากขา งตนจะ เ หนได ถ ง ความส า เ ร จของ รฐไทยในการผนวกอสาน ดว ยกระบวนการพฒนา ซงรฐไดสถาปนา“จงหวด”ขนมาศนยกลางอ านาจทองถนทเชอมโยงโดยตรงกบสวนกลาง และการพฒนาระบบสาธารณปโภค ระบบการสอสารคมนาคม ตลอดจนการจดกลมองคกรทางสงคม ไดท าใหพนทสวนตางๆของ “ภาคอสาน”ถกเชอมโยงรอยรดเขาดวยกนจนเกดความเปนปกแผนสมบรณ สงเหลานสงผลตอส านกคนพนเมองใหอยภายในขอบเขตของ“จงหวด”หรอ“ภมภาคอสาน”ซงอยภายใตอ านาจของรฐไทย เชนเดยวกบการบนทกประวตศาสตรทไดก าหนดขอบเขตนในการอธบายอดตดวยเชนกน 1.2 การสงผานอดมการณ และความรประวตศาสตรชาตกบการศกษาประวตศาสตรของคนอสาน

ในประเดนนตองการศกษาวาการสงผานอดมการณและความรประวตศาสตรชาตภายใตกระบวนการพฒนา สงผลตอการศกษาประวตศาสตรตอคนทองถนอยางไรโดยมรายละเอยด ดงน

1.2.1 การสงผานอดมการณรฐไทยในสมยพฒนา การปรากฏตวของหนงสอค ากลอนภาษาอสานเรอง“ปญหาท านายโลก”ในวาระกงพทธกาล พ.ศ.2500 ไดสะทอนถง ความวตกกงวลของชาวอสานมทตอคตปญจอนตธานทเชอถง การลมสลายของสงคมโลกเมอพระพทธศาสนาอายถง 5,000 ปในป พ.ศ.5000 ใกลมาถงแลว โดยกลาววา ความเลวรายเสอมทรามของสงคมภายใตระบบเผดจการเปนสงยนยนวาความเชอดงกลาวไดเกดขนจรง ซงตองรอจนกวา“พระศรอารยมาตรสโลก”จงจะน าความสขสงบคนกลบมา และน าพาสงคมใหเจรญวฒนาถาวร11 ความเชอเชนนมอยมากในปลายทศวรรษ 2490 ดงจะพบวาตาม

11 หนงสอค ากลอนภาคอสาน “ปญหาค าท านายโลก” แตงโดย อ.กววงศ เปนการไขปญหา

ธรรม12 ขอของพระอศวร ซงเชอวาเปนปรากฏการณทเกดขนจรง และตอเนองกนไปเปนล าดบ สรปความเปนไดวาปญหาขอท 1 ถามวานกยางเอย ท าไมจงไมรอง? นกยางวาปลามนไมออก เปนลางบอกถงการจตของผมบญภายหลงจากทโลกเกดโกลาหล, ปญหาขอท 2 ถามวาปลาเอยท าไมจงไมออก? หมายถงความลมหลงมวเมาในตณหาของมนษย จนหลงลมพระธรรมค าสอนเปรยบดงปลาในน าไมโผลพนใหคนเหน, ปญหาขอท 3 ถามวาหญาเอยท าไมถงรกมาก? หญาวาววไมกน หญารกมากหมายถงประชาชนถกครอบง าจากกเลศ จนมด มวมองไมเหนแสงพระธรรม, ปญหาขอท 4 ถามวาววเอยท าไมจงไมกนหญา?วววาเจาของมนไมปลอยขา หมายถงประชาชนประพฤตผดศลธรรม ไมสนใจถอศลบ าเพญเพยร,ปญหาขอท 5 ถามวาเจาของววเอย ท าไมจงไมปลอยวว?เจาของวววาขาเจบทองมาก หมายถงผปกครองกดขขมเหงไมปลอยใหราษฎรมเสรภาพตามหลกประชาธปไตย, ปญหาขอท 6 ถามวาทองเอยท าไมถงเจบมาก?ทองวาขา

114

หนาหนงสอพมพไดน าเสนอขาวเกยวกบการเกดผวเศษ ผมไสยศาสตร สงแปลกประหลาดมหศจรรยโดยอางถงความเชอเรองกงพทธกาลทงสน12 รฐบาลจอมพลป.ไดใชความเชอดงกลาวในการเรยกแรงสนบสนนจากมหาชนดวยการจดท าโครงการฉลอง“25พทธศตวรรษ” เพอแสดงใหเหนถง ความหมายของกงพทธกาลในทางทด เปน“มงคลกาล”จดเรมตนของความเจรญรงเรองในทางโลกและทางธรรม ในการนจงไดจดสรางสาธารณปโภคตามจงหวดตางๆ และไดท านบ ารงศาสนาควบคไปดวย เชน ในอสานไดท าการบรณะพระธาตพนม จงหวดนครพนม และพระธาตเชงชม จงหวดสกลนคร นอกจากนยงมโครงการการจดพมพหนงสอวฒนธรรมทง 71 จงหวด ทอธบายสภาพความเปนอยของกลมชนในแตละจงหวด ความเปนมาทางประวตศาสตร และสถานทนาสนใจ ซงเปนการเชอมรอยหนวยจงหวดในแตละทองถนเขาสศนยกลาง อยางไรกตามจอมพลป.พบลสงครามไมประสบผลส าเรจจากโครงการนมากนก รฐบาลตองประสบกบปญหาความขดแยงตางๆจนขาดเสถยรภาพ โดยเฉพาะขาวคราวความบาดหมางกบพระมหากษตรย ท าใหขาดการสนบสนนจากประชาชน13

เมอจอมพลสฤษด ธนะรชต ท าการปฎวตขนมามอ านาจในป พ.ศ.2501 การแสดงออกถงยคสมยแหงความรงเรองไดถกสอออกมาอยางเปนรปธรรม ผานความมงคงทางวตถอนเกดจากการพฒนาประเทศ นอกจากนรฐยงไดรณรงคในทกรปแบบทท าใหเหนไดวา ประเทศไทยในยคสมยน

กนขาวไมสก เปนการเปรยบถงผน ารฐบาลมใจมกมากใครอยากไดทรพยสนเงนทองอยร าไปจนอยไมเปนสข เหมอนกบอาการปวดทองทเจบปวดทรมาน, ปญหาขอท 7 ถามวาขาวเอยท าไมถงไมสก? ขาววาไฟมนไมลก กนขาวไมสกหมายถง รฐบาลกดขขดรดภาษจากราษฎร, ปญหาขอท 8 ถามวาไฟเอยท าไมจงไมลก? ไฟวาฟนมนไมสก หมายถงความวนวายทางการเมอง ท าใหประชาชนเกดความทกขยากไมมโอกาสลมตาอาปาก เปรยบดงไฟดวงนอยทมแสงอยรบหร,ปญหาขอท 9 ถามวาฟนเอยท าไมจงเปยก? ฟนวาฝนมนตกมาก ความทะเยอทะยานมกใหญใฝสงของผน าทมอยมากเปรยบดงฟนทเปยกชมไปดวยน า, ปญหาขอท 10 ถามวาฝนเอยท าไมจงตกมาก? ฝนวากบเขยดมนรองนก ฝนตกมากหมายถง การขดรดภาษจากราษฎรอยางหนก, ปญหาขอท 11 กบเขยดเอยท าไมจงรองนก? กบเขยดวางมนไลกนพวกขา หมายถง เสยงรองโหยหวนของชาวบานดวยความทกขเวทนา เปรยบเสมอนเสยงกบเขยดรองระงมอยกลางทกข, ปญหาขอท 12 งเอยท าไมจงไลกนกบเขยด? งวากบเขยดมนเปนอาหารของขา งไลกนกบเขยนเปรยบกบรฐบาลทขดรดเคยวเขญประชาชน ดรายละเอยดเพมเตมใน อ.กววงศ, “ปญหาท านายโลก”ค ากลอนภาคอสาณ (ขอนแกน:โรงพมพคลงนานาวทยา, 2500)

12 ถนอม มชน, จอมพลป.พบลสงครามกบงานฉลอง 25 พทธศตวรรษ(วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2531),40-41

13 เรองเดยวกน,110-111

115

ไดขบเคลอนไปสความเจรญกาวหนาอยางแทจรง ดวยใหความหมายผานค าวา“พฒนา” “ปฎวต” หรอค าขวญตางๆ เชน “น าไหล ไฟสวาง ทางสะดวก” “งานคอเงน เงนคองาน บนดาลสข” “ศกษาด มเงนใช ไรราคา พาใหสขสมบรณ” เปนตน14 ดวยเหตดงกลาวท าใหค าวา“พฒนา”เปนทกลาวถงกนอยางแพรหลาย15 ความคดในเรองยคสมยแหงพฒนาการไดสงผลใหความรสกหวาดหวนของคนในสงคมทมตอกลยคในชวงกงพทธกาลคลายตวลง โดยเหนวาเปนชวงเวลาแหงความเจรญกาวหนาทควรปรบตวใหทนตามกระแส ดงจะเหนจากหนงสอทพมพแพรหลายในชวงทศวรรษ 2500 เชน “หวใจเศรษฐ( ค ากลอนภาคอสาน)”(2501)พมพขนเพอ“เปนประโยชนแกทานผหวงความกาวหนาในชวต” หนงสอ“กลอนล าสงภาษานอก” (2501) เปนกลอนภาษาจน-องกฤษ-เขมร-ซวย(สวย)ทกลาวกนวา“ทนสมยเรยบเรยงใหม” หนงสอ “กลอนล าสากลศาสนา” เปนกลอนประวตศาสนา พทธ พรามณ ครสต อสลาม ซง“ลวนแลวแตเปนกลอนททนสมยใหมเอยม”16 และโดยเฉพาะอยางยงการปรากฏตวของ“หนงสอค าสอนสมยพฒนาการ (ส านวนภาคอสาณ)” พมพในป พ.ศ.2505 ทมจดประสงค “...เพอน าเอาหลกธรรมมะของพระพทธศาสนามาเผยแพรแกชาวพทธทงหลาย เพอจะไดถอเปนหนทางส าหรบประกอบงานประจ าวนตอไป...” เนอหาหลกของงานเขยนเรองนเปนการความหมายของการพฒนาวา เปนค าใหมแตเดมเรยกวา“วาน” หรอ“ลงแขก” ตอจากนนไดกลาวสงเสรมใหคนในสงคมมความขยนหมนเพยรในการท างาน โดยยดถอค าขวญของรฐวา“งานคอเงน” ซงการท างานนนเปนดง“ตวจกร”ในการขบเคลอน“ชาต”ใหเจรญรงเรอง นอกจากนยงกลาววา สมยนเปนสมย“สรางชาต”ใหทกคนชวยกนในงาน“พฒนาทองถน” ไดแก ตดถนน ปรบปรงหมบาน อยาเอาแตคอยรฐบาล แมการปลกบานตองมแบบผงแบบแปลนใหถกอนามย ใหมสวมหรอหองอาบน าทมดชดจากทชมนมชน17 จะเหนไดวา งานเขยนเรองนมเนอหาสอดคลองกบอดมการณรฐ แสดงถงการรบรและเขาใจของคนอสานทมตอ“การพฒนา”ในระดบหนง

14 ภญญพนธ พจนลาวลย, “การผลตความหมาย“พนทประเทศไทย”ในยคพฒนา (พ.ศ.2500-

2509,” 176-177 15 ค าวา“พฒนา”ปรากฏครงแรกใน“หนงสอชดไทยพฒนา”ทตพมพแยกเปนชดๆในปลาย

ทศวรรษ 2490 ซงเปนผลงานของส านกวฒนธรรมทางจตใจ สภาวฒนธรรมแหงชาต เมอเขาสทศวรรษ 2500 ค าวา “พฒนา” ไดเปนทรจกกนอยางแพรหลาย อางจาก ภญญพนธ พจนลาวลย, เรองเดยวกน

16 “ใบโฆษณา” อางถงใน อ.กววงศ, ปญหาท านายโลก(ค ากลอนภาคอสาณ) 17 เนอหาภายในทงหมดมดงน เชญชวนท าบญ,ใหพรผท าบญ,งานคอเงน,พฒนาการทองถน,

การประหยด,ความสะอาด,หนาทมารดาบดา,หนาทของผว,ผวดมสรา,เมยเลนไพ,หนาทของผว,หนาทของเมย,ความเมาของคน,จงมาดโลกน,ความเปนชาวพทธ และวดกบบาน ส.บรรณกจ,หนงสอค าสอนสมยพฒนาการ(ส านวนภาคอสาณ) อางจาก ภญญพนธ พจนลาวลย, เรองเดยวกน,178

116

ความส าเรจของการสถาปนาวาทกรรมการพฒนา สวนหนงเกดจากการทรฐบาลจอมพลสฤษดไดอางองความชอบธรรมทางอ านาจจากสถาบนกษตรย ท าใหไดรบการยอมรบจากประชาชน ซงในขณะเดยวกนเปนการเพมพระบารมของสถาบนแหงนใหสงเดนยงขน ภายหลงจากเคยทซบเซาในชวงภายหลงป พ.ศ.2475 ดงนนรฐบาลสฤษดจงไดสงเสรมความส าคญของสถาบนกษตรยในสงคม โดยไดเปลยน“วนชาต”ของคณะราษฎรทเคยถอเอา“วนปฎวต”วนท 24 มถนายน มาเปนวนท 5 ธนวาคมอนเปนวนพระราชสมภพพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และในวนเดยวกนนไดจดใหมพธถวายสตยปฎญาณ พรอมกบการเดนสวนสนามเฉลมพระเกยรตของกองทพบกโดยไดใหเหตผลของการเปลยน“วนชาต”วา “...คณะกรรมการไดเลงเหนความส าคญของประวตศาสตรชาตไทยวา สงส าคญซงสามารถด ารงความเปนอนหนงอนเดยวกนไว ไมกอใหเกดความแตกแยกระหวางบคคลในชาตทกสมย คอสถาบนพระมหากษตรย...”18 ซงหมายถง ความพยายามในการสถาปนาอดมการณของสถาบนกษตรยใหกลบมาเปนศนยรวมทางจตวญญาณของคนใน“ชาตไทย”อกครง และแนวคดนไดถกสงผานสคนในสงคม ผานทางโครงการในพระราชด าร และการเสดจพระราชด าเนนยงทองทตางจงหวด ซงมผลตอการรบรถงอ านาจทมอยจรงของสถาบนนในหมประชาชน ดงจะเหนไดจาก การบอกเลาถงพระบารมโดยผกโยงเขากบเรองราวเหนอธรรมชาต เชน ในระหวางการเสดจฯในงานไทยอาสาปองกนชาตทจงหวดเลยในเดอนมกราคมป พ.ศ.2517 เครองกระจายเสยงทก าลงถายทอดสดอยเกดไมมเสยง ท งทเครองสงยงท างานเปนปกต ท าใหนายประพนธ พลอยพม พธกรภายในงานถงกบ “...ทรดตวคกเขาถวายบงคม ขอพระองคทรงพระเจรญยงยนนานเทอญ...”19 “เรองเลา”นสอดคลองไดดกบส านกแบบต านานของชาวบาน ความคดชดนจงไดผลตซ าผานสอสงพมพ และค าบอกเลาเรอยมาจนถงปจจบน ซงแสดงใหถงความส าเรจสงสดของรฐไทยสมย“พฒนาการ”ในการสถาปนา“ความเปนไทย”ทมแกนกลางอยทสถาบน“กษตรย”และบบเบยดอดมการณนอกรตใหพนททาง พรอมกนนนสงทรฐไทยท ารวมกนไปดวยคอ การก าหนดสรางความส าคญสถาบนแหงนใหอยในความทรงจ ารวมกนของสงคม โดยการน าความรกระแสหลกทสบทอดมาตงแตสมยสมบรณาญาสทธราชยมาปรบเปลยนใหสอดคลองกบสภาวะแหงยคสมย

18 สายชล สตยานรกษ, คกฤทธกบประดษฐกรรม“ความเปนไทย” เลม 2 ยคจอมพลสฤษดถง

ทศวรรษ 2530 (กรงเทพฯ:มตชน,2550), 108 19 ประพนธ พลอยพม, “ลงเขยว น าเทยวเมองเลย”,เอกสารอดส าเนา,2547,24

117

1.2.2 การสงผานองคความรประวตศาสตรชาตกบการศกษาประวตศาสตรของคนอสาน ความคดในการสราง“มหาอาณาจกรไทย”อนกวางใหญไพศาลในระหวางสงครามโลกครงท 2 ไดสนสดลง พรอมกบการก าเนด“ตวตน”ของอดตรฐอาณานคมในอนโดจนของฝรงเศสทเพงไดรบอสรภาพ ในชวงทศวรรษ 2500แมขอบเขตของรฐไทยและเพอนบานเรมเขารปเขารอยบางแลว แตมปฏกรยาทเปนผลสบเนองมาจาก “ชาตนยม”คลมคลงในครงนน เกดขน ณ ชายแดนกมพชาดานเขาพระวหาร จงหวดศรษะเกษ ซงทางไทยและกมพชาตางอางสทธเหนอดนแดน และจดการตรงก าลงรกษาอธปไตยของฝายตนอยางแนนหนา จนในทสดศาลโลกไดเขามาไกลเกลยตดสนใหเขาพระวหารเปนของกมพชา เมอวนท 15 มถนายน พ.ศ.2505 ท าใหไทยจ าตองถอนตวออกจากดนแดนทครอบครอง นบตงแตบดนนขอบเขตของ“ชาตไทย”จงปรากฏ“ตวตน”ทชดเจนแบบทเหนจนทกวนน

จากเหตการณดงกลาว สงผลใหรฐไทยเรงท าการส ารวจโบราณวตถสถานแบบเขมรทพบภายในประเทศเพอศกษาหารปแบบเฉพาะตน โดยเรมการส ารวจในภาคอสานผาน “โครงการส ารวจและขดแตงโบราณวตถ-สถานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พ.ศ.2502” และ“โครงการส ารวจและขดแตงโบราณวตถในภาคตะวนเฉยงเหนอ พ.ศ.2503-2504” ขอคนพบจากการศกษาเหลานไดกระตนใหนกประวตศาสตรหนกลบมาสนใจในการเสาะแสวงหารากเหงาของอารยธรรมของกลมชนภายในประเทศ เพอน ามาเสรมสรางประวตศาสตรชาตไทยกระแสหลกใหสมบรณ 20 ดงจะเหนไดจากผลงานของมานต วลลโภดมทเขยนขนจากประสบการณในการส ารวจทางโบราณคดในนามของกรมศลปากร ควบคกบการใชหลกฐานประเภทต านาน นทานพนเมองประกอบกน ท าใหไดภาพการเคลอนไหวของกลมบานเมองตางๆในดนแดนประเทศไทย เชน งานเขยนเรอง“สวรรณภมอยทไหน”(2521) ทกลาวถง แวนแควนโบราณตางๆในดนแดนประเทศไทย คอ แควนสวรรณโคมค าในลมน ากก แควนโยนกของไทเมาทอพยพหนการรกรานของจนมา แควนนครชยศร แควนละโวหรอลวรฐ หรอกมโพชรฐ แควนอโยธยากอนการตงอาณาจกรอยธยา ทงสามแควนนอยในทราบลมแมน าเจาพระยา และตอมาไดถกแควนเสยมชวกะทนครศรธรรมราชทเจรญขนในราวพทธศตวรรษท 7 เขาสวมทบรวมกนเปนอาณาจกรในราวพทธศตวรรษท 15 โดยจนเรยกวา อาณาจกรเสยนหลอกก ซงเปนตนธารของประวตศาสตรไทย ขอเสนอถงการด ารงอยของกลมบานเมองโบราณเหลาน ไดน ามาสขอสงสยถงสถานะการเปนราชธานแหงแรกของสโขทยในแวดวงวชาการในเวลาตอมา

20 กรณรงค เกรยนรว, “อ านาจขององคความรในงานวาทกรรมประวตศาสตรศลปะและ

โบราณคดเขมรในประเทศไทย”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร,2545),89

118

รวมถงยงชวยจดประเดนการถกเถยงในเรองถนก าเนดของคนไทยวาอยในประเทศไทยดวย ดงจะเหนไดจากนายแพทยสด แสงวเชยรไดเสนอวาคนไทยไดอยในประเทศนมาแตยคหนแลว โดยไดอาศยวธการตรวจสอบดานโบราณคด รวมกบการพสจนทางการแพทยผานการตรวจสอบโครงกระดกมนษย21

จะเหนไดวา องคความรเกยวกบอารยธรรมโบราณไดผกโยงใหเขากบพฒนาการของประวตศาสตรชาตทเนนไปทอาณาจกรสามกรงหลก คอ สโขทย อยธยา และรตนโกสนทร สงผลใหองคความรเกยวกบอาณาจกรทงสามมความชดเจนขน โดยเฉพาะ“กษตรยภาพ”ทโดดเดนของแตละราชธาน เรมจากพอขนรามค าแหงเปน “พอขน”ผสรางความรงเรองใหกบอาณาจกรสโขทย ในขณะทสมเดจพระนเรศวรเปนผประกาศความเกรยงไกรใหกบกรงศรอยธยา และมสมเดจพระนารายณมหาราชเปนผทรงชาญฉลาดในการด าเนนวเทโศบายกบชาตตะวนตก ซงโครงเรอง“ประวตศาสตรราชวงศ”เชนนสอดคลองไดดกบระบบโครงสรางทางสงคมแบบรวมศนยอ านาจของรฐไทยในสมยพฒนา

การทกรอบคดหลกของรฐคอ การพฒนาทางดานเศรษฐกจของประเทศภายใตระบบทนนยมเพอใหกาวสความเปนสมยใหม เปนกรอบวาทกรรมทใหอ านาจแกรฐในการสรางคณคา หรอแปลความหมายใหกบทกสงอยางทอยในขอบเขตของรฐเปนทรพยากรพนฐานในการพฒนาประเทศ22 สงผลใหความรทางประวตศาสตร มรดกทางวฒนธรรม และผลผลตทเกยวเนองกนถกสรางคณคาในสองประการคอ ประการแรก เปนการสงผานความรทเปนเอกลกษณของชาตใหกบคนในสงคมส านกถง“ความเปนพลเมอง” ซงเปนการพฒนาทรพยากรมนษย ประการทสอง เปนการใชความรในรปสนคาทางศลปวฒนธรรม(Cultural produces) จ าหนายใหแกลกคาทมาเทยวชมในรปแบบอตสาหกรรมการทองเทยว การสงผานองคความรประวตศาสตรของชาตผานวาทกรรมการพฒนาน เปนความพยายามของรฐไทยสถาปนาความทรงจ ารวมกนของคนภายในขอบเขตรฐใหเกดขนอยางมนคง ดวยการชกน าคนทกกลมใหเขาสวถเศรษฐกจทก าหนดโดยรฐ และการเขาไปจดการจดการมรดกความทรงจ าทอยภายในชมชน23

ในพนทภาคอสาน รฐไทยไดจดต งพพธภณฑสถานแหงชาต การก าหนดเขตโบราณสถาน และอทยานประวตศาสตรตามจงหวดตางๆ พรอมทงรณรงคใหเปนแหลงทองเทยว

21 ยพา ชมจนทร, “ประวตศาสตรนพนธไทย พ.ศ.2475-พ.ศ.2516”, 94 22 ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, วาทกรรมการพฒนา(กรงเทพฯ:วภาษา,2542) , 35 23 กรณรงค เกรยนรว, “อ านาจขององคความรในงานวาทกรรมประวตศาสตรศลปะและ

โบราณคดเขมรในประเทศไทย”,123

119

เชน ในชวงระหวาง พ.ศ.2510-2520 ไดมการขดบรณะขดแตงปราสาทหนพมาย จ.นครราชสมา และปราสาทหนพนมรง จ.บ รรมยเพอเตรยมประกาศเปนอทยานประวตศาสตร จดต งพพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยงในป พ.ศ.2518 พพธภณฑสถานแหงชาตพมายในป พ.ศ.2518 และโดยเฉพาะอยางยงในป พ.ศ.2515 ไดจดตงพพธภณฑสถานแหงชาตจงหวดขอนแกนขน เพอใหเปนทรวบรวมสงวนรกษาและจดแสดงศลปวตถ โบราณวตถทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นอกจากนยงไดน าเอาศลปวตถจากทอนมาจดแสดงดวย เชน พระพทธรปปางมารวชย สมยสโขทย พระพทธปางประธานอภยทรงเครอง สมยอยธยาตอนปลาย ซงวตถท งสองชนนน ามาจากพพธภณฑฯพระนคร “...เพอจะไดจดแสดง ชวยใหเกดความรความเขาใจในเรองประวตศาสตร และวฒนธรรมในดนแดนประเทศไทยทกสมย และไดคดเลอกประตมากรรมฝมอชางภาคตะวนออกเฉยงเหนอทเปนศลปลานชางมาจดแสดงไวมากเปนพเศษเพอเนนศลปะทองถนภาคตะวนออกเฉยงเหนอดวย...”24 จะเหนไดวารฐไทยไดพยายามก าหนดตวตนของ“ภาคอสาน”เขามารวมไวในเอกลกษณทางวฒนธรรมของชาตผาน“เรองเลา”ในพพธภณฑ

นอกจากนรฐยงไดท าการสงเสรมงานประเพณในทองถน พรอมท งผลกดนใหเปนกจกรรมการทองเทยว โดยไดก าหนดแผนขนอยางเปนระบบ เพอใหไดมาตรฐานตามหลกสากล ดงนนจะเหนไดจาก งานแสดงชางของจงหวดสรนทร ทถกไดจดใหมขนครงแรกในป พ.ศ.2503 เนองในงานฉลองเปดทวาการอ าเภอหลงใหม ซงในงานนทางอสท.ไดเขารวมสงเกตการณ และไดท าบนทกเสนอรายงานตอกระทรวงมหาดไทยวา

...จงหวดสรนทรมชางอยมาก เพราะชาวพนเมองทเรยกวา“สวย”มอาชพจบชางมาฝกให เชองหดใหท างาน พนฤดท างานจะฝกหดใหแสดงอะไรกไดทกบานนยมเลยงชาง บาน หนงๆ หลายเชอก ถาหากสามารถน าชางมารวมกนเปนจ านวนมากๆจดใหชางสามารถ แสดงความ สามารถ ตางๆคงจะเปนงานยงใหญ ไมเคยปรากฏในทแหงใดในโลก25 ดงนนในปตอมาพ.ศ.2504 ทางจงหวดสรนทรจงไดรวมกบอสท.วางแผนและก าหนดรปแบบงานโดยไดประชาสมพนธแพรภาพทางโทรทศนและหนงสอพมพ ซงไดรบความสนใจจากนกทองเทยวชาวตางประเทศอยางมาก งานชางเมองสรนทรถกจดอยางยงใหญ จนเปนทรจกกนทว

24จรา จงกล, น าชมพพธภณฑสถานแหงชาต ขอนแกน (กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2515), 2 25 รายงายของอสท.เสนอตอกระทรวงมหาดไทย อางถงใน อษฎางค ชมด(บรรณาธการ), รอย

เรอง เมองสรนทร(มาลย2) (สรนทร:ส านกหนงสอสรนทรสโมสร,2552) , 22

120

โลก26 เชนเดยวกบในจงหวดอนทรฐไดเขาไปผลกดนงานประเพณ สถานทส าคญทางประวตศาสตร หรอสถานททางธรรมชาตทสวยงามใหเปนแหลงทองเทยวประจ าจงหวด ซงเปนการสรางภาพลกษณของแตละจงหวด และเผยแพรในพนทสาธารณะดวยการ“โปรโมต”ผานสงพมพและสอสมยใหม โดยเฉพาะอยางยงนตยสารอสท.ทมพลงสรางการรบรถงความโดดเดนงดงามตามอตลกษณของแตละจงหวดใหกบสงคมอยางกวางกวาง27 ท าใหทกคนทราบไดวา“งานแหเทยนพรรษาเมองอบล” “งานเจาพอพระยาแลเมองชยภม” หรอ“ศรษะเกษแดนปราสาทขอม” และคนทองถนตางยอมรบภาพลกษณเหลานดวยเชนกน

การใหความหมายของรฐตอมรดกทางวฒนธรรมทองถน ทองอยกบการพฒนาเศรษฐกจ-การเมองดงกลาว กระตนใหปญญาชนอสานรวบรวม เรยบเรยงประวตความเปนมาของโบราณวตถ- สถาน ประเพณพธกรรมทมอยในทองถน โดยชชวนใหเหนถงความส าคญทมตอประวตศาสตร“ชาต” หรอเปนสวนหนงของเอกลกษณ“ความเปนไทย”ทควรจะไดรบการสงเสรมผลกดนในการพฒนา กจกรรมการเขยน“ความร”แบบนไดรบการสงเสรมจากหนวยงานราชการ ชมรม หรอสมาคมตางๆเปนอยางด โดยไดจดท าวารสาร นตยสารรายเดอนประจ าจงหวด หรอหนงสอทระลกเนองในวาระส าคญ แลวเปดโอกาสใหคนทวไปไดเขยนบทความน าเสนอ ซงนอกจากจะมเนอหาสาระทางประวตศาสตร และวฒนธรรมทองถนแลว ยงประกอบดวยนโยบายของรฐ นโยบายของจงหวด ตลอดจนถงผลงานของสวนราชการในจงหวด ประมวลขาวรอบเดอนทงใน และนอกประเทศ โดยเฉพาะสถานการณชายแดน รวมถงเหตการณส าคญของจงหวดอยางการประกอบพระราชกรณยกจของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และพระบรมวงศ จดประสงคของการน าเสนอเรองเหลานปรากฏใน หนงสอ “ดงอผ ง”(2512)หนงสอทระลกประจ าปของจงหวดอบลราชธาน ความวา “...เจตจ านงของเรากเพอ เสนอสารความร แนวความคด ความหรรษา อนจะน ามาซงความจรรโลงใจ ใหชวยกนต ชวยกนตอ ลงมอสรางสรรค‘อบลราชธาน’ของเราสมนาม‘ดงอผง’ซงเปนสญลกษณแทนแดนก าเนดของอบลราชธาน...”28 ในสวนของจงหวดรอยเอดไดบอกถงจดประสงคของการจดท าหนงสอ“พลาญชย”(2516) อนสรณงานปใหม และกาชาดจงหวด เพอตองการน าเสนอวา“...จงหวดรอยเอด แมเปนจงหวดทไมใหญโตนก แตกนกเปนจงหวดทเกาแก มขนบธรรมเนยมประเพณตลอดจนโบราณวตถทนารนาสนใจอยอยางมากมาย โดยเฉพาะในปจจบน

26 เรองเดยวกน ,25-26 27 ภญญพนธ พจนลาวลย, “การผลตความหมาย“พนทประเทศไทย”ในยคพฒนา (พ.ศ.2500-

2509)”, 166 28 จงหวดอบลราชธาน, ดงอผง (กรงเทพฯ:โรงพมพวฒนาพานช,2512),ถอยแถลง

121

รอยเอดก าลงด าเนนกจกรรมหลายอยางทเปนการสงเสรมความเจรญของบานเมองซงนาจะศกษาอยางยง...”29 นอกจากนนยงมหนงสอ “บรรมยสมพนธ”(2507) “วารสารรอยเอด”(รายเดอน)(2507) “เมองสรนทร”(2500) “ชมนมชาวภไท”(2507) หรอแมกระทง“ความเปนมาของไทย-ลาว”(2509) และ“เมองลาวพนองฝงซายแมน าโขง”(2509)ของอทย เทพสทธากไดน าเสนอถง สมพนธภาพของผคนสองฝงโขง เรยกรองใหมการพฒนาเศรษฐกจ และการเมองรวมกน30

อยางไรกตามภายใตวาทกรรมการพฒนาทรฐไทยไดผกขาดอ านาจอยางแนนหนา ความรของทองถนทถกเขยนขน ตองมความสอดคลองกบความรกระแสหลกตามมาตรฐานของรฐจงจะไดรบการยอมรบ โดยถกนบรวมเปนสวนหนงขององคความรแหงชาต และเปนประโยชนตอการพฒนาชาตบานเมอง ดงนนจะเหนไดวา งานเขยนเรอง“สองฝงโขง”หรอทรกนดในนามของ“ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วพาคยพจนกจ งานเขยนประวตศาสตรอสานทไดชอวาเปนฉบบสมบรณชนแรก ซงมเนอหาสอดคลองกบความรกระแสหลก เนองจากใชขอมลในการเขยนชดเดยวกนกบ“พงศาวดารหวอสาน”ของหมอมอมรวงศวจตร จงไดรบการสงเสรมจากทางราชการใหตพมพเมอปพ.ศ.2499 โดยนายตร อมาตยกล หวหนากองวรรรคดและประวตศาสตร กรมศลปากรในขณะนน เหนวา “...ท าประโยชนใหแกงานคนควาของกรมศลปากรมาก และเปนประโยชนแกผม ในการทจะเขยนเรองน าเทยวจงหวดตางๆในภาคอสานตอไปดวย เมอถงคราวเขยนน าเทยวทางภาคนผมหวงวาจะไดรบความรวมมอชวยเหลอจากคณบางเปนแน...”31 ในสวนขาหลวงประจ าจงหวดเลยไดแสดงทศนะเกยวกบงานเขยนเรองนวา “...เรองนจะเปนประโยชนตอนกปกครองมาก เพราะจะไดทราบเรองการปกครองแตอดต เปนการเปรยบเทยบกบปจจบน...”32 จะเหนไดวา“ความร”ในงานเขยนเรองนสอดคลองแนวทางการพฒนาเศรษฐกจ-การเมองของชาต จงไดรบการสนบสนนใหตพมพอยางแพรหลายจนถงปจจบน แมในจดพมพครงตอๆมามวาระทตางกน(2513,2530,2533) แตในบรบทแหงการรวมศนยอ านาจอยางเดดขาดของรฐสมยใหม ความคาดหวงของสงคมทมตอ“ความร”ชดนคงไมตางกนเทาใดนก

29 จงหวดรอยเอด, พลาญชย (มปท.,2516.อนสรณเนองในงานปใหมและกาชาดจงหวด

รอยเอด,2516) ; ผจดการท าแถลง 30 อทย เทพสทธา, ความเปนมาของไทย-ลาว(กรงเทพฯ:ส านกพมพเปรมชย,2509); อทย เทพ

สทธา, “เมองลาว พนองฝงซายแมน าโขง”(กรงเทพฯ:สหสยาม,2511) 31 จดหมายจากนายตร อมาตยกล ลงวนท 6 กนยายน พ.ศ.2498 อางถงใน เตม สงหษฐต, ฝง

ขวาแมน าโขง (กรงเทพฯ:ส านกพมพคลงวทยา, 2499) ,5 32 จดหมายจากขาหลวงประจ าจงหวดเลย ลงวนท 15 พฤศจกายน พ.ศ.2492 อางถงใน เรอง

เดยวกน,12

122

จากขางตนจะเหนไดวา นบตงแตเรมตนเขาสยคสมยแหงการพฒนาในชวงทศวรรษ 2500 เปนตนมา สถาบนกษตรยไดกลบเขามามบทบาทในสงคม และเปนแกนหลกของ“ชาตไทย”อกครง องคความรใน“ความเปนไทย”ทงทางประวตศาสตร และวฒนธรรมทถกสรางมาตงแตในสมยสมบรณาญาสทธราชยจงไดรบการสานตอ และถกสถาปนาอยางมนคงบนความทรงจ าของคนในสงคม ผานการจดการมรดกทางวฒนธรรม ในรปแบบพพธภณฑ อทยานประวตศาสตร หรอการสงเสรมประเพณในทองถน โดยมเปาประสงคเพอประโยชนในทางเศรษฐกจและการเมอง ปจจยเหลานไดกระตนใหคนอสานบนทกประวตศาสตรบอกเลาถงความส าคญของทองถนทมตอ“ชาต”เพอใหไดรบความเอาใจใสในการพฒนายงขน 1.3 บทบาทของสถาบนอดมศกษาทมตอการศกษาประวตศาสตรทองถนของคนอสาน

ภายหลงจากการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1(พ.ศ.2504-2509) รฐบาลไดใหความส าคญกบการจดการศกษามากขน โดยไดมการปรบปรงขยายโรงเรยนมธยมปลาย สายอาชพแขนงตางๆทงในโรงเรยนเกษตรกรรม วทยาลยเทคนค ทส าคญคอใน ชวง เ วลา น ได ม ก ารจดต งสถาบน อดม ศกษา ขนในภาค อสาน เ ร มจากการจดต งมหาวทยาลยขอนแกนในป พ.ศ.2506 จดตงวทยาลยวชาการศกษา มหาสารคามในป พ.ศ.2511 ซงตอมาววฒนาการเปนมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคามในป พ.ศ.2517 และทายทสดเปนมหาวทยาลยมหาสารคามในป พ.ศ.2537 นอกจากนยงไดจดตงวทยาลยครในจงหวดอบลราชธาน อดรธาน นครราชสมา สรนทร บรรมย สกลนคร และจงหวดเลย สถาบนการศกษาเหลานมสวนอยางยงในศกษาเรองของทองถน โดยเรมตนขนในชวงตนทศวรรษ 2510 และปรากฏเดนชดขนในชวงทศวรรษ 2520 อนเปนผลมาจากนโยบายการปฎรปการศกษาของรฐบาลภายหลงป พ.ศ.2516 เปนตนมา ทสงเสรมและกระจายอ านาจใหกบทองถนไดเรยนรเรองราวของตนเองมากขน ซงเปนผลมาจากการขยายตวของแนวคดประชาธปไตย ภายหลงเหตการณการเคลอนไหวของมวลชนในชวงระหวาง 14 ตลาคม 2516 ถง 6 ตลาคม 2519 ปจจยเหลานมสวนก าหนดทศทางการท างานของสถาบนอดมศกษาใหสนใจศกษาศลปวฒนธรรมทองถนยงขน และสงผลกระตนใหปราชญพนบานไดเขามามบทบาทในการเคลอนไหวทางดานวฒนธรรม รวมถงการบนทกประวตศาสตรดวยเชนกน จากความส าคญดงกลาวในประเดนนจงตองการศกษาบทบาทของสถาบนอดมศกษาในภมภาคกบการศกษาประวตศาสตรทองถน โดยแบงออกเปน 2 ประเดนคอ ประเดนแรก กลาวถงการจดการศกษาประวตศาสตรสมยใหมทกระตนใหคนอสานสนใจในการศกษาประวตศาสตร และประเดนทสอง เปนบทบาทในการสงเสรมวฒนธรรมทองถนทเออใหปราชญพนเมองไดเขามามสวนรวม

123

1.3.1การจดการศกษาวชาประวตศาสตรสมยใหม ในอดตคนอสานมโอกาสไดเรยนวชาประวตศาสตรขนสงจากการเขามาเรยนตอใน

กรงเทพฯ ทงทจฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร และมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เมอมาถงทศวรรษ 2500 มการจดตงสถาบนอดมศกษาภายในภาคอสาน ท าใหมการจดการเรยนสอนวชาประวตศาสตรขนอยางเปนทางการ โดยทวทยาลยครมหาสารคามไดบรรจรายวชาประวตศาสตรเขาไวในหลกสตรปกศ.สง สาขาสงคมศกษา และไดเปดสอนเปนวชาเอกในระดบปรญญาตร เมอปพ.ศ.252633 ในสวนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม การจดการเรยนการสอนวชาประวตศาสตรคอนขางมแบบแผนชดเจน และมความกาวหนาสบเนองมาจนถงปจจบน โดยเรมเปดสอนระดบปรญญาตรการศกษาบณฑต สาขาวชาเอกประวตศาสตร เมอป พ.ศ.2516 ซงเปนหลกสตรทรางโดยมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตรทใหวทยาเขตตางๆน าไปจดการเรยนการสอนภายในมหาวทยาลยของตน ในหลกสตรมวชาเอกบงคบทนสตตองเรยนคอ วชาประวตศาสตรไทย1 ประวตศาสตรไทย 2 โดยวชาประวตศาสตรไทย 1 มเปาหมายเพอ “...ศกษาประวตศาสตรของชนชาตไทย ต งแตแรกเรมมหลกฐานมาจนถงสมยต งอาณาจกรสโขทย ลานนาไทย จนสนสมยอยธยา ในดานเศรษฐกจ การเมอง การปกครอง การตางประเทศ ปรชญาฯลฯ โดยอาศยหลกฐานการคนควาใหมๆ...”34จะเหนไดวาเนนการศกษาความรประวตศาสตรไทยกระแสหลกนนเอง พรอมกนนนไดจดสอนวชาประวตศาสตรของตางประเทศดวย สอดคลองกบสถานการณในยคทนสมย โดยไดจดสอนวชาประวตศาสตรเอเชยอาคเนย ประวตศาสตรเอเชยตะวนออก ประวตศาสตรอารยธรรมตะวนตก ยโรปครสตศตวรรษท 15-18 และยโรปครสตศตวรรษท 19-2035

ในสวนวชาเลอกไดมการเปดวชาประวตศาสตรนพนธ โดยเนนฝกวธการคนควา และเขยนงานทางประวตศาสตร จากหลกฐานประเภทตางๆ นบวาเปนสอนวธการทางประวตศาสตรครงแรกในภาคอสาน และนาจะสงผลตอการแพรหลายของงานเขยนสมยใหมในยคนดวย ทนาสนใจคอ ในชวงนไดเปดสอนวชาประวตศาสตรทองถนเปนแหงแรกของประเทศ โดยมผศ.ดร.

33 สมภาษณ รศ.ธรชย บญมาธรรม, คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎมหาสารคาม,20 ธนวาคม พ.ศ.2551

34 “ค าอธบายรายวชาของภาคประวตศาสตร” อางจาก มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, คมอและหลกสตรการศกษาขนปรญญาตร พ.ศ.2527, ,(มหาสารคาม:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2527), 2

35 “หลกสตร กศบ. ประวตศาสตร” อางถงใน มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, คมอนสต 2523,(มหาสารคาม:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2533),87.

124

ไพฑรย มกศลเปนผบกเบก ซงในตอนแรกอาจารยไพฑรยตงใจเปดสอนรายวชา“ประวตศาสตรทองถนอสาน”โดยตรง แตทางวทยาเขตสวนกลางทประสานมตรเหนวา ควรจดใหมเนอหาครอบคลมทกภมภาค เพอใหผเรยนไดรประวตศาสตรของภาคอนไปดวยพรอมกน36เหตผลในขอนสะทอนวธคดของสวนกลางในการสรางส านกของคนอสานใหมรวมกบคนภมภาคอน เพราะหากจดใหมการศกษาทเฉพาะเจาะจง อาจน ามาสกอตวของส านกทองถนทแปลกแยกไปจากรฐไทยกเปนได อยางไรกตามเมอวชานไดเปดท าการสอนไดรบการตอบรบจากนสตเปนอยางด มผเขาเรยนเปนจ านวนมาก

ในสวนแบบเรยนไดยดเอาผลงานอาจารยไพฑรยเรอง“การปฎรปการปกครองมณฑลอสาน พ.ศ.2436-2453” (2517) งานเขยนเรองนมเนอหาเกยวกบการจดการปกครองแบบมณฑลเทศาภบาลของภาคอสานในสมยรชกาลท 5 37 ซงไดสงผลใหความสนใจของนสตมงไปทประเดนนเชนเดยวกน ดงจะเหนไดจากการท ารายการการคนควา ทมกมผท าเรองประวตศาสตรเมองในสมยตนรตนโกสนทร ถงสมยรชกาลท 5 ทงเรองการตงเมอง เรองราวของเจาเมองหรอผน า การเกบสวยอาการ การเกณฑพล สกเลก เปนตน 38ในป พ.ศ.2523 เปดหลกสตรปรญญาโท การศกษามหาบณฑต สาขาวชาเอกการสอนสงคมศกษา และในป พ.ศ.2526 เปดหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาไทยคดศกษา ซงหลกสตรทงสองนก าหนดใหเรยนวชาทางดานประวตศาสตรดวย แตในการจดการเรยนการสอนไมตางจากทเคยเปนมามากนก เนอหาสาระของประวตศาสตรเมองในทองถนยงคงไดรบการเนนย าเรอยมา ดงนนจะเหนไดวา การจดการศกษาประวตศาสตรแผนใหมของสถาบนอดมศกษาในสวนภมภาคมสวนอยางมากตอการกระตนใหคนอสานสนใจ และเขยนประวตศาสตรทองถนใหอยกรอบโครงเรองประวตศาสตรแหงชาตตามทถกก าหนดเอาไว 1.3.2 การสงเสรมวฒนธรรมทองถน ในชวงต งแตทศวรรษ 2510 ไดมการจดต งหนวยงานดานวฒนธรรมทองถนขนในสถาบน อดมศกษาในภาคอสาน เรมจาก“สถาบนวจยศลปและวฒนธรรมอสาน” มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม จดต งในปพ.ศ.2513 เพอเปนแหลงวจยใหบรการวชาการ และท าน

36สมภาษณ ผศ.เกยรตศกด วงศมกดา, คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร มหาวทยาลย

มหาสารคาม, 20 ธนวาคม พ.ศ.2551. 37 ดรายละเอยดเพมเตมใน ไพฑรย มกศล, การปฎรปการปกครองมณฑลอสาน พ.ศ.2436-

2453 (กรงเทพฯ:กรมการฝกหดคร,2517). 38 สมภาษณ ผศ.เกยรตศกด วงศมกดา, คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร มหาวทยาลย

มหาสารคาม, 20 ธนวาคม พ.ศ.2551.

125

ศลปวฒนธรรมทองถน และในป พ.ศ.2522 ทมหาวทยาลยแหงนยงไดจดตง“ศนยเอกสารอสาน” หรอ“ศนยสารสนเทศเอกสารสรนธร”ในเวลาตอมา เพอเปนแหลงรวบรวมและบรการขอมลเกยวกบเอกสารอสาน ท งเอกสารใบลาน ศลาจารก เอกสารจดหมายเหต รวมถงผลงานการศกษาวจยตางๆในพนทอสาน นอกจากนตามวทยาลยครยงไดจดท าโครงการศกษาศลปวฒนธรรมในป พ.ศ.2519 โดยไดจดใหมการอภปรายสมมนาทางดานวฒนธรรม และจดนทรรศชด“มรดกทางวฒนธรรม”เพอเผยแพรแกคนทวไป โดยเรมจดทวทยาลยครมหาสารคามเปนแหงแรกของประเทศ ซงตอมาโครงการนไดมพฒนาการเปน“ศนยวฒนธรรมจงหวด”

การปฏบตงานของหนวยงานเหลานไดท างานรวมกบชมชนเปนหลก โดยหนวยงานแตละแหงมปราชญชาวบานเปนก าลงส าคญประจ าอย เชน ทศนยวฒนธรรมจงหวดเลยมนายสาร สาระทศนานนท และนายประพนธ พลอยพม ศนยวฒนธรรมจงหวดอบลมนายบ าเพญ ณ อบล และนายปรชา พณทอง ทจงหวดมหาสารคามมพระอารยานวตร เขมจาร ทจงหวดนครพนมและมกดาหารมนายสรจตต จนทรสาขา บคคลเหลานตางเปนแมแรงหลกในการเคลอนไหวงานทางดานวฒนธรรมทองถน โดยเปนไปภายใตความคดทวา วฒนธรรมทองถนเปนสวนหนงของวฒนธรรมแหงชาต มความหมายตอการด ารงอยของชาต และเปนเครองมอในการสรางชาตใหเจรญรงเรอง ดงปรากฏในค ากลาวของนายสาร สาระทศนานนท ความวา ...จารตประเพณของประชาชนในประเทศตางๆนน นบเปนวฒนธรรมอยางหนง ชาต ใดเปนชาตเกาแก ยอมมจารตประเพณของตนเอง ดงเชน คนไทยในภาคอสานและภาคอนๆ เปนตน ซงวฒนธรรมนนอกจากกอใหเกดเอกลกษณและแสดงถงความเจรญรงเรองหรอเปน เครองหมายแหงความเกาแกของชาตไทยแลวยงเปนเครองชวยใหชนในชาตมความรสกรก ใครกลมเกลยวเปนอนหนงอนเดยวกน ความภมใจในความเปนชาตทเจรญรงเรองมาเปนเวลา ชานานและคงจะเปนสงหนงทจะมสวนชวยใหชาตของเราด ารงความเปนชาตอยตลอดไป39

การประสานความรวมมอกนระหวางสถาบนการศกษากบองคกรชมชน ท าใหงานดานการสงเสรมวฒนธรรมทองถนประสบผลส าเรจอยางสง ท งในดานการสงวนดแลรกษา โดยหนวยงานตางๆไดรวบรวมศลปวตถจ าพวก ผาลายขด ผาไหมมดหม งานเครองจกสานไม งานเครองปนดนเผา และโบราณวตถตางๆ มาเกบรกษาไวอยางเปนระบบ และในบางแหงไดจดแสดงเปนพพธภณฑเพอเผยแพรแกสาธารณะชนรวมดวย นอกจากนการสรางสรรคงานวชาการยงเปน

39 สาร สาระทศนานนท อางถงใน สดาพร พนจมนตร, “วธคดและบทบาทการสบสาน

วฒนธรรมของปราชญทองถน: กรณศกษา นายสาร สาระทศนานนท” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาไทยศกษาเพอการพฒนา สถาบนราชภฎเลย, 2545),76

126

ภารกจทมความส าคญประการหนง สวนใหญเนนไปทการสรางองคความรทางประวตศาสตรจากการปรวรรตคมภรใบลาน และการศกษาต านานนทานพนบานเปนหลก เชน ผลงานของจารวรรณ ธรรมวตรจากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม ท าการศกษาเรอง “รายงานตามโครงการปรวรรตวรรณกรรมอสานจากหนงสอผก ศกษาอสาน จากวรรณกรรมค าสอน”(2528) “แลลอดพงศาวดารลาว”(2530)40 และผลงานของนายสาร สาระทศนานนททท าในนามวทยาลยครเลย ในชวงระหวางทศวรรษ 2520-2530 เชน “ต านานเจาแมโพสพ” “ต านานพญาอนทรโปรดโลก” “ธรรมดาสอนโลก” เปนตน

นอกจากนยงไดมการจดกจกรรมสมมนาทางวชาการกนอยางแพรหลาย ซงนอกจากนกวชาการจะน าเสนองานวชาการของตนแลว ยงเปนพนทแหงการน าเสนอ“ตวตน”ของทองถนโดยปราชญพนบานดวย เชน วทยาลยครสรนทร จดสมมนา “เพลงพนบานและการละเลนพนบานจงหวดสรนทร” (2526) วทยาลยครเลยจดสมมนา “โบราณคด ประวตศาสตร และวฒนธรรม” (2530) และทส าคญคอ ในเดอนพฤศจกายน พ.ศ.2521 วทยาลยครมหาสารคาม และมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม ไดรวมกนจดงานสมมนา “ประวตศาสตรอสาน”ขน โดยในการนพระอารยานวตร เขมจาร ไดน าเสนอ“ต านานพระกดพระพาน” นทานพนบานในเขตเมองเวยงกงเวยงพาน ชมชนโบราณในเขตอ าเภอบานผอ จงหวดอดรธาน และธวช ปณโณทกไดน าเสนอบทความเรอง “พนเวยง บนทกประวตศาสตรของปราชญชาวอสาน” เรองราวของการปลดเปลองอ านาจรฐไทยของเจาอนวงศ41 นบเปนครงแรกทเอกสารชนน ถกเผยแพรในทสาธารณะหลงจากทถกทถกชนชนน าสยามปดบงซอนเรนมานาน การน าเสนอครงนไดรบความสนใจอยางมาก และน ามาสการตงขอสงสยใน“ความจรง” และ“ความร”ทสบเนองมาจากเหตการณนในเวลาตอมา42

40คณะกรรมการฝายจดท าหนงสออนสรณงานพระราชทานเพลงศพ รศ.ดร.บญชม ไชยโกษ,

สามสมยในสทศวรรษ ความทรงจ า และประวตศาสตรมหาวทยาลยมหาสารคาม,135 41 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน เอกสารสมมนาประวตศาสตรอสาน วนท 16-18 พฤศจกายน

พ.ศ.2521 ทวทยาลยครมหาสารคาม มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม 42 งานเขยนทไดรบอทธพลทางความคดจากการวเคราะหเรอง“พนเวยง”ของธวช ปณโณทก

อยางชดเจน คอ งานของสายพณ แกวงามประเสรฐ เรอง“ภาพลกษณของทาวสรนารในประวตศาสตรไทย”ทใชน ามาเปนหลกฐานอางองถงความมอยจรงของทาวสรนารในการประกอบวรกรรมททงสมฤทธ เมองโคราช อกหนงเรองคอ งานของอศนา นาศรเคน เรอง “อสานในการรบรและโลกทศนของชนชนน าสยาม ภายหลงเหตการณเจาอนวงศ พ.ศ.2469 ถงชวงกอนการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475” ในงานเขยนชนนแมไมไดมเปาหมายในการขวนหาความจรงในเหตการณ แตกตระหนกวาเหตการณนน ามาสการกอตวของรบรเกยวกบอสานในหมชนชนน าสยาม ซงน ามาสการด าเนนนโยบายการปกครองในพนท

127

อยางไรกตาม ในทศวรรษ 2500 เปนตนมา แมเรองราวของทองถนเรมถกท าใหเดนชดมากขน ดวยการน าเสนอของปราชญทองถนทไดท าการเคลอนไหวทางวฒนธรรมอยางคกคก แตการทไดบนทกอดตดวย“ภาษา”แบบใหม ทงการถายทอดต านานนทานพนบานเปนภาษาไทย หรอการเสนอดวยจารตวชาการสมยใหม โดยไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากองคกรรฐ เปนการแปลงความทรงจ าทมมาแตเกากอนใหสอดคลองกบระบบความรมาตรฐาน และความตองการของรฐไทย ทงนเพอหมายใหไดยอมรบในฐานะท “อสาน”เปนสวนหนงของรฐ และน ามาสการดแลเอาใจใสอยางจรงจงจากสวนกลาง บนเงอนไขทางเศรษฐกจ และการเมองแหงยคสมยใหมนนเอง 2. ประวตศาสตรนพนธอสานสมยการเปนสวนหนงของรฐไทยในยคพฒนา

การเปลยนแปลงทางสงคมเขาส “ยคสมยใหม”ทอสานกบรฐไทยเรมมความเปนปกแผนมนคง ไดสงผลใหความคด ความร และอดมการณ“ความเปนไทย” ทงระบบภาษาทเปนมาตรฐาน รวมถงองคความรทางประวตศาสตรและวฒนธรรมแหงชาต ถกสงผานลงสทกพนทอยางทวถงภายในอาณาบรเวณของรฐ สภาวะแวดลอมเหลานสงผลใหการเขยนประวตศาสตรของคนอสานจ าตองปรบใหเขากบ“ความร”และ“วธการ”ของประวตศาสตรกระแสหลก ดงนนในสมยนจงพบวามการเขยนประวตศาสตรสมยใหมทบอกเลาความเปนมาของบานเมองภายใตกรอบอ านาจรฐไทยกนอยางแพรหลาย เชน “ประวตความเปนมาของจงหวดบรรมย”(2504)ไดบอกเลาความเปนมาของเมองบรรมย นบตงแตการเปนถนฐานเดมของพวกขอม ตอมากรงธนบรไดเขาครอบครองเมองนางรอง เมองพทไธสง จนในทสดมสถานะเปนจงหวดบรรมยในป พ.ศ.2461 เรอยมาจนถงปจจบน(พ.ศ.2504)43 นอกจากนยงม“ประวตเมองอบลราชธาน”(2512) กลาวถง การตงเมองอบลราชธานในป พ.ศ.2323 ล าดบการสบวงศของเจาเมอง นบตงแตพระปทมวรราช(ค าผง)เจาเมองคนแรก จนมาถงสมยปฎรปมณฑลเทศาภบาลในป พ.ศ.243644 และ“ประวตเมองยโสธร”(2527) บอกเลา

ดรายละเอยดเพมไดใน สายพณ แกวงามประเสรฐ, “ภาพลกษณของทาวสรนารในประวตศาสตรไทย”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537);อศนา นาศรเคน, “ อสานในการรบรและโลกทศนของชนชนน าสยาม ภายหลงเหตการณเจาอนวงศ พ.ศ.2469 ถงชวงกอนการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม,2548) 43 ดรายละเอยดเพมเตมในชชพ กลยานพคณ,ประวตความเปนมาของจงหวดบรรมย(มปท.,2507.,เนองในงานฌาปนกจศพนายทอง หงสนคร ณ ฌาปนสถาน วดธาตทอง,ธนวาคม,2507). 44 ดรายละเอยดเพมเตมในพระมหาเจษฎา ปณญาธโร, ประวตเมองอบลราชธาน(มปพ,2513)

128

พฒนาการของเมองยโสธรนบตงแตสมยทวารวด ลพบร สโขทย อยธยา และการยกบานสงหทาเปนเมองยโสธรในสมยรชกาลท 2 แหงกรงรตนโกสนทร45

ในขณะเดยวกนการเขยน“พน/พงศาวดาร”ยงคงเปนจารตทไดรบความสบเนองเรอยมาโดยไดปรบใหเขากบความรกระแสหลกดวยเชนกน โดยนยมบนทกดวยภาษาไทย มรปแบบการเขยนทเรมมแบบแผนเปนความเรยงสมยใหม (Modern essay) ผานการศกษาคนความาอยางเปนระบบ ในสวนทางดานเนอหาไมใช “พน”ทเปนเรองราวของบรรพบรษ กษตรย และการสบสนตวงศทยอนไปไกลในอดตแบบทเคยเปนมา แตมลกษณะเปน“พงศาวดารเมอง”ทบอกเลาความเปนมาของทองถนตงแตในสมยโบราณ จนถงการเขามาเปนสวนหนงของรฐไทย โดยเนนถงเหตการณในยครวมสมยทใกลตวมากยงขน ซงสะทอนใหเหนถง ความรและความเขาใจในเรองราวของความเปนมาของตวเอง จากผรหรอปราชญในทองถนทกาวหนามากขนดวยเชนกน ยกตวอยางเชน งานเขยนของบญม ภเดช เรอง “พงศาวดารเมองกาฬสนธและประวตเมองภแลนชาง”(2525) กลาวถง สาแหรกวงศของพระยาไชยสนทร(เจาโสมพะมต)ผกอตงเมองกาฬสนธในป พ.ศ.2345 ตอจากนนเปนเรองของการตงเมองภแลนชางในป พ.ศ.2384 จนยบเปนต าบลขนกบอ าเภอกฉนารายน จงหวดกาฬสนธในป พ.ศ.245646 นอกจากนความกาวหนาในการศกษาสมยใหมยงเปนการขยายเนอหาของงานเขยนใหแลเหนสงคมทองถนในหลายหลายแงมมมากยงขน โดยในชวงเวลานการศกษาคนควาเรองสงคมและวฒนธรรมมไดจ ากดเฉพาะเรองราวความเปนมาของชมชนและชาตพนธในอดต แตมเรองราวของคตความเชอ และประเพณพธกรรมตางๆเพมขนดวย โดยไดน าเสนอวา ประเพณและวฒนธรรมทองถนเปนสวนหนงของวฒนธรรมไทย ดงนนจะเหนไดวา ประวตศาสตรนพนธอสานในสมยนมปรบเปลยนเนอหา และแนวการเขยนใหสอดคลองกบระบบความรและอ านาจของรฐไทยมากยงขน ในประเดนนเราจงพจารณาถงรายละเอยดในเนอหาของงานเขยนพนเมองใน 2 ประเดนคอ ประเดนแรก ศกษาถงเนอหาและแนวการเขยนของงานเขยนพนเมองในแตละประเภท และประเดนทสอง ศกษาถงการรบรเรองของทองถน และชนกลมอนทสะทอนออกมาจากงานเขยน

45 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน บ าเพญ ณ อบล, ประวตเมองยโสธร(ยโสธร:ส านกงานจงหวดยโสธร,2532 ) 46 บญม ภเดช,(ผรวบรวม),พงศาวดารเมองกาฬสนธและประวตเมองภแลนชาง

129

2.1ประเภทของงานเขยนประวตศาสตร งานเขยนประวตศาสตรอสานในสมยนจดแบงออกตามเนอหาและแนวการเขยนได 3

ประเภทคอ1) งานเขยนประวตศาสตรบานเมองเปนการเขยนประวตศาสตรสมยใหม มเนอหาน าเสนอถงความเปนมาของเมอง จงหวด หรอภมภาค 2)งานเขยน“พน/พงศาวดาร”เปนการบนทกประวตศาสตรแบบดงเดม มเนอหามงน าเสนอถงความเปนมาของเมองตางๆในภาคอสานโดยน าเสนอถงพฒนาการทางประวตศาสตรอนยาวนานจนเขามาเปนสวนหนงของรฐไทย และ3)งานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรมทองถนเปนการรวบรวมขอมลทางวฒนธรรมของกลมชนในอสาน 2.1.1งานเขยนประเภทประวตศาสตรบานเมอง เปนงานศกษาประวตศาสตรเมอง จงหวด ภมภาค หรอประวตบคคลส าคญ ซงมกนอยางแพรหลายในชวงนบตงแตทศวรรษ 2500 เปนตนมา เพราะไดรบการสนบสนนอยางดจากทางภาครฐ เพอตองการสรางส านกรวมกบคนทองถน สวนใหญเปนผลงานของปญญาชนทองถน หรอขาราชการในทองท ซงไดรวมมอกบหนวยงานรฐ สถาบนการศกษาทองถนในการจดพมพ และเผยแพร ดงนนงานเขยนประเภทนจงมเนอหาแสดงถงสมพนธภาพระหวางทองถนกบสวนกลางอยางชดเจน โดยมงน าเสนอถงความส าคญของทองถนทมตอประวตศาสตรชาต จากการส ารวจของผศกษาพบวา งานเขยนประเภทนมอยท งหมด 58 ชน ดงปรากฏในตารางท 1 ตอไปน ตารางท 1 งานเขยนประวตศาสตรบานเมอง พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520

ล าดบ ผเขยน เรอง ปทบนทก/พมพ 1. เตม สงหษฐต(วภาคยพจนกจ)

ฝงขวาแมน าโขง ,ประวตศาสตรอสาน

พมพครงท 1 พ.ศ.2499 พมพครงท 2 พ.ศ.2513

2. สชาต ภมบรรกษ อสานดนแดนแหงเลอดและน าตา พมพครงท 1 พ.ศ.2501 พมพครงท 2 พ.ศ.2514

3. จงหวดกาฬสนธ จงหวดกาฬสนธ พมพครงท 1 พ.ศ.2500 4. สมาคมชาวจงหวดสรนทร เมองสรนทร พมพครงท 1 พ.ศ.2500 5. ชชพ กลยานพคณ ประวตความเปนมาของจงหวด

บรรมย พมพครงท 1 พ.ศ.2504

6. พระมหาขรรคชย จนทโสภโน ประวตพระธาตเชงชมจงหวดสกลนคร

พมพครงท 1 พ.ศ.2505

130

ตารางท 1(ตอ) งานเขยนทางประวตศาสตรบานเมอง พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520 ล าดบ ผเขยน เรอง ปทบนทก/พมพ

7. สาร สาระทศนานนท ต านานพระธาตศรสองรก และประวตดานซาย

พมพครงท 1พ.ศ.2507 พมพครงท 9พ.ศ.2532

8. จงหวดบรรมย บรรมยสมพนธ พมพครงท 1 พ.ศ.2507 9. เสถยร น.ภทรมล จงหวดบรรมย พมพครงท 1 พ.ศ.2507 10 อดร พมพสน ชมนมชาวภไท พมพครงท 1 พ.ศ.2507 11. ไมทราบผเขยน เรองเกยวกบเมองบรรมย พมพครงท 1 พ.ศ.2507 12. “ภไทแท”(นามปากกา) ประวตชาวภไทอยางสงเขป พมพครงท 1 พ.ศ.2507 13. ทองสข เศรษฐภมรนทร ประวตตนตระกลพระยานครศร

บรรกษ อดตผวาราชการเมองขอนแกน (เจาเมองขอนแกน)

พมพครงท 1 พ.ศ.2508 พมพครงท 2 พ.ศ.2509

14. อทย เทพสทธา ความเปนมาของไทย-ลาว พมพครงท 1 พ.ศ.2509 พมพครงท 2 พ.ศ.2516

15. จงหวดนครราชสมา ประวตทาวสรนาร พมพครงท 1 พ.ศ.2510 16. อทย เทพสทธา เมองลาวพนองฝงซายแมน าโขง พมพครงท 1 พ.ศ.2511 17. เนย วงศอทม ประวตจงหวดอบลราชธาน พมพครงท 1 พ.ศ.2512 18. นวฒน พ.ศรสรวรนนท ไทยลาว-อสาน พมพครงท 1 พ.ศ.2512 19. พระสรญาณมน ประวตวดอทยทศ พมพครงท 1 พ.ศ.2512 20. วทยาลยคร มหาสารคาม จงหวดมหาสารคาม พมพครงท 1 พ.ศ.2512 21. พระมหาเจษฎา ปญญาธโร ประวตเมองอบลราชธาน พมพครงท1 พ.ศ.2512 22. พระจรยานเทศน ประวตวดทงศรเมอง พมพครงท 1 พ.ศ.2512 23. ถวล เกสรราช ประวตผไทย พมพครงท 1 พ.ศ.2512 24. บศย จนตนา ประวตศาสตรการปกครองภาค

อสาน พมพครงท 1 พ.ศ.2513

25. สน ค าภา ประวดวดศาสนาเมองอบล พมพครงท1 พ.ศ.2513 26. เมธ ดวงสงค ภมประวตศาสตรทาอเทน เรอง

ประวตทาอเทน ประวตพระอาจารยสทตถ

พมพครงท 1 พ.ศ.2514 พมพครงท 2 พ.ศ.2528

27. จงหวดชยภม เมองชยภม พมพครงท 1 พ.ศ.2514

131

ตารางท1 (ตอ) งานเขยนทางประวตศาสตรบานเมอง พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520

ล าดบ ผเขยน เรอง ปทบนทก/พมพ 28. เสนอ นาระดล การศกษาประชาบาลของ

อบลราชธาน พมพครงท 1 พ.ศ.2514 พมพครงท 2 พ.ศ.2516

29. ” ความส าคญของการศกษาประชาบาล

พมพครงท 1 พ.ศ.2516

30. ” ประวตเมองอบล พมพครงท 2 พ.ศ.2516 31. อไร จนทราช ประวตเมองรอยเอด พมพครงท 1 พ.ศ.2516 32. ” สวรรณภมนครแหงชางเผอก พมพครงท 1 พ.ศ.2516 33. ชาย เวยงศกด ประวตกพระโกนา และกกาสงห พมพครงท 1 พ.ศ.2516 34. กมล ธโสดาและคณะ พลาญชย พมพครงท 1พ.ศ.2516 35. พระราชปรยตเมธ ประวตวดมชฌมาวาส จงหวด

อดรธาน พมพครงท 1 พ.ศ.2519

36. พะนอ ก าเนญกาญจน สมบตไทเฮา พมพครงท 1 พ.ศ. 2519 37. วทยาลยครสรนทร สรนทร พมพครงท 1 พ.ศ.2520 38. สรศกด อาภรณเทวญและคณะ อนสารแนะน าจงหวดสรนทร

และวทยาลยอาชวศกษาสรนทร พมพครงท 1 พ.ศ.2520

39. พระครอดลยธรรมนเทศ ประวตวดกลางมงเมอง พมพครงท 1 พ.ศ.2521 40. อภศกด โสมอนทร นครจ าปาศร พมพครงท1 พ.ศ.2522 41. วระพงศ สงหบญชา นครจ าปาศรและความเปนมาของ

การขดคนพบพระบรมสารรกธาต บนทกขนในปพ.ศ.2522

42. อาภรณ ดลกโสภณ นาดนดนแดนแหงนครโบราณ บนทกขนในปพ.ศ.2523 43. บ าเพญ ณ อบล ประวตเมองยโสธร บนทกในปพ.ศ.2523-

2526 พมพครงท 1 พ.ศ.2532

44. สงคม คอชากลและคณะ แนะน าบานเปลอยใหญ พมพครงท 1 พ.ศ.2524 45. อาคม วรจนดา และคณะ มหาสารคาม พมพครงท 1 พ.ศ.2524 46. จ าเนยร แกวก ประวตและความเปนมาของพระ

ธาตขามแกน พมพครงท1 พ.ศ.2525

47. พระอารยานวตร เขมจาร ประวตวดมหาชย บนทกขนในปพ.ศ.2527

132

ตารางท1 (ตอ) งานเขยนทางประวตศาสตรบานเมอง พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520 ล าดบ ผเขยน เรอง ปทบนทก/พมพ

48. ถวล ทองสวางรตน ประวตผไทยและชาวผไทย เมองเรณนคร

พมพครงท 1 พ.ศ. 2527

49. จารบตร เรองสวรรณ ประวตจงหวดขอนแกน พมพครงท 1 พ.ศ.2527 50. จงหวดขอนแกน ภเวยงอทยานประวตศาสตร พมพครงท 1 พ.ศ.2527

พมพครงท 2 พ.ศ.2530 51. วไล ภวภตานนท

ณ มหาสารคาม เกษคปต การวาราชการเมองภาคตะวนออก เฉยงเหนอในสมยกอน

พมพครงท 1 พ.ศ.2527

52. สรจตต จนทรสาขา รวมเผาไทยมกดาหาร พมพครงท 1 พ.ศ.2527 53. ไมทราบผเขยน บานโนนศลาเลง และประวตวด

บานโนนศลาเลง พมพครงท 1 พ.ศ.2527

54. ยทธยง เสววฒน ประวตพระบาง(วดไตรภม) พมพครงท 1 พ.ศ.2528 55. เดกขางวดโพธชย(นามแฝง) ประวตพระธาตทาอเทน พมพครงท 1 พ.ศ.2528 56 พนทองค า สวรรณธาดา ขอสนนษฐานพระบรมธาตนคร

จ าปาศรและความเปนไปได พมพครงท1 พ.ศ.2528

57. บ าเพญ ณ อบล ประวต 10 จงหวดในภาค 4 บนทกขนในปพ.ศ.2529 พมพครงท 1 พ.ศ.2530

58. นายล าพน ต านานเมองอบล พมพครงท1 พ.ศ.2529 เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ

จากตารางท 1 จะเหนไดวา งานเขยนประเภทนในชวงไดเนนไปทประวตศาสตรเมอง จงหวด หรอภมภาค โดยกอนเขาถงเนอหาหลกมกเรมตนดวยเรองราวก าเนดกลมชนชาตไทย(รวมคนลาวไวดวย) ดงปรากฏใน“ประวตจงหวดอบลราชธาน” (2512) กลาวถง“ชาตภมของชาวไทย”ในบรเวณเทอกเขาอลไตไดสรางอาณาจกรอายลาวทยงใหญขน ตอมาไดถกจนรกรานจงไดอพยพโยกยายเขามาสรางอาณาจกรลานชางขนในเขตลมน าโขง แลวสบเชอสายมาสพระวอพระตา บรรพบรษผสรางเมองอบล47 เชนเดยวกบ“ประวตศาสตรเมองยโสธร”(2523-2526) กลาวถง ก าเนดของชนชาตไทยในอดตทไดสรางอาณาจกรอายลาวขนเปนราชธาน ตอมาไดถกจนรกรานจงไดอพยพส

47 เนย วงศอทม, “ประวตจงหวดอบลราชธาน,” ใน ดงอผง (กรงเทพฯ:วฒนาพานช,2512);8

133

ดนแดนทางตอนใตแบงแยกออกเปน 2 สาย พวกหนงไปทางสาละวนเรยกวา “เงยว” หรอ “ฉาน” อกพวกหนงอพยพมาตามลมน าโขงเรยกวา“ไทยนอย”หรอ“ลาว” ซงกลมคนพระวอพระตา ผ สถาปนาเมองยโสธรไดสบเชอสายมา48 ทส าคญคอ งานเขยนเรอง“ความเปนมาของไทย-ลาว”(2509)ของอทย เทพสทธา เลาถงก าเนดกลมชนชาตไทย-ลาวทมความรงเรองในสมยอาณาจกรอายลาว ตอจากนนไดถกจนรกราน จงได“อพยพสดนแดนใต”เขามาตงถนฐานในดนแดนสวรรณภม ซงมชนชาตละวา และขอมสรางอาณาจกรทรงเรองอยกอนแลว ตอมากลมชนไทย-ลาวไดเขาครอบครอง และไดสรางสรรคอารยธรรมสบตอมา จนในทสดไดมพฒนาการเปน“ประเทศไทย” และ“ประเทศลาว”ในปจจบน49 งานเขยนเหลานไดรบอทธพลของการเขยนประวตศาสตรชาตนยมในยคกอนหนานน ตามทกลาวมาแลวในบทท 3 ดงปรากฏในผลงานเรอง“หลกไทย”(2471)ของขนวจตรมาตรา(สงา กาญจนพนธ)50 และ“สยามกบสวรรณภม”(2476)ของหลวงวจตรวาทการ51 กลาวถง คนไทยไดสรางอาณาจกรอายลาวอนยงใหญขนทางตอนใตของจนกอนทจะอพยพโยกยายเขามาตงถนฐานในดนแดนสวรรณภม การทโครงเรองประวตศาสตรเชอชาตไทยไดถกผลตซ าขนมาอกครงในยคสมยน จงเปนการยนยนถง“ความเปนไทย”ของคนอสาน ซงอาจเปนความพยายามในการปฎเสธ“ความเปนลาว” ทมกถกเหยยดหยามจากจากคนไทยกลมอน ดงจะเหนไดจากการทผเขยน“ประวตจงหวดอบลราชธานไดใหเหตผลของการเรมตนดวยความเปนมาของชนชาตไทยวา “...บรรพบรษผสรางเมองอบลน น เปนขาราชการชนผใหญ อพยพมาจากเวยงจนทน ประเทศลาว อาจท าใหชาวอบลหรอชาวเมองอนๆทมบรรพบรษมาจากเวยงจนทนเขาใจผดวาตนเปน‘ลาว’ไปไดงายๆ เพอความเขาใจอนถกตองจงตองกลาวถงประวตศาสตรชาตไทยโดยยอเสยกอน...”52

ในสวนเนอหาหลกสวนใหญไดน าเสนอเรองราวของการตงเมอง การแตงตงผน าชมชนโดยศนยอ านาจรฐไทย จากนนไดกลาวถงพฒนาการของเมองทสบเนองเรอยมาจนถงสมยการปฎรปมณฑลเทศาภบาลในสมยรชกาลท 5 เชน “เมองสรนทร”(2500) กลาวถง พระเจาตากสนไดยก

48 บ าเพญ ณ อบล, ประวตเมองยโสธร; 1-2

49 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน อทย เทพสทธา, ความเปนมาของไทย-ลาว(กรงเทพฯ:ส านกพมพเปรมชย,2509)

50 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน ขนวจตรมาตรา, หลกไทย (กรงเทพฯ: อกษรบรการ,2506);74-76.

51 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน หลวงวจตรวาทการ,สยามกบสวรรณภม(กรงเทพฯ:ไทยใหญ,2476)

52 เนย วงศอทม, “ประวตจงหวดอบลราชธาน”;8

134

บานคปทาย ชมชนชาวสวย-กยเปนเมองปทายสมนต ซงกคอ เมองสรนทร หรอจงหวดสรนทรในเวลาตอมา53“ประวตเมองดานซาย”(2507)ของสาร สาระทศนานนท เปนเรองราวของเมองดานซาย จงหวดเลย ซงสบคนไดวามสถานะเปนเมองหนาดานทางดานทศตะวนออกของนครบางยางในสมยสโขทย ในสมยอยธยาไดเปนเสนแบงเขตแดนระหวางอยธยากบลานชาง โดยทงสองอาณาจกรไดรวมกนสถาปนาพระธาตศรสองรกขนเปนสกขพยานแหงมตรภาพ และเมอมาถงในสมยรชกาลท 5 เมองดานซายเคยถกปกครองจากฝรงเศสในชวง พ.ศ.2446-2449 หลงจากนนในป พ.ศ.2450ไดถกรวมเขากบรฐไทย โดยมสถานะเปนอ าเภอหนงของจงหวดเลยมาจนถงปจจบน54

นอกจากนยงมงานเขยนทเนนบทบาทของผน าชมชน ซงไดประกอบคณความดอนเปนประโยชนตอชาตบานเมอง เชน “ประวตตนตระกลพระยานครศรบรรกษ”(2508) เปนเรองราวของการตงเมองขอนแกนในป พ.ศ.2322 ของพระยานครศรบรรกษ(เพยเมองแพน) บดาของทาวเสอ นางขาหลวงคนส าคญของราชส านกกรงเทพฯในสมยรชกาลท 155 และ“ประวตทาวสรนาร”(2510)เปนเรองราวการตอสของทาวสรนารในการตานทพเจาอนวงศ ท เขามาบกยดเมองนครราชสมาในป 236956 การทงานเขยนเหลานมงน าเสนอสมพนธภาพระหวางทองถนกบสวนกลาง พจารณาไดวาไดใชขอมลหลกฐานจากสวนกลางในการเรยบเรยง โดยเฉพาะ“พงศาวดารหวเมองมณฑลอสาน”ของหมอมอมรวงศวจตร(ม.ร.ว.ปฐม คเนจร)ซงไดกลาวรายละเอยดเกยวกบบานเมองในภาคอสานไวอยางครอบคลม และไดมการระบปศกราชไวอยางชดเจน ซงงานเขยนชนนไดสงอทธพลตองานเขยนเรอง “ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วภาคยพจนกจทใชในการเรยบเรยงกนอยางแพรหลาย โดยรายละเอยดในสวนนจะกลาวถงตอไปในภายหนา

อนงตารางท1 จะเหนไดวาในชวงทศวรรษ2510 เปนตนมา เรมมการเขยนประวตศาสตร

53 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน สมาคมชาวจงหวดสรนทร, เมองสรนทร (มปพ,2503-2504.,

พมพเปนทระลกในการประชมใหญประจ าป 2503-2504);28-29 54 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน สาร สาระทศนานนท, ต านานพระธาตศรสองรกและประวตเมองดานซาย. พมพครงท 9(เลย:รงแสงธรกจการพมพ,2534)

55 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน ทองสข เศรษฐภมรนทร, ประวตตนตระกลพระยานครศรบรรกษ อดตผวาราชการเมองขอนแกน(เจาเมองขอนแกน) พมพครงท 2 (มปพ,2509,เนองในอนสรณงานบรรจอฎฐพระยานครศรบรรกษ และคณแมประทม นครศรฯ,กรกฎาคม พ.ศ.2509)

56ดรายละเอยดเพมเตมไดใน จงหวดนครราชสมา, ประวตทาวสรนาร (โดยสงเขป) (นครราชสมา:โรงพมพบรษทรวมจตรราชสมา จ ากด,2510,ทระลกสรางฐานแทนอนสารยทาวสรนารใหม ,พ.ศ.2510)

135

ชมชนและชาตพนธกนมากขน ทงนเกดจากความกาวหนาในการศกษาประวตศาสตรสมยใหม ท าใหคนทองถนรจกใชหลกฐานทหลากหลายนอกเหนอจากเอกสารจากสวนกลาง โดยเฉพาะค าบอกเลาและเอกสารทองถน ท าใหมเนอหาทหลากหลายทท าใหแลเหนชวตของผคนในสงคมมากยงขน เชน ประวตความเปนมา ประเพณ และพธกรรมของชนเผาผไทยในเรอง“ประวตชาวภไทอยางสงเขป”(2507)“ประวตผไทย”(2512)“ประวตผไทยและชาวผไทยเมองเรณนคร”(2527) เรองของการตงถนฐานของชนชาตญอใน“ภมประวตศาสตรทาอเทนเรองประวตทาอเทน”(2514) รวมถงผลงานของสรจตต จนทรสาขา เรอง“รวมเผาไทยมกดาหาร”(2527)ทกลาวถง ความหลากหลายทางชาตพนธของกลมชนในจงหวดมกดาหาร เชน ผไทย ไทยยอ ไทยขา ไทยกระโซ เปนตน57 นอกจากนยงมเรอง“แนะน าบานเปลอยใหญ”(2524) กลาวถง การตงถนฐานของคนกลมตางๆในบานเปลอยใหญ จงหวดรอยเอด และมจดท าล าดบสายตระกลทสบเชอสายกนมาจนถงปจจบน58 อยางไรกตามแมมการเขยนประวตศาสตรทท าใหแลเหนวถชวตผคนมากยงขน แตกไมสามารถสรางค าอธบายปรากฏการณในสงคมทหลดออกจากกรอบอ านาจรฐไทยไปได ดงจะเหนไดจาก เนอหาของ “ทองถน”ทถกเขยนถงสวนใหญยงคงเปนเรองของเมอง จงหวด และภมภาคเชนเดม ซงสะทอนใหเหนถงส านกของคนอสานในการเปนสวนหนงของรฐไทยอยางสมบรณ เพอใหเขาใจรายละเอยดเกยวกบงานเขยนประเภทนไดดยงขน ในทนจงน าเสนอกรณศกษางานเขยนเรอง “ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วภาคยพจนกจ ซงเปนตวอยางของงานเขยนประวตศาสตรบานเมองในชวงแรกๆทเนนไปทเรองราวประวตเมองและภมภาค และ“ประวตผไทย”ของถวล เกสรราช เปนตวอยางของงานเขยนในยคหลงทศวรรษ 2510 ซงมเนอหาเนนทประวตศาสตรชมชน และชาตพนธ

“ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วพาคยพจนกจ เตม วพาคยพจนกจ หรอสกลเดมสงหษฐต เกดทอ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน เมอ

วนท 15 สงหาคม พ.ศ.2449 เปนบตรชายของทาวหนเลก สงหษฐต เชอสายพระวอพระตา ตระกลเจานายเมองอบล ซงตอบดาของเตมเปนอ ามาตยตรพระวภาคยพจนกจ นายเตมจบการศกษาสาขาวศวกรรมโยธาจากไซงอน ประเทศเวยดนาม รนเดยวกบเจาบญอม ณ จ าปาศกด เจาค ามาว เจาศรสมง เจาค าตน เจาศรเฉลมศกดจากหลวงพระบาง หลงจากนนกลบมารบราชการกรมทางหลวง ปฏบตงานอยทภาคอสานจนเกษยณ เมอป พ.ศ.2509 จากการทมพนเพเปนเชอสายเจาประเทศราช

57 ดรายละเอยดเพมเตมใน สรจตต จนทรสาขา, รวมเผาไทยมกดาหาร(มปท,2527)

58 สงคม คอชากล และคณะ,“แนะน าบานเปลอยใหญ”ใน อนสรณงานยกชอฟาพระอโบสถ บานเปลอยใหญ อ.เมอง จ.รอยเอด(รอยเอด:รตนกจการพมพ,2532., พฤษาภาคม 2524)

136

และเกยวดองกบเจานายลาว อกทงตองตะเวนท างานในจงหวดตางๆทวทงภาคอสาน นาจะเปนแรงบนดาลใจใหนายเตมเขยนเรองประวตศาสตรอสานขน59 รวมถงการคนพบบนทกเกาของพระวภาคยพจนกจผเปนบดา ซงไดเรยบเรยงประวตศาสตรของดนแดนภาคอสานไวจงน ามาแกไขรวบรวมกบหลกฐานอนประกอบขนมาใหม

“ประวตศาสตรอสาน”ตพมพครงแรกในป พ.ศ.2499 ในชอ“สองฝงโขง” เปนทนาสนใจวา ในการตพมพครงแรกนน มเนอหาทแตกตางจากครงหลงๆอยมาก โดยฉบบทน ามาศกษานตพมพเมอป พ.ศ.2513 ในนามของสมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย ไดมการตดเนอหาบางสวนของการตพมพครงแรกออกไปคอ เรองราวประวตชนชาตไทยอยในภาคท 1 ภาคท 2 เปนเรองของเมองหลวงพระบาง และเมองเวยงจนทร และในภาคท 3 ฝรงเศสแผขยายอ านาจทางตะวนออกไกล ทงนโดยใหเหตผลวา “...เหนเรองยดยาวมาก เมอพมพแลวกจะเปนหนงสอหนาประมาณไมนอยกวา 500 ยกเศษ จงไดตดทอนออกคงเหลอทจะพมพเฉพาะ ‘ประวตศาสตรอสาน’...”60 จะเหนไดวาในการตพมพเมอป พ.ศ.2513 ทางคณะผจดท ามความตงใจทจะใหหนงสอเรองนเปน“ประวตศาสตรอสาน”ทมเนอหาวาดวยความเปนมาของบานเมองในอสานอยางแทจรง นอกจากนยงไดน าเนอหา “บทท 9 เรองเจาอนวงศก‘อสรภาพ’แยกจากไทยสยาม”ทเคยอยในภาคท 2 มารวมในผนวก โดยไมไดน าไปไวในเนอหาหลก พรอมกบเปลยนชอเรองเปน“กบฏเจาอนวงศ” อนแสดงใหเหนถง ความตองการลดทอนความส าคญของเจาอนวงศในทางประวตศาสตรใหนอยลง พรอมกบขบเนนภาพลกษณของการเปน “กบฏ” ใหชดเจนยงขน ซงนาจะมประเดนทางการเมองมาเกยวของในการแปรเปลยนส านกของชาวอสาน61 อยางไรกตามในทสด“ประวตศาสตรอสาน”ทสมบรณจงเกดขน ซงในการจดพมพไดแบงเนอหาออกเปน 2 เลม เลมแรกเปนการบรรยายประวตศาสตรความเปนมาของจงหวดตางๆ โดยจดแบงเนอหาออกเปนเขต“ลมน า” ไลเรยงมาตามล าดบ ดงตอไปน ภาค 1 ลมน ามลตอนตน กลาวถงประวตความเปนมา สภาพภมศาสตร ทรพยากร ประชากร และขนบธรรมเนยมประเพณของเมองนครราชสมา

59 “สองปราชญกบประวตศาสตรลาว” ใน ศลปวฒนธรรม 19,2(2540),108 60 เตม วพาคยพจนกจ,ประวตศาสตรอสาน ,ค าปรารภของผเขยน 61 การจดเรยงเนอหาใหมเปนผลงานของนธ เอยวศรวงศ โดยใหเหตผลวา “...จะไดเขาใจงาย

และมองเหนความคลคลายของประวตศาสตรมากกวาทเปนอยในการนผเรยบเรยงไดตดทอนขอความออกเสยหลายตอน เนองจากเหนวาไมเกยวกบเนอเรองโดยตรง สวนทเหนวานารคงไวในภาคผนวก...” ซงในเรองนไมปรากฏหลกฐานวาเตม วพาคยพจนกจ คดคานประการใด อางถงในจากเตม วพาคยพจนกจ,ประวตศาสตรอสาน; ค าน าของผเรยบเรยง

137

และเมองชยภม ภาคท 2 ลมน ามลตอนลาง กลาวถงประวตความเปนมา สภาพภมศาสตร ทรพยากรประชากร และขนบธรรมเนยมประเพณของนครจ าปาศกด เมองอบลราชธาน เมองสรนทร เมองศรษะเกษ และเมองขขนธ ภาคท 3 ลมน าช กลาวถงประวตความเปนมา สภาพภมศาสตร ทรพยากร ประชากร และขนบธรรมเนยมประเพณของเมองรอยเอด เมองสวรรณภม เมองมหาสารคาม เมองกลลาไสย ภาคท 4 ลมน าโขง กลาวถงประวตความเปนมา สภาพภมศาสตร ทรพยากร ประชากร และขนบธรรมเนยมประเพณของเมองอดรธาน เมองรตนวาป เมองหนองคาย เมองนครพนม เมองสกลนคร เมองขอนแกน และ เมองเลย

ในสวนเลม 2 ไดจดพมพในสวนของเหตการณปฎรปมณฑลอสานในสมยพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค เปนขาหลวงใหญประจ าอยทเมองอบล โดยมเนอหาไลเรยงกนมาเปนล าดบดงตอไปน

บทท 1 ลกษณะการปกครองกอนการปฎรป บทท 2 การปฎรปการบรหารแผนดนใน พ.ศ.2433 บทท 3 หวเมองลาวกาวในสมยพระบรมวงศเธอ กรมหลวงพชตปรชากร บทท 4 ระบบเทศาภบาล บทท 5 ลกษณะการจดเขตการปกครองตามระบบเทศาภบาลในมณฑล ตะวนออกเฉยงเหนอ บทท 6 มณฑลลาวกาวในสมยพระเจาบรมวงศเธอฯ กรมหลวงสรรพสทธประสงค บทท 7 กบฏผบาปผบญ บทท 8 ประกาศเปลยนแปลงนามมณฑล และศกดนาในเมองประเทศราช บทท 9 การเสดจตรวจราชการของเจานาย และขาราชการผใหญ บทท 10 การพระศาสนา บทท 11 ประเพณบางอยาง บทท 12 อาณาเขตหลวงพระบางฝงขวา นครจ าปาศกด แลเมองมโนไพรเมอเสยแก ฝรงเศส

138

จะเหนไดวาการจดเรยงเนอหาเชนนไดใหภาพพฒนาการของเมองหวเมองในแตละเมอง

ซงเมองทอยเขต “ลมน า”เดยวกนนนตางมความสมพนธกน ทงจากการเกยวดองกนทางเครอญาต การสงลกหลานออกไปสรางบานแปงเมอง รวมถงความขดแยงแยงชงดนแดนและไพรเลกระหวางเมอง สงเหลานท าใหเหนสมพนธภาพภายในเครอขายของทองถนไดในระดบหนง ดงจะเหนไดจาก การต งเมองมหาสารคามโดยเชอวงศจากเมองรอยเอดทอยใน“ลมน าช”เหมอนกน โดยใน “ประวตศาสตรอสาน”กลาววา “...ในรชกาลท 4 โดยทพระขตยวงศา(สาร)เจาเมองรอยเอดมใบบอขอตงบานลาดกดยางใหญ(หรอนางไย)เปนเมองมหาสารคามใหทาวมหาชย(กวด)บตรอปฮาด(สงห)เมองรอยเอดเปนพระเจรญราชเดชวรเชษฐขตยพงศ เจาเมองมหาสารคามคนแรก...”62

อยางไรกตามแมเปนงานเขยนพนเมอง แตการอธบายไดผกโยงเขากบศนยกลางอ านาจทกรงเทพฯเปนส าคญ โดยมองวาอ านาจรฐเปนตวก าหนดการเปลยนแปลงหลายสงอยางใหเกดขนในทองถน ซงเปนการละเลยตอปจจยทเกดขนจากภายใน ทงนเนองจากวา“ประวตศาสตรอสาน”ถกเขยนขนจากเอกสารของทางราชการเปนหลกทง“บนทกต านานการปกครองหวเมองภาคอสาณ” (2441) ของพระวภาคยพจนกจ (เลก สงหษฐต) บดาของผเขยน และโดยเฉพาะอยางยง“พงศาวดารหวเมองอสาน”ของหมอมอมรวงศวจตร ทเรยบเรยงขนตามพระประสงคของสมเดจฯพระบรมวงศเธอ กรมหลวงสรรพสทธประสงค เมอป พ.ศ.2443 นน มเนอความแบบเดยวกน ดงตอนทกลาวถง พระเจาเอกทศไดพระราชทานบรรดาศกดใหกบหวหนาชมชนชาวเขมรทตดตามชางเผอกแตกโรงหนเขาปาไดส าเรจ ซงใน “ประวตศาสตรอสาน”กลาววา

...ครนเมอจลศกราช 1121 ปเถาะ เอกศก (พ.ศ.2302) ในแผนดนสมเดจพระเอกทศ กรงศรอยธยา พระยาชางเผอกแตกโรงไปอยแถวปาแขวงเมองจ าปาศกด โปรดฯใหสองพ นอง คมไพรพลออกตดตามพระยาชางเผอกมาทางแขวงเมองพมายแลวเลยไปจนถงฟากฝง น ามลขางใต จงไดขาวจากพวกเขมรวา พระยาชางเผอกหนมาอยแถวนน พวกเขมรสวยหลาย คนไดอาสาน าทางสองพนองไปตามจบพระยาชางเผอกมาสงจนถงกรงศรอยธยาคอ ตากะจะ เชยงขนธ ซงอยบานปราสาทสเหลยมโคกล าดวนใหญ เชยงฆะอยบานดงยาง(หรอบาน โคกอจจปอ)เชยงปมอยบานโคกเมองท เชยงส(หรอตาพอควาน)อยบานกดหวาย(หรอบาน เมองเตา) ดวยความดความชอบเหลาน พระเจากรงศรอยธยาจงแตงตงใหมฐานนดรศกด คอ ตากะจะ เปนหลวงแกวสวรรณ เชยงขนธเปนหลวงปราบ เชยงฆะเปนหลวงเพชร

62 เรองเดยวกน,235

139

เชยงปม เปนหลวงสรนทรภกด เชยงสเปนหลวงศรนครเตา63 ในสวนของ “พงศาวดารหวเมองอสาน”ของหมอมอมรวงศวจตร กลาววา ...ระหวางศกราช 1121 ปเถาะเอกศก ครนแผนดนสมเดจพระบรมราชาท 3 ฤาไนยหนง เรยกวาพระเจาอยหวพระทนงสรยามรนทรขนครองราชยสมบต เปนพระเจาแผนดนสยามท 33 อย ณ กรงศรอยธยา เวลานนพระยาชางเผอกแตกโรงออกจากกรงไปอยในปาดง ทางตะวนตก แขวงปาศกดโปรดใหสองพนอง คมไพรพลแลกรมชางออกเทยวคดตามพระยาชางเผอกมาทาง แขวงเมองพมาย แลเลยไปจนถงดงฟากฝงล าน ามลขางใต จงไดขาววาพระยาชางเผอกจาก พวกเขมร,สวยปาดง คอ ตากะจะแลเชยงขน ซงตงอยบานประสาทสเหลยมโคกล าดวนใหญ 1 ตาฆะบานดงยาง(ฤาเรยกโคกอจประหนง)1เชยงปมบานโคกเมองท 1เชยงส (ฤาตาพอหวาน) บานกดหวาย(ฤาบานเมองเตา ตามชอเชยงสเมอเปนหลวงศรนครเตา)1 เปนผน าสองพนอง แลไพรพลไปตดตามพระยาชางเผอกมาไดตากะจะ เชยงขน เชยงฆะ เชยงส กตามสองพนอง น าพระยาชางเผอกกลบคนไป ณ กรงศรอยธยา พระเจากรงศรอยธยาจงโปรดตงให ตากะจะ เปนหลวงแกวสวรรณ เชยงขนเปนหลวงปราบ เชยงฆะเปนหลวงเพชร เชยงปมเปนหลวงสรน- ทรภกด เชยงสเปนหลวงศรนครเตา64 ดงนนจงอาจกลาวไดวา“ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วภาคยพจนกจ ใชขอมลหลกจาก“พงศาวดารหวเมองอสาน”ของหมอมอมรวงศวจตร ซงงานเขยนฉบบนมการระบปศกราชทเกดเหตการณขนอยางชดเจน ท าให“ประวตศาสตรอสาน”ของเตมมความแมนย าในการระบป พ.ศ. และในสวนเนอหานนพบวา เตมไดใชขอมลหลกฐานจากทองถนมาใชประกอบดวย เชน “ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร ฉบบพระยาประจนตประเทศธาน”(2465)ใชในการเขยนเรองของเมองสกลนคร กลาวถง พฒนาการของเมองสกลนครใน 3 ยคสมยคอ ยคแรกเปนสมยขอมตงเมองหนองหานหลวง ยคทสองเปนเรองของการตงเมองสกลทวาปของวงศเมองกาฬสนธ และสมยทสาม ภายหลงสงครามเจาอนวงศ เชอสายเมองนครพนมไดตงเมองสกลนครขนมาใหม และยงม“ต านานวดสปฎนาราม”(2479)ของสมเดจพระมหาวระวงศ(อวน ตสโส) ใชในการเขยนบทท 10 เรองการ

63 เรองเดยวกน,หนา 168

64 กรมศลปากร, ประชมพงศาวดารภาค 4 และประวตทองทจงหวดมหาสารคาม (กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2506.พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพพระสารคามมน เจาคณะจงหวดมหาสารคาม, มนาคม 2506);29-30

140

พระศาสนา กลาวถง การเผยแพรพระศาสนาในเมองอบลทมวดสปฎนาราม เมองอบลเปนศนยกลางในการเผยแพรลทธธรรมยตนกาย65

ในการใชหลกฐานนนพบวา เตมไดใหความส าคญกบตรวจสอบหลกฐาน เพอไตสวนหาขอเทจจรง โดยเฉพาะอยางยงการสอบถามจากคนในชมชน ดงจะเหนไดจาก ตอนทกลาวถงกรณการตายของพระพไชยสรยวงศ (เจาโพนแพง) เจาเมองโพนพสย ในป พ.ศ.2389 ขณะทลงมาจดการปลงศพบดาทเมองรอยเอด กลาวกนวาอปฮาด (สงห)ผเปนพชายไดใชใหจนจนกระท าการ จงถกคมตวลงมารบโทษทกรงเทพฯ โดยเตมเหนวา “...ผเฒาผแกเมองมหาสารคามเลาวา อปฮาด(สงห)ไมไดใชใหจนจนฆาพระพไชยฯ พระพไชยฯกบจนจนบาดหมางกนมานานแลว กอนจะถงกรงเทพฯทโปรดเกลาฯใหสงอปฮาด(สงห)ลงไปกรงเทพฯนน อปฮาด(สงห)ไดกนยาตายระหวางทาง เพราะไมอยากใหคนอนประหาร....”66 การใหความส าคญกบการวพากยหลกฐานเชนน ท าใหงานเขยนของเตมมมาตรฐานใกลเคยงกบงานทางวชาการ และมคณคาตอผสนใจในการศกษาประวตศาสตรทองถนไทย-ลาวเปนอยางยง67 ดงนนจะเหนไดวา เพราะเหตใด“ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วภาคยพจนกจ จงไดรบการยอมรบอยางแพรหลายในหมนกอสานศกษา และในขณะเดยวกน หากการเขยนประวตศาสตรเปนการแสดงออกถงส านกแหงอดตแลว การอางองถง งานเขยน“ประวตศาสตรอสาน”ทอธบายภาพของสงคมอสานภายใตอ านาจรฐไทย หมายถงการยอมรบวา “อสาน”เปนสวนหนงของประวตศาสตรชาตไทยนนเอง

“ประวตผไทย”ของถวล เกสรราช ถวล เกสรราช หรอสกล ทองสวางรตน เปนชาวผไทยอ าเภอเรณ จงหวดนครพนม

ส าเรจการศกษานตศาสตรบณฑตจากมหาวทยาลยธรรมศาสตร และเปนเนตบณฑตไทย ท าอาชพรบราชการในต าแหนงผพพากษาจงหวดอางทอง และตอมาไดเปนผพพากษาหวหนาคณะในศาลอทธรณ แมไมพบขอมลประวตสวนตวของถวลมากนก แตมหลกฐานท าใหทราบไดเปนผทมความสนใจในการศกษาคนควาประวตศาสตร และวฒนธรรมของอสานอยางแทจรง ดงจะเหนจาก ในป พ.ศ.2512 ถวลไดท าหนงสอเสนอมายงราชบณฑตยสถานใหเปลยนชอเมองกฉนารายณ (จงหวดกาฬสนธ) ท ถกบนทกไวในอกขรานกรมทางภมศาสตรใหสอดคลองกบขอเทจจรงทางประวตศาสตรของทองถน โดยเหนวาชอทถกตองนาจะเปน“กดสม”นารายณ เนองจากทอ าเภอนม

65 เตม วพาคยพจนกจ,ประวตศาสตรอสาน,612-692

66 เรองเดยวกน,210 67 ก าพล จ าปาพนธ, “ภาพลกษณพระเจาไชยเชษฐาธราชในประวตศาสตรไทย-ลาว,”

141

สม หรอโบสถกลางน าตงอย ไมใช“กดฉม”แบบททางราชการเรยก ซงเกดจากความ “...ระแวงภาษาอสานเกนไป วาพด ฉ.เปน ส. เมอบอกวา“กดสม”มากเปลยนเปน“กดฉม”ไปทเดยว ท าใหความหมายเดมขาดเสยหายไปเสย...” พรอมกนนนถวลยงไดเสนอใหเปลยนชออ าเภอ “ค าเขอนแกว”(จงหวดยโสธร)เปน “ค าเมองแกว”ตามทตงต าบลเดม เสนอใหเปลยนปศกราชในการเปลยนชออ าเภอหนองสงเปนนาแก ซงอกขรานกรมภมศาสตรระบวาเปนป พ.ศ.2450 เปน พ.ศ.2460 ตามทประกาศในราชกจจานเบกษา68 นอกจากนถวลยงมสวนรวมในการจดงานผไทยร าลกทกาฬสนธเปนประจ าทกป และในงานน“ประวตผไทย”ของถวลไดถกยอเปนบทความลงในหนงสอทระลกเรอยมา และในป พ.ศ.2527 ถวลไดเรยบเรยงงานเขยนเรอง “ประวตผไทย และชาวผไทยเมองเรณนคร” (2527) ใหสมบรณยงขนอกดวย

“ประวตผไทย”ตพมพครงแรกในป พ.ศ.2512 เนองในงานผไทยร าลกครงท 6 แรงบนดาลใจทท าใหถวลเขยนงานเรองนเนองจาก “...เปนชาวผไทยโดยก าเนดผหนง จงอยากทราบความเปนมาของชาวผไทย...”69 ในสวนของเนอหางานเขยนเรองนไดกลาวครอบคลมเรองราวของชนเผาผไทยอยางกวางขวาง ไลเรยงต านามล าดบไดดงน บทท 1 ความน า บทท 2 คนตางจ าพวก กลาวถง ถนก าเนดของถนก าเนดของกลมชนตางๆ ในลมน าโขง

บทท 3 ถนฐานเดมของคนไทย กลาวถง การตงถนฐานของคนไทยเผาอนทม ความสมพนธใกลชดกบผไทย เชน ไทยพวน ไทยซงทอยในลาว และกระจายตวอยในเขตภาคกลางของไทย แถบลพบร สระบร ราชบร เพชรบร

บทท 4 ชอทใชเรยกผไทย เปนการใหความหมายตอค าวา“ผไทย”วาหมายถง คนไทยชาตหนงเชนเดยวกบไทย ไทยลาว ไทยฉาน ไทยกะตาก

บทท 5 เมองแถงแวนแควนสบสองจไทย กลาวถง การสถาปนาเมองแถงของชน เผาผไทย

บทท 6 พงศาวดารลานชางกบเรองเมองแถง กลาวถง เรองของการตงเมองแถง ทปรากฏในพงศาวดารลานชาง

บทท 7 ค าน าพงศาวดารเมองแถง กลาวถง ทมาเอกสารพงศาวดารเมองแถง

68 ถวล เกสรราช, ประวตภไทย, 465-468 69 เรองเดยวกน, 1

142

บทท 8 พงศาวดารเมองแถง เปนเนอหาของพงศาวดารเมองแถง ซงเปนเรองราว ของชาวผไทย

บทท 9 พงศาวดารเมองไล เปนเรองของผไทยทมอยในพงศาวดารเมองไล บทท 10 อปนสยชาวผไทยด า และผไทยขาว กลาวถง ความเหมอนและความ

แตกตางของชาวผไทยด า และผไทยขาว บทท 11 ขนบธรรมเนยมชาวผไทยสบสองจไทย เปนเรองธรรมเนยมปฏบตของ

ชาวผไทยทงสภาพบานเรอนทอยอาศย ลกษณะรปรางหนาตา การแตง กาย การรกษาพยาบาล เปนตน

บทท 12 ขนบธรรมเนยมชาวปาชาตตางๆ กลาวถง การตงถนฐาน การแตงกาย ประเพณ พธกรรมของกลมชาตพนธอน เชน ชนชาตขาคอ(ขา) แมว เยา

บทท 13 เมองผไทยถกรกราน บอกถง การอพยพเคลอนยายของผไทยจาก เมองวงมาอยในเวยงจนทรในสมยเจาอนวงศ

บทท 14 เสยกรงศรอยธยาแกพมาครงท 2 กลาวถง การสญเสยก าลงในชวงเสย กรงซงน ามาสการท าสงครามกวาดตอนครวลาวและผไทยของกรงธนบร เมอป พ.ศ.2322

บทท 15 ธรรมเนยมการปกครองภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กลาวถง การปกครอง ระบบอาญาสของลาว ซงผไทยกไดใชแบบเดยวกน

บทท 16 ชาวผไทยอพยพลงมาสประเทศไทยรนท 1 กลาวถง การกวาดตอนครว ลาวและผไทยของกองทพสยามเขามาอยในไทยในสมยธนบร และการ ตงถนฐานของชาวไทยทรงด า(ผไทยด า)ในเมองเพชรบร ลาวพวนใน กรงเทพฯ

บทท 17 ปราบกบฏเจาอนวงศ กลาวถง เหตการณกบฏของเจาอนวงศ ซงน ามาส การกวาดตอนครวเขามาอยในภาคอสาน

บทท 18 ชาวผไทยอพยพเขามาอยในประเทศไทย รนท 2 กลาวถง การกวาดตอน ครวผไทยในเขามาไวในเขตเมองสกลนคร นครพนม กาฬสนธ

บทท 19 สาสนตราพระเจาพระยาจกร ครงรชกาลท 1 เปนรายละเอยดทงหมด ของสารตงเจาเมองผไทย ราชทนนาม และพระราชทานเครองยศศกด

บทท 20 ชาวผไทยตงบานเมองในประเทศไทย กลาวถง การตงเมองกดฉม นารายณ เมองภแลนชาง (จงหวดกาฬสนธ) เมองทาขอนยาง(จงหวด มหาสารคาม) ฯลฯ

143

บทท 21 บานเมองผไทยในปจจบน กลาวถง ชมชนชาวผไทยทสบเนองมาจนถงปจจบน เชน ทอ าเภอเรณนคร อ าเภอหนองสง (จงหวดนครพนม) อ าเภอค าชะอ (จงหวดมกดาหาร) อ าเภออากาศอ านวย (จงหวดสกลนคร)

บทท 22 หนงสอผไทย กลาวถง ตวอกษรไทยด า และตวอกษรไทยขาวทใชในการจารกอกขระ

จะเหนไดวา การเขยน“ประวตผไทย”ไดน าเอางานเขยนชนอนมาล าดบความตอเนองกน

ไป เชน “บทท 2 คนตางจ าพวก”ไดยกเอาขอความในพระนพนธของสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพททรงกลาวถงเรองของคนตางจ าพวกในลมน าโขงจาก“นทานโบราณคด” (2505) มาไวทงหมด และใน“บทท 11 ขนบธรรมเนยมชาวผไทยสบสองจไทย”ไดยกเอางานเขยนของเจาพระยาสรศกดมนตร (เจม แสงชโต) ทไดบนทกเรองของธรรมเนยมของหมชนชาตตางๆในแถบสบสองจไทย ซงอยในหนงสอเรอง“ลทธธรรมเนยมตางๆภาค5” (2504) เชนเดยวกบใน“บทท 15 ธรรมเนยมการปกครองภาคตะวนออกเฉยงเหนอ”ทไดยกเอาขอความจากงานของหลวงผดงแควนประจนต(จนทร อตรนคร)ทกลาวไวในหนงสอ “ลทธธรรมเนยมตางๆภาค 1”(2505) การเรยบเรยงเชนนเปนวธการของผเขยนท“...อานพบแลวน ามาประตดประตอเขาดวยกนโดยระบทมาเปนตอนๆไว...”70 ดงนนเราจงไมพบการตงค าถาม การตความ และการวพากษตรวจสอบขอมลในงานเขยนมากนก อยางไรกตาม “ประวตผไทย”เปนการรวบรวมเรองของผไทยไวไดมากทสด เมอเปรยบเทยบกบงานเขยนพนถนในชวงเดยวกนทเปนเพยงบทความสนๆในหนงสอทระลกเทานน จงอาจกลาวไดวา “ประวตผไทย”เปนความพยายามในการสราง“พรมแดนความรในเรองผไทย”ของคนอสาน

ลกษณะส าคญประการหนงคอ ถวลไดใชค าบอกเลาของคนในทองทมาใชประกอบการเรยบเรยง เชน ตอนทกลาวถง การตงชมชนเมองเรณนคร ความวา “...มผเลาใหฟงวา ไดรบบอกเลาจากบรรพบรษวา เมออพยพมาครงแรกนน พากนตงหมบาน 3 แหงคอ ทบานหวยหวขวแหงหนง บานบอจนทรแหงหนงกบดงหวายอกแหง เมออพยพราษฎรจากหมบาน 3 แหงเขามารวมอยทบานดงหวายอนเปนทตงเรณนครบดน...” นอกจากนถวลยงไดใชความทรงจ าในวยเยาวมาใชในการเขยนดวย ดงตอนทกลาวถงสภาพของชมชนเรณนครในอดต ความวา “...บานบอจนทรนนเมอผ เ ขยนยงเดกอย มสภาพเปนปามะมวงคลายหมบานราง มตนมะมวงบางล าตนโตขนาดเสนผาศนยกลางเมตรเศษขนไปอยเปนอนมาก ตอมาถกราษฎรตดฟนลงเพอเอาทท าเปนทนา

70 เรองเดยวกน, 2

144

หมดแลว...”71 การใชขอมลค าบอกเลาในการเรยบเรยงไดชวยให“ประวตผไทย” ทแมไดใชเอกสารจากทางราชการเปนขอมลหลก แลเหนภาพ“ทองถน”ในมมมองของ“คนใน”มากยงขน อกทงยงสรางความรสกรวมกบผอานไดด ดงนนจงไมนาแปลกใจอนใดเลยวา เพราะเหตใดเมอคนผไทยตองการเขยนเรอง“ผไทย”จงตองเรยบเรยงจากงานเขยนชนน เพราะสามารถสรางส านกรวมในหมชาตพนธไดเปนอยางด

จากขางตนจะเหนไดวา นบตงแตทศวรรษ 2500 เปนตนมา การเขยนประวตศาสตร

บานเมองในหมคนอสานเปนไปอยางแพรหลาย โดยไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากหนวยงานรฐ เพอสรางส านกรวมกบคนทองถน ท าใหงานเขยนทองถนมเนอหาเนนถงสมพนธภาพระหวางทองถนกบสวนกลาง โดยเนนไปทเรองราวของการตงเมอง การแตงตงผน าของศนยกลางอ านาจรฐ เหตการณส าคญของชาตทเกดขนในทองถน ตลอดจนเรองราวการประกอบวรกรรมของวรชนทองถนทสรางคณประโยชนใหกบชาตบานเมอง ตวอยางทส าคญของงานเขยนในยคนคอ “ประวตศาสตรอสาน”(2513)ของเตม วภาคยพจนกจ มเนอหากลาวถง ความเปนมาของเมอง หรอจงหวดตางๆในภาคอสาน โดยแสดงใหเหนถงพฒนาการของสงคมอสานภายใตกรอบประวตศาสตรรฐชาตไทย นอกจากนในชวงทศวรรษ 2510 งานเขยนประวตศาสตรบานเมองไดมความกาวหนามากขน โดยขยายเนอหาออกสเรองราวของชมชนและชาตพนธ ซงท าใหแลเหนภาพพฒนาการทางประวตศาสตร สภาพสงคม และวฒนธรรมของชนกลมตางๆในอสาน ดงจะเหนไดจาก “ประวตผไทย”(2512)ของถวล เกสรราช งานเขยนพนเมองทรวบรวมเรองราวของกลมชาตพนธผไทยทอาศยอยในภาคอสานไวอยางรอบดาน ความนยมในการเขยนประวตศาสตรบานเมองใหผกโยงสมพนธกบศนยกลางอ านาจเชนน ในดานหนงไดสะทอนใหเหนถง ส านกทองถนนยมอสานทเรมเปนอนหนงอนเดยวกบรฐชาตไทย

อยางไรกตามเรายงพบวา ส านกดงกลาวนไมไดเปนไปอยางแนบแนนเทาใดนก เพราะไดมงานเขยนบางชนทไดแสดงใหเหนถง ความคดในเชงตอตานอ านาจรฐไทยอยบาง โดยไดน าเสนอภาพอสานทม“ตวตน”ทางประวตศาสตรและวฒนธรรมอยอยางอสระ แตเมอรฐไทยไดเขามาปกครองได“ท าลาย”วฒนธรรมและอ านาจตางๆของทองถน กอใหเกดปญหาตางๆตามมา ทงความเสอมโทรมของสภาพแวดลอม ความเลอมล าทางเศรษฐกจและสงคมระหวางคนอสานกบ “คนไทย”ในภมภาคอน ตลอดจนการดหมนดแคลนทคนอสานไดรบการตอกย าอยเสมอมา ยกตวอยางเชน งานเขยนเรอง“อสานดนแดนแหงเลอดและน าตา”(2501,2514)ของสชาต ภมบรรกษ

71 เรองเดยวกน,354

145

งานเขยนเรองนไดใหความส าคญตอการน าเสนอเรองราวของขบวนการผมบญในป พ.ศ.2444 ถง พ.ศ.2445 โดยกลาวยกยองเชดชวรกรรมของคนกลมนในการตอตานการกดขขดรดของศกดนาสยาม แมตองประสบกบความพายแพกตาม ดงความวา “...จงใหการสรรเสรญแกขบวนการผบญ เพราะพวกเขาไดสรางวรกรรมใหแกประวตศาสตรชาตไทย พวกเขาไดแสดงออกซงจตใจแหงการตอสเพอสทธเสรภาพอนชอบธรรมของประชาชน พวกเขาไดตอสกบการกดขขดรดของชนชนศกดนาอยางไมหวาดหวนพรนพรง ฉะนนจงหวงวาผมใจเปนธรรม คงใหเกยรตแกเขาขบวนการผมบญ...”72 พรอมกนนนงานเขยนไดชชวนใหคนอสานท าการเคลอนไหวรวมกบพรรคคอมมวนสต ซงถกเรงเราใหหวขอถดมาทกลาววา สาเหตของการเกดผมบญ และ“ขบวนการคนโซ”การอพยพครงใหญของคนอสานเขามาท างานในกรงเทพฯ เกดจากความอดยากแรนแคนของคนอสานทมาจากความไมเอออ านวยของสภาพธรรมชาตในถนทอย การกดขขมเหงเอารดเอาเปรยบของรฐไทยทมตลอดมาในประวตศาสตร ตงแตในสมยศกดนาทถกชนชนปกครองขดรด ท าใหชาวบานตองเปน“เลก”หรอ“ทาสกสกร”ทมชวตอยอยางล าบาก และหนกขนไปอกในสมยทนนยมทตองถกพวกเจาทดนกดข“ใหจมตดอยกบปลกแหงความยากจน” การแกปญหาเหลานท าไดโดย “...การตอสเทานน การกราบไหววงวอนไมใชวธการตอสอนถกตอง และมนยากจะสมฤทธผล ฉะนนเพอความอดมสมบรณพนสขของอสาน เราจะตองตอส...” 73

แมงานเขยนของสชาต ภมบรรกษไดน าเอาประเดนปญหาเรองปากทองมาใชในการปลกระดม แตไมปรากฏหลกฐานวาเปนทแพรหลายในหมคนทองถนแตอยางใด ทงนอาจเนองมาจากงานเขยนกระแสหลกถกรณรงคโดยหนวยงานของรฐอยางเขมขน จนสามารถครอบง าความทรงจ าของชนสวนใหญในอสานได ท าใหงานเขยนอนๆทไดใหภาพอสานทตางออกไปถกบบเบยดออกสการรบรของคนในสงคมไปโดยปรยาย “ความคด”และ“ความร”ในเรองของประวตศาสตรอสานทเปนสวนหนงของรฐไทยจงไดรบการสถาปนาอยางมนคงในยคสมยน

2.1.2 งานเขยนประเภท “พน/พงศาวดาร”

ความสนใจของสงคมทมตอความเปนมาของชนชาตเผาพนธไทยนบตงแตชวงทศวรรษ 2480 ทพยายามขวนหาตนก าเนดของคนไทยภายนอกประเทศ และเมอมาถง พ.ศ.2500 ไดมส ารวจทางโบราณคดในภาคอสาน การคนพบแหลงโบราณคดทมอยเปนจ านวน ท าใหทราบไดวาภาค

72สชาต ภมบรรกษ, อสานดนแดนแหงเลอด และน าตา พมพครงท 2( กรงเทพฯ:อกษรสยาม

การพมพ,2514),50 73 เรองเดยวกน,149

146

อสานเปนแหลงอารยธรรมอนเกาแกแหงหนง สงเหลานไดสงผลใหปญญาชนทองถนเกดความสนใจในการศกษาความเปนมาของศาสนสถาน-วตถ และชมชนโบราณทพบในทองถน จงไดท าการบนทกประวตศาสตรแบบ“พน/พงศาวดาร”ขน เพราะดวยลกษณะของการเปนพน/ต านานจงสามารถเขยนบอกเลาความเปนมาของชมชนยอนไปไดไกล นอกจากนการเขยนพน/ต านานยงอาจมเหตผลในเรองส านกแหงอดตของชาวบานทตองการบอกเลาตวตนของตน เพอแสดงใหเหนถงความเจรญรงเรองของทองถนทมมาอยางยาวนาน อยางไรกตามการเขยน“พน/พงศาวดาร”มความแตกตางจากในยคกอน ตรงทงานเขยนในยคกอนเปนวรรณกรรมในสมยจารตทเนนเรองราวของบรรพบรษ กษตรย และการสบสนตวงศ แตงานเขยนในสมยนมลกษณะเปน“พงศาวดารเมอง”ทบอกเลาความเปนมาของทองถนในสมยโบราณ และมพฒนาการเรอยมาจนเขามาเปนสวนหนงของรฐไทย โดยเนนถงเหตการณในยครวมสมยทใกลตวมากยงขน จากการรวมรวบของผศกษาในขณะนไดพบงานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร”อย 23 ชน ดงปรากฏในตารางท 2 ดงตอไปน ตารางท 2 งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร” พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520 ล าดบ ผเขยน เรอง ปทบนทก/พมพ

1 พระอารยานวตร เขมจาร พงศาวดารเมองมหาสารคาม บนทกขนในป พ.ศ.2500 2. พระธรรมราชานวตร

(แกว อทมมาลา) ประวตพระธาตบงพวน พมพครงท 1 พ.ศ.2501

พมพครงท 5 พ.ศ.2521 3. ” ต านานพระธาตภเพก พมพครงท 1พ.ศ.2503

พมพครงท2 พ.ศ.2530 4. ” ประวตพระธาตเชงชม พมพครงท 1 พ.ศ.2505

พมพครงท 2 พ.ศ.2530 5. ” สตตนาคาประวต พมพครงท 1 พ.ศ. 2507 6. ” พระพทธศาสนาเขาสไทย บนทกขนในปพ.ศ.2510 7. ” ประวตวงศกษตรยลานชาง

สงเขป บนทกขนในปพ.ศ.2512 พมพครงท 1 พ.ศ.2530

8 กณหะ ยาศรรนทร ลบปสรย(ส านวนภาษาอสาน)

พมพครงท 1 พ.ศ.2512

9. พระอารยานวตร เขมจาร ปฐมกลป(ฉบบรอยกรอง) บนทกขนในป พ.ศ.2512 10. ” ต านานพระยาคนคาก บนทกขนในป พ.ศ.2513

147

ตางรางท 2(ตอ) งานเขยน“พน/พงศาวดาร” พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520 ล าดบ ผเขยน เรอง ปทบนทก/พมพ

11 ” ต านานเมองฟาแดดฟาแดด (ฉบบรอยกรอง)

บนทกขนในป พ.ศ.2514

12. ” ต านานบานเพยและพระพทธรปหนโบราณ

บนทกขนในป พ.ศ.2516

13. ” ประวตศาสตรเมองวาปปทม (ฉบบลายมอ)

บนทกขนในป พ.ศ.2517

14. ” ต านานโบราณกรรม บนทกขนในป พ.ศ.2517 15. ” สายเลอด“ลาว”ผปฎวต

อสานครงแรก บนทกขนในป พ.ศ.2518

16. พระอารยานวตร เขมจาร ปฐมกลป(ฉบบรอยแกว) บนทกขนในป พ.ศ.2522 17. ” ต านานนครจ าปาศรพระ

บรมธาต กสนตรตน อ าเภอนาดน

บนทกขนในป พ.ศ.2525

18. ” ต านานเมองหนองหานนอย- หนองหานหลวง

บนทกขนในป พ.ศ.2526

19. ” ต านานเมองเชยงเหยน เมองคนธระ

บนทกขนในป พ.ศ.2527

20 ” ประวตศาสตรการตงเมองกาฬสนธ

บนทกขนในป พ.ศ.2524

21. ” ประวตศาสตรเมองทงศรภมตงเมอง

บนทกขนในป พ.ศ.2527

22. ” ประวตศาสตรขา-ขอม ลมน าของ-โขง

บนทกขนในป พ.ศ.2530 พมพครงท 1 พ.ศ.2533

23. พระอารยานวตร เขมจาร ประวตเมองมหาสารคาม มปป. เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ

148

จากตารางท 2 จะเหนไดวาในชวงทศวรรษ 2500 ถง พ.ศ.2510 งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร” สวนใหญเปน“พนฝายพทธจกร”ต านานพระพทธศาสนา บอกเลาความเปนมาของพระธาต พระพทธรปส าคญในทองถน เชน “ประวตพระธาตบงพวน”(2501)จงหวดหนองคาย “ต านานพระธาตภเพก”(2503)และ“ประวตพระธาตเชงชม”(2505)จงหวดสกลนคร งานเขยนเหลานเปนงานนพนธของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา) ภกษผมสมญานามวา “ปราชญแหงลมน าโขง” โดยในการเขยนไดใชต านาน/พงศาวดารในสมยจารตเปนแกนหลกของเนอหา และใชขอมลหลกฐานอนเขามาเสรม เชน หลกฐานทางโบราณคด ศลปวตถ ขอมลทางภมศาสตร เพอท าใหเหนวา“ต านาน”เปนเรองจรงทเคยเกดขนมาแลว โดยมวตถพยานแวดลอมยนยนอยางชดเจน ดงจะเหนไดจาก“ประวตพระธาตภเพก”(2503)ของพระธรรมราชานวตร ทเลาถงประวตความเปนมาของพระธาตภเพก เรยบเรยงขนจาก “พนอรงคธาต”รวมกบหลกฐานอนประกอบกน ความวา

... บดนจกกลาวต านานเรองราวพระธาตดอยแทน คอ พระธาตภเพกเดยวน ตามต านานท โบราณจารยเจาหากไดกลาวไวในอรงคนทาน คอต านาน พระธาตพนม อนเปนพระธาตหวอก ของพระพทธเจาและจะไดรวบรวมเรองราวและเหตการณตอมาเทาทจะพอคนไดและภมศาสตร เกยวแกพระธาตภเพก74

วธการเรยบเรยงดงกลาว พระธรรมราชานวตรไดน าไปใชกบงานเขยนเรองอนดวย ท า

ใหต านานพระธาตตางๆมการล าดบเนอหาทคลายคลงกน เรมตนดวยการบรรยายสภาพภมสถานอนเปนทตง ลกษณะสณฐานขององคพระธาต และมประวตพระธาตจากทน ามาจาก“พนอรงคธาต”เปนสวนส าคญอยในสวนสดทายของเนอหา

อยางไรกตาม จากตารางท 2 จะเหนไดวานบต งแตทศวรรษ 2510 เปนตนมา “พน/พงศาวดาร”มการเปลยนแปลงจากประวตพระพทธศาสนา มาเปนเรองราวประวตความเปนมาของเมอง หรอชมชนโบราณ เชน “ต านานเมองฟาแดดสงยาง”(2514)อ าเภอกมลาไสย จงหวดกาฬสนธ “ต านานบานเพย และพระพทธรปหนโบราณ”(2516) จงหวดขอนแกน “ต านานนครจ าปาศรพระบรมธาต กสนตรตน อ าเภอนาดน”(2525)จงหวดมหาสารคาม “ต านานขา-ขอมลมน าโขง”(2530) งานเขยนเหลานตางน าเสนอวา กอนการตงถนฐานของชาวลาว ดนแดนอสานเปนแหลงอารยธรรมเกาแกทมอายหลายรอยหลายพนป โดยเปนถนฐานของพวกขา-ขอมมากอน ซงไดสรางเมอง ขดคน าคนดน ปราสาทหน และศาสนวตถตางๆไว โดยในการเขยนนนไดน าเอาต านาน/พงศาวดาร

74 พระธรรมราชานวตร, “ต านานพระธาตภเพก” ใน ประมวลประวต-ต านาน 4 เรองของพระธรรมราชานวตร, 1

149

พนเมองมาอธบายหลกฐานทางโบราณคด รวมถงขอมลจากสภาพภมศาสตร และเอกสารอนๆมาประกอบเขาดวยกน ดงปรากฏใน“ต านานเมองฟาแดดสงยาง”(2514) ความวา ...ในต านานฟาแดดสงยาง มประวตอยางไร ไดพยายามคนหาประวตเกาเปนเวลานาน ซงไปเหนซากเมองเกาแลวแสดงถงความเจรญรงเรองในสมยกอน กอก าแพงเมองดวยศลา- แลงทงนน ตวเมองตงอยบานหมากกอมเขาหลาม อ าเภอกมลาสย จงหวดกาฬสนธ สนนษฐาน เปนอาณาจกรเกาแก มศลปกรรมอนวจตรงดงามมาก แตหกพงดวยภยธรรมชาต ปรากฏตาม ต านานฟาแดดสงยาง ดงน75

ความตองการในการอธบายประวตศาสตร และโบราณคดของปราชญทองถนในภาค

อสาน สวนหนงไดรบการกระตนจากความสนใจของนกวชาการในชวงหลงพ.ศ.2500 ทไดเขามาศกษาในอสาน ทส าคญคอ อาจารยศรศกร วลลโภดม ไดเสนอเรองราวความเปนมาของอสานนบตงแตป พ.ศ.2518 เปนตนมา โดยใชหลกฐานทางโบราณคด รวมกบต านานนทานพนถน ค าบอกเลาจากคนในชมชน และขอมลจากสภาพแวดลอมมาประกอบกนเพอสรางค าอธบายเกยวกบอสาน โดยปรากฏเปนหนงสอรวมบทความเรอง“แองอารยธรรมอสาน” สรปไดความวา อสานมพฒนาการทางประวตศาสตรอนยาวนาน โดยปรากฏโบราณศลปะสถานหลายยคหลายสมย และมความสมพนธกบพฒนาการทางสงคมและวฒนธรรมของทองถนอนๆเชน ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคใต รวมถงดนแดนภายนอกทอยใกลเคยงโดยรอบเชน ลาว กมพชา เวยดนาม ดงนน “หากจะวากนใหถงทสดแลว บรรพชนคนอสานตงแตยคดกด าบรรพกคอ บรรพบรษอกสาแหรกหนงของชาวสยามทเรยกกนวา“คนไทย”ทกวนนเอง”76 นอกจากนยงมอาจารยธดา สาระยา ทไดใชแนวทางการศกษาเชนเดยวกบอาจารยศรศกร และไดน าเสนอวา ชมชนโบราณทอยในเขตลมน ามล-ชตอนลางมพฒนาการทางประวตศาสตรอนยาวนานมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร จนท าใหเชอไดวากลมบานเมองในบรเวณนเปนแวนแควนเดมของพระเจาจตรเสน ปฐมกษตรยของเขมรโบราณกอนทจะสถาปนาเมองเศรษฐประ(บรเวณเมองจ าปาศกด)ขนเปนศนยกลางของชมชนลมน าโขงตอนลาง77 อทธพลทางความคดของนกวชาการเหลานนาจะสงผลตอการเขยนประวตศาสตรของ ปราชญชาวอสานอยบาง โดยไดปรบใหเขากบความคดทางประวตศาสตรแบบต านานแบบเดม ดง

75 พระอารยานวตร เขมจาร, “ต านานยอฟาแดดสงยาง(ฉบบรอยแกว)”,บนทกเมอวนท 4

พฤศจกายน พ.ศ.2514 ,เอกสารอดส าเนา, 1 76 ศรศกร วลลโภดม,แองอารยธรรมอสาน พมพครงท 4 (กรงเทพฯ:มตชน,2546),(13)

77 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน ธดา สาระยา,รฐโบราณในภาคพนเอเชยตะวนออกเฉยงใต:ก าเนดและพฒนาการ(กรงเทพฯ:ส านกพมพเมองโบราณ,2539)

150

จะเหนไดจาก ค าบรรยาย“ต านานนครจ าปาศร-กสนตะรตน อ าเภอนาดน”(2525)ของพระอารยานวตร ความวา “...พระเจายโสธรวรมนราช ซงเปนเหลนของพระเจาจตเสนครองเมองเชษฐบร(ทางนครจ าปาศกด)ไดทรงตงเมองขนใกลทองทงรมทะเลสาบ อนมพระนางยสรศม เปนมเหสใหชอวา “นครจ าปาศร”...”78 การน าเสนอภาพอดตของทองถนทเชอมรอยกบ“ความร”สมยใหมเชนน เปนการยนยนถงขอเทจจรงในการประวตศาสตรอนยาวนานของทองถน ซงเปนส านกแหงความภาคภมใจทมตอถนฐานบานชองของตน อกทงยงเปนการแสดงใหเหนวาทองถนของตนมความส าคญตอรากเหงาทางอารยธรรมของชาตอยางไร

นอกจากน “พน/พงศาวดาร”ในชวงหลงทศวรรษ 2510 ไดน าเสนอวา ชมชนโบราณหลายแหงในอสานไดมพฒนาการสบเนองมาเปนบานเมองในสมยปจจบน โดยไดเรมตนจากการกลาวถง คนลาวกลมตางๆไดเขามาตงถนฐานในบรเวณทเคยเปนเมองของพวกขา-ขอมมากอน จากนนกลาวถงสมพนธภาพทางอ านาจระหวางสวนกลางกรงเทพฯกบคนลาวกลมตางๆ ทงในเรองของการตงเมอง การแตงตงผน า บทบาทของผน าชมชนทไดสรางคณประโยชนแกชาตบานเมอง นอกจากนยงใหภาพของสงคมทองถนในชวงของการปฎรปมณฑลเทศาภบาลในสมยรชกาลท 5 ดงจะเหนไดจาก “พงศาวดารเมองมหาสารคาม”(2500)เปนเรองของการตงเมองมหาสารคามของพระเจรญราชเดช(ทาวมหาชย)เชอวงศเมองรอยเอดในป พ.ศ.2408 เหตการณส าคญทเกดขน เชน การสรางวด กบฏผบาผบญ79 “ประวตเมองวาปปทม”(2517)เปนเรองของการตงเมองวาปปทมในสมยรชกาลท 5 โดยไดยกบานหนองแสงเปนเมองขนกบเมองมหาสารคาม ล าดบวงศของเจาเมอง เสนทางการเดนทางระหวางเมองวาปปทมกบกรงเทพฯ และการตงตลาดการคาในเมองวาปปทม80 การท“พน/พงศาวดาร”ไดอธบายภาพของสงคมทองถนภายใตกรอบอ านาจรฐไทยเชนน จงสรปไดวา งานเขยนในยคนมลกษณะเปน“พงศาวดารเมอง” โดยทนยกตวอยางงานเขยนเรอง“เหลากอเมองปฐมอสาน (ทงศรขรภม)”ของพระอารยานวตร เขมจาร ดงจะกลาวตอไปน

78 พระอารยานวตร เขมจาร, “ต านานนครจ าปาศร กสนตรตน อ าเภอนาดน”ใน ทระลกเนองในงานทอดผาพระกฐนพระราชทานของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ(มหาสารคาม:โรงพมพสหบณฑต,2527),48 79 พระอารยานวตร เขมจาร, “พงศาวดารเมองมหาสารคาม”.บนทกเมอ 24 พฤศจกายน 2500.(อดส าเนา) 80 พระอารยานวตร เขมจาร,ประวตศาสตรเมองวาปปทม.บนทกเมอ 17 กนยายน 2517 (อดส าเนาลายมอ)

151

“เหลากอเมองปฐมอสาน (ทงศรขรภม)”ของพระอารยานวตร เขมจาร เจาคณอรยานวตร(เขมจาร)เดมชออารย โพธมาตย เกดเมอวนท 24 กนยายน พ.ศ.2468

ในครอบครวชาวนาทต าบลหนองแสง อ าเภอวาปปทม จงหวดมหาสารคาม เมอตอนอายได 12 ป ในระหวางทเรยนอยทชนประถมศกษาท 3 โรงเรยนประชาบาล ไดออกมาบรรพชาเปนสามเณรเพออทศใหกบบดาทเสยชวตไป ตงแตนนมาไดเขาสเพศสมณะเรอยมา จนเมออายได 21 ในป พ.ศ.2478 ไดอปสมบทเปนพระภกษแลวเขาไปศกษาพระธรรมวนยทกรงเทพฯ จนเมอถงป พ.ศ.2486 หลงส าเรจเปรยญธรรม 5 ประโยคแลวไดกลบมาประจ าอยทวดมหาชย และไดเปนเจาอาวาสทวดนนในป พ.ศ.2504 พระอารยานวตรไดท าหนาททงในดานการปกครองคณะสงฆในฐานะเจาคณะจงหวด และออกเผยแพรศาสนาอบรมสงสอนประชาชนในเขตพนทจงหวดมหาสารคาม และกาฬสนธอยเสมอจนเปนทเคารพศรทธา นอกจากนยงไดใชเวลาวางจากกจธระท าการรวบรวบโบราณวตถ ศลปวตถรวมถงใบลาน และสมดขอยจากจงหวดตางๆทวทงภาคอสานมาจดเกบรกษาไว โดยไดจดต ง เ ปนพพธภณฑอยางเปนทางการเ มอป พ.ศ.2525ในชอ“ศนยอน รกษวรรณคดภาคตะวนออกเฉยงเหนอ วดมหาชย” เนองจากพระอารยานวตรมความรทางดานอกษรธรรม อกษรไทยนอย และอกษรขอมอยางแตกฉาน ท าใหทานไดสนใจในคนควาเอกสารใบลาน สมดขอย โดยไดปรวรรตเรยบเรยงเปนผลงานจ านวนมาก มทงวรรณกรรมค าสอน นทานพนบาน รวมถงประวตความเปนมาของบานเมองในอสาน ทส าคญอาทเชน “ต านานเมองฟาแดดสงยาง”(อ าเภอกมลาไสย จงหวดกาฬสนธ)(2514) “ต านานบานเพย และพระพทธรปหนโบราณ”(จงหวดขอนแกน)(2516) “ต านานเมองคนธาร”(อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม) “ประวตเมองหนองหานนอย”(จงหวดอดรธาน) และ“หนองหานหลวง”(จงหวดสกลนคร)ทบนทกเมอป พ.ศ.2526

ในสวนงานเขยนเรอง “เหลากอเมองปฐมอสาน”เปนเอกสารพมพดด จ านวน 23 หนา บนทกเมอวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ.2526 มเนอหาแบงออกเปน 2 สวน สวนแรกเปนประวตเมองทงศรภม หรอเมองทงศรภม (อ าเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด)บอกเลาความเปนมาของชมชนโบราณในเขตทงกลารองไหทางตอนกลางของภาคอสาน(ครอบคลมพนทจงหวดรอยเอด,มหาสารคาม,บรรมย,ศรษะเกษ และสรนทร)ซงตางมตนก าเนดจากเมองทงศรภม หรอบรเวณอ าเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอดในปจจบน โดยไดเลาเรองราวยอนไปวา บรรพบรษของชนกลมนสบเชอสายมาจากนครจ าปาศกด ประเทศลาว ซงพระครโพนสะเมกไดสถาปนาขนภายหลงจากทอพยพยายมาจากเวยงจนทน ในบรเวณเมอง“นครจ าปากนาคบร”ถนฐานเดมของพวกจาม ตอมาพระเจาสรอยศรสมทรพทธางกรไดสงจารยแกวออกมาตงเมองทงศรภมขนตรงตอจ าปาศกดในป พ.ศ.2256 โดยเชอสายของจารยแกวไดสบวงศเรอยมา และไดแยกยายออกไปสรางบานแปงเมองยงทตางๆท าราชการขนกบกรงเทพฯ เชน เมองแสนไดเปนพระจนตประเทศ เจาเมองชลบท เมอป พ.ศ.2334 เพย

152

เมองแพนไดเปนพระนครศรบรรกษเจาเมองขอนแกนในป พ.ศ.2335 ตอจากนนไดเลาถงการสรางบานแปงเมอง การจดการปกครองเรอยมาจนมาสนสดในป พ.ศ.2425

ในสวนทสองเปนประวตของเมองรอยเอด น าเสนอถงความเกาแกของเมองรอยเอดมาตงแตสมยพทธกาลตามทปรากฏชอเมองรอยเอดประตในต านานอรงคธาต ตอจากนนเลาถงการตงเมองรอยเอดในสมยปจจบนของเชอวงศเมองสวรรณภม โดยในสมยพระเจาตากสนไดใหทาวสทนตมณเปนพระรตนวงศาเจาเมองรอยเอด เมอป พ.ศ.2318 ตอจากนนกลาวถง พฒนาการของเมองรอยเอดเรอยมา โดยมเหตการณส าคญๆเกดขน เชน สงครามเจาอนวงศในป พ.ศ.2369 การตงเมองมหาสารคามขนกบเมองรอยเอดในป พ.ศ.2408 การจดตงมณฑลรอยเอดโดยแยกมาจากมณฑลอสานในป พ.ศ.2455 จนสนสดเนอหาในป พ.ศ.2470 อนเปนปทยบเลกมณฑลรอยเอด81

จากเนอหาสรปไดวา “เหลากอเมองปฐมอสาน”ไดบอกเลาการสรางบานแปงเมองของคนลาวในบรเวณลมน าชในแถบจงหวดรอยเอด มหาสารคาม และขอนแกน ซงเรองราวเหลานถกด าเนนไปภายใตกรอบความสมพนธเชงอ านาจกบรฐไทย สาเหตทเปนเชนนน เนองจากวางานเขยนเรองนใชหลกฐานจากทางราชการเปนหลก เชน “พงศาวดารมณฑลอสาน”ของหมอมอมรวงศวจตร “พงศาวดารภาคอสาน(ฉบบพระยาขตยวงศา)” โดยเฉพาะอยางยง“พงศาวดารมณฑลอสาน”นนไดมการอางองทงปศกราชและเนอหา ดงปรากฏความวา ....ประชมพงศาวดาร ภาคท 70 ประมาณ พ.ศ.1890 พระเจาตาของพระเจาฟางม ผครองเมองอนปตถนคร พระนคร พระราชทานดนแดนเมองกาลจ าปากนาคบร ทงสองฝงแมน าโขงใหแกพระเจาฟางม ซงเปนเขย ซงมพระนางแกวเกงญาเปน อครมเหส อนเปนพระราชธดาของพระองค ครองประเทศลานชาง82 อยางไรลกษณะเดนของการเขยนประวตศาสตรของพระอารยานวตร เขมจารคอ การใชต านานมาอธบายความเปนมาของเมองโบราณ และหลกฐานทางโบราณคดทปรากฏ เชน คคลอง พระพทธรป พระธาต วด เนนดน ใบเสมา พระพมพ เทวรป โดยมไดใหความส าคญกบการวพาคยวจารณตรวจสอบขอเทจจรง ซงสะทอนใหเหนถงความคดท เชอวาต านานทอางถงน นเปนประวตศาสตรทเคยเกดขนมาแลว ดงจะเหนไดจาก การบรรยายถงความเปนมาของกพระโกนา โบราณสถานส าคญของเมองสวรรณภม และหนองน าโบราณบอพนขณฑ ความวา

81 พระอารยานวตร เขมจาร, “เหลากอเมองปฐมอสาน (เมองทงศรขรภม)”.2 กรกฎาคม

2526 (อดส าเนา) 82 เรองเดยวกน, 6

153

...พระพทธเจาพรอมดวยพระโมคคลลานะ เสดจมาทรงทรมานนกอนทรย มนกนสตวแลว จะกนคน เทศนาในมหากรณาสตรสงสอนนกอนทรย คนในยคนนจงสรางปรางคกถวาย คนทง หลายจงเรยกวา “กพระกรณา”สบมา และทรมานนาคใจรายในเมอง“นาคบร”นาคทงหลาย จงลงสนาคบาดาลพภพ พระพทธเจาสงใหพระมหาโมคคลลานะคลจวรปกคลมชองไมใหนาค ขนมาโผลพษไดอก จวรมพรกระทงอนเปนขนธจวรกลายเปนหนทนท คนทงหลายจงเรยกวา “บอพนขณฑ”มาจนถงบดน มาภายหลงเมองนาคบร คนจงเรยกวาเมอง“จามปาขณฑ”83 การทงานเขยนของพระอารยานวตร เขมจาร มไดผานกระบวนการตรวจสอบขอเทจจรง ดงนนจงมปญหาเรองของความนาเชอถอ การใชขอมลจากผลงานของทานจงตองใชดวยความระมดระวง โดยตองไดรบการตรวจสอบกอนน าไปใชได84 อยางไรกตามงานเขยนประวตศาสตรของทานอาจเปนประโยชนในการศกษาประวตศาสตรความคด และภมปญญาของคนทองถนในชวงทอ านาจรฐไทยทวความเขมขนขนเรอยๆ เพราะทานไดน าเสนอถง“ตวตน”ของคนอสานไดอยางชดเจน ซงอาจเปนปฏกรยาทมศนยกลางอ านาจรฐกเปนได ดงนนจะเหนไดวา การเขยน“พน/พงศาวดาร”ในป พ.ศ.2500 เปนตนมาเรมอยภายใตกรอบอ านาจรฐไทยมากขน ซงชวงภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในปพ.ศ.2475ไดเกดกระแสการรอฟน“พน”และวรรณกรรมในสมยจารตขนมาใหม การเขยน“พน/พงศาวดาร”ในชวงหลงป พ.ศ.2500 ทมลกษณะเปน“พงศาวดารเมอง”บอกเลาเรองราวความเปนมาของบานเมองภายใตกรอบอ านาจกบรฐไทย ซงเปนปรากฏการณทสมพนธกบบรบททางสงคมอสานในชวงเวลานนทอ านาจรฐไดเขามามบทบาทตอการด าเนนชวตคนในสงคมมากขน อยางไรกตามในอกดานหนง การทการเขยนประวตศาสตรแบบ“พน/พงศาวดาร”ไดรบสบเนองมาจนยคสมยน อาจแสดงถงอตลกษณของสงคมอสานทตองการรกษาขนบธรรมเนยมประเพณทางดานภาษา วฒนธรรม รวมถง“ความทรงจ ารวม”แบบดงเดมไวกเปนได 2.1.3 งานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรมทองถน การศกษาคนควาเกยวกบสงคม และวฒนธรรมทองถนในยคสมยนมความกาวหนากวาทกสมยทผานมา เพราะวทยาสมยใหมไดชวยใหการศกษาในประเดนนมความลมลกมากยงขน 83 เรองเดยวกน, 11

84 ทวศลป สบวฒนะ,“ประวตศาสตรนพนธพระอรยานวตร”,232

154

ซงในอดตการศกษาเกยวกบสงคม และวฒนธรรมไดมงประเดนไปทการศกษาความเปนมาของชนกลมนอยเปนหลก แตมาในสมยนเรมขยายเนอหาออกไปสเรองราวของชนกลมตางๆทหลากหลาย อกทงยงมเนอหาครอบคลมไปถงเรองวถชวต คตความเชอ คตชน ภาษา และวรรณกรรม จากการรวบรวมของผศกษางานเขยนประเภทนมอย 21 ชน ดงปรากฏในตารางท 3 ตารางท 3 งานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรมทองถน พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษ 2520 ล าดบ ผแตง เรอง ปทบนทก/พมพ

1. ไมทราบผแตง เทยวเมองตะบนน า พมพครงท 1 พ.ศ.2505 พมพครงท 2 พ.ศ.2507

2. พระอารยานวตร เขมจาร ระเบยบโบราณประเพณท าบญมหาชาต

พมพครงท 1 พ.ศ.2506

3. น.โทธเบศรวงษา พไท พมพครงท 1 พ.ศ.2507 4. แมเฒา ประเพณแตงงานของภไท พมพครงท 1 พ.ศ.2507 5. พระเทพรตนโมล “เสยว”นนดงฤา? พมพครงท 1 พ.ศ.2507 6. พระอารยานวตร เขมจาร ต านานกลอง บนทกขนในปพ.ศ.2507

พมพครงท 1 พ.ศ.2536 7. พระมหาสทธ บตรอนทร ถนภไท และภไทพฒนา พมพครงท 1 พ.ศ.2508 8. เลยง ไชยกาล ค าบรรยายอสาน พมพครงท 1 พ.ศ.2510 9. เพชร จนทราช ป ตา-มเหศกด-เสอเมอง พมพครงท 1 พ.ศ.2516 10. เมธา ค าบศน

และชน โคตรฉน น าโกนขามปอม พมพครงท 1 พ.ศ.2516

11. วนเพญ แจมขนเทยน ปใหมของไทย พมพครงท 1 พ.ศ.2516 12. วทยาลยครมหาสารคาม ความเปนมาของงานมรดกอสาน พมพครงท 1 พ.ศ.2520 13. จารบตร เรองสวรรณ ของดอสาน พมพครงท 1 พ.ศ.2522 14. สาร สารทศนานนท วฒนธรรมจงหวดเลย พมพครงท 1 พ.ศ.2524 15. ” ประเพณจงหวดเลย พมพครงท 1 พ.ศ.2524 16. พระอารยานวตร เขมจาร ประเพณกนดอง บนทกขนในป พ.ศ.2526 17. ” คตความเชอของชาวอสาน พมพครงท 1 พ.ศ.2527 18. ปญญา ปยเปย เมองมหาสารคามนงามนก พมพครงท 1 พ.ศ.2527 19. สพร สรพฒน เรองนารเกยวกบอ าเภอภเวยง พมพครงท 1 พ.ศ.2527 20. พระอารยานวตร รตนไตรมงคล บนทกขนในป พ.ศ.2530

155

ล าดบ ผแตง เรอง ปทบนทก/พมพ 21. พระอารยานวตร เขมจาร ค าบรรยายแหบงไฟ อ าเภอกนทร

วชย มปป.

เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ จากตารางท 3 จะเหนไดวาการเขยนถงสงคมและวฒนธรรมของชนกลมนอยยงคงมการสบเนองมาจากในยคกอน ดงจะเหนไดจาก งานเขยนเรอง“ประเพณแตงงานของภไท”(2507) “ถนภไท และภไทพฒนา”(2508)เรองราวประเพณ และวฒนธรรมของกลมชาตพนธผไทยในบรเวณเทอกเขาภพาน ในสวนของงานเขยนทน าเสนอถงภาพรวมของลกษณะทางสงคมและวฒนธรรมของชาวอสานกยงคงมมาอยางตอเนอง เชน “ความเปนมาของงานมรดกอสาน”(2520)เปนงานรวบรวมวฒนธรรมอสานอยางรอบดาน ทงประวตวรรณคดอสาน อาทเชน นทานขนบรมนทานเรองนางตนไตร นทานทาวฮงขนเจอง เปนตนขอมลทางคตชนวทยา เชน การละเลนโปงลาง และการละเลนหมอล าของภาคอสาน, พชผก และยาสมนไพรของชาวอสาน เปนตน และ“ของดอสาน”(2522)เปนการรวบรวมขอมลเกยวกบการตงถนฐานของกลมชนอสาน และต านานนทานพนบานตางๆ อยางไรกตาม ลกษณะส าคญของการศกษาสงคมและวฒนธรรมอสานในยคสมยนคอ เรมมการเขยนถงวถชวต คตความเชอ และวฒนธรรมประเพณของแตละเมอง หรอแตละจงหวดเกดขน เชน “เทยวเมองบนน า”(2507)เปนบนทกเกยวกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต วถชวตของผคนเมองบรรมย และความเปนมาของปราสาทหนพนมรง“ป ตา-มเหศกด-เสอเมอง”(2516)กลาวถง คตความเชอเรองผปตา และผมเหศกดหลกเมอง ผบรรพบรษของชาวรอยเอด นอกจากนยงม“เรองนารเกยวกบอ าเภอภเวยง”(2527)เปนเรองราวคตความเชอในเรองผบรรพบรษของชาวอ าเภอภเวยง จงหวดขอนแกน คอ เจาจอมปากชองภเวยง และเจาพอเวยงค า ซงเปนหวหนาผทงหมดในเขตอ าเภอภเวยง งานเขยนเหลานสวนใหญใชขอมลจากค าบอกเลาของคนในทองถนเปนหลกมาประกอบรวมกบหลกฐานเอกสาร รวมถงประสบการณโดยตรงของผเขยน ท าใหการพรรณนาถงเหตการณตางๆไดภาพทชดเจนยงขน อยางไรกตามการทคนทองถนเรมเขยนเรองราวเกยวกบเมอง หรอจงหวดของตนเองมากขนนไดสะทอนใหเหนถงส านกของทองถนทอยภายใตกรอบอ านาจรฐไทยไดเปนอยางด เชนเดยวกบงานเขยนประวตศาสตรบานเมอง และ “พน/พงศาวดาร”ตามทไดกลาวมาแลว

156

2.2 การรบรในเรอง“ทองถน”และ“ชนกลมอน”ในประวตศาสตรนพนธอสานสมยการเปนสวนหนงของรฐไทยในยคพฒนา

การศกษาประเดนนผศกษาเลอกวเคราะหจากงานเขยน 5 ชนเปนหลกคอ “ความเปนมาของไทย-ลาว”(2509)ของอทย เทพสทธา “ต านานฟาแดดสงยาง”(2512) “ต านานบานเพย และพระพทธรปหนโบราณ”(2516) ของพระอารยานวตร เขมจาร “ประวตศาสตรอสาน”(2513)ของเตม วภาคยพจนกจ และ“ประวตภไทย”(2512)ของถวล เกสรราช ซงงานเขยนทง 5 ชนตางเขยนขนในบรบทของสงคมอสานในยคสมยแหงการพฒนาจงนาจะสะทอนใหเหนถงการรบรและทศนะของคนอสานทมตอ “ทองถน”และ “ชนกลมอน”ไดเปนอยางด

2.2.1 ส านกในเรอง“ทองถน”ของคนอสาน กอนหนานเราทราบมาแลววา ภายหลงป พ.ศ.2475 สถานะของ “อสาน”เรมปรากฏ

บางแลว แตเมอเขาสยคสมยแหงการพฒนาตงแตทศวรรษ 2500 เปนตนมา รฐไดใหความส าคญตอการพฒนาเศรษฐกจ และการเมองภายในภมภาค สงผลใหคนอสานมความผกพนกบรฐมากขน เหนไดจากการเคลอนไหวผานองคกร หรอหนวยงานตางๆโดยมรฐเปนผสนบสนนโดยเฉพาะการรวมกลมประชาคมภายในหนวย “จงหวด”ทงกจกรรมลกเสอ กาชาด รวมถงชมรม สมาคมตางๆเชน “สมาคมเมองสรนทร” “ชมนมผไทยกาฬสนธ” สงเหลานไดท าใหส านกของคนอสานทมตอ“จงหวด”ทวความเขมขนสงขน ดงนนจะเหนไดวา ในชวงเวลานมผพยายามขวนหาชอ “จงหวด”ของตนมทมาทไปอยางไร ดงปรากฏในการศกษา “ประวตและความเปนมาของพระธาตขามแกน”ของจ าเนยร แกวก ท าใหเขาทราบไดวา “...ค าวา‘ขอนแกน’เกดจาก‘ขามแกน’โดยยดเอานาม‘พระธาตขามแกน’เปนเครองหมาย...”85 เชนเดยวกบเตม วพาคยพจนกจ ทเกดความสงสยวา“ขอนแกนมาจากไหน?”จนท าเขาสบเสาะจนพบวานามนเพยนมาจาก“เมองขามแกน”เมองโบราณทมมากอนหนานน86 ในสวนอกหลายๆเมอง เตมกไดเพยรพยายามหามาใหครบจนเกอบทกเมองดวยเชนกน

นอกจากนส านกทมตอ“จงหวด”ยงสะทอนออกมาจาก“สารประจ าจงหวด”ทน าเสนออตลกษณอนโดดเดนของแตเมอง เชน ปชนยวตถ-สถานอนเกาแกส าคญ ธรรมชาตอนงดงามแปลกตา ตลอดจนวฒนธรรมประเพณทดงาม ดงจะเหนจาก “วารสารเมองสรนทร” กลาวถง “วฒนธรรมและประเพณประจ าถน”คอ ลาวกระทบไม หรอร ากระทบสาก นาฏศลปพนเมองอยางกนตรม ตม-มง

85 จ าเนยร แกวก, ประวตและความเปนมาของพระธาตขามแกน และประวตของพระครโศภต

บญสาร(บญม ปยธมโม) (อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพพระครโศภตบญสาร(บญม ปยธมโม) ณ เมรพเศษวดเจตยภม วนท 5 กมภาพนธ 2525), 33

86 เตม วภาคยพจนกจ, ประวตศาสตรอสาน,326

157

หรอทม-โมง หรอแมแตการเปาไม “...ชาวสรนทรสามารถเปาใบไมใหเกดเปนเสยงเพลงไดอยางไพเราะเปนพเศษ...”87ในสวน “ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วพากยจนกจ ไดเลาถง ธรรมชาตอนสมบรณสวยงามบนยอดภกระดงท “...ดกวาแหงอนๆในบรรดาทตากอากาศบนเขาซงอยบนตะวนออกไกล เชน คาเมรอน ไฮทแลนด(มาเลเซย) เขากาลอรง(ในชวา) บากโอ(หรอบาเกยวในฟลปปนส) ดาลท(ในเวยดนามใต)...” ซงเขาไดน าเสนอวาหากพฒนาเปนสถานทตากอากาศ จะน าความเจรญใหแกชาตได88 จะเหนไดวาตรงนเปนความตองการน าเสนอถงของทองถนในการเปนสวนหนงของรฐทมศกยภาพพรอมในการพฒนา

นอกจากนแลว ส านกด งเดมทผกพนกบชมชนชาตพนธยงคงมอย “ประวตผไทย”(2512)ของถวล เกษรราช สะทอนใหเหนอยางชดเจน โดยเขากลาวถง การด ารงอยของชนกลมตางๆในแถบลมน าโขงทง ไทยกระตาก ไทยฉาน ไทยขาก ไทยด า ไทยแดง และผไทย พรอมไดน าเสนอวา“ผไทย” หมายถง “คนไทย”เปนชอชนชาตมใชกก หรอเหลา ซงเปนทศนะทแตกตางจากนกปกครองทมองวา “ผไทย”เปนชอเผา มใชชนชาต89 ดงนนความเหนของถวลจงเปนเรยกรองใหตระหนกใน“ตวตน”และศกดศรในฐานะ“คนไทย”เทยบเทากบชนสวนใหญมใช “ชนกลมนอย” นอกจากนยงมผเรยกรองใหเรยกชอกลมชนวา “ผไทย”ทหมายถง คนไทย มใช “ภไท”ทอยตาม “ภ”นาปาดอยอยางทคนภาคกลางมกเรยกกน90 หากยอนกลบไปดจะเหนไดวา ในเวลานนผน ารฐตางมองวาผไทย และกลมชาตพนธตางๆทอยเขตเทอกเขาภพานเปนคอมมวนสต และไดสงกองก าลงเจาหนาทเขาไปควบคมอยางเขมงวด การปาวรองวาตนมใช “คนภ”จงเปนการปฎเสธโดยนยวาตนไมใชคอมมวนสต แตเปน“คนไทย”ทตองการไดรบการยอมรบใหเทาเทยมเชนเดยว กบ“คนไทย”ในภมภาคอน

ในประวตศาสตรนพนธไดบอกกบเราวา ตวตนทหลากหลายเหลานถกรอยรดเขาดวยกนจนเปนเกด“ความเปนอสาน”ผานความสมพนธทางประวตศาสตร และวฒนธรรมระหวางกลมชนทมมาอยางยาวนาน ซงไดมเคลอนไหวไปมาในอดตภายใน“ขอบเขต”ของภาคทมพรมแดนทางกายภาพทแนนอน การปรากฏตวของงานเขยน“ประวตศาสตรอสาน”(2513)ของเตม วพากยพจนกจ เปนสงสะทอนความคดในขอนไดเปนอยางด เพราะงานของเตมไดน าเสนอปรากฏการณแหงอดตท

87 วารสารเมองสรนทร, พมพเปนทระลกในการประชมใหญประจ าป พ.ศ.2503-4 88 เตม วภาคยพจนกจ, ประวตศาสตรอสาน,353 89 ค ากลาวของนายวเชยร เวชสวรรค ผวาราชการจงหวดกาฬสนธ อางถงใน ผไทยร าลก

กาฬสนธ ครงท 2 90 เรองเดยวกน, 2

158

เกดขนภายใน“ภาคอสาน” โดยเรมเลาจากการสรางบานแปงเมองของชนกลมตางๆ แลวสวมทบดวยภาพอดตของการปฎรปมณฑลเทศาภบาลทท าใหเกด“ดนแดน” และหลอหลอมผานขนบธรรมเนยมประเพณทมรวมกน91 สงเหลานไดแสดงใหถงส านกของอสานเกดขนอยางแทจรงในชวงหลง พ.ศ. 2500 เพราะกอนหนานนยงไมม “ประวตศาสตรอสาน” แมวาม“พงศาวดารอสาน”ฉบบตางๆเกดขน แตกไดใหภาพอดตของคน ความคด และแนวพรมแดนยงคงคว าขามไปมาไมหยดนง 2.2.2 “คนอน”ในความคดค านงของคนอสาน

เมอ“ความเปนอสาน”ใน“ความเปนไทย”มลกษณะทแนนอนไดน ามาสการก าหนดรตวตนของชนกลมอน โดยในงานเขยนพนเมองในยคนไดเลาเรอง“คนอน”ในสองระดบคอ ศนยอ านาจภายนอกภมภาค โดยงานเขยนยคนเนนถงทศนะทมตอ “คนจน”ทสอดคลองกบการขยายตวของลทธคอมมสต และศนยอ านาจภายในภมภาค คอ ศนยอ านาจลาว และศนยอ านาจรฐไทย โดยมรายละเอยด ดงน

ภายใตโครงเรองการ“อพยพสดนแดนใต”หากมองผวเผนแลว อาจเปนการสรางความยงใหญใหกบชนชาตไทย-ลาวดงทปรากฏในงานเขยน“ทองถนนยม”ในชวงทศวรรษ 2480 ตามทไดกลาวไวในบทท 3 แตการทโครงเรองประวตศาสตรด ารงขามกาลเวลามาถงในชวงทศวรรษ 2500 ภายหลงจากทองถนนยมรนแรงไดจบสนไปแลว ยอมสอถงความหมายอะไรบางอยาง ถงการรกล าของจนทเปนเหตใหพนองไทย-ลาวตองลาถอยมาตงหลกแหลงในดนแดนปจจบน เปนททราบกนดวาจนปกครองดวยระบบคอมมวนสตและในชวงทศวรรษ 2500 ไดมอทธพลตอการเคลอนไหวมวลชนในแถบภมภาคแหงน ใน“ความเปนมาของไทย-ลาว”(2509)ของอทย เทพสทธาไดแสดงถงอาการหวาดระแวงตอเหตการณน โดยไดเลายอนไปถงในอดตทไทย-ลาวไดอพยพหนจากการรกรานของจน โดยเชอมโยงเขากบสถานการณปจจบน ความวา “...เมอไทยกบลาวยงไมไดแยกจากกน ยงรวมอยกนเปนชนชาตเดยวกนทางตอนใตของประเทศจน ถงถกจนรกรานจนตองแตกถอยรนลงมาทางลมน าโขง และลมแมน าเจาพระยา แตไทยกบลาวกยงไมถงกบบานแตกสาแหรกขาดยงจบกลมกนเปนบานเปนเมองขนมาได เพราะยงมผนดนใหถอยหนท งการรกรานของจนในประวตศาสตรกเปนการรกรานของการแผพระบรมเดชานภาพของประเทศทเขมแขงตอประเทศทออนแอ เพยงแตตองการใหฝายหนงยอมขนอยกบอกฝายหนงเทาน น แตการแยงอ านาจของคอมมวนสตจนในปจจบน จะไมเหมอนในประวตศาสตรเปนแนนอน คราวนถาจนคอมมวนสตรกรานลาวและไทยอยางเปดเผย และเปนผลส าเรจ ไทย-ลาว จะไมมทางถอยหน จะไมเพยงท าให

91 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน เตม วภาคยพจนกจ, ประวตศาสตรอสาน.

159

เมองขนอยางแตกอน แตจะรกรานถอนเสาเรอนทงโดยสนเชง ความเปนลาวไทยจะไมม ระบบทดทกอยางจะถกเปลยนแปลงหมด...”92 การเนนถงภาพลกษณความเปน “ศตร”เชนน อกดานหนงเปนการขบเนนความสมพนธในเชงจารตทมตอลาวใหเขมขนขนดวย โดยอทย เทพสทธาไดน าเสนอวาไทย และลาวตางเปนเครอญาตภาษากนควรมความสมครสามคค และรวมกนพฒนาเศรษฐกจ และการเมองใหเกดขนภายในภมภาค93

ในสวนการรบรถงศนยอ านาจภายในภมภาคนน การมพฒนาการทางประวตศาสตรรวมกนมาไดสรางการรบรถง“ความเปนคนพวกเดยวกน”ระหวางอสานกบลาว ส าหรบในยคสมยน ความคดค านงถงความเปนชนกลมเดยวกนยงคงรบการเนนย าผานเรองเลาวาดวยการสถาปนาอาณาจกรลายลาวรวมกนในดนแดนทางใต กอนทจะอพยพเขาสบรเวณลมน าโขง ความทรงจ าเรอง “อายลาว”เปนความรสกถงความภาคภมในอารยธรรมอนเกาแกของคนอสาน ดงจะเหนไดวา เมอพระอารยานวตร เขมจาร ตองการอธบายความเปนมาของเมองโบราณทพบในภาคอสาน ทานจงกลาววา เปนเมองของกลมชนอายลาว เชน เมองฟาแดดสงยาง อ าเภอกมลาไสย จงหวดกาฬสนธ โดยทานไดกลาววา “...พญาฟาแดดแมนฟาเผาหนง ซงเปนเผาไทยลาวสมยโบราณ จะเรยกรวมวา “อายลาว”กระมง94 จากตรงนเปนการแสดงใหเหนวาในบรรพบรษของชาวอสานไดมาตงถนฐานในบรเวณนมานานแลว ความภาคภมใจใน“ความเปนลาว”ดเหมอนวาจะเปนความทรงจ าอนไกลโพนในโลกของต านานไมลาวในยคปจจบน

อนงเกยวกบการรบรเ รอง“ลาว”น ในงานเขยนสมยใหมไดสะทอนใหเหนถงภาพลกษณของ “ลาว”อกแงมมหนง โดยไดเสนอถง “ความเปนบานพเมองนอง” ซงคนอสาน หรอไทยถอวาเปน “พ” และ“ลาว”ถอวาเปนนอง สมพนธภาพทางอ านาจทไมเทาเทยมเชนน น ามาสการมอง “ลาว”ถง “ความต าตอย” หรอ “ดอยกวา”เชนกน ดงจะเหนไดจาก “เมองลาวพนองฝงซายแมน าโขง”(2511)ทไดกลาววา “...เวยงจนทรฮางเปนโพนขหมาจอก...” หมายถง เวยงจนทรไดทรดโทรมรางไปแลวเปรยบประดจจอมปลวกเปนทอยอาศยของสนขจงจอก ซงไทยตองเขาไปชวยเหลอในการพฒนาเศรษฐกจ และการเมอง ทงนโดยมเปาหมายในการรวมตานคอมมวนสตนนเอง95

92 อทย เทพสทธา,ความเปนมาของไทย-ลาว(กรงเทพฯ:เปรมชย, 2509) หนา 441 93 เรองเดยวกน. 94 พระอารยานวตร, “ต านานฟาแดดสงยาง(ฉบบรอยแกว)”, 1 95 ดรายละเอยดเพมเตมไดใน อทย เทพสทธา, เมองลาวพนองฝงซายแมน าโขง(กรงเทพฯ:

ศกษาการพมพ,2511)

160

ในสวนการรบรถงศนยกลางอ านาจรฐไทยนน ในงานเขยนทองถนไดแสดงออกอยางชดเจนถง การยอมรบอ านาจของกษตรยรฐไทย ซงสอดคลองกบสภาวะความเปนจรงทสถาบนกษตรยไดรบการฟนฟขนมาอกครงในชวงทศวรรษ 2500 เปนตนมา สงเหลานสะทอนออกมาจากงานเขยนแทบทกเรองทมภาพพระบรมฉายารกษของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวปรากฏอย อนแสดงใหถง การรบรถงพระราชอ านาจอยางเปนรปธรรม ในสวนเนอหาไดพยายามเนนย าถงพระราชกรณยกจของพระมหากษตรยทมตอทองถน โดยเฉพาะในชวงเวลาปฎรปในสมยรชกาลท 5 ทเหนชดเจนคอ ในงานเขยน “ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วภาคพจนกจทไดใหเนอหาแกสวนนเปนอยางมาจนตองแยกออกมากลาวไวอกเลมในการตพมพครงท 2 เมอป พ.ศ.2515 โดยเนนแสดงใหเหนวา นโยบายการปฎรปประเทศของพระองค โดยการสงขาหลวงไปประจ ายงมณฑลอสานนนไดสรางความเปลยนแปลงมากเพยงใด สงเหลานสะทอนใหเหนถงการยอมรบใน “ความเปนไทย”ของคนอสานทมศนยกลางอยทสถาบนกษตรยนนเอง อยางไรกตามในสวนการรบรเรองของ “คนไทย”ในระดบประชาชนทวไป คนอสานนน ความรสกในความนอยเนอต าใจในการถกปฎเสธวาเปน “คนไทย”เปนส านกของคนอสานทถกขบออกมาอยางเดนชดในยคสมยน โดยคนอสานไดพยายามน าเสนอถง “ตวตน”ของ“อสาน”ทเปน “คนไทย”ไมใช “ลาว”แมม“ความเหมอน”ลาวกตามท ดงจะเหนไดจาก “ประวตศาสตรอสาน”(2513)ทไดกลาววา “...นกประวตศาสตรไทยฝรงทรจรงเหนแจงกไดแลววา “ลาว”กคอ “ไทย” “ไทย”กคอ “ลาว”แยกกนไมออกจงเปนค ากลาวทถกตอง เพราะไทยกสบเลอดเนอเชอไขและมบรรพบรษสบสายเลอดมาจาก “อายลาว” สวน “อายลาว”หรอ “ลาว”กเรยกตนเองวา “ไทย”...”96 การแสดงตนวาเปน“ไทย”ของงานเขยนพนเมองน เปนกระบวนการตอบโตของคนทองถนทมตอการดถกเหยยดหยามจาก “คนไทย”ในภมภาคอน เนองจากในชวงเวลานนเปนยคสมยแหงการพฒนา ผลกระทบจากการพฒนาทกอใหเกดความเหลอมล าทางสงคมมากขน โดยเฉพาะเมอเปรยบเทยบประชาชนในภาคอสานกบภมภาคอน ท าให “คนอสาน”ไดรบแรงกดดนจากคนในสงคมมากยงขน การออกมาแสดงตนวาเปน “คนไทย”จงเปนการตอบโตตอกระแสความคดของคนในสงคมไทยทมมองวา “คนอสาน”เปน “ลาว”ทโงจนเจบนนเอง ในขณะเดยวกน“ความเปนไทยอสาน”กมใช “ความเปนไทย”โดยสมบรณ เพราะยอมรบวาตนมรากเหงาอารยธรรมอนสงสงมาจาก “อายลาว”บรรพบรษรวมของชาวลาว สงเหลานคอ“ความเปนอสาน”ทไมใชทง“ไทย” และ“ลาว” เลยเสยทเดยว

96

เตม วภาคยพจนกจ, ประวตศาสตรอสาน,454

161

จากทงหมดสรปไดวา ภายใตการพฒนาไดผนวกอสานเขากบรฐไทยทงกายภาพ และความรสกนกคด ท าใหการเคลอนไหวทางการเมอง และวฒนธรรมของคนอสานเขามาอยในกรอบอ านาจรฐ โดยการจดตงสมาคม องคกรตางๆทมรฐเปนผสนบสนน นอกจากนรฐยงไดสงผานอดมการณ“ความเปนไทย” และความรทางประวตศาสตรและวฒนธรรมแหงชาตผานนโยบายการพฒนาเศรษฐกจ และการเมอง รวมถงการจดการศกษาในระดบอดมศกษา สงผลใหกระตนใหปญญาชนทองถนท าการบนทกประวตศาสตรขนเพอตอบสนองภาวะทางเศรษฐกจ และการเมอง โดยไดปรบวธการศกษา เนอหา และรปแบบการถายทอดใหเปนความรทสอดคลองกบระบบความร และอ านาจรฐ โดยในสมยนไดมการเขยนประวตศาสตรบานเมองกนอยางแพรหลาย ซงเกดจากความกาวหนาในการศกษาประวตศาสตรสมยใหมดวย โดยงานเขยนประเภทนไดรบการสนบสนนอยางดจากหนวยงานราชการ มเนอหาเปนประวตศาสตรเมอง จงหวด และภมภาค เนนถงสมพนธภาพระหวางทองถนกบรฐไทย ทส าคญคอ “ประวตศาสตรอสาน”ของเตม วภาคยพจนกจนอกจากนยงมงานเขยนประเภท “พนพงศาวดาร” มลกษณะเปนพงศาวดารเมองบอกเลาความเปนมาของทองถนภายใตกรอบอ านาจรฐไทย เชน งานเขยนของพระอารยานวตร เขมจาร สงเหลานแสดงถง การยอมรบอ านาจของรฐไทยในประวตศาสตรนพนธพนเมอง แตอยางไรกตาม เรายงพบเหนการปฎเสธอ านาจรฐไทยอยบางในงานเขยนบางชน เชน “อสานดนแดนแหงเลอด และน าตา”ของสชาต ภมบรรกษตามทไดกลาวมาแลว นอกจากนการทการบนทกแบบ“พน/พงศาวดาร”ไดรบความสบเนองมายคน ไดแสดงใหเหนวา คนอสานไดมความพยายามในการรกษาประเพณการบนทกประวตศาสตรแบบดงเดมของตนไว โดยปรบวธการเขยนใหสอดคลองกบอ านาจรฐไทยทเพมทกขณะ

162

บทท 5 บทสรป

ในการศกษาเรองประวตศาสตรนพนธอสาน พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษ 2520 มจดประสงคในการศกษา 3 ประการคอ ประการแรก ตองการถงความสมพนธระหวางบรบททางสงคมทมตอพฒนาการการบนทกประวตศาสตรของคนทองถนอสานในชวง พ.ศ.2475 ถงทศวรรษท 2520 ประการทสอง ตองการศกษาแนวการเขยน และเนอหาของงานเขยนประวตศาสตรของคนทองถน ในชวง พ.ศ.2475 ถงทศวรรษท 2520 และประการทสาม ตองการวเคราะหถงการรบร และโลกทศนเกยวกบตวตนของคนอสานทปรากฏงานเขยนทางประวตศาสตร ในชวง พ.ศ.2475 ถงทศวรรษท 2520

ผลการศกษาพบวา ในอดตการเขยนประวตศาสตรของสงคมอสานอยในจารตของต านานทางศาสนา โดยเรยกวา “พน” ซงเปนประวตความเปนมาของอาณาจกรลานชาง มแกนหลกของเรองเนนทการสบสนตวงศของกษตรย การท าสงครามขยายพระราชอาณาเขต และการอปถมภศาสนา นอกจากน“พน”ยงสอดแทรกคตทางศาสนา เชน เรองราวปรมปราคต ต านานพนบาน ฮต-คองธรรมเนยมปฏบตในการด าเนนชวตของคนในสงคม ตอมาในป พ.ศ.2436 รฐไทยไดด าเนนการปฎรปประเทศเพอสรางรฐชาตสมยใหม โดยในการนไดมการจดการปกครองมณฑลเทศาภบาล เพอรวบหวเมองอสาน และทองถนตางๆทเคยอยอยางอสระเขามารวมกนไวใหเปนปกแผน พรอมกนน นไดถายทอด“ความเปนไทย”ทางภาษา และวฒนธรรมใหกบคนทองถนผานทางระบบการศกษา และกฎระเบยบขอบงคบ นอกจากนยงไดสรางส านกทางประวตศาสตรรวมกบคนทองถน โดยการสงเสรมใหขาราชการในแตละเมองท าการรวบรวม เรยบเรยง“พงศาวดารเมอง”ขน สงผลใหการบนทกประวตศาสตรของสงคมอสานเกดการเปลยนแปลง โดยไดรบเอาแบบแผนการบนทกของ“พงศาวดาร”จากสวนกลางกรงเทพฯ เขามาผสมผสานกบ “พน”การบนทกต านานทางศาสนาของลาวลานชางทมมาแตเดม ท าใหงานเขยนมเนอหาบอกเลาเรองราวของทองถนทสมพนธอยกบอ านาจรฐไทย โดยมเรองราวปรมปราคต คตธรรมทางศาสนา หรอวระบรษทางวฒนธรรมของทองถน ซงเปนจารตของ“พน”สอดแทรกปะปนอย อนแสดงใหเหนถง อตลกษณของชมชนอสานทยงคงยดมนในธรรมเนยม “ลาว”โดยปรบปรนเขากบความสมพนธเชงอ านาจกบรฐไทยทเรมมมากขนทกขณะ

163

ในชวงตงแตภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 จนถงพ.ศ.2500 เปนสมย

ของ “รฐประชาชาต” ทไดเกดปรบเปลยนรปแบบสงคมการเมองใหม จากความหมายของ“ชาต”ทเคยผกพนอยกบสถาบนกษตรยมาเปน“ชาต”ของประชาชน หรอทเรยกวา“รฐประชาชาต” ในบรบททางการเมองเชนน เออใหเกดการเคลอนไหวในหมชาวอสานบนพนฐานส านกของทองถน เพอเขาไปเปนสวนหนงของ“ชาต” ซงมอย 2 ประการทสงผลตอการเขยนประวตศาสตร คอ ประการแรก เปนการเคลอนไหวทางการเมองในการเขาไปมรวมในระบบประชาธปไตยของกลมผแทนราษฎรภาคอสานโดยคนกลมนไดใชรฐสภาเปนพนทในการน าเสนอเรองราวของทองถนเรยกรองใหรฐบาลใสใจในปรบปรงพฒนาจงหวดของตน และไดท าการคดคานนโยบายของรฐทเหนวาสงผลเสยหายตอสวนรวม เชน การเขารวมขบวนการเสรไทย คดคานการท าสงครามกบฝายสมพนธมตรในชวงสงครามโลกครงท 2 จนท าใหประเทศไทยไมตกอยในฐานะประเทศผแพสงคราม การเขามามบทบาทของส.ส.อสานดงกลาว แสดงใหเหนการตนตวของคนอสานตอการมสวนรวมในสงคมการเมองใหม ซงหมายรวมถงการเขยนประวตศาสตรทตองการก าหนด“ตวตน” ทองถนเขาไวในประวตศาสตรชาตดวยเชนกน ประการทสอง การรณรงคลทธชาตนยมของจอมพลป.พบลสงครามในชวงระหวางสงครามโลกครงท 2(พ.ศ.2484-2488) ทตองการใหทกคนตระหนกถง“ความเปนไทย”ในทางเชอชาต โดยก าหนดผานรฐนยมทบญญตขนใหคนในสงคมไดปฎบตตาม และการโฆษณาประชาสมพนธอยางกวางขวาง นอกจากนยงไดเขยนประวตศาสตรชาตนยม เพอปลกเราจตส านก“เชอชาตไทย”ทมความรกชาตบานเมอง ซงไดกระตนใหปญญาชนอสานเขยนประวตศาสตรทองถนขน เพอแสดงใหเหนถงความส าคญทมตอชาต ดงจะเหนไดจาก สมเดจพระมหาวระวงศ (อวน ตสโส) เขยนเรอง“ประวตวดสปฎนาราม” (2479) ซงวดแหงนเปนโรงเรยนสอนภาษาไทยแหงแรก และศนยกลางของศาสนาธรรมยตนกายในอสาน เปนตน นอกจากนกระแสชาตนยมลาว ซงเปนปฏกรยาทมตอชาตนยมไทย ไดมสวนชวยเสรมสรางบรรยากาศใหเกดการเคลอนไหวในหมคนอสานดวยเชนกน โดยในชวงทศวรรษ 2480 คนอสานบางกลมไดรวมกบขบวนการกชาตลาว ในการปลดแอกจากการเปนอาณานคมของฝรงเศส อกทงในชวงเวลานยงเกดการรอฟนวรรณกรรมลาว มการจดตงโรงพมพในภาคอสาน ซงไดผลตงานเขยนประเภทต านานนทานพนบาน วรรณกรรมค าสอนขนเปนจ านวนมาก ทส าคญคอ งานเขยนของทองพล ครจกร เรอง“อบตบรมจกรลาวฯ”(2479)ซงเปนต านานการสรางบานแปงเมองของเชอสายขนบรม และ “เพชรพนเมองเวยงจนทร”(2479)เรองการกอบกบานเมองของเจาอนวงศ งานเขยนทงสองเรองนเปนทรจกกนอยางแพรหลายในแถบน

164

ความตองการน าเสนอประวตศาสตร“ตวตน”ของทองถนใหสอดคลองกบความคดของสงคมรฐประชาชาตทมอยหลากหลาย ทงในเรองแนวคดระบบประชาธปไตย สทธหนาทพลเมอง ประเดนเรองเชอชาตเผาพนธ และวฒนธรรมประชาชน รวมถงความคดความอานของคนในสงคมทรบรในขอเทจจรงเชงประจกษเพมขน สภาวะทางสงคมเชนนสงผลใหคนอสานรบเอาวธการทางประวตศาสตรสมยใหมเขามาปรบฐานความรเรองอดตใน“พน/พงศาวดาร”ทจ ากดแคบเฉพาะเรองราวทางการเมองระหวางผน าทองถนกบผน ารฐ ใหมเนอหาขยายออกไปสเรองราวทแลเหน“ตวตน”ของสงคมทองถนมากยงขน ดงนนในชวงเวลานจงจดแบงประเภทงานเขยนได 3 ประเภทคอ 1)งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร” เปนน าเอางานเขยนดงเดมมาเรยบเรยงขนใหม โดยใชขอมลหลกฐานอนมาประกอบเพอเพมความนาเชอ โดยสวนใหญเปนเรองราวของเชอชาตเผาพนธชาวอสาน-ลาว เชน “พนขนบรม”ต านานการสรางบานแปงเมองของกลมชนลมน าโขง ไดถกน ามาเรยบเรยงใหมในชอ “อบตบรมจกรลาว”(2479)โดยทองพล ครจกร และ “กาพยบงจมของชนชาตไทย”(2483)ของพระธรรมราชานวตร ซงงานเขยนเรองหลงนมแนวคดชาตนยมในสมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามอยางชดเจน โดยเฉพาะแนวคดการอพยพสดนแดนใตทปรากฏใน “หลกไทย”ของขนวจตรมาตรา และ“สยามกบสวรรณภม”ของหลวงวจตรวาทการ นอกจากนยงม “เพชรพนเมองเวยงจนทร”(2479)เรองราวของการประกอบวรกรรมของเจาอนวงศในการตอตานอ านาจรฐไทยกไดถกผลตซ าขนในสมยนดวย ซงงานเขยนเรองนไดเรยบเรยงขนจากเอกสาร “พนเวยง”ทงในลาวและเอกสารของหอสมดแหงชาต รวมถงใชค าบอกเลาของคนทองถนรวมประกอบดวย 2) งานเขยนประเภทประวตศาสตรบานเมอง งานเขยนประเภทนมลกษณะเปนความเรยงสมยใหมทเนนความถกตองนาเชอถอของขอมล โดยไดใหความส าคญกบขอมลหลกฐานทใชในการเรยบเรยง และมรายละเอยดเพมเตมจาก“พงศาวดารเมอง”ออกสเรองราวทแลเหนสงคมในมตตางๆเพมขน ยกตวอยางเชน“ประวตวดสปฎนาราม”(2479)ของสมเดจพระมหาวระวงศ ทไดใหภาพของสงคมเมองอบลในชวงเวลาแหงการปฎรปไดเปนอยางด กลาวถง การจดการศกษาสมยใหมในระยะเรมแรก การเผยแพรศาสนาธรรมยตนกายภายใตการน าของพระเถระชนผใหญในแตละยคสมย รวมถงการแทรกเกรดความรภมปญญาทองถนไวในนน 3) งานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรมทองถน เปนการศกษารวบรวมขอมลทางวฒนธรรมมาจดเรยงไวอยางเปนระบบ โดยไดน าเสนอถง วฒนธรรมประเพณ การมภาษาและวรรณคดทเปนเอกลกษณเฉพาะถน ยกตวอยางเชน “ประเพณโบราณไทยอสาน”ของปรชา พณทอง ซงเปนงานเขยนทไดใหรายละเอยดเกยวกบวฒนธรรมอสานอยางครอบคลมทงในสวนของการด าเนนชวตของปจเจกชน และวถชวตชมชน เชน ประเพณเกยวกบชวตตงแตเกดจนตาย ฮต-คอง ครรลองปฎบตของชาวอสาน เปนตน จากทงหมดจะเหนไดวางานเขยนพนเมองอสานในยคน ไดมงน าเสนอความยงใหญทางเชอชาตของชาว“อสาน-ลาว”ทม

165

ความเปนมารวมกบชนชาตไทยตงแตครงขนบรม และการประกอบวรกรรมของวระชนทองถนทไดท าคณประโยชนตอบานเมองในแตละยคสมย รวมถงการมวฒนธรรมประเพณของทองถนอนดงาม ซงเปนลกษณะโครงเรองทางประวตศาสตร“อสาน-ลาว”ทอยในกรอบประวตศาสตร “เชอชาตไทย”

ในสวนการศกษาการรบรของคนทองถนทสะทอนจากงานเขยนพนเมองนน ในทนไดวเคราะหถงการรบรทมตอ“ทองถน”หรอ“ความเปนเรา” และการรบรทมตอ “ผอน”หรอ “ความเปนเขา” ผลการศกษาพบวา การปกครองในระบบประชาธปไตยทจดรฐสภาแหงชาตทประกอบไปดวยผแทนราษฎรจากจงหวดตางๆ ท าใหส านกความเปนทองถนมความเดนชดยงขน โดยในงานเขยนไดแสดงใหเหนวา ภายหลงป พ.ศ.2475 “ตวตน”ของอสานเรมมความชดเจนตามทรบรในปจจบน โดยหมายถง ผคนและดนแดนทอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ซงภายใตนยาม“ความเปนอสาน”ทวาน ไดประกอบไปดวยส านกในชวตและวฒนธรรมของผคนกลมตางๆทมความหลากหลาย ทงกลมทองอยกบพนททางการปกครอง เชน “ชาวนครราชสมา” “ชาวอบล” และกลมทมส านกองอยกบชมชนชาตพนธ เชน “ชาวญอ” “ชาวภไทย” “ชาวกะเลง” ซงชนเหลานตางตระหนกถง“ความเปนลาว”ทางดานวฒนธรรม ซงเปนสงทนาภาคภมใจ และความคดนไดถกน ามาเปนมาตรฐานในการรบรถง“ผอน”หรอ“ความเปนเขา” โดยในงานเขยนพนเมองไดสะทอนใหเหนถงการรบรในเรองน 2 ประการคอ ประการแรกเปนการรบรถงศนยอ านาจภายนอกภมภาค โดยไดมการรบรถงความเปน“ศตร”ของฝรงเศสซงในอดตไดพรากลาวไปจากไทย นอกจากนยงกลาวถงหลายชาตในตะวนตกทเปลยนระบบการปกครองเปนประชาธปไตยแลวมความกาวหนาขนล าดบ และกลาวชนชมแนวคดในการพฒนาประเทศของญปนทไทยควรเอาแบบอยาง ประการทสองเปนการรบรถงศนยกลางภายในภมภาค ทส าคญคอ แมมการรบรวา“ความเปนอสาน”และ“ความเปนลาว”เปนอนหนงอนเดยวกนในทางวฒนธรรม แต “ลาว”มความ“ดอยกวา”อสานเพราะตกเปนอาณานคมตางดาว ซงความคดนไดน ามาสการทคนอสานเขารวมขบวนการกชาตลาวเพอปลดปลอยความทกขยากใหกบพนองรวมชาตพนธ เชนเดยวกบ“กมพชา”ทคนอสานมองวา“ดอยกวา”ลาว ซงเปนความคดรองรบความชอบธรรมของรฐไทยในการเขาจดการกบพนทกมพชา ในสวนของรฐไทยนน คนอสานไดตระหนกถงการเปน“พลเมอง”ไทยในระบอบประชาธปไตย และมการยอมรบในอ านาจและศรทธาตอสถาบนกษตรยไทย แตอยางไรกตามการยอมในงานเขยนไดแสดงถงความไมพอใจทมตอนโยบายรฐไทยในบางเรองทสงผลกระทบตอวถชวตชนพนถนมากเกนไป โดยเฉพาะอยางยงการท าสงคราม

เมอเขาสทศวรรษ 2500 เปนการเรมตนส“สมยแหงการพฒนา” ซงในเวลานนในภาคอสานและภมภาคอนก าลงมการเคลอนไหวของขบวนการคอมมวนสตอยสง ท าใหผน ารฐไทยได

166

น าแนวทางการพฒนาเศรษฐกจแบบทนนยมมาใชเปนนโยบายหลกในบรหารประเทศ เพอสรางความภกดใหเกดขนในหมประชาชน ซงไดสงใหเกดการเปลยนแปลงขนในสงคมอสานอย 3 ประการ อนมผลตอการปรบเปลยนส านกของคนทองถน และการบนทกประวตศาสตร คอ ประการแรก การพฒนาไดกอใหเกดการเปลยนแปลงในเศรษฐกจและสงคมขนในพนภาคอสาน ซงไดสรางสมพนธภาพระหวางทองถนกบสวนกลางใหแนนหนาขนทงในทางกายภาพทเชอมยดตดตอกนอยางเปนปกแผนดวยระบบสาธารณปโภค การสอสาร และการคมนาคม และในทางสงคมโดยผน าทองถนไดจดตงองคกร สมาคม หรอชมรมตางๆรวมกบภาครฐ เพอท ากจกรรมสงเสรมงานพฒนาทองถน เชน “สมาคมชาวจงหวดสรนทร”ทจดต งขนตงแตป พ.ศ.2477 และมบทบาทอยางมากในชวงน และ“ชมนมชาวภไทยจงหวดกาฬสนธ”ทจดใหมกจกรรมสาธารณะประโยชนขนเปนประจ าทกป นอกจากนยงมกจกรรมลกเสอชาวบาน และเหลากาชาดทมอยครบทกจงหวด ซงการเคลอนไหวภายใตกรอบอ านาจรฐเชนน ไดสงตอการบนทกประวตศาสตรของคนพนเมองใหอยภายใตกรอบความคดนเชนเดยวกน ประการทสอง การใหความส าคญของรฐตอการศกษาประวตศาสตรและโบราณคดในทองถน เพอประโยชนในการพฒนาเศรษฐกจและการเมอง โดยเฉพาะทางดานอตสาหกรรมการทองเทยว สงผลใหปญญาชนชาวอสานท าการเขยนประวตศาสตรขน เพอชชวนใหเหนถงความส าคญของทองถนถงการมความเปนมาทางประวตศาสตรอนยาวนาน มประเพณวฒนธรรมทนาสนใจ ดงจะเหนไดจากการเขยนประวตศาสตรของเมองตางๆทแพรหลายอยางมากในสมยน เชน “บรรมยสมพนธ”(2507) “วารสารรอยเอด”(2507) เปนตน และประการทสาม การขยายตวของการศกษาระดบอดมศกษาภายในภมภาค ซงไดมการจดการเรยนสอนวชาประวตศาสตรสมยใหม และการจดกจกรรมสงเสรมวฒนธรรมทองถนทงในดานการศกษาวจย และการอนรกษสงวนรกษา โดยไดท างานรวมกบองคกรชมชนอยางใกลชด ไดกระตนปราชญทองถนท าการศกษาคนควา และผลตงานทางดานประวตศาสตรกนเปนจ านวนมาก เชน นายสาร สาระทศนานนท เขยนเรองเกยวกบประวตความเปนมาของจงหวดเลย นายบ าเพญ ณ อบล เขยนเรองเมองอบลแลเมองยโสธร เปนตน

การเปลยนแปลงทางสงคมเขาส “ยคสมยใหม”ทอสานกบรฐไทยมความเปนปกแผนอยางมนคง การสงผาน ความคด ความรใน“ความเปนไทย”ทางวฒนธรรม รวมถงองคความรทางประวตศาสตร และวฒนธรรมแหงชาตผานนโยบายการพฒนา การจดการศกษา และการกจกรรมดานสงเสรมวฒนธรรมทองถนดงกลาว สงผลใหการบนทกประวตศาสตรของคนทองถนเกดการปรบเปลยน โดยรบเอาวธการศกษาแบบสมยใหมเขามาใชมากขน เพอปรบฐานความรใหสอดคลองกบบรบททางสงคม โดยเราสามารถจดแบงประเภทของงานเขยนได 3 ประเภทคอ 1)งานเขยนประวตศาสตรบานเมอง งานเขยนประเภทนดเหมอนวาจะมแบบแผนการบนทกทไดมาตรฐานตาม

167

ระบบความรของรฐมากทสด โดยมเนอหาบอกเลาพฒนาการของบานเมองในแตละยคสมยทควบคกบพฒนาการของรฐไทยในแตละชวงเวลา ทส าคญคอ งานเขยนเรอง “ประวตศาสตรอสาน”(2513)ของเตม วภาคยพจนกจ มเนอหากลาวถง ประวตความเปนมาของ “เมอง”หรอ“จงหวด”ตางๆในภาคอสานไดอยางครอบคลม อกทงงานเขยนชนนยงมความแมนย าในเรองปศกราช และระบถงรายละเอยดของเหตการณอยางละเอยด ซงเนอความสวนใหญเตมไดคดลอกมาจาก“พงศาวดารมณฑลอสาน”ของหมอมอมรวงศวจตร ซงบนทกขนตามรบสงของสมเดจฯพระเจานองยาเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค แตความแตกตางอยทตรงทงานของเตมเนนตรวจสอบหลกฐานจากขอมลของทองถนทงต านาน พงศาวดารพนเมอง และค าสมภาษณ ท าใหงานของเตมมสถานะใกลเคยงกบงานวชาการ และถกใชอางองอยางแพรหลาย นนหมายถงการยอมรบค าอธบายทวา“อสาน”เปนสวนหนงของรฐไทยดวย นอกจากนในชวงทศวรรษ 2520 การศกษาประวตศาสตรอสานไดมความกาวหนามากขน โดยไดขยายเนอหาสเรองราวของชมชนและชาตพนธ โดยเฉพาะกลมชาตพนธผไทยในแถบเทอกเขาภพาน ทส าคญเชน “ประวตผไทย”(2512)ของถวล เกสรราช กลาวถง ก าเนดของชนชาตผไทยซงนบเปนสาขาหนงของคนไทย แลวการอพยพเคลอนยายเขามาตงถนฐานในแถบจงหวดนครพนม สกลนคร และมกดาหาร โดยมการระบชอชมชนหมบานแตละแหงอยางชดเจน ในสวนของหลกฐานทใชในการเรยบเรยงนน มการใชหลกฐานเอกสารของสวนกลาง เชน พระนพนธเรอง“คนตางจ าพวก”ของสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ และงานเขยนของเจาพระยาธรรมศกดมนตรทวาดวยหมชนชาตตางๆในแถบสบสองจไทย นอกจากนยงไดใชค าบอกเลาของคนในชมชนและประสบการณตรงของผเขยนมาเปนขอมลประกอบดวย จากการทงานเขยนเรองนรวบรวมขอมลของกลมชาตพนธผไทยไวอยางกวางขวางทสด ท าใหถกใชอางองในการเขยนถงเรองผไทยอยเสมอ2) งานเขยนประเภท“พน/พงศาวดาร”เปนความสบเนองของการบนทกประวตศาสตรของชนพนเมอง แตในยคสมยนมลกษณะเปน “พงศาวดารเมอง”บอกเลาเรองราวความเปนมาของชมชนอสานตงแตในสมยโบราณสบเนองมาจนถงการเปนสวนหนงของรฐไทย โดยน าเสนอภาพของการอพยพเคลอนยายของกลมคนจากลาวเขามาตงถนฐานในอสานตอจากพวกขา-ขอม ซงสรางสรรคอารยธรรมไวกอนแลว ตอจากนนไดสรางบานแปงเมองภายใตพระบรมโพธสมภารของกษตรยรฐไทย ตวอยางทส าคญของงานเขยนประเภทนคอ “เหลากอเมองปฐมอสาน”ของพระอารยานวตร เขมจาร ซงเปนเรองราวของการสบเชอสายวงศเมองสวรรณภม(รอยเอด)ทไดสรางเมองรอยเอด มหาสารคาม และขอนแกนขน อยางไรกตามแมงานเขยนประเภทนไดใชวธการสมยใหมในการศกษาคนควาอยบาง แตการมเรองเลาเชงปรมปราคตแทรกซมอยมาก ท าใหการใชขอมลจากงานเขยนเรองนควรตรวจสอบจากหลกฐานอน และ3)งานเขยนเกยวกบสงคม และวฒนธรรมทน าเสนอเรองราววถชวต ประเพณ วฒนธรรม และคตความความเชอของคน

168

กลมตางๆโดยเนนไปทกลมชนในแตละเมอง หรอแตละจงหวด เชน “เรองนารเกยวกบอ าเภอภเวยง”(2527)เปนเรองราวคตความเชอในเรองผบรรพบรษของชาวอ าเภอภเวยง จงหวดขอนแกน คอ เจาจอมปากชองภเวยง และเจาพอเวยงค า ซงเปนหวหนาผทงหมดในเขตอ าเภอภเวยง “วฒนธรรมเมองเลย”(2524)เปนเรองของประเพณความเชอเรองผบรรพบรษทชาวเมองเลยเคารพนบถอคอ ศาลเจาพอกดปอง ซงเปนมเหศกดหลกเมอง และศาลหอหลวงทพระธาตศรสองรกษ อ าเภอดานซาย การมเรองราวของ “คนเมอง”เชนนปรากฏอยสะทอนใหเหนถง ส านกของคนเมองทผกพนอยกบ“เมอง”อนเปน“ทองถน”ตามนยามความหมายของรฐ ดงนนจงสรปไดวา งานเขยนประวตศาสตรอสานในชวงป พ.ศ.2500 เปนตนมาไดน าเสนอถง พฒนาการของ“ประวตศาสตรอสาน”ในขอบเขตของรฐชาตไดอยางชดเจน ในสวนของการศกษาเรองการรบรของคนอสานในงานเขยนนน พบวาในชวงเวลาน “ตวตน”ของคนอสานในสมยพฒนาคอ “ความเปนอสาน”ในเชงกายภาพ และจตส านกของผคนไดเกดขนอยางสมบรณแลว โดยผานการเลาเรองวาดวยการเคลอนไหวไปมาของผคนทสานสมพนธกนผานเครอญาต และระบบวฒนธรรม ภายใต“ขอบเขต”ดนแดนในเชงกายภาพทหมายถง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของรฐไทยในปจจบน โดยภายใน“อสาน”นนม“ตวตน”ของกลมสงคมทหลากหลาย ทงส านกของกลมคนทองอยกบพนทการปกครองของรฐ เชน “คนจงหวดขอนแกน” “คนเมองเลย” และส านกของชมชนชาตพนธทด ารงอยมาแตเดม เชน “คนผไทย” “คนญอ” เปนตน ในสวนการรบรเรองของชนกลมอน มการรบรอย 2 ประการคอ ประการแรก การรบรถงศนยกลางอ านาจภายนอกภมภาค คนอสานไดมทศนะตอความเปน“ศตร”กบประเทศจน ซงเปนความคดทสมพนธกบการขยายตวของลทธคอมมวนสตในเวลานน และเปนการขบเนน“ความเปนบานพเมองนอง”ระหวางอสานกบลาวใหเหนยวแนนยงขน ในการรวมมอกนตานพฒนาเศรษฐกจและการเมองเพอตานทานลทธคอมมวนสตจน ประการทสอง เปนการรบรถงศนยอ านาจในระดบภมภาค ทส าคญคอ การรบรถงความเจรญรงเรองทางอารยธรรมของลาวในสมยโบราณทเรยกวา“อายลาว” ซงเปนรากเหงาของวฒนธรรมอสานในทกวนน แตส าหรบ “ลาว”ในปจจบน คนอสานมองวา “ลาว”เปนชาตทดอยกวา ซงรฐไทยตองใหความชวยเหลอดานการพฒนา และในสวนของการรบรเรองอ านาจของรฐไทย ความคดในการยอมรบอ านาจของกษตรยรฐไทยมมาอยางสบเนองตงแตสมยจารต และในชวงนไดรบการขบเนนใหสงมากยงขน ซงสอดคลองกบอดมการณรฐไทยในสมยพฒนา แตอยางไรกตาม ในการรบรเรอง“ไทย”นน ความรสกในความนอยเนอต าใจในการถกปฎเสธวาเปน “คนไทย”เปนส านกของคนอสานทถกขบออกมาอยางเดนชดในยคสมยน โดยคนอสานไดพยายามน าเสนอถง “ตวตน”ของ“อสาน”ทเปน “คนไทย”ไมใช “ลาว”แมม“ความเหมอน”ลาวกตามท

169

บรรณานกรม หนงสอภาษาไทย กรมโฆษณาการ. สาสน ค าปราศรย และสนทรพจนของนายกรฐมนตรเนองในอภลกขตสมยงาน ฉลองวนชาต.พระนคร:กรมโฆษณาการ, 2483. กรมศลปากร. ประชมพงศาวดารภาคท 70 . กรงเทพฯ: โรงพมพพระจนทร, 2484. __________.ของดในภาคอสาน ปาฐกถาของหลวงวจตรวาทการ.กรงเทพฯ:โรงพมพพระจนทร ,2484. __________. ลทธธรรมเนยมตางๆ เลม 1-2.กรงเทพฯ: ส านกพมพบรรณาคาร,2515. คณะศษยานศษย, บรรณาธการ.ประมวลเรองยาว3 เรอง คเมองเบญจศลเบญจธรรม ผหลกผใหญ ขนบธรรมเนยมประเพณ(อสาน)ของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา).กรงเทพฯ :นลนาราการพมพ,2530.(พมพเนองในโอกาสฉลองอายครบ 80 ป พ.ศ.2530). __________. ประมวลกาพยกลอน เลม 1.กรงเทพฯ:นลนาราการพมพ,2530.(เนองในโอกาสฉลอง อายครบ 80 ป พ.ศ.2530). __________. ประมวลประวต-ต านานของพระธรรมราชานวตร(แกว อทมมาลา).กรงเทพฯ:เทพ รตนการพมพ,2530.(พมพเนองในโอกาสฉลองอายครบรอบ 80 ป,2530). เคน ลาวงศ. ต านานอสานบางเรอง.มหาสารคาม:ศนยวฒนธรรมจงหวดมหาสารคาม วทยาลยคร มหาสารคาม, 2534 จารวรรณ ธรรมวตร.โลกทศนทางการเมองจากวรรณกรรมอสาน.กรงเทพฯ : สมาคมสงคมศาสตร แหงประเทศไทย, 2523. __________. แลลอดพงศาวดารลาว.มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2530. __________. วรรณกรรมทองถน กรณอสานลานชาง .มหาสารคาม: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, มปป.. จรา จงกล.น าชมพพธภณฑสถานแหงชาต ขอนแกน.กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2515. จ าเนยร แกวก. ประวตและความเปนมาของพระธาตขามแกน และประวตของพระคณโศภตบญสาร (บญม ปยธมโม). มปท.,2525(พมพอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพพระคร โศภต บญสาร(บญม ปยธมโม) กมภาพนธ 2525).

170 ฉลอง สนทราวานชย และคณะ.รายงานการวจยสถานภาพงานวจยสาขาประวตศาสตรในประเทศ ไทยระหวาง พ.ศ.2503-2536.กรงเทพฯ: คณะกรรมการวจยแหงชาต, 2536. ชารล เอฟ คายส. แนวคดทองถนภาคอสานนยมในประเทศไทย . แปลโดย รตนา โตสกล.

อบลราชธาน: ศนยวจยสงคมอนภมภาคลมน าโขง คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน, 2552.

ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย พ.ศ.2475-2500.กรงเทพฯ:โรงพมพมหาวทยาลย ธรรมศาสตร ,2544. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร.วาทกรรมการพฒนา.กรงเทพฯ: วภาษา,2542. ดนพล ไชยสนธ และทองสข จารเมธชน,ผรวบรวม.วรรณกรรมต านานประวตศาสตรอสาน เรอง ทาวย-บาเจอง.เลย:วทยาลยครเลย,2528. ดารารตน เมตตารกานนท. การส ารวจสถานภาพองคความรเบองตนจากงานวจยเกยวกบวถชวตทาง สงคม และวฒนธรรมของกลมชาตพนธในภาคอสาน พ.ศ.2500-2545.ขอนแกน: ศนยวจยพหลกษณสงคมลมน าโขง มหาวทยาลยขอนแกน, 2548. เตม วภาคพจนกจ.ประวตศาสตรอสาน.กรงเทพฯ:ส านกพมพสมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย ,2513. เตม สงหษฐต. ฝงขวาแมน าโขง.กรงเทพฯ: ส านกพมพคลงวทยา,2499. ทกษ เฉลมเตยรณ. การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ.กรงเทพฯ:ส านกพมพมหาวทยาลย ธรรมศาสตร, 2526. เทพรตนโมล,พระ.ประวตพระธาตบงพวน.พมพครงท 5.มปท.,2521 เทพวรคณ,พระ.ประวตพระเทพวรคณ และผลงานของทานกบอตตประวต(พระครอบาลคณปมา จารย)พรอมดวยกาพย และค ากลอนภาษาอสาน.กรงเทพฯ: โรงพมพมหามงกฎราช วทยาลย, 2512. ทองพล ครจกร.อบตบรมจกรลาว และวเคราะหศพทค าวา “ลานชาง” .กรงเทพฯ:โรงพมพสยาม วทยากร,2579. __________.เพชรพนเมองเวยงจนทน พงศาวดารลาวตอนเวยงจนทนแตก. กรงเทพฯ:โรงพมพบาง ขนพรหม,2479. ทองสบ ศภะมารค. พงศาวดารลาว.กรงเทพฯ:โรงพมพครสภา,2528. ธรรมราชานวตร,พระ. อรงคนทาน ต านานพระธาตพนม(พสดาร).พมพครงท 9.มปท.,2530. ธวช ปณโณทก. วรรณกรรมอสาน .กรงเทพฯ:ส านกพมพโอเดยนสโตร,2522.

171 ธญญา สงขพนธานนท,บรรณาธการ. อรยานวตรศกษา .มหาสารคาม: อภชาตการพมพ, 2536. ถระมยสทธการ,ขน. ต านานพระธาตเชงชม.พมพครงท2 มปท., 2505. (พมพเนองในงานเทศกาล

นมสการพระธาตเชงชม มกราคม 2505). ธรยทธ บญม. ชาตนยมและหลงชาตนยม.กรงเทพฯ:สายธาร,2546. นครนทร เมตไตรรตน, การปฎวตสยาม พ.ศ.2475. กรงเทพฯ:ส านกพมพมหาวทยาลย ธรรมศาสตร,2535. นารรตน ปรสทธวฒพร.รายงานการวจยคนจนกบการขยายตวของชมชนลมน าช.กรงเทพฯ: ส านกงานสนบสนนการวจย,2546. นวฒน พ.ศรสวรนนท. ไทยลาว-อสาน มปท.,2512. บญเกด พมพวราเมธากล และนภาพร พมพวราเมธากล. พจนานกรมภาษาถนอสาน .ขอนแกน: โรงพมพคลงนานาวทยา,2545. บญม ภเดช,ผรวบรวม.พงศาวดารเมองกาฬสนธ และประวตเมองภแลนชาง.กรงเทพฯ:โรงพมพ ภกดประดษฐ,2525. ประทป ชมพล. พนเวยง:วรรณกรรมแหงการกดข.กรงเทพฯ:ส านกพมพอดต,2525. ประวตพระธาตเชงชม.มปท.,2505.(อนสรณในงานเทศกาลนมสการพระธาตเชงชม มกราคม 2505). ปรชา พณทอง. ประวตเมองอบลราชธาน. พมพครงท 2 .อบลราชธาน:โรงพมพศรธรรมออฟเชท ,2535 __________. ประเพณโบราณไทยอสาน.พมพครงท 7. อบลราชธาน:โรงพมพศรธรรมออฟเซท ,2534. ผไทยร าลกกาฬสนธ ครงท 2. กรงเทพฯ:โรงพมพสงไค, 2515. พระธาตนาดน พทธมณฑลอสาน อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม.มหาสารคาม:อภชาตการพมพ, 2538. พรมประศาสน,ขน.เหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม ค ากลอนภาษาไทยภาคอสาน. พมพครงท 2 .พระนคร:โรงพมพอกษรนต บางขนพรหม,2475. พฒนา กตอาษา. วจยอสาน: วธวทยากบการศกษาพลงทางสงคมในอสาน.นครราชสมา:สมบรณ พรนตง,2546. ไพฑรย มกศล.การปฎรปการปกครองมณฑลอสาน พ.ศ.2436-2453 .กรงเทพฯ: กรมการศกหดคร ,2517).

172 ภมจต เรองเดช,ผรวบรวม.อนทปตถา-กณวงศ.บรรมย:ศนยวฒนธรรมจงหวดบรรมย วทยาลยคร บรรมย,2525. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. คมอและหลกสตรการศกษาขนปรญญาตร พ.ศ.2527. มหาสารคาม:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2527. . คมอนสต 2523.มหาสารคาม:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2533. มหาวรวงศ, สมเดจพระ. ประวตวดสปฎนาราม,พมพครงท 2.มปท., 2496.(พมพอนสรณในงาน สมโภชครบรอยปแหงวดสปฎนาราม จงหวดอบลราชธาน 1มกราคม 2496) . นพนธตางเรอง. มปท., 2499(เนองในงานพระราชทานเพลงศพเจาพระคณ สมเดจพระมหาวรวงศ ณ เมรวดพระศรมหาธาต 2499). ยงยทธ ชแวน. การศกษาประวตศาสตรทองถนไทย เอกสารค าสอนรายวชา 415 594 การวจยประวต ศาสตรทองถน.นครปฐม: ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลย ศลปากร,2548. รอง ศยามานนท. ประวตศาสตรไทยในระบอบรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2520. วทยาลยครมหาสารคาม และมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,ผจดพมพ.อรงคธาต ต านานพระธาต.กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ,2521(เนองในการสมมนาประวตศาสตร อสาน 16-18 พฤศจกายน 2521). ศรโยธา,หลวง.เรองปราสาทหนพมาย. พระนคร:บญสงการพมพ, 2496. _________. ทาวสรนาร.พมพครงท 2.พระนคร: โรงพมพกรมทหารสอสาร,2506. ศนยวฒนธรรม จงหวดมหาสารคาม.พงศาวดารภาคอสาน ฉบบของพระยาขตตยวงษา(เหลา ณ รอยเอด).มหาสารคาม:ศนยวฒนธรรม จงหวดมหาสารคาม,2525. สงวรกลยาณวตร,พระคร.ประวตหลวงพอพระเจาองคตอ.พมพครงท 4. ขอนแกน:พมพพฒนา ,2539. สรตน วรางครตน,บรรณาธการ. ต านานพงศาวดารเมองสกลนคร ฉบบพระยาประจนตประเทศธาน

(สกลนคร:ภาควชาประวตศาสตร วทยาลยครสกลนคร,2523). สวทย ธรศาสวต. รายงานการวจยประวตศาสตรอสาน 2322-2488.ขอนแกน: ภาควชา ประวตศาสตรและโบราณคด คณะมนษยศาสตรสงคมศาสตร,2549. สมาคมมตรภาพญปน-ไทย. ปาฐกถาของผแทนราษฎรเรองสภาพของจงหวดตางๆ.กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง,2539.

173 สายชล สตยานรกษ. คกฤทธกบประดษฐกรรม“ความเปนไทย” เลม 2 ยคจอมพลสฤษดถงทศวรรษ 2530.กรงเทพฯ:มตชน,2550. ส านกงานศกษาธการจงหวดกาฬสนธ. ต านานเมองฟาแดดสงยาง(ฉบบพระอารยานวตร).กาฬสนธ: ประสานการพมพ,2543.(พมพเนองในวนอนรกษมรดกไทย ประจ าป พ.ศ.2543). โสภา ชานะมล. “ชาตไทย”ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา.กรงเทพฯ:มตชน,2550. สรจตต จนทรสาขา.พงศาวดารเมองมกดาหาร.มปท.,2530.(พมพเนองในงานอปสมบทเมอวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ.2498). __________. รวมเผาไทยมกดาหาร.มปท.,2527. หอพระสมดวชรญาณ. ประชมพงศาวดาร ภาคท 1.กรงเทพฯ:โรงพมพไทย, 2457. อนตา กววงศ[อ.กววงศ]. ปญหาท านายโลกค ากลอนภาคอสาณ. ขอนแกน: โรงพมพคลงนานา วทยา,2500. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพหลวงป ตา ธนตโก วดไตรมตร อ.ทาอเทน จ.นครพนม วนท 26 มกราคม 2528. กรงเทพฯ:วรวฒการพมพ, 2528. อนสรณงานยกชอฟาพระอโบสถ บานเปลอยใหญ อ.เมอง จ.รอยเอด.รอยเอด: รตนกจการพมพ ,2532. อรรถจกร สตยานรกษ. การเปลยนแปลงโลกทศนของชนชนผน าไทยตงแตรชกาลท4 –พ.ศ.2475. กรงเทพฯ:ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2538. ___________.ประวตศาสตรเพอชมชน:ทศทางใหมของการศกษาประวตศาสตร. กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย,2548. อษฎางค ชมด,บรรณาธการ. รอยเรอง เมองสรนทร(มาลย2) .สรนทร:ส านกหนงสอสรนทรสโมสร ,2552. อารยานวตร เขมจาร,พระ.ประวตศาสตรขา-ขอม ลมน าของ-โขง.มหาสารคาม:อภชาตการพมพ ,2533. บทความภาษาไทย กาญจน ละอองศร.“กาพยบงจมของชนชาตไทย (พงศาวดาร) โดยภก าพรา.”รวมบทความ ประวตศาสตร 7 (กมภาพนธ 2528): 21-46. ก าพล จ าปาพนธ.“การเมองของการสมมตนามประเทศไทย:จากสยามและไทยกลายเปนไทย (ระหวางทศวรรษ 2430-2480).”อกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 26,1 (มถนายน-

174 พฤศจกายน,2546) :58-148. __________.“ขนเจอง:วรบรษในเทวต านานตามแบบฉบบวฒนธรรมไท-ลาว.” เมองโบราณ 34, 1(พฤษภาคม,2551):26-32 __________.“รฐและความเปนไทยในประวตศาสตรนพนธลาว(พ.ศ.2429-2484).”เมองโบราณ 35,2 (เมษายน-มถนายน2552) จารวรรณ ธรรมวตร. “สถานภาพการศกษาประวตศาสตรชาตพนธลาว หมเฮา:ผอน:ใจบาน:ใจ เมอง.” วถทรรศนลาวในชมชนสองฝงโขง. อบลราชธาน:โรงพมพศรธรรมออฟเซท, 2541. (เอกสารการประชมทางวชาการ60 ป ร ศ.ศรศกรวลลโภดม กนยายน 2541) :182-219 __________. “ปญญาชนอสานกบการเปลยนแปลงทางสงคม ศกษากรณขนพรมประศาสตร.” ภมปญญาแหงอสาน รวมบทความอสานคดศกษา (มหาสารคาม:มหาวทยาลยศรนคร นทรวโรฒ มหาสารคาม,2531):56-79. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร.“ภาษากบการเมอง.” รฐศาสตรสาร 31,2(พฤษภาคม-สงหาคม,2553) : 139-169 ทวศลป สบวฒนะ. “ ‘ลาว’ในทศนะของผปกครองไทยในสมยรตนโกสนทร.”จดหมายขาว สงคมศาสตร 11,1(สงหาคม-ตลาคม2531):104-121 ธงชย วนจจะกล.“การไดดนแดนกบความทรงจ าอ าพราง” สมดสงคมศาสตร 12,3-4(กมภาพนธ- กรกฎาคม 2533): 101-106 บวไข เพงพระจนทร.“การฟนฟคมภรใบลานลาวในยคอาณานคมฝรงเศส.”วารสารสงคมลมน า โขง 4,3(กนยายน-ธนวาคม,2551):55-81 พฒนา กตอาษา.“ ‘มานษยวทยาแบบคนมองคน’:ขอสงเกตเบองตนวาดวยก าเนดและพฒนาการ ของงานชาตพนธนพนธในสยาม.” สงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 20,2(2551):159-208 พรเพญ ฮนตระกล.“เหตการณการเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม ค ากลอนภาษาไทยอสาน โดยขนพรมประศาสน.” รวมบทความประวตศาสตร 7 (กมภาพนธ 2528):65-79 มหาวระวงศ, สมเดจพระ.“เรองชนลางชาตทางฝงน าโขง.” วารสารศลปากร 1,2 (ตลาคม, 2490):56-57. ราชเสนา, พระยา. “ชวตของชาวโพนชางอาชพ (ตอนท 1).”วารสารศลปากร 2,5 (กมภาพนธ ,2492): 70-84

175 สายชล สตยานรกษ.“ประวตศาสตรการสราง‘ความเปนไทย’กระแสหลก.”จนตนาการความเปน ไทย กฤตยา อาชวนจกล,บรรณาธการ(นครปฐม:สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล,2551):61-84 สวทย ธรศาสวต.“การตงถนฐานระดบเมองในภาคอสานสมยกรงธนบรถงรชกาลท 2(พ.ศ.2322- 2367).” ทองถนลมน าโขง สามญชนคนชอชอบ (ขอนแกน:มหาวทยาลยขอนแกน, 2547) : 89-91 สมชย ภทราธนานนท.“อสาน กบรฐไทย: ประวตศาสตร และการเมอง.”เอกสารการสมมนา วชาการ ไท-ไทยศกษา ชาตพนธ อตลกษณ ประวตศาสตร และการเมอง :ไท-ไทย ศกษาในกระแสโลกาภวตน (มหาสารคาม: คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2548):5 โสภ อนทะยา.“ระบบอปถมภในสงคมลาวอาณาจกรลานชาง.” วารสารอนโดจน ฉบบเพอนบาน ของไทย 8 (มกราคม-ธนวาคม 2550):73-117 อรรถ นนทจกร.“พนเมองอบล:ขอวนจฉยบางประการ และภาพสะทอน.” รวมบทความทางวชาการ อสานศกษา. มหาสารคาม: ภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศร นครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2531 อรรถจกร สตยานรกษ. “การเกดแนวคด“หนาทพลเมอง”ในรฐไทยสมยใหม.” รฐศาสตรสาร 14,1 (กนยายน2531-เมษายน2532):3- 15 อานนท กาญจนพนธ.“ต านาน และลกษณะความคดทางประวตศาสตรในลานนาระหวางพทธ ศตวรรษท 20 และ21.” ปรชญาประวตศาสตร ชาญวทย เกษตรศร และสชาต สวสดศร ,บรรณาธการ. (กรงเทพมหานคร:ไทยวฒนาพานช จ ากด, 2527)198-200 วทยานพนธ กรณรงค เกรยนรว. “อ านาจขององคความรในงานวาทกรรมประวตศาสตรศลปะและโบราณคด เขมรในประเทศไทย.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะ ศลปะศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร,2545. กตรตน สหบณฑ. “ประวตศาสตรนพนธลาวสมยใหม(ค.ศ.1975-ปจจบน).” วทยานพนธปรญญา ดษฎบณฑต สาขาไทศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม,2549.

176 ณรงคฤทธ สมาล “วาทกรรม “พพธภณฑทองถน”ในสงคมไทย:ศกษากรณพพธภณฑทองถนใน

ภาคอสาน.” วทยานพนธปรญญมหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2550.

ดารารตน เมตตารกานนท . “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494.” วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2543. ธนานนท บนวรรณา. “นโยบายชาวเวยดนามอพยพของจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2491-2500.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2545. นงลกษณ ลมศร. “ความส าคญของกบฏหวเมองอสาน พ.ศ.2325-2445.” วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต สาขาประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2542. นาฎนภา ปจจงคะโต. “บทบาทคณะสงฆในหวเมองอสานในการสนบสนนการปกครองของรฐ ระหวาง พ.ศ.2435-2505.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร,2536. นมต ปฐมวาร.“กรณพพาทระหวางไทยกบอนโดจนฝรงเศส พ.ศ.2483-2484.”วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต สาขาการทต มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2519. ปทมรตน อตชาต. “การขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองขอนแกน พ.ศ.2505-2518.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม,2543. ประสพ วงศหนองหวา. “บทบาทของสมาชกสภาผแทนราษฎร จงหวดรอยเอด กบการพฒนาส ตระกลทางการเมอง พ.ศ.2480-2529.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขา ประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2537. พพฒน กระแจะจนทร. “การสรางภาพลกษณของกลมชาตพนธ “ชาวเขา”ในสงคมไทยระหวาง ทศวรรษ 2420-2520.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร คณะอกษร

ศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2550. พทธพล มงคลวรรณ. “ขบวนการคอมมวนสตในเขตภพาน พ.ศ.2504-2525.” วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2548. ภญญพนธ พจนะลาวณย. “การผลตสรางความหมายของ “พนทประเทศไทย”ในยคพฒนา(พ.ศ. 2500-2509).” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2552.

177 ยพา ชมจนทร. “ประวตศาสตรนพนธไทย พ.ศ.2475-พ.ศ.2516.”วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2530. ราม วชรประดษฐ. “พฒนาการของประวตศาสตรชาตในประเทศไทย พ.ศ.2411-2487.”วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2539. วราภรณ เผอกเลก. “การสรางวรสตรสามญชนในสมยจอมพลป.พบลสงครามชวงแรก (พ.ศ.2481- 2487).” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาการปกครอง คณะรฐศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร,2547. วระศกด จารแพทย. “ชวต และผลงานของพระอบาลคณมาจารย(สรจนโท จนทร).” วทยานพนธ หลกสตรปรญญามหาบณฑต วชาเอกไทยศกษา(เนนมนษยศาสตร) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2533. ศรพร ศรพนมเขต. “การรวมกลมทางการเมองของสมาชกผแทนราษฎร จงหวดอบลราชธาน พ.ศ. 2500-2538.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยศร นครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2544. สมศร ชยวณชยา. “นโยบายการพฒนาภาคตะวนออกเฉยงเหนอของรฐบาลไทย พ.ศ.2494-2519.” วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2548. สายพณ แกวงามประเสรฐ. “ภาพลกษณทาวสรนารในประวตศาสตรไทย.” วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537. อรรถ นนทจกร.“ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาเชงวเคราะหประเพณการจดบนทก ประวตศาสตรหวเมองอสาน ถงตนครสตศตวรรษท 20.” วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต สาขาประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2529. อมใจ ศรษะภม. “การปรบเปลยนวรรณกรรมไทยภาคกลางเปนวรรณกรรมทองถนอสาน.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาไทยคดศกษา(เนนมนษยศาสตร),2541. อทยทศ บญช. “การเปลยนแปลงทางสงคมในอสานจากนโยบายของรฐบาลระหวางป พ.ศ.2424- 2475.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต วชาเอกประวตศาสตร มหาวทยาลยศร นครนทรวโรฒ มหาสารคาม,2536. อราลกษณ สถรบตร. “มณฑลอสานและความส าคญในทางประวตศาสตร.” วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2526.

178 อศนา นาศรเคน. “อสานในการรบร และทศนะของผปกครองกรงเทพฯ ตงแตหลงกบฏเจาอนวงศ

พ.ศ. 2367 ถงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475.” วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม,2548.

เอยมกมล จนทะประเทศ. “สถานภาพเจานายพนเมองอบลราชธาน ระหวางป พ.ศ.2425-2476.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม,2538. เอกสารหอจดหมายเหตแหงชาต หอจดหมายเหตแหงชาต.เอกสารกระทรวงมหาดไทย.มท.2.2.14, “เรองโครงการจดงานฉลอง วนชาต2484 ซงจงหวดตางๆบางจงหวดเสนอมายงกระทรวง.”2484. __________. เอกสารกระทรวงมหาดไทย.มท.0201.2.1.43/28. “เรองจงหวดหนองคายแจง เครองหมายประจ าจงหวด.”2484. __________. เอกสารกระทรวงมหาดไทย. มท 0201.2.1.43/46. “เรองจงหวดขอนแกน รายงานเรอง การแสดงมหรสพเพอเกบเงนสราง.”2491. __________.เอกสารกระทรวงมหาดไทย. มท.0201.2.143/52 . “คณะกรรมการจงหวดสกลนคร ขอความรวมมอสรางหนงสอส าหรบหองสมดประชาชน.”2492. __________.เอกสารกระทรวงมหาดไทย.มท.0201.2.1.43/267 “งานสถาปนาหลกเมองขอนแกน”. 2498-2499 __________.เอกสารกระทรวงมหาดไทย.มท.0201/120. “วารสารจงหวดรอยเอด ปท 1 ฉบบท 3 ประจ าเดอนมนาคม 2507.”2507. __________.เอกสารกระทรวงมหาดไทย.มท.0201.43/423. “จ.ว.บรรมย”.2507. เอกสารทยงไมไดตพมพ ประพนธ พลอยพม. “ลงเขยว น าเทยวเมองเลย.” 2547. (อดส าเนา) สาร สาระทศนานนท,ผรวบรวม. “เรอง พญาปลาคอ.” 18 สงหาคม 2530.(อดส าเนา) อารยานวตร เขมจาร,พระ. “พงศาวดารเมองมหาสารคาม.” 24 พฤศจกายน 2500.(อดส าเนา) __________. “ปฐมกลป.” 30 มกราคม 2512.(อดส าเนา) __________. “ต านานยอฟาแดดสงยาง(ฉบบรอยแกว).” 4 พฤศจกายน 2514.(อดส าเนา) __________. “ต านานยอฟาแดดสงยาง(ฉบบรอยกรอง).” 4 พฤศจกายน 2514(อดส าเนา)

179 __________. “ต านานบานเพย และพระพทธรปโบราณ.” 2516 (อดส าเนา) __________. “ต านานโบราณกรรม.” 19 กมภาพนธ 2517(อดส าเนา) __________. “ประวตศาสตรเมองวาปปทม.” 17 กนยายน 2517 (อดส าเนา) __________. “ต านานพระกดพระพาน.” 4 ตลาคม 2521(อดส าเนา) __________. “ปฐมกลป(ฉบบรอยแกว).” 21 มกราคม 2522.(อดส าเนา) __________. “เหลากอเมองปฐมอสาน (เมองทงศรขรภม).” 2 กรกฎาคม 2526 (อดส าเนา) __________. “ประวตเมองมหาสารคาม.” มปป.(อดส าเนา) __________. “ต านานพระยาคนคาก.” มปป.(อดส าเนา) การสมภาษณ เกยรตศกด วงศมกดา.อาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม.สมภาษณ,20 ธนวาคม 2552. ตาล กล าฝก.ชาวบานต าบลน าก า อ าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม.สมภาษณ ,8 เมษายน2552. ทองเลยม เวยงแกว. ปราชญชาวบาน ผสบเชอสายอดตเจาเมองมหาสารคาม.สมภาษณ,2 ธนวาคม พ.ศ.2553. ธรชย บญมาธรรม.อาจารยประจ าคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎ มหาสารคาม.สมภาษณ,20 ธนวาคม พ.ศ.2551. โพธสวรรณกจ,พระคร.เจาอาวาสวดโพธค า บานน าก า ต.น าก า อ.ธาตพนม จ. นครพนม. สมภาษณ,วนท 8 เมษายน พ.ศ.2552.

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก ตารางแสดงรายละเอยดงานเขยนทางประวตศาสตรอสาน

พ.ศ.2475 ถงสนทศวรรษ 2520

182

ตารางท 1 แสดงรายละเอยดงานเขยนประเภท “พน/พงศาวดาร” พ.ศ.2475 ถง พ.ศ.2500 ล ำดบ ผแตง เรอง ปทพมพ เนอหำโดยสงเขป

1. ขนพรมประศาสน (พรหม

วรรณกสกร)

เหตการณเปลยนแปลงการปกครองแผนดนสยาม ค ากลอนภาษาไทยภาคอสาน

พมพครงท 1-2 พ.ศ.2475

การยดอ านาจของคณะราษฎรโดยการน าของพระยาพหลพยหเสนา และกลาวถงหลก 6 ประการของคณะราษฎร

2. ”

ค ากลอนพากยอสานบรรยายรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม

พมพครงท 1 พ.ศ.2478

สาเหตของการเปลยนแปลงการปกครอง ความหมายและหลกการของระบอบประชาธปไตย ความส าคญของรฐธรรมนญ และสทธหนาทของกษตรย ผแทนราษฎร และประชาชน

3. พระครสงวรกลยาณวตร

ประวตพระเจาองคตอ พมพครงท 1 พ.ศ.2478 พมพครงท 5 พ.ศ.2539

ต านานการสรางพระพทธรปพระเจาองคตอ วดศรชมพองคตอ อ าเภอทาบอ จงหวดหนองคาย การสถาปนาพระอารามในรชสมยพระไชยเชษฐาธราช ขอความในศลาจารกของวด และเรองเลาอทธฤทธปาฎหารยของพระเจาองคตอ

4. ทองพล ครจกร

เพชรพนเมองเวยงจนทร พมพครงท 1 พ.ศ.2479

การเคลอนไหวตอตานรฐสยามของเจาอนวงศ จนน าไปสการลมสลายของนครเวยงจนทร และเหตการณนไดน าไปสสงครามระหวางสยามกบญวนอกตอหนงในการแยงชงความเปนใหญเหนอหวเมองลาว .ในเขตเมองมหาไชยกองแกว เมองกระปอง และเมองชมพร

5.

อบตบรมจกรลาว และวเคราะหศพทค าวา “ลาน

พมพครงท 1 พ.ศ.2479

ขนบรมไดรบมอบหมายจากแถนฟาใหมาครองลานชาง ขน

183

”

ชาง”กลาวแตสมยดกด าบรรพ,ขนบรมลงมา,ใหโอรสไปครองเจดรฐ,ขนลอลงมาเมองชวาแบงเขตตดนกบพวน

บรมไดอบรมสงสอนมนษยใหรจกฮต-คอง และตอมาไดสงโอรสทง 7 ไปสรางบานแปงเมองในแถบลมน าโขง นอกจากนยงมการวเคราะหศพทค าวา “ลานชาง”ดวย

6. ขนถระมยสทธการ (กแกว

พรหมสาขา ณ สกลนคร)

ต านานพระธาตเชงชม พมพครงท 1 พ.ศ.2480 พมพครงท 2 พ.ศ.2505

ต านานกาเผอกก าเนดพระพทธเจา 5 พระองค ซงไดพรอมกนบ าเพญเพยร และประทบรอยพระพทธบาทไวเปนเครองสกการะของมนษย ตอจากนนกลาวถงต านานอรงคธาตทพระสมณโคดมเจาไดเสดจมาประทบรอยพระพทธบาทตอจากอดตพระพทธเจา ซงพระยาสวรรณภงคาร เจาเมองหนองหานหลวง ไดสรางพระธาตครอบทบไว

7. พระธรรมราชานวตร (แกว อทมมาลา)

มหาเถรประวตเจาราชครหลวงโพนสะเมก

พมพครงท 1 พ.ศ.2482 พมพครงท 2 พ.ศ.2530

อตโนชวะประวตของเจาราชครหลวงโพนสะเมก หรอญาครขหอม สงฆราชาแหงอาณาจกรลานชาง

8. ”

กาพยบงจมของชนชาตไทย พมพครงท 1 พ.ศ.2483

ความเปนมาของชนชาตไทยนบตงแตตนก าเนดบรเวณเทอกเขาอลไตทางตอนใตของจน การอพยพเขามาสรางบานแปงเมองในบรเวณลมน าโขง แบงออกเปน 3 กกคอ ลานนา สโขทย และลานชาง ตอมาแควนทง 3 ไดรวมเขาดวยกนในสมยรตนโกสนทร แตในสมยรชกาลท 5 ดนแดนลาวไดถกฝรงเศสยดครองไป เพอใหพนจากการกดขขมเหงของ

184

ตางชาต ชาวไทยทางฝงซายจงควรอพยพเขามาอยทางฝงขวา

9. ” อรงคนทานต านานพระธาตพนม (พสดาร)

พมพครงท 1 พ.ศ.2485 พมพครงท 9 พ.ศ.2530

ต านานการสรางพระธาตพนมและการบรณะในแคละยคสมยจนถง พ.ศ.2479

10. ” กาพยรฐธรรมนญนยม พมพครงท 1 พ.ศ.2485

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

11. ขนพรมประศาสน (พรหม

วรรณกสกร)

ต านานการกอสรางวด และพระพทธรปองคประธานวดมหาวนาราม

พมพครงท 1 พ.ศ.2491

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

12. มหาส าราญ กลอนล านทานประวตต านานธาตพนม

พมพครงท 1 พ.ศ.2495 พมพครงท 2 พ.ศ.2540

เมอพระพทธเจาไดเสดจปรนพพาน พระอรหนตไดน าเอาพระอรงคธาตมาประดษฐานไวททภก าพรา ตอจากนนกลาวถงการบรณะพระธาตในแตละสมย เชน พระเจาไชยเชษฐาธราชแหงราชอาณาจกรลานชาง ในสมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2483-2484

13. สรจตต จนทรสาขา

พงศาวดารเมองมกดาหาร พมพครงท 1 พ.ศ.2498

การตงถนฐานของเชอวงศของเจาเมองมกดาหาร

14. สมควร พละเกลา

ประวตพระธาตขามแกน พมพครงท 1 พ.ศ.2499

เมอพระพทธเจาดบขนธปรนพพาน โมรยกษตรยผครองนครเขมรโบราณมความประสงคทจะน าเอาเถาพระองคารไปบรรจไวในพระธาตพนมทก าลงสรางขน แตไปไมทนจงไดน ากลบมาสรางพระธาตไวทตอตนมะขามระหวางเสนทางไปสเมองเขมร จง

185

เรยกวา “พระธาตขามแกน” 15. ไมทราบผ

แตง (ส านกพมพคลงนานาวทยา)

ล าหมหยาดน าตาลาวเวยง พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

16. ” กลอนล าประวตเวยงจนทร พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

17. ” นทานนางอรพมพ พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

18. ” พทธท านายพนเมอง พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

19. ” กลอนล าพระบาทภพานค า พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

20. ” กลอนล าท านายโลกพระศรอารย

พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

21. ” กลอนล าภม-ประวตเมองทอง พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

22. ” นทานผาแดงนางไอ พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ

186

ตารางท 2 แสดงรายละเอยดงานเขยนประวตศาสตรบานเมอง พ.ศ.2475 ถงพ.ศ.2500 ล ำดบ ผแตง เรอง ปทพมพ เนอหำโดยสงเขป

1. บญชวย อตถากร ประวตศาสตรภาคอสาน และเมองมหาสารคาม

พมพครงท 1 พ.ศ. 2477 พมพครงท6 พ.ศ.2522

การสรางบานแปงเมองของคนกลมจารยแกวเมองสวรรณภม การตงเมองมหาสารคาม และการขยายตวของเมองในแตละยคสมย

2. “นวก”(นามปากกา) ภมศาสตรจงหวดบรรมย

พมพครงท 1 พ.ศ. 2480

การตงเมองบรรมย และล าดบเจาเมองบรรมย

3. ขนพรมประศาสน ต านานการกอสรางวด และพระพทธรปองคประธานวดมหาวนาราม

พมพครงท 1 พ.ศ.2491

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

4. สมเดจพระมหาวรวงศ

ประวตวดสปฎนาราม พมพครงท 1 พ.ศ.2479 พมพครงท 2 พ.ศ.2497

การตงถนฐานของชาวเมองอบลราชธาน พฒนาการของวดสปฎนารามในแตละยคสมย

5. สมเดจพระมหาวรวงศ

ประวตและความส าคญของสถานทท าน าอภเษกของจงหวดอบล

พมพครงท 1 พ.ศ.2493

ประวตและความส าคญของแหลงน าศกดสทธในจงหวดอบล

6. บศน จนตนา และคณะ

ประวตเมองเลยและอ าเภอตางๆ

พมพครงท 1 พ.ศ.2498

การตงเมองเลยในสมยรชกาลท 4 และอ าเภอตางๆ เชน อ าเภอเชยงคาน อ าเภอดานซาย อ าเภอวงสะพง ขนบธรรมเนยมประเพณของเมองเลย และสถานทส าคญในจงหวด เชน พระธาตศรสองรก ถ าผาป แกงคดค เปนตน

7. สงเกต จนทะศรและคณะ

ประเพณการบวงสรวงสงเวย

หนงสอทระลกในงานฉลองและ

ประวต ความเปนมาของพธเซนสรวงสงเวย

187

ศาลหลกเมองจงหวดขอนแกน

สถาปนาหลกเมองขอนแกนในวนท 24 มถนายน พ.ศ.2498

ศาลหลกเมองของลทธตางๆ ทงพรามณ พทธ และไทย

8. หลวงศรโยธา ทาวสรนาร พมพครงแรก ป พ.ศ.2494 พมพครงท 2 (พระนคร:โรงพมพ กรมทหารสอสาร, 2509)

ประวตชวต และเรองราววรกรรมททงส ารดของทาวสรนารทตอสกบทหารลาว

เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ

188

ตารางท 3 แสดงรายละเอยดงานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรม พ.ศ.2475 ถงพ.ศ.2500 ล ำดบ ผแตง เรอง ปทพมพ เนอหำโดยสงเขป

1. บศน จนตนา สามสบหาปในอสาน

บนทกขนในป พ.ศ.2472 ตพมพใน “เทศาภบาล” (กนยายน,2507)

สภาพธรรมชาต สภาพการคมนาคมจากรงเทพฯไปนครพนม ในชวงทศวรรษท 2470

2. พระธรรมราชานวตร (แกว อทมมาลา)

ขนบธรรมเนยมประเพณ(อสาน)

บนทกขนในป พ.ศ.2482 พมพครงท 1 พ.ศ.2530

ธรรมเนยมประเพณของชาวอสานทงในสวนปจเจกบคคล เชน การเกด การตาย การปลกเรอนใหม การสขวญ การผกเสยว การบวช การแตงงาน และในสวนของชมชน เชน การท าบญบงไฟ การท าบญพระเวส บญเขาพรรษา บญออกพรรษา การท าบญเขาประดบดน การถวายขาวสาก เปนตน

3. ขนสรรพบรรณกจ เรองไปจงหวดลานชาง

บนทกขนในป พ.ศ.2486

สภาพภมศาสตรของเมองหลวงพระบางฝงขวา(จงหวดลานชาง) วถชวต ประเพณและวฒนธรรมของกลมชนตางๆ เชน ลาว ลอ ภไท ขา ขม

4. เฉลย รกษาเคน บนทกความทรงจ าเรอง ประวตบานโนนเมอง บานทา บานแพง และบานอนๆ

บนทกขนในป พ.ศ.2488

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

5. สมเดจพระมหาวรวงศ (อวน ตสโส)

เรองชนลางชาตทางฝงแมน าโขง

พมพครงท 1 พ.ศ.2490

การตงถนฐาน สภาพสงคมและวฒนธรรมของกลมชนในแถบลมน าโขง เชน

189

เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ

ผไทย แสก ยอ โยย 6. พระยาราชเสนา เรองปลาบกและ

ประเพณการจบปลาชนดน

พมพครงท 1 พ.ศ.2491

ประเพณเกยวกบการลาปลาบกของชาวบานรมฝงแมน าโขง จ.หนองคาย

7. ” ชวตของชาวโพนชางอาชพ (1)

พมพครงท 1 พ.ศ.2492

ประเพณและพธกรรมเกยวกบการคลองชางปาของชาวบานคาย อ.เมอง จ.ชยภม

8. ” ชวตของชาวโพนชางอาชพ (2)

พมพครงท 1 พ.ศ.2492

วธการคลองชางและฝกชางของชาวบานคาย อ.เมอง จ.ชยภม

9. ปรชา พณทอง ประเพณโบราณไทยอสาน

พมพครงท 1 พ.ศ.2495 พมพครงท 7 พ.ศ.2534

ประเพณและพธกรรมโบราณของชาวอสานทงทปฏบตในชวตประจ าวน และในรอบป

10. บศน จนตนา ต านานก าเนนตนนางอวและคล (ตอนท 1)

พมพครง 1 พ.ศ.2496

ต านาน และคตความเชอเกยวกบตนนางอว กลวยไมของทองถนอสาน

11. ”

ต านานก าเนดตนนางอวและคล (ตอนท 2)

พมพครงท 1 พ.ศ.2496

ต านาน และคตความเชอเกยวกบตนนางอว กลวยไมของทองถนอสาน

190

ตารางท 4 แสดงรายละเอยดเกยวกบงานเขยนประวตศาสตรบานเมองพ.ศ.2500 ถงทศวรรษ 2520 ล ำดบ ผแตง เรอง ปทบนทก/พมพ เนอหำโดยสงเขป

1. เตม สงหษฐต (วภาคยพจนกจ)

ฝงขวาแมน าโขง(เลม1 และเลม2)

พมพครงท 1 พ.ศ.2499 พมพครงท 2 พ.ศ.2513 พมพครงท 3 พ.ศ.2516

การอพยพเคลอนยายของชนชาตไทยจากตอนใตของจนสดนแดนสวรรณภม การสถาปนาอาณาจกรสโขทย อยธยา และรตนโกสนทร การรวมอาณาจกรลาวเขากบไทยสยาม การเสยดนแดนใหกบฝรงเศสในสมยรชกาลท 5 การปฎรปมณฑลอสานในสมยกรมหลวงสรรพสทธประสงค การปกครองมณฑลอสานในสมยมณฑลเทศาภบาล

2. คณะกรรมการจดท าเอกสารงานฉลอง 25 พทธศตวรรษ

จงหวดกาฬสนธ

พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ขอมลทวไปของจงหวดกาฬสนธ ไดแก สภาพภมศาสตร ประชากร ประวตศาสตร โบราณวตถทส าคญ ประเพณและวฒนธรรมทองถน

3. สมาคมชาวจงหวดสรนทร

เมองสรนทร พมพครงท 1 พ.ศ.2500

ประวตศาสตรเมองสรนทร เชน ความเปนของกลมชาตพนธกวย-สวย ทมาของชอเมองสรนทร และวถชวต การตงถนฐานของกลมชาตพนธตางๆ

4. ชชพ กลยานพคณ

ประวตความเปนมาของ จงหวดบรรมย

พมพครงท 1 พ.ศ.2504

พฒนาการทางประวตศาสตรของเมองบรรมยในแตละยคสมยตงแตการตงถนฐานของพวกขอม จนถงการตงเมองนางรองในสมยกรงธนบร และการจดตงจงหวดบรรมยในป พ.ศ.2461

5. พระมหาขรรคชย จนทโสภโน

ประวตพระธาตเชงชม จงหวดสกลนคร

พมพครงท 1 พ.ศ.2505

การดแลรกษาองคพระธาตเชงชมนบตงแตเมองสกลนครเปนเมองหนองหานหลวงในสมยขอมจนถงป พ.ศ.2502 โดยไดจดใหมขาวดท าหนาทรกษาองคพระธาต และไดมการบรณปฏสงขรณในสมยตางๆ ทส าคญคอ ในยคของพระครสกลสมณะกจสงฆวาหะ(ธรรม ธมมโขโต)ทไดมการบรณะถง 3 ครง ไดแก ครงแรกในป พ.ศ.2469 ทไดมการขยายเขตวด ครงท

191

สองในป พ.ศ.2468 ทไดท าการสรางลานพระเจดย และครงทสามในป พ.ศ.2469 ซงไดท าการปดทองค ายอดเศวตฉตร นอกจากนยงมอตตโนชวประวตของพระครสกลสมณะกจสงฆวาหะประกอบดวย

6. สาร สาระทศนานนท

ต านานพระธาตศรสองรก และประวตดานซาย

พมพครงท 1พ.ศ.2507 พมพครงท 9 พ.ศ.2532

สวนแรกเปนเรองประวตความเปนมาขององคพระธาตศรสองรก ซงสรางขนเพอเจรญสมพนธไมตรระหวางอยธยากบลานชาง และงานบญประเพณเกยวกบพระธาตศรสองรก สวนทสองเปนเรองประวตเมองดานซาย จงหวดเลย

7. จงหวดบรรมย บรรมยสมพนธ

พมพครงท 1 พ.ศ.2507

ประวตศาสตรและวฒนธรรมของจงหวด ขาวการท างานของขาราชการในพนท และขาวประเทศเพอนบาน เชน ลาว กมพชา เวยดนาม

8. เสถยร น.ภทรมล

จงหวดบรรมย

พมพครงท 1 พ.ศ.2507

ท าเลทตงของจงหวดบรรมย, โบราณสถาน-โบราณวตถส าคญทพบในเมองบรรมย เชน ปราสาทหนเขาพนมรง ปราสาทเมองต า ปรางคกสวนแตง ปรางคกเขากระโดง,พฒนาการทางการปกครองของเมองบรรมย นบตงแตสมยเขมรพระนคร มาสสมยการตงเมองนางรอง เมองพทไธสงภายใตอ านาจรฐไทย และสถานะของการเปนจงหวดบรรมยในปจจบน

9. อดร พมพสน ชมนมชาวภไท

พมพครงท 1 พ.ศ.2507

เปนหนงสออนสรณงานชมนมชาวภไทประจ าป พ.ศ.2507 เนอหาประกอบดวยประวตของชาวภไท ประเพณและวฒนธรรมของชาวภไท

10. ไมทราบผแตง เรองเกยวกบเมองบรรมย

พมพครงท 1 พ.ศ.2507

พฒนาการทางการปกครองของเมองบรรมยนบตงแตการตงเมองในป พ.ศ.2441 จนยกฐานะขนเปนจงหวดบรรมย

192

ในป พ.ศ.2461 ทมาและความหมายของชอเมองบรรมย และสภาพแวดลอมทางธรรมชาตของเมองบรรมย

11. “ภไทแท”(นามปากกา)

ประวตชาวภไทอยางสงเขป

พมพครงท 1 พ.ศ.2507

ก าเนดเผาพนธภไท การอพยพเขาตงถนฐานในฝงไทยสมยรชกาลท 3

12. ทองสข เศรษฐภมรนทร

ประวตตนตระกลพระยานครศรบรรกษ อดตผวาราชการเมองขอนแกน (เจาเมองขอนแกน)

พมพครงท 1 พ.ศ.2508 พมพครงท 2 พ.ศ.2509

สาแหรกวงศเชอสายพระนครศรบรรกษ(เพยเมองแพน)เจาเมองขอนแกนคนแรก, ประวตพระนครศรบรรกษ และนางค าแวนผเปนธดา และเปนนางขาหลวงในราชส านกกรงเทพฯสมยรชกาลท 1, การยกบานบงบอนเปนเมองขอนแกน และการยายเมองจากบานบงบอนมายงทตงเมองขอนแกนในปจจบน,ค าอธบายศพทค าวา“เพย”หรอ“เพย”

13. อทย เทพสทธา ความเปนมาของไทย-ลาว

พมพครงท 1 พ.ศ.2509 พมพครงท 2 พ.ศ.2516

ก าเนดกลมชาตพนธไทย-ลาว การสรางบานแปงเมอง และพฒนาการบานเมองของแตละกลมชน ทมาของแตละชอชนชาต ความสมพนธระหวางประเทศระหวางไทยกบลาว นอกจากนในสวนทายไดแสดงความคดเหนในการตอตานลทธคอมมวนสตรวมดวย

14. จงหวดนครราชสมา

ทระลกสรางแทนอนสาวรยทาวสรนาร พ.ศ.2510

พมพในปพ.ศ.2510 ประวตการประกอบวรกรรม ประวตการอนสาวรย และเรองเลาเกยวกบความศกดสทธของอนสารยทาวสรนาร

15. อทย เทพสทธา เมองลาวพนองฝงซายแมน าโขง

พมพครงท 1 พ.ศ.2511

ก าเนดชนชาตและอารยะธรรมลาว ประวตเวยงจนทรในต านานและพงศาวดาร สภาพเศรษฐกจและการเมองของลาวในปจจบน การแนะน าสถานททองเทยวส าคญในเวยงจนทร

16. พระครอดลย วดกลางมง พมพครงท 1 พ.ศ. ประวตวดกลางมงเมองวดส าคญใน

193

ธรรมนเทศ เมอง 2521 เมองรอยเอด การกอสรางถาวรวตถภายในวด ศาสนสถาน-วตถทส าคญในวด

17. นวฒน พ.ศรสรวรนนท

ไทยลาว-อสาน

พมพครงท 1 พ.ศ.2512

ความเปนมาของกลมชนไทยลาว-อสาน การสรางบานแปงเมองของคนลาวกลมตางๆในลมน าโขง การท าสงครามของกบเวยงจนทรคราวพระวอพระตา สงครามคราวเจาอนวงศการปฎรปการปกครองมณฑล และธรรมเนยมการปกครองพนเมองดงเดม

18. พระสรญาณมน ประวตวดอทยทศ

พมพครงท 1 พ.ศ.2512

ประวตความเปนมาของวดอทยทศ หรอวดใตของเมองมหาสารคาม, ความส าคญของวดทมตอชมชนเมองมหาสารคามทงในการเปนสถานทประกอบพธกรรมส าคญของเมอง และในดานการจดการศกษา, การบรณะปฎสงขรณวดในแตละยคสมย

19. วทยาลยคร มหาสารคาม และวทยาลยวชาการศกษา มหาสารคาม

จงหวดมหาสารคาม

พมพครงท 1 พ.ศ.2512

สภาพทวไปของจงหวดมหาสารคาม สภาพภมศาสตรและประชากร การประกอบอาชพของพลเมอง วถชวตความเปนอยของชาวเมองมหาสารคาม การจดการศกษาในจงหวดมหาสารคาม และสถานทส าคญ อาทเชน ศาลเจาพอหลกเมอง กบานเขวา วดมหาชย อ าเภอเมอง กบานแดง อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม เปนตน

20. พระมหาเจษฎา ปญญาธโร และพระจรยานเทศน

ประวตเมองอบลราชธาน และประวตวดทงศรเมอง

พมพครงท1 พ.ศ.2512

ประวตศาสตรและขอมลทวไปของเมองอบลราชธาน เชน การตงถนฐาน ล าดบเจาเมอง เหตการณส าคญทเกยวของกบเจาเมอง และสภาพของเมองอบลฯในยคมณฑลเทศาภบาล นอกจากนไดกลาวถงพฒนาการของวดทงศรเมอง

21. ถวล เกสรราช ประวตผไทย พมพครงท 1 พ.ศ. ก าเนด การตงถนฐาน และธรรมเนยม

194

2512 ประเพณของคนกลมชาตพนธตางๆ การอพยพเขาสประเทศไทยของชาวผ ไทย การตงบานเมอง ภาพของชมชนภไทยในปจจบน และตวอกษรผไทย

22. บศย จนตนา ประวตศาสตรการปกครองภาคอสาน

พมพครงท 1 พ.ศ.2513

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

23. สน ค าภา ประวดวดศาสนาเมองอบล

พมพครงท1 พ.ศ.2513

ประวตการตงเมองอบลราชธาน โดยเชอวงศพระวอพระตา และประวตวดส าคญในเมองอบล เชน วดสปฎนาราม วดมหาวนาราม(วดปาใหญ) วดทงศรเมอง เปนตน

24. เมธ ดวงสงค ภมประวตศาสตรทาอเทน เรองประวตทาอเทน ประวตพระอาจารยสทตถ

พมพครงท 1 พ.ศ.2514 พมพครงท 2 พ.ศ.2528

สภาพภมศาสตร พฒนาการของเมองในแตละสมย นสยใจคอวฒนธรรมประเพณของคนทองถน และประวตพระครสทตถ พระเกจส าคญของทองถน การสบทอดพระศาสนา และล าดบสายตระกลของทาน

25. จงหวดชยภม เมองชยภม พมพครงท 1 พ.ศ.2514

การตงบานหลวงเปนเมองชยภมของพระยาภกดชมพลในป พ.ศ.2367 วรกรรมของพระยาภกดชมพล(แล)ในการตานทพเจาอนวงศจนถกจบประหารชวตในป พ.ศ.2369 สภาพการปกครองของเมองชยภมนบตงแตตงเมองจนถงปพ.ศ.2476 ซงเมองชยภมมสถานะเปนจงหวดหนงในประเทศไทย นอกจากนยงมขอมลเกยวกบสถานทส าคญในจงหวดชยภมประกอบดวย เชน ปรางคกศาสนสถานในสมยขอม พระธาตหนองสามหมน พระธาตกดจอก เปนตน

26. เสนอ นาระดล การศกษาประชาบาล

พมพครงท 1 พ.ศ.2514

การจดการศกษาโรงเรยนประชาบาลในจงหวดอบลราชธาน นบตงแตสมย

195

ของอบลราชธาน

พมพครงท 2 พ.ศ.2516

รชกาลท 5 จนถงป พ.ศ.2509 โดยกลาวถง พระราชบญญตการศกษาฉบบตางๆ การจดตงโรงเรยน การจดการเรยนการสอน ปญหาและอปสรรคในการจดการศกษา

27. ” ความส าคญของการศกษาประชาบาล

พมพครงท 1 พ.ศ.2516

ความส าคญของการจดการศกษาโรงเรยนประชาบาลทมตอชมชนอสาน ในวาระครบรอบ 50 ป นบตงแตการประกาศใชพระราชบญญตการประถมศกษาในป พ.ศ.2464 เปนตนมา จนถงป พ.ศ.2514 ซงมผลท าใหประชาชนมความรในการประกอบวชาชพทหลากหลาย และเปนพลเมองดของชาต

28. ” ประวตเมองอบล

พมพครงท 2 พ.ศ.2516

การอพยพเขาตงเมองหนองบวล าภของคนกลมพระวอพระตา การตงเมองเมองอบลราชธาน และการจดการปกครองเทศาภบาลของเมองอบล

29. อไร จนทราช ประวตเมองรอยเอด

พมพครงท 1 พ.ศ.2516

พฒนาการของเมองรอยเอดใน3ยคสมย ไดแก 1)สมยพทธกาล มการตงเมองรอยเอดประตตามต านานอรคธาต 2)สมยผาแดง กลาวถง ความเปนมาของบานเมองในต านานผาแดงนางไอ และ3)การตงเมองในสมยอยธยาและรตนโกสนทร

30. อไร จนทราช สวรรณภมนครแหงชางเผอก

พมพครงท 1 พ.ศ.2516

การตงเมองสวรรณภม และการถวาย “พระเศวตรสวรรณพรรณ”ชางเผอกแดรชกาลท 4

31. ชาย เวยงศกด ประวตกพระโกนา และกกาสงห

พมพครงท 1 พ.ศ.2516

ขอมลทางโบราณคด และต านานทองถนเกยวกบกพระโกนา และกกาสงห ศาสนสถานส าคญของจงหวดรอยเอด

32. กมล ธโสดาและคณะ

พลาญชย พมพครงท 1พ.ศ.2516

ประวตศาสตรและวฒนธรรมของจงหวด ขาวการท างานของขาราชการ

196

ในพนท เชน การจดการศกษา การบรณะโบราณสถาน-วตถในทองถน กจกรรมของลกเสอชาวบานและเหลากาชาด

33. พระราชปรยตเมธ

ประวตวดมชฌมาวาส จงหวดอดรธาน

พมพครงท 1 พ.ศ.2519

ประวตการปกครองภาคอสานในสมยปฎรปมณฑลเทศาภบาล, การเปลยนแปลงชอหวเมองลาว, เหตการณเสยดนแดนฝงซายแมน าโขงใหกบฝรงเศสในป พ.ศ.2436, การยกบานหมากแขงเปนเมองอดรธาน กองบญชาการมณฑลอสานแหงใหม ภายหลงจากยายมาจากเมองหนองคาย ,การสถาปนาวดมชฌมาวาสเปนวดประจ าเมองอดรธาน,การบรณปฏสงขรณวดในแตละยคสมย,ศาสนสถาน และศาสนวตถทส าคญของวด

34. พะนอ ก าเนญกาญจน

สมบตไทเฮา พมพครงท 1 พ.ศ. 2519

รวบรวมขอมลทางประวตศาสตรและวฒนธรรมเกยวกบอสาน เชน ประวตจงหวดอดรธาน(บานหมากแขง)ในป ร.ศ.112-113(พ.ศ.2436-2437) ประเพณส าคญของชาวอสาน ประวตเซงกระตบ ความเชอเรองผฟา เปนตน

35. คณะกรรมการจดท าหนงสอแบบเรยน “จงหวดของขาพเจา”

สรนทร พมพครงท 1 พ.ศ.2520

ประวตความเปนมาของจงหวดสรนทร สภาพภมศาสตร ภาวะเศรษฐกจ การคมนาคมขนสง การปกครองและประชากร ศลปวฒนธรรม และประเพณ โบราณสถาน โบราณวตถ สถานททองเทยว

36. สรศกด อาภรณเทวญ และคณะ

อนสารแนะน าจงหวดสรนทร และวทยาลย

พมพครงท 1 พ.ศ.2520

ขอมลทวไปของจงหวดสรนทร เชน สภาพภมศาสตรท าท าเนยบเจาเมองและขาหลวง โบราณสถานส าคญ พธกรรมคลองชางของชาวสวย วถชวตของกลมชาตพนธตางๆ ดนตรและการละเลน

197

อาชวศกษาสรนทร

และขอมลการเดนทาง

37. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม

ประวตวดกลางมงเมอง อ.เมอง จ.รอยเอด

พมพครงท 1 พ.ศ.2521

ประวตและพฒนาการของวดกลางมงเมอง การสรางถาวรวตถตางภายในวด ศาสนสถานส าคญ ประวตและโครงสรางการบรหารของมหาวทยาลยศรนครรนทรวโรฒ มหาสารคาม และสดทายมเรองของประเพณกฐน และวรรณกรรมพระพทธศาสนาประกอบดวย

38. อภศกด โสมอนทร

นครจ าปาศร พมพครงท1 พ.ศ.2522

โบราณสถาน โบราณวตถทส าคญของนครจ าปาศร อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม เชน กสนตรตน ธรรมศาลาทสรางขนในรชสมยพระเจาชยวรมนท 7 แหงอาณาจกรเขมรพระนคร

39. วระพงศ สงหบญชา

นครจ าปาศรและความเปนมาของการขดคนพบ พระบรมสารรกธาต

บนทกขนในป พ.ศ.2522

ต านานนครจ าปาศรตามค าบอกเลาของชาวบาน พนทตงเมองโบราณนครจ าปาศร ประวตการขดพบโบราณวตถและการพบพระบรมสารกธาตในป พ.ศ.2522 ทอ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม

40. อาภรณ ดลกโสภณ

นาดนดนแดนแหงนครโบราณ

บนทกขนในป พ.ศ.2523

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

41. บ าเพญ ณ อบล ประวตเมองยโสธร

บนทกในป พ.ศ.2523-2526 พมพครงท 1 พ.ศ.2532

พฒนาการของเมองยโสธรตงแตสมยทราวด ลพบร สโขทย อยธยา และการตงเมองในสมยรตโกสนทรของคนลาวกลมพระวอพระตา ตอจากนนกลาวถงเหตการณส าคญ สภาพการคา ศลปวฒนธรรมประเพณ โบราณสถาน โบราณวตถของจงหวด

42. สงคม คอชากลและคณะ

แนะน าบานเปลอยใหญ

พมพครงท 1 พ.ศ.2524

การตงถนฐานของคนกลมตางๆทบานเปลอยใหญ อ.เมอง จ.รอยเอด และล าดบสายตระกลทสบเชอสายมาจนถง

198

ทกวนน 43. อาคม วรจนดา

และคณะ มหาสารคาม พมพครงท 1 พ.ศ.

2524 ไมสามารถสบหาตนฉบบได

44. ชยเฉลม นาคะประเวศ

ประวตศาสตร พมพครงท1 พ.ศ.2525

ไมสามารถสบคนตนฉบบได

45. จ าเนยร แกวก ประวตและความเปนมาของพระธาตขามแกน

พมพครงท1 พ.ศ.2525

ประวตศาสตรและโบราณคดเกยวกบพระธาตขามแกน และชมชนบรเวณโดยรอบในแตละยค ไลเรยงกนมาตงแตอาณาจกรฟนน เจนละ เขมรโบราณ ลานชาง การตงเมองขอนแกนในสมยรชกาลท 1 และสภาพการณในปจจบน

46. พระอารยานวตร เขมจาร

ประวตวดมหาชย

บนทกขนในป พ.ศ.2527

การสรางวดมหาชยวดส าคญในเมองมหาสารคาม โดยพระเจรญราชเดช เจาเมองมหาสารคามคนแรก การขยายตวของชมชนรกเขตทดนวด การสรางโบสถ พระประธาน ศาลาการเปรยญ และการปฎสงขรณวดในแตละยคสมย

47. ถวล ทองสวางรตน

ประวตผไทยและชาวผไทยเมองเรณนคร

พมพครงท 1 พ.ศ. 2527

ก าเนดของชนเผาผไทยทเมองแถง การอพยพเขาสลาว การเขามาตงถนในไทย ประวตเมองเรณนคร การตงหมบานของชาวภไทในจงหวดกาฬสนธ นครพนม มกดาหาร สกลนคร และการตงหมบานในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

48. จารบตร เรองสวรรณ

ประวตจงหวดขอนแกน

พมพครงท 1 พ.ศ.2527

พฒนาการทางประวตศาสตรเมองขอนแกน แบงออกเปน 5 สมย ไดแก 1) สมยกอนประวตศาสตร พบเครองมอส ารดทบานโนนนกทา อ าเภอภเวยง 2)สมยทวารวด พบรองรอยของเมองโบราณและศาสนวตถในคตพทธเถรวาท 3)สมยลพบร พบรปเคารพในคตมหายาน และปราสาทขอมอยหลายแหง 4)สมยอยธยาและสมยกรงธนบร เมองภเวยงมสถานะเปนเมองหนาดานของ

199

เวยงจนทรในสงครามคราวพระวอพระตา และ5)สมยกรงรตนโกสนทร ท าการยกบานบงแกวเปนเมองชลบทในป พ.ศ.2326 ยกบานบงบอนเปนเมองขอนแกนในป พ.ศ.2340 และในป พ.ศ.2369 ตงเมองภเวยงขนกบเมองขอนแกน

49. จงหวดขอนแกน

ภเวยงอทยานประวตศาสตร

พมพครงท 1 พ.ศ.2527 พมพครงท 2 พ.ศ.2530

ประวตความเปนมาของจงหวดขอนแกนนบตงแตสมยกอนประวตศาสตร จนถงการตงเมองขอนแกนในป พ.ศ.2340 ความส าคญของเมองภเวยงในประวตศาสตรนบตงแตการเปนเมองหนาดานในสมยสงครามพระวอพระตาจนถงป พ.ศ.2526 ชมชนโบราณทพบในเขตอ าเภอภเวยง จงหวดขอนแกน และคตความเชอเกยวกบผบรรพบรษในเขตอ าเภอภเวยง จงหวดขอนแกน

50. วไล ภวภตานนท ณ มหาสารคาม เกษคปต

การวาราชการเมองภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในสมยกอน

พมพครงท 1 พ.ศ.2527

บทบาทและหนาทของต าแหนงส าคญในระบบการปกครองแบบอาญาส อนประกอบไปดวย เจาเมอง อปฮาด ราชวงศ และราชบตร และต าแหนงขาราชการชนรองลงมา,สถานะและความส าคญของเจาเมองทมตอชมชน,การปกครองคณะสงฆอสานในอดต, การเกบสวยสาอากร

51. สรจตต จนทรสาขา

รวมเผาไทยมกดาหาร

พมพครงท 1 พ.ศ.2527

ประวตความเปนมา และการตงถนฐานของคนไทยเผาตางๆในจงหวดมกดาหาร ไดแก ชาวผไทย ชาวไทยยอ ชาวไทยขา ชาวไทยกระโซ ชาวไทยกะเลง ชาวไทยแสก ไทยญวน ชาวไทยกลา และชาวไทยลาว นอกจากนยงกลาวถงพฒนาการทางประวตศาสตรของจงหวดมกดาหาร นบตงแตเจาจนทกนรตงเมองในป พ.ศ.2313 จนถงการ

200

จดตงเปนจงหวดในป พ.ศ.2525 52. คณะกรรมการ

จดงานเนองในวโรกาสทสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯเสดจทรงยกชอฟาในวนท 30 เมษายน 2528

บานโนนศลาเลง และประวตวดบานโนนศลาเลง

พมพครงท 1 พ.ศ.2527

ประวตการตงถนฐาน ต านานเจดยฟาหยาดศาสนสถานส าคญของชมชน และประวตวดโนนศลาเลง

53. ยทธยง เสววฒน

ประวตพระบาง(วดไตรภม)

พมพครงท 1 พ.ศ.2528

พทธลกษณะ ต านานการสรางพระพทธรปพระบาง การอญเชญมาประดษฐานทวดไตรภม เมองทาอเทน และเรองเลาถงความศกดสทธขององคพระ

54. เดกขางวดโพธชย(นามปากกา)

ประวตพระธาตทาอเทน

พมพครงท 1 พ.ศ.2528

ลกษณะสณฐาน ประวตการสรางพระธาตทาอเทน และเรองเลาถงอภนหารของหลวงป สทตถผน าในการสราง นอกจากนยงมรายละเอยดเกยวกบจารกทก าแพงพระธาต กลาวถง รายนามผ บรจาคทรพยสงของทใชในการสรางพระธาต

55. พนทองค า สวรรณธาดา

ขอสนนษฐานพระบรมธาตนครจ าปาศรและความเปนไปได

พมพครงท1 พ.ศ.2528

เมองนครจ าปาศร จงหวดมหาสารคาม นครรฐโบราณทมอายสบเนองมาตงแตสมยทวารวดจนถงสมยเขมรพระนคร โดยปรากฏวตถพยานตางๆเชน พระบรมสารกธาตทบรรจในสถป พระพมพดนเผา กสนตรตน และกนอย เปนตน

56. บ าเพญ ณ อบล ประวต 10 จงหวดในภาค 4

บนทกขนในป พ.ศ.2529 พมพครงท 1 พ.ศ.2530

ประวตความเปนมาของ 10 จงหวดในภาค 4 นบตงแตการตงเมองในสมยกรงธนบร-รตนโกสนทร จนมสถานะเปนจงหวดในประเทศไทย อนประกอบไปดวยจงหวดกาฬสนธ ขอนแกน นครพนม หนองคาย มหาสารคาม มกดาหาร รอยเอด เลย สกลนคร และ

201

เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ

อดรธาน 57. นายล าพน ต านานเมอง

อบล พมพครงท1 พ.ศ.2529

ประวตความเปนมาของเมองอบลราชธาน โดยกลาวถงกลมชนเรมแรกทเขามาตงถนฐาน การเขามาของคนลาวกลมพระวอพระตา การตงเมองหนองบวลมภ ตงบานดอนมดแดง สงครามกบเวยงจนทร การสถาปนาเมองอบลราชธาน

202

ตารางท 5 แสดงรายละเอยดงานเขยนประเภท “พน/พงศาวดาร” พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520 ล ำดบ ผแตง เรอง ปทบนทก/พมพ เนอหำโดยสงเขป 1 พระอารยาน

วตร เขมจาร พงศาวดารเมองมหาสารคาม

บนทกขนในป พ.ศ.2500

การตงเมองมหาสารคาม เรมจากการตงชมชนบานจารยใกลกดนางใย แขวงเมองรอยเอด ตอมาในป พ.ศ.2408 ไดตงเปนเมองมหาสารคามขน โดยมพระเจรญราชเดช(ทาวมหาชย)เปนเจาเมองค น แ ร ก ต อ จ า ก น น ไ ด ก ล า ว ถ งเหตการณส าคญของเมอง เชน การตงเมองวาปปทม เมองโกสมพสย การสรางวดนาควชยในเมองมหาสารคาม กบฏผบาผบญ เปนตน

2. พระธรรมราชานวตร (แกว อทมมาลา)

ประวตพระธาตบงพวน

พมพครงท 1 พ.ศ.2501 พมพครงท 5 พ.ศ.2521

การเสดจเลยบโลกของพระพทธเจา การประดษฐานพระอรงคธาตมาทภก าพรา การประดษฐานพระธาตหวเหนาทภเขาลวงเมองจนทะบร การบรณะพระเจดยในแตละสมย โดยเฉพาะในสมยพระไชยเชษฐาธราช

3. ” ต านานพระธาตภเพก

พมพครงท 1พ.ศ.2503 พมพครงท2 พ.ศ.2530

สภาพภมศาสตรของจงหวดสกลนคร ทตง ความเปนมา และลกษณะสณฐานของพระธาตภเพก ศาสนสถานและศาสนวตถภายในวด สถานทธรรมชาตบรเวณโดยรอบ และคตความเชอเกยวกบเทพผรกษาพระธาต

4. ” ประวตพระธาตเชงชม

พมพครงท 1 พ.ศ.2505 พมพครงท 2 พ.ศ.2530

ลกษณะสณฐานของพระธาต ทมาและความหมายของชอ ประวตเมองหนองหานหลวง การเสดจเลยบโลกและการประทบรอยพระบาทของพระพทธเจา พระยาสวรรณภงคารสรางพระธาตครอบทบรอยพระบาท และการประดษฐานพระอรงคธาตทภก าพราภายหลงพระพทธเจาเสดจดบขนปรนพพาน

5. ” สตตนาคา พมพครงท 1 พ.ศ. ไมสามารถสบหาตนฉบบได

203

ประวต 2507 6. ” พระพทธศาส

นาเขาสไทย บนทกขนในปพ.ศ.2510

ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย เรมจากศาสนาดงเดมของมนษย ตอจากนนเลาถง การแพรกระจายของพระพทธศาสนาในสมยทวารวด ในดนแดนไทยลานนา และไทยลานชางตามล าดบ

7. ” ประวตวงศกษตรยลานชางสงเขป

บนทกขนในปพ.ศ.2512 พมพครงท 1 พ.ศ.2530

การอพยพของคนไทย-ลาวจากเทอกเขาอลไต การสถาปนาเมองชวาของขนลอ การสบสนตวงศของกษตรยลานชางจนถงพระเจาอนวงศ กษตรยองคสดทายของเวยงจนทร

8. กณหะ ยาศรรนทร

ลบปสรย(ส านวนภาษาอสาน)

พมพครงท 1 ป พ.ศ.2512

เปนค ากลอนทสะทอนใหเหนถงความคบแคนใจของชาวลาวทอยภายใตการปกครองของรฐสยาม ภายหลงจากสงครามปราบเจาอนวงศ ซงเรยกรองใหชาวลาวมความสามคคเปนอนหนงอนเดยวกน ท าการเคลอนไหวตอสเพอปลดแอกอสรภาพ

9. พระอารยานวตร เขมจาร

ปฐมกลป(ฉบบรอยกรอง)

บนทกขนในป พ.ศ.2512

ป สงกะสายาสงกะสสรางโลก โดยไดปนรปมนษยชาย-หญงขนจากดน สอนใหมนษยรจกท ามาหากน ใหรจกอยรวมกนเปนครอบครว และไดปนเขาพระสเมรขนเปนแกนกลางจกรวาล ปนดวงอาทตยและพระจนทร พรอมทงก าหนดฤดกาลใหกบโลกมนษย

10. ” ต านานพระยาคนคาก

บนทกขนในป พ.ศ.2513

นบตงแตกอนพทธกาล ชนเผาอายลาวไดลนลงมาทางใตเขาปะปนกบพวกขาขอมทอยมากอน จนขนมาเปนผน าของกลมได โดยพวกขาขอมตองสงบรรณาการใหกบแถนฟาผเปนหวลาวเปนประจ าทกป แตเมอพญาคนคากไดขนครองเมองไดเลกธรรมเนยมน แถนฟาจงไมใหฝนตกในเมองขอม พญาคน

204

คากจงไดเกณฑพลไปรบ แตไมสามารถเอาชนะได แถนฟาใหท าสญญาวา ในเดอน 6 ใหพวกขาขอมท าบงไฟถวายแถน และจดเครองเซนสรวงบชาเปนประจ าทกป จงจะใหฝนตกตามฤดกาลเชนเดม

11. ” ต านานเมองฟาแดดฟาแดด (ฉบบรอยกรอง)

บนทกขนในป พ.ศ.2514

ในอดตเปนเมองโบราณฟาแดดสงยาง อ าเภอกมลาไสยจงหวดกาฬสนธ เปนเมองของพญาฟาแดด ชนเผาอายลาวกลมหนง ตอมาพญาฟาแดดสญเสยธดาจากการท าสงครามจงไดสรางวด และพระธาตถวายแดพระพทธศาสนา

12. ” ต านานบานเพย และพระพทธรปหนโบราณ

บนทกขนในป พ.ศ.2516

ประวตบานเมองเพย จงหวดขอนแกน เมองโบราณในสมยทวารวด ซงทาวเมองแสนไดน ากลมคนลาวจากเมองสวรรณภมเขามาตงรกรากทน กอนทจะยายไปตงเมองชลบทขนกบเมองโคราช ตอมาทาวเพยเมองแพนเจาเมองรตนนครไดน าครวเขามาตงอยทบานเพย และไดยายไปตงเมองขอนแกนขนในเวลาตอมา

13. ” ประวตศาสตรเมองวาปปทม (ฉบบลายมอ)

บนทกขนในป พ.ศ.2517

การตงเมองวาปปทมในสมยรชกาลท 5 โดยไดยกบานหนองแสงเปนเมองขนกบเมองมหาสารคาม ล าดบวงศของเจาเมอง เสนทางการเดนทางระหวางเมองวาปปทมกบกรงเทพฯ สภาพทวไปของชมชน การตงตลาดการคาในเมองวาปปทม การเขามาของพอคาชาวจนในแตละรน และความเชอเรองผมเหศกดหลกเมอง

12. ” ต านานโบราณกรรม

บนทกขนในป พ.ศ.2517

เปนค าบรรยายเกยวกบโบราณวตถทพระอารยานวตรไดเกบรกษาไวในวดมหาชย จงหวดมหาสารคาม ซงมทงศวลงครปพระโพธสตว ชางเอราวณและ

205

ฤาษ และเจาแมอมาเทวในคตพรามณ-ฮนดในสมยขอม ใบเสมาหนทราย หลกสถปเสมา และศลาจารกในคตพทธศาสนาทมอายรวมสมยกบพระธาตพนม

14. ” สายเลอด “ลาว” ผปฎวตอสานครงแรก

บนทกขนในป พ.ศ.2518

ไมสามารถสบคนตนฉบบได

15. “หนนย”(นามปากกา)

โบราณสถานในเมองสรนทร

พมพครงท 1 พ.ศ.2520

ขอมลประวตศาสตรและโบราณคดของโบราณสถานส าคญในตวจงหวด ไดแก หลกเมอง พพธภณฑสถานแหงชาต ปราสาทหนเมองสรนทร ปราสาทยายเหงา

16. พระอารยานวตร เขมจาร

ปฐมกลป (ฉบบรอยแกว)

บนทกขนเมอป พ.ศ.2522

กลาวถง ป สงกะสายาสงกะสสรางโลก โดยไดปนรปมนษยชาย-หญงขนจากดน สอนใหมนษยรจกท ามาหากน ใหรจกอยรวมกนเปนครอบครว และไดปนเขาพระสเมรขนเปนแกนกลางจกรวาล ปนดวงอาทตยและพระจนทร พรอมทงก าหนดฤดกาลใหกบโลกมนษย

17. ” ต านานนครจ าปาศรพระบรมธาต กสนตรตน อ าเภอนาดน

บนทกขนในป พ.ศ.2525

เมองโบราณนครจ าปาศร อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม ในอดตเปนเมองของกลมชนขาขอม มกษตรยเชอวงศของพระเจาจตรเสนเปนผปกครอง นครจ าปาศรเปนเมองทมความรงเรองในศาสนาพรามณและพระพทธศาสนา ตอมาเมองนไดถกทงราง เนองจากเกดภยสงครามขน

18. บญม ภเดช พงศาวดารเมองกาฬสนธและประวตเมองภแลนชาง

พมพครงท 1พ.ศ.2525

การตงเมองกาฬสนธของพระยาไชยสนทร(ทาวโสมพะมต)ในป พ.ศ.2345 และสาแหรกวงศของเจาเมองไลเรยงลงมาเปนล าดบจนถงเหตการณกบฏเจาอนวงศในป พ.ศ.2369-2371 ตอจากนน

206

เปนเรองของการตงเมองภแลนชางในป พ.ศ.2384 จนยบเปนต าบลขนกบอ าเภอกฉนารายน จงหวดกาฬสนธในป พ.ศ.2456

19. พระอารยานวตร เขมจาร

เหลากอเมองปฐมอสาน (เมองทงศรขรภม)

บนทกขนในป พ.ศ.2526

ภายหลงจากทเจาสรอยศรสมทรพทธางคกรไดสถาปนานครจ าปาศกดขนเปนเมองหลวงของลาวใตในป พ.ศ.2256 ไดสงจารยแกวลกศษยของเจาราชครหลวงโพนสะเมกใหมาตงเมองทงศรภมหรอเมองสวรรณภม เมองเกาของพวกขอม ตอมาเชอวงศเมองนไดแยกยายออกไปตงเมองใหมคอ เมองรอยเอด เมองขอนแกน เมองเกษตรวไสย เมองหนองหาน โดยเฉพาะเมองรอยเอดนนเปนเมองใหญมสถานะเปนมณฑลในป พ.ศ.2455 และถกยบเลกไปในป พ.ศ.2470

20. ” ต านานเมองหนองหานนอย- หนองหานหลวง

บนทกขนในป พ.ศ.2526

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

21. ” ต านานเมองเชยงเหยน เมองคนธระ

บนทกขนในป พ.ศ.2527

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

22. ” ประวตศาสตรการตงเมองกาฬสนธ

บนทกขนในป พ.ศ.2524

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

23. ” ประวตศาสตรเมองทงศรภมตงเมอง

บนทกขนในป พ.ศ.2527

ไมสามารถสบหาตนฉบบได

24. ” ประวตศาสตรขา-ขอม ลมน าของ-โขง

บนทกขนในป พ.ศ.2530 พมพครงท 1 พ.ศ.

ในสมยกอนพทธกาลหลายพนป ชนชาตขาขอมชมพทวปไดเขามาตงถนฐานอยทปากล าน าโขงโดยไดตงเมอง

207

เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ

2533 อนทรปตถะนครขนเปนศนยกลาง ตอมาชนชาตอายลาวไดลนลงมาจากจนเขาปะปนกบพวกขาขอม โดยพวกขาขอมไดสรางปราสาทหน และเทวสถานขนหลายแหงในบรเวณลมน าช-มล ในขณะทเผาไทลาวมความเจรญรงเรองทางดานพระพทธศาสนา ตอมาเกดอาณาจกรขาขอมเกดความแตกแยกระส าระสาย จนในทสดไดลมสลายลง

25. พระอารยานวตร เขมจาร

ประวตเมองมหาสารคาม

มปป. ประวตของพระเจรญราชเดช(ทาวกวด)เจาเมองมหาสารคาม สาแหรกสายตระกล ฮต-คอง ธรรมเนยมปฏบต และเหตการณส าคญทเกดขนในสมยของทาน เชน การตงบานลาดกดนางใยเปนเมองมหาสารคามในป พ.ศ.2408 อ านาจหนาทของอาญาส และขาราชการต าแหนงตางๆ ตลอดจนเหตการณส าคญ เชน การปราบฮอททงเชยงค าในป พ.ศ.2418 งานพระราชทานเพลงศพของทาน และการปกครองของเมองวาปปทมจนถงป พ.ศ.2490

208

ตารางท 6 แสดงรายละเอยดงานเขยนเกยวกบสงคมและวฒนธรรม พ.ศ.2500 ถงสนทศวรรษ 2520

ล ำดบ ผแตง เรอง ปทบนทก/พมพ

เนอหำโดยสงเขป

1. ไมทราบผแตง เทยวเมองตะบนน า

พมพครงท 1 พ.ศ.2505

พมพครงท 2 พ.ศ.2507

สารคดการเดนทางทองเทยวจากกรงเทพฯถงเมองบรรมย

2. พระอารยานวตร เขมจาร

ระเบยบโบราณประเพณท าบญ

มหาชาต

พมพครงท 1 พ.ศ.2506

ไมสามารถสบคนหาตนฉบบได

3. น.โทธเบศรวงษา

พไท พมพครงท 1 พ.ศ.2507

วเคราะหทมาของชอ”พไท” “พไท” และ”ภไทย” ประเพณและวฒนธรรมของชนเผาพนธพไท

4. แมเฒา ประเพณแตงงานของภไท

พมพครงท 1 พ.ศ.2507

ประเพณการแตงงานของชาวภไทตามประเพณดงเดม

5. พระเทพรตนโมล

“เสยว”นนดงฤา?

พมพครงท 1 พ.ศ.2507

ความหมายของ”เสยว”และพธกรรมการผกเสยว

6. พระอารยานวตร เขมจาร

ต านานกลอง บนทกขนในปพ.ศ.2507 พมพครงท 1 พ.ศ.2536

ไมสามารถคนหาตนฉบบได

7. พระมหาสทธ บตรอนทร

ถนภไท และภไทพฒนา

พมพครงท 1 พ.ศ.2508

ประเพณ และวฒนธรรมของกลมชนภไท นอกจากนชชวนใหคนทองถนเหนถงความส าคญของการพฒนา

8. เลยง ไชยกาล ค าบรรยายอสาน พมพครงท 1 พ.ศ.2510

สภาพความเปนอย ลกษณะทางสงคม และวฒนธรรมของชาวอสาน และความส าคญตอพระพทธศาสนาและพระมหากษตรยทมตอชาวอสาน

9. เพชร จนทราช ป ตา-มเหศกด-เสอเมอง

พมพครงท 1 พ.ศ.2516

ประเพณพธกรรมในการเลยงผเจาพอหอดาน หรอผมเหศกดหลกเมองของรอยเอด

10. “ใหญ” พธลงเสาเอก พมพครงท 1 ความหมาย ประเพณ พธกรรมเกยวกบ

209

พ.ศ.2516 การลงเสาเอกในอสาน 11. เมธา ค าบศน

และชน โคตรฉน

น าโกนขามปอม พมพครงท 1 พ.ศ.2516

กระบวนการผลต ประเพณ และพธกรรมเกยวกบเหลาพนบาน

12. วนเพญ แจมขนเทยน

ปใหมของไทย พมพครงท 1 พ.ศ.2516

ประเพณการเปลยนศกราชของภาคอสานและภมภาคตางๆ

13. วทยาลยครมหาสารคาม

ความเปนมาของงานมรดกอสาน

พมพครงท 1 พ.ศ.2520

ประวตวรรณคดอสาน อาทเชน นทานขนบรมนทานเรองนางตนไตร นทานทาวฮงขนเจอง เปนตน, ขอมลทางคตชนวทยา เชน การละเลนโปงลาง และการละเลนหมอล าของภาคอสาน, พชผก และยาสมนไพรของชาวอสาน เปนตน

14. จารบตร เรองสวรรณ

ของดอสาน พมพครงท 1 พ.ศ.2522

ประวตศาสตรการตงถนฐานของชนในอสาน

15. สาร สารทศนานนท

วฒนธรรมจงหวดเลย

พมพครงท 1 พ.ศ.2524

การอพยพโยกยายของชาวลาวเมองหลวงพระบางเขามาตงถนฐานยงจงหวดเลยในปจจบน, ขนบธรรมเนยมประเพณของชาวจงหวดเลย ไดแก ฮต12(ประเพณ 12เดอน) คอง14 (หลกในการปฎบตของบคคล) และงานบญประเพณตางๆ เชน งานบญผาปา, งานบญแจกขาว, งานเลยงผตาแหก เปนตน

16. ” ประเพณจงหวดเลย

พมพครงท 1 พ.ศ.2524

คตความเชอในทางพระพทธศาสนา และความเชอเรองผบรรพบรษของชาวเลยโดยมผทชาวเมองเลยใหความเคารพนบถอสงสดคอ เจาพอกดปอง ผอารกษหลกเมองของชาวเมองเลย และผทประจ ายงหอหลวง อ าเภอดานซาย จงหวดเลย ซงท าหนาทเฝารกษาพระธาตศรสองรก นอกจากนยงมผรายคอ

210

เรยบเรยงและท าเปนตารางโดยอนชต สงหสวรรณ

ผโพง ผกระหง และผปอบ ซงสรางความเดอดรอนใหกบคนในชมชน

17. พระอารยานวตร เขมจาร

ประเพณกนดอง บนทกขนในป พ.ศ.2526

การตงชมชนบานโนนศลาเลง อ าเภอกมลาไสย จงหวดกาฬสนธ วถชวตการท ามาหากนของชาวบาน ประวตวด และการพฒนาหมบานในดานตางๆ

18. ” คตความเชอของชาวอสาน

พมพครงท 1 พ.ศ.2527

คตความเชอเรองพทธ พรามณผของชาวอสาน และประเพณพธกรรมตางๆ

19. ปญญา ปยเปย เมองมหาสารคามน

งามนก

พมพครงท 1 พ.ศ.2527

สภาพภมศาสตรของเมองมหาสารคาม วถชวตความเปนอยของชาวเมอง งานบญประเพณส าคญของเมอง เชน บญมหาชาต บญกฐน ผาปา บญบ งไฟ และสถานทส าคญของเมอง เชน วดมหาชย กสนตรตน พระธาตนาดน และมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

20. สพร สรพฒน เรองนารเกยวกบอ าเภอภเวยง

พมพครงท 1 พ.ศ.2527

คตความเชอในเรองผบรรพบรษของชาวอ าเภอภเวยง จงหวดขอนแกน คอ เจาจอมปากชองภเวยง หรอพระยานรนทรทหารเอกของเจาอนวงศทไดเขาสตานทพกรงเทพฯจนตวตายในคราวสงครามเมอป พ.ศ.2367 และเจาพอเวยงค า เปนอดตเจาเมองเซโดนประเทศลาว เปนหวหนาผทงหมดในเขตภเวยง

21. พระอารยานวตร

รตนไตรมงคล บนทกขนในป พ.ศ.2530

ไมสามารถคนหาตนฉบบได

22. พระอารยานวตร เขมจาร

ค าบรรยายแหบงไฟ อ าเภอกนทร

วชย

มปป. ต านานการเกดบงไฟ และประเพณบงไฟ อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม

211

ประวตผวจย ชอ-สกล นายอนชต สงหสวรรณ ทอย 288/1 หม 16 บานธาต ต าบลธาต อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย 42110 ประวตการศกษา พ.ศ.2549 ส าเรจการศกษาปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลย มหาสารคาม พ.ศ.2549 ศกษาตอปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตรศกษา มหาวทยาลย ศลปากร