พนทเมองและชวตของคนในซอยคาวบอย

ปรญญานพนธ

ของ จารวรรณ ข าเพชร

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปวฒนธรรมวจย พฤษภาคม 2555

พนทเมองและชวตของคนในซอยคาวบอย

ปรญญานพนธ ของ

จารวรรณ ข าเพชร

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

ปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปวฒนธรรมวจย พฤษภาคม 2555

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

พนทเมองและชวตของคนในซอยคาวบอย

บทคดยอ ของ

จารวรรณ ข าเพชร

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปวฒนธรรมวจย

พฤษภาคม 2555

จารวรรณ ข าเพชร (2555) พนทเมองและชวตของคนในซอยคาวบอย ปรญญานพนธ ศศ.ด.(ศลปวฒนธรรมวจย) กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. คณะกรรมการควบคม: ศาสตราจารย ดร. วรณ ตงเจรญ,

รองศาสตราจารย ดร.ปรชา ควนทรพนธ, รองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร การวจยครงนมวตถประสงคสามประการคอ เพอศกษาประวตความเปนมาและกระบวนการสรางพนททางสงคมของซอยคาวบอย เพอศกษาปฏสมพนธในการใชชวตประจ าวนของผคนในซอยคาวบอย และศกษาความสมพนธเชงอ านาจของคนกลมตางๆ ทเกยวของกบพนท วธการศกษาโดยการวจยเชงคณภาพ การสงเกตการณแบบมสวนรวม การสมภาษณ และตลอดจนแหลงขอมลเอกสาร หนงสอ อนเทอรเนตและงานวจยตางๆ การวเคราะหขอมลท าในสองระดบคอระดบมหภาคและระดบจลภาคเพอจดวางชมชนซอยคาวบอยไวในบรบททกวางกวาคอการเจรญเตบโตของกรงเทพมหานครและเศรษฐกจทนนยมทมอทธพลเหนอชวตของคนในชมชนซอยคาวบอย กรงเทพไมไดอยเปนเอกเทศแตเชอมโยงกบเศรษฐกจโลก การโยกยายเคลอนทของสนคา เงนตราและผคน ท าใหธรกจบรการตางขยายตวไปตลอดพนทสขมวท ส าหรบซอยคาวบอยถกก าหนดใหเปนสถานเรงรมยโดยเฉพาะของชาวตางชาตทเขามาท าธรกจในประเทศไทยรวมถงนกทองเทยว ภายใตเศรษฐกจทนนยมทมบทบาทครอบคลมไมเฉพาะชวตของคนในซอยคาวบอยแตดงดดเดกสาวและผหญงจากชนบทใหเขามาดนรนตอสเพอเอาตวรอดไมเฉพาะตนเองแตรวมถงครอบครวพนองทอยตางจงหวดดวย ดวยการ “ท างาน”หาเงนและถกดดกลนเขากบระบบเศรษฐกจทนนยมไมวาจะโดยตระหนกรหรอไมกตาม ผลการวจยพบวา ซอยคาวบอยมความเปนมารวมสมยกบสงครามเวยดนาม ทหารอเมรกนผวด าชอ T.G.Edward เปนผเรมกอตงใหมชอเสยงในป 2520 โดยซอยคาวบอยพฒนาขนมาอยางสมพนธกบการเตบโตและขยายตวของพนทเมองกรงเทพ ในบรบทของระบบเศรษฐกจทนนยม กระแสโลกาภวตนและการพฒนาประเทศไปสความทนสมยสงผลใหแรงงานบางสวนเขามาท างานในเมองใหญ ในซอยคาวบอยทเปนแหลงบนเทงรองรบนกทองเทยวตางชาตจะมรปแบบการปฏสมพนธในชวตประจ าวนกบคนทตางกลมกน เชน มามาซง พนกงานหาดม พนกงานเตน นกทองเทยว ฯลฯ ทตางมหนาฉาก และหลงฉากในการปฏสมพนธเพอความอยรอด ทงการเอาเปรยบจากคนทมอ านาจ หรอการตอรองใหหลดพนโดยไมปฏบตตามกฎของบารทวางไว การเสนอตวตนของพนกงานในทกต าแหนงเพอแลกกบเงนตรา พนทเชงสงคมในซอยคาวบอยทเกดจากการขยายตวของพนทเมอง จงมองเหนการตอสของคนชนบทในพนทเมองทมความตางทางสถานะสงคมและเศรษฐกจ มความไมเทาเทยมและความเหลอมล าทางสงคม สวนผมทนหรออ านาจกสามารถสงสมทนและเพมความมงคงในเศรษฐกจทนนยมตามกระแสโลกาภวตนตอไป

URBAN SPACE AND EVERYDAY LIFE IN SOI COWBOY, SUKHUMVIT 23 BANGKOK METROPOLITAN

AN ABSTRACT BY

JARUWAN KUMPETCH

Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the Doctor of Fine Degree in Arts and Culture Research

at Srinakharinwirot University May 2012

Jaruwan Kumpetch. (2012). Urban Space and Everyday Life in Soi Cowboy, Sukhumvit 23 Bangkok Metropolitan Dissertation. D. A. (Arts and Culture Research). Bangkok: Graduate School. Srinakharinwirot University. Advisor Committee: Prof. Dr. Wiroon Tungcharoen, Assoc.Prof. Dr. Preecha Kuwinpant, Assoc.Prof.Prit Supasetsiri

This research has three purpose: to study the history and process of creating a

social space of Soi Cowboy; to study the interaction in the everyday life of people in Soi Cowboy; and to examine the power relations of the groups in the area. Data was collected using methods of qualitative research, participant observation, and interviews, including papers, books, internet resources and research. Data analysis was conducted on two levels: macro and micro level, to examine the community of Soi Cowboy in a broader context which is the growth of Bangkok metropolitan and capitalism bringing influences over the lives of people in Soi Cowboy. Bangkok is not independent but is connects to the global economy as well. Migration movement of goods, money, and people result in the growth of service business throughout the Sukhumvit area. Soi Cowboy is designated as a place for entertainment, especially for foreigners who do business in Thailand as well as tourists. Under the capitalist economy, whose role covers not only the lives of people in Soi Cowboy, but also the attractions of girls and women from the countryside to struggle and to survive, not only themselves but also their families in rural area by “working” for money and being absorbed into the capitalist economic system, whether they recognize it or not. The findings revealed that Soi Cowboy has a contemporary history with Vietnam war. An African-American soldier name T.G. Edward was the founder making Soi Cowboy famous in 1977. Soi Cowboy was developed in relationship with the growth and expansion of urban areas in Bangkok. In the context of a capitalist economy, globalization and modernization have resulted in labor movement from rural areas to work in big cities. Soi Cowboy is an entertaining place for foreign visitors with daily interaction with people from different groups, such as “Mama Sang”, drinkers, dancers, and tourists. They all act behind the scenes in the interaction for survival. They have to face with the exploitation of the powerful people, the negotiation to ignore rules set in the bars, and employees who are ready to be in any position in exchange for money. The social space in Soi Cowboy, caused by the expansion of urban areas, is then seen as the struggle of rural and urban areas with different social and economic status, as well as social inequality and difference. Those who have capital or authority can accumulate their capitals and increase their wealth in the globalization of the capitalism.

งานวจยนไดรบทนอดหนนการวจย

จาก

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ประกาศคณประการ

ปรญญานพนธฉบบนส าเรจลลวงไดดวยด โดยทผวจยไดรบความกรณาอยางยงจากคณาจารยทใหค าแนะน าหลายทาน โดย รศ.ดร.ปรชา ควนทรพนธ เปนบคคลส าคญทใหค าแนะน ากบลกศษยคนนอยางดเสมอมาตงแตระดบปรญญาโท แมศษยไมสามารถท างานใหไดผลเปนทนาพอใจ แตทานอาจารยกมความพยายามและอดทนอยางยงทจะชแนะและแสวงหาแหลงขอมลมาใหเสมอ นอกจากค าแนะน าทางวชาการแลว การศกษาครงนแฝงความหมายไวทชองานวจยทสะกดใหคดถงชวตของมนษยทมความหมายมากกวาสงทเหนเชงประจกษ สงทอาจารยไดกรณานแมศษยจะไมสามารถทดแทนไดหมด แตกไดตงปณธานวาตองเปนครทดเชนนเพอลกศษยภายหนาใหไดสกวน

นอกจากนยงมคณาจารยอกหลายทานทใหค าแนะน าในระยะเรมตนของการท างาน ไดชแนะแนวทาง รวมท งแนะน า เอกสาร ไ ดแก รศ .ธเนศ วงศยานนาวา ดร .สนต สวจฉราภนนท ดร.สธารน คณผล บางทานไดลงมอบรรยายเรองเมองใหฟงคอ รศ.ดร.ฉววรรณ เดนไพบลย และเพอนอาจารยทแนะน าไปถงขอมลคอ ดร.ดลฤด สวรรณคร บคคลส าคญทเปนตวละครหลกในซอยคาวบอยทงหมด ขอขอบคณกลยาณมตรคอ คณอดสร เสมแยม ทแนะน าใหท าการศกษาเรองนและกลยาณมตรอกหลายทานทมไดเอยนาม ขอขอบคณบคลากรของเขตวฒนาและสถานต ารวจนครบาลทองหลอ ขอบคณส าหรบครอบครวผศกษา คณแมสายบว พรมวงทใหก าลงใจและเขาใจลกเสมอไมวาอยในภาวะเชนไร คณพงษศกดทท าหนาทแทนทงเปนพอเปนแมและเปนเพอนลกในเวลาทตนเองไมวาง และท าหนาทขบรถพาไปเกบขอมลยามดก ลกๆ ทกคนพสษฐ พมพนารา และพฒนนรทคอยถามวาเมอไหรแมจะจบเสยทและชวยพมพงาน ลกศษยรนนา ทากดเรอและจตตมาศ เจรญสขทชวยจดเตรยมตนฉบบบางสวน

ผศกษาขอขอบพระคณศาสตราจารยกตตคณสภางค จนทวานชทใหความเมตตามาแตครงเปนนสตปรญญาโทและรบเปนประธานในการสอบครงน อาจารยใหค าชแนะอยางแหลมคมในการปรบปรงตนฉบบและชวยขดเกลาจนนาทสดทาย ศาสตราจารยดร.วรณ ตงเจรญ รองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร ทคอยแนะน าและหวงใยถามไถความกาวหนาอยางสม าเสมอ รองศาสตราจารยอ านาจ เยนสบาย กรรมการทท าหนาทแตงแตมและเตมใหงานเตมมากขน

ขอขอบคณคณะสงคมศาสตรและบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒทสนบสนนการศกษาบางสวน

จารวรรณ ข าเพชร

สารบญ

บทท หนา 1 บทน า................................................................................................................... 1

ความส าคญของปญหา...................................................................................... 1 ค าถามของการวจย............................................................................................ 5 วตถประสงค..................................................................................................... 5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ................................................................................. 5

2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของและกรอบแนวคดในการวจย............... 7

แนวคดเรองเมองและพนท................................................................................... 7 แนวคดเรองพนท................................................................................................. 10 แนวคดทนนยมกบพนท....................................................................................... 14 แนวคดโลกาภวตน.............................................................................................. 16 แนวคดชวตประจ าวน.......................................................................................... 19 งานวจยทเกยวของ............................................................................................. 23 งานวจยทเกยวของกบพนท…………………………….………………………..… 23 งานวจยทเกยวของกบพนทเมอง....................................................................... 26 งานวจยทเกยวของกบผคนในเมองและชวตประจ าวนของผคนในเมอง................ 30

3 วธด าเนนการวจย…………………………………………………………………..... 33

พนทศกษา………………………………………………………………………….… 33 การเขาสพนทในการศกษา................................................................................... 37 ขอบเขตในการศกษา........................................................................................... 42 นยามศพท……………………………………………………………………….…… 43 กลมตวอยางในการศกษา.................................................................................... 44 ระยะเวลาในการศกษา………………………………..……………………………... 45 วธการศกษา…………...…………………………………………………….…….… 45 การวเคราะหขอมล............................................................................................. 50

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

4 การกอตวและเตบโตของพนทเมองกรงเทพ: มมมองในระดบมหภาค............... 53 การกอเกดของพนทกรงเทพ…………………………………………………….….... 55 ชวงท 1 การกอสรางพระนคร รชกาลท 1-3…………………………...…………… 55 ชวงท 2 ระยะเรมตนการพฒนาเมอง รชกาลท 4-6.............................................. 56 ชวงท 3 การพฒนากรงเทพมหานคร: รชกาลท 7 ถง ปจจบน............................... 60 การขยายตวของพนทเมอง…………………………...…………………...………… 63

ทงบางกะป-ยานสขมวท : รองรอยการพฒนาพนทเมอง...................................... 67 กรงเทพ : เอกนคร.............................................................................................. 74 การยายถนกบการเปนเอกนครกรงเทพ.............................................................. 76 การขยายตวทางดานอตสาหกรรมและการทองเทยวในเศรษฐกจแบบทนนยมและ โลกาภวตน....................................................................................................... 82 บทวเคราะหเชงทฤษฎการเตบโตของพนเมอง......................................................

92

5 ถนนสขมวทและซอยคาวบอย: พนทและชวตของกรงเทพระดบจลภาค........... 94 สขมวท อโศก : ภาพสะทอนการพฒนาเฉพาะพนท.............................................. 95 อโศก : ตวอยางความเจรญยานสขมวท............................................................. 95

ซอยคาวบอย : ชวตในอดต............................................................................... 98 ซอยคาวบอย : แสงสชวตของกรงเทพยามราตร................................................... 105 พนทใกลเคยงเชอมโยงกบซอยคาวบอย............................................................ 108

สภาพทตงซอยคาวบอย................................................................................... 109 บารคาวบอย................................................................................................... 111 ผคน ชมชน แรงงานในซอยคาวบอยและความเหลอมล าทางสงคม......................... 115 คนท างานและโลกทางสงคม............................................................................. 115 รายได............................................................................................................. 118 นายทนหรอเจาของกจการบาร........................................................................... 120

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 5 (ตอ)

ชวตคนกลางวน กลางคนและกลางซอย: อารมณ ความรสกและความเปนจรง......... 121 ชวตกลางวน...................................................................................................... 121 ชวตกลางคน...................................................................................................... 122 ชวตทเราก าหนดเอง : มามาซง........................................................................... 125 ชวตนยงมหวง : พนกงานหาดม.......................................................................... 130 ชวตแหงความบนเทง : พนกงานเตน................................................................... 138 ชวตทถกปดกน แตเปยมน าใจ : คนมบานในซอย................................................. 141 ชวตนเพอลก : แมบาน....................................................................................... 146 ปฏสมพนธและชวตของซอยคาวบอย..................................................................... 149 บทวเคราะหการปฏสมพนธระดบจลภาคเชงทฤษฎ................................................. 153 6 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ : พนทและชวต.......................................... 156 สรป................................................................................................................... 156 การวเคราะหและอภปรายผล............................................................................... 158

การวเคราะหเรองความเปนมาและกระบวนการสรางพนทเมอง.............................. 158 การวเคราะหเรองปฏสมพนธการใชชวตของคนในพนทเมองและซอยคาวบอย....... 162 การวเคราะหการใชชวตประจ าวนของคนในพนท ทใหความส าคญกบโครงสรางและ ผกระท า........................................................................................................... 167 ความสมพนธเชงอ านาจของคนกลมตางๆทเกยวของกบพนท................................... 174 สรป ความยอนแยงในพนททนนยมกบชวตระดบจลภาค.......................................... 175 ขอเสนอแนะ......................................................................................................... บรรณานกรม................................................................................................................. 179 ภาคผนวก...................................................................................................................... 187 ประวตยอผวจย............................................................................................................. 196

บญชตาราง

ตาราง หนา 1 แสดงการจ าแนกผใหขอมลทส าคญในพนท.............................................................. 49 2 จ านวนประชากรในเขตเทศบาลและนอกเขตเทศบาล………………………………..... 76 3 ขอสมมตการยายถนในแตละชวง 5 ป ของกรงเทพมหานคร...................................... 80 4 ขอมลสถานประกอบการอตสาหกรรมการผลต ปพ.ศ.2539 และปพ.ศ.2549………... 82 5 การสะสมทนและความสมพนธระดบตางๆ............................................................... 90 6 แสดงคความสมพนธของคนกลมตางๆในซอยคาวบอย……………………………...... 171

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา 1 แสดงกรอบแนวคด............................................................................................. 22 2 แสดงทตงซอยคาวบอยและบารตางๆ................................................................... 41 3 แสดงความหนาแนนของประชากรตามพนทการอยอาศย....................................... 66 4 ยาน Beverly Hill ยานอโศก สขมวทชวงป พ.ศ.2516............................................ 101 5 แสดงการใชประโยชนพนทในซอยคาวบอย........................................................... 102 6 แสดงสถานทตงซอยคาวบอย.............................................................................. 110 7 แสดงการจดสรรพนทในบาร................................................................................ 111 8 บรรยากาศซอยคาวบอยชวงเวลากลางวน............................................................. 188 9 บรรยากาศซอยคาวบอยชวงกลางคน.................................................................... 189 10 บรเวณถนนอโศกมนตรและตก Interchange ดานหนาซอยคาวบอย..................... 190 11 บรรยากาศวนสงกรานตในซอยคาวบอย............................................................. 191

บทท 1 บทน ำ

ควำมส ำคญของปญหำ ผคนทใชชวตในกรงเทพมหานครตางหลกไมพนทจะมองเหนความหลากหลายของชวตทอยทามกลางมหานครแหงน นบแตออกจากบานเดนทางไปประกอบกจธระสวนตว ไปท างาน ไปเรยนหนงสอหรอกจกรรมใดๆ กตาม เมอสญจรผานไปมาบนทองถนน จะเหนผคนทโลดแลนใชชวตในหลายลกษณะ บางขบรถสวนตวคนหร บางใชบรการรถรบจางสาธารณะทงรถเมลทเบยดเสยดยดเยยด บางแกลงหลบ บางยนตลอดทาง บางนงฟงเพลงหรออานหนงสอ การขบขรถมอเตอรไซคทมมากมายในกรงเทพ ทคอยแซงซายขวาไปมา หรอคนจ านวนนอยมากทใชจกรยานเปนพาหนะ บางใชบรการรถไฟฟาทงบนดน ใตดน ฯลฯ ทามกลางการเดนทางทเรงรบทกคนมวตถประสงคเฉพาะตนเพอแขงขนและมชวตรอดในมหานครแหงน ลกษณะดงกลาวเปนเพยงปรากฏการณบนทองถนนทพบเหนไดชดเจน เพยงหากตองการความลกซงจ าเปนตองใชการพนจพเคราะหทางวชาการอกมากในการท าความเขาใจหรอแปลความภาพทปรากฏนนใหมความหมายเชงสงคม เศรษฐกจ หรอวฒนธรรม

ทกคนทใชชวตในกรงเทพตางยอมรบเชงรปธรรมวากรงเทพมหานครคอเมองหลวงของประเทศไทยทมความเจรญ และสามารถดงดดใหผคนเขามาอยอาศยจ านวนมาก ผวจยเปนคนหนงทมถนฐานบานเกดอยตางจงหวดแตกระแสแหงการพฒนาดานการศกษาทดงดดใหเขามาใชชวตในกรงเทพมหานครเกอบ 30 ปซงมากถง 2 ใน 3 ของชวงชวตจนกระทงปจจบน ท าใหมโอกาสพบเหนการเปลยนแปลงและความเจรญเตบโตของกรงเทพมหานครอยระดบหนง กรงเทพมหานครคอเมองทเตบโตเปนเมองโตเดยว (Primate City) มาตงแต พ.ศ.2480 (ดวงจนทร อาภาวชรตม. 2542: 256) มผคนอาศยอยจ านวนมาก กรงเทพ เปนเชนเดยวกบเมองใหญ ในหลายๆ เมองของประเทศก าลงพฒนา ท เปนศนยกลางเศรษฐกจ ศนยกลางการศกษา และวทยาการเทคโนโลยททนสมย แตอกดานหนงของเมองใหญคอสภาพความเปนอยทรบเรง สบสน วนวาย การแขงขนสง มความแตกตางกนของชวตผคนอยมาก มตกระฟาสงเดน แตดานหลงคอแหลงชมชนแออด หรอดานหนาเปนทหลบนอนของคนไรทอยอาศย กรงเทพเปนศนยกลางเศรษฐกจแหลงเงนทนระดบประเทศ แตยงมหาบเรแผงลอยทตงวางของขายอยเกลอนกลาดแทบทกถนนสายหลกของเมอง จากการศกษาของ นพพร จนทรน าช (2550) พบวา การพฒนาพนทเมองของภาครฐโดยอดมการณ ทนนยมทสงเสรมธรกจการคาในระบบ (formal sector) แตอกดานทคขนานไปกบพฒนาคอเศรษฐกจอยางไมเปนทางการ (informal sector) ทใครบางกลมไมสามารถเขาถงแหลงทนจงถก

2

เบยดขบออกมาในลกษณะหาบเรแผงลอย กรงเทพมหานครจงเหมอนภาพโมเสคทถกสรางขนมาในโลกแหงสงคม (mosaic of social worlds) ทประกอบดวยผคนด าเนนไปตามครรลองชวตของตนทมการสมผสกนแตไมรกล ากน (Fisher. 1984: 28 อางองจาก วไล วงศสบชาต. 2536 หนา 2 )

ลกษณะของเมองใหญหรอมหานครของโลกนมลกษณะคลายคลงกนในความเตบโตทางเศรษฐกจ ความใหญโตของสงกอสรางสถาปตยกรรม ความเปนศนยกลางการเมอง การคมนาคม การคาพาณชยระดบประเทศหรอระดบโลก ศนยกลางการศกษา ฯลฯ ฉะนนจงไมแปลกใจทการศกษามหานครใหญๆของโลกจะมการศกษาเชงนเวศวทยาทเกยวกบพนท โดยเปนการศกษาในเรองการกระจายตวของประชากร องคกรหรอสถาบนตางๆ กลมคนในพนท หรอปญหาในเมองใหญๆ ทงการจราจร อาชญากรรม แหลงเสอมโทรมแออดในเมอง หรอประเดนอนๆ แมจะมการศกษากบกลมคนประเภทตางๆ อยบาง แตยงไมมความเชอมโยงกบการเปลยนแปลงของโลกปจจบนในกระบวนการโลกาภวตนทางเศรษฐกจ หรอวฒนธรรมระดบโลกมากนก การศกษาเมองทท าโดย Robert E. Park ไดบกเบกวธการศกษาวถชวตแบบเมองในมหานครชคาโกทงในเชงทฤษฎและเชงประจกษและไดสรปไววา กลมบคคลแตละกลมไมวาเปนกลม “ปกต” หรอกลม “เบยงเบน” จะสรางโลกทางสงคม” ของตนขน นนคอแตละกลมมแนวโนมทจะเปนหนวยทางสงคมทมลกษณะพเศษเฉพาะสมาชกจะมความสมพนธกนภายในกลมเปนหลก มความเชอและมคานยมทเปนของกลม ฉะนนคนในเมองจงมพฤตกรรมทเปนรปแบบเฉพาะทงทเปนของกลมเพอตอบโตและด ารงตนใหมชวตรอด และลกษณะทวไปของนครทงหมด

ผวจยมความสนใจศกษาชวตคนในพนทเมองใหญ บรเวณยานทมความเจรญทางเศรษฐกจแหงหนงของประเทศไทย และมสถานทส าคญโดยเฉพาะแหลงทองเทยวยามค าคนอยมาก ไดแกถนนสขมวท แตผวจยจะจ ากดพนทในเมองใหญเพยงซอยสขมวท 23 และ 21 ทมแหลงทองเทยวทมชอเสยงเฉพาะชาวตางชาตคอซอยคาวบอย โดยแตเดมยานสขมวทถกเรยกชอตามถนนสขมวทซงเปนถนนหลกทตดผานบรเวณพนท ถนนสายนสรางขนในป พ.ศ. 2479 โดยพระพศาลสขมวท ประกอบกบการพฒนากรงเทพมหานครแตเรมแรกไมมการวางผงเมองทรดกม ไมมการก าหนดเขต (zone) ของพนทตางๆ ในแตละเขตจงมทง อตสาหกรรม การคาพานชย ทอยอาศย หางสรรพสนคา สถานบนเทงเรงรมยทกระจายอยทวกรงเทพในปจจบนรวมทงสขมวทดวย และพนทบรเวณนมความเปนมาในการพฒนาทใหขาราชการ หรอผคนทมฐานะมาจบจองซอพนททางดานทศตะวนออกคอฝงถนนสขมวททมการขยายตว และประกอบกบสงครามเวยดนามทมทหารเขามาในเมองไทยและใชพนทสขมวทบรเวณดงกลาว สงผลตอการเจรญของพนทท ดงดดนกทองเทยวตางชาตจ านวนมากและโรงแรมหาดาวกระจดกระจายกนไปทวมหานคร และโดยเฉพาะบรเวณถนนสขมวททนอกจากเปนยานธรกจการคาแลว ยงเปนยานทมสถานบนเทงทมนกทองเทยวตางชาตมาเทยวเปนจ านวนมาก

3

ในพนทเมองทมตกระฟา หางสรรพสนคาโดดเดนรมถนนสขมวท เรามองเหนผคนขวกไขวมากมาย แตจะมสกกมากนอยทศกษาหรอเฝามองกลมคนทเปรยบดงปลวก มด กลมคนเลกๆ ทหาเชากนค า กลมคนชายขอบ กลมคนยากจนหรอชอใดๆ กแลวแตทจะประทบลงไปกบคนขาดโอกาสหรอความเทาเทยมในพนทเมองใหญแหงนแตอยรวมกบเราบนถนนแหงความเจรญดงกลาว

การศกษาครงนมความ สนใจศกษาสงคมระดบจลภาค เพยงหนวยเลก ๆ ทามกลางนครกรงเทพคอซอยคาวบอย โดยซอยคาวบอยเปนพนทแหงหนงของเมองกรงเทพมหานครทถกสรางขนมาจากมรดกการพฒนาเมองใหญ ท าใหซอยเลกๆ หรอตรอกทเชอมระหวางซอยสขมวท 21 และซอยสขมวท 23 เปนพนททถกสถาปนาใหเปนแหลงเรงรมยยามค าคนของเมอง ชวตยามค าคน (Night time life) ของผคนถกประดษฐสรางขนใหสอดคลองกบการปฏบตการในพนทเมองซอยคาวบอย คอ สสนยามราตรแหงหนงของกรงเทพมหานครทมผคนมาทองเทยวกนมากทงจากยโรป อเมรกา รวมทงเอเชยชาตตางๆ ไดแก เกาหล ญปน ผคนทเขามาสวนใหญตองการความบนเทงและสนกสนาน โดยซอยคาวบอยสามารถตอบสนองไดตงแตเวลากลางวน เปนตนไป ซอยคาวบอยเปนภาพสะทอนมรดกแหงการพฒนาเฉพาะท นอกจากภาพรานคา ผบ บาร ทปรากฏยามค าคนแลว เบองหลงชวตจรงของผคนทด ารงชวตอยบนถนนแหงความรนรมยนยงประกอบดวยกลมคนทมอตลกษณทางวฒนธรรมอยอกมาก แมจะมไดถกเอยถงในฐานะตวแทนความศวไลซหรอความรนรมยของซอยคาวบอยแตทสดแลวบคคลดงกลาวคอบคคลทมลมหายใจอยจรงในซอกหลบของการพฒนาทแอบองด ารงชวตอยบนถนนทไดรบการขนานนามจากผคนบางกลมวาเปนแหลงโลกย แมผอนจะนยามพนทดงกลาวอยางไร แตผศกษากลบคดวา ทามกลางชวตทสบสน ดนรน ตอส แสวงหาโอกาส เงนทอง ความรก ความสข ฯลฯ ในพนทซอยความยาวเพยง 200 เมตร สามารถใหภาพแสดงแทน (spatial of practice ) ชวตมนษยกลมหนงไดอยางชดเจนในเมองหลวงแหงหนงของโลก ทถกพฒนา หรอความเปนเมองโลก หรอกระแสโลกาภวตนกตามน าพาใหผคนมาใชชวตทน แตวถแหงความเปนคนทมาจากแหลงทมใชเมอง ยอมน าพาความเปนทองถนชมชนชนบทตดมาดวยและน ามาใชเปนสงแสวงหา เปนสงตอรอง เพอความอยรอดในพนทแหงใหมในชวตตนใหไดตอไป

การศกษาในครงนมมมมองวาซอยคาวบอยคอพนทเมองทถกสรางขนจากการพฒนาเมองตามแนวคดเรองการผลตพนท (The Production of Space-POS) ของ Lefebvre และการใชชวตประจ าวนในพนทตามแนวคดการปฏสมพนธในชวตประจ าวน Georg Simmel โดยชวตประจ าวนของผคนลวนด าเนนไปภายใตความจรงทสอดรบกบพนทเฉพาะ เชนแหลงทองเทยวยามค าคนของซอยคาวบอย ทงการเตนร า การรองเพลง การตดตอสมพนธกบลกคาตางชาต เปนตน การศกษาในครงนมใชการศกษาปญหาของกลมคนในพนทเมอง ดงเชนทมผศกษาไวในระยะทผานมาตามกระแสปญหาสงคมในเมองใหญ แตผศกษามความตงใจทจะน าสงเลกๆ ทคนอนมองขามหรอไมเหนความส าคญดง

4

ชวตคนกลางคน ชวตผหญงกลมหนงทถกเบยดขบออกมาจากตางจงหวด มาแสวงหาโอกาสกลางซอยโลกยทด ารงอยรวมกบผอนในเชงปฏสมพนธกนอยางไรมาน าเสนอ แมผอนมองกลมเหลานวาไรความหมายและตวตน การศกษาวาชวตของคนเหลานเกยวของกบเมองเชนไร เมองไดสรางซอยคาวบอยขนมา หรอซอยคาวบอยตางหากทเปนตวแตงแตมใหเมองบรเวณถนนสขมวทมสสนแหงมหานคร โดยมชวตคนดงกลาวเปนตวแสดงจรง หรอแสดงไดเหมอนจรงในลลาชวตของแตละคนในพนทดงกลาว และอกประการคอการเลอกซอยคาวบอยเปนภาพตวแทนในการศกษา เนองจากอยใกลสถาบนการศกษาทเกาแกและมชอเสยงของประเทศ คอมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ แตองคความรทเกยวของและชดเจนเกยวกบซอยคาวบอยยงไมแจมชด แมมหาวทยาลยกอตงมากวา 60 ป และซอยคาวบอยกเกาแกมาเกอบ 40 ปและผวจยเองกผานเขาออกสมหาวทยาลยเปนเวลามากกวา 10 ป

การศกษาเบองตนตามรายงานการวจยเรอง ชวตยามตะวนรงและยามราตรของผคนในซอยคาวบอย ในป 2551 และสนสดในป 2552 ทผวจยไดเรมตนท าความรจกกบซอยคาวบอย แตเปนเพยงการศกษาขอมลเบองตนยงมไดมการวเคราะหในระดบลกถงความเกยวพนกบพนทเมองและลกษณะทางวฒนธรรมของผคนในซอยอยางลกซง เพราะความไมเขาใจประดษฐกรรมหรอความหมายของการสรางพนททางสงคม และผานไปมาดวยความคนชน จนไมคดจะตงค าถามกบความเปนประดษฐกรรมทางสงคมของพนท ท Lefebvre (1991) เรยกวา social space จงไมเขาใจเชอมโยงเรองพนทกบวถชวตและการพฒนาถองแทนก อกทงผวจยท าการสอนและวจยในสาขามานษยวทยาเมอง จงคดแสวงหาองคความรดานน โดยเฉพาะพนททใกลมหาวทยาลยเพยงแคเงอมแตยงขาดผศกษา

5

ค ำถำมกำรวจย ซอยคาวบอยเปนผลผลตของการพฒนาหรอการสรางพนทเมองอยางไร และในชวตประจ าวน

ของผคนในซอยคาวบอยทามกลางมหานครเปนอยางไร

วตถประสงค 1. ศกษาประวตความเปนมาและกระบวนการสรางพนทของซอยคาวบอย 2. ศกษาปฏสมพนธการใชชวตประจ าวนของผคนในซอยคาวบอย 3. ศกษาความสมพนธเชงอ านาจของคนกลมตางๆ ทเกยวของกบพนท

ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

การศกษาเรองนเปนการศกษาแนววพากษ (critical spatial study) ทศกษาอ านาจและการครอบง าของกลมอ านาจหลกทมเหนอพนทและผคนในพนท การศกษามใชศกษาเพอการยอมรบหรอจ านนกบสงทเปนไปตามทผอนมอง หรอเขาใจซอยคาวบอยวาเปนเชนนน แตเปนการเรยนรวาท าไมจงมการมองเชนนน ใชอะไรเปนตวแบงหรอขดขน การสรางพนทซอยขนมา สงทเรยกวาความรเดมทเคยรเกยวกบซอยจะถกเปลยนไปเพราะเสนแบงพรมแดนแหงความรทถกสรางมากอนนนอธบายดวยชดความรชดหนง ตอมาจะไดมความรอนมาอธบายอกชดหนง และเชอมโยงเขากบความรใหม อกทงเปนการเปดพนทความคดหรอตงค าถามในสงทไมเคยคดจะถามมากอนหรอคดไมถง คดไมได เปนการเปดพนทความคดแบบอนในสงทอยเพยงแคจมกหายใจ

6

ประโยชนทคาดวาจะไดรบจ าแนกเปน 2 ทางไดแกประโยชนทางวชาการและประโยชนทางความเปนจรงของสงคม

1. แวดวงวชาการ ไ ดองคความร ในแงพนท ท ถกสรางขนมาภายใตกระแสแหง การพฒนาเปนการเสนองานทศกษาอยางเปนระบบ และรองรบการเตบโตของพนทในลกษณะเดยวกนทจะเกดขน และใหหนวยงานทเกยวของน าไปใชประโยชนและมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒไดรบประโยชนทเปนมหาวทยาลยในพนทและจดสรรโครงการพฒนาหรอการบรการวชาการทจะเปนประโยชนสอดคลองกบพนทตอไป

2. ความเปนจรงทางสงคม งานวจยเรองนจะชวยเปดพนทใหบคคลภายนอกไดรจกผคนทอยในซอยคาวบอยมากขน สรางความสมพนธทเกดจากความรในแงมมทางวชาการ และกอใหเกดการเปดใจทกวางยอมรบความแตกตางหลากหลายของผคนทบางอยางไมไดสรางหรอก าหนดขนเอง แตถกกระแสเบยดขบใหเปนไป เชนนน

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

การศกษาเรอง พนทเมองและชวตของคนในซอยคาวบอย สขมวท 23 กรงเทพมหานคร ไดวางแนวคดทจะชวยในการท าความเขาใจปรากฏการณ โดยการศกษาเรองนไดก าหนดแนวคดในการวจย 2 สวนดวยกน ไดแก แนวคดเรองพนท (The Production of Space) โดยเฉพาะพนทเมอง แนวคดทนนยมกบพนท แนวคดเรองโลกาภวตน และแนวคดเรองชวตประจ าวน (The Practice of Everyday life) การน าเสนอจะจ าแนกเปน 2 สวน คอในเรองแนวคดทฤษฎทเกยวของและสวนท 2 น าเสนองานวจยทเกยวของกบพนท และเกยวกบชวตประจ าวน

แนวคดเรองเมองและพนท นกคดเสนอแนวคดทศกษาเมองและย าใหเหนความส าคญทแตกตางกนอยางโดดเดน อาท

George Simmel (1858-1918) จาก The Metropolis and Mental Life (1903: 103) เขยนถงความสมพนธระหวางจตใจและชวตวทยาศาสตรธรรมชาต (psychic life) กบเมองและมอทธพลอยมาก เมองของ Simmel เตมไปดวยกจกรรมและแรงกดดนทท าใหคนในเมองตองปรบตว คนในเมองจะมทศนะทเบอหนาย ท าใหตองปกปองตนเอง คนในเมองจะมลกษณะอสระแตไวตว “freedom to be different is possible” ความคดของเขาเปนลกษณะอธบายปจเจกของคนในเมองและสภาพของเมองสมยใหมทเปนเรองของเงนตรา และเวลา เมองในโลกสมยใหมวาเปนความพยายามในการไหลเลอนหรอการเคลอนไหวของคนอยางอสระและเปนปจเจกทามกลางพลงททรงอ านาจของสงคมตอตานกระแสมรดกวฒนธรรมและเทคนคชวต Michel de Certeau (1984) The Practice of Everyday Life เขาศกษาเมองวาเนอในของเมองเปนเชนพนทของปฏกรยาความรสก (space of affect) ความรสกอารมณ ลกษณะนสย (habit) ชวตประจ าวน (daily life) และการเคลอนไหว (movements) ไปตามถนนในเมอง และ Walter Benjamin (เขยนประมาณป 1927และ 1940) “Arcade Project“ Benjamin ศกษาเมองโดยวธการทถอวาเมองเปน “Text” ทสามารถอานได (read) และมประสบการณ ความคดกบเมองได จากการตความความหมายของพนท (landscape) ของเมอง และใหความหมาย โดยอาศยประสบการณของปจเจกแตละคน เพราะเมองเปนท “สถต”อยของความทรงจ าและอดต และเปนทสถตอยของประเพณ วฒนธรรมและคานยม เขาศกษาเมองในฐานะทเปนพนท (space) ทตองแปลความหมายทหลากหลายซอนทบกนอยและวธการทจะหาความหมายจากเมองได โดยเขาเรมตน

8

ความคดเกยวกบ “flanêur” ทเปนค าใชเรยกใน ศตวรรษท 19 หรอพวกเรรอนพเนจร (stroller) พวกนเปนศลปนเขยนภาพ หรอโคลงกลอน เปนพวกเรรอนไปทวในเมอง พวกนแฝงตวอยใน Arcades ซงเปนยานรานคาททนสมยในสมยนน flanêur ไมใชสงเกตชวตในเมองสมยเทานน แตเขายงท าตวเปนผเปดเผยต านาน (myths) และความใฝฝนของสงคมของยคสมยใหม (modernity)ดวย flanêur จงกลายเปนวธการอาน urban texts เปนระเบยบวธวจยทชวยคนหารองรอยของความหมายทางสงคมทแฝงฝงอยในเสนใยของชวตในเมองทมความหลากหลาย ดวยชวงเวลาในศตวรรษท 19 ท Benjamin สนใจเรองคนในพนทเมองนนเปนชวงทเปนรอยตอของความตงเครยดระหวางยคเกา (ยคของความฝน) และยคสมยใหม (ยคของการตน) งานของเขาเกยวกบเมองศนยการคาสมยใหมในยคนน สถาปตยกรรม (Arcades) และการใชพนทสาธารณะเปนเพยงสวนหนงของความพยายามทจะเขาใจก าเนดของความเปนสมยใหมในศตวรรษนน จะเหนไดวานกคดแตละคนกมมมมองในการอธบายเมองทหยบยกประเดนทสนใจแตกตางกนไป

การศกษาเรองเมองในสาขาสงคมวทยาระยะแรกเปนการจดระเบยบสงคมบนพนทนนๆ ไดมการศกษาไวตงแต ป 1940 ทเฟอรดนาน ทอนนย (Ferdinand Tönnies) ไดจ าแนกความแตกตางระหวางชวตของคนในเมองกบคนชนบท ทอธบาย ความแตกตางของชมชนชนบท วาคอ Gemeinschaft ทผคนมความสมพนธกนแบบสวนตว มความรกใครกลมเกลยวมความอนหนงอนเดยวกน ไมเหนความแตกตางกน ขณะทสงคมอกแบบคอสงคมเมอง ทเรยกวา Gesellschaft เปนสงคมทมขนาดใหญ ผคนตางคนตางอย ไมสนทสนมคนเคยกน ไมสนใจและไมไววางใจกน และเปนลกษณะรวมของผคนทอยในเมองใหญโดยทวไป ทวางตวบนความเปนสวนตวไมสนใจผอน ไมอยากเกยวของใกลชดกนเกนความจ าเปนทตองตดตอเรองภารกจใหลลวง ตางคนตางท างานและรบผดชอบชวตของตนไป นอกจากนนกมการศกษาลกษณะนโดยนกสงคมวทยาอกหลายทาน ไดแก Talcott Parson (1967) ทจ าแนกออกเปนสงคมสมยใหม (modern society) และสงคมดงเดม (traditional society) ทอธบายขอบขายความสมพนธทสงคมสมยใหมจะมความสมพนธทเนนบทบาท หนาทการแบงงานชดเจน การท างานทยดหลกความสามารถ เปนตน สวนสงคมดงเดมทพารสนจ าแนกจะเปนความสมพนธทรวมไปถงเรองสวนตวดวย รวมทง Robert Redfield (1948) ทศกษาโครงสรางสงคม จ าแนกเปน folk society และ urban society โดยอธบายสงคมเมองหรอ urban society วาเปนสงคมทมวฒนธรรมทหลากหลายแตกตางกน (heterogeneity) เปนสงคมทมผคนเคลอนท เขาออกตลอดเวลา (mobility) มการยดมนในสวนบคคล (secular individualism) และเดรกไฮม (Durkheim. 1933) ทจ าแนกความแตกตางระหวางเมองกบชนบท โดยใชการจดระเบยบสงคมหรอทเรยกวาความสมพนธของคนมาเปนตววด ทวาความสมพนธของคนในเมองจะเปนแบบ organic solidarity ทด าเนนไปตามองคอนทรยทท าตามหนาทของตน แบงงานทชดเจน มการพงพาและ

9

รวมกนท างานสง สวนการด าเนนชวตของคนในชนบทจะมลกษณะทเปน mechanical solidarity ทมความผกพนกนแนนแฟนมากกวา การจ าแนกทงมวลของนกสงคมวทยาดงกลาวลวนเปนไป เพอใหเหนภาพระหวางเมองกบชนบทอยางเดนชด และน าค าอธบายความแตกตางนนมาอธบายลกษณะการด าเนนชวต การปฏสมพนธของผคนในเขตเมองไดชดเจนยงขน นกมานษยวทยาศกษาพนทในลกษณะเนนการศกษาในระดบจลภาค โดยใชวธการสงเกตแบบมสวนรวมและใหความสนใจเรอง “วฒนธรรม” หรอ “วถชวต”ของคนมากกวาการศกษาเมองในสาขาสงคมวทยาทเนนการวเคราะหระดบมหภาค ไดก าหนดประเดนหลกในการศกษาไว รวม 8 ประเดน (Mike Savage , Alan Warde and Kevin Ward. 2005: 3) ไดแก

1.ประสบการณในชวตเมองทอยรวมกนแบบมหภาค ทามกลางผคน สงแวดลอมแบบเมอง ความรสกถงภยนตรายในเมอง

2.การอยในเมอง ความแตกตางของคนในเมองเปนการศกษาแบบจลภาค ใหเหนถงชวตของคนทผกพนกบเพอนบานและแสดงเอกลกษณของตนทผกพนกบบานเกด

3.ชวตเมองทผกพนกบโครงสรางสงคมทองถน ไดแก ต าแหนง ชน เพศ ชาตพนธ เปนตน 4.การยดเหนยวกนทางสงคม ในความสมพนธทงญาต เพอนบาน เพอนและกลมสงคมตางๆ 5.ศกษาเพออธบายประวตศาสตรการเกดความเปนเมอง การกอตวของเมอง 6.ศกษาลกษณะโครงสรางของเมอง พนทสวนการจดการตามโครงสรางของเมองและวถการ

ปฏสมพนธ 7.ศกษาปญหาของเมองและแนวทางแกไข เชน ปญหามลพษ ความยากจน ความไมเทาเทยม

หรอความรนแรงตางๆ 8.ศกษากจกรรมทางการเมองทมผลตอการมสวนรวมและผลกระทบตอตวแทนในระดบ

ทองถน การศกษาทจ าแนกออกเปนสงคมชนบทหรอสงคมเมองนน เปนการจ าแนกตามลกษณะ

โครงสรางและความสมพนธของคนทอยในพนททตางกน การศกษาโดยจบลกษณะพนทมาอธบายอกบรบทหนงคอการศกษาโดยนกปรชญาชาวฝรงเศสชอ ฟโกต (Foucault) ทกลาวถงพนท วา “พนทเปนพนฐาน (fundamental) ของรปแบบตางๆ ในการอยรวมกนของมนษย (1984) แตการศกษาของเขามใชพนททางกายภาพหรอพนททางภมศาสตร แตเปนการศกษาผานผคนในบรบทพนททตางกนโดยฟโกตพจารณาวาเปนพนทของการชวงชงอ านาจในการก าหนดกฏเกณฑของพนท ซงขณะนนยงมไดนบเปนการศกษาเรองพนทโดยตรง แตเปนการศกษาและน าเสนอใหเหนอกแงมมหนงของคนทอยในบรบทพนททตางกน เชน ในคก ในคายทหาร ในโรงพยาบาลบา ฯลฯ แมเรองทฟโกตสนใจดจะเปนการเปดประเดนเรองคนชายขอบ แตความจรงเปนการเปดโปงโตแยงความรของสงคมขณะนนมากกวา

10

หรอปจจบนทเรายอมรบกนวาเปนการศกษาแนววาทกรรม (นพพร ประชากล.2547 ; อางองจาก ค าน าในทองกร โภคธรรม) ซงเปนการจดพนททางอ านาจนนเอง

การศกษาเมองทส าคญโดย Robert Park ไดวางรากฐานการศกษาแนวทางทเปนลกษณะทางพนท (spatial features) ไว 2 ประเดนหลก ในดานการศกษาโครงสรางของเมองและการศกษาการปรบตวของผคนทอยในเมอง ซงสอดคลองกบการศกษาในครงนโดยเปนการเกบขอมลจากชวตจรงของผคนทอยในเมอง และตอมากสงผลตอการศกษาของลกศษยของเขาคอ Louis Wirth (1938)

Louis Wirth เขยนหนงสอจนเปนตนแบบการศกษาเมองยคใหม ชอ “Urbanism as a Way of Life”ท Wirth ศกษาไดก าหนดนยามความเปนเมองไว 3 ประการ ไดแก 1)ขนาด (size) 2)ความหนาแนน (density) 3)ความหลากหลาย (heterogeneity)

แนวคดเรองพนท (The Production of Space) Lefebvre ซงเปนผท าใหแนวคดเรอง Space มชอเสยงจากงานเขยน POS (The production

of Space) หลงจากป 1950 เปนตนมา โดยพฒนาการทางความคดของเขาไดรบอทธพลมาจากนกคดสายมารกซสเชนกน แนวคดทฤษฎของมารกซสตทนยมในฝรงเศสขณะนน ตงแตตนป 1930ไปอยางนอยถงปลายป 1950 แตกมผลใหแนวคดเดมของมารกซสตปรบเปลยนไป หลงจากป 1950 ความคดทางทฤษฎเกยวกบพนท (ทวาง) (Spatial Theoretician) โดยเฉพาะในลทธนยมมารกซสตตะวนตกทเขาไดน ากลบมาซงความส าคญของพนท (ทวาง)ในทฤษฎวพากษสงคม

ความคดของเขาในยคแรกคงหลกไมพนการครอบง าทางความคดของเฮเกลทมผลตอลทธมารกซสต งานของเขาจงสะทอนความคดเกยวกบหลกทางเศรษฐกจและปรชญาตางๆ ตามมมมองของมารก โดยผสมผสานการเขยนในเชงวภาษวธไมวาจะเปนความสมพนธระหวางความขดแยงของความคดและการเปนอยจตส านก และชวตทางวตถ โครงสรางสวนบนและเศรษฐกจพนฐาน ความเปนวตถวสยและความเปนอตวสย งานเขยนของเขามจดเดนทสรางแนวทางผสมผสานท งจดแขงและจดออนของแนวคดปรากฏการณวทยาแนวอตภาวะนยม (existentialism) และโครงสรางนยมของอลทแซร (Louis Althusser. 1918-1990) เขาดวยกน1 โดยอลทแซรน าแนวคดมารกซสตมาพจารณาใหมในเชงโครงสราง โดยมงความสนใจไปทความสมพนธของสถาบนตางๆ อนเปนองคประกอบของโครงสรางสวนบนและเสนอวาแมบางครงโครงสรางสวนบนจะมอทธพลเหนอเศรษฐกจ แตทายทสดแล วป จ จ ยท า ง เ ศ รษฐก จ ในฐ านะ โ ค ร งส ร า งท เ ป น ฐ านก า หนดก ม บทบาทม ากท ส ด 1 www:midnightuniv.ac.th จากบทความเรอง Spatialization : Marxist Geography and Critical Social Theory เขยนโดย Edward Soja แปลโดยสนต สวจฉราภนนท

11

(ชนดา เสงยมไพศาลสข. 2550) และในชวง 30 ปทผานมาเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) เขาไปอยในวงวนทฤษฎของมารก ซงเปนประโยชนตอเขาในการน าสงทคนพบเชงทฤษฎมาตความในความส าคญเรองพนท งานเขยนบางเรองของเขาทตพมพเปนภาษาฝรงเศสทง A Critique de la vie quotidienne เกยวกบการใชชวตประจ าวนในสงคมโลกสมยใหม (1946,1961,1968) และงานเรอง La Conscience mystifiée ทน าเสนอความสนใจของเขาในเรองเนอหาและลกษณะของระบบทนนยมสมยใหมทมความแขงแกรงมากขน โดยการบรโภคของผคนจะถกควบคมโดยรฐผานการใชเครองมอทเรยกวา “การจดการเชงพนท” ซงแทรกเขาไปในปฏบตการชวตประจ าวนของคน

การน าแนวคดเรองพนทมาใชในการศกษาครงน นยามความหมายของพนทมใชพนททมความหมายในแงขอบเขตทางภมศาสตรเทานน ทวาความจรงยงมค าทเกยวของกบพนทอกหลายค าทสธารน คณผล (2550,2005 ) น าเสนอ เชน area/ space/ place/ sphere/ boundaries (พนท/อาณาเขต/ปรมาณ ฯลฯ) แตพนททเลอแฟปเวรอะ(Lefebvre)น าเสนอม 3 ระดบคอ “Physical Space” “Mental Space” และ “Social Space” โดย Physical Space คอพนททเปนธรรมชาตดานกายภาพ จกรวาล Mental Space เปนพนทตามทศนะของนกปรชญาและนกคณตศาสตรซงหมายถงการรบรพนทในทางจตใจเชน รสกผกพนกบพนท ความรสกสะดวกสบาย ฯลฯ และ Social Space & Social Practice หมายถงพนททถกประกอบสรางขนดวยกจกรรมการปฏบตการโครงการตางๆ รวมทง การท าใหเปนปรมณฑล (sphere) ในความหมายนจะครอบคลมขอบเขตกวางขวางนบตงแตพนทในเมองทท าใหบางเขตกลายเปนเขตธรกจ เชน บรเวณถนนสลม พาหรดขายสนคาเฉพาะทาง เปนตน ตามความนพนททกแหงในสงคมสามารถถกประกอบสรางขนเปนพนททางสงคม (social space) ไดทงสนหากมการปฏบตการทางสงคมตางๆ เกดขนในบรเวณดงกลาว (กาญจนา แกวเทพ. 2549) พนทของซอยคาวบอยจงเปนพนททางสงคมทถกสรางความหมายขนมา แลวแตวาผใหความหมายนนจะเปนผใดมอ านาจแคไหน และแตละยคสมยกจะมการเปลยนแปลงความหมายของพนทไดดวย จากแนวคดเรองพนททางสงคม Lefebvre ไดแบงพนทออกเปน 3 ประเภท (Lefebvre. 1991: 33) คอ 1)การปฏบตการของพนท (Spatial practice) เปนพนทมการผลตความหมายซ าและชดของลกษณะในแตละแบบของการกอรปของสงคม เปนการยดเหนยวกนของสมาชกในพนทนนโดยความสมพนธของพนท เปนปฏบ ตการทางสงคมทถกก าหนดให เกดขนในพนท 2)ภาพตวแทนของพนท (Representations of space) ทยดเหนยวความสมพนธในการผลตกบสงอนทงความร สญลกษณ รหสและทเกยวกบความสมพนธ ดงทกาญจนา แกวเทพ ยกตวอยางพนททนกผงเมอง สถาปนก น ามาออกแบบโดยค านงถงทตง ทศทางลม เปนตน 3)พนทแหงภาพตวแทน (Representational spaces) ทกอตวจากความซบซอนของสญลกษณ รหสเวลาในบางขณะทเชอมเขากบการปกปดบางดานของชวตสงคม รวมทงศลปะดวย (Lefebvre. 1991)

12

การใหความหมายของ space มความซบซอน โดยสนต สวจฉราภนนท (2552: 93) ไดวพากษเรอง space ของเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) จากปญหาทฤษฎวา space มความหมาย 3 สถานะ ไดแก 1)Abstract Space ทมนยวาเปนพนททมความก ากวม หรอยงไมถกใหความหมาย 2)Natural Space หมายถงธรรมชาตของพนท/ทวาง ซงมตวตนอยแลวตงแตแรก 3) Mental Space ทมนยคลายกบพนททอยในสถานะนามธรรม แตเนนไปทการปรากฏตวของทวางในรปแบบของความคด และเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre)เชอวา “พนท” นนอยในฐานะการถกประกอบสรางขน และอาจถกใหความหมายผานนยามหรอความรทางวทยาศาสตรและเลขคณต เรอง space จงกลายเปนจดทเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) มงคนหาความหมายและความส าคญ และจากทเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) เสนอวาทเราเขาใจเรองพนทวาหมายถง Spatial Practice หรอ ตามท Edward Soja (1996) กลาวไวใน The Third Space วาเปน perceived space พนททเปนรปธรรมมองเหนวาเปนพนททจดการใหเปน เชน ในความหมายทเปนสงของหรอในสภาวะทเปนวตถ เชน พนทสนามฟตบอล เราเขาใจเพราะเราถกก าหนดและคนเคยกบการค าณวนหรอคดทเปนวทยาศาสตร สวนการท าความเขาใจประเดนอนคนมกไม เ อยถง จนกระทงไดน ามาชวนใหถกเถยงถงความหมายของพนท เลอแฟปเวรอะ (Lefebvre)ยงชกชวนใหท าความเขาใจ space ในสภาวะทสะทอนใหเหนถงตวตนหรอในความหมายทก ากวมอยในศาสตรตางๆ เพราะแตละศาสตรทศกษากมผพยายามคนหาความหมายในอกแบบหนงทไมซ าทางเดม ดงท Roland Barthes ศกษาแนวสญวทยาเปนการทาทายการใหความหมายพนทในอกแบบหนง เชน การศกษาวเคราะหวฒนธรรมแนวสญวทยาในตวอยางเรอง รองเทาบท วาคนอเมรกนผกพนกบรองเทาบทเพราะเปนผลมาจากมายาคตทผกพนกบ “ความเปนคนเลยงวว” (cowboy) ในอดตยคการสรางชาตอเมรกน รองเทาบทแสดงถงความเปนผชาย หรอเปนเครองหมายแสดงถงความปรารถนาในเชงสญลกษณทตองการพนทโลงกวางในชวตประจ าวนทหาไมไดในเมองใหญอยางมหานครนวยอรค แมวาตวอยางค าอธบายดงกลาวถกตงค าถามวาไมตองวธหาความร แนวสญวทยากได แตความสามารถในการตความของนกสญวทยาแตละคนทสาขาวชามความลมลกนนกอยท าใหการตความตางกนดงทโกลซค (1985 ; อางองจาก ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. 2545. หนา 123) นกสญวทยาอกคนทรวมการถกเถยงประเดนเรองสญวทยาของรองเทาบท ส าหรบรองเทาบทยคเรมแรกความหมายอยทประโยชนใชสอย (use values) ส าหรบบรรดาคนเลยงวว ตอนววทตองใชชวตอยบนหลงมาเปนเวลายาวนาน หมดยคการเลยงวว นอกจากรองเทาบทแลว เสอผา เขมขด ตางกกลายเปนสญลกษณของการใชชวตแบบหนงของคนอเมรกนภาคตะวนตกและตะวนตกเฉยงใต ในยคตอมารองเทาบทถกเชอมโยงเขากบคนขบรถบรรทกขนสงสนคาขามรฐ หรอทรจกกนในนามของ “คาวบอยทางหลวง” หรอคาวบอยในเมอง ไมแตกตางจากคาวบอยในอดตททองไปในทงกวาง ฉะนนการวเคราะหของโรลอง บาตสจงเปนการอธบายถงรองเทาบทดงน

13

ความหมายวารองเทาบทมใชรองเทาในความหมายเดมททมเพอใชสอยแตตองมองหาความใหม วาเปนการมการใชเชงสญญะ เปนการบรโภคความหมายชดใหม การบรโภคเชงสญญะ บรโภคความหมาย/ความคดเกยวกบรองเทาบทมากกวาตววตถทเปนรองเทา รองเทาบทถกเปลยนฐานะจากวตถในเชงใชสอยแคบๆ สฐานะของการเปนสญญะ และท าใหจ าเปนตองใชวธการแบบสญญะมาท าความเขาใจ การศกษาวเคราะหของบารตอกหลายเรอง เชน มวยปล า เอกสารการทองเทยว ผา สบ หรออนๆ เหนวาไมมโลกแหงความจรงแตเปนสญญะของความจรงทเราใสรหสและถอดรหสอยางไมรจบสน ชวตมนษยในสงคมถกหอมลอมดวยรหสชดตางๆ มากมาย การใหความหมายของสงใดหรอแมแตพนททน ามาเปนกรณในการศกษานตรงกบความหมายของผศกษาเรองพนทหรอ space อกคนคอ Edward Soja ทเรยกวา conceived space สอดคลองกบ Representations of space ของ Lefebvre หมายถงพนทถกน ามาสราง ดงเชนนกวทยาศาสตร นกวางแผน ทน าพนทมากอรปใหมองเหนการยดโยงกนของพนท นอกจากนนความหมายทสามของพนทท Soja ไดอธบายเพมเตมคอพนททมชวต (lived space) หมายถงพนทนนมสสนแหงการด ารงชวตจรง

การศกษาซอยคาวบอยโดยใชแนวคดเรองพนทจงนาจะสรางความเขาใจในสงแสดงแทนในพนททเรยกวา spatial practice เปนการอานพนทวาถกประกอบสรางขนมาอยางไรทงจากมตทางกายภาพ (Physic) จต (Mental) และสงคม (Social) (Lefebvre: 11) สะทอนตวตนคนในพนทอยางไร วเคราะหใหหลดจากการครอบง าในสงทไมเคยถกเปดเผย การศกษาพนทใดตองท าความเขาใจวาพนทในบรบททมนเปนเชนนน ตองใหความส าคญในการคนความเปนตวตน เอกลกษณแหงพนทเมองในฐานะพนทพเศษแหงหนง ยงไมไดรบการศกษามากนก แตเดมจงมการศกษาทปนการเนนถงปญหาของเมอง ทมการจราจรตดขด ปญหาอาชญากรรม คนไมมคณธรรมและไรน าใจ เปนตน ในแงนกเ ค ล อ น ไ ห ว อ า จ ศ กษ าพ น ท ส ง ค ม เ ม อ ง ว า เ ป น ก า ร ท า ล า ยค ว าม เ ป น ช ม ช น ด ง เ ด ม (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. 2541: 4)

การศกษาเรองพนทของ Lefebvre ทเกยวเนองดวยชวตและวฒนธรรมของผคนบนพนทในหนงสอเรอง The Production of Space นบวาเปนแนวทางบกเบกทท าใหผคนเรมสนใจพนทมากขน โดยพยายามท าความเขาใจเรอง “กลไกของความสมพนธในพนททางสงคม” น าเสนอเรองพนท ทเปนผลผลต ในสองความหมาย คอ 1)เกดจากการครอบง า การก าหนด การสรางกฏเกณฑ กฎระเบยบตางๆ ขนมาควบคมคนและการใชพนทของคน และ 2)การตอรอง การตอตาน ขดขนกฎเกณฑและกฎระเบยบเหลานนจากความเปนปจเจกของคนแตละคน เพอใหตนเองอยรอด

ซอยคาวบอยจงเปนตวสรางเอกลกษณ ตวตน ความหมายใหกบพนทเมอง แมจะถกปดกน เกบกดไวดวยอ านาจ แตซอยคาวบอยกคอพนททมจรง มความหมายมากกวาถนนหรอตรอกซอยเชอมเลกๆ เพราะมตวคนและความหมายอยมากมาย

14

แนวคดทนนยมกบพนท เลอแฟปเวรอะ (Lefebvre)พยายามเสนอวากระบวนการเปนเมอง (urbanization) แสดงให

เหนความส าคญเชงพนทในสมยใหมทจะมาก าหนดและจดการชวตประจ าวนของคนซงเออใหระบบทนนยมสามารถอยรอดได และผลตซ าในความส าคญของพนทและผลผลตทเกดขนอยางส าเรจ งานหลายๆ เลมของเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) และงานทมชอเสยงของเขาเกยวกบความส าคญเชงพนทและการผลตซ าทางสงคม รวมทง La Survie de capitalism ป 1973 แปลเปนภาษาองกฤษป 1974 La Production de l’ espace ป 1974 ลวนน าเสนอการด ารงอยของระบบทนนยมซงเกดขนจากการใชประโยชนและการใหความส าคญเชงพนท (ทวาง) ความส าคญของพนททเขาไดน าเสนอใหเหนวาเกยวของกบทนนยมคอพนททถกปกคลมดวยทนนยมจะใหผลผลตทตางจากพนททไมถกปกคลม เพราะจะมกระบวนการผลตซ าภายใตความไมเทาเทยมกนผานกระบวนการผลผลตอาจกลายเปนหนงเดยว การแยกสวน การสรางล าดบขนทฟโกตน าไปอธบายเรองพนทพเศษตางๆ รวมถงเครองมอทใชในการจดการพนทไมวาจะเปนความรอ านาจ ทเกดจากหลกวภาษวธหรอความขดแยงในพนท จงกลาวไดวาพนทในความหมายของเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) มความเกยวของกบระบบทนนยมทความสมพนธทางการผลตมการผลตซ าขนมาก ทดนในระบบทนนยมมความส าคญมาก และมความหมายเชงนามธรรม ทดนถกใหความหมายและท าใหแตกตางกนโดยสญลกษณ (symbol) ทดนถก build environment ใหมสภาพเหมาะสมตอการใชประโยชนตามจดมงหมายและการแขงขน พนททถกสรางขนมาในความหมายนจงเตมไปดวยสงปลกสรางทโดดเดน สามารถดงดดลกคาหรอคนเขามาใชบรการไดมาก ดวยเสรมเตมแตงดวย signs, symbols และ signals เชน ตลาดสามยาน u center ทถกพฒนาใหเปนพนทเพอการพกผอน เดนเลนหรอการศกษา โดยการวางรปแบบทการคมนาคมเขาถงไดงาย มรานจ าหนายสนคาหลากหลายรองรบผคนทหลากหลายมาใชบรการในพนท ทกเพศ ทกวย ท าใหพนทบางแหงโดยเฉพาะยานสลมมราคาสงถงตารางวาละ 800,000 บาท จงมการลงทนสรางสภาวะแวดลอมทเหมาะสมในการหาก าไรเมอลงทนท าธรกจ

Harvey (1935)นกภมศาสตรทมความสนใจในเรองพนทและใหความหมายพนทแตกตางไปจากเดม โดยเขาวเคราะหเมองตามแนวคดเศรษฐกจการเมองซงกเปนตามกระบวนการมารกซสตทจะเชอมโยงรปทรงและเนอหาในเชงพนทเขากบการวเคราะหเชงชนชนผานการตความในเรองเกยวกบเมอง ในเรองรปแบบการเชาทดน การใชทดน สภาพแวดลอมของเมองทถกสรางขน ทงต าแหนงทตงของอตสาหกรรม การขนสงการเดนทาง และระบบนเวศวทยาของความเปนเมอง ซง Harvey น าความคดเชงภมศาสตรทอธบายก าเนดความเปนไปหรอเปลยนแปลงเมอง ซงหมายถงพนททเปลยนไปตามรปแบบการพฒนาเศรษฐกจการเมองซงตงอยบนแนวคดทนนยมนนเอง

15

กระบวนการของเมองภายใตระบบทนนยม Castells เปนอกผหนงทวเคราะหเมองภายใตแนวคดมารกซสต โดย Castells น าความคดของอลทแซร (โครงสรางนยมแนวอลทแซรเปนแนวคดทมอทธพลในฝรงเศสชวงปลายป 1960 ถง 1970) เลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) อเลง ทแรน (Alain Touraine) นกสงคมวทยาชาวฝรงเศสและนกทฤษฎวาดวย “การเคลอนไหวทางสงคม” ซงไดรบการตอบรบอยางดในหมนกสงคมวทยาดานการศกษาในประเทศองกฤษและอเมรกาเหนอ Harvey เนน over accumulation และ over production แตของ Castells เนนเรอง collective consumption ทง 2 คนจะวเคราะหออกในเชงการดนรนตอสทางชนชน (class struggles ) ทอธบายความสมพนธระหวางทนและการจดการพนท สงผลใหเกดความไมเทาเทยมกนและการแสวงหาประโยชนระหวางชนชน (inequality and exploitation)

ความสบเนองระหวางทนนยมกบโลกาภวตนมความสมพนธกน โดยทนนยมระยะแรกทเรมมกรรมกรเกดขน ขนท 2 เกดฝายทพฒนาเปนทนนยมตะวนตกกบทนแบบโซเวยตดงกลาวมาแลว ทนนยมยคท 3 คอยคทการผลตปฏรปไปเปนระบบอตโนมตมากขน ท าใหแรงงานเกดการสนคลอน ลกษณะพเศษของทนในขนท 3 คอเทคโนโลยในกระบวนการผลตมความกาวหนาถงระดบเรยกรองหรอตองการแรงงานทมความร กลมกรรมกรทไมมการศกษาไมอาจรบใชกระบวนการผลตทใชเทคโนโลยสมยใหมได แรงงานตองมการศกษาแมมไดผลตเองแตกตองปฏบตงานได ในลกษณะคมเครองจกรหรอซอมแซมได ขนท 4 ของทนนยมคอขนตอนของโลกาภวตน ทยงมงการพฒนาทางดานวตถปลก ฝงคานยมเนนผลประโยชนสวนตวมากกวาสวนรวม มการสงเสรมการอปโภคทไรขอบเขต (ลทธบรโภคนยม) โลกาภวตนมความสามารถในการท าลายอยางแฝงเรนแยบยล (ท าลายคณคาทางจตวญญาณ ท าลายคณธรรม ท าลายสงแวดลอม ท าลายตวเอง ฯลฯ)(ทองแถม นาถจ านง. 2540: 24)

ทนนยมขนท 4 คอทนนยมโดยรฐ ทนนยมในโลกปจจบนยงมไดจ ากดการลงทนเฉพาะภาคเอกชนเทานน การลงทนโดยรฐ (state capitalism) มมากขนเพราะกลไกของรฐทสามารถระดมทนจากการเกบภาษมาจดตงงบประมาณ และน ามาลงทนในกจการทแสวงหาก าไรหรอ กจการทเปนบรการสาธารณะ และภาครฐยงเปนผถอหนรายใหญ สามารถมสวนในการบรหารจดการไดโดยเอกชนเปนเจาของปจจยการผลต ภาครฐเปนผสนบสนนการจดหาวตถดบ แหลงเงนทน ชวยหาตลาดในการจดจ าหนายสนคา รวมถงการชวยเหลอในเรองภาษตางๆ ดงกรณประเทศไทยคอ บรษท ปตท. จ ากด (มหาชน) บรษท การบนไทย จ ากด (มหาชน) เปนตน ทนนยมขนท 5 ยงอธบายไดดวยการน าเงนจากเงนออมมาลงทน โดย Pension Fund Corporate Engagement โดยรฐจดตงกองทนบ าเหนจบ านาญและใหกรรมการบรหารกองทนเพอใหกองทนมมลคามากขน มการเคลอนไหว เตบโตและมผลตอความรบผดชอบตอสงคมและยงกระทบไปถงมาตรฐานระบบโลกใหมไดอกดวย การลงทนเชนนในประเทศ

16

ไทยทมการระดมทนจากขาราชการโดยจดตงกองทนบ าเหนจบ านาญขาราชการไทย ( กบข.) (Clark, Gordon L. and Hebb, Tessa M. 2004)

จงเหนไดวา การเตบโตของเมองในภาวะปจจบนจงมทงการลงทนพฒนาโดยรฐทมการระดมทน เพอน าเงนมาลงทนโครงการขนาดใหญทตองใชเงนจ านวนมหาศาล จงสงผลตอการเตบโตทรวดเรวมากขน

ทนนยมพฒนาขนเปน “ทนนยมโลก” ทมการเคลอนยายทน การเงนระหวางประเทศมการปฏวตเทคโนโลยสารสนเทศ ท าใหทนมเสรมากขน คณสมบตของเงนทมบทบาทเปนหนวยวดทางบญชเปนสอกลางในการแลกเปลยนและเปนทสะสมมลคา และเงนในยคโลกาภวตนตวเงน กลบกลายเปน “สนคา”ทสามารถซอขายเกงก าไรได มตวสนคามากมายเพมขนจากเงน เชน หลกทรพย พนธบตร ตราสารอนพนธตางๆ หน ฯลฯ ซงสามารถท าการคาขายท าก าไรในตลาดโดยนกลงทนโดยไมตองประกอบการผลตสนคาทเปนตววตถเลย

แนวคดโลกาภวตน การอธบายโลกาภวตนไดมนกคดหลายคนไดน าความคดนไปอธบายหรอขยายสวนเตมเตม

ในหลกคดของตน Harvey (1989,1996) อธบายวาตนเองจะมความคดหลกในเรองการสะสมทนและสะทอนถงการเปลยนแปลงของสงคมจากระบบทนนยม แตความคดเรองนเขาไดอธบายโลกาภวตนวาเกยวพนกบการ “หดตว” (shrinking) พนทและการยนเวลาใหสนลง โดยเกยวพนทงในชวตดานเศรษฐกจและสงคมทเขมขนและรวดเรวมากขน เหนวาโลกาภวตนมความสมพนธกบอตราการยนระยะทางในแงพนทและเวลา ทงในดานเศรษฐกจและสงคมทเขมขนและรวดเรวมากขน เขาไดน าความคดเรองโลกาภวตนมาอธบายการเปลยนแปลงของระบบทนนยมทเปลยนจากระบบทนนยมแบบฟอรด (Fordist capitalism) ทเนนการผลตจ านวนมาก มาเปนระบบเศรษฐกจหลงฟอรดทมการผลตทยดหยน (post-Fordist regime of flexible accumulation) เพอลดเวลาทใชไปในการลงทนหรอ “เวลาทจะไดรบผลตอบแทนจากการลงทน” (turnover time of capital) นนหมายถงระยะเวลาสนลงอตราผลก าไรจะเพมมากขนเทานน วธการจดการทางธรกจเพอก าไรจากการลดระยะเวลาหรอคาใชจายดงเชน การจางผรบเหมารบชวงงาน (subcontracting) การกระจายระบบการจดซอและการขายออกไปในวงกวาง(outsourcing) การเปดบรการดานการเงนและการขายตลอด 24 ชวโมงทเมองใหญระดบโลกมการด าเนนธรกรรมทางการเงนตลอด 24 ชวโมง Harvey อธบายทนวาเปนตวเปลยนแปลงสงคมหรอผกระท าททรงพลงอ านาจทสดในยคนเพราะทนท าใหเกดความตองการสงใหมๆ ไมวาสงนน

17

จะอยท ไหน มนเปนการยนยอเวลาและพนท เพอสนองความตองการในสงนน ฉะนนทนจงมความส าคญโดยเฉพาะ

พนทเมองทเปนแหลงในการสะสมทนและสามารถหาก าไรไดจากทน เปนแหลงสงสมและกระจายทนหรอระบายไปแสวงหาความมงคงในรปแบบใหมตอไป

สภาวะทางสงคมของโลกาภวตนคอความเปนสากล มลกษณะถงการเชอมโยงและการไหลเวยนของเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม และสงแวดลอมในระดบโลกอยางแนบแนน สงผลใหชายแดนและพรมแดนมความส าคญนอยลง แมความเปนสากลมใชความจรงแทแตมนเปนสภาวะทางสงคมในอนาคตทถกก าหนดใหเปดทางใหกบสภาวะใหมๆ โดยโลภาววฒน มนยยะบงถง การหลดจากความเปนชาตสมยใหม (modern nationality) ทเกดมาตงแตศตวรรษท 18 เรอยมา และเราก าลงเคลอนไปสสภาะความเปนสากลหลงสมยใหม (postmodern globality) แมเรายงไปไมถงกตาม การศกษาเรองโลกาภวตนจ าเปนตองรบรเรองเวลาและพนททเปลยนไปมากเปนพเศษเพราะมนเปนสงบงบอกหรอเปรยบเทยบใหเหนความเปลยนไป ความสนใจเรองพนท โครงสรางของพนททางสงคม มนษยแตละคนทอาศยอยในพนทแมจะเคยแยกจากกนดวยความเปนทองถน ชาต ภมภาคและโลก แตมนไดทะลทะลวงถงกนหมด ฉะนนการศกษาเรองโลกาภวตนทเปนขอบเขตระดบโลก พนทในการศกษาจงอยในระดบทองถน ทการศกษาโลกไดจากมหานครในโลก “global cities” เชน ทการศกษาพนทเชงภมศาสตรไดศกษาเมองลอสแจงเลลส หรอการศกษาปฏสมพนธเชงพนทๆหลายๆแหงไดเลอกเมองใหญของโลกเชนปารส ทศกษาโดย Benjamin หรอมหานครของโลกอนๆ ทงนวยอรค โตเกยว หรอลอนดอน (Manfred Steger แปลโดย วรพจน วงศกจรงเรอง. 2553: 35)

นอกจากนนแกนของโลกาภวตน 4 ประการทมการอธบายไวคอ 1)การเกดขนของเครอขายและกจกรรมทางสงคมชนดใหมและการทวคณ (multiplication )ของเครอขายและกจกรรมทมอยแลว 2)โลกาภวตนสะทอนการแผขยาย (expansion) และการยดขยาย (stretching) ของความสมพนธทางสงคม และการพงพาอาศยกนในระดบโลก (เกดเครอขายสงคมออนไลน กเกล ตลาดเงน 24 ชวโมง หรอองคกร NGO โลก) 3)โลกาภวตนเปนตวเรงท าใหกจกรรมหรอทกสงด าเนนไปอยางเขมขนขน (intensification) และการเพมอตราเรง (acceleration) ในการแลกเปลยนและกจกรรมทางสงคมดานการเกดสงคมเครอขาย (network society)ท Manuel Castells กลาวไวคอการปฏวตทางเทคโนโลยทเกดขนอยางรวดเรว 4)โลกาภวตนสงผลตอการคดจนตกรรมของมนษยในระดบจตส านก เพราะโลกถกบบอดจนไมเหลอขอบเขตของพรมแดน สงผลใหความคดและการกระท าของคนเชอมโยงในระดบโลกมากขน โลกาภวตนจงเกยวพนกบความสมพนธทงในระดบมหภาคของชมชนและระดบจลภาคทลงลกไปถงแกนหรอตวตน นสยใจคอจนไปสการเกดขนของอตลกษณใหมในระดบปจเจกและสวนรวม กระบวนการโลกาภวตนจงเปนกระบวนการทแผขยายออกไปอยางทวถงและถกท าใหเขมขนขนดวย

18

ความสมพนธและจตส านกซงขามพนเวลาและพนทของโลก (Manfred Steger แปลโดย วรพจน วงศกจรงเรอง. 2553: 43)

แนวคดโลกาภวตนทจะน ามาอธบายในการศกษาครงนจะเนนโลกาภวตนทางดานเศรษฐกจของนกคดทส าคญ 2 คน ดงทกลาวมาแลวคอ David Harvey เรองการสะสมทนในระบบทนนยม และอกคนหนงคอ Manuel Castells นกสงคมวทยาชาวสเปนทอธบายโลกาภวตนกบทนนยม วาการปรบโครงสรางทนนยมในชวงครสศตวรรษ 1980 (2523) (ประเทศไทยอยในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 4 2520-2524) เพอปรบเปาหมายหรอวธการในการเอาชนะภาวะวกฤตเศรษฐกจ โดยเนนการลงทนท Castells อธบายวาเปนแบบแคนเนเซยน (Keynesianism) ทใหรฐมาสนบสนนดานงบประมาณ การลงทน ในกจการสาธารณะเพอกอใหเกดการจางงานและกระตนการใชจาย ภาครฐขยายการลงทนในอตสาหกรรมเดมและกอตงอตสาหกรรมใหมทลงทนโดยตางชาต ทนนยมของเขาอธบายวานายทนเปนผครอบครองผลผลตสวนเกน เมอมการลงทนจ านวนมากจะเกดภาวการณสะสมและรนเกนของทน จงตองน าทนหรอสวนเกนเหลานนไปตอยอดหรอลงทนสวนอน เปนการขยายฐานการผลตทางดานอตสาหกรรม หรอดานอนๆ ทตอเนองตอไป มการลงทนเพมในหลายสวน จงสมพนธกบก าลงการผลตทเขามาท างานในระบบอตสาหกรรมและการบรการทเตบโตขน

ผทอธบายโลกาภวตนวาเกยวของกบทนนยมทส าคญนอกจาก เดวด ฮารวย (David Harvey. 1983) ทอธบายโลกาภวตนไวใน The Urban Experience ทเขาเสนอตวแบบการวเคราะหระดบตางๆ กนของจตส านกของคนเมองสมยใหม วาโลกาภวตนเปนปจจยภายนอกทสงผลตอชวตคนทงในระดบปจเจก ระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐชาตทกอรปขนมาในทกระดบ ผสานกบการกอตวของอ านาจจงสมพนธกบพฒนาการของระบบทนนยมดวย ทงโลกาภวตนและทนนยมมความสมพนธไปทกระดบชนชนในสงคมทกระทบตอคนแลว ยงมดอรน แมสสย Doreen Massey (1994) Doreen Massey (1994) ใน Space , Place and Gender อธบายทนนยมในความรบรของแตละคน แตละกลมวาตางกน แลวแต เพศ ชาตพนธ สถานทและเขาวเคราะหวางานทท าเพอหารายไดกบความเปนเพศสภาวะมความเกยวเนองกนในเรองพนทในการท างานดวยวาเพศหญงถกท าใหมภาระหนาทในการดแลครอบครว (Homemaker) สวนเพศชายกลายเปนผมหนาทหลกในการหาเงนเลยงครอบครว (Breadwinner) แตเมอกระแสโลกเปลยนไปทเพศหญงตองท างานหาเลยงครอบครวเชนกนดวยขอจ ากดทางการศกษา และความเปนหญงทท างานไดบางอยาง สงผลใหหญงมทางเลอกในการเขาสรายไดหรออาชพจ ากด รายไดทจ ากดทามกลางเมองทแปลกแยก ความไมเทาเทยมกนจงเกดขน ในพนทเมองโดยเฉพาะซอยคาวบอยจงมกลมทมรายไดคอเจาของธรกจหรอเจาของบาร ทไดประโยชนจากคนท างาน สวนคนท างานแมในต าแหนงตางกนมรายไดพอยงชพเทานน โครงสรางแหงอ านาจในพนทจงอธบายปรากฏการณในพนทดวยแนวคดทนนยมและโลกาภวตนได

19

แนวคดชวตประจ าวน แนวคดชวตประจ าวนท Erving Goffman น าเสนอไวใน The Presentation of Self in

Everyday Life (1959) วาการด าเนนชวตของเราจะมทงภาพดานหนาทแสดงออกมาคลายฉากละครหรอเรยกวาฉากหนา (front stage) และภาพดานหลงละครทเรยกวาฉาก(back stage) โดยดานหนาจะรวมไปถงฉาก สภาพแวดลอม (setting) อปกรณตกแตงฉากคอปจจยประกอบในการใชชวตของคนเราทเทยบไดกบองคประกอบของฉากละครนนเอง โดยการแสดงออกในการปฏสมพนธของคนทแสดงออกมาดานหนาเมอพบกบคนอนหรอเปนกจวตรประจ าวนของเรามกเปนตามกระบวนการขดเกลาทางสงคม (socialization) (1959: 35) ใหออกมาตามทผอนคาดหวง การแสดงสวนหนานเปนการกระท าทแสดงออกใหปรากฏ สวนอกดานในพฤตกรรมของคนคอสงทเปนตวของตนเอง ทจะแสดงออกมาอยางซอตรงตอความคดความรสกตอตนเอง แตเมอมคนอนอยดวย การแสดงออกในการปฏสมพนธกจะเปลยนไปตามความคาดหมายทผ อนตดตอสมพนธ จะไมแสดงอะไรออกมาทไมด เพราะคดถงภาพของตนทไมอยากถกน าเสนอออกไปในทางทไมด (1959: 129) แตการแสดงพฤตกรรมเชนไรออกมานน ยงสมพนธกบบรบทรอบขาง หรอผคนทสมพนธดวย เชน คนทมพนฐานตางกนการแสดงออกทเสนอออกมาใหรบรกตางกน ทงในดานอาย ชาตพนธ บคลก ลกษณะนสย บคคลรอบขางทปรากฏในการปฏสมพนธนนจะทราบเสนแบงขดขนความปฏสมพนธ และปฏบตไดตามนนเหมอนเลนตามบทละครของตนทงเพอรกษาพนท และการคงอยของความสมดลอยางเปนทางการและไมเปนทางการในการปฏสมพนธนน การวเคราะหถงการปฏสมพนธของคนตามแนวทางดงกลาวจะชวยใหเขาใจการตดตอระหวางคนตางกลมในพนท แตด าเนนไปทงภาพความเปนจรง ความเปนตวเองและภาพทซอนอย (hidden self) หลงฉากของการปฏสมพนธ

ชวตประจ าวนของคนในสงคมเกยวของกบเรองของพนท ซอยคาวบอยเปนพนทแหงภาพตวแทนทเชอมทงจากอดมคตกบความเปนจรงทมคน แตถกสงวนไวส าหรบบคคลบางประเภททเขาไปในพนท ดวยความเปนพนทพเศษทตองไดรบอนญาตใหเขาเฉพาะชาวตางชาตเทานน แตซอยคาวบอยกยงคงตงอยรวมกบพนทเขาสมหาวทยาลย แตมหนาทเฉพาะเพอความบนเทง นนคอพนทนเชอมหนาทหลกของสงคมคอการท างานเวลาปกต กบหลงจากเลกงานคอเวลาพกผอนหาความส าราญเปนสถานบนเทงทมนกทองเทยวชาวตางชาตมาใชบรการ พนทนจงมหลายมต มหลายความหมาย เปนทงพนท (space) สถานท (place) และทตง (site) ซอยคาวบอยเปนสงเชอมโยงการท าหนาทของพนทจรงกบการท าหนาททถกสรางความหมาย จงเปนพนทแหงหนงทนาสนใจในการศกษาวถชวต การใชชวตประจ าวนของผคนทอพยพมาอาศยและประกอบอาชพอย รวมถงชาวตางชาตทเขามาใชบรการทมชวงเวลาหนงทอยในพนทซอยคาวบอย ลวนมอทธพลตอการแสดงออกและการใชชวตประจ าวนของคนทอยในซอยคาวบอยทงสน

20

จากภาพทใหเหนความแตกตางของเมองกบพนททมใชเมองอาจจะเรยกวาชนชนชนบทหรออะไรกแลวแตนน น าไปสการศกษาเรองพนททเฉพาะมากขนคอพนทซอยคาวบอยทเปนขอบเขตในการศกษา แตความสนใจเรองพนทจะน าไปสวถชวตและผคนของคนในเมองตามท Georg Simmel ศกษาเรอง The Metropolis and Mental Life และนบเปนหวขอทส าคญในการศกษาเมองจากจดยนของนกสงคมวทยา (Simon Parker. 2004: 13) ทน าเสนอชวตวฒนธรรมของเมอง ซมเมลกลาวไววา ชวตคนในเมองเตมไปดวยชนดของความสมพนธทไมคงท มความหลากหลาย ไมแนนอนคงตวในค าสญญาหรอการบรการ โครงสรางทงหมดดสบสนจนยากจะแกไข (Simmel ; อางองจาก Parker. 2004 หนา 14) หลกส าคญในการแลกเปลยนทงหมดในสงคมเมองคอเงนตรา เมอมเงนในเมองทกอยางสามารถเปนไปได นอกจากนนซมเมลยงมจดเนนการศกษาคนเมองแตในระดบพฤตกรรมยอย เนนการศกษาส านกของคนเมอง ลกษณะนสย และบคลกทเปนตวแสดงเชงปจเจกออกมาในสงคมซงหมายถงการศกษาระดบ cultural approach

แนวคดส าคญของ Simmel คอปฏสมพนธเชงสญลกษณ (Symbolic interactionism) ลกษณะเดนของซมเมลทแตกตางจากนกทฤษฎผอนคอ ระดบในการวเคราะห ในขณะทมารกซและเวเบอร (Marx and Weber) สนใจในประเดนระดบมหภาค (macro) เชนระบบเศรษฐกจในทนนยม การเปลยนแปลง แตซมเมลสนใจการวเคราะหในระดบจลภาค (micro) ในประเดนปญหาเลกๆ โดยเฉพาะในดานทเกยวกบการกระท าและปฏสมพนธของปจเจกบคคล (สเทพ สนทรเภสช. 2540: 37) โดยพนฐานซมเมลเหนวาความเขาใจเกยวกบปฏสมพนธระหวางผคนจะท าใหเรามองเหนพฤตกรรมของคนและเขาใจโดยการแยกรปลกษณของการปฏสมพนธจ านวนหนงทพบในบรบทสงคม ทน คอการจ าแนกการปฏสมพนธของผคนในซอยคาวบอยออก และท าการวเคราะห และท าความเขาใจในบรบทของการปฏสมพนธ รวมทงการจ าแนกใหเหนความเปนมาของผทปฏสมพนธกนดวย แตบางสถานการณหรอพนทสงทแสดงออกมาอาจสบสนหรอไมอาจคาดเดาได

Ian Burkitt (2004) ไดอธบายถงการใชเวลาและพนทกบชวตประจ าวน (The Time and Space of Everyday Life) วาประสบการณในชวตประจ าวน คอมตทหลากหลายทรวมเรองราวการปฏบตชวตสงคมทมความหมายในระดบและวถทแตกตางอยางเปนทางการและไมเปนทางการ ความสมพนธและการปฏบตในชวตประจ าวน เชน มตรภาพ ความรก ความเปนเพอน ฯลฯ ชวตประจ าวนเปนทกสงในความเปนอยของมนษย รวมทงรปแบบและวธการ ในบทความของเขาไดน าความคดของเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre)มาชชดขนวาชวตประจ าวนของคนเกยวกบทกกจกรรมในความสมพนธสวนรวมทสรางความเปนมนษยขนมา

21

สาระส าคญของวธการศกษาแนวสงคมวทยาชวตประจ าวน (Douglas. 1980) คอ 1.การศกษาชวตประจ าวนของนงสมวทยาจะใหความส าคญกบการปฏสมพนธของคนตางๆ

ดวยวธการสงเกตการณ และผศกษาจะอยรวมภายใตสถานการณนนๆ โดยสงทเกดขนจะปลอดจากการแทรกแซงจากผศกษาใหมสภาพตามจรงทเกดขน

2.การปฏสมพนธหรอการปะทะสงสรรคกนของบคคลตางๆ ทมการเผชญหนา(Face to face) นน สถานการณจะท าใหบคคลหรอกลมสงคมตางๆ ในการปะทะสงสรรคหรอเผชญหนากบสมาชกคนอนๆ ไมวาจะเปนการรสก การรบร การคด และการกระท า นกสงคมวทยาชวตประจ าวน การคาดการณ การตงค าถาม จะถกสรางขนมาใชกตอเมอเปนชวงเวลาหลงจากท ผศกษาไดรบรถงขอเทจจรงทเกดขนจากการเขาไปสงเกตการณและมประสบการณรวมกนกอนหนาน

ในการวเคราะหท าความเขาใจชวตประจ าวน การปะทะสงสรรคเชงรปธรรมทามกลางสถานการณทเกดขนจรงในชวตประจ าวน นกสงคมวทยาประจ าวนจะเรมตนจากการพยายามตความท าความเขาใจระบบความหมายระบบสญลกษณของสมาชก (Member’s meaning) ในกลมสงคมทถกศกษานนๆ ส าหรบนกสงคมวทยาประจ าวน ระบบความหมายในระดบชวตประจ าวนดงกลาว อาจเรยกไดวา ความหมายตามสามญส านก (Commonsense meaning) ค าวาความหมายในทนหมายถง การรบร ความรสก อารมณ ความคด การคด ความเชอ คานยม ระบบกฎเกณฑ ศลธรรม ทสมาชกภายในกลมสงคมทก าลงถกศกษานนๆ ยดถอ และระบบความหมายเหลานมสวนเกยวของกนอยางส าคญตอรปแบบการปะทะสงสรรคทางสงคมหนงๆ

22

ภาพประกอบ 1 แสดงกรอบแนวคด

กลาวโดยสรปแนวคดทน ามาใชอธบายการศกษาในครงน ทงในแนวคดเรองเมองและพนท ทนนยม โลกาภวตน และชวตประจ าวนนน เมองและพนทไดใชค านยามของ เลอแฟปเวรอะ (Lefebvre)เปนหลกทอธบายพนทวาเปนสงทถกประกอบสรางขนมาเปนพนททางสงคม (social space) และผคนรบรและใหความหมายกบพนทนนโดยไมองกบรปแบบเดมของพนทเชน สนามฟตบอลอาจไมใชสนามฟตบอลอยางเดยวแตเปนพนทแหงการแขงขนและคดเลอกผมความสามารถ พนทซอยคาวบอยเองถกสงคมสรางใหภาพวาเปนพนทโลกย ความจรงเปนเพยงซอยเลกๆ ทเปดกจการตอนรบนกทองเทยวตางชาต สงทนาสนใจคอผคนในซอยใชชวตหรอการแสดงออกในชวตประจ าทมการสมพนธกนอยางไรภายใตการศกษาจากหนวยเลกหรอชวตเชงจลภาคของคนเหลานน วาดนรน ตอส ยอมตาม ปรบปรนอยางไร สวนทนนยมและโลกาภวตนมความเชอมโยงในการอธบายพนทเมองวามการสรางและสะสมทนเพอความกาวหนาและเตบโตทางเศรษฐกจอยางมาก จนตองน าทนทสงสมมากเกน (over accumulation) ไปลงทนและนนคอการเตบโตและขยายตวของเมองเพมขน อนสะทอนสงผลมาถงชวตคนระดบจลภาคในเมองอกเชนเดม

ทนนยม

ทนนยม

23

งานวจยทเกยวของ งานวจยท เกยวของน าเสนองานศกษาทเกยวของพนทในบรบทตางๆ กนทง ทางดาน

ประวตศาสตร รฐศาสตร สงคมวฒนธรรม และดานอนๆ ทสามารถอธบายใหภาพเกยวกบพนทโดยเฉพาะพนทเมองชดเจนขน

ล าดบถดมา น าเสนองานวจยทเกยวกบชวตประจ าวนของผคนโดยเนนเฉพาะในเมองใหญ หรอสถานททองเทยว เพอน ามาอธบาย ตความ บรรยาย ท าความเขาใจการปฏบตการในชวตประจ าวนของผคนในซอยคาวบอย

งานวจยทเกยวของกบพนท

จากการศกษา Cuttaleeya Noparatnaraporn (2005) ท ศกษาเรองพนทของกรงเทพมหานคร ในประเดนเรอง การอานและแปลความหมายภมทศนของกรงเทพมหานครในปจจบน: การเปลยนแปลงทศนคตและคณคาความหมายของถนท โดยคทลยา ไดท าความเขาใจถงความเปนเมองใหมของกรงเทพมหานครทมลกษณะผสมผสานทงความใหมและความเกาของอดตททรงคณคาอยในพนท ผคนและการปฏสมพนธของคนกบพนทในหลายมต โดยใชพนทในการศกษาคอ 1)บานบางราวนก จงหวดนนทบร 2)วดปากน าฝงใตและชมชนโดยรอบในฝงธนบร และ 3)พนทซอยออนนช 29 ถงซอยออนนช 33/1 ในเขตสวนหลวง กรงเทพ ผลการศกษาอธบายเดนชดในเรองการเปลยนแปลงในเรองพนท(คลอง) วาคลองเปนพนทสาธารณะทเปดโอกาสใหคนในชมชนมปฏสมพนธและรวมกลมกน หากจะพฒนาชมชนตามลกษณะการวางผงเมอง งานวจยนไดเสนอใหมการพฒนาคลองทสามารถควบคกบการไรขอบเขตและพรมแดนของการออกแบบวางผงพนท และประเดนส าคญอกประการคอ รปแบบทางกายภาพของพนทมใชปจจยส าคญหลกทจะเขาใจเรองทวางและความเปนถนทอยางไร แตเนอหามตทางดานสงคม จตวทยาและความผกพนทางใจและความเชอ เปนสงส าคญมากกวา ซงจบตองไมไดและมองไมเหน แตกตางจากพนทมวตถเปนสงกอสราง กระน นการน าความคดเรองการศกษาทวางจากการวจยเรองนจงชใหเหนถงความเขาใจทตองศกษา ท าความเขาใจทางดานสงคมและวฒนธรรมทเปนตวกอเกดใหพนทหรอชมชนแหงใดมลกษณะเปนเชนนน ดงท ซอยคาวบอยมใชเปนพนททมความยาวเพยง 200 เมตร แตมผคนทตองท าความเขาใจแตอยภายใตพนทแหงนน เชนกน

Apinna Fuengfusakol (2008) ไดศกษาพนทแหงการคาขายทไนทบารซาร จงหวดเชยงใหม และพบวาในแหลงดงกลาวมความสมพนธทางการผลต ทเชอมโยงตงแตระดบชมชนทองถน ภมภาค ไปสระดบโลก และยงรวมผคนมากหนาหลายตา และหลายชาตพนธใหเขามารวมกนอยในพนทเพอการคา เมอพนทมการแขงขนกนอยางดเดอด ภายใตสถานการณการคาและขอจ ากดของพนท ยงท า

24

ใหผคาตองมการปรบตวตอสนคาและการขายเปนอยางยง ทรวมถงการปรบเปลยนรปแบบสนคา การจดการพนททงในลกษณะขายแผงลอย การเดนเรขาย หรอแบงใหญาตมารบชวงการขายตอไป

เหมอนพนทในซอยคาวบอยทมการปรบเปลยนพนททงภายนอกบารและภายในบารใหรองรบสงใหมเสมอ การปรบพนทภายในบารจะมการตกแตงเปลยนเฟอรนเจอรดานใน หลอดไฟเสมอ คอทกวนในซอยคาวบอยจะตองพบ 1 บารทมการตกแตงอย การท ากลยทธทางการคาทแจงรายการโปรโมชนราคาเครองดมไว โดยกอนเวลา 20.00 น.ราคาเครองดมจะถกกวาเวลาหลงจากนนไปแลว ดานภายนอกบารกจะมประเภทหาบเรแผงลอยวางขายของ ทงเชาทขายประจ าหรอเรขาย เดนผานไปมาเปนตน

การศกษาของพเชษฐ สายพนธ เรองพนท ภาพตวแทนและรางกายในสอเกย ทอธบายสอเกยวาสามารถเชอมโยงถงความผดปกต ทถกสงตอและกระจายออกไปใน “รปแบบความจรง ” เพราะสอเปนตนก าเนดของวาทกรรมทมการแบงแยกระหวางอะไรคอความปกตและอะไรคอความผดปกตสอเกยจงเปน “ผลผลตทสรางการตอกย าถงรปแบบความจรงทผดปกต”นนเอง งานวจยนจงเปนอกเลมหนงทพยายามเปดมมมองในการท าความเขาใจผานสอเกย ทถกผลตสรางจากวาทกรรมกระแสหลกโดยอธบายผานแนวคดเรอง พนทและภาพตวแทน สอดคลองกบการศกษาเรองพนทของฟโกตทจ าแนกพนทลกษณะนเปนพนทแบบ heterotopias ทน ามาโยงกบรางกายมนษย

งานการศกษาเรองเมองจะเปนการศกษาถงพฒนาการพนท หรอการพฒนาเขาสความเปนพนทเมองไดแก ธนภน วฒนกล (2550: 46-47) เรองการเมองเรองพนท พลวตทางสงคมและชมชน (กรณศกษาชมชนปอมมหากาฬ) ไดอธบายถงพนทตางๆทหอมลอมเราอยในสงคมวาเปนทงพนททางการเมอง (Political Space) แบบหนงดวย เปนการเมองของพนท (The politics of space) ทสงคม แตละแบบแตละยคสมย กจะมภาคปฏบตการ/จารตปฏบตวาดวยพนท (Spatial practices/The practice of space) ทแตกตางกนไป ดงตวอยางของ “เมอง” พนทจงไมใชเรองของธรรมชาตลวนๆ แตพนทเปนเรองของการชวงชงการน าในการก าหนดกฎเกณฑ กตกา ในการสราง ควบคม ตรวจตรา การระบการใหคณคา ความหมาย และการก าหนดความสงต าของพนท /สถานทแบบตางๆ ในสงคมมากกวา เชน บาน หมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวด ภมภาค ประเทศ โลก จกรวาล เมองกบชนบท หรอ ประเทศศนยกลาง กงบรวาร/ชายขอบนอกประเทศ บรวาร/ชายขอบนอก ชวตประจ าวนของคนในสงคมจงเกยวของกบเรองของพนทอยางมาก เปนชวตทเตมไปดวยการตอสเพอชวงชงการน าในการนยาม ใหความหมายกบพนท สถานทรอบตว แตเทาทผานมาพนทกลบมไดรบความสนใจศกษากนเทาใดนก นอกจากน การทเรามองไมเหนดานทเปนประดษฐกรรมทางสงคมของพนท หรอ ทเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) (Henri Lefebvre) เรยกวา “Social Space” ของสงคมจงเปนดงทเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) ไดสรปไววา “เปนอ านาจทแฝงมาในรปของการจดระบบระเบยบพนท

25

ทด ารงอย” เมอพนทเปนเรองของการผลต/สราง ดงนนบรรดาองคกรความรตางๆทด ารงอยเกยวกบพนท จงเปนเพยงเทคนควทยาการในการตอกย า/ผลตซ าพนทเหลานเปนส าคญ พนท ความร และอ านาจ(Space/Knowledge/Power) จงแยกกนไมออก และถอเปนสารตถะของสงทเรยกวา “การเมองของพนท/พนทของการเมอง” และการเปลยนแปลงในทางรปแบบ และหนาทของพนทมผลโดยตรงตอการลบลางความทรงจ าของอดตทเกดขนเหนอพนทนนๆ การเมองเรองพนท เปนการเมองทมความหมายทางประวตศาสตร และเพราะประวตศาสตรทเปนอนนน เปนรากฐานของปจจบนทเปนอน การตอสทางการเมองเรองพนท จงเปนการตอสทางการเมองทมผลโดยตรงตอปจจบน

การศกษาของมาลน คมสภา (2548) เรองอนสาวรยประชาธปไตยกบความหมายทมองไมเหน งานวจยเรองน ผวจย (ตนเอง) คดวาเปนการเปดพนทในการท าความเขาใจสถาปตยกรรมทตงเดนอยกลางกรงเทพมหานครอยางลกซงในประเดน การพยายามคนหาปฏบตการของวาทกรรม (set of practices) อนเปนความหมายทเกดจากผลของการชวงชงการนยามทามกลางปฏบตการทางสงคมอนหลากหลายเพอสรางความหมายใหกบอนสาวรยประชาธปไตย ในความหมายทเลอนไหล โดยน าแนวคดการวเคราะหวาทกรรม (Discourse) ของมเชล ฟโกตมาใชทงกฎเกณฑการกอรป (formation หรอ set of rules) เรองกฎเกณฑการแปรรป (transformation) เงอนไขและความสมพนธ (correlation) คนหาเงอนไขของการคงอยของความหมาย (condition of existence) อนสาวรยถกสรางขนมาในพนทของชมชน เปนพนทใจกลางเมองททกคนสามารถเขาถง ไมใชพนทหวงหาม และมความหมายเชอมโยงสมพนธกบพนทใกลเคยง มการใชประโยชนในงานรฐพธ หรอพระราชพธส าคญๆ พธร าลกเหตการณทางการเมอง พนทของอนสาวรยเปนพนทพเศษตามความคดทเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) เสนอไว จงมนยยะและความหมายด ารงอย แตมความหมายในลกษณะพนททเกยวของกบการระลกถง และเชอมโยงเวลาในอดตตอเขากบปจจบนเปนส าคญ พนทในเมองยงเปนพนทในการศกษาเกยวกบผคนทอยในเมองอกหลายกลม เพยงแตมมมองการอธบาย ตความ จะขนกบแนวคดทน ามาใช ดงเชน การศกษากลมคนชายขอบ จากการน าเสนอของศนยมานษยวทยาสรนธร เรองชวตชายขอบ ตวตนกบความหมาย (มปป.) ตางกน าเสนอการการใชชวตในพนทเมองภายใตแนวคดเรองคนชายขอบ แตฉากคอเมองทเขาอาศยอย มทงเมองในสถานททองเทยว คอบารเกยยานพฒนพงษ ชวตคนเกบขยะทเขตหนองแขม กรงเทพ ชวตความอยและทศนะของคนแกในเมอง ชวตเดกขางถนนทอาศยอยยานหวล าโพง หรอ โลกของคนไรบาน (บญเลศ วเศษปรชา. 2549) กเปนการน าเสนอการมอยจรงของคนในพนทเมองทมการปรบเปลยนทนอนใหสอดคลองกบสถานการณไดเสมอ

ส าหรบการศกษาทนบวายงรวมสมยเพราะน ากลบมาอกครงและอธบายชวตของคนในพนทเมองไดอยางชดเจน คอการน าเสนอโดย ม.ร.ว.อคน รพพฒน (2537) ซงเปนนกมานษยวทยารนบกเบกของเมองไทย การศกษาของ อคน รพพฒนในเรองชมชนแออดและน ามาเสนออกครงในเรอง

26

มองสงคมผานชวตในชมชน (2553) เปนการศกษาพนทสลมแหงหนงในกรงเทพมหานคร คอตรอกใต ทพชญ พงศสวสด (2553: กลาวไวในค าน าเสนอ) กลาววาเปนการศกษาในเชงมานษยวทยาของเมอง (anthropology of the city ) โดยอคนใชภาษาทอธบายความเปนคนของคนในพนทไดอยางเหนชวตจรง เปนการเลาเรองอยางแจมชดไมบดเบอนขอเทจจรงแตไดบรรยากาศของคนในพนทและความรสกของมนษย เชน กรณลงผนหนงในคนทอาศยอยในชมชนตรอกใต ยายมาจากอยธยาและมาขายหอหมก และน าญาตพนองมาชวยขายหอหมกในชมชน ซงอธบายชวตประจ าวนของลงผนตงแตท าหอหมก เรขาย รวมทงบรรยายใหภาพของลกชายลงผนทเกเรเปนนายทนเงนกทคนในชมชนไมชอบขหนา และรวมทงตวละครอกหลายตวทวเคราะหใหเหนชวตในตรอกใต วาแตละวนเขาไดท าอะไรกนบาง มการตอส ดนรนและใหความหมายกบชวตของเขาในมมมองทเปนของคนในพนทวาอยางไร

งานวจยเกยวกบพนทเมอง

การขยายตวของเมองในประเทศไทยเรมตนจากเมองโตเดยวเพยงเมองเดยวคอกรงเทพมหานคร เนองจากมประชากรมากทสดในประเทศไทย การศกษาการกระจายตวและเตบโตของเมองทางดานสถาปตยกรรมพบวามการกระจายไปทางทศตะวนออกและดานเหนอ คอดานเหนอไดแกพนทจงหวดปทมธานและจงหวดพระนครศรอยธยาการขยายตวดงกลาวเพอรองรบการเตบโตของอตสาหกรรมทเรมในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจในป พ.ศ. 2504 ทประเทศไทยไดมการพยายามใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เพอทจะพฒนาประเทศในดานตางๆ และชะลอปญหาทางสงคมและการเมองทด ารงอยในภมภาคตางๆ ของประเทศ การใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตนแทนทจะกอใหเกดความเทาเทยมกนในการพฒนาดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองของประชาชน ผลของการใชแผนพฒนาเหลานกลบกอใหเกดความเหลอมล าในการพฒนามากขน ยงมการเรงใชแผนพฒนาเทาใด ความเจรญและผลของการพฒนานนกลบกระจกตวอยในกรงเทพมหานครและเมองบรวารมากขน การพฒนาตามแผนพฒนาเหลานสงผลใหกรงเทพมหานครเตบโตอยางรวดเรว กรงเทพมหานครกลายเปนศนยกลางในดานตางๆ ทนท ทงทางดานการศกษา สาธารณสข การเมอง ตลอดจนการพาณชยและอตสาหกรรม กอใหเกดลกษณะการพงพาแบบหลกเลยงไมไดของภมภาคทมตอกรงเทพมหานคร การใชเทคโนโลยททนสมยในการผลตของอตสาหกรรมในสวนกลางนนสงผลใหหตกรรมพนบานของภมภาคตางๆ ตองพงทลายลง เศรษฐกจของภมภาคเรมมปญหา ท าใหประชาชนสวนหนงตองทงถนฐานของตนเองเพอมงสสถานประกอบการในกรงเทพมหานครมากขน กองทพแรงงานไดไหลบาเขาสกรงเทพมหานครเพอเปนแหลงแสวงหาโชคและโอกาสในการอยรอด ท าใหเกดปญหาไดแก ปญหาสงแวดลอมเปนพษ ปญหาชมชนแออด ปญหาอาชญากรรม เปนตน (ประกอบ รมดสต. 2529: 3) การกระจายกจกรรมทางดานแศรษฐกจโดยเฉพาะแหลงจางงานทเตบโต

27

ชดเจน คอยาน ธญบร ต าบลคคต และอ าเภอประชาธปตย จงหวดปทมธาน นบเปนการพฒนาพนทเมองเฉพาะดานตามโครงสราง (structure development) และการศกษาเมองจะเนนประเดนเรองปญหาทเกดขนในเมอง

ระหวางป พ.ศ. 2513-2522 (สรรเพชญ นนทภกด. 2539: 44) มการกอสรางงานสถาปตยกรรมหลายประเภทขน ภาคเอกชนนยมการลงทนท ากจการโรงแรม อาคารส านกงาน ธนาคาร สถาบนการเงน ศนยการคา โรงพยาบาล และหมบานจดสรร รวมทงเรมมการสรางอาคารชดพกอาศยในระยะปลายของชวงนดวย ในขณะทภาครฐไดมการสรางถนนรชดาภเษกผานซอยอโศก (สขมวท 21) ในป พ.ศ. 2514-2515 ไดเรมสรางทางดวนในป พ.ศ. 2520 ยงผลใหธรกจทอยอาศยขยายตวเพมขนอยางรวดเรวหลายทศทางตามถนนสายหลกจากทางดวนซงถนนสายหลกทไดรบผลจากการขยายตวของเมองจากสรางถนนทส าคญ คอ ถนนสขมวท จงนบวาเปนการพฒนาทเรมมาใหความสนใจเรองพนทเมองภายในทมใชดานอตสาหกรรมแตมงเนนดานการบรการ การทองเทยว และทพกอาศยมากขน

การขยายตวของเมองยานสขมวทเดมยานสขมวทถกเรยกชอตามถนนสขมวทซงเปนถนนหลกทตดผานบรเวณพนท ถนนสายนสรางขนในป พ.ศ. 2479 โดยมพระพศาลสขมวท อธบดกรมทางหลวงในสมยนนเปนผบกเบกและควบคมการกอสราง จงไดมการน าเอาบรรดาศกดของทานมาตงไวเพอเปนเกยรตแกผสราง เมอครงกอสรางถนนสขมวทนน เปนถนนหนใสฝน เรมสรางจากทองทอ าเภอพระโขนงใกลทางรถไฟบางกะป ไปยงอ าเภอปากน า จงหวดสมทรปราการ (เจนการ เจนการกจ. 2547: 28) ในอดตยานสขมวทเปนพนทเกษตรกรรม เดมเรยกวา ทงบางกะป และไดเรมมการพฒนาพนทขนโดยกลมคนทมรายไดสงในสมยนน ซงสวนใหญเปนเจานายในพระราชวงศ ขาราชการระดบสง และคหบด การพฒนาทอยอาศยเรมตนขน เมอสมยหลงสงครามโลกครงท 2 และไดขยายตวอยางรวดเรว เมอมการขยายถนนสขมวท ราวป พ.ศ. 2500 เปนตนมา ซงจากการศกษาเรองการศกษาการเปลยนแปลงรปแบบการใชทดนเพออยอาศยยานสขมวท : กรงเทพมหานคร ของเบญจวรรณ คงสวาง (2535: 145) และ การศกษาเรองววฒนาการทอยอาศยแบบเบาบางมาสแบบหนาแนนในแขวงคลองเตยเหนอ เขตคลองเตย กรงเทพมหานคร (สรรเพชญ นนทภกด. 2539: 135) ไดกลาวไวสอดคลองกนวา ในอดตพนทยานสขมวท แขวงคลองเตยเหนอเคยเปนทงนา ทางตะวนออก เรยกวา “ทงบางกะป” โดยมคลองแสนแสบตดผานทงบางกะปไปทางตะวนออก บรเวณชมชนทอยอาศยดงเดมไดเกาะตวเปนกลมกอนไปตามแนวคลองแสนแสบ บานเรอนเปนลกษณะใตถนสง เพอปองกนน าทวม ในขณะทชมชนเมองมยานตลาด เปนศนยกลางทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม ชมชนบานเรอนจะตงอยใกลกบแหลงน า เนองจากใชแหลงน าในการอปโภค บรโภค และเปนเสนทางคมนาคม เมอเมองเรมขยายตวทางตะวนออกมากขน ไดมการตดถนนสขมวทเปนถนนสายยาว ขนานไปกบคลอง

28

แสนแสบ ผานทงบางกะป ในราวป พ.ศ. 2470 ดวยเหตททนายงมราคาถก จงเปนทนยมของผมยศถาบรรดาศกด คหบดผมฐานะด ซอเปนทอยอาศย เกดการกระจายตวการสรางบานเดยวไปตามแนวถนนสขมวท บานทอยอาศยในยานนเรยกกนวา “บานยานบางกะป” ไดมการเกดขนของตกแถว รานคา เปนเขตลอมรอบบานทอยอาศย เชน ไดมการกอสรางสะพานขามคลองแสนแสบบรเวณซอยนานา และซอยอโศก ไดเกดการพฒนารานคาขน เพอใหบรการประชาชนในพนท โดยจะเปนตกแถวและตลาดสด ปลกขนานไปกบแนวถนน

ในชวงป พ.ศ. 2503 ถนนสขมวทไดถกปรบปรงเปนถนนคอนกรตมาตรฐาน จงเกดตกแถวรานคาสองขางทางถนนตอกนสลบกบบานเรอนขนาดใหญทอยรมถนน การพฒนาถนนพนทยานน กลายเปนยานทอยอาศยควบคไปกบการเปนยานธรกจการคาทส าคญของกรงเทพมหานครมาโดยตลอด เชน ไดทการสรางถนนเพชรบรตดใหมขนานไปกบอกฝงหนงของคลองแสนแสบ ตงแตชวง ป พ.ศ. 2504-2508 ไดท าใหผทในยานนไดรบความสะดวกสบายในการเดนทางและสรางถนนรชดาภเษกผานซอยอโศก ในป พ.ศ. 2514-2515 ท าใหยานสขมวท สามารถตดตอกบทางทศเหนอของกรงเทพมหานคร (วภาวดรงสต) และทางทศใต (พระราม 4 – สลม) ไดโดยสะดวก สงผลใหยานนกลายเปนศนยกลางธรกจการคาของกรงเทพมหานคร อาคารส านกงานธรกจการคาตางๆ ไดขยายตวเกดขนมากในซอยอโศก และขยายตวไปตามถนนรชดาภเษก นอกจากนความตองการอยอาศยและการท างานกลางเมอง ยงสงผลใหมการเพมความหนาแนนของธรกจการคา และทอยอาศยในพนท โดยสวนใหญจะสรางเปนอาคารสง ทาวนเฮาส คอรทระดบหรเพอใหคมคาทางเศรษฐกจ ไดเกดรานอาหาร ศนยการคาขนาดเลก ตลอดจนการบรการตางๆ กระจายอยในพนทเพอใหบรการผอยอาศย และเนองจากเปนศนยกลางเมอง มสถานทตตงอยมากมาย จงเปนทนยมพกอาศยของชาวตางประเทศ เกดเปนคอรท อพารตเมนต โรงแรม ขนเปนจ านวนมาก เพอบรการชาวตางประเทศเหลานนดวย (สรรเพชญ นนทภกด. 2539: 40)

ตอมาไดมการสรางทางดวนในชวงป พ.ศ. 2520 โดยมทางขนลงทางดวนบรเวณตดกบทางรถไฟใกลกบสขมวท 1 สงผลใหผอยอาศยในยานสขมวทสามารถตดตอกบบรเวณตะวนออกของกรงเทพมหานคร (บางนา-ตราด) ไดโดยสะดวก และไดมรถยนตมาขนลงทางดวนบรเวณใกลกบสขมวท 1 ในแตละวนเปนจ านวนมาก การสรางถนน สรางทางดวนทท าไดการเดนทางสะดวกสบายมากขน จนท าใหยานสขมวทกลายเปนศนยกลางการคาธรกจ แตการเจรญเตบโตของยานน สงผลกระทบตอการจาราจร ท าใหถนนสขมวทเรมมการจราจรตดขดมากขน จนกระทงปพ.ศ. 2538 ไดเรมมการสรางรถไฟฟายกระดบ (BTS) ผานกลางถนนสขมวท เพอลดปญหาการจราจรตดขดของถนนสขมวท

29

ถนนสขมวทพฒนามาถงจดสงสด (เจนการ เจนการกจ. 2547: 30) ในชวงทประเทศไทยเรมมการพฒนาทางดานเศรษฐกจอยางตอเนอง โดยเฉพาะนโยบายการพฒนาประเทศใหประเทศไทยเปนประเทศอตสาหกรรมใหม (พ.ศ. 2535 – 2539) เกดบรษทขามชาตเขามาในประเทศ ท าใหมชาวตางชาตเดนทางมาท างานในประเทศไทยเพมขนเปนจ านวนมาก ยานพกอาศยชนดอยางสขมวท ซงมพรอมทงท าเล ทตง และการคมนาคมสะดวก อยใกลสถานทตของประเทศตางๆ จงเปนพนท ทมราคาทดนสงเปนอนดบตนๆ ของประเทศ การพฒนาสวนใหญจงมงสรางใหเกดความคมคากบราคาทดน จนกระทงยคของเศรษฐกจฟองสบ เรมถงจดอมตว ผลจากการประกาศคาเงนบาทลอยตว ท าใหผลงทนทกยมเงนจากบรษทขามชาตตางๆ ตองแบกรบภาระช าระหนคนอตราทสงขนเปนเทาตว การพฒนาตางๆ ในพนทยานสขมวท ซงไดรบผลกระทบเชนเดยวกบหลายๆ พนทในกรงเทพมหานครและประเทศไทย จงหยดชะงกลงทนท คงเหลอแตโครงสรางอาคารทกอสรางยงไมเสรจ ในชวงหลง จากป พ.ศ. 2541 ยานสขมวทกลบมาคกคกอกครง เนองจากเศรษฐกจของประเทศไทยคอยๆฟนตว ประกอบกบมโครงการกอสรางระบบขนสงมวลชนขนาดใหญ ทงของภาครฐและเอกชน ไดแก รถไฟฟาบทเอส (BTS) และรถไฟฟาใตดน (MRT) ทชวยเพมศกยภาพของพนท เรมมการปรบปรงโครงการเกาทเคยหยดกอสรางมาพฒนาอกครง การพฒนาในชวงนจงเกดการกอสรางอาคารขนาดใหญ อาคารส านกงาน โรงแรม คอนโดมเนยม หางสรรพสนคา คอมเพลกซ โรงภาพยนตร กระจายตวออกๆ ไปตลอดแนวถนนสขมวท และภายในซอยตางๆ เกดการพฒนาโดยกลมคนทเรยกวา Young Blood Developer สรางรานคาทจ าหนายสนคาในระดบสง

จงเปนไปในแนวทางเดยวกนกบการศกษาววฒนาการการใชทดนและการเปลยนแปลงสภาพการใชทดนเพออยอาศยของยานสขมวท (เบญจวรรณ คงสวาง. 2535: 145) ในระยะเรมตน จะเปนการเปลยนแปลงทเกดจากการขยายตวในแนวราบ (Horizontal) สวนการเปลยนแปลงใน ชวงหลง เกดจากการขยายตวในแนวดง (Vertical Growth) ท าใหการใชทดนเพออยอาศยมความหนาแนนมากขน

งานของบงอร ชมจ าป (2529) จะศกษาเนนถนนสขมวท เปนหลกตงแตซอย 3-63 จงมองเหนความเปนเมองบรเวณยานนชดเจนขน วาเปนถนนสายหลกท าใหท าการขยายตวของเมองกรงเทพออกไปยงชานเมองดานตะวนออกเปนไปอยางรวดเรวพนทถนนขนานไปกบคลองท าใหมซอยแยกมากกวา 150 ซอย ยาวคดเคยวไปตามทนาสองขางถนนจดล าคลอง

30

งานวจยทเกยวของกบผคนในเมองและชวตประจ าวนของผคนในเมอง งานวจยในยานธนยะ เกยวกบวฒนธรรมของนกธรกจชาวญปนทใชเวลาพกผอนและรบรอง

ลกคาในบารญปน เรอง Japanese Corporate Culture and its Dynamics in Thailand : A Case Study of Thaniya Area ของ Yoko Kusaka พบวานกธรกจชาวญปนนยมจะมาพกผอนทยานธนยะ ดวยสอดรบกบวฒนธรรมการเลยงดปเสอ และเลยงรบรองในวฒนธรรมการท างานของคนญปน และพนทบรเวณนเปนกลมกอนและวฒนธรรมทสรางขนมาในพนทใหรบกบวฒนธรรมคนญปนจงเปนพนทพเศษทถกจดวางไวในความหมายเฉพาะ สวนอนงค บรรเจดวานช (2545) ศกษาวถชวตของคนญปนในประเทศไทย : กรณศกษาซอย 21-63 ถนนสขมวท เขตวฒนา กรงเทพมหานคร เนองจากญปนจะเชาทอยอาศยทราคาแพงในยานสขมวท เปนลกษณะหองชด ทมหองนอนและหองใหผชวยดแลบาน มเฟอรนเจอรครบครน แมราคาแพงแตบรษททใหคนญปนมาท างานจะเปนผออกคาใชจายให เมอคนญปนอยรวมกนเปนยานประกอบกบคานยมทใชชวตอยเฉพาะสนคาของชาตตน ท าใหบรเวณนมรานคา หลายประเภททอ านวยความสะดวกใหกบคนญปนทง ซปเปอรมาเกต รานเสรมสวย โรงเรยนอนบาลของลก รานขายหนงสอ เปนตน

การศกษาเรองการน าเสนอความเปนตวตนของผหญงบรการในสถานบนเทงบารเบยร จงหวดเชยงใหมของโสภดา วรกลเทวญ (2543: 5-6) ไดใชแนวคดในกระบวนการสรางภาพลกษณ ซงหมายถง การจดวางรปแบบของพฤตกรรมในการแสดงออกของมนษยตอสถานการณทางสงคมตางๆ เพอใหคปฏสงสรรคยอมรบในตวตนอกฝายหนง โดยใชแนวคดของกอฟมนมาเปนเครองมอในการชวยวเคราะหการแสดงออกของผหญงในการปฏสมพนธกบลกคาทเกดขนในบารเบยร การแสดงออกของผหญงจงเปรยบเสมอนฉากหนาของกอฟมน ขณะทฉากหลงของผหญงคอ ประสบการณในชวตโดยเฉพาะอยางยงประสบการณในการมเพศสมพนธกบลกคาฝรงทสงผลตอการเปลยนแปลงทางความคดไปตามกาลเวลา ซงฉากหลงนเองทเปนทมาของการจดวางภาพลกษณของผหญงบารเบยร

โสภดาสรปตามแนวความคดกอฟมน วาฉากหนา และฉากหลง หรอความเปนสวนตว กบสาธารณะ เขาไมไดใชในนยยะทเกยวของกบสถานท หากแตนยยะทเกยวของกบประสบการณของมนษย ทมองเหนและไมสามารถมองเหนได กอฟมนไมตองการจะชวา เมอแสดงออกตอหนาสาธารณะจะตองเปนตวตนปลอม (False public) ขณะทแสดงออกในทสวนตว คอ ตวตนทแทจรง (True private) แตการจดการตอภาพลกษณเปนไปเพอใหอกฝายหนงรบรในเวลาอนสนวา ตนเองเปนใคร การรบรเกยวกบตวตนชวยท าใหการปฏสงสรรคทางสงคมเปนไปอยางราบรนมากขน เพราะวาตวตนนนไมใชสงทสามารถจะรบรไดอยางรวดเรว ขอมลเกยวกบตวตนนเองทท าใหอกฝายหนงรบรไดวา บคคลทก าลงปฏสงสรรคดวยคาดหวงสงใด โสภดาเลอกใชแนวคดในเรองการน าเสนอภาพลกษณของ กอฟมน เพอเปนเครองมอในการชวยวเคราะหการแสดงออกของผหญงในการปฏสมพนธกบ

31

ลกคาทเกดขนในบารเบยร ฉากทางสงคมในการศกษาครงน คอ บารเบยร โดยมผหญงและลกคาเปนคปฏสงสรรค การแสดงออกของผหญงจงเปรยบเสมอนเปนฉากหนาในความหมายของ กอฟมน ขณะทฉากหลงของผหญง คอ ประสบการณในชวตโดยเฉพาะอยางยงประสบการณในการมความสมพนธกบลกคาฝรงทสงผลตอการเปลยนแปลงทางความคดไปตามกาลเวลา ซงฉากหลงนเองเปนทมาของการจดวางภาพลกษณของผหญงบารเบยร

วสนต ปญญาแกว (2543: 22-23) ไดศกษาเกยวกบแนวคดชวตประจ าวน (Everyday Life) จากนกสงคมวทยาชวตประจ าวน อาท เฮอรเบรต บลมเมอร โฮวารด เบคเกอร (Howard S. Becker) เอรฟวง กอฟแมน (Erving Goffman) และ ฮาโรลด การฟงเกล ทมงเนนใหความส าคญตอการศกษาท าความเขาใจชวตประจ าวน วฒนธรรมของผคนผานการท าความเขาใจชวต ชวประวต วฒนธรรม ประสบการณทางสงคม ตลอดจนวธการวเคราะหท าความเขาใจ การสรางความหมายใหกบชวตและโลกทางสงคมของกลมผถกศกษา รวมจนถง ปฏบตการทางวฒนธรรม การสอสาร การกระท าทางสงคมตางๆ ทพวกเขาสรางสรรคขนใชเพอบรรลเปาหมายในการด าเนนชวตประจ าวน น าเสนอในงานวจยเรอง ชวตขางถนน การศกษาเชงชาตพนธวรรณนาวาดวยโทรทศนยามค าคน บนถนนสายหนงในเมองเชยงใหม (2543) โดยจงหวดเชยงใหมเปนจงหวดทขนชอดานการทองเทยว ดวยธรรมชาตและวฒนธรรมทงดงามเปนทตนตาตนใจส าหรบผใฝหาสงแปลกใหมจากวฒนธรรมเดมของตน ความหลากหลายของพนททองเทยว ทงปาเขา แหลงมรดกวฒนธรรม รวมทงพนทพเศษทจดเปนสถานททองเทยวยามค าคนอยางบารเบยร บารเกรลหรออโกโกบาร ชวตทองเทยวยามค าคนเปนอกสสนของเชยงใหม นกทองเทยวจงไดเดนซอสนคา อาหาร ของทระลกทแปลกตากลบไปอกมาก ทงนการศกษาของวสนต ไดศกษาถนนแหงหนงในเชยงใหมทเปนพนทขายของใหกบนกทองเทยว โดยผจ าหนายสนคามโทรทศนเปนเครองบนเทงใจ แตโทรทศนมความหมายมากกวาการใหขาวสารหรอสาระบนเทง ยงเปนสอกลางในการตดตอกบเพอนรวมคาเพอวพากษวจารณละครทออกเผยแพรขณะนน และทสอดคลองกบการวเคราะหของกอฟมน ทวา“การปฏสมพนธเชงพธกรรม” (interaction ritual)

จากทกลาวมาขางตน จะเหนวาทรรศนะพนฐานทางสงคมวทยาชวตประจ าวนทมตอความเปนจรงทางสงคม (Social realities) และการเขาถงความเปนญานทศนะทางสงคม (Epistemological views) นนแตกตางไปจากจดยนทางญาณวทยาของสงคมวทยาแนวปฏฐานนยมทยดมนถอมนวา ความรเกยวกบความเปนจรงทางสงคมจะตองวางอยบนฐานแหงความเปนศาสตร และการเขาถงหรอการไดมาซงความรนนจะตองไดมาดวยวธการศกษาเชงวทยาศาสตรอยางเครงครดตามแบบวทยาศาสตรธรรมชาต ในแงของวธวทยานน กลาวไดวานกสงคมวทยาชวตประจ าวนใหความส าคญอยางยงตอการประยกตใชวธการศกษาเชงชาตพนธวรรณนา อาท เทคนคการสมภาษณแบบเจาะลกอยางเปนทางการหรอไมเปนทางการ การใชขอมลเอกสารทเกยวของ เชน จดหมายสวนตว ขาวใน

32

หนงสอพมพ โทรทศน หรอขอมลจากแหลงอนใดทถกบนทกไวและการสงเกตการณอยางมสวนรวม (Participant observation) โดยเฉพาะการตระหนกถงบทบาทของผศกษาในการเขาไปเปนสมาชกคนหนง (Membership roles) ในกลมสงคมทสนใจศกษา เพอทจะไดพยายามศกษาตความท าความเขาใจปรากฏการณระดบชวตประจ าวนทสนใจศกษาเหลาน ผานมมมองของกลมบคคลผถกศกษาเปนส าคญ งานศกษาเชงชาตพนธวรรณาอกเลมคอการศกษาของ จารวรรณ ข าเพชร (2552) ศกษาเรอง ชวตยามตะวนรงและยามราตรของผคนในซอยคาวบอยสขมวท 23 พบวา ผคนในซอยคาวบอยม 3 กลม คอ กลมทท างานในรานบารเบยร ประกอบไปดวยผจดการราน มามาซง บารเทนเดอร พนกงานเกบเงน แมบาน และเปนกลมทท าใหซอยคาวบอยมสสนมากทสด กลมทสอง คอผท ามาคาขายในซอย ไดแก พอคา แมคา หาบเร แผงขายอาหารไทย อาหารอสาน รถเรขายผลไม และเปนกลมทตอบสนองการด ารงชวตใหกบกลมแรก กลมทสาม คอผสญจรไปมา ไดแก นกเรยน นสต นกศกษา บคลากรของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ผคนทจ าเปนตองเดนทางกลบบานไปขนรถไฟฟา บคคลทง 3 กลม ด าเนนชวตทมท งหนาฉากและหลงฉากของตนเองทท งมความสข ความทกข แตท แสดงออกรวมกนคอความสข และพ นท ของซอยคาวบอยยงเปนพ นท มการปฏบตการมใชพ นท ทางภมศาสตรหรอรฐศาสตรท มอาณาเขตแนนอน แตเปนพ นท ทางสงคม วฒนธรรม ทคนมปฏสมพนธตอกน

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

การศกษาเรอง พนทเมองและชวตของคนในซอยคาวบอย สขมวท 23 กรงเทพมหานคร เปนการศกษา พนทสวนหนงของเมองหรอมหานครทมผคนจากสวนตางๆ เขามารวมกนอย ในพนทซอยเลก ทมความยาวเพยง 200 เมตรความกวางของถนนเพยงรถสองคนสวนกนแทบไมได พนทซอยคาวบอยเปนพนทหนงทมอยจรงในเชงกายภาพ และมกไมไดรบความสนใจในการศกษาเพราะการถกสรางความหมายใหกบพนทโดยผอนวาเปนพนทไมด มบารเปนแหลงมวสม และยงใกลสถานศกษา สมควรควรยายไปตงอยในพนทอน ซอยคาวบอยถกใหความหมายดวยความเปนอนดงกลาว ทงทจรงซอยเกดขนโดยผลผลตจากการพฒนาพนทเมอง รองรบการพฒนาทางเศรษฐกจ และการทองเทยว เพอเสนอภาพแสดงแทนชวตของคน (Representation of space) ทมาอยรวมกนในซอย จากทผอนอาจมองเหนซอยดวยความคดดงกลาว แตผศกษากลบคดในทางตรงขาม เพราะซอยและคนในซอยมความหมาย ตวตน มวถทางแหงชวตของตนทไมมคนสนใจในแงมมเลกๆ ของชวต การศกษาโดยทวไปในพนทเชนนมกศกษาในเชงปญหาเพอน าไปสการแกปญหาใหคนในพนท แตการศกษาครงน จะน าเสนอชวตในระดบจลภาคทเปนตวเตมเตมใหกบความเปนซอยคาวบอย วามใชสงทสรางปญหาใหกบพนทเมอง เพราะทงเมองกรงเทพเองและซอยคาวบอยตางรวมสรางชวตสสนใหกนและกน พนทศกษำ

พนทในกรงเทพทวไปจะมตรอก ซอกซอยมากอยแลว แตละซอยบางกมประวตความเปนมาและลกษณะเดนทตางกนออกไป ซอยคาวบอยคอพนททผศกษาเลอกศกษาเพราะลกษณะทตงอยใจกลางเมองกรงเทพ คอซอยอโศก เปนสถานทตงของแหลงบนเทงยามค าคนและเปดบรการเฉพาะชาวตางชาต มความเกาแกทรวมสมยกบสงครามเวยดนามททหารอเมรกนมารบในเวยดนามและพ านกบรเวณน ในซอยประกอบดวยคนทมาจากตางจงหวดมาท างานบรการในบาร และองคความรเกยวกบผคนในซอยเชงวถชวตและวฒนธรรมยงไมมการศกษาไว ผศกษาจงตองการท าความเขาใจดงกลาว โดยซอยคาวบอยคอตรอกเลกๆ ทมความยาวเพยง 200 เมตร เชอมระหวางซอยสขมวท 21 และสขมวท 23 ถนนสขมวทสรางป พ.ศ. 2479 โดยพระไพศาลสขมวท ขณะทด ารงต าแหนงอธบดกรมทางหลวงในสมยนน แตเดมบรเวณนคอยานเกษตรกรรมเชนเดยวกบยานอนของกรงเทพมหานคร แตเรยกกนวาทงบางกะป ดงจะเหนบางแหงยงมปายทบงบอกวาบางกะปอยใหเหน การขยายตวของเมอง

34

ในบรเวณแถบนเรมตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 โดยผมฐานะและหนาทการงานสงในสมยนน และราคาทดนยงไมแพงโดยมคลองแสนแสบคขนานไปกบความยาวของถนนสขมวท ผคนจงอาศยอยรมคลองแสนแสบทน าสะอาด น ามาอปโภค บรโภค และมการสรางสะพานเชอมระหวางคลองกบถนนทซอยนานาคอสขมวท 3 ซอยอโศกคอ สขมวท 21 และซอยเอกมยคอสขมวท 61 เมองทพฒนาขนใหมตลอดแนวถนนสขมวทจะเปนยานธรกจ การคาทส าคญเพราะการคมนาคมสะดวกทงทางรถและทางเรอ ประกอบกบมซอยทแยกยอยมากมายท าใหผคนทอยอาศยในซอยยอยตางๆ ตลอดแนวสขมวทอกมาก สวนใหญคอซอยตนดงทกลาว พนทยานสขมวทบรเวณซอย 21 นบวาเปนการตงถนฐานทแบงสดสวนของพนท เนองดวยมทงตลาดอโศกทอยมมถนน มโบสถวฒนาทสมพนธกบโรงเรยนวฒนาวทยาลย ทเปนโรงเรยนของครสอนศาสนาทเปดสอนใหกบเดกหญงของไทยและพฒนามาเปนโรงเรยนระดบมธยมศกษาในปจจบน ซอยสขมวท 23 มสถานศกษาทงในระดบอนบาลและสถานรบเลยงเดกของชาวญปน โรงเรยนประถมศกษา สงกดกรงเทพมหานคร คอโรงเรยนสวสด โรงเรยนประถมสาธต และโรงเรยนมธยมสาธต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ และมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ และกวาจะผานจากหนาปากซอย 23 หรอซอย 21 เพอเขาไปจรดคลองแสนแสบยงตองผานบรษท หางราน ธรกจอกมาย ฉะนนการคมนาคมและการใชพนทเวลากลบออกมาจงตองผานซอยคาวบอยโดยมอาจหลกเลยง ไมวาจะทางดานสขมวท 21 หรอสขมวท 23 ทมซอยคาวบอยพาดผานเชอมทง 2 ซอยพนทของซอยคาวบอยทตงอยจงสะดวกในการเขาถงเปนอยางมาก ดงจะเหนนกทองเทยวตางชาตเดนทางมาถงทงทางรถไฟฟาบนดน ใตดน รถรบจางสาธารณะในทกประเภท

ดานหนาของซอยคาวบอยคอถนนสขมวท โดยการใชพนทถนนดานหนารมถนนสขมวทจดขนเพอประกอบธรกจทเกดขนเองตามธรรมชาต สวนพนทดานหลงอาคารดงกลาวเปนเหมอนก าแพงทปดกน ท าใหทดนหลงอาคารเปนทตาบอด ราคาไมแพงนก จงมการกอสรางเปนอาคารพานชยหรอเรยกงายๆวาหองแถวใหเชาเกดขน ในซอยคาวบอยลกษณะคอการกอสรางทเปนหองแถวเชนกน ดานหลงของตกแถวจะชนกบดานหลงของตกแถวทหนหนาสถนนสขมวท โดยบรษททรบเหมากอสรางตกแถวซอยคาวบอยคอบรษทเดยวกบทรบเหมากอสรางซอยพฒนพงษ ยานราตรทมชอเสยงอกแหงหนงในเมองหลวง ลกษณะการกอสรางหองแถวตามแบบดงกลาวเนองดวยเพอประโยชนทางการคาของชาวจนทเขามาอยเมองไทย เพราะคนไทยจะอยอาศยรมคลอง และดานในของซอยเพราะมไดประกอบอาชพคาขายแตอยางใด ภายในซอยจงเปนบานลกษณะเรอนเดยว ครอบครวเดยวคอมอาณาบรเวณของตนเองตามฐานะ สวนสถาปตยกรรมหองแถวทปรากฏนน เนองจากคนจนทอพยพเขามาอยในเมองไทยคนเคยกบการใชประโยชน ใชผนงรวมกน (สนต ฉนทวลาสวงศ. 2521: 153) อาคารจะใชไดทงการคาขายทชนลางและอยอาศยชนบน อาคารดงกลาวเปนทนยมมากในสมยตอๆ มา ประกอบกบการเปลยนแปลงจากชมชนชนบทไปเปนชมชนเมองของกรงเทพมหานครเปนไปอยาง

35

รวดเรวมาก รปแบบงายๆ ของตกแถวจงเกดควบคกบการพฒนาเมองและปรากฏอยางตอเนองและเปนไปตามธรรมชาต

ตกแถวในซอยคาวบอยแตเดมทกอสรางมาเปนทอยอาศยเชนกน โดยมผซอเพออยอาศยและบางกเชาเพอท าการคาขายเลกๆ นอย ในกระทงปจจบนมรานทขายของช าเหลออยเพยง 2-3 รานเทานน ในอดตเมอมการกอสรางเสรจแรกเรมมผเขามาเชาพนทท ากจการ เชน รานเยบผา รานขายอาหาร และรานอนๆ อกมากตามแตความถนดของผเชา ยงไมเหนภาพของแหลงทองเทยวปรากฏ

ตอมาเมอสมยสงครามเวยดนามสอดคลองกบเอกสารหลายเลมทระบวาการทองเทยวบรเวณแถบนเฟองฟเนองจากเปนยานททหารอเมรกน หรอ GI ทมารวมรบในสงครามเวยดนามใชเวลาพกผอนบรเวณถนนสขมวท ดวยเปนถนนทสรางขนตามการพฒนาแนวตะวนตก หรอเรยกวาเปนยานทเจรญและพฒนานนเอง เพราะฝรงจะมาพกบรเวณโรงแรมวนดเซอรในปจจบน โรงแรมแอมบาสเตอร และทพกบรเวณสขมวท บรเวณใกลเคยงจงเกดรานขายเหลา ขายอาหาร ไนตคลบหรอบารเพอรองรบการพกผอนของทหารเหลาน ผดขนมา (จารวรรณ ข าเพชร. 2552: 32) รวมทงทพกหองเชาทจะเปนทอยของผหญงททหารเหลานนมความพงใจรกใครเชาไวใหและสะดวกในวาระหยดพกผอนเพอมาหา

ซอยคาวบอยตงตามชอทหารอากาศอเมรกนทเกษยณแลวคนหนงชอ T.G. Edward ทไดมาเปดกจการบารของซอยในป พ.ศ. 2520 (สพชา เบาทพย. 2540) Edward เปนชาวอเมรกนผวด า ผคนมกเรยกเขาวา คาวบอย ดวยบคลกทเขามกใสหมวกทรงสงทคลายคาวบอยในดนแดนทงหญาของอเมรกาเปนประจ า บารแหงแรกทเปดเปนบาร ชอโกลด เลเบล ผประกอบการคนแรกเปนคนแขกแตไมประสบความส าเรจเทาใดนก จนเอดเวรดมาเปดบารชอวาคาวบอยขน กลายเปนจดก าเนดทเปนต านานการกอสรางซอยคาวบอยใหรจกเลองชอมาจนปจจบน การตงชอรานผสานกบเอกลกษณความเปนอเมรกนผวด าทตองระเหจจากบานเมองของตนมาเปนนกรบผลดถนแถบเอเชยชวยสรางความจงใจในการเปดรานขายเหลาเลกๆ ไวบรการเพอนรวมชาตของตน

ซอยคาวบอยเปนพนทเลกๆ เพอการทองเทยวยามค าคนของชาวตางประเทศ หรอเวลาปกตของลกคาชาวตางชาตทแวะเวยนมานงดมเบยร ทานอาหาร ทกทายสาวๆ ในบารทตนรจก แมกระทงอาจารยชาวตางประเทศทสอนภาษาองกฤษในโรงเรยน หรอมหาวทยาลย ยงแวะเวยนเขามาใชบรการในพนทแหงน พนทซอยคาวบอยสามารถน าเสนอภาพชวตประจ าวนของผคนในเมองไดดพนทหนง และผศกษาไดเลอกพนทแหงนเนองจากไดสญจรผานไปมาเปนระยะเวลานาน แมจะเขาไปมาหลายครง และท าการศกษาวจยชนเลกๆ ในพนท แตยงพบวาภาพทไ ดเปนเพยงภาพภายนอกทางกายภาพ ยงไมเขาใจถงชวตของผคนมากนก โดยไมมความรหรอความเขาใจเกยวกบพนทแหงน อกทง ความรสกทหลายคนมองวาไมใชสถานทควรเกยวของเพราะเปนแหลงขายบรเวณทางเพศทแอบแฝงอย กระนนชวตประจ าวนของผคนแตละคนทแตกตาง ทงกลมชาตพนธ ฐานะ การศกษา สภาพ

36

เศรษฐกจ การสมรส หรออ านาจบารม ยอมแตกตางกน และมหลากหลายรปแบบ (heterogeneity) แตผคนยอมมปฏสมพนธกน ตามแนวคดทฤษฎปฏสมพนธเชงสญลกษณ ของ Herbert Mead กลาววาคนเรายอมมการกระท าการโตตอบหรอสอสารกนกบคนอนๆ ในสงคม (สภางค จนทวนช. 128: 2551) ในกระบวนการโตตอบตางกสงความหมายและตความใหกนและกน เปนความหมายทยดหยนไปตามสถานการณและบรบท พนทแหงการปฏสมพนธจงเปนไปตามสถานการณและบรบท หรอความสมพนธในชวตประจ าวน กลายเปนโลกทางสงคม (social world) เราจงท าความเขาใจสงคมจาก “ภายใน” ของคนจากความรสกนกคดของคนทมการกระท าโตตอบกนในสถานการณปกตธรรมดา

การกระท าของคนทแสดงออกมาในชวตประจ าวนของผคนในซอยคาวบอยนน สามารถอธบายในเชงการละคร (Dramaturgy) คอการน าเสนอตวตนใหผ อนไดเหนหรอรจก โดยภาษาทก าหนด กรยาทาทาง การแตงกาย การกระท าทางสงคมตอผอนดวยการเลนละครใหผอนด ตวละครทหลากหลายในซอยมหลายบทบาทและหนาท อาท แมคาขายสมต าทสาละวนกบการต าบกหงตามรสนยมของลกคาทมาจากทองถนเดยวกบคนขาย สอสารดวยภาษาทองถน ถามไถมใชแคราคา รวมถง การดละครโทรทศน การเลนหวย เปนตน คนขายผกทนาแปลกใจทมานงขายผกในซอยทมแตรานเหลา บาร แตกสามารถขายได รวมทงสนคาทขายรวมหมาก พล ทตองใชในการไหวพระประจ าวนของราน การเหนพอคา แมคา น าบตรหลานมาเลยงในซอย วงซอขนมไปมายงรานขายของช าทมเพยง 2 รานในซอย รถเขนขายผลไม ทงแอปเปล ลองกอง สาล หรอผลไมตามฤดกาล คนขายผลไมทเปนผชายตางมองสาวๆ ทลงมาซออาหารรบประทานดวยสายตากรมกรม หรอการทกทายถามไถกนของสาวบารเบยรวา “เมอคนเปนไงบาง” ทสอถงการท างานโดยออกไปกบลกคาผานมาเมอคน รวมทงค าพดทตนเองไดยนวา “คนนขอใหไดออฟออกไปขางนอกเถอะ จะไดมเงน” ฯลฯ ชวตของคนเปนวถทด าเนนไปตามครรลองของตนท นธ เอยวศรวงศ (2541) กลาววาเปนไปดวยวฒนธรรมความจน คนจนและความจนตางสรางสายสมพนธขนมาแบบหนง เพอค าจนการอยแบบจนๆ ของตน แสดงออกในการถามไถเรองโชคลาง วาหวยจะออกเลขอะไร ชวนไปท าบญทวด หรอการไปรวมงานทอดกฐน ทอดผาปาทบานเพอนตางจงหวด พฤตกรรมดงกลาวมใชเพยงสงทปรากฏและผานไป แต นธ อธบายวาวฒนธรรมความจนทผคนแสดงออกมาในชวตนน เปนวฒนธรรมทคนจนสรางขนมาเพอจดการกบปญหาความไมมนคงของการด าเนนชวตดวยการใหความส าคญแกความสมพนธระหวางบคคลแทนการสงสมเงนทอง และหลกทรพยใดๆ

จากทกลาวมา ความเตบโตของซอยคาวบอยเกยวพนกบการพฒนาการพนทของกรงเทพ ตงแตมการตดถนนสขมวท มผคนเขามาอยมากขน มนกทองเทยวตางชาตเขามาพกผอน มสถานบรการทรองรบ มการคมนาคมทสะดวกเขาถงไดทกเสนทาง ลกษณะพนททเหมาะสมจงมคนเขามาเกยวของกบซอยหลากหลาย ผศกษาคดวาพนทในซอยมความนาสนใจคนหาเพราะสามารถเชอมโยง

37

ถงระบบเศรษฐกจทนนยม การขยายตวของทน รวมทงชวตคนอกหลากหลายทสญจรผานไปมา ทงนกเรยน นสต คนท างาน พอคา แมคาเรทน าสนคามาขาย โดยการหาบ รถเขน การตงแผงขายอาหารตามสง ยามเยนกมทงขายเสอผา รองเทา เรองประดบ มากมาย รวมทงคนทพกดานบนของราน ลงมาท างานชนลางยามค าอกหลายชวต หลายสภาพ ท าใหพนทชวตของคนในซอยมความนาสนใจศกษาเปนอยางยง กำรเขำสพนทในกำรศกษำ

กำรส ำรวจและเขำสพนท พนทซอยคาวบอยเปนพนทเปด นนคอเปนตรอกเชอมระหวางสขมวทซอย 21 และซอย 23 ชวงตนถนนสขมวททมอาคารส านกงานตงอยรายรอบ ในซอยไมมการปดกนเสนทาง ฉะนนสามารถเขาออกไปตลอด 24 ชวโมง แตเวลาทตางกนจะมองเหนภาพชวตและผคนทตางกน โดยผศกษาเลอกเขาสพนทในเวลากลางวน คอชวงเชาเวลา 7.00-9.00 น. เวลากลางวนชวง 11.00 -17.00 น .และเวลากลางคนเวลา 19.00 -01.00 น. จ านวนชวโมงทแตกตางกนดวยเวลาเชากจกรรมในซอยเรยกวายงไมตน จะเขาไปพบปะพดคยกบแมบานทตนมาท างานตงแต ตหาเทานน บางวนจะพบหญงสาวทกลบจากไปเทยวพงเดนทางกลบเขามาทพกดานบนของบารทตนท างาน ในซอยมแมคาแผงลอยเรมจดรานขายอาหารใหกบผคนท างานทจะสญจรผานไปมาและแวะซออาหาร ตนซอยมวนมอเตอรไซคทมาท างานรอรบผโดยสารทจะเดนทางไปท างาน และเรยนในมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ หรอนงมอเตอรไซคไปตอเรอทคลองแสนแสบทมความยาวตนซอยถงคลองแสนแสบ 1,240 เมตร ชวงกลางวนกอนเทยงจะพบพนกงานทท างานใกลเคยงมาซออาหารในซอย และชวงเทยงมคนมาทานอาหารในซอยทมอาหารหลากหลายและจดรานเรยบรอยมากกวาเวลาเชา ชวงเวลากลางวนตอเนองยามบายพนกงานในบารทพกดานบนเรมตนลงมาดานลางมาหาซออาหารรบประทานและใชเวลาชวงบาย สงสรรคแลกเปลยน พดคย หรอไปท าธระของตน ซงเวลาชวงนเราจะสามารถไดขอมลจากการสมภาษณและการสงเกตไดในระดบหนง และทส าคญคอการไดอยในบารชวงเวลานถอเปนสงมคายง เพราะขอมลบางอยางไมไดจากการสมภาษณ หรอจากการสงเกต แตไดจากการรบฟงผอนคยกน (ทงการนนทาหรอการเลาสกนฟงกตาม) และสามารถน ามาเชอมโยงเปนภาพใหญในชวตคนในซอยไดอยางด ชวงเวลาเยนจะมนกทองเทยวและผคนทคกคกมากขน พนกงานทไมตนเวลาบายจะตนเวลาเยน และพนกงานทไมไดพกดานบนบารเดนทางมาถงบาร บางบารเปดเวลา 16.00 น. ทก าหนดใหบารเทนดและมามาซงมาท างาน เวลาเยนมนกทองเทยวเขามาและจ านวนมากขนหลงเวลา 20.00 น. และหากหลง 22.00 น. ในซอยคกคกดวยแสงส และเสยงมากทสดและด าเนนตอไปจนถง

38

ใกลเวลาเทยงคนทพนกงานตางไดรบเลอกใหออกไปใหบรการนอกสถานท และบางกลบเขามากอนบารปดเวลา 02.00 น.และมาท างานตอ บางกแยกตวขนไปพกผอน

วนเวลาในการเขาสพนทมผลตอขอมลจากการสงเกตเชนกน โดยผศกษาเขาสซอยคาวบอยโดยการเดนจากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ทางดานซอย 23 ไปจนถงซอยคาวบอยระยะทางประมาณ 1 กโลเมตร และเขาทางดานซอย 23 ไปสซอย 21 และวนไปทางดานหนาสถานรถไฟฟาทงในเวลาเชาและเยน วนเวลาทเขาไปมแตกตางกน โดยวนจนทรผคนเวลาเชาทสญจรผานไปมาเปนกลมคนจ านวนมาก สวนเวลาเยนวนจนทร นกทองเทยวจะนอยมาก สวนวนศกร-อาทตย เวลาเยนนกทองเทยวจะมาก สวนวนท างานจนทรถงศกร ชวงกลางวนพนกงานจะมาทานอาหารในซอยจ านวนมาก ซงตรงขามกบเสาร-อาทตยทคนท างานมนอย

นอกจากนนเวลาเยน วนเสารหรออาทตยผศกษาไดชวนแมบานหรอพนกงานในบารไปเดนเลนทสวนเบญจสรกตต ดานขางหางสรรพสนคาเอมโพเรยมเพอพดคยในบรรยากาศสบายแบบกนเอง

ซอยคาวบอยหรอเรยกวาตรอกอาจจะถกตองกวา ตงอยระหวางสขมวท ซอย 23 และสขมวทซอย 21 ตรอกดงกลาวอยดานหลงตกทหนหนาสถนนสขมวทนนเอง การเขาสพนทนนดวยผศกษาตองพานพบและเขาออกซอยเปนประจ ากวา 10 ปทผานมาแตกยงไมเคยเขาไปในซอยหรอตรอกดงกลาวสกครง ดวยภาพสรางของซอยทไดยนผานมาจากสอหรอผคนบางกลมในแวดวงมหาวทยาลยทซอยนนตงอย ท าใหภาพของซอยทเอยถงไมสวยงามนก กระทงเชาตรวนหนงไดมโอกาสผานเขาไปกลางซอย ยามเชามแผงลอยหรอรถเขนขายอาหารมาเตรยมพรอมทจะขายอยแลว ผวจยจงเรมตนจากรานขายรถเขนดงกลาว ดวยค าทกทายและค าถามวา ”สวสดคะ ขายดไหมคะ เหนยงไมคอยมคน” นนคอประโยคสนทนาประโยคแรกทไดเกยวของกบซอยคาวบอย พอคาทขายคกบแมคา ตอบวา “ขายไดเรอยๆ ตอนสายใกลเทยงจะดขนเพราะคน หรอพนกงานแถวนกซอกนทน” โดยทงคเปนสาม ภรรยากน และภรรยาเคยท างานเปนแมบานทบารดานหลงทรถเขนขายอาหารตามสงจอดขายอยทกวนน “เมอกอนปาเปนแมบานทบารนเงนเดอน 5,000 บาทไมมวนหยด พงออกมาขายไดไมนาน” จากนนมหญงวยกลางคนผานมาหนารถเขนและสงเสยงทกทายกน ผวจยไดโอกาสถามวาใคร “แมบานบารโนน บานเขาอยรอยเอด” เปนค าตอบจากแมคาขายอาหาร ผวจยจงยมใหตามธรรมเนยมไทยและหวงจะสรางสายสมพนธแตยงไมไดในขณะนน แตถามชอจากแมคาขายของไวกอน หลงจากทราบวาชออะไร ท างานทบารไหนแลว วนตอมาจงท าเปนผานมาโดยไมไดตงใจ และแวะซออาหารเชามาฝาก เพราะแมบานตองตนมาท างานแตเชาและยงไมไดทานอาหารเชาเปนการจดประกายสายสมพนธทตอเนองมาจนกระทงซออาหารไปรบประทานรวมกนในเวลาเทยงหรอบายตามความสะดวกในการท างานของเขา จากนนเมอเขาไปนงทานขาวกบแมบานในบารบรเวณ ฟลอรเตนอโกโก (ทท าหนาทเหมอนโตะทานอาหาร หรอแครรวมวงทานขาวตามบานนอก) ท าใหไดรจกสาวๆทท างานในบาร ทงเดกสาว สาว

39

มาก สาวนอย ทแมบานรจกไดตนลงจากการการพกผอนและเสรจสนภารกจสวนตว เชญชวนมารบประทานอาหารรวมกน และสงผลใหไดท าความรจกกบคนอนทท างานในบารเพมขน และเรมตนขอเบอรโทรศพทเพอนดหมายจะมาทานขาวดวยในโอกาสถดไป รวมทงถามรายการอาหารทเขาอยากทานดวย

จากนนมาเมอผวจยเขาไปในซอยในครงถดไปจงเรมตนจากรานรถเขนขายอาหารตามสง ทแวะเวยนเขาไปทกทาย รวมทงซออาหารใสกลองกลบมารบประทาน (แมวาจะไมหวกตาม) พรอมพดคยถามไถอยางไมเปนทางการ แตไดขอมลทน ามาใชประโยชนไดอกมาก รวมถงวธซอขนมไปฝากหลานของคนขายของอายประมาณ 3-4 ขวบ ทถกน ามาเลยงทหนาบารและเวลานอนตอนกลางวนตามธรรมชาตของเดกกจะเขาไปนอนในบาร

ความสงสยและใครรวาซอยคาวบอยเปนอยางไรแตแรก ดงทกลาววา ผศกษาเรมเขาไปพบปะพดคยกบพอคาแมคาในซอย ซงใชเวลาหลายครงมากกวาจะไดพดคยดวยความไมคนหนาและระแวดระวงตามนสยของคนเมอง แมครงแรกยงไมไดพดอะไรแตการยมดวยทาทเปนมตรกสามารถท าใหบรรยากาศดขน ในชวงเชาซอยยงเงยบไมปรากฏกจกรรมใด นอกจากการเกบบารเคลอนททเขนเปนรานออกมาตงรมฟตบาท สวนทางกบรานแผงลอยทเขนออกมาตงพรอมเตรยมรบคนท างานรอบเชา ทจ าหนายน าเตาห ปาทองโก ขาวเหนยวหมปง เปนตน ชวตชวงเชาจงเปนชวตทด าเนนไปตามครรลองของเมองยามเชา ตอมาเมอรจกรานคาจดแรก จงงายทจะรจกตอไป จากพอคารถเขนขายอาหารตามสงทผศกษาซอขาวกลอง แนะน าใหรจกกบบคคลผเกยวของกบก าเนดของซอย หรอวาคนเกาคนแกของซอยเลยกวาได คนเกาแกหรอทเรยกวา แมมะล เทานน เพราะคนรนหลงทมาอยเพอท างานชวครงชวคราวไมมใครรจกแมมะล แตคนทอยในซอยนานๆ จะรจกเพราะปามะลเปนเพอนกบ Edward ผรเรมกอตงซอยคาวบอย การรจกปามะล ท าใหเรยนรประวตความเปนมาของซอย และประวตพฒนาการของบารปามะลเองเมอครงเปนเจาของบารเอง จนหมดสญญาเชาจนตองมาเปนแมคาขายอาหารกลองนงอยรมทางหนาอดตบารของตนเอง แตอยางไรกตามบคลกของปามะลทสวยสมวย ตามสมยแฟชน ของคนทแตงงานกบฝรงและใชชวตเมองนอกเมองนามานานกยงท าใหปามะลยงดโดดเดนอยแมวยมากกวา 60 ปแลวกตาม ปามะลอยในซอยมาตงแตเรยนจบระดบมธยมศกษา ณ โรงเรยน มชอแหงหนงของกรงเทพมหานคร

40

การพดคยกบปามะลแตแรกปายงไมไดบอกอะไรมากนก กเปนธรรมดาทไมอยากคยดวยเมอถกถามรายละเอยดมากขน ปาเรมถามผวจยบางวา “จะรไปท าไม นเปนความลบของบารเลยเขาไมบอกกนหรอก” “จะไปเปดบารทไหนเหรอ” ท าใหผวจยตองออกตววา “ไมไดคดเปดบารหรอก แตเปนเพยงผสนใจอยากรชวตวาคนในซอยเปนอยางไร ท าอะไรกนบางเทานน” ปาคงสบายใจขนและเลารายละเอยดเพมเตมใหฟงบาง “ท าบารเหนอยตองดแลหลายอยาง ตองท าทงหมดใหคนอนกไมรเทาเรา” “เขาเอาทคนบอกใหปาเอาเงนมาวางตงเปนลาน ถาปามเงนลานเกบเงนไวดกวา” นนคอการจบประโยคสนทนาทเรมพดคยกบปามะล จากนนจงมการเขาไปพบปามะลในชวงเยนทกวน เพราะปาจะนงรถมอเตอรไซคจากซอยแบรงมาขายอาหารกลองทบรรจส าเรจในกลองโฟมมาขายตอนเยนเทานน และนงอยหนาบารเรอยไปจนมด จงกลบไปอยบานคนเดยวกบสนขตวเลกๆ ทปาเลยงไวเปนเพอนทบานเทานน

41

ซอยสขมวท23 ทาเรอประสานมตร

ภาพประกอบ 2 แสดงทตงซอยคาวบอยและบารตางๆ

1. CORNER

19. Country Road

2. Pool 20. FIVE STAR

3. PENNY BLACK

21. De Ja Vu

3. Rawhide 22. Tilac

5. cocktail club

6. LUCKY STAR (Long Gun) 23. KISS 7. cactus

8. หงฮวลง 9. DUNDEE (ดนด)

24. SHE BAR 10. ไทยแสง

11. COWBOY2 25. SUNSHINE

12. SPICE GIRLS 26. FANNY’S

27. The Dollhouse

13. SUZIE WONG 28. SHADOW BAS

14. MOONSHINE

29. MIDNITE

15.Jungle Jim

30. SHARK 16.บำนพกอำศย 16. SAHARA 17. JOY BAR

31. BACCARA 18. RIV CLUB

18. The old Dutch corner

32. แอคคอรเนอร

SOI COWBOY

ถนนส

ขมวท

รถไฟฟา BTS

รถไฟฟา MRT

วนมอเตอรไซด

ทางเดน

กลาง

ซอย

ถนนอโศกเพชรบร (สขมวท21) ทาเรออโศก

โรงแรม JASMINE

วนมอเตอรไซด รถไฟฟา MRT

ทางเดน

กลาง

ซอย

ถนนอโศกเพชรบร (สขมวท21) ทาเรออโศก

โรงแรม JASMINE

วนมอเตอรไซด รถไฟฟา MRT

42

หมำยเหต : 1. บางรานมมากกวา 1 คหาหรอ 1 หอง 2.ดานซายคอรานทขนานกบถนนสขมวทเมอเขามาทางซอย 23 (ประสานมตร) ดานขวาคอ

รานทอยฝงขวามอเมอเขามาในซอยเดยวกน

ขอบเขตในกำรศกษำ ขอบเขตในแงพนทไดก าหนดไวในซอยคาวบอยตงแตทางเขาดานซอยสขมวท 21 ไปจนถง

ซอยสขมวท 23 ความยาวประมาณ 200 เมตร การเขาสพนททงในเวลากลางวนและกลางคนสลบกนไป ทงวนท าการ และวนหยดสดสปดาห รวมทงเทศกาลส าคญตางๆ เพอความสมบรณและความสอดคลองกบเวลาผใหขอมลส าคญ แมจะใหความส าคญกบชวตของคนบนพนทซอยคาวบอย แตเปนการศกษาทพยายามท าความเขาใจชมชนซอยคาวบอยภายในบรบทของเศรษฐกจกรงเทพมหานครในภาพรวม หรอระบบมหภาค โดยเราจะไมทราบความเปนมาและพฒนาการของซอยคาวบอยหากไมเขาใจพฒนาการและการเจรญเตบโตของเศรษฐกจกรงเทพมหานครทยงเชอมโยงเขากบเศรษฐกจโลก การเดนทางเคลอนทของผคน สนคา บรการและกระแสเงนตรา ท าใหการเจรญเตบโตของเศรษฐกจภาคอนๆ โรงแรม หางสรรพสนคา ภตตาคาร รานอาหารไปถงบรการดานความรนรมย เชน ไนตคลบ คอฟฟชอฟและบารเบยรเกดขนอยางแพรหลายเพอตอบรบการเตบโตทางเศรษฐกจและการทองเท ยว ซอยคาวบอยในฐานะเปนแหลงบรการส าหรบชาวตางชาตในยามค าคนจงถกก าหนดขน ในฐานะเปนสวนหนงของเศรษฐกจกรงเทพมหานคร ธรกจบารเบยรของซอยคาวบอยเปนทรจกและสนใจของนกทองเทยวตางชาต และเปนแหลงรายไดทส าคญแหลงหนงในดานธรกจบนเทงทผกพนกบระบบเศรษฐกจและสงคมสมยใหมของกรงเทพในบรบทดงกลาวนเทานนทการวเคราะหและท าความเขาใจธรกจและชวตของคนในซอยคาวบอยจะเปนสงทเปนไปได

ระยะเวลาในการศกษา ผศกษาไดเขาสซอยครงแรกอยางมเปาหมายคอการศกษาวจยเรอง ชวตยามตะวนรงและยามราตรของผคนในซอยคาวบอย ตงแตป พ.ศ.2551-2552 เปนการศกษาขอมลเบองตนจากเขาสพนท เรมรจกแมคาขายของในซอยและขยายวงไปสแมบานในบารและผคนทแวดลอมอกจ านวนหนง ซงนบวาเปนความตอเนองกบผใหขอมล แตวตถประสงคในการศกษาตางกน ฉะนนเมอมการลงพนทเพอศกษาเรองพนทและชวตของคนในซอยคาวบอย จงตองวางขอบเขตและเปาหมายใหมเพอเขาถงขอมล รวมทงท าความรจกกบผใหขอมลส าคญอนอกครง

43

ดานเนอหาในการศกษาคอการศกษาทางดานสงคมและวฒนธรรมทเปนปฏสมพนธในลกษณะความสมพนธของคนในซอยคาวบอยโดยเฉพาะผหญงทท างานในซอยวามความสมพนธกบพนททงในลกษณะความเปนมาและการด ารงชวตในพนทเมองทเกยวของกบกระแสการพฒนาทหลกหนไมพนกระแสโลกาภวตน การพฒนาประเทศ การทองเทยวกระทงกอเกดเปนกลมคนทมอ านาจในพนทในลกษณะผประกอบการและผไรอ านาจคอผคนทท างานทวไปในซอยคาวบอยรวมทงผหญงกลมดงกลาวทกอใหเกดความร ความคด รสนยมหรอวฒนธรรมแหงชวตทงมวลในแงปจเจกและภาพรวมในพนททสมพนธกบเมอง

นยำมศพท ซอยคาวบอย หมายถง พนททเปนตรอกในการเดนทางชวงเวลากลางวน ความยาวประมาณ

200 เมตร แตยามกลางคนคอแหลงทองเทยวส าหรบชาวตางชาตทมผหญงท าหนาทใหบรการ พนทเมอง หมายถง พนททไดรบการพฒนาใหมสงอ านวยความสะดวกในการใชชวตทงมวล

ทงการศกษา เศรษฐกจ ค าอธบายอนทอธบายลกษณะการพฒนาทางดานวตถและโครงสรางพนฐานและมความหมายวาเปนพนทพเศษทคนมารวมกนและแสดงออกทางวฒนธรรมบางประการทแตกตางจากพนทอน

การปฏสมพนธของผคน หมายถง ลกษณะการตดตอ การแสดงออกของคน การยอมรบรวมถงความหมายทผคนมการตดตอกนไดแปลความหมายทใชในการแสดงออกนนออกมาคอการถอดรหสการตดตอสอสารทมความหมายทางสงคมและวฒนธรรม

ชวตประจ าวน หมายถง การแสดงออกของบคคลโดยสมพนธกบภมหลงทางวฒนธรรมของบคคลนน

หญงบรการ หมายถง ผหญงทท าหนาทใหบรการนกทองเทยวในรานทงการพดคย ดแล เอาใจใส คอท าหนาทใหนกทองเทยวตางชาตรสกผอนคลายและมความสขจากการมาพกผอนทองเทยว

เศรษฐกจทนนยม หมายถงเศรษฐกจสมยใหมทอาศยทนและเทคโนโลยทนสมยบนพนฐานของหลกการในเรองประสทธภาพและการแขงขน เพอแสวงหาก าไรโดยใหความส าคญในเรองแรงงานหรอคนในระดบรอง

พนกงานหาดม หมายถง หญงสาวทท าหนาทดแลเอาใจใสนกทองเทยว หรอลกคา และไดรบผลตอบแทนโดยนกทองเทยวจะเลยงดม ซงจะเปนรายไดในแตละคน

พนกงานตอนรบ หมายถง หญงสาวทท าหนาทตอนรบลกคาอยดานหนาบาร โดยบางบารพนกงานตอนรบกบพนกงานหาดมเปนคนเดยวกนได

44

พนกงานเตน หมายถง หญงสาวทแตงชดตามแตละบารก าหนดใหและท าหนาทเตนโชวบนฟลอรของแตละบาร

บารไฟน (fine bar) หมายถง ขอก าหนดทแตละบารก าหนดใหลกคาหรอนกทองเทยวตองจายกอนน าพนกงานในบารออกไปภายนอกบาร โดยแตละบารก าหนดไวแตกตางกน ทงระยะเวลาสน ยาว หรอพาไปตางจงหวด หรอซอออกจากบารไป

ดรงหรอดม หมายถง เครองดมททางบารก าหนดราคาไวและหากลกคาสงดมใหพนกงานกจะไดคาสวนตางของดรงหรอดมทบารก าหนดไว

การด หมายถง พนกงานหรอคนททางบารจางใหท าหนาทคอยดแลความเรยบรอยของบารและคอยดแลพนกงานสาวๆ เมอตองออกไปกบลกคาและเกดปญหา หรอท าหนาทดานหนาบารคอยดแลมใหนกทองเทยวทมพฤตกรรมไมเหมาะสมเขาไปดานในบาร เชน เมาอาละวาด เปนตน

ออฟ หมายถง การทพนกงานออกไปใหบรการลกคาหรอนกทองเทยวนอกบารในเรองเพศ โดยบารและพนกงานไดรบคาตอบแทน

กลมตวอยำงในกำรศกษำ การศกษาครงนเปนการศกษาเชงคณภาพ (Qualitative Research) ทตองเกบขอมลเชงลก

จงก าหนดกลมตวอยางเพอการสมภาษณเชงลก ทท างานในซอยมาในระยะเวลาทตอเนองกนพอสมควร ทงนผอนทเกยวของเปนเครอขายรวมในการสรางเรองราว ความเปนมาและการด าเนนไปของซอย จะถกรวมอยในการศกษาเพอความชดเจนของขอมลมากขน การศกษาครงนไดสมภาษณบคคลทอยในซอยโดยตรงคอคนท างานในบาร อนประกอบดวย พนกงานเตน พนกงานตอนรบ หรอพนกงานหาดม (นงดรง) มามาซง พนกงานเกบเงน แมบาน และนกทองเทยวทเคยเขามาในบารสวนหนง การสมภาษณเพอความครบถวนของขอมลฉะนนระยะเวลาและจ านวนจงเปลยนแปลงไปตามความครอบคลมของวตถประสงคงานวจยทก าหนดไว

45

ระยะเวลำในกำรศกษำ การเขาสพนทผศกษาเรมตนเขาไปตงแตป 2551 และเกาะตดพนทอยางสม าเสมอตงแตป

2552-2554 โดยการศกษามไดเขาไปทกวน แตการเขาไปจ าแนกเปนการเขาไปตามสถานการณ หรอเหตการณส าคญของพนททจดขนเชน วนสงกรานต วนครสตมาส และการเขาไปเมอผขอมลส าคญสะดวกในการพดคย เพราะผใหขอมลแตละคนมการสบเปลยนเวลา หรอกลบบานไปแตกตางกน และระยะเวลาทผศกษาเขาไปในพนทมากทสดคอแทบทกเยนของวนธรรมดาระหวางจนทร -ศกร ชวงป 2553- ตนป 2554

วธกำรศกษำ การศกษาเมองในทางมานษยวทยา ศกษาสงคมในระดบจลภาค ฉะนนวธการส าคญคอการ

สงเกตแบบมสวนรวม ซงเปนวธการหลกในการศกษาครงน ประเดนส าคญเปนการศกษาสวนทเรยกวา “วฒนธรรม” หรอ “วถชวต” ของคนมากกวา การท าความเขาใจวฒนธรรม จะเปนการเขาใจสงคมไดเชนกนเพราะสงคมด าเนนไปภายใตบรบททางวฒนธรรม

การศกษาในครงนไดก าหนดจ านวนผคนทจะศกษาไวตามขอบเขตใหครอบคลมเนอหา โดยเลอกผใหขอมลส าคญทจ าแนกตามบทบาท ระยะเวลาทท างานในพนท เนองจากผคนในซอยมการสบเปลยนหมนเวยนในจ านวนความถทมาก ฉะนนระยะเวลาการท างานในพนทจงมความส าคญเชนกน และสามารถตอบค าถามการวจยไดครบถวนดงน

การวจยไดเรมจากการออกแบบการวจย เปนการศกษาจากสมาชกหรอผอยในสงคมนนเพราะ จะสามารถเขาใจถงความหมายทซอนเรนอยในพนท ความเขาใจสามารถเขาใจจากรหสทฝงตวอยในชวตประจ าวนของคนในซอย วฒนธรรม ประสบการณของเขา เพราะWeber (1929 ; อางองจากกาญจนา แกวเทพ. 2549) วาการศกษาเรองพนทมแนวทางในการศกษา โดย การแบงพนทในการศกษาออกเปนสวนๆ เชน บรเวณภายในบาน การศกษาโดยการก าหนดกจกรรม ทเรามกคนเคยกบกจกรรมแบบเดมในพนทเดมจนลมมองขามไปเชน การไมสวมหมวกเขาวด และการศกษาทเกยวของการศกษาในซอยครงน คอการศกษาโดยการก าหนดปฏสมพนธทางสงคม (social interaction) ในแงสงคมศาสตรกลาวถงระเบยบบรรทดฐานตางๆของสงคมคอการปฏสมพนธกนทแสดงออกมา และพยายามท าความเขาใจหรอการอานเรองราวทด าเนนไปในซอยใหละเอยดและเขาใจ ทเรยกวาเปนการท าความเขาใจ “text” นนเอง ใน text แตละเรองจะมบรบทเรองราวชวตของคนแตละคน การศกษาจงเปนการท าความเขาใจความหมายในบรบททางสงคม (social meaning in context) ผานประสบการณ (ชวต) และการใหความหมายของผทเปนเจาของเรอง หรอ “คนใน” (insider) ตาม

46

แนวคดการปฏสมพนธเชงสญลกษณทางสงคม (Symbolic interactionism) ทเนนความสมพนธการสอสารของคนในกลม ทนบเปนแบบแผนและลกษณะของความสมพนธ (เบญจา ยอดด าเนน-แอตตกจและกาญจนา ตงชลทพย. 2552: 76)

1. กำรส ำรวจขอมลเอกสำรและงำนวจยทเกยวของ การส ารวจเอกสารเปนสงส าคญในการรวบรวมขอมลเบองตนเพอเปนองคความรทจะไดสะสมไวเลอกสรรวามประเดนใดทมการศกษาไวแลวและยงมขอมลสงใดทยงขาดอกบาง โดยขอมลทรวบรวมจะไดจากหนวยงานสถาบนการศกษาหรอองคกรเอกชนทท างานเกยวของกบเรองดงกลาว สถาบนการศกษาพบวามหาวทยาลยธรรมศาสตร ทางดานสงคมสงเคราะหมผศกษาไวเพยง 1 เรองทเกยวของในแงพนททบซอนกน สวนเนอหาไมเกยวของกบเรองทจะศกษาซอยคาวบอยในครงน นอกจากนนการศกษาเรองพนทพบไดในงานของสถาบนการศกษาท เกยวของการวางแผนหรอการจดท าผงเมอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาวทยาลยธรรมศาสตร รวมทงมหาวทยาลยมหดล แมจะเปนการศกษาทไมเกยวของกบซอยคาวบอยโดยตรงแตมงานจากหลายสถาบนการศกษาทสามารถน ามาเปนขอมลเบองตนได โดยเฉพาะการพฒนาพนทเมอง ทเนนการเตบโตของเมอง การสรางเมองและการพฒนาพนทบรเวณถนนสขมวท

2.กำรเกบขอมลในพนท การศกษาในครงนเปนการเชงชาตพนธวรรณา เปนการเจาะลกใหไดขอมลมากและถกตองเพยงพอตอการวเคราะหตามหลกการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Method) ดงทน าเสนอแตแรกการเดนเขาไปแตแรกไมมใครรจก ตองสรางความสนทสนมใหไดในเวลาอนรวดเรวเพอเชอมไปยงผอนโดยเรว หลงจากรจกคนอนเพมขนจากการแนะน า กจะใชประโยชนจากการรจกคนแรกเชอมโยงไปยงผอน เปนการเลอกผใหขอมลแบบเจาะจงวาสามารถตอบค าถามทเปนโจทยการวจยได และเมอคนเคยสมพนธกบคนในพนทมากแลวยงเชอมโยงความสมพนธไปถงการไปท าบญทวดรวมกนและการฝากซองงานบญทหมบานใหรวมท าบญรวมกนตามมา

การเกบขอมลโดยการสงเกตการณ และการสงเกตการณแบบมสวนรวม (Participant observation) เปนวธการหลกในการรวบรวมขอมลทกชวงขณะของการท างานในพนท ของคนทเกยวของตามกลมเจาะจงทเปนผใหขอมลส าคญทางวฒนธรรมของกลมคนตางๆ นบแตการเปดราน ผบ บารในการท างาน จนกระทงปดในแตละวน จนกระทงไดขอมลครบถวน

47

การเรมตนกระบวนการวจยเปนเฉกเชนการท าวจยทวไปทตองออกแบบการวจย โดยใหสอดคลองกบเรอง และพนทเพอจะไดขอมลทสมบรณทสด การด าเนนการเรมดวยการวางแผนวาจะเขาสพนทอยางไร การเขาสพนทในการวจยมใชการเดนทางไปยงพนทแหงนน แตเปนการเดนทางไปถงแลวจะท าอยางไรทจะไดพดคยสอบถามกบผคนอยางกนเองและไดขอมลแบบธรรมชาต ซงปญหานจะไมเกดหากเปนการท าวจยในชมชนชนบทเนองจากสามารถพดคยกบชาวบานไดงาย ไมรสกแปลกแยกแตการวจยในเมอง หรอชมชนเมองตองมวธการทแยบคายพอควร โดยพนทพเศษแหงนดวย ฉะนนผวจยจงมไดด าเนนการตามขนตอนของการวจยโดยทวไปอยางเครงครดนก แตเปาหมายสดทายคอการไดขอมลเชนกน (eclectic methodology)

2.1 กำรสงเกตกำรณแบบมสวนรวม (Participant observation) การสงเกตการณแบบมสวนรวมเปนการรวบรวมขอมลทแจมชดมากทสดดวยผวจยใชเวลาในการไปสงเกตการณในเวลาทตางกน ตงแตชวงเชา เวลาเทยง เวลาเยน และเวลากลางคน ท าใหภาพชวตของผคนมความแตกตางกนตามบทละครของตนทโลดแลนในเวลาทตางกนเวลาเชาในซอยทกรานปดสนทมเพยง วนมอเตอรไซค รานแมคาขายน าสม รานขายของช า และรานขายของกนเวลาเชาทอยใกลสถานรถไฟฟา เวลาเทยงมหาบเรแผงลอย เขาซอยมาจะเหนชวตทคกคกตามแบบกลางวน มพนกงานทอยใกลเคยงมาซออาหารในซอย บารกลางวนเปดแลวและคนท างานเรมตนในตอนเทยงเพอมาหาทานอาหาร เวลาเทยงเปนเวลาทในซอยเรมตนคอพนกงานทท างานในรานเรมตนจากการนอนลงมาอาบน า หาอาหารรบประทานบางคนตนเรวท าทกอยางเรยบรอยกอานหนงสอพมพหรอเปดดพจนานกรมภาษาองกฤษ บางคนมเวลาไปซอเสอผาหรอสงของจ าเปนส าหรบตนเองบรเวณตลาดนดใกลเคยง เชน ตลาดแกรมม หรอตลาดมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒกรณทเปนวนพฤหสบด เวลากอนเทยงคนถอวาเปนชวโมงทองในการท างานส าหรบพนกงานในบารและเจาของบาร เราจงจะมองเหนพนกงานทถกเลอกออกไปกบแขกหรอนกทองเทยวมายนโบกรถแทกซเพอไปสงยงสถานทบางแหงแลวแตตกลง การสงเกตการณสวนนจงมองเหนการสมพนธระหวางพนกงาน นกทองเทยว คนขบรถหรอพนกงานอ านวยความสะดวกในการเรยกรถทถอยทถอยอาศยกนในการท างาน การใชหองน าในบารเปนการมสวนรวมทสามารถมองเหนการจดพนททอ านวยความสะดวกใหกบเพศชาย และประตหองน าดานในยงตดประกาศแจงขาวสารใหกบพนกงานทราบในขอปฏบตเรองการสงดมใหแขก ใหรบทราบกนอยางทวถง ซงหากมไดใชหองน าคงไมทราบขอก าหนดดงกลาว การสงเกตการณแบบมสวนรวมโดยเฉพาะเวลาเยนกอนค าในลกษณะชวตของผคนทหลากหลายทงทใชซอยเปนจดผานหรอแหลงท ามาหากนพบวามความหลากหลายของสสนมากมทงพอคาแมขายทตางน าเสนอสนคาใหคนในซอยไดเลอกรบประทาน ทงอาหารอสาน สมต า แกงออม ปลาปง ปลาทอด หรออาหารไทยประเภทขาวราดผดตางๆ ทงผดกระเพรา หมทอด หาบเรทขายเฉพาะ

48

อยางคอแกงเหดอยางเดยว หรอ กวยเตยวเปด เปนตน ผศกษาเองเมอเขาพนทและรจกกนแลวไดรบการเสนอใหรบประทานอาหารแตละอยางดวยขอเสนอทบอกวาอรอยมาก ใหลองดทกอยาง ผศกษาไดลองชมแลวพบวาอรอยจรงๆ เพราะปรงไดรสชาดจดจานถกปากคนทองถนโดยเฉพาะถนอสานเปนอยางยง นอกจากอาหารการกนทสะทอนความเปนตวตนแตละทองถนแลว การสงเกตการณในบารยามค าคนทผศกษาเขาไปนงดมพรอมกบพนกงานในบารยงสามารถมองเหนวถการท างานของพนกงานแตละคน การเขาถงนกทองเทยวกรณลกคาเกาและลกคาใหม การเผอแผดม (เครองดม) จากแขกของตนไปสเพอนทสนทของตน

วนส าคญตามเทศกาลเชน วนสงกรานต วนลอยกระทง วนครสตมาส หรอวนตรษจน ภายในบารและถนนดานหนาบารจะตกแตงตามรปแบบของงาน และมการจดกจกรรมทสมพนธกบงาน ผศกษาไดเขาไปชวงวนครสตมาส 2 ครงทผานมา บางบารจะน าอาหารมาเลยงลกคาทมาใชบรการในวนนนเปนอาหารฝรง มนบด เคลลอกซ ไกงวง และหมหน และมผดไทยไวเลยงพนกงานในรานดวย สวนวนตรษจนจะมโคมไฟและอกษรจนตกแตงหนาราน และหลายปกอนพนกงานในรานจะแตงกายดวยชดไทย แตปจจบนไมตองแลวเพราะลกคาไมมาก สวนวนสงกรานตเปนวนทในซอยคกคกมากอกวนหนงเพราะมการเลนน าตลอดทง 3 วนคอวนท 13-15 เมษายน หนาบารบางบารเปดฟลอรใหพนกงานเตนมาเตนบนฟลอรหรอล าโพงกนอยางสดเหวยง พรอมสาดน าและน าแขง แปงกระจายทวตลอดซอย

การเกบขอมลโดยการสงเกตการณแบบมสวนรวมโดยเฉพาะในพนทซอยคาวบอย เปนยงกวาการไดขอมลเพอการวจยเทานน แตยงเปนการมองเหนชวตคนทด าเนนไปอยางทปรกตเราไมคนเคยหรอคดถงมากอน

2.2 กำรสมภำษณแบบเจำะลก (In-depth interview) การสมภาษณแบบเจาะลกคงเปนวธการรวบรวมขอมลทส าคญวธการหนงในการศกษาเชงชาตพนธวรรณา การศกษาครงนไดก าหนดกลมคนทท าการศกษาหรอการสมภาษณเจาะลกโดยวธการถายทอดเรองเลาชวตของตนเอง จ านวน 10 คน การคดเลอกจากการคดกรองจ านวนหญงและผท างานในรานขายเหลาทงหมดจากการพดคยและท าความรจกกนในเบองแรกและสานสมพนธจนคนเคยระดบหนงจงมการเจาะจงผใหขอมล ดวย การคดเลอก 10 คนจะใหมความแตกตางกนในประวตความเปนมาในชวตของตนทงในเรองภมล าเนา การศกษา ชวตครอบครว ลกษณะการท างานทผานมา การสมภาษณพยายามใหผถกสมภาษณถายทอดเรองราวออกมาเปนเรองเลาประวตของตนเองโดยกระบวนการ story-telling โดยเรองเลาจากผหญงทท างานในรานขายเหลาหรอบารเบยร

49

การศกษาเจาะจงกลมศกษาคอหญงทท างานในรานขายเหลา หรอเปนพนกงานทนงคยกบแขกฝรง การเรยกชอพนกงานในต าแหนงนมหลายชอทเอยถงแลวจะรจกกนไดแก หญงบารเบยร สาวนงดรง ผหญงหาเงน ผหญงขายตว หญงจบฝรง ฯลฯ ในทนจะเรยกวา หญงบรการเนองจากผหญงทท างานในรานขายเหลาตางตองท าหนาทใหบรการกบนกทองเทยวหรอแขกทมาทองเทยวอยแลวในการนงพดคยหยอกลอใหความสขกบแขก โดยการเรยกหญงบรการมไดมนยยะถงการดแคลนการประกอบอาชพพเศษของหญงเหลาน และเพอใหชดขนในกลมทเจาะจงศกษา จงก าหนดจ านวนหญงบรการไวจ านวน 10 คน แตทงนการศกษายงไดท าการเกบขอมลกบผอนทเปนตวละครในซอยคาวบอยอกจ านวนหนง เพอประกอบสรางภาพใหพนทเมองและโดยเฉพาะชวตของคนในเมองมความชดเจนขน จงเลอกน าเสนอการสมภาษณเจาะลกบคคลอนในซอยคาวบอยเพมเตมอกไดแก แมบาน หวหนาหญงบรการทท าหนาทดแลทกอยางในรานหรอมามาซง แมบาน นกทองเทยว พนกงานตอนรบหรอแคชเชยร เปนตน การสมภาษณเจาะลกชาวตางชาตหรอนกทองเทยว โดยคดเลอกนกทอง เทยวตางชาตทเคยเขามาเทยวทซอยคาวบอยไมต ากวาเดอนละ 1 ครงและมปฏสมพนธกบหญงทท างานในรานตามสมควรทจะสามารถตอบค าถามเกยวกบความรสกและความคดเหนเกยวกบซอยคาวบอยได โดยชาวตางชาตเหลานมหลากหลายอาชพ สวนใหญท างานเปนครสอนภาษาองกฤษใหกบคนไทยและเดกนกเรยนไทย และนกธรกจทวไป อาจจ าแนกการเกบขอมลกบบคคลทเกยวของอนดงน

ตาราง 1 แสดงการจ าแนกผใหขอมลส าคญในพนท

ผคนทมปฏสมพนธ ในพนทซอยคาวบอย

ระยะเวลาทเกยวของกบพนท ( ป )

จ านวน (คน)

แมบาน 3 1 พนกงานหาดม/สาวบารเบยร 3 6 มามาซง 5 1 พนกงานตอนรบ / แคชเชยร 2 2 ผประกอบการคาขาย 1 4 นกทองเทยว มาเทยวไมนอยกวา 1 ครงตอเดอน 3

พนกงานเตน 1 3

หมายเหต : 1)มามาซงหรอหวหนาพนกงานหญง ปจจบนรจกกนในหมนกเทยวรนใหมทเทยว

ระดบหรหราวา “ฝายขาย” หรอ “sale” 2)จ านวนเวลาตางกนเนองจากบางกลมมการเปลยนแปลงสถานะบอยครง

50

แนวค าถาม (interview guide) จ าแนกเปน ประวตสวนตว ทประกอบดวยอาย ภมล าเนา ประวตครอบครว ทงนค าถาม ดงกลาวเพอทราบถงประสบการณความอดทน อดกลนทมาอยรวมกนในพนทเชนน ภมล าเนาเพอจ าแนกระบบคด ใหเหนจดแขง จดออนทางวฒนธรรมทองถนทหลอหลอมวถชวตและความสามารถในการปรบตว ประวตครอบครวทงการแตงงานหรอภาระทตองรบผดชอบ เพอรบรอารมณเมอเอยถงผอนและภาระความรบผดชอบเมอประสบกบปญหา ยงมภาระมากจะสงผลใหคนคงท างานลกษณะนสบไป เปนตน

กำรวเครำะหขอมล การวเคราะหขอมลจากการศกษาเชงชาตพนธวรรณนาในแนวน มงเนนความส าคญตอการ

เขาไปมสวนรวมศกษา สงเกตการณและมประสบการณรวมในโลกของผถกศกษาตามทเกดขนจรง การศกษาแนวสงคมวทยาชวตประจ าวน ไมวาจะเปนการคาดการณหรอการตงค าถามจะเกดไดเมอผศกษาไดเขาไปรบรและเขาใจในขอเทจจรงทเกดขนหลงจากทไดเขาไปรวมสงเกตการณ และมประสบการณรวมในกจกรรมทางสงคมนนๆ กอนหนานนแลว ฉะนนผลการศกษาวเคราะหตองไมถายทอดเรองราวใหผดเพยนไปจากความจรงทเกดขนหรอแปลความใหเกนเลยไปจากขอมลทได โดยเฉพาะการตความตองอยภายใตบรบทของผใหขอมลมใชผท าการศกษา เพราะจะกลายเปน คนละเรองเดยวกนได

ในสายตาของนกสงคมวทยาชวตประจ าวนสงทเรยก ความร นนจงลวนแลวแตถกประกอบสรางทางสงคมขนมาทงสน ไมวาจะเปนการสรางความร ค าอธบาย ของนกวทยาศาสตร นกสงคมศาสตร หรอนกมนษยศาสตร ซงไมได “แตกตาง” ไปจากความรระดบชวตประจ าวนของสามญชนคนธรรมดา ในแงทวาตางพยายามจะสรรคสรางขนมาเพออธบายท าความเขาใจในชวตวฒนธรรมและความเปนไปของโลกรอบๆ ตวพวกเขา และพยายามใชความรความเขาใจเหลานนจดการกบปญหาการด าเนนชวตตางๆ ทพวกเขาเผชญอยจรงในระดบชวตประจ าวน

ในการวเคราะหท าความเขาใจเรองพนทเมองและชวตของคนในซอยคาวบอยนนไดวางแนวคดในการวเคราะหไวเกยวกบเรองพนทเมอง ในลกษณะการเตบโตขยายตวของเมองทจะมผลตอวถชวตคนในซอย ทนนยมและโลกาภวตนทดงดดหรอผลกดนใหคนจากตางจงหวดมาใชชวตในเมองหลวง ททนสรางพนท พนทเปนทน น าทนมาตอยอดภายใตระบบระบบธรกจเปนทนนยม ทนนยมเตบโตเพราะโลกาภวตน โลกาภวตนสงผลตอชวตคนระดบจลภาค ฉะนนการวเคราะหนจงจะวเคราะหตามแนวคด ทน พนท อ านาจ เงนตรา อนสงผลใหเกดความเหลอมล าทางสงคม ความไมเสมอภาคเทาเทยม เตมไปดวยการตอส แขงขนเพอการมชวตรอด และแนวความคดเรองชวตประจ าวนท

51

น าเสนอการตอรอง การปฏสมพนธ การสรางความเปนปจเจกเอกภาพของตนท ไมสนใจเรองผอนนอกจากประโยชนและขอบขายของตน โดยการตความสงทเกดในชวตประจ าวนรวมกบแนวคดทวางเปนกรอบในการศกษา จะเรมจากการรบรขอมลวาในชวตของคนในซอยคาวบอยมความเปนอย การสงสรรคกบผใดบาง ภายใตสถานการณทหลากหลายทเกดขน จากนนจะท าความเขาใจระบบความหมายและตความสงทพบเหนในชวตประจ าวนนน ภายใตระบบสญลกษณ ของสมาชก (Member’s meaning) ในกลมคนในซอยคาวบอยทศกษา ความหมายในระดบแรกเปนเพยงสงปรกตธรรมดาทเกดขนไดและไมมความหมายมากนก ทเกดไดจากการรบร สมผสโดยคานยม อารมณ ทศนคต ความเชอ ฯลฯ ตามสามญส านก (Commonsense meaning) ฉะนนการตความวเคราะหชวตประจ าวนทมตอความเปนจรงทางสงคม (Social realities) และการเขาถงญานทศนะทางสงคม (Epistemological views) นนแตกตางไปจากจดยนทางญาณวทยาของสงคมวทยาแนวปฏฐานนยมทยดมนถอมนวา ความรเกยวกบความเปนจรงทางสงคมจะตองวางอยบนฐานแหงความเปนศาสตร และการเขาถงหรอการไดมาซงความรนนจะตองไดมาดวยวธการศกษาเชงวทยาศาสตรอยางเครงครดตามแบบวทยาศาสตรธรรมชาต

นอกจากนนการศกษาพนทเมองและชวตของคนในซอยคาวบอย สขมวท 23 กรงเทพมหานคร ยงท าการวเคราะหขอมลควบคไปขณะทมการรวบรวมขอมลดวย เนองจากการหาขอสรปจากขอมลทไดในเชงสงคมศาสตรมกระบวนทศนและวธการทหลากหลาย (ชาย โพธสตา. 2547: 348 ) ผศกษาจงท าการวเคราะหขณะอยในพนทเพราะจะชวยปรบมมมองและท าความเขาใจไดชดขน อกทงการศกษาดวยวธการเชงคณภาพดงกลาว ตวผศกษาคอเครองมอทส าคญทสดทจะน าไปสขอมลและน ากลบมาวเคราะห การวเคราะหจากขอมลดบทไดจากการสมภาษณ การสงเกตการณอยางมสวนรวมแลว ผศกษายงตองคนหาความหมาย การจดระบบขอมลและโครงสรางทมอย วาพนทซอยวาสมพนธกบเมองอยางไร พยายามตความการใชชวตทด าเนนไปอยางตอเนอง เลอนไหล และมนยยะเชอมโยงกบพนท การวเคราะหขอมลโดยใหขอมล “พด” ออกมาอยางมความหมาย สมเหตสมผล โดยอาศยค าอธบายเชงทฤษฎขนมาจากขอมล ตามทฤษฎทผศกษาวางไวขางตน การใหความหมายของขอมลหรอการตความหมายของขอมลอยางดนน ตวอยางทจะน ามาเปนแนวทางการวเคราะห เชน งานการวเคราะหวฒนธรรม หรอการตความท อคน รพพฒน (2551: 101) เขยนตความการวเคราะหของนกมานษยวทยาชอดง คลฟฟอรด เกยรซ ทชมชนชนไกของชาวชวาและบาหล วาความหมายวฒนธรรมทไดจากการตความจากเนอหา (text) และวเคราะหความหมายรวมกบระดบของความสมพนธระหวางระบบตางๆ กบกระบวนการทางสงคม โครงสราง เชนเดยวกบซอยคาวบอยทการตความเปนการอานจากตวเนอหา หรอ Text ทเราพบในพนทซอยคาวบอย และน าเสนอใหเชอมโยงแนวคดพนทเมอง ทนนยม โลกาภวตน และชวตประจ าวนของผคน ในลกษณะการปฏสมพนธเชงพนท

52

จากการเขาไปในพนทพบวาซอยคาวบอยเปนพนทแหงทนนยม เชงเศรษฐกจอยางมากเพราะมเงนหมนเวยนในซอยแตละคนจ านวนมาก พนทแหงโลกาภวตนทเชอมโยงคนจากทกมมโลกมารวมกนหรอผานการเผยแพรและรจกโดยเครอขายไรสาย (internet) นบวาซอยคาวบอยทมขนาดเลกเชงภมศาสตร แตมความส าคญเชอมโยงถงระดบมหภาคและระดบโลก รวมทงสะทอนความเปนชวตคนในระดบจลภาค ซงจะน าเสนอตอไป

ในบทท 4 จะน าเสนอขอมลและวเคราะหเกยวกบพนทและการขยายตวเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของกรงเทพมหานคร จดประสงคเพอทจะเกดความเขาใจอทธพลและบทบาทของเศรษฐกจทนนยมทมตอผคนและทกสวนเสยวของพนทกรงเทพ และแมแตในขอบเขตของประเทศ บทนเปนการมองเศรษฐกจในเชงโครงสรางหรอระดบมหภาคทเนนดานกายภาพ สงปลกสราง ธรกจการคาพาณชยและบรการตางๆ ในระดบจลภาคทมงมองชวตของผคนในชวตประจ าวน เปนการมองในแงวฒนธรรมและเรองทเปนจตส านก (subjective) อยในบทท 5 ทน าเสนอประวตความเปนมาของซอยคาวบอยตามมาดวยเรองราวของชวตคนท างานในบารเบยร และสภาพแวดลอมของทท างานทมความส าคญตอการปฏสมพนธของพนกงานดวยกนเอง ซงแตกตางหลากหลายทงหนาท ต าแหนงในการท างาน พนเพบานเกด ตลอดจนความคด ความรสกประสบการณ ซอยคาวบอยอาจถอเปนการยอสวนของชวตทนนยมของคนในเมองทมรปแบบเฉพาะคนทท างานเปนคนไทยทองถนจากภาคตางๆ ใหบรการกบลกคาท เปนชาวตางชาตทงเอเชย อฟรกา ยโรปและอเมรกา ภาษาและสญลกษณทใชในการปฏสมพนธจงมความหลากหลายดวยกน แตการตดตอสมพนธผานมาตรฐานสากลทเรยกวา “เงนตรา” ท าใหทกอยางงายขน น เปนสญลกษณของสงคมเมองใหญโดยเฉพาะมหานครตางๆ ในโลก ความสมพนธทตอเนองเปนระยะเวลานานพอสมควรอาจน าไปสความผกพนดานอารมณ ความรสก น าไปสการแตงงานขามเชอชาตและวฒนธรรม ชวตในซอยคาวบอยจงเปนเรองทนาศกษาไมใชในแงเปนสงแปลกประหลาดหรอสงทชวนหลงใหลในอดตอนไกลโพน แตเปนชวตทเปนอยในยคสมยในนครทนนยมทกหนแหงในโลก พดใหชดเจนคอเปนสวนเสยวของชวตกรงเทพมหานคร ทเปนทรจกกนทวโลกผานการน าเสนอทางอนเทอรเนตและโฆษณาการทองเทยว

บทสดทายเปนการวเคราะหในกรอบของนกคดทางสงคมวทยาคนส าคญๆ หลายคนภายใตกรอบความคดของทนนยม โลกาภวตน และโลกในชวตประจ าวนทเปนทงความเปนจรง จนตนาการ ความสข และความผดหวงบนพนฐานความจรงทวาทกคนอยอยางมความหวง และอยกบความเปนจรง ณ เวลาปจจบน

บทท 4 การกอตวและเตบโตของพนทเมองกรงเทพ : มมมองในระดบมหภาค

กระบวนการของการเกดเปนเมองมลกษณะคลายคลงกนทวโลกคอการอพยพของผคนเขามาอยในอาณาบรเวณหนง ซงสงทตามมาคอการสรางสงสาธารณปโภคทกอยางรองรบผคนทหลงไหลเขามาจ านวนมาก ในประเทศโลกทสามเมองเปนศนยกลางทางเศรษฐกจและสวนใหญเปนเมองหลวงของประเทศ สงกอสรางขนาดใหญและโรงงานอตสาหกรรมมกจะอยในเมอง เชน ทาเทยบเรอ สนามบน โกดงเกบสนคา มหาวทยาลย การเกดเมองมกเกดขนบรเวณลมแมน าทอดมสมบรณและการคมนาคมเปนไปสะดวก ในเมองไทยเมองกอตวขนดวยการเปนชมทางขนถายสนคารมแมน า เชน นครชยศร แมกลอง ปากน าโพ เปนตน เมอมการจางงาน คนจงอพยพเขามาหางานท าตามแหลงขนสง แหลงส าคญโดยเฉพาะกรงเทพคอทาเรอคลองเตย ผคนจ านวนมากทเขามาเปนกรรมกรรบจางแบกสนคาลงเรอไปกบเรอเดนทะเลขนาดใหญไปยงตางประเทศ แรงงานทอาศยอยในบรเวณนนไดกอใหเกดเปนต านานสลมของกรงเทพสบมาจนปจจบนคอ สลมคลองเตย เมอมพนทวางเหมาะในการอยอาศย จงสรางบานเรอนอยและอยสบมา การมจ านวนประชากรหนาแนนและการมอสระในการบรหารราชการทมประสทธภาพ เปนสวนหนงทเออตอการเกดเมองและเมองยงมแหลงสถาปตยกรรม หรอสงประดษฐทใหญโตเดนชดในพนท การเกดเมองในพนททวไปอาจมความคลายคลงกนจากการพฒนาอตสาหกรรมและการยายถนของผคนเขามาท างานในเมองละทงงานเกษตรกรรมทเคยท า แตเมองในโลกทสามจะแตกตางจากเมองในประเทศทพฒนาแลว ปรชา ควนทรพนธ (2545: 114) กลาววา ในเมองจะมการแยกพนททอยอาศยระหวางคนรวยทสดและคนจนทสด แตไมมแหงไหนในโลกทคนรวยและคนจนจะแยกแตกตางกนเดนชดเทากบเมองในโลกทสาม เมองในโลกทสามพนททอยอาศยของคนจนจะแออดอยในสลมทชนแฉะ สวนคนร ารวยจะมทอยทร ารวยสวยงามทนสมย กวางขวาง การศกษาเรองเมองทวโลกทผานมายาวนานนบ 100 ปโดยงานศกษาเรองเมองทส าคญของ Weber (1905) ย าใหเหนเมองในยโรปยคกลางหรอเมองในยคกอนอตสาหกรรมวามนเปนปจจยตนก าเนดทส าคญอนหนงของความเปนสมยใหม โดยเวเบอรมองวาลกษณะส าคญทสดของเมองคอการเปนตลาดหรอการแลกเปลยนสนคา (marketplace) สงทท าใหชวตแบบเมองแตกตางจากชวตชนบททตองพงพาตลาด จ าเปนตองพงพาการแลกเปลยนสนคาและบรการกนเปนประจ า เมองในยคกลางจงเปนการรวมตวของพวกเหลาพอคาวานชทมการแลกเปลยนดงกลาว (ไพโรจน คงทวศกด. 2552 :11)

54

การเตบโตของเมอง การปฏวตอตสาหกรรมเกดขนในยโรปศตวรรษท 18 และ 19 ไมเพยงแตจะเปลยนแปลงลกษณะการท างาน แตรวมไปถงการเปลยนรปขององคกรในสงคม เพศสภาพ ความสมพนธทางเครอญาต พฒนาการของนครสมยใหมในยคตนอยทการเชอมโยงชนบทกบเมอง คอการอพยพของผคนจ านวนมากจากชนบทเขาสเมองทเปนแหลงงานทยคโรงงานอตสาหกรรมผดขนมา Kingsley Davis (1965) ไดวเคราะหกระบวนการเกดเปนเมองวาความเปนเมอง (urbanization) สมพนธกบจ านวนประชากรทตงถนฐานในเมองหรอการเพมขนของสดสวนประชากรในเมอง สดสวนการตงถนฐานของคนในเมองมากกวา ในยโรปจากหมบานจะกลายเปนเมองเลก (town) และโตขนเปนเมองใหญ (cities) และเมองใหญๆ หลายเมองเตบโตเปนมหานคร (metropolises) ลวงมาถงศตวรรษท 20 โดยเฉพาะทศวรรษสดทายจะพบการตงถนฐานของมนษยทมแนวโนมจะเลอกทอยในเมองมากกวาชนบท (David Clark. 1995: 1) ประชากรของโลกมากกวา 5.2 พนลานคนเลอกทจะอยในเมองมากกวาหมบานเลกฉะนนแนวโนมโลกก าลงจะกลายเปนสถานทของเมองมากขน

การเกดภาคเมองขนาดใหญหรอมหานครขนมามไดเปนผลเฉพาะการพฒนาพนทอยางเดยวแตเปนนโยบายการพฒนาในดานเศรษฐกจ การคา การเงน การธนาคาร ท าใหมการขยายขอบเขตของเมองไปในทตางๆ และมการขยายทงระบบสาธารณปโภค การคมนาคมขนสง การสอสาร สถานทราชการ โรงงานอตสาหกรรม ทอยอาศยลกษณะบานจดสรรทกระจายตวอยทงในเมองและปรมณฑลการพฒนาพนทใหกลายเปนเมองและการกอตวของเมอง (urbanization) เกดจากแนวคดทส าคญ 3 ประการ คอ 1)เมองจะกอตวในต าแหนงทมความสะดวกในการคมนาคมตดตอ โดยเฉพาะบรเวณชมทางทมคมนาคมขนสงตางชนดมารวมกน กอใหเกดแรงดงดดใหประชากรอพยพเขามาตงถนฐานขยายจนเปนชมชนขนาดใหญ โดยมกจกรรมทางเศรษฐกจทส าคญ คอ การคาและบรการ 2)เมองจะกอตวขนในต าแหนงหรอท าเลทมสภาวะแวดลอมทางกายภาพทเหมาะสมและเอออ านวยตอการด ารงชวตของประชากรในชมชน และ 3)มนษยมความร ความสามารถ วธการและเทคโนโลย สามารถปรบสภาพพ นท ธ ร รมชาตท ข าดความเหมาะสมให เปนพ นท ท เหมาะแกการ ตงถ นฐาน (สวาท เสนาณรงค ; อางองจาก เจนการ เจนการกจ. 2547. หนา 7-8)

กรงเทพมหานครเปนเมองทมลกษณะการเตบโตอยางรวดเรวและอยในสภาพภมศาสตรทเออตอการขยายตวในทกดานดงกลาวและเปนเมองทการศกษาครงน ตองการวเคราะห โดยเฉพาะพฒนาการในดานตางๆ

55

การกอเกดของพนทกรงเทพ การอธบายถงพฒนาการความเปนเมองของกรงเทพนนจะน าเสนอเปน 3 ชวงดวยกนคอ

ชวงแรกระยะการกอสรางพระนครหรอกรงเทพแตแรกตงแตรชกาลท 1- 3 ชวงท 2 เปนระยะเรมตนการพฒนาเมองตงแตสมยรชกาลท 4 ถงรชกาลท 6 และระยะปจจบนทเรมตงแตรชกาลท 7 เปนตนมา แตดวยขอมลการพฒนาแตละสมยอาจมความคาบเกยวกนและขอมลแตละชวงสมยจะมากนอยตางกนตามแตขอมลทเกยวของกบการพฒนาพนทเปนหลก โดยมรายละเอยดดงน

ชวงท 1 การกอสรางพระนคร รชกาลท 1-3 เมอแรกสรางกรงแตแรก กรงเทพเปนเพยงหมบานการประมงเลกๆ อยทางฝงซายของแมน า

เจาพระยาประมาณ 25 กโลเมตรจากปากแมน า (บปผนาฎ สวรรณมาศ.2525 : 1) การสรางเมองในสมยรชกาลท 1 ทโปรดใหยายจากธนบรมาฝงพระนครเพราะชยภมไมเหมาะสมดวยมแมน าเจาพระยาผากลาง ชมชนทมคนอยเดมคอชาวจนจงใหพระยาราชเศรษฐหวหนาชาวจนยายชมชนออกไปอยบรเวณส าเพงในปจจบน หางจากทสรางวงหลวงประมาณ 3 กโลเมตร เขตเมองทมพระราชวงหลวงเปนศนยกลางรวมถงภายในคเมองและก าแพงเมองเทานนมเนอทประมาณ 2,163 ไร นอกก าแพงเมองเปนปา เปนทอยของสตวปา แมมาถงสมยรชกาลท 2 อาณาบรเวณของกรงเทพรมแมน าเจาพระยาทง 2 ฝงมความยาวทงหมดเพยง 2.5 ไมล มความกวาง 1.5 ไมล จากเอกสารของทตองกฤษ John Crawfurd ทเขามาในป พ.ศ.2365 ทบนทกเกยวกบกรงเทพไดบรรยายเมองไววา “ประชาชนอยอาศยทางฝงซายของแมน าเจาพระยาเปนสวนใหญ และทางฝงขวามผคนอาศยอยเฉพาะเปนแนวแคบๆ ตามลาน า ดานหลงของทมคนอยอาศย เปนสวนผลไมทอดมสมบรณไมมการปลกขาวใดๆ ใกลๆ ในบรเวณกรงเทพเทาททตมองเหน” กรงเทพในศตวรรษท 17 และ 18 ไมไดมการเตบโตล าหนาเมองอนๆ ในทางตรงขามเชยงใหมยงเตบโตเปนเมองกอนการอตสาหกรรมอยางมนคงแลวในเวลาน การสรางเมองในสมยรชกาลท 1 ยงคงลอกผงเมองพระนครศรอยธยามาใช โดยการสรางชมชนใหอยรายรอบเวยงวงและแบงตามประโยชนใชสอย เชน บานบาตร บานดอกไม บานชางหลอ เปนตน สภาพบานเรอนและการเดนทางไดมผบนทกไวคอสงฆราชปาลเลอกวซ เมอเขามาถงกรงเทพครงแรกในป พ.ศ.2373 สมยรชกาลท 3 ไดเลาถงกรงเทพวา “ต งอยบนสองฝงแมน าทามกลางหมตนไมซงเขยวชอมตลอดปจงงามนาดมาก ในแมน ามเรอเดนทะเลตดธงจอดอยเปนแถวทบนฝงมสถปเจดยประดบดวยกระเบ องเคลอบสตางๆ อยเกลอนไป หลงคาของโบสถวหารมชอฟาใบระกาปดทองแวววบเมอถกแสงแดด มแพเปนรานขายของจอดอยเปนทวแถวสองฝงแมน า ในแมน ามเรอขนาดตางๆ นบพนแลนไปมามไดขาด “ และบรรยายถงสภาพบานเรอนวา “ บานคนในกรงเทพม 3 ประเภทคอ 1 ตก 2 เรอนไมกระดาน 3 เรอนทาดวยไมไผของคนทยากจน ฉะน นจงไมเปนการแปลกทเกดไฟไหมใหญๆ ข นบอยไป เสยหายไปต ง 400-500 หลงคาเรอน ในคราวหนงๆ แตคร นแลวกมเรอนเกดข นแทนทโดยรวดเรว

56

ดวยญาตและเพอนฝงมาชวยกนสรางข นให” (ทองตอ กลวยไม ณ อยธยา. 2525: 21) จากการสรางบานแปงเมองขนทพนททชาวจนอยกอนและใหชาวจนขยบขยายไปอยท ส าเพงนน ไมตางจากการเตบโตของเมองทาทงหลายในภมภาคนทงสงคโปร ปนง จารกาตาลวนเตบโตมาดวยความส าคญของการคาพาณชย ทชาวจนอพยพมความช านาญดานการคาขาย แตขอแตกตางทส าคญของชาวจนในกรงเทพคอบรรดาชาวจนอพยพกลนกลายเขาเปนสวนหนงของคนไทยทองถน (ผาสก พงษไพจตรและครส เบเคอร. 2546) จ านวนคนจนในสมยรชกาลท 3 มถง 2 แสนคนแตจ านวนคนไทยในกรงเทพมเพยง 1 แสนสองหมนคน การเตบโตทางเศรษฐกจของไทยสวนส าคญหนงคอผประกอบการเชอสายจน คนจนเมอเขามาใหมกรบจางขดคลองหลวง (แสงอรณ กนกพงศชย. 2535: 7) ประกอบกบกรงเทพเมอชวงตนพทธศตวรรษท 24 มนโยบายใหชาวจนอพยพเขามาตงหลกแหลงมากขน เพอลดปญหาการขาดแคลนแรงงาน ทศวรรษ 2370 พระมหากษตรยทรงเลกใชแรงงานเกณฑเพอขดคลอง หนมาจางคนงานจนแทน ชาวจนจงตงบานเรอนปนเปกบชาวสยามอยรมฝงแมน า รมคลองทขดใหม คลองแสนแสบทสงใหขดขน กใชแรงงานดงกลาว และตอมากมคนจนมาอยรวมกบชาวมสลมเดมทอยในพนทมากอน

ชวงท 2 ระยะเรมตนการพฒนาเมอง รชกาลท 4-6 นบแตการสถาปนากรงเทพมหานคร ตงแตป พ.ศ.2325 จนถง พ.ศ.2394 สวนหนงจาก

สนธสญญาบาวรง ทท ากบองกฤษในป พ.ศ.2398 ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว มการเปดประเทศตดตอกบโลกตะวนตก เพอชกน าใหประเทศเขาสสมยใหม ดงนนในสมยรชกาลท 4 จงมการกอสรางถนน สะพาน ตกแถว โรงส เรอกลไฟ อตอเรอโดยแรงงานชาวจน ตลอดจนขาวของเครองใชแบบสมยใหมเกดขน มการเปดการคากบชาตตะวนตก และไดพระราชทานทดนใหเปนทตงสถานกงสลชาตตางๆ ตงแตรมถนนเจรญกรงจากปากคลองผดงกรงเกษมลงไปถงสลม ดงนน ชาวยโรปจงนยมมาตงบานเรอนรานคาและธนาคารในยานน เพราะอยใกลสถานกงสลอนเปนทพงของตนเอง กรงเทพเรมพฒนาเปนเมองการคาในสมยรชกาลท 4 ดวย เมอผคนเรมมากขน ขนนางและเจานายทงหลายทเคยสรางวงอยรมแมน าเจาพระยาหรอรายรอบพระบรมมหาราชวงกเรมสรางวงหางออกไปตามฐานะ ท าใหเมองมการขยายตวออกไปนอกก าแพงเมอง รชกาลท 4 เหนวาคบแคบเพราะผคนมากขน จงใหขยายพระนครออกไปใหกวางขนโดยจางชาวจนขดคลองคพระนครออกไปอกชนหนงคอคลองผดงกรงเกษมในป พ.ศ.2394 ท าใหพนทกรงเทพเพมขนเปน 3 เทาของพนทเดมจ านวนผคนในกรงขณะนนมประมาณ 400,000 คน การขยายตวทางดานการคาพาณชยในสมยนจะมตลาดใหญอยทางใตพระนครบรเวณส าเพง ซงเปนศนยการคาของคนจนตงแตรมคลองโองอางมาถงรมคลองผดงกรงเกษม บรเวณวดกาลหวา (Calvary Church) (ตดกบส านกงานเขตสมพนธวงศในปจจบน)

57

ทจ าหนายสนคาผลไมจากตางประเทศ พ.ศ.2406 มการตดถนนเจรญกรง และตามมาดวยถนนบ ารงเมองและเฟองนคร เรมมการสรางตกแถวแบบสงคโปรมาปลกรมถนนบ ารงเมองและถนนเฟองนคร โดยอาคารจะมทางเดนเทาทะลตดตอกนใตชนสองของอาคาร จงนบวาเปนการกอสรางทสงเสรมการคาขายเพราะสะดวกในการเทยวชมสนคา

พนทกรงเทพในป พ.ศ.2413 มลกษณะเปนเมองรปกงวงกลม ตงแตเทเวศรถงหวล าโพง และเขตเมองกอยในคเมอง รอบนอกเขตเมองไดขยายออกไปนอกเขตคเมองตามแมน า ซงอยทางตอนใตของหวล าโพง ซงเขตนเปนยานชมชนชาวยโรปและเขตธรกจทส าคญในสมยนน เขตธรกจทส าคญอกแหลงคอส าเพงซงอยทางตอนใตของก าแพงเมอง สภาพบานเรอนในสมยรชกาลท 4-5 บานเรอนราษฎรเปนเรอนฝากระดานหลงคามงกระเบองและหลงคาจากและทเปนโรงจากกมถงรชกาลท 5 เรมมสงกะสมงหลงคาแทนกระเบองและจากตงแตนนมา (เทพช ทบทอง. 2525: 32)

การขยายตวของกรงเทพมหานครออกไปดวยเปนไปตามพระราชประสงคของรชกาลท 5 ทวากรงเทพมการขยายตวยาวไปตามรมฝงแมน า จงทรงพระด ารดงพระนครใหขยายตวออกไปทางทงฝงตะวนออกของแมน าเจาพระยา ซงเปนพนทราบกวางใหญ โดยพระยาอานภาพไตรภพ (2504: 196-197 ; อางองจาก สดสวาส ดศโรจน บญมา นครอนทร และ พรชย ตระกลวรานนท. 2539. หนา 79) ไดเลาวา “ในปลายรชสมยรชกาลท 5 พระนครกรงเทพไดเรมขยายตวข นไปทางเหนอ รชกาลท 5 ทรงมปรารภวา พระนครกรงเทพมรปลกษณะยาวตามแมน าและแคบไมนาด ทาอยางไรจงจะใหเมองขยายไปทางทศตะวนออกได คอพระบรมมหาราชวงต งอยตรงหวแหลม จากตาบลน แมน าเจาพระยาทไหลลงมาจากทศเหนอไดหกลงไปทางทศตะวนตก แลววกไปทางทศตะวนออกเฉยงใตและทศใต การทจะใหพระนครขยายตวโดยธรรมชาตไปทางทศตะวนออกยอมหวงไมได เพราะคนอาศยอยรมแมน าลาคลองเปนทาเลการคาแลวกมแตสรางบานเรอนแขงขนกนลงไปทางใตหรอตะวนออกเฉยงใต ถาปลอยไปตามธรรมชาตแลวเมองจะมแตยาวออก จงมพระบรมราโชบายวา พระองคควรยายพระราชฐานข นไปทางเหนอ คอทศตรงกนขามกบทองททประชาชนถอเอาเปนทาเลการคาและโดยทขาราชการทกคนยอมมครอบครวและผทรบราชการยอมตองพยายามอยพระราชฐาน จงนาจะมผโดยเสดจ คอหาทดนแลวสรางบานพกตามฐานะกบนอกน นเมอพระเจาแผนดนประทบอยทไหน ทนนยอมตองมโรงทหารและโรงตารวจ ท งตองมเสนทางตดตอตามสมควร อนจะเปนเหตใหเกดทาเลการคา จงทรงพระกรณาใหปลกสรางพระราชวงดสตเปนการใหญ” ฉะนนจงเปนทมาของการยายพระราชฐานและนบแตนนมาวงและบานพกขาราชบรพารตางๆ ไดโดยเสดจตามมาดวย โดยกอนนน รชกาลท 4 กไดสรางสถานทสวนรวมหรอพนทสาธารณะใหประชาชนไดใชพนทรวมกนนนแลวสมยรชกาลท 4 ไดสรางสถานทพกผอนใหกบประชาชนไดขดสระปทมขนทต าบลปทมวน และถอวาเปนพนทสาธารณะทประชาชนไดใชรวมกนในการรนเรงและยงเชอมตอกบคลองแสนแสบ ทพกผอนของคนกรงสมยแรกเรม

58

จงผกพนกบน าตงแตคลองมหานาคไปเชอมคลองรอบกรงตรงขามวดสระเกศ เปนทลอยเรอเลนเพลง รวมถงสนามหลวงและสวนลมพนทใหประชาชนไดพกผอน การคมนาคมแตแรกใชทางเรอเปนหลกฉะนนเมอสรางกรงแตแรกจงไมจ าเปนตองสรางถนน “ในกรงเทพไมมรถสกคนเดยว ใครจะไปไหนกใชเรอในกลางเมองหรอในยานการคานานๆ จะพบทางเดนปอฐแผนใหญบาง” “ถนนเปนเพยงตรอกแคบๆ ขนาด 3-4 คนเดนเรยงหนากระดาน เมอมงานพระราชพธใหญๆ กเพยงปรบพ นถนนใหราบและใชทรายทบหนาอกคร งเทาน น ถนนทตดคร งแรกกมใชความตองการของประชาชนแตเปนการรองขอจากบรรดากงสลตางชาตทเขาชอรองเรยน” จงไดมการตดถนนตรงขนครงแรก ในป พ.ศ.2400 ปจจบนคอถนนพระราม 4 ถนนสายท 2 คอถนนเจรญกรงเพราะชาวยโรปตองการขมา หรอขรถเทยวตากอากาศอางวาเพอความสบายและไมเจบปวยเพราะถนนในกรงเทพยงไมกวางขวางเพยงพอในการท ากจกรรมนนได ตอมามการสรางถนนเจรญกรงตอนใน ถนนบ ารงเมองและถนนเฟองนครและมการปลกตกแถวใหประชาชนท าการคา ยานของความเจรญในกรงจงกระจกตวตามแนวถนนทมการสรางขนใหม และทอยเรมมการเปลยนรปแบบมใชอยอาศยอยางเดยวแตเพอประโยชนทางการคาดวยคอ สรางตกแถวชนเดยวแบบตกแถวสงคโปร ทเรมกระจายกนตามยานเกาๆ ของกรงเทพมหานครในปจจบน ท าใหการคมนาคมทางถนนเรมมความส าคญในชวงรชกาลน โดยหลกฐานทปรากฏวาในป พ.ศ.2443 พนทเมองมเพมขนเปน 8,33 ไร (13.32 ตารางกโลเมตร) มจ านวนประชากรประมาณ 600,000 คน

ในรชกาลนกรงเทพมหานครไดมการพฒนาเชงโครงสรางพนฐานขนหลายประการเพอรองรบการขยายตวของเมองรวมทงการสรางถนนแมมใชความตองการของคนไทยเองแตการตดตอกบตางชาต เมอพวกฝรงทมาตงหางคาขายในกรงเทพ ขอใหขดคลองและท าถนนเปนทางลดจากคลองผดงกรงเกษมลงไปตอกบคลองพระโขนงเพอจะยายหางคาขายไปอยทใตปากคลองพระโขนงลงไปถงบางนา เพออ านวยความสะดวกในการเดนทางใหแกชาวยโรปแตสดทายกมไดยายไป การขยายตวของกรงเทพมหานคร มการพฒนามาอยางตอเนอง จนในสมยรชกาลท 5 ไดกอใหเกดการพฒนาประเทศ การพฒนาภมภาค และการพฒนาเมองออกไปอยางกวางขวาง จากการปฏรปโครงสรางพนฐาน เชน สาธารณปโภค สาธารณปการ การคมนาคมสอสาร จนถงป 2413 จงมการสรางถนนอนๆ ตามมา จนถงป พ.ศ. 2434 กรงเทพมการตดถนนถง 18 สายถอเปนการสรางถนนเพอบกเบกทดนทเออประโยชนตอการประกอบการคา และธรกจใหคลองตวและรวดเรว (กมลรตน บ ารงตน. 2546: 44)

ป พ.ศ.2411 ในสมยรชกาลท 5 ไดมการกอสรางความเจรญสงใหมขนอกมากทงรถราง รถไฟฟา กจการไฟฟา ประปา เปนตน เกดการปฏรปการปกครอง การศกษา นบไดวาเปนการพฒนาเมองแบบทนสมย ตามโครงการพฒนาประเทศ (National Planning) (บญทน ดอกไธสง. 2520. 9)

59

สรางถนนราชด าเนน ถนนเยาวราช ถนนพระราม 6 การใชทดนในสมยรชกาลท 5 จะมทงบานเรอนและวงของเจานาย ราชวงศ สลบกบตกแถวเปนระยะๆ มองเหนภาพทผคนยายจากรมแมน า ล าคลองมาอยรมถนน ตกแถวบางแหงใชคาขายหรออยอาศยดวย ลกษณะตกแถวในสมยนนกมทง 2-3 ชน อยตดกนตงแต 3-20 หอง บางแหงเปนเรอนไม บางแหงเปนตก สภาพเศรษฐกจสมยรชกาลท 5 เปนตนมามการเตบโตขน ในป พ.ศ.2450 (ร.ศ.116) พนทสวนใหญยงคงเปนเรอกสวนไรนา แมบรเวณสพระยา สรวงศ สลมกเปนสวน เขตทมคนอยมากคอตามแนวแมน าล าคลอง จนเม อมการตดถนนราชด าเนน และมการสรางวงขนใหม คอพระราชวงสวนดสตททงสมปอยขนเทากบเปนการสรางเมองใหมเพราะไดสรางวงบรวารตางๆขนเปนบรวารอกหลายวง เชน สวนปารสกวน สวนมสกวน สวนสนนทา สวนกหลาบ ท าใหเมองขยายตวไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ บรรดาบานหรอวงของเจานายทงหลายกไดสรางระหวางสวนดสตไปเรอยตดแมน าเจาพระยาเตมไปหมด บานทสรางเหลานเปนบานสมยใหมคอมบรเวณบานกวางขวาง มสวนอยหนาบานแทบทกหลง ปลายรชกาลไดสรางวงพญาไทขนททงพญาไทขณะนน กอนการปฏรปการปกครองในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (2411-2453) นน ระบบพนฐานทใชในการบรหารแผนดนและเปนพนฐานของระบบการเกณฑแรงงาน มลนายคอเจาฟาและเจานายและไพร คอคนสามญซงสวนใหญเปนชาวนา ความสมพนธแบบเจานายและไพรโดยมพระมหากษตรยอยสงสด ทรพยากรสวนเกนทเหลอจากการบรโภคของมลนายหรอไพร จะถกสงเขาสเมองหลวงสเจานายและเจาฟา พระมหากษตรยทประทบอยในเมองหลวง เมองหลวงจงกลายเปนศนยกลางเศรษฐกจ นอกจากนนแลว อ านาจทางการเมองสงสดยงอยในเมองหลวง จงเปนองคประกอบทท าใหกรงเทพ-ธนบรเตบโตเปนเมองใหญ กรณพนทเมองอนทเตบโตขนมาคอเชยงใหมทเปนเมองหลวงของประเทศราชทางเหนอ นครราชสมาเปนศนยบญชาการการบรหารในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หาดใหญ สงขลาเปนศนยบญชาการการบรหารในภาคใต และมฐานะเทยบไดกบนครศรธรรมราชทระหวางป 2325-2416ทเปนเมองใหญทสามของภาคใต สวนเมองใหญอนทเตบโตขนมาทงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอชลบรลวนเปนมรดกจากการเปนทตงฐานทพและมการใชจายเงนลงไปจงสงผลตอการเกดชมชนสงผลใหเกดการขยายตวเมองและยายประชากรออกนอกเขตทหนาแนนในก าแพงวง สถานทส าคญเรมมปรากฏตามเสนขอบถนนทตดขนใหมและเปนจดส าคญในการเตบโตของเมอง โดยการเตบโตของเมองไปในทศทางดานตะวนออกเฉยงใต และตะวนออกเฉยงเหนอ ดานตะวนออกเฉยงใตเปนการเชอมกรงเทพกบจงหวดตามชายฝงทะเลตะวนออกเพราะอากาศบรสทธจากกระแสลมทะเลทพดเขามาเกอบตลอดทงป นอกจากนนพนดนทางดานนยงเปนทงนาซงสามารถเปลยนเปนเขตทอยอาศยไดงาย

60

รชกาลท 6-7 มการพฒนาเมองอยางตอเนองมการขยายถนนเรมจากบรเวณสพระยาไปจนถงถนนตก มการแบงเขตการใชทดนออกเปนเขตๆ ตามลกษณะการใชงาน เชนทพกอาศยจะอยบรเวณสลม ถนนบางรก ถนนสาทร สวนยานการคาขยายตวตาม 2 ฝากถนนแถบบรเวณถนนตกและยานอตสาหกรรรมจะอยบรเวณเลยบฝงแมน าเจาพระยา รชกาลท 6-7 เมองไดขยายตวออกไปประกอบดวย 3 ศนยการคา คอ บรเวณถนนเยาวราช บรเวณบางรก บรเวณบางล าภ บรเวณสลม สพระยา สรวงศมผคนเรมอาศยโดยยายมาจากเขตเมองเกา สวนใหญเปนพวกขนนางและจานาย แถบบางรกมหางรานและโรงงานมาก ดานฝงธนบรเปนพนทสวนเสยสวนใหญ พ.ศ.2464-2469 (ร.ศ.140-145) ไดมการยายสถานทตองกฤษจากรมแมน าเจาพระยามาอยทถนนเพลนจต เกดยานประตน าเพราะถนนเพชรบรไปตดกบถนนราชปรารภและถนนราชด าร พ.ศ.2479 เมองมการขยายตวมากขนทงทางดานใตธนบรมถนนตากสน ถนนประชาราษฎร ถนนสาธประดษฐ ถนนจรลสนทวงศ ทางเหนอมถนนพหลโยธน ถนนประดพทธ

ชวงท 3 การพฒนากรงเทพมหานคร : รชกาลท 7 ถง ปจจบน ลวงถงสมยรชกาลท 7 หลงจากมการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 ในปตอมาคอ

พ.ศ. 2476 ไดมการประกาศยกเลกมณฑลจดใหมระเบยบบรหารราชการสวนภมภาคเปนอ าเภอ จงหวด ดงนนมณฑลกรงเทพมหานครจงถกยกเลกไปดวยพนทนครหลวง จงเปนเพยงจงหวดพระนครและจงหวดธนบร

นอกจากนยงมการประกาศใชพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล ก าหนดใหทองถนทจะยกฐานะการปกครองขนเปนเทศบาลนครไดตองมขนาดประชากร 30,000 คนขนไป และมการกระจายตวเชงพนทไมต ากวา 1,000 คนตอหนงตารางกโลเมตร เทศบาลนครกรงเทพมหานครไดถอก าเนดขนใน พ.ศ.2479 และตอมาไดมการปรบเปลยนกฎหมายลกษณะการปกครองทองถนอกหลายฉบบ สงผลตอรปแบบการปกครองพนทเฉพาะ เชน กรงเทพมหานคร จนกระทงวนท 18 มกราคม พ.ศ. 2528 จงมมตเหนชอบในพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 ขน (กรงเทพมหานคร. 2553)

นบแตรชกาลปจจบนในป พ.ศ.2489 เปนชวงทกรงเทพมการเปลยนแปลงมากทสดในทกๆ ดาน โดย ป พ.ศ.2501 กรงเทพมพนทเพยง 90 ตารางกโลเมตรและรฐบาลไทยโดยกระทรวงมหาดไทยไดรวมมอกบรฐบาลสหรฐอเมรกาผานองคกร “ยซอม” (United States of America Operation Mission of Thailand: USOM (ศนยบรการวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.2553.และวรานนท สขทองแพง.2548 ) ไดจดท าผงเมองโดยมอบใหบรษทลทซฟลด(Litchfield Whiting Bowne & Associate) เปนผวางผงเมองรวม (อน นมมานเหมนท . 2529) หรอ

61

เรยกกนโดยทวไปวา “ผงลทซฟลด” (Litchfield) ผงดงกลาวประกอบดวยแผนผงการใชประโยชนทดน แผนผงโครงการคมนาคมและการขนสง และแผนผงโครงการสาธารณปโภค โดยเสนอใหรวมพระนคร ธนบร บางสวนของสมทรปราการและนนทบรเขามาเปนเมองเดยวกน โดยมระยะของแผน 30 ปโดยผงเมองทเสนอเวลานนไดวางเปนแบบฝามอและนวมอทยนออกไป ซงเปนแบบประหยดสาธารณปโภค คมนาคมและขนสง ระบบถนนเปนแบบกงลอหรอใยแมงมม ประกอบดวยถนนรศมและถนนวงแหวนเปนชนๆ คาใชจายประมาณ 27,000 ลานบาท ในป พ.ศ.2502 และเมองจะขยายออกไปอก 6 เทาตวและคาดวาจะรองรบคนทเตบโตเตมทใน พ.ศ.2533 ไดเกอบหาลานคน แตผงแมบทกไมสามารถด าเนนการไดเพราะไมมกฎหมายผงเมองมาสนบสนนการน าไปปฏบตมแตกฏหมายการผงเมองและชนบท ปพ.ศ.2495 ทไมมอ านาจใชและลงโทษ แมจะน ามาพจารณาในอก 16 ปตอมาแตกไมเหมาะสมกบเมองทเตบโตออกไปทกทศทกทางแลว เมองทขยายออกไปในแตละจดจงมการสรางถนนเขาไปและวางระบบถนนวงแหวนชนในทครอมแมน าเจาพระยาเทากบก าหนดใหศนยกลางเมองตดกบแมน าดงเชนสมยรชกาลท 5 สงผลตอการกอสรางสะพานเชอม 2 ฝงอก 6 สะพานเชนสะพานพระปนเกลา สะพานพระราม7 สะพานพระราม 8 หรอสะพานทเชอมวงแหวนอตสาหกรรมปจจบน เปนตน และผงเมองทลซฟลดไดเสนอไว ไมไดค านงวาเมองมศนยกลางหลายๆ ศนยแยกกนเชน เยาวราช บางล าพ พระโขนง หวหมากหรอประตน าทเปนลกษณะ Multi Centers มใชมศนยเดยวแบบ Mono Center (อน นมมานเหมนท. 2529:37) ส าหรบขอมลการใชทดนเพออตสาหกรรมจากการส ารวจของบรษท Litchfield, Whiting, Blown and Associates เมอป 2500 พบวาการใชทดนในกรงเทพเพอใชในการอตสาหกรรมมประมาณ 2,656 ไร จะอยในฝงพระนคร มากกวาฝงธนบร (2,193 และ 463 ไรตามล าดบ) สวนส ามะโนอตสาหกรรมทส ารวจครงแรกในประเทศไทยมโรงงานทงประเทศทงสน 38,394 โรง อยในกรงเทพประมาณ 9,768 โรง คดเปนรอยละ 25.4 ลกษณะโรงงานประกอบดวยโรงงานขนาดเลก คอจ านวนคนงานเกน 9 คน มเพยงรอยละ 2.2 สวนโรงงานขนาดใหญและขนาดกลางมนอยมาก

การใชพนทกรงเทพในสมยนนตางปลกสรางหองแถวโดยไมมการวางแผนและควบคม จนกรงเทพมการขยายตวอยางผดปรกต ทวา “ ยคถนนขอศอก ยคตรอกพอแมวเดน ยคเพลดเพลนกามา ยคเงนตราเฟองฟ ยคพาราปาคอนกรต” (บญทน ดอกไธสง. 2520.12) เพราะทดนมการเปลยนมอเรว มการเกงก าไรจากการซอถกขายแพงผทมทดนม 2 ลกษณะคอผทมทดนเดมไดกลายเปนผจดสรรทดนโดยรวมมอกบธนาคารแบงทเปนสดสวนปลกบานใหเชา โดยเชาบานจากทดนของตวเอง เชาไปตามปทก าหนดเมอหมดก าหนดแลวเจาของทดนกขนราคาหรอบอกเลกเพอน าทดนไปจดการอยางใดอยางหนงตอไป สวนเจาทดนอกประเภทหนงคอ เจาของสวน เจาของนา เหนวาทดนพอมราคากรบขาย

62

เพราะพวกนกจดสรรไดมาบอกวาเมองจะขยายไปทางอนไดราคาเทานกดแลวจงรบขาย ฉะนนการตดถนนทโคงงอจงเนองจากเจาของทดนทน าไปใชประโยชน มการสรางตกแถวขนเรยงรายตามถนนสาย ทขยายขนใหม ซงอน นมมานเหมนท กลาววาเตบโตอยางไมมแผน (Unplanned Growth) ทดนในกรงเทพคอปจจยส าคญในการเสรมสรางความเจรญของพนทเมองและเจาของทดน ทดนคอทนชวตและมบทบาทตอความเจรญหรอความเสอมของเมองเปนอยางมาก ทดนทถกพฒนาจงสรางความร ารวยใหกบนายทนเปนอยางมาก

บญทน ดอกไธสง (2520) ไดบรรยายถงผคนทอยในพนทเมองวา “เพราะเมองคอศนยรวมของทกสรรพสง แหลงงานใหญนอยต งแต 4-5 คนหรอถง 10,000 คนกต งอยในเมองหรอกรงเทพแหงน เมอคนอยมากจงสรางทพกอาศยเพอรองรบ สรางโรงแรมข นเพอตอนรบผมาตดตอคาขายต งแตระดบชาวบานจนถงชาวตางประเทศ เมอคนมากอาหารการกนเปนสงจาเปน จงมรานคาขายอาหารต งแตรมฟตบาทถงภตตาคารหรหราเกดข น บรรยากาศของเมองทพลกพลาน อากาศรอนเพอทาใหบรรยากาศลงทนไม ตง เครยด โรงแรมมานรด อาบอบนวดกสรางข น เพ อบรการคนเมองกร ง เมอง จงเปนฐานเศรษฐกจททกคนอยากมาหาโอกาส”

หลงจากป พ.ศ.2500 รฐบาลไดปรบปรงนโยบายเศรษฐกจประเทศ พฒนากรงเทพใหกลายเปนศนยกลางความเจรญและการตดตอกบตางประเทศ จ านวนประชากรเพมขนและประจวบกบอยในชวงสงครามเวยดนามจงมชาวตางประเทศทงลาว เขมรและฝรงเขามาท างานและอาศยอย การพฒนาดานโรงแรม ทพก อพารทเมนท อาคารเกยวกบการบนเทง ศนยการคา ไดขยายตวออกไปตามจดทใกลทพก เชน บรเวณราชประสงค ประตน า เพลนจต สยามสแควร ลาดพราว บางกะป คลองจน หวหมาก เปนตน เมอเปนเชนนการขยายตวของเมองเรมยายจากฝงใกลแมน าเจาพระยาอออกมาสรอบนอกของนครหลวง เชน ถนนสขมวท ถนนพหลโยธน ถนนเพชรบรตดใหม และอนๆ และดานหลงของตกมการตดถนนหรอตรอก ซอยเลกๆ แคบๆ ไวสญจรไปมา (บญทน ดอกไธสง. 2520: 4) ลกษณะการใชทดนเพอการอยอาศยนนพบวาเขตทอยอาศยระดบบน (High Residential Area ) ตามการจ าแนกของบรษทลทซฟลดพบวาจะอยแถวถนนสขมวท สวนการการใชทดนเพอการพาณชยทจ าแนกเปนศนยการคาขายปลก (Central Business District-CBD) แรกเรมจากบานหมอทขายเพชร ไปตามถนนพาหรด วงบรพา ตอเนองไปถงถนนเยาวราช เจรญกรง ทเปนยานการคาของชาวจน (Chinese business quarter) ยานการคาสนคาแบบตะวนตก (Westernized business quarter) จะอยบรเวณถนนเจรญกรง สพระยา สรวงศและถนนสลม

63

การขยายตวของพนทเมอง เทยนฉาย กระนนนทและไพศาล เลกอทย (2529) อธบายถงการเตบโตของกรงเทพวา

สมพนธกบการใชทดน โดยกรงเทพเมอป 2511 มลกษณะการใชทดนทเปนไปตามแนวถนนสายส าคญๆ ทขยายเพอเชอมตวเมองไปสพนทชานเมองรวมไปถงจงหวดขางเคยง สวนพนททอยในบรเวณชนกลางมการขยายตวแทรกเขาสพนทดานในทหางถนนใหญมากขน ดงเชนทศเหนอทขยายไปตามถนนพหลโยธนและวภาวดรงสต ทศตะวนออกขยายไปตามแนวถนนลาดพราว ถนนรามค าแหง ไปถงบางกะป และตามแนวถนนเพชรบร ถนนพระรามส และถนนสขมวท และขยายไปตามซอยตางๆ ของถนนเหลาน ทศใตขยายไปตามแนวถนนสขมวทเขาไปในเขตจงหวดสมทรปราการ และตามแนวถนนปเจาสมงพราย ฝงซายแมน าเจาพระยาขยายตวไปตลอดแนวถนนสขสวสด ทศตะวนตกขยายตวไปตามแนวถนนจรลสนทวงศและถนนตากสน การขยายตวของเมองในระยะป 2511 พบวาการขยายตวทางทศเหนอและใตเปนไปอยางรวดเรว สวนการขยายตวไปทางทศตะวนออกนนเพราะมการกอตงมหาวทยาลยรามค าแหง การขยายตวไปทางใตเพออตสาหกรรมและคลงสนคาเพราะตดตอกบทาเรอคลองเตยและการขนสงทางแมน าเจาพระยา การใชทดนทขยายตวตามแนวถนนนน สวนใหญประมาณครงหนงใชเพออยอาศย ประมาณรอยละ 32 ใชในราชการและหนวยงานอน ทเหลอเพอการอน การใชทดนเพออยอาศยจ าแนกเปน บานพกอาศยทวไปและบานทรวมกนหนาแนน โดยเขตทมบานพกอาศยอยมากทสดไดแกเขตพระโขนง มถงรอยละ 21.91ของพนทอยอาศยทงหมดของกรงเทพถดมาคอบางเขน และบางกะป (ปทศกษา 2528 ยงไมไดแยกเขตวฒนาออกจากเขตพระโขนง) แสดงใหเหนการเจรญเตบโตของเมองไปทางทศเหนอตามแนวถนนพหลโยธน ถนนลาดพราวและตามแนวถนนสขมวท สวนเขตทมบานพกอาศยหนาแนนมากทสด คอเขตธนบร รอยละ 18.87 รองลงมาคอเขตพระโขนงรอยละ 15.07

การใชทดนเพอการพานชยกรรม เขตพระโขนงยงอยในล าดบแรกของการใชทดนเพอการพานชย กรรม คอรอยละ 11.65 เพอการอตสาหกรรม รอยละ 46.52 และการใชทดนเพอคลงสนคากยงคงเปนทดนในเขตพระโขนงทมมากถงรอยละ 38.34

การสราง built environment ทเปนการสรางสงแวดลอมกายภาพในชมชนในพนทเหลานโดยการเปลยนแปลงในเรอง 1.การใชทดนเพอใหสอดรบการความเจรญทจะมตามมา ดวยประชากรทเพมขนท าใหมความตองการทอยอาศย สถานทพกผอน ทท างานมากขน การใชพนทจงรองรบกจกรรมทเกยวกบทอยอาศย เกยวกบการท างาน และกจกรรมทเพมความเจรญของสงคมเศรษฐกจทไมเคยเกดมากอนในอดต เชน สถานทพกผอนทนสมย สนามกอลฟ การสรางทพกทนสมย เชนคอนโดมเนยม 2.การใหบรการดานคมนาคม ปจจยส าคญคอมรถไฟฟาเขามาถงพนท ดานหลงมเรอบรการ

64

ในคลองแสนแสบ การมการคมนาคมขนสงทดจะสงผลใหเกดศนยกลางกจกรรมในเมองในลกษณะ Central Business District และจดนเองทเกดเปนศนยกลางเมอง ทดนคอปจจยทส าคญในการผลตเบองตน ราคาทดนทสงยอมตองใชในกจการทคาดวาจะใหผลตอบแทนทสง ทดนชนบทใชในการเกษตร ทดนแถบชานเมองมกจะใชเพอทอยอาศย ทดนกลางใจเมองใชเพอการพาณชยจะมราคาสงทสด ดงการสรางตกสง การรอตกเกาทไมคมกบพนท ศนยกลางใจเมองเปนจดทมการใชทดนเพอกจกรรมนานาชนด และเปนแหลงทมการคมนาคมสงสด ทกตารางเมตรมการกอสรางหรอมพนทอาคารกอสราง (Build – up Area) สงสดกระจายเตมบรเวณ และเปนททประชากรอาศยอยหนาแนนทสดของเมอง เมองจะขยายตวไปในทศทางใดพจารณาไดจากทวางทเหลอจะท าการกอสรางได และตองมการคมนาคมเขาถง การกอสรางในพนทมากเพยงใด (Build – up -Area) จะท าใหทวางนอยลง ในลกษณะนจะท าใหเมองไมสามารถขยายตวในทางราบได เมองจะเรมขยายตวในทางสง การเพมเชนนจะท าใหอตราสวนพนทอาคารทงหมดตอเนอทดน (Floor Area Ratio) มความเขมขนสง เมองกจะขยายตวในทางสงมากขน โดยเฉพาะศนยกลางเมองและความสงกจะคอยๆ เฉลยลงสพนทเขตชานเมอง (เทยนฉาย กระนนนทและไพศาล เลกอทย. 2529: 126,141) การสรางสงแวดลอมดงกลาว พบเหนเปนประจ าวนในสงคมซงหากวามอยเปนจ านวนมากและมความหนาแนนเราเรยกวา นครหรอมหานคร ดงเชนทกรงเทพเปนในปจจบน (Reekie .2537) การออกแบบเมองโดยการวางผงวาจะสรางสงกอสรางแบบใด หรออะไรในพนทชมชนเมองไดนน จะมผเกยวของหลายฝายทงสถาปนก นกผงเมอง หรอนกออกแบบชมชนโดยตรงเปนหวหนากลมและมผเกยวของอกหลายฝายทงนายชาง ผจดการทดน หรอผรวมลงทนพฒนาโครงการรวมดวย โดยองคประกอบหลกในการจดวางแผนผงเมองในระดบภมภาคตองใหสอดคลองกบทรพยากรทมอยในภมภาค โดยแผนดงกลาวจะประกอบดวย บรเวณทพกอาศย บรเวณทท างาน บรเวณทพกผอนหยอนใจ ไดแกสวนสาธารณะตางๆ โรงละคร สนามกฬา ศนยนนทนาการ รานอาหาร ภตตาคาร เปนตน และประเดนสดทายคอการคมนาคมตดตอ ไดแกถนน ทางรถไฟ เสนทางน าอาคารทเกยวของกบการคมนาคม เชน ทาเรอ สนามบน สถานขนสง ฯลฯ ( Reekie. 2537: 60)จงเหนไดวาการพฒนาพนทเมองกรงเทพ ตางมองคประกอบดงกลาวครบถวน หากมองไปยงพนทเมองยอยเพยงแคสขมวท กพบวาอยในองคประกอบทกดานครบครน และยงบรเวณทตงของซอยคาวบอยดวยแลว มการคมนาคมทสะดวกทกทาง

65

การส ารวจโดยใชภาพถายทางอากาศในป 2522 ไดจ าแนกการใชทดนเปนรายเขตและแบงออกเปน 4 ประเภทใหญ คอทอยอาศย การคาบรการ อตสาหกรรม สถาบนหรอทวางเปลาอนๆ พบวา เขตบางกอกใหญและปอมปราบใชทดนเขมขนทสดถงรอยละ 99.50 และ 99.06 และไมมทวางทจะขยายตวแลวนอกจากจะเพมอตราสวนของพนท (Floor Area Ratio) สวนเขตเมองมการใชพนทเขมขนในการกอสรางรอยละ 70-90 ของพนท ขอมลจากการศกษาเพอคาดการณการใชพนททดนกรงเทพในป 2545 นนพบวามจ านวนประชากรทมากกวาพนทจะรองรบในแนวราบไดอกแลว (ตวเลขคาดการณประชากรทศกษาขณะนนพบวาจะมประชากรประมาณ 4 ลานคนในป 2544 แตประชากรมมากกวาและตดลบท 401,799 คน) พนทในการรองรบเขตเมองไมสามารถรองรบไดในทางราบอกตอไป แนวทางการพฒนาในทางสงจงเปนสงจ าเปน เขตตอเมองจงเปนเขตทมพนทวางเพอการขยายตวทสงทงพนทการจราจรสงสดถง 46.33 เปอรเซนต มรถโดยสาร ทางดวนขนลง 126 ทางขนลง มวงแหวนรอบในผานเกอบทกเขต เขตตอเมองในปจจบนจงเปนการใชทดนเพออยอาศยกบการคาและบรการ เขตพนททมการขยายตวสงสดคอเขตบางกะป และพระโขนง ทขยายตวมากกวาสองเทาตวในระยะ 5 ป เปนการขยายตวตามเสนทางคมนาคมและตามแนวถนนวงแหวนชนกลางและชนนอกและกระจายออกไปในเขตเกษตรชานเมอง ดงนนเมองทมการขยายตวออกส าคญดานหนงคอไปทางดานถนนสขมวทออกไปทางเขตบางกะป พระโขนงและปจจบนอยในเขตวฒนาฝงซายและเขตคลองเตยฝงขวาของถนน

การอธบายพนทเมองอกลกษณะโดยการแบงทอยอาศยตามความหนาแนนของประชากร จากการศกษาของสมาคมสงคมศาสตรโดยวชรตน วจตรวาทการและทนพนธ นาคะตะ (บก.) (2519) ไดจดแบงลกษณะพนทตามการอาศยอยของประชากรในกรงเทพเปนเกณฑสามารถจดแบงพนทในกรงเทพออกเปน 5 วงตอเนองกน โดยสวนทอยวงในสดจะมประชากรหนาแนนทสด (วชรตน วจตรวาทการและทนพนธ นาคะตะ. 2519: 256) โดยอ าเภอทจดแบงคออ าเภอทมในขณะนน จ าแนกดงน

66

ภาพประกอบ 3 แสดงความหนาแนนของประชากรตามพนทการอยอาศย

วงท 1 วงในสดประกอบไปดวย 5 อ าเภอคอปอมปราบ สมพนธวงศ ธนบร พระนครและคลองสาน มความหนาแนนเฉลยของประชากรในป 2513 ใน 5 อ าเภอประมาณ 26,289 คนตอหนงตารางกโลเมตร ลกษณะทตงของพนทอยบนสองฝงแมน าเจาพระยา (ยกเวนอ าเภอปอมปราบศตรพาย)พนทของวงในนเปนศนยกลางในการด าเนนธรกจโดยคนจนทางธรกจสวนใหญมขนาดเลกและการใชพนทเปนทราบจ านวนมาก

วงท 2 วงนอกถดออกไปประกอบดวยอ าเภอบางรก ปทมวน บางกอกใหญ พญาไท และบางกอกนอย อตราความหนาแนนของประชากรโดยเฉลยในป พ.ศ.2513 บรเวณนเปนจ านวน 11,199 คนตอหนงตารางกโลเมตร โดยบางรกและปทมวนเปนยานธรกจส าคญของวงน ธรกจบรเวณนด าเนนไปตามแบบอยางของชาวตะวนตก การใชพนทประกอบธรกจจะรวมตวอยบนอาคารพาณชยขนาดใหญ สวนอก 3 เขตคอบางกอกใหญ พญาไท และบางกอกนอย พนทถกใชไปเพอการพาณชยสวนหนงและเปนทอยอาศยสวนหนง

วงท 3 ประกอบไปดวย อ.ยานนาวา ดสต พระโขนง ภาษเจรญ และบางเขน ความหนาแนนของประชากรโดยเฉลยในวงนในปพ.ศ.2513 มจ านวน 2,733 คน ตอหนงตารางกโลเมตร โดยสงกวารอยละ 10 ของผทอยอาศยในวงแรกเพยงเลกนอยและเปนจ านวนประมาณรอยละ 25 ของผทอาศยอยในวงทสอง พนทสวนใหญในวงท 2 เปนทอยอาศย นอกจากยานนาวาและพระโขนงซงมบางสวนไดถกใชเพอการพาณชย ในเขตดสตอาจมลกษณะพเศษเพราะเปนเขตทหาร สวนภาษเจรญและบางเขน

1

2

3

4

5

67

มประชากรหนาแนนนอยทสดเมอเทยบกบอ าเภอชนในของกรงเทพมหานครทง 2 เขต พนทบางสวนยงคงใชส าหรบการเพาะปลก

วงท 4 ประกอบดวย 8 อ าเภอ อยในเขตชนนอกของกรงเทพ ไดแก ราษฏรบรณะ บางกะป ตลงชน บางขนเทยน ลาดกระบง มนบรและหนองจอก ความหนาแนนของประชากรโดยเฉลยในป พ.ศ.2513 มจ านวน 379 คนตอหนงตารางกโลเมตร เปนเขตทมความหนาแนนนอยทสดของกรงเทพมหานคร การใชพนทเพอการอยอาศยและการพาณชยแตพนทสวนใหญใชเพอการเพาะปลกหรอใชในการอตสาหกรรม

วงท 5 วงนอกสด คอสวนทเปนนครหลวงเดม และประกอบเขาเปนกรงเทพมหานคร ทงหมดประกอบดวย 10 อ าเภอในจงหวดนนทบร พระประแดง บางกรวย ปากเกรด อ าเภอเมองสมทรปราการ บางใหญ บางบวทอง บางบอ บางพล และไทรนอย อตราเฉลยของประชากรตอหนงตารางกโลเมตรในเขตนในป พ.ศ.2513 มจ านวน 380 คน

การกระจายตวและการใชพนทของแตละวงในพนทกรงเทพพบในเขตวงในมทงจ านวนประชากรมาก และเปนศนยกลางทางเศรษฐกจ สวนวงดานนอกจะเปนทอยอาศยหรอการเพาะปลก ฉะนนเมองชนในขยายตวดานพนทไมไดแลว ผคนจงตองขยายออกไปดานนอกรกไปในพนทเกษตรกรรมดงทเหนในปจจบน

ทงบางกะป-ยานสขมวท : รองรอยการพฒนาพนทเมอง จากการขยายตวของเมองทไปทางแนวถนนสขมวท โดยการสรางถนนขนานไปกบล าคลองแสนแสบทเปนเสนทางสญจรตามธรรมเนยมแตเดม พบวาบรเวณนมผอาศยอยกอนแลว ล าดบถดไปจงน าเสนอเรองความเปนมาของพนทยานน

กอนหนานบรเวณนมชาวมสลมอาศยอยรมคลองแสนแสบกอนแลว ชาวมสลมทเขามาแตแรกเปนพวกทถกเกณฑมาจากหวเมองทางใต เพอมาขดคลองแสนแสบในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เขามาจบจองทดนและปลกบานตามฐานะของตนมทงเรอนไทยและกระตอบ และยงคงประกอบอาชพท านา ท าสวน ท าไร วถชวตความเปนอยพงพงธรรมชาต อาศยอยรมคลองแสนแสบ เมอมการตดถนนสายพระโขนงจากถนนสขมวทไปยงคลองตน โดยแรงงานชาวจนรบจาง ชาวจนไดหลงไหลเขาสชมชนพรอมความรทางดานพาณชย และปลกสรางหองแถวอยางงายๆ ดวยการเชาทจากชาวมสลม เกดการสรางอาคารพาณชย หองแถว และการคาขายในชมชนซง เดมชมชนมสลมเปนชมชนเกษตรกรรม การตงบานเรอนหรอชมชนเมอแรกตงเมองจะสรางในพนทโลงหรอทเรยกวาทง

68

ทงหลาย “ ทงบางกะป” คอทงหนงทมพนทวางมากเพราะเปนทงนา ค าวา “บางกะป” หมายถงหมวดกะปเยาะห ทชาวมสลมชายใสในการประกอบพธทางศาสนาในปจจบนและอยในพนทมาแตเดม หรอบางกวามกงมากและน ามาท ากะป อยในพนทมาแตเดม ทงบางกะป นบแตซอยสขมวท 3 หรอนานา ไปถงซอยสขมวท 63 ซอยเอกมยในปจจบน การศกษาของ บงอร ชมจ าป (2529) ยงยนยนวาบรเวณนอากาศด น าในคลองใสสะอาด ถนนรมรนเพราะมตนไมใหญ บรรยากาศเหมาะสมทจะอยอาศย บางซอยเปนซอยตนไมมทางแยกจนจรดรมคลองแสนแสบจงพบบานหลงใหญจะสรางและซอทอยรมคลอง ตางจากปจจบนทอยรมถนนดงรองรอยชอเดมทปรากฏเชน ธนาคารกรงเทพสาขาคลองตนทตงอยใกลทวาการเขตบางกะป หรอชอคอฟฟชอปวาบางกะปเทอเรซ เปนคอฟฟชอปของโรงแรมชวลต กอนทจะเปลยนชอมาเปนโรงแรมแอมบาสเดอรในปจจบน ความเจรญในทงบางกะปหรอถนนสขมวท เรมจากการมโรงเรยนวฒนาวทยาลย ซงกอตงมาตงแตป พ.ศ.2417 ในวงหลงทเปนสวนหนงของโรงพยาบาลศรราช ในชอโรงเรยนกลสตรวงหลง เพอเปดสอนใหกบเดกผหญงไดเรยนเขยนอานไดและยายมา ณ ปจจบนคอเขตวฒนาแตอยทซอยสขมวท 19-21 ในป 2457 ในขณะนนทยายโรงเรยนมายงไมมบานเรอนหรอชมชนอย เมอมโรงเรยนจงมผยายบานตามมาอยยานนดวยโดยเฉพาะผปกครองนกเรยน สวนความเจรญหรอทนสมยอกแหลงของยานนคอบรเวณซอยวฒนาทเปนทตงโรงเรยนไดมโรงหนงศรกรง หรอบรษทภาพยนตรเสยงศรกรง ผบกเบกภาพยนตรไทยเสยงในฟลมและสรางโรงถายไวทแหงนดวย ท าใหผคนทมระดบมาพกผอนยานนและชมภาพยนตร รวมทงเทยวทโรงถายแหงนดวย (โรม บนนาค. 2553 )

การขยายเมองไปทางดานตะวนออก จงเรมเปลยนโครงสรางของเมองการขยายเมองไปทางดานตะวนออก และยงรชกาลท 7 โดยพระพศาลสขมวทไดบกเบกกอสรางถนนสขมวทผานทงนาบางกะปท าใหเปดพนทดานนเพออยอาศย โดยผเขามาอยแตแรกเรมมกซอทดนขนาดใหญส าหรบสรางบานเรอน ยานนจงเปนการบกเบกยานทพกอาศยทผมฐานะด เรยกวา ยานสขมวท สขมวทถกเรยกชอตามถนนสขมวทซงเปนถนนหลกทตดผานบรเวณพนท ถนนสายนสรางขนในป พ.ศ.2479 โดยมพระพศาลสขมวท อธบดกรมทางหลวงในสมยนนเปนผบกเบกและควบคมการกอสราง จงไดมการน าเอาบรรดาศกดของทานมาตงไวเพอเปนเกยรตแกผสราง เมอครงกอสรางถนนสขมวทนน เปนถนนหนใสฝน เรมสรางจากทองทอ าเภอพระโขนงใกลทางรถไฟบางกะป ไปยงอ าเภอปากน า จงหวดสมทรปราการ (เจนการ เจนการกจ. 2547: 28) ถนนสายนสรางไปสดชายแดนทางทศตะวนออก ปจจบนเปนทางหลวงแผนดน สายกรงเทพ-ชลบร-ระยอง-จนทบร-ตราด (ประสงค สขม .2547 :334) การกอสรางถนนในกรงเทพมหานครสมยทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยรชกาลท 6 มพระบรม

69

ราโชบายเรงดวนทจะปรบปรงและราดยางถนนในกรงเทพมหานครใหเปนถนนหลวงททนสมยเพอสงเสรมใหนกธรกจจากประเทศตางๆ มาลงทนท าการคาขาย

ฉะนนจงกลาวสบเนองกนมาวาคนรวยจะมบานทสขมวทดงความเปนมาในอดตนนเอง เปนยานทอยของคนรวยและฝรง เพราะอากาศดรบลมทะเล ราคาทดนไมแพงจงเกดการขยายตวของยานทอยอาศยไปยงบรเวณทงนาดานตะวนออก ทดนมราคาถกกวาดานตะวนตกซงเปนสวนผลไม เขตทอยอาศยจะขยายเตบโตไปตามถนนสขมวทซงเปนถนนสายหลกเชอมกรงเทพ กบชานเมองไปทางดานสมทรปราการ แตถนนเปนถนนทตดขนานไปกบล าคลอง การจดสรรทดนท าใหเกดซอยแยกมากกวา 150 ซอยยาวคดเคยวไปตามทนาสองขางถนนจนจดล าคลอง ถนนซอยแยกมขนาดเลกและเปนซอยตนจงสงผลตอการจราจรมาถงปจจบน เบญจวรรณ คงสวาง (2535: 145) ศกษาเรองการเปลยนแปลงรปแบบการใชทดนเพออยอาศยยานสขมวท : กรงเทพมหานคร และ สรรเพชญ นนทภกด (2539: 135) การศกษาเรองววฒนาการทอยอาศยแบบเบาบางมาสแบบหนาแนนในแขวงคลองเตยเหนอ เขตคลองเตย กรงเทพมหานคร ไดกลาวไวสอดคลองกนวา ในอดตพนทยานสขมวท แขวงคลองเตยเหนอเคยเปนทงนา ทางตะวนออก เรยกวา “ทงบางกะป” โดยมคลองแสนแสบตดผานทงบางกะปไปทางตะวนออก บรเวณชมชนทอยอาศยดงเดมไดเกาะตวเปนกลมกอนไปตามแนวคลองแสนแสบ บานเรอนเปนลกษณะใตถนสง เพอปองกนน าทวม ในขณะทชมชนเมองมยานตลาด เปนศนยกลางทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม ชมชนบานเรอนจะตงอยใกลกบแหลงน า เนองจากใชแหลงน าในการอปโภค บรโภค และเปนเสนทางคมนาคม เมอเมองเรมขยายตวทางตะวนออกมากขน ไดมการตดถนนสขมวทเปนถนนสายยาว ขนานไปกบคลองแสนแสบ ผานทงบางกะป ในราวป พ.ศ. 2470 ดวยเหตททนายงมราคาถก จงเปนทนยมของผมยศถาบรรดาศกด คหบดผมฐานะด ซอเปนทอยอาศย เกดการกระจายตวการสรางบานเดยวไปตามแนวถนนสขมวท บานทอยอาศยในยานนเรยกกนวา “บานยานบางกะป” ไดมการเกดขนของตกแถว รานคา เปนเขตลอมรอบบานทอยอาศย เชน ไดมการกอสรางสะพานขามคลองแสนแสบบรเวณซอยนานา และซอยอโศก ไดเกดการพฒนารานคาขน เพอใหบรการประชาชนในพนท โดยจะเปนตกแถวและตลาดสด ปลกขนานไปกบแนวถนน

จากการตดถนนท าใหการคมนาคมสะดวกขนราคาทดนเพมสงขน พอคา นายหาง เจาของบรษท นายทนชาวไทยพทธไดเขามาซอทดนเพอประกอบธรกจ ฉะนนคนในปจจบนจงมทงผคนทอาศยอยดงเดมและผคนทเขามาอยใหมตามแนวความเจรญของถนนสายหลก ผคนมความผสมผสานกนทงในดานเชอชาต วฒนธรรมและศาสนา แมประชากรสวนใหญนบถอศาสนาพทธแตกมทงศาสนาครสตและอสลาม (ส านกงานเขตวฒนา: 11) ในชวงป พ.ศ. 2503 ถนนสขมวทไดถกปรบปรงเปนถนนคอนกรตมาตรฐาน จงเกดตกแถวรานคาสองขางทางถนนตอกนสลบกบบานเรอนขนาดใหญทอยรม

70

ถนน การพฒนาถนนพนทยานน กลายเปนยานทอยอาศยควบคไปกบการเปนยานธรกจการคาทส าคญของกรงเทพมหานครมาโดยตลอด เชน ไดมการสรางถนนเพชรบรตดใหมขนานไปกบอกฝงหนงของคลองแสนแสบ ตงแตชวงป พ.ศ. 2504-2508 ไดท าใหผทอยอาศยในยานนไดรบความสะดวกสบายในการเดนทางและสรางถนนรชดาภเษกผานซอยอโศก ในป พ.ศ. 2514-2515 ท าใหยานสขมวท สามารถตดตอกบทางทศเหนอของกรงเทพมหานคร (วภาวดรงสต) และทางทศใต (พระราม 4 – สลม) ไดโดยสะดวก สงผลใหยานนกลายเปนศนยกลางธรกจการคาของกรงเทพมหานคร อาคารส านกงานธรกจการคาตางๆ ไดขยายตวเกดขนมากในซอยอโศก และขยายตวไปตามถนนรชดาภเษก นอกจากนความตองการอยอาศยและการท างานกลางเมอง ยงสงผลใหมการเพมความหนาแนนของธรกจการคา และทอยอาศยในพนท โดยสวนใหญจะสรางเปนอาคารสง ทาวนเฮาส คอรทระดบหรเพอใหคมคาทางเศรษฐกจ ไดเกดรานอาหาร ศนยการคาขนาดเลก ตลอดจนการบรการตางๆ กระจายอยในพนทเพอใหบรการผอยอาศย และเนองจากเปนศนยกลางเมอง มสถานทตตงอยมากมาย จงเปนทนยมพกอาศยของชาวตางประเทศ เกดเปนคอรท อพารตเมนต โรงแรม ขนเปนจ านวนมาก เพอบรการชาวตางประเทศเหลานนดวย (สรรเพชญ นนทภกด. 2539: 40)

ตอมาไดมการสรางทางดวนในชวงป พ.ศ.2520 โดยมทางขนลงทางดวนบรเวณตดกบทางรถไฟใกลกบสขมวท 1 สงผลใหผอยอาศยในยานสขมวทสามารถตดตอกบบรเวณตะวนออกของกรงเทพมหานคร (บางนา-ตราด) ไดโดยสะดวก และไดมรถยนตมาขนลงทางดวนบรเวณใกลกบสขมวท 1 ในแตละวนเปนจ านวนมาก การสรางถนน สรางทางดวนทท าใหการเดนทางสะดวกสบายมากขน จนท าใหยานสขมวทกลายเปนศนยกลางการคาธรกจ แตการเจรญเตบโตของยานน สงผลกระทบตอการจราจร ท าใหถนนสขมวทเรมมการจราจรตดขดมากขน จนกระทงปพ.ศ.2538 ไดเรมมการสรางรถไฟฟายกระดบผานกลางถนนสขมวท(BTS) เพอลดปญหาการจราจรตดขดของถนนสขมวท

ปจจบนทงบางกะปไมมคนรจกแลว รจกแตเพยงบางกะปแตดเหมอนจะถกชวงชงขยบพนทใหหางออกไปไกลกวาเดม เพราะตงแตตนถนนสขมวทกจะมชอเรยกทแสดงถงความเจรญของพนทตางหากเชน นานา เพลนจต ชดลม แทน ปจจบนยานสขมวทหรอทงบางกะปถกจดอยในเขตการปกครองของเขตวฒนาทแยกออกมาจากเขตคลองเตยอกตอหนง แตเขตคลองเตยกแยกออกมาจากเขตพระโขนงอกทอดหนง เมอ 19 เมษายน 2532 ดวยเขตพระโขนงมพนทกวางขวางและมประชากรมาก จงไดประกาศกระทรวงมหาดไทยแบงเขตพระโขนงออกเปน 4 เขต คอเขตพระโขนง เขตประเวศ เขตสวนหลวง และเขตคลองเตย แตเขตคลองเตยกยงมพนทกวางขวางและประชากรเพมขนมาก จงได

71

จดตงส านกงานเขตคลองเตยสาขา 1 ขน เมอวนท 1 สงหาคม 2538 และตอมากระทรวงมหาดไทยไดเปลยนแปลงพนทเขตคลองเตยและจดตงเขตวฒนาขนตงแตวนท 6 มนาคม 2541

สขมวทยานนเปนศนยกลางธรกจการคา การบรการและการทต มอาณาเขตฝงเลขคตงแตซอยสขมวท 1 ถง ซอยสขมวท 81 ยานธรกจการคารวมทงสถานประกอบการภายในเขตวฒนา มการใชพนทมากถงรอยละ 13.97 จงสมพนธกบผคนทอยในเขตนคอกลมวยท างานเปนสวนใหญ มอายระหวาง 25-59 ป คดเปนรอยละ 48.02 เนองจากพนทเขตวฒนาเปนยานธรกจการคา วยท างานจงท างานในสถานประกอบการทงการคา และการบนเทงอยมาก แตเนองจากผคนเหลานท างานเคลอนยายมาก จงมการเปลยนแปลงในจ านวนของผคน ถงอยางไรกตาม สถานบนเทงและการใหบรการเพอตอบสนองความตองการของนกทองเทยวยงมอยอยมากในเขตน พนทวฒนายงมสถานทตและสถานกงสลอยมากถง 17 แหง1 จงนาจะมความสมพนธกบผคนมากหนาหลายตาทรวมถงเชอชาต เผาพนธมาอยรวมกนมากในเขตวฒนาดวย

ในยานสขมวทยงมสถานบนเทงอกมากมาย หากนบตงแตสขมวทซอย 1 ถงซอย 21 จะมสถานบนเทงอยเกอบ 50 แหง และเฉพาะในซอยสขมวท 21ตอเนองกบซอย 23 มนบไดเกอบ 30 แหงดวยกนบานเรอนในยานสขมวทบานหลงใหญจะอยดานในเขาชดกบคลองแสนแสบดานหลง ทางเขาบางซอยจะมตนไมหลงเหลอใหความรมรนอย ยกเวนบางซอยทจดการจราจรใหเปนทางผานจะมรถราคบคง เชน ซอยเอกมย ซอยทองหลอ ซอยปรด พนมยงค (สขมวท 71) ลกษณะบานเรอนในยานนนอกจากบานผมฐานะแลวกยงมคนอกหลายระดบอยในเขตวฒนา ดวยมชมชนแออดอยกนหลายชมชนเชน ชมชนยาดอง ชมชนขางสะพานคลองตน เปนตน

ในชวงทประเทศไทยเรมมการพฒนาทางดานเศรษฐกจอยางตอเนอง โดยเฉพาะนโยบายการพฒนาประเทศใหประเทศไทยเปนประเทศอตสาหกรรมใหม (พ.ศ. 2535 – 2539) เกดบรษทขามชาตเขามาในประเทศ ท าใหมชาวตางชาตเดนทางมาท างานในประเทศไทยเพมขนเปนจ านวนมาก ถนนสขมวทไดรบการพฒนามาก (เจนการ เจนการกจ. 2547: 30) ยานพกอาศยชนดอยางสขมวท ซงมพรอมทงท าเล ทตง และการคมนาคมสะดวก อยใกลสถานทตของประเทศตางๆ จงเปนพนท ทมราคาทดนสงเปนอนดบตนๆ ของประเทศ การพฒนาสวนใหญจงมงสรางใหเกดความคมคากบราคาทดน จนกระทงยคของเศรษฐกจฟองสบ เรมถงจดอมตว ผลจากการประกาศคาเงนบาทลอยตว ท าให

1 สถานทตและสถานกงสลในเขตวฒนาไดแก สถานทตปากสถาน สถานทตศรลงกา สถานทตอสราเอล อยปต บรไน อนเดย เปร อารเจนตนา ควบา ชล นอรเวย บงคลาเทศ เนปาล มองโกเลย เคนยา สถานกงสลจอรแดน และสถานกงสลซเรยประจ าประเทศไทย

72

ผลงทนทกยมเงนจากบรษทขามชาตตางๆ ตองแบกรบภาระช าระหนคนอตราทสงขนเปนเทาตว การพฒนาตางๆ ในพนทยานสขมวท ซงไดรบผลกระทบเชนเดยวกบหลายๆ พนทในกรงเทพมหานครและประเทศไทย จงหยดชะงกลงทนท คงเหลอแตโครงสรางอาคารทกอสรางยงไมเสรจ ในชวงหลง จากป พ.ศ. 2541 ยานสขมวทกลบมาคกคกอกครง เนองจากเศรษฐกจของประเทศไทยคอยๆฟนตว ประกอบกบมโครงการกอสรางระบบขนสงมวลชนขนาดใหญ ทงของภาครฐและเอกชน ไดแก รถไฟฟาบทเอส (BTS) และรถไฟฟาใตดน (MRT) ทชวยเพมศกยภาพของพนท เรมมการปรบปรงโครงการเกาทเคยหยดกอสรางมาพฒนาอกครง การพฒนาในชวงนจงเกดการกอสรางอาคารขนาดใหญ อาคารส านกงาน โรงแรม คอนโดมเนยม หางสรรพสนคา คอมเพลกซโรงภาพยนตร กระจายตวออกๆ ไปตลอดแนวถนนสขมวท และภายในซอยตางๆ ปจจบนตงแตสขมวท17- 23 มการกอสรางอาคารขนาดใหญเพมขนมากมายเชน Interchange Exchange Terminal 21 และแตละอาคารทสรางจะใชทางเชอมรวมกบรถไฟฟา BTSเขาอาคารของตน

ในดานสงคมของพนทยานสขมวท ในอดตศนยกลางชมชนเหลานไดแก ตลาด โรงเรยน สถานทราชการ เชน ตลาดอโศก ตลาดทองหลอ โรงเรยนวฒนาวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ สถานทตของประเทศตางๆ เปนตน ตอมาบทบาทของศนยกลางบางแหงเรมลดลง ประกอบกบการพฒนาในพนทจงเกดศนยกลางชมชนใหมขน และไมไดเปนศนยกลางเฉพาะกบประชากรในพนทเทานน แตยงคงดงดดประชากรจากนอกพนทใหเขามาใชบรการอกดวย ซงศนยกลางเหลาน สวนใหญเปนพนททมกจกรรมทางเศรษฐกจหลากหลายรวมตวกนอย เชน หางสรรพสนคาขนาดใหญและขนาดกลาง หรอสถานบรการ สถานบนเทง ยามราตร เปนตน ซงสถานประกอบการในยานสขมวททจดทะเบยนรวมทงหมดในเขตวฒนา มจ านวน 1,432 แหง โดยประเภทของสถานประกอบการทจดทะเบยนมากทสด ไดแก ธรกจบรการ และธรกจอตสาหกรรม มจ านวน 533 แหง พนทตงของสถานประกอบการประเภทธรกจบรการ ในเขตวฒนา สวนใหญจะตงอยในพนทแขวงคลองเตยเหนอ คลองตนเหนอ และพระโขนงเหนอ ตามล าดบ ซงบรเวณทหนาแนนไดแก บรเวณซอยนานา ถงซอยอโศก ซงประกอบไปดวยรานอาหาร บรการทพกอาศย กจกรรมการทองเทยว โดยกจกรรมบรการทพกอาศยและทองเทยวทชดเจนทสดไดแก พนทซอยนานา ซงเปนยานสถานบนเทง รานอาหาร ไนตคลบ และเกสตเฮาส ใหบรการกบนกทองเทยวเปนหลก

สขมวทในปจจบนมการกอสรางหางสรรพสนคาตามแนวถนนสขมวทขนมากมายเปนหางระดบหร หางสรรพสนคาทสรปไดวาอยในพนทจตรสทองค า (ทมขาวเศรษฐกจไทยรฐและพรรษพล มงกรพศม. 2548 ; อางองจาก พนธวศ ลวเรองโชค. 2549. หนา 15) วาประกอบไปดวยศนยการคาทเกาะตวตามแนวถนนสขมวท ประกอบดวยศนยการคาหลกๆ 4 แหงไดแก ศนยการคาสยามพารากอน

73

ศนยการคาเซนทรลเวลดพลาซา ศนยการคาดเอมโพเรยม ศนยการคาเกษร พลาซา โดยศนยการคาแตละแหงตางสรางภาพลกษณระดบบนเพอดงดดลกคาทงชาวไทยและตางประเทศ แตละแหงมความโดดเดนเฉพาะเชน มรานจวเวลร อะควาเรยม ศนยการประชมระดบนานาชาต หรอสรางภาพใหเปนดงศนยกลางการจบจายระดบโลกเหมอนฌองเอลเซในฝรงเศส หรอศนยสขภาพความงาม เปนตน จะเหนไดวาการพฒนาถนนสขมวทนนเปนถนนทมศกยภาพเพราะผคนพลกพลาน มกลมลกคา (target group) หลายกลมเชนบรเวณสแยกราชประสงค เซนทรลชดลมเปนกลมทมรายไดสง สวนชวงอโศกถงเอมโพเรยมเปนกลมทอยอาศยและท างานในยานสขมวท และชวงปลายสขมวทตงแตทองหลอถงเอกมยเปนกลมผสมทงกลมวยรน คนเรมท างาน ผบรหาร ดารา และผอยอาศย เฉพาะสขมวทตรงหางเอมโพเรยมสามารถท าธรกจไดทง 7 วนเพราะปจจยทมผอยอาศยแถบถนนสขมวท มใชบางพนททมคนเฉพาะวนท างานแตวนหยดไมมคน หรอบางพนทคนมากในชวงวนหยดแตวนท างานไมมคน เปนตน และอกปจจยคอการสรางบรรยากาศของถนนเปนถนนคนเดน (High Pedestrian) ใหมบรรยากาศ ชวตชวาและลกษณะเฉพาะตวของการจดกจกรรม เชนพนทยานนานาทมแผงลอยทง 2 ฝงถนนชวยเตมความคกคกใหถนนและสรางความตนตาตนใจใหกบนกทองเทยวตางชาต พนทแหงการจบจายใชสอยทเรมตงแตมาบญครอง สยามเซนเตอร สยามพารากอนและเลยบตามแนวรถไฟฟาถนนสขมวทคอพนทแหงการจบจายและความบนเทงมากทสด

แมปจจบนยานการคาส าคญทเปน CBD ไดมหลายจดแตกยงเกาะตามแนวถนนสขมวทขนานกบรถไฟฟา คอบรเวณราชประสงค สยามสแควร ชดลม ไปจนถงทองหลอสดเสนทางรถไฟฟาทเอกมย โดยเฉพาะบรเวณทองหลอทมการศกษาพบวาเปนยานทมการขยายตวทางเศรษฐกจทดเนองจากมจ านวนคนพกอาศยในพนทเหมาะสมกบการพฒนาอกทงพนทธรกจยานทองหลอไดพฒนาใหเขากบคนรนใหมทมรสนยมในการบรโภคเฉพาะตวโดยเฉพาะเดกฮป (HIP-highly individual person)คอกลมคนทมรปแบบการใชชวตเฉพาะตว เปนตวของตวเองทงเสอผา ทรงผม การฟงเพลง การใชเวลาสวนตวและรสนยมในดานศลปะและความมนใจในตวเอง ประกอบกบเดกฮปเปนกลมทมการศกษาระดบปรญญาตรขนไป มหนาทการงานด มรายไดสง ไมนยมสนคาตามกระแสสงคม และมรสนยมการใชสนคาทหรหรา ททองหลอจงมแหลงศนยการคาทตอบสนองตามความตองการ ทรวมรานกาแฟ รานอาหาร โรงแรม ทตรงความตองการของเดกฮป เชนหางสรรพสนคาเอชวนทปากซอยทองหลอทเรยบงายแตทนสมย สวนศนยการคาเพลยกราวด เปนศนยการคาทน าแนวคดคอลเลตเต (Collette) ในปารสมาสรางทมสนคาของตกแตงบาน เสอผา หนงสอศลปะ มรานขายอาหาร มหองประชมเพอพบปะส าหรบสถาปนกและกราฟฟกดไซเนอรทมานงประชม ตรวจงานและสรปงาน (พนธวศ ลวเรองโชค. 2549: 21)

74

การใชประโยชนของทดนในกรงเทพพบวาเมอศนยกลางธรกจเดมเกดการอมตวกจะแผขยายเขามายงถนนสขมวท ดงเชน การอมตวของยานธรกจส าคญ เชน สลม ราชประสง ค และเพลนจต ประกอบกบพนทเขตชนกลางของเมองยานสขมวทมการเปลยนแปลงพนทเพอรองรบการขยายตวของเมอง รวมทงทพกอาศยทผคนยายถนฐานไปยงชานเมองเนองจากการจราจรและราคาทดนสงขน และจากความหนาแนนของทพกอาศยทเพมมากขนสงผลให เกดการขยายตวของการพานชยกรรมทมความทนสมย กรงเทพ: เอกนคร

ลกษณะเดนของเมองหรอมหานครคอจ านวนประชากรทมาก โดยกวาครงศตวรรษทผานมาการขยายตวของเมองทใหญสดกบล าดบสองจะหางกนครงหนง และเมองล าดบสามจะมการขยายตวเปน 1/ 3 ของเมองทใหญสด ดงเชน เมองสงคโปรหรอฮองกงทมชอเมองหลวงชอเดยวกน อตราการอยอาศยของประชากรจะอยในเมองทง 100% และเมองทอยในประเทศเลกหรอก าลงพฒนากพบวาอตราประชากรทอยในเมองสงมาก ดงเชน เมอง Conakry ในประเทศ Guinea ประชากรในเมองมอตราถงรอยละ 89 สวนเมอง Bujumbura ในประเทศ Burundi มอตราประชากรในเมอง รอยละ 82 สวนกรงเทพ ประชากรในเมองมรอยละ 57 (World Bank ; อางองจาก David Clark. 1995. หนา 26) จงจะเหนไดวาเมองใหญทมประชากรอยมากจะเตบโตเปนเมองเดยวเพราะมความหางจากเมองอนดบสองอยมากทเรารจกวาเมองเอกนคร (Primate City) ซงหมายความวา เมองใหญทสดของประเทศใหญกวาเมองรองๆลงมาหลายสบเทาตว เชน กรงเทพมหานครใหญกวานครราชสมาหรอเชยงใหมมากกวา 50 เทาตว เมองเอกนครเปนศนยกลางของเศรษฐกจ การปกครอง การศกษา ศาสนาและเกอบทกดาน หรอเมองประเภทหนง ซงเปนลกษณะเดนของประเทศก าลงพฒนา เชน ประเทศไทย

เขตเมองเปนเขตการตงถนฐานทมขนาดใหญ มความหนาแนนของประชากรสง ในเมองผคนมความหลากหลายของวฒนธรรมยอย (a diversity of sub-cultures) คนในเมองจะเปนมนษยทใชเหตผลในการตดสนใจ (rational manner) ไมรจกกนเปนการสวนตว มความสมพนธกนแบบทางการ มการจ าแนกความแตกตางและมความช านาญเฉพาะอยางมากขน ทอยและทท างานของคนในเมองมกแยกจากกน การควบคมทางสงคมมกเปนทางการ

กรงเทพหรอประเทศไทยถกพฒนาขนตามทศทางหรอแผนทก าหนดไว จงสงผลตอการกอตวความเปนเอกนครกรงเทพ ประเทศไทยทเรมประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในป พ.ศ.2504 สบเนองมาถงปจจบนคอแผนฉบบท 10 นนพบวาแตละแผนตางมจดมงหมายเพอพฒนา

75

ประเทศไปในทศทางทตางกนแตแผนฉบบแรกๆ คอฉบบท 1- 3เนนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยการสรางระบบสาธารณปโภคและการคมนาคมขนสงเปนแผนจากสวนกลาง (Top Down Planning) (นรมล สธรรมกจ. 2551: 120) ทมงเพมผลผลตทางการเกษตรและการขนสงผลตผลไปสตลาด ผลของแผนฉบบท 1 พบวา ผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) เทากบรอยละ 8 ตอป ภาคอตสาหกรรมขยายตวอยางรวดเรวแตเกดการขาดดลการคาระหวางประเทศ ผลของแผนพฒนาฉบบท 2 มงเนนการขยายตวเศรษฐกจประเทศตอจากแผนแรก แตจ าแนกการวเคราะหและการวางแผนรายสาขา ( Sectoral Analysis and Planning) พบวา GDP เพมสงขนรอยละ7.5 ตอป แตการกระจายรายไดยงไมไดผลเทาทควรเพราะความแตกตางระหวางรายไดของประชากรเพมมากขน โดยพจารณาจากการตงโรงงานอตสาหกรรมและกจการตางๆ มกกระจกตวอยในเขตเมอง จงสงผลให “คนเมอง” มรายไดเพมขน เจาของทดนในเขตเมองรวยขนและสงอ านวยความสะดวกในเมองมเพมขนตาม ดวยเหตนจงเกดชองวางระหวางเศรษฐกจและสงคมระหวางภาคเมองและชนบท สวนผลของแผนพฒนาฉบบท 3 (2515-2519) อาศยแนวคดอทยานนวนคร (Garden City) ในการพฒนาเมองใหม (New Town)ใหเปนบรวารของนครหลวง อาศยทฤษฎขวความเจรญ (Growth Pole Theory) มาใชในการพฒนาเมองหลกในภมภาคเพอลดความแตกตางระหวางนครหลวงกบภมภาคอนๆ สงผลใหเกดการอพยพยายถนเขามายงกรงเทพระลอกแรกจนเกดปญหาเปนเอกนคร และผลจากแผนพฒนาฉบบท 3 พบวา การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมเพยงรอยละ 6.2 ตอป และรายไดบคคลเพมขนรอยละ 3.3 ตอป ทง 2 ประการต ากวาเปาหมาย ในแผนท 3 นไดระบชดขนถงปญหาอนเกดจากการเปนเอกนคร (Primate City) ของกรงเทพทท าใหเมองมขนาดใหญมาก

สรปไดวาในชวงระยะเวลา 15 ป (พ.ศ.2504-2519) ตงแตแผนท 1-3 การพฒนาเศรษฐกจและสงคมของไทยประสบปญหาหลายดาน การพฒนาไมเปนไปตามเปาหมายและไมมการก าหนดพนทเปาหมายในการพฒนา และประกอบกบขาดเงนสนบสนนจากรฐบาลสหรฐอเมรกา ทยตการชวยเหลอเพราะสงครามเวยดนามยตลง ในป พ.ศ.2515 และการเปลยนแปลงทางการเมองของไทยในป 2516

ความเตบโตของเอกนครเชน กรงเทพทมการขยายตวทางดานเศรษฐกจ ประชากรอพยพเขามาจ านวนมากขนเพอมาหางานท านน สงผลตอจ านวนผอพยพยายถนของไทยเปนอยางมาก จนแผนพฒนาฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2529) ตองใหความส าคญกบนโยบายกระจายความเจรญเพอสกดหรอยบยงการอพยพยายถนของคนเขามาในเขตเมองโดยการพฒนาเมองหลกในภาคตางๆ และเรงขยายบรการพนฐานไปสภมภาคและชนบท นบจากแผนนตอไปจงมเมองใหญๆ ผดขนในแตละภาคของประเทศไทย (ส านกงานคณะกรรมพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2550)

76

การยายถนกบความเปนเอกนครกรงเทพ จากการศกษาของเอสแคป (2528: 19) พบวาประชากรของเมองไทยในกอนครสตศตวรรษท

20 ประชากรเพมขนอยางชาๆ และการท าส ามะโนประชากรครงแรก พ.ศ. 2445 พบวามจ านวนเพยง 8 ลานคน หลงจากนนประชากรเพมอก 8 ลานคนในชวงเวลาทสนกวา โดยการกระจายตวประชากรของเขตเมองขนกบค าจ ากดความของค าวาเมองดวย โดยเขตเมอง รวมพนทในเขตเทศบาลตามการนยามของกระทรวงมหาดไทยดวยเพราะเปนพนทใกลเคยงกบชมชนเมอง (Urban Settlement) โดย ส ามะโนประชากรจ านวนเขตเทศบาลของประเทศไทย ในป พ.ศ. 2490 มเขตเทศบาลทงหมด 117 แหง ป 2503 เพมขนเพยง 3 แหง ในป 2515 มเขตเทศบาลขนาดใหญ 2 แหงคอ กรงเทพและธนบร ไดรวมกนเปนเขตเทศบาลเดยวกนอยางเปนทางการดวยระยะเวลาดงกลาวมการขยายตวของเมอง และมการสรางงานในกรงเทพมากขนจากการตงโรงงานอตสาหกรรมตามนโยบายของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1-2 และปจจยภายนอกทสหรฐอเมรกามการสรางทาเรอคลองเตยสงผลใหเปนแรงผลกดนใหคนยายไปท างานในแหลงทมการจางงานมากขนและการจางมกอยในเขตเมอง การจ าแนกเขตทอยไดจ าแนกเปนในเขตเทศบาลคอเขตเมองสวนนอกเขตคอพนททวไป พบวามการเพมขนของจ านวนประชากรในเขตเมอง (สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย.2519) จากขอมลสถตส ามะโนประชากรป พ.ศ.2503 พบวาประเทศไทยมประชากร 26,250,000 คน ป พ.ศ. 2513 มจ านวนประชากร 34,152,000 คนและหากใชเขตเทศบาลเปนเขตเมองจะพบวาในป พ.ศ. 2490 ขนาดประชากรในเขตเมองมรอยละ 9.9 ของประชากรทงประเทศและเพมขนรอยละ 14.4 ในป พ.ศ.2510 และจากฐานขอมลการขนทะเบยนระหวางป พ.ศ. 2503-2510 พบวาจ านวนประชากรในเขตชมชนเพมรอยละ 4.8 : ป และในชนบทเพมขนรอยละ 3.1 ตอ ป

ตาราง 2 จ านวนประชากรในเขตเทศบาลและนอกเขตเทศบาล (หนวย : พนคน) ประชากร ป พ.ศ.

2503 ป พ.ศ.2513

ป พ.ศ.2523

ป พ.ศ.2533

ป พ.ศ.2543

ป พ.ศ.2545

ในเขตเทศบาล

3,273.9 (12%)

4,553.1 (13%)

7,632.9 (17%)

9,943.5 (18%)

11,452.6 (19%)

17,974.5 (29%)

นอกเขตเทศบาล

22.984.1 (88%)

29,598.9 (87%)

37,191.6 (83%)

46,359.7 (82%)

50,426.2 (81%)

44,825.4 (71%)

รวม 26,258.0 34,152.0 44,824.5 56,303.2 61,878.8 62,799.9

ทมา: สถตรายปประเทศไทยStatistic Yearbook Thailand ส านกงานสถตแหงชาต

77

ในลกษณะการเพมพนทโดยการเตบโตของเขตพนทเมองแลว ปจจยอนทเกยวของกบการ

เตบโตของเมองคอการมจ านวนประชากรเพมขน ทงในอตราการเกดตามธรรมชาต และการยายถนสทธ โดยการยายถนระหวางในชวงเวลา 5 ป กระแสการยายถนท ใหญท สดมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอเขาสภาคกลาง คอมากกวา 101,000 คน การยายถนทใหญเปนอนดบสอง คอระหวางภาคกลางและภาคเหนอ ในชวงป 2508-2513 ภาคกลางรบผยายเขาจากภาคเหนอประมาณ 58,000 คน แตสญเสยผยายออกใหแกภาคเหนอมากกวา 63,000 คน คทใหญเปนอนดบสาม คอระหวางภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอ โดยภาคตะวนออกเฉยงเหนอไปภาคเหนอ 42,000 คน และสญเสยผยายออกใหภาคเหนอประมาณ 34,000 คน สวนภาคใต รบผยายเขาจากภาคกลางเกอบ 25,000 คน และยายกลบเขาสภาคกลางกวา 35,000 คน สรปไดวาระหวางป 2508-2513 ภาคกลางรบผยายถนสทธมากกวาภาคอนๆ 53,000 คน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอทเปนภาคดอยพฒนาทสดในประเทศสญเสยมากทสด 48,000 คน โดยมกรงเทพเปนเมองทรบผยายเขารวมมากกวาภาคอนๆ ขอมลจากส ามะโนประชากร ป 2513 แสดงวาภาคกลางเปนศนยกจกรรมการยายถนระหวางภาคในประเทศไทย ผยายถนระหวางภาคทงหมดไดเลอกภาคกลางเปนจดหมายปลายทางและมากกวาครงมาอาศยอยในเขตเทศบาลกรงเทพและทเหลอยายไปอยในจงหวดอนเอสแคป (2528: 69,71)

การกระจายตวของประชากรและจากการยายถน ท าใหตองมการทบทวนนโยบายความเปนเมองทจะมการพฒนาเมองเพราะมการกระจายตวของประชากรทไมเทยมกนมากขน โดยการกระจกตว (Concentration) ของประชาการในเขตกรงเทพ ระหวางป 2490 และ 2523 กรงเทพมการขยายตวเพมจากเพยงประมาณ 780,000 คนเปนประมาณ 4.7 ลานคน ซงมคามากกวาครงหนงของประชากรเมองทงหมด จงมการวางนโยบายดานการกระจายตวของประชากรและการตงถนฐานมนษยไวในแผนพฒนา ฉบบท 4 (2520-2524) ครงแรก โดยไดก าหนดนโยบายทเกยวของกบการยายถนและความเปนเมอง ดงน

1.จะตองลดอตราการยายถนเขาสกรงเทพ และเขตเมองอนในบางจงหวด 2.หามาตรการกระตน และสนบสนนใหมการยายถนออกจากกรงเทพไปยงพนทขางเคยงและ

จงหวดอนๆ 3.ควรสนบสนนใหมการยายถนภายในภาคมากกวามากกวาการยายถนระหวางภาค 4.ส าหรบการยายถนระหวางชนบทและเขตเมองนนควรจะสนบสนนใหยายเขาสเมองหลกของ

ภาคนนๆ ตามแนวทางการพฒนาภาคตางๆ ทก าหนดไว

78

และจดก าเนดของซอยคาวบอยทเปนพนทศกษาๆ ทก าเนดขนมาในชวงระยะเวลาดงกลาว ทมภาระกจทงการสงครามของประเทศขางเคยง นโยบายสงเสรมการลงทนของตางชาต การพฒนาตางๆ ทใหคนตางยายถนเขามาในเมองมากขน

แผนพฒนาฉบบท 4 ไดมการปรบตวในดานการพฒนาเศรษฐกจและพยายามสรางความเปนธรรมในสงคมลดความเหลอมล าในการกระจายรายได และยงตอเนองมายงแผนฉบบท 5 ดวย โดยในแผนฉบบท 4 มนโยบายพฒนาเมองศนยกลางของภาคใหเปนเมองหลก (Secondary Cities)เพอประจายบรการและการบรหารของรฐออกไป เมองหลกประกอบดวยนครราชสมา ขอนแกน เชยงใหม สงขลา หาดใหญ และชลบร โดยนโยบายการสรางศนยกลางความเจรญเตบโตของภาค (Growth Pole) เพอกระจายความเปนเมองและใหคนยายถนเขาไป โดยมขอนแกนถกพฒนาเปนศนยกลางความเจรญเตบโตของภาคแหงแรก โดยมวตถประสงคเพอกระจายอตสาหกรรมการผลตจากรงเทพและเพอปองกนการยายถนออกจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เมอสนสดแผนพบวาผลของการพฒนาในแผนนการผลตในสาขาการเกษตรและอตสาหกรรมขยายตวต ากวาเปาหมายทก าหนด มคนยากจนอยอกมาก การจางงานของประชากรนนภาครฐหนมาสงเสรมอตสาหกรรมทใชแรงงานคนเขมขน จากแผนท 1-3 ทไดสงเสรมอตสาหกรรมทใชเครองจกรในการผลตแทนแรงงาน แตนบแตป 2515 ภาครฐไดสงเสรมการจางงานประชากรบางสวนอพยพจากชนบทเขาสเมอง เพราะโรงงาน บรษท หางราน กระจกตวอยในเขตเมอง และหนความยากจน ในชนบทจงมงมาหางานท าในเมอง และจากนโยบายชวงแผนพฒนาฉบบแรกๆ ท าใหมการอพยพเขามาจ านวนมากจนยากทจะแกไขได

การเคลอนยายแรงงานจากชนบทสเมองพบวาดวยมการขยายตวของภาคการผลตทางดานอตสาหกรรม การกระจกตวของโรงงานอตสาหกรรมทตงอยในกรงเทพ และจงหวดใกลเคยง รวมทงอตราคาจางในเมองทสงกวาในชนบทเปนปจจยทดงดดคนเขามาท างานในเมอง และกลยทธการพฒนาทไมสมดล (unbalanced growth) ทมงเนนแตภาคอตสาหกรรมละเลยภาคเกษตรกรรมท าใหคนสวนใหญในชนบทตองประสบปญหาความยากจน จงผลกดนใหเกษตรกรและแรงงานอพยพเขามาหางานท าในเมองอกทงงานภาคการเกษตรกมเวลาวางตามฤดกาลท าใหตองเพมรายไดของครอบครว ผลกระทบจากการโยกยายแรงงานเขาสเมอง จงกอปญหาในเขตเมองหลายประการและหนงในปญหาของเมองจากการพฒนาและการเคลอนยายแรงงานคอปญหาสงคมดานหญงโสเภณในเขตเมอง แมจะมการถกเถยงวาหญงบรการทางเพศเหลานมใช “ตวปญหา” หากแตเปน ”ผลผลต”ของปญหาสงคมทสงสมมาจากผลของการพฒนา

79

แนวโนมการเปลยนแปลงพนทใหเปนเมองเพมขนจากขอมลเขตเมองทนาสนใจจากการส ารวจของ United Nations พบวาเขตเมองในป 2003 มรอยละ 48.3 และคาดวาในป 2030 จะมมากถง 60.8 และตวเลขของประเทศไทยเปรยบเทยบระหวางเขตเมองกบชนบทพบวามความแตกตางกนโดย ป 2003 เขตเมอง ม 20,037 แหง เขตชนบทม 42,796 แหงและแนวโนมในป 2030 เขตเมองม 35,420 เขตชนบทม40,004 แหง คดเปน รอยละของเมอง ป 2003 ม 31.9 ป 2030 ม 47.0 โดยอตราการเปลยนแปลงระหวางเมองกบชนบทระหวางป 2003-2005 เมองมอตราการเปลยนแปลง 1.9 สวนชนบทมอตราการเปลยนแปลง 0.6

จากตวเลขชวยมองเหนการเตบโตของของกรงเทพหรอเขตเมอง เนองจากในชนบทความตองการแรงงานลดนอยลงทางดานการเกษตรและเพมความตองการแรงงานในกจกรรมอตสาหกรรมและบรการ ทขยายตวในเมองจงเปนแรงผลกและแรงดงใหคนเขาสเขตเมอง การยายเขามาท างานดงกลาวตามสถตพบวาการยายถนของแตละพนทหรอจงหวดตางกน จากการรายงานส ามะโนประชากรและการเคหะป พ.ศ.2513 พบวาการยายถนเขาตลอดชพของจงหวดภาคกลางพบวาเพศชายยายถนเขามากกวาเพศหญงในทกจงหวดยกเวน กรงเทพ-ธนบรและสมทรปราการทเพศหญงยายถนเขามามากกวาเพศชาย กรงเทพ-ธนบรมลกษณะเหมอนมหานครอนๆ ในโลกทมอตราการเตบโตของเขตชมชนและอตราการยายถนสง อตราการยายถนเขาทงหมดส าหรบภาคกลางมรอยละ 5.80 ในป พ.ศ.2503 และรอยละ 19.66 ในปพ.ศ.2513 ซงเพมขน 3.39 เทาและจงหวดทมการยายถนเขามากกมอนดบทเปลยนแปลงเชน จงหวดระยอง ตราด สมทรปราการมการเปลยนแปลงสลบต าแหนงทมากสดสลบกนไปมา การเพมจ านวนประชากรของกรงเทพจากสถตพบวาเปนการยายถนเขามามาก จากการส ารวจส ามะโนประชากรในป พ.ศ. 2503 พบวามากกวา 1 ใน 4 ของคนไทยทอาศยในกรงเทพ-ธนบรคดเปนรอยละ 6.2 ตอป ในชวงปพ.ศ.2503-2512 ในจ านวนนเปนการเตบโตตามธรรมชาตรอยละ 2.9 สวนทเหลอเนองมาจากการยายถน ดงนนมากกวาครงหนงของการเพมมาจากการยายถน

การยายถนเขากรงเทพมสดสวนของประชากรมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอมากและมสดสวนเพมขนเปนรอยละ 18 ของการยายถนตลอดชพและรอยละ 22.4 ของการยายถน 5 ป (2508-2513) พบวาสดสวนการยายถนเขากรงเทพระหวางเพศชายและหญง ชวงป 2498-2503 มผยายถนทเปนชายมากกวาหญง ป 2508-2513 จ านวนผยายถนทเปนหญงมากกวาชาย เพศหญงทยายออกมากกวาเพศชายเขามาท างานในกรงเทพมาจากภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงแตกตางจากภาคใตทชายยายถนออกมากกวาหญง (ส ามะโนประชากรป พ.ศ.2503 และ 2513) การส ารวจเรองการยายถนวามผลตอการเตบโตหรอเขามาท างานในเมองอยางไร พบวาจ านวนและรอยละของผยายถนพบวาการยายถนในปทแสดงขอมล 2549 (2006) และ 2550 (2007) พบวาการยายถนในป

80

2550 มมากขนเลกนอยกวาป 2549 และพบวาการยายถนภายในภาคเดยวกนมจ านวนมากกวาการยายถนระหวางภาคเลกนอย ตวเลขทปรากฏคอ การยายถนภายในภาคเดยวกน ป 2549 มรอยละ 51.2 ป 2550มรอยละ 51.5 สวนการยายถนระหวางภาคมรอยละ 46.1 ป 2549และป 2550 ม 46.4 โดยเหตผลทส าคญในการยายถนยงคงเปนเหตผลเดมตอเนองคอหางานท าและตองการรายไดดกวาเดม ตวเลขจากขอสมมตการยายถนสทธระหวางภาค 2543-2563 (Net Inter-Regional Migration: 2000-2020) จากตวเลขสมมตการยายถนในแตละชวง 5ป ของกรงเทพมหานครพบดงน

ตาราง 3 ขอสมมตการยายถนในแตละชวง 5 ปของกรงเทพมหานคร

(หนวย-คน) เพศ ป พ.ศ.2548-2553 (2005-

2010) ป พ.ศ.2553-2558 (2010-2015)

หญง 44,577 47,436 ชาย 20,293 23,727

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต 2552

จะเหนไดวาประชากรในกรงเทพมการยายถนเขาและออกอยเสมอ ไมวาจะยายระหวาง

จงหวดหรอยายระหวางเขต ท าใหจ านวนประชากรในแตละปแตกตางกน และเหตผลส าคญอกประการคอ หากภาวะเศรษฐกจมการขยายตวสงขน ประชากรจะมการเคลอนไหวจากชนบทเขาสเมองมากขน จ านวนประชากรจะเปนปจจยส าคญในการวางแผนหรอก าหนดนโยบายส าคญตางๆของเมอง ในกรงเทพคาดวาจะมจ านวนประชากรแฝงประมาณ 1.4-3.1 ลานคน

จ านวนประชากรในกรงเทพ จากกรณตวเลขจ านวนประชากรของกรงเทพธนบรในป พ.ศ.2490 ม 781,700 คน (หรอ1,178,881 คน เปนรอยละ 6.67 ของประชากรทวราชอาณาจกร) ป พ.ศ.2503 เพมขนถง 3 เทาเปน 1,800,700 คนซงมากกวาเชยงใหมถง 21 เทาซงเปนเมองอนดบสอง ในป พ.ศ.2510 จ านวนประชากรในกรงเทพธนบรเปนรอยละ 55.93 ของประชากรในเขตชมชน(เขตเมอง)ทวราชอาณาจกร จะเหนไดวาประชากรตงถนฐานกระจกตวอยในเมองมานาน ประชากรในเขตชมชนหมายถงการอยในเขตเทศบาล กรงเทพววฒนาการมาจากเมองกอนการอตสาหกรรมมาเปนเมองสมยปจจบนในชวระยะเวลาเพยงครงศตวรรษกรงเทพไดเปลยนแปลงพนทโดยมขนาดทใหญขน ในปพ .ศ.2413 กรงเทพหรอพระนครมพนทเพยง 4 ตารางกโลเมตร ป 2453 มพนท 12 ตารางกโลเมตร ป 2483

81

มพนท 40 ตารางกโลเมตร ป 2519 มพนท 170 ตารางกโลเมตร หลงจากนนมการรวมธนบรและปรมณฑลเขามา พบวากรงเทพมหานครปจจบน ป พ.ศ. 2554 มพนททงสน 1,568.737 ตารางกโลเมตร

เมอจ านวนคนเขามากรงเทพมากเรองพนทอยอาศยเปนสงจ าเปนแตทดนในกรงเทพราคาแพงมาก ปญหาทอยอาศยจงเปนปญหาทตอเนองมายาวนาน แมภาครฐไดเขามาชวยด าเนนการโดยตงแตป 2518 เปนตนมา รฐบาลไดสรางบานราคาถกและเรมพจารณาเรองทอยอาศยอยางจรงจงมากขนกวาแตกอน ดวยกอนหนานนป พ.ศ.2513 ผยายถนไดสรางบานขนในแหลงเสอมโทรม จากขอมลจ านวนประชากรในแหลง เสอมโทรมมอย ระหวางรอยละ 6-30 ของประชากรท งหมดของกรงเทพมหานคร ในตนทศวรรษของป พ.ศ.2523 การเคหะแหงชาตและกรงเทพมหานครส ารวจพบวาแหลงเสอมโทรมจ านวน 440 แหงเปนแหลง “ชมชนแออด” (Congested Community) ทบานช ารด ทรดโทรมไมเปนระเบยบอยกนอยางแออด ภายในสงแวดลอมทเสอมโทรมอนตรายตอสขภาพอนามย (แอสแคป. 2528 : 148) และจาการส ารวจราคาทดนในกรงเทพมราคาแพงมากในป 2519 จากเอเคอรละ 4,000 บาท (200 เหรยญสหรฐ ) ส าหรบรอบนอกไปจนถง เอเคอรละ 40,000,000 บาท (2,000,000 เหรยญสหรฐ) ในยานธรกจและใจกลางเมอง (Report of the International Bank for Reconstruction and Development Mission Aide Memoire : 130) และจากการส ารวจของธนาคารโลกในป พ.ศ.2513 ตงขอสงเกตวามการเกงก าไรทดนอยมากเพราะมทดนทจดทะเบยนไวในการนถง 6.5 พนลานบาท โดยเปนทดนของเอกชน ดงนนพวกนกพฒนาทดนทมสวนในการจดการเมอง urban manager ไดรกและจบจองทดนไวในกจการทเปนประโยชนกบตน จ านวนประชากรกบการเขามาในกรงเทพพบวาแตเดมคนในกรงเทพยงไมมากนกและพนทในเขตเมองยงรองรบได แตเมอมการขยายตวทางดานอตสาหกรรมพบวา พนทไมพอเพยงจงมการขยายพนทเมองออกไปดานนอกเพมขนตามเสนทางคมนาคมและแหลงงาน เมองไดขยายตวถงสมทรปราการทางดานใต นนทบรทางดานเหนอ และธนบรทางดานตะวนตก ทางดานใตเขตทอยอาศยตงอยใน อ.ปเจาสมงพราย และ อ.พระประแดงทางดานเหนอมการขยายตวทางอตสาหกรรมและเขตเมองไปตามทางหลวงพหลโยธนและเขตอตสาหกรรมเรมปรากฏทางดานเหนอตดตอกบรงสต

82

การขยายตวทางดานอตสาหกรรมและการทองเทยวในเศรษฐกจแบบทนนยมและโลกาภวตน

การเตบโตเปนเอกนครของกรงเทพอกประการคอการมโรงงานอตสาหกรรมเพมขนโดยการส ารวจส ามะโนอตสาหกรรมครงลาสด (ครงท 3 ป พ.ศ.2550 โดยครงท 1 ป 2507 ครงท 2 ป 2540) พบวาทวราชอาณาจกรพบทงสน 2,188,415 แหงอยในกรงเทพรอยละ 13.5 อยในปรมณฑลรอยละ 8.1 ทเหลอกระจายอยทกภมภาค จ าแนกตามกจกรรมทางเศรษฐกจพบวาสวนใหญรอยละ 35.3 เปนสถานประกอบการทด าเนนกจการ การคาปลกดานเสอผา รองลงมาประมาณรอยละ 21.1 ด าเนนกจการการผลต และสถานประกอบการดานโรงแรมและภตตาคารรอยละ 11.6 จากสถานประกอบการกวา 2 ลานแหงทคดเปน 100 เปอรเซนตจะเหนภาพใหญคอเปนกจการทเกยวกบธรกจทางการคาและธรกจทางการบรการเสยรอยละ 73.7 รองลงมาคออตสาหกรรมการผลตรอยละ 21.1 และสถานประกอบการสวนใหญรอยละ 93.1 มคนท างาน 1-15 คน(จ านวน 274,884 แหง) (ส ามะโนอตสาหกรรมป 2550)

ขอมลดานการท างานในโรงงานอตสาหกรรมทขยายตวมากขนนนพบวาทงประเทศในป 2539 และ ป 2549 ทมการส ารวจส ามะโนอตสาหกรรมพบวามจ านวนเพมขนทงประเทศดงน

ตาราง 4 ขอมลสถานประกอบการอตสาหกรรมการผลต ป 2539 และ 2549

รายการ พ.ศ. 2539

ป 2549 รอยละของการเปลยนแปลง สถานประกอบการ (แหง) 23,677 34,625 46.2 จ านวนคนงาน (คน) 2,431,584 3,585,561 47.5 คาตอบแทนแรงงาน (ลานบาท) 236,571.1 412,544.5 74.4 มลคาผลผลต (ลานบาท) 3,541,257.3 7,106,436.1 100.7 มลคาเพม (ลานบาท) 998,144.5 1,686,746.5 69.0

ทมา ส ามะโนอตสาหกรรมป พ.ศ.2550

การขยายตวทางดานอตสาหกรรมทองเทยวโดยเฉพาะกจการโรงแรมและเกสตเฮาส พบวาจ านวนนกทองเทยวทเขามาพกในเมองไทยมมากขน รายไดจากการด าเนนกจการโรงแรมและเกสตเฮาสในป พ.ศ.2546 พบวารายไดจากทวราชอาณาจกรได 60.5 พนลานบาท ในจ านวนนเปนรายไดจากนกทองเทยวทพกในโรงแรมกรงเทพเปนจ านวนเงนถง 34.2 พนลานบาท (2553) นนเปนสวนหนงทมการกระจกของกจกรรมทางเศรษฐกจทอยในกรงเทพ หรอกจการทางดานการทองเทยวเอง

83

กรงเทพ : เศรษฐกจแหงทนนยมและโลกาภวตน การอธบายเรองพนทโดยเฉพาะพนทกรงเทพมหานครในลกษณะววฒนาการและความส าคญของพนทแลว ในล าดบถดไปจะไดน าเสนอถงความเกยวพนระหวางพนทกรงเทพทเชอมโยงกบทนนยมหรอโลกาภวตน เพอท าความเขาใจพนทเลกๆแหงหนงในกรงเทพคอซอยคาวบอย โดยพนทเลกๆ นสมพนธทงในระดบชมชน ภมภาคและระดบโลกตามกระแสทเชยวกรากของโลกาภวตนรวมสมยปจจบน

การขยายตวของพนทเมองกรงเทพไปทางดานตะวนออกนบแตสมย รชกาลท 6 เปนตนมาทตองการปรบปรงถนนหลวงกเพอสงเสรมธรกจจากตางประเทศ และการสรางเสนทางคมนาคมสายหลก คอถนนสขมวทท าใหมโรงงานมาตงอยตามมาในสมยหลงจ านวนมาก การขยายตวของเมองยงไปตามเสนทางถนนทสรางใหม และแหลงงาน ดงเชนทางใตไปถงสมทรปราการ ปเจาสม งพราย พระประแดง ทางดานเหนอไปถงนนทบร และตามทางหลวงพหลโยธนและตอรงสต ทางตะวนตกไปถงธนบร การขยายตวดงกลาวเปนไปนบแตประเทศไทยไดใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทมงความเ ตบโตทาง เศรษฐกจ เปนหลก ตามแนวคดการพฒนาประเทศไปส ความทนสม ย (Modernization) ตงแตแผนฉบบท 1 (2504-2509) ทพฒนาโครงสรางพนฐานของเมองเพอรองรบการอตสาหกรรม และแผนพฒนาฉบบท 2 (2510-2514) ทพลเอกสฤษด ธนะรตนเปนนายกรฐมนตร และอยในชวงเวลาตอเนอง ชวงป 2501-2514 (1958-1971) ทไดมการลงทนทางอตสาหกรรมตามแผน NESBD และ BOI ทมการสรางโรงงานรมฝงแมน าเจาพระยาในเขตยานนาวา ธนบร และดานใตของพระโขนงและสมทรปราการ ตอเนองไปถงฉบบท 4 โดยผลของแผนพฒนาฉบบท 1-3 ทสงเสรมอตสาหกรรมและมคนอพยพเขามาท างานตามแหลงงานในเมอง จงเกดการกระจกตวในเมอง จนแผนฉบบท 4 ตองมนโยบายสรางเมองใหมในภมภาคตางๆ ทวประเทศ การพฒนาทมงเนนประเทศไปสภาคอตสาหกรรม เมอคนเขามามากไมมทอยอาศย ตงแตป 2513 ทคนตองไปสรางทอยอาศยในแหลงเสอมโทรม แสดงใหเหนวาการพฒนาตามแนวทางทนนยมในกรงเทพไดกอใหเกดการแบงแยกผคนตามฐานะอาชพมาตงแตแผนพฒนาฉบบท 2 และชดเจนมากขนทภาคการเมองมนโยบายการพฒนาประเทศใหเปนประเทศอตสาหกรรมใหม ชวงป 2535-2539 ยงเกดบรษทขามชาตเขามาในประเทศไทยมากขน

84

แมวากอนหนานนทนขามชาตไดเขามาในเมองไทยตงแตชวงสงครามเวยดนามแลว ทออกมาในลกษณะการลงทนและการชวยเหลอ และตามมาดวยการลงทนจากญปนจ านวนมากอกระลอกหนง จงเหนวาการพฒนากรงเทพมไดเปนไปอยางโดดเดยวแตเชอมกบทนระดบโลก โดยภายในแตละชวงเวลาดงกลาวกจะมการลงทนทเจาของทนน ามาตางกนออกไป ดงเชน อเมรกามาลงทนพฒนาทาเรอคลองเตย หรอทนญปนมาตงโรงงานอเลคทรอนคส หรอสวนประกอบรถยนต หรออาหารส าเรจรป เศรษฐกจทเตบโตมาพรอมกบทนนยม ไดมาก าหนดโครงสรางของเมองกรงเทพดงเชนการขยายตวพนทเมองขางตนแลว ทนยงมาเปนตวก าหนดระบบเศรษฐกจและสงคมของประเทศอกดวย ในประเดนเรองดงกลาวคอการพจารณาจากปจจยของทนทเขามาแลวกอใหเกดความไมเทาเทยมกน แนวคดทใชในการอธบายคอแนวคดการแบงงานระหวางประเทศใหม (New International Division of Labor หรอNIDL) ทเขยนโดย Frobel Heinrichs และ Kreye ตพมพครงแรกในเยอรมนในป 1977 ทใหความสนใจกบการผลตส าหรบตลาดระหวางประเทศทเพมสงขนนบแตป 1945 และผลกระทบตอระบบเศรษฐกจโลกโดยรวม ดวยขอคนพบทวาสนคาอตสาหกรรมบางอยางทเคยผลตในประเทศอตสาหกรรมหลกในยโรปตะวนตก ไดยายฐานการผลตไปในประเทศโลกทสามทแตเดมเปนประเทศชายขอบเศรษฐกจโลกและเปนผผลตสนคาเกษตรกรรมและวตถดบส าคญเพอปอนใหกบประเทศอตสาหกรรมตะวนตก ดงเชนประเทศไทยในชวงแรกของการพฒนาตามแผนพฒนาฯ การผลตของไทยกเปนการสงออกสนคาเกษตรกรรมเปนหลก เชน ขาว มนส าปะหลง ขาวโพด น าตาล และยางพารา และเปนพนฐานในการตอยอดจดสรางโรงงานอตสาหกรรมและน าวตถดบเหลานเขาสโรงงานแปรรปและน ามาจ าหนาย ซงเปนการผลตแบบพอยงชพพงตนเองได และตามมาดวยชนสวนอเลคทรอนคสและสงทอทตองใชแรงงานจ านวนมากและไมมทกษะฝมอสงนกและคาแรงถกกวาในประเทศอตสาหกรรมตะวนตก กระบวนการดงกลาวเปนการพฒนาใหมของความสมพนธระหวางประเทศแกนกลางและประเทศชายขอบตามแนวคดทฤษฎระบบโลกของ Wallenstein (1974) ทมประเทศแกนกลางและประเทศชายขอบ ประเทศชายขอบมแรงงานวางงานอยมากจงพรอมกบการผลตดงกลาว และประเทศชายขอบยงออนแรงหรอไมเขมงวดอกหลายประการ เชน คาแรงงานต า สภาพการจางงานไมตองการคณภาพสง สหภาพแรงงานออนแอ การไมเขมงวดเรองมลภาวะ เปนตน จงเปนแรงดงดดใหทนขามชาตเขามามาก บรรยากาศการลงทนของไทยจากทนตางชาตทเขามาทงของสหรฐอเมรกาและญปน เปนการเขามาแสวงหาประโยชน และนายทนยงไดอภสทธหลายประการ

85

ทนจากประเทศญปนเปนทนจากประเทศพฒนาแหงหนง ทมความส าคญในการลงทนจ านวนมากในเอเชยตะวนออกเฉยงใตอกแหลงหนง รวมทงประเทศไทยทเปนผรบทส าคญทสดในภมภาคน เนองจากลกษณะทตง ลกษณะประวตศาสตร และสภาพทางการเมองของประเทศไทยเอง (นชกาวา ยน. 2525 : 295) ตงแตป 2503- 2519 (1960-1976) ประเทศญปนไดใหความชวยเหลอแกประเทศไทยมมลคา 485,610,000 เหรยญสหรฐ เทากบรอยละ 2 ของมลคาความชวยเหลอทงหมดของญปนในชวงนน ตงแต ป 2518-2520 เปนตนมา ความชวยเหลอทญปนใหกบไทยนบเปนจ านวนรอยละ 5-6 ของมลคาความชวยเหลออยางเปนทางการของญปนทงหมด โดยทญปนเหนวาประเทศไทยเปนประเทศทญปนจะเขามาลงทนได อกทงนโยบายการสงเสรมการลงทนออกไปนอกประเทศ เพราะญปนประสบกบปญหาการขาดแคลนก าลงคน และพนทท าอตสาหกรรม ญปนจงตองมหลกประกนวาสามารถครอบครองแหลงวตถดบได รฐบาลญปนยกเลกมาตรการจ ากดการสงออก จงเทากบเปนการเปดไฟเขยวใหมการลงทนในตางประเทศไดอยางเสร ญปนเขามาลงทนในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตดวยความตองการวตถดบทใชการพฒนาอตสาหกรรมหนก และอตสาหกรรมเคม ดวยการพฒนาในดานเทคโนโลยของญปนขณะนนยงต ากวาประเทศตะวนตก จงมคว ามจ าเปนตองไดวตถดบจากดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงอยใกลญปน เพอใหประสบความส าเรจในการแขงขนและในการพฒนาอตสาหกรรมหนกและเคม (พรรณ บวเลก. 2545: 93) ในป 2520 (1977) การลงทนภาคเอกชนของญปนในประเทศไทยมมลคา 277 ลานเหรยญสหรฐ ซงคดเปนรอยละ 4.4 ของการลงทนของญปนในประเทศตางๆ ในเอเชย และเพมจ านวนการลงทนมากขน หากนบตงแตป 2519 (1976) หลงรฐประหาร 6 ตลาคม 2519 ประเทศญปนมการลงทนในไทยเพมอกเปน 3 เทา ประเทศไทยจงเปนรองเฉพาะอนโดนเซยและฟลปปนสเทานนในเงนลงทนในเอเชยทงหมด ยงเมอสหรฐอเมรกาถอนตวออกจากภมภาคนอนเนองมาจากสงครามเวยดนาม ญปนยงเพมความเกยวของทงในดานการเมองและยทธศาสตรเพอพทกษผลประโยชนในการลงทนของตนในเอเชย (ในป 2520 มมลคา 6,000 ลานเหรยญ) ชวงป 2530-2533 มการลงทนจากบรษทญปนมากถง 1,400 สาขาในป 2530 จากแตเดมทมแค 108 สาขาในป 2521-2527 (ผาสก พงศไพจตตและครส เบเกอร. 2539 : 197)

86

ตรณ โงวศรมณ (2525:285) มการวเคราะหถงระบบทนนยมทสมพนธกบการพฒนาอตสาหกรรมไทยวามลกษณะดงน

1.การพฒนาอตสาหกรรมอยบนพนฐานของทนและเทคนคตางชาต อตสาหกรรมทส าคญลวนถกควบคมโดยญปนและสหรฐฯ เชน น ามน เหมองแร สงทอ อาหารกระปอง อาหารสตว การประกอบรถยนต สนคาเกษตรสงออก อปกรณไฟฟาและเคมภณฑตางๆ โดยเฉพาะพลาสตคและปย ซงสอดคลองกบการศกษาของ Paritta Chalermpow Koanatakool (1993 :11) ทวามการตงโรงงานหนาแนนมากในพนทคลองสาน ธนบร และยานนาวา รวมถงราษฎรบรณะ บางขนเทยนและอนๆ

2.การเตบโตอยางรวดเรวในภาคอตสาหรรมไทย ตงอยบนพนฐานของการผลตเพอคนสวนนอย โดยการผลตเปนการทดแทนการน าเขา ทรฐบาลสงเสรมผลตสนคาเพอชนชนสงในเมองเปนหลก ซงสงผลใหโรงงานอตสาหกรรมตองกระจกตวอยแตในเขตเมองแตตลาดมไมมากนก แมวาตอมาจะมการผลตอตสาหกรรม เพอสงออกแทนแตกดเหมอนเปนการพงพงเศรษฐกจโลก และยอมรบกบยทธศาสตรใหมของจกรวรรดนยมมากกวา

3.การพฒนาอตสาหกรรมไมสามารถแกไขการวางงานได โดยจ านวนผมงานท าตอก าลงแรงงานทงหมดในป 1960 คดเปนสดสวนต ากวาในป 1900 เสยอก การจางงานของภาคอตสาหกรรมคดเปนเพยงประมาณรอยละ 6 ของก าลงแรงงานทงหมดเทานน

4.การพฒนาอตสาหกรรมไทยเปนการถายเทสวนเกนเพออตสาหกรรมออกสประเทศแม ท าใหการสะสมทนต าเกนควร โดยประเทศแมดงดดสวนเกนการแลกเปลยนทไมเปนธรรม

จากการวเคราะหดงกลาวของตรณ ไดนยามการพฒนาอตสาหกรรมในเมองไทยวาเปนอตสาหกรรมทเตมไปดวยการถกครอบง า เอาเปรยบหรอตองพงพาอทธพลตางชาตในรป “การพฒนา” หรอ “ความชวยเหลอ” โดยประเทศร ารวยและองคการระหวางประเทศและเปนเชนนมาเหนผลตอเนองนบแตสนสดสงครามโลกครงท 2 ทมการกอตวของระบบเศรษฐกจโลกบงเกดขน และขยายออกไปเปนการผลตระหวางชาตของวถการผลตแบบทนนยม (Internationalization of Capitalist Mode of Production) ประเทศนายทนใหญๆ ไดสงออกทนไปแสวงหาสวนเกนยงประเทศทยงไมพฒนาเปนอตสาหกรรม

87

แนวคด NIDL มความส าคญในการอธบายและกระตนความสนใจเกยวกบรปแบบใหมทางเศรษฐกจทนนยมทมความส าคญในระดบนานาชาตหรอระหวางประเทศ ทสามารถอธบายเศรษฐกจในประเทศชายขอบดงเชน กรงเทพมหานครในประเทศไทยวาเปนผลพวงของการรวมศนยนครอตสาหกรรมทกระจายออกไปจากศนยกลางประเทศตะวนตกไปสเมองใหมทก าลงพฒนา

การวเคราะหเศรษฐกจทนนยมอกประการ คอการวเคราะหเรองการสะสมทน โดยม David Harvey นกภมศาสตรสงคมทไดวเคราะหการพฒนาทไมเทาเทยมกน โดยองกบแนวคดเศรษฐกจของมารกซทวาการสะสมทนมความเกยวพนกบการเปลยนแปลงโครงสรางของเมองดวย โดยเนนย าความสมพนธพนฐานระหวางการลงทนในทดนและการสะสมทนในเศรษฐกจของนคร ตามแนวคดของมารกซ ทดนเปนสนคา (commodity) ชนดหนงทสามารถซอ-ขายได โดยเฉพาะเมอทดนเปนกรรมสทธของเอกชนทไดรบการยอมรบอยางถกตองตามกฏหมายของรฐ ทดนถกท าใหเปนสนคาเหมอนสนคาทวไป แต Harvey วเคราะหใหเหนความส าคญวาทดนตางจากสนคาชนดอนเพราะทดนเปนอสงหารมทรพย เคลอนยายไมไดและเปนพนฐานในการด ารงชวตของมนษย แตทกคนตองการทดนเพออยอาศย หากทดนมราคาแพงจากการซอขายเพอเกงก าไร และสดทายราคาทดน (มลคา) จะสงมาก และราคาทดนมกคงทกวาสนคาชนดอนไมมลดลงหรอผนแปรดงสนคาชนดอน เชนอาหาร หรอเสอผา ท ดนในกรงเทพไดมมลคาสงมากในสมยท พลเอกชาตชาย ชณหะวนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรของไทย โดยเฉพาะในชวง พ.ศ.2530-2533 และนบวาเปนชวงทธรกจอสงหารมทรพยรงเรองทสด โดยราคาทดนกรงเทพในชวงป พ.ศ.2535 เพมสงขนถงรอยละ 50 เมอเทยบกบป 2530 และราคาทดนชานเมองราคาสงถงสองเทาตว (สดสวาท ดศโรจนและคณะ. 2539 : 95- 96) เปรยบเทยบกบทดนปจจบน พนททเปดกจการคามากอนเชน สลม สรวงศ มราคาแพง ปจจบน (2555) ราคาทดนสลมตารางวาละ 800,000 กวาบาท ทดนสขมวทบรเวณอโศกราคาประเมนทดน 700,000 กวาบาทตอตารางวา พนทในเมองถก “พฒนา” “ถกสราง” ใหมมลคาขนมาก ฉะนนบานเรอนบรเวณทดนดงกลาวจงถกเปลยนไปตามสภาวะแวดลอมใหมทถกสรางเพอธรกจ ดงสแยกอโศก สขมวทมอาคารสงรายลอมทงเกอบ 4 ทศ ดวยเปนท าเลทองทางการคาหรอ CBD (central business district) แหงใหมของกรงเทพ การขยายตวของพนทผนวกรวมเขากบระบบทนนยมสมยใหม ท าใหกระบวนการสะสมทนมความยดหยนมากขน โดยทนทสะสมไวจะน ามาปรบใชในการลงทนเพอการเพมผลผลตมากขน จงมอาคารสงเพมขนอยางรวดเรวในพนททมการเตบโตทางเศรษฐกจ กรณพนทในซอยคาวบอย กยงน าทนทไดจากการสะสมมาท าการปรบปรงบารอยางตอเนอง มการเชอมตอเทคโนโลยทางดานอนเตอรเนตเพอเผยแพรไปทวโลก โดยการเพมผลผลตในทนนยมจะเพมมากขนในธรกจบรการทงดานการขนสง การศกษา สขภาพ การบนเทง (Lash and Urry. 1994: 193-206) ทดนใน

88

พนทแหงทนนยมทราคาแพงขนาดน มนยอมเปนสงบงบอกกจกรรมทางทางเศรษฐกจ กจกรรมทางวฒนธรรม ทแบงแยกเปนเขต หรอโซนยานตางๆ (segregation) เพราะมนสามารถบอกถงความไมเทาเทยมกนทแสดงออกในเชงพนท เชน ยานนเปนยานสลม ส าหรบคนรายไดนอย ยานสขมวทเปนยานของคนมฐานะ ยานชานเมองเปนของคนชนชนกลาง เขตแตละเขตพรอมผอยอาศยจะมกจกรรมทางเศรษฐกจและกจกรรมทางวฒนธรรมทมลกษณะเฉพาะ จงเทากบวาแตละทเปนการก าหนดอตลกษณทางสงคมใหกบกลมคนและพนท

ดงการใชชวตของคนในเมองทเปลยนไปนบแตมการกอสรางยานการคารปแบบใหม โดยตนป 1970 (พ.ศ.2513) พนทแหงทนนยมมการพฒนาในลกษณะการกอสรางทผสมกนระหวางยานการคากบทอยอาศย เรมทถนนสขมวท ความยาวตลอดเสนทาง 15 กโลเมตร มจดเนนทพระโขนงและนบวาเปนจดทหนาแนนทสดในการพฒนาลกษณะนไปตามถนนพหลโยธนและเพชรเกษมเชนกน การพฒนากรงเทพทหนาแนนเปนจดหรอยาน รวมไปถงการท าธรกจยานประตน า ราชประสงค สยามสแควร สลมและสรวงศและสงทขาดไมไดคอยานอโศกตามถนนสขมวท ทมการกอสรางสถานทจ าหนายสนคามคณภาพ เปนจดทการขนสงและการคมนาคมสะดวก มหางสรรพสนคาปรากฏขนครงแรกในป 1930 เพอตอบสนองความตองการบรโภคสนคาของคนเมอง ยานการคาสนคาของชาวจนทสรวงศ-สลม แตชวงกลางป 1960 (2503) กลมหางสรรพสนคาเรมแพรมายงยานราชประสงคและเพชรบรตดใหม เกดหางสรรพสนคาอนทราในป 1969 (2512)เพลนจตอาเขตเกดขนในป 1970 (2513) เปนแหลงรวมของการบรการและโรมแรมทพกผดขนดวยฝมอการพฒนาของคนรนใหม หางสรรพสนคาเรมแพรมากขน โดยจดสรางใหมความสะดวกสบายแบบครบวงจร ทงการจบจาย การพกผอน การทานอาหารหรอส านกงาน เรมมการกอสรางเพมขนนบแตป 1970 ในป 1980 (2523) กอสรางหางสรรพสนคาเซนทรล ชดลม โรบนสน นวเวลดและมาบญครอง แตหลงป 1983 (2526) เรมมการขยายไปสชานเมองมากขน ในป 1980 กรงเทพมการขยายการบรการจงมนกทองทองเทยวตางชาตเขามาอยางไมหยดยง การเตบโตของเมองทขยายขนาดและแหลงบรโภคสนคาของประชาชนสงผลตอการด าเนนชวต (life style) ของคนเมองทเคยจบจายยานคาขายของคนจนทราชวงศหรอส าเพงในสนคาบางระดบปรบเปนรปแบบสนคาทขนสหางสรรพสนคา มการเดนเลนพกผอน และใชเวลาในหางสรรพสนคา และการกระจายทมากขนของหางสรรพสนคาท าใหประชากรไดเคลอนยายไปสวนอนของเมอง จงเปนผลตอการเตบโตของยานธรกจเมองในแหลงอนกระจายในกรงเทพมากขนจากยานธรกจส าคญเดมอยแถวเจรญกรง และถนนเยาวราช ไดลดความส าคญลงเพราะแออดและไมสามารถรบการขยายตวตวอยางรวดเรวของเมองได จดศนยกลางอนๆ ทางดานธรกจจงเกดขนไดแก ยานปากน า เพราะการขยายถนนเพชรบรและสามารถเชอมตอกบราชประสงค และสยามสแควรเปนอาณาบรเวณเดยวกน รวมถงการ

89

ปรบปรงถนนสลมและสรวงศ กอใหเกดการเตบโตของยานธรกจส าคญตดตอกบยานประตน า ยานธรกจในพนทในกรงเทพยงรวมถงประตน า ราชประสงค สยามสแควร สลม สรวงศ และจดเลกอนๆ เชนสะพานควาย วงเวยนใหญ พระโขนงบนถนนสขมวท

โลกาภวตนกบทนนยม ทนนยมกบโลกาภวตนมความเกยวของกน เพราะระเบยบโครงสรางทางเศรษฐกจระหวางประเทศ การสะสมและการกระจกตวของอ านาจกบความร ารวย ความสมพนธของชนชนตางๆ ในสงคมเกดขนภายใตกระแสโลกาภวตน การศกษานเมองถกมองวาเปนสญลกษณของความไมเทาเทยมกนในเรองของความมงคงและอ านาจซงถกผลตขนมาโดยระบบของการหาก าไรภายใตความคดแบบทนนยม ทงนเพราะเมองเปนอาณาบรเวณทการสะสมทนและความขดแยงทางชนชนไดมากระจกตวรวมกนและแสดงตวออกมาในทางพนทอยางแตกตางกนไป พนททถกพฒนาตางกนจะมผลของความไมเทาเทยมกน ซงการตดสนใจพฒนาพนทธรกจใดนนไมสามารถตดสนอยางอสระได แตตองถอประโยชนรวมกนระหวางพวกนายทนทงหลาย ซงภาครฐกตองการความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจหรอทนนยมในพนท เพราะฉะนนรฐเองกมไดเปนอสระในการในการตดสนใจ เชน เจาหนาทส านกงานเขตวฒนาทเปนเขตรบผดชอบของซอยคาวบอยกลาววาหากในซอยจะมการเปดบารเพม หากหลกฐานเอกสารครบถวนกสามารถด าเนนการได สวนราชการกท าหนาทของตนไป แมการทองเทยวแหงประเทศไทยกลาววาไมสงเสรมการทองเทยวในประเดนดงกลาว แตกเพกเฉยหรอระบในแผนททองเทยววาซอยคาวบอยอยทใดในกรงเทพ

การอธบายเรองการสะสมทนสามารถอธบายเชอมโยงไดกบทฤษฎมารกซสตแบบดงเดมทอธบายความสมพนธทางสงคมและกอใหเกดชนชน โดยอธบายทนวาเปนความสมพนธทางสงคมวาดวยการตอสทเจาของปจจยการผลตใชในการยดเยยด “งาน” หรอการผลตมลคาใหแกสงคม การสะสมทน จงเปนการทมทน และน าทนไปตอยอดเปนปจจยการผลตเพอแสวงหาก าไร โดยในชวงทมการลงทนของเอกชนจ านวนมากชวง พ.ศ.2493-2512 โดยมงการพฒนาอตสาหกรรม และเปนระยะคาบเกยวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของประเทศไทยทสมพนธทงในระดบโลก ประเทศ ชนชน หมบาน และรฐ โดยในสวนทเกยวกบสะสมทนและสมพนธกบทกสวนสามารถจ าแนกตามการวเคราะหไดดงน

90

ตาราง 5 การสะสมทนและความสมพนธในระดบตางๆ

ป ความสมพนธในระดบตางๆ 2398-2475 การผนวกแรงงานของชาวนาเขาสตลาดโลก โดยเนนการผลตสนคาปฐมภมเพอ

การสงออก 2475-2500 เกดทนนยมโดยภาครฐ หรอทนนยมขนนางเพอสรางฐานเศรษฐกจขนใหอย

นอกการเกษตร โดยมภาครฐเปนพลงในการท าใหทนสมย ทมการสงเสรมอตสาหกรรมโดยใชสวนเกนทางเกษตรกรรมเปนฐาน

การพฒนาโครงสรางพนฐานเพอการพฒนาแบบทนนยม โดยทนนยมแบบตะวนตกเรมเขามาสประเทศ

2500-2513 การสะสมทนแบบดงเดม (primitive accumulation) เปนพฒนาการแบบทนนยมในเขตเมองและในเขตชนบท

มการก าหนดนโยบาย “ทดแทนการน าเขา” และการเตบโตของชนชนนายทนทเชอมโยงทนตางชาต

การสรางชาตภายใตค าชแนะและความชวยเหลอจากอทธพลภายนอก (สหรฐอเมรกา)

เกดการขดรดสวนเกนจากภาคการผลตการเกษตรทเปนพนฐานของการพฒนาแบบทนนยม โดยการพฒนานนค านงถงผลประโยชนของเมองเปนหลก

มทนตางชาตในภาคอตสาหกรรม

ก าเนดชนชนกรรมกรในภาคอตสาหกรรมและการเกษตรมการใชแรงงานผหญงในหตถอตสาหกรรมทใชแรงงานนอกและในภาคบรการ (คนรบใชและโสเภณ)

การสรางชาตภายใตค าแนะน าของเทคโนแครตและการอปถมภของสหรฐอเมรกา

2513-2523 ภาวะวกฤตการณของเศรษฐกจโลกสงผลใหไทยเขาสระบบเศรษฐกจโลกมากขน ตามนโยบายการสงออก (การคาและการลงทน) มการเขามาท างานในโรงงานทตงขนจ านวนมาก การสงออกสนคาอตสาหกรรมมากขน

การเปลยนการผลตทเพมทนมากขนทงภาคอตสาหกรรมและการเกษตร

เกดความไมเทาเทยมกนระหวางรายไดของเมองกบชนบท

ทมา : ปเตอร เอฟ เบลล (Peter F.Bell “Class Relations and Thai Development”) ในรฐ

กบหมบานในไทยศกษา

91

จากการวเคราะหการสะสมทน (accumulation) ของไทยโดย เบลลพบวาทนในการพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทยโดยเฉพาะการเตบโตของกรงเทพวาเกดมาจากพนฐานเศรษฐกจการเกษตรและนายทนพาณชย และทนทางอตสาหกรรม โดยทนท เกดจากการสะสมผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและโครงสรางของสถาบนตางๆ ในกรงเทพทเปลยนไปจากเดม การวเคราะ หของเบลล (2533: 76) พบวาระบบเศรษฐกจกอนทมการคาขายในป พ.ศ.2398 และระบบเศรษฐกจหลงจากทมการคาขายแลว มความแตกตางกนอยางชดเจน

กลาวโดยสรปการเตบโตและขยายตวของพนทกรงเทพนน ในอดตสมยสรางกรงรตนโกสนทรเปนเพยงหมบานเลกๆ และมการขยายตวในแงกายภาพ รวมทงจ านวนคนเพมขนเปนล าดบ แรกตงพระนครมพนท 2,163 ไร ราษฎรในพนทเพยง 700,000-800,000 คน การพฒนาเปนมาโดยล าดบในสมยรชกาลท 5 ตอเนองมาจนถงรชกาลปจจบน จดเปลยนของประเทศทมการเปลยนแปลงอยางมาก โดยหลงป พ.ศ.2500 รฐบาลไดปรบปรงนโยบายเศรษฐกจ พฒนากรงเทพใหกลายเปนศนยกลางความเจรญและการตดตอกบตางประเทศ จ านวนประชากรเพมขน และเกดศนยกลางการคาและความบนเทงกระจายอยตามจดตางๆ และเมอมการใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตนบแตฉบบท 1 (2504-2509) เปนตนมา ยงเรงอตราความเจรญใหกบกรงเทพมากขน จ านวนประชากรมมากขนจากอพยพเขามาหาแหลงงาน การใชทดนในกรงเทพนอกจากเพอการอยอาศยไดเปลยนมาเปนการใชเพอการพาณชยและกอสรางโรงงานอตสาหกรรม หลงจากป 2511 กรงเทพมการขยายตวไปตามแนวถนนสายส าคญทกทศทางท าใหเมอง ผคนและแหลงงานกระจายตวตามไปดวย การเตบโตของกรงเทพเปนเฉกเชนเดยวกบเมองใหญๆ หลายเมองของโลก คอการโตเดยวเปนเอกนคร (Primate City) มความหนาแนนของประชากรสง ในเมองผคนมความหลากหลายในวฒนธรรม และการใชชวต ยงเมอสนสดแผนพฒนาฯ ตงแตฉบบท 1-3 พบวามการขยายตวของภาคอตสาหกรรม การขยายตวของเศรษฐกจมมาก รวมทงมการตงโรงงานอตสาหกรรมเพมขน ผคนเขามาหางานท ากอใหเกด “คนเมอง” มากขน จากสถตการยายถนพบวากระแสการยายถนทใหญทสดมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอเขาสภาคกลาง ขอมลส ามะโนประชากรป 2513 กยนยนไดวาภาคกลางเปนศนยกจกรรมการยายถนของประเทศ และมากกวาครงของผยายเลอกทจะอยในกรงเทพ ดวยชนบทความตองการแรงงานดานเกษตรกรรมลดนอยลง จ านวนประชากรกรงเทพ – ธนบรจากส ามะโนประชากรป 2503 พบวาเปนการเตบโตตามธรรมชาตรอยละ 2.9 สวนทเหลอเนองมาจากการยายถน การเตบโตทางดานเศรษฐกจทมการลงทนจ านวนมาก สงผลตอราคาทดนในเมองมราคาสงมากและการลงทนทหวงผลตอบแทนคมคา จงเกดการลงทนธรกจอสงหารมทรพยโดยน าทดนมาเปนทน พนทเมองกรงเทพจงมสงกอสรางใหญโต หรหรา แตทามกลางการพฒนาทเจรญไปสความทนสมย การ

92

เตบโตของทนนยม ศนยกลางการเงน การทองเทยวหรออตสาหกรรมนน สงทเตบโตมาควบคกนคอกลมคนทเขามาแสวงหาสงทดกวา ทงโอกาส อ านาจหรอเงนตรา แตทกคนมไดสมปรารถนาเพราะเงอนไขของโลกาภวตนทางเศรษฐกจ ความหลากหลายของคนในเมองทบบคนใหดนรนเพอมชวตรอด ท าใหเกดกลมคนบางกลม หรอบางอาชพถกเบยดขบออกไปจากกระแสหลกของสงคม ดงตวอยางการพฒนาพนทเมองกรงเทพทรวมสมยกบสงครามเวยดนาม ทมการขยายตวของนกทองเทยวและกองก าลงทหารสหรฐอเมรกา (GI) ทเขามาพกผอนในเมองไทย จงเกดธรกจบรการดานทพกอาศยและแหลงบนเทงขน การก าเนดยานเรงรมยหรอ red light district ก าเนดขนอยางเตมรปแบบ ท าใหมหญงจากตางจงหวดเขามาท างานในสถานบนเทงจ านวนมากนบเปนภาพสะทอนการพฒนาพนททเกยวกบทนนยม และสรางความแตกตาง ความเหลอมล าดานรายได สภาพความเปนอย ศกดศรความเปนมนษยทมาจากกระบวนพฒนาเศรษฐกจตามกระแสโลกาภวตน ดงเรองชวตผคนในซอยคาวบอยทจะน าเสนอในบทถดไป

บทวเคราะหเชงทฤษฎการเตบโตของพนทเมอง David Harvey ไดเสนอแนวคดเพอวเคราะหเศรษฐกจทมการพฒนาแลวกอใหเกดความไม

เทาเทยมกน ซงองอยกบแนวคดของมารกซทเกยวของกบการเจรญเตบโตของนคร ความไมเทาเทยมกนจากการพฒนาเศรษฐกจ ทน ามาอธบายการพฒนากรงเทพไดคอการเปลยนแปลงโครงสรางของพนทเมองทเกดจากความสมพนธระหวางการลงทนในทดน และการสะสมทนในวงจรเศรษฐกจ โดยทดนเปนสนคา (commodity) ทมราคาคงทหรอปรบขนราคา ทดนเปนอสงหารมทรพยเคลอนยายไมไดและทดนมความจ าเปนในการใชชวตของมนษยเพราะตองการทดนในการอยอาศย

ทดนในเมองมความส าคญยงเพราะเปนฐานในการประกอบธรกจ การกอสรางสถานบรการ โรงงานอตสาหกรรม หรอโครงสรางพนฐาน สาธารณปโภคทงหมด แนวคดของฮารวยสเกยวของโดยเฉพาะการลงทนในทดนมากกวาเรองอน การลงทนในทดนไมวาจะน ามาใชประโยชนอยางไร มนมความหมายตอระบบเศรษฐกจทนนยมเพราะเปนการลงทนใน “built environment” ซงเปนรากฐานของเศรษฐกจทงมวลและสงผลตอเศรษฐกจระยะยาว เชน การลงทนพฒนาท ดนหรอธรกจอสงหารมทรพยกจะเออใหเกดก าไรยงขน และเปนการกระตนอปสงคมากขน ฉะนนการสะสมทนโดยเฉพาะเรองทดนจงเทากบเปนการขยายตวทางเศรษฐกจ นอกจากนนเขายงไดพฒนาแนวคดเกยวกบ “วงจรของทน” (circuits of capital) เพอใชอธบายความสมพนธระหวางทดนกบการสะสมทนวามจ านวน 3 วงจรทนไดแก วงจรท 1 คอการผลตสนคาเพอแสวงหาก าไรทจะไดจากการเอาเปรยบ

93

หรอขดรดแรงงานในระบบเศรษฐกจทนนยมตามแนวคดของมารกซ หากวาสนคาผลตออกมาเกดการสะสมมากเกนไป ( over accumulation) เพราะความสามารถในการบรโภคมขอจ ากด นอกจากก าไรลดลงแลว การลงทนกจะไมไดผลด จงตองมการโยกยายทนไปสวงจรท 2 คอวงจรแหงการสรางสภาวะแวดลอม (built environment) เปนวงจรทใชในการลงทนโดยการเคลอนยายทนหรอเงนตรา และมกจะไดรบสงเสรมโดยภาครฐ เชน การกอสรางถนนหนทาง ทอยอาศยชานเมอง (ดงการเคหะแหงชาตทมการกอสรางทพกราคาถก) เปนตน ดงขอมลทภาครฐมการกอสรางโครงสรางพนฐาน (infra structure) มาตงแตรชกาลท 6 และก าเนดอยางเปนระบบตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท1-3 และวงจรท 3 เปนเรองการแสวงหาความรใหมในการลงทน โดยแมไมเกยวกบการลงทนโดยตรง แตก าลงแรงงานเพอการผลตกจ าเปนตองไดรบการฝกอบรม เพอผลตซ าแรงงานออกมาสระบบเศรษฐกจ (reproduction of labor power)

กระบวนการพฒนาเมองตามแนวคดของ Harvey ทน ามาใชในการอธบายการพฒนาพนทเมองในครงน เนองจากความคดของHarvey เกยวพนกบการปรบปรงโครงสรางเมองกบโครงสรางเศรษฐกจกรงเทพมหานคร มการจดท าโครงสรางของเมองมาเปนระยะ ทงในการกอสรางถนน การด าเนนกจกรรมทางดานเศรษฐกจ และการลงทนทหลากหลายรปแบบ ซงเปนการสะสมทน และการเคลอนยายทน จากวงจรหนงไปสอกวงจรหนงดงกลาว ซงเทากบเปนการสรางความเจรญเตบโตใหกบพนทเมองกรงเทพมหานคร แมวาทนทลงไปอาจไมประสบความส าเรจในทกแหง ดงทเราพบเหนธรกจหรอโครงการพฒนาทดนบางแหงไมประสบความส าเรจ แตกจะเกดการลงทนในแหลงใหม หรอพนทใหมเพอแสวงหาผลก าไรหรอประโยชนทางเศรษฐกจตอไป ดงการพฒนาพนทซอยคาวบอยกเปนผลจากการสะสมทนของนกพฒนาอสงหารมทรพยทประสบความส าเรจการกอสรางอาคารพาณชยทสลม พฒนพงษ และน ามาซอทดนแปลงใหมบรเวณสแยกอโศกและพฒนาเพอขายท าก าไร และรปแบบของธรกจจนพฒนามาปนอตลกษณของพนทเมอง ดงซอยคาวบอยปจจบน

แมแนวคดของ Harvey จะมขอจ ากดในการอธบายทวาวงจรของทนมการเลอนไหลไปเปนวงรอบทพสจนไดยาก แตประโยชนในการอธบายตามแนวคดของเขากจะชวยท าความเขาใจการเตบโตของกรงเทพในลกษณะการแตกตวของทนในรปสงกอสรางและบรการมากมายในกรงเทพ และยงเสรมการอธบายตามแนวคด NIDL ทวาการแบงงานระหวางประเทศใหมในลกษณะทนขามชาตทจะน ามาปทางสการวเคราะหใหเหนภาพของชวตคนในเมองทตองตอสดนรนและพบกบความเอารดเอาเปรยบจากทนทมตอชวตในซอยคาวบอยถดไป

บทท 5 ถนนสขมวทและซอยคาวบอย : พนทและชวตของกรงเทพ

ในระดบจลภาค

การขยายตวของกรงเทพสวนหนงมาจากการอพยพยายถนของประชากรและพนทเมองทเตบโตตามเขตพนทการปกครอง และพนทความเปนเมอง (Built-up Area) ซงพนทความเปนเมองนเองทจะแสดงใหเหนความจรงของกจกรรมเมองทเกดขนไดมากกวาขอบเขตการปกครอง

จากการส ารวจของส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร พบวาพนทชมชน (Urbanized Area) ประมาณ 143.42 ตารางกโลเมตร โดยเมองไดขยายตวออกไปทางทศใตถงสมทรปราการ ทางดานเหนอไปถงจงหวดนนทบร ดานตะวนตกอยบรเวณธนบรและพนทตดตอ ซงปจจบนดานนมการกอสรางสะพานวงแหวนอตสาหกรรมขนท าใหสะดวกตอการคมนาคมเปนอยางยง และทางดานตะวนออกเฉยงใตขยายตวไปตามแนวถนนสขมวทและจากภาพถายทางอากาศในปตอๆ มาเปนชวงๆ ไดแกป พ.ศ.2529 พ.ศ.2538 และพ.ศ. 2543 ไดพบวาพนทความเปนเมองไดขยายตวออกไปรวดเรวมาก เปนจ านวน 347.39, 585.54 และ 672.339 ตารางกโลเมตรตามล าดบ การขยายตวของเมองท าใหเกดการเปลยนแปลงพนทจากเกษตรกรรมมาเปนพนทอยอาศย พาณชยกรรมและอตสาหกรรม การใชทดนเพอพาณชยกรรมมการเตบโตอยางรวดเรว ระหวางป พ.ศ.2529-2538 จาก 11,147 ไรเปน 29,782 ไร คดเปนการเพมในอตราเฉลย 18.6 ตอป โดยเพมมากในเขตเมองชนใน การเปลยนแปลงมการเปลยนการใชประโยชนจากเดมในรปของอาคารหองแถว ซงเปนการใชทดนแบบผสมรวมกบการอยอาศย เปลยนแปลงมาเปนอาคารทใชเฉพาะเพอพาณชยกรรม เชน อาคารประเภทส านกงาน การคาและบรการศนยการคา หางคาปลกขนาดใหญ พนทซงมการพาณชยกรรมจ านวนมาก ไดแก เขตปทมวน เขตบางรก เขตราชเทว เขตคลองเตย เขตวฒนา และนโยบายกรงเทพมหานครในป พ .ศ.2547 ไดมการจดแบงกลมการพฒนาแตละพนทใหชดเจนขน ตามแหลงทตงและลกษณะสภาพสงคมวฒนธรรมของแตละเขต โดยเขตวฒนาทเปนทตงของถนนสขมวทพนทในการศกษาไดอยในกลม กรงเทพใตทประกอบดวย เขตปทมวน เขตบางรก เขตสาทร เขตบางคอแหลม เขตดอนเมอง เขตสายไหมและเขตบางเขนและไดแบงเปนกลมยอยๆ ในพนทอกระดบหนง เปนกลมพนท กท 2 เรยกวากลมลมพน ซงการพฒนากลมเขตนเนนใหเปนศนยกลางธรกจ การคา การบรการและการทองเทยวระดบภมภาค 4 เขต คอเขตปทมวน บางรก สาทรและวฒนา ซงเปนทตงของอาคารส านกงาน ธรกจ พาณชยกรรมระดบชาต ศนยรวมของโรงแรมและทพกของนกทองเทยว

95

สขมวท-อโศก: ภาพสะทอนการพฒนาเฉพาะพนท จากเบองตนทไดกลาวถงความเปนมาของการเตบโตของกรงเทพโดยเฉพาะยานสขมวทหรอ

ทงบางกะปแลว ในล าดบถดไปจะน าเสนอลกษณะสขมวท ซอยอโศก จากทงบางกะปในอดตมาสยานคนทมรายไดสงมาอาศยอย ซงสวนใหญเปนเจานายในพระ

ราชวงศ ขาราชการระดบสง และคหบด ไดแกตนตระกลเศรษฐบตรและวรวรรณอยในซอยสขมวท 61 แมบานพกของอดตนายกรฐมนตร (นายอภสทธ เวชชาชวะ มกราคม ป 2555) ยงอยในซอยสวสด (สขมวท 31) รวมถงทประทบของพระราชวงศ ไดแกพระต าหนกเลอดส วลลาวฒนาของสมเดจพระพนางเธอเจาฟากลยาณวฒนา กอยยานน ดานเศรษฐกจกถอไดวาเจรญมากเพราะมธนาคารพาณชยมากเกอบ 50 แหง โรงแรมเกอบ 40 แหงสถานทพกผอนรวมโรงภาพยนตรและหางสรรพสนคากวา 10 แหงการพฒนาทสงทอดมาถงแหงนกอใหเกดความเจรญอยางทสดกบยานน ดงจะเหนวานอกจากแหลงทพกอาศยทหลากหลายประกอบทกชนทกกลม ทกฐานะ หลากหลายชาตพนธ ศาสนา บนทองถนนจะพบผคนหนาตาเชนแขก อาหรบ ฝรงหรออสลาม ไทย จนอยในพนทเดยวกน และมสงแสดงถงวฒนธรรมของตนทงดนตรนาเสปของชมชนอสลาม รานอาหารเพอรองรบทกกลมชาตพนธกมครบครนในยานน ตงแตอาหารเลบานอน แอฟรกน มาเลเซย สเปน เมดเตอรเรเนยน อเมรกาใต อาหรบ อนเดย ฯลฯ ทยงไมรวมถงยานทองหลอทเปนแหลงอาหารอรอยและสถานทนงกนดมส าหรบคนวยท างานทมชอเสยง ฉะนนอาจกลาวไดวาในพนทสขมวท ในเขตการปกครองเขตวฒนา มความนาสนใจหลายประการในการศกษาพนทเมองกรงเทพมหานคร

หากเดนส ารวจโดยทวไปรมถนนสขมวทตงแตซอยสขมวท 1 ทเปนทางขนและลงทางดวน จงมการจราจรทขวกไขวตงแตเรมตนถนนสขมวท แตความเจรญจรงๆ ของยานนคงเรมตอเนองมาตงแตบรเวณสยามทมรถไฟฟาสญจรและมหางสรรพสนคาขนาดใหญอยในบรเวณนน เรมตดตอนมาทถนนสขมวทซอย3 หรอรจกกนวาซอยนานานนกลาวไดวาเปนซอยของชาวตางชาตคงไมผดนก โดยเฉพาะเวลาเยนเพราะจะเหนชาวตางชาตโดยเฉพาะชาวตะวนออกกลางออกมาเดนเลน ซอของหรอรบประทานอาหารบรเวณนนมากมายแตในเวลากลางวนหรอเชาอาจไมดคกคกมากนก ภาพรวมของชวงตนถนนสขมวทจะพบอาคาร รานคาหรอรานอาหารทตอบสนองรสนยมของนกทองเทยว ไดแกรานอาหารของชาวอนเดย รานอาหารเกาหล ญปน อตาเลยน หรอฝรงโดยทวไปเชน Burger king หรอหางสรรพสนคาเฉพาะกลมเชนหางวลลาทจ าหนายสนคาญปนเปนหลก ไมนบรานแผงลอยสมต า รถเขนทปรากฏตอเนองในซอยและแตละซอยอยางไมเวนระยะหาง การเปนนกเดนเทยวและสงเกตสงรอบขางดง เชน คนเดนเทา (Pedestrian) จะพบปรากฏการณทฉกคดอยางสมพนธกบพนทแหงการถกพฒนาขน พบความเปนไทยทมงขายชาวตางชาต เชน รานขายของทระลก ขายเสอทพมพค าวา

96

“Bangkok” “I love Thailand” เสอพมพลายมวยไทย รถตกตก รานขายของเดกเลน เสอเดกเพราะนกทองเทยวบางมาพรอมกบครอบครวจงซอใหบตรหลานเลน แตเปนของท าเลยนแบบสนคาลขสทธทงหลายเชน ตกตาบารบ ซปเปอรทอย สตท โดรา สปอนด เปนตน เสอทพมพลายบงบอกบคลกผจะซอไปสวมใสทวา“No money no Honey” แผงขายอปกรณเสรมสวย กฟชอป พวกโบวตดผม กฟตางๆ ทขายโดยคนจนแตลกจางเปนพมา ปะหนาดวยทานาคายนขายของ เนองจากสนคาพวกแตงตวของหญงมขายมากเชนกนและนกทองเทยวสตรขาวอาหรบนยมซอของจากสถตการใชจายของนกทองเทยวพบวาชาวอาหรบใชจายตอวนมากทสด จงมรานขายของพวกนมากพอสมควรและสตรอาหรบไมสามารถตกแตงรางกายใดๆไดมากไปกวาการแตงหนา การแตงผาคลมผม กระเปาสะพายหรอรองเทา สนคาตกแตงเหลานจงขายดในบรเวณแผงลอยชวงตนสขมวทมาถงซอย 23 สนคาอกประเภททวางขายชดเจนคออปกรณเสรมสมรรถนะทางเพศ เชน แวเรยม ไวอากรา พรอมอวยวะ เพศเทยม และขายแผนซด พรอมโฆษณาสรรพคณวา “It’s perfect” พรอมแผนเพลง full moon party ภายในซอยดานในจะพบบานคนอาศยอยชนดบานเดยวแทบไมมเพราะดานในซอยถกพฒนาเปนรานนวด บาร เสยหมดแลว โดยเฉพาะซอย 7-9 ททะลกน เมอหลดเขาไปคงนกวาไปอยในโซนอาฟรกา เพราะประกอบไปดวยสงบงบอกอตลกษณของเขาทงอาหาร รานขายเสอผา รวมทงรานท าผมทนกทองเทยวอาฟรกนนยมท าผมชนดถกตดหนงศรษะ นอกจากนนรานขายยายงพบถงยางอนามยวางอยในต าแหนงทชดเจนเมอเขาไปในรานสามารถหยบจบไดสะดวกมาก รานรบแลกเงน รานขายหนงสอพมพ หรอขายหนงสอทมหลากหลายภาษา รานตดสทยงแทรกตวอยกระจายทวไป และรานขายกระเปาเชนกน แสดงใหเหนวาชวงตนถนนสขมวทเปนแหลงชอปปงซอของส าหรบชาวตางชาต แหลงพก จงมสงอ านวยความสะดวกครบครนและยงเพมความสะดวกสบายมากขนเมอมศนยสรรพสนคาใหมเปดเมอสนป 2554 คอ Terminal 21 จงเตมสสนความคกคกใหกบพนทสขมวท อโศกอยางมาก

แตกระนนความเกาแกของซอยวฒนาทมโรงเรยนวฒนาวทยาลยหรอกลสตรวงหลงเดมตงมาเกากอนในบรเวณน จงมโบสถในศาสนาครสตอยดานในสดของซอย 19 เพราะผกอตงโรงเรยนไดยายโรงเรยนมาอยรมแมน าหรอคลองแสนแสบในสมยตงแตรชกาลท 6 แลว ซอย 19 จงพบอาคารทพกลกษณะแมนชน อพารทเมนทราคาแพงและโรงแรมขนาดใหญใหนกทองเทยวไดพกดวย เป นทนาสงเกตวารานผบหรอบารทงหลายในชวงตนสขมวทนจะอยถนนฝงเลขคมากกวา ฝงเลขคตรงขามเปนอาคารหรอตกขนาดใหญ เปนทท างานมากกวาซอยเลกๆ ดานในกไมมบารมากเชนฝงดานซาย ยงเมอมการรอบารเคลอนทตรงขามสขมวท 17 ทปจจบนเปลยนเปนสวนชวทยใหคนพกผอนดวยแลว ความ

97

หนาแนนจะอยถนนเลขคมากกวาและตอเนองมาถงซอย 21 ทเปนเสนแบงระหวางสขมวทตดกบถนนอโศก-เพชรบร

อโศก : ตวอยางความเจรญยานสขมวท ซอยอโศกความจรงอาจใหญกวาถนนในบางเสนเสยอกเพราะชวงตนถนนจากสแยกอโศก

สขมวทเปนถนนกวางถง 6 เลน ถกขนาบขางสองขางทางดวยอาคารขนาดใหญทงสน ปจจบน (มกราคม 2555) ยงเพมความคกคกดวยหางสรรพสนคาแบบครบวงจรรมถนนอโศกอกแหงหนง ซอยอโศกเปนยานอาคารส านกงานและอาคารชดพกอาศย อาคารส านกงานสวนใหญเปนอาคารสงทกระจายตวอยตามพนทสองฝงถนนอโศก จะเปนทงอาคารส านกงานทใหเชาและอาคารส านกงานของบรษทเอง สวนอาคารชดพกอาศยมขนาดใหญ กระจายตวอยทวไปสองฝง สงทเปนปจจยทท าใหซอยอโศกเปนยานอาคารส านกงานและอาคารชดพกอาศย สวนหนงมาจากการคมนาคมสะดวก มหลายเสนทางท าใหการเดนทางสะดวก ทางรถยนตมถนนซงเชอมตอกบทางตอนเหนอของกรงเทพมหานครได โดยไปทางถนนรชดาภเษกเขาสถนนวภาวดรงสต และซอยอโศกยงเชอมตอกบถนนเพชรบร และถนนสขมวท นอกจากนยงมระบบขนสงมวลชนขนาดใหญทผานในพนทซอยอโศกมสองระบบ คอ รถไฟฟา BTS และรถไฟใตดน ซงทงสองระบบมการเชอมตอระบบทสถานอโศกของรถไฟฟาBTS กบสถานสขมวทของ MRT สรางความสะดวกในการเขาถงพนท การคมนาคมทางน าในพนทซอยอโศกมทาเรอโดยสารใหบรการในคลองแสนแสบบรเวณใตสะพานอโศกและบรเวณหลงมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เนองจากพนทพาณชยกรรมในพนทซอยอโศก มลกษณะเปนการขยายตวไปตามแนวแกนถนนอโศกทงสองฝง โดยพฒนามาตงแตชวงเวลาทมการขยายถนนซอยอโศกใหกวางขน เพอเปนแนวถนนวงแหวนรอบใน หรอวงแหวนรชดาภเษก ท าใหเกดความอมตวในการขยายตวของพนทพาณชยกรรม ปจจบนการเปลยนแปลงของพนทพาณชยกรรมมการเพมขนในปรมาณนอย

จากขอมลสถานประกอบการทจดทะเบยนในเขตวฒนา สวนใหญคอ ธรกจบรการ และธรกจอตสาหกรรม บรเวณทหนาแนน ไดแก บรเวณซอยนานา ถงซอยอโศก มทงรานอาหาร ไนตคลบ เกสเฮาสเพอใหบรการกบนกทองเทยว การทพนทกลายเปนยานสถานบนเทง อาจเกดมาจากในสมยกอนถนนสขมวท เปนถนนของสายผมอนจะกน เปนยานการคาเกาแก มฝรงตางชาตเขามาอยมากมาย ชวงระยะเวลาทสขมวทคกคกมากทสด คอ ชวงสงครามเวยดนาม ซงในขณะนนมทหารอเมรกน เขามาตงฐานทพในเมองไทยหลายแหง เมอท าการพกผอนกจะมาเชาทพกอยแถวสขมวทเปนสวนใหญ เพราะสะดวกในการเดนทาง ดงนน บาร ไนตคลบจงเกดขนราวกบดอกเหด แสงสรมถนนสขมวทยามค าคนจงระยบระยบทวไป (อนงค บรรเจดวานช. 2545: 18) ในชวงสงครามเวยดนามเปนระยะทยานสขมวทนนมการพฒนากจกรรมดานพาณชยและการบรการขนอยางสง เนองจากมทหารอเมรกนเขา

98

มาตงฐานทพในประเทศไทยหลายแหง (เจนการ เจนการกจ. 2547) ทงสตหบทอตะเภา จงหวดอดรธาน จงหวดประจวบครขนธ เมอมการพกผอนกเดนทางเขามาเชาทพกอยแถวสขมวทเปนส วนใหญ ดวยสะดวกในการเดนทางเพราะทหารสวนหนงเดนทางมาโดยทางเรอบรเวณนใกลทาเรอคลองเตยดวย จงใกลสถานทพกและมโรงแรม บานพกบรการในระดบราคาทหลากหลาย ดงนนจงเกดสถานบรการ ไนตคลบ บาร และรานอาหารขนในบรเวณตอนตนของยานสขมวทบรเวณระหวางซอยนานาไปจนถงแยกอโศก เพอรองรบนกทองเทยวและชาวตางชาตทไดยนชอเสยงของบรเวณน

จากทกลาวมาขางตน การทบรเวณนเปนยานสถานบนเทง ท าใหมนกทองเทยวทเปนชาวตางชาตมาใชบรการมาก จากการแนะน าปากตอปากวาทแหงนเหมาะกบการมานงพกผอนคลายเครยดจากการรบทสงครามเวยดนาม และบคลกของบารทบรเวณนมการบรการทกนเองมากกวายานพฒนพงษยงท าใหมคนมาเทยวมากขน 1นอกจากการทเปนยานสถานบนเทงทเกาแก มมาตงแตสมยสงครามเวยดนาม แตการพฒนาความเปนเมองใหเจรญ การคมนาคมสะดวกท าใหดงดดนกทองเทยวใหเขามาใชบรการในพนทแลว และดงดดใหประชากรทตองการเขามาแสวงหางานท าในพนทนอกดวย จากการเจรญเตบโตของกรงเทพมหานคร ศนยกลางแหงความเจรญทงหลาย ท าใหเกดการอพยพของผทตองการเขามาหางานท า สรางรายได พนทแหงความเจรญหนงในนนรวมถงซอยคาวบอยดวยทท าใหเกดเปนชวตวฒนธรรมของคนทเขามาท างานในเมองเพอสรางรายได

ซอยคาวบอย : ชวตในอดต

หลงจากมการกอสรางถนนสขมวทแลวเสรจในป 2487 แลวผคนยงไมยายเขามาคบคงเพราะจะมแตคนมเงนหรอคหบดเขามาอาศยอย เมอเรมมบานเรอนขนมาหลงจากมโรงเรยนวฒนามาตงแลว หากนบภาพอดตของยานซอยคาวบอยตงแตป พ.ศ.2500 เปนตนมา จากค าบอกเลาในอดต โดยล าดบถดจากนเปนขอมลจากการสมภาษณผรวมอยในซอยคาวบอยมาตงแต เรมมบารในซอยคาวบอยประมาณป 1966และผเปดบารในซอยคาวบอยและผดแลบารใหกบ T.G.Edward ผกอตงซอยคาวบอยใหมชอเสยง ตงแตกอนป 1970

“ในอดตยานถนนสขมวทจะเปนยานของคนมเงนทมาซอทอยบรเวณนคอเปนชานเมอง บานแตละหลงมพนทมากกวา 100 ตารางวา จะปลกบานหลงใหญไว 1 หลง และหากมลกหลานแตงงานกจะปลกบานหลงเลกไวในบรเวณเดยวกน “บานเปนลกษณะ Beverly Hill ของคนมเงนทจะอยชานเมอง” 2 บานแตแรกกจะมปลกรมถนนสขมวทมขนาดใหญ สลบกบรานคาตางๆ ตอมาตกแถวรานคา

1 สมภาษณแมมะลผเปดบารในซอยคาวบอย สงหาคม 2554 2 สมภาษณคณอรอนงคผมบานพกอาศยอยในซอยเพยง หลงเดยว (นามสมมต) พฤษภาคม2554

99

มามากขน บานเรอนจะขยบเขาไปดานใน จนบานเรอนรมถนนหายไปหมดในปจจบนเหลอแตอาคารพาณชย สถานประกอบการทปลกสรางรมถนนสขมวทแทน”

“ตอมาเมอ พ.ศ.2516 บรเวณนเรมเปลยนเปนไปในเชงธรกจมากขนมการกอสรางตกแถวและตกเลยบถนนสขมวทมากขน โดยผใหขอมลเลาวามาซอตกแถวในซอยคาวบอยเพอท าธรกจ และในซอยกไมมบารเปนเพยงบานอยอาศยและเปดรานคาอนๆ เชน รานตดเสอสายชล3 รานท าผมทอดตนางงามจกรวาล อภสรา หงสกล มาท าผม มรานตดชดท างานทราคาชดละ 800 บาท ถาไมใสซบในแตถาใสซบในราคา 1,000 กวาบาท นบเปนราคาทแพงมากในป 2516 โดยรานจะมหนงสอรบรอง Certificate จากฝรงเศสตดขางฝารานหลายใบดวยกน ซงรบประกนคณภาพการตดเยบวาชางมฝมอและผานเรยนมาจากตางประเทศ ถดจากคหาของผใหขอมลเปนรานขายซาลาเปาทมรถเบนซมาจอดซอซาลาเปาครงละจ านวนมากกลบไป และบรเวณทเปนราน The Old Dutch อดตเปนรานขายอาหารทชอ S&P ทเปนสาขาท 2 ของราน S&P ในปจจบน เพราะแตกสาขาออกมาจากการท าธรกจประมงทท ารานอาหารควบคไปดวย และน าอาหารทะเลสดๆมาประกอบอาหารท S&P สาขาท 2 น และมคนมารบประทานอาหารจ านวนมาก หวมมทเดนออกไปทางดานถนนอโศกฝงขวามอ ปจจบนเปนบารในอดตคอรานขายอาหารขาวมนไก และกวยเตยวทคนตอแถวรบประทานแนนตลอด 24 ชวโมง เปนคนจนขายดมากๆ ผใหขอมลใชค าวาบรเวณน “famous มาก” รานทขายขนมประสานมตรปจจบนยงมขายเฉพาะขนม แตในชวงนนขายทงอาหารและขนมโดยราคาอาหาร 1 จาน พรอมน า 1 แกวและขนม 25 บาท ในปพ.ศ.2516 รานโจกรวมใจมมานานกอนป พ.ศ. 2516 แลว ตลาดอโศกเปนตลาดเอกชนเกาแกทจ าหนายสนคาคณภาพผคนทพกอาศยผานนจะมาซออาหารชนดทน โดยอาหารทะเลสดๆจะสงตรงมาจากปากน า เนอสตวชนด ผกผลไมกคดมาอยางด ถงขนาดคนทฝงธนบรยงมาซอกบขาวทตลาดอโศกแหงน เพราะเปนตลาดดงและตลาดด การเดนทางตดตอกนในป พ.ศ.2516 ผใหขอมลเลาย าวาบรเวณในแตละซอยมบานหลงใหญมตนไมแปลกๆ จะเดนเลนลดตดไปมาอยบรเวณนเพอชมบานและตนไมทแปลกตาดงกลาว ลกษณะบานใหญโตเชนน จะมองเหนบานหลงใหญตงแตสขมวทซอย 7 เปนตนมา บานหลงใหญจะสรางอยรมถนนตงแตนานา และเมอเมองมการขยายตวบานหลงใหญทเคยอยรมถนนสขมวท เพลนจต กจะขยบลกเขาไปดานในโดยดานหนาจะขายทใหสรางตกแถวท าธรกจเพมขน”

3 สมภาษณบงทท างานอยในซอยนมากวา 30 ป สงหาคม 2554

100

นอกจากนบรเวณนยงมสถานทตตงอยมาก อยดานในของแตละซอย แตเดมสถานทตอยดานในเมองเมอธรกจขยายตวกขยบออกมาดานนอกดงเชนสถานทตองกฤษทเคยอยไปรษณยกลาง กขายทดนใหไปรษณยกลางและยายมาอยทชดลมปจจบนแทนและขายบางสวนใหหางสรรพสนคา Central Plaza ไป เพราะราคาคาเชาและทดนสมยกอนถกกวา การเดนทางสะดวกรวมทงสถานทตญปนทอยหวมมถนนอโศกเพชรบร ท าใหบรเวณใกลเคยงเปนทอยของเจาหนาทสถานทตไปดวย การกอสรางทพกลกษณะคอนโดมเนยมเพอตอบสนองความตองการจงตามมารวมทงคอนโดมเนยมทสรางรองรบเจาหนาทและพนกงานตอนรบสายการบนตางๆทมาเชาสถานทพกเมอบนมากรงเทพฯ ปจจบนเรากยงพบเหนรถบสรบสงพนกงานสายการบนตางๆไปยงสนามบนสวรรณภมโดยการเชาเปนการเชาชวงทงชน และหมนเวยนกนมาหรอเครองบนทเชาเหมาล าและการมาพกผอนของชาวตางชาตลกษณะหยดพกผอนประจ าปดวย

สภาพภายในซอยคาวบอยในป พ.ศ.2516 ทยงไมมบารเปดบรการ แตจะเปนรานทเปดใหบรการหรอตอบสนองความตองการของผพกอาศยบรเวณนทมาจบจายใชสอยโดยเขามาจอดรถในซอยคาวบอยทคนใหขอมลเลาวาเปนถนนกวาง 4 เลนดวยกน โดยในซอยมรานตดผา รานท าผม รานหมอฟนส าหรบเดก มรานอาหารอรอย มบารเลกๆ 1 บารทเปดขายเครองดมแอลกอฮอล โดยทตพาครอบครวมาพกผอนทนโดยทตไปดมทราน Golden Beer ภรรยากเขาไปท าผมสวนเดกๆกเขาไปรานทจ าหนายสนคาญปนทมอย 2 ราน และรานจ าหนายของเลนทสงตรงมาจากตางประเทศ ในซอยยงมรานจ าหนายตวเครองบน และรานอาหารอรอยๆอกหลายราน หรอผมาซอสนคาคณภาพดทตลาดอโศกกจะมาจอดรถทในซอยคาวบอยแหงน ตลาดอโศกอยฝงตรงขามซอยคาวบอย หวมมถนนนสขมวท 21 ราคาคาเชาหองในซอยคาวบอย คาเชาหองหรอแตละคหาราคา 2,500 บาท : 1 คหา : 1 เดอน ในสมยนนทง 2 ฝง แตเดมเปนทดนผนใหญสรางหองแถว 2 ฝงๆละ 25 คหา และเวนถนนไวตรงกลางใหสญจร เมอกอนยงไมมการสรางอะไรใหรกล าเขามาเหมอนในปจจบนทผวจราจรถกเบยดบงโดยแผงของแตละบาร ดานบนกแขวนไฟระยาเตมไปหมด ท าใหถนนคบแคบขนาดรถสวนกนแทบไมได

101

ภาพประกอบ 4 ยานBeverly Hill ยานอโศก สขมวทชวงป พ.ศ.2516

N

102

รายละเอยดยานBeverly Hill ยานอโศก สขมวทชวงป พ.ศ.2516 ในยานนชวงปดงกลาวเปนยานของคนมฐานะและชาวตางประเทศทมาใชเวลาและจบจาย

สนคาในพนทบรเวณนเพราะประกอบไปดวยสงอ านวยความสะดวกทเหมาะกบคนในครอบครวทงผชาย เชนกรณทตทมาดมเบยร ภรรยาไปเสรมสวย เลอกเสอผา สวนเดกๆ ไปเลอกซอของเลน รวมทงคนใชทตดตามยงไปจายกบขาวทตลาดอโศกทไดชอวาจ าหนายแตสนคาทมคณภาพเทานน และบรเวณนยงมทพกส าหรบชาวตางประเทศทเปนฝรงใหเชาพก และมสถานทตใกลเคยง และโรงเรยนนานาชาตทสขมวท 15 ท าใหมผลตอการใชชวตบรเวณน

ภาพประกอบ 5 แสดงการใชประโยชนพนทในซอยคาวบอย

N

103

โดยจ าแนกพนทบรเวณในซอยคาวบอยและทใกลเคยงตามค าอธบายในแผนทดงน พนทบรเวณในซอยคาวบอย ประกอบดวย

A = รานขายกวยเตยวและขาวมนไกทผคนคบคงขนาดตองยนรอหนาราน และเปดขายตลอดวน

B = รานโชวหวยขายของช าประเภทของใชในชวตประจ าวน C = บานทอยอาศย D = หองเสอ จ าหนายเสอผาอนเดย E = Supermarket จ าหนายสนคาน าเขาประเภทอาหารจากญปน F = บานพกอาศยแตไมมคนอย G = หองเสอหรดกรตางประเทศ (ฝรงเศส)และมใบประกาศนยบตรอนตดเตมฝาผนงราน H = รานตดเสอผาชาย I = บานพกอาศยหนารานขายสมต าเวลากลางวน J = ผบสไตลองกฤษชอ Gold Label ทมปาเปาและการเลนบรดใหกบผมาดมเบยร แตไมม

สาวเสรฟ K1 = รานตดเสอ ตดชดแตงงานและชดหรตางๆ ทมเจาของคอ SP K2 = รานอาหาร SP ทเปดกจการรานอาหารทนกอนกอนไปเปดรานขายขนมและอาหารทม

ชอเสยงในปจจบน K3 = รานตดเสอทเจาของเปนผเชาตกของ SP L = รานท าผมทภรรยาทตนยมมาท า M = รานท าผมทอดตนางสาวไทยอาภสรามาท าผม N = รานจ าหนายของเดกเลนน าเขาจากตางประเทศชอเวฆร และของเดกเลนจากพนบาน

ของไทยทฝรงชอบมาชม O = รานหมอฟน P = รานโชวหวย Q = คลนคหมอเดก R = บาน(ไมมคนพกอาศย)จะมแมบานมาท าความสะอาดและน าผดไทยมาจ าหนาย

บางครง S = รานขายสงเครองดม สรา T = รานจ าหนายซาละเปาทอรอยและคนมาจอดซอครงละมากๆ 1 คหา

104

U = คลนคหมอฟน 1 คหา V = รานคาสงขาวสาร 1 คหา W = บานพกคณกญญา (นามสมมต)ผซอทดนผนนและพฒนาซอยคาวบอยจนมเหต

กระทบกระทงกบผซอตกแถวรายอนๆ 3 คหา จากแผนทดงกลาว จ านวนคหาในซอยจะมทงสนแถวละ 25 คหา รวม 2 แถว 50 คหา แต

จ านวนรายการทน าเสนอแทนคหา บางรายการมมากกวา 1 คหา และบานพกแตละหลงในบรเวณใกลเคยงมพนทมากกวา 200 ตารางวา แตบานพกบรเวณหวมมอโศก-สขมวท จะมพนทกวางขวางมาก และประกอบดวยบานหลายหลงในทดนผนใหญ เมอลกหลานแตงงานกจะแยกมาปลกบานหลงเลกในรวบานหลงใหญ โดยในซอยคาวบอยกลาววา เปนพนททงพกอาศย และประกอบการคาในสดสวนใกลเคยงกน

อาจกลาวโดยสรปไ ดถ งการกอ ตวและเ ตบโตของพนท กร ง เทพไดวา การสร างกรงเทพมหานครตงแตรชกาลท 1 มาถงปจจบน ภาครฐไดด าเนนการไปในแนวทางการพฒนากรงเทพมหานครตามแนวคดการพฒนาไปสความทนสมย (modernization) โดยการวางรากฐานพฒนานบแตมการขยายตวเมองหลวงทรายรอบวงของผปกครองใหขยายไปมากขน การน าชาวจนทอยมาแตเดมขยบรนออกไป และทเหนเปนรปธรรมแหงการพฒนาในสมยรชกาลท 4-5 ทมการเรงสรางเมองใหมความเจรญทดเทยมประเทศอน มการสรางอาคารใหเปนเชนตกเพอใชในการพาณชย มการตดตอกบตางชาต มการกอสรางสาธารณปโภคพนฐาน ทงรถราง รถไฟฟา กจการไฟฟา ประปา มการปฏรปการศกษา การขยายตวเชงทนนยมและการเตบโตทางดานเศรษฐกจ โดยการกอตงโรงงานอตสาหกรรมตลอดจนกจการการคาทงหลาย จะเพมมากขนในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 ทรฐบาลไทยภายใตการน าของจอมพล ป. พบลสงคราม ไดมการตกลงกบรฐบาลอเมรกาใหสทธพเศษตางๆ จนสงผลตอการขยายตวทางดานเศรษฐกจและอตสาหกรรมในเวลาตอมาจนถงปจจบน

105

ซอยคาวบอย : แสงสชวตของกรงเทพยามราตร ซอยคาวบอยเรมเกดขนจากทหารอากาศแอฟรกนอเมรกนชอ T.G.Edward มาเปดรานบาร

กอนในป พ.ศ.2516 ทเปนบารแรกไมมรปลกษณเหมอนปจจบนเปนเพยงน ากระดาษสตางๆมาตดทบกระจก เพราะรานคาทท าแตเดมเปนกระจกอยกอนแลว โดยใหเพอนคนไทยชอแมมะลผดแลบารให Edward เลาวา “แตแรกในซอยยงไมมบารอะไรเมอมาเปดแหงแรกกขอเชาหองตอจากผหญงเหนอคนหนงชออาร ทเปดรานขายอาหารอยกอนแลว เจาของจรงๆในตกแถวนจะเชาท ากจการกนตอมาเมอท าไมไหวกจะใหผอนเชาตอ คณอารกเชาตอจากนายต ารวจผหนงเชนกนและใหคณEdward เชาตอ เมอ Edward มาเปดกไมมการตกแตงอะไรมากนก สงเหลามานงดมกน และไมไดเปนบารแรกดวย บารแรกชอวา Bunny Club แตไมเปนทจดจ าหรอเอยถงเหมอนคาวบอยเพราะบคลกของEdward ทแตงตวเยยงคาวบอยตลอดเวลากลายเปนโลโกของเขาไปและทกคนจะรจกทนวาคาวบอย จากบารทมอยมการเพมและขยายตวเปนรานท 1 รานท 2 ตอมามพรรคพวกของ Edward มาขอซอขอเซงมากขนจากคาเชาราคา 2,500 บาทขนมาเปน 5,000 บาท บารจงเพมขน จากการเชาท ากจการของฝรงชาตตางๆ ทเปนเพอนของ Edward นนเอง สวนใหญจะเปนชาวอเมรกน และเยอรมน” ในซอยจงพบเบยรเยอรมนขายอย ความสบเนองจากทมคนมาเทยวทนมากเพราะใชวธการบอก “ปากตอปาก” บารทน ทเรยกและรจกวาคาวบอยเนองจาก Edward มเอกลกษณดานการแตงกายทสวมหมวกทรงสงเหมอนคาวบอยอยเสมอ จนกลายเปนโลโกของซอยและบารยานน ดวยความเปนคนทอธยาสยด สนกสนาน ความมเพอนมากท าใหเพอนๆ ของ Edward มาเทยวทนมาก โดยกอนมาจะเจาะจงเลอกหรอตดสนใจมากอนแลววาจะมาบารของใคร ความมเพอนมากจากทกทของ Edward ท าใหขยายวงมากขน

ในชวงปทไทยกบสหรฐมความสมพนธและใหสทธในการจดสรางทาเรอพรอมสงอ านวยความสะดวกและทหารบางสวนเดนทางมาโดยเรอ จงเปนเหตผลวาแหลงทองเทยวจงเกดขนยานนและสมพนธกบคลองเตยทมทาเรอ ทพกราคาถกส าหรบแรงงาน และแรงงานราคาถก สถานทนมชอเสยงขนมาอกประการดวยสภาพทตงเมอเกดสงครามเวยดนาม มทหารอเมรกนเดนทางมาพกผอนในเมองไทยจ านวนมากเพราะในเมองไทยมฐานทพอเมรกาอยในหลายจงหวด และกรงเทพเปนศนยกลางในการเดนทางมาพกผอนและทหารสวนหนงเดนทางมาโดยทางเรอมาจอดททาเรอคลองเตย เสนทางทใกลเคยงกบทพกของทหารจงผดแหลงบรการตางๆ ไวรองรบ เชน ทคลองเตยกมบารอยบางเพยงแตไมมชอเสยง สวนทมชอเสยงเปนแหลงทองเทยวอกแหงหนงและสบมาถงปจจบนคอยานเพชรบร ทวา “ถนนเพชรบรเปนบารทงถนน” ถนนเพชรบรตดใหมเปนทพกของทหารเพราะจะมโรงแรมอยมาก เสนโรงแรมจะขนานกบระหวางทพกบนถนนสขมวทและถนนเพชรบรตดใหม โรงแรมบนถนนเพชรบรไดแกโรงแรมมรกตทตงหวมมเอกมย-เพชรบร และมจนถงปจจบน โรงแรมสยาม โรงแรมThe Prince

106

เปนตน มสถานทใหพก ดมกน เตนร า อยเรยงรายตลอดเสนทาง และยงเปนมรดกเหลอมาทกวนน ดวยทหารทมาพกจากการสรบในสงครามตองการพกอยางเดยว ช วงเวลานนเมอมทหารไปทใดเศรษฐกจจะคกคกตามไปดวย ทงพทยา ทาเรอคลองเตย ททองเทยวในเวลานนกจะมทาบรเวณโรงแรมเอราวณ หลงสนามกฬา ถนนเพชรบร พฒนพงษและทซอยคาวบอย เพราะซอยคาวบอยมความโดดเดนทเจาของเปนฝรงเอง มเพอนมาก การบรการทกนเอง และEdward ยงไดขยบขยายไปเปดบารทซอยสขมวท 22 ดวยขางๆ Peter Court ทยงอยในซอย และมขางโรงเรยนสายน าผงอก เขาเปดประมาณ 2-3 บาร โดยบารในซอยคาวบอยไดใหแมมะลผเปนเพอนทไดแตงงานไปอยอเมรกากลบมาเมอป 1970 ไดมาชวยบรหารบารตออก 9 ป จนแมมะลมาเปดบารแรกของตนเองและตงชอตามชอลกสาวทเกดจากสามทหารชาวอเมรกาวา Loletta ดวยภาวะทบมมากขน ราคาคาเชาแพงท าใหแมมะลตองเลกกจการ สวนลกของแมมะลยงสบทอดกจการโดยท าหนาทผจดการดแลบารทมชอเสยงบารหนงในซอยคาวบอยสบมาถงปจจบน Edward ทแตงงานกบหญงไทยและตอมาไดยายไปอยฟลปปนสพงเสยชวตไปเมอ 5 ปทผานมานเอง รวมอายประมาณ 70 ป สวนแมมะลเองยงท าอาหารมาขายในซอยอยเสมอในวนเสารและอาทตยดวยรางกายทแกอายมากเกอบ 60 ปและสบบหรจดพรอมกบการตรากตร ารางกายในการท างานกลางคนและดมเหลามานาน สขภาพจงไมดนก

สวนทวาชาวยโรปทไปท างานแถบตะวนออกกลางโดยเฉพาะคนงานทไปท างานประเทศซาอดอารเบย และมาพกผอนในเมองไทยไมกลบบานตนเองเพราะถาไปบานตนเองจะเสยภาษรายไดจ านวนมาก หากไปท างานสก 2 ป ไดเงนกลบมา 2 ลานบาท เขามาเทยวในซอยและสอบถามหรอไดรบการเสนอขายจากรานหรอคหาอน จงซอกจการและสรางธรกจบารตอมา จากเงนทมาเทยวเมองไทยมาหาผหญงไทยจงพฒนามาเปนธรกจบารและเพมจ านวนมากขน โดยระดบของชาวตางชาตทมานนจะมการศกษาระดบชางเทคนค (Technician) สวนคนไทยไปท างานซาอดอาราเบยในลกษณะคนงาน (worker) สวนระดบทสงกวานนกจะไมมาซอกจการหรอท าธรกจเชนน เชน วศวกร เปนตน ในปพ.ศ.2516 มเจาของบารทชอ Golden Beer มาบอกใหคณอรอนงคทมบานในซอยวาตอไปในซอยนจะกลายเปนบารไปทงหมด แตเธอไมเชอเพราะคดวาคงเปนรานคาตามแบบเดม แตเพยงชวเวลานดเดยวท าใหซอยแหงนเปลยนสภาพมาเปนบารทงหมดจรงๆ

การพฒนาทดนในซอยคาวบอยแหงนสบเนองมาจากนกธรกจชาวไทยเชอสายจนจนทไดลงทนพฒนาอสงหารมทรพยในยานศนยกลางธรกจของกรงเทพ โดยผพฒนาพนทซอยคาวบอยคอ นกพฒนาอสงหารมทรพยหญงทมชอเสยง ทเปนผซอทดนมาพฒนา และเปนเจาของเดยวกบตกแถวพฒนพงษ ตามการพฒนาทดนทเมอมการอมตวของการกอสรางบรเวณสลมแลว นกธรกจกหนมาใชพนทสขมวทและพฒนาถนนนขนมาแทน โดยนางกญญา ( นามสมมต)มาซอทดนและสรางเปนอาคาร

107

ขาย โดยขายแตตกหรออาคาร แตไมขายทดน ตอมาเมอพฒนาเปนบารมากขนจากถนนกวาง 10 เมตร จะแคบเขาและมการจดการจราจรโดยปลอยใหเดนรถทางเดยว และตงปอมไวดานหนาซอย จนกระทงเกดเหตการณทเจาของตกไมพอใจ รวมตวกนน าเรองเขายนตอศาล ศาลตดสนวาเปนทางสาธารณะตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย และตองเปดใหเปนทางสญจร โดยทดนเดมเปนของสกลสจรตกล และขายใหอกทอดหนง แตนางอบลไดใหค าปฏญาณวาถาขายตกหมดทกคหา จะยกทดนตรงกลางทเปนถนนใหเปนสาธารณะ เพราะแตเดมเปนทดนผนใหญสรางตกและตดถนนผากลาง ฉะนนการฟองรองเรองการสญจรการเปดทางจงเปนอนสนสดทตองมการเปดทางใหสญจร เนองจากเมอสรางเปนบารเบยรจ านวนมากแลว เจาของตกเดมไมสะดวกในการเขาออก ดวยเวลาเยนประมาณ 5 โมงเยนจะมพนกงานรกษาความปลอดภยมายนอยตรงทางออกและมเหลกกนปดทางเขาออก เจาของตกไมมปากเสยงอะไรได หลงจากพพากษาชนะนางอบลกเสยชวตจากการถกยงตาย

หลงจากป พ.ศ.2526 บารเรมกระจายตวมากขนในพนทซอยเพราะการท าเงนทดมาก และประกอบกบนกทองเทยวตางชาตอนเขามาในเมองไทยมาก ตามการสงเสรมการทองเทยวและคาเงนของฝรงทน ามาลงทนพรอมแตงงานกบหญงไทยเมอตนเองพงใจใหเจาของรานเดมหรอกจการเดมทอยากขายตดตอลกนองใหกได เจาของบารเดมแจงวา “อยากไดคนไหนเลอกเอาเลย” ผหญงเหลานนกรบตกลงแตงงานและไดรบการยกฐานะจากหญงหาดมธรรมดาขนเปนเจาของภรรยาของบาร สวนนายฝรงกแตงตวออกมารบแขกตอนกลางคนงานทกอยางใหผหญงชวยจดการ สวนตนเองกยงมภรรยาฝรงอยทประเทศของตนเอง และจะกลบไปเยยมปละครง สวนการมาอยเมองไทยกเหมอนการมาท างาน แตเปนงานกจการบรหารบารพรอมเดกสาวๆ

คนทอยในซอยยงเลาอกวา จากนนแทบทกคหาปรบเปลยนเปนบารทงสน จะยกเวน 2 คหาทเปนรานขายของช าและอก 1 คหาทเปนบานอยอาศยปรกตของตน ซงแตเดมบานผใหขอมลคอรานจ าหนายสนคาของเดกเลนน าเขามาจากตางประเทศ และเมอสถานการณและพนท เปลยนวตถประสงคไป ท าใหไมสามารถใชชวตปรกตทขายสนคาไดและไดรบการตดตอใหขายบานเพอน าไปท าธรกจบารอยอยางตอเนอง จนกอใหเกดความร าคาญ จนกระทงปดบานหนเปนระยะๆ หรอทนความร าคาญไมไดกหนไปพกผอนระยะยาว แตเมอหายออกไปจากบานกจะไดรบตดตอจากต ารวจประจ าทองทอกเชนกนวาหายไปไหน เพราะหากอยในพนทยงจะทราบความเปนไปแตออกไปขางนอกกกลวจะไดรบอนตรายได

108

พนทใกลเคยงเชอมโยงกบซอยคาวบอย ถนนสขมวท บรเวณซอยสขมวท 21 ลงไป อยประมาณหนาสวนสาธารณะชวทยในปจจบน

(สขมวท 17) บรเวณนเคยเปนแหลงเสอมโทรมและเปนแหลงขายยาเสพตด เดกผหญงจากบารทปดตอนต 2 ผหญงจะไปรวมกนทจดนนเพอหาลกคาหรอเหยอหรอเสพยากตาม บรเวณนนกเปนแหลงทมฝรงไปมวสมเชนกนและเปนระดบเดยวกบฝรงทซอยคาวบอย ตอมามการรอบรเวณนน ผหญงกเลยมารวมกนทซอยคาวบอย (ผใหขอมลเลาวาเมอกอนทซอยนมคนตดยามากกวา 80%)4 ในพนทนยงเปนแหลงสงออกหญงไปตางประเทศดวย เพราะผใหขอมลท าหนาทหรอท างานรบแปลจดหมายภาษาองกฤษ จงมหญงสาวมาใชบรการมาก และมบรษทฝรงบรษทหนงมาตดตอใหเปนตวเชอมกบบรษทของฝรงทตางประเทศ เพยงแตใหผใหขอมลท าตามทบอกทกอยางเทานน แตผใหขอมลมไดรวมธรกจดงกลาว แตมผหญงสาวทไดเดนทางและเขาสวงจรธรกจนวาไดเขาไปในฐานะนกทองเทยวใช Visa นกทองเทยวอยได 6 เดอนในระยะเวลา 6 เดอนกจะมการสงหญงสาวไปทดลองอยกบชายวาไปดวยกนไหม 5 สวนใหญผชายพาไปสกระยะกพามาสงคอไมตกลงปลงใจทเลอกหญงสาวนนเปนคสมรส หมดเวลากตองกลบบานหรอเจาของบารทซอยคาวบอยเอง เมอเดกมาท างานจะพาไปท าพาสปอรตเลย ถาเดกตกลงกจะพาเขาสกระบวนการน และเมอกลบมากจะกลบมาท างานทเดมอก และพาสปอรตเลมเดมกจะน าไป “ผา” หาพรรคพวกไปแทน แสดงวาอดตในซอยเปนแหลงคาประเวณ แหลงคายาเสพตด แหลงสงผหญงไทยไปเมองนอก

ในชวงปพ.ศ.2541 – 2542 เศรษฐกจบมมากมนกทองเทยวและยาเสพตดมากโดยฝรงเขามาเมองไทยจะถามหา Magic Cigarette จากเดกสาวในบารนนคอบหรยดไสกญชา

ปจจบนมการเขมงวดเรองยาเสพตดมากขน จงไมพบไดงายโดยทวไป ดงกอนแตสงทเชอมโยงกบพนทซอยแหงใหมหรอพนทใกลเคยงทผดขนมาใหมคอ Terminal 21 หรอศนยสรรพสนคาแหงใหมทอยฝงตรงขามกบซอยคาวบอย ตามชอทตงคอเชอมตอระหวางรถไฟฟา BTS สถานสขมวททเดนทางเขาสสขมวทซอย 21 หรอสถานทตงซอยคาวบอยนนเอง หางสรรพสนคานพงเปดตวเมอสนป 2554 ฉะนนจงเปนแสงสทเชอมโยงกบชวตของผคนในซอยคาวบอยมากขนทงๆ ในทางทดและในทางทตรงกนขาม จากการลงพนทวนครสตมาส (25 ธนวาคม 2554) พบวาในซอยคาวบอยมคนนอยกวาวนครสตมาสปทผานมา แตผคนไปคกคกบรเวณ Terminal 21 แทนทงชาวไทยและชาวตางชาต แม

4 สมภาษณคณอรอนงค สงหาคม 2554 5 ผสนใจสามารถอานเพมเตมได จากสภางค จนทวานชและคณะ .2542.การยายถนของผหญงไทยไปเยอรมน คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และ ผกามาศ ปรชา .2536. ดฉนไมใชโสเภณ.ส านกพมพดอกหญา, กรงเทพมหานคร

109

ชาวไทยจะไมใชกลมเปาหมายแตชาวตางชาตทเดนทางมาทองเทยวเมองไทยและพกบรเวณตงแตสขมวทซอย 1 หรอไลเรยงมาตงแตซอยนานาตางเดนตรงมงหนามายง Terminal 21 ดวยความใหมและการจดหางสรรพสนคาทแปลกใหมผนวกกบเทศกาลปใหมและครสตมาส ผคนจงไปแออดบนทกภาพจ านวนมาก แตทมากกวานนคอมนใกลซอยคาวบอยมากและหากเดนไปดานขาง Terminal 21 จะพบหญงสาวออกมารอท างานหรอหาแขกเพมจ านวนมากขนกวาแตกอนกนบไดวาเปนการท างานอสระไมขนกบสงกดไหน แตคนท างานในซอยกเฝารอคอยใหนกทองเทยวตางชาตเขามาทองเทยวใหคกคกดงเดม

สภาพทตงซอยคาวบอย ซอยคาวบอยแมมไดกลาววาอยในซอกหลบของสงคมทางกายภาพ แตในสงคมนนซอย

คาวบอยคงอยในพนทหรออาณาบรเวณเฉพาะคนบางกลมเทานนทอยากไปใกลชดดวย เมอมองจากภาพมมทไมสงมากจากสถานรถไฟฟาอโศก มองไปทางดานซอยสขมวท 21 จะมองเหนตกสเหลองพรอมตวอกษรสเหลองน าพรอมไฟทเปดเวลากลางคนระยบระยบ สวนเวลากลางวนไมมแสงไฟใดๆปรากฏ บรเวณซอยคาวบอยอยดานหลงตกInterchange ทอยตรงหวมมถนนอโศกตดกบถนนสขมวท ตกแถวดานหนาทขนานกบถนนสขมวททอยถดจากตกInterchangeไปมและมปมน ามนShellอยถดไปดานซอยทางเขาสขมวท 23

จะเหนไดวาทตงซอยคาวบอยอยในท าเลทดมากมการคมนาคมทสะดวกสามารถเขาถงไดทงรถยนต รถไฟฟาบนดน รถไฟฟาใตดน และยงมวนมอเตอรไซคประกบอยบรเวณนนไมต ากวา 4 วนดวยกน

110

ภาพประกอบ 6 แสดงสถานทตงซอยคาวบอย

N

111

บารคาวบอย ลกษณะการจดวางพนทการใชประโยชนภายในบารแตละแหงจะมลกษณะแกนกลางท

ใกลเคยงกน และมแสงสเปนองคประกอบ โดยน าเสนอสภาพพนทภายในบารทง 2 แหง คอ Paradise 2 และ Paradise 3ทอยตดกนหรอแบงคนเปน 2 รานกวาได เพราะดานหลงจะทะลถงกนและมบนไดเดนขนชนบนทง 2 รานอยกลางๆซอยฝงดานซายมอเมอเดนมาจากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ (มศว) การจดรานทง 2 รานมลกษณะคลายคลงกนเชงกายภาพ โดยมลกษณะดงน

ภาพประกอบ 7 แสดงการจดสรรพนทในบาร

1. ประตทางเขา 2. ภาพประดบ 3. เวทเตน 4. เคาน เตอรบารส าหรบ

แคช เ ช ย ร แ ล ะบา ร เ ท น ดประจ าดานใน

5. เครองคดเงนส าหรบแคชเชยร 6. โซฟายาวบก ามะหย 7. โตะวางเครองดม 8. เกาอสงนงหนาเคานเตอรบาร 9. ถงน าแขง 10.ตโชวสรา,เครองดมชนดตางๆ 11.ล อ ค เ ก อ ร เ ก บ ข อ ง ข อ ง

พนกงาน 12.แผงบอรดตดจ านวนดมของ

พนกงาน 13.ตเกบของทวไปและดานบน

คอหงบชา 14. หองน า 15. อางลางมอและกระจก 16. ชกโครก

112

ประตทางเขา (1) เมอเดนเขาไปในบารผานประตทางเขา โดยบางบารจะมผามานกนแบงอาณาเขตนอกบารกบในบารไวไมใหคนเหน อาจดวยเทคนคการน าเสนอใหนาคนพบและตดตามฉะนนนกทองเทยวตองเปดมานเขาไปดวาดานไหนมอะไร จงจะพบวาดานในพนกงานเตนสวยไหม แตบางบารกจะไมมมมานกนไว แตถงมองจากดานนอกเขาไปกไมมองเหนอะไรไดเพราะแสงสดานนอกบารสวางกวาในบาร มาก จากประตทางเขาจะพบ ภาพประดบผนง (2) เมอแรกเปดประตเขาไปฝงราน Paradise 2 ภาพประดบผนงฝงซายมอคอภาพเขยนลอการตนของฝรงคนหนงและเปนภาพถายของพนกงานทรานพรอมเจาของรานคอทเรยกกนวาเจกง6 และสามฝรงชาวออสเตรเลย ทกคนแตงกายดวยชดไทยดวยเพราะวาวนนนเปนวนลอยกระทงทางรานไดก าหนดใหพนกงานแตงชดไทยทกคนจงตองไปเชามา แตหลงจากนนไมมการบงคบดวยถามพนกงานบอกวา “...เจกงไมบงคบ เพราะแขกไมมากขายไมด...” จะมชวงวนครสตมาสทผานมาทใหพนกงานแตงชดสขาว -แดงตามconceptซานตาคลอส ดานขางชดผนงดานซายของ Paradise 2 และดานขวาของ Paradise 3 ดานฝงตรงขามเคานเตอรคอ (3)เวทยกพนสงประมาณ 2 ฟตและมเสาตงอยจรดเพดาน จ านวน 3 ตน ขนาดความกวางพอใหพนกงานขนไปบนเวทได 6-7 คน เพราะการเตนปรกตขนครงละ 3 คน ตามจ านวนเสาแตการเปดฟลอรเตนครงแรก เวลา 19.00น. พนกงานเตนทกคนตองขนพรอมกนหมดแตทงรานกมไมเกน 7-8 คน เวทเตนไวส าหรบท างานตอนกลางคน สวนกลางวนใชนงรบประทานอาหารรวมกน ตรงขามฟลอรเตนคอ (4) เคานเตอร เคานเตอรบารมความยาวไมเกน 3 วา หรอ 3 เมตร ภายในเคานเตอรบารเปนพนทพเศษหามบคคลอนทไมเกยวของเขาไปเดดขาดยกเวนแคชเชยรกบบารเทนด เทานน พนกงานเสรฟกจะสงอยดานนอกและยกไปเสรฟใหแขกทมาในราน เคานเตอรบารนอกจากเปนทท างานแลวยงเปนพนทนงดมเครองดมของลกคาทมาในรานและคยเลนหยอกลอกบแคชเชยรไดดวย เพราะเมอลกคาหรอนกทองทองเทยวเขามาโดยไมมใครรจก ตางจะรไปนงทเกาอทรงสงหนาเคานเตอร จากนนพนกงานถงจะเขามาคลอเคลยถามไถวาจะสงดมอะไร ดานในเคานเตอรคอ (5) เครองคดเงน ส าหรบแคชเชยรและแผนเสยงทเปดเพลง พนทเลกๆอกสวนหนงของรานคอบรเวณเครองคดเงนทมแคชเชยรท าหนาทประจ า โดยเมอมการบอกเชคบลพนกงานเสรฟจะมาสงบลใหคด และจะน ากลบไปเกบกบลกคาและมาจายเงนใหแคชเชยร โดยแคชเชยรจะท าหนาทจ าแนกวาดมนนเปนของพนกงานหาดมคนใด เพอเอาไวตรวจสอบและจายเงนใหเมอถงครบรอบวนจายเงน คอวนท 12,22 และ2 สวนเครองเลนแผนเสยงนนปรกตจะเปดเพลงตงแต 16.00น. ทเปนเวลาเปดรานแตกอนนนอาจมการเปดละครชองตางๆ เชน ชอง 7ทน าละครจากภาคกลางคนมาฉายซ าใหมในภาคกลางวนใหพนกงานไดชม แตเมอจบละครกปดและเปดเพลงทนทจากการทไปสงเกตการณพบวาละครจบในเวลาไมถง 16.00น. 6 นามสมมตเจาของบาร Paradise 2

113

พนกงานกปดและมาเปดเพลงแทนเพราะถาเจาของรานมาพบจะถกต าหนได โซฟา (6) โซฟาตดผนงขางหองหรอก าแพงเปนโซฟายาวมความยาวเกอบสดผนงหอง ความยาวใกลเคยงกบเคานเตอรบาร และมทพกแขนคนไวประมาณ 2-3 ชวง โตะวางเครองดม (7) โตะเครองดมจะวางอยดานหนาโซฟาเปนโตะสตขนาดเลกๆรปทรงสเหลยมจตรส คงเปนเพราะพนทในรานไมมากนกจงจดท าโตะขนาดใหญไมได เมอสงเครองดมกจะน ามาวางใหลกคาทโตะ โดยบนโตะจะมททรองแกวและกระบอกเสยบบลตงอยคกนเสมอ ผวจยกถกน าพาไปนงทโซฟาและน าเครองดมไปวางบนโตะขนาดเลกน เชนกน โดยพนกงานกลาววาแลวแตวาลกคาจะเลอกนงทไหน ดานนอกบารหรอ ดานในบาร พนกงานหาดมทนกทองเทยวเลยงดมกจะนงเปนเพอนคยตามธรรมเนยม ( 8) เกาอสงนงหนาเคานเตอรบารมจ านวน 10ตวตงกระจายกนทวดานหนาเคานเตอร ดานหลงคอ (9) ถงน าแขง ดวยรานเหลาตามบารตางๆ น าเขงถอเปนสงส าคญ ตองอยในพนททสะดวกตอการท างานของบารเทนเดอรทงหลาย ฉะนนถงน าแขงจะอยดานในเคานเตอรบารและมกอกน าลางแกวอยตดกน คนสงน าแขงจะมาสงรอบเยนและรอบดกอก 1 รอบ เมอน าแขงหมดและทางรานสงและบรเวณใกลถงน าแขงกจะมแกววางใกลๆกน ชดผนงดานหลงเคานเตอรคอตสรา (10) ตบรรจสราและเครองดมชนดตางๆจะมทงทตงโชวเปนขวดในตโชวและมทพรอมจะผสมเครองดมใหลกคาโดยจดคว าในลกษณะทมจกกอกพรอมเกลยวหมนตดทปากขวด เมอตองการขวดใดกคลายจกกอกใหเทลงในแกวไดเลย การจดขวดในลกษณะนจะเรยงประมาณ 10 ขวด เนองจากสราทน ามาขายมราคาแพงจงมตปดลอกมดชด ผเกยวของคอบารเทนเดอรเทานนทมหนาทเปดตดงกลาว เกอบทายสดของบารแตยงอยชกกบตสราคอตลอคเกอร (11) ตลอคเกอรเกบของของพนกงาน ตลอคเกอรจะมจ านวนแถวตามทางขวางได 5 ชองและทางยาว 9 ชอง รวมมชอง 45 ชอง ลอคเกอรเกบของจดไวใหพนกงานไดใสของมคาของตนเอง เนองจากการอยรวมกนหลากหลายชวต ทงทกนและนอนจงไมมพนททสวนตวมดชดเกบสมบตมคาทางรานไดจดเตรยมไวใหพนกงานโดยพนกงานจะมกญแจปดลอคของตนเอง เมอลงมาท างานกน ากระเปาเงนและโทรศพทใสไวในลอคเกอรไมจ าเปนตองถอโทรศพทหรอกระเปาตงคตดตวไปดวย หรอถาหากถอตดตวไปเวลาเมาหรอหายกจะมปญหากนอกจงใหพนกงานเกบไวในลอคเกอร แตพนกงานกไมไดมใชครบทง 45 ชองทจดให แมแตพนกงานเตนทผวจยเขาไปยงพบวาน าโทรศพทมอถอใสไวในเสอชนในขนเตนบนฟลอรดวย และพนกงานหาดมกจะถอกระเปาตงคขนาดเหมาะมอบรรจเงนพรอมโทรศพทมอถอ และถอไวตดตวเสมอ แตตลอกเกอรดงกลาวกมประโยชน ดวยเมอพนกงานทไมไดพกดานบนมาท างาน จะน าสมบตสวนตวไดแกกระเปาถอ เสอผาทน ามาเปลยนใสไวในลอคเกอรและเวลาประมาณ ต 2 จะน าออกมาพรอมเปลยนเตรยมตวกลบบาน ถดจากนนคอแผงบอรด (12) แผงบอรดตดจ านวนดมของพนกงาน แตละคนจะมแคชเชยรน าสรปยอดดมไปตดทแผงบอรดดงกลาวใหตรงกบหมายเลขของพนกงาน หากวาม

114

การขาดไปพนกงานหาดมกจะทกทวงและรวมกนหาจากบลทแคชเชยรลงวาเปนของผใดเปนการทวงสทธใหไดกลบคนมา หงบชาพระ (13) หงพระนบวาเปนทยดเหนยวทางใจส าหรบเจาของบารและพนกงานดวยกวาไดเพราะจะตงอยดานบนตเกบของโดยทวไปหงพระจะประกอบดวยนางกวกจ านวนมากกวา 5 ตน และมเสดจพอร.5 จตคามรามเทพและกมารทองทงหมดตงชดตดกนอยบนหลงต โดยเวลาบายของแตละวนแมบานจะท าหนาทเตรยมของไหวคอ ขนมหวาน หมากพล น าแดง ดอกไม มาจดเรยงไวหนารปเคารพแตละองค เมอเจาของรานมาถงประมาณ 5 โมงเยนกจะไหวดวยตนเอง และพนกงานกใชททยดเหนยวทางใจดวยเพราะเมอมาเขาท างานกจะไหวทหงพระและขอใหไดสมดงใจ เชน ขอใหได “ออฟ” นะวนน หรอมพนกงานใหมมาสมครงาน จะขอใหเจาของรบเขาท างานกจะบนไวและมาแกบนดวยไก และเหลาตอไป จากนนดานหลงกเปนประตไปสหองน าดานหลง (14)หองน า จะจดแบงสดสวนเปนหองสวมมชกโครกอย 1 หอง แตหนาประตเขยนไววา “สขาชาย” “Men” ตดอยดานในประตหองน ามกระดาษสมดมเสนเขยนตดไวเรองขอปฏบตของพนกงานเรองการสงดมของลกคา (15 )อางลางมอและกระจกสองหนาตรวจดความเรยบรอยของพนกงาน เมอแตงตวลงมาจากดานบน แตความจรงพนทบรเวณนใชรวมตวของพนกงานเพอนนทาเพอนพนกงานคนอนกรณทท าอะไรไมตองใจตนเอง เชน นนทาเพอนพนกงานวา “ผอมเหมอนผขนน” “ดมนเขาไปหา...นซ “ หรอ ทกทายกบเพอนพนกงานถามไถการท างานหรอออกไปกบแขกเมอคนวา “มนเปนไงบาง” พนทเลกๆประมาณประมาณยนได 4-5 คน จงใชในการแลกเปลยนขอมลกนเสยมากวาไวในการแตงหนาหรอเขาหองน า และเมอสวนกนระหวางลกคา จะหลกใหลกคามาใชหองน ากอนและจะออกจากบรเวณนนไป หนากระจกจะมน ายาลางมอ แจกนดอกไมและผาเชดมอทสะอาดสะอานแขวน ไวใหใช (16) ชกโครก ชกโครกทอยตดกบอางลางมอจะเปดเผยอยางเดนชดไมมอะไรปดบง คอเมอเปดประตหองน าเขาไปหากมคนท าธระสวนตวอยกสามารถมองเหนไดทนท มอยจ านวน 2 ตว และเมอลกคาก าลงท าธระสวนตวพนกงานกไมรสกเคอะเขนทไดรวมในพนทและเหตการณเดยวกน

ดานขางจากประตหองน า คอบนไดเดนขนชนบนรมฝาผนงจะมถงพลาสตกแขวนตดรมผนงไวและมกระดาษเขยนตดไวใหทกคนทเดนขนบนไดมองเหนวา “พนกงานเตนใหเกบรองเทาและอปกรณเตนใหเรยบรอย”

115

ผคน ชมชน สงคมและแรงงานในซอยคาวบอย : ความเหลอมลาทางสงคม คนทางานและโลกทางสงคม กลมทมความส าคญในซอยคาวบอยคงไมพนกลมใหญในซอยคาวบอยทเรยกวากลม

คนท างาน แมวาลกษณะงานทแตละคนท าจะแตกตางกนแลวแต ความชอบ ความถนด ความสามารถหรอโอกาสกแลวแต และอาจกลาวไดวากลมคนในซอยเปนคนทมภมล าเนาอยนอกพนททงสน คนทใกลทสดอาจมพนทอาศยในกรงเทพ สวนคนทอยไกลทสดคอกลมนายทนหรอฝรงทเขามาประกอบกจการลงทนโดยมาจากตางประเทศ

กลมคนท างานทมจ านวนมากในซอยคอกลมหญงสาวทเขามาท าหนาทตางๆ ในบารซอยคาวบอย สวนใหญท าหนาทพนกงานรบแขกหรอพนกงานนงดรง (hostess) โดยสวนใหญมาจากตางจงหวดโดยเฉพาะจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และเขาสภาคกลาง จากขอมลการยายถนระหวางภาคในชวง5 ป (เอสแคป.2528) มคนมากกวา 101,000 คน หรอเกอบ 1 ใน 4 ของการยายถนระหวางภาครวมใน ชวง 5 ป ระหวางป 2508-2513 ภาคกลางรบผยายถนสทธมากกวาภาคอนๆ กวา 53,000 คน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงเปนภาคทดอยพฒนาทสดในประเทศสญเสยสทธมากทสด 48,000 คน โดยมกรงเทพเปนเมองทรบผยายเขารวมมากกวาภาค (เอสแคป. 2528: 71) คงเปนสงสนบสนนวาคนท างานในกรงเทพโดยในกรณซอยคาวบอยกยงคงเปนแรงงานทมาจากตะวนออกเฉยงเหนอ ผสานกบความเชอวาผหญงมภาระทง “การท ามาหากน” และ “ท ามาคาขาย” เพอน ารายไดเขาสครวเรอนของตน ศกดศรของผหญงทท างานเคยงคกบชายมาโดยตลอด ถกรบจากทเคยถอครองทดนและทท ากนตองออกจากบานไปขายแรงงาน หารายไดทอยนอกเหนอภาคเกษตรมาค าจนครอบครวใหด ารงอยไดพอสมควร (ศลปวฒนธรรม. 2537)

พนกงานในบารนอกจากพนกงานรบแขกหรอพนกงานนงดรงทคอยอ านวยความสะดวกใหลกคาหรอนกทองเทยวแลว ภายในบารยงตองประกอบดวยคนท างานในต าแหนงอนๆ อกหลายต าแหนง ทงหวหนาพนกงานหญงหรอทคนเคยกนทวไปเรยกวา มามาซง พนกงานชงเหลา หรอบารเทนเดอร พนกงานแคชเชยร พนกงานท าความสะอาด พนกงานเตน ผคมหนารานทดแลความเรยบรอยและคดกรองแขกทจะเขาไปดานในบาร หากวานกทองเทยวเปนชาวไทย หรอมอาการเมามายจะไมอนญาตใหเขาไปดานในบาร และยงท าหนาทตดตามพนกงานหญงของรานทออกไปดานนอกกบลกคา (ออฟ) และมปญหาขดของเกดขน ผคมหนารานจะตดตามไปชวยเหลอ (จารวรรณ ข าเพชร. 2552) แมคนท างานในบารจะเปนผหญงสวนใหญ แตบางหนาทเชนคนคมหนาบารมกเปนผชาย หรอบางบารกจะมพนกงานชงเหลา (บารเทนเดอร) เปนชายเชนกน และต าแหนงทส าคญอกต าแหนงคอผจดการรานทมกเปนของฝายชาย โดยเจาของหรอนายทนตางชาตมกจะจางใหมาดแลหรอรบหนา

116

แทนเพอตดตอกบหนวยราชการไทยกรณ ท าธรกรรมดานการคา เชน การตอใบอนญาต การเสยภาษสรรพสามต เปนตน

นอกจากนนยงมผคนทท างานแฝงโดยผวจยหมายถงสามารถหาเลยงชพไดโดยยดโยงกบพนทซอยคาวบอย แมมไดท างานเกยวของกบกจการบารโดยตรงอยอกหลายกลมดวยกนไดแก วนมอเตอรไซครบจาง โดยวนมอเตอรไซคทซอยคาวบอยแหงนไดรบอนญาตใหเปดบรการไดตลอด 24 ชวโมง เพราะมผคนพลกพลานใชบรการตลอดเวลา แตมการจดสรรเวลา เชน คนขบมอเตอรไซคบางคนจะเลอกมาขบเวลาเชา ตงแต ตหาครงไปถงเวลาเยน สวนบางคนเลอกเวลาเยนเรอยไป แมคาขายอาหารตามสงทมตงประจ าอยในซอยจ านวนมากเนองจากมไดจ าหนายใหพนกงานในบารอยางเดยว พนกงานทท างานใกลเคยง เชน ในตก Jasmine ตก Interchange หรอพนกงานรถไฟฟาใตดน (MRT) กมาซออาหารกบรานขายอาหารตามสงทเปนแผงรถเขน และเรยกกนวา “รานลอย” เพราะมไดขายประจ าหรอเคลอนสลบทไปตงจดใกลเคยงบาง หากบรเวณนนมแผงอนมาลงกอนแลว แตแผงทหรอรานทประจ ากมเชน รานขายขาวมนไก ขายกวยเตยว ทเชาหนาบารเปนสถานทขายประจ าตลอดตงแตชวงบายไปจนถงบารปด แตตองจายคาเชาทนนเอง ผยงชพหรอท างานเพอหารายไดในซอยยงมคนขายสนคาอกหลายประเภท เชน แผงขายผลไม แผงขายเสอผา เครองประดบ รองเทา ผน าสนคามาจ าหนายโดยใชวธผอนช าระเปนรายงวด หรอรายเดอนแลวแตตกลง นอกจากรานขายอาหาร รวมท งเครองดมนานา เชนน าสม กาแฟ ชาตางๆ แลว ยงมคนท างานทเปนแรงงานสงของหรอสนคาในซอย ดวยบารในซอยตองสงเครองดม หรอสรา เบยร น าแขง และสนคาอนทจ าเปนตองใชในบาร เชนน ายาลางหองน า น ายาถพน กระดาษทชช จงตองมพนกงานสงของท ใชรถซาเลงสามลอถบมาสงของ และรานทสงของกอยในซอยสขมวท 23 ดานหนาปากซอยนนเอง คนท างานในซอยยงรวมถงคนรบซอของเกาทเขามาซอขวดเหลา เบยรและสงอนๆ ในซอยทกวน

ผหญงทท างานในซอยมหลากหลายกลม จ าแนกอยางงายคอมทงคนเมอง (หญงไทยจากภาคเหนอ) คนลาว(จากภาคอสาน) คนเขมร (จากแถบอสานใต สรนทรหรอบรรมย) คนใตหรอความแตกตางทางศาสนากตาม ความสมพนธทางเพศไมไดอยโดดเดยวแยกออกจากปฏสมพนธทางสงคมทงภายในชนชนและกลมชาตพนธเดยวกนและระหวางชนชนและกลมชาตพนธทแตกตางกน การท าความเขาใจในบรบทของความสมพนธเชงอ านาจและการตอส การอธบายชวตของคนเชงวฒนธรรมระหวางคนทมความตางทางวฒนธรรมในซอยพบวาในซอยมความหลากหลายของกลมชาตพนธ แตละคนไดเลาถงการท างานของตนและความเปนมาของตนทมาใชชวตในซอยนท างานจะเหมาะสมส าหรบตนหรอการจดวางต าแหนงทถกหรอเปลาไมมใครตอบได แตเปนสงทอาจจะเหมาะสมกบเจาของบารมากกวา ทมผหญงหลากหลายลกษณะใหเลอก บางคนเปนกลมชาตพนธเขมรคอชาวไทย

117

เชอสายเขมรทมาจาก จงหวดสรนทร หรอบรรมยเปนหลก กลมนอายนอยพงเขามาท างานจงท าหนาทพนกงานเตนเพราะรปรางยงดมทรวดทรงองคเอว ไมตยนยหรอบวมเผละเหมอนหนรนแมทผานการมลกจนโตเปนหนมเปนสาวกนหมดแลว นอกจากกลมเขมรแลว กลมคนลาวหรอคนไทยเชอสายลาวทางวฒนธรรมกเปนกลมขาตพนธอกกลมหนงในบารและนบวามจ านวนมาก ผวจยพบพนกงานบารคนหนงเปนคนใตตางศาสนา เลยสงสยถามวาไมผดหลกศาสนาหรอ แตเธอกจะมชดค าตอบของเธอชดหนง โดยกลมชาตพนธจะเปนกลมใดหรอมาจากภมล าเนาใดจะแปรผนตามเจาของบาร ถาหากเจาของบารเปนเขมร พนกงานในบารสวนใหญกจะมภมล าเนาจากบรรมย สรนทรและใชภาษาเขมรในการสอสารกน หากเจาของเปนคนลาวพนกงานในบารกจะเปนลาวสวนใหญ กลมลาวคอกลมทสอสารดวยภาษาลาว รบประทานอาหารประจ าทองถนของตนคอขาวเหนยว สมต าปลาแดกเปนหลก และมความสนกสนานเพลดเพลนอยในตวเอง

ผทอยในวฒนธรรมรวมกนมกคบคาสมาคมกบคนทอยในวฒนธรรมเดยวกบตน ไมวาจะดวยขนบประเพณทคนเคยกนอยแลวหรอมาจากบานเดยวกน มองเหนและเขาใจความทกขยากและการมาท างานทน การมภมหลงรวมกน ความสมพนธในกลมจงแสดงออกในลกษณะการเกอกลกนเปนสวนใหญ แตคนทตางกลมกนกมความสมพนธทสนทแนบแนนกนได เชน พเอองทเปนคนเมอง จงหวดล าพน จะสนทกบแกวกลยาทเปนคนลาวรอยเอด ดวยทง 2 คนมวยใกลเคยงกน รวมทกขรวมสขกรณยมเงนกนใชหรอรวมใชบญชธนาคารเดยวกน จงสนทสนมกน แตทงนผทอยในกลมเดยวกนกไมจ าเปนตองคนเคยกนเสมอไปกได ดงเชน แมพาทอาย 50 กวาป ชาวจงหวดขอนแกน แมพาไมสงสงกบใครมากนกไมวาเดกหรอวยเดยวกนและไมพดคยกบใคร ท าใหไมมใครรจกประวตแกมากนก รแตเพยงวาแกตองท างานสงเงนใหสามทเปน อบต.เพอผอนรถยนตกระบะToyota Vigo อาจจะดวยปมทอายมากและตองสงเงนเพอพยงฐานะ หนาตาทางสงคมของสามอก ท าใหแกไมเปดเผยตวแตอยางใด

การใชชวตทางสงคมของแรงงานในซอยคาวบอยยงคงผกพนเกยวเนองกบวฒนธรรมทองถนทตนอพยพเขามา โดยปรากฏอตลกษณทางวฒนธรรมทเดนชดโดยใชภาษาทองถนในการสอสาร ดวยคนสวนใหญมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอจงสอสารกนดวยภาษาอสานเปนหลก อาหารทรบประทานรวมกนคอสมต า มเสยงชกชวนใหทานอาหารรวมกนสงทอดเปนระยะๆ ในบาร “กนขาวดวยกน” ดวยส าเนยงอสาน มปฏสมพนธในเชงชวยเหลอกนในกลมเพอนดวยกน กลมแรงงานทมาจากภาคอนรจกกนกจะอยในกลมเดยวกน แตมไดจ ากดการปฏสมพนธกนเพราะหากสนทสนมกนโดยท างานในบารเดยวกน จะมความสนทกนเปนพเศษและชวยเหลอกนทงในดานค าปรกษาและเงนทอง การใกลชดกนจงสงผลตอความคดหรอโลกทศนทมตอการใชชวตท างานในบารวาเปนสงทไมเสยหายอนใด เพราะเปนอาชพอยางหนงและสงส าคญคอการไดมาซงเงนตราเพอสงใหพอแม หรอลกทอยทาง

118

บานนอก หรอมากกวานนเพอใหสามทตางจงหวดไดสรางฐานะไวรอคอยเมอตนเลกอาชพนและกลบไปอยบานในภายภาคหนา ถงแมคนท างานในบารกรงเทพ ระยะหางจากบานตางจงหวดมมากแตความใกลชดมไดเหนหางตามระยะทางเพราะมการตดตอกบทางบานอยางสม าเสมอ โดยเฉพาะคนทมลกและฝากไวกบแมตนเองใหเลยงทบานตางจงหวดจะมการโทรศพทไปหาแมหรอลกของตนทกวน สวนคนทลกโตเรยนหนงสอแลวกจะโทรมาหาแมสม าเสมอเพอขอใหโอนเงนใหใชจายพเศษในการเรยน นอกจากเงนประจ าทพนกงานในบารโดยเฉพาะพนกงานนงดรงตองสงประจ าเมอเงนประจ าเดอนออกแลว สายสมพนธกบคนในทองถนภมล าเนาเกดของตนยงทวความแนนแฟนมากขนเมอมงานบญในหมบานของตนกจะมการบอกบญหรอสงขาวมาใหทราบ บางลากลบบานไดกจะไปรวมงาน หากกลบบานไมไดกจะสงเงนไปรวมท าบญหรอซอสงของประเภทของกนเชน ขนมปงปปไปรวมงานดวยอยางมไดขาด

รายได

จ านวนเงนทหาไดจากพนทบารในซอยคาวบอยนนมความแตกตางกนแลวแตต าแหนงงานทท าอย โอกาสหรอโชควาสนาทละคนจะม หรอชวงเวลาเปนตวก าหนดเชนกน แตผหญงสวนใหญมการศกษาเพยงระดบชนประถมศกษาหรอการศกษาภาคบงคบในชวงสมยนนเทานน การศกษาไมสง ไปหารายไดอยางอนไมได จากค ากลาวทสะทอนวา “แกกแก ไปท างานแมบานเงนเดอน 6,000 บาทจะไปพออะไร” บารแตละบารจะมอตราในการจายเงนใหพนกงานตางกนออกไป บางบารก าหนดเปนเงนเดอนใหกบพนกงานของตนเพอดงดดพนกงานไว แตกมขอก าหนดหรอระเบยบปฏบตทวางไวใหท าตามอยางเครงครดมฉะนนจะถกหกเงนเดอน ซงความจรงๆ กไมสงมากนก พนกงานเตนของแตละบารทมขนาดเลกจะไดรบคาจางเดอนละ 6,000 บาท หรอวนละ 200 บาท หนงเดอนหยดได 2 วนโดยตองแจงใหทราบลวงหนา 1 วนมเชนนนจะถกปรบมากถง 200-400 บาท หรอบางต าแหนงเชนบารเทนเดอรขาดงานจะถกปรบมากถง 600 บาท สวนบารขนาดใหญจะมคาจางเดอนละ 10,000 บาท จงมพนกงานทประสงคจะยายไปอยบารใหญบางแตการแขงขนและปญหาในการท างานจะสงกวามากเพราะจ านวนคนมาก บางคนจงเลอกรบเงนจ านวนนอยแตหารายไดพเศษเสรมหลงจากเลกงานในเวลา หลงตสองดกวา

พนกงานหาดมบางบารทอยากดงพนกงานประจ าไดตงเงนเดอนประจ าไวใหเชนกน (แตกมไดหมายความวาพนกงานขาดจะรบพนกงานไดเรอยๆ เพราะตองเปนคนรจกกนแนะน ามาเทานน )พนกงานนงดรง หรอหาดมหรอรบแขก หรอตอนรบ หรอ hostess หมายถงพนกงานทคอยบรการรบลกคาและหารายไดจากสวนตางเครองดมทลกคาสงใหกบตนเอง เชน บางบารก าหนดเครองดมไวแกว

119

หรอดรงละ 125 บาทจะใหพนกงาน 50 บาทตอหนงแกว แตบางบารก าหนดให ครงตอครงไปเลยกม รายไดของพนกงานบารทไมมรายไดประจ าจะเสยงดวงหรอการเขาแขกของตนเปนหลก หากถกใจลกคาจะเลยงหลายแกวหรอหลายดม ท าใหคนนนมรายไดจ านวนมาก พนกงานหาดมคนหนงเลาใหฟงวาตนเองไดมากทสดคนหนง 37 ดม นบรวมรายไดแลวคนเดยวสามารถหารายไดเกอบ 2,000 บาท แตบางคนมไดโชคดเสมอเมอเขาไปในพนทบางคนทพดคยกนจะไดค าตอบวา “เมอคนยงไมไดสกแกวเลย”

รายไดโดยประมาณส าหรบพนกงานหาดมแลวในรอบ 1 เดอนจะมรายไดประมาณ 10,000-15,000 บาท แตอาจจะเปนรายจายเกอบทงหมดเพราะตองสงใหทางบานในการใชจายและเปนคาอาหารของตน บางคนตองเสยคาเชาหอง แตบางคนใชพนทชนบนของบารเปนทพกกประหยดคาใชจายทงคาน า คาไฟ ไปไดสวนหนง รายไดขนกบชวงโอกาสดวย นอกจากรายไดประจ าดงกลาวแลว บางคนถกลกคาจายคาบารใหออกไปเทยวขางนอกดวยกน ทงคางคน ไปหลายคน หรอถกซอออกจากบารไปท าหนาทภรรยา กจะท าใหตนเองมรายไดเพมขนเปนทวคณ เชน ซอออกไปเปนเพอนเทยวทพทยาหรอภเกตประมาณ 1-2 อาทตยจะไดเงนกลบมาไมต ากวา 10,000 บาท หรอหากถกซอออกไปเปนภรรยาหรอมาดาม จะไดรบเงนเดอนละ 20,000-40,000 บาท แตทงนกไมใชมนคงชวกลปวสานเพราะพนกงานบางคนออกไปเปนมาดามไดสก 2-3 ป หรอแลวแตความพอใจของสามฝรง สดทายกตองกลบเขามาเปนพนกงานนงดรงตามเดมเพราะรายไดทไดรบนอยลง บอกวาไมพอคาใชจายหรอสาเหตอนๆ ทตองเลกรางกนไป แตบางคกไปกนดวยด ถกซอออกจากบารไปแตงงานมครอบครวอยตางประเทศ สงเงนใหพอแมบานนอกใชสบายไป

รายไดในสวนของพนกงานในบารต าแหนงอนๆ อยระหวาง 6,000- 12,000 บาท แตจะมทปรวมทหารเฉลยรวมกนเมอสนเดอน หรอต าแหนงแมบานอาจไดรายไดเพมจากการขายขวดเหลา กลองกระดาษ อกเลกนอยเดอนละประมาณ 2,000 บาท แตทกคนกกลาววา ทนยงสามารถมรายไดดกวาจะไปบานนอกไมรจะไปท าอะไร

120

นายทนหรอเจาของกจการบาร เจาของบารเปนผทมอ านาจมากทสดและเปน “ฝรง” ตามความเขาใจของคนไทยโดยทวไป

ไมวาฝรงคนนนจะเปนชาวเยอรมน ออสเตรเลยหรออเมรกากตาม ฝรงเหลานมอ านาจเงนในการมาซอกจการบารตอจากคนอนและก าหนดกฎ ระเบยบปฏบต ขนตอนการปฏบตงานของพนกงานในบารทกคน หมายถงการบรหารงานในต าแหนงสงสดของบาร และเปนผจายเงนใหพนกงานทกคน ความเปนผมอ านาจเหนอกวาในแงนายจางแลวยงถกตอกย าดวย “ความเปนฝรง” ทใชภาษาองกฤษในการสอสารและเหนวาเปนภาษาส าคญทถกก าหนดใหใชเปนหลกในซอยคาวบอยเพอสอสารกบลกคาทกลมเปาหมายคอชาวตางชาตทมาเทยวพกผอนในซอยแหงน เราสามารถจ าแนกวาบารใดเจาของเปนชาตใดไดจากปายโฆษณาเบยรหนาบารทโปรโมตหนารานเปนหลกไดในเบองแรก ดงเชน หวมมถนนขนปายเบยรเยอรมนกปรากฏวาเจาของเปนชาวเยอรมน และการสมภาษณกบชาวตางชาตทคลกคลกบฝรงดวยกนทานหนง7วาสวนใหญคนลงทนในบารคอชาวเยอรมน และมชาตอนๆ ตามมา เชนออสเตรเลย เปนตน

รายไดจากการประกอบกจการบารในเมองไทยนบวาเปนกจการทด เจาของกจการบารจะมรายไดรวมทมากกวาพนกงาน แตมความรบผดชอบในการท างานมากกวา ฉะนนนายฝรงจงมกแตงงานกบหญงไทยเพอใหมาดแลกจการ สวนตนเองเพยงก ากบอยหางๆ เบองหลงเทานน เพราะผหญงทแตงงานกบฝรงจะดแลพนกงานหญงชาวไทยไดงายกวา รายไดจากการประกอบการไดมาจากการจ าหนายเครองดม และจากพนกงานทถกซอออกไปขางนอกตองจายคาบาร (Bar Fine) ชวคราว 500-1,000 บาท แลวแตบาร หากไปนานกวานนกมากขน หรอซอออกเลยกมากกวา 10,000 บาท รายไดสวนอนหรอก าไรทไดจากการจ าหนายสรา เครองดมคดวาเปนรายไดทแนนอนเพราะระบชดเจนจากจ านวนทจ าหนายไดในแตละคน เชน คนหนงจ าหนายได 100 แกว กจะมรายไดจ านวน 7,500 บาท หรอ 12,500 บาท แลวแตทแตละบารก าหนดคาดมไวเทาไหร นบรวมคาซอเวลาออกของพนกงานอก วนหนงแตละบารมรายไดไมต ากวา 10,000 บาท กรณบารเลก นบรวมรายไดรายเดอนแลว ไมต ากวา 300,000 บาท เปนอยางต า เพราะแตละคนจะมลกคาทไปรอเลอกใชบรการกบหญงสาวจ านวนมาก จงมรายไดเพมนอกจากการรายไดสทธจากการจ าหนายสรา เครองดมแลว

ผคนในซอยคาวบอยประกอบดวยคนท างานทเปนฟนเฟองท าใหปรากฏภาพซอยคาวบอยแจมชดขนมาในสายตาชาวโลก เปรยบดงเวทชวตทยงใหญผลดเปลยนบทบาทโลดแลนตามแสงสทเจดจาตลอดเวลายามค าคนในซอยคาวบอย การน าเสนอตอไปนจะน าชวตของคนบางกรณมาเปนตวแสดงใหเหนชดเจนยงขนวาพนทแหงนมสสรรทคนแสดงออกมาอยางไร

7 สมภาษณ Michael ชาวองกฤษ วนท16 พฤศจกายน 2554

121

ชวตคนกลางวน กลางคนและกลางซอย : อารมณ ความรสกและความเปนจรง ชวตกลางวน

ซอยคาวบอยยามกลางวนเปนเชนเดยวกบซอยทวๆ ไปในกรงเทพ แตความพเศษคงเปนจ านวนคนทสญจรผานบรเวณใกลเคยงจ านวนมากกวาเพราะตองนงรถมอเตอรไซครบจางเขาไปยงมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ หรอไปตอเรอทคลองแสนแสบ ยามเชาของซอยคาวบอยทงบรเวณตดถนนอโศกและถนนประสานมตร มวนมอเตอรไซคจอดอยปดทางทง 2 ดาน ชวตยามเชาผคนด าเนนไปดวยคนสญจรผานไปมา บารทกแหงปดสนท ยงไมมภาพคนกลางคนตนขนมามเพยงแมบานของแตละบารมาท าความสะอาดตงแต 6 โมงเชา รถเกบขยะจอดรอในซอย เวลาประมาณ 8 โมงเปนตนไป มรานแผงลอยขายอาหารและเครองดมมาประจ าซอยหรอหนาบารทตนตงรานประจ า โดยบางรานจายคาเชาท บางรานสนทสนมกไมเสยคาเชาท ชวงเวลายามเชาตอเนองไปถงเทยงยงไมมปรากฏการณใดเดนชดในซอย มเพยงวนมอเตอรไซคสญจรผานไปมาขวกไขว และใกลเทยงจะมพนกงานทท างานตกใกลเคยงเดนมาหาอาหารรบประทานในซอย เวลาบายชวตในซอยเรมคกคกดวยจ านวนคน เพราะพนกงานทพกอาศยดานบนตนลงมาดานลางหาอาหารเชารบประทานทงทเปนเวลาบาย มพอคาเรน าสนคามาเสนอขาย หรอบางกมาเกบเงนสนคาชนเกาทพนกงานหรอคนในซอยตางแบงเปนผอนช าระเพอเปนเจาของสนคา โดยสนคาชนดเดยวกนราคาสงกวาตลาดทวไปเกน 1 เทา แตคนในซอยกยนดทจะจายมากกวาเพราะไมมเงนซอสด สนคามทงเครองใช เชน เตาแกส พระพทธรป ทนอน (ฟก) เปนตน บางวนจะมพอคารบซอของเกาเขามาซอขวดเหลา ขวดเบยรและขนกลบมากกวา 2 คนรถตอวน ประมาณบายโมงเปนตนไป สนคาทบารแตละแหงไดจดรายการใหแมบานเพอน าไปสงทรานขายสงหนาปากซอยประสานมตร ไดเดนทางมาสงดวยรถซาเลง แมคาน าดอกไม ธปเทยน ขนมหวานทแตละบารสงไวเพอไวพระ ไหวเจาท หรอรปเคารพตางๆ มาถง แมบานบางบารท าหนาทจดดอกไมใสแจกนพรอมของเซนไหว เตรยมไวใหเจาของบารมาไหวตอนเยน สวนใหญเปนหญงไทยทเปนภรรยาฝรงนนเอง งานแมบานในการท าความสะอาดสนสดลง แตพนกงานบารทลงมาทานอาหารตางมกจกรรมรวมกน บางเดนไปสงขาวเหนยว สมต า ไกปง บางเลอกกนขาวมนไก แตการทานอาหารรวมกนมกส งอาหารประเภทสมต า แกงเหดมาทานพรอมกน 2-3 ในกลมเพอนสนท โดยพนททานอาหารคอฟลอรเตนโชวกลางคนนนเอง บางคนไมทานอาหาร กนงอานหนงสอพมพ บางอานหนงสอนยาย บางอานหนงสอภาษาองกฤษประเภทค าศพททสนทนาไดเลย ยามเยนทเรมในเวลา 16.00 น.เปนตนไป บางบารก าหนดใหเปดแลว จงมพนกงานต าแหนงบารเทนเดอร บารเทนด และมามาซงมาท างานแลว สวนต าแหนงอนยงไมเรมงาน

122

ตวละครหรอชวตคนในซอยคาวบอย ยามกลางวนนนมใชตางคนตางด าเนนไป แตแตละคนตางมปฏสมพนธตอกน ดงเชน การพดคยถามไถวาพรงนหวยออกอะไร เปนตน การเลาเรอง หรอนนทาแขกเมอคน การหยอกเยากนและแลกเปลยนสาระทกขสกดบในทกเรองส าหรบเพอนทคนเคยในกลม

ชวตกลางคน

เวลาเยนจนถงหวค า พนกงานเรมทยอยกนมาท างาน เพราะบารมก าหนดเปด 1 ทมตรง หากใครมาท างานชาจะถกปรบ ฉะนนการเขางานตองตรงเวลา แตบางบารกยดหยนไดตามความเขมงวดหรอไมของมามาซงผดแลภาพรวมในบารทงหมดแทนผจดการทมไดมานงเฝาบาร พนกงานเรมแตงกายพรอมท างานดวยชดทคดวาเหมาะสมกบต าแหนงงาน คดวาสวยรวมทงการแตงหนาและสวมใสรองเทาสนสง บารขนาดใหญต าแหนงพนกงานตอนรบจะมชดฟอรมคอ แซกกระโปรงรดรปสด า พรอมเบอรประจ าตนตดทหนาอกซาย มหนาทดานหนาในการพบลกคาและน าเขาไปดานใน จงตองมหนาตาและรปรางทผานการคดสรรจากมามาซง เชนวาหนาทองไมลาย รปรางไมอวน แตบางบารไมมต าแหนงนโดยทกคนชวยกน เรองความงามอาจดอยกวาบารขนาดใหญ แตต าแหนงพนกงานเตนของบารตองมรปรางทผอมสง สวยงาม บางบารก าหนดใหพนกงานแตงหนา ท าผม จงมคนประกอบอาชพนในบาร แตคาแตงไมแพงประมาณ 20-50 บาท เพยงแตไดรหรอหนบผมใหตรงสวนเครองส าอางคไมไดแตงมากนก เพราะหากราคาแพงจะไมมลกคา เพราะตองแตงทกวน ต าแหนงบางต าแหนงตองมเครองแบบ เชนพนกงานเตน บางบารเปนชดคลายเซลลามน บางบารเปนชดคาวบอยสาวสวย ซงเปนชดทสนและโชวสดสวนมากทสด เวลาเยนถงกอน 2 ทมพนกงานตองทานอาหารใหเรยบรอยเพราะหลงจากนนจะไมอนญาตใหออกไปเกนหนาบารของตน หรอจะสงมาทานหนาบารกไมเหมาะสมเพราะเปนพนทลกคามาใชบรการ นบจาก 2 ทมไปเรมมนกทองเทยวหรอลกคาทยอยมา บางบารเปดกลางวนกอาจมลกคามาตงแตกลางวนได ประมาณ 4 ทมเรมมคนคกคกมากขน แสงสกระจางสวางประดจงานวด ตรงขามกบในบารทมเพยงแสงสลวเทานน เวลาหลงจากนนการปฏสมพนธระหวางพนกงานบารไมวาต าแหนงอะไร หากไดลกคาหรอตางคนมความพงพอใจซงกนจะเรมพากนแยกตวออกจากบารไปยงสถานทรโหฐานสวนตว โดยจายคาบารใหเรยบรอยกอน ประเภทชวคราว หรอไปคางหลายคนตามอตราทบารก าหนด

123

ระยะเวลาแมเพยง 5 นาทในชวงเวลา 5 ทมครงทผวจยยนอยหนาซอยคาวบอยจะมแทกซเคลอนมาจอดดานหนาผวจยและรบนกทองเทยวทมทงฝรงหรอชาวเอเชยชาตอนๆ ทมาพรอมกบหญงสาวทเดนออกมาจากในซอยคาวบอย หญงสาวแตละคนจะแตงกายดวยกระโปรงสนสวมรองเทาสนสง สะพายกระเปาใบโต และเปนผเปดประตรถแจงสถานทไปและหนมาบอกคขาทควงออกมาวา Meter หมายถงจบราคาตามมเตอรเพราะบางคนจะถามหญงสาววาราคาเทาไหรส าหรบคาโดยสาร รถทเคลอนไปอยางตอเนองบางคนรบไป 2 คเลยกรณทเปนเพอนกน ดานหนาขางคนขบกมชายตางชาตกบหญงสาวชาวไทยนงตกกนไป สวนเบาะหลงกมอกคนงไป เวลานคงเปนเวลาท างาน ท าเงนของหญง หลงจากจายคาบารแลวเมอไปอยกน 2 ตอสอง ราคาหรอเงนทจะไดเพมกแลวแตจะถกใจกนมากนอยแคไหน

ภายในบารการจบแขกไมคอยปรากฏ เพราะคนทเขาไปในบารจะเปนประเภททมความตงใจมาเทยวอยแลว บางคนมาหาผหญง บางคนมาดมเฉยๆ บางคนมาคยธรกจเรองงานหรอเลยงฉลองสงสรรคกบหนวยงานของตน จงไมเหนภาพการฉดกระชากลากถกใหเขาไปในบาร Ryan Bishop and Lillian S.Robinson (1998) ผเขยนหนงสอเรอง The Night Market : Sexual Cultures and the Thai Economic Miracle อธบายแหลงทองเทยวกลางคนโดยหนงในนนคอซอยคาวบอยทฝรงเขาไปเทยวทงในบารทพฒนพงษและซอยคาวบอย เขาเลาวาพนกงานทนสภาพกวาทพฒนพงษ การพดคยเปนกนเอง บรรรยากาศสบายๆ กวาทพฒนพงษ ท าใหมนกทองเทยวฝรงนยม การแตงกายของผเขามาในซอยจะแตงกายตามสบายมากกวา

“Welcome” “Come in” นนคอเสยงทไดยนอยางตอเนองเมอเขาไปในพนทซอยคาวบอยในเวลาค าคน ตงแตเวลา 2 ทมเปนตนไป และเสยงจะไดยนรบ สงตอกนเปนทอดๆ ไป โดยเฉพาะเวลา “ไพรมไทม” ทจ าเปนตองมลกคาเขารานใหมากทสด ระยะเวลาย าค าเมอเขาไปในซอยอาจจะไมไดยนเสยงเหลาน เพราะเปนชวงเวลาเรมตนท างาน พนกงานบางสวนทไมไดท างานกนเงนเดอนบางบารกยงไมมา จะมาเมอดกกวาน พนกงานบารบางคนยงรบประทานอาหาร แตเวลาประมาณ 1 ทมเปนตนไปจะเปนเวลาท างานหรอบารทกแหงก าหนดเปดบรการทงสน บางบารมปายอกษรไฟ “OPEN” บางปายไมม และขณะผวจยนงอยหนาบารกมนกทองเทยวเดนมาถามตนเองวาเปดหรอยง ตนเองรบตอบวาเปดแลว และหนไปมองหนามามาซงทนงอยดวยกน มามาซงกลาววาทกบารกเปดแลวใหสงเกตจากไฟทเปดอยดานหนาทกบาร จากนนมพนกงานตอนรบรบกลกจอพาเขาไปดานใน ภายในเวลาไมถง 2 นาทกเหนนกทองเทยวรายนนเดนคลอเคลยออกมาพรอมกบพนกงานตอนรบหรอ Hostess พรอมบอกใหมามาซงและผศกษาทนงอยดวยวา “Money” คอก าลงจะพาเขาไปทต ATM เพอกดเงนสดบรเวณหนาปากซอยสขมวท 23 ใตตก Interchange ทกอสรางใหมสงสงาอยรมถนนสขมวท และมตกดเงน

124

สดของทกธนาคารใหบรการ กอนผานทผวจยนงไปพนกงานยงสงสายตามาและเอยเสยงแผวเบาวา “ไดออฟแนเลย” Phil Nicks (2008) ฝรงทมาทองเทยวและตดใจหญงไทยไดเลาถงประสบการณและบรรยายเชงวชาการทนาสนใจจากหนงสอเรอง Love Entrepreneurs : Cross culture relationship deals in Thailand อธบายวาความรกคอการลงทนและมคาใชจายส าหรบการรก อาจเปนการรกทแทจรงหรอการรกเฉพาะกจกได คนเขามาเทยวในบารจะมการแตงกายทดสบายๆ ล าลองเพราะพนกงานตอนรบหนาบารกสงเกตเชนกน มใชเสนอตนเองหรอยดเยยดใหชาวตางชาตทกคนทผานหนาบารทกคน ดวยบางคนแคผานไปเปนทางผานในการกลบบานสงเกตจากชดเครองแตงกายทใส พรอมกบกระเปาทสะพายหรอเปดานหลง มความหมายวาพงกลบจากท างานคงไมแวะเทยว พนกงานกไมสนใจนก สวนนกทองเทยวทมงมนตงใจเขามาเทยวจะคอยเดนชมเลอกบารทตนเองถกใจ ความถกใจกแตกตางกนไปแลวแตอาย และรสนยมของนกทองเทยว นกทองเทยวทหนมๆ อายนอย มกจะเขาบารทมแสงสระยบระยบมจดเดนโดยเฉพาะ บารชอ Super Paradise ทเปนบารใหญทสดในซอย บารแตละบารจะมพนกงานตอนรบออกมายนรบแขกดานนอก แตงกายดวยชดทสวยงามและโดดเดนของแตละบาร บางบารก าหนดเครองแบบ กรณบารใหญจะมเครองแบบบงคบดวยชดแนบเนอสด าสนทเปดไหล สวมรองเทาสนสง และมหมายเลขประจ าตวตดทหนาอกตลอดเวลาทยนท างาน พนกงานตอนรบมหนาทตอนรบและเชอเชญแขกเขาดานในดวยเสยง Hello/ Welcome / Come In พรอมสายตาและกรยาทเวาวอนอยางหวานเชอมจงสงไปใหนกทองเทยวทเดนผานไปมาหนาบารของตน เพราะถอวาเปนหนาททตองเชอเชญนกทองเทยวเขาดานใน การท างานของพนกงานกรณบารใหญจะมคนคอยควบคม ฉะนนจงตองท างานเตมทดวยมคาตอบแทนรายเดอน และหามนง ตองยนตลอดเวลาท างาน ไมสามารถเขาไปนงดมกบแขกดานในได แตบารเลกไมมขอก าหนดหากนกทองเทยวหรอแขกถกใจกจะไปนงพดคยดานในบารได จากการสงเกตทผศกษานงอยบารขนาดเลก ฝงตรงขามคอ Super Paradise นนจะเหนพนกงานตอนรบยนเรยงรายจ านวนเกอบครงรอย รปรางหนาตาใชได สกครเหนสาวๆ ผอนเดนผานไปพบวาหนาตาและรปรางสวยมาก หรอสวยกวาพนกงานตอนรบ จงไดความกระจางวาพนกงานทยนดานนอกไมผานคณสมบตทจะไดเขาไปท างานในบารเปนแคพนกงานตอนรบเพราะผวพรรณไมเนยนเพยงพอและทส าคญหนาทองลายดวยแลว จะตกเกรดมายนดานนอก สวนสาวๆ หนาตาจมลม รปรางผอมบางจะไดเขาไปดานในแตท าหนาทพนกงานเตน เมอวางจากการเตนกจะมาหาดมหรอนงคยกบแขกนนเอง สวนพนกงานเสรฟเปนอกกลมทความสวยมระดบรองลงมาอกขนหนง การคดสรรแตละต าแหนง มามาซงและผจดการจะรวมกน บารขนาดเลกไมมกฎเกณฑทเครงครดนก และเงนเดอนทจางกนอยกวาจงไมมแรงดงดดทจะไดสาวสวยมาประดบบารมากนก “ วนนเราเลยงเองจะดมอะไรไปเอามาเลย “ ผวจยแจงความจ านงใหมามาซงทคยดวยไปน าเครองดมมา

125

ดมขณะคยกนดวย เพราะหากไมมเครองดม คงนงในเวลาท างานไมไดและตวมามาซงเองกถกก าหนดใหหาไดตามจ านวนดมททางบารก าหนดเชนกน ขณะทนงมองปรากฏการณทเกดขนเบองหนา จะไดยนเสยงมามาซงคยกบเดกๆ ในรานเสมอ พรอมสายตาทแพรวพราวสอดสองหาแขกหรอคนรจกพรอมทกทาย Hello อยางตอเนอง

สลบกบเสยง “Seventy Five” “Welcome” ทเรยกใหลกคาเขามาในรานและแจงวาเบยรไฮเนเกนทกอนเทยงคน 75 บาทเทานน เปนกลยทธการเรยกลกคาเขาราน

การวางต าแหนงแหงทของชวตทท างานในซอยจะแตกตางกนตามบทบาทหนาททตนไดรบ ดงชวตของมามาซงคนหนงในบาร Paradise 1 ทผวจยคลกคลขณะอยในซอยคาวบอย

ชวตทเรากาหนดเอง : มามาซง

รงรอง8 คอนามสมมตของหญงขามเพศ หรอเพศทสาม หรออะไรกแลวแตทสงคมจะเรยก แตรงรองคอกระเทยตามการนยามของตนเอง และมบทบาทดจดงผจดการทวไปทรบทกเรองของบารกอนถงเจานายฝรงตวจรง รงรองใชเวลาครงชวตของเธอเลยกวาไดทอยในซอยคาวบอยแหงน เธออาย 45 ป (พ.ศ.2554) และเขามาเกยวของกบซอยคาวบอยครงแรกตงแตจบชนมธยมศกษาชนปท 6 จากบานเกดทจงหวดหนองคาย การมาครงแรกมาเพอเยยมพสาวทท างานอยทซอยคาวบอยน และตนเองมาเปนเดกฝกงานดานการชงเหลา หรอชอทเปนทางการเรยกวา บารเทนเดอร เธอมาอยไดสกพกกกลบบานเกดทเธอเอยถงวา “บานนอก” ไปท างานอยบานทงท านา ปลกผก หาบผกไปขาย ท าทกอยางทเปนรายไดของครอบครว เมอพนการเกณฑทหารทเธอจบไดใบด า ชวตเธอจงโบยบนเขาส ซอยอยางเตมตวอกครงและตอเนองจนมาถงปจจบน แมภาพลกษณจากตางจากเดมทเปนเดกชายผมเกรยน นงกางเกงขาสน มาเปนสาวสวย แตงกายตามสมยนยม ผมยาว รปรางสงโปรง แตงหนาแตพองามในเวลากลางวน และสวยงามอยางมากในเวลากลางคน “สวสดคะ นนองชาย” ขณะนงอยกมการแนะน านองชายของพนกงานคนหนงใหรงรองรจกวาเปนนองชาย ฉะนนการสบทอดการท างาน ณ ทแหงนคงมหมนเวยนเปนวฏจกรเพราะตางแนะน าญาตพนองเขามาเสมอ ดงการเขามาของรงรองแตแรก และการรบคนเขาท างานเกอบทงหมดจะรบจากคนในหมบานเดยวกน มคนแนะน าหรอฝากฝงกนมาไมนยมทจะรบคนไมรจกหรอเดนเขามาสมคร

8 นามสมมตของมามาซงในบาร Paradise 1 สมภาษณ ตลาคม 2553, พฤษภาคม 2554.

126

การท างานของมามาซงกตองดแลแขกทกคนทเขามาในราน หากเปนรานใหญจะดไมทวถง เพราะมามาซงกจ าไมไดวา “อาทตยทแลว เธอเอาเดกคนไหนหนอ” “ถามาเอา 2-3 ครงถงจะจ าได” แตบางทกขนกบเดกดวยวา “แมคนน แขกของใคร” มามาซงกตอบวา “อาวมงไปกบใครมา แลวมาถามก กจะรไหมน กไมไดไปกบมงนจะรไดไง” รงรองเคยผานมาหลายราน เชน เคยอยราน The night มากอนและการท างานทรานนน การเรยกเดกใหขนเตนจะประกาศชอเ ดกโดยใชไมโครโฟน เรยกเดกขนฟลอรในการเตน ถอโพยกระดาษไปดวย เชน “หมายเลข 2 เตรยมขนฟลอร” สายตาของมามาซงตองระยบระยบหรอกวาดสายตาเสมอเมอนงดานนอกเพอจบแขกเขาดานในเพราะทบารเลกไมมพนกงานดงลกคาไดมาก การท างานตองชวยกนและใชวธการใครรจกใคร หรอลกคาเกาจะไดเชญเขาไปดมดานใน ภายในบารกตองสอดสองวาแขกจองไปทพนกงานเตนคนไหน และไปถามวาสนใจเดกไหม และพาเดกมาใหแคนงคยดวยหรอจะพาไปขางนอกกแลวแตการตกลงของแขกกบเดกเอง แตเมอแขกตกลงเรองเดกกตองจายคาบารทจะพาเดกออกไปหรอ Bar Fine ซงเปนชองทางในการหารายไดเขารานอกวธการหนง และไดมากเสยดวย การเชยรเดกหรอการเชยรแขกเพอดดเงนเขารานจงเปนหนาทหนง หากเดกเคยไปมากอนแลวไมถกใจกบแขกทเคยไปดวยกนครงกอนมาบอกมามาซง ๆกจะเคลยรกอนวาเปนยงไง ถารบไมไดกจะไมสงใหหรอบงคบออกไปเพราะสวนใหญการออกไปเปนตามความสมครใจของเดกเอง แมเดกกบทางรานจะมกตกาทบงคบออฟกครง แตกไมสามารถบงคบได แลวแตความสมครใจ และเดกจะรหนาทเมอใกลสนเดอน ทจะตองท าใหถงเปาทก าหนดเดกจะกระตอรอรนในการท างานมากขน มาท างานแตหวค ามากขน ขยนในการเขาแขกหาดมบอยขน ไมดดายหรอไมสนใจแขก ตอเมอโควตาหรอกฏระเบยบททางบารก าหนดไววาตองไดกดมหรอกออฟและตนเองท าครบแลวกจะดดายกวาเดม มเชนนนจะถกปรบเงนหากไมครบ

ภาษาเปนอ านาจอยางหนงทรงรองหรอมามาซงเชนเธอมไว เพราะการท างานลกษณะน จ าเปนตองใชทกษะอยางอนประกอบกน เพราะมามาซงตองท าหนาทเปนสอกลางระหวางแขกกบพนกงานในราน ฉะนนแขกบางคนพดภาษาไมได อาท แขกญปนพดภาษาไมได และมามาซงกสาธตการสอสารกบแขกญปนใหด ไดแก การเอานวช 2 นวมาตดกน แสดงวาตองการมเพอนคยไหม หรอพดค างายๆ เชน Lady เปนตน การเอานวชสอดลงในวงกลมของมออกดานหนง เปนตน บอกวา Bar 500, one hour two hour พรอมกบใชนาฬกาขอมอใหเปนประโยชน ชไปท เขมนาฬกามาหมดหนงชวโมงเทาไร สองชวโมงเทาไร หรอแขกเกาหลกเชนกนถาคยไมรเรองกใชภาษามอ ซงพนกงานเดกๆ ใหมยงไมกลาทจะคยกบแขกตองใหรงรองชวยท าหนาทสงแขกใหอกทอดหนง จนกวาจะเกงกลาหรอชวโมงบนสงพอกจะตอรองกนเองได ระเบยบการท างานเชน

127

ต าแหนงพนกงานดม (Hostess) เงนเดอน 6,000 บาท บงคบ 4 ออฟ (หมายถงตองออกไปกบลกคาอยางนอย 4 ครงในเดอนน)

ต าแหนงพนกเตน (Dancer) เงนเดอน 8,000 บาท บงคบ 7 ออฟ บงคบ 70 ดรง เปนอยางต า

ต าแหนงพนกเตน (Dancer) เงนเดอน 5,000 บาท ไมบงคบออฟ บงคบ 60 ดรง เปนอยางต า

เงอนไขการท างานอนๆคอ การก าหนดใหตรวจเลอด เดอนละ 2 ครง โดยไปตรวจทคลนกมาด ซอยสขมวท 22 ไปตรวจแลวจะมใบแจงมาใหมามาซงตรวจสอบเชคกนกบสมดของทางราน ใครไมไปปรบ 20 บาท คาตรวจ 250 บาท หรอใครท างานไมถงเปาทรานตงไวกตองโดนปรบเชน ออฟไมครบปรบ 100 บาท ตอ 1 ครงทขาด ดมไมครบปรบ 80 บาท เปนตน ระเบยบดงกลาวดจะไมเปนประโยชนกบพนกงานนกแตเปนกรอบหรอกฎเหลกทตองใชกบพนกงานเพอแลกกบเงนเดอน หากกล าวตามแนวคดโครงสรางของมารกซส (Structure-Marxist) เปนการเอาเปรยบ การกดขจากเจาของบารโดยเฉพาะนายทนฝรงทมาเปดบารและหากนอยกบชวตและวญญาณของหญงไทยหรอคนไทย โดยการตงระเบยบการก าหนดเวลางาน การไมลา การไมออกไปกบลกคา การไมดแลลกคา การไมปฏบตคอการถกหกเงน ซงเปนวธการทงายส าหรบนายทนแตกระทบตอหญงท างานมาก ดวยการท างานไปอยางตอเนองจะเกดการลา เบอ หรอเครยดจนไมอยากรบสภาพงานทจะเกดซ าๆ ในแตละวนไดแลว แตการขดขนหรอโอกาสส าหรบปจเจกชนมอยเสมอ การไมยอมรบการปฏเสธส าหรบกฏนนสามารถท าไดในระดบหนงคอการพาตวเองหลกเรนออกจากบารนและไปหาบารใหมทใหญกวาเดม เพราะโอกาสทคาดวาเปดกวางมากกวาดงเชนทรงรองเลาวา เมอเขามาท างานแลวอยากเปลยนรานเพราะมชวโมงบนแลวกไมวากน พนกงานจะมาบอกวา “หนขอลองไปอยบาร...นนนะแม” รงรองตอบวา “ไปเลย อยไมไดกกลบมา “ กดกนไหม เธอตอบวา “ถาดส าหรบเขากใหเขาไป เขาอยากกลบมากกลบมาได” แตบารใหญมการแขงขนสง พนกงานมากถง 50 – 60 คนเฉพาะพนกงานตอนรบและต าแหนงอนอก ถาเดกไมเกงพอจะอยไมได การเกงตองเกงทงภาษา การเขาแขก และทส าคญ “เสนห” ตองมเสนหและมขอดอะไรของตนเอง ตองน ามาใชในการท างาน ทเขาออกไปกนกดวยเหตผลทวา บารเลกจะไมไดลกคา จะไปลองบารใหญด เปนตน การจะไปบงคบใหเดกใหอยประจ ารานหรอบารใดเลยเปนไปไดยาก ดวยเหตผลทวา “…เราจะไปบงการชวตเขาไมได เขามภาระตองรบผดชอบ เขามพอแม เขามหนสนทางบาน…” การใหโอกาสในการไปบารใหญแตจะถกกดทบดวยศกยภาพของตนเองทยงไมพรอมในการแขงขนกบผอนกจะถกเบยดขบออกมาจนได

128

การปฏบตตอกนในบารเปนลกษณะถอยทถอยอาศยกน แตตองเคารพกฏระเบยบทตงไวเพราะบารนมเงนเดอนและมกฎระเบยบอยางอนดวย ซงตางคนตางตองรบเงอนไขการท างานดวยกน ดงเชน พอแขกของใครมา กจะไปเรยกเพอนของตนมาวา “แขกมงมา” ถาตดเตนอย กจะเตนแทน ใหคยกบแขกเผอใหเพอนได เชน “มงไปเตนแทนก แลวกจะใหมงดมหนง” ลกษณะนการไดแขกแตละคนมนยากอยแลว เมอรวาแขกใครจะเออเฟอและเคารพสทธกน ไมมการแยงชงแขกของกนและกน ซงแตกตางจากรานใหญเพราะรานใหญคนมนมากใครดใครได

วนหนงผศกษาจะเขาไปพดคยกบรงรองตามปรกต พบวาบนโตะทตงอยดานหนาบารมเอกสารทเปนลกษณะใบตอกบตรของพนกงานตามส านกงานกองอยพรอมใบเสรจคาใชจายและสมดอนๆ อก ไดรบการบอกเลาวาจะคดเงนเดอน เพราะเปนวนสนเดอน

รงรองตองท าหนาทตรวจสอบในการท างานของเดกเพอคดเงนเดอน เนองจากบารของรงรองเปนบารทมเงนเดอนใหพนกงาน แตกตางจากบารอนทไมมเงนเดอน การมเงนเดอนเปนหลกประกนในการท างานวาท างานไดเงนเดอนแนๆ แตเงนเดอนไมมากนก หากเชาหองหรอทพกอยกแทบจะไมพอทจะจายคากนอย การมเงนเดอนตงไว จงไมใชหลกประกนในการไดคนสวยประเภทดาวไวประดบ หรอบารอนใครอยากมาเปนตวเสรมแสงสหรอพนกงานหาดมหรอต าแหนงหรหราคอโฮสเตสกมาหากนได แตถงอยางนนกตองรจกกบเจาของบารอยดถงจะรบเขามา บางคนไมมเงนเดอนกอยไมไดเลย เพราะฉะนนคนท างานในบารทกคนจะมหมายเลขประจ าตวรวมทงมามาซงดวย เพอความสะดวกในการคดคาตอบแทนชวงสนเดอนทจะมเงนพเศษนอกเหนอจากเงนเดอน โดยพนกงานทกคนจะมบตรประจ าตว และมต าแหนงพรอมเงอนไขทจะใหเขยนใหปรากฏในแตละบตรของใครของมน บตรประจ าตวของแตละคน เหมอนบตรประจ าตวพนกงานตามบรษทหางรานทใชตอกบตรนนเอง โดยดานซายมมบนสดจะเปนชอพนกงาน บรรทดลางลงมาเปน ต าแหนงทระบ เชน Dance (เขยนค าวา Dance แตไมเขยนค าวา Dancer) Hostess หรอต าแหนงอะไรกแลวแต มมขวาบนสดเขยนหมายเลข บรรทดลางถดมา เขยนจ านวนทตองบงคบ off เนองจากบารนพนกงานทกคนมเงนเดอน จงตองมการบงคบออฟ หากไดรบเงนเดอนสง จ านวนบงคบ off กจะสงมากตามไปดวย แตถามเงนเดอนนอย กจะไมบงคบ off แตทกคนจะถกบงคบจ านวนขนต าของดม (drink) ทก าหนดเขยนลงในใบตอกบตรทกคน แตจ านวนตางกน

129

นอกจากบารทรงรองดแลจะมคาตอบแทนพเศษอนๆใหกบพนกงานในรานหรอโบนสพเศษใหกบพนกงาน ถาใครท างานไดทะลเปา คลายกบเบยขยนของพนกงานบรษททวไป ไดแก ถาใครท าได 100 ดม ไดโบนส 500 บาท ใครท าได 200 ดม ไดโบนส 1,000 บาท โดยคาดมแกวละ 125 บาท โดยแบงกบทางราน พนกงานในรานไดดมละ 50 บาท กรณเบยรดมละ 175 บาท โดยแบงกบทางราน แตพนกงานยงคงได 50 บาทเชนเดม

โครงสรางของบารทก าหนดใหมต าแหนงมามาซงหรอคนดแลพนกงานหญงของบารเปนเสมอนดานแรกในความสมพนธทมามาซงมอ านาจเหนอพนกงาน ทงในเรองการควบคมการท างาน การตรวจสอบการท างานวาครบตามกฎทตงไวหรอไม การตรวจสขภาพหรอยง การใชภาษาองกฤษสอสารกบแขก การเปนสอกลางในการตดตอกบนายฝรงเมอตองรบเงนเดอนกจะน าซองใสเงนเดอนมาแจกให จะเหนวาอ านาจในการบงคบจะถกใชผานมามาซงในแตละบาร

สวนการปฏสมพนธในเชงตอรองระหวางนกทองเทยวกบหญงบารนน หากจะใชค าวา “ตางคนตางเลอก” คงจะเหมาะสมเพราะแตละคนมเหตผลในการเลอก เชน นกทองเทยวบางคนไมชอบเดกสาวๆ บอกวา “Look like my baby” เหมอนกบลกสาวของตนเอง จงเลอกผหญงทสงวย นนคงเปนเหตผลทมผหญงสงวยยงอยในอาชพนอกจ านวนหนง หรอกรณเดกสาวทนกทองเทยวเหนเหมอนลกสาว และมความเอนด กจะชวยจายเงนใหไปเรยนหนงสอ ดงเชนกรณของนองมนทก าลงศกษาระดบมหาวทยาลยแหงหนงและท างานในบาร ทมนกทองเทยวมาพบและจายคาเรยนภาษาองกฤษใหจ านวน 4 course ๆ ละ 2,700 บาท การพยายามดนรนเพอยกระดบตนเองของหญงในบารมหลายลกษณะ เชนชวงหนงจะมองคกรเอกชนชอ Empower มาตงอยในซอยและเปดสอนภาษาองกฤษให กจะมคนไปเรยนบาง การพยายามออมเงนทมการเลนแชรในซอย ความจรงการเลนแชรเกดจากการท างานทเงนไมพอใชแมมทพกใหท าใหมการปฏบตการรวมกนการออมเงนโดยการเลนแชร แตการเลนแชรกตองรบเอามาไวใชในคนล าดบตนๆ เพราะความไมแนนอน ดงค าเตอนสตทวา “...มคนโงเทานนแหละ ทหาเงนใหคนอนใชรบเอามาใชกอนแลวคอยหาเงนใชเขาทหลง คนโงเทานนใชเงนทหลงดอกเดกอะไรไมตองไปสนใจหรอก…” 9 ค ากลาวดงกลาวแมเพยงเปนเรองเลกนอยแตเปนวธในการอยรอด ค าประกนใหกบตนเองยามเมอไมมเงนหรอรายไดทเพยงพอเลยงตนเองและครอบครว

การปฏบตการทสบเนองกนมาคอการรบเครอขายเขามาท างานยงคงเปนวฏจกรแหงการใชเพศหญงเปนวตถทางเพศ โดยมามาซงหรอทกคนทท างานในซอย ตางมภมล าเนารากเหงามาจากตางจงหวด ฉะนนความเปนเครอขาย กลม พรรคพวก หรอ”หมเฮา” จงมอยมากและมความส าคญตอการไดท างาน และมชวตรอดในเมองหลวง เครอขายยงรวมถงการน าพาคน ”บานเดยวกน” เขามา 9ค าพดของรงรองเมอครงสมภาษณ พฤษภาคม 2554

130

ท างาน ทงการสมครใจมาเอง หรอมคนรจกสนทสนมฝากมา โดยหากไมรจกกนมากอนกมกจะไมรบเขามาท างานดวย เพราะจะกอใหเกดความยงยากใจหลายอยางตามมา คนในหมบานเคยมาท างาน ณ ทแหงน และไดแตงงานกบสามฝรง และพากนกลบไปปลกบานอยทหนองคาย หลายคนจงเปนตวอยางใหกบคนในชมชน กบการมคานยม “มผวฝรง” ทจะชวยยกฐานะความเปนอยเชงรปธรรมของครอบครวใหดขนทนตาเหน จากการปลกบานขนาดใหญ และจากชวตทมามาซงคนนทองอยในซอยคาวบอย ไดน าพาคนในหมบานเดยวกนมาท างานรวมกน และไดแตงงานกบฝรงหรอชาวตางชาตไปกวารอยละ 70 สวนรอยละ 30 ทเหลอเปนหลานของตนเองทไมไดแตงงานกบชาวตางชาตหรอยายไปอยตางประเทศ และเอยอยางอารมณขนวา “…ดนแลว แตมนไมชอบ ไมรจะบงคบยงไง แลวแตวาสนาของคน สวนคนอนไปไดดหมด…” ปจจบนเดกในบารกยงมทพอแมเดกมาฝากเองเลย และพอแมกทราบลกษณะการท างาน แตมไดตงขอรงเกยจแตอยางใด เนองจากมตวอยางทเปนรปธรรมจากคนในหมบาน วามาท างานทนแลวได “…แตงงานกบฝรง...” การไดผวฝรงคงเปนวธทางทสวยงามทจะออกจากพนทนไดอยางสงางาม

ชวตนยงมหวง : พนกงานหาดม

จากมมมองเชงมานษยนยม (humanistic) มนษยทกคนมชวตอยไดดวยความหวง ตอสกบชวตทด าเนนไปดวยความหวงทจะดขน มความเปนตวของตวเอง ดอกไมยามราตรอกหลายๆดอกทเบงบานประดบใหแสงสยามราตรของซอยคาวบอย สวางไสวสดชนขนมาคอ บรรดาพนกงานตอนรบ ทมต าแหนงภาษาองกฤษวา Hostess นนเอง Hostess ใชหมายถงพนกงานตอนรบ หรอในอกชอหนงคอพนกงานบารเบยร แตพนกงานตอนรบในบารแตละแหง มจ านวนมากเกนคณานบมากกวาทกต าแหนงในบารกวาได ดวยวาในบารจะมต าแหนงพนกงานเกบเงน หรอ Cashier เพยง 1 คน จะมพนกงานชงเหลาหรอเครองดม หรอเรยกวา Bartender จ านวน 1-2 คน จะมพนกงานเสรฟไมเกน 5 คน แมบาน 1 คน มามาซง 1 คน หากกรณบารใหญอาจจะมจ านวนมากกวานตามสดสวน แตต าแหนง Hostess ไมจ ากด ฉะนนทพบเหนโดยทวไปคอพนกงานทท างานต าแหนงนทงสน หากบารใดมพนกงานต าแหนงนทสวยงาม มเสนหกจะดงดดลกคาเขารานไดมาก

“พเอองไมอย ปวยอยโรงพยาบาล” นนเปนค าบอกเลาเมอผวจยไดลงพนท10 เมอเดอนมถนายน และเมอสงหาคมไดลงไปอกครงแตพเอองยงไมสามารถกลบมาท างานได ครงลาสดเมอปใหม 2555 ทไดกลบไปเยยมเยอนเพอนๆและพในซอย พบวาพเอองกลบมาท างานแลวแตมาพรอมยาจากโรงพยาบาลธญญารกษจ านวนรบประมาณได 2-3 เดอนและมาพรอมสภาพทเปลยนไป โดยพ

10 วนท 11 มถนายน 2554 เวลา 20.00 น- 02.30 น.

131

เอองคอหนงในหญงบรการในบารแตท าหนาทพนกงานตอนรบ การจบกลมสนทนาของเราจงเรมขนอกครงในบรรยากาศการท างานของดอกไมราตรทงหลาย พรอมกบการสงดมทเรยกวาผวจยตองเลยงชนด “around” คอการเลยงดมหรอดรงกบพนกงานทเรานงคยดวยชนดรอบวงทเดยว ครงแรกทกคนยงสงโคก เหมอนผวจย เมอหมดแกวทหนงหรอ 1 ดรงผานไปการสงดรงถดไปเขาจะเปลยนเปนเหลาทงสน พวกเขาตอบวาแลวแตวาอยากกนอะไร ดวยผวจยรจกกบพๆ นองๆ ในบารหลายคน โดยวนนนมแกวกลยา พเออง นงลกษณ และปเปนงคยดวย สวนคนอนไมสนทนกเพยงรจก แตเขามองมายงผวจยเสมอ ท าใหอดรสกไมไดวาขณะนเรามอ านาจเชนกนวาจะเลยงดมใครไมเลยงดมใคร จากการรจกกนมาครงกอนๆ พบวาแตละคนไดผลดกนเลาเรองชวตของตนใหฟง แตแรกแลวเรมดวยแกวกลยาทเปนสาวอสาน จงหวดขอนแกน สวนเอองเปนสาวเหนอ จงหวดล าพน นงลกษณเปนคนจงหวดกาฬสนธและปเปเปนคนจงหวดนครสวรรคทงหมดอาจกลาวไดวาเปนทงเพอนรวมงาน และเพอนใจในการพดคยกนอยางเปดเผย และทงหมดมประวตทคลายคลงกนและแตกตางกนในบางดาน เมอมาอยรวมกนความแตกตางทางภมภาคมใชอปสรรคตอความเปนเพอนรวมอาชพ แกวกลยาเขามาท างานทซอยคาวบอย ตงแตป พ.ศ.2539 ซงเปนชวงทเศรษฐกจตกต าอยางยง เธอเลาใหฟงวา “...จบชนป.6 จากจงหวดขอนแกน เขามาในซอยครงแรกป 2539 อาย 27 ปทเขามาตอนนนกแตงงานมผวมลกชาย 2 คนแลว ลกคนโตอาย 4 ขวบ ลกคนเลกอาย 2 ขวบ ชวงทมาตอนนนมปญหากบสามเรองผหญง ตนเองเลยเลกกบแฟน และก าลงรอ Visa เพอไปท างานทคายทหารประเทศจน แต Visa ยงไมออก นองสาวของเพอนเขามแฟนเปนฝรงเขาชวนมา และนองสาวเพอนของเขามาฝากใหท างานทรานน นองสาวของเพอนเขากท างานหาดมอยทนเชนกน เดนทางจากขอนแกนเขามาพรอมกบเพอนอก 3 คน รวมเปน 4 คน แตเขาทนไมไดกลบบานไป เหลอตนเองคนเดยว ตนเองคดวากลบไปกไมรวาจะไปท าอะไร มาแลว พรอมกบมเงนตดตวมาแค 100 เดยว...” ตอมา 3-4 เดอน แฟนโทรมาตามบอกใหกลบบาน ตนเองไมกลบและบอกแฟนไปวา “...ถารบกนไดกอยตอไป...” นนคอสาเหตทแกวเรมชวตกลางคนทซอยคาวบอย สวนปเปสาวนอยทวยและรปรางเรมเปลยนไป จากสถานะทเคยเปนมาดาม ออกไปแตงงานกบฝรงอยระยะหนงพรอมปลกบานสรางเรอนทจงหวดนครสวรรค แตเมอเธออวบอวนขนตามวยฝรงจงทงเธอไป “เขาบอกวาหนอวน” พรอมลกนอยอก 1 คนใหเลยงด ท าใหเธอตองหนมายงพนทนอกครง นงลกษณคอสาวทดเรยบรอย มธรรมะอยในจตใจเพราะเธอจะไปวดท าบญเสมอมไดขาด แมผวจยกยงไดไปท าบญรวมกบเธอ นงลกษณเปนคนบานเดยวกบเจกงภรรยาเจาของบารทเปนชายชาวออสเตรเลย ท าใหคนในหมบานเดยวกบนงลกษณมาท างานทบารแหงนจ านวนมาก พฤตกรรมทแสดงออกทยดมนในธรรมเนยม ตามท Philip Cornwel (2005: 10) อธบายวา ความเปนไทย ท เลอมใสพทธศาสนา ไมเผชญหนามระยะหางและค าพดทวา “ไมเปนไร” เสมอนน นก

132

มานษยวทยามองวา เปนการจดการความสมพนธในชวตในบรบทของตนเอง และ Philip อธบายความเปนเมองของไทยทเตบโตเพราะคนชนบทเขามานนเอง สวนเรองของพเอองทมการทกทายกนแตแรกนน ในวงสนทนาพรอมการดมและการมองพนกงานเตนบนฟลอรและการคลอเคลยระหวางพนกงานกบนกทองเทยวตางชาตนนมวา “พเอองบางทกพดไมรเรอง กอนนนแกกลบไปบาน และปาแกตาย แกโทรศพทมาบอกและตอมาแกไปปฏบตธรรม นงขาวหมขาวและจนกระทงคดวาจะมคนเอาเงนมาใหแก แกนงรอไมกนไมนอน เรมพดไมรเรอง พนองเลยหลอกพาแกมาทโรงพยาบาลศรธญญา แกอยมาได 1 เดอนแลว เมอวานแกโทรมาบอกบอกวาหมอจะใหออกไดแลวอาทตยหนา ซงกไมแนนอน บางครงแกพดไมรเรอง คยโทรศพทไมไดเลย บางครงดกพดรเรอง” ผวจยรจกพเอองกอนและแกกไดเลาเรองบางอยางใหผวจยฟงในชวตของแกเอง และมากทสดคอขอยมเงนจากผวจยเพอไปจายหนสนทตดคางจากมามาซงในบารทท างานอย การยมเงนทไมใชคนมการเขาใจผดจนกระทงไมคยกน การท างานของแกกไมปรกต เพราะนงลกษณเลาใหฟงวาแกท างานแกกนงอยแตในรานไมออกมาดานนอก ไมสนใจแขก ท าใหแกไมมแขก ไมไดเงน ความจรงเปนปฏบตการตอตานงานประจ าทเบอหนายเพราะแกอยมานาน แกเคยสงสดเปนมาดามไดรบเงนเดอนๆ ละ 40,000 บาท จนกระทงลดเหลอ 20,000 บาททแกบอกวาไมพอใชท าใหเลกลากนไปและกลบมาท าอาชพเดม เมอกลบมาแกยงไมอยากพดคยกบใคร และเปนชวงเปดภาคเรยนทแกตองมภาระสงเสยลกชายอก 1คนท าใหเครยดเรองการเงน และมความหวงเรองเงนมากทงหวงจากการถกรางวลดวยหวยใตดน แตกลบกลายเปนสญเงนเปลาทงวดทออกรางวล หวงจากการไดดมจากนกทองเทยว แตความหวงของแกแทบไมมในแตละวนและคนทผานไป จากกอนหนานนพเอองไดเลาถงตนเองวาเคยปวย และรกษาหายไปโดยใหพระรกษาแกบอกวาถกคณไสย แตจากรางกายเชงประจกษมองเหนตามผวหนงมรอยจ า ช ากระจายทวไป ท าใหอดคดเรองโรครายไมได การพดคยเรองพเอองผานไปดวยการมนกทองเทยวกลมหนงเขามา แกวกลยาบอกวาเปนทมททางบารเปนสปอนเซอรทมครกเกตใหและเขาจะมาดมทบารนประจ าเปนการตอบแทน และผวจยบอกใหคนทนงคยกนออกไปรบแขกได ดวยถาหากใครเลยงดมเปนมารยาททจะตองนงคยดวย แตส าหรบผวจยบอกวาไมเปนไร ไปท างานเลย จงแยกยายกนไป

133

ภาพชวตของพเอองเปนการดนรนกบสภาพความเปนอยทอดอด จนสงผลตอการเจบปวยของรางกายและการมความหวงเรองเงนทอง ท าใหแกมความเครยดอยางหนกจนควบคมไมได และสดทายตองเขาสโรงพยาบาลส าหรบคนบา การขดขนอยางอนตองานทท าเชนการไมยอมมาท างาน หยดไปเฉยๆหรอเดนขนไปทพกชนบน เมอคนอนทกกบอกวา “มาชารทแบตโทรศพท” การยอมตามสภาพกฎทตงไว เชนการยอมรบการถกสมผส ลวง ลบ การเปดอก (โชวนม) ใหฝรงไดสมผส การท างานทนคดวาไมมอะไรจะเสยแลวคงไมมอะไรเกนไปทรบไมได ผวจยมองเหนพนกงานนงคยกบแขกดวยททาราเรง หวรอตอกระซก ปลอยใหลบคล ากลางบาร โดยฝรงกถกเสอใหมองเหนหนาอก ผวจยคดตามความคดตนเองวามนเปนพนทสาธารณะไมเหมาะสม แตพวกเขาคงคดวาเปนพนทแหงโอกาสในการไดเงน ตนเองตางหากทพาตนไปอยผดทเอง

ในการท างานของพนกงานหาดมผผอนคลายอารมณ พนทนเปนพนทแหงความหวง เชนแกวกลยาทมภาระอยทบานทงลกและพอแมของแกวเอง ปจจบนเธออาย 40 ป (พ.ศ.2554) นบวาอยแวดวงนยาวนานถง 15 ป แต 15 ป เธอเลาวามไดอยตลอดไป-กลบ อยเสมอ ชวงทเธอมปญหากบสาม เธอทอแทกบชวตมากถงกลบกลาววา “เธอขายชวตเธอ เพอพอแมและลก” โดยมคนตดตอมาใหท างานทคายทหารของจนแดง ซงเธอกทราบวาเธอตองไปท าอะไรในคายทหาร คดวา “ตายชงมน ชวตไดตอบแทนบญคณพอแมแลว” คนมาตดตอจายเงนใหเธอจ านวน 70,000 บาท เธอแบงใหลก 2 คนๆละ 30,000 บาท และใหพอแมอก 10,000 บาท ไวชวยเลยงดลก แตวซาเธอไมผาน ท าใหเธอไมไดเดนทางไปประเทศจน ซงเปนการสะทอนถงความแรง ของชวตลกผหญงทตองสละแมชวตตนเองเพอพอแมและลก หลงจากทไดกลบมาใชชวตเปนครอบครวกบสามอกครง เธอกท างานทซอยคาวบอยตอไป และสามเขามาท างานทกรงเทพในต าแหนงพนกงานขบรถของคนทมชอเสยงคนหนงในสงคม อยได 4-5 ป และสามกกลบไปขอนแกน และปจจบนท าหนาทผใหญบานแหงหนงและรบเหมาขดเจาะวางทอประปา โดยเงนลงทนทงหลายรวมทงรถแบคโฮขนาดเลก และรถกระบะ 1 คน ลวนมาจากน าพกน าแรงของแกวกลยาทท างานหาเงนทซอยคาวบอยแหงน

ลกษณะการท างานของพนกงานตอนรบหรอการหาดมจะเรมเวลาท างานคอ 19.00 น. หรอ 1 ทมตรง ในชวงเวลาเยนเมอผานซอยคาวบอยเราจงพบผคนมากมาย ทก าลงรบประทานอาหารมอเยนในซอยหรอหนาบารตนเอง หรอผคนทสญจรผานมากมาย กอนเวลา 1 ทมตรง พนกงานจะอาบน า แตงตว แตงหนาลงมาชนลาง โดยบางคนอาจรบประทานอาหาร บางคนยงไมหวแตมาจบกลมพดคยกนกบเพอนรวมงานทตนคนเคยอยหนาบารเพอแสดงตนเรยกลกคา เมอลกคาผานไปมาจะทกทาย “Hello” และเชอเชญใหมาดมในราน แตกอนถงเวลา 2 ทม ทกคนยงสามารถทานอาหารไดอย แตตองยนอยหนาราน หลงจากนนไมอนญาตใหออกไปไกลจากบารของตน เนองจากเกรงจะไมมพนกงาน

134

คอยตอนรบแขก เมอผวจยลงพนทกลางคน จะพบแกวกลยาอกภาพหนง แตกตางจากตอนกลางวนทดหนาตามฝาและกระกระจายเตมหนา แตงกายตามสบายดวยกางเกงยดหรอเสอยด แตกลางคนแตงกายดวยชดกระโปรงสนสสดใส แตงหนาตาอยางสวยงาม สวยผดตาทเดยว และเมอสงเกตดอากปกรยาการตอนรบแขก ตามภาษาของกลมทเรยกวา “เขาแขก” แกวกลยามทาทางทคลองแคลว เหมอนเพอนรวมงานชอนงลกษณซงกลางวนดเรยบรอยมาก แทบไมพดคย แตพวกเธอสามารถจบมอถอแขนกบฝรงไดอยางเปนธรรมชาตและสนทสนมอยางทสด งานของพนกงานตอนรบเมอไดลกคาจะพาเขาไปดานในบารหรอดานนอกกแลวแตลกคา จะมการพดคยหรอนวดใหกบแขก สงเครองดมใหกบลกคา และนงคยกบลกคาหากลกคาตองการ หากไมตองการกไมสามารถเซาซได ตองออกจากแขกคนนไปหาดมจากแขกคนใหม หรอนงรวมกบเพอนเผอลกคาของเพอนจะเลยงเครองดมทเรยกวา “around” คอการเลยงรอบโตะ โดยทกคนทนงโตะเดยวกนจะไดรบดมไปดวย การบบนวดใหกบลกคาอาจไดรบทป จากลกคาทเรยกวา “ทปมอ” จ านวน 100-200 บาท หรอถาไมถกใจลกคาฝรงจะดาเอาวา “Fuck you” แตแกวกลยา เออง หรอนงลกษณ ตางชาชนเสยแลว กตองทนท าหนายมโตตอบกลบไป การไมไดคาทปมอจากลกคาคนนอาจไดคาดมจากลกคาคนอนตอไป พนกงานหาดมจงตองขยนหาลกคาคนตอไป เพราะดมทบารแหงน 1 แกวราคา 90 บาท โดยจายใหทางราน 45 บาท และพนกงานเชนแกวกลยา และผองเพอนจะไดรบ 45 บาท เมอตนเองลงพนทจงตองจายคาดมใหกบพวกเธอเหลานโดย “around” เชนกน พนกงานหาดมจะไดดมวนละอยางนอย 10 ดม คดเปนรายไดคนละ 450 บาท กไมนอยทเดยว แตบางบารจะแบงคาดมใหกบพนกงานตางกน ดงเชน Paradise 1 ดมละ 125 บาท แตพนกงานหาดมจะไดรบ 50 บาท เปนตน การก าหนดราคาของแตละบารจะตางกน แตภาวะเศรษฐกจในปจจบนสงผลตอภาวการณหาดมของพนกงาน ผวจยลงพนทตงแตป พ .ศ.2552 สบเนองมาถงปจจบน ทกครงจะพบกบค ากลาวของพนกงานหาดมวาหาไดนอยลงมาก ยงชวงมความขดแยงทางการเมอง มการเผายานราชประสงค หรอประกาศภาวะฉกเฉน หามออกจากบานยามวกาล สงผลตอการท างานของพนกงานหาดมอยางมาก ขนาดทวา “เมอคนไมไดสกแกวเลย” หากการหาดมท าไดอยางราบรน และความขยนเขาแขกของตนเองแลว รายไดจะไดรบในรอบ 10 วน ทจะมการจายครงหนง จะไดเงนคาดมประมาณ 3,500-4,000 บาท ตอ 10 วน โดยเงนจะจายในวนท 12 วนท 22 โดยกอนจายจะมการตรวจสอบกบพนกงานเกบเงน และใบบนทกการสงดมทตรงกบหมายเลขของพนกงาน เพราะทกคนมหมายเลขประจ าตวก ากบการท างาน รายไดตอเดอนรวมคาทปเคยไดระหวาง 15,000-30,000 บาท แตชวงภาวะฉกเฉนไดแค 800 บาท

135

ชวตประจ าวนความเปนอย ความคดเหนทมตอซอยคาวบอย จากการพดคยจะพบวา ทกคนสะทอนความคดทมตอพนทนวา

“…ซอยนใหชวต...” 11 “...สงทไมเคยไดกได ไมเคยขนเครองบนกไดขน ไมเคยกนอาหารดๆกไดกน ไมเคยไปทไป

ไหนกไดไป…” 12 “…พนทนใหชวตคน มาทนเปะปะผวทง คนมารวมกนอยจดน บางคนมานมยอย เพงคลอด

ลก ไมมตงคซอนมใหลก เรากมาปลอบกนวาทนเอา ถาไมมเงนกซอขาวใหกน ใหยมเงนบาง ทกคนคดวาไมมปญหาจะไมมาซอยน...”13

การอยรวมกนในบารเดยวกนทตองเจอกนตลอด 24 ชวโมง แตการใชชวตแมจะไดค าบอกเลาวา “เราอยกนแบบพนอง” แตจากการสงเกตทกคนมอาณาเขตพนทของตน แตละคนมกลมเพอนของตน แตละคนมกจกรรมและวถทางชวตของตน โดยผสงวยหมายถงกลมอาย 40 ปขนไป จะรวมกลมพดคยกน ทานอาหารรวมกน สวนกลมอาย 30 ปขนไปจะอยอกกลมหนง ทานอาหารรวมกน แตกจะเรยก คนรนอาย 40 ขนไปวา “แม” ทกคน แตหากไมสนทสนมกตางคนตางอย ไมยงเกยวกน ดงเชน การพดจาไมเขาห การมพฤตกรรมทนาร าคาญหรอการทะเลาะกน แตทกคนทอยรวมกนจะมคาถาททกคนทองขนใจคอ “อดเอา” และหลกเลยงปญหาทงมวลมเชนนนกฎเหลกของบารหากทะเลาะกนคอออกทงคไมวาฝายใดจะถกหรอผดกตาม การปฏสมพนธกบเจาของนนจะไมคอยมดวยจะสอสารกนเฉพาะเรองงานหรอเรองเงนเปนหลก ยกเวนคนทสนทสนมเทานน

ความคดทมตอพนทซอยนพวกเธอไดสะทอนออกมาวา “...พอเขามาท ามนกอยทตวเรา ถาเรามาสมผสมนกไมไดเลวรายอะไร ตวเองอยในกรอบนกดแลว อายปนนจะไปท าอะไร อวนกอวน แกกแก เปนแมบานเงนเดอน 6,000 บาท จะไปท าอะไร...”14

หรอค ากลาวทวา “...การอยรอด ชวตรอด ทจะท าตนเองจากต าๆไปสอกระดบหนง เรารจกซอยนใหชวต ถาเธอไมรจกเกบในระหวางทหาได เขามรถขบมบานหลงใหญจากจดนหมด…” 15

11 แกวกลยาใหสมภาษณ ตลาคม 2553 12 มนใหสมภาษณธนวาคม 2553 13 ปเปใหสมภาษณธนวาคม 2553 14 แกวกลยาใหสมภาษณตลาคม 2553 15 พเอองใหสมภาษณเมษายน2554

136

และการใชชวตในซอยกบความสมพนธกบผอนคอ “...เวลาท างานจะไมเครยด ฝรงดา Fuck You กไมวายมส การพดคยกจะไมมาบนถงปญหาใครบนจะไลหน ทกคนมปญหาจะไมเอามาบน ภาระในวนนจะมความส าเรจในวนหนา ใหรจกปรบวกฤตใหเปนโอกาส ปรบโอกาสใหเปนเงนทอง ...” 16

และค าพดสดทายทซอยเปนทกอยางของผหญงหาดมหรอพนกงานตอนรบคอ “...ถาไมรจกซอยน คงขายชวตไปแลว ตายไปเลย งานกไมม ลกกไมมอะไรจะกน มาหาไดทซอยคาวบอย เราตองคดอยตรงนต าเราไมไดท าตวใหต า งานมนไมไดเลวรายอะไรอยกบแฟนคนไทยกนอนอยแลว...”17 การใหความเหนดงกลาวอยภายใตชวตทเปนไป แตผทแตกตางยอมมความเหนทตางกนไปได

ชวตแหงความบนเทง: พนกงานเตน

ภาพทปรากฏเบองหนาในขณะท างานคอทกคนแตงหนาแตงตวสวยงาม คลอเคลาดวยเสยงเพลง เสยงหยอกลอ กระเซาเซาแหยกบเพอนรวมงานหรอนกทองเทยวทมาเทยวพกผอน

เสยงเพลงจงหวะทเรารอน สนกสนานคกคกและสงเสยงดงใหไดยนไปทว พนททปรากฏเหมอนฉากหนาททกคนตองพบปะกอนดวยบรรยากาศทเพลดเพลนไมมทกขใด มแตสข Erving Goffman (1959) สภางค จนทวานช (2551)อธบายถงฉากหนาเมอตองการใหคนพบเจอ สวนอกดานของชวตเหมอนดงบทละครหรอฉากหลงทอาจจะอยในมมมดไมอยากใหคนไดรจก ดงนนเมอเขาไปในพนทแหงนเหมอนสบสวทซใหประการความบนเทงไดฉายไปทว เมอเขาไปดานในบาร ตวละครส าคญในบารทโลดแลนพรอมกบเสยงคอพนกงานเตน พนกงานเตนจะมเงนเดอนโดยบารขนาดเลก เดอนละ 5,000- 6,000 บาท สวนบารขนาดใหญมากกา 10,000 บาทตอคน ดงเชน Super Paradise ทเปนบารใหญทสดพนกงานเตนจะรปรางด ไมมต าหนในผวพรรณ เพราะผานการคดสรรจากมามาซงและผจดการบารแลวเพราะบางคนสวยแตภายนอก หนาทองลายจะไมไดบรรจในต าแหนงพนกงานเตน เพราะบารขนาดใหญจะใหพนกงานเตนเทานนทจะเขาไปหาดมดานในไดเมอวางจากการเตน บารใหญแหงนจะท าฟลอรเปนกระจกใสทมองทะลจากดานลางขนไปชนบนได พนกงานเตนมเกอบ 100 คน ไมรวมต าแหนงอนอก พนกงานเตน เปนต าแหนงงานทส าคญตอบารตางๆเชนกน เพราะจะชวยเตมสสนใหกบรานเมอลกคาเขามาในบารจะพงสายตาไปทบนฟลอรขนาดใหญหรอเวทเลกๆทอยในบารนนกตาม ฉะนนต าแหนงนจงตองมการคดเลอกพนกงานทอายนอยรปรางไมอวนหนาทองไมลาย หรอมหนาทองจนนาเกลยด ฉะนนต าแหนงเหลานจงตกอยกบเดกสาวรนเอาะๆทอายยงนอยอยมาก จาก

16 นงลกษณใหสมภาษณเมษายน 2554 17 แกวกลยาใหสมภาษณ ตลาคม 2544

137

การพดคยจะพบพนกงานทท าหนาทเตนทมอายนอยทสดเพยง 16 ป สวนคนอนอายมากกวา 20 ปแตทงคผานการมครอบครวและมลกตดเปนผชายทงคคนละ 1 คน และฝากใหพอแมทบานเกดของตนเลยงด ทงคไดรบการแนะน าใหท างานต าแหนงนเมอมาสมครงานครงแรก

วาร18 คอนามสมมตของพนกงานเตนคนหนง ซงปจจบนอาย 23 ป วารไดฉายาตอจากชอจรงของเธอวา “...(ชอจรง)...เขมร” เพราะเปนคนอ าเภอกระสง จงหวดบรรมย วารมาพดคยดวยการแตงกายตามสไตสวยรนคอเสอยดสขาว กางเกงยนสขาสน จมกดานซายฝงเพชรตดอย 1 เมด วารท าผมสทองซอยผม รปรางเลกเหมอนเดกมธยมปลาย หนาตาจดไดวานารกทเดยว ชวตมธยมตนของวารอาจจะเหมอนกบเดกมธยมตางจงหวดบางคนทมความสมพนธทางเพศตงแตวยเรยนและพลาดพลงจนกระทงตงครรภมลกจนลาออกจากโรงเรยน วารมลกชาย 1 คนกบหนมนกเรยนรนนองแถวบานและยงเปนญาตกนเสยดวย พอมลกท าใหวารไมไดเรยนหนงสอจงจบเพยงชนมธยมศกษาปท 3 และออกมาเลยงลกอยบานทงๆทบานประกอบอาชพท านา มทดนเพยง 8 ไร และยงมพชายอก 2 คน ทอยในครอบครวของเธอและไมไดแยกเรอนออกไป เมอลกวารอายได 9 เดอนไดเขามาท างานทรานเสรมสวยของนาแฟนไดสกไมกเดอนกออกมาท างานเปนพนกงานบรรจหบหอ (packaging) ของบรษทเครองส าอางคแหงหนงทจงหวดนนทบร รายไดวกละ 3,000 – 4,000 บาท แตท างานได 6 เดอนกออกไปอยบาน โดยใหเหตผลวากลบไปเรยนตอ ปจจบนวารจบการศกษาระดบมธยมศกษาปท 6 (ม.6) กบการศกษานอกโรงเรยนทบานเกด

ครอบครวของวารเปนครอบครวทอบอนทยงมพอแมอยบานมพชายทยงไมออกเรอนไป แมวารจะเลกรากบสามไปแลวโดยแมของวารเปนคนเลยงลกใหเธอเองทบานอดตสามกอยในหมบานใกลเคยงแวะเวยนมาเยยมลกบางเปนบางครง แตหนาทการสงเสยเลยงดเปนของเธอเพยงผเดยว และชะตาชวตของวารกพลกผนจากการแนะน าของคนในหมบานและเปนญาตกนดวยใหเขามาท างานทซอยคาวบอย เธอจงมาเรมตนชวตใหมกบอาชพใหมทเพอนบานหรอญาตแนะน าคอพนกงานเตนในบารกลางซอยคาวบอย และเพอนในหมบานเธอคนหนง กเตนอยในบารทเปนเจาของเดยวกบบารทเธอท างาน การเขามาท างานวนแรกตองมาสมครงานหรอพดคยกบเจาของบารทเปนคนจงหวดกาฬสนธ เจาของกใหท างานไดในต าแหนงเดกเตน ดงทกลาววาต าแหนงนกมความส าคญตอการอยรอดของบาร ฉะนนเดกทท างานต าแหนงนมกเปนเดกสาวทรปรางใชได หนาตาพอทจะดงดดลกคาเขารานไดเปนตน การท างานไมมการอบรมแนะน าแตประการใดบอกวา “ใหขนเตน” และแจงวาพนกงานเตนมเงนเดอนละ 6,000 บาท เทานน การขนเตนวนแรกของวารมความรสกตนเตนและเขนเหมอนกน แตไมไดดมสรายอมใจกอนขนแตอยางใด แตจะมการเตรยมใจกบชดเตนททางรานเตรยมไวใหมากกวา

18 นามสมมต สมภาษณ ธนวาคม 2553, เมษายน 2554

138

โดยชดของบาร Paradise 4 ทจดใหพนกงานเตนเปนดงชดวายน าเปนเสอยกทรง และกระโปรงสนจบรอบตวทมระบายปดลงมาเลกนอยคลายชดนกเรยนญปน

ลกษณะการท างานของต าแหนงพนกงานเตนจะเรมตนเปดฟลอรในเวลา 1 ทมตรง หรอ 19.00 น. ทพนกงานเตนทกคนตองมาท างานพรอมกนทเรยกวา “เปดฟลอร” จะมพนกงานกคนกตองระดมขนบนฟลอรเลกๆใหหมด เตนจนจบเพลงกทยอยกนลงไปเหลอไวเพยง 3 คน บนฟลอรชดแรกเทานน ฉะนนกอนเวลา 1 ทม เวลาเยนจงเปนเวลาชวตของพนกงานเตนทประมาณ 17.30 น. ตองเตรยมตวอาบน าแตงกายชดท างานแตงหนาท าผมดวยตนเองแตบารขนาดใหญจะมชางมาแตงหนาท าผมใหครงละ 50 บาท แตบารแหงนวารและเพอนท าผมเอง และจะลงมาจากทพกทอยบนชน 3 และชน 4 ในเวลา 18.45 น. เพอเตรยมตวขนฟลอรหรอหากจะทานอาหารเยนกตองลงมาใหเรวกวานอกเลกนอย แตบางคนยงไมทานอาหารเยนมกจะรอเปดฟลอรกอนและจะออกไปหาอะไรทานดานนอกบารหรอในซอยสขมวท 23 แตกมกฎระเบยบของรานวาหลงเวลา 2 ทมหรอ 20.00 น. หามพนกงานเตนออกนอกบาร เนองจากกลบขนเตนบนฟลอรไมทนเวลา การท างานจงตองมกฎระเบยบททางรานตงไวไดแก

เปดฟลอร 19.00 น.

หลง 20.00 น. หามออกจากบาร

เวลาเลกเตน 02.10 น.

บารปด 02.30 น.

ตกฟลอรแตละรอบปรบครงละ 20 บาท

ขาดงานไมลาปรบ 200 บาทตอวน วนหยดสดสปดาหปรบ 400 บาท หากเปนพนกงานในเคานเตอรขาด ไมแจงปรบ 600 บาท

มาท างานสายไมแจงปรบชวโมงละ 50 บาท

ใน 1 เดอน จะมวนหยดหรอ day off 2 วน จะหยดตองแจงลวงหนา 1 วน และไมหยดในวนหยดสดสปดาห

หากเมาไมสามารถท างานไดปรบ 400 บาท

139

จะเหนไดวามกฎระเบยบหรอกฎเหลกหากพนกงานเตนขาดการท างาน ฉะนนเมอถงเวลารบเงน จงพบวาเงนทไดบางครงไมเหลอเทาไร และการทพนกงานเตนมเงนเดอนเดอนละ 6,000 บาท เทากบคาจางวนละ 200 บาท ทเปนรายไดแนนอน และหาดมจากลกคาเปนเงนพเศษเอาไวจายรายวน แตถาหากเมอใดทพนกงานเผลอไผลหวใจไปกบการเทยวเตรไมรบผดชอบงานแลว เงนเดอนทคาดหวง จะไดรบแตละเดอนกจะหมดไปและยงถกปรบอกดวย

พนกงานเตนอกคนทอายเพยง 16 ป เธอเพมเขามาท างานไดเพยง 6 เดอน เมอผศกษาเขาไปเกบขอมล และหลกจากนนอก 3 เดอน เธอกออกจากงานไปแลว ดวยการมาท างานของชลธาร19 เพราะนาทท างานเปนพนกงานหาดมทบารแหงนอยกอนแลว เปนผแนะน าและพาเธอมาจากจงหวดรอยเอด และพามาสมครงานกบเจาของบารเองเลย ชลธารจบการศกษาชนมธยมศกษาปท 3 จากโรงเรยนมธยมของอ าเภออาจสามารถ และแตงงานมครอบครวพรอมกบลกชายอาย 1 ขวบ 1 คน วนทเธอคลอดลกชายคอวนทสามเธอถกจบเขาคกทจงหวดนครราชสมา จากเหตการณทะเลาะววาท แตถกกลาวหาวาพยายามฆา ชลธารไมไดเลยงลกเอง แตพอแมของสามน าลกไปเลยงดทจงหวดนครราชสมา สวนตวชลธารกลบไปอยบานพอแมทรอยเอด ลกษณะบคลกของชลธารเปนคนนงๆ เรยบๆ เงยบๆ ไมคอยพด ผวหนาจดๆคลายชาวเขา ไมแตงหนา ผมยาวมดรวบไวดานหลง วนทมาพบกนเธอแตงกายตวกางเกงยนสขาสน เสอยด และสะพายกระเปาสสม จากการพดคยจงพบวา เธอมความชาในการโตตอบหรอแสดงความคดเหน หรอการเรยบเรยงค าตอบทไมสมบรณนก หนาตาของชลธารดใสเหมอนเดกสาวมธยมทวไป ถาหากพบเหนทวไปจะไมสามารถคาดเดาถงลกษณะการท างานของเธอไดเลย ชลธารไดเลาถงประวตครอบครวของเธอใหฟงวา ทบานเธอประกอบอาชพท านามทนาประมาณ 7 ไร ทใชท ากนเลยงดพอแม เธอมพชาย 1 คน ทไมไดเรยนหนงสอแตอยทบาน มตนเองเปนลกสาวคนกลาง สวนนองชายคนสดทองปวยเปนมะเรงในเมดเลอดตองไดรบการรกษาตอเนองจากโรงพยาบาลศรนครนทร จงหวดขอนแกน นาของชลธารท างานอยทบารแหงนมากอนในต าแหนงพนกงานหาดม และเคยหยดพกไปเปนมาดาม20 (Madam) ปลกบานไวในตางจงหวดระยะหนงแลว และไดกลบมาท างานอกครงโดยน าชลธารมาดวย นาไดบอกพอแมของชลธารวาจะพามาท างานทกรงเทพเปนคนเสรฟอาหาร แตนากพามาสมครงานในบารต าแหนงพนกงานเตน และบอกใหทดลองท าด ตอนแรกเธอกรสกขดเขน แตท าไปไดสกระยะกเรมชนและท าตอไปได ชลธารมหมายเลขประจ าตวคอ หมายเลข 60 ทเอาไวลงรายการเมอไดรบดมจากลกคาและเรยกขนเตนบนฟลอร ชวตประจ าวนของชลธารกคลายกบวาร คอ ใชเวลาสวนใหญในการนอนอยชนบนของบารนนเอง เวลา

19 นามสมมต สมภาษณเมอ ตลาคม 2553 20 ต าแหนงทไดการเรยกขานเมอออกไปแตงงานกบฝรง

140

เยนจะอาบน าแตงตว เตรยมตวลงมาท างาน และหาอาหารรบประทาน ขนเรมงานเตนเวลา 1 ทมตรง ถาวนหยดทเรยกวาวน day off จะไปซอเสอผา เชน หวยขวาง ประตน า เดนเลนทเอมโพเรยมหรอไปถงอมพเรยล ส าโรง กรณทวารชวนไป หรอบางครงเลกงานกจะไปตลาดหวยขวาง เพราะเปนศนยรวมขายเสอผาทคนท างานกลางคนจะไปหาอาหารทาน นงพดคยกนทนน ดวยบคลกของชลธารทเฉยออกเฉอยดวยซ า และการสอบถามวารเพอนสนทของชลธารกไดรบการยนยนวา ชลธารไมคอยเขาแขก อางวาตนเองพดไมเกง ไมรจะคยอะไร พดภาษาองกฤษกไมคอยได ท าใหรายไดของเธอไมมากนก เมอเงนเดอนออก นาของเธอจะคอยถามและเอาเงนจากเธออกทอดหนงเดอนละ 2,000 บาท ซงไมเคยมคนทราบรวมทงวารวาเธอตองชดใชเงนทพอของเธอขอยมจากนาเพอไปรกษานองชายทปวยโรคมะเรง และเธอตองรบภาระหาเงนใชแทนพอ เงนเธอจงเหลอไมมากและยงไมคอยไดสงเงนกลบบาน เงนเกบกไมม บางครงยงถกหกเงนดวยในกรณทขนฟลอรชา ตกฟลอรหรอขาดงานไป ดวยเธอบอกวา “เบอไมมอารมณเตน ไมรสกสนก” เธอเคยโดนตดเงนสงสด 750 บาท และนอยทสด 200 กวาบาท เพราะขนไปเตนรอบใหมไมทน เหตผลมทงออกไปกนขาว ขนไปชนบน ขนไปคยโทรศพท เปนตน เธอบอกวาเหนอย ขเกยจ อาจจะดวยอายยงนอยจงยงไมคดถงความรบผดชอบมากนก แตเธอกท างานนไดดวยทศนะทวา

“…เปนความจ าเปนเรองเงน ไปท าอยางอนรายไดตางกน ถาขยนจะไดเงนมากขน แตตนเองอายไมกลาพด งานทท ากเปนงานทสบายไมไดท างานหนกอะไร ฝนเตนนดๆหนอยๆ ถามลกคาเลยงกดขนหรอมลกคามากกจะเตนสนกขน ไมงนกไมรจะเตนใหใครด…” ความหวงของชลธาร คอ “...การท างานและเกบเงนเพอไปปลกบานชนเดยวทตางจงหวด และใหทกคนอยรวมกน...” ชวตสวนหนงทยงรกผกพนกบครอบครวโดยจะกลบบานเมอมโอกาสโดยเฉพาะวนเดกจะกลบไปเยยมลก และซอของเลนไปฝากลก และอยากกลบไปอยบานกบพอแม แตชวตอกสวนหนงคอ ความหวงทจะท างานใหไดเงนจ านวนมากพอ เธอและเพอนจงไปสลกทตนแขนกบหลวงพอเปนจงหวดนครปฐม การกระท าดงกลาวคงเปนการปฏบตเพอใหบรรลวตถประสงคทตองการใหไดลกคามากๆ ความจรงการเตนนาจะสนกสนาน แตจากผวจยไปรวมสงเกตการณพบวาคนเตนเตนไปตามหนาททวา “เขาจางใหมาเตน ” เพราะยนจบเสาโยกตวไปมาเลกนอยไมไดรสกสนกกบจงหวะเพลงทเรารอนแตอยางใดบอกเพยง “เบอ” ไมอยากเตนและบางครงกไมลงมาท างานเตนปลอยใหหกเงนไปเลยพวกเธอบอกวาหากมคนดกจะสนกไปดวย เพราะบางครงไมมใครดเลย กจ าเปนตองเตนตามหนาท จะเหนไดวา พฤตกรรม/ลลาไมสอดคลองกบอาชพทใหความสนกกบคนอนเลย กฎทตงไวจงใชไมไดกบความรสกทไมอยากท าของตน

141

และยงมพนกงานเตนอกคนทหาเงนเรยนระดบมหาวทยาลยพรอมไปกบการเตนในบารยามค าคน เธอมาท างานทนเพราะเคยท างานทรานสกแหงหนงมากอนดวยเงนเดอน 5,000 บาทพรอมตองจายคาเชาหอง คาใชจายสวนตวจปาถะ และตองสงเงนใหแมอก เมอเพอนทท าอยกอนชกชวนมาจงมาท าเปนโรงเรยนเดยวกนทมธยม เธอมความรสกทดกบการเรยนชนมธยม เธอเลาอยางมความสขใหผวจยฟงวาชอบทครพาไปดงานขางนอกมากแตอยางไร การศกษาทเรยนอยกไมสามารถพาเธอออกมาจากงานทท าไดแตเธอกมความหวงวาเรยนจบอยากกลบไปท างานทบาน แตเธอกสะทอนความรสกใหฟงวา “หนไมกลบบานพรอมพเพราะพชอบถามวาท างานอะไร บอกวาเสรฟอาหาร กถามวาเสรฟยงไง “ จนตนเองไมตอบใหแมตอบแทน เพราะอยากจะรองไหทตองเจอค าถามลกษณะน แตเธอกยงมหวงจะเรยนใหจบพรอมการท างานทแหงน แตเธอจะไมออกจากบารไปไหนทงกลางวนและกลางคนเพราะไมอยากใหใครพบเธอทเธอมาท างานทน รวมทงมหาวทยาลยทเรยนอยกไมอยากใหใครรบทราบ เธอจงมลกษณะเกบตว ฉะนนพนทนคงมหลากหลายความรสกรวมดวยวาเพลดเพลนสนกสนานขณะฝนท างานและความหวงของชวตตอไป การทเขามาสอาชพนมใชตองการเปนตลอดชวต แตเมอเรยนจบกเจะเลก กลบไปบานเกดหางานท า ซงสอดคลองกบศลมาน นฤมล (2531: 117) ทวาจ าเปนตองท าเพราะภาวะบบคนทตองการใชเงน จงตดสนใจเลอกท าอาชพน

ชวตทถกปดกนแตเปยมนาใจ : คนมบานในซอย

ทามกลาง 50 คหาหรอ 50 หองในซอยคาวบอยจะพบเพยง 1 คหา ทยงเปนทอยอาศยหรอบานเกาแกทอยเคยงขางหรอจ าเปนตองอยทามกลางความอกทกครกโครมของซอยคาวบอย พนทในกรงมราคาแพงอยแลว แตทามกลางราคาทแพงลบลวยงมบานคนแทรกอยในซอยเพยง 1 คหา ผวจยคดวาเปนโอกาสทเจาของบานไมขายบานหนไปทอนเพราะไดมองเหนเรองราวจากชวตจรงทด าเนนไปภายใตพนททเรยกวา ความหวง ความกดขหรออะไรกแลวแตมมมอง แตเจาของบานกเหนเชนเดยวกนวาเปนโอกาสทไดอยทนและจะไมยายไปไหน เจาของบานไมอยากเปดเผยตวฉะนนขอใชนามแฝงเจาของบานวา คณอรอนงค21 คณอรอนงคเลาถงประวตของครอบครวตนเองใหฟงวา ครอบครวตนเองเปนครอบครวคนจนโดยคณปมาจากเมองจน และมาอยทราชวงศทเปนศนยกลางธรกจของเมองไทยสมยนนตงแตสมยรชกาลท 5 ซงสอดคลองกบการเตบโตของความเปนเมองทเรมบรเวณนน ขณะนนท าธรกจสนคาน าเขาผาลายจากอนเดยสงเขาไปขายในวงทมเจาจอม หมอมเจาทงหลายเปนลกคา ตอมาคณพอรบหนาทแทนคณปและคณพอมพนฐานภาษาองกฤษทดเพราะไดรบศกษาภาษาองกฤษจากทเคยไปเรยนทอนเดยและเรยนทโรงเรยนอสสมชญมากอน จงท าธรกจน าเขาสนคา

21 สมภาษณคณอรอนงค เจาของบาน. เมอวนท 11 – 12 พฤษภาคม 2554.

142

เครองแกวจากองกฤษเพมเตม และไปเปดรานทเฉลมกรงอกแหงหนง ตอมามผทตดตอธรกจแจงวาอยากใหสงของเดกเลนจากองกฤษเขามาดวยจะน าไปจ าหนายตอ จงเรมท าธรกจดานการสงสนคาของเลนจากเมองนอกเขามา และยงท าควบคกบการจ าหนายผาไหมดวย ตอมาไดยายมาซอบานบรเวณสขมวททมคณพอ คณแมพกอาศยและมาซอตกแถว 1 คหาไวในซอยคาวบอยปจจบนในปพ.ศ. 2516 แตยงไมไดเขามาพกอาศยประกอบกบคณแมปวยจงตองเฝาดแลอาการจนกระทงสนชวตในปพ.ศ.2536

ในป พ.ศ.2516 ยานนมมสแยกอโศก –สขมวทเปนบานพกอาศยทมขนาดพนทขนาดมากกวา 1 ไร โดยมมถนนในซอยสขมวท 23 เปนพนทของสกลสจรตกลกอนขายไปสรางตกใหญในปจจบน กอนนนจะมตกขนาดเลกอยกอนและรอถอนท าตกขนาดใหญในปจจบน ตกขนาดเลกกวาจะปลกสรางเลยวเขามาในซอย 23 ทยงมอยโดยเปนเจาของเดยวกบรานอาหารเกาแกคอรานโจกรวมใจทมบานหลงใหญอยดานหลงราน ความเปลยนแปลงของพนทจากบานขนาดใหญทรกดวยรถเกบขยะและรานขายของท าใหขายบานไปกลายเปนตกใหญในปจจบน ดานหลงธนาคารไทยพาณชยสาขาอโศกกจะมโรงเรยนอนบาลเอกชนอกแหง ในซอยอโศกจะมโรงเรยนอโศกวทย

ชวตในซอยแตเรมทคณอรอนงคเขามาอยสะดวกทงในแงของกน เพราะมแมคาเรจะเขามาขายประจ าตามเวลาแตไมหยดกบท ดงมคณลงขายขาวเหนยวปงทพบในซอยคาวบอยบอกวาแกขายมาตงเกอบ 40 ปแลวแตไมไดยดเปนทประจ าผานมาและไป ภายในซอยทเปนบานหลงใหญมพนทกวางขวางมากจะเปดกจการโรงเรยนอนบาลใหกบบตรหลานของตนทจบการศกษาจากเมองนอกกลบมาในระหวางป 2516 แมเพอนของคณอรอนงคเองทพาตนเองมามาสมครเขาโรงเรยนพรอมลกทยงอยในทอง แสดงวาบรเวณนมโรงเรยนทสามารถสงเสรมสงคมกบผเรยนได

คณอรอนงคเขามาอยทบานหลงนแตในนามตงแตปพ.ศ.2526 และเปดรานขายของเลนทางการศกษา (Educational Toy) ทมอาจารยจากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒไปตดตอซอประจ า และมลนธตางชาตมาซอไปใหเดกชาวกมพชาและคณอรอนงคกน าของเลนทไมสมบรณ 100% แตยงเลนไดมอบใหทางอาจารยหรอมลนธตางๆทตดตอมาเพอใชประโยชนส าหรบเดกดอยโอกาสเสมอ ธรกจดานอนคอจ าหนายสนคาจากตางประเทศสนคาจากประเทศองกฤษ เยอรมน ฮองกง ลกคาทเดนทางไปตางประเทศกลบมาและไมไดซอของฝากจะมาซอทรานคณอรอนงคแหงน โดยนบตงแตปพ.ศ. 2526 เปนตนมา ธรกจการจ าหนายของเลนทางการศกษา (Educational Toy) ซบเซามากบางวนจ าหนายไดเพยง 1 ชนเทานนจากการปดถนนและรกพนทโดยจะขยายความตอไป แตโอกาสงานดานการแปลจดหมายหรอเอกสารภาษาองกฤษกลบรงเรองมาก ชอเสยงของการแปลจดหมายของผใหขอมลโดงดงขนาดทต ารวจยงพาเดกสาวน าจดหมายมาใหแปลโตตอบกบแฟนฝรงตางชาตเพอขอเงน

143

การจะเขยนจดหมายใหเดกสาวเหลานตองใหเดกสาวเขยนเปนภาษาไทยมากอนเพ อจะไดทราบความคดทศนคตวาเขาคดดแคไหน แตบางคนกเขยนหนงสอไมไดกม เชน เดกทน าจดหมายมาใหแปล เลาวา “...ทโรงเรยนชนประถมศกษาปท1 – ชนประถมศกษาปท 4 ใหเรยนอยหองเดยวกนหมด บางทกมดออกไปตกบ เดกสวนใหญมาจากอสาน เพราะยากจนกวาสวนภาคเหนอ ภาคใตกพอม...” การแปลจดหมายใหกบหญงสาวประมาณรอยละ 50 ไดแตงงานไปกบฝรงและทสมผสไดคอเดกทไปจะเปนเดกทจตใจด และจะอยกบสามไดสขสบายจนบางคนมาหาร าลาหรอมาเยยมเยอนจนท างานไดในต าแหนงนายงาน เพราะไปอยเมองนอกเขาบงคบใหเรยนภาษา และไดท างานจนเปนนายงาน

มตวอยางหนงทผใหขอมลเลาถงความคดและการตอสของผหญงในซอย กรณทตนเองมแฟนเปนฝรงและเขาใหเอาลกไปดวย ดวยเหตผลวาผหญงจะไดไมเหงา และเดกกเรยนรภาษาไดเรว แตผหญงไมเอาไปบอกวาไมอยากใหลกไปล าบาก ถาตวเองล าบากทนได แตถาลกล าบากตนเองทนไมได ลกเอาไปเมอไหรกไดถาดแลวคอยมารบไปเมอไหรกได แสดงวาผหญงท างานไมไดโง แตเขารจกเลอกจากประสบการณชวต และวเคราะหวาพวกเธอเหลานนไมไดโงแตสงสมประสบการณชวตมาแลว

คณอรอนงคกลาววาดใจทไดอยในทนไดสมผสชวตทหลากหลายเพราะเธอเลาวาเดกๆทเธอแปลใหจะเอาของทคดวาดทสดมาฝาก เชน สะเดาทเกบและลวกสดๆ หรอหออาหาร ขนมทไดจากการประกอบพธกรรมของพระในหมบานตนเอง จงเหนวาเดกสาวทแตงงานไปไดดเพราะพนฐานเปนคนจตใจงาม แตตองปรบตวเพอใหมชวตรอด การเขยนจดหมายภาษาองกฤษตดตอกบแฟนฝรงของหญงสาวในซอยคาวบอยทมลกคาจ านวนมากขนาดหญงสาวจากซอยนานายงมาใชบรการทรานน รานรบแปลของคณอรอนงคปดไมรบงานแปลตงแตปพ.ศ.2549 เพราะต ารวจมาคอยสอดสองหรอไลเดกทจะมาเขาราน ดงเชนเหตการณทมเดก 2 คน มต ารวจพามาสงเองเลย เดกคนหนงเขารานอกคนมาเปนเพอนรอดานนอกเดกเขามาทาทางเปนออทสตกพดอะไรกไมคอยรเรองทเขามาเพราะวาถกต ารวจจบตองใชเงน 100,000 บาทประกนตว แตขาดเงนอก 50,000 บาท จงใหเขยนจดหมายไปขอทฝรง เมอเขยนเสรจรบขามถนนวงไปเลยและคดวาต ารวจรอรบกลบไป การท างานแปลบางครงมามาซงจะน าจดหมายมาใหแปลทเดยว 3 – 4 ฉบบ และจ าแนกวาแตละฉบบเปนของใคร เชน ฉบบนเปนของลก ฉบบนเปนของตนเองหรอของคนอนๆทลวนมแฟนเปนฝรง และสดทายหากไดแตงงานไปกมกจะไปแตงกบ worker ทงนน สวนคนทมการศกษาฐานะดจะมาเลนๆเทานนไมไดท ากจการอะไร

ป 2516 การพฒนาอสงหารมทรพยโดยนกธรกจหญงคนหนงทมาซอยานนไดสรางตก 2 แถวขนาดแถวละ 25 หองโดยขายหองแถวแตไมขายพนทชองกลางทเปนถนนให และเมอเรมมบารในป 2526 เจาของทไดน าถนนมาปรบเปนซมบารตางๆ โรยพนถนนดวยกรวด ท าทางเปนปอมเขาออกปดทางทง 2 ดานคณอรอนงคไดรวมตวกบผทซอหองแถวในซอยฟองศาลโดยศาลชนตนและศาลอทรณ

144

ยนยนวาพนททอยนนเปนทางสาธารณะไปแลวเพราะเปดเปนทางสญจรมาถงเกนกวา 10 ปหากปดถนนจะเปนการลดสทธสวนตว และตามฟองทผอาศยในซอยไดรวมกนตอสชนะตามประมวลกฏหมายแพงและพาณชยวาถนนนนไมวาจะเปนชอเดมของผขายตกแถวใหแตแรกแตกตงบารกลางถนนไมได พวกคนในซอยจงรวมกนรอบารหรอซมทอยกลางถนนออกไป

หลงปพ.ศ. 2527 ทคณอรอนงคเขามาพกอาศยภายในซอยมการตอเตมตกแตงบารเพมขน ฝายผอยอาศยอนรวมตวกนประทวงไปยงหลายหนวยงานแตไมประสบผลส าเรจ จะประสบความส าเรจกกรณทเจาของทดนมการตงปอมปดทางเขาออกอกครง จนกระทงน าเรองเขาสศาลและผอยอาศยชนะคดในทสด การทพฒนาธรกจบารขนมามาก คนทอยในซอยกลาววาคงจะพยายามบบใหออกและจะไดปฏรปหรอปรบพนทใหเปนบารเตมรปแบบ เพราะการปดถนนมากวา 2 ครงท าใหผเชาทท ากจการคาขายอยล าบาก ทงรานอาหาร รานท าผม รานตดเสอ จนตองยายออกไป ดงรานอาหารของหญงเหนอคนหนงทตองน าหองแถวให Edward เชาตอท ากจการบารและกลายเปนต านานคาวบอยมาถงปจจบน การอยอาศยของคณอรอนงคมกจะถกรบกวนจากผเขามาจากผทเขามาเกยวของเสมอทจะใชค าวามาชวยดแล เชน มการถามไถวามอะไรใหชวยเหลอไหมอยคนเดยว ไปอยทอนไหม และวตถประสงคสดทายคอจะขอซอจะขายบานไหม ในปนนมผใหญสงสดของต ารวจนครบาลใตมาเสนอซอบานคณอรอนงคดวยตนเองในราคา 5 ลาน แตคณอรอนงคกลาววาจะขาย 20 ลาน จงยตการเจรจาซอขายในครงนน และคณอรอนงคเลาวาเจาของบารในซอยจะเปนพวกต ารวจหรอมาเฟย

คณอรอนงคยงคงเปดรานขายของเลนมาอยางตอเนอง แมระยะผานมาแทบไมไดขายและมความรสกวาถกพวกมาเฟยมาคกคามในหลายลกษณะทงการจอดรถปดทางเขาออก การสงเสยงโวยวาย และการทคนมานงดมสราหนาบานเปนตน จนกระทงตองยายตนเองออกไปเชาหอพกในซอยสขมวท 23 อาศยอยในเวลาเดยวกน

การไดใชชวตอย ในซอยคาวบอยตงแตปพ .ศ. 2526 จนถงปจจบน (พ.ศ. 2554) รวมเวลาเกอบ 30 ป คณอรอนงคมองเหนภาพซอยคาวบอยในหลายแงมมทงจากสายตาตนเอง และจากเดกสาวทมาใหเขยนจดหมายและเลาเหตการณตางๆในชวตของเธอทประสบขณะท างานใหฟงมากมายหลากหลายจนเธอเองออกปากวา “ดใจทไดอยในนทไดสมผส” ถาหากเปนผอนคงไมอยตอไปทามกลางกระแสกดดนและคดวาไมนาปลอดภยอกตอไป เธอเลาเองวาไดพบเหนการฉดเฮโรอนใหกบผหญงบารหนาบานเธอเองกบตาตนเอง ไดประสบกบเจาหนาทมพฤตกรรมไมนาไววางใจ และก ากงกบการขดรด ไดรวมกลมตอตานมาเฟย ฯลฯ แตอกดานของชวตเธอคอหญงวยกลางคนทผานรอนผานหนาวจากประสบการณจรงของชวตทคลกคลกบสาวๆในแวดวงขายบรการทเลาสใหเธอฟงทงการเสพยาเสพตด การน าพาหญงสาวไปแตงงานขามชาต การน าพาเดกสาวจากชนบทเขามาท างานในบาร

145

การแทรกซมของสาวบารกบเดกนกศกษาหอพก จนกระทงมาจบชวตในซอยคาวบอย การตงครรภโดยไมไดตงใจ รวมถงการประสานงานกบเจาหนาทหลายๆฝายทงเพอชวยตวเองและชวยเหลอเดกสาวเหลานน

การไดสมผสชวตทหลากหลายอยางโชกโชนส าหรบผวจย แตเธอคดเพยงแควาเปนการนาร าคาญและเสยเวลาเทานน แตการท างานกบหญงสาวทงหลายในการแปลจดหมาย และการรวมกนวเคราะหถงความเปนมาและความจะเปนไปของซอยคาวบอย เธอพบวาหญงเหลานขาดโอกาส ขาดการศกษา และสถาบนครอบครวทไมสามารถเปนเสาหลกพกพงใหกบหญงสาวออนวยได อกทงปญหาเศรษฐกจและความยากจนททองหวเปนตวบบบงคบใหหญงสาวเหลานเขามาอยในแวดวงการขายบรการ เธอเชอวาไมมผหญงคนไหนทอยากใชเรอนรางในการหารายได และไมอยากเปนโสเภณแนนอน ตราบใดททางบานไมมเงนจะกน พอแมปยาตายายเจบปวย บานชองผพงไมมเงนซอม นองไมมเงนเรยนหนงสอ หนาทการหาเงนโดยความเสยสละของลกผหญงคนใดคนหนงจงตองเกดขน การไมเหนความส าคญของการศกษากเปนอกปจจยหนงหากการศกษานอยกไมสามารถไปประกอบอาชพใดได ไมมทางเลอกจงน ามาสอาชพนในทสด

ปจจบนคณอรอนงคยงใชชวตปรกตอยทบานทกวนเพยงแตดานหนาบานจดท าประตเหลกกนดานหนา และน าตนไมมาวางเรยงเตมหนาบาน เพอมใหผใดรกล าเขามา ดานในเธอใชชวตอยางมความสขกบเทคโนโลยคอมพวเตอรกบการพกผอนรบชมโทรทศนและแปลงานภาษาองกฤษบางเปนงานอดเรก หรอมผขอรองใหชวยและขนไปพกผอนชนบนทจดท าเปนหองเกบเสยงเวลานอน โดยไมสนใจกบเรองรอบขางและไมอยากสมผส ดงเชน มครงหนงทมามาซงบารตดกนไดท าการดเชญวนเกดมาใหคณอรอนงคไปรวม แตเธอตอบกลบไปดวยอาการสขมวา “ดฉนไปแตงานศพเทานน งานมงคลไมไป” จากนนกไมมใครมายงกบเธออก และเปนทโจษขานกนวาเธอไมรบแขกไมสงสงกบใครยงบวกกบเหตการณรวมกลมตอสในอดตเรองทดนและการตอตานบารดวยแลว ท าใหผอนไมยงกบเธอ แตนนคงเปนกลไกในการอยรอดใหเปนสขและปลอดภย ทามกลางผคนทไมรจกไมรจะมาดมารายไมรจะคดหวงอะไร ท าใหตองมกลไกในการดแลตนเองอยางเขมแขงในพนทเชนกน สอดคลองกบการด ารงชวตในเมองของ Simmel ทวาลกษณะวฒนธรรมของคนเมองคออยอยางใชสต ใครครวญจะหาความสขของตนไดอยางไร คณอรอนงคใชชวตของตนกบเทคโนโลยและการอานหนงสอ และคดวามความสขทจะอยทนไมยายไหน หากเบอหรอร าคาญกจะปลกตวออกจากพนทไปสกระยะ เชนไปเดนเลน ไปซอของ และไมยงเกยวกบใคร หรอใดๆ ทงสน เปนการปดตวเองภายในขอบเขตแหงการคดสรรชวตทเปนสขแลวของตน สดทายทการพดคยลาสดกบคณอรอนงคผศกษาไดถามถงการอยในซอยจรงๆ วาท าไมไมไป แกไดตอบตามวถของคนเมองวา “จะไปอยท ไหนท ดกวา ทนมรถไฟฟาทกสาย มตก

146

Interchange ทมทกธนาคารเมอไดเงนมากไปฝากธนาคารไมสบายจะไปโรงพยาบาลกได จะกนอะไรแถวนกมหมด หางกมาก ต ารวจเคยเสนอใหไปอยบานจดสรร จะไปท าไมจะออกมายงไง ฉนอยคนเดยวจะเรยกแทกซจะไวใจไดเหรอ อยทนต ารวจทงในเครองแบบและนอกเครองแบบเดนกนขวกไขว แมจะมคนมารอตนไมหนาบานกตอบกลบไปวา ถารอตองรอทกบานออกไปใหหมดกอนและตองรอบานตนเองสดทายดวยเพราะเอามาตงทหลง บอกวาหนาบานตนไมสะอาดเหรอ ใครท า พวกแมคาทมาขายของหนาบานทงเศษอาหารไวตามตนตนไม ตนไมทสวยๆ ของตนเดยวนมตนมะละกอ ขน ตนพรกขน ตนสวยๆ ตายไปหมด พอเชามามขยะมากองเตม ฉนกกวาดมนออกไปกลางถนน ใครเดนผานบอกสกปรก ฉนไมไดท าพวกคณท ากนทงนน ฉนกไมสนใจ พวกฝรงทเหนกนมานาน ทกวา Hello ฉนกมไดตอบอะไรกบท าใหฝรงแทบไมกลามองหนา ความจรงคอไมอยากสงสงดวยนนแหละ บานเราทนเราตองอย ทกทางมนสะดวก เขามาในบานกไมเหนอะไรปดบาน มองแคตนไมหนาบาน กลางคนกคยกบเพอนไดทวโลกเพอนโทรมาคยเสมอ จะมากวนอะไรฉนอกกวนจนฉนท ามาหากนไมได ฉนกปดกจการปดราน อยเฉยๆ แลว แตถาใครท าอะไรไมถกฉนจะโทรเรยกต ารวจ เรยนสน.ทองหลอไมมากเรยกทอน หรอรองเรยนไปตามสอ หนงสอพมพ ส านกงานต ารวจฯ สดทายกจะตองมคนมา protect เราจนได ใครอยากมาลองยงเกยวกบเรากได หรอรงเกยจกอยามายง”

ชวตนเพอลก : แมบาน

การตอสของหญงคนหนงจากบานโพนค า จงหวดกาฬสนธ ทเขามาในพนทซอยคาวบอยเพอการอนาคตการศกษาของลก เธอมาท าหนาทแมบานของบาร Paradise 2 ตงแตปพ.ศ.2543 อายขณะนนเพยง 38 ป โดยทงลกสาว 3 คนไวทบานเกดจงหวดกาฬสนธ ทงๆทลกก าลงเรยน โดยลกสาวคนโตเรยนชนม.5 ลกคนกลางเรยน ม.3 และลกสาวคนเลกเรยนแคชนป.5 อาชพเดมทหมบาน คอ การท านา แตหมบานนจะถกน าทวมอยทกป เพราะอยในพนทลมน าชตอนบน แมจะมเขอนล าปาว สรางกกเกบน าปาวไวแลว แตน ามากมนลนเขอนและทวมพนทในหลายต าบลของอ าเภอกมลาไสย ทเปนบานเกดของแมบานและสาวๆ อกหลายชวตในหมบานเดยวกนทมาท างานในซอยคาวบอย ผนนาจ านวน 22 ไร สามารถท านาได 18 ไร แตน าทวมทกปท าใหไมมรายไดเพยงพอ และการท านาตองใชทนกจากธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรมาลงทน เมอน าทวมขาวกไมมเงนใชหนและลกยงเรยนดวยกนอก 3 คน จงปรกษากบสามวาจะไปท างานกรงเทพหาเงนใหลกเรยน การมาท างานเคยมาท างานเปนแมบานใหกบบรษท Samco ท าไดไมถง 2 เดอน รายไดไมเหลอทจะสงใหทางบานเพราะมคาใชจายทงคาเชาบาน คารถ คาอาหาร 3 มอ และวนหยดยงตองชวยแมบานขดพนอาคารอนๆทเรยกกนวาระดมพลอกดวย หลกจากนนกลบบานไปแบกหมอนขาย เพราะหมบานทอยเปนหมบานผลตหมอนขายอยแลว จงออกไปขายหมอนเรรวมกบรถในหมบานไดก าไรชนละ 10-20 บาท

147

โดยหาบไปขายทวทงจงหวดอบลราชธาน จงหวดอดรธาน จงหวดสกลนคร และยงมาท างานเยบผากบเพอนทสขมวทซอย 26 ดวยเงนเดอน 3,000 บาท แตตนเองเยบผาไมเปน ท าเขมหกวนละหลายเลม จงกลบบานไปอกครงและพดคยกบสามอยางจรงจงวาอยากใหลกเรยนจบปรญญา แมสามบอกวาไมมเงนกไมตองเรยน แตเธอมงมนมากอยากเหนอนาคตของลก ไมอยากใหล าบาก

นนคงเปนการหลกหนจากความยากจนของหมบานโดยผานประสบการณการท างานหลายอยาง แตไมมเงนเหลอพอทจะสานฝนใหลกไดเรยนจบปรญญา การเขามาท างานทนไดเพราะเปนญาตกบเจกงเจาของบารเพราะพชายแมบานแตงงานกบพสาวเจกง การท างานทตองตนตงแตต 5 ลงมาท าความสะอาดเชดกระจก เชดโตะเกาอ ท าความสะอาดหองน า สายๆกขนไปชนบนท าความสะอาด รอบบายจงจดดอกไมของไหว ใหเจาของมาไหวตอนเยน และไปท าความสะอาดทนอนของเดกๆ ทนอนอยชน 2-4 อกครงหนง โดยรายไดจะเกบจากเดกเดอนละ 200 บาท ตอคนตอเดอนจะไดสวนนประมาณ 1,000-2,000 บาท

ความรสกทตองจากบานมาเพอหาเงนนนตองอดทนทกอยางดวยมเปาหมายอยางเดยวคอ ใหลกเรยนจบปรญญาใหได แมจะถกคอนขอดเปรยบเปรย กระทบกระเทยบอยางรนแรง แตกไมท าใหความมงหวงของแมบานคนนเปลยนไป ดงเชน ค าพดทคนในหมบานเหนวาจะสงลกเรยนสงๆ ท าไมทวา “...เรยนไปเอาหยง เดยวกออกมามลกมผว...” นนคงเปนพนฐานความคดทท าใหเดกสาวอสานไมไดเรยนตอ สวนเดกทยากจนกยงยาก เพราะจะจบแคม.6 และใหลกเขาท างานโรงงานนวนคร พระประแดง หรอเขาท างานหางกพอแลว แมบานคนนเพยงตองการสงลกใหเรยนจบปรญญา แตไมสอดคลองกบคานยมของคนในหมบานจงไดยนนนทามาวา “...ทกขจะตาย มนสใหลกมาเรยน...” “...มนหนมาอยกรงเทพ เดยวผวมนกมเมยนอย...” “...ใจตนเองกอดเอาใครวายงไงกชาง ขออยางเดยวใหลกเรยนจบ ไมอยากใหลกเปนอยางซ...” “...เตนโกๆเกๆนแหละไมชอบ ตนเองบมกทสดทมาอยจดน เดกนอยทมาอยทนเรยนมาบจบ มม.2 ม.3 บางคนกมลกบาง ลาโรงเรยนบาง มาตรงนคอจดจบ ถามนไมมามนกบมเงนเลยงลกมน จะไปวามนกบได ทขอยหนจากบานมากไมอยากใหลกมาอยจดนวาซะไมอยากใหลกมาขายตว อยากใหท างานดมหนาตา บเปนจงซ...” แตดวยภาระการเรยนของลกและยงมพอแมทตองเลยงดอก จงจ าเปนตองมา และไดตกลงกบสามแลววา เปาหมายคอใหลกเรยนจบปรญญา เสยงชาวบานทวา “...มนจะใหลกจบปรญญา บเบงเจาของครอบครวมนแตกแลวจะรสก...”

แมบานสะทอนความคดตอเดกสาวในบาร โดยเดกบางคนจะบอกพอแมวาท างานทโรงงานนวนครเปนการปกปองตวเองจากคานยมของคนในหมบาน “...เดกทมาท างานทนเปนการจนตรอกทงสน สงคมหมบานเดกนอยมนเสยแตม.1 ม.2 จะเรยนสงสดกไดแคม.6 เรยนจบญาตพนองก

148

ดงเขาท างานโรงงาน...” และเสยงเปรยบเปรยกตามมาวา “ตายนะ มนสงลกมนเรยน บไดอยบานสกเทอ สรางบานไวมนกสตายคาบาน” คอมวท างานจนไมไดอยบาน สรางบานไวงามกไมไดอย นนทาวามนคงจะตายทกรงเทพแนๆ

“...เดกทมาทนจะเปนกลมไมรกเรยน และเมอกลบบานกจะมเดกตามมา ถงกบขอมาเลย เพราะไปท างานนวนครเงนเดอน 5,000-6,000 บาท กไมพอกน ตองมาแนวน พอแมทางบานจะไมทราบว าล กษณะการท างานของล ก เปนอย าง ไ ร . . . ” แมบ าน เองกลบบานก ไม เล า เ ร อ ง “สกปรก” ทนใหเขาฟง เพราะ “...เลาแลวสมหยงเกดขน เขาถามกบอกเขาวาเขามาเฮดงาน และกขนไป บหนอหยง เขาไมใหยง...” นนเปนค าบอกเลาของแมบานเมอคนบานเดยวกน ถามเรองการท างานของเดก เพราะไมอยากยง ทงๆทรอยเตมอกวาทนเปนยงไง แมวาจะมการซกไซตอวา “...มงเหนเขาบ เขาเตนอหยง เขาใสอหยงเตน...”

“...การท างานกมเบอ เบอคน เบองาน เบอกลน กไปผอนคลายเดนเลนสวนเบญจสรกตต และการอยนานตองท าตวใหเดกเคารพ ใครจะนนทาใครใหฟงกไมตองตอความยาว และใหความเหนทเปนกลางเสมอ ใครท าอะไรสกปรกกเกบเอง แมบานจะไมตอวาอะไร เพราะเดกทมาอยรวมกนรอยพอพนแม เปนเดกเดนตายทงนน มนอาจรายตอเรากได ถงขนาดฆาเรากได ถามนลงมาโดยเราท าใหใครโกรธ เขามาไมรทมา การปกครองตองใชไมออน ใชไมแขงกบมนไมได ถาไมนอน...” เสยงดง กจะกลาวแตเพยงวา “...ไมนอนสลกหลา...” “...มนกจะเงยบเอง จะไปดาเอะอะใสไมได...” ดวยขอสรปวา พวกนเปน “...เดกเดนตาย...” มา

พนทแหงนเปนเหมอนสนามของชวตทตนเองตองตอสเพออนาคตของลก ความหว งของแมบานใกลจะบรรลแลวเพราะลกสาวคนกลางเรยนส าเรจจากสถาบนราชภฎทมชอแหงหนง และท างานไดเงนเดอนละ 20,000 บาทกวาบาท สวนลกสาวคนสดทองเรยนมหาวทยาลยมหดล ชนปท 3 (พ.ศ. 2554) แตเธอกมไดคดจะกลบบานเมอลกเรยนส าเรจทกคนเพราะ “...เฮาเปนญาตเปน เปนไวใจใหดแลกอยตอไป ไปบานเฮาสไปเฮดหยง บมงานท าบมเงน...” ค าตอบนนสะทอนถงการตองใชชวตในซอยตอไปเพราะความเปนญาตและตองหาเงนเพอลกตอไป

จากชวตและแสงสในซอยคาวบอยทามกลางมหานครทยงใหญ เฉกเชนกรงเทพมหานคร จะพบสถานทพกผอนของคนยามค าคนอยหลายแหลงแตทซอยคาวบอยมอตลกษณของพนทไวรองรบเฉพาะชาวตางชาตเทานน ภายในซอยมบารเรยงรายชดตดกนเกอบ 50 รานดวยกน มนบจ านวนผใหบรการแตละบารไมต ากวา 50-100 คน รวมนกทองเทยวแลวภายในพนทซอยเลกๆ แคบๆ ดจมมนตเสนหตรงผคนจ านวนมากกวา 1,000 คนใหเขามาใชบรการในพนทในแตละคน โดยเฉพาะยามเยน คกคกยามดก และคอยๆ จากไปตอนคอนรง และกลบเปนปรกตยามกลางวนดงเชนซอยทวไป วนเวยน

149

เชนนมานานนบ 30 ป ชวตคนในซอยมความเปนมา ความคด ความรสกและความหวงทตางกนไป แตมจดหมายรวมกนคอ การไดท างานและไดเงนเพอยงชพส าหรบตนเอง และครอบครวของตนทเฝารอเงนจากคนในซอยทจะสงใหหลอเลยงชวตคนในชนบทไดเตบโตตอไป ดวยคนสวนใหญมาจากตางจงหวดและมภาระทรบผดชอบ ซอยคาวบอยจงเปนพนทสะทอนใหเหนชวตคน โลกทศน อตลกษณ เครอขายและความเปนทนนยมในพนทเมองเลกแหงนไดดแหงหนงในโลก ปฏสมพนธและชวตของซอยคาวบอย

ความเปนมนษยท าใหทกคนตองเกยวของกบผ อ น ตงแตเกดจนตาย ผคนในซอย ยงมความสมพนธเกยวของกบผอนเพราะเปนพนททคนแปลกหนามาอยรวมกน ฉะนนรปแบบการปฏสมพนธทเกดขนจงเปนสงนาคนหา เมอคนเขามาในซอยฐานะหนาใหมจะมการใหค าแนะน าใหรจกฎระเบยบทตองรบทราบ สวนการปฏบตตนหลงจากนนเกดจากกระบวนการเรยนร (socialization) ทผอยรอบขางจะขดเกลา การปฏสมพนธเกดตลอดเวลาทงกลางวนและกลางคน โดยกรอบในการพจารณาถงการปฏสมพนธของคนในชวตประจ าวนท เกดขนจะพจารณาตามแนวโครงสราง ((structural approach) และแนววฒนธรรม (cultural approach)โดย structural approach สนใจวเคราะหความไมเทาเทยมทางเศรษฐกจ ความเหลอมล าและการถกกดขตามมารกซส ทใชทนเปนเกณฑในการจดการความสมพนธทเกดขน ส าหรบแนววฒนธรรม (cultural approach) สนใจอธบายความแตกตางของคน อตลกษณและชวตความรสกของคนกลมตางๆ จะชวยใหมองเหนชวตของคนในเมองและไดยนเสยง (voice) ของคนในพนทในเมองทมความหลากหลาย เพอหาความหมาย การใชชวต รวมถงภมหลงของคนในพนท

การพจารณาเชงโครงสรางพบวาโครงสรางในพนทเปนโครงสรางทจดแบงระหวางผมอ านาจกบผไรอ านาจในตวเองอยแลว โดยผทมอ านาจมากทสดคอเจาของบารทเปนผมอ านาจมากและเปน “ฝรง” ตามความเขาใจของคนไทยโดยทวไป ไมวาฝรงคนนนจะเปนชาวเยอรมน ออสเตรเลยหรออเมรกากตาม ฝรงเหลานมอ านาจเงนในการมาซอกจการบารตอจากคนอนและก าหนดกฎ ระเบยบปฏบต ขนตอนการปฏบตงานของพนกงานในบารทกคน หมายถงการบรหารงานในต าแหนงสงสดของบาร และเปนผจายเงนใหพนกงานทกคน ความเปนผมอ านาจเหนอกวาในแงนายจางแลวยงถกตอกย าดวย “ความเปนฝรง” ทใชภาษาองกฤษในการสอสารและเหนวาเปนภาษาส าคญทถกก าหนดใหใชเปนหลกในซอยคาวบอยเพอสอสารกบลกคาทกลมเปาหมายคอชาวตางชาตทมาเทยวพกผอนในซอย

150

การปฏสมพนธของคนกลมตางๆ ในซอยเวลากลางวนจะไดค าตอบในแงวฒนธรรมทคนตางกลมกรณพนกงานหรอคนในซอยมาสมพนธกน เชน ผหญงทท างานในซอยมความหลากหลาย จ าแนกอยางงายคอมทงคนเมอง (หญงไทยจากภาคเหนอ) คนลาว(จากภาคอสาน) คนเขมร (จากแถบอสานใต สรนทรหรอบรรมย) คนใตหรอความแตกตางทางศาสนากตาม ความสมพนธทางเพศไมไดอยโดดเดยวแยกออกจากปฏสมพนธทางสงคมทงภายในชนชนและกลมชาตพนธเดยวกนและระหวางชนชนและกลมชาตพนธทแตกตาง ผทอยในวฒนธรรมรวมกนมกคบคาสมาคมกบคนทอยใน ทเดยวกบตน ไมวาจะดวยขนบประเพณทคนเคยกนอยแลวหรอมาจากบานเดยวกน มองเหนและเขาใจความทกขยากและการมาท างานทน การมภมหลงรวมกน ความสมพนธในกลมจงแสดงออกในลกษณะการเกอกลกนเปนสวนใหญ แตคนทตางกลมกนกมความสมพนธทสนทแนบแนนกน การอธบายเชงโครงสรางในพนทโดยชายมความเปนใหญ มบทบาทน าทงในการเปนเจาของ การบรหาร การลงทน มสถานะทสงกวาในการเปนฝายเลอกผหญงใหมาบรการ พดคย นงเปนเพอนหรอพาออกไปหาความส าราญภายนอก เพราะเปนผจายเงน ดงค าพดของหญงผบรการทกลาวในคนหนงทผวจยลงพ นทวา “วนนขอใหมคนออฟออกไปดวยเถอะ” เปนการแสดงออกทชดเจนวาเพศชายมสถานะทเปนฝายเลอกหรอรก สวนฝายหญงเพยงแตหาโอกาส หรอจงหวะทตองแสดงตนใหฝายชายเลอก ดงเชน เมอแขกเขารานหรอกอนทจะเขาดวยซ าพนกงานหนารานจะจองมองและสงทอดสายตาเชอเชญเขามาดานใน และพาไปนงพรอมถามวาจะรบเครองดมอะไร จากนนกจะนงคยเปนเพอน ดวยลลาทมความสขสนกสนานเปนอยางยงเพอรอใหเลยงดมหรอหากปรนนบต (การบบนวด) ถกใจมากๆ อาจจะไดออฟออกไป

การปฏสมพนธทเกดขนในเวลากลางคนทก าหนดโครงสรางผมอ านาจไวนนลวนสมพนธกบพนท ทนนยม เงนตรา อ านาจหรอโลกาภวตน อนน าไปสความไมเทาเทยม ความไรศกดศรของมนษยในกลมทแตกตางกน โดยเมอลกคาเดนเขาไปในซอยตางจะเหนสาวๆ เชญชวนดวยเสยงหรอบางครงเดนออกมากลางซอยถงเนอถงตวสมผส จบแขนประคองใหเขาไปในบารทตนท างานแตไมถงกบฉดกระชาก หากลกคาเพยงแตยมและยกมอเทากบเปนการยต การปฏสมพนธกบสาวผนน และจะเรมตนกบคนใหมตอไป ถาหากเปนแขกรายเดมหรอรจกกพดคยทกถาม 2-3 ประโยคกแยกกนไป เพราะวนนแขกไมอยากเขาบารเดม อยากเปลยนสถานทกไมมการดงดนตอไป ฉะนนพนกงานตอนรบในบารใหญหรอพนกงานทกคนทบารเลกๆ ตางท าหนาทดงดดแขกเขาบารของตนใหมากทสด กลวธโดยการแตงกายรดรปโชวสดสวน แตงหนา ท าผมใหสวยงามท าหนาตา บคลกใหนาสนใจพรอมสงสายตาไปยงนกทองเทยวเสมอ เมอไดลกคาใหมกจะน าเขายงทนง สวนใหญถามาเปนกลมจะเลอกดานนอกบาร และจะมการสงเครองดมโดยพนกงานทจบแขกไดคนแรก มหนาทดแลและไปสงเครองดมทเคานเตอร

151

บารเทานน สวนการเสรฟเปนหนาทของเดกเสรฟ เวลานเปนอกชวงเวลาทนอกจากพนกงานคนเดยวทไดแขกแลว เพอนๆ กสามารถเขามารวมวงพดคยไดดวย แตมใชทกคนทจะไดเลยงดมเพราะขนกบการตดสนใจของลกคาและความพอใจทมตอหญงสาวคนแรก เพราะหากพอใจหญงสาวมากเพอนๆ จะไดประโยชนมาก ปจจบนการเลยงลกษณะทงบาร หรอกลมพบนอยมากจนแทบไมปรากฏ พนกงานใหมทเขามาท างานโดยไมมผอางอง ไมมคนรจก แตเดนมาสมครและคดเลอกกบมามาซงเองเลยจงอยไมได ทงไมมคนรจกทจะพดคยดวย ไมมการสงตอแขกให ไมมมตรจตทจะสานสมพนธใดๆ ดวย ฉะนนบคคลเหลานมาท างานกนงทหนาบารดานนอก จะถลนเขาไปจบแขกฝรงหนาบารกจะตดหนารนพพนกงานเกา ถกเขมน ตวเองกไมเกงภาษา อาการทปรากฏคอพนกงานเหลานจะนงเปนหนยนตหรอตกตาหนาบารไรการเคลอนไหว จะเคลอนไหวคอลกจากเกาอเมอเกาอทตนนงถกพนงานคนอนจบแขกได และพามานงเกาอทตนนง ตนเองกตองถอยออกไป พนกงานทงหนาใหมและหนาเกาทไม “เขาแขก “ จะอยในพนทไมนานกแยกยายกนไป นนคอค าตอบสวนหนงวาท าไมพนกงานเปลยนงานบอยหรอเปลยนบารบอย เพราะบารนลกคานอยจงอยากไปทดลองทบารใหญ เมอไมไดผลกกลบบานหรอกลบบารเดม พนกงานกบนายผหญงทเปนภรรยาของฝรงเจาของบารทเรยกวา “เจ” กไมไดมความสมพนธกบพนกงานนก แทบไมไดทกทายกนดวยซ าในแตละวนท างานเพราะถอเปนหนาทของแตละคนกท าตามกนไป ยกเวนจะพดคยกบเพอนสนทของเธอเทานน

การปฏสมพนธระหวางนกทองเทยวทไมไดใชภาษาองกฤษและพนกงานกพดภาษาตางชาตเหลานนไมได เชน ชาวญปนหรอเกาหลเปนตน มามาซงคอผมบทบาทแทรกกลางระหวางนกทองเทยวกบพนกงานหญง โดยเขามาถามไถเพราะสงเกตจากนกทองเทยวผนนสนใจและเฝามองสาวๆ พนกงานเตนคนไหนเมอเตนโชวบนฟลอร โดยการเตนบนฟลอรเปนการเปดพนทใหมโอกาสเลอกสนคาไดงายขน เพราะสามารถพบจรต ความงามหรอถกชะตาทไดจากการสงเกตเปนเวลาหลายนาท เมอมามาซงมหนาทเสนอสนคาการใหบรการดานเพศ (sex) กจะเลอกพนกงานมาใหพดคย กรณนใชเวลานานเพราะสอสารกนไมสะดวกเปนทนเดม มามาซงสอสารผานสญลกษณทางมอใหทราบถงวา คณตองการอะไร เชนนไหม เชนการน านวช 2 นวซายมอมาชดกนแสดงความแนบชดของทง 2 และใชนาฬกาหมนเปนเวลาวงรอบใหทราบถงราคาวาเวลาสน หรอคางคนเทาไหร สวนเงนทตองจายเทาไหรนนตวเลขนกทองเทยวสามารถทราบไดวา “five hundred” คอหารอยบาท เปนตน ฉะนนเพยงการสมผสเนอตวภายนอกเปนเรองปรกตสามญทพบในบาร ดงกรณวนครสตมาสทบารทกบารในซอยก าหนดใหพนกงานแตงชดสแดงตามแนวคดของงาน การพดคยกบนกทองเทยวหรอแขกในเชงการหยอกลอกน ยงเปดใหมองทะลเขาไปในชดสแดงวาชดชนในกสแดง เสอในกสแดงเชนกน โดยพวกเธอ

152

คดวาเปนเรองสนกสนานแตผศกษากรสกประหมาเมอพวกเธอมการเปดโชวชดชนในตนเองไดมองเหน และการสมผสมอกบชายฝรงแปลกหนา

การวเคราะหถงความสมพนธทางสงคมระหวางกนในพนทในแงความเทาเทยม ความเสมอภาคหรอการถกกดขกตาม ทางสงคมวทยาอธบายวาเปนเรองความแตกตางระหวางชนชนวาเปนการด ารงอยของความสมพนธของการเอารดเอาเปรยบและการควบคมทด ารงอยไมวาพนกงานจะรสกหรอไมรสกกตาม การทพนกงานแตละคนจะไดแขกหรอไดรบการเลยงดมจากลกคาทเขามาในบารนนตางตองผานกระบวนการเรยนร กระบวนการแขงขนแยงชงกรณใหมและรกษาลกคาเกา ตองพยายามสอสารหรอพดภาษาองกฤษ โดยการเรยนเองหรอรนพสอนให ผศกษาพบพนกงานเตนคนหนงทลกคาเอนดจายเงนคาเรยนภาษาองกฤษใหเรยนเปนมลคามากกวา 5,000 บาท ลกษณะการท างานทเหลาคนอยในบารบอกวามนเครยดทตองเจอเรองซ าๆ เดมทกวนเกดอาการเบอ เซงไมอยากท างาน หยดงานเฉยๆกยงมแมจะถกหกเงน การไดเงนจากการท างานทอาจควบคกนกบการพลกายใหกบคนแปลกหนา แมจะพดคยและยอมรบในการเลอกแลวกตองเรยนรทกษะในการเอาตวรอดจากอนตรายทชายแปลกหนาหยบยนให ไมวาการทดลองยาเสพตด การรวมเพศหรอการไมยนยอมใชถงยางอนามย ฯลฯ แมไดเงนจาการท างานกตองจายออกไปในการยงชพตนเอง ยงชพของครอบครว ชวตทด าเนนไปตามครรลองดงกลาว ดไมราบรนหรอสขสบาย แตท าไมจงยงคงมหญงทท างานในลกษณะนอกมาก เปนสงทผหญงคงตอบไมไดหรอถอวาเปนเพราะผหญงไมดเอง สวนระดบผจดการ หรอนายทน หรอฝรงทเปนเจาของบารกมไดสนใจในปญหาเงนทอง ความเปนอย (ชวงทอากาศรอนมากๆ พนกงานกลบขนไปนอนทพกชนบนไมได เวลาเลกงานกจะมานอนทโซฟารบแขกในบารนนเอง) การท างานเพราะยงคงมผหญงอกจ านวนหนงทพรอมจะเขาสอาชพนไดทนท นายทนลงทนท าธรกจหวงเพยงรายได ผลก าไรทตอบแทนคนมา ฉะนนเมอมการท าผดกฏเกณฑทตงไว เชน การรบแขก (ถกออฟ)ไมไดตามเปา การท าจ านวนดม (ดรง) ไมไดตามเปา การถกปรบกเปนสงชอบธรรม

กรณคณอรอนงคทมบานในซอยเพยงหลงเดยว คงเปนตวแทนการอธบายความเปนปจเจกและไวตวไดอยางชดเจน เพราะไมทราบผมาตดตอจะมาลกษณะไหน เธอจงไมตอนรบกบผใดทงสนหลงจากปดกจการรบแปลภาษา แมบารขางเคยงจะมการดเชญไปรวมงานใดๆ เธอจะปฏเสธดวยความนมนวลแตแฝงนยยะวา “อยามายงกบฉน” การปฏบตเชนนเปนผลจากการคดค านวณแลวถงผลไดผลเสยตลอดเวลา เธอหรอคนในเมองจงเปนคนทไวตว (reserve) ไมเกยวของทางอารมณกบใครงายๆ ซง Simmel สรปออกมาเปนการคดเชงวตถวสยและการใชเหตผลและแรงกระตนจากสงเราภายนอกของชวตในเมองทมมาก ท าใหปจเจกเฉอยชาไมสนใจใครอนเพมมากขน

153

ปฏสมพนธของคนในซอยคาวบอยทเปนการน าเสนอในระดบจลภาคนน สามารถอธบายและวเคราะหรวมกนถงการขยายตวของเมอง การเตบโตของพนททนนยม การแผของโลกาภวตน จากชวตประจ าวนทปรากฏ โดยมเงนตราเปนสงส าคญและเปาหมายในโลกทนนยมเพราะสามารถแลกเปลยนกบความสข ความอมเอมใจ การอยรอดได เงนทไดมาจงเปนสงผกพนกบศกดศรความเปนมนษย ความตางของรายไดทหาไดกสะทอนถงความเหลอมล าและสถานะทางชนชนในสงคม

บทวเคราะหการปฏสมพนธระดบจลภาคเชงทฤษฏ จากขอมลทอธบายถงชวตคนในซอยคาวบอยพบวาชวตทหลากหลายไมไดเพลดเพลนดง

เสยงเพลงในซอย ไมไดสดใสดงแสงสทเปดจาตลอดทงคน ดวยสถานภาพของซอยทเปนแหลงหากนธรกจความบนเทงและสถาบนแหงการใหบรการทางเพศทใหญแหงหนงใจกลางเมองหลวงของประเทศ ชวตคนทมงหวง “เงน”ตางไดรบความกดดนจากการตองท างานหรอวาท ายอดใหได จนชวตมลกษณะปจเจกบคคลทมงเอาตวรอด ไมยอมเปดโอกาสใหผอนเขาถงไดงายนก นกสงคมวทยาทอธบายลกษณะชวตของผคนในเมองทส าคญรายหนง คอ Simmel (1858-1918) The Metropolis and the Mental Life (1930:103) วาอทธพลของนครสมยใหม (The Metropolis) มอทธพลตอชวตของคน มแรงกดดนทท าใหคนในเมองตองปรบตวและมกลไกในการปกปองตนเอง คนในเมองจะมอสระแตไวตว คนทอยในเมองใหญทวโลก เปนการอยทามกลางความทนสมย เปนชวตอสระแตถกกดดนจากสภาพแวดลอมจากการแขงขนและรบเรง ความเปนอสระทไมตองถกจบจองดวยสายตาผอน มอสระทท าตามความคดของตนไดมากกวาชวตรปแบบเดมทมาจากชนบท แตการถกบบรดดวยเวลาและพนท (space and time) ท าใหชวตด าเนนไปดวยกจกรรมและธรกจทหลากหลาย ภายใตเงอนไขเวลา

เงนตรา (Money) เปนอกสงหนงท Simmel ใหความส าคญในการวเคราะหทางทฤษฎ เงนตราในสงคมสมยใหมมลกษณะเปนนามธรรมซงหมายถงอ านาจ ผมเงนคอผมอ านาจ ในกาแสวงหาสงทตนพงใจมาเปนเจาของ ทงสนคาและบรการ เงนตราท าใหผเจาของมอสระปลอดจากการถกครอบง าของผอน คอเงนตรามอ านาจในตนเองและเงนตรายงสามารถเชอมโยงความสมพนธระหวางคนกลมตางๆเขาดวยกนในเชงพนท (ดงคนมฐานะการเงนด มกซอบานจดสรรชานเมองราคามากกวา 10 ลานอยรวมกน กลายเปนยานคนรวยตามก าลงเงน ดงยานสขมวททผใหขอมลกลาววาเปนดงยาน Bevery hill สวนคนไมมเงนกไปอยเพยงหองเชาราคาถก แฟลตหรอยานไกลๆ ออกไปทราคาบานถกกวา) เงนจงสรางความเปนกลมเปนกลม หรอกลาววาบรณาการคนเขาดวยกน ในซอย

154

คาวบอยเรามองเหนเงนตราทเปนผลจากบรณาการของทนตางชาตเขามาท ากจการบาร เพราะผลตอบแทนสง

การอธบายวถชวตคนในเมองตามแนวคดของ Simmel มลกษณะเดนคอความสนใจระดบจลภาคทมงสงเกตพฤตกรรมระดบปจเจกบคคล ซงเหมาะสมกบการศกษาในซอยคาวบอยเพราะเปนชวตคนเลกๆ หากเปรยบเทยบกบโครงสรางใหญๆ หรอพนทในเมองใหญ ชวตคนเลกๆ ในซอยแทบไมมความหมายอะไรในเชงเศรษฐกจ แตในทางกลบกนมความยงใหญในการคนหา

การศกษาเมองในอกส านกหนงคอส านกของชคาโก โดยม Park เปนผวางรากฐานการศกษาเมองในประเดนเรอง โครงสรางเมองและศกษาการปรบตวของผคนในเมอง งานเขยนเรอง The City ของเขานบวาเปนการวางแนวทางการวจยใหกบสงคมวทยานครกวาได ในงานนเขาก าหนดขอบเขตออกเปน 2 แนวทางใหญคอดานนเวศนวทยาและดานชาตพนธวรรณาของกลมสงคมขนาดเลกในชคาโก ในการน าความคดของ Park มาวเคราะหชวตของคนในซอยคาวบอยครงนจะหยบแนวทางการศกษาของเขาในดานชาตพนธวรรณามาอธบาย การศกษาชวตคนทหลากหลายและมมากมายในชคาโก โดยเขาใชวธการศกษาภาคสนามโดยการสงเกตการณแบบมสวนรวมตามแนวทางมานษยวทยาเพอคนหาและตรวจสอบพฤตกรรมทางสงคมของกลมแกงคตางๆ หรอคนจรจด คนประกอบอาชพพเศษตางๆในชคาโก รวมทงชวต คนยากจนในสลม คนอพยพตางชาต เปนตน

Park ไดวางรากฐานการศกษาหรอวธวจยทางชาตพนธวรรณาและเปนประโยชนในการอธบายการปฏสมพนธของคนในซอยคาวบอย โดยผศกษาน าเสนอ 2 ประการคอ

1.พนฐานของความสมพนธทางสงคมวาคนมรปแบบของการปฏสมพนธกนอยางไร กระบวนการของการสรางความสมพนธเปนอยางไร เราจะพบค าตอบไดในซอยคาวบอยจากการวางรากฐานการศกษาของเขาทวา การเขารวมกลมในซอยเกดจากสายสมพนธความเปนญาต จากบานเดยวกน เพอนของญาต หรอมาตามสายคนรจกกน เปนตน คนทมาสมครงานตองมาตามสาย นอยคนนกทจะเดนเขามาสมครเอง เพราะ “ความไมรหวนอนปลายเทา” ไมกอนใหเกดไววางใจในทรพยสน (สราตางประเทศราคาแพง) ไมวางใจตอความสตยซอในการกลบไปนนทาใหกบคนบานนอกฟง

2.การเปลยนแปลงในรปแบบความสมพนธพนฐานในบรบทสงคมสมยใหม พนฐานการอธบายของ Parkทรวมสมยในตอนตนศตวรรษท 20 ทมการเตบโตทางเศรษฐกจมาก ท าใหความสมพนธเชงสถาบนเปลยนรปแบบไป ภาวะความเปนอตสาหกรรมในยคสมยใหมและความทนสมย (modernity) คอภาวะทเกดการแยกยอยของความสมพนธ (fragmentation) ความสมพนธเชงโครงสรางทเปนพนฐานพฤตกรรมของมนษยมความส าคญนอยลง โดยสงคมสมยใหม ความผกพนถก

155

1 1

แทนทดวยคนอาชพเดยวกน สวนคนในครอบครวเดยวกนอาจผกพนกนนอยลง รปแบบดงกลาวน ามาอธบายความสมพนธของคนในซอยไดพบวาชวตการท างานรวมกน ใชชวต กนนอน ไปท าบญ หรอไปสงสรรคกบเพอนในกลมบารเดยวกน กรณนกทองเทยวรายหนงทผศกษาไดพดคย เขาเลาวามภรรยาท างานในซอยคาวบอย แตเมอผศกษาใหเขาแนะน าใหรจกเขาปฏเสธเพราะการพดคยกนขณะนน เขาอยในบทบาทของครสอนภาษาองกฤษทมาทดสอบเพอสอนภาษาองกฤษใหกบลกผศกษา เขาจงไมเปดเผยตวตน หรอสรางสายสมพนธอนใดทเกนกวาบทบาทของเขาขณะนน

Louis Wirth นกสงคมวทยาส านกชคาโกอกคนหนงทวางรากฐานการศกษานครไว จากบทความเรอง Urbanism as a ways of life (1938) เขาไดสรางตวแบบวถเมองวาถกก าหนดจากตวแปร 3 ประการ ไดแก ขนาด ความหนาแนน และความหลากหลายของผคนในเมองเขาย าวาพนททกลมคนมากระจกตวรวมกนหนาแนนจะเปนตวก าหนดความซบซอนของชวตเมอง ยงเมองเตบโตมากขนเทาใด ความผกพนระหวงปจเจกในกลมหรอชมชนกจะยงนอยลง สดทายปจเจกกถกแบงแยกและมคานยมทหลากหลายขดแยงกน กยงเพมความปจเจกบคคลสงขน ชวตชมชนยอยสลายและถกแทนทโดยสงคมมวลชน (mass) กลไกการควบคมสงคมผานสถาบนทเปนทางการตางๆ คนในนครจงเปนคนแปลกหนาระหวางกนและกน มความสมพนธทฉาบฉวย อางวาง เปลาเปลยว โดดเดยว ขาดความรวมมอระหวางกน คลายกบการเปลยนผานสงคม ชมชนจากสงคมชนบท (gemeinschaft) ไปสสงคมเมอง (gesellschaft) ของ ทอนนยสหรอสงคมองคกร (mechanical solidarity) มาเปนสงคมอนทรย (organic solidarity) ของ เดอรไคม ทเปนทมาของภาวะไรบรรทดฐาน ขาดทพงพง (anomie)

กรณตวอยางในพนทของพเอองเปนชวตตวคนเดยวในบารทไมมคนรจกในหมบานเดยวกน ชวตการท างานในบารมา 20 กวาป เพอนทสนทพดคยมเพยงไมกคน แตความสนทกแปรเปลยนไปดวยการเจบปวย ความเปนเพอนเปลยนไปเพราะหวนเกรงอนตรายจากอาการของโรค การตตนออกหางยงสงผลตอความโดดเดยวและแปลกแยกในชวตพเอองมากขน ไมวาดวยอาการของโรคหรอความโดดเดยว พเอองถงกบนงขาวหมขาวในเวลาทนอกเหนอจากการท างาน

การอธบายชวตแบบนครทงของ Simmel, Wirth และ Park ตางชวยใหความกระจางชดในชวตผคนในเมองกรณซอยคาวบอยมากขน ในเรองการปฏสมพนธของคน และการเปลยนแปลงรปแบบชวตของคนในเมองจากภาวะความทนสมย

13

15 14 14 16

12 11

บทท 6 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ : พนทและชวต

การน าเสนอในบทท 6 จะน าเสนอการพฒนาพนทเมอง ระบบทนนยม โลกาภวตนทมผลกระทบเกยวของกบชวตคนในเชงจลภาค และในล าดบถดไปจะเปนการวเคราะหและอภปรายผล ในประเดนทเกยวกบแนวคดทฤษฎ ทกอใหเกดความเหลอมล าและความไมเทาเทยมกนในพนท โดยการวเคราะหเชงทฤษฎทเปนกรอบในการศกษาส าคญคอแนวคดพนทและปฏบตการในชวตประจ าวน โดยนกคดส าคญๆ ไดแก เลอแฟปเวรอะ ฮารวย กอฟมนและคาสเตล

สรป กรงเทพมหานครพฒนาขนมาจากหมบานประมงรมทะเลเลกๆ ซงกเปนไปตามทฤษฎการ

เกดพนทเมองในสมยโบราณทเมองจะเกดขนในยานการคาหรอยานทมการคมนาคมสะดวก ประกอบกบกรงเทพถกพฒนาภายใตนโยบายหลกของประเทศคอแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตตงแตฉบบท 1 จนถงปจจบนฉบบท 11 อกทงการพฒนาเมองหลวงของประเทศไทยในระยะเวลาคาบเกยวกบชวงสงครามเวยดนามทสหรฐอเมรกาเขามาพวพนในบรเวณเอเชยตะวนออกเฉยงใตดวยพนธกจทางการทหารและการเมองตงแต พ.ศ.2497-2518 มสวนในการด าเนนการวางแผนโครงสรางของประเทศไทยไมมากกนอย

การขยายตวของกรงเทพ เมอเรมตงในป 2325 มพนทเพยง 4 ตารางกโลเมตร ปพ.ศ. 2443 มพนทเพมขนเปน 40 ตารางกโลเมตร ป พ.ศ.2475 พนท 40 ตารางกโลเมตร ป พ.ศ.2501 มพนท 97 ตารางกโลเมตร จนปจจบนมพนท 1,568 ตารางกโลเมตร การขยายตวของเมองจะเปนไปตามแนวการตดถนนใหมทแตเดมในกรงไมมถนนใชการสญจรทางน าเปนหลก เขตเมองทเคยอยในคเมองตองขยายออกไปนอกคเมอง ยานการคาส าคญทส าเพงทอยดานใตของก าแพงเมอง การตดถนนพระราม 4 ถนนเจรญกรง ท าใหประชาชนเรมออกไปสรางรานคาบานเรอนรมถนน มการสรางวงพระมหากษตรยขนใหม สงผลใหเจานายขาราชบรพารเรมไปปลกบานเรยงรายใกลวงเพอท างานรบใชไดสะดวก พระมหากษตรยโดยเฉพาะรชกาลท 4 และ 5 ปรบปรงระบบบานเมองใหเจรญเทยมหนาอารยะประเทศ กอสรางระบบสาธารณปโภคพนฐาน ไฟฟา ประปา โทรคมนาคม เปดประเทศคาขายกบตางชาต มชาวตางชาตเขามาตงหลกแหลงท าการคา รวมถงตงสถานกงสล สถานทตทดแลคนของตน เขตธรกจการคาเรมเปลยนเสนทางจากยานการคาของคนจนไปในเสนทางการคาของชาวตะวนตกท

157

ขนานกบแมน าเจาพระยาไดแก สลม ราชวงศ สวนพนท ดานอนถกจ ากดดวยพนทสวนจงขยายไมไดมากนก จนมาถงตนศตวรรษท 20 ทเมองมการขยายออกไปตามแนวถนนทกอสรางใหมตามการพฒนาประเทศ เชนเมองขยายไปตามทศตะวนออกเฉยงใตและตะวนออกเฉยงเหนอ เพราะพนทเปนทนาโลงวางสะดวกในการสรางบานเรอน การพฒนาทางดานอตสาหกรรมจะอยทางดานใตเพราะไดเปรยบในการขนสงใกลทาเรอเมอมแหลงโรงงานอตสาหกรรมมากสงผลใหมผยายถนเขามากรงเทพเพอหางานท า

ชวตคนระดบจลภาคทเขามาท างานในกรงเทพเมองใหญตางเปลยนวถชวตพรอมรบการตอสดนรนทเปลยนแปลงไปจากชวตเดมทบานเกดชนบทและน าพาผหญงมาท างานยานโลกยทเมองไดสรางขนคอซอยคาวบอย

เมอเมองมการขยายตวและเตบโตมากขนท าใหคนจากชนบทเขามาหางานท าในเมองทเปนแหลงงานมากขน ตามแหลงทมโรงงานอตสาหกรรมตงอย งานบรการเพราะประเทศสงเสรมการทองเทยวและการลงทนจากตางชาต จนกระทงมการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบแรกในป 2504 การหลงไหลของเงนทนตางชาตเขามามาก มชาวตางชาตเขามาประกอบธรกจลงทนมากขน ฉะนนการสรางสงอ านายความสะดวกเพมมากขนพรอมกบการลงทนทางดานสาธารณปโภคของรฐ การสรางเมอง ขยายตวเศรษฐกจการคา ท าใหมคนมากมายเขามาหาโอกาสชวตในเมอง พนทซอยคาวบอยเปนพนทเลกๆ แหงหนงทามกลางนครใหญ เชนกรงเทพกมคนเขามาหางานท าแตพนททถกสรางเปนสถานททองเทยวยามค าคนรองรบชาวตางประเทศ จงมผหญงเขามามาก และท าหนาทตางๆ กนไป เชน พนกงานหาดม พนกงานเตน พนกงานตอนรบ แมบานเปนตน เมอคนมาอยรวมกนจงมการปฏสมพนธกนตามแบบทสงคมหรอผอนคาดหวง มการปฏสมพนธกนทงตอหนาและเกบความรสกไมแสดงออกมา เปนความสมพนธทด าเนนไปตามความคาดหวงของสงคมแตมใชตวตนทแทตลอดเวลา และการด าเนนชวตของคนในพนทซอยคาวบอยยงสมพนธกบกระแสโลกาภวตน ทนนยมและวฒนธรรมทองถนของตน

158

การวเคราะหและอภปรายผล การวเคราะหเรองความเปนมาและกระบวนการสรางพนทเมอง

การเตบโตของกรงเทพตงแตเรมตงกรงมาถงสนสดของสงครามโลกครงท 2 กรงเทพยงไมเตบโตทางเศรษฐกจมากมายนก การลงทนทางอตสาหกรรมจะเรมตนในทศวรรษ 1960 เปนตนมา โดยจะแผไปทางดานใตของกรงเทพในเขตยานนาวา ธนบร พระโขนงหรอสมทรปราการ ลกษณะของโรงงานมขนาดเลก แรงงานมไมมาก ในป 1970 จ านวนโรงงานเพมขน มการลงทนเพมขนโดยเฉพาะดานสวนประกอบรถยนต สงทคขนานมากบการเตบโตอตสาหกรรมคอการทองเทยว ในชวงนไดมทหารทรวมรบในสงครามเวยดนามมาเทยวพกผอนในเมองไทยจ านวนมาก จงเกดยานแหลงบนเทงขนมากเปนจดก าเนดยาน Red light district ขนมาอยางเตมรปแบบตามถนนสลมซงเปนยานทเจรญทางการคาของชาวตะวนตกมากอน ดงค าเลาทวา ”พฒนพงษเมอกอนเปนสวนปลกฝรง สวนผก มคลองเขามาขนขาวทเกบไวในยงทสลมพฒนพงษ ฝรงเขามาเชาโรงนาตรงนนแลวแปลงเปนบาร ตงโตะขายเหลาตรงนน ชวงหลงสงครามมฝรงเขามามาก ทพกผอนของฝรงกมมากขนจากเดมทขยายมาจากแถววงบรพา”1 และขยายมาถงถนนเพชรบรตดใหมในชวงทศวรรษท 1970 “ตอนป 1970 ปากลบมาจากอเมรกาแลว บารมเตมไปหมดยาวตงแตเพชรบรตดใหมไปถงมกกะสน มโรงแรมทถนนนกมากฝรงเขาจะมาเทยวมาพกจรงๆ จงไดมาชวยดแลบารใหกบ Edward ทเขารจกชอซอยคาวบอยกเพราะคนตงคนนแหละ” ประกอบทาเรอคลองเตยสรางเสรจในป 2497(1954) การขนสงสนคาสะดวกขน กรงเทพมการระเบดของประชากรทขยายตวมากในชวงน มการสรางรปแบบการใชชวตของคนเมองเกดหางสรรพสนคาขนในชวงกลางทศวรรษ 1960(2503) หางสรรพสนคาอนทรา 2512(1969) และเพลนจตอาเขต 2513 (1970) และมหางอนๆตามมาและเมองขยายเปนศนยกลางขนหลายแหงมไดมจดเดยวอกตอไป เกดยานส าคญกระจายไปทวเชน ประตน า ราชประสงค สะพานควาย พระโขนง เปนตน

ตอเนองตงแตสนสดแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 3 จะชดเจนมากขนเพราะการวางแผนพฒนาทเนนใหกรงเทพหรอเมองใหญไดรบการพฒนามากกวา คนจงมงเขามาท างานในเมองมากขน เมอในเมองคนมากปญหาทอยอาศย อาชญากรรม หรออนๆ จงเพมตามมาเปนเงาตามตว

ผคนทเขามาในเมองตางตอสดนรนในการประกอบอาชพเพอใหตนเองอยรอดแตกตางกน หากมการศกษาหรอการยายถนเขามาเพอการศกษากจะมโอกาสทดกวา โดยเฉพาะผหญงทพบวามการยายถนเขามามากกวาชายและหากขาดการศกษาดวยแลว การท างานจงไมไดรบคาจางทเพยงพอท าใหมบางกลมตดสนใจในการประกอบอาชพพเศษเพอหารายไดทงเพอตนเองและพอแมพนองหรอลกทรอบานในตางจงหวด ดงกรณของซอยคาวบอยทเปนพนทเมองแหงหนงทมหญงเขามาประกอบ

1 สมภาษณคณอรอนงค วนท 12 สงหาคม2554

159

อาชพพเศษเพอหารายได โดยตางคนตางมวธหรอวถในการด ารงอยในเมอง ในกรงเทพหรอในบารทตางกนแตมจดรวมคอการไดเงนจากการเขามาหากนในเมองนนเอง

ในชวงเวลาดงกลาวมการลงทนของเมรกาในประเทศไทยจ านวนมาก หากวเคราะหแนวเศรษฐกจการเมองอาจพจารณาวาเปนผลประโยชนของทนตางชาตทเขามาลงทนในไทย ป 2503 สหรฐอเมรกาเขามาตงฐานทพในไทย ป 2504 มการจดตงส านกงานพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตหรอสภาพฒนขนและเรมมการใชแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท1 (2504-2509) และป 2509 มการจดตงส านกงานคณะกรรมการสงเสรมการลงทนขน (BOI) ผลจากการพฒนาประเทศตามแผนทวางไว สงผลใหประเทศมการพฒนาไปในทศทางทแตกตางกน แผนฉบบแรกๆ คอฉบบท 1- 3 เนนการเจรญเตบทางเศรษฐกจโดยการสรางระบบสาธารณปโภคและการคมนาคมขนสงเปนส าคญ ผลจากแผนฉบบท 1 พบวาประเทศมการเตบโตจากผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) เทากบรอยละ 8 ตอป ภาคอตสาหกรรมขยายตวอยางรวดเรว แตเกดการขาดดลการคาระหวางประเทศเพราะการผลตอตสาหกรรมของไทยผลตเพอทดแทนการน าเขา ยงไมมงทจะสงออกและยงตองเปนแหลงรองรบสนคาทประเทศพฒนาแลวเขามาระบายสนคาทประเทศเหลานนผลตขนดวย (นรมล สธรรมกจ.2551,120) ผลของแผนพฒนาฉบบท 2 มงการขยายตวทางเศรษฐกจ ผลทไดจงปรากฏวา GDP ขยายตวรอยละ 7.5 แตเรมมองเหนเคาลางเพราะการกระจายรายไดยงไมไดผลเทาทควร เกดความแตกตางระหวางรายไดของประชากรเพมมากขน โรงงานอตสาหกรรมและกจการตางๆทด าเนนมา ลวนกระจกตวอยในเขตเมอง จงสงผลให “คนเมอง” มรายไดเพมขน เจาของทดนในเขตเมองรวมขนและสงอ านวยความสะดวกในเมองมเพมขน จงเกดชองวางระหวางเศรษฐกจและสงคมระหวางภาคเมองและชนบท สงผลใหแผนพฒนาฉบบท 3 ไดมการสรางเมองบรวารเพอกระจายความเจรญและมแหลงงานรองรบประชากรทจะไมหลงไหลเขามาในกรงเทพ ดงมการสรางเมองใหญๆ ใหก าเนดในภมภาคแทนเชน เชยงใหม ขอนแกน หาดใหญ ชลบร เปนตนและใหมการสรางแหลงงานในพนทเหลานนใหเมองทสรางใหม (New Town) เปนบรวารของเมองหลวง อาศยทฤษฎขวความเจรญ (Growth Pole Theory) ทมการตงโรงงานอตสาหกรรมหลายๆ แหงพรอมกนเพอเพมการจางงานและอ านาจการซอหรอการตงโรงงานอตสาหกรรมไปพรอมกบการลงทนโครงสรางพนฐานหรอมงเนนการลงทนขนาดใหญ มาใชในการพฒนาเมองหลกเพอลดความแตกตางระหวางเมองและภมภาคอนๆ สรปไดวาในชวงระยะเวลา 15 (2504-2519) ตงแตแผนท 1-3 การพฒนาเศรษฐกจและสงคมของไทยประสบปญหาการพฒนาไมเปนไปตามเปาหมายและไมมการก าหนดพนทเปาหมายในการพฒนา และประกอบกบการขาดเงนสนบสนนจากรฐบาลสหรฐอเมรกาทยตความชวยเหลอเพราะสงครามเวยดนามยตลงในป 2515 และการเปลยนแปลงทางการเมองของไทยในป 2516 จนแผนฉบบท 4

160

และ 5 (2520-2529)ตองใหความส าคญกบนโยบายกระจายความเจรญเพอยบยงการอพยพยายถนของคนเขามาในเขตเมอง นบจากแผนนตอไปจงเกดเมองใหญๆ กระจายในแตละภาคของประเทศไทย

ความสมพนธกบอเมรกา ตงแต ป 2493 ทอเมรกาเขามาตงฐานทพในไทย และประเทศไทยไดใหสทธในการจดสรางทาเรอคลองเตยพรอมสงอ านวยสะดวกนานบปการกบการพฒนาพนทนอกจากการสรางทาเรอพรอมกจการโรงส โรงแรม บาร อ และอนๆ แลวตองมการสรางโรงแรมขนาดใหญเพอใหชาวตางชาตมาพกอาศยดวย เพอรองรบทหารทเดนทางมาทางเรอสวนหนง และการกอสรางทาเรอกจ าเปนตองใชแรงงานจ านวนมากท าใหผคนในตางจงหวดทอยใกลกรงเทพ พากนหลงไหลเขามาหางานท าดวยเชอวากองทพสหรฐฯ จายคาแรงแพง การกอสรางทาเรอกมสวนในการท าใหการเตบโตของกรงเทพเปนไปอยางรวดเรว เพราะคนเขามาแลวไมยอมกลบ ตางยดแคมปคนงานเปนทพกอาศยและประกอบอาชพตอเนองมาถงปจจบน

นอกจากเงนทนจากตางชาตหรอเรยกวาทนจกรวรรดนยมทเขามาแลว ยงมทนญปนเพราะชวงหลงสงครามโลกครงท 2 ญปนมความจ าเปนทตองแสวงหาวตถดบในการผลต และแสวงหาแรงงานราคาถก จงมธรกจทด าเนนการสญชาตญปนเพมอกทางหนง ความจ าเปนในการสรางเมองเพอรองรบการเตบโตมมากขนจะพบเหนการตดถนนสายส าคญๆ เพอเชอมตวเมองเขาสพนทชานเมองรวมไปถงจงหวดขางเคยง พนทในเมองกขยายตวเพอเชอมกบถนนใหญมากขน เชนทศเหนอมการขยายไปตามถนนพหลโยธนและวภาวดรงสต ทศตะวนออกขยายไปตามแนวถนนลาดพราว ถนนรามค าแหง ไปถงบางกะป และตามแนวถนนเพชรบร ถนนพระรามสและถนนสขมวทและขยายไปตามซอยตางๆ ของถนนเหลาน ทศใตขยายไปตามแนวถนนสขมวทเขาไปในเขตจงหวดสมทรปราการ และตามแนวถนนปเจาสมงพราย ฝงซายแมน าเจาพระยาขยายตวไปตลอดแนวถนนสขสวสด ทศตะวนตกขยายตวไปตามแนวถนนจรลสนทวงศและถนนตากสน การขยายตวดงกลาวนบวาเปนการพฒนาประเทศไปสความทนสมย กอใหเกดความเจรญดานการคาและอตสาหกรรม มการจดตงธรกจดานอนเพอรองรบการขยายตวทางเศรษฐกจดวย ไดแก การจดตงธนาคารกรงเทพ เกดหางสรรพสนคาเซนทรลพรอมสาขาตางๆ ทยงใหญขนมาแทนทหางญปนทด าเนนอยกอน

การพฒนาตามแนวคดการทนสมย (modernization) ทประเทศไทยมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตตงแต ฉบบท 1 (2504-2509) เมอสนแผนท 1 ในป 2509 ประเทศไทยมพระราชบญญตสถานบรการเกดขน รปแบบการคาประเวณเปลยนไป มสถานบรการทแอบแฝงในการคาเพมขนในชวงทมทหารมา บรเวณพฒนพงษเปนศนยสงกลบทหารอเมรกน จงมการบรการทจดขนรองรบทหารตางชาตเหลานน จงมบารเพมขนจนถงทกวนน และจากจดนไมกปตอมากเลยมผหญงไปคาประเวณในตางประเทศ ทงญปนและเยอรมนซงเรมในป 2517-2518 ผลพวงการพฒนาเศรษฐกจไทยกอนสนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 2 (2510-2514) ยงสบเนองมาจากการใช

161

จายทางการทหารของสหรฐอเมรกาในไทย โดยในชวงป 2507-2511 รายไดในรปบรการ (services)ไดเพมขนถง 4 เทาตว (สมภพ มานะรงสรรค. 2532: 103) การขยายตวของกรงเทพทงพนททางกายภาพและการเตบโตทางเศรษฐกจสงผลตอจ านวนคนทเพมขน ซงการเพมมใชจากอตราการเกดแตมาจากการยายถนของแรงงานทเขามาอยในเมองทเปนแหลงงานเพอหารายไดตามพนทหลายแหงกระจายทวกรงเทพ

จากการอธบายการเตบโตของเมองไปสการเกดยานบนเทงดงกลาวนน พนทแหงความบนเทงมไดเกดขนโดยความบงเอญแตเปนสงทถกสรางหรอพฒนาขนมาโดยนกพฒนาทดนเมอมองเหนแนวโนมการขยายตวของกรงเทพมากขน พนทซอยคาวบอยถกสรางขนจากนกพฒนาทดน นายทน นกธรกจเชนกนหรอทเรยกวา urban manager ในทนคอกรงเทพมหานคร แมมไดใหพนททงซอยเปนบารแตแรกเรม แตการพฒนากชกน าใหทงซอยกลายเปนบารไปทงหมด ซอยคาวบอยคอชอตรอกเลกๆ ทมความยาวเพยง 200 เมตร ทเชอมซอยสขมวท 21 และ 23 ทางตนถนนสขมวทเขาดวยกน อกทงซอยคาวบอยก าเนดขนในยคสงครามเวยดนามทมทหารอากาศ ชาวสหรฐอเมรกาเชอสายอาฟรกนชอวา T.G.Edward ทมารวมรบในสงครามเวยดนาม และเปดกจการบารในป 2520 โดยกอนนนมผบทตงอยแลว 1 แหงชอวา Golden Beer แตไมมชอเสยงและมเพยงรานเดยว พนทเดมในซอยแหงนถกพฒนาขนจากนกธรกจเชอสายจน ทซอทดนผนใหญจากตระกลใหญเกาแกตระกลหนง และน ามาสรางตกแถวจ าหนาย การสรางตกแถวมทงสน 50 หอง โดยแยกเปนฝงละ 25 หอง มถนนผานชองกลางใหรถสญจรไปมาและจอดหนารานทเปดท าธรกจในสมยนนได ตกแถวในสมยนนกเปนดงตกแถวอนๆ ทมผมาซอเพอด าเนนธรกจ เชน ขายอาหาร ตดเสอ ท าผม ขายของเดกเลนน าเขาจากตางประเทศ รานรบแปลเอกสาร เปนตน บางกท าเปนบานพกอาศย ดวยบรเวณใกลเคยงเปนสถานทตงของสถานทตหลายแหง จงมผมาใชบรการโดยเฉพาะลกคาระดบบน และในจ านวนรานขายอาหารทจ าหนายสราดวยรานหนงแตไดเลกกจการไป และ Edward มาเชาตกแถวหองนนเปดกจการบาร แตแรกอาจไมไดเปนรปแบบบารเพราะมเพยงโตะ และเกาอนงดม และน ากระดาษสมาปดทบกระจกรานเดมไวเทานน ดวยบคลกของเขาทโดดเดน 2 ประการสงผลใหกจการบารของเขามชอเสยงเปนทรจก ไดแก การแตงกาย ทเขาจะแตงกายดวยชดคลายคาวบอย และมเอกลกษณประจ าตนคอสวมหมวกทรงสงตลอดเวลา การแตงกายของเขาจงกลายเปนโลโก ทงตอตนเองและตอพนททเขาเปดกจการอย สงผลใหมคนรจกและเรยกวาคาวบอยตลอดมา อกทงบคลกทสนกสนาน อธยาสยดเปนกนเอง ท าใหเขามเพอนมาก เพอนๆ ชาวตางชาตจงแวะเวยนมาทบารเสมอ หลงจากนนมบารผดขนตามมาจ านวนมาก และเปนทเขาใจวาบารในซอยคาวบอยรบเฉพาะลกคาชาวตางชาตเทานน

162

จากความเปนมาของการเกดพนทเมองและการเกดซอยคาวบอยดงกลาวพบวา พนทเปนสงทถกสรางขนตามการพฒนาและความเจรญของพนทอนจะสงผลตอชวตของผคนในพนทเหลานนตามมา

การวเคราะหเรองปฏสมพนธการใชชวตของคนในพนทเมองและซอยคาวบอย การวเคราะหจะน าเสนอแนวคดของนกคดส าคญทอธบายพนทและสมพนธกบชวตคนใน

เมอง ไดแก Lefebvre ,Simmel , Goffman และ Castells และอธบายชวตประจ าวนของคนในพนทภายใตโครงสรางทถกก าหนด

แนวคดของ Lefebvre เมอน ามาใชกบพนทบรเวณถนนสขมวท พบวามความสอดคลองกนดวยกระแสการพฒนาแบบทนนยม ทดนถกพฒนาใหมมลคาสงสด ทดนถกน ามาแปลงเปนสนคา (commodity) ทสามารถขายและท าก าไรได ทดนมใชวามความหมายเชงพนทตามความคดภมศาสตรแบบเดมอกตอไป ทดนถกแปลงรปเปนผลผลตของเศรษฐกจทนนยมทดนกลายเปนพนทเชงนามธรรม “ abstract space” ทดนบรเวณนถกใหความหมายวาเปนภาพตวแทนการพฒนาท เจรญทางดานธรกจ โดยมสงกอสรางทมนยยะถงความเจรญเชงสญลกษณ (symbol) พนทสแยกอโศกสขมวท ทง 4 มมจะมตกขนาดใหญตงตระหงานชวงกลางสแยกบนดนมรถไฟฟา BTS หรอรถไฟฟาบนดนลอยพาดผานกลางสแยก และใตดนกยงเปนชมทางสถานรถไฟฟา MRT หรอรถไฟฟาใตดนทสามารถเชอมตอกบรถไฟฟาบนดนไดอกดวย ตก 2 ตกขนาดใหญตงอยประจนหนาดานหนาซอยสขมวท 21 พนทนแคเพยงหวมม 4 แยกอโศกสขมวทถกสรางใหมลกษณะโดดเดน มความทนสมย ภายในตกมรานคาส าหรบชาวตางชาตทแสดงสนคาใหผคนภายนอกมองเหนเดนชด การจดวางทนาดชมและเลอกสรรพนทนเปนการสรางขนมา (created space) ตามท Harvey และ Giddens วาไว มนมความหมายเชงนามธรรมจากสงกอสรางตางๆ ทผดขนมาในพนท มใชความหมายเดม ตกบรเวณหนาซอยคาวบอยมสถานทเรยนภาษาราคาแพง มสถานทออกก าลงกาย มรานขายอาหารแฟรนไชสตางประเทศอาท Burger King ,Mc Donald การสรางสงเหลานในพนท เปนสงชวยเตมเตมใหพนทมมลคาทางดานเศรษฐกจ การอธบายพนทไมสามารถตดสวนหรอยอสวนใดในการท าความเขาใจไดแตดวยผลของการพฒนาพนททางเศรษฐกจทตอเนองเปนแนวยาวมาตามถนนสขมวทหรอกอนนนจากสยามสแควรหรอจดทมรถไฟฟาในการเดนทางและเปนทางยาวไปถงแบรง จะมการพฒนาเชงพนททางเศรษฐกจอยมาก ฉะนนกอนมาถงทซอยคาวบอยจงมแหลงบนเทงตงแต ซอยนานาคอสขมวท 3 ทอดยาวสบมาและมตอยาวไปถงทองหลอ ฉะนนพนทท Lefebvre อธบายจงเปนการสรางขนมา

พนทเปนการใชปฏบตการในชวตประจ าวนของเราและเรามประสบการณเกยวของดวยเปน the experienced space โครงสรางสภาวะแวดลอมทผคนตองใชจรงในชวตประจ าวน ท าใหผคน

163

จ าเปนตองตดตอสอสาร ดงการออกแบบทตองพบกบทางออกของรถไฟฟา บงคบทางเขาออกทางเดยว มรานอาหารทคนทานอาหารตองมาเจอกน รานสะดวกซอตรงหวมม และวนมอเตอรไซคทกดานของหวมมถนนสขมวท มนจงกลายเปนพนท (space) ทคนมประสบการณใชจรงในชวตประจ าวน The perceived space คอพนททผคนรบรความหมาย ตามทผจดสรรด าเนนการใหรบรตามทเขาก าหนด ตามท Ray Pahl (1970,1975) เรยกวา urban managers เชน นกออกแบบ นกผงเมอง นกพฒนาอสงหารมทรพย หรอนกสงคมสงเคราะห นกธรกจกตามทจะสรางพนทใดออกมาและจะใหผคนรบรความหมายวาเปนอยางไร ดงเชนพนทอโศกสขมวท อาจจะไมมผใดทราบวามมหาวทยาลยการศกษาเกาแกทสดตงอย จนกระทงเมอมการซอพนทดานขางมหาวทยาลยเพอเปดทางออกดานถนนอโศก แตนนคงไมท าใหคนรจก มศว ดเทากบปจจบนทมการเปดตลาดนดนานาชาต มศวในวนพฤหสบด ทรถจะตดมากกระจายกนไปทวกรงเทพ นนคงเปนการตงใจออกแบบวางผงมหาวทยาลยใหมทโลงในการเปดตลาดนดไดสะดวกขน ดงททราบวาอโศก สขมวทเปนสถานททชาวตางชาตท างาน พกอาศยอยมาก ตลาดกเลยรบรวาเปนตลาดนดนานาชาตตามวตถประสงคของผก าหนด การก าหนดความหมายใหกบพนทแตละแหงตามพนททคนรบร (the perceived space) นนเปนความตงใจของผวางแผนอยแลว ดงเชน ยานทองหลอ ยานสยามสแควร เปนพนทเดนเลนพกผอน เปนตน ผมสวนเกยวของหรอไดรบประโยชนจากการจดการในพนท หรอ urban manager เชนเจาของบานจดสรร นกสงคมสงเคราะห นกวางผงเมองและขาราชการทองถนมอ านาจในการควบคมจดการ การเขาถงทรพยากรหายากและความสะดวกตางๆ การตดสนใจวาจะมสวนในการแบงสนปนสวนทรพยากรทจ ากดเหลานท าใหมบางกลมไดประโยชนบางกลมเสยประโยชน เชนการก าหนดพนทธรกจกบแหลงรวม มผลใหเกดความไมเทาเทยมกน จากขอมลการสมภาษณคณอรอนงค พบวาเจาหนาทของรฐนเองทมสวนในการสงเสรมใหเกดแหลงทองเทยวโดยเฉพาะในซอยคาวบอย เพราะเจาหนาทเปนคนออกใบอนญาตใหขายสรา อนญาตใหเปดเปนสถานบรการเพอการทองเทยว โดยมผลประโยชนรวมกน การตดสนใจของ manager ไมไดเปนอสระแตเปนผลการถอประโยชนรวมกนของทนกบพวกนายทน รฐเองกตองการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจหวงทนนยมเพราะฉะนนรฐเองกไมไดเปนอสระจากผลประโยชนเหลานและการตดสนใจของ manager ขอมลจากเจาหนาทของส านกงานเขตวฒนา กลาววาพวกตนมหนาทท าตามหนาท หากมใครขออนญาตด าเนนกจการ ดงเชนการเปดบาร ถาเอกสารครบ ถกตองตามระเบยบกตองด าเนนการอนญาตไป และคนในซอยยงบอกอกวาโดยเฉพาะชวงทพรรคการเมองใดเปนผวา กทม.จะมการเปดบารมากขน แมจะไมใชนโยบายของการทองเทยวแหงประเทศไทยกตาม

164

จงเหนไดวาสงทปรากฏในพนทซอยนนไมไดด าเนนไปอยางอสระ แตยงสมพนธกบโครงสรางใหญระดบประเทศทมทงเอออ านวยใหทกสงหรอกจการบารด าเนนตอไปเชนนโยบายของรฐทสงเสรมการทองเทยว การพฒนาพนทเพอความเจรญ การกอสรางแหลงงาน แตการสงเสรมทอยภายใตกฎหมายด าเนนไปได เชน การออกใบอนญาต แตกฏหมายทเกยวของกบการปรามการคาประเวณตามพระราชบญญตวาดวยการคาประเวณ พ.ศ. 2539 แตในทางปฏบตไมสามารถจบกมผกระท าผดตามพระราชบญญตดงกลาวได

The imagined space คอพนทอกรปแบบหนง ตามท Lefebvre วาไววาเปน space of representation คอพนทตองใหความหมาย ตองมการตความ (meaning & interpretation) การตความกจะแตกตางกนไปตามแตประสบการณความคด ทงในของปจเจกบคคลและกลมตน เปนการตความพนทตามจนตนาการ ความคดของแตละคนนนจงเปนพนททเปนการ imagined เพราะพนทแหลงเดยวกนแตมความหมายแตกตางกน ดวยการใชประโยชนและจดมงหมายตางกน เชนพนทสวนลมพน พนทสวนจตจกรมความหมายหลายลกษณะทงเปนพนทเพอการออกก าลงกาย เพอการจบจายใชสอยซออาหาร บางคนใชเพอสนทนาการ พกผอนผอนคลาย นอนหลบพบปะเพอนฝง บางคนใชเพอหารายได เชน การขายบรการ เปนตน พนทแหงเดยวกนแตความหมายตางกน จนกระทงคนบางกลม บางพวกไมกลาเขาไปใชพนทแหงนนดวยวาถกตความวาเปนพนทอนตราย เปนพนทคนชนลางของมจฉาชพทไปใชพนทเหลานน การท าความเขาใจพนทของ Lefebvre ตองท าความเขาใจวาพนทตงอยโดดเดยวโดยไมมความหมายใดๆ ไมได พนทตองมความเปนมาคอมประวตศาสตรของพนท พนทแตละแหงจงมความเปนมาแตกตางกนเพราะคนอยแตกตางกน คนในพนทจะเปนตวชวดสงคมของผคนใน 3 สวนท Lefebvre อธบายไว ประกอบดวย spatiality , historicality และ sociality ทง 3 สวนจะมความสมพนธกนในลกษณะวภาษวธ (dialectical) ความสมพนธของผคนทง 3 สวนคอการปฏบตการ ประวตศาสตรพนท และชวตทางสงคมนน Lefebvre พยายามอธบายใหเหนความสมพนธของผคนในลกษณะโครงสราง/ผกระท าการ (structure/agency) หรอเปนเรองวาทกรรมกบการปฏบตการ (discourse practice) คนในพนทด าเนนชวตของตนมใชโดยอสระแตเกยวพนกบอ านาจและการตอตาน (dominance & resistance)

พนทตามความหมายของ the experience space และ the perceived space จะอธบายในเชงโครงสรางหรอวาทกรรมเชงอ านาจทการจดวางพนทจะก าหนดวถชวตผคน โดยมวาทกรรมหลกหรอเรองเลาแสดงใหเหนความส าคญของการจดวางพนทแตละพนท หรอเปรยบกบบารขนาดใหญทสดในซอยคาวบอย ตงอยดานมมถนน ตดไฟแสงสจ านวนมากทสด ซงเปนความจงใจในการออกแบบ ตามโครงสราง (structure) ทก าหนดใหเปน

165

โดยรวม Lefebvre พยายามท าความเขาใจพนทใหเหนความเชอมโยงในแงทเปนความจรง (reality ) และสงทเปนจนตนาการ (imagination) ทสมพนธในลกษณะวภาษวธ (dialectic ) ซงจะเปนประโยชนตอการเขาใจเมองไดดกวาการวเคราะหเชงโครงสรางอยางเดยว (structural analysis)

พนทเมองทสรางขนยงสมพนธกบแนวคดของ David Harvey (เดวด ฮารวส) ทอธบายถงการเกดทนและการสะสมทน การเชอมโยงทางเศรษฐกจ สงคมการเมองและวฒนธรรมททวความเขมขนขนและเชอมกนทวโลก (global interconnectedness) นนคอกระแสโลกาภวตน โดยนกสงคมศาสตรเชอวาโลกาภวตนยงหมายถงการจดความสมพนธเวลาและพนทใหม (reordering of time and space) โดย Harvey เปนบคคลส าคญคนหนงในการอธบายถงบคคลกบความสมพนธระหวางเวลาและพนท ตามแนวคดของเขาเรอง “การยนยอเวลาและพนท ” ( time-space compression) ในป 1989 การขยายชวตหรอความสมพนธทางสงคมทขามเวลาและพนท หรอทเรยกวา “การจดความสมพนธขามเวลาและพนท” (time-space distanciation) ทหมายถงอตราความเรวของกระบวนการทางสงคมและเศรษฐกจทเพมมากขน จนท าใหระยะทางและเวลาไมไดเปนอปสรรคในการจดการองคกร หรอการด าเนนกจกรรมของมนษยอกตอไป (วฒนา สกณศล: 17) การทนกทองเทยวจะเขามาเทยวในเมองไทยและมเปาหมายมาเยยมเยอนซอยคาวบอยนน ตางกยนยอเวลาและสถานทของโลกในการเขาถงโดยหาขอมลจากอนเทอรเนต และเลอกบารทตนเองถกใจไวกอนแลว แมเขามาแลวยงสานสมพนธกบหญงสาวตอเนองไดจากเครอขายไรสายทเชอมกนทวโลกไดอก

การอธบายตามแนวคดของฮารวสนอกจากการเชอมกบกระแสโลกาภวตนแลวสงส าคญอกประการในความคดของเขา คอเรองทนนยม การวเคราะหเรองทนนยมอยภายใตแนวคดมารกซสทเกดจากการสะสมทน (accumulation )และน าทนไปพฒนาตอยอดสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจดงทการพฒนาพนทกรงเทพกเกดจากการสะสมทนทงจากของไทยโดยเชอสายจนและทนขามชาตจากญปนหรอสหรฐอเมรกา มการลงทนกอสรางโรงงานอตสาหกรรมสงทอ อเลคทรอนคสฯลฯ เพอแสวงหารายไดหรอก าไรจากแรงงานราคาถก นายทนไดประโยชนแตชวตแรงงานหรอคนในเมองตางดนรนเพอหาเงนในพนทเมอง ดงทLefebvreน าเสนอเรองการผลตพนทใน 2 ความหมาย ความหมายแรกคอ การครอบง า การก าหนด การสรางกฏเกณฑ กฏระเบยบตางๆขนมา ควบคมคนและการใชพนทของคนดงเชนทในซอยคาวบอยไดสรางระเบยบส าหรบผหญงทใหบรการในรานบารเบยรหรอมาหาเงนในเมองวามสถานภาพทต าตอยถกเรยกใชใหบรการ ไรอ านาจตอรอง ดงเชนก าหนดวาตองเขาท างานกโมง มาชาถกปรบเงนกบาท ตองไปตรวจสขภาพประจ าตามททางรานก าหนดเปนตน ฉะนนรานในซอยตางท าหนาทครอบง าใหผหญงตองปฏบตตามระเบยบทวางไว ความหมายทสองในอกมมหนงเกดจากการตอรอง การตอตาน ขดขนกฎเกณฑและกฎระเบยบเหลานนจากความเปนปจเจกของคนแตละคน เพอใหตนเองอยรอด จะเหนวาในซอยมผหญงทบางครงไมปฏบตตามระเบยบของรานไมมาท างานโดย

166

ไมลา ไมตรวจสขภาพตามก าหนด ออกไปเทยวตอหลงเลกงานโดยไมจายคาบรการบางสวนใหกบราน เปนตน ดงนนความสมพนธระหวางผหญงหรอคนกบพนท จงมสวนเขามาเกยวของกบพนท และกอใหเกดการสรางความหมายใหกบ “พนท” แตซอยมใชถกสรางจากภาพผหญงทท างานในบารเทานน บารในซอยเองกเปนตวสรางความหมายของพนท นนคอภาพตวแทนสามารถสรางความหมายได ดงเชน ถนนพฒนพงษ เปนตวแทนของยานเทยวกลางคนของทงชาวญปนและนกทองเทยวตางชาตอน สนามหลวงยามค าคนคอพนทหารายไดของผหญงบรเวณโดยรอบ หรอพนทนอนหลบพกผอนของคนไรบานทงหลาย ทงพนทและตวแสดงลวนมความหมายในการใหความหมายกบพนททงสน ทเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre) เรยกวา ภาพตวแทนของพนท (Representations of Space) ทเนนการใชภาพตวแทนเพออธบาย เพอสรางกรอบ และเกดเปน “พนทเชงภาพตวแทน” (Representational Space) หรอพนททเกดขนจากความคด ความรสก ประสบการณและความทรงจ า เปนพนททมการเลอนไหลไมตายตว เกดการเปลยนแปลงได ตามทเลอแฟปเวรอะ (Lefebvre)เรยกวาเปน Space ทมความแตกตางกนใน “การปฏบตการเชงพนท” (Spatial Practices)

เมอซอยคาวบอยถกสรางผานการใชภาพตวแทน ซอยคาวบอยจงถกใหความหมายเหมอนกบการลงรหส (encode) ไวเปนแหลงทองเทยวยามกลางคนทมหญงสาวบรการ ภาพตวแทนของพนทจงกลายเปนสภาวะของการถกควบคมและถกครอบง าโดยเฉพาะตอกลมคนทอยอาศยในพนทนน สวนพนทในเชงภาพตวแทนเกดขนจากชวตของปจเจกชนทอาศยอยในพนทๆนน จงมลกษณะทเปน “การกระท า“ (Active) ในสภาวะอตวสย (Objective) ในผลผลตแบบ “ภาพตวแทนของทวาง” ซอยคาวบอยมความหมายทเกดจากการใชภาพตวแทนทถกผนวกความหมายดวยนยยะทไมด ซงการใหความหมายนไมใชเกดจากคนทอยในพนทสรางใหเกดภาพตวแทนของทวาง หรอ พนท ทถกก าหนดดวยสญลกษณ ความหมายอยางเฉพาะเจาะจงและแยบยล ผหญงในซอยถกสรางใหอยในฐานะผถกกระท า (Object) สวนผมาใชบรการหรอนกทองเทยวถกสรางใหอยในฐานะของผกระท า (Subject) มสสนและประเดนการพดถงในหลายลกษณะ ทงความเหมาะสม ความปลอดภย ภาพพจน การสญจร

Castells (คาสเตล) วเคราะหวาพนทเมองยงสามารถรองรบกจกรรมหรอการกระท าทางสงคมหลากหลาย รวมถงการผลตสนคาเพอรางกายและเพศพานชย และเวลาในการท างานในเมองไมผกตดกบเวลาท างานแบบเดม การท างานสามารถท าไดทงกลางวนและกลางคน เวลาไมมขดจ ากด (timeless time) หรอเวลาจรง (real time) เปนรปแบบเวลาทางสงคม (social time) ทเรมมความส าคญมากขนและไดเขามาแทนทเวลาตามเขมนาฬกาโดยเฉพาะมการเชอมตอทางเครอขายขอมลขาวสารในพนทไรขดจ ากด (Castells.1996 : 471-2) กรณเงนทนทน ามาลงทน เจาของบารบางบารจะเปนนายทนตางชาตเพราะเงนหนากวาในการมาซอกจการ ในพนทแหงนกเปนดงศนยของการ

167

ด าเนนธรกจอยางหนง เพยงแตเปนธรกจบนเทงทผหญงมารบใชบรการ ธรกจนด าเนนไปอยางตอเนอง ตงแตเรมมบารแหงแรก จนเกอบเวลา 40 ป จ านวนบารมแตจะเพมขนถงขนาดทมคนกลาววาตอไปทงซอยจะกลายเปนบารหมด (ปจจบนเหลอเพยง 3 คหาเทานน) แสดงถงเมดเงนมหาศาลทหมนเวยนในธรกจบนเทงแหงน

การวเคราะหการใชชวตประจ าวนของคนในพนท ทใหความส าคญกบโครงสรางและ

ผกระท า (Structure – Agency) การวเคราะหเรองชวตประจ าวนปรากฏในแวดวงสงคมศาสตรทตองการกาวพนจากแนวคด

โครงสรางนยม (structuralism) และปฏฐานนยม (positivism) ในชวงสงครามโลกครงท 2 เรอยมาถงทศวรรษ 1980 ทปรากฏในการอธบายทงสงคมวทยาระดบจลภาค รวมถงสาขายอยเชน symbolic interactionism, ethno methodology และ dramaturgy (สธารน คณผล. 2550.114) ชวตประจ าวนถกเขาใจวาเปนสงปรกต ไมนาสนใจเพราะเกดขนเปนปรกตอยแลว แตเรองราวชวตประจ าวนถกปลกใหมความนาสนใจวามใช “ความซ าซากจ าเจ” เทานน โดย Lefebvre ไดจ าแนกแยกแยะระหวางสงทเปนพนฐานของชวต ในความหมายของ everyday life/daily life หรอ vie quotidienne ในภาษาฝรงเศสและเหนความสอดคลองกบนกคดในสาย surrealists และ situationists ทมองหาความโดดเดนในความดาษดนในชวตประจ าวน ดงเชนชวตประจ าวนของคนโดยทวไปทตองไมดาษดน และยงชวตประจ าวนของคนในซอยคาวบอยดวยแลว คดวาตองมความนาสนใจอยในระดบทนาคนหา สวนการอธบายเรองชวตประจ าวนอกคนหนงทนาสนใจคอการอธบายของ เดอ ชารโตทเขาเสนอไวใน The Practice of Everyday Life โดยมมตเกยวโยงไปถงอ านาจและผกระท าการดวย เพราะกจกรรมในชวตคนประจ าวน ไมวาการกน การอย การนอน ลวนถกก ากบดวยอ านาจบางอยางทงสน จากเรองธรรมดาในชวต แตเปนธรรมดาทถกกระท าผานอ านาจ ทเราอาจมองไมเหนไมวาจะเปนอ านาจในดานการเมอง เศรษฐกจ ฯลฯ ทครอบง าใหชวตประจ าวนเราเปนเชนกน

ชวตคนในกรงเทพทคลายกบการตงโปรแกรมวาการตนนอนตองตนแตเชา ท าทกอยางรวดเรวและรบไปถงจดหมายของวนนนๆ ตอนเยนรบเรงกลบบาน ดวยขออางทวาไมอยากรถตด แตการทรถตดนนเองมอ านาจในการปรบพฤตกรรมชวตของเราในทกดาน โดยทเราไมไดกอใหเกดรถตดแตอยางใด พนทในกรงเทพมหานครเปนพนททปรากฏตวขน ดานพนททางกายภาพแตมอ านาจทางเศรษฐกจและการเมองทแผเปนเครอขายครอบคลมไปทว อ านาจทมอยในเมองไดถกสรางและถกผลตซ ามาอยางตอเนอง การอธบายชวตประจ าวนของคนในซอยคาวบอยตามแบบมารกซสมเชงโครงสราง (structural Marxism) คอการวเคราะหใหเหนวาคนใดมอ านาจหรอคนใดถกอ านาจนนกระท า และการ

168

วเคราะหเรองการปฏสมพนธเชงสญลกษณ (Symbolic interaction) ส าหรบการใชชวตประจ าวนของคนในซอยคาวบอย

กอฟมน(Goffman,Erving. 1959) นกสงคมวทยามความสนใจปฏสมพนธทางสงคมในชวตประจ าวน โดยในหนงสอเรอง The Presentation of Self in Everyday Life ไดเสนอแนวคดทนาสนใจอธบายการกระท าของมนษย แนวคดดงกลาวเรยกวา การวเคราะหเชงละคร (Dramaturgy) Goffman อธบายวา คนเรามการกระท าโตตอบกบผอนโดยการน าเสนอตวตนของเราใหผอนไดเหนหรอไดรจก การน าเสนอท าทงโดยภาษา ค าพดทใช กรยาทาทาง การแตงกาย ฯลฯ ในการน าเสนอตวตนน คนเราใชวธการแบบเดยวกบการเลนละคร คอ ทกคนมการกระท าทางสงคมตอผอนดวยการเลนละครใหผ อนด มนษยแตละคนตางก าลงแสดงละคร (Perform) อยบนเวท ทหนาเวทมผชม (Audience) ซงไดแก คนอนทมนษยก าลงมปฏสมพนธดวย บนเวทประกอบดวย หนาฉาก (Front stage) และหลงฉาก (Back stage) หนาฉากคอ การน าเสนอตวตนของมนษยตามทอยากใหผอนเหนหรอรบร เลอกใชถอยค าทเหมาะสมกบสถานภาพ มกรยาทาทและแตงกายตามบทบาท ฯลฯ เปนตวตนทมนษยตองการน าเสนอใหผอนเหน (Presented self) อยางไรกตาม มนษยแตละคนกมหลงฉาก คอ ความรสกนกคดทไมตองการเปดเผย หรอน าเสนอใหผอนรบร เปนสวนทมความเปนสวนตว เรยกวา ตวตนทซอนเอาไว (Hidden self) เมอขนบนเวทสงทเปนหลงฉากกจะไมน าเสนอตอผชม แตละวน มนษยตางกเลนละครฉากแลวฉากเลาเพอน าเสนอตนเองใหสงคมรบร (สภางค จนทวานช. 2551: 130-131) จากแนวคดนท Goffman กลาวไวสามารถอธบายเกยวกบการใชชวตในแตละวนของคนทอาศยและท างานอยในซอยคาวบอยไดวา ทกคนตางมชวตทงหนาฉากและหลงฉากกนทงสน หญงอาชพพเศษทท างานในหลายบทบาทหนาทในซอยคาวบอย ไมวาจะเปน เดกดรง พนกงานเตนอะโกโก ทหนาฉากตองแสดงละคร (Front stage) เพอทจะท าใหลกคาทมาใชบรการมความพงพอใจมากทสด อาจจะแสดงออกดวยการพดจาไพเราะ พดเอาใจลกคา รวมถงการแตงกายทยวยวน รดรป อวดสรระหรอในบางครงไมสวมเสอผาปกปดรางกายเลย การแสดงออกเหลานลวนเปนการสรางตวละครหนาฉากใหกลบตนเองเพอเปนจดขาย ดงดดลกคาใหกลบมาใชบรการอกครง หรอกลายเปนลกคาประจ า สวนหลงฉาก (Back stage) ของหญงเหลาน ความรสกนกคดทไมตองการเปดเผย หรอน าเสนอใหผอนรบร ในทนผอนอาจหมายถงลกคา สงทตองปดบงเอาไวหลงฉากอาจเปนภมหลงของครอบครว การใชชวตในชวงเวลาทไมไดท างาน ผหญงเหลานกมไดแตงหนาสวยงาม แตงตวทลอแหลม หรอยวยวนตลอดเวลา ผหญงเหลานไมจ าเปนตองแตงหนา แตงตวเพอเอาใจใคร หรอท าใหใครประทบใจ แตทตองแตงหนาแตงตวในเวลาท างานนนเกดจากบทบาททตองแสดงเวลาท างาน ซงเปนไปตามแนวความคดของ กอฟมน (Goffman) ทอธบายวา มนษยตองมตวละครทตองแสดง (Character) มบทบาท (Role) และมตวตน ตวละครทตองแสดง คอ ตวตนของบคคลทมงแสดง

169

ลกษณะของตนใหปรากฏตวตนน เปนทงผแสดงและผตชมการแสดงของตวเองดวย ตวตนในการวเคราะหเชงละคร เปนกระบวนการเคลอนไหวทเปลยนแปลงไปมาไดไมมลกษณะตายตว มงใหผอนเกดความประทบใจ (Impression) ดวยการแสดงใหเหมาะสมกบบรบทของสถานการณ ดงแมบานในซอยทเลาใหผวจยเมอไมมบคคลท 3 นงคยดวยดวยกรยาทตางจากการปฏบตกบเดกๆ ในบารเมอมผวจยรวมอยดวยวา เดกเหลานตองพดดๆ ดวยเพราะไมรจกใจเขา หากไปตอวาดดากเกรงจะเกดอนตรายกบตนได หรอไมชอบการท างานบารของหญงเหลานเลยแตไมแสดงความเหนคดคาน แตในใจคดคานเสมอกระทงปลกตวเองออกจากหมบานมาเพอตดไฟแตตนลมมาหาเงนหางานเพอสงลกเรยนมใหลกเดนตามเสนทางเพอนๆ และพๆ ในหมบานทอยในบารมากมาย

นอกจากแนวคดของกอฟมนแลวยงมแนวคดปฏสมพนธเชงสญลกษณของ Mead ทเชอวามนษยมปฏสมพนธตอบสนองกบผอนเพราะพจารณาถงความหมายของสงทมากระตนพฤตกรรม และเลอกแสดงกลบตามความเหมาะสมของสถานการณ

หากมองชวตของแตละคนถาผนนประสบความส าเรจจะพจารณาเพยงวาเพราะเขามความสามารถหรอความดงามของเขา แตในกรณตรงขามถาลมเหลวกเปนเพราะเขาบกพรองเอง โดยมไดมองไปถงโครงสรางสงคมทก าหนดหรอครอบทกคนอย ฉะนนตามการวเคราะหของมารกซการอธบายดงกลาวกเพราะการด ารงอยของความสมพนธของการเอารดเอาเปรยบและการควบคมไมวาตวเราจะรสกหรอไมรสกอยางไร ดงกรณของพเ อองทท างานอยในซอยมาเกอบ 20 ป ยงเปนหนคนในบารอกสองหมนบาท ท างานดวยความหวงแตไรสตในการควบคม สดทายชวตพเอองตองไปทโรงพยาบาลศรธญญาเพอบ าบดอาการเครยดทเกดจากความหวงในการตองการเงน และความผดหวงของชวตทสญเสยต าแหนงมาดามอนเปนต าแหนงทสาวๆ ในบารฝนใฝวาจะไดมสามฝรงเปนตวตนและเลยงตลอดไป ความเปนเพอนของพเอองกบคนอนด าเนนมาปรกตแตเมอปวยดวยโรคประสาท เพอนตางหนหางเพราะเกรงอนตรายหากพเอองคมสตไมอยและลกมาท ารายได หากพจารณาธรรมดากคงเปนไปธรรมดาวาทกอยางเปลยนแปลงได แตการท างานทความสดในพนทไมคงอย มคลนลกใหมมาเรอยๆ เพยงวาเธอไมแสวงหาโอกาสใหมอยางเดยวคงไมเพยงพอในการอธบายเพราะสงคมไมเปดโอกาสใหพเอองไดไปสสงทดกวานอกแลว

กรณชวตของแตละคนในซอยทท างานในบารพบวามลกษณะรวมกน โดยมาจากจงหวดทางภาคอสานเปนสวนใหญ พนฐานการศกษาต า มภาระทางบานทตองรบผดชอบทงหมดและสามไมสามารถรบผดชอบได ทงสามมหญงอน สามเสยชวต หรอเลกรางกนไป ทกคนมลกทตองรบผดชอบอยางต าคนละ 2 คน ก าลงอยในวยศกษาเลาเรยน พอแมทางบานประกอบอาชพเกษตรกรรมทมทดนไมเกน 10 ไรและปลกพชตามฤดกาล ไดแก ท านา หรอปลกขาวโพด กรณเดกสาวๆ พบวาตางมความ

170

ผดพลาดในชวตวยเรยนทมลกเมอยงไมพรอมตองออกจากโรงเรยนและมาเลยงลก สงผลตอความจ าเปนในการเงนเลยงลก โดยสามในวยเรยนไมรบผดชอบและเลกรางกนไปในทสด

การเขาใจพฤตกรรมของคนในพนทเมองทผานการปฏบตการในชวตประจ าวนนนจะเกยวของกบพนทท 3 คอ พนททตองใชจนตนาการทตองมการใหความหมายและการตความ ซงไมจ าเปนตองเหมอนกน คนท างานในซอยคาวบอยบอกวาเปนพนทสกปรก ดงทแมบานบารหนงไมสงสงหรอกนขาวกบพนกงานบารสาวๆ เลยแกบอกวา “สกปรก” (ดวยการท างานตองใชมอไปสมผสกบอวยวะเพศ)ขณะทแมบานอกบารกลาววาไมคดอะไร เปนทท างานและลกษณะงาน ฉะนนจงมการใหความหมายทตางกน เชน คนในสลมบอกวาพนทนคอบานทอบอนไมยอมยายทอยแมจะมการสรางใหใหม แตนกพฒนาบอกวาคอแหลงเสอมโทรม การรบรพนทตางกนจะมผลทงตอการอยอาศยและการปฏบตงานของผคน ผคนจะตอตานสงแปลกใหมทเขาไปในพนทผคนในพนทมกจะคดวาตนเองถกรงแก ถกกดทบไวในสงคมเมอง ไมมสทธมเสยง ไรอ านาจในการตอรอง จงมพฤตกรรมการตอตานในหลายรปแบบ (resistance) กบโครงสราง (structure) ทก าหนดกบผคน (agency/actor) การอธบายเชงโครงสรางในพนทพบวาในพนทซอยคอพนททชายมความเปนใหญ ชายมบทบาทน าทงในการเปนเจาของ การบรหาร การลงทน ฉะนนอ านาจมมากกวาทจะแสดงออกมา หรอความเปนชายมสถานะทสงกวาในการเปนฝายเลอกผหญงใหมาบรการ พดคย นงเปนเพอนหรอพาออกไปหาความส าราญภายนอก เพราะเปนผจายเงน ดงค าพดของหญงบรการทกลาวในคนหนงทผวจยลงพนทวา “วนนขอใหมคนออฟออกไปดวยเถอะ” เปนการแสดงออกทชดเจนวาเพศชายมสถานะทเปนฝายเลอกหรอรก สวนฝายหญงเพยงแตหาโอกาส หรอจงหวะทตองแสดงตนใหฝายชายเลอก

การปฏสมพนธกนในบารอกลกษณะในแงของมนษยนยม (humanistic) คอการเรยกผสงอายวยเดยวกบแมวา “แม” ตามการแนะน าและถายทอดมาของรนพ นอกจากแมบานแลวภายในบารยงม “แม” อกนบไดเกอบ 20 คน ความเปนแมของแตละคนทแสดงออกตอเพอนพนกงานรนนองแตกตางกนไป “แมสมมตหรอแมในนาม ในบาร ” จะชวยแนะน าใหเดกๆ รจกวธปฏบตตว เชน แนะน าการใชชวตรวมกบผอนวา “ใหมความอดทน อยาทะเลาะเบาะแวงกบใคร “ “ เวลาไปกบแขกใหใชถงยางอนามยทกครง” “ถาแขกดทาไมดใหรบหนเอาตวรอด” “อยาลกขโมยของของแขก” เปนตน ค าแนะน าตางๆ ทแมสมมตหรอแมเทยม (pseudo-mother) อบรมสงสอนใหลกเทยมของตนชวยย าถงอ านาจทพวกผหญงอาวโสเหลานมมากกวาในเรองประสบการณ แตถาหากการอบรมหรอค าแนะน านนไมเปนทตองการของเดกๆ พวกแมทงหลายกจะยตบทบาท ดงเชน การถกยอนจากเดกๆ ว า “มาบอกท าไมแมตวเองยงไมยงขนาดน” กเปนการยตบทบาทโดยจะไมเขาไปยงเกยวกบเดกคนนนอกตอไป แมท างานทบารเดยวกนกจะไมสงสงทกทายกนแตอยางใด ความสมพนธในลกษณะการอบรมคอการแนะน าใหพนกงานรนลกรจกเกบเงน และสงเงนกลบบานอยาใชจายฟมเฟอย ดงทพเอองหรอ

171

แมเอองของเดกๆ ในบาร ทบอกเดกๆวา “ใหสงเงนใหแมดวยนะ อยาซอของหมด ” เปนตน ทามกลางความวาเหวในเมองแตความรสกทมแมสมมตอยดวย คงชวยใหพนกงานรนลกรนหลานไดมความสบายใจในการท างานอยบาง เพราะหากไมสบายใจจะเลาสให “แม” เหลานฟง เพราะแมจรงๆ ของตนทบานไมรรายละเอยดหรอลกษณะงานทนได

การน าเสนอเรองการปฏสมพนธของคนทสมพนธกนทงดานหนาและดานหลงสามารถอธบายและจดคความสมพนธไดดงน

ตาราง 6 แสดงคความสมพนธของคนกลมตางๆในซอยคาวบอย

คนกลมตางๆ บทบาท / ลกษณะการแสดงออก คความสมพนธ

หญงบรการ (พนกงานหาดม,นงดม, พนกงานตอนรบ)

แตงกายสวยงาม/หนาตายมแยม/เชอเชญมไมตร/พดจาสนกสนาน

นกทองเทยว (ลกคา)

นนทาลกคาเมอออกไปเมอคน นกทองเทยว (ลกคา) นนทาพนกงานดวยกน หญงบรการ

จายเงนอยางทนท/อดออดบอกไมม/ไปยมเงนจากคนอน

คนขายสนคาเงนผอน

สอบถามเลขหวยทจะออก คนจ าหนายหวยใตดน สงอาหารดวยภาษาทองถน/ปรงอาหารตามรสนยมตนเอง

คนขายอาหารในซอย

อบรมรนนองเรองการท างาน ความอดทน หญงบรการ

172

ตาราง 6 (ตอ)

คนกลมตางๆ บทบาท / ลกษณะการแสดงออก คความสมพนธ มามาซง การควบคม ก ากบกฎระเบยบ/ดแลลกคา

และพนกงาน หญงบรการ ผจดการ

จดท ารายการเบกจายเงน สงอาหารดวยภาษาทองถน คนขายอาหารในซอย ทกทาย Welcome นกทองเทยว (ลกคา)

แมบาน อบรมอยางสภาพ “ไปนอนสลกหลา” หญงบรการ กลาวถงลบหลงวา “เปนเดกเดนตาย” ชวนทานขาวรวมกน

แมบานบารอน/หญงบรการ

ซออาหารทองถน/พดภาษาทองถน เอยถงพนกงานหาดมบารอน “นนทา”

คนขายอาหารในซอย

ฝากของกลบบาน ไปท าบญ หญงบรการ

ผจดการ ดแลทวไป มามาซง

คความสมพนธทปรากฏจะพบวายงเปนคนตวเลกตวนอยในพนทจะมปฏสมพนธกบคนมาก

หนาหลายตามากกวาผทมอ านาจในบารทสมพนธกบคนบางกลมตามลกษณะงานเทานน โดยหญงบรการไมวาจะท าหนาทต าแหนงใดทงพนกงานตอนรบ พนกงานหาดม พนกงานชงเหลาตางตองสมพนธกบคนหลายกลมเพอความอยรอดทงการหาอาหาร การหยบยมเงน การมเพอนปรบทกข สวนผจดการท าหนาทเฉพาะของตนทดแลความเรยบรอยในภาพรวมเทานน เพราะเรองอนมอบใหมามาซงท าหนาทเปนคนกลางในการประสานงานและดแลพนกงานหญงของบารทงหมด

การสรางความสมพนธในระดบใดขนกบการวางตนเชนกน ในพนทซอยคาวบอยทามกลางโลกแหงโลกาภวตนนนจะพบความก ากวม ความไมแนนอนชดเจน ทไมสามารถเปดเผยตนเหมอนคนอยในสงคมเมองมการปดบงซอนเรนตนเอง การตดตอสมพนธอยบนฐานของผลประโยชนรวมกนเหมอนกบวฒนธรรมหนากากท นธ เอยวศรวงศ (2539: 123-131) เขยนไววา จะมการสรางโลกใหมของตนเอง เมอกลบบานจะอยในกลมตนเองไมสงสงกบใคร ดงทแมภาผสงวยอายประมาณ 50 กวาปในบาร Paradise 2 ทจะจดสรรพนทใหตนเองอยเฉพาะมมโซฟาดานในสดพรอมกบการถกไหมพรมในมอไปเรอยๆ ทกวน ไมมการพดคยกบใคร ทกทายหรอรบประทานอาหารรวมกบผใด จงไมมใครรกล าเขาไปในพนทสวนตวของเธอได และเมอแมดาผหญงทท าหนาทแมบานอกคนเดนทางกลบบานนอก

173

จะมคนในหมบานถามไถลกษณะงาน กจะไมมการเปดเผยเรองราวอนใดในบารใหทกคนในหมบานไดรบทราบ แมจะมกลมทอยากรอยากเหนเฝาถามวา “เขาเตนแนวใด อโกโกนะ” แตเธอกไมปรปากบอกเลาเรองภายในบารใหคนในชมชนฟงเลย ดวยเธอคดวา “จะเวาไปเฮดหยง บอกบฮ บเหน” เพราะเธอกลาววา เดกทมาท างานทนเปนเดกเดนตายทกคน หมายถงไมเหนอนาคตแลว บางคนยงไมเคยใสชดนกเรยนมธยมปลายดวยซ า กมแฟน เลกกนและมาท างานทบารเสยแลว นธไดกลาวสนบสนนวาทไมยอมเปดเผยเรองราวใหใครรวาเปนวฒนธรรมหนากากทปกปดความรสกและสรางพนทแหงโลกมายาขนมาเปนความก ากวมทางวฒนธรรม

การท างานทไมแนนอนในรายไดท าใหผหญงบารบางคน มงหาความมนใจใหแขกตดหลงใหล หรอท าเสนหใหมคนน าเงนทองมาให ดงเชน สาวนกเตนในพนททตองไปใหหลวงพอเปนชวยลงคาถาให ดงงานเขยนของธนดดา สวางเดอน (2553) ทเลาเรองชวตสาวโสเภณทไปท าคณไสยและมลกคาหลงใหล แตสดทายกจบชวตลงดวยวาคณไสยตามมาเอาชวตเพราะไมปฏบตตามสญญาทใหไว ผคนทวไปอาจมองการใชชวตของหญงเหลานทวา การท างานของหญงกลางคน เมอไดเงนแลวมกจะไปซอความสข หรอใชค าวาปรนเปรอผชายอนหรอเลนการพนน หรอแมแตสงเงนไปใหพอแมพนองจนหมด จนตวเองแทบไมมอะไรเปนของตวเองนน ดวยการแสวงหาความสข การตอบแทนบญคญแลว ดวยเพราะผหญงเหลานยง ขาดทกษะชวตไมรจกการวางแผนตางๆ เพอชวตขางหนา จนเหนชวตผหญงเหลานวนเวยนไปมาอยในซอยนนเอง

ทนนยมทพฒนามาเปนทนนยมโลกดวยกระแสโลกาภวตน มการพฒนาดานเทคโนโลย เงนตรา ความกาวหนาทางอตสาหกรรม แตผลประโยชนตกกบคนบางกลมเทานนเชน นายทน หรอเจาหนาทระดบสง ทนกอใหเกดการขยายตวของการเปนเมอง และสงผลตอคนระดบลางทไมไดประโยชนจากการพฒนาและการขยายตวของระบบทนนยมดงกลาว การแสดงออกมาคอการดนรนใหชวตอยรอด ดงพฤตกรรมทแสดงออกมาทงการรบร การคด การใชชวตดงกลาว

174

ความสมพนธเชงอ านาจของคนกลมตางๆ ทเกยวของกบพนท เพศโครงสรางชายเปนใหญ สถานภาพของหญงไทยทอยภายใตความคดทมชายเปนใหญ

(patriarchal) และผลกระทบของกระบวนการพฒนาไปสความทนสมยและลทธทนนยมทท าใหหญงสญเสยความเปนผมสถานะเคยงบาเคยงไหลอ านาจในบานใหชายทตองออกไปรบจางท างานเพอหารายไดทเปนเงนมาแทน บทบาทการผลตของหญงหมดไปเพราะเทคโนโลยทชวยในการผลตมเพมขน ผหญงเมอท างานหารายไดสงเงนกลบบานซงเปนทงหนาทและความคาดหวง ผชายออกไปท างานไมสงเงนกลบบานเลยไมถกต าหน ผหญงสงเงนกลบบานไดรบการยกยอง ฉะนนผหญงจงตองออกไปหาเงนกลบบาน ในซอยคาวบอยจงเหนผหญงทกคนทท างานตางสงเงนกลบบานทงสน ผทมบานในซอยและเคยท าหนาทแปลเอกสารไดมองเหนความสมพนธ การกอเกดและดบสญของหญงมาหลายรน กลาววาทผหญงตองออกมาท างานเพราะสงคมไทยนบถอชายเปนใหญ การศกษาของ Pasuk Phongpaichit (1982: 74-75) ทวาลกสาวคอผทคาดหวงจะเปนผทแบกรบความรบผดชอบทางเศรษฐกจ ถอเปนบทบาทตามประเพณทไดรบสบทอดตอเนองลงบนความเปนลกสาว และเมอตนเองไมมการศกษาหรอทกษะใดในการประกอบอาชพทเพยงพอกตองเขาสอาชพคาประเวณ

จากการศกษาของ ยศ สนตสมบต (2535) พบวาการแบงแรงงานทางเพศ สงผลใหผหญงถกลดบทบาทต าลง ผหญงจ านวนไมนอยเรมถกกดดนใหจากบานไปท างานในโรงงานและในอตสาหกรรมเรงรมย (อมรา พงศาพชญ.2548) การใชชวตของหญงจากการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจ การขยายตวของเมอง กระบวนการกลายเปนเมอง การเปลยนแปลงของธรรมชาตแวดลอมสงผลตอการอพยพยายถน ทงแบบฤดกาลหรอการยายถนระยะยาว โดยจากขอมลพบวาผคนในซอยคาวบอยจะอยในกรณยายถนระยะยาวเสยมากกวา เพราะแตละคนจะท างานอยนานบางคนอยถง 20 ปแตระยะทยาวนานนนจะมการกลบบานเปนระยะๆ ไมใชเพอเยยมพอหรอแมอยางเดยว แตในฤดกาลท านา ผหญงบางกลมจะกลบบานไปชวยพอแมด านา เพราะชวงหนาฝน แขกทรานมไมมาก สวนผทมาอยระยะยาวไมคนเคยกบอาชพเดมคอการท านาอกตอไป ท าใหพวกเธอไมกลบบานไปชวยท านาและยงสบทอดจารตประเพณปฏบตโดยการสงเงนกลบไปใหพอแมท านาแทน การมาท างานนนในพนทพบวามเดกวยรนในภาคอสานเขามาท างานในบารมากขน บางคนจบแค ป.6 มาดวยซ าแตการเปลยนแปลงทนากงวลคอ พอแมเปนผฝากใหมาท างาน หรอบางคนตามญาตทท าอยกอนแลว

เงนตรา เฉพาะในตรอกคาวบอยทมบารประมาณ 47 บาร (อก 2 คหาเปนรานขายของช าอก 1 คอบานพกอาศยและไมนบบารทอยนอกตรอกบรเวณหวมม หรอบารวงทตงดานนอก) หากค านวณอยางงายทสดโดยแตละบารมพนกงานอยางนอยทสด 50 คน พนกงานทกคนหาดมไดอยางนอยทงการบงคบใหหาดมหรอหาเองไดอยางนอยคนละ 5 แกว (ดรง) แกวละ 100 บาท จะไดเงนเฉพาะคาดรงมากถง คนละ 1,175,000 บาท (หนงลานหนงแสนเจดหมนหาพนบาทถวน) ยงไมรวมคาบารไฟน

175

ทตองจายเมอน าเดกออฟไปขางนอกอกคนละอยางต า 500 บาท เมอเดก 100 คนถกเลอกออฟออกไปจะไดรายไดอกถง 50,000 บาท ตอคน จงจะเหนไดวาธรกจการเงนในซอยคาวบอยมเมดเงนจ านวนมหาศาล สงผลใหมผจองตองการพนทบรเวณนหาเงนอกมาก แตขนาดของบารและจ านวนหญงทมาบรการกแตกตางกนแลวแตบารทจะมาก าหนดรายไดของบารเชนกน

ความส าคญทตองมการศกษาชวตคนทมรปแบบตางกน และท างานในเมองกร งดงเชนผหญงท างานในซอยคาวบอย ทถกเปรยบเปน “คนต าชน” เพราะการไมมพนทยนทางสงคมเลย (การถกจ ากดพนทยงดกวาไมมท) แตพนทของหญงเหลานกปรบเปลยนไดถามอ านาจมาโยกสลบต าแหนงของตน เชน การถกซอตวออกไปโดยอ านาจเงน พวกเธอกจะเปลยนพนทจากหญงบารไปสต าแหนงมาดาม ทมสงปรงแตงรางกายและจตใจเปลยนไป ภาพสรางของเธอกเปลยนไปดวย แตเมอยงอยในพนทเดมผหญงเหลานมตวตนมเสยง แตไมมโอกาสสะทอนเสยงออกมา ดวยความไมมอ านาจในตว

การอธบายเรองความสมพนธเชงอ านาจระหวางคนกลมตางๆ ทเกยวของในพนทประเดนส าคญมใชเรองเพศหรอเงนตราอยางเดยวทเปนเหตวเคราะหปลายทาง แตสงทเออและก าเนดใหแตละคนมอ านาจตางกนไปในแตละพนทนนสมพนธกบแนวคดทนนยม โลกาภวตน การพฒนาทางเศรษฐกจ ทพฒนายงท าใหชวงชนทางสงคมทงหางกนมากขนจากความสามารถในการเขาถงทรพยากรหรอแหลงทนเพอตอยอดความงอกเงยของทนหรอความร ารวย เมอขยบหางออกไปความสามารถและความรองรบดานอนทภาครฐจะจดใหไมม จนกอใหเกดความไมเทาเทยมในทกกลมและทกระดบมากขน สรป ความยอนแยงในพนททนนยมกบชวตระดบจลภาค

กรงเทพมหานครคอหนงในมหานครของโลก แมจะมไดตดอนดบ 1 ใน 5 ของโลก ดงเชนเมอง ลอนดอน ปารส เบอรลน โตเกยวหรอนวยอรคกตาม แตกรงเทพกเปนหนงในเมองทมความโตเดยว (Primate city) เชนเมองในประเทศก าลงพฒนาอกหลายสบเมอง เชนเมองมมไบ เซยงไฮ เดล เมกซโกซต บวโนสไอเรส มะนลา แตภายใตความเตบโตทมลกษณะเฉพาะของเมองในประเทศก าลงพฒนานนแหละทเปนสสนเพราะเราสามารถมองเหนทง 2 ดานคอความกาวหนาอยางสดขวกบความยากจนทแทบไมนาเชอวามจรง จากความแออดวนวาย ปายนออน จอภาพยกษ ทสงสแสงเจดจาใหชวตในเมองนาหลงใหลดวยพลงทถกสรางขน แตในอกดานคอการแขงขนทตองเอาตวรอดหรอถงขนละโมภ การ แขงขนอยางไมรวาเสนชยอยแหงใด ความคดทยอนแยงกน (contradiction) ระหวางทนนยมกบความเปนปจเจกชนทมเสรภาพปราศจากการครอบง า ถกน าเสนอผานชวตเลกๆ ในซอยทามกลางมหานครใหญกรงเทพ

176

พนทซอยคาวบอยทโดดเดนตามทแตแรก Edward สรางไวคงไมคาดคดวาจะตดระดบโลกมาทกวนน การท Edward ฝรงผวด าพลดถนชาวอเมรกาน ามาสรางเปนภาพลกษณอนโดดเดนของตน นาจะสมพนธกบการโหยหาอดตและบานเกดของตน จนตองมาท างานในสถานทตางแดนคอการไปรบ ยงสมรภมแหงอน ดงจะเหนบารหนงในซอยใชชอเดยวกบซอยคาวบอยแตเปลยนคาวบอยวรบรษชายสวมหมวกสขาว คาดปนสนสองกระบอกไวท เอว กลายเปนภาพหญงสาวรปรางออนแอน นงกางเกงยนสขาสน โชวขาออนอนเรยวงามและสะดอแทน ภาพดงกลาวกลายเปนโลโกของบารเหลาแหงนพรอมกบการแตงกายของพนกงานบารสาวๆ ทตองแตงชดคาวบอยและเดนผานขนลองไปมาในซอยคาวบอยยาวค าคน พรอมถอแสตวดไปมาอนเปนเครองมอในการท างานของคาวบอยทใชตอนสตวในไรทางภาคตะวนตกของสหรฐอเมรกา เรองเลาภาพลกษณ (มายาคต) ของคาวบอย ทางภาคตะวนตกของอเมรกาในชวงศตวรรษท 17-18 เตมไปดวยเรองราวของความลลบ แสวงหาบกเบก ทามกลางธรรมชาตทคละคลงดวยฝนของทองทง การสรางต านานแหงซอยคาวบอยจะอยบนพนฐานของการสรางภาพตวแทนอนยงใหญของนกรบอเมรกน (ทหาร ) เชนเดยวกบ Edward ทผนตนเองมาสรางแหลงดมกน และกลายเปนผสรางต านานซอยคาวบอยอนเลองชอในปจจบนดวย การน าเสนอนาจะมความสมพนธกบความเปนมาของสภาพสงคมยคแหงการผจญภยบกเบกดนแดนใหมของอเมรกาและกลายเปนสวนหนงในวฒนธรรม (Pop culture) และมอทธพลอยางมากตอสงคมรวมสมย ดวยภาพของคาวบอยทออกมาจากมโนส านกของคนไทยผานภาพยนตรทวาเปน “ชายชาตรทหยาบกราน ขมาควงบวงบาศ ท างานอยในไรปศสตวทามกลางเปลวแดดและฝนทราย หรอภาพของวรบรษผสวมหมวกสขาว คาดปนสนสองกระบอกไวทเอว และดวลปนชนะผรายในตอนจบของหนงเรอยไปจนถงหนาโฆษณาบนปกหลงของนตยสารตางประเทศทบหรยหอหนงชอบใชภาพคาวบอยในอรยาบถตางๆ มาประกอบ” (วฒชย กฤษณะประกรสข. 2548: 150) ดกชนนารลองแมนยง นยาม คาวบอย ไววาเปนผรบจางท างานในไรปศสตวทางภาคตะวนตกของสหรฐอเมรกา การเชอมโยงตนเองกบพนทแหงการแสวงหา การผจญภย และชวตใหม เหมาะสมกบสภาพแหงสงใหมๆในกรงเทพยคนน จงมการเปดพนทลกษณะการแสวงหาเชนนตามมา

การท าความเขาใจชวตเลกๆ ไดนนเหมอนกบการอานเรองราวทเกดขน (read)ในพนทเมองโดยอาศยประสบการณ การสงเกตการณและการตความโดยการใหความหมายตางกนไป ดงทผวจยไดถามพนกงานในบารเกยวกบซอยคาวบอยวา “มความคดเกยวกบพนทนอยางไร “ บางคนตอบวา “ พนทนใหชวต” “พนทนใหโอกาส” เปนตน แตสอบถามเจาหนาทส านกงานเขตวฒนากลบใหค าตอบในอกแงมมหนง คอกลาววา “พนททผหญงมาจบฝรง” ถาม คนสญจรไปมาบอกวา “เปนพนทหาเงนของหญงขายบรการ” จงเหนไดวาวธคดหรอวธอานของแตละคนแตกตางกนแลวแตประสบการณของคนท

177

ใชชวตเกยวของกบซอยคาวบอย การใหความหมายขนกบการปฏสมพนธทตนเองเกยวของในพนทและอ านาจทตนสามารถแสดงออกมา

ทนนยมและความทนสมยทกระจกตวอยในเมองหลวงยงคงปรากฏความสมพนธลกษณะยอนแยงกนอย แมการพฒนาไปสเศรษฐกจแบบทนนยมทเปดโอกาสใหทกคนไดรบผลจากการพฒนาททนสมย มชวตทสะดวกสบายทนสมย แตขณะเดยวกนกท าใหเกดการเอารดเอาเปรยบกน ทกคนตองดนรนตอสและแขงขน การท างานของหญงในซอยกตองแขงขนในการเสนอตนใหนกทองเทยวเกดการ “ปง” ใหเรวทสดเพอถกเลอก รายไดจากการท างานกมงซอวตถเชน โทรศพทมอถอ หรอเสอผา ทงใหตนเองและสงใหคนทางบานไดใช เมองเปนศนยรวมแหงความเปลยนแปลงทกดาน ความพลกผ นทางดานเศรษฐกจเกดขนในเมองกกระทบไปไดทว ในขณะเดยวกนชวตสมยใหมท ตางคนตางอย ความเปนสวนตว ปจเจกบคคลสง สงวนทาทในการพบปะระหวางบคคลและชนชน ชวตในเมองตางดนรนแสวงหาอสระ เสรภาพทในชนบทมนอยกวาเพราะจารตและขนบทควบคมอย ชวตในเมองแมอสระแตตอสดนรน ตามแนวคดมานษยนยม (Humanistic) กมไดยอมจ านนตอวถทเปนไป ตางมชองทางทจะเลดลอดทะลกรอบออกมาได มใชยอมรบไมขดขน (resistance) ความขดกนหรอความยอนแยง (contradictions) จงเปนพลงผลกดนทจะกอใหเกดการเปลยนแปลงไมวาทางใดกทางหนงได เมองมการเปลยนแปลงทเปนกระบวนการ (process) ทมงสจดทสงกวาอยเสมอ ชวตคนกเชนกน “ชวตไมสนกดน” ตอไปดงผหญงท างานในซอย

ผหญงในซอยอาจจะกลาววาไมใชทกคน แตทกคนมความคาดหวงตออนาคตทดกวา การท างานทนเกดจากการผดหวงในชวตดวยสาเหตแตกตางกน แตแทบทงหมดคอปญหาครอบครว ทถกทงราง ฉะนนจงแสวงหาสงใหมแมไมใชคชวต แตกหวงรายไดจากการมาอยทน การแสวงหาสงทดแทน จากการทหญงไทยบางกลมมาท างานเพอหาสามเปนชาวตางชาตนน พนฐานการใชชวตทผานมาของหญงไทยทผานความลมเหลวในชวตคคดวาชายไทยไมรบผดชอบ จงแสวงหาทางเลอกใหมหรอบางคนใชบรการไปหาคตางแดน ในชวงหนงกจการหาคแตงงานกบฝรงเฟองฟมาก มกจการเปดรองรบทงในไทยและตางประเทศ จากเอกสารท หญงไทยไปเยอรมน (สภางค จนทวานช. 2547) พบวาหญงไทยไปดวยหลายปจจยแตปจจยหนงคอความยากจน กลาวถงหญงทไปใชบรการหาคไมวาประเทศไหนในโลก ไทย ฟลปปนส ตรก โปแลนด กรซ กตามเพราะทนสามไมไหวกตองเลกลากนไปแลวหวงจะไดผชายทมฐานะร ารวยเปนคชวตสกคน แมการไปหาสามตางแดนมใชวาจะเปนคนไมดทกคนมความดดวยกนทงนนไมวามากหรอนอยขนกบอปนสยใจคอและภมหลงของแตละคน (ผกามาศ ปรชา. 2553) ดงทคณอรอนงคผอยในซอยคาวบอยตอเนองมาถงปจจบนและคลกคลกบเดกสาวทมาใหเขยนจดหมายหาแฟนฝรง เธอแยงวาถาเดกมพนฐานจตใจดอยในตว การแตงงานกประสบความส าเรจ มใชบางคนทมงไปแสวงหาแตเงน

178

ตราบใดทโลกยงมการพฒนาไปภายใตทนนยมโลกและกระแสแหงโลกาภวตน พนทเมองเปนสงทตองเพมขนตามมาอยางรวดเรว และตอจากนนคอการดนรนของผคนทแสวงหาเงนตรา ท าใหตองเขาสเมองเพอหางานท า ในเมองจงมชวตคนทแตกตางหลากหลายกลมอยทามกลางความเหลอมล า ความไรศกดศรและรอวนทชวตจะดขนตอไป ตราบนนซอยคาวบอยคงยงเปนต านานอมตะทตอเนองไปไมสนสด

ขอเสนอแนะ 1. การศกษาชวตของคนทอยในนครใหญ ยงมประเดนทนาคนหาอยอกมาก เพราะในเมอง

หรอนครใหญๆในโลกน มผคนทหลากหลายแตกตางกน ทงในกลมชนเดยวกนหรอตางกน เพศ การศกษา สถานะ ความคด ความรสก การศกษาอยางละเอยดเจาะลกถงวถชวตของคนในแตละกลม จะไดน ามาวางแผนปองกน หรอแกไขปญหาของคนในเมองใหญได

2. เมองทขยายทวโลกมไดอยอยางโดดเดยว เพราะในเมองมขอจ ากดหลายอยาง ทงพนทและความช านาญพเศษทเหมาะกบสภาพพนททมใชเมอง การศกษาจงตองมองเหนความสมพนธเครอขายทโยงใยกน การศกษาเมองในโอกาสตอไปจงควรเพมประเดนเครอขายและความสมพนธทางสงคมของกลมตางๆมากขน

3. ดวยกระแสโลกาภวตนและการพฒนาประเทศไปสความทนสมย จงมการเลอนไหลของคนนอกประเทศหรอภมภาคอนของโลกเขามาอาศยอยในประเทศไทย และคนตางชาตหรอนานาประเทศทเขามาในไทย ลวนมความประสงคและจดมงหมายตอความเปนเมองหรอของประเทศไทยตางกน ฉะนนหากมการศกษาเจาะลก กลมคนตางชาต เชน เกาหล ญปน องกฤษ สวเดน เยอรมน จน เปนตน จะชวยสรางความสมพนธทางดานเศรษฐกจ และกระชบความสมพนธระหวางประเทศตอไป

บรรณานกรม

180

บรรณานกรม

กมลรตน บ ำรงตน. (2546). การใชประโยชนทดนและการใหบรการโครงสรางพนฐาน ในยานพาณชย กรรมศนยกลางกรงเทพมหานคร : กรณศกษายานสลมสาทร. วทยำนพนธ ผ.ม. (กำรวำงผงเมอง). กรงเทพฯ: จฬำลงกรณมหำวทยำลย.

กองบรรณำธกำร. (2537). วฒนธรรมไทย? ลกสำว-หำเงน ลกชำย-ใชเงน. ศลปวฒนธรรม. ปท15 (ฉบบท 6).

กรงเทพมหำนคร. (2553). โครงการพฒนาศนยพาณชยกรรมชมชนยานบางกะป : รายงานฉบบสมบรณ.กรงเทพฯ : ส ำนกผงเมอง กรงเทพมหำนคร.

กำญจนำ แกวเทพ. (2549) .ศาสตรแหงสอและวฒนธรรมศกษา. กรงเทพฯ: บรษทเอดสน เพรส โพรดกส จ ำกด.

กำรทองเทยวแหงประเทศไทย. (2543). รายงานสถตประจ าป 2543. กรงเทพฯ : กำรทองเทยวแหง ประเทศไทย.

จำรวรรณ ข ำเพชร. (2552). รำยงำนกำรวจยเรองชวตยามตะวนรงและยามราตรของผคนในซอยคาวบอย สขมวท 23. คณะสงคมศำสตร: มหำวทยำลยศรนครนทรวโรฒ. ถำยเอกสำร.

จฬำลงกรณมหำวทยำลย (2553) รายงานฉบบสมบรณโครงการจดท ามาตรฐานดานการวางและจดท าผงเมองของกรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ : ศนยบรกำรวชำกำร คณะสถำปตยกรรมศำสตร จฬำลงกรณมหำวทยำลย.

เจนกำร เจนกำรกจ. (2547). ปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงการใชทดนเพอการพาณชยกรรมในยานสขมวท. วทยำนพนธ กำรวำงแผนภำคและเมองมหำบณฑต (กำรวำงผงเมอง). กรงเทพฯ: บณฑตวทยำลย จฬำลงกรณมหำวทยำลย. ถำยเอกสำร.

ชำย โพธสตำ. (2547) .ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ. นครปฐม: สถำบนวจยประชำกรและสงคมมหำวทยำลยมหดล.

ชนดำ เสงยมไพศำลสข. (2550). เศรษฐกจของทรพยสนเชงสญลกษณ. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพคบไฟ ไชยรตน เจรญสนโอฬำร. (2541, พฤษภำคม-สงหำคม). พนทกบกำรพฒนา. วารสารธรรมศาสตร.

ปท24 (ฉบบท 2). -------. (2545). วาทกรรมการพฒนา. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: วภำษำ. -------. (2545). สญวทยำ : โครงสรางนยม หลงโครงสรางนยมกบการศกษารฐศาสตร. กรงเทพฯ: ว

ภำษำ. ซอยคำวบอย. วกพเดย . วนทสบคน 21 ตลำคม 2551,จำก http://th.wikipedia.org/wiki.

181

ดวงจนทร อำภำวชรตม เจรญเมอง. (2542). เมองในสงคมไทย:ก าเนดพฒนาการและแนวโนม. พมพครงท1. เชยงใหม: สถำบนวจยสงคม มหำวทยำลยเชยงใหม.

ดำรณ ถวลพพฒนกล. (2549). กระบวนการเปนเมองกบการเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศก าลงพฒนา. กรงเทพฯ: จฬำลงกรณมหำวทยำลย.

ตรณ โงวศรมณ (2525) “กำรพฒนำอตสำหกรรมไทยภำยใตอทธพลตำงชำต” ในเศรษฐกจไทย : โครงสรางกบการเปลยนแปลง .กรงเทพฯ : สถำบนวจยสงคม จฬำลงกรณมหำวทยำลย.

ทองกร โภคธรรม (แปล). (2547). รายกายใตบงการ. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพคบไฟ. ทองตอ กลวยไม ณ อยธยำ. (2524). กรงเทพ 2 ศตวรรษ.กรงเทพฯ : ส ำนกงำนเสรมสรำงเอกลกษณ

ของชำต. ทองแถม นำถจ ำนง. (2540). ทนนยม 4 ขน.กรงเทพฯ : ส ำนกพมพสขภำพใจ. เทพช ทบทอง. (2519). กรงเทพสมยคณป.กรงเทพฯ : สหมตรอตสำหกรรมกำรพมพ. เทยนฉำย กระนนนทและไพศำล เลกอทย. (2529). กรงเทพมหานคร 2545. กรงเทพฯ : จฬำลงกรณ

มหำวทยำลย. นพพร จนทรน ำช. (2550). หาบเรแผงลอย การกลายเปนอนในกระบวนการผลตพนทเมอง. ปรญญำ

นพนธ (กศ.ด พฒนศกษำศำสตร) มหำวทยำลยศรนครนทรวโรฒ. นชกำวำ ยน. (2525). “ชวยเหลอหรอชวยเถอ : ปญหำควำมชวยเหลอทำงเศรษฐกจทญปนใหกบ

ประเทศไทยในเศรษฐกจไทย” ในเศรษฐกจไทย : โครงสรางกบการเปลยนแปลง .กรงเทพฯ : สถำบนวจยสงคม จฬำลงกรณมหำวทยำลย.

นธ เอยวศรวงศ. (2541). วฒนธรรมความจน. กรงเทพฯ: แพรวส ำนกพมพ. บงอร ชมจ ำป. (2529). การศกษาการใชพนทในซอยสขมวท 3-63 จากถนนสขมวทจดคลองแสน

แสบ. ปรญญำนพนธ กศ.ม. (ภมศำสตร). มหำวทยำลยศรนครนทรวโรฒ. บญเลศ วเศษปรชำ. (2554). โลกของคนไรบาน .กรงเทพฯ: ศนยมำนษยวทยำสรนธร. บปผณำฏ สวรรณมำศ. (2525). การสรางบานแปลงเมองรตนโกสนทร โครงสรำงเมองทำงดำน

ประโยชนใชสอย 2325-2525.เอกสำรวชำกำรหมำยเลข 24 สถำบนไทยคดศกษำ มหำวทยำลยธรรมศำสตร.

บญทน ดอกไธสง. (2520). กรงเทพมหานครกบการเจรญเตบโตทผดปกต. กรงเทพฯ: สถำบนบณฑตพฒนบรหำรศำสตร.เอกสำรอดส ำเนำ.

เบญจวรรณ คงสวำง. (2535). การศกษาการเปลยนแปลงรปแบบการใชทดนเพออยอาศยยานสขมวท : กรงเทพมหานคร. วทยำนพนธ กำรวำงแผนภำคและเมองมหำบณฑต (กำรวำงแผนภำคและเมอง). กรงเทพฯ: บณฑตวทยำลย จฬำลงกรณมหำวทยำลย. ถำยเอกสำร.

182

เบญจำ ยอดด ำเนน-แอตตกจและกำญจนำ ตงชลทพย. (2552). การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ: การจดการขอมล การตความและการหาความหมาย. นครปฐม: สถำบนวจยประชำกรและสงคม มหำวทยำลยมหดล.

ประกอบ รมดสต. (2529). ผลกระทบของการพฒนาเมองหลกในภมภาคทมตอความเปนเอกนครของกรงเทพมหานคร : บทวเคราะหเชงเศรษฐศาสตรการเมอง. วทยำนพนธสงคมศำสตรมหำบณฑต(วจยประชำกรและสงคม). กรงเทพฯ: สถำบนวจยประชำกรและสงคม มหำวทยำลยมหดล. ถำยเอกสำร.

ปเตอร เอฟ เบลล. (2533). “รฐไทย พฒนำกำรของระบบทนนยมกบชนบทในประเทศไทย” ในรฐกบหมบานในไทยศกษา.กรงเทพฯ : สถำบนไทยคดศกษำ มหำวทยำลยธรรมศำสตร.

ปรชำ ควนทรพนธ .(2545). สงคมวทยาและมานษยวทยานคร. กรงเทพฯ : จฬำลงกรณ มหำวทยำลย.

ประสงค สขม. (2547). จากยมราชถงสขมวท : เหตการณใน 4 รชกาล. กรงเทพฯ : จฬำลงกรณ มหำวทยำลย

พนธวศ ลวเรองโรจน. (2549). การพฒนาเชงพนทส าหรบการเกดกระแสวามเปลยนแปลงสมยใหมของเมอง: กรณศกษาปรากฎการณยานทองหลอ. วทยำนพนธ (สถำปตยกรรมศำสตรและกำรผงเมอง). กรงเทพ: มหำวทยำลยธรรมศำสตร.

ไพโรจน คงทวศกด.(2552). เมองโลก การบรโภคการตอรอง สงคมวทยาเมองฉบบรวมสมย. เชยงใหม :คณะสงคมศำสตร มหำวทยำลยเชยงใหม.

พเชษฐ สำยพนธ . (2544). เกย : ในฉากชวตแหงสลมสถาน ใน ชวตชายขอบตวตนกบความหมาย. ปรตตำ เฉลมเผำ กออนนตกล (บรรณำธกำร ) กรงเทพ: ศนยมำนษยวทยำสรนธร.

พรรณ บวเลก. (2545). ลกษณะของนำยทนไทยในชวงระหวำง พ.ศ. 2457-2482 : บทเรยนจำกควำมรงโรจนสโศกนำฏกรรม. กรงเทพฯ: พนธกจ.

ธนภน วฒนกล. (2550). การเมองเรองพนท พลวตทางสงคมของชมชน (กรณศกษา: ชมชนปอมมหากาฬ). พมพครงท 3. กรงเทพฯ: มลนธสถำบนวชำกำร 14 ตลำ.

ธนดดำ สวำงเดอน. (2553). ฉนคอเอร.พมพครงท 2 กรงเทพฯ: ประพนธสำสน. รตนำ บญมธยะ. (2548, พฤษภำคม – สงหำคม). ภรรยาฝรง : ผหญงอสานกบการแตงงานขาม

วฒนธรรม. วำรสำรสงคมลมน ำโขง. โรม บนนำค. (2553). บนทกแผนดน ชดต านานทงกลางกรง.กรงเทพ: ส ำนกพมพสยำมบนทก. ผกำมำศ ปรชำ. (2553). ฉนไมใชโสเภณ.พมพครงท 19 กรงเทพฯ: บำงหลวง.

183

ผำสก พงษไพจตรและครสเบเคอร. เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ. กรงเทพฯ: ตรสวน (ซลคเวอรมบคส).

วสนต ปญญำแกว. (2543). ชวตขางถนน. เชยงใหม: นพบรกำรพมพ. วรำนนท สขรองแพง. (2548). กรงเทพมหานครกบการพฒนาเมอง : ศกษากรณการจดรปทดนเพอ

พฒนาเมอง. วทยำนพนธ (ศศ.ม.) รฐศำสตร. กรงเทพฯ: มหำวทยำลยรำมค ำแหง. วฒนำ สกณศล. (2548). โลกาภวตน. กรงเทพฯ: ส ำนกงำนคณะกรรมวจยแหงชำต. วชรตน วจตรวำทกำรแลทนพนธ นำคะตะ. (ม.ป.ป.). การเตบโตของเขตชมชนในภาคกรงเทพมหานคร

: Urbanization in the Bangkok Central Region. กรงเทพฯ: สมำคมสงคมศำสตรแหงประเทศไทย.

วไล วงศสบชำต. (2539, มนำคม). วารสารประชากรศาสตร. ปท 12 (ฉบบท 1). นรมล สธรรมกจ. (2551). สงคมกบเศรษฐกจ กรณศกษาประเทศไทย (พ.ศ.2500-2545. กรงเทพฯ:

ส ำนกพมพมหำวทยำลยธรรมศำสตร มำลน คมสภำ. (2548). อนสาวรยประชาธปไตยกบความหมายทมองไมเหน. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพ

วภำษำ. ศลมำน นฤมล. (2531). นางงามตกระจก : การศกษากระบวนการกลายเปนหมอนวดไทย. กรงเทพฯ :

สถำบนไทยคดศกษำ มหำวทยำลยธรรมศำสตร. สมภพ มำนะรงสรรค. (2532). ภำพรวมของกำรพฒนำเศรษฐกจระดบประเทศและระดบภมภำค

นบตงแตหลงสงครำมโลกครงท 2. จดหมายขาวสงคมศาสตร. ปท 11 (ฉบบท 2-3). สรรเพชญ นนทภกด. (2539). ววฒนาการทอยอาศยแบบเบาบางมาสแบบหนาแนนในแขวง

คลองเตยเหนอ เขตคลองเตย กรงเทพมหานคร. วทยำนพนธ เคหพฒนำศำสตรมหำบณฑต (เคหกำร). กรงเทพฯ: บณฑตวทยำลย จฬำลงกรณมหำวทยำลย. ถำยเอกสำร.

สดสวำท ดศโรจน ,บญมำ นครอนทร และพรชย ตระกลวรำนนท. (2539). การศกษาปรากฏการณอาคารสงในเขตชนในและชนกลางของกรงเทพมหานคร. กรงเทพมหำนคร : ส ำนกผงเมอง.

สนต สวจฉรำภนนท. (2552). “ปญหำและควำมรของทวำง: ศกษำจำกทฤษฎทวำดวยทวำงของฮองร เลอแฟรและ มเชล เดอ แซรโต”. รฐศาสตรสาร รฐศาสตรธรรมศาสตร 60 ป /รฐศาสตรสาร 30 ป (เลม 2).

สนต ฉนทวลำสวงศ. (2521). ความเขาใจบางประการจากการศกษาสถาปตยกรรม “หองแถว”. วทยำนพนธ ภำควชำสถำปตยกรรมศำสตร บณฑตวทยำลย: จฬำลงกรณมหำวทยำลย.

184

สพชำ เบำทพย. (2540). การศกษากระบวนการท างานของผหญงบรการเพอชวยเหลอตนเอง : กรณศกษาหญงบรการซอยคาวบอย. วทยำนพนธ พฒนำชมชนมหำบณฑต. กรงเทพฯ: บณฑตวทยำลย มหำวทยำลยธรรมศำสตร. ถำยเอกสำร.

สธำรน คณผล. (2550). เรองของ “ชวตประจ ำวน”. รฐศาสตรสาร. ฉบบท 28 พฤษภำคม-สงหำคม 2550.

สภำงค จนทวำนช. (2551). ทฤษฎสงคมวทยา. กรงเทพฯ: ว.พรนท(1991). สเทพ สนทรเภสช. (2540). ทฤษฎสงคมวทยารวมสมย พนฐานแนวความคดทฤษฎทางสงคมและ

วฒนธรรม. เชยงใหม: โกลบอลวชน จ ำกด. ส ำนกงำนเขตวฒนำ. (2552). โฟกสวฒนา. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพรวมไทย. ส ำนกงำนคณะกำรพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำต. (2550). โครงการศกษาการยายถนกบการ

พฒนา .กรงเทพฯ: เอกสำรอดส ำเนำ. ส ำนกงำนสถตแหงชำต. (2546). รายงานผลการส ารวจการประกอบการกจการโรงแรมและเกสต

เฮาส พ.ศ.2546. กรงเทพฯ: ส ำนกงำนสถตแหงชำต. ------- (2550). ส ามะโนอตสาหกรรม 2550. กรงเทพฯ: ส ำนกงำนสถตแหงชำต. ------- (2552). เครองชภาวะเศรษฐกจและสงคมไทยทส าคญ พ.ศ.2552.. กรงเทพฯ: ส ำนกงำนสถต

แหงชำต. ------- (2552). เครองชภาวะเศรษฐกจและสงคมไทยทส าคญ พ.ศ.2552.. กรงเทพฯ: ส ำนกงำนสถต

แหงชำต. แสงอรณ กนกพงษชย. (2525). เหตการณสมยรตนโกสนทร.(บรรณาธการ) กรงเทพฯ: เมองโบรำณ. โสภดำ วรกลเทวญ. (2543). การน าเสนอความเปนตวตนของผหญงบรการในสถานบนเทงบารเบยร

จงหวดเชยงใหม. วทยำนพนธ ศลปศำสตรมหำบณฑต (กำรพฒนำสงคม). เชยงใหม: บณฑตวทยำลย มหำวทยำลยเชยงใหม. ถำยเอกสำร.

อมรำ พงศำพชญ (บรรณำธกำร). (2548). เพศสถานะและเพศวถในสงคมไทย .กรงเทพฯ : จฬำลงกรณมหำวทยำลย.

อนงค บรรเจดวำนช. (2545). วถชวตของคนญปนในประเทศไทย : กรณศกษา ซอย 21-63 ถนนสขมวท เขตวฒนา กรงเทพฯ . สำรนพนธ ศลปศำสตรมหำบณฑต (มำนษยวทยำ). กรงเทพฯ: บณฑตวทยำลย มหำวทยำลยศลปำกร. ถำยเอกสำร.

อคน รพพฒน. (2553). มองสงคมผานชวตในชมชน.กรงเทพฯ: ศนยมำนษยวทยำสรนธร. -------. (2551). วฒนธรรมคอความหมาย. กรงเทพฯ: ศนยมำนษยวทยำสรนธร.

185

อน นมมำนเหมนท. (2529). ปญหานครหลวงและการพฒนาเมองหลกในภาคเหนอ ในเอกสำรวชำกำร. สถำบนวจยสงคม มหำวทยำลยเชยงใหม.

แอสแคป. (2528). Migration Urbanization and Development in Thailand.แปลโดย เชษฐ บญประเทองและสปำณ บญประเทอง. กรงเทพฯ : เอกสำรอดส ำเนำ.

Apinya Fuengfusakol. (2008). “Making Sense of Place: A case Study of Vendors and small Entreneurs in the Chiang Mai Night Bazaar” in Shigeharu, Tanabe (ed.) Imaging Communities in Thailand Ethnographie Approaches . Chiang Mai:Mekong Press Benjamin, Walter. (2002). The Arcade Project. Cambridge. MA. : The Belknap Press of

Harvard University Press Bishop, Ryan and Robinson S.Lillian. (1998). The Night Market:Sexual Cultures and the Thai Economic Miracle. London: Routledge. Bridge, Gary and Sophie Watson (ed.). (2010). The Blackwell city reader. Malden, MA :

Wiley-Blckwell. Burkitt, Ian. (2004). “The Time and Space of Everyday Life”. Cultural Studies Vol.18,No.2/3

March/May. Certeau, Michel de. (1984). The Practice of Everyday Life {Arts de Faire} Translated by

Steven Renal (1988) .Berkeley University of California Press. Clark, Gordon L. and Hebb, Tessa M. (2004). Pension Fund Corporate Engagement: The

Fifth Stage of Capitalism (March 15, 2004). Relations Industrielles/Industrial Relations, Vol. 59, No. 1.

Clark, David. (1996). Urban World/Global City London and NewYork. London: Routledge. Cornwel-Smith, Philip. (2005). Very Thai : everyday popular culture. Bangkok : River Books. Douglas, Jack D. (1980). Introduction to the sociologies of every life. Boston: Allyn and

Bacon. Goffman, Erving. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. N.Y.: Doubleday. Koonphol, Sutharin. (2001). The Concept and Pratice of “Public Space” in the City of

Bangkok, Thailand: a Case Study Based on Sanam Luang. Ph. D. Thesis. London: University of London.

Harvey, David. (1989). The Urban Experience. Oxford : Basil Blackwell.

186

Lefebvre, Henri. (1991). “translated by Donald Nicholson-Smitch”. The Production of Space. Blackwell Publishing.UK.

Massey, Doreen. (2007). Space Place and Gender. Minneapolis : University of Minnesota Press.

Nicks, Phil. (2008). Love Entrepreneurs : Cross culture relationship deals in Thailand. Monsoon Books Pte Ltd, Singapore

Noparatnaraporn, C. (2005). Reading Bangkok: changing attitudes to and meaning of place. Unpublished thesis. Faculy of Architecture. Building and Planning: The University of Melbourne.

Parrita Chalermpow Kaanantakool. (1993). Urban Life and Urban People in Transition. The 1993 Year-End Conference, Synthesis Papers Vol II, Decermber 10-11,1993 Ambassador City Jomtien Chonburi,Thailand.

Parker, Simon. (2004). Urbaniam Theory and The Urban Experience. Routledge Taylor & Francis Group: London and New York.

Pasuk Phongpaichit. (1982). From peasant girls to Bangkok masseuses. Geneva: International Labour Office.

Reekie. (2537). การออกแบบสภาพแวดลอมในชมชน: Design in the built environment. แปลโดย โสภำคย ผำสขนรนต.พมพครงท 2. กรงเทพฯ : Edward Arnold.

Richard T. LeGates and Frederic Stout. (1996). The city reader. London: Routledge

Savage, Mike, Alan Warde, and Kevin Ward. (2005). Urban Sociology, Capitalism and Modernity. Palgrave Macmillon: New York.

Simmel, George. (1903). The Metropolis and Mental Life. reprinted in On Individuality and Social Form, ed. D. Levine Chicago: University of Chicago Press.

Stegdr, Manfred. (2553) โลกาภวตนความรฉบบพกพา. แปลโดยวรพจน วงศกจรงเรอง. กรงเทพฯ: โอเพนเวลด.

Wirth, Louis. (1938). Urbaniam as a Way of Life. American Journal of Sociology 40: 1-24. Yoko Kusaka. (1999). Japanese Corporate Culture and its dynamics in Thailand : A Case

Study of Thailand Area. Master of Arts in Thai Studies, Graduate School. Chulalongkorn University.

ภาคผนวก

188

ภาคผนวกท 1 ภาพประกอบ

ภาพประกอบ 8 บรรยากาศซอยคาวบอยชวงเวลากลางวน

189

ภาพผระกอบ 9 บรรยากาศซอยคาวบอยชวงกลางคน

190

ภาพท 10 บรเวณถนนอโศกมนตรและตก Interchange ดานหนาซอยคาวบอย

191

ภาพท 11 บรรยากาศวนสงกรานตในซอยคาวบอย

192

ภาคผนวกท 2 ประวตโดยยอผใหขอมล พนกงานคนท 1

พเออง เปนสาวเหนอ จ.ล าพน เขามากรงเทพท างานทซอยคาวบอยเปนแหงแรกในป คอนป 2530 จากค าแนะน าของคนในหมบานตนเอง การศกษาชน ป.4 โดยสามเสยชวต มลก 2 คนใหเสยงดจงเขามาท างานในกรงเทพ ป 2540 ไดออกจากซอยไปเปนมาดามอย 3 ป แตเลกรางกนไปกบอดตสามตางชาตทท าหนาทรวมเวลาเกอบ 30 ป และอายปจจบน 47 ป พรอมกบอาการเจบปวยทตองรกษาตอเนองดวยยาจาก รพ.ศรธญญา

พนกงานคนท 2 แกว กลยา เปนสาวขอนแกน การศกษาชน ป.6 เขามาท างานทกรงเทพ ในชวงเวลาเกอบ 20 ปทผานมาดวย สามนอกใจมภรรยาใหม แกว กลยา มลก 2 คน กอนจะเขามาตงใจจะไปขายบรการประเทศจนแตวซาไมผาน เขามาในซอยโดยมคนแนะน า เปนพสาวของเพอนทท างานอยกอน ระยะเวลาท างานมาถงปจจบน 10 กวาป สงทไดคอ สาม กลบคนมา สรางฐานะจากเงนในซอยคอทดนทบานเกด 100 ตารางวา รถกระบะ และรถแบคโฮ ประกอบอาชพของสาม อายปจจบน 45 ป

พนกงานคนท 3 เปล เปนสาว จ.นครสวรรค ทอ าเภอหางไกลจากเมอง สาวทยงคงความสวยตามวยตวเอง ท

ปจจบน 36 ป การศกษาชน ม.3 เขามาพรอมเพอน โชคดชวงแรกของการท างานไดแตงงานกบฝรง และออกไปสรางครอบครวอยทตางจงหวดพรอมลกนอย 1 คน ตอมาสามฝรงทงรางเลกรากนไป ดวยเหตผลวาเธอ “อวน” ท าใหตองวนเวยนกลบมาในซอยอกครง ดวยรปรางทแปลกไปจากสาวๆ และเธอเปนคนสนกสนานและดมจด สงผลตอสขภาพ ความงามทไมคงเดม

193

พนกงานคนท 4 รงรอง เปนชายหวใจหญงหรอกระเทย บานเกดอยท จ.หนองคาย เขามาท างานต าแหนงแรก

เปนบารคอนเนอรโดยมาเรยนรงานในซอย เพราะพสาวท างานในบารกอนแลว ความฝนหญงขามเพศเปดโอกาสและขอจ ากดใหรงรองทกต าแหนงในบาร ปจจบนท าหนาทมามาซงดแลกจการในบารทกอยางแทนผจดการทดแลหลายบาร รงรองดแลเดกๆในบารอยางใหโอกาสการเลอกทเปลยนบาร แตควบคมการท างานตามกฎเกณฑของบารทตงไว เธอมความสขกบการท างานปจจบนและไดรบการยอมรบจากผคนในหมบาน เพราะมคนมาฝากเดกๆหนาใหมๆกบเธอเพอใหรบเขาท างานเมอเธอกลบบานตางจงหวด

พนกงานคนท 5 สาวสวยชอนอยทรวมใหขอมล รปรางเลกๆตามชอ แตเธอมลกวยรนแลว 2 คนดวยวย 30

กวาป นอยจบการศกษาระดบวทยาลยเทคนคกรงเทพ แตเคยมาท างานรวมกบเพอนเมอครงเรยนหนงสอ ชวตผกผนเมอแตงงาน มลกและตองเลกรากบสาม นอยไมมเวลาดแลลกเพราะหนาทมามาซงตองมาดแลบารตงแต หววน กวาจะกลบกดก เปนเวลาทใชตางจากเวลาปรกตกบลก ลกชายของนอยมบคลกขามเพศ สวนลกสาวกตดเพอน ชมชอบการเทยวเตรเปนหลก ปจจบนนอยมแฟนใหม และฝากลกไวกบแมใหดแล

พนกงานคนท 6 พนกงานเตน รปรางผอมบาง แตมลกเลกๆ 1 คน เขามาท างานในบารจากเพอน คนบาน

เดยวกนแนะน าเขามาเพราะอยบานเฉยๆขณะนน เรยนจบ ม.3 แลว แตกอนจบชวตสะดดเพราะมความสมพนธกบวยรนชายในหมบานทเปนญาตหางๆจนกระทงมลก เมอคลอดลกฝากใหแมเลยงท จ.บรรมย ตนเองมาท างานพรอมสามทโรงงาน จ.นนทบร แตรายไดไมเพยงพอกลบไปอยบาน และเลกกบสาม ตนเองอยบานกบแม จนกระทงมเพอนชกชวนใหมาท างาน เมอสมครงานดวยอายยงไมถง 20 ป รปรางไมเปลยนจงท าหนาทพนกงานเตนแตอกดานหนง เธอไดเพยรพยายามเรยน กศน. และกลบไปสอบทบานเกด จ.บรรมย ปจจบนเรยนส าเรจชน ม.6 แลวแตคดอยากเรยนตอ

194

พนกงานคนท 7 พนกงานเตนอกหนงคนทอายนอยเพยง 16 ป หนาตาใสและมความซอหรอความไมเฉลยว

อยในสายตาอนบรสทธ บานเกดอย จ.มหาสารคาม จบ ม.3 จากโรงเรยนประจ าอ าเภอรอบนอกของจงหวด แตงงานหลงจากจบ ม.3 มลกชาย 1 คน แตวนทลกชายเกดสามถกจบเขาคกดวยขอหาพยายามฆา แมจะเปนเหตการณทะเลาะเบาะแวงในงานวดแหงหนง ปจจบนลกของเธอมแมสามเลยงด เธอมาท างานในบารเพราะนาแทๆน าพาเธอมาจากพอและแม บอกวาจะมาท างานเสรฟอาหาร เมอมาฝากงานในบารต าแหนงทไดรบคอพนกงานเตน เพราะไมมอาหารใหเสรฟ เธอจงท างานไมมความสขนกเพราะเบอและไมชอบ แตกตองท าเพราะพอไปยมเงนนาและเธอตองช าระคนใหนา ดวยพอจ าเปนตองใชเงนรกษานองของเธอทปวยเปนมะเรงเมดเลอด สวนพชายของเธอไมไดประกอบอาชพหรอชวยเหลอครอบครวแตอยางใด

พนกงานคนท 8 พนกงานเตนอกคนหนงบานเกดอยท จงหวดบรรมยอายประมาณ 20 ป เธอเขามาท างาน

จากการชกน าของเพอนทมปาท างานในบาร กอนนนเธอท างานเปนพนกงานรานอาหารชอดงแหงหนงดวยรายได ไมถง 6,000 บาทไมมเงนเหลอใหทางบานจงเขามาท างานทน ชวตเธอมความฝนและรกการเรยนปจจบนเรยนระดบปรญญาตรทมหาวทยาลยของรฐแหงหนงในวนเสาร-อาทตยและบางวนไปเรยนภาษาองกฤษเพมเตม เธอเปนพนกงานเตนทรปรางยงดเพราะไมผานการมลกมากอน และหวงวาสกวนเธอจะกลบไปสอบท างานราชการและกลบไปอยกบแมพรอมพนองทบาน เพราะปจจบนเธอไมอยากกลบบานไปเจอพชายเพราะค าถามทบาดหวใจวาเธอท างานอะไร ท าลกษณะไหน

นกทองเทยว ชาว Wales ไอรแลนด เนเธอรแลนด และนอรเวย ทตางมาเทยวในซอยไมไดแสดงความเหน

ทดถกกบผหญงทท างานเหลานเพยงกลาววา เปนผหญงยากจนมาจากชนบท ตองการหารายได แมจะไมถกตองแตสถานการณมนบงคบใหพวกเธอเปนเชนน และการมาเทยวทนไดพดคย ซกถามกนเพราะไมเหมอนกบการไปแหลงขายบรการทางเพศทอน ดงเชน อาบอบนวดเพราะเหมอนการไปเลอกซอผกปลา ทชเอามาไดแตการมาเทยวคอการพกผอนไดผอนคลาย ฉะนนการบบนวด ความรนรมยจงเปนผลใหมนกทองเทยวหนาใหมแวะเวยนมาไมขาด

195

ผคาขาย คนขายน าสม อาหารตามสง ขายสมต า แกงเหดฯลฯ คอบคคลทท ามาหากนในซอยเวยนกน

ไปมาแตเชา บางคนเชนแกงเหดจะมาขายในเวลาประมาณเกอบ 5 ทมเพอจบกลมลกคาบารใกลเลก สวนอาหารตามสงขายตอเนองกลางวน ถงเยน และเลกเปนตน แมคาทกคนท างานขายของใหพนกงานบรการ พวกเขาแมมทศนคตไมดนกแตจะไมแสดงอาการทดถกเพราะประโยชนคอลกคา แมรานขายของช าในซอยกจ าหนายไดตลอด 24 ชวโมง การซอขายกเปนของกนของใชในชวตประวน นบวาเปนความผกพนในการชชวตรายวนใหอยรอด

ประวตยอผวจย

197

ประวตยอผวจย

ชอ-สกล นางจารวรรณ ข าเพชร วน เดอน ปเกด 15 พฤษภาคม 2509 สถานทเกด จงหวดแพร สถานทอยปจจบน 338/121 หมบานกลางเมอง ซอยสหการประมล เขตวง

ทองหลาง กรงเทพฯ 10310 ต าแหนงหนาทการงานปจจบน ผชวยศาสตราจารย ระดบ 8 สถานทท างานปจจบน ภาควชาสงคมวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 114 สขมวท 23 เขตวฒนา กรงเทพมหานคร 10110 ประวตการศกษา

พ.ศ. 2527 มธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนนารรตน จงหวดแพร พ.ศ. 2531 ศศ.บ. (มานษยวทยา) มหาวทยาลยศลปากร พ.ศ. 2535 มน.ม. (มานษยวทยา) จฬาลงกรณ มหาวทยาลย