บทท 1แนวคดพนฐานเกยวกบพฤตกรรมองคการ

1. ความหมายของพฤตกรรมองคการคำ�ว� พฤตกรรมองคก�ร “ ” ( Organizational Behavior )

มผใหคว�มหม�ยไวหล�กหล�ย ดงนมดเดลมสท และฮทท (Middle mist and Hitt, 1988: 5) ใหคว�มหม�ยว� พฤตกรรมองคก�รเปน ก�รศกษ�พฤตกรรมของบคคลและกลมภ�ยในองคก�ร ซงคว�มเข�ใจดงกล�วจะนำ�ไปใชในก�รเพมคว�มพงพอใจใหแกพนกง�น เพมผลผลตและประสทธผลขององคก�รนน ๆ

บ�รอน และกรนเบรก ( Baron and Greenberg, 1989 : 4 ) กล�วว� พฤตกรรมองคก�ร หม�ยถง ก�รศกษ�พฤตกรรมของมนษยในองคก�ร โดยศกษ�กระบวนก�รของปจเจกบคคล กลม และองคก�รอย�งเปนระบบ เพอนำ�คว�มรดงกล�วไปใชในก�รเพมประสทธผลขององคก�ร และทำ�ใหบคคลททำ�ง�นในองคก�รมคว�มสข

สรปไดว� พฤตกรรมองคก�รเปนก�รศกษ�พฤตกรรมของมนษยในองคก�รอย�งเปนระบบ ทง พฤตกรรมระดบบคคล กลม และองคก�ร โดยใชคว�มรท�งพฤตกรรมศ�สตร ซงคว�มรทไดส�ม�รถนำ�ไปใชในก�รเพ มผลผล ตและคว�มพงพอใจของบ คล�กร อ นน ำ� ไปส ก �รเพ มประสทธผลขององคก�รในภ�พรวม

ว ช � พ ฤ ต ก ร ร ม อ ง ค ก � ร ม ล ก ษ ณ ะ เ ป น ส ห ว ท ย � ก � ร ( Interdisciplinary ) อนไดแก ก�รผสมผส�นและก�รประยกตคว�มรท�งสงคมศ�สตรและศ�สตรส�ข�อนๆ เข�ดวยกน วช�นจงมคณค�และมคว�มสำ�คญเพร�ะส�ม�รถนำ�ทฤษฎและแนวคดทส ำ�คญเกยวกบมนษยทศกษ�กนในวช�อนๆ โดยเฉพ�ะในหมวดสงคมศ�สตร ม�ใชอธบ�ยปร�กฏก�รณต �งๆ ท เก ดข นในองคก�รท มผลกระทบตอประสทธภ�พของก�บรห�ร คว�มรเหล�นชวยขย�ยโลกทศนของผศกษ�ใหพจ�รณ�ปญห�จ�กแงมมต�งๆ ทแตกต�งกน และขย�ยขอบเขตก�ร

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

1

มองไดกว�งขว�งยงขน ทำ�ใหเร�เข�ใจมนษยม�กยงขน และส�ม�รถห�แนวท�งในก�รแกปญห� และว�งแบบฉบบพฤตกรรมทตองก�รไดถกตองม�กยงขน ก�รศกษ�พฤตกรรมองคก�รจะชวยใหผบรห�รมคว�มเข�ใจ และส�ม�รถทำ�น�ยพฤตกรรมของตนเองและของผอนในองคก�รได ตลอดจนส�ม�รถควบคมปจจยต�ง ๆ เพอใหเกดพฤตกรรมทพงประสงค และนำ�ไปสก�รเพมประสทธผลขององคก�รในภ�พรวม3. ความสำาคญของพฤตกรรมองคการ

ผบรห�รในยคแรก ๆ มองบคคลว� เปนปจจยก�รผลตอย�งหนงเชนเดยวกบเคร องจกรเคร องกล ตอม�ไดมคว�มพย�ย�มทจะเพมประสทธภ�พใหคนทำ�ง�นไดม�กขน เรวขน โดยก�รจงใจดวยเงนและวตถเปนหลก ทเรยกว� ก�รบรห�รเชงวทย�ศ�สตร แตพบว� วธก�ร“ ”บรห�รดงกล�วไมไดใหคำ�ตอบทงหมดกบก�รบรห�ร จงหนม�สนใจศกษ�เกยวกบมนษยสมพนธ โดยมองว� มนษยมคว�มแตกต�งกน และมศกดศร จงเนนก�รเอ�ใจมนษยอย�งม�กจนไมใหคว�มสำ�คญกบปจจยด �นโครงสร�งและเทคโนโลย ซ งก พบว � ก�รใหคว�มส ำ�ค ญก บมนษยสมพนธไมไดคำ�ตอบทดกบก�รบรห�ร จงมก�รใชวธก�รศกษ�ท�งพฤตกรรมศ�สตร ททำ�ใหเข�ใจพฤตกรรมของมนษยทอยภ�ยใตสภ�พแวดลอมขององคก�ร อนเปนทม�ของก�รศกษ�พฤตกรรมองคก�ร ซงก�รศกษ�ดงกล�ว มอทธพลอย�งม�กตอแนวคดก�รบรห�รในปจจบน เนองจ�กก�รบรห�รเปนกระบวนก�รทำ�ง�นใหส ำ�เรจโดยใชบคคลอน พฤตกรรมของบคคลในองคก�รจงมคว�มสำ�คญตอก�รเพมผลผลตและประสทธผลขององคก�ร

เนองจ�กก�รบรห�รง�นเปนกระบวนก�รทำ�ง�นใหสำ�เรจโดยใชบคคลอน และก�รบรห�รเปนกระบวนก�รของก�รว�งแผน ก�รจดองคก�ร และก�รควบคมปจจยต�ง ๆ โดยเฉพ�ะทรพย�กรมนษยเปนปจจยทมคว�มตองก�ร มคว�มรสกและอ�รมณ ดงนน ก�รทจะบรห�รจดก�รใหมนษยทำ�ง�นไดสำ�เรจ เกดประสทธผลต�มจดมงหม�ยของ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

2

องคก�ร ตลอดจนส�ม�รถแขงขนและทำ�ใหองคก�รอยรอดไดนน ผบรห�รจำ�เปนตองทำ�ก�รศกษ�พฤตกรรมภ�ยในองคก�ร เพอใหเกดคว�มเข�ใจและส�ม�รถทำ�น�ยพฤตกรรมในองคก�รได ตลอดจนส�ม�รถควบคมปจจยต�ง ๆ ทเกยวของ เพอใหเกดพฤตกรรมทพงประสงค ทงน ก�รศกษ�พฤตกรรมองคก�รมคว�มสำ�คญตอผบรห�รดงตอไปน

1. ทำาใหเกดความเขาใจ และสามารถทำานายและควบคมพฤตกรรมของตนเอง

ก�รศกษ�พฤตกรรมองค ก�รจะชวยใหผ บรห�รเข� ใจพฤตกรรมและคว�มรสกของตนเอง เชน มคว�มเข�ใจในคว�มรสก คว�มตองก�รและแรงจงใจของตนเอง ทำ�ใหทร�บธรรมช�ต จดออนและจด

แขงของพฤตกรรมของตนเอง ตลอดจนปจจยทเปนส�เหต ทำ�ใหส�ม�รถทำ�น�ยและควบคมพฤตกรรม ของตนเองใหเปนไปในทศท�งทพงประสงค เชน นำ�คว�มรทไดม�ใชในก�รปรบปรงพฒน�พฤตกรรม

และคว�มคว�มส�ม�รถในก�รตดสนใจ ก�รตอบสนอง ก�รควบคมอ�รมณและคว�มเครยดต�ง ๆ ก�รพฒน�ก�รสอส�รกบผอน ซงจะกอใหเกดประโยชนอย�งม�กตอก�รบรห�รง�นในอ�ชพของตน

2. ทำาใหเกดความเขาใจ และสามารถทำานายและควบคมพฤตกรรมของผใตบงคบบญชา

เนองจ�กผบรห�รจำ�เปนตองรบผดชอบในก�รว�งแผน ก�รจดองคก�ร และก�รควบคมใหมก�รทำ�ง�นทนำ�ไปสผลสำ�เรจขององคก�ร ก�รศกษ�พฤตกรรมองคก�รจะทำ�ใหผบรห�รเข�ใจธรรมช�ตและคว�มตองก�รของผใตบงคบบญช�แตละคน เข�ใจปจจยส�เหตของพฤตกรรม จงทำ�ให

ผบรห�รเข�ใจในปญห�ต�ง ๆ ทเกดขนไดอย�งถกตอง ส�ม�รถทำ�น�ยไดว� ถ�ใสปจจยหรอตวแปรใดเข�ไป จะสงผลใหเกดพฤตกรรมอะไรขน ซงนำ�ม�สก�รแกไขปญห�พฤตกรรมในองคก�รดวยก�รควบคมตวแปรต�ง ๆ ไดอย�งเหม�ะสม เชน ใชก�รจงใจบคล�กรใหทำ�ง�นอย�ง

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

3

ทมเทม�กขน มก�รจดออกแบบง�นไดอย�งเหม�ะสมกบธรรมช�ตของคนทำ�ง�น ก�รแกไขปญห�คว�มขดแยงในองคก�ร ก�รสนบสนนใหบคล�กรทำ�ง�นไดบรรลต�มเป�หม�ยและไดรบร�งวล เปนตน

3. ทำาใหเกดความเขาใจ และสามารถทำานายและควบคมพฤตกรรมของเพอนรวมงาน

เนองจ�กผบรห�รจำ�เปนตองทำ�ง�นและมปฏสมพนธกบเพอนรวมง�นในองคก�ร ก�รเข�ใจ กระบวนก�รเกดทศนคตของบคคล ก�รเข�ใจคว�มแตกต�งของแตละบคคลกระบวนก�รกลมทเกดขนจ�กก�รทำ�ง�นรวมกนและคว�มสมพนธระหว�งกลมวฒนธรรมภ�ยในองคก�รพฤตกรรมทเกยวกบอำ�น�จและก�รเมองภ�ยในองคก�รจะชวยใหผบรห�รเข�ใจกระบวนก�รทเกยวของกบพฤตกรรมต�ง ๆ ในองคก�ร ทำ�ให ส�ม�รถทำ�น�ยและนำ�ม�ใชในก�รสนบสนนใหเกดก�รทำ�ง�นรวมกนไดเปนอย�งด

4. ทำาใหเกดความเขาใจ และสามารถทำานายพฤตกรรมของผบรหาร บคคลอนและสภาวะตาง ๆ ท เกยวของในการกำาหนดนโยบายขององคการ

เนองจ�กผบรห�รมหล�ยระดบผบรห�รในระดบทอยเหนอขนไปจะมอทธพลตอผบรห�รในระดบรองลงม� และบคคลอนและสภ�วะต�ง ๆ ทเกยวของในก�รกำ�หนดนโยบ�ยก�รบรห�รจะมอทธพลตอผบรห�รระดบสง เชน ผบรห�รจ�กสวนกล�ง ผตรวจร�ชก�ร ผถอหน รวมทงคแขง ( Competitors ) ผสงวตถดบให ( Suppliers ) และลกค�ขององคก�ร ตลอดจนสภ�พแวดลอม เ ท ค โ น โ ล ย ก � รเปลยนแปลงภ�ยในและภ�ยนอกประเทศทสงผลกระทบตอองคก�ร ฯลฯ ก�รศกษ� พฤตกรรมองคก�รจงเปนสงทจะชวยใหผบรห�รมคว�มเข�ใจพฤตกรรมและคว�มตองก�รของผบรห�ร ทอยเหนอขนไปและบคคลอนทมสวนเกยวของกบนโยบ�ยขององคก�รและส�ม�รถทำ�น�ยก�ร

เปลยนแปลงของ ปจจยภ�ยนอกทสงผลตอนโยบ�ยขององคก�ร

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

4

ซงนำ�ม�สก�รเจรจ�ตอรอง ก�รว�งแผน ก�รจดองคก�ร และก�รควบคมใหองคก�รมก�รเปลยนแปลงไปในทศท�งทพงประสงคและส�ม�รถตอบสนองคว�มตองก�รของผทมสวนเกยวของกบก�รกำ�หนดนโยบ�ยขององคก�รด

ดงนน ก�รศกษ�พฤตกรรมองคก�รจงมคว�มสำ�คญอย�งยงตอผบรห�ร กล�วคอ ทำ�ใหผบรห�รเข�ใจตนเอง เข�ใจผใตบงคบบญช� เข�ใจเพอนรวมง�น ตลอดจนเข�ใจผบรห�รและบคคลอนและสภ�วะต�งๆ ทเกยวของในก�รกำ�หนดนโยบ�ย โดยคว�มเข�ใจเหล�นจะทำ�ใหส�ม�รถทำ�น�ยพฤตกรรมทจะเกดขน และส�ม�รถปรบปรงพฤตกรรมตนเอง จงใจ สนบสนน และควบคมพฤตกรรมของบคคลอน อนเปนสวนสำ�คญทจะทำ�ใหผบรห�รส�ม�รถบรห�รตนเองและบคคลรอบข�ง และทำ� ใหองคก�รประสบคว�มสำ�เรจได4. องคประกอบขององคการ องคก�รต�งๆไมว�จะเปนองคก�รของรฐหรอองคก�รธรกจต�งมองคประกอบทสำ�คญ ดงตอไปน

1. จดมงหมายองคการ (Organization Goal) หม�ยถง เป�ประสงคของก�รบรห�รทองคก�รตองก�รทำ�ใหสำ�เรจ เชน องคก�รธรกจ มจดมงหม�ยตองก�รตอบสนองคว�มพงพอใจของลกค� ในขณะเดยวกนกตองก�รแสวงห�กำ�ไร และใหผลตอบแทนทเหม�ะสมกบพนกง�น

จดมงหม�ยขององคก�รจะเปนตวจงใจใหบคคลม�ทำ�ง�นรวมกน ถงแมว�จดมงหม�ยของแตละบคคลททำ�ง�นจะมคว�มสำ�คญ แตจดมงหม�ยขององคก�รโดยรวมมคว�มสำ�คญม�กกว� เพร�ะจะเปนจดเนนใหสม�ชกทกคนในองคก�รใหคว�มสนใจและดำ�เนนง�นใหเปนไปในทศท�งทตองก�ร นอกจ�กน จดมงหม�ยยงชวยใหบคคลมองไปในอน�คต และมก�รว�งกลยทธและแผนปฏบตก�รทจะชวยใหเกดก�รดำ�เนนง�นต�มทมงหวง ดงนนจดมงหม�ยขององคก�รจงอ�จสงผลใหจำ�เปนตองมก�ร

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

5

พฒน�โครงสร�งและกระบวนก�รทำ�ง�นขององคก�รใหสอดคลองกบจดมงหม�ยทกำ�หนดไวดวย

2. โ ค ร ง ส ร า ง ข อ ง อ ง ค ก า ร (Organization Structure) หม�ยถง ระบบของง�น ก�รร�ยง�น และคว�มสมพนธของอำ�น�จหน�ทต�งๆ ในก�รดำ�เนนง�นขององคก�รนน ๆ

โดยก�รออกแบบโครงสร�งขององคก�รนอกจ�กจะเป นก�รออกแบบอำ�น�จหน�ทและคว�มสมพนธของอำ�น�จหน�ทในตำ�แหนงต�งๆ แลว ยงเกยวของกบก�รจดกลมกจกรรมในก�รทำ�ง�นเปนแผนกหรอฝ�ยต�งๆ ก�รประส�นง�น ก�รสอส�ร และกลไกควบคมก�รทำ�ง�นภ�ยในองคก�รอกดวย ซงก�รมองโครงสร�งขององคก�ร อ�จพจ�รณ�จ�กรปแบบและก�รดำ�เนนกจกรรมขององคก�ร หรออ�จพจ�รณ�จ�กคว�มสมพนธของสวนต�งๆ ภ�ยในองคก�ร ซ งได แก แผนผงองคก�ร (Organization Chart) โดยทวไปโครงสร�งขององคก�รประกอบดวย 2 สวนทสำ�คญ คอ 1. โครงสร�งนนตองมก�รระบง�นหรอกระบวนก�รทำ�ง�นทให บรรลจดมงหม�ยขององคก�ร 2. โครงสร�งจะตองรวมและเชอมโยงง�นสวนต�งๆ เข�ดวยกน เพอใหเกดผลผลตในระดบทพงประสงค ก�รทง�นของฝ�ยต�งๆ ในองคก�รตองเกยวของกนม�กเท�ใด ก�รประส�นง�นระหว�งฝ�ยจะยงมคว�มจำ�เปนม�กขนเท�นน

ก�รจดโครงสร�งองคก�รมวตถประสงคเพอก�รสงก�รและก�รประส�นก�รทำ�ง�นของบคล�กรภ�ยในองคก�ร เพอใหก�รทำ�ง�นบรรลจดมงหม�ย ก�รมโครงสร�งองคก�รทดจะทำ�ใหบคคลส�ม�รถทำ�ง�นรวมกน ประส�นง�นกน และเชอมตอง�นกนไดด

อย�งไรกต�มโครงสร�งองคก�รทออกแบบไวต งแตเร มแรกส�ม�รถมก�รปรบเปลยนไดเมอมคว�มจำ�เปน ซง ลทท ชอรทเทล และ คมเ บ อ ร ล (Leatt, Shortell and Kimberly, 1988 cited in

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

6

Rakich, Longest and Darr, 1994 : 209) ระบว�สภ�วก�รณทควรมก�รปรบปรงโครงสร�งองคก�ร คอ

1. เมอองคก�รเผชญกบปญห�ทสำ�คญ2. เมอสภ�วะแวดลอมภ�ยนอกมก�รเปลยนแปลงและสงผลตอ

นโยบ�ยขององคก�ร3. เมอองคก�รมโปรแกรมหรอก�รบรก�รใหมทไดถกกำ�หนดให

เปนพนธกจขององคก�ร4. เมอมก�รเปลยนแปลงผบรห�ร3. บคคล ( People ) ในแตละองคก�รยอมประกอบดวย

บคคลหล�ย ๆ คน ม�ทำ�ง�นรวมกน ซงบคคลและองคก�รต�งมคว�มสมพนธซงกนและกน กล�วคอ บคคลจะถกองคก�รค�ดหวงเกยวกบคว�มพย�ย�ม คว�มส�ม�รถ คว�มจงรกภกดตอองคก�ร ทกษะ ก�รทมเทเวล�และศกยภ�พ ในขณะเดยวกนองคก�รกถกค�ดหวงจ�กบคคลว� จะไดรบก�รสนบสนนจ�กองคก�รในเรองค�ตอบแทน คว�มมนคงของง�น ผลประโยชน โอก�สในก�รทำ�ง�น สถ�นภ�พ และคว�มก�วหน� ซงคว�มสมพนธดงกล�ว

ความสมพนธระหวางบคคลและองคการถ�ทงบคคลและองคก�รต�งไดรบในสงทตนเองค�ดหวงอย�ง

เหม�ะสมและยตธรรม จะทำ�ใหเกดคว�มพงพอใจและมคว�มสมพนธทดตอกน

4. ส ภ า พ แ ว ด ล อ ม ข อ ง อ ง ค ก า ร (Organization Environment) หม�ยถง แรงผลกดนต�ง ๆ ทสงผลกระทบตอก�รบรห�รจดก�รองคก�ร ซ งประกอบดวยสภ�พแวดลอมทวไป สภ�พแวดลอมทมผลโดยตรงตอก�รดำ�เนนง�นขององคก�ร และสภ�พแวดลอมภ�ยในองคก�ร (จรศกด จยะนนท และคณะ 2542: 72-86) ดงร�ยละเอยดตอไปน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

7

4.1 สภาพแวดลอมทวไป (General Environment) ไดแก แรงผลกดนทอยภ�ยนอกองคก�รทมอทธพลแบบทวไปไมเฉพ�ะเจ�ะจงตอองคก�ร ไดแก อทธพลจ�กก�รเมองและกฎหม�ย เศรษฐกจ เทคโนโลย สงคมวฒนธรรม และสงแวดลอมระหว�งประเทศ

4.2 สภาพแวดลอมทมผลโดยตรงตอการดำาเนนงานของอ ง ค ก า ร (Task Environment) เ ป น ส ภ � พ แ ว ด ล อ มภ�ยนอกองคก�รทมผลกระทบโดยตรงตอองคก�รและก�รดำ�เนนง�นขององคก�รในก�รบรรลเป�หม�ย ไดแก ลกค�หรอผใชบรก�ร คแขงขน ผข�ยวตถดบ วสด อปกรณในก�รดำ�เนนง�น ตล�ดแรงง�น นโยบ�ยและเจ�หน�ทของหนวยง�นรฐทเข�ม�ควบคมกำ�กบ

4.3 ส ภ า พ แ ว ด ล อ ม ภ า ย ใ น อ ง ค ก า ร (Internal Environment) เปนแรงผลกดนภ�ยในองคก�รทมอทธพลตอก�รจดก�รและดำ�เนนง�นของขององคก�ร

5. แบบจำาลองทเกยวของกบพฤตกรรมองคการแบบจำ�ลอง ( Model ) คอ ก�รอธบ�ยเชงทฤษฎถงลกษณะบ�ง

ประก�รของระบบ หรอกระบวนก�รทเกดขนในชวตจรง แบบจำ�ลองจงเปนก�รถอดแบบคว�มเปนจรงของปร�กฏก�รณทเกดขน ม�อยในรปแบบทเข�ใจไดง�ยขน โดยก�รจดระบบของคว�มสมพนธของตวแปรต�ง ๆ ระหว�งตวแปรต�มกบตวแปรอสระ สำ�หรบแบบจำ�ลองทใชในก�รอธบ�ยพฤตกรรมองคก�รจะเกยวของปจจยจำ�นวนม�ก ไดแก ปจจยด�นม�นษยวทย�ทท ำ�ใหเข�ใจคว�มแตกต�งของมนษยแตละคนในองคก�ร ปจจยด�นจตวทย�ททำ�ใหเข�ใจกระบวนก�รรบร ก�รจงใจและก�รเรยนรของมนษย ปจจยด�นสงคมวทย�และสงคมจตวทย�ททำ�ใหเข�ใจพฤตกรรมของมนษยทม�อยรวมกนเปนกลม เปนองคกร และปจจยด�นรฐศ�สตรทเกยวของกบอำ�น�จและคว�มขดแยงทเกดขน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

8

เนองจ�กพฤตกรรมองคก�รมทงพฤตกรรมระดบบคคล กลม และองคก�ร ซงถงแมว�ตวแปรต�มเบองตนของแบบจำ�ลองพฤตกรรมองคก�รแตละระดบจะเหมอนกน ไดแก ผลผลต ก�รข�ดง�น ก�รออกจ�กง�น และคว�มพงพอใจ แตตวแปรอสระของพฤตกรรมองคก�รระดบบคคล กลม และองคก�รมคว�มแตกต�งกน ทำ�ใหส�ม�รถแบงแบบจำ�ลองพฤตกรรมองคก�รออกเปน 3 แบบจำ�ลองยอย ไดแก แบบจำ�ลองพฤตกรรมองคก�รระดบบคคล ระดบกลม และระดบองคก�ร ในทนจะกล�วถงร�ยละเอยดของตวแปรต�มและตวแปรอสระของพฤตกรรมองคก�รในแตละระดบ คอ ระดบบคคล ระดบกลม และระดบองคก�ร

1. ตวแปรตามเบองตนของพฤตกรรมองคการ ตวแปรต�มเบองตนของพฤตกรรมองคก�ร ( Primary

Dependent Variables ) ไดแก ผลผล ต ( Productivity ) ก�รข�ดง�น ( Absenteeism ) ก�รออกจ�กง�น ( Turnover ) และ คว�มพงพอใจ ( Satisfaction ) ซงตวแปรเหล�นเปนตวกำ�หนดประสทธผลของทรพย�กร มน ษยขององค ก�รท ส ำ�ค ญ โดยแตละตวแปรมร�ยละเอยดดงตอไปน ( Robbins, 1993 : 44-47 )

1.1 ผลผลต องคก�รทมผลผลต หม�ยถง องคก�รทมก�รดำ�เนนง�นทบรรลจดมงหม�ย ซงเกดจ�กก�รเปลยนปจจยนำ�เข� ( Input ) ใหเปนปจจยนำ�ออก ( Output ) โดยมตนทนตำ�ทสด ( Lowest Cost ) ดงนน คำ�ว� ก�รมผลผลต จงหม�ยรวม“ ”ถ ง ป ร ะ ส ท ธ ผ ล ( Effectiveness ) แ ล ะ ป ร ะ ส ท ธ ภ � พ ( Efficiency ) ขององคก�ร

1.2 การขาดงาน องคก�รจะส�ม�รถดำ�เนนง�นไดอย�งร�บรนและบรรลต�มจดมงหม�ย จำ�เปนตองอ�ศยก�รม�ทำ�ง�นของบคล�กรในองคก�รโดยไมข�ดง�นหรอล�ง�น ซงถ�มบคล�กรข�ด

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

9

ง�นหรอล�ง�น ยอมสงผลใหง�นสะดด ช� หรอตองหยดง�น สงผลใหทงคณภ�พและปรม�ณของผลผลตขององคก�รลดลง

1.3 การออกจากงาน หม�ยคว�มถง ก�รออกจ�กองคก�รทงทสมครใจและไมสมครใจ ซงก�รออกจ�กง�นของบคล�กรจะทำ�ใหเกดก�รสะดดของคว�มรและประสบก�รณของคนทำ�ง�น ทสญเสยไปพรอมกบบคล�กรเก�ทออกจ�กง�นไป สงผลใหผลผลตขององคก�รลดตำ�ลงดวย

1.4 ความพงพอใจคว�มพงพอใจเปนทศนคตหรอคว�มรสกทวไปของบคคลทมตอง�นของตน 2. ตวแปรอสระในแบบจำาลองพฤตกรรมองคการแตละระดบ

สำ�หรบตวแปรอสระทส ำ�คญทสงผลตอตวแปรต�มของพฤตกรรมองคก�รทกล�วไปแลว คอ ผลผลต ก�รข�ดง�น ก�รออกจ�กง�น และคว�มพงพอใจ จะมทงตวแปรอสระของพฤตกรรมระดบ

บคคล กลม และองคก�ร ดงน (Robbins, 1993: 47-51)2.1 แบบจำาลองพฤตกรรมองคการระดบบคคล

ตวแปรอสระหรอปจจยทสงผลตอพฤตกรรมองคก�รในระดบบคคล ไดแก คณลกษณะท�งชวภ�พ บคลกภ�พ ค�นยมและทศนคต และ คว�มส�ม�รถของปจเจกบคคล

รวมทงก�รรบร แรงจงใจ และก�รเรยนรของบคคลดงกล�ว ซงสงผลตอพฤตกรรมของ บคคลในองคก�ร

บทท 2ทศนคต (Attitude)การประเมนผล

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

10

ทศนคตเปนก�รกำ�หนดของพฤตกรรมเพร�ะว�เกยวพนกบก�รรบร บคลกภ�พ และก�รจงใจ ทศนคตเปนคว�มรสกทงทงในท�งบวกและในท�งลบ เปนภ�วะจตใจของก�รเตรยมพรอมทจะเรยนรและถกปรบตวใหเข�กบองคก�ร โดยประสบก�รณทใชอทธพลทมลกษณะเฉพ�ะตอก�รตอบสนองของบคคลไปสบคคล สงของ และสถ�นก�รณของแตละบคคล หรออ�จกล�วไดว�ทศนคตเปนคว�มรสกของบคคลทมตอสงเร�สงใดสงหนงและสงแวดลอมทอยรอบ ๆ ตวเร� และมอทธพลอย�งม�กตอสงทเร�สนใจ สงทเร�จดจำ� และก�รแปลคว�มหม�ยขอมล ไมว�จะเปนบคคล สงของ ก�รกระทำ� สถ�นก�รณ และอน ๆ รวมถงท�ททแสดงออก อนมงถงสภ�พจตใจทมตอสงเร�สงใดสงหนง มแนวโนมตอก�รตอบสนองท�งด�นอ�รมณ โดยเปนคว�มรสกทชอบหรอไมชอบ ถกใจหรอไมถกใจ ดหรอไมด สนใจหรอไมสนใจ อนเปนผลม�จ�กก�รประเมนสงทเปนสงเร� และสงแวดลอมรอบ ๆ ตวบคคลนนเอง

ทศนคตมล กษณะทเป นน�มธรรม และเป นส งท ท ำ�ใหเก ดก�รแสดงออกท�งด�นปฏบต แตไมใชแรงจงใจและแรงขบ ห�กเปนสภ�พแหงคว�มพรอมทจะโตตอบและแสดงใหทร�บถงแนวท�งของก�รตอบสนองของบคคล ทศนคตจงนบไดว�เปนปจจยหนงซงมอทธพลตอก�รกระตนใหเกดพฤตกรรม และมผลตอแบบของพฤตกรรมทแสดงออกม� ซงเปนสวนทเร�ส�ม�รถสงเกตเหนได

“ทศนคต หม�ยถง สภ�วะท�งจต และสภ�วะท�งประส�ทเกยวกบคว�มพรอม ซงเกดขนโดยอ�ศยประสบก�รณเปนตวนำ� หรอมอทธพลเหนอก�รตอบสนองของแตละบคคลทมตอวตถ และสภ�พก�รณต�ง ๆ ทเกยวของสมพนธกน”

“ทศนคต หม�ยถง ระบบทมลกษณะมนคงอนหนง ซงประกอบดวยองคประกอบท�งด�นแนวโนมเชงพฤตกรรมหรอก�รกระทำ�”

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

11

“ทศนคต หม�ยถง สวนประกอบสองสวน คอ คว�มรสกในก�รทจะชอบหรอไมชอบ และคว�มรหรอคว�มเชอซงอธบ�ยถงลกษณะ ตลอดจนคว�มสมพนธของสงหนงทมตอสงอน ๆ”โครงสรางของทศนคต (Attitude Structure)

โดยปกตแลวทศนคตจะมตำ�แหนงทไมคงท ทงนจะขนอยกบสงต�ง ๆ ทเข�ม�กระทบ ตวอย�งเชน ก�รทเร�ชอบหรอไมชอบก�รบรก�รของร�นอ�ห�รหรอภตต�ค�รทเร�ไปรบประท�น หรอแมแตแนวนโยบ�ยท�งก�รบรห�รทเร�ชอบหรอไมชอบ ซงอ�จเปลยนแปลงไปต�มเหตก�รณสงแวดลอมในขณะนน ๆ ในมมมองของทศนคตมโครงสร�งทสำ�คญอย 3 ประก�ร คอ

1. ความพอใจของบคคล (Person’ Affect) เกดจ�กคว�มรสกทมตอสงต�ง ๆ ทไดพบเหนหรอไดรบโดยตรง คว�มพอใจมคว�มคล�ยคลงกบอ�รมณ เชนคนสวนใหญจะมปฏก รย�ตอคำ�ว� รก“ ” เกลยด หรอ สงคร�ม เชนเดยวกบก�รทนกศกษ�ไมชอบวช�บ�ง“ ” “ ”วช� ซงถ�วช�นนเปนวช�เลอกเข�อ�จจะไมเลอกเรยนในร�ยวช�นน แตถ�เปนวช�เอกหรอวช�บงคบอ�จจะทำ�ใหเข�มคว�มว�วนใจ

2. ความตระหนก (Cognition) คอ คว�มรสกทบคคลยอมรบเกยวกบสงต�ง ๆ เชน คณอ�จเชอว�คณจะชอบวช�ทเรยน ทงนเพร�ะเปนวช�ทมตำ�ร�เรยนดม�ก และเวล�เรยนเปนเวล�ทเหม�ะสม ผสอนเกง ก�รรบรในสงดงกล�วอ�จจะถกทงหมดหรอบ�งสวนหรออ�จจะผดทงหมดกได คว�มตระหนกจะอยบนพนฐ�นของก�รรบร (perception) ในสงทถกตองและเปนจรง

3. ความตงใจ (Intention) คอ องคประกอบของทศนคตทนำ�ไปสพฤตกรรม เชน ถ�คณชอบอ�จ�รยผสอน คณอ�จจะตงใจเรยนในวช�ทเข�สอน คว�มตงใจไมส�ม�รถจะแปลงออกม�เปนพฤตกรรม ปกตคณอ�จจะตงใจทำ�ในสงใดสงหนง แตในเวล�ตอม�คว�มตงใจนนอ�จเปลยนไปได

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

12

ทศนคตมแหลงทม�หล�ยท�ง เปนตนว� ครอบครว กลมทเท�เทยมกน ประสบก�รณของง�น วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม และภ�ษ�มอทธพลตอทศนคต ประสบก�รณเร มตนจ�กครอบครวดวยก�รสงเสรมก�รสร�งทศนคตของแตละบคคล ทศนคตของเดกปกตจะมลกษณะเชนเดยวกบของพอแม แตเมอเตบโตเปนวยรนจะเร มถกอทธพลของกลมครอบงำ�ม�กขน กลมทเท�เทยมกนจะมอทธพลตอทศนคต เพร�ะแตละบคคลตองก�รถกยอมรบโดยบคคลอน วยรนจงตองก�รก�รยอมรบโดยก�รเข�ม�มสวนรวมกบทศนคตทคล�ยคลงกน หรอโดยก�รปรบปรงทศนคตเพอเข�กนกบกลมใหไดองคประกอบของทศนคต

1. องคประกอบดานความรสกและอารมณ (Affective or Emotional component) เปนสวนทเกยวของกบอ�รมณหรอคว�มรสก เปนคว�มรสกทคอนข�งละเอยดออน ภ�วะท�งด�นอ�รมณและคว�มรสกทเกยวกบคนบ�งคน ทงคว�มคด เหตก�รณ หรอจดประสงค ทมตอสงเร�อนใดอนหนง อนเปนผลม�จ�กก�รประเมนสงเร�อนนน ทำ�ใหเกดคว�มรสกทดหรอไมด ชอบหรอไมชอบ ถกใจหรอไมถกใจ สนใจหรอไม สนใจ องค ประกอบด �นน เ ก ดจ�กก�รเร ยนร แบบม เง อน ไข (Conditioned Learning) ของคนเร�ในอดต ซงมผลตอคว�มรสกในด�นบวกหรอลบทมต อส งท ได รบร ม� ตวอย�งเชน ถ �เด กไดรบประสบก�รณทเลยงดทดม� มคว�มรก คว�มอบอนในครอบครว เมอเตบโตเปนผใหญกมกจะมทศนคตทดตอก�รมครอบครว อนเปนผลสบเนองม�จ�กประสบก�รณของก�รแสดงคว�มรกของพอแมทมตอเดก ในท�งตรงกนข�มถ�เดกไดรบประสบก�รณในครอบครวม�แบบทไมด มคว�มคบของใจข�ดคว�มอบอนในก�รเลยงด กจะมทศนคตทไมดตอก�รมครอบครว กอใหเกดคว�มรสกไมพอใจ หรอเกลยดชงก�รมครอบครวได อนเปนผลสบเนองม�กจ�กทประสบก�รณทไมดเกยวกบสงนนหรอเร องนนนนเอง

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

13

2. องคประกอบดานการรบรหรอความเชอ (Cognitive or Belief Component) เปนสวนทเก ยวของกบก�รรบรหรอคว�มเชอ คว�มคดเหน คว�มเข�ใจหรอคว�มรทแตละบคคลยดมนไวในใจทมตอสงเร� หรอตอสงของหรอปร�กฏก�รณต�ง ๆ สงเหล�นจะเปนขอมลทไดเกบสะสมม�จ�กประสบก�รณในอดตทผ�นม� คว�มเชอทไดม�นจะเปนคว�มเชอทไดม�จ�กก�รประเมน ซงมกจะออกผลเปนแนวโนมท�งใดท�งหนงว�ดหรอไมด ชอบหรอไมชอบ มคณค�หรอไมมคณค� ทศนคตของบคคลทแสดงออกม�แบบนจะทำ�ใหผอนทร�บว�บคคลนนมคว�มเชอต อส ง ใดส งหน ง ในท�งใดท�งหนง คว�มเช อเชนน นมผลตอก�รแสดงออกของบคคล เชน คว�มเชอในลทธ และอดมก�รณในท�งก�รเมอง คว�มเชอในเรองจตวญญ�ณ หรอคว�มเชอในโหร�ศ�สตร ทงนสบเนองม�จ�กก�รประเมนและทไดสร�งเปนคว�มเชอขนม�ในสงคมนนเอง

3. องคประกอบความพรอมทจะกระทำาหรอดานพฤตกรรม (Action Tendency or Behavioral Component) เป นสวนทเกยวของกบพฤตกรรมมคว�มสมพนธตอเนองกบสวนของคว�มรสก เปนคว�มพรอมหรอแนวโนมของบคคลทจะแสดงออกตอสงใดสงหนง หลงจ�กประเมนค�ของสงนนแลว และก�รทำ�ตอสงเร�ต�มคว�มเชอหรอคว�มร สกของตน พฤตกรรมจงเป นส งสะท อนของทศนคตท แสดงออกม�ใหปร�กฏเหนยงภ�ยนอก จงอ�จกล�วไดว�ทศนคตเปนตวจงใจใหบคคลแสดงพฤตกรรมออกม� อ�จจะไปในท�งเดยวกบทศนคตหรอในท�งทไมสอดคลองกบทศนคตนนกได ขนอยกบปจจยอน ๆ ซงเปนตวแปรของพฤตกรรม เปนตนว� สถ�นภ�พ สถ�นก�รณ และเหตก�รณสงแวดลอมทเปนอยในขณะนน พฤตกรรมหรอท�งโนมเอยงในก�รทจะปฏบตอย�งใดอย�งหนง ถ�ห�กเข�มทศนคตในท�งทไมดคว�มพรอมเพรยงในก�รปฏบตตอบท�งพฤตกรรมกจะเปนไปในท�งททำ�ล�ย โจมด ใสไฟ หรอกลนแกลงต�ง ๆ แตในท�งตรงกนข�ม ถ�ห�กมทศนคตตอสงนน ๆ ในท�งทด คว�มพรอมเพรยงในก�รปฏบตต�มแนวท�งพฤตกรรม

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

14

กจะเปนไปในท�งสร�งสรรคชมเชย สนบสนน ใหคว�มชวยเหลออดหนนองคประกอบของทศนคต 3 ประการคณลกษณะของทศนคต (Characteristics of Attitudes)

ทศนคตเปนเร องทเกยวของกบตวบคคล มลกษณะเฉพ�ะของตวมนเอง เปนก�รจดระเบยบของแนวคว�มคด คว�มเชอ อปนสย และสงสงใจทเกยวของกบสงใดสงหนงเสมอ ก�รจดระเบยบแนวคว�มคดและคว�มเชอจะมลกษณะทรวมตวขนหลงจ�กทไดมก�รประเมนเปนแนวโนมไปในท�งใดท�งหนงเสมอ คอ ดและไมด ชอบและไมชอบ พอใจและไมพอใจ สนใจและไมสนใจ ในตวบคคลจะไมมใครเลยทมจตใจเปนกล�ง เพร�ะจะมสงจงใจและอ�รมณทแตกต�งกนออกไป ซงคณลกษณะของทศนคตอ�จจะสรปได ดงน

1. ทศนคตเปนสงทมอยภ�ยใน ทศนคตเปนเรองของก�รจดระเบยบของแนวคว�มคด คว�มเชอทเกดขนม�จ�กภ�ยในของแตละบคคล

2. ทศนคตเปนสงทไมไดมม�แตกำ�เนด ทศนคตเปนสงทบคคลไดเรยนร และเกยวของกบสงแวดลอมภ�ยนอก และจะกอตวหลงจ�กทไดประเมนสงแวดลอมภ�ยนอก กจะสร�งทศนคตใหเกดขนในตวเองและจะตดอยกบตวบคคลนน จนกว�จะเกดกระบวนก�รเรยนรใหมขนม�แทนท กอ�จจะมก�รเปลยนแปลงทศนคตไปได

3. ทศนคตจะมลกษณะมนคงถ�วร หลงจ�กททศนคตไดกอตวขนม�ในบคคลนนแลว กย�กทจะเปลยนแปลงทศนคตของบคคลนนได แมจะไดรบตวกระตนทต�งกนไป ทงนเพร�ะทศนคตทไดกอตวขนม�นน จะมกระบวนก�รวเคร�ะห ประเมน และสรปจดระเบยบเปนคว�มเช อ ก�รเปลยนแปลงกยอมตองใชเวล�เพอปรบต�มกระบวนก�รดงกล�วดวย ทศนคตจะคงฝงตดแนนตวบคคลนน และย�กทจะเปลยนแปลงทศนคตของเข�ไดในทนททนใด ตอง

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

15

อ�ศยระยะเวล�คอนข�งน�น ต�มกระบวนก�รจดระเบยบ คว�มเชอ กว�จะเปลยนทศนคตของบคคลนนได

4. ทศนคตจะอ�งถงสงเร�และสงแวดลอมรอบ ๆ ตวของบคคลทเปนตวกระตน ทศนคตไมไดเปนสงทเกดขนม�ไดเองจ�กภ�ยใน เปนเรองทเกดขนจ�กก�รสมผสและเรยนรจ�กสงภ�ยนอก มก�รกอผลขนเปนทศนคตโดยอ�งตวบคคลและสงของ ก�รกระทำ� สถ�นก�รณ และอน ๆ รอบตว ส งท ใชอ �งถงเพอก�รสร�งทศนคตอ�จจะเปนตวบคคล กลมคน สถ�บน สงของ ค�นยม เรองร�วของสงคม หรอแมแตคว�มนกคดต�ง ๆ

การกอตวของทศนคต (The Formation of Attitudes)ทศนคตเปนเร องทเกยวของกบตวบคคลทเกดขนม�จ�ก

ภ�ยในตวบคคล เปนลกษณะของก�รจดระเบยบแนวคว�มคด คว�มเชอ อปนสย และสงจงใจทเกยวของกบสงใดสงหนงเสมอ แลวมก�รประเมนทกสงทกอย�งทเข�ม�สมผสอยตลอดเวล� เปนโครงสร�งทสลบซบซอนกว�จะพฒน�กอตวขนม�เปนทศนคตได กตองไดรบอทธพลจ�กปจจยหล�ยประก�รหล�ยท�งดวยกน มดงตอไปน

การจงใจทางรางกาย (Biological motivations) บคคลจะสร�งทศนคตตอสงทม�กระทบไมว�จะเปนตวบคคล หรอสงของทเข�ม�เกยวของ และไดรบก�รตอบสนองต�มคว�มตองก�ร หรอแรงขบท�งร�งก�ย ห�กบคคลหรอสงของชวยใหเข�ไดมโอก�สตอบสนองต�มคว�มตองก�รของตนได กจะสร�งทศนคตทดตอบคคลหรอสงของนน และในท�งตรงกนข�มจะสร�งทศนคตทไมดตอสงของหรอบคคลทขดขว�งมใหเข�ตอบสนองคว�มตองก�รได

ขาวสารขอมล (Information) บคคลจะสร�งทศนคตจ�กประสบก�รณ ข�วส�รและขอมลทแตละคนไดรบม� กจะถกกลไกของก�รเล อกเฟนในก�รมองเหนและเข �ใจป ญห�ต�ง ๆ (Selective perception) แลวถกเกบและสร�งเปนทศนคตขนม�

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

16

การเกยวของกบกลม (Group Affiliation) กลมต�ง ๆ นบว�มอทธพลตอก�รสร�งทศนคตใหกบตวบคคลไดเปนอย�งม�ก โดยเฉพ�ะกบกลมทบคคลจะตองเข�ไปเกยวของอยดวยเสมอ ไมว�จะเปนก�รเกยวของกบกลมโดยตรงหรอโดยออมกต�ม กลมเหล�นไดแก ครอบครว กลมเพอนเรยน กลมเพอนรวมง�น กลมอ�งอง กลมกฬ� และกลมสงคมต�ง ๆ

ประสบการณ (Experience) ประสบก�รณทผ�นม�ของบคคลทมตอบคคลหรอสงของทเกยวของเปนสงสำ�คญ ทจะทำ�ใหบคคลประเมนสงทเข�ไดมประสบก�รณม�นนจนกล�ยเปนทศนคตขนได อยทเข�จะมประสบก�รณตอสงเหล�นนอย�งไร ถ�เข�มประสบก�รณทดตอบคคลหรอสงของทม�สมผสดวยกจะทำ�ใหเข�มทศนคตทดตอสงเหล�นน ในท�งตรงกนข�มถ�เข�มประสบก�รณทไมดตอบคคลหรอสงของทม�สมผสดวย กจะทำ�ใหเข�มทศนคตทไมดตอสงเหล�นน

บคลกภาพ (Personality) บคคลอ�จมอทธพลตอก�รสร�งทศนคตของบคคลดวยลกษณะท�ท�งอ�กปกรย� และคว�มประพฤตของบคคลจะมสวนท�งออมทสำ�คญในก�รสร�ง ทศนคตใหกบบคคลไดดวยประเภทของทศนคต (Types of Attitudes)

คน ๆ หนงส�ม�รถมทศนคตไดเปนหล�ย ๆ อย�ง ในแตก�รศกษ�พฤตกรรมองคก�รจะมงใหคว�มสนใจไปททศนคตจำ�นวนไมม�กนกทมสวนสมพนธกนกบง�น ทศนคตทเกยวพนกบง�นนมทงในท�งบวกหรอท�งลบ ในก�รประเมนผลของพนกง�นผนนทมตอสภ�พแวดลอมในก�รทำ�ง�นนน นกวจยสวนม�กจะมคว�มคดในเรองพฤตกรรมองคก�รทมคว�มเกยวของกบทศนคตอย 3 อย�งคอ คว�มพอใจในง�น (Job Satisfaction) คว�มเก ยวของก บง�น (Job involvement) และคว�มผกพนกบองคก�ร (Organization Commitment) ความพอใจในงาน (Job Satisfaction)

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

17

คว�มพงพอใจในง�น หม�ยถง ทศนคตโดยทวไปของบคคลทมตอง�นของตน คนทมคว�มพอใจในง�นสงจะมทศนคตทเปนบวกตอง�น ขณะทอกคนหนงไมมคว�มพอใจในง�นกจะมทศนคตทเปนลบตอง�น เมอเร�พดถงทศนคตของพนกง�นเร�กจะหม�ยถงคว�มพอใจในง�นเปนสวนใหญ ถ�พวกเข�ไดรบก�รปฏบตทดจ�กองคก�ร ตอบสนองคว�มตองก�รของพวกเข� เชน มสภ�พก�รทำ�ง�นทม นคง มบรรย�ก�ศทดในก�รทำ�ง�นมคว�มปลอดภยสง ไดรบเงนเดอนค�จ�งผลตอบแทนพอแกก�รยงชพ ก�รบรห�รทมประสทธภ�พ และใหคว�มยตธรรม ไดรบผลประโยชนเกอกล และสวสดก�รทด ฯลฯ ซงจะทำ�ใหพนกง�นไดรบคว�มพอใจ และมคว�มรสกทศนคตทดตอองคก�รความเกยวของกบงาน (Job involvement)

คว�มเกยวของก�รง�น คอ ระดบทคนเร�ไดรบก�รระบว�มสวนเข�ไปเกยวของกบง�น และพจ�รณ�ว�เข�มผลง�นสำ�คญเท�ไรตอคณค�ของตวเข�เอง คว�มเกยวของกบง�นทมระดบคว�มเกยวของในง�นสง จะแสดงใหเหนชดเจนถงคว�มกงวลตอง�นทเข�ทำ� โดยพบว�เมอคว�มเกยวของกบง�นมระดบสงจะมคว�มสมพนธตอก�รข�ดง�นในปรม�ณนอย และมก�รล�ออกหรอย�ยง�นนอย นกพฤตกรรมศ�สตรเชอว� ถ�พนกง�นใหคว�มสำ�คญ และมคว�มเตมใจเข�ไปเกยวของกบง�นจะทำ�ใหผลผลตเพมม�กขน จำ�นวนคนทล�ออกจ�กง�น และม�ทำ�ง�นส�ยจะนอยลงความผกพนกบองคการ (Organization Commitment)

ทศนคตตอง�นแบบทส�ม คอ คว�มผกพนกบองคก�ร ซงใหคำ�จำ�กดคว�มว� คอสถ�นะซงพนกง�นตองก�รทจะเหนองคก�รบรรลเป�หม�ยในฐ�นะทเข�เปนสม�ชกคนหนงขององคก�ร พนกง�นจะเกดทศนคตทดตอองคก�ร ถงขน�ดมคว�มผกพน (Commitment) และจงรกภ กด (Loyalty) ตอองคก�รใครท จะเหนคว�มก �วหน�ขององคก�ร ตร�บเท�ทองคก�รยงสร�งคว�มพอใจใหกบพนกง�นอย แต

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

18

เมอไรคว�มไมพอใจแผขย�ยไปทวทงองคก�ร พนกง�นกมแนวโนมทจะล�ออกจ�กองคก�รไดม�กทศนคตและคานยม (Attitude and Values)

ทศนคตและค�คว�มนยมต�งเปนคว�มรสกของบคคล ทมแนวโนมของพฤตกรรมทจะปฏบตต�มคว�มรสกนน จะแตกต�งกนตรงททศนคตเปนแนวโนมทเร�จะมก�รตอบสนองตอสงหนงสงใด สวนค�นยมจะใชเปนม�ตรฐ�นซงใชเปนกรอบกำ�หนดท�งเลอกของคนจ�กท�งเลอกต�ง ๆ ทศนคตเปนคว�มรสกทเปนสวนตวของบคคล สวนค�นยมเปนสงทกลมคนมคว�มคดเหนคล�ยคลงกน แตทงทศนคตและค�นยม จะมคว�มเหมอนกนตรงทเกดม�จ�กกระบวนก�รเรยนรท�งสงคม ก�รเรยนร จ�กประสบก�รณและต�งกมแนวโนมของทศนคตในก�รแสดงออกของบคคลเหมอน ๆ กน

ค�นยมมคว�มสมพนธใกลชดกบองคประกอบด�นทศนคต และมอทธพลตอพฤตกรรมแสดงออก ค�นยมเปนกระบวนก�รท�งคว�มคดของบคคลทเปนตวกำ�หนดตวตดสน ชนำ�ใหบคคลปฏบตอย�งใดอย�งหนง บทบ�ทของค�นยมจะนำ�หน�ทเปนม�ตรฐ�นทจะนำ�ท�งหรอเปนแนวท�งใหบคคลประพฤตปฏบต และทำ�หน�ทกระตนเพอใหเกดแรงจงใจในก�รปฏบต ตลอดจนเสรมสร�งทศนคตคว�มสนใจและคว�มตงใจ ซงนำ�ไปสก�รแสดงพฤตกรรมทสอดคลองกบค�นยม ดงรปภ�พตอไปนท ศ น ค ต แ ล ะ ค ว า ม พ ง พ อ ใ จ (Attitude and Job Satisfaction)

คว�มพงพอใจในง�น หม�ยถง ทศนคตทแตละบคคลมตอง�นของตน คว�มพงพอใจในง�นเปนผลทไดจ�กก�รรบรง�น ซงขนอยกบองคประกอบของสงแวดลอมในก�รทำ�ง�น เชน รปแบบของผบงคบบญช�หรอลกษณะของหวหน�ง�น นโยบ�ยและกระบวนก�รปฏบตง�น ก�รรวมกลมทำ�ง�น สภ�พก�รทำ�ง�น และผลประโยชนพเศษทใหลกจ�ง

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

19

ลกษณะทสำ�คญ 5 ประก�ร ทเกยวของกบคว�มพงพอใจในง�นมดงน

1. ผลตอบแทน (Pay) จำ�นวนเงนทไดรบเท�กบทค�ดว�จะไดรบ และคว�มเท�เทยมกนทเข�ใจไดของผลตอบแทน

2. ง�น (Job) ลกษณะของง�นมคว�มน�สนใจ มโอก�สในก�รเรยนร และก�รไดรบหน�ทคว�มรบผดชอบ

3. โ อ ก � ส ใ น ก � ร เ ล อ น ต ำ� แ ห น ง (Promotion Opportunity) คว�มเปนไปไดของโอก�สสำ�หรบคว�มก�วหน�

4. ผบงคบบญช� (Supervisor) คว�มส�ม�รถของผบงคบบญช�ในก�รแสดงคว�มสนใจและธระเกยวกบผใตบงคบบญช�

5. ผรวมปฏบตง�น (Co – worker) ผรวมปฏบตง�นมคว�มเปนมตร มคว�มส�ม�รถ และใหก�รสนบสนนกน

ทศนคตและพฤตกรรม (Attitudes and Behavior)ในคว�มสมพนธของทศนคต และพฤตกรรมนน แอจเซน

(Ajzen) และฟชบน (Fiahbein) แนะนำ�ว�ใหมงประเดนไปทเจตน�ทจะแสดงพฤตกรรมของบคคลนน ๆ ม�กกว�ทจะค�ดเด� และเข�ใจเอ�ว�เปนรปแบบของพฤตกรรมทตงใจ ดงรปภ�พแสดงถงตวอย�งและแสดงถงเจตน�ทขนอยกบทงทศนคตและรปแบบทเกยวกบพฤตกรรมแบบอย�งของกลมและสงคม กคอสภ�พของพฤตกรรมทเปนปกตหรอก�รกระทำ�ทเหม�ะสมต�มแบบอย�งในก�รแสดงออกทสงคมเปนผกำ�หนดใหประพฤตหรอไมใหประพฤตก ได ถ �ท งท ศนคตและแบบอย �งก�รแสดงออกเปนไปในท�งบวกหรอสร�งสรรค ก ส�ม�รถมองเหนถงพฤตกรรมและเจตน�ของบคคลทแสดงออกม�ไดอย�งชดเจน ถ�ทศนคตกบก�รแสดงออกมคว�มขดแยงไมตรงกน กอ�จจะค�ดหม�ยถงเจตน�ของแตละบคคลและพฤตกรรมทต�มม�ได

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

20

พฤตกรรมทตงใจจงเปนสงหนงทบงบอกถงคว�มเปนไปไดในก�รอธบ�ยถงพฤตกรรม หรอสถ�นก�รณของก�รรบร หรอขอขดของภ�ยใน หรอก�รไมเตมใจกอ�จเปนอปสรรคไมใหบคคลแสดงพฤตกรรมไดอย�งมประสทธภ�พผลกระทบของทศนคต (The Impact of Attitudes)

ทศนคตเปนสงทมนคง มคว�มโนมเอยงทจะตอบสนองตอลกษณะหล�กหล�ยของสถ�นก�รณหรอวตถประสงค เร�อ�จจะลงคว�มเหนถงท�ท�งของบคคลโดยดจ�กคำ�พดว�จ�ทแสดงถงคว�มเชอ คว�มรสก หรอคว�มมงหม�ยของพฤตกรรมทมงตอวตถประสงคหรอสถ�นก�รณ จ�กปฏกรย�ก�รรบรและสรระวทย�หรอจ�กพฤตกรรมทแสดงออกม�

ยงมอำ�น�จของง�นทมคว�มหล�กหล�ย บคคลทยงน�จะมก�รจดระเบยบของทศนคตทม�กขน คว�มเชอของเข�กอตวขนอย�งม�กม�จ�กพนฐ�นท�งเศรษฐกจ สงคม และประสบก�รณอน ๆ ควรจะมคว�มสำ�คญทไมเหมอนกน และดงนนเปนเหตผลทำ�ใหท ศนคตแตกต�งกน ก�รคนคว�เรว ๆ น แนะนำ�ว�ก�รเปลยนแปลงทสำ�คญในทศนคตขนอยกบประช�ช�ตต�ง ๆ และกลมเชอช�ต และบทบ�ทต�ง ๆ ของประเภทเพศ ทศนคตทแตกต�งเหล�นน�จะใหผลลพธทสำ�คญสำ�หรบก�รจดก�รทมประสทธภ�พของคว�มแตกต�งในองคก�รการเปลยนแปลงทศนคต (Attitude Change)

ทศนคตเปนสงทไมใชลกษณะถ�วรของบคลกภ�พ และกไมใชเปนส งท แน นอนต�ยตว บ�งคนอ�จมประสบก�รณท ได รบไมว�จะเป นคว�มเครยด หรอคว�มไมสบ�ยจ�กสงต�ง ๆ ซงอ�จสงผลใหคนเหล�นนเปลยนคว�มรสกไป โดยก�รเปลยนทศนคตหรอพฤตกรรม เชน ก�รไดรบขอมลข�วส�รใหม อ�จจะทำ�ใหทศนคตเปลยนแปลงได ผบรห�รอ�จจะมทศนคตทไมดเกยวกบเพอนรวมง�นใหม เพร�ะว�เข�ไมมประสบก�รณม�กอน แตหลงจ�กทไดทำ�ง�นรวมกบเพอนรวมง�นใหม ผบรห�รพบว�เข�ก

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

21

มคว�มส�ม�รถในเชงพฒน� สงดงกล�วอ�จกระทำ�ใหผบรห�รกลบม�มทศนคตทดตอเพอนรวมง�นใหมได

ท ศนคตของบคคลจะเปลยนแปลงได ไมง �ยน ก มกจะมก�รเปลยนแปลงไปกตอเมอมสงเร� หรอมสงม�กระตนใหเกดคว�มตองก�รทจะเปลยนแปลง เชน ถ�สงของทำ�ใหทศนคตเปลยน ทศนคตของคนทมตอสงของกจะเปลยนไปดวย เชนเดยวกบคนง�นทมทศนคตเกยวกบค�จ�งว�ไมเปนธรรม แตถ�น�ยจ�งเพมค�จ�งขนจนทำ�ใหลกจ�งเกดคว�มพอใจ ทศนคตเกยวกบเรองดงกล�วกจะเปลยนไปในท�งทด อารมณ ทศนคต และพฤตกรรม (Emotions, Attitudes, and Behavior)

อ�รมณมคว�มเกยวของกบทศนคต ทศนคตเปนคว�มเชอ ก�รประเมนคว�มรสก และคว�มมงหม�ยของพฤตกรรมทมตอสงต�ง ๆ เร�ใชอ�รมณตดสนคว�มรสกตอสงต�ง ๆ คว�มรสกทดใจทเร�ไดรบเมอเร�ไดเลอนตำ�แหนง ทศนคตของเร�ทมตอก�รเลอนตำ�แหนงนนลกซำ�และตร�ตรง มนรวมถงคว�มเข�ใจเกยวกบเลอนตำ�แหนง ก�รประเมนคว�มรสกของคณ และคว�มตงใจทจะไดรบก�รเลอนขน ซ งเร�จะเหนไดว�ทศนคตจะพฒน�จ�กปจจย 2 ปจจย คอ

1. ประสบก�รณท�งอ�รมณ2. กระบวนก�รรบคว�มรสก

ธรรมชาตของอารมณในการทำางาน (The Nature of work Moods)

อ�รมณในก�รท ำ�ง�น (Work moods) คอ คนมคว�มร สกอย�งไรในเวล�ปกตทเข�มกจกรรมในง�นของเข� พนกง�นจะมคว�มรสกตนเตนและกระตอรอรนในก�รทำ�ง�น พนกง�นคนอนอ�จมคว�มรสกกงวลใจและหงดหงด และพนกง�นคนอนอ�จมคว�มรสกงวงนอนและขเกยจ ม�กไปกว�นน คอ ค�นยมและทศนคตจะเปลยนแปลงไปเร อยๆ อ�รมณในก�รทำ�ง�นส�ม�รถทเปลยนจ�กชวโมงตอชวโมง วนตอวน และบ�งครงกน�ทตอน�ท คว�มคดเกยวกบอ�รมณของคณนนมคว�มหล�ก

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

22

หล�ยตงแตคณทำ�ง�นครงแรกจนถงวนน หรอเกยวเนองถงอ�รมณของคณทมคว�มทมคว�มแตกต�งจ�กเมอว�นน เมอคณมคว�มคดบ�งอย�งทแตกต�งจ�กธรรมช�ตของอ�รมณในก�รทำ�ง�น

ถงแมว�คนส�ม�รถมประสบก�รณทแตกต�งกนม�กม�ยในอ�รมณในก�รทำ�ง�น อ�รมณส�ม�รถจดประเภทไดทงท�งบวกและท�งลบ เมอพนกง�นมอ�รมณในท�งบวก (Positive moods) เข�จะรสกตนเตน กระตอรอรน คลองแคลวแขงแรง มชวตชว� ฮกเหม หรออมอกอมใจ เมอพนกง�นมอ�รมณในท�งลบ (Negative moods) เข�จะรสกเศร� เกรงกลว เตมไปดวยก�รดถก มก�รตอต�น เครยดหรอหงดหงด บ�งคร งคว�มร สกของพนกง�นไมเป นท�งบวกหรอเป นลบ เข�อ�จม ประสบก�รณทนอยกว�คว�มรสก เชน เปนคนครงหลบครงตน เชองช� และขเกยจ เปนคนเงยบสงบ และผอนคล�ยอ�รมณ ขอบเขตนนขนอยกบประสบก�รณของพนกง�นว�จะเปนบวกหรอเปนลบ และอ�รมณในก�รทำ�ง�นเปนตวกำ�หนดทงบคลกภ�พของเข�และสถ�นก�รณ

บทสรป

ทศนคตเปนแบบแผนของคว�มรสก คว�มเชอ และพฤตกรรมทเก ยวของกบบคคล กลม แนวคด ส งท แสดงออกหรอวตถประสงคโดยตรง ทศนคตคออ�รมณ ก�รรบรและพฤตกรรมโดยรวม คว�มสมพนธระหว�งทศนคตและพฤตกรรมไมเปนสงทเหนไดชดเจนเสมอไป ถงแมว�จะมคว�มสำ�คญทเกยวของกบก�รดำ�รงชวตกต�ม คว�มสมพนธของทศนคตและพฤตกรรมอ�จจะเหนไดชด เมอเปนคว�มตงของแตละบคคลไดถกแสดงออกม�โดยก�รกระทำ�ต�มแนวท�งทแนนอน ซงเปนททร�บกนโดยทว ๆ ไปว�เปนทศนคตเฉพ�ะและเปนแบบอย�งทอ�จจะเกยวของไปถงพฤตกรรม และเปนสงทน �สนใจอย�งยงในก�รทจะทำ�คว�มเข�ใจถงพฤตกรรมองคก�ร ทศนคตในก�รทำ�ง�นอกอย�งทน�

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

23

สนใจกคอ พนธะสญญ�ทมตอองคก�ร ทงคว�มพงพอใจและพนธะสญญ�ต�งกมคว�มเกยวของกบพฤตกรรมองคก�รเปนอย�งม�ก

ทศนคตในก�รทำ�ง�นนนมทงคว�มพอใจในง�นและขอผกมดในองคก�ร คอ มอยดวยกน 3 องคประกอบ คอ

1. องคประกอบด�นคว�มรสก คอ คว�มรสกของพนกง�นหรอองคก�ร

2. องคประกอบด�นคว�มเข�ใจ คอ คว�มเชอของพนกง�นหรอองคก�ร

3. องคประกอบด�นพฤตกรรม คอ คว�มคดของพนกง�นเกยวกบก�รทจะปฏบตอย�งไรตอง�นหรอองคก�ร

แตละองคประกอบของทศนคตในก�รทำ�ง�นส�ม�รถทจะชกจงและควบคมองคประกอบอน ๆ ไว อ�รมณ คอ คว�มรสกทเกดขนตอคนหรอเหตก�รณทเกดขนโดยไม

ตงใจ ซงจะแตกต�งกนไปต�มทศนคตอนจะเปนสงททำ�ใหเกดคว�มเชอ คว�มรสกและคว�มตงใจด�นพฤตกรรมทจะมขนตอเหตก�รณ คว�มเชอเปนก�รรบรทศนคตของแตละคน สวนคว�มรสก คอ ก�รตดสนเกยวกบอ�รมณตอเป�หม�ย คว�มตงใจท�งพฤตกรรมจะเปนแรงกระตนทจะกอใหเกดพฤตกรรม โดยเฉพ�ะคว�มเชอถอตอเป�หม�ยอ�รมณมกจะมผลกระทบตอพฤตกรรม คว�มเชอ คว�มรสกและคว�มตงใจของพฤตกรรม

บทท 3คานยม (Values)

“ค�นยม เปนคว�มเชอหรอคว�มรสกนกคดของบคคล มชวงระยะ”เวล�ในก�รสร�งและดำ�เนนจนกล�ยเปนแนวท�งในก�รดำ�เนนชวต ค�

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

24

นยมจะเปนตวกำ�หนดพฤตกรรมของบคคลใหแสดงออก โดยบคคลทมค�นยมทเหมอนหรอคล�ยกนกจะรวมตวกนเปนกลม ค�นยมจงเปนคว�มเชออย�งหนงซงในบ�งครงกตองใชดลยพนจเข�ไปเกยวของดวย

ค�นยมมทงลกษณะของเนอห� (Content) และลกษณะของคว�มรสกทเขมขน (Intensity) โดยโดยลกษณะของเนอห�กคอก�รตดสนใจว�อะไรควรทำ� ไมควรทำ� อะไรถกตอง อะไรด อะไรเปนทตองก�ร สวนลกษณะของคว�มรสกทเขมขนกคอระดบคว�มรสกคว�มมนใจในก�รแสดงออก ตอสงเร�ทเข�ม�เกยวของว�สำ�คญอย�งไร คนเร�นนมระดบข นของค�น ยมทก อร ปข นม�เป นระบบค�น ยมของตวเอง (Value System) ระบบค�นยมของตนเองจะมคว�มเกยวเนองกบค�นยมเรองอสรภ�พ คว�มสบ�ยใจ คว�มเค�รพตนเอง คว�มสอสตย คว�มเชอฟง และคว�มเสมอภ�ค ซงจะแสดงออกของพฤตกรรมบคคล และมอทธพลตอบคคลอนทอยในสงคมนนไดดวยความหมายของคานยม ค�นยม (Values) เปนคว�มคดและพฤตกรรมของบคคลในสงคมทเหนว�เปนสงทมคณค� ยอมรบม�ปฏบตต�มและหวงแหนไวระยะหนง ค�นยมมกเปลยนแปลงไปต�มก�ลสมยและคว�มคดเหนของคนในสงคม ค�นยมจงเปนม�ตรฐ�นก�รเรยนร ก�รประเมน ก�รเลอกและก�รตดสนใจของบคคลว�ควรทำ�หรอไมควรทำ� มค�หรอไมมค� สำ�คญหรอไมสำ�คญ นอกจ�กนค�นยมยงทำ�หน�ทเปนตวกำ�หนดเป�หม�ยและสร�งแรงจงใจใหบคคลมงสเป�หม�ยทตองก�ร มผใหคว�มหม�ยของค�นยมไวดงน พระมห�อดศร ถรสโล (2540) ไดใหคว�มหม�ยว� ค�นยมหม�ยถง แนวคว�มประพฤตหรอสภ�พของก�รกระทำ�ใดๆทบคคลหรอสงคมนยมชมชอบและเหนว�เปนสงทมคณค�ควรแกก�รประพฤตปฏบตจงยอมรบยดถอม�เปนแนวท�งประพฤตอย�งสมำ�เสมอหรออย�งนอยกชวระยะหนง เพอใหบรรลเป�หม�ยของตนเองหรอสงคม

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

25

ฤกษชย คณปก�ร (2539) ใหคว�มหม�ยไวว� ค�นยมหม�ยถง คว�มเชอ

ของบคคลสวนใหญซงเชอว�สงหนงมค� มคว�มสำ�คญและเปนสงทปร�รถน� ก�รประพฤตปฏบตทคนสวนใหญในสงคมยอมรบนนยอมมค�นยมของสงคมแฝงอยภ�ยในหรอก�รประพฤตปฏบตทบคคลใดมคว�มพงพอใจยอมมค�นยมของบคคลนนแฝงอยภ�ยในดวย

จ�กคว�มหม�ยดงกล�วม�พอสรปไดว� ค�นยม หม�ยถง คว�มเชอตอสงต�งๆของบคคลในสงคมทเหนว�เปนสงทมคณค�ควรแกก�รประพฤตปฏบตเพอใหบรรลเป�หม�ยของตวเองและสงคม โดยค�นยมของบคคลจะแฝงอยภ�ยใน คว�มคด อ�รมณ คว�มรสกและเจตคตทมาของคานยม

ค�นยมห�กมแหลงทม�แตกต�งกนกจะมค�นยมทแตกต�งกน เร�จงใชค�นยมประเมนพฤตกรรมของบคคล ค�นยมเปนคว�มเชอของบคคลหรอคว�มชอบท�งสงคม ค�นยมอ�จมคว�มคดทถกหรอผด ดหรอเลวได ค�นยมเรยนรไดจ�กก�รเจรญเตบโตหรอก�รเปลยนแปลงในชวงชวตของแตละบคคล วฒนธรรม สงคม ตลอดจนรปแบบขององคกรนน ๆ ค�นยมอ�จจะมท เร มตนม�จ�กคว�มจ ำ�เป น(Need) หรอคว�มตองก�ร (Desire) แลวจงเปลยนเปนคว�มชอบ (Preference) หรอคว�มสนใจตดต�มม� คว�มชอบนอ�จถกกระตนใหเกดคว�มนยมหรอเชอในคณค� ของสงนน ๆ จนกล�ยเปนค�นยมขนม�

ค�นยมนนม�จ�กสวนส ำ�คญ 2 สวนดวยกนคอ สวนทม�จ�กพนธกรรม และสวนทม�จ�กปจจยแวดลอมอย�งวฒนธรรม

1. ปจจยทม�จ�กพนธกรรม เปนสวนทส ำ�คญทเร�ยดถอในตอนเดกไดรบอทธพลม�จ�กพอแมคร เพอน และบคลอนๆ คว�มคดหล�ย ๆ อย�งเกยวกบสงใดถกและสงใดผดกำ�หนดม�จ�กทศนะทแสดงออกโดย

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

26

พอแม เมอคนเร�โตขนม�และถกเปดเข�สค �นยมของคนอน กจะเปลยนแปลงบ�งสวนของค�นยมไป

2. ปจจยแวดลอมอย�งวฒนธรรม คอวฒนธรรมทมก�รพฒน� และ เสรมแรงอย�งตอเนอง เชน ค�นยมก�รรกสงบสนต ก�รรวมมอ และประช�ธปไตย เปนค�นยมทไมต�ยตวและจะมก�รเปลยนแปลงอย�งช� ๆ ความสำาคญของคานยม

1. ค�นยมเปนพนฐ�นของคว�มเข�ใจเกยวกบทศนคตและแรงจงใจ2. ค�นยมมอทธพลตอก�รรบร

โดยท วไปแล วค �น ยมจะมคว�มสมพนธใกล ชดก บองค ประกอบดวยทศนคต และม

อทธพลตอพฤตกรรมก�รแสดงออก ค�นยมเปนกระบวนก�รท�งคว�มคดของบคคลทเปนตวกำ�หนดตวตดสนและชนำ�ใหบคคลปฏบตอย�งใดอย�งหนงบทบ�ทของค�นยมจะทำ�หน�ทเปนม�ตรฐ�นทจะนำ�ท�งหรอแนวท�งใหบคคลประพฤตปฏบตและทำ�หน�ทกระตนเพอใหเกดแรงจงใจในก�รปฏบตตลอดจนชวยเสรมทศนคต คว�มสนใจและคว�มตงใจ ซงนำ�ไปสก�รแสดงพฤตกรรมทสอดคลองกบค�นยม

บคคลแตละคนจะมค�นยมของตนเอง ซ งอ�จจะแตกต�งหรอคล�ยคลงกบค�นยมของผอนกอ�จมคว�มเปนไปได ทงนทงนนขนอยกบกระบวนก�รเรยนรท�งสงคม ททำ�ใหประสบก�รณของแตละคนผดแผกแตกต�งกนหรอคล�ยคลงกน ค�นยมจงเปนม�ตรฐ�นซงใชเปนกรอบกำ�หนดท�งเลอกของบคคลจ�กท�งเลอกต�ง ๆ และจะเปนตวกำ�หนดพฤตกรรมก�รกระทำ�หรอก�รแสดงออกของแตละคนประเภทของคานยม

ค�นยมแบงออกเปน 2 ประเภท1. ค�นยมทเป นจดหม�ยปล�ยท�ง (Terminal Values) อน

หม�ยถงสภ�วะสดท�ยทมอยซงเปนทตองก�ร ค�นยมประเภทน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

27

เปนเป�ประสงคทบคคลอย�กจะบรรลในชวตหรอเปนจดหม�ยปล�ยท�งหรอเป�หม�ยซงแตละคนตองก�รทจะสำ�เรจในชวงชวตของเข�

2. ค�นยมทเปนเคร องมอ (Instrumental Values) หม�ยถง กลมของพฤตกรรมทตองก�รหรอ

วธก�รทจะทำ�ใหเข�บรรลเป�ประสงคหรอบรรลผลสำ�เรจได ค�นยมทเปนเครองมอเปนสงทดซงจะเปนตวชวยบงชพฤตกรรมได  อทธพลของคานยมทมตอพฤตกรรมของบคคล                รองศ�สตร�จ�รย สพตร� สภ�พ ไดกล�วถงค�นยมสงคมเมองและค�นยมสงคมชนบทของสงคมไทยไวคอนข�งชดเจน โดยแบงค�นยมออกเปนค�นยมของคนในสงคมเมองและสงคมชนบทซงลกษณะค�นยมทงสองลกษณะ จดไดว�เปนลกษณะของค�นยมททำ�ใหเกดมอทธพลตอค�นยมทมตอพฤตกรรมของบคคล ซงส�ม�รถแสดงใหเหนชดเจนในต�ร�งอทธพลของคานยมตอตวบคคล                ค�นยมไมว�จะเปนของบคคลหรอค�นยมของสงคม จะมอทธพลตอตวบคคล ดงน คอ

1. ชวยใหบคคลตดสนใจว�สงใดผด สงใดถก ดหรอไมด มคณค�หรอไมมคณค�ควรทำ�หรอไม

ควรทำ�2. ชวยใหบคคลในก�รกำ�หนดท�ทของตนตอเหตก�รณทตนตอง

เผชญ3. ชวยสร�งม�ตรฐ�น และแบบฉบบจ�กก�รประพฤตปฏบตของบคคล4. มอทธพลเหนอบคคลในก�รเลอกคบห�สม�คมกบบคคลอน และ

เลอกกจกรรม5. ท�งสงคม ซงตนจะตองเข�ไปรวมดวย6. ชวยใหบคคลกำ�หนดคว�มคดและแนวท�งปฏบต

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

28

7. ชวยเสรมสร�งหลกศลธรรม ซงบคคลจะใชในก�รพจ�รณ� ก�รกระทำ�ของตนอย�งมเหตผล

งคดเกยวกบคานยม                1. โดยปกตแลวบคคลมกจะมค�นยมในเร องเดยวกนหรอสงเดยวกน แตกต�งกนไป ทงนเพร�ะแตละบคคลมคว�มร ประสบก�รณและสงแวดลอมไมเหมอนกน แตบคคลกอ�จจะมค�นยมในบ�งเรองตรงกนได เรยกว� ค�นยมรวม (Shared values) ซงสวนม�กมกไดม�จ�กอทธพลของศ�สน�               2.  มนษยเร�มกจะชอบคบห�สม�คมกบบคคลทยดถอค�นยมอย�งเดยวกน               3. ค�นยมบ�งอย�งไดกล�ยม�เปนกฎหม�ยเชน ค�นยมในเรองเสรภ�พกอใหเกดกฎหม�ยเกยวกบเสรภ�พสวนบคคล                4.  ค�นยมยอมเปลยนแปลงไปต�มก�ลเวล� กล�วคอ ค�นยมบ�งอย�งอ�จเสอมคว�มนยมไป หรออ�จมค�นยมใหมบ�งอย�งเกดขนม� เชน ค�นยมของกลสตรไทย แบบผ�พบไว ปจจบนสงคมไทยเร มเปลยนเปนนยมหญงไทยทมลกษณะคลองแคลววองไวเหม�ะสมกบสภ�พของสงคมและเศรษฐกจทเปลยนแปลงไป เปนตน                5. ค�นยมของคนและค�นยมของสงคมจะกำ�หนดก�รตดสนใจในก�รเลอกของบคคล                6. ค�นยมบ�งอย�ง ชวยเสรมสร�งคว�มสมพนธอนดระหว�งบคคลดวยกน แตค�นยมบ�งอย�งเปนไปในท�งตรงกนข�ม ทเปนเชนนกเพร�ะค�นยมมอทธพลตอคว�มประพฤตของบคคลทวไป ถ�เร�ยงมคว�มรสกว�ค�นยมใดมคว�มสำ�คญตอเร�ม�ก เร�กมกจะรสกลำ�เอยงว�ค�นยมนนถกตองม�กยงขนและคดไปว�ค�นยมทขดแยงกบของตนนนผดและไมยอมรบ                7. ค�นยมของสงคม ไมจำ�เปนว�ตองมอยในตวบคคลในสงคมนนทกคนไป แตอ�จจะมอยในสม�ชกของสงคมสวนใหญเท�นน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

29

เชน ก�รยกยองคนรำ�รวย หรอเงนเปนปจจยสำ�คญในก�รดำ�รงชวตในสงคมปจจบน เปนตนคานยมในการทำางาน

ค�นยมในก�รทำ�ง�นทไดรบจ�กก�รวจยในพฤตกรรมองคก�รมเอกลกษณอย 2 ประก�ร คอ1. คานยมภายในงาน (Intrinsic work Values) ค�นยมภ�ยในง�นคอ ค�นยมทมคว�มสำ�คญกบธรรมช�ตในก�รทำ�ง�น พนกง�นผซงตองก�รคว�มท�ท�ยในก�รเรยนรสงใหม ๆ จงใหคว�มสำ�คญกบก�รชวยเหลอและบรรลผลอย�งเตมทในง�นของเข�ทมผลตอค�นยมภ�ยในง�น พนกง�นเหล�นตองก�รคว�มท�ท�ยในง�นทตองใชทกษะ และคว�มส�ม�รถกบมคว�มรบผดชอบและคว�มเปนอสระ 2. คานยมภายนอกงาน (Extrinsic work Values) ค�นยมภ�ยนอกง�นคอ ค�นยมทม�กกว�ลกษณะของง�น เชน คว�มสมพนธอนแรกสำ�หรบก�รทำ�ง�นเพอตองก�รไดเงนม� ค�นยมแบบนไมใชแคเพยงเพอประโยชนของตวเองแตมนมผลลพธทจะต�มม�ภ�ยหลง

สรปค�นยมในก�รทำ�ง�น ทศนคต และทสำ�คญคออ�รมณ สงเหล�น

ลวนจะทำ�ใหเกดก�รแสดงพฤตกรรมซงอ�จสงผลถงองคก�รได ค�นยมในก�รทำ�ง�นเปนคว�มเชอมนสวนบคคลของคนง�นเกยวกบผลทค�ดหวงจ�กก�รปฏบตง�นและสงทเกยวของกบก�รทำ�ง�น อนเปนปจจยสำ�คญททำ�ใหเกดลกษณะพฤตกรรมของพนกง�น คว�มพอใจในก�รทำ�ง�นและก�รแสดงออกท�งพฤตกรรมตอองคก�ร

ค�นยมในก�รทำ�ง�นมผลกระทบตอพฤตกรรมของพนกง�นโดยตรง และมมมองของพนกง�นกมกจะแตกต�งกนออกไป ซงอ�จจะถกหรอผดกเปนไปได ผบรห�รจงควรจะทำ�คว�มเข�ใจและแบงหน�ทใหเหม�ะสมเพอใหองคก�รไดผลสำ�เรจ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

30

ผลสำ�เรจในหน�ทก�รง�นจะเกดขนได เมอพนกง�นไดแสดงออกถงพฤตกรรมในก�รทำ�ง�นอย�งแขงขน และห�โอก�สทจะพฒน�ทกษะใหม ๆ และก�รมค�นยมเรองก�รซอสตย คว�มยตธรรม ก�รเปดโอก�สใหพนกง�นไดมสวนรวมในก�รทำ�ง�น และใหมก�รเสนอคว�มคดเหนของตนเองออกม�

บทท 4บคลกภาพ (Personality)

วงก�รธรกจและอตส�หกรรมยคปจจบนใหคว�มสนใจกบบคล�กรในองคกร เนองจ�กเปนหวใจสำ�คญอกประก�รหนงของคว�มสำ�เรจหรอลมเหลวขององคกร บคล�กรในองคกรทจะถอไดว�มคณภ�พ นอกจ�กจะตองมทกษะประสบก�รณและคว�มรคว�มส�ม�รถในก�รทำ�ง�นต�มภ�ระหน�ทแลว ควรตองมบคลกภ�พทเหม�ะสมสอดคลองกบง�น บคลกภ�พซงเนนคณลกษณะเฉพ�ะตวของบคคล จะมผลตอประสทธภ�พก�รทำ�ง�นและปฏสมพนธกบผอนทงในองคกรและนอกองคกร และยงเปนภ�พลกษณทสำ�คญขององคกรดวย อย�งไรกต�ม คนไทยเร�สวนใหญทงทด ำ�เน นง�นธรก จหรออตส�หกรรมเองและท ท ำ�ง�นเก ยวของก บอตส�หกรรม อ�จข�ดลกษณะทจำ�เปนหล�ยประก�รเพอก�รดำ�เนนง�นใหเจรญก�วหน� ทนกบวทย�ก�รสมยใหม ทนกบเหตก�รณคว�มเปนไปของโลกทมก�รเคลอนไหวเปลยนแปลงอย�งรวดเรว ลกษณะทจำ�เปนดงกล�วนน สวนหนงคอบคลกภ�พ ซงเปนเรองทเรยนร ฝกฝน และพฒน�ได แมบ�งลกษณะอ�จจะตองใชเวล�และพฒน�ไดไมง�ยนกกต�ม

          ทจะกล�วตอไปนจะว�ดวยคว�มหม�ยของบคลกภ�พ คว�มสำ�คญของบคลกภ�พ ก�รหลอหลอมบคลกภ�พ ทฤษฎบคลกภ�พ บคลกภ�พทพงประสงคขององคกร และก�รพฒน�บคลกภ�พ เพอใหผ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

31

ศกษ�เกดคว�มเข�ใจเร องร�วเกยวกบบคลกภ�พ และไดแนวท�งในก�รพฒน�บคลกภ�พตอไป

ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง บ ค ล ก ภ า พ คำ�ว� บคลกภ�พ “ ” (personality) ซงเปนลกษณะเฉพ�ะของบคคลทบงบอกคว�มแตกต�งระหว�งบคคล ไดมผใหคว�มหม�ยไวต�งๆ กนดงตอไปน

          เออรเนส อาร .ฮลการด (Hilgard 1962:447) กล�วว � บคลกภ�พเปนลกษณะสวนรวมของบคคล และก�รแสดงออกของพฤตกรรมซงชใหเหนคว�มเปนปจเจกบคคลในก�รปรบตวตอสงแวดลอม รวมถงลกษณะทสงผลสก�รตดตอสมพนธกบผอน ไดแก คว�มรสกนบถอตนเอง คว�มส�ม�รถ แรงจงใจ ปฏกรย�ในก�รเกดอ�รมณ และลกษณะนสยทสะสมจ�กประสบก�รณชวต          ฟลลป จ.ซมบารโด และฟลอยด แอล.รช (Zimbardo and Ruch 1980:292) อธบ�ยว� บคลกภ�พเปนผลรวมของลกษณะเชงจตวทย�ของบคคลแตละคน มผลตอก�รแสดงออกซงพฤตกรรมหล�กหล�ยของบคคลนน ทงสวนทเปนลกษณะภ�ยนอกทสงเกตไดง�ยและพฤตกรรมภ�ยในทสงเกตไดย�ก ลกษณะทหล�กหล�ยดงกล�ว สงผลใหบคคลแสดงออกต�งกนในแตละสถ�นก�รณและชวงเวล�          ร ช า ร ด ซ .บ ท ซ น แ ล ะ ค ณ ะ (Bootzin and others 1991:502) ใหคว�มหม�ยว�บคลกภ�พเปนลกษณะนสยและรปแบบของคว�มคด คว�มรสก และก�รประพฤตปฏบตของบคคลแตละคน          อลชล แจมเจรญ (2530:163) ใหคว�มหม�ยว� บคลกภ�พหม�ยถงลกษณะสวนรวมของบคคลทงหมด ทแสดงออกม�ปร�กฎใหคนอนไดรไดเหน ซงแตกต�งกนเพร�ะภ�วะสงแวดลอมทสร�งตวบคคลนนแตกต�งกนประก�รหนง และพนธกรรมทแตละบคคลไดม�กแตกต�งกนไปอกประก�รหนง

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

32

          จ�กคำ�จำ�กดคว�มและคว�มหม�ยของ บคลกภ�พ ทกล�ว“ ”ม� สรปไดว� บคลกภ�พ คอตวบคคลโดยสวนรวม ทงลกษณะท�งก�ย ซงสงเกตไดง�ย อนไดแกรปร�งหน�ต�กรย�ท�ท�ง นำ�เสยง คำ�พด คว�มส�ม�รถท�งสมอง ทกษะก�รทำ�กจกรรมต�งๆ และลกษณะท�งจตซงสงเกตไดคอนข�งย�ก ไดแก คว�มรสกนกคด เจตคต ค�นยม คว�มสนใจ คว�มมงหวง อดมคต เป�หม�ย และคว�มส�ม�รถในก�รปรบตวใหเข�กบสงแวดลอม ลกษณะดงกล�วมทม�จ�กพนธกรรมและสงแวดลอมของแตละคน สงผลสคว�มส�ม�รถในก�รปรบตวตอสงแวดลอมและคว�มแตกต�งระหว�งบคคล          จ�กคว�มหม�ยของบคลกภ�พดงกล�ว เมอนำ�ม�วเคร�ะหให สมพนธกบองคก�รทเกยวของกบก�รดำ�เนนง�น ทงด�นก�รบรห�ร ก�รผลต ก�รจำ�หน�ย และก�รใหบรก�ร โดยพจ�รณ�บคลกภ�พทสงผลตอก�รดำ�เนนง�น จะพบว�ทกลกษณะของบคลกภ�พมอทธพลตอผลก�รดำ�เนนง�น โดยมอทธพลม�กบ�งนอยบ�ง จงอ�จใหคว�มหม�ยของบคลกภ�พเชงอตส�หกรรมไดว� เปนลกษณะสวนรวมของบคคลทงท�งด�นร�งก�ยและจตใจ ซ งเอออ ำ�นวยใหเกดผลดตอก�รดำ�เนนง�นอตส�หกรรม ทงในแงของก�รบรห�ร ก�รผลต ก�รจำ�หน�ย และก�รใหบรก�รในง�นอตส�หกรรมความส ำาค ญของบคล กภาพตอการด ำาเน นงานอตสาหกรรม           รตา แอล.แอตคนสน และคณะ (Atkinson and others 1993:489) ไดกล�วถงบคลกภ�พไวว� บคลกภ�พซงเปนลกษณะเดนเฉพ�ะของบคคล ท งด �นก�รคด อ�รมณ ก�รกระท ำ� และร ปแบบพฤตกรรม เปนตวกำ�หนดท�ทปฏกรย�ของผนนตอก�รแสดงตนในสงแวดลอม จ�กคำ�กล�วนจะเหนไดว� บคลกภ�พเปนสงเอออำ�นวยตอก�รประพฤตปฏบตของบคคลเปนตวจกรทส ำ�คญยงตอพฤตกรรม และพฤตกรรมกเปนสงรงหรอผลกดนใหคนๆนนก�วหน�หรอถอยหลง ถ�ยง

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

33

มบคลกภ�พด คณค�ของคนๆนนกยอมม�กขน คำ�ว�บคลกภ�พดในทน ควรเนนบคลกภ�พทเหม�ะสมต�มบทบ�ทหน�ทและสถ�นะของบคคล          ในก�รดำ�เนนง�น ซงเปนง�นทตองอ�ศยคณลกษณะสวนตวของผดำ�เนนง�นทงด�นไหวพรบ ปฏภ�ณ ก�รคดวเคร�ะห คว�มมเหตมผล ก�รรทนคน ทนเหตก�รณ รอบร กล�ไดกล�เสย กล�เสยง พรอมตอก�รพบปะ มปฏสมพนธกบผคนทกประเภท ทกระดบ ปรบตวไดโดยรวดเรวต�มบทบ�ทหน �ท และสถ�นะ ส�ยต�กว �ง ไกล ยอมรบต อก�รเปลยนแปลงสงใหมๆ ทอ�จจะเกดขน และมแรงจงใจใฝสมฤทธสง ฯลฯ คณลกษณะทงหมดทกล�วม�น คอคณลกษณะด�นบคลกภ�พของบคคลนนเอง ซงบ�งคนมลกษณะดงกล�วม�ก บ�งคนมนอย สงผลใหดำ�เนนง�นไดในระดบทต�งกนไป นอกจ�กนนในสวนของบคลกภ�พภ�ยนอกทปร�กฏคนอนเหน ทงรปร�ง หน�ต� ท�ท�ง ก�รว�งตน ก�รแตงก�ย ยงสะท อนภ�พล กษณขององค กร สร �งคว�มน � เช อถ อ และสร �งสมพนธภ�พกบผอน ซงเปนปจจยเสรมในก�รตดตอธรกจกบผอน สงผลใหกจก�รก�วหน�ได  ความสำาคญของบคลกภาพไดดงน          1. บคลกภาพมอทธพลตอประสทธภาพการปฏบตงาน            บคลกภ�พในสวนทเกยวกบแรงจงใจ มอทธพลสงม�กตอก�รทำ�ง�น ถ�บคคลมแรงจงใจใฝสมฤทธสง จะเปนแรงพลงกระตนใหม�นะพย�ย�ม ดำ�เนนง�นสคว�มสำ�เรจ ทำ�ใหบคคลมคว�มอดทน ตอส บ�กบน ใชคว�มส�ม�รถ ลงทนลงแรง สนใจใฝรในทกสงทเกยวของเพอพฒน�ง�นใหเจรญก�วหน� แตถ�บคคลมแรงจงใจใฝสมฤทธตำ� กจะลงทนลงแรงนอยเพอใหง�นบรรลเป�หม�ยนอยลงไป ทำ�ใหง�นข�ดประสทธภ�พ

2. บคลกภาพกำาหนดทศทางการดำาเนนงาน            บคลกภ�พท�งด�นคว�มคดรเร ม ด�นกล�ไดกล�เสย

และด�นคว�มระมดระวงรอบคอบ มผลตอทศท�งก�รดำ�เนนง�น ถ�

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

34

บคคลมคว�มคดรเร มสร�งสรรคสง มกดำ�เนนง�นโดยคดคนคว�มแปลกใหมใหกบผลผลตหรอก�รใหบรก�รรวมทงก�รใชกลยทธหล�กหล�ยเพอก�รตล�ดและก�รโฆษณ�ประช�สมพนธ เพอเอ�ชนะคแขงขนและดำ�รงง�นใหคงอยหรอก�วหน�ตอไป หรอถ�มบคลกภ�พแบบกล�ไดกล�เสย บคคลนมกจะยอมลงทน เสยง กล�เผชญกบคว�มลมเหลว เพร�ะถ�ไดกจะไดม�กจนขนพลกผนชวตของตนเองได แตจะมบคคลบ�งประเภททมบคลกภ�พด�นคว�มระมดรอบคอบสง บคคลประเภทน มกจะไมลงทนกบสงทไมแนนอน และจะทำ�ง�นประเภททก�วไดเร อยๆ คอ ก�วช�แตตนเองรสกว�มนคง           3. บคลกภาพมผลตอความนาเชอถอ            บคลกภ�พบ�งด�น มสวนชวยสร�งเสรมคว�มน�เชอถอ หรอทำ�ใหบคคลม เครดต ในคว�มรสกของผทเกยวของ เชน ถ�“ ”บคคลเปนผทรกษ�คำ�พด อ�รมณมนคง มเหตมผล ว�งตนไดถกตองต�มก�ลเทศะ มนำ�ใจ ทำ�อะไรโดยนกถงใจเข�ใจเร� บคคลประเภทนถ�เปนหวหน�กจะเปนทยอมรบของลกนอง เปนมตรทด และสร�งคว�มรสกชอบพอไวว�งใจใหแกลกค�ได แตถ�บคคลมลกษณะตรงกนข�ม คอไมน�เชอถอ กมกเกดปญห�อปสรรคในก�รดำ�เนนง�น คอผอนอ�จไมไวว�งใจ ไมเชอถอศรทธ� ไมยอมรบ ไมรวมง�นดวย ซงอ�จสร�งคว�มเสยห�ยใหกบง�นได เพร�ะถ�ไมเปนทน�เชอถอ กยอมไมส�ม�รถดำ�เนนง�นรวมกบผอนไดโดยร�บรน

           4. บคลกภาพมผลตอการสรางสมพนธกบผรวมเสนทางการทำางานอตสาหกรรมดวยกนและกบลกคา          ลกษณะบคลกภ�พบ�งด�นของบคคล มสวนชวยสร�งเสรมสมพนธภ�พระหว�งบคคลผนนกบผม�ตดตอเกยวของดวย บคคลทมลกษณะพรอมเปนมตรกบผคน ยมแยม เปนกนเอง ทำ�ตวใหผอนเข�ถงได

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

35

และเตมอกเตมใจในก�รตดตอสมพนธกบผอน สนใจคว�มคดคว�มรสกของผอน จะเปนปจจยเสรมในก�รประส�นง�นและก�รดำ�เนนง�นในสวนทเกยวของกบผอนไดเปนอย�งด สงผลสคว�มเจรญก�วหน�ขององคก�ร แตถ�มบคลกภ�พทขดกบก�รสร�งสมพนธภ�พกบผอน อ�จสงผลเชงลบตอง�นของตนได          จ�กทกล�วม�เปนเพยงสงเขปเกยวกบบคลกภ�พบ�งประก�รของนกธรกจทมผลตอประสทธภ�พก�รปฏบตง�น ตอทศท�งก�รดำ�เนนง�น ตอคว�มน�เชอถอในตวบคคล ตอก�รสร�งคว�มสมพนธกบ ผรวมเสนท�งธรกจดวยกน และกบลกค� และยงมผลในด�นอนๆ อกม�กทไมไดนำ�ม�กล�วการหลอหลอมบคลกภาพ           บคลกภ�พเปนผลสบเนองม�จ�กอทธพลของพนธกรรมและสงแวดลอม บคลกภ�พบ�งลกษณะไดรบอทธพลจ�กพนธกรรม บ�งลกษณะไดรบอทธพลจ�กสงแวดลอม และมบ�งลกษณะในตวทไดรบผลทงจ�กพนธกรรมและสงแวดลอมประกอบกน ซงพอจะแยกกล�วไดดงน          1. อทธพลของพนธกรรมตอการหลอหลอมบคลกภาพ               1.1 อทธพลของพนธกรรมตอลกษณะทางกาย ลกษณะท�งก�ยทไดรบอทธพลจ�กพนธกรรม เชนรปร�งหน�ต� โครงสร�งของร�งก�ย สดสวนของอวยวะต�งๆ ลกษณะผว สผม สของดวงต� และยงรวมไปถงโรคทไดรบท�งพนธกรรมบ�งชนด เชน โรคศรษะล�น ต�บอดส และโรคเลอดออกไมหยด เปนตน ลกษณะต�งๆ ดงกล�วม�นเปนเรองของธรรมช�ตโดยเฉพ�ะ ไดม�อย�งไร กตองอยอย�งนน เปลยนแปลงไดย�ก คอสงแวดลอมมอทธพลตอลกษณะเหล�นนอยม�ก หรอไมมอทธพลเลย               1.2 อทธพลของพนธกรรมตอความสามารถทางสตปญญา คว�มส�ม�รถด�นสตปญญ�ของบคคลนน ทจรงไมใช เนองม�จ�กพนธกรรมอย�งเดยว สงแวดลอมมบทบ�ทรวมดวย คอ คว�ม

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

36

ส�ม�รถท�งสตปญญ�เปนผลรวมของพนธกรรมและสงแวดลอมประกอบกน บคคลทไดรบพนธกรรมท�งสตปญญ�ม�ด แตสงแวดลอมไมด เชน ก�รอบรมเลยงด อ�ห�รก�รกน สขภ�พก�ย สขภ�พจต โรคภยไขเจบ เหล�น ยอมเปนสงบนทอนคว�มส�ม�รถท�งสตปญญ� ตรงกนข�ม ในบ�งคนซงพนธกรรมทไดม�อ�จไมด แตไดสงแวดลอมทเหม�ะสม เชนอ�ห�รถกสวน สขภ�พด ปร�ศจ�กโรคภยไขเจบ ก�รอบรมเลยงดทถกวธ ฯลฯ เหล�น ยอมมโอก�สพฒน�คว�มส�ม�รถท�งสตปญญ�ไดทงนนนอกจ�กลกษณะท�งก�ยและคว�มส�ม�รถท�งสตปญญ�ดงไดกล�วม�น   2. อทธพลของสงแวดลอมตอการหลอหลอมบคลกภาพ          สงแวดลอมทมอทธพลตอบคลกภ�พของบคคล นอกจ�กจะหม�ยถงอ�ห�รก�รกน โรคภยไขเจบบ�งอย�งฯลฯ เรองของสงแวดลอมยงหม�ยรวมไปถงประสบก�รณ ซงนบว�สำ�คญม�กตอพฒน�ก�รท�งบคลกภ�พ หลกฐ�นทพสจนได เชน ผลก�รศกษ�ท�งจตวทย� พบว�เดกฝ�แฝดแท (Identical twins) ซงมลกษณะท�งกรรมพนธเหมอนกนเม อถกจบแยกกนตงแตเล ก อยในส งแวดลอมทต �งกน ผลพบว�บคลกภ�พของแตละคนต�งไปจ�กคแฝดของตนม�ก จงเหนไดว�ประสบก�รณทบคคลไดรบ นบแตวยท�รกจนกระทงเตบโต สงแวดลอมทงทบ�น ทโรงเรยน ททำ�ง�น รวมถงสงคมทบคคลไดมสวนเกยวของอยดวย ต�งประสมประส�นกนสร�งสมบคลกภ�พใหบคคล ทำ�ใหคนๆ นน มลกษณะประจำ�ตวต�งไปจ�กคนอนๆ          ประสบก�รณทชวยสร�งสมบคลกภ�พใหกบบคคลแยกไดเปน 2 ชนดคอ ประสบก�รณรวมและประสบก�รณเฉพ�ะ ซงมอทธพลตอบคลกภ�พดงน               2.1 อทธพลประสบการณรวม ประสบก�รณรวมเป นประสบก�รณซ งไมว�ใครในสงคมนนๆ ในวฒนธรรมนนๆ ต�งไดรบเหมอนกน ตวอย�งเชน ค�นยมของสงคม บทบ�ทของสงคม บทบ�ทท�งเพศ หลกก�รดำ�เนนชวตโดยทวไป ประสบก�รณรวมเหล�น มอทธพลตอ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

37

บคลกด�นอนๆ ของเร�อกม�ก เชน ในแงของบทบ�ทท�งเพศ เดกหญงและเดกช�ยซ งเรยนรบทบ�ทท�งเพศม�ต�งกน นอกจ�กจะมบคลกภ�พทต�งกนแลว บทบ�ทท�งเพศยงมอทธพลไปถงก�รเลอกง�น เลอกอ�ชพ ก�รฝกทกษะในง�นบ�งอย�งดวย และลกษณะอ�ชพหรอง�นทบคคลแตละคนทำ� กยงมอทธไปถงรสนยมหรอวธก�รแตงก�ย ภ�ษ�ทใช และก�รว�งตวในสงคมหรอบทบ�ทท�งสงคมดวย ซ งจะเหนไดว � ประสบก�รณรวมมสวนในก�รสร�งสมบคลกภ�พของบคคลเปนอย�งม�ก และก�รทเร�ทร�บประสบก�รณรวมของบคคลใดบคคลหนง เชนรว�เข�เตบโตอยในวฒนธรรมใด มอ�ชพอะไร เปนช�ยหรอหญง กจะชวยใหเร�ทำ�น�ยหรอค�ดคะเนบคลกภ�พของผนนไดพอประม�ณ               2.2 อทธพลของประสบการณเฉพาะ ประสบก�รณเฉพ�ะเปนประสบก�รณซงแตละคนในสงคมหนงๆ ไดรบม�ไมเหมอนกน เปนไปต�มแบบฉบบของตนโดยเฉพ�ะ เชน พนธกรรม ขนวฒภ�วะ อทธพลจ�กสงแวดลอมกอนคลอด ลกษณะก�รทำ�ง�นของอวยวะต�งๆ ระบบต�งๆ ในร�งก�ยโดยเฉพ�ะอย�งยงพวกระบบประส�ทและอวยวะรบสมผส อบตเหตทไดรบ คว�มสำ�เรจ หรอคว�มผดหวงทรนแรงผดธรรมด� ฯลฯ ซงจะเหนไดว�บคคลทมประสบก�รณเฉพ�ะต�งกน แมจะเปนคนในครอบครวเดยวกน สงคมเดยวกน ทำ�ง�นบรษทเดยวกนไมว�จะใชเวล�เหล�นนน�นเพยงใด แตละคนกยงมบคลกภ�พแตกต�งกนได จงควรยอมรบกนและกนในคว�มแตกต�งระหว�งบคคลท ฤ ษ ฎ บ ค ล ก ภ า พ          ทฤษฎบ คล กภ�พเป นค ำ�อธบ�ยของน กจตวทย�เก ยวก บบคลกภ�พอย�งมระบบระเบยบ ซ งมหล�ยทฤษฎดวยกน เนองจ�กบคลกภ�พมลกษณะซบซอนหล�ยแงหล�ยมม เจ�ของทฤษฎบคลกภ�พแตละทฤษฎต�งกอธบ�ยบคลกภ�พในแงมมทตนสนใจและเหนว�สำ�คญไมมทฤษฎใดอธบ�ยไดครบถวนทงหมด ดงนน ถ�ตองก�รคว�มเข�ใจเร องบคลกภ�พโดยกว�งขว�ง กตองศกษ�ทฤษฎบคลกภ�พหล�ยๆ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

38

ทฤษฎ หรอถ�ตองก�รคว�มเข�ใจบคลกภ�พบ�งด�นอย�งลกซงเพอนำ�ไปประยกตใชในง�นบ�งง�นโดยเฉพ�ะ กตองเลอกศกษ�บ�งทฤษฎโดยละเอยดใหสอดคลองกบคว�มตองก�ร อย�งไรกต�ม สำ�หรบผเรยนจตวทย� คว�มเข�ใจเร องทฤษฎบคลกภ�พจะชวยใหมองเหนทงองคประกอบของบคลกภ�พ ประเภทของบคลกภ�พ หรอประเภทของคนลกษณะต�งๆ รวมทงทม�ของบคลกภ�พและก�รปรบเปลยนพฒน�บคลกภ�พ ทำ�ใหเกดคว�มเข�ใจบคคล ยอมรบคว�มแตกต�งระหว�งบคคล และเปนแนวท�งในก�รสร�งเสรมตนเองและผรวมปฏบตง�นธรกจใหมบคลกภ�พทเหม�ะสมสอดคลองกบง�นของตน ซงจะชวยใหทำ�ง�นไดอย�งมประสทธภ�พม�กขน           ในทนจะกล�วโดยสงเขปถงทฤษฎบคลกภ�พบ�งทฤษฎ เพอเปนแนวท�งใหเกดคว�มเข�ใจบคคลและประยกตใชในง�นตอไป ดงน

1.ทฤษฎลกษณะบคคลของอลพอรท(All port’s Trait Theory)

          ทฤษฎบคลกภ�พทว�ดวยลกษณะของบคคลซงกล�วถงกนทวไป ไดแก ทฤษฎของกอรดอล อลพอรท นกจตวทย�ช�วอเมรกน ซงเข�มคว�มเชอว� บคลกภ�พของบคคลมลกษณะเปนหนงเดยวและมคว�มคงทพอสมควร เปนอย�งไรกมกจะอยอย�งนน และสงผลสก�รแสดงตวในภ�วะต�งๆ ของบคคล ทฤษฎนแบงประเภทของบคลกภ�พต�มลกษณะร�งก�ยของบคคลเปน 3 พวกคอ          1.1 พวกมลกษณะเดน พวกนมกมร�งก�ยสงใหญ หรอหน�ต�ด หรอมลกษณะเดนเฉพ�ะตว ซงอ�จเปนนำ�เสยง ท�ท�ง ก�รพด ก�รเคลอนไหว หรอ แมกระทงท�ทปฏกรย�ตอผอน          1.2 พวกทมลกษณะดอย พวกนมกมรปร�งเตยหรอตวเลก หน�ต�ไมด หรอมลกษณะบ�งประก�รทเปนปมดอยของตน         1.3 พวกทมลกษณะกลาง พวกนมกมร�งก�ยธรรมด�แบบคน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

39

สวนใหญทวไป ลกษณะต�งๆ เปนกล�งๆ ไมเดน ไมดอย แตกไมมลกษณะพเศษทน�สนใจ มกผสมผส�นกลมกลนไปกบคนสวนใหญ          ลกษณะทง 3 ประก�รดงกล�ว มผลตอวธก�รแสดงออกของพฤตกรรมในสถ�นก�รณต�งๆ ตวอย�งเชน พวกมปมดอย ขอ�ย เมอเผชญสถ�นก�รณทตองปร�กฏตวในง�นใหญ หรอตองกล�วในทประชม หรอพบคนแปลกหน� พวกนมกหลกเลยง วตกกงวล ทำ�อะไรเงอะงะผดพล�ด และแยกตวเอง แตถ�เปนพวกมลกษณะเดน กจะเชอมนในตนเอง แสดงออกไดโดยเหม�ะสม สง�ผ�เผย สงเหล�นมกสงผลใหทำ�อะไรไดสำ�เรจ หรอเปนทยอมรบทวไป สำ�หรบผบรห�รห�กมลกษณะเดนประจำ�ตวมกเปนปจจยใหง�นดขน แตถ�ข�ดลกษณะเดนกตองใชคว�มพย�ย�มม�กขนทจะสร�งคว�มน�เชอถอศรทธ� หรอห�แนวท�งฝกฝนพฒน�ตนใหมคว�มคลองตว ใหเหม�ะสมสอดคลองกบง�นต�มบทบ�ทหน�ท ทงนเพอใหเกดคว�มเจรญก�วหน�ในง�นททำ�

2. ท ฤ ษ ฎ พ ล ง บ ค ล ก ภ า พ ข อ ง ฟ ร อ ย ด (Freud’s Psychodynamic Theory)

          ซกมนด ฟรอยด เปนจตแพทยช�วเวยนน� เข�ใหคว�มสนใจเรองพฒน�ก�รท�งบคลกภ�พและพลงแหงบคลกภ�พของคนเร� ทฤษฎบคลกภ�พของซมนดฟรอยด อธบ�ยไดเป น 2 แบบ คอ อธบ�ยในลกษณะของทฤษฎพฒน�ก�ร และทฤษฎพลงแหงบคลกภ�พ ก�รอธบ�ยบคลกภ�พในแงพลงบคลกภ�พ ฟรอยด อธบ�ยในรปของลกษณะของจตและโครงสร�งของจต เกยวกบลกษณะของจต ฟรอยดอธบ�ยว� จตของคนเร�ม 3 ลกษณะ คอ          2.1 จตรสำานก (conscious) เปนสภ�พทบคคลรตวว�เปนใคร ทำ�อะไร อยทไหน ฯลฯ เปนจตสวนทควบคมใหแสดงพฤตกรรมต�มห ล ก เ ห ต ผ ล แ ล ะ ส ง ผ ล ก ด น ภ � ย น อ ก ต ว          2.2 จตไรสำานก (unconscious) เปนสภ�พทบคคลไมรตว บ�งทเพร�ะลม เพร�ะเกบกด หรอเพร�ะไมตระหนกในตนว�มสงนนอย

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

40

เชน ไมร ต วว �อ จฉ�เพ อน หรอล มว �ตนเองเกล ยดบ�งอย�ง          2.3 จตใตสำานก (subconscious) เปนสภ�พจตกงรสำ�นก ถ�เข�ม�ในหวงนกกจะตระหนกได แตถ�ไมคดถงจตสวนนนจะเหมอนกบไมมตนเอง เชน อ�จกงวลในบ�งเรอง กลวในบ�งสง โกรธคนบ�งคน          จตทง 3 ลกษณะดงกล�ว ชนดไหนมอำ�น�จเหนอกว� บคคลนนๆ กมกจะแสดงพฤตกรรมหนกไปท�งจตสวนนน และจตไรส ำ�นกดจะมอทธพลตอพฤตกรรมม�กกว�จตสวนอน สวนจะแสดงพฤตกรรมออกไปในลกษณะใด มกขนกบโครงสร�งของจต ซงม 3 สวนดวยกน ไดแก อด (id) อโก (ego) และซปเปอรอโก (super ego) คำ�ว� อด เปนพน“ ”ฐ�นดงเดมของบคคล เชน คว�มอย�ก ตณห� คว�มตองก�ร คว�มป�เถอน อนถอเปนธรรมช�ตแทๆ ยงไมไดขดเกล� อโก เปนพลงสวนทจะ“ ”พย�ย�มห�ท�งตอบสนองคว�มตองก�รของอด และ ซปเปอรอโก เปน“ ”พลงทคอยควบคม อโก ใหอโก ห�หนท�งทเหม�ะสมทสดในก�รสนองคว�มตองก�รของ อด โดยเหนยวร งใหทำ�อะไรอยในกรอบประเพณ ถกเหตถกผลใหคำ�นงถงคว�มผดชอบชวด คณธรรม และสงคมทแวดลอม          คว�มเข�ใจบคลกภ�พต�มทฤษฎพลงบคลกภ�พน ชวยใหผบรห�รเกดคว�มเข�ใจตนเอง เข�ใจเพอนรวมง�นไดในหล�ยลกษณะ เปนแนวท�งใหรจกควบคมประคบประคองตนเองใหมสต ยงคด ไมอยไตอำ�น�จครอบงำ�ของธรรมช�ตแทๆ ทยงมไดขดเกล�ม�กไป ซงถ�ทำ�ได กจดเปนสวนหนงของก�รพฒน�บคลกภ�พและพฒน�ตนใหพรอมตอก�รทำ�ง�นอย�งมประสทธภ�พ     3. ทฤษฎ พฒนาการทางบ คล กภาพของซกมนด ฟรอยด (Freud’s Developmental Theory)           ก�รอธบ�ยบคลกภ�พในลกษณะของทฤษฎพฒน�ก�ร โดยฟรอยด อธบ�ยว� พฒน�ก�รในวยแรกๆ ของชวตมอทธพลตอบคลกภ�พเมอโต ลกษณะทปร�กฏในวยแรกๆ เชน วธก�รปรบตว ก�รแกปญห� อ�จตดตวผนนไป กล�ยเปนสวนหนงของบคลกภ�พเมอเปนผใหญ ไมเปลยน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

41

ไปต�มประสบก�รณและวฒภ�วะ ลกษณะทตดไปน อ�จเกดเฉพ�ะลกษณะใดลกษณะหนงของบคลกภ�พ ไมเปนทงหมดของบคลกภ�พกไดตามลกษณะทฤษฎพฒนาการ ฟรอยดแบงบคลกภาพของบคคลเปน 2 แบบคอ          3.1 บ ค ล ก ภ า พ แ บ บ ถ ก จ ง ใ จ (compulsive personality) เปนลกษณะบคลกภ�พทเจ�ตวมแนวโนมจะกระทำ�ทงทรตวว�ไมควรทำ� แตมกห�มใจตนเองไมไดลกษณะเชนน ไดรบอทธพลม�ตงแตวยเดก ซ งมศนยคว�มพอใจอยท สวนต�งๆ ต�มขนพฒน�ก�ร ศนยคว�มพอใจต�มขนพฒน�ก�รต�มแนวคดของฟรอยดซงมอทธพลตอบคลกภ�พ ทสำ�คญมดงน               1. ความพอใจทปาก เปนระยะขวบแรกของชวต คว�มสขและคว�มพอใจอยทก�รไดดด อม กลน ไดใชป�กในลกษณะต�งๆ ถ�ระยะทเปนเดกถกควบคม ถกห�มม�กไป คว�มตองก�รท�งป�กไมไดรบก�รตอบสนอง อ�จเกดลกษณะพฤตกรรมชดเชยเมอเปนผใหญ เชน ใช ป�กม�กเกนไป พดม�ก กนจบกนจบ ขบน หรอดดนว กดเลบ                2. ความพอใจททวารหนก เกดในระยะขวบท 2 ของชวต ศนยคว�มสขคว�มพอใจอยทไดขบถ�ยต�มใจชอบหรอไดกลนเอ�ไว แตถ�ถกฝกหดใหขบถ�ยแบบเขมงวดเกนไป จจเกนไป พฤตกรรมอ�จตดออกม�ในรปของก�รระวงตว กระเหดกระแหม หรอสะอ�ดม�กจนเกนพอดไป                3. ความพอใจทอวยวะเพศ เปนระยะ 3-5 ป คว�มพอใจเกดจ�กก�รไดจบตอง ไดเลนอวยวะเพศของตนเอง ถ�เดกถห�มเลน ห�มจบตองอวยวะเพศอย�งเขมงวด ถกลงโทษอย�งรนแรงเมอเลนเมอจบตอง โตขนอ�จชดเชยในเรองเพศม�กไป เชนชอบเทยวซกซน แสดงออกในท�งคว�มตองก�รด�นเพศม�กเกนพอด

3.2 บ ค ล ก ภ า พ แ บ บ ช อ บ แ ส ด ง อ ำา น า จ เ ผ ด จ ก า ร (authoritarian personality) ฟรอยดอธบ�ยว�เกดเนองจ�ก

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

42

ในวยเดกถกเลยงแบบกดข ถกบงคบควบคมม�กจงเกดคว�มคดว�พอแมผใหญหรอคนอนไมตองก�รตน ทำ�ใหอย�กทำ�ร�ยคนอน แตทำ�ไมไดตองเกบกดเอ�ไว เมอเปนผใหญจงห�ท�งระบ�ยออก คนประเภทนมกมองคนอนในแงร�ย ใจแคบ หวโบร�ณ ชอบสงก�ร ทำ�อะไรต�มใจตนเอง ชอบกล�วร�ยถ�กถ�งประทษร�ยคนอน ชอบแสดงอำ�น�จตอคนอน ในหนวยง�นถ�มพนกง�นลกษณะน ห�กเปนหวหน�ง�นกมกเปนหวหน�ทชอบสงก�ร ไมคอยรบฟงคว�มเหนของผอน แตถ�เปนผใตบงคบบญช� กมกเปนประเภทดอ ก�วร�ว ไมเชอฟง          ก�รอธบ�ยบคลกภ�พต�มทฤษฎพฒน�ก�รท�งบคลกภ�พของฟรอยดนชวยใหเกดคว�มเข�ใจเร องทม�ของบคลกภ�พซ งไดม�จ�กประสบก�รณแตวยเดก อนเปนแนวท�งใหเกดก�รยอมรบตนเองและรอยรบผอนไดม�กขน เพร�ะก�รกระทำ�ทกอย�งมกมทม�รวมทงลกษณะนสยของบคคลดวย ก�รยอมรบดงกล�วจะชวยเสรมสร�งมนษยสมพนธในองคก�รและชวยใหเกดก�รปรบตวในก�รทำ�ง�นรวมกน     4. ทฤษฎพฒนาการทางบคลกภาพของอรคสน (Erikson’s Developmental Theory)          อรคสน เปนนกจตวทย�ช�วเวยนน�อกผหนงทไปใชชวตสวนใหญอยในอเมรก� ทฤษฎของเข�เนนคว�มสำ�คญของพฒน�ก�รท�งสงคมตอบคลกภ�พของบคคล ทฤษฎนอธบ�ยว� บคลกภ�พของบคคล เปนผลเนองม�จ�กวฒภ�วะบวกกบก�รเรยนรในก�รปรบตวเข�กบสงแวดลอม และบคลกภ�พของบคคลจะเปนเชนไร ขนอยกบพฒน�ก�รต�มขนตอน ซงมทงหมด 8 ขนดวยกน ดงน          ขนท 1 ปแรกของชวต เปนชวงพฒน�ก�รเกยวกบคว�มรสกไวใจและไมไวใจ ระยะนถ�ตองก�รไดรบก�รตอบสนองดวยด ไดรบคว�มอบอน คว�มสนใจจ�กผใหญ เข�จะมองสงแวดลอมในแงด ไวว�งใจผอนซงจะตดไปจนเปนผใหญ แตถ�อยในสงแวดลอมแบบตรงกนข�ม เมอเปน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

43

ผใหญมกมองคนในแงร�ย ไมไวว�งใจใคร ซงลกษณะเหล�นสงผลม�กตอก�รทำ�ง�นและก�รปรบตวในสงคมก�รทำ�ง�น          ขนท 2 วย 2-3 ขวบ เปนพฒน�ก�รด�นคว�มเปนอสระ เปนตวของตวเองห�กถกเลยงโดยผใหญผอนปรนใหเข�ชวยตวเองเร องกน แตงตว ทำ�อะไรนดๆ หนอยๆ เข�จะรสกมนใจในตนเอง แตถ�ถกบงคบใหอยในเกณฑม�กเกนไป เครงระเบยบม�กไป โดนดว�บอยๆ เข�อ�จทอแท มองตนเองว�ไมมคว�มส�ม�รถ ไมมนใจในตนเอง ทสดเมอเปนผใหญกมกข�ดคว�มเชอมนไมกล�ตดสนใจ ไมสชวต ข�ดคว�มพย�ย�ม ซงเปนอปสรรคตอง�น          ขนท 3 อาย 3-5 ขวบ เปนวยอย�กรอย�กเหน ช�งคด ช�งซกถ�ม ซงบ�งทกคดหรอถ�มในสงไมสมควร เมอถกดว�เข�จะรสกผด ตอไปไมกล�คดไมกล�ถ�ม จงอ�จเปนคนไมมคว�มคดรเร ม แตถ�ผใหญยอมสนองคว�มอย�กรอย�กเหนของเข�บ�ง อธบ�ยดวยถอยคำ�ง�ย ชแจงเหตผลสงควรไมควร กจะชวยพฒน�สตปญญ�และคว�มคด ซงสงผลสก�รเปนผใหญทมคว�มคดรเร มสร�งสรรค และกล�แสดงออก ซงเหม�ะสมกบบคลกภ�พในก�รทำ�ง�น          ขนท 4 อาย 6-12 ป วยน ถ�ทำ�อะไรไดรบผลด จะภ�คภมใจ แตถ�ผดหวงจะเกดคว�มรสกดอย อ�จมองตนเองตำ�กว�คว�มเปนจรง สงผลสก�รข�ดคว�มเชอมนในวยผใหญ ถ�เปนนกธรกจ พอค� กมกเปนประเภทไมกล�ตดสนใจนก ผดกบผทเตบโตม�พรอมกบคว�มรสกทดเกยวกบตนเอง ถ�เปนนกธรกจกมกมคว�มเชอมนสง กล�ไดกล�เสย          ขนท 5 อาย 13-17 ป ระยะวยรน สนใจตนเองม�กเปนพเศษถ�อยในสงแวดลอมไมเหม�ะสม บ�งคนว�วน ไมแนใจบทบ�ทหน�ทของตนเอง มพฤตกรรมเปนปญห� แตถ�พฒน�ก�รในขนทแลวๆ ม�ด ถงวยนมกมองตนเองดวยคว�มเปนจรง รบทบ�ทหน�ทตนเองด มคว�มรบผดชอบตอเนองไปถงวยผใหญ ซงเปนปจจยทมผลตอก�รทำ�ง�น

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

44

          ขนท 6 อาย 18-22 ป พฒน�ก�รวยนมกขนกบวยตนๆ ถ�วยตนมองสงแวดลอมในแงด วยนจะปรบตวเข�กบเพอนไดด แตถ�ตรงข�มกมกจะแยกตวจ�กเพอนจ�กสงคม ปรบตนไมเหม�ะสม อ�จมพฤตกรรมเปนปญห�ในวยผใหญ          ขนท 7 อาย 20-40 ป อ�จมคว�มรบผดชอบแบบผใหญหรอในบ�งร�ยกเฉอยช� ข�ดคว�มกระตอรอรน ไมขยนหมนเพยร ขนนจะเปนอย�งไร มกเปนผลสบเนองม�จ�กขนตนๆ ทผ�นม�          ขนท 8 อาย 40 ปขนไป วยนถ�ชวงตนๆ มพฒน�ก�รม�ดจะเปนผใหญทสมบรณ มคว�มรบผดชอบสง กล�เผชญปญห� ทำ�ประโยชนตอสงคม มองโลกดวยส�ยต�ทเปนจรง มวฒภ�วะของคว�มเปนผใหญ          จ�กคำ�อธบ�ยของทฤษฎพฒน�ก�รท�งบคลกภ�พของอรคสนน จะเหนไดว� บคลกภ�พด�นคว�มเชอมน คว�มกล� คว�มม�นะอดทน คว�มกระตอรอรน มทม�จ�กก�รไดอยในสงแวดลอมทอบอน ใหกำ�ลงใจ ใหโอก�ส ยอมรบ และสนบสนนใหไดรบคว�มสำ�เรจ ซงทจรงแลวไมเฉพ�ะเดกเท�นนทจะไดรบผลดงกล�ว ในผใหญวยทำ�ง�นโดยทวไป ถ�ไดทำ�ง�นในบรรย�ก�ศทอบอน เสรมกำ�ลงใจ กมแนวโนมทจะเพมคว�มเชอมนและอนๆ อนเปนบคลกภ�พในก�รทำ�ง�นได ทฤษฎน นอกจ�กชวยใหเกดคว�มเข�ใจทม�ของบคลกภ�พท�งสงคมแลว ยงอ�จใหแนวคดในก�รพฒน�บคลกภ�พในก�รทำ�ง�นได1. ทฤษฎการรบรตนของโรเจอร (Rogers ‘Self Theory)          โรเจอร (Carl Rogers) เปนนกจตวทย�กลมมนษยนยม ซงมคว�มเชอว�บคลกภ�พเปนผลรวมทงท�งร�งก�ยและจตใจ ก�รเข�ใจบคลกภ�พตองเข�ใจทงสองสวนรวมกน ทฤษฎก�รรบรตนของโรเจอร อธบ�ยบคลกภ�พของบคคลจะแสดงออกอย�งไรขนอยก บก�รรบร ตนเอง คำ�ว�ก�รรบรตนเองในทนหม�ยถงคว�มคดหรอคว�มเข�ใจทเกยวกบตนเองอนเปนผลเนองม�จ�กประสบก�รณในก�รกระทำ�ของตนหรอจ�กท�ทปฏกรย�ทผอนปฏบตตอ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

45

          คำาวา ตน ในคำาอธบายของทฤษฎการรบรตน แบงได“ ”เปน 2 ประเภท คอ          ตนในอดมคต (ideal self) เปนตนในคว�มคดทบคคลอย�กจะเปน มกเกดกบบคคลทใฝฝนอย�กเปนบ�งลกษณะทตนไมม ไมพอใจตนเอง ไมยอมรบในสภ�พของตนเอง อย�กเปลยนแปลงตนเอง บคคลประเภทนบ�งคนแอบคด แอบฝน บ�งคนมปญห�พฤตกรรม แตบ�งคนใชคว�มพย�ย�มใหทำ�ไดต�มทใฝฝนตนต�มก�รรบร (perceive self) คำ�นบ�งคนเรยกว�ตนในส�ยต�ตน ซงบคคลมกแสดงออกต�มคว�มเข� ใจตนเอง เชน มองตนว�เปนคนทท ำ�ง�นด ก มกใชคว�มพย�ย�มทำ�ง�นใหด ถ�มองตนว�รบผดชอบ กมกคงมนในหน�ท ไมละทงง�น เปนตน          ตนทแทจรง (Real self) เปนตนจรงทบคคลมองตวเอง บคคลทมคว�มเข�ใจตนเองอย�งแทจรงถงลกษณะและศกยภ�พของตนทงจดดและจดดอย มกพย�ย�มทจะพฒน�ลกษณะและศกยภ�พนนจนเตมสมบรณ ขณะเดยวกนกมกยอมรบในบ�งลกษณะทเป นจดดอย บคคลทมองตนเองดวยส�ยต�ทแทจรง มกเปนคนมเหตผล ส�ม�รถนำ�ลกษณะทดของตนม�ใชประโยชนแกตนแกง�น และมกมคว�มสมพนธอนดกบผอน เพร�ะยอมรบในจดลบของตนเอง ชวยใหทำ�ง�นไดต�มสบ�ย ไมตองคอยปกปองตนเอง และไมโกรธเมอมใครวจ�รณในจดลบ เนองจ�กยอมรบตนเองแลว          ทฤษฎก�รรบรตนของโรเจอรน แสดงใหเปนอทธพลของคว�มคดเกยวกบตนเองตอก�รกระทำ�และก�รแสดงออก ซงเปนแนวคดใหบคคลมองตนดวยส�ยต�ทแทจรง เพอนำ�จดดม�ใชประโยชนใหเตมท และเพอใหยอมรบในบ�งจดลบทตนเองยงไมพรอมจะเปลยน กบเพอใหเกดพลงใจ เกดคว�มพย�ย�มในก�รพฒน�ตนใหถงเป�หม�ยของตนในอดมคตตอไป2. ทฤษฎการวเคราะหของจง (Jung’s Analytic Theory)

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

46

           จง (Carl G.Jung) เปนจตแพทยช�วสวต เข�มคว�มเชอว� บคลกภ�พของคนเร�ซงแตละคนมคว�มเปนเอกลกษณเฉพ�ะตวนน มก�รสะสมตอเนองม�ตลอดนบแตเร มมชวต แตเข�ไมสจะใหคว�มสำ�คญกบเร องเพศและอดตทฝงใจเหมอนทฤษฎของฟรอยด เข�เนนคว�มสำ�คญทประสบก�รณจ�กก�รดำ�เนนชวตของคนเร� โดยเหนว�มสวนสร�งสมบคคลมบคลกภ�พทแตกต�งกน ซงโดยทวไปแลวบคลกภ�พของบคคลมเปน 2 แบบ แตละแบบเหม�ะสมกบง�นต�งๆ กนดงน          6.1 บคล กภาพแบบแสดงตว (extrovert) บคคลท ม บคลกภ�พแบบนจะชอบสงคม ชอบเดน ชอบแตงตวดๆ ชอบนำ�ตวไปพวพนกบสงแวดลอมหรอกบบคคลอนโดยทวไป เปนคนเปดเผย ชอบก�รเปลยนแปลง ไมชอบเกบตว ไมชอบอะไรทซ ำ�ซ�กจำ�เจ เปลยนแปลงคว�มเคยชนหรอลกษณะนสยของตนเองไดง�ยเพอใหเหม�ะกบสถ�นก�รณทเปลยนไป ก�รแสดงออกของอ�รมณเหนไดชดเจน ไมว�จะโกรธ เศร�โศก ดใจ เสยใจ หรอเบอหน�ยอะไร มอ�รมณออนไหวเปลยนแปลงรวดเรว คนประเภทนเหม�ะกบง�นพวกประช�สมพนธหรอง�นทจะตองตดตอประส�นง�นกบคนอน          6.2 บ ค ล ก ภ า พ แ บ บ เ ก บ ต ว (introvert) บ ค ค ล ท ม บคลกภ�พแบบนมกทำ�หรอคดโดยผกพนกบตนเองม�กกว�บคคลอนหรอสงแวดลอมอน ไมชอบสงสรรค ไมชอบสงคม ไมชอบทำ�ตวเดนเมออกง�น ไมชอบก�รเปลยนแปลง ชอบทำ�อะไรต�มกฎเกณฑและแบบแผนทว�งเอ�ไว มหลกก�รทแนนอนในก�รทจะควบคมตนเอง บคคลประเภทนเหม�ะกบง�นควบคมระบบ ง�นบญช หรอจดระเบยบในหนวยง�น          จ�กลกษณะบคลกภ�พทงสองแบบทกล�วม�น บคคลบ�งคนไมถงกบโนมเอยงไปในลกษณะใดลกษณะหนงโดยเฉพ�ะ คอ เปนกล�งๆ ไมชอบเกบตวม�กไปและไมชอบแสดงออกม�กไป ดร .จง เรยกพวกท 3 นว� บคลกแบบกล�งๆ (ambient) ซงพวกนอ�จจะทำ�ง�นใดๆ กได แตมก

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

47

ทำ�ไดในระดบธรรมด�ไมเดน แตกทำ�ไมไดดนก เปนพวกทผสมผส�นอยในคนสวนใหญทวไป          ในแงของก�รทำ�ง�น ทฤษฎก�รวเคร�ะหของจงทว�ดวยแบบของบคลกภ�พอ�จเปนแนวคดในเร องก�รจดว�งตวบคคลใหเหม�ะสมสอดคลองกบง�น เนองจ�กบคลกภ�พแตละประเภทมกเหม�ะกบง�นและกจกรรมทแตกต�งกนดงไดกล�วไวแลว ขณะเดยวกน กอ�จเปนแนวท�งใหบคคลบ�งคนตองทำ�ง�นซงขดกบบคลกภ�พของตน ไดพฒน�ตนเองในบ�งด�นเพอใหทำ�ง�นไดอย�งมประสทธภ�พ          ทฤษฎบคลกภ�พทง 6 ทฤษฎทนำ�ม�กล�วไวในทน ใหประโยชนในก�รนำ�ไปใชในก�รทำ�ง�นไดต�งกน บ�งทฤษฎชวยใหเกดคว�มเข�ใจในตนเอง บ�งทฤษฎชวยนำ�ไปสก�รพฒน�ตนเอง พฒน�พนกง�น และบ�งทฤษฎชวยในก�รตดสนใจในก�รเลอกง�นและก�รจดว�งตวบคคลซงจะเหนไดว�ทฤษฎจตวทย�ทว�ดวยบคลกภ�พนใหประโยชนตอง�นธรกจไดในหล�ยประก�ร

บ ค ล ก ภ า พ ท พ ง ป ร ะ ส ง ค ใ น ก า ร ท ำา ง า น          ในก�รดำ�เนนง�น จะมทงง�นก�รผลต ก�รบรห�รก�รข�ย ก�รใหบรก�ร และอนๆ ทเกยวของ ในแตละง�นจะอ�ศยคณลกษณะทแตกต�งกนไป บ�งง�นอ�ศยลกษณะสวนทเปนบคลกภ�พภ�ยในม�ก บ�งง�นอ�ศยสวนทเปนบคลกภ�พภ�ยนอกม�ก แตโดยภ�พรวมแลวกล�วไดว�บคลกภ�พทพงประสงคในง�นอตส�หกรรมควรประกอบดวยลกษณะดงตอไปน          1. ความเปนคนชางสงเกต ชางคด ชางสบคน ชางแสวงหาคำาตอบในปญหาทกสงทกอยาง บคคลทประสบคว�มสำ�เรจ มกเปนคนประเภททบอกตนเองอยเสมอว� ไมมสงใดทเข�ไมร ไมมปญห�ใดทตอบไมได ไมมง�นใดททำ�ไมได ไมมสงใดทจะเอ�ชนะไมได ฯลฯ ลกษณะดงกล�ว

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

48

สงผลใหบคคลมก�รเคลอนไหวตลอดเวล� ทงท�งด�นคว�มคดและก�รกระทำ�          2. ความเปนผไมอยนงเฉยกบท แตหนกแนน คอ ชอบก�รเปลยนแปลงและปรบปรงใหไดอะไรแปลกใหมอยเสมอแตจะยงไมเปลยนห�กยงข�ดขอมลทเดนชดว�เปลยนแลวจะตองไปเผชญอะไรข�งหน�          3. มควา มค ด ร เร ม สร าง สร ร ค ท ง น เ น อ ง จ � กง � น ในอตส�หกรรมเปนง�นทแขงขน ถ�องคกรใดมบคคลทมคว�มคดรเร มสร�งสรรค ห�วธก�รแปลกใหมกจะทำ�ใหง�นก�วหน�ไปอย�งรวดเรว          4. มหวใจเปนคนทำางาน คอใชสมองและคว�มคดในก�รทำ�ง�น คำ�นวณผลประโยชนทไดรบ คำ�นงถงผลเสยทอ�จ จะเกดขน          5. มหวใจเพองาน คอมใจรกในก�รทำ�ง�น ทำ�ง�นเพอง�น มใชทำ�ง�นเพอแลกกบค�แรงหรอเงนเดอนเพยงอย�งเดยว แตมคว�มตงใจทำ�ง�น สง�น และผกพนกบง�นทตนรบผดชอบอย          6. มมนษยสมพนธด ทงนจะพบว�ในวงก�รก�รทำ�ง�นเนนมนษยสมพนธม�กโดยเฉพ�ะในเรองของก�รสอส�ร เนองจ�กก�รทำ�ง�นไมเพยงแตจะเข�กบบคคลอนได ยงตองสอส�รใหผอนเข�ใจไดเปนอย�งดและสอนง�นคนอนไดดวย องคก�รทำ�ง�นมกไมนยมคนเกงทถ�ยทอดหรอสอนง�นหรอทำ�ง�นกลมไมเปน          7. มลกษณะผนำา ทงนเนองจ�กคว�มส�ม�รถในก�รนำ�เปนสงจำ�เปนม�กสำ�หรบผทำ�ง�น เนองจ�กง�นทดจะตองมคว�มเจรญก�วหน� ขย�ยกจก�รและส�ข�ใหมเพมขนเร อยๆ ผทมคว�มรคว�มส�มรถ และมประสบก�รณในก�รทำ�ง�นม�น�น เมอไดรบก�รพจ�รณ�คดเลอกใหดำ�รงตำ�แหนงผบรห�ร ถ�ห�กเข�เปนผบรห�รทมคว�มเปนผนำ�สงยอมนำ�พ�ธรกจใหก�วหน�ไดดกว�          8. มความเปนระเบยบและมวนย ลกษณะในสวนนจะสงผลใหมคว�มรบผดชอบ ตรงเวล� ทำ�ง�นอย�งมเป�หม�ย ทชดเจน ส�ม�รถค�ดคะเนคว�มสำ�เรจไดลวงหน�และรจกทำ�ง�นอย�งมแผน มระบบง�นทด

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

49

9. แสดงออกไดโดยเหมาะสมตามกาลเทศะอนควร ผบรห�รแสดงตนไดเหม�ะสมทงก�รแตงก�ย ก�รเข�สม�คม ท�ท�งก�รเดน ก�รพด อรย�บถต�งๆ ตลอดจนคว�มส�ม�รถในก�รควบคมอ�รมณ และก�รแสดงออกท�งอ�รมณอย�งเหม�ะสม จะชวยเสรงสร�งตนเองใหเปนทยอมรบของผใตบงคบบญช�และผทตองตดตอเกยวของ          10. มความสามารถในการปรบตวใหเขากบภาวะแวดลอมไดด คอมคว�มส�ม�รถในก�รว�งตนและปฏบตง�นใหผสมกลมกลนกบสภ�พแวดลอมทงบคคล เวล� สถ�นท และสถ�นก�รณต�งๆ ทเปลยนแปลงตลอดเวล�ก า ร พ ฒ น า บ ค ล ก ภ า พ ใ น ก า ร ท ำา ง า น          บคลกภ�พของบคคลมใชเร องต�ยตวเสมอไป เปลยนแปลงได พฒน�ได ต�มบทบ�ทและอ�ชพทดำ�เนนอย ก�รพฒน�บคลกภ�พในก�รทำ�ง�นอ�จแบงไดเปน 3 ด�น ดวยกนคอ ก�รพฒน�บคลกภ�พโดยทวไป ก�รพฒน�บคลกภ�พด�นก�รเปนผนำ� และก�รพฒน�บคลกภ�พด�นคว�มเปนผใหญ สำ�หรบคว�มเปนผนำ�นน ไดกล�วไวแลวในบททผ�นม� ดงนนในทนจะกล�วถงก�รพฒน�บคลกภ�พโดยทวไปและบคลกภ�พด�นคว�มเปนผใหญ ซงมแนวท�งก�รพฒน� ดงตอไปน    1 การพฒนาบคลกภาพโดยทวไป          1.1 การพฒนาบคลกภาพทางกาย ควรใชเคร องแตงก�ยทสะอ�ดเรยบรอย ใชใหเหม�ะสมกบรปร�งของตน ไมฟฟ�หรอนำ�สมยจนเกนไป บคลกภ�พท�งก�ยเปนสงประทบใจครงแรกถ�ใครโดนวจ�รณว�เหนใหมๆ ไมชอบ แตพอใกลชดแลวจงรว�น�คบ           นอกจ�กก�รดแลตนเองเรองก�รแตงก�ยและคว�มสะอ�ด ควรตรวจสอบตนเองเกยวกบภ�ษ�และกรย�ท�ท�งดวย ดงคำ�พงเพยทว� สำ�เนยงบอกภ�ษ� กรย�บอกสกล คำ�พงเพยนยงใชไดดอยแตบคคลก“ ”

ตองไมลมว� ห�กใครมช�ตกำ�เนดหรอมพนฐ�นดงเดมทไมดนก กรย�ท�ท�งและภ�ษ�ทใชประจำ�ของตนกส�ม�รถปรบปรงใหดขนได ม�รย�ทด

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

50

ภ�ษ�ด ไมจำ�เปนตองม�จ�กร�กฐ�นช�ตสกลทดเสมอไปทกคนพฒน�ได          1.2 การพฒนาบคลกภาพทางสตปญญา คว�มรสกนกคด เจตคต และคว�มสนใจ ผทำ�ง�นโดยทวไป ไมจำ�เปนจะตองฉล�ดเฉลยวมไหวพรบสงเสมอไป จงจดว�มบคลกภ�พด ถ�ทกคนฉล�ดม�กเท�กนไปหมด คดอะไรเหมอนๆ กน สนใจสงคล�ยๆ กน โลกคงน�เบอ ดงนนเมอบคคลคดว�ตนเองมคว�มส�ม�รถด�นใดเปนพเศษกมพฒน�ด�นนน แตกไมควรละเลยทจะสะสมคว�มรอบรหรอคว�มสนใจด�นอนๆ ดวย เพร�ะจะทำ�ใหมคว�มคดและคว�มสนใจทกว�งขน อนเปนสงจงใจใหมเพอนใหมเพมขน มคนอย�กคบอย�กสนทน�ดวยม�กขน และมคว�มมนใจในตนเอง คยกบใครๆ คบกบใครๆ ไดสบ�ยใจ ดงนนก�รมสวนรวมในก�รทำ�ง�นของสโมสร สม�คม และองคก�รต�งๆ รวมในก�รกฬ�ก�รละเลน หรอในกจกรรมต�งๆ จะทำ�ใหเปนบคคลทมคว�มรอบร กว�งขว�งขน เชอมนในตนเอง

1.3 การพฒนาบคลกภาพทางอารมณ บคคลทตองก�รจะพฒน�บคลกภ�พท�งอ�รมณ อ�จเร มตนโดยสงเกตและคดห�เหตผลจ�กพฤตกรรมของเดกในตวเดกจะมก�รแสดงอ�รมณต�งๆ ก�รแสดงออกท�งอ�รมณของเดกจะเปนไปต�มธรรมช�ต เชน เมอรกเมอชอบกจะแสดงคว�มเปนเจ�ของในสงทรกหรอชอบอย�งเตมท เมอโกรธ เกลยดไมชอบกแสดงออกม�ไมปดบง อ�รมณเหล�นเมอบคคลเหนเดกแสดง มกรสกว�ไมสมควรทำ�และพย�ย�มใหเดกหยดพฤตกรรมดงกล�วนน ซงถ�ผใหญเปนผแสดงพฤตกรรมดงกล�วเสยเอง สงคมกน�จะไมยอมรบ ดงนนวธก�รทดกคออย�ปลอยใหมอ�รมณพลงพล�น เพร�ะจะทำ�ใหบคคลก�วร�วหย�บค�ยตอเพอนรวมง�น ตอผบรห�ร ลกค� และบคคลทวไป หรอแมแตก�รแสดงออกซงคว�มรกคว�มชอบกควรจะสำ�รวมใหอยในระดบทพอดเพอใหเปนทยอมรบของบคคลทวไปดวย

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

51

         1.4 การพฒนาบคลกภาพทางสงคม บคลกภ�พท�งสงคม เชน กรย�ท�ท�ง นำ�เสยง ภ�ษ�พด ก�รแตงก�ย และก�รว�งตน เปนปจจยเบองตนทจงใจใหบคคลอนๆ อย�กคบห�สม�คมดวย แตกเปนเพยงเบองตน เท�นน ปจจยทจะทำ�ใหมตรภ�พยงยนม�จ�กคณสมบตทอยภ�ยในตวบคคล เชน นำ�ใจทใหผอน คว�มไมเหนแกตว คว�มซอสตย คว�มบรสทธใจ ก�รรจกใจเข�ใจเร� คว�มเปนคนตรงตอเวล� ซงสงเหล�นบคคลควบคมตนเองใหประพฤตปฏบตได และเมอทำ�ไปน�นๆ กจะเกดคว�มเคยชน และกล�ยเปนลกษณะประจำ�ตว          เกยวกบก�รแสดงออกท�งสงคมน มแนวคดทไมต�ย ยงเปนทยอมรบนบถอในสงคมสมยใหม ไดแก หลกก�รพฒน�บคลกภ�พต�มแนวของยอรช วอชงตน ท�นประธ�น�ธบดคนแรกของสหรฐอเมรก� ดงน

1. ก�รกระทำ�ทกอย�งในหมคณะ ควรทจะทำ�โดยแสดงใหเหนว�เร�เค�รพผทรวมอยในหม

คณะ 2. อย�หลบในเมอคนอนๆ กำ�ลงพดอย อย�นงเมอผอนยน อย�พดในเมอควรจะนง อย�เดนใน

เมอคนอนๆ หยดเดน                3. ทำ�สหน�ใหชนบ�น แตในกรณทมเรองร�ยแรงพงทำ�สหน�ใหเครงขรมบ�ง                4. อย�โตเถยงกบผทอยเหนอกว� แตพงเสนอขอวนจฉยของตนแกผนนอย�งออนนอมถอมตน                5. เมอผใดพย�ย�มทำ�ง�นจนสดคว�มส�ม�รถแลว แมจะไมไดรบผลสำ�เรจเปนอย�งด กไมควร จะตำ�หนตเตยนเข�                6. อย�ใชถอยคำ�รนแรงตเตยนหรอดด�ผหนงผใด                7. อย�ผลผล�มเชอข�วลอทกอคว�มกระทบกระเทอนใหแกผหนงผใด

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

52

               8. อย�รบทำ�ในสงทตนไมส�ม�รถทำ�ได แตเมอสญญ�อย�งใดแลวกตองทำ�ต�มสญญ�นน                หลกก�รพฒน�บคลกภ�พท�งสงคมทง 8 ประก�รของท�นอดตประธ�น�ธบดยอรช วอชงตน ดงกล�วนห�กปฏบตไดครบถวนไมว�จะเปนนกธรกจหรอผทำ�ง�นอนใด กน�จะมแนวโนมไดรบคว�มสำ�เรจในชวตทนอกเหนอจ�กก�รมบคลกภ�พด     2. การพฒนาความเปนผใหญ          ผททำ�ง�นควรฝกตนใหมคว�มเปนผใหญ ดงน          2.1 สรางความเชอมนในตนเอง คอ พงตนเอง มคว�มรสกมนคง วนจฉยปญห�ไดดวยตนเอง ตดสนใจไดดวยตนเอง ส�ม�รถค�ดก�รณลวงหน�ไดพอประม�ณว� ถ�ลงมอกระทำ�ไปแลวจะไดรบผลอย�งไร          2.2 พยายามวเคราะหประเมนตนเองอยางแทจรง ค อพจ�รณ�ว�ตนมคว�มส�ม�รถใดและข�ดคว�มส�ม�รถท�งใด แลวใชคว�มส�ม�รถทมอยใหไดประโยชนม�กทสด พย�ย�มเปลยนสงทพอจะเปลยนได สงทเปลยนไมได สงทเปลยนไมไดกอย�นำ�ม�คำ�นงถงจนกล�ยเปนคว�มวตกกงวล          2.3 ทำาใจใหพรอมในการเผชญความจรง โดยคดว�ในโลกนมขนมลงมทงสงดและไมด มทงคนดม�กและคนดนอย เร�กเหมอนคนอนๆ คอประสบทงสงดและไมดในชวต เร�อ�จพบหวหน�ง�น เพอนรวมง�น และลกนองบ�งคนทดม�ก แตบ�งคนกทำ�ใหเร�ยงย�กใจในก�รทำ�ง�นรวมดวย คนบ�งคนเปนคนดต�มทเร�ตองก�ร แตบ�งคนถงกบทำ�ใหเร�ลมหมอนนอนเสอ สวนชวตของเร�นน บ�งตอนกดร�บร นมนคง บ�งตอนกทำ�ท�จะไปไมไหว คนทมคว�มเปนผใหญคอ คนซงไมว�จะอยในสถ�นก�รณใดยงพรอมอยเสมอทจะปรบปรงชวตของตนเองใหดขน ไมหวนไหวไปกบก�รเปลยนแปลงทเปนไปต�มกฎธรรมช�ตจนเกนกว�เหต          2.4 ฝกตนใหมความสามารถในการควบคมอารมณของตนเองไมวาจะอยในสถานการณใด คอ มอ�รมณมนคง ไมปลอยตนเปน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

53

ท�สของอ�รมณต�มธรรมช�ตไปเสยหมด โดยธรรมช�ตของชวตนน บ�งคนกร�เรงมคว�มสข บ�งคร งกเศร�หมองหดห บ�งคร งกโกรธเกลยดไมชอบใจ แตกตองทำ�ใจว�ชวตใครๆ กเปนอย�งน ชวเจดท ดเจด“หน ก�รมดบ�งชวบ�งกทำ�ใหชวตมรสช�ต ดงนนเมอมคว�มสขกอย�”ปลอยใหคว�มปตยนดม�ทำ�ใหเร�ร�เรงจนผดก�ลเทศะ หรอเมอเศร�หมองหดหใจกอย�ปลอยตนจมอยกบคว�มเศร�โศกจนทำ�อะไรไมไดหรอข�ดสม�ธในก�รทำ�ง�น ก�รยมสเข�ไวกน�จะเปนท�งออกทดและอย�คดสน ควรใหโอก�สแกตนเองในก�รเผชญกบปญห� ก�รฆ�ตวต�ยหนคว�มลมเหลวเปนวสยของผทไมมคว�มเปนผใหญ          2.5 ฝกตนใหทำางานโดยมการวางแผนและเปาหมาย คอ ไมปลอยชวตใหเปนไปต�มลมเพลมพด เมอจะทำ�ง�นกควรจะถ�มตวเองว� ทำ�เพอใคร ทำ�อะไร ทำ�เมอใด และทำ�อย�งไร มก�รเตรยมก�รลวงหน� กำ�หนดกจกรรมต�งๆ ไวลวงหน�วธก�รดงกล�วน จะชวยใหก�วหน�อย�งมจงหวะ และทำ�ใหชวตในแตละวนมคว�มหม�ยสำ�หรบตน          2.6 รจกบงคบใจตนเอง ค อ ท ำ�ตนใหมคว�มส�ม�รถในก�ร รอ สงทตองก�รได ผใดกต�มถ�ไมส�ม�รถรอสงทตองก�รได นบ” ”ว�ยงไมเปนผใหญ ทงยงมผลทำ�ใหบคลกภ�พด�นอนๆ พลอยเสยไปดวย และแสดงว�ยงไมพรอมสำ�หรบก�รมบคลกภ�พทด คว�มส�ม�รถในก�รรอคอย ยงชวยใหมสมพนธภ�พทดกบผอน และแกปญห�ท�งอ�รมณไดม�ก เชน ส�ม�รถรอคอยผทผดนดได หรออดทนรอก�รอนมตในบ�งเรองทสำ�คญตอง�น

2.7 ตระหนกในคณคาของตนเองและของผอน คอ รจกยอมรบในคณค�ของผอนทไมเหมอนตน

เชน คนบ�งคนเหนว�เงนและทรพยสมบตคอจดหม�ยปล�ยท�งของชวตบ�งคนเหนว�คณค�ทสำ�คญสำ�หรบเข�คอมคว�มรสง มผลสำ�เรจท�งธรกจบ�งคนยดถออดมก�รณหรออดมคตบ�งอย�งแลวกมงมนไปสแนวคว�มคดนน บ�งคนห�คว�มพอใจใหชวตโดยแตงก�ยสวยหร ในสงของ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

54

ร�ค�แพง แตบ�งคนชอบคว�มเปนอยง�ยๆ วนหยดกยงนกตกปล�ไปต�มเรอง คว�มแตกต�งระหว�งบคคลดงกล�ว ถ�ทำ�ใจใหยอมรบ ไมมองคนอนทไมเหมอนเร�ว�ผด ไมพย�ย�มเปลยนคนอนใหยดถอเหมอนเร�ไปเสยหมด ก จะท ำ�ใหเร�อยก บเข�ได สบ�ยใจข น ท ำ�ใหมสขภ�พจตด บคลกภ�พของเร�กดขน          2.8 พยายามปรบชวตใหเขากบสงคม คอ ทำ�ตนใหมคว�มสขในทกสภ�พของสงแวดลอม เร�อ�จเปนคนชอบสนโดษ แตถ�เข�มง�นรนเรงในททำ�ง�นไมว�จะในระหว�งเพอน ระหว�งผบงคบบญช�กบผใตบงคบบญช� เร�กตองแสดงคว�มพอใจทจะรวมดวยได หรอเร�อ�จมวธทำ�ง�นทต�งไปจ�กคนอน แตเร�กตองส�ม�รถผอนปรนไดบ�งโดยไมกระทบกระเทอนถงอสระในคว�มคดอ�นของผอน          2.9 ควบคมตนใหคดถงผอนมากกวาคดถงตนเอง คอ สนใจผอนม�กกว�สนใจตนเอง ชวยเหลอก�รง�นของผอน เอ�ใจใสในส�รทกขสกดบของผอน เชนนอ�จจะทำ�ใหเร�มคว�มสขได คว�มสขใจเปนปจจยของก�รมบคลกภ�พดไดอกประก�รหนง          2.10 ฝกความอดทนและอดกลนใหกบตนเอง คอ อดทนตอคว�มคดของผอนทขดแยงกบตน อดทนกบพฤตกรรมของคนบ�งคน อดทนกบก�รถกมองข�มในสงทไมอย�กใหเข�มองข�ม ยอมรบฟงคำ�วจ�รณจ�กคนอนโดยพย�ย�มคดว�คำ�วจ�รณต�งๆ เหล�นนจะทำ�ใหตนไดปรบปรง เร องทไมพอใจบ�งเร องควรพย�ย�มลม เมอไมชอบใจใครไมควรใชวธพร ำ�บน เนองจ�กอ�จสร�งคว�มรำ�ค�ญใหผอน และพลอยทำ�ใหผอนมปญห�ท�งอ�รมณไปดวย          2.11 มความสามารถในการรบและแกไขสงทไมชอบ คอไมควรหวเสยหรอพรำ�พรรณน�ในโชคชะต�ของตนเองใหผอนรบฟงไมหยดหยอน เพร�ะไมว�จะทำ�อะไร มอ�ชพอย�งไร อยในตำ�แหนงใด หรอสมพนธเกยวของกบใครกจะตองมสงไมชอบรวมอยดวยทงสน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

55

          2.12 ใชความสามารถทมอยใหเปนประโยชนทงตนเองและองคการใหมากทสด ดงตวอย�งในชวตประจำ�วนทมกพบว�มคนม�กม�ยทมทกษะทำ�ง�นเกงแตเกบคว�มรคว�มส�ม�รถเหล�นนใสลนชกไว แลวทำ�ง�นเท�ทไดรบคำ�สงใหทำ� ทำ�ง�นเพยงเพอแลกกบค�ตอบแทนใหพออยได ก�รดำ�เนนง�นดงกล�วน มกไมนำ�พ�ไปสคว�มก�วหน�หรอคว�มสำ�เรจในชวต

2.13 สรางความรสกพอใจทจะไดปฏบตตามระเบยบขอบงคบ ทงน เพร�ะกฎและระเบยบทำ�ใหอยรวมกนไดอย�งปกตสขถ�ห�กทกคนเค�รพในกฎและระเบยบนน กฎเกณฑใดในองคก�รทเร�รสกว�มนเปนไปไดในแงของก�รปฏบต ผทมลกษณะเปนผใหญแลวควรส�ม�รถทจะเสนอขอปรบปรงเปลยนแปลงไดโดยสนตวธ โดยออนนอมถอมตน และโดยเลอกจงหวะเวล�ทเหม�ะสมในก�รนำ�เสนอขอคดเหนวธก�รดงกล�วนจะชวยสร�งบรรย�ก�ศทดไดในองคก�ร สงผลใหทำ�ง�นรวมกนไดโดยร�บรน ซงจะนำ�ม�สผลดในก�รปฏบตง�น ประสทธภ�พ และประสทธผลของง�น          แนวปฏบตในก�รพฒน�บคลกภ�พด�นคว�มเปนผใหญทง 13 ประก�ร ดงกล�ว ห�กปฏบตไดโดยครบถวน จะสงผลใหดำ�เนนง�นไดเปนอย�งดไมว�จะอยในบทบ�ทของผนำ�ในองคก�รหรอพนกง�นระดบใด

บทสรป

           บคลกภ�พ ซงเปนลกษณะสวนรวม และเปนสงกำ�หนดทศท�งก�รประพฤตปฏบตของบคคลนน เปนปจจยสำ�คญตอคว�มสำ�เรจของง�น บคลกภ�พในด�นสตปญญ� ก�รวเคร�ะห คว�มมเหตผล คว�มคดรเรมสร�งสรรค คว�มสนใจใฝร และแรงจงใจ มกเปนชวยสงผลสก�รว�งแผนง�นไดถกทศท�ง และสงผลสก�รลงทนลงแรงในก�รปฏบตง�นใหบรรลวตถประสงคขององคก�ร สวนบคลกภ�พภ�ยนอก ด�นก�รว�งตน ก�รแตงก�ย กรย�ท�ท�ง ก�รพดและภ�ษ�พด มกเปนภ�พลกษณ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

56

และจดข�ดอกประก�รหนงทนอกเหนอจ�กก�รข�ยสนค�และบรก�ร ซงชวยสร�งมนษยสมพนธ สร�งคว�มน�เชอถอ และจงใจลกค�ใหม�ใชบรก�ร บคลกภ�พของบคคลมทม�จ�กพนธกรรมและสงแวดลอม มนษยเร�มพนธกรรม และสงแวดลอมต�งกนจงสงผลสคว�มแตกต�งระหว�งบคคล ก�รทำ�คว�มเข�ใจเรองคว�มแตกต�งระหว�งบคคลโดยอ�จศกษ�ไดจ�กทฤษฎบคลกภ�พซงบ�งทฤษฎใหคว�มรคว�มเข�ใจเร องลกษณะของบคคลในรปแบบต�งๆ ก�รศกษ�ใหเข�ใจทม�และลกษณะของคนในรปแบบต�งๆ จ�กทฤษฎบคลกภ�พ จะชวยใหผทำ�ง�นเข�ใจตนเอง เข�ใจผอน นำ�ไปสก�รปรบปรงพฒน�ก�รตนเองและผรวมเสนท�งก�รทำ�ง�นด วยก นใหมบ คล กภ�พท พงประสงค เพ อก�รด ำ� เน นง�นอย�งม ประสทธภ�พ

บทท 5ความพอใจในงาน (Job Satisfaction)

ความหมายของความพงพอใจในการปฏบตงานคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�น หรอคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�น

ตรงกบคำ�ภ�ษ�องกฤษว� Job Satisfaction มผใหคว�มหม�ยและแสดงคว�มคดเหนเกยวกบเรองนไวหล�ยท�น แตสวนใหญแลวมเหนใกลเคยงหรอสอดคลองกน ดงน

แอปเป ลไวท(Apple white 1965,8) พจ�รณ� formatted ไดใหคว�มหม�ยของคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นในทำ�นองเดยวกนว� หม�ยถง คว�มสขสบ�ยทไดจ�กสภ�พททำ�ง�น คว�มสขจ�กก�รทำ�ง�นรวมกบเพอนรวมง�น และทศนคตทมตอง�น และคว�มพงพอใจเกยวกบร�ยได

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

57

เวกซเลย และยคล(Wexley and Yuk1977,117-119) ไดขย�ยคว�มหม�ยของคว�มพงพอใจในง�นเพมเตม โดยใหคว�มหม�ยว� คว�มพงพอใจ หม�ยถง คว�มรสกของคนง�นทมตอง�นทเข�ทำ�อย ทงนขนอยกบลกษณะของง�นททำ� ค�จ�ง สภ�พก�รทำ�ง�น ก�รบงคบบญช� เพอนรวมง�น เนอห�ของง�น คว�มปลอดภย และโอก�สก�วหน�

คเปอร(Cooper 1958, 6) กล�วถงคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นว� หม�ยถงก�รไดทำ�ง�นทสนใจ มอปกรณทดสำ�หรบก�รทำ�ง�น ไดรบค�จ�งเงนเดอนทยตธรรม มโอก�สเจรญก�วหน�ในหน�ทก�รง�น มสภ�พก�รณทำ�ง�นทดรวมทงสวสดก�รอน ๆ ไดทำ�ง�นรวมกบผบงคบบญช�ทพอใจ

Blum และ Naylor (l968, 364) กล�วว� คว�มพงพอใจในทำ�ง�นนนขนอยกบทศนคตต�งๆ ซงไดม�จ�กง�นและปจจยแวดลอม เชน ค�จ�ง สถ�นภ�พ โอก�สก�วหน�ในก�รทำ�ง�น คว�มยตธรรมของผบงคบบญช� และคว�มเหม�ะสมของปรม�ณง�น

Robbins (l997, l90) ไดใหคำ�จำ�กดคว�มของคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นอย�งกว�งๆ ว� เปนทศนคตโดยทวไปของแตละคนทมตอง�นของเข� โดยง�นต�งๆ นนจำ�เปนตองมปฏกรย�ตอกนระหว�งผรวมง�นและผบงคบบญช�

George Strauss แ ล ะ Leonard R. Sayless (1969L 142-143) กล�วว�คว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นเปนคว�มรสกพอใจในง�นททำ� และมคว�มเตมใจทจะปฏบตง�นทไดรบมอบหม�ยนน ใหสำ�เรจต�มวตถประสงคขององคก�ร แตบคคลจะรสกพอใจในง�นททำ�กตอเมอง�นนนใหประโยชนตอบแทนทงท�งด�นวตถและจตใจ ทงยงส�ม�รถสนองคว�มตองก�รขนพนฐ�นของบคคลไดอกดวย

Paul E. Secord แ ล ะ Carl W. Backman(1964: 590) กล�วว� คว�มพงพอใจนนอ�จจะพจ�รณ�ไดจ�กผลอนเนองม�จ�กก�รสนองตอบคว�มตองก�รของบคคลในด�นคว�มอมเอมใจ คว�มพงพอใจ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

58

ซงคว�มตองก�รของแตละบคคลนนอ�จจะตอบสนองใหเกดคว�มพงพอใจไดจ�กก�รทเข�ประสบผลสำ�เรจในก�รทำ�ง�นจ�กลกษณะกจกรรมของง�นหรอเกดขนในระหว�งทไดพบปะสงสรรคกบเพอนรวมง�น

เสถยร เหลองอร�ม (2522, 79) กล�วว� คว�มพงพอใจในง�นเปนผลของก�รจงใจใหมนษยทำ�ง�น โดยออกม�ในรปของคว�มพอใจทตนเองทำ�ง�นม�กไดเงนม�ก บรรย�ก�ศในททำ�ง�นด ซงเปนก�รสร�งแรงจงใจใหเกดคว�มพงพอใจในง�นดวยเงนและร�งวลตอบแทน คว�มพงพอใจในง�นจะเกดขนเมอตนมคว�มรสกประสบคว�มสำ�เรจในก�รทำ�ง�น เปนทยอมรบ ส�ม�รถทำ�ง�นไดดวยตนเอง และมโอก�สก�วหน�ในตำ�แหนงหน�ทก�รง�

เอกชย กสขพนธ (2538, 87) กล�วว� คว�มรสกพอใจหรอไมพอใจมผลกระทบตอพฤตกรรมในก�รทำ�ง�นเปนอย�งม�ก นอกเหนอจ�กก�รมบคลกภ�พทด มคว�มเชอมนและศรทธ�แลว จะตองมคว�มรสกพอใจในง�นททำ�หรอง�นทไดรบมอบหม�ยจะตองสร�งคว�มรสกพอใจในผรวมง�น ไมว�จะเปนผบงคบบญช� เพอนรวมง�น หรอผใตบงคบบญช� ก�รสร�งคว�มรสกพอใจในก�รทำ�ง�น จะทำ�ใหเกดแรงจงใจในก�รทำ�ง�นไดดและจะชวยลดอปสรรคในก�รสร�งมนษยสมพนธในก�รทำ�ง�นรวมกนดวย

ธนชย ยมจนด� และเสนห จยโต (2544, 27) ไดกล�วถง คว�มพงพอใจในง�น (job satisfaction) ซงหม�ยถง ระดบคว�มรสกของบคคลในท�งบวกหรอท�งลบตอง�น ซงประกอบดวย

1. คว�มพงพอใจในก�รจ�ยค�ตอบแทน (pay)2. คว�มพงพอใจในผบงคบบญช� (supervision)3. คว�มพงพอใจเพอนรวมง�น (co-worker)4. คว�มพงพอใจในสภ�พก�รทำ�ง�น (work setting)5. คว�มพงพอใจในตวง�น (tasks)

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

59

6. ค ว � ม พ ง พ อ ใ จ ใ น โ อ ก � ส ค ว � ม ก � ว ห น � (advancement opportunities)

บญมน ธน�ศภวฒน(2537,158) กล�วว� คว�มพงพอใจในง�น หม�ยถง เจตคตในท�งบวกของบคคลทมตอง�นหรอกจกรรมทเข�ทำ�ซงเปนผลใหบคคลเกดคว�มรสกกระตอรอรน มคว�มมงมนทจะทำ�ง�น มขวญและกำ�ลงใจในก�รทำ�ง�น สงเหล�นจะมผลตอประสทธภ�พและประสทธผลของก�รทำ�ง�น ซงจะสงผลตอคว�มสำ�เรจและเปนไปต�มเป�หม�ยขององคก�ร ดงนน คว�มพงพอใจในง�นจงมผลตอก�รปฏบตง�นของบคล�กรในองคก�รเปนอย�งม�กทจะสร�งสรรคคว�มเจรญก�วหน�และนำ�คว�มสำ�เรจต�มเป�หม�ยม�สองคก�ร

ธงชย สนตวงษ(2539,379) กล�วว� คว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�น หม�ยถง ก�รทบคคลใดบคคลหนงมองเปนชองท�งหรอโอก�สทตนจะส�ม�รถตอบสนองแรงจงใจทตนมอยแลว กจะทำ�ใหคว�มพงพอใจของเข�ดขนหรออยในระดบสงห�กฝ�ยบรห�รจดใหคนทำ�ง�นไดมโอก�สตอบสนองแรงจงใจของตนแลว คว�มพงพอใจของคนทำ�ง�นจะสงและผลง�นกจะดต�มไปดวย

โยเดอ (Yoder 1958,6) ใหคว�มหม�ยของคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นว� เปนคว�มพงพอใจในง�นททำ�และเตมใจทจะปฏบตง�นนนใหสำ�เรจต�มวตถประสงคขององคก�ร บคคลจะมคว�มรสกพอใจในง�นททำ�เมอง�นนนใหผลประโยชนตอบแทนทงท�งด�นวตถและจตใจ และส�ม�รถสนองคว�มตองของเข�ได

จ�กคว�มหม�ยต�ง ๆ ของคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นดงกล�วข�งตน ส�ม�รถสรปไดว� คว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�น เปนคว�มรสกในท�งทดของบคคลทมตอปจจยต�ง ๆ ทมสวนเกยวของกบง�นททำ�อย คว�มรสกชอบ หรอพอใจเปนคว�มรสกทเกดขนจ�กก�รทไดรบก�รตอบสนองต�มระดบคว�มตองก�ร กล�วคอเปนคว�มรสกเปนสขในก�รกระทำ�

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

60

อย�งใดอย�งหนง ภ�ยใตสภ�พบรรย�ก�ศก�รทำ�ง�นทถกใจ โดยมสงตอบแทนท�งวตถและจตใจ โดยมภ�วะแวดลอมเปนตวจงใจ หลงจ�กไดผ�นกระบวนก�รประเมนค� จะแสดงออกม�ในระดบทแตกต�งกน เชน พงพอใจม�กทสด ม�ก ป�นกล�ง นอย และนอยทสด

จะเหนไดว� คว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นเปนเรองทละเอยดออนม�กเพร�ะมคว�มเกยวของสมพนธกบคว�มตองก�รหรอแรงจงใจของแตละบคคล ดงนนจงเปนสงทมคว�มสำ�คญทงตอผปฏบตง�น และตอองคก�รอย�งม�ก เพร�ะ

1. ผปฏบตง�นยอมมคว�มตองก�รทจะไดรบคว�มสำ�เรจต�มคว�มนกคดของตน และผปฏบต ง�นจะมคว�มรสกสมปร�รถน�ทจะได แสดงบทบ�ทอย�งเตมทต�มขดคว�มส�ม�รถของเข�ทมอย

2. ผปฏบตง�นซงไมเคยมคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นยอมจะไมประสบสภ�พวฒภ�วะท�งจตวทย� เพร�ะคนเร�โดยทวไปจะใชเวล�สวนใหญในแตละวนอยกบง�น ห�กง�นนนเปนง�นทน�เบอหน�ยไมท�ท�ย และไมมอสระเข�ยอมจะเกดคว�มเบอหน�ย หงดหงดรำ�ค�ญใจ อนจะสงผลหรอกอใหเกดปญห�โดยตรงตอตวเข�เอง เพอนรวมง�นและสงคมในทสด

3. ผปฏบตง�นซงไมเคยมคว�มพงพอใจในง�นททำ�จะเกดคว�มคบของใจ เพร�ะก�รทำ�ง�นนนถอว� เปนสงสนองคว�มตองก�รขนพนฐ�นของมนษย

4. ก�รข�ดคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นหรอเกดมขอขดแยงในก�รทำ�ง�นยอมจะสงผลใหขวญและกำ�ลงใจในก�รทำ�ง�นลดตำ�ลง นนหม�ยคว�มว�ประสทธภ�พของก�รทำ�ง�นยอมลดตำ�ต�มไปดวยองคประกอบทกอใหเกดความพงพอใจในการปฏบตงาน

คว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�น เปนปจจยทสำ�คญประก�รหนงในก�รปฏบตง�นใหสำ�เรจ ถ�ผบรห�รสำ�นกง�นฯมคว�มเข�ใจในเร องก�รบรห�รง�นบคคลเปนอย�งดประกอบกบมปจจยเปนเครองจงใจม�ก ยอม

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

61

ทำ�ใหพนกง�นหรอบคล�กรในสำ�นกง�นฯเกดคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นม�กเชนกน

Glimmer (1971, 279-283) ได สร ปมต ท มผลตอคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นไว 10 ด�นดงน

1. ลกษณะของง�นททำ� มคว�มสมพนธกบคว�มรคว�มส�ม�รถของผปฏบตง�นห�กไดทำ�ง�นต�มทเข�ถนด หรอต�มคว�มส�ม�รถ เข�จะเกดคว�มพอใจ คนทมคว�มรสงมกจะรสกชอบง�น เพร�ะองคประกอบนม�ก

2. ก�รบงคบบญช� มสวนสำ�คญทจะทำ�ใหผปฏบตง�นมคว�มรสกพอใจหรอไมพอใจตอง�นไดและก�รบงคบบญช�ทไมดอ�จเปนส�เหตอนดบหนงททำ�ใหเกดก�รข�ดง�นและล�ออกจ�กง�นได ในเรองนพบว� ผหญงมคว�มรสกไวตอก�รบงคบบญช�ม�กกว�ผช�ย

3. คว�มมนคงในก�รทำ�ง�น ไดแก คว�มมนคงในก�รทำ�ง�น ก�รไดทำ�ง�นต�มหน�ทอย�งเตมคว�มส�ม�รถ ก�รไดรบคว�มเปนธรรมจ�กผบงคบบญช� คนทมพนคว�มรนอยหรอข�ดคว�มรยอมเหนว� คว�มมนคงในก�รทำ�ง�นมคว�มสำ�คญตอเข�ม�ก แตคนทมคว�มรสงจะรสกว�ไมมคว�มสำ�คญม�กนก และคนทมอ�ยม�กขน จะมคว�มตองก�รคว�มมนคงในก�รทำ�ง�นสงขน

4. บรษทและก�รดำ�เนนง�น ไดแก ขน�ดขององคก�ร ชอเสยง ร�ยไดและก�รประช�สมพนธใหเปนทรจกกนแพรหล�ยของสถ�นททำ�ง�นนน ๆ องคประกอบนทำ�ใหผปฏบตง�นเกดคว�มรสกมนคง ปลอดภยในก�รทำ�ง�น ผทมอ�ยม�กจะมคว�มตองก�รเกยวกบเร องนสงกว�ผทมอ�ยนอย

5. สภ�พก�รทำ�ง�น ไดแก แสง เสยง อ�ก�ศ หองอ�ห�ร หองนำ� หองสข� ชวโมงก�รทำ�ง�นมก�รวจยหล�ยเรองทแสดงว� สภ�พก�รทำ�ง�นมคว�มสำ�คญตอผช�ยม�กกว�ลกษณะอน ๆ ของก�รปฏบตง�น

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

62

และในระหว�งผหญงโดยเฉพ�ะผทแตงง�นแลว จะเหนว�ชวโมงก�รทำ�ง�นมคว�มสำ�คญเปนอย�งม�ก

6. ค�จ�ง หรอร�ยไดจะมคว�มสมพนธกบเงนซงผปฏบตง�นมกจะจดอนดบค�จ�งนไวในอนดบเกอบสง แตกยงใหคว�มสำ�คญนอยกว�โอก�สก�วหน�ในก�รทำ�ง�น และคว�มมนคงปลอดภย องคประกอบนมกจะกอใหเกดคว�มไมพงพอใจม�กกว�คว�มพงพอใจ ผช�ยจะเหนค�จ�งเปนสงสำ�คญม�กกว�ผหญง และผทปฏบตง�นในโรงง�นจะเหนว� ค�จ�งมคว�มสำ�คญสำ�หรบเข�ม�กกว�ผทปฏบตง�นในสำ�นกง�น หรอหนวยง�นของรฐบ�ล

7. คว�มก�วหน�ในก�รทำ�ง�น เชน ก�รไดเลอนตำ�แหนงสงขน ก�รไดสงตอบแทนจ�กคว�มส�ม�รถในก�รทำ�ง�นของเข� จ�กง�นวจยหล�ยเรองสรปไดว� ก�รไมมโอก�สก�วหน�ในก�รทำ�ง�นยอมกอใหเกดคว�มไมชอบง�น ผช�ยมคว�มตองก�รเร องนสงกว�ผหญง และเมออ�ยม�กขนคว�มตองก�รเกยวกบเรองนจะลดลง

8. ลกษณะท�งสงคม องคประกอบทเกยวของกบคว�มตองก�รเปนสวนหนงของสงคมหรอก�รใหสงคมยอมรบตน ซงจะกอใหเกดทงคว�มพงพอใจและคว�มไมพงพอใจได ถ�ง�นใดผปฏบตง�นรวมกบผอนไดอย�งมคว�มสข กจะเกดคว�มพงพอใจในง�นนนองคประกอบนมคว�มสมพนธก บอ�ยและระดบง�น ผหญงจะเหนว�องคประกอบนส ำ�คญม�กกว�ช�ย

9. ก�รตดตอสอส�ร ไดแก ก�รรบ-สงขอมลส�รสนเทศ คำ�สง ก�รทำ�ร�ยง�น ก�รตดตอทงภ�ยในและภ�ยนอกหนวยง�น องคประกอบนมคว�มสำ�คญม�กสำ�หรบผทมระดบก�รศกษ�สง

10. ผลตอบแทนทได รบจ�กก�รท ำ�ง�น ได แก เง นบ ำ�เหน จตอบแทนเมอออกจ�กง�นก�รบรก�รและก�รรกษ�พย�บ�ล สวสดก�รอ�ห�ร ทอย วนหยดพกผอนต�ง ๆ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

63

คว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�น นอกจ�กจะเกดจ�กปจจยด�นสงแวดลอมของง�นแลว ยงเกดจ�กปจจยสวนบคคลไดอกคอ

1. เพศ2. จำ�นวนผทอยในคว�มอปก�ระ3. อ�ย 4. ระยะเวล�ในก�รทำ�ง�น5. คว�มเฉลยวฉล�ด6. ระดบก�รศกษ�7. บคลกภ�พสวนตวFrench (1982, 88-91) ไดใหคว�มเหนว� ก�รทคนทำ�ง�นหรอ

ลกจ�งในหนวยง�นหรอองคก�รใดจะบงเกดคว�มพงพอใจในง�นของเข�หรอไมนน ยอมขนอยกบดลยพนจของเข�เองว�ง�นทเข�ทำ�นน โดยสวนรวมแลวไดสนองคว�มตองก�รในด�นต�ง ๆ เพยงใด และไดจำ�แนกปจจยต�ง ๆ ทจะสนองตอบคว�มตองก�รในด�นต�ง ๆ ของคนง�นและลกจ�งทพงกอใหเกดคว�มพงพอใจไว ดงน

1. มคว�มมนคงในอ�ชพ2. เงนเดอนหรอค�จ�งเปนธรรมหรอเปนไปต�มหลก ง�นม�กเงน

ม�ก3. ก�รควบคมบงคบบญช�ด คอผบรห�รมนำ�ใจเปนธรรมและยด

หลกมนษยสมพนธ4. สวสดก�รและประโยชนเกอกลด5. สขภ�พก�รทำ�ง�นด6. มโอก�สก�วหน� คอมโอก�สไดเลอนตำ�แหนง เลอนขน ขนค�

จ�ง เงนเดอน และเพมพนคณวฒ

7. เปนง�นอ�ชพทมเกยรตในสงคมสนนท� เล�หนนทน(2541, 8-9) มคว�มเหนว� องคประกอบทม

สวนในก�รจงใจบคคลใหมคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�น ไดแก

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

64

1. ก�รจดง�นทท�ท�ยคว�มส�ม�รถใหทำ� แตตองคำ�นงถงอยเสมอว� ง�นทมลกษณะท�ท�ยตอบคคลหนงอ�จจะไมเปนสงท�ท�ยคว�มส�ม�รถของอกบคคลหนงได

2. ก�รเปดโอก�สใหมสวนรวมในก�รว�งแผน ห�กบคคลถกขอรองใหชวยในก�รว�งแผนและกำ�หนดสภ�วะแวดลอมในก�รปฏบตง�น กจะเปนแรงจงใจในก�รทำ�ง�นท�งหนง

3. ก�รใหก�รยกยองและสถ�นภ�พ บคคลทกคนไมว�อยในฐ�นะอะไร ตองก�รไดรบก�รยอมรบจ�กกลม และจ�กผบงคบบญช�เหมอนกนหมดทกคน แตก�รยกยองชมเชยตองทำ�ดวยคว�มจรงใจ และผลของก�รปฏบตง�นจะตองสงกว�เกณฑเฉลย

4. ก�รใหคว�มรบผดชอบม�กขน และก�รใหอำ�น�จเพมขน ก�รไดเลอนขนเลอนตำ�แหนง ก�รใหอำ�น�จและก�รมอบหม�ยคว�มรบผดชอบ เปนเครองมอในก�รจงใจคนปฏบตง�นไดอย�งมประสทธภ�พ

5. ก�รใหคว�มมนคงและคว�มปลอดภย คว�มกลวในสงต�ง ๆ เชน ก�รไมใหง�นทำ� ก�รสญเสยตำ�แหนง เปนสงทแฝงอยภ�ยในจตใจของคน คว�มตองก�รในเรองคว�มมนคงปลอดภยจงสำ�คญ แตตองคำ�นงดวยว�คว�มมนคงปลอดภยม�กนอยเท�ใด จงเปนตวกระตนทกอใหเกดประสทธภ�พในก�รปฏบตง�น

6. ก�รใหคว�มเปนอสระในก�รทำ�ง�น ทกคนปร�รถน�จะมอสระในก�รทำ�ง�นดวยตวเข�เอง โดยเฉพ�ะกลมทมคว�มเชอมนในตวเองสง ก�รบอกทกอย�งว�ควรทำ�อย�งไร จะเปนก�รทำ�ใหแรงจงในตำ�ลงได

7. ก�รเปดโอก�สใหเจรญก�วหน�ท�งด�นสวนตว คว�มปร�รถน�ทจะก�วหน�ในท�งด�นอ�ชพเปนเป�หม�ยของทกคนในองคก�ร ก�รไดมโอก�สเข�รวมก�รฝกอบรมก�รศกษ�ดง�น ก�รหมนเวยนง�น และก�รสร�งประสบก�รณจ�กก�รใชเครองมอต�ง ๆลวนเปนแรงจงใจในก�รปฏบตง�น

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

65

8. ก�รใหเงนและร�งวลทเกยวกบเงน ก�รวจยในปจจบนยงสรปไดไมชดเจนเกยวกบคว�มสำ�คญของเงนทมตอแรงจงใจ เพยงแตชแนะว�เงนเปนสงททำ�ใหเกดคว�มไมพอใจม�กกว�ทจะเปนแรงจงใจ แตคนสวนม�กกยงใหคณค�เงนไวสง

9. ก�รใหโอก�สแขงขน ก�รแขงขนเปนแรงจงใจสำ�คญ โดยเฉพ�ะอย�งยงระดบผบรห�รซงตองก�รคว�มเปนเลศในก�รปฏบตง�น ทำ�ใหเปนแรงกระตนทจะแสวงห�แนวคดใหม ๆ ม�ใชในก�รปฏบตง�นทมประสทธภ�พ

นอกจ�กน เอดวน เอ.ลอค(Locke 1976, 1302 อ�งถงในกอบชย อนน�ค 2540,18-19) ไดเสนอองคประกอบทสงผลตอคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นทเข�ไดทำ�ก�รศกษ�วจยในป ค.ศ.1976 ไว 9 องคประกอบดงนคอ

1) ตวง�น ไดแก คว�มสนใจในตวง�น คว�มแปลกของง�น โอก�สเรยนรหรอศกษ�ง�น ปรม�ณง�น โอก�สทจะทำ�ง�นนนสำ�เรจ ก�รควบคมก�รทำ�ง�นและวธก�รทำ�ง�น

2) เงนเดอน ไดแก จำ�นวนเงนทไดรบคว�มยตธรรมและคว�มทดเทยมกนของร�ยไดและวธก�รจ�ยเงนขององคก�ร

3) ก�รเลอนตำ�แหนง ไดแก โอก�สในก�รเลอนตำ�แหนงสงขน คว�มยตธรรมในก�รเลอนตำ�แหนงขององคก�ร และหลกในก�รพจ�รณ�เลอนตำ�แหนง

4) ก�รไดรบก�รยอมรบนบถอ ไดแก ก�รไดรบคำ�ยกยองชมเชยในผลสำ�เรจของง�น ก�รกล�ววจ�รณก�รทำ�ง�น และคว�มเชอถอในผลง�น

5) ผลประโยชนเกอกลไดแก บำ�เหนจบำ�น�ญตอบแทน ก�รใหสวสดก�ร ก�รรกษ� พย�บ�ล ก�รใหวนหยดง�น และก�รไดรบค�ใชจ�ยระหว�งล�พกผอน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

66

6) สภ�พก�รทำ�ง�น ไดแก ชวโมงก�รทำ�ง�น ชวงเวล�พก เครองมอเครองใชในก�รทำ�ง�น อณหภม ก�รถ�ยเทอ�ก�ศ ทำ�เลทตงและรปแบบก�รกอสร�งของอ�ค�รสถ�นททำ�ง�น

7) ก�รนเทศง�น ไดแก ก�รไดรบคว�มเอ�ใจใสดแลชวยเหลอแนะนำ�จ�กผบงคบบญช�ระดบสงขนไปดวยคว�มมเทคนคและกลวธทด คว�มมมนษยสมพนธทด และคว�มมทกษะในก�รนเทศง�นของผบรห�ร

8) เพอนรวมง�น ไดแก คว�มรคว�มส�ม�รถ ก�รใหคว�มชวยเหลอซงกนและกน และคว�มมมตรภ�พอนดตอกนของเพอนรวมง�น

9) องคก�รและก�รบรห�รง�น ไดแก คว�มเอ�ใจใสบคล�กรในองคก�ร เงนเดอนและนโยบ�ยในก�รบรห�รง�นขององคก�ร

วธก�รจงใจทกล�วข�งตนเปนองคประกอบพนฐ�นทนกพฤตกรรมศ�สตรเหนว� มสวนในก�รจงใจใหคนหรอบคคลพงพอใจในก�รปฏบตง�น โดยแตละคนจะมคว�มตองก�รแตกต�งกนไปแนวคดพนฐานเกยวกบความพงพอใจในการปฏบตงาน

ในก�รปฏบตง�นใด ๆ กต�ม คว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นมคว�มสมพนธกบก�รปฏบตง�นม�กทสดเพร�ะก�รทำ�ใหบคคลเกดคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นจะสงผลถงก�รบรรลวตถประสงคขององคก�ร ซงห�กบคคลมคว�มพงพอใจสงสดกหม�ยคว�มว�เข�มคว�มรสกตอง�นในท�งบวก อย�งไรกต�มคว�มสมพนธระหว�งคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นมแนวคดพนฐ�นทแตกต�งกน 2 ลกษณะคอ

1. คว�มพงพอใจน ำ�ไปส ผลก�รปฏบต ง�น เป นแนวคดท ได จ�กก�รศ กษ�ท�งด �นมนษยสมพนธ โดยเฉพ�ะก�รศกษ�ทดลองทโรงง�น ฮ�วโธรน(Howthorne) ในป ค.ศ.1920 ในเรองของแสงสว�งและสภ�พแวดลอมทใชในก�รทำ�ง�น ชใหเหนว�ก�รเพมของผลผลตเปนผลสบเนองม�จ�กคว�มพอใจในก�รปฏบตง�นของคนง�น

ซงเดวด(Davis 1981,82) ไดกล�วถงแนวคดนว� ก�รสนอง“อ�จ�รยวระพนธ แกวรตน

ส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

67

คว�มตองก�รของผปฏบตง�นจนเกดคว�มพอใจ จะทำ�ใหเกดแรงจงใจในก�รเพมประสทธภ�พก�รทำ�ง�นทสงกว�ผไมไดรบก�รสนองตอบ” ทศนะต�มแนวคดดงกล�วส�ม�รถแสดงไดดวยภ�พดงน (สมยศ น�วก�ร 2521,155)

ภ�พ คว�มพงพอใจนำ�ไปสผลก�รปฏบตง�นทมประสทธภ�พจ�กแนวคดดงกล�ว ผบรห�รทมงจะเพมผลผลตดวยก�รปรบปรง

ประสทธภ�พในก�รทำ�ง�นใหสงขน กจะพย�ย�มจดห�สภ�พแวดลอมในก�รทำ�ง�นและปจจยต�ง ๆ เชนเงนเดอน สวสดก�ร หรอคว�มก�วหน�ในตำ�แหนงก�รง�นทส�ม�รถจะตอบสนองคว�มพงพอใจของผปฏบตง�น เพอใหเกดแรงจงใจในก�รปฏบตง�นทดจนบรรลวตถประสงคขององคก�ร

2. ผลก�รปฏบตง�นนำ�ไปสคว�มพงพอใจ (Porter and Lowler 1967,23 อ�งถงในกอบชย อนน�ค 2540,9-10) ไดพฒน�รปแบบจำ�ลองเพอศกษ�เกยวกบสภ�พคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�น โดยตงสมมตฐ�นว� คว�มสมพนธระหว�งคว�มพงพอใจและผลก�รปฏบตง�น“จะถกเช อมโยงดวยปจจยอน ๆ ผลก�รปฏบต ง�นทด จะน ำ�ไปส ผลตอบแทนเหม�ะสมซงในทสดจะนำ�ไปสก�รตอบสนองคว�มพงพอใจ ดง”ภ�พตอไปน

อนง ผลตอบแทนภ�ยในหรอร�งวลภ�ยใน เปนผลในด�นคว�มรสกของผปฏบตง�นทเกดแกตวผปฏบตง�นเองเชนคว�มรสกตอคว�มสำ�เรจทเกดขนเมอส�ม�รถเอ�ชนะคว�มยงย�กต�ง ๆ และส�ม�รถดำ�เนนง�นภ�ยใตคว�มยงย�กทงหล�ยไดสำ�เรจทำ�ใหเกดคว�มภ�คภมใจ คว�มมนใจตลอดจนไดรบก�รยอมรบยกยองจ�กบคคลอน สวนผลตอบแทนภ�ยนอกเปนร�งวลทผอนจดห�ใหม�กกว�ทตนเองจะใหแกตวเอง เชน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

68

ก�รใหเลอนตำ�แหนง เลอนขน หรอใหร�งวลโบนสพเศษ(เทพพนม เมองแมน และสวง สวรรณ 2529,43)

(Glimer 1967, 380-384) ไดสรปคว�มสมพนธระหว�งคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�น และปจจยสวนบคคลไดดงน

1) เพศจ�กก�รสำ�รวจหล�ยครง เพศหญงมคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นม�กกว�ช�ย อ�จะเปนเพร�ะว�เพศหญงมคว�มตองก�รด�นเงน และคว�มทะเยอทะย�นท�งอ�ชพนอยกว�เพศช�ย

2) จำ�นวนผอยในคว�มอปก�ระ ผลจ�กก�รศกษ�พวกเจ�หน�ท พนกง�น (White – collar workers) พบว�ผทตองก�รรบผดชอบเลยงดผทอยในคว�มอปก�ระจำ�นวนม�ก จะมคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นนอย ส�เหตม�จ�กปญห�สภ�วะก�รเงนทบบคนอย

3) อ�ย จ�กก�รศกษ�ในกลมคนต�งกล มจะได ผลของคว�มสมพนธระหว�งอ�ยกบคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นต�งกนคอ เสมยนพนกง�นทคอนข�งมอ�ย แตมร�ยไดและสถ�นภ�พก�รทำ�ง�นตำ� จะมคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นสง และจ�กก�รศกษ�ในบ�งกลม พบว� คว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นสงเมอบคคลมอ�ยม�กขน แตในบ�งกลมกลบพบว� คว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นจะลดลง

4) ระยะเวล�ในก�รทำ�ง�น จ�กก�รสำ�รวจหล�ยครง พบว� ในระยะแรกเรมเข�ทำ�ง�นบคคลจะมคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นสง และจะลดลงเรอย ๆ จนถงปทห�หรอปทแปด จ�กนนจะเพมขนอกเมอมอ�ยก�รทำ�ง�นม�กขน และขวญในก�รทำ�ง�นจะสงทสดเมอทำ�ง�นม�แลว 20 ป

5) คว�มเฉลยวฉล�ด พบว�มคว�มสมพนธระหว�งคว�มเฉลยวฉล�ดกบคว�มพงพอใจในง�น โดยขนกบขอบเขตของคว�มฉล�ด และคว�มย�กง�ยของง�น คอถ�ใหผทมคว�มเฉลยวฉล�ดม�ก ๆทำ�ง�นทง�ย ๆ กจะทำ�ใหเกดคว�มเบอหน�ยได

6) ระดบก�รศกษ� มหลกฐ�นม�กม�ยทแสดงใหเหนถงคว�มขดแยงทห�ขอสรปไมไดระหว�งคว�มสมพนธของระดบก�รศกษ�กบคว�ม

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

69

พงพอใจในก�รทำ�ง�น เชน จ�กก�รศกษ�กบพนกง�นเจ�หน�ท พบว� กลมคนทยงไมจบก�รศกษ�ระดบมธยมศกษ� จะมคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นสงสด แตจ�กก�รศกษ�อนๆกลบพบว�ระดบก�รศกษ�กบคว�มพงพ อ ใ จ ใ น ก � ร ท ำ� ง � น ไ ม ม ค ว � ม ส ม พ น ธ ก น 7) บคลกภ�พสวนตว พบว�บคลกภ�พสวนตวมผลตอคว�มพงพอใจในง�น กล�วคอบคคลทมคว�มพงพอใจในง�น มกจะเปนผทไดรบก�รศกษ�ดมคว�มคลองตว ส�ม�รถปรบเปลยนคว�มคดไดต�มก�ลเทศะ มพนฐ�นม�จ�กครอบครวทมคว�มสข มคว�มเข�ใจถงสภ�พทแทจรงของตวเข� และจดมงหม�ยทตงไว สวนบคคลทไมมคว�มพงพอใจในง�น กจะมบคลกภ�พตรงข�มกบทกล�วม�แลว

คเปอร และคณะ (Cooper and others 1979, 117-125) ไดศกษ�วจยเกยวกบคว�มพงพอใจในง�น พบว�คณลกษณะสวนตว ไดแก เพศ อ�ย ระดบของวช�ชพ มอทธพลตอคว�มพงพอใจในง�นโดยคว�มพงพอใจจะเพมขนต�มอ�ย ปจจยภ�ยนอก ไดแก เงนเดอน คว�มมนคง โอก�ส ก�รเลอนขนเลอนตำ�แหนง มอทธพลตอคว�มพงพอใจในง�น และคนพบดวยว�คว�มพงพอใจในง�นมชองว�งลำ�ดบขน คอผจดก�รมคว�มพงพอใจในง�นม�กกว�คนง�นร�ยชวโมงทฤษฎเกยวกบความพงพอใจในการปฏบตงาน

ผปฏบตง�นจะเกดคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นม�กนอยเพยงใดนนขนอยกบสงจงใจ ดงนนสงจงใจจงเปนพนฐ�นในก�รกำ�หนดองคประกอบของคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�น

1.1 ทฤษฏแรงจงใจในการปฏบตงานของ Maslow มแนวคดว�มนษยทกคนมคว�มตองก�รและมอยตลอดเวล� เมอคว�มตองก�รทไดรบก�รตอบสนองแลวกจะไมมคว�มหม�ยสำ�หรบบคคลนนตอไป (Maslow, 1954 อ�งใน โชตชวง ภรมย, 2538: 4)

ทฤษฏลำาดบความตองการของมาสโลว ตงอยบนสมมตฐาน 3 ประการ คอ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

70

1. มนษยมคว�มตองก�ร คว�มตองก�รนจะมอยเสมอไมสนสด เมอคว�มตองก�รใด ไดรบก�รตอบสนองแลว คว�มตองก�รอนกจะเข�ม�แทน ซงจะเปนเชนนเรอยไปไมมทสนสด

2. คว�มตองก�รทไดรบก�รตอบสนองแลว จะไมเปนสงจงใจของพฤตกรรมอกตอไปคว�มตองก�รทมอทธพลกอใหเกดพฤตกรรมทแสดงออกม�นน เปนคว�มตองก�รทยงไมไดรบก�รตอบสนอง คว�มตองก�รทไดรบก�รตอบสนองเสรจสนไปแลวเท�นนทเปนสงจงใจของพฤตกรรม

3. คว�มตองก�รของมนษยมเปนลำ�ดบขน จ�กคว�มตองก�รตำ�ไปห�สงต�มลำ�ดบ เมอคว�มตองก�รขนตำ�ไดรบก�รตอบสนองแลว คว�มตองก�รขนสงถดไปกจะตดต�มม�เปนตวกำ�หนดพฤตกรรม

Maslow แบงความตองการของมนษยไว 5 ขนตอน จากตำาไปหาสง ดงน

คว�มตองก�รทจะไดรบคว�มสำ�เรจในชวต

คว�มตองก�รมชอเสยง เกยรตยศไดรบก�รยกยองท�งสงคม

คว�มตองก�รท�งด�นสงคม

คว�มตองก�รด�นคว�มมนคงปลอดภย

คว�มตองก�รท�งด�นร�งก�ย

ภ�พ ลำ�ดบขนคว�มตองก�รของมนษย ขนท 1 คว�มตองก�รท�งด�นร�งก�ย (Physiological

Needs) เปนคว�มตองก�รขนพนฐ�นของมนษยเพอคว�มอยรอด เชน คว�มตองก�รในเรองอ�ห�ร นำ� เครองนงหม

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

71

ย�รกษ�โรค ก�รพกผอน ทพกอ�ศย และคว�มตองก�รท�งเพศ ขนท 2 คว�มตองก�รด�นคว�มมนคงปลอดภย (Safety

or Security Needs) เปนคว�มตองก�รทจะไดรบก�รคมครองปองกนภยต�งๆ ทจะเกดหรออ�จเกดแกชวต ทรพยสน สทธ เสรภ�พ คว�มมนคงท�งเศรษฐกจ คว�มมนคงในหน�ทก�รง�น สถ�นะท�งสงคม

ขนท 3 คว�มตองก�รท�งด�นสงคม (Social or Security Needs) เปนคว�มตองก�รเกยวกบก�รอยรวมกนอย�งมเพอนพรรคพวก ก�รไดรบก�รยอมรบจ�กบคคลอน และก�รเปนสวนหนงของสงคม

ขนท 4 คว�มตองก�รมชอเสยง เกยรตยศไดรบก�รยกยองท�งสงคม (Esteem Needs) เปนคว�มตองก�รเกยวกบคว�มมนใจในตนเอง ในเรองของคว�มรคว�มส�ม�รถ รวมทงคว�มตองก�รทจะใหบคคลอนยกยองสรรเสรญ หรอเปนทยอมรบนบถอในสงคม และคว�มตองก�รในด�นสถ�นภ�พ

ขนท 5 คว�มตองก�รทจะไดรบคว�มสำ�เรจในชวต (Self Actualization Needs) เปนคว�มตองก�รขนสงของมนษย เปนคว�มตองก�รทอย�กจะใหเกดคว�มสำ�เรจในทกสงทกอย�งต�มคว�มนกคดหรอต�มคว�มค�ดหวงของตน

ทฤษฎของ Maslow น ส�ม�รถอธบ�ยถงคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นได กล�วคอคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นของบคล�กรในองคก�รแตละระดบ จะมคว�มตองก�รทแตกต�งกนออกไป เชน พนกง�นระดบปฏบตก�ร และผบรห�ร จะมคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�นทแตกต�งกน เพร�ะเนองจ�กระดบคว�มตองก�รของทงสองแตกต�งกน

1.2 ทฤษฎสองปจจยของ HERZBERGทฤษฏนไดรบคว�มสนใจ และเปนทวพ�กษวจ�รณกนอย�งกว�ง

ขว�งเกยวกบคว�มพงพอใจในง�น ซงเฟรเดอรก เฮอรซเบอรก และคณะไดรวมกนทำ�ก�รวจย โดยใชวธก�รสมภ�ษณวศวกรและสมหบญช

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

72

จำ�นวน 200 คน จ�กบรษทฯ ต�งๆ 9 แหง ในเมองพทสเบรก มลรฐเพนซลว�เนย เพอห�คำ�ตอบว� คนชอบง�นหรอไม ง�นนนมส�เหตม�“จ�กอะไร ประสบก�รณจ�กก�รทำ�ง�นแบบใดททำ�ใหบคคลเหล�นนเกด”คว�มรสกทดหรอไมด และคว�มรสกทมตอประสบก�รณแตละแบบนนเปนไปในท�งบวกหรอลบ จ�กผลก�รศกษ�ดงกล�ว เฮอรซเบอรก ไดตงทฤษฏปจจยสองประก�รขน ปจจยสองประก�รต�มทฤษฎนกล�วถงปจจยกระตน (Motivators Factors) ซงเปนปจจยทกอใหเกดคว�มพอใจในก�รทำ�ง�น และปจจยคำ�จน (Hygiene Factors) ซงเปนปจจยทเกยวของกบคว�มไมพอใจในก�รทำ�ง�น

ปจจยกระตน (Motivators Factors) เปนปจจยทเกยวของกบง�นโดยตรง เปนปจจยทจงใจใหคนชอบ และรกง�น เปนตวก�รสร�งคว�มพงพอใจใหบคคลในองคก�รปฏบตง�น ม 5 ประก�ร คอ

1. คว�มสำ�เรจของง�น (Achievement) หม�ยถง ก�รทบคคลส�ม�รถทำ�ง�นไดเสรจสน และ

ประสบคว�มสำ�เรจอย�งด คว�มส�ม�รถในก�รแกปญห�ต�ง ๆ ก�รรจกปองกนปญห�ทเกดขน ครงเมอผลง�นสำ�เรจเกดคว�มรสกพงพอใจในผลสำ�เรจของง�นนน

2. ก�รไดรบก�รยอมรบนบถอ (Recognition) หม�ยถง ก�รทไดรบก�รยอมรบนบถอ

ไมว�จ�กผบงคบบญช� จ�กเพอน จ�กผม�ขอรบคำ�ปรกษ� หรอจ�กบคคลในหนวยง�น ก�รยอมรบนบถอนอ�จอยในรปของก�รยกยองชมเชย แสดงคว�มยนด ก�รใหกำ�ลงใจ หรอก�รแสดงออกอนใดททำ�ใหเหนถงก�รยอมรบในคว�มส�ม�รถ

3. ลกษณะของง�นทปฏบต (Work itself) หม�ยถง ง�นนนเปนง�นทน�สนใจตองอ�ศยคว�มคด

รเรมท�ท�ยใหตองลงมอทำ� หรอเปนง�นทมลกษณะส�ม�รถทำ�ตงแตตนจนจบไดโดยลำ�พงแตผเดยว

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

73

4. คว�มรบผดชอบ (Responsibility) หม�ยถง ก�รไดรบมอบหม�ยใหรบผดชอบในง�นใหม ๆ และมอำ�น�จรบผดชอบอย�งเตมทในง�นนน ๆ โดยไมมก�รตรวจหรอควบคมอย�งใกลชด

5. ค ว � ม ก � ว ห น � (Advancement and growth in capacity) หม�ยถง ไดรบเลอนขนเลอนตำ�แหนง

ใหสงขนของบคคลในองคก�รก�รมโอก�สไดศกษ�เพอห�คว�มรเพมเตม หรอไดรบก�รฝกอบรม

ปจจยคำ�จน (Hygiene Factors) ปจจยคำ�จนเปนปจจยทเกยวกบสภ�พแวดลอมของง�นทคนง�นตองเกยวของอยเสมอ ห�กคนง�นไมไดรบก�รตอบสนองในปจจยเหล�นอย�งเพยงพอแลว จะนำ�ไปสคว�มไมพงพอใจในก�รปฏบตง�นได ปจจยคำ�จนมอย 9 ประก�ร คอ

1. เงนเดอน หม�ยถง เงนเดอน และก�รเลอนขนเงนเดอนอย�งเปนธรรมในหนวยง�น

2. โอก�สทจะไดรบคว�มก�วหน�ในอน�คต หม�ยถง โอก�สทจะไดรบก�รแตงตง เลอนตำ�แหนง และไดรบคว�มก�วหน�ในทกษะวช�ชพ 3. คว�มสมพนธกบผบงคบบญช� ผใตบงคบบญช� เพอนรวมง�น หม�ยถง ก�รทบคคลส�ม�รถทำ�ง�นรวมกน มคว�มเข�ใจอนดและมคว�มสมพนธอนดกบผบงคบบญช�ผใตบงคบ บญช� ผรวมง�น

4. ฐ�นะอ�ชพ หม�ยถง อ�ชพนนเปนทยอมรบของสงคม มเกยรต มศกดศร5. เทคนคก�รนเทศ หม�ยถง คว�มส�ม�รถของผบงคบบญช�ในก�รดำ�เนนง�น หรอก�รยดหลก

คว�มยตธรรมในก�รบรห�ร 6. นโยบ�ยและก�รบรห�รง�น หม�ยถง ก�รจดก�ร ก�รบรห�รง�นขององคก�รและก�รตดตอสอส�รในองคก�ร

7. สภ�พก�รปฏบตง�น ไดแก สภ�พท�งก�ยภ�พของง�น เชน แสง ส เสยงอ�ก�ศ ชวโมง

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

74

8. คว�มเปนอยสวนตว หม�ยถง คว�มรสกดหรอไมดอนเปนผลทไดรบจ�กง�นของเข� 9. คว�มมนคงในง�น หม�ยถง คว�มรสกของบคคลทมตอคว�มมนคงในก�รปฏบตง�น และยงยนของอ�ชพ หรอคว�มมนคงขององคก�ร

Herzberg ยงเสนอใหหนวยง�นกระตนใหพนกง�นพงพอใจในง�นเพร�ะจะทำ�ใหองคก�รประสบคว�มสำ�เรจ โดยทไมละเลยก�รใหคว�มสำ�คญแกปจจยคำ�จน เพร�ะถ�ปจจยคำ�จนออนแอจะสร�งคว�มไมพอใจใหแกพนกง�นม�ก และจะเปนอปสรรคในก�รปฏบตง�น ทำ�ใหพนกง�นไมพอใจง�นททำ� ซงจะกอใหเกดผลเสยแกหนวยง�น ดงนนถ�คว�มส�ม�รถลดคว�มไมพงพอใจของพนกง�น หรอปองกนคว�มไมพงพอใจของพนกง�นไมใหเกดขนกจะเปนผลในก�รลดคว�มคบของใจ และคว�มรสกในปญห�ต�ง ๆ ของหนวยง�นจะลดลง หลงจ�กนนคอยเร มกระตนดวยปจจยจงใจจะเปนก�รง�ยและไดผลดกว�

จ�กทฤษฎนส�ม�รถสรปไดว� องคประกอบทมอทธพลตอคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�น ไดแก ก�รจ�ยค�จ�งตอบแทน คว�มสำ�คญของตนตอองคก�ร ก�รยอมรบนบถอ คว�มยตธรรม คว�มรบผดชอบ คว�มสำ�เรจของง�น คว�มก�วหน�ในตำ�แหนงง�น คว�มสมพนธกบผบงคบบญช�และเพอนรวมง�น นโยบ�ย ก�รบรห�รง�นและสภ�พก�รทำ�ง�น (ช�ญชย อ�จนสม�จ�ร 2538,51)

เมอนำ�คว�มตองก�รของมนษยในทศนะของม�สโลว และเฮอรซเบอรกม�เปรยบเทยบกน จะเหน

1. คว�มตองก�รทจะไดรบคว�มสำ�เรจต�มคว�มนกคด ซ งเปนลำ�ดบคว�มตองก�รขนท 5 ของม�สโลว เทยบไดกบคว�มสำ�เรจ ไดง�นทตนตองก�ร ซงถอเปนปจจยกระตนต�มทศนะของเฮอรเบอร

2.คว�มตองก�รทจะไดรบก�รยกยองในสงคมซงเปนลำ�ดบคว�มตองก�รขนท4 ของม�สโลว เทยบไดกบก�รยอมรบนบถอคว�มรบผด

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

75

ชอบคว�มก�วหน�ซงถอเปนปจจยกระตนต�มทศนะของเฮอรซเบอรก3. คว�มตองก�รท�งสงคม ซงเปนลำ�ดบคว�มตองก�รขนท 3

ของม�สโลว เทยบไดกบ คว�มสมพนธระหว�งบคคล ซงถอเปนปจจยคำ�จนต�มทศนะของเฮอรซเบอรก

4. คว�มตองก�รคว�มมนคงปลอดภย ซงเปนลำ�ดบคว�มตองก�รท 2 ของม�สโลว เทยบไดกบนโยบ�ยก�รบรห�รง�น เทคนคของผนำ�ทเหม�ะสมกบง�น คว�มมนคงในง�น ซงถอเปนปจจยคำ�จนต�มทศนะของเฮอรซเบอรก

5. คว�มตองก�รท�งร�งก�ย ซงเปนลำ�ดบคว�มตองก�รขนท 1 ของม�สโลว เทยบไดกบสภ�พก�รทำ�ง�น เงนเดอน และชวตสวนตวทด ซงถอเปนปจจยคำ�จนต�มทศนะของเฮอรซเบอรก

1.3 ทฤษฎ X และทฤษฏ Y ของ Douglas McGregorทฤษฏน เป นผลง�นของDouglas McGregor เม อบคคล

เก ดคว�มพงพอใจในก�รทำ�ง�น ยอมทำ�ใหผลก�รปฏบตง�นดขนต�มไปดวย

ทฤษฎ X ไดตงสมมตฐานเกยวกบคนวา มลกษณะทไมด ดงน1. คนโดยทวๆ ไป ไมตองก�รทำ�ง�น ถ�มโอก�สหลกเลยงจะทำ�ได

ทนท เพอตนจะไดไมตองเหนดเหนอยในก�รทำ�ง�นนน ๆ2. คนไมชอบทำ�ง�น ถ�จะใหคนทำ�ง�นตองมก�รบงคบ ควบคมดแล

อย�งใกลชด มร�งวลทำ�ด และทำ�โทษถ�คนไมทำ�ง�น3. โ ด ย ท ว ๆ ไ ป ค น จ ะ ห ล ก เ ล ย ง ค ว � ม ร บ ผ ด ช อ บ ไ ม

กระต อรอรนท จะท ำ�ง�นแต อย�กมคว�มมนคงสรปแลว เปนทฤษฏทมองคนในแงร�ย และคดว�คนมคว�ม

ตองก�รด�นร�งก�ยแตเพยงอย�งเดยว ไมมคว�มตองก�รทสงขนไป ดงนนทฤษฎนจงเตมไปดวยก�รบงคบควบคม ลงโทษ ม�กกว�ก�รทจะจงใจใหคนมองเป�หม�ยอนสงสงท�งสงคม หรอคว�มสำ�เรจสงสดในชวต

ทฤษฏ Y เปนแนวทางสมยใหม ตงสมมตฐานเกยวกบคนใน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

76

แงตรงกนขามกบทฤษฏ X คอ1. โดยทว ๆ ไป ใชว�คนจะคอยหลกเลยงง�นอยตลอดเวล�

เพร�ะถ�เข�ได ท ำ�ง�นทชอบ รวมทำ�ง�นกบคนทถกใจ อยในสภ�พแวดลอมทเหม�ะสม คนเร�กจะปร�รถน�ทจะทำ� แตถ�ง�นใดทตองทำ�เพร�ะถกบงคบ ควบคม คนอ�จจะไมอย�กทำ�ง�นนน ๆ กได

2. ก�รควบคมบงคบบญช� บทลงโทษใด ๆ ไมใชมรรควธทดในก�รทำ�ง�นของมนษยท�งทดควรเปดโอก�สใหเข�ไดทำ�ง�นทเข�ชอบ ใหร จกรบผดชอบในง�นของเข�เอง ซ งจะทำ�ใหเข�เกดคว�มพอใจและส�ม�รถทำ�ง�นใหบรรลเป�หม�ยได

3. ก�รทกล�วว�คนชอบปดคว�มรบผดชอบ ไมกระตอรอรนในก�รทำ�ง�น แตชอบคว�มมนคงสวนตวเองนน เปนคว�มรสกทเกดจ�กประสบก�รณเก� ๆ ม�กกว�ลกษณะของคนไมไดมคณสมบตดงกล�วเพยงอย�งเดยว เพร�ะถ�ไดมก�รจดก�รบรห�รทถกตองเหม�ะสมสอดคลองกบคว�มตองก�รแลว คนทอย�กทำ�ง�นและอย�กมคว�มรบผดชอบเพมขน(บรรจบ เนยมมณ 2523: 215-217)

จะเหนไดว� ทฤษฏน เปนแนวคดทมองพฤตกรรมมนษยในองคก�รจ�กสภ�พคว�มเปนจรง ก�รดำ�เนนง�นขององคก�รจะประสบคว�มสำ�เรจโดยไดรบคว�มรวมมออย�งจรงใจ และก�รมโอก�สใชคว�มร คว�มส�ม�รถของแตละบคคลในองคก�ร โดยใหตงอยในคว�มพอใจดวย (ไพบลย ช�งเรยนและสมปร�ชญ จอมเทศ 2521: 71) การเกยวพนระหวางทฤษฎของมาสโลว เฮอรซเบอรก และแมคเกรเกอร

จ�กแนวคว�มคดทง 3 ทฤษฎ อ�จกล�วไดว� คว�มตองก�ร 3 ประเภทแรก ของม�สโลวคอคว�มตองก�รท�งร�งก�ยขนพนฐ�น คว�มตองก�รคว�มปลอดภยและคว�มมนคง และคว�มตองก�รท�งสงคมนน อ�จเปรยบเทยบไดกบคว�มตองก�รต�มปจจยทเรยกว�ปจจยคำ�จนของเฮอรซเบอรก สวนคว�มตองก�รระดบสงของม�สโลวคอ คว�มตองก�รม

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

77

ฐ�นะเดนและไดรบก�รยกยองในสงคมและคว�มตองก�รไดรบคว�มสำ�เรจ อ�จเปรยบเทยบไดกบคว�มตองก�รในปจจยทเรยกว�ปจจยกระตนของเฮอรซเบอรก

สวนทฤษฏ Y ของแมคเกรเกอรนน อ�จเปรยบเทยบไดกบคว�มตองก�รระดบตำ�ของม�สโลว และปจจยคำ�จนของเฮอรเบอรก และทฤษฏ X กอ�จเปรยบเทยบไดกบคว�มตองก�รระดบสงของม�สโลว และปจจยกระตนของเฮอรซเบอรก

Allport (1897 – 1967 อ �งถ ง ในส ำ�น กนโยบ�ยและแผนกรงเทพมห�นคร, 2538: 1 – 4) กล�วไดดงน

1) องคประกอบด�นคว�มรสก (Affective Component) เปนลกษณะท�งคว�มรสกหรออ�รมณของบคคล องคประกอบท�งคว�มรสกนม 2 ลกษณะ คอ คว�มรสกท�งบวก ไดแก ชอบ พอใจ เหนใจ และคว�มรสกท�งลบ ไดแก ไมชอบ ไมพอใจ กลว รงเกยจ

2) องค ประกอบด �นคว�มค ด (Cognitive Component) เปนก�รทสมองของบคคลรบรและวนจฉยขอมลต�งๆ ทไดรบเกดเปนคว�มร คว�มคดเกยวกบวตถ บคคลหรอสภ�พก�รณขนองคประกอบท�งคว�มคดเกยวของกบก�รพจ�รณ�ทม�ของทศนคตออกม�ว�ถกหรอผด ดหรอไมด

3) องคประกอบด�นพฤตกรรม (Behavioral Component) เปนคว�มพรอมทจะกระทำ�หรอคว�มพรอมทจะตอบสนองตอทม�ของทศนคต

สรป คว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นจงเปนองคประกอบด�นคว�มรสกของทศนคตซงไมจำ�เปนตองแสดงหรออธบ�ยเชงเหตผลเสมอไปกได กล � ว โดยสร ปแ ล ว คว �มพงพอใจ เป นปฏ ก ร ย �ด � นค ว� ม ร ส ก (Reactionary Feeling) ตอสงเร�หรอสงกระตน (Stimulant) ท แสดงผลออกม� (Yield) ในล กษณะของผลลพธสดท �ย (Final

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

78

Outcome) ของกระบวนก�รประเมน (Direction of Evaluative Result) ว�เปนไปในลกษณะทศท�งบวก (Positive Direction) หรอทศท�งลบ (Negative Direction) หรอไมมปฏกรย� คอ เฉยๆ ตอสงเร�หรอสงกระตนนนกได โดยคว�มพงพอใจในก�รปฏบตง�นเปนปจจยหนงในก�รปฏบตง�นใหประสบคว�มสำ�เรจ

บทท 6การจงใจ (Motivation)

1.ความหมายของการจงใจ

ก�รจงใจ หม�ยถง ก�รนำ�เอ�ปจจยต�ง ๆ ม�เปนแรงผลกดนใหบคคลแสดงพฤตกรรมออกม�อย�งมทศท�ง เพอบรรลจดมงหม�ยหรอเป�หม�ยทตองก�ร ดงนนผททำ�หน�ทจงใจ จะตองคนห�ว�บคคลทเข�ตองก�รจงใจ มคว�มตองก�รหรอมคว�มค�ดหวงอย�งไร มประสบก�รณ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

79

คว�มร และทศนคตในเรองนน ๆ อย�งไร แลวพย�ย�มดงเอ�สงเหล�นนม�เปน แรงจงใจ (Motive) ในก�รแสดงพฤตกรรม หรอเปลยนแปลงพฤตกรรมต�ง ๆ

ความสำาคญของการจงใจพฤตกรรมสวนใหญมกจะมแนวท�งมงไปยงเป�หม�ยทสมพนธ

อย�งใกลชดกบก�รสนองคว�มตองก�รพนฐ�นท�งก�ยใหสมดงคว�มตองก�รนน ๆ เชน มนษยมคว�มตองก�รท�งร�งก�ย ทำ�ใหตอง กน นอน ขบถ�ย ฯลฯ อยตลอดเวล� และคนเร�จะมวธก�รในก�รทห�วธสนองคว�มตองก�รเหล�นน ก�รศกษ�เรองของก�รจงใจ จงเปนสงจำ�เปนทจะชวยใหเร�ไดเข�ใจถงพฤตกรรม และวธก�รในก�รสร�งหนท�งเพอเปลยนพฤตกรรมไปในทศท�งทตองก�ร

กระบวนการจงใจกระบวนก�รจงใจมองคประกอบ 3 ประก�ร คอ 1.คว�มตองก�ร (Needs) คอ ภ�วก�รณข�ดบ�งสงบ�งอย�ง

ของอนทรย อ�จจะเปนก�รข�ดท�งด�นร�งก�ยหรอก�รข�ดท�งด�นจตใจกได

2.แรงขบ (Drive) เมอมนษยมคว�มข�ดบ�งสงบ�งอย�งต�มขอ 1 ทกล�วม�แลวกจะเกดภ�วะตงเครยดขนภ�ยในร�งก�ย ภ�วะตงเครยดนจะกล�ยเปนแรงขบหรอตวกำ�หนดทศท�ง (Action Oriented) เพอไปสเป�หม�ยอนจะเปนก�รลดภ�วะคว�มตงเครยดนน

3.สงลอใจ (Incentive) หรอ เปาหมาย (Goal) จะเปนตวกระตนหรอเปนตวลอใหมนษยแสดงพฤตกรรมต�มทค�ดหวงหรอทตองก�ร ซงอ�จจะมไดหล�ยระดบตงแตสงลอใจในเรองพนฐ�นคอ ปจจย 4 ไปจนถงคว�มตองก�รท�งใจในด�นต�งๆ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

80

ประเภทของการจงใจนกจตวทย�ไดแบงก�รจงใจออกเปน 2 ประเภท คอ

1.การจงใจภายใน (Intrinsic Motivation)หม�ยถง สภ�วะของบคคลทมคว�มตองก�รในก�รทำ� ก�รเรยนร

หรอแสวงห�บ�งอย�งดวยตนเอง โดยมตองใหมบคคลอนม�เกยวของ เชน นกเรยนสนใจเล�เรยนดวยคว�มรสกใฝดในตวของเข�เอง ไมใชเพร�ะถกบด�ม�รด�บงคบ หรอเพร�ะมสงลอใจใดๆ ก�รจงใจประเภทนไดแก

1.1 คว�มตองก�ร (Need) เนองจ�กคนทกคนมคว�มตองก�รทอยภ�ยใน อนจะทำ�ใหเกดแรงขบ แรงขบนจะกอใหเกดพฤตกรรมต�ง ๆ ขน เพอใหบรรลเป�หม�ย และคว�มพอใจ

1.2 เจตคต (Attitude) หม�ยถง คว�มรสกนกคดทดทบคคลมตอสงหนงสงใด ซงจะชวยเปนตวกระตนใหบคคลทำ�ในพฤตกรรมทเหม�ะสม เชน เดกนกเรยนรกครผสอน และพอใจวธก�รสอน ทำ�ใหเดกมคว�มสนใจ ตงใจเรยน เปนพเศษ

1.3 คว�มสนใจพเศษ (Special Interest) ก�รทเร�มคว�มสนใจในเรองใดเปนพเศษ กจดว�เปนแรงจงใจใหเกดคว�มเอ�ใจใสในสงนน ๆ ม�กกว�ปกต

2.การจงใจภายนอก (Extrinsic Motivation)หม�ยถง สภ�วะของบคคล ทไดรบแรงกระตนม�จ�กภ�ยนอกให

มองเหนจดหม�ยปล�ยท�ง และนำ�ไปสก�รเปลยนแปลงหรอก�รแสดงพฤตกรรมของบคคล แรงจงใจเหล�นไดแก

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

81

2.1 เป�หม�ยหรอคว�มค�ดหวงของบคคล คนทมเป�หม�ยในก�รกระทำ�ใด ๆ ยอมกระตนใหเกดแรงจงใจใหมพฤตกรรมทดและเหม�ะสม เชน พนกง�นทดลองง�น มเป�หม�ยทจะไดรบก�รบรรจเข�ทำ�ง�น จงพย�ย�มตงใจทำ�ง�นอย�งเตมคว�มส�ม�รถ

2.2 คว�มรเกยวกบคว�มก�วหน� คนทมโอก�สทร�บว�ตนจะไดรบคว�มก�วหน�อย�งไรจ�กก�รกระทำ�นน ยอมจะเปนแรงจงใจใหตงใจและเกดพฤตกรรมขนได

2.3 บคลกภ�พ คว�มประทบใจอนเกดจ�กบคลกภ�พ จะกอใหเกดแรงจงใจใหเกด พฤตกรรมขนได เชน คร อ�จ�รย กตองมบคลกภ�พท�งวช�ก�รทน�เชอถอ นกปกครอง ผจดก�ร จะตองมบคลกภ�พของผนำ�ทด เปนตน

2.4 เครองลอใจอนๆ มสงลอใจหล�ยอย�งทกอใหเกดแรงกระตนใหพฤตกรรมขน เชน ก�รใหร�งวล (Rewards) อนเปนเครองกระตนใหอย�กกระทำ� หรอก�รลงโทษ (Punishment) ซงจะกระตนมใหกระทำ�ในสงทไมถกตอง นอกจ�กนก�รชมเชย ก�รตเตยน ก�รประกวด ก�รแขงขน หรอก�รทดสอบกจดว�เปนเครองมอทกอใหเกดพฤตกรรมไดทงสน

ทฤษฎการจงใจเบองตน

1.ทฤษฎของมาสโลว (Maslow’s Hierachy of Needs)

ม�สโลวกล�วว� มนษยเร�ทกคนต�งพย�ย�มดนรนเพอตอสสจดมงหม�ยของตนเอง แต เนองจ�กก�รทมนษยมคว�มแตกต�งกน ฉะนนก�รทจะไดรบก�รตอบสนองถงขนไหนยอมขนอยกบศกยภ�พของแตละบคคล

จ�กรปแบบทแสดงลำ�ดบขนคว�มตองก�รพนฐ�นของม�สโลว ส�ม�รถแบงไดดงน

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

82

ขนท 1 ความตองการทางรางกาย (Physiological Needs) เปนระดบคว�มตองก�รปจจย พนฐ�นของมนษย ไดแก ปจจย 4 อ�ห�ร เครองนงหมเสอผ� ย�รกษ�โรค และทอยอ�ศย

ขนท 2 ความตองการความมนคงและความปลอดภย (Security and Safety Needs) เชน ปร�ศจ�กก�รประสบอบตเหต ก�รบ�ดเจบ ก�รเจบปวย เศรษฐกจตกตำ� ก�รถกขมขจ�กบคคลอน และก�รถกโจรกรรมทรพยสน เปนตน

ขนท 3 ความตองการทางสงคม (Social Needs) ไดแก คว�มตองก�รก�รยอมรบก�รเข�เปนสม�ชก ก�รใหคว�มรก ก�รใหอภย และคว�มเปนมตร เปนตน

ขนท 4 ความตองการการยอมรบนบถอและเหนวาตนเองมคณคาตอสงคม (Esteem or Ego Needs) ม�สโลว ไดใหคว�มหม�ยไว 2 ประก�ร คอ

ประก�รท 1 คว�มตองก�รก�รยกยองนบถอ ประก�รท 2 คว�มตองก�รทเกยวกบก�รมชอเสยง

ขนท 5 ความตองการความสำาเรจ (Actualization Needs) เปนคว�มตองก�รระดบสงสดของมนษย เปนคว�มพย�ย�มของมนษยทจะใหบคคลอนยอมรบนบถอตนเองรวมกบคว�มตองก�รและคว�มสำ�เรจของตนเอง ซงม�สโลวเรยกว� คว�มตองก�รคว�มเจรญก�วหน� (Growth Needs)

ม�สโลวไดกล�วเนนว� คว�มตองก�รต�ง ๆ เหล�นตองเกดเปนลำ�ดบขน และจะไมมก�ร ข�มขน ถ�ขนท 1 ไมไดรบก�รตอบสนอง คว�มตองก�รในลำ�ดบขนท 2-5 กไมอ�จเกดขนได ก�รตอบสนองทไดรบในแตละขนไมจำ�เปนตองไดรบทง 100% แตตองไดรบบ�งเพอจะไดเปนบนไดนำ�ไปสก�รพฒน�คว�มตองก�รในระดบทสงขนในลำ�ดบขนตอไป

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

83

คว�มตองก�รท�งสรระ

คว�มตองก�รคว�มมนคงและคว�มปลอดภย

คว�มตองก�รท�งสงคม

คว�มตองก�รก�รยอมรบ

คว�มตองก�รคว�มสำ�เรจ

คว�มตองก�รต�มลำ�ดบขนของม�สโลว

แนวความคดในการนำาทฤษฎของมาสโลวมาใช

ทฤษฎของม�สโลว ส�ม�รถนำ�ม�ใชประโยชนเพอก�รสร�งประสทธภ�พในก�รจงใจได โดยทำ�ใหเร�ไดแงคดทว� กอนทเร�จะส�ม�รถจงใจบคคลใหเกดพฤตกรรมอย�งหนงอย�งใดนน เร�ไดคำ�นงถงลำ�ดบขนของคว�มตองก�รของบคคลเสยกอนหรอไม เชน ถ�เร�พย�ย�มใหคนม�ใชบรก�รทองเทยว ในขณะทคนนนยงไมส�ม�รถสนองคว�มตองก�รขนตำ�ของตนเองไดดพอ เพร�ะร�ยไดทมอยยงตองใชจ�ยในก�รกนอยในครอบครวอนไดแกปจจยส ซงเปนคว�มตองก�รพนฐ�นของร�งก�ย ถ�เปนเชนนก�รจงใจกคงไรผล ดงนนก�รจงใจจงตองคำ�นงถงคว�มพรอมของบคคลดวย ประสทธภ�พของก�รจงใจจงขนอยกบขอสำ�คญทว� เร�ไดทำ�ก�รจงใจไดถกชวงจงหวะ หรอเหม�ะสมกบเงอนไขหรอไม

2.ทฤษฎการตนตว (An Arousal Theory)

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

84

ทฤษฎก�รตนตวเปนเรองทศกษ�เกยวกบก�รทำ�ง�นของสมอง โดยเฉพ�ะสมองของคนเร�มสวนทเรยกว� RAS. (Reticular Activating System) ซงเปนตวทควบคมก�รตนตวได โดยอ�ศย อทธพลของสงเร�ทงภ�ยในและภ�ยนอก และทฤษฎนไดอธบ�ยอกว� คนเร�นนจะมก�รตนตวอยเสมอจ�กระดบทเฉอยทสดจนถงระดบทตนตวทสดตวอย�งทเหนได ของก�รใชทฤษฎก�รตนตว เชน ในกรณทครเรยกใหนกเรยนในชนลกขนตอบคำ�ถ�ม หรอลกขนทำ�กจกรรมรวมกนเปนก�รเปลยนแปลงอรย�บถ และกระตนใหนกเรยนตนตวอยเสมอ

อ�จ�รยวระพนธ แกวรตนส�ข�ก�รจดก�รทรพย�กรมนษย

85

แนวความคดในการนำาเอาหลกทฤษฎการตนตวมาใช

ก�รนำ�เอ�ทฤษฎนไปใช กคอ ก�รห�วธก�รในก�รจงใจใหบคคลเกดคว�มตนตวอยเสมอโดยก�รใชสงเร�ต�ง ๆ ไมใชเรองย�กทเร�จะห�สงเร�ม�กระตนใหเกดพฤตกรรมขน ถ�เร�ทร�บว�อะไรคอตวเร�ทเหม�ะสม หรอสงเร�ทมคว�มแปลกใหมจะชวยกระตนใหคนเร�เกดก�รตนตว เชน สนค�ตวใหม หรอประโยชนใชสอยใหม ๆ จะทำ�ใหผบรโภคตนตวและสนใจตอขอมลอยเสมอ

สำ�หรบทฤษฎก�รตนตว สงลอใจต�ง ๆ มบทบ�ทอย�งม�กทจะชวยกระตน นกจตวทย�เชอว� มนษยส�ม�รถควบคมพฤตกรรมของตนไดอย�งด แรงจงใจทจะมผลจงตองมอทธพลเหนอคว�มส�ม�รถในก�รควบคมพฤตกรรมในตนเอง

3.ทฤษฎการจงใจของแมคเคลลแลนด (McClelland’s Motivation Thory)

เดวด ซ. แมคเคลลแลนด (David C. McClelland) ไดมบทบ�ทชวยในก�รพฒน�ก�ร จงใจ โดยแบงก�รจงใจต�มคว�มตองก�รขนพนฐ�นของบคคลเปน 3 แบบ ดงน

แบบท 1 ความตองการอำานาจ (The Need For Power)แมคเคลลแลนดไดคนพบว� บคคลมคว�มตองก�รก�รมอำ�น�จ

เปนอย�งม�ก เพร�ะจะไดอ�ศยก�รใชอำ�น�จเพอสร�งอทธพลและควบคมในก�รทำ�ง�น

แบบท 2 ความตองการความผกพน (The Need For Affiliation)

บคคลมคว�มตองก�รคว�มผกพนเปนอย�งม�ก แตละบคคลชอบทจะรกษ�สมพนธภ�พทดท�งสงคม เพอทำ�ใหเกดคว�มรสกยนด มคว�มคนเคยกน เข�ใจกน พรอมทจะเปนทพงในก�รปลอบใจ ใหคว�มชวยเหลอผอนเมอเกดคว�มทกข มก�รตดตอสมพนธกนกบบคคลอน อย�งเชน เพอนสนท

แบบท 3 ความตองการความสำาเรจ (The Need For Achievement)

บคคลมคว�มปร�รถน�อย�งแรงกล�ทจะไดรบคว�มสำ�เรจมคว�มหว�ดกลวอย�งรนแรงตอก�รประสบคว�มลมเหลว และมอ�รมณหงดหงดเมอไดรบคว�มลมเหลวหรอผดหวง และชอบก�รทำ�ง�นดวยตนเองเสมอ

แมคเคลลแลนดไดพบว� รปแบบก�รจงใจททำ�ใหเกดคว�มสำ�เรจทสดคอ บคคลททำ�ง�นอยในบรษทขน�ดเลก มประธ�นบรษททมก�รจงใจทำ�ใหเกดคว�มสำ�เรจไดสงม�ก แตในบรษททมกจก�รขน�ดใหญพบว� หวหน�ผบรห�รมก�รจงใจทำ�ใหเกดผลสำ�เรจในระดบป�นกล�งเท�นน

การจงใจในการทำางานก�รจงใจ เปนหลกก�รท�งจตวทย�ทใชในก�รบรห�รบคคล หรอก�ร

บรห�รง�นโดยทวไป ทงในภ�ครฐบ�ล รฐวส�หกจ และเอกชน วตถประสงคของก�รจงใจใหคนทำ�ง�น คอ คว�มตองก�รเพมพนประสทธภ�พของก�รปฏบตง�นหรอก�รทำ�ง�นของพนกง�นใหดขน และสงหนงทยอมรบทวไปว�ส�ม�รถเพมพนประสทธภ�พก�รทำ�ง�นของพนกง�นไดกคอ ก�รจงใจ ดงนนผบรห�รทกคนจงพย�ย�มใชเทคนคก�รจงในเพอกระตนใหพนกง�นในบรษทของตนทำ�ง�นอย�งเตมคว�มส�ม�รถ

ประเภทของการจงใจในองคกรก�รว�งระบบก�รจงใจทดเปนสงททำ�ไดย�ก วธก�รทจะจงใจใหบคคล

ปฏบตง�น ผบรห�รหรอหวหน�ง�นจะตองเลอกใชใหเหม�ะสมกบสถ�นก�รณ เร�อ�จแบงวธก�รจงใจออกไดเปน 2 ระบบคอ

1. Positive Motivation เปนวธก�รจงใจโดยก�รใชร�งวล หรอก�รสงเสรมกำ�ลงใจในก�รปฏบตง�น เชน ก�รเลอนขนตำ�แหนง ก�รจดสภ�พก�รทำ�ง�นใหด ก�รยกยองชมเชย เปนตน

2. Negative Motivation เปนก�รจงใจโดยก�รใชวธก�รขบงคบ หรอก�รลงโทษ เพอใหบคคลเหล�นนปฏบตต�มโดยอ�ศยคว�มเกรงกลวเปนพนฐ�น เชน ก�รโยกย�ย ก�รลดอตร�ค�จ�งเงนเดอน ก�รลงโทษท�งวนย

ชนดของสงจงใจ

87

สงจงใจ หม�ยถง วตถหรอภ�วะใด ๆ ทส�ม�รถเร�ใหเกดก�รจงใจไดด องคกรหรอธรกจใด ๆ จะบรรลวตถประสงคไดกขนอยกบคว�มรวมมอของผปฏบตง�น ก�รทจะใหผปฏบตง�นรวมมอกบเร�นนกตองอ�ศยสงจงใจ เร�อ�จแบงก�รจงใจออกไดเปน 2 ลกษณะดวยกน คอ

1.เครองมอจงใจในทางกระตน / เครองมอจงใจในทางบวก1.1 สงจงใจทเปนเงน (Financial Incentive) เปนวธทใชกน

ม�น�นและยงคงเปนวธทจะใชตอไปไดอกน�น เพร�ะเปนวธทมลกษณะทมองเหนไดง�ย และชดเจน ส�ม�รถนำ�ไปใชคอนข�งไดผลด สงจงใจทเปนเงนมผลในก�รจงใจทงท�งตรงและท�งออม เชน ก�รจ�ยค�จ�งใหสงขนในกรณทส�ม�รถปฏบตง�นไดสงกว�ม�ตรฐ�นทกำ�หนดไว

สงจงใจทเปนเงน โดยทวไปมดงน1.1.1 อตร�ค�จ�งและเงนเดอน เปนวธก�รทไดผลและใชกน

อย�งแพรหล�ยทสด จ�กก�รศกษ�เกยวกบก�รเข�ออกจ�กง�นของคนสวนม�กมส�เหตม�จ�กคว�มไมพอใจอตร�ค�จ�งเงนเดอนทตนไดรบ ไดมผคดวธก�รจ�ยค�จ�งเงนเดอนเพอใหเปนสงจงใจในก�รปฏบตง�นไวหล�ยวธ เชน

ก. ก�รจ�ยต�มผลง�น เปนก�รยวยใหคนขยนทำ�ง�น ทำ�ม�กไดม�ก ถอว�เปนวธทยตธรรม

ข.ก�รจ�ยต�มกำ�หนดเวล� คอจ�ยไปต�มเวล�ทไดใชหมดไปในก�รปฏบตง�น

ค. จ�ยต�มอ�วโสของง�น วธนมผลดในแงททำ�ใหพนกง�นเกดคว�มจงรกภกดตอองคกร แตควรคำ�นงถงคนรนใหมทมฝมอในก�รทำ�ง�นดวย

ง.จ�ยต�มขดแหงคว�มตองก�ร วธนมขอจำ�กดและยงย�ก เพร�ะคว�มตองก�รของแตละคนไมเหมอนกน

1.1.2 ก�รจ�ยโบนส เปนก�รจงใจทนยมกนม�ก เพร�ะทำ�ใหพนกง�นรสกเหมอนตนเองไดรบค�จ�งสงขน นยมจ�ยกนเปนงวด ๆ 3 เดอน 6 เดอน หรอ 1 ป

88

1.1.3 ก�รแบงปนผลกำ�ไร เปนก�รนำ�เอ�ผลกำ�ไรม�เฉลยใหกบพนกง�น วธนชวยกระตนใหพนกง�นรกษ�ผลประโยชนของบรษทม�กขน ทงนเพอหวงผลกำ�ไรจ�กก�รดำ�เนนง�นนนเอง

1.1.4 ก�รใหบำ�เหนจ 1.1.5 ก�รใหบำ�น�ญ สวนใหญนยมใชในสวนร�ชก�ร วธน

จงใจในแงของคว�มมนคง จงถอว�บำ�น�ญเปนสงจงใจอย�งหนงททำ�ใหคนนยมเข�ทำ�ง�นร�ชก�รกน

1.2 สงจงใจทไมใชเงน (Nonfinancial Incentive) สงจงใจประเภทนมผลท�งด�นจตใจ เชน ก�รยกยองชมเชย คว�มมนคง คว�มรกใครกลมเกลยวในหมผรวมง�น เปนตน

สงจงใจทไมใชเงนมหล�ยลกษณะ เชน1.2.1 ก�รยกยองและยอมรบนบถอ จะทำ�ใหผรบเกดคว�มสข

และคว�มพอใจอนเปนแรงกระตนใหเกดกำ�ลงใจในก�รทำ�ง�นยงขน 1.2.2 ก�รมคว�มรสกว�ตนเองเปนสวนหนงของหมคณะ สง

จงใจแบบนมคว�มสำ�คญม�กโดยเฉพ�ะคนเรมเข�ทำ�ง�นใหม ๆ 1.2.3 ก�รแขงขน เปนวธก�รในก�รกระตนใหเกดคว�ม

พย�ย�มในก�รทำ�ง�นใหดเดนยงขน แตบ�งครงอ�จจะมคว�มอจฉ�รษย�กนในหมผรวมง�น วธนตองคอยระวงก�รขดแยงกน

1.2.4 ก�รมอบหม�ยอำ�น�จหน�ท ถ�มก�รมอบอำ�น�จหน�ทใหบคคลทมคว�มส�ม�รถอย�งเหม�ะสม จะทำ�ใหเข�เกดคว�มภ�คภมใจว�ผบงคบบญช�มคว�มไวเนอเชอใจ

1.2.5 ก�รเข�มสวนรวมกบองคกร เชน ก�รมโอก�สเข�รวมประชมแสดงคว�มคดเหนในนโยบ�ยขององคกร เปนตน

1.2.6 โอก�สก�วหน� เมอคนเร�เข�ทำ�ง�น นอกจ�กค�จ�งเงนเดอนแลว คว�มตองก�รขนตอไปคอ คว�มตองก�รคว�มก�วหน� เชน ก�รเลอนขนเลอนตำ�แหนง

1.2.7 คว�มยตธรรม ทกคนยอมตองก�รคว�มยตธรรม ไมมก�รเลอกทรกมกทชง ไมมคว�มเหลอมลำ� ใครทำ�ดไดด ทำ�ใหผใตบงคบบญช�มกำ�ลงใจและเกดทศนคตทดตอผบงคบบญช�

89

1.2.8 ก�รใหคว�มสนใจอย�งจรงจงตอผอยใตบงคบบญช�เปนร�ยบคคล เชน ก�รเอ�ใจใส ทกท�ย เยยมเยยน หรอรบเชญไปรวมในง�นพธต�ง ๆ เปนตน

2.เครองมอควบคมความประพฤตของพนกงาน / เครองมอจงใจในทางลบ

ก�รทคนทำ�ง�นรวมกน ยอมมทงคนดและคนไมดปะปนกนอย องคกรธรกจจำ�เปนตองมก�รกำ�หนดวนยไวเปนเครองมอทจะใชในก�รควบคมคว�มประพฤตของพนกง�นในองคกร

วนยและโทษทางวนย

โทษท�งวนย ก�รกำ�หนดโทษท�งวนยเพอลงโทษผประพฤตผดวนยขององคกรนน ควรกำ�หนดเปนลำ�ดบขนจ�กเบ�ทสดเรยงลำ�ดบไปจนถงขนหนกทสด ดงน

1. ก�รตำ�หนดวยว�จ� เชนเรยกไปสงสอนว�กล�ว ซงควรกระทำ�เปนก�รสวนตว

2. ก�รตำ�หนเปนล�ยลกษณอกษร เขยนตำ�หนและตกเตอน3. ไมใหอภสทธเหนอผอน เชน ไมใหสทธในก�รเลอกเครองจกร

เครองมอ ไมใหง�นสำ�คญ ๆ ทำ� เปนตน4. ก�รปรบ เชน ถ�มก�รข�ดง�นโดยไมจำ�เปน หรอหนง�นเปนเหต

ใหง�นล�ช� อ�จปรบพนกง�นคนนน เท�กบจำ�นวนตนทนทเสยไป5. ใหพกง�น หม�ยถง ก�รงดค�จ�งในระหว�งพกง�นดวย และอ�จ

ทำ�ใหเสยสทธอน ๆ อก เชน ก�รนบอ�ยก�รทำ�ง�น เปนตน6. ลดตำ�แหนง หรอลดขน หรอตดเงนเดอน วธนควรใชตอเมอคน

ง�นข�ดคณสมบตเหม�ะสมกบตำ�แหนงนนตอไป วธนทำ�ใหผถกลงโทษเสยศกดศรม�ก

7. ไลออก เปนโทษร�ยแรงทสด ควรใชวธนตอเมอไดพจ�รณ�อย�งถองแทแลวว�ไมอ�จใชวธอนทเบ�กว�ไดความหมายของแรงจงใจใฝสมฤทธ

90

แรงจงใจใฝสมฤทธ หมายถง แรงจงใจทจำ�ทำ�ใหคนมงประสทธภ�พในก�รทำ�ง�น มคว�มกระตอรอรนทจะพย�ย�มทำ�ง�นใหไดผลดเยยม พย�ย�มทจะแกไขปญห�ต�ง ๆ ดวยตนเอง ไมว�จะทำ�กจกรรมอะไร คอ มจตใจมงมนทจะเอ�ชนะอปสรรคทงปวง แรงจงใจประเภทนไดแก

1. Cognitive Drive หม�ยถง แรงจงใจทเกดจ�กคว�มตองก�รทจะร ตองก�รทจะเข�ใจ หรอตองก�รแกไขปญห�ดวยตนเอง

2. Ego Enhancement Drive หม�ยถง แรงจงใจทเกดจ�กคว�มตองก�รรกษ�สถ�นะของตนและสทธของตน จ�กสงคมทเกยวของดวย

3. Affiliation Drive หม�ยถง แรงจงใจทเกดคว�มตองก�รอย�กทจะเปนทยอมรบของผอน ซงจะทำ�ใหบคคลมชวตอยในสงคมไดอย�งมคว�มสข

แมคเคลลแลนด (McClelland) ไดกล�วว� ประเทศทมคว�มเจรญท�งเศรษฐกจ และ อตส�หกรรมสวนม�ก คนในประเทศจะมแรงจงใจใฝสมฤทธสงกว�ประเทศทดอยพฒน�

แมคเคลลแลนด ไดสรปวา คนทมแรงจงใจใฝสมฤทธสงจะมลกษณะดงตอไปน

1. เปนผมคว�มรบผดชอบพฤตกรรมของตนและตงม�ตรฐ�นคว�มเปนเลศ (Standard of Excellence) ในก�รทำ�ง�น

2. เปนผทตงวตถประสงคทมโอก�สจะทำ�ไดสำ�เรจ 50-50 หรอเปนผทมคว�มเสยงป�นกล�ง

3. พย�ย�มทจะทำ�ง�นอย�งๆไมทอถอยจนถงจดหม�ยปล�ยท�ง 4. เปนบคคลทมคว�มส�ม�รถในก�รว�งแผนระยะย�ว 5. ตองก�รขอมลผลยอนกลบของผลง�นททำ�

91

6. เมอประสบคว�มสำ�เรจมกจะอ�งส�เหตภ�ยใน เชน คว�มส�ม�รถและคว�มพย�ย�ม แมคเคลลแลนด เชอว� แรงจงใจใฝสมฤทธเปนสงทเรยนร ก�ร

ศกษ�เกยวกบก�รอบรมเลยงดไดพสจนคว�มคดเหนของแมคเคลลแลนด เดกทมแรงจงใจใฝสมฤทธสง มกจะม�จ�กครอบครวท พอแมตงม�ตรฐ�นคว�มเปนเลศในก�รทำ�ง�นและบอกใหลกทร�บว� ตนมคว�มสนใจในสมฤทธผลของลก อบรมลกใหเปนบคคลทชวยตวเองได และสงเสรมใหเปนอสระ วธก�รทใชในก�รอบรมคอนข�งจะเขมงวดใหร�งวลเวล�ลกทำ�ไดสำ�เรจต�มม�ตรฐ�นทตงไวและลงโทษถ�ทำ�ไมได แตในขณะ เดยวกนกใหคว�มรก คว�มอบอน และแสดงใหลกเหนว�ทเขมงวดกเพร�ะคว�มรกลก อย�กใหลกมคว�มสำ�เรจ

ในปจจบนจะเหนไดว� สงคมของเร�มแนวโนมทจะมโครงสร�งไปท�งด�นแรงจงใจใฝสมฤทธม�กขนเรอย ๆ เพร�ะคนในสงคมจะตองอยอย�งตอสดนรน และตองก�รคว�มก�วหน�ในชวต ซงสงทจะตดสนไดกคอ ประสทธภ�พในก�รทำ�ง�น

แรงจงใจใฝสมฤทธ แรงจงใจใฝสมพนธ1. มงห�คว�มสำ�เรจ (Hope of

Success) และกลวคว�มลมเหลว (Fear of Failure)

1. เมอทำ�สงใด เป�หม�ยกเพอไดรบก�รยอมรบ จ�กกลม

2. มคว�มทะเยอทะย�นสง 2. ไมมคว�มทะเยอทะย�น มคว�มเกรงใจสง ไมกล�แสดงออก

3. ตงเป�หม�ยสง 3. ตงเป�หม�ยตำ�4. รคว�มส�ม�รถทแทจรงของ

ตนเอง4. หลกเลยงก�รโตแยงมกจะ

คลอยต�มผอน5. มคว�มรบผดชอบในก�รง�นด6. มคว�มอดทนในก�รทำ�ง�น

92

7. เปนผททำ�ง�นอย�งมก�รว�งแผน

8. เปนผทตงระดบคว�มค�ดหวงไวสง

จ�กก�รศกษ�วจยพบว� ผทมแรงจงใจใฝสมพนธ มกจะเปนผทโอบออมอ�ร เปนทรกของเพอนมลกษณะเหนใจผอน ซงเมอศกษ�จ�กสภ�พครอบครวแลวผท มแรงจงใจใฝสมพนธมกจะเปนครอบครวทอบอน บรรย�ก�ศในบ�นปร�ศจ�กก�รแขงขน พอแมไมมลกษณะขมข พนองมคว�มรกส�มคคกนด

ผลของการจงใจจ�กก�รศกษ�เรองร�วของก�รจงใจ ส�ม�รถสรปผลใหเหนไดชดเจน

ว� ก�รจงใจเปนกระบวนก�รทมอทธพลในก�รกอใหเกดผลเปลยนแปลงปจจยหล�ยสง ไดแก

1. ก�รเปลยนแปลงในทศนคต และคว�มเชอ (Attitude Changes)2. ก�รเปลยนแปลงในด�นคว�มคดเหนทแสดงออก (Opinion

Changes)3. ก�รเปลยนแปลงก�รรบร (Perception Changes)4. ก�รเปลยนแปลงคว�มตงใจ (Willingness Changes)5. ก�รเปลยนแปลงก�รกระทำ� (Action Changes)6. ก�รเปลยนแปลงอ�รมณและคว�มรสก (Feeling and Emotion

Changes)

สรปก�รศกษ�เรองของก�รจงใจ เปนก�รชวยใหเข�ใจถงพฤตกรรมต�ง ๆ

ของบคคล เนองจ�ก แรงจงใจจะเปนตวทคอยกำ�หนดทศท�งต�ง ๆ ของก�รเกดพฤตกรรมในตวบคคล นอกจ�กนยงพบว� ก�รจงใจนเปนเร องทเกยวของกบคว�มพย�ย�มในอนทจะเปลยนแปลง ทศนคต คว�มเชอ ค�นยม และพฤตกรรมต�ง ๆ ของบคคล ซงก�รเปลยนแปลงนอ�จไมเปนผลทนท ผลของก�รจงใจจะสงเกตเหนไดจ�กก�รเปลยนแปลงทศนคต อนนำ�

93

ไปสก�รเปลยนแปลงในคว�มคดเหน ก�รรบร และก�รแสดงออก รวมทงก�รเปลยนแปลงท�งอ�รมณดวย

บทท 9พฤตกรรมกลม (Group Behavior)

94

พฤตกรรมองคก�รระดบกลมมใชเปนเพยงก�รนำ�พฤตกรรมองคก�รในระดบบคคลม� รวมกน แตพฤตกรรมองคก�รระดบกลมมคว�มซบซอนม�กกว�นน เนองจ�กบคคลเมออยใน กลมจะมพฤตกรรมทแตกต�งจ�กพฤตกรรมเมออยคนเดยวต�มลำ�พง พฤตกรรมระดบกลมจะ เ ก ย ว ข อ งกบโครงสร�งของกลม ก�รสอส�ร ภ�วะผนำ� วธก�รตดสนใจของกลม คว�มขดแยง และก�รใชอำ�น�จในกลม ตลอดจนคว�มสมพนธระหว�งกลมต�ง ๆ ในองคก�ร ดงภ�พ

.

กลม หม�ยถง ก�รทบคคลตงแตสองคนหรอม�กกว�ม�รวมตวกนและมปฏสมพนธ กน เพอทำ�ใหบรรลเป�หม�ยเฉพ�ะอย�งทไดกำ�หนดไว โดยคณลกษณะของกลมทสำ�คญม 4 ประก�รไดแก ตองมคนสองคนหรอม�กกว�ม�มปฏสมพนธกน มโครงสร�งกลมทคงท มจดมงหม�ยรวมกน และสม�ชกรบรถงก�รเปนกลมของตน ซงก�รทบคคลในองคก�รม�ทำ�ง�นรวมกนเพอใหบรรลเป�หม�ยขององคก�รจงนบว�เปนกลมเชนเดยว

( Baron and Greenberg , 1990 : 260-261 )ก�รทบคคลรวมกลมกนทำ�ง�นในองคก�ร เนองจ�กเหตผลหล�ย

ประก�ร ไดแก ก�ร ท ำ� ให ร ส กปลอดภ ย ( Security ) ท ำ� ให เก ดสถ�นภ�พท�งสงคม ( Status ) ทำ�ใหตนเองมคณค�ไดรบก�รยอมรบน บถ อ ( Self-esteem) ตองก�รผ กพนก บผ อ น ( Affiliation ) ตองก�รอำ�น�จ ( Power ) และตองก�รบรรลเป �หม�ย ( Goal Achievement ) ในขณะทองคก�รกไดรบประโยชนจ�ก�รรวมกลมของ

95

บคคลททำ�ง�น เพร�ะทำ�ใหองคก�รมโอก�สทจะประสบคว�มสำ�เรจไดง�ยขนและเรวขน

กลม คอ บคคลตงแตสองคนขนไปทำ�ง�นรวมกนและพงพ�อ�ศยกน เปนก�รม�รวมตวกนเพอก�วไปสคว�มสำ�เรจต�มวตถประสงคทตงไว ก�รรวมตวเปนกลมม 2 รปแบบคอ

1. กลมทเปนท�งก�ร เปนกลมง�นทหวหน�ง�นเปนผจดกลมขน 2. กลมทไมเปนท�งก�ร เปนกลมทรวมตวกนท�งสงคม ไมไดมก�รจด

ตงอย�งเปนรปแบบหรอเปนท�งก�ร ประเภทของกลม

1.Command Group กลมของคนทำ�ง�นทมหวหน�คนเดยวกน 2.Task Group กลมทม�รวมกนเพอทำ�ง�นชนใดชนหนงเปนก�ร

เฉพ�ะ 3.Interest Group กลมททำ�ง�นรวมกนเพอบรรลเป�หม�ยททก

คนใหคว�มสนใจรวมกน 4.Friendship Group กลมคนทม�รวมตวกนเพร�ะถกอธย�ศย

กน เหตทตองมกลม

1. เพอคว�มมนคงปลอดภย -- ก�รอยลำ�พงทำ�ใหรสกโดดเดยว เมอรวมเปนกลมจะรสกเขมแขงขน

2. เพอสถ�นะภ�พ -- ก�รไดเข�ไปอยในกลมทำ�ใหดมคว�มสำ�คญขน ไดรบก�รยอมรบจ�กผอนม�ก

3. เพอคว�มมชอเสยง -- เปนคว�มภ�คภมทสร�งเองลำ�พงไมได ตองอ�ศยกลม ตวอย�งเชน ทมฟตบอลทมคนเกง 2-3 กทำ�ใหดงทงทมได ซงคนเกงเองถ�เกงลำ�พงคนเดยวกดงไมได คนอนทอยในทมกจะรสกภ�คภมใจทเปนหนงในสม�ชกของทม

4. เพอคว�มสมพนธ -- คว�มตองก�รมเพอน 5. เพออำ�น�จ -- กลมจะมอำ�น�จตอรองม�กกว�บคคล เปนอำ�น�จทจะ

เพมขนต�มจำ�นวนคน

96

6. เพอใหบรรลเป�หม�ย -- ง�นบ�งอย�งตองอ�ศยหล�กหล�ยทกษะ จงตองรวมกนหล�ยๆคน

 

Model นแสดงถงธรรมช�ตของก�รทำ�ง�นกลมทมกำ�หนดเวล� ซงเปนลกษณะของคนสวนใหญ แตไมใชลกษณะก�รทำ�ง�นทด ก�รทำ�ง�นทด เสนของ performance ควรจะคอยๆ ล�ดขน ไมใชเร มทำ�จรงจงเมอมเวล�เหลอเพยงครงเดยว หรอถ�ล�ดขนไมได อย�งนอยกเปนขนบนไดท performance คอยๆ ขยบขนถกว�นไมก�วกระโดด ก�รทเร�ตองแกไขกเพร�ะง�นซงมเวล�คดมเวล�ทำ�น�นเพยงพอ กลบเสยเวล�ไปครงหนงโดยเปล�ประโยชน ประสทธผลของง�น (แมจะเสรจทนเวล�) ยอมลดลง

Performance และ Motivation ในบทกอนๆ Group Structure – โครงสรางกลม

1.Role(s) บทบ�ท : เปนรปแบบของพฤตกรรมทว�งไวสำ�หรบคนทเข�ม�สวมบทบ�ทนนๆในสงคม

2.Role Identity : คอทศนคตและพฤตกรรมบ�งอย�งซงยดตดอยกบบทบ�ท

3.Role Perception : มมมองของคนคนหนงว� เข�จะทำ�ตวอย�งไรในสถ�นก�รณหนง หรอห�กเข�อยในสถ�นะบ�งอย�ง .... อ�จ�รยยกสถ�นก�รณใหเปนตวอย�งว� ห�กหวหน�ง�นปวย แลวเร�ตองเข�ไปทำ�หน�ทแทนชวคร�ว เร�จะทำ�อย�งไร

97

4.Role Expectations : คอคว�มเชอหรอก�รค�ดเด�ของคนอนว� คนคนหนงจะปฏบตอย�งไรในสถ�นก�รณหนงในบทบ�ททเข�เปนอย ยกตวอย�ง ก�รเลอกตงผว�ฯ เร�ยอมตองค�ดหวงว� คนทจะเปนผว�ฯ ควรมพฤตกรรมอย�งไร เมอไดเปนผว�ฯ แลวเข�ควรเปนอย�งไร

5. Psychological Contract : เปนเสมอนสญญ�ท�งใจกนว� ผบรห�รค�ดหวงว� พนกง�นจะปฏบตตวอย�งไร และในท�งกลบกน พนกง�นค�ดหวงว� ผบรห�รจะปฏบตตอตนอย�งไร

6.Role Conflict : ในสถ�นก�รณซงคนคนหนงเผชญกบ role expectation ทเบยงเบนไป เชน ประธ�นบรษทมลกช�ยคนเดยวททำ�ง�นในบรษทเดยวกนถกจบไดว�ทจรต เข�จะทำ�อย�งไร บทบ�ทของคว�มเปนพอกบบทบ�ทในฐ�นะผบรห�ร ทำ�ใหเกด role conflict ขน

NORMS Hawthorne’s Studies           เปนก�รศกษ�ททำ�ม�เปนระยะเวล�ย�วน�นโดยบรษท Western Electric ใน Chicago เมอป 1924 – 1932 และตอม� Prof. Elton Mayo ไดนำ�ม�ศกษ�ตอ ผลจากการศกษา สรปไดวา • อ�รมณ-คว�มรสกมคว�มสมพนธกบก�รพฤตกรรมก�รทำ�ง�น • อทธพลของกลมมผลกระทบทสำ�คญตอพฤตกรรมระดบบคคล • ม�ตรฐ�นของกลมใชเปนตวกำ�หนดผลง�นของพนกง�นไดอย�งมประสทธภ�พ • เงนไมใชปจจยสำ�คญทสดตอผลง�น แตม�ตรฐ�นกลม อ�รมณ-คว�มรสก และคว�มมนคงปลอดภยมผลกระทบตอก�รทำ�ง�นไดม�กกว�Common Classes of Norms           ม�ตรฐ�นพฤตกรรมทยอมรบภ�ยในกลมซงมสม�ชกกลมรบรองว�เปนม�ตรฐ�นของคนทจะเปนสม�ชกในกลมได ซง Common classes of norms ม�ตรฐ�นทใชทวไปแบงประเภทไดเปนดงน

ม�ตรฐ�นด�นประสทธภ�พในก�รทำ�ง�น เชน เข�ควรทำ�ง�นหนกแคไหน ผลง�นควรอยในระดบไหน

98

ม�ตรฐ�นของลกษณะภ�ยนอก อ�จดตงแตก�รแตงก�ย ก�รว�งตว, ม�รย�ท

ม�ตรฐ�นด�นสงคม เปนม�ตรฐ�นทม�จ�กกลมทไมเปนท�งก�ร ซงจะกำ�หนดม�ตรฐ�นในของกลมสงคมนอกเวล�ง�น เชน ก�รไปกนข�วกล�งวน ก�รเลนกฬ� ก�รเข�กลมเพอนฝงทงในและนอกททำ�ง�น

ม�ตรฐ�นก�รจดสรรทรพย�กรกนใช ครอบคลมถงวธก�รแชรค�ใชจ�ย ก�รแบงง�นย�กๆกนทำ� และก�รแบงปนเครองมอเครองใชในก�รทำ�ง�น ฯลฯ

Conformity ความสอดคลอง           คอก�รปรบปรงพฤตกรรมของบคคลใหสอดคลองกบ Norm’s ของกลม เมอสม�ชกกลมตองก�รก�รยอมรบของกลม คว�มตองก�รนนทำ�ใหสม�ชกตองยอมปฏบตต�ม norms ของกลม บอยครงทกลมกดดนใหสม�ชกของตนเปลยนทศนคตและพฤตกรรมใหเปนไปต�มม�ตรฐ�นของกลม ขอดกคอ กลมอ�จชวยใหคนทเข�เปนสม�ชกเปลยนแปลงตวเองใหดขนได

Reference Group           สม�ชกของกลมอ�จไมไดอยกบกลมใดกลมหนงเพยงกลมเดยว เข�อยกบหล�ยๆ กลมซงแตละกลมกม Norm’s ของตวเอง          ดงนน สม�ชกจะทำ�อย�งไรห�กเข�ถกกดดนจ�กหล�ยกลม? เข�จะเลอกปฏบตต�ม Norms ของกลมทสำ�คญทสดทเข�เปนสม�ชกหรออย�กเปนสม�ชก ... กลมนนกคอ reference group

        ปญห�คอ เร�จะแกไขอย�งไรในห�กเกดเรองข�งตน .... เร�คงตองพจ�รณ�ในแตละเรองว� แรงจงใจททำ�ใหเกดพฤตกรรมทไมดนนมส�เหตหรอพนฐ�นม�จ�กอะไร จ�กทศนคต จ�กค�นยม หรอเปน Personality แลวคดท�งแกไขไปต�มส�เหตGroup Structure -- โครงสรางของกลม

99

สถานะภาพ (Status)          Status คอ ตำ�แหนงหรอระดบในสงคมของกลมหรอสม�ชกในกลม ซงบคคลอนเปนผจดระดบให สงทระบสถ�นะภ�พไดแก

1. Group Norms คนทอยในระดบสงกว� มกจะมอสระจ�กก�รปฏบตตนต�มบรรทดฐ�นของกลมไดม�กกว�

2. Status Equity คว�มเสมอภ�ค.... แตใน textbook หน� 251 ใช Status Inequity – คอยงมคว�มไมเสมอภ�คอยในกลม จงทำ�ใหคนมสถ�นะภ�พสงตำ�กว�กนอย

3. Culture (อ�จ�รยข�ม ไมไดอธบ�ยละเอยดตอในเรองของ status)

ขนาด (Size)           ขน�ดของกลมมสวนสำ�คญทำ�ใหเกด Social Loafing ซงหม�ยคว�มถงว� บคคลมแนวโนมทจะใชคว�มพย�ย�มในก�รทำ�ง�นเปนกลม นอยกว�ทใชในก�รทำ�ง�นลำ�พง ผลกคอ ทำ�ใหประสทธภ�พก�รทำ�ง�นลดลงกว�ทค�ดไว (คนบ�งคนทำ�ง�นเดยวไดด แตอ�จไมชอบทำ�ง�นกลม ทำ�ใหง�นออกม�ไมดต�มค�ด) จ�กก�รศกษ�ยงไดขอสรปอนๆ ว�

1. จำ�นวนคนในกลมควรมจำ�นวนเปนเลขค ดกว�จำ�นวนเลขค โดยเฉพ�ะเมอมก�รขดแยงกนในกลม

2. จำ�นวนเลขคจะชวยใหมเสยงข�งม�กไดเดดข�ดแนนอนกว�จำ�นวนค 3. กลมทมขน�ดกำ�ลงดสำ�หรบก�รทำ�ง�นทวๆไปคอ จำ�นวน 7 หรอ 9

คน ความผกพนเหนยวแนนของกลม (Cohesiveness)           คอระดบของก�รเก�ะกลมกนว�สม�ชกแตละคนจะดงกนและกนใหเก�ะกลมกนไดขน�ดไหน

      กลมจะรวมตวกนไดอย�งเหนยวแนน(ส�มคคกน)ม�กขน ห�ก :- ทำ�ใหกลมมขน�ดเลกลง

100

สนบสนนใหมก�รยอมรบรวมกนในเป�หม�ยของกลม ใหสม�ชกไดใชเวล�รวมกนม�กขน ยกระดบสถ�นะภ�พของสม�ชกและกลนกรองก�รเข�ม�เปนสม�ชกใหรบเข�ม�ย�กขน กระตนใหมก�รแขงขนกนกบกลมอน ใหร�งวลกบกลม ไมใชใหกบสม�ชกร�ยบคคล แยกกลมใหเปนอสระท�งก�ยภ�พ

Group Decision Making สงทมผลกระทบตอก�รตดสนใจของกลม ไดแก

1. กลมใหญทมสม�ชกม�กๆ จะมขอมลม�กม�ยจ�กสม�ชก อ�จทำ�ใหยงย�กในก�รทำ�ง�นหรออ�จขดแยงกนเองไดห�กต�งคนต�งเชอมนในขอมลของตน

2. กลมเลกๆ อ�จเหม�ะสมกว�ในแงของก�รประส�นง�น ก�รรวมมอกน และสะดวกขนในก�รทำ�ง�นทมคว�มซบซอน

3. ก�รทำ�ใหง�นมขนตอนทง�ยและธรรมด� จะชวยลดคว�มจำ�เปนตองกำ�หนดขนตอนก�รทำ�ง�นอย�งมประสทธภ�พเพอใหกลมปฏบตง�นไดด

4. คณสมบตของสม�ชกในกลมและลกษณะนสยทเข�กนได จะทำ�ใหก�รทำ�ง�นของกลมดขน

 

101

ขอด-ขอเสยของการตดสนใจเปนกลม ( Strengths and weaknesses of group decision making)

ขอด ขอเสย1.ไดขอมล(ประกอบก�รตดสนใจ)ครบถวน2. เพมคว�มหล�กหล�ยของมมมอง3. คณภ�พของก�รตดสนใจสงขน (ตดสนใจ ถกตองขน) 4. Solution สงทกลมตดสนลงไป ไดรบก�ร ยอมรบม�กขน

1. ใชเวล�ในก�รตดสนใจช�กว� ( X ไมเสมอไป) 2. มคว�มกดดนม�กกว� (เพร�ะอ�จรสกเสยฟอรม เมอแสดงคว�มเหนทแตกต�งหรอดไมฉล�ด) 3.กลมอ�จถกครอบงำ�โดยคนบ�งคนหรอคน 2-3 คน ทมอทธพลในกลม 4. คว�มรบผดชอบไมชดเจน

Groupthink           ค อ ก � ร ท ค ว � ม ค ด เ ห น ท ค น ใ น ก ล ม เ ห น ส อ ด ค ล อ ง ก น (Consensus) มอทธพลกลบ (overrides) คว�มคดเหนอนของสม�ชกสวนนอย (ซงไมมพลงพอทจะผลกดนคว�มคดเหนของตนใหอยเหนอคว�มคดของคนสวนใหญในกลมได)           ในฐ�นะผจดก�ร เร�จะทำ�อย�งไรเพอลดก�รเกด Groupthink ลง (1) ควบคมขน�ดของกลมไวไมใหกลมใหญเกนไป (2) สงเสรมใหหวหน�กลมมคว�มเปนกล�งใหม�ก รบฟงคว�มคดเหนของสม�ชกใหทวถงโดยไมแสดงคว�มเหนตวเองเปนก�รชกนำ�ไปกอน (3) แตงตงใหสม�ชกคนหนงทำ�หน�ทคอยแยงคว�มเหนของกลม คอยกระตนใหเกดก�รแสดงคว�มคดเหนทขดแยงตอคว�มเหนกลม เพอใหไดคว�มคดทหล�กหล�ยม�กทสด Group shift           เกดขนเมอเปรยบเทยบคว�มเหนกลมกบคว�มเหนของสม�ชกในกลม(บ�งคน) ทแตกต�งกน จะเหนไดว� คว�มเหนกลมออกแนวตงรบกว� สวนคว�มเหนของสม�ชกทแยงนนออกแนวรกและอ�จนำ�ไปสคว�มเสยง(ทจะตดสนใจผด)ม�กกว� สดท�ยกลมกลบทงคว�มเหนสวนใหญและยอมต�มคว�มเหนของสม�ชกผนนและ นำ�กลมไปสคว�มเสยงทสงขน (ถ�คว�มเหนน

102

เปนคว�มเหนทถกตองไดผล สม�ชกคนนนกจะมภ�วะเปนผนำ�คนหนงของกลม) Group Decision-Making Techniques

1. Interacting Groups เปนก�รตดสนใจกลมแบบ face-to-face (เผชญหน�) ปรกษ�กน มขอเสยคอ สม�ชกบ�งคนอ�จรกษ�ฟอรมม�กเกนไป ไมยอมเสยงแสดงคว�มเหนแยง

2. Nominal Group Technique เปนก�รใหสม�ชกแตละคนม�พบกนเพอพจ�รณ�และตดสนใจอย�งเปนระบบ โดยใหอสระม�กขนแกสม�ชกแตละคนในก�รเสนอคว�มเหนและตดสนใจ

3. Brainstorming คอก�รระดมสมองเพอใหไดคว�มคดเหนใหม�กทสดกอนเรมจะวพ�กษวจ�รณคว�มเหนและตดสนใจ

4. Electronic Meeting เปนก�รประชมท�งไกลผ�นคอมพวเตอรและเครองมอสอส�รต�งๆ บ�งครงส�ม�รถทำ�ใหคนรสกเปนอสระและกล�ในก�รแสดงคว�มเหนม�กกว�เผชญหน�กน

บทท 10วฒนธรรมองคการ (Organization Culture)

103

ว ฒ น ธ ร ร ม อ ง ค ก � ร (Organizational culture) ห ร อวฒนธรรมบรษท (Corporate culture) หม�ยถง แนวท�งทไดยดถอปฏบตกนในองคก�ร ซงวฒนธรรมองคก�รจะมอทธพลตอทศนคตและพฤตกรรมของสม�ชกในองคก�ร หรอหม�ยถงโครงร�งเกยวกบคว�มร คว�มเข�ใจ (Cognitive framework) ซงจะมลกษณะ

1. บงชถงกลมของคานยม (set of values) ซงบคคลทอยในองคก�รนนยดถอรวมกน ค�นยมเหล�นเปนสงทใชเปนเกณฑเพอตดสนว�พฤตกรรมใดเปนสงทดและส�ม�รถยอมรบได พฤตกรรมใดบ�งทไมด และไมอ�จยอมรบได ตวอย�งเชน ในบ�งองคก�รยดถอค�นยมว� ก�รตำ�หนลกค�“ไมว�กรณใดเปนสงทไมอ�จยอมรบได ดงนนจงมกพบขอคว�มทเขยนเพอ”เตอนใจพนกง�นขององคก�รใหปฏบตตอลกค�เปน กฎ 2 ขอดงน

1. The customer is always right. 2. If the customer is ever wrong, go back to see

rule # 1.องคก�รต�ง ๆ อ�จม ค�นยมเชงลบหรอเชงบวกในก�รปฏบตง�นกได

เชน เมอมปญห�เกดขนมกจะโยนคว�มผดไปทลกค� ก�รลงโทษพนกง�นทกกรณททำ�ผด หรอก�รปฏบตตอพนกง�นในฐ�นะทเปนสนทรพยททรงคณค� (Valuable assets) สงสดขององคก�ร เปนตน ในแตละกรณดงกล�ว ค�นยมจงเปนสงทชวยใหสม�ชกองคก�รรว� ตนควรปฏบตอย�งไร ในองคก�รนน

2. คานยมององคการสวนใหญอยในลกษณะทไมเปนลายลกษณอ กษร แต เก ดม�จ�กขอสมมต พ นฐ�น (basic assumption) ของพนกง�นในบรษทรวมกน จงเปนเร องย�กถ�จะใหฝ�ยบรษทเองกำ�หนดขอสมมตเหล�น เพร�ะเปนเร องของคว�มเช อและค�นยมสวนบคคลของพนกง�น ดวยเหตน วฒนธรรมองคก�รทเขมแขงและมพลงของหนวยง�นใด ๆ ควรสะทอนถงค�นยมและคว�มเชอของพนกง�นรวมกน

อย�งไรกต�ม องคก�รบ�งแหงไดพย�ย�มระบค�นยมทจ ำ�เปนบ�งประก�รขน เพอใหกล�ยเปนวฒนธรรมขององคก�ร โดยผ�นกระบวนก�รฝกอบรมใหแกพนกง�น

104

3. อกลกษณะหนงททกนยามคานยมมเหมอนกน กคอ ก�รใชสญลกษณเปนสอบงบอกคว�มหม�ยของค�นยมทเป นวฒนธรรมขององคก�รนน ตวอย�งทพบเหนบอย เชน สญลกษณก�กบ�ดสแดงบนพนสข�ว เปนเครองหม�ยแทนองคก�รก�ช�ด ซงแสดงค�นยมเรองคว�มเมตต�กรณ� ก�รใหก�รรกษ�พย�บ�ลผทกขย�ก หรอสญลกษณชอใบมะกอก (ใบโอลฟ) ภ�ยใตแผนทโลกเปนเครองหม�ยขององคก�รสหประช�ช�ต แสดงถงค�นยมด�นก�รรกษ�สนตภ�พของโลก เปนตน บรษทและองคก�รสวนใหญจะพย�ย�มสร�งตร�สญลกษณทแฝงดวยค�นยม หรอ วฒนธรรมองคก�รของตนนอกจ�กสญลกษณแลว คำ�ขวญหรอ Slogan กเปนอกสงหนงทสะทอนค�นยมหรอคว�มเชอซงเปนวฒนธรรมองคก�ร เชนบรษทผลตเครองไฟฟ�ช�รป (Sharp) ใชคำ�ขวญว� ช�รปก�วลำ�ไปในอน�คต หรอ“ ”บรษทผลตรถยนตวอลโว ใชคำ�ขวญว� ทกชวตปลอดภยในวอลโว เปนตน “ ”

กล�วโดยสร ปจ�กลกษณะรวมท ง 3 ประก�รของค�น ยมท เป นวฒนธรรมองคก�ร จงอ�จใหคำ�นย�มใหมของวฒนธรรมองคก�รไดว�

เปนกลมของค�นยมทมก�รยดถอรวมกน ซงชวยใหคนทอยในองคก�ร“ทร�บว� ก�รกระทำ�ใดบ�งทเปนทยอมรบหรอไมอ�จยอมรบได โดยค�นยมดงกล�วถกสอส�ร ถ�ยทอดและเผยแพรดวยสญลกษณค ำ�ขวญเร องเล� เปนตนทวทงองคก�ร”ประโยชนของวฒนธรรมองคการ

1.ชวยในการปรบตวตอสภาพแวดลอมภายนอก (External adaptation) ซงจะเกยวของกบก�รทำ�ง�นใหบรรลผลสำ�เรจ วธก�รทใชเพอใหบรรลเป�หม�ย และวธก�รของก�รกำ�หนดขอบเขต ของคว�มสำ�เรจ แ ล ะ ค ว � ม ล ม เ ห ล ว น น (Schermerhorn,Hunt and Osborn. 2003 :263) ซงจะเกยวของกบก�รตอบคำ�ถ�มต�งๆไดแก ภ�รกจทแทจรงคออะไร จะสร�งประโยชนไดอย�งไร เป�หม�ยคออะไร วธก�รทใชเพอบรรลเป�หม�ยคออะไร อทธพลจ�กภ�ยนอกคออะไร ผลทไดจะเปนอย�งไร อะไรคอสงทตองทำ�ถ�เป�หม�ยทกำ�หนดไวไมส�ม�รถบรรลได เร�จะบอกบคคลอนถงสงทดไดอย�งไร เร�จะหยดกจกรรมเมอใด เปนตน สงเหล�นทำ�ใหสม�ชกในองคกรมระสบก�รณรวมกน และเกดก�รพฒน�ทศนะรวมกน

105

ประเดนสำาคญในการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมภายนอกจะเกยวกบสงสำาคญ 2 ประการ คอ

1. พนกง�นจะตองพฒน�วธก�รทยอมรบและคนห�วธก�รทดทสด เชน พนกง�นบรษท โตโยต�จะพจ�รณ�ถงคณภ�พของรถยนตและผลตภณฑใหมๆ ทเกดประโยชนตอก�รนำ�เข�สตล�ด

2. แตละบคคลจะตองทร�บถงส�เหตทประสบคว�มสำ�เรจและลมเหลว เชน บรษท โตโยต� มก�รกำ�หนดจดทหยดกจกรรมทย�กตอก�รพฒน� และคดแนวท�งเปลยนทศท�งในก�รแกปญห�

2.ชวยในการประสมประสานภายใน (Internal integration) จะเกยวของกบก�รสร�งสรรคก�รรวมกลม โดยก�รคนห�วธก�รปรบตวในก�รทำ�ง�นและใชชวตอยรวมกน (Schermerhorn, Hunt and Osborn. 2003:263) กระบวนก�รของก�รประสมประส�นภ�ยในจะเรมตนดนดวยก�นกำ�หนดลกษณะทเปนเอกลกษณ โดยก�รรวบรวมแตละบคคลและวฒนธรรมกลมยอยภ�ยในองคก�ร ก�รพฒน�ลกษณะทเปนเอกลกษณ ก�รใชสนทน�และปฏกรย�ระหว�งกน ประกอบดวยก�รคนห�โอก�สหรออปสรรคคว�มก�วหน�เกยวกบนวตกรรมซงเกดจ�กก�รรวมมอกน

3.วฒนธรรมองคกร คอ สงทหลอหลอมใหคนในองคกรมและเขาใจกฎกตกาในการอยรวมกน ทำ�หน�ทหลอมใหคนในองคกรมคว�มเชอและพฤตกรรม ไปในทศท�งเดยวกน วฒนธรรมทำ�ใหคนในองคกรอยรวมกนอย�งมคว�มสข และลดคว�มขดแยง

4.วฒนธรรมองคกรชวยใหองคกรบรรลเปาหมายขององคกรไดโดยงาย ดงทกล�วข�งตนว� วฒนธรรมองคกรชวยหลอหลอมใหคนในองคกรมคว�มเชอและพฤตกรรมไปในท�งเดยวกน ซงทศท�งดงกล�วกคอวตถประสงค หรอเป�หม�ยขององคกรนนเอง อกทงก�รมคว�มขดแยงภ�ยในองคกรในระดบตำ� ยอมทำ�ใหองคกรส�ม�รถพฒน�องคกรไดเรวกว�องคกรทมคว�มขดแยงสง เพร�ะทกคนในองคกรจะรวมมอกนสร�งประโยชน ใหแกองคกร ไมใชขดผลประโยชนสวนตว

5.วฒนธรรมองคกร เปนสญลกษณ อยางหนงของขององคกร เชน บรษท 3M มวฒนธรรมหลกขององคกร คอ ก�รสร�งนวตกรรมใหมอยเสมอ ด งน นพน กง�นทกคนใน บรษ ท 3M จะเป นผ ท มคว�มค ด

106

สร�งสรรค พนกง�นทกระดบในบรษทส�ม�รถนำ�เสนอผลตภณฑใหมได แมกระทงพนกง�นทำ�คว�มสะอ�ด สงนเองททำ�ใหบรษท 3M มผลตภณฑใหมๆ ออกสตล�ดเสมอ และในวงธรกจ จะยกใหบรษท 3M เปนบรษทแหงนวตกรรม

แตอย�งไรกต�มวฒนธรรมองคกรจะสร�งประโยชนใหแกองคกรไดกตอเมอวฒนธรรมนนเหม�ะสมกบกบองคกรนนๆซงคว�มเหม�ะสมของวฒนธรรมองคกรของแตละองคกรกมคว�มแตกต�งกนไป ต�มสภ�พแวดลอมขององคกร ลกษณะขององคกร ฯลฯ อกทงก�รจะมวฒนธรรมองคกรทเขมแขงไดนนจำ�เปนตองอ�ศยทงระยะเวล�ทย�วน�น คว�มเขมแขงของผนำ� และคว�มรวมมอของคนในองคกรอกดวย

องคประกอบของวฒนธรรมองคการวฒนธรรมองคการมองคประกอบหลกทสำาคญอย 3 ประการ คอ

1. ส วน ปร ะก อ บ ขอ ง วฒ นธร ร ม อง ค ก า รท ส ง เ ก ตเ ห น ได (Observable Culture Element)

องคประกอบทสงเกตเหนไดของวฒนธรรมเปนสงทส�ม�รถสงเกตเหนไดทงภ�ยในและภ�ยนอก ทงสองอย�งเปนองคประกอบทส ำ�คญเชนเดยวกบเคร องแบบของบรษท ก�รใชภ�ษ�เฉพ�ะ ก�รมปฏสมพนธระหว�งกนทเปนท�งก�ร ก�รจดสำ�นกง�น ก�รตกแตง และก�รปรบชอเสยงบรษทในเร องทเกยวกบเหตก�รณท�งสงคม และลกษณะอนของวฒนธรรมทสงเกตเหนไดรวมไปถงเร องร�วคว�มเปนม�ของบรษทและพธก�ร เร องร�วเหล�นบอกสม�ชกองคก�รถงพฤตกรรมใดควรมร�งวลตอบแทนและตองทำ�วธก�รอย�งไร ในก�รทจะบรรลคว�มสำ�เรจ หรอสงใดททำ�ใหพวกเข�ตองประสบปญห�คว�มลำ�บ�ก

2. ค า น ย ม ร ว ม แ ล ะ ค ว า ม เ ช อ (Shared Values and Beliefs) องคประกอบอนทสองของวฒนธรรม

เปนสงทสงเกตเหนไดไมง�ย แมกระทงสม�ชกขององคก�รสวนใหญกไดตระหนกถงค�นยมหลกและคว�มเชอรวมของสม�ชกในองคก�รว�สงใดสำ�คญและสงใดไมสำ�คญ

3. ขอสมมตฐาน (Basic Assumption) ขอสมมตฐ�นทเปนเครองสะทอถงค�นยมไดแก คว�มถกตอง คว�มซอตรง คว�มยตธรรม

107

คว�มนอบนอม ผลประโยชน คว�มเหนอกเหนใจ คว�มทระนงของแตละบคคล และคว�มมธยสถ ขอสมมตฐ�นซงเปนร�กฐ�นของค�นยมน เปนคว�มเชอมนทมตอบคคลทจะทำ�ดหรอถกตองหรอมศลธรรม ซงมผลตอคว�มประพฤตทบคคลไดแสดงออกม� พนกง�นจะแสดงพฤตกรรมออกม�แตกต�งการสรางสรรควฒนธรรมองคการ

ก�รสร�งสรรควฒนธรรมองคก�รกเหมอนกบก�รสร�งสรรคผลตภณฑหรอบรก�รเพอข�ยใหกบลกค� แตแตกต�งกนทกระบวนก�รของก�รสร�งสรรควฒนธรรมองคก�รคอ กระบวนก�รทแทจรงในก�รเช อมโยงค �น ยมเชงกลยทธ (Strategy Values) กบค �น ยมท�งวฒนธรรม (Cultural Values) กระบวนก�รของก�รสร �งสรรค วฒนธรรมองคก�รม 5 ขนตอนดงน

1. การกำาหนดคานยมเชงกลยทธ คานยมเชงกลยทธ คอ คว�มเชอพนฐ�นเกยวกบสงแวดลอม

ขององคก�รซ งเป นตวก ำ�หนดกลยทธท ได พจ�รณ�กลนกรองของสงแวดลอมและก�รวเคร�ะหกลยทธเพอประเมนท�งด�นเศรษฐกจประช�กร นโยบ�ยส�ธ�รณะเทคโนโลยและสงคม

2. พฒนาคานยมทางวฒนธรรม คอ ค�นยมทพนกง�นตองก�รทจะปฏบตเพอใหองคก�รส�ม�รถ

ดำ�เนนต�มค�นยมเชงกลยทธได ซงอยบนพนฐ�นของคว�มเชอขององคก�รทว�องคก�รส�ม�รถประสบคว�มสำ�เรจไดอย�งไร และเมอใด ถ�องคก�รไมพย�ย�มทจะพฒน�ค�นยมท�งวฒนธรรมใหเชอมโยงกบก�รกำ�หนดค�นยมท�งกลยทธ

3. การสรางวสยทศน คอ ภ�พขององคก�รว�จะอยจดใดเมอมก�รพฒน�ค�นยมเชงกลยทธและ

ค�นยมท�งวฒนธรรมแลว องคก�รจะตองกำ�หนดวสยทศนขององคก�รใชเปนแนวท�งรวมกนระหว�งค�นยมเชงกลยทธกบค�นยมท�งวฒนธรรม

4. การเรมดำาเนนกลยทธ คอ เปนก�รสร�งค�นยมและเรมปฏบตเพอบรรลต�มวสยทศนทไดกำ�หนด

108

ไว ก�รเร มตนดำ�เนนกลยทธมกจะครอบคลมหล�ยปจจย ตงแตก�รพฒน�ก�รออกแบบองคก�รไปจนถงก�รสรรห�และก�รฝกอบรมพนกง�นทมค�นยมรวมและก�รดำ�เนนก�รต�มค�นยมรวมนน โดยมค�นยมเชงกลยทธและค�นยมท�งวฒนธรรมเปนตวกระตนหรอสงเร�เพอใหเกดก�รปฏบต

5. การเสรมแรงพฤตกรรมทางวฒนธรรม คอ ก�รเสรมแรงท�งพฤตกรรมท�งวฒนธรรมส�ม�รถจะ

กระทำ�ไดหล�ยรปแบบ รปแบบแรก ก�รจดระบบก�รใหร�งวลอย�งเปนท�งก�รใน

องคก�รซงจะตองตอบสนองคว�มตองก�รท�งพฤตกรรมในหล�ย ๆ ด�นเพอใหเกดค�นยมแกพนกง�น

รปแบบทสอง องคก�รจะตองบอกเร องร�วต�ง ๆ ไปยงพนกง�นทกคนเพอเสรมสร�งค�นยมท�งวฒนธรรม

รปแบบทสาม องคก�รจะตองเนนใหพนกง�นทำ�สงต�ง ๆ ทสำ�คญ ๆ เพอใหก�รดำ�เนนก�รเปนไปต�มวสยทศนขององคก�รและใหเกดผลปฏบตไดอย�งจรงจง

กรณศกษาท 1 ตวอย�งบรษท แอดว�นซ อนโฟร เซอรวส จำ�กด (มห�ชน) หรอ เอ ไอ เอส เปนหนงในบรษทของกลมชน คอรปอเรชน

เอ ไอ เอส มก�รออกแบบโครงสร�งองคกรเปนแบบแบนร�บ (Flat Organization)ซงเปนก�รบรห�รง�นแบบมสวนรวมจ�กพนกง�นและมคว�มเปนอสระตอกนในแตละหนวยง�น โดยพนกง�นในระดบผบรห�รจะตองรบผดชอบเกยวกบยทธศ�สตร ก�รปลกฝงค�นยมรวม และปฏบตตนเปนตวอย�ง โดยก�รประพฤตปฏบตตนใหสอดคลองกบวฒนธรรมทตองก�รสร�ง ก�รประพฤตปฏบตจะตองทำ�อย�งสมำ�เสมอและตอเนอง เพอเปนรปแบบใหพนกง�นปฏบตต�ม จงจะทำ�ใหเกดวฒนธรรมก�รทำ�ง�นทพงประสงค ซงจะเปนสอกล�งในก�รสอส�ร สร�งคำ�อธบ�ยใหกบพนกง�นในองคกรใหไดเข�ใจในระดบเดยวกน ในเรองค�นยมรวม กำ�หนดพฤตกรรมและก�รสร�งใหเกดพนธะสญญ�ด�นจตวทย�ระหว�งคนในองคกรกบองคกรทจะตองสอดคลองกบยทธศ�สตรและวฒนธรรมองคกรลกษณะของพนกง�นในองคกรของเอ ไอ เอส (Characteristic of People in Organization)

109

ลกษณะผบรห�รของเอ ไอ เอส จะมลกษณะดงน1. มทกษะด�นมโนทศน (Conceptual skills) ซงเปนคว�มส�ม�รถ

ด�นคว�มคดและสตปญญ� ในก�รมองเหนภ�พรวมของง�น โดยส�ม�รถวเคร�ะหเหนคว�มสมพนธขององคประกอบยอยต�ง ๆ และมคว�มส�ม�รถในก�รวนจฉยท�งเลอกในก�รแกปญห�ไดด 2. มทกษะด�นมนษย (Human skills) ซงเปนคว�มส�ม�รถในก�รทำ�ง�นรวมกนกบผอนมคว�มส�ม�รถในก�รเข�ใจและจงใจตอผรวมง�นทงเปนร�ยบคคลและกลมบคคล

3. มคว�มเปนผนำ� (Leader) ส�ม�รถจงใจและกำ�หนดทศท�งแกผใตบงคบบญช� และ กำ�กบดแลผอน เลอกชองท�งสอส�รทมประสทธผลสงสด และแกไขปญห�คว�มขดแยง

4. มคว�มคดสร�งสรรคและ มคว�มเชอมนในวฒนธรรมขององคกร

5. มทศนคตท�งบวก และไปในทศท�งเดยวกบองคกร ลกษณะพนกง�นระดบอนๆ ของเอ ไอ เอส จะมลกษณะดงน

1. มทศนคตท�งบวก และไปในทศท�งเดยวกบองคกร มคว�มเข�ใจ ยอมรบในวฒนธรรมองคกร และยดมนทจะปฏบตต�มแนวท�งวฒนธรรมขององคกร

2. มคว�มมงมน พฒน�ตนเองอยเสมอ ดงทองคกรเนนยำ�อยเสมอว�ใหตวพนกง�นกล�คด กล�ทำ� สนบสนนคว�มคดสร�งสรรคทมอยในตวบคคล

ตลอดระยะเวล�ทผ�นม�ไดแสดงใหเหนว� เอ ไอ เอส เปนบรษทหนงทประสบคว�มสำ�เรจ ทงในเรองก�รดำ�เนนง�น คว�มรวมมอภ�ยในองคกร ตวบคคล รวมถงภ�พลกษณทปร�กฎตอส�ยต�บคคลภ�ยนอก ทงนคว�มสำ�เรจสวนสำ�คญม�จ�กก�รทเอ ไอ เอส มวฒนธรรมองคกรทมคว�มเขมแขง

วฒนธรรมของเอ ไอ เอส มคว�มเกยวของกบตวบคคลเปนอย�งม�กเนองจ�กเปนสงทครอบคลมชวตของพนกง�นในองคกรนบตงแตเรมเข�ม�ในองคกรจนล�ออก เอ ไอ เอส มคว�มพถพถนในก�รสรรห�บคคลทมทศนคตทเหม�ะสมเข�ม�เปนสม�ชกภ�ยในองคกร ใหก�รศกษ�อบรม

110

สำ�หรบพนกง�นใหม ขนตอนรบสม�ชกใหมนจะเปนขนตอนสำ�คญทบรษทใชในก�รส�ม�รถถ�ยทอดวตถประสงค ค�นยม และทกสงทพนกง�นควรทร�บ กอนจะเข�ม�เปนสวนหนงของสงคม ทำ�ใหองคกรมคว�มเปนอนหนงอนเดยวกน

ในก�รปฏบตง�น เอ ไอ เอส ไดมก�รพฒน�ค�นยม คว�มเชอ ต�งๆ ใหเหม�ะสมกบสภ�พเหตก�รณทเปลยนแปลงไป ดงเชนผบรห�รระดบสงมก�รออกแบบค�นยมทเรยกว� ฟ�สมฟวง (FASTMOVING) เพอใชเปนค�นยมในองคกร เพอเนนคว�มกระตอรอรน กล�คดกล�แสดงออก เปดใจยอมรบฟงคว�มเหน แตไมยอมหยดนงทจะพฒน� ซ งจะสนบสนนให องคกรเกดก�รพฒน�และทนตอคว�มเปลยนแปลงทจะเกดขน เพอบรรลสทรปเปล-ไอ(Tipple I) อนเปนวฒนธรรมจดหม�ยขององคกร ทมผบรห�รของ เอ ไอ เอส จงเปนสวนสำ�คญในก�รสร�ง รกษ� และ พรอมรบมอตอก�รเปลยนแปลงตลอดเวล� เนองมภ�วะก�รแขงขนสงในกจก�รลกษณะเดยวกน

มผกล�วเอ�ไวว�องคกรจะส�ม�รถแขงขนอย�งไดเปรยบกตอเมอมวฒนธรรมในองคกรทมคณค� ห�ย�ก และไมส�ม�รถลอกเลยนไดง�ย ห�กองคกรของคณเดนด�นก�รตล�ด ในเวล�ไมเกนส�มเดอน คแขงคณกจะต�มทน ห�กองคกรของคณเดนท�งด�นเทคโนโลย ในเวล�ไมเกนหกเดอน คแขงของคณกจะลอกเลยนแบบคณและต�มคณทน แตห�กองคกรของคณเดนท�งด�นวฒนธรรมในองคกร และ คน คแขงของคณจะพบคว�มลำ�บ�กในก�รต�มคณใหทน

แมจะมองไดว�มวฒนธรรมในองคกรทแขงแกรง แตกยงไมส�ม�รถตดสนไดว� เอ ไอ เอส มวฒนธรรมในองคกรทสมบรณแบบแลวอย�งแทจรง ถงแมว� ฟ�สมฟวง (FASTMOVING) ท เอ ไอ เอส นำ�เอ�ม�ใช จะมสวนชวยเสรมสร�งใหองคกรมวฒนธรรมเขมแขง แตะดบต�ง ๆ ซงในขนตอนก�รถ�ยทอดนนเปนสงทตองใชเวล� ตองปลกฝงกนอย�งเปนขนเปนตอนโดยคำ�นงถงคว�มพรอม คว�มส�ม�รถในก�รซมซบและปรบตวของพนกง�นในองคกร

กรณศกษาท2บทความ บรหารขามวฒนธรรม ปดจดออน องคกรไทย

111

ก�รบรห�รข�มวฒนธรรม(Cross Culture Management) ประเดนใหมทกำ�ลงถกจบต�มองในก�รนำ�ม�แกปญห�ในก�รทำ�ง�นรวมกน ระหว�งพนกง�นต�งส�ยพนธ เพร�ะโลกไรพรมแดนและเสนแบงท�งเชอช�ตทซอโอ ตองเชอมใจพนกง�นใหเปนหนงเดยว

จกรภพ เพญแข เปดมมมองในก�รปดจดออนของคว�มแตกต�งท�งวฒนธรรมของพนกง�นในองคกร ก�รเรยนร ประสบก�รณหนงของเข�ทไดเคยย�งเท�เข�ไปเยยมผบรห�รของ ไมโครซอฟท ในอเมรก�ทตองย อ ม ร บ ถ ง ก � ร เ ป ด ก ว � ง ท � ง ค ว � ม ค ด ส ร � ง ส ร ร ค (Creative Organization) เนองจ�กไมมก�รกำ�หนดกรอบต�ยตวม�ขดเสนคดจนตน�ก�รและคว�มคดของพนกง�นดวยผนำ�องคกรตองก�รใหพนกง�นทำ�ง�นในบรรย�ก�ศทเกดแรงบนด�ลใจและคว�มคดสร�งสรรคอย�งเตมท

“ผมเคยเดนเข�ไปในหองของผอำ�นวยก�รฝ�ยโปรแกรมทไมโครซอฟท หองทำ�ง�นจะเลอะเทอะ ไมเปนระเบยบ แลวกไมพบตวผบรห�ร ม�ทร�บทหลงว�ท�นนงทำ�ง�นอยในสวนสน�มหญ� นทำ�ใหเร�เหนว�ไมโครซอฟทพย�ย�มลดขอจำ�กดในก�รทำ�ง�น ใหอสระกบพนกง�นเตมท ลองเทยบกบบรษทในไทยอย�งปนซเมนตไทย จะเหนคว�มแตกต�งชดเจน” เข�กล�ว

แมแตเงอนไขทเกยวของกบเร องสวนตวของพนกง�นกถกตดทอนและมองข�มไป อ�ท ใหอสระในก�รแตงก�ยในสไตลของแตละคนอย�งเตมทหรอสถ�นภ�พท�งครอบครวจะแตงง�นหรอหย�ร�งกไมใชประเดนสำ�คญทจะนำ�ม�พจ�รณ� ซ งทำ�ใหพนกง�นมอสรเสรและหลดจ�กกรอบก�รทำ�ง�นในแบบทเครงเครยด และเขมงวด แตองคกรจะด ประสทธผล“ ” (Efficiency) ของง�นเปนหลกม�กกว�

บรรย�ก�ศอกอย�งหนงทเหนไดชด บล เกตสจะยดต�ร�งเวล�ของพนกง�นเปนหลก ห�กจะนดประชม หวหน�แผนกจะตองวดเสยงสวนรวมว�สวนใหญจะสะดวกเวล�ใดบ�ง ห�กเวล�ทเสยงสวนรวมสะดวกไมตรงกบเวล�ทบล เกตส ตองก�ร เข�จะเลอนเวล�ประชมใหตรงต�มคว�มตองก�รของหวหน�แผนกเหล�นน

สงนยอมต�งจ�กองคกรทวๆไปอย�งแนนอนทคว�มตองก�รหลกๆ จะม�จ�กก�รตดสนใจจ�กผบรห�รข�งบน

112

บทคว�มตดม�จ�ก หนงสอพมพ กรงเทพธรกจ Biz Week ฉบบวนท5-11 พฤษภ�คม 2549

บทท 11การเปลยนแปลงองคการ (Change in Organizations)

การเปลยนแปลงและการพฒนาองคการ(Organizational Change and Development)

โลกป จจ บนอย ในย คกระแสโลก�ภ วตน ซ ง ในแต ละวนมก�รเปลยนแปลงใหม ๆ เกดขนม�กม�ย คว�มเจรญก�วหน�ของเทคโนโลยส�รสนเทศไดยนโลกใหเลกลง ก�รตดตอสอส�รแลกเปลยนขอมลและเรยนรซงกนและกน ส�ม�รถทำ�ไดโดยไมมขอบเขตจำ�กดดวยคว�มเรวเวล�เพยงเสยววน�ทเท�นน กระแสก�รเปลยนแปลงดงกล�วสงผลกระทบใหเกดคว�มจำ�เปนทตองปรบเปลยนกระบวนทศนด�นบรห�รองคก�รจ�กเดมไปสกระบวนทศนใหม เชน จ�กแนวคดแบบยคอตส�หกรรม ไปสยคส�รสนเทศ จ�กเดมองคก�รเนนคว�มมนคงไปส มงเนนใหเกดก�รเปลยนแปลง จ�กทเคยใชวธควบคมทศนยอำ�น�จไปสก�รมงกระจ�ยอำ�น�จคว�มรบผดชอบในก�รตดสนใจใหแกพนกง�นระดบล�ง จ�กแนวคดขององคก�รทมงก�รแขงขนไปเปนก�รมงแสวงห�คว�มรวมมอ จ�กทเคยใหคว�มสำ�คญของวตถเปนหลกไปเปนก�รยดคว�มสำ�คญของคนและคว�มสมพนธทดตอกน และจ�กก�รเนนคว�มเหมอนกนไปสก�รเนนใหมคว�มแตกต�งทหล�กห ล � ย เ ป น ต นแ น ว โ น ม ข อ ง ก ร ะ แ ส ก า ร เ ป ล ย น แ ป ล งท เ ก ด ข น ก บ อ ง ค ก า ร องคก�รกเชนเดยวกบสงมชวตทจำ�เปนตองปรบตวเพอ

113

คว�มอยรอดอยตลอดเวล� โดยเฉพ�ะกระแสโลก�ภวตนของยคส�รสนเทศไดสงผลกระทบอย�งรนแรงตอองคประกอบด�นต�ง ๆ ของอ ง ค ก � ร ใ ห ต อ ง ม ก � ร เ ป ล ย น แ ป ล ง ข น ไ ด แ ก 1. ด�นโครงสร�ง (Structure) มลกษณะเปลยนไปเปนแบบแนวนอนม�กขน เกดรปแบบโครงสร�งใหม ๆ มก�ร เนนก�รใชทมง�นและองคก�รแ บ บ ไ ร พ ร ม แ ด น2. องคประกอบของประช�กร (Demographic) ประกอบดวยคนทำ�ง�นทม�จ�กต�ง วฒนธรรมม�กขน ชองว�งระหว�งวยของพนกง�นเก�กบพ น ก ง � น ใ ห ม เ พ ม ข น3. เกดจรยธรรมใหมของก�รทำ�ง�น (New work ethic) โดยคว�มจงรกภกดตอองคก�รของพนกง�นจะลดลง เกดก�รเปลยนแปลงด�นค�น ย ม ใ น ก � ร ท ำ� ง � น ม � ก ข น4. ก�รเรยนรและองคคว�มร (Learning and knowledge) องคก�รจะมพนกง�นทเปนผมคณวฒและมคว�มรสงขน องคก�รจะเปลยนไปเปนองคก�รแหงก�รเรยนร (Learning organization) ททกคนตองเรยนร ต ล อ ด เ ว ล � เ พ อ ส � ม � ร ถ เ ท � ท น ก � ร เ ป ล ย น แ ป ล ง5. เทคโนโลยและก�รเข�ถงส�รสนเทศ (Technology and access to information) มเทคโนโลยทรงประสทธภ�พเกดขนอย�งรวดเรว เกดวธก�รใหม ๆ ทมประสทธภ�พในก�รเข�ถงและก�รใชส�รสนเทศรวมกนไดร ว ด เ ร ว ม � ก ข น6. เน นเร องคว�มยดหย น (Emphasis on flexibility) กล �วค อ องคก�รตองมโครงสร�งทยดหยนพรอมทจะปรบตวไดอย�งรวดเรว พนกง�นขององคก�รตองมคว�มคลองตวและยดหยนไดสงเชนกน7. ตองพรอมเผชญตอก�รเปลยนแปลงทเกดขนอย�งรวดเรว (Fast-paced change) อนเนองม�จ�กภ�วะไมแนนอนทเกดขนทงภ�ยในและภ � ย น อ ก อ ง ค ก � ร ซ ง ไ ม ส � ม � ร ถ ค � ด ก � ร ณ ล ว ง ห น � ไ ด สงทตองพจารณาเปลยนแปลงในองคการ

โดยหลกก�รองคก�รควรเปลยนแปลงปจจยต�ง ๆ ขององคก�รใหเหม�ะสมตอก�รปฏบตภ�รกจและยทธศ�สตรทกำ�หนดไดตลอดเวล� ดวยก�รใชเทคนคก�รวเคร�ะหทเรยกว� SWOT (SWOT analysis

114

technique) ซงตองวเคร�ะหใหทร�บถงจดแขง (Strength) และจดออน (Weakness) ภ�ยในองคก�ร และตองวเคร�ะหสภ�พแวดลอมภ�ยนอกในแงโอก�ส (Opportunities) และอปสรรค (Threats) ทจะสงผลกระทบตอก�รดำ�เนนก�รขององคก�ร เพอนำ�ม�พจ�รณ�ว�ม องคประกอบอะไรบ�งทจำ�เปนตองปรบปรงเปลยนแปลง ในองคประกอบทสำ�คญ 6 ด�นตอไปน1. เป �หม�ยและกลยทธ (Goals and strategies) องคก�รมคว�มจำ�เปนตองปรบเปลยน เป�หม�ยและกลยทธไปส เป�หม�ยอยตลอดเวล� เชน เมอมก�รขย�ยกจก�รหรอเมอตองเสนอสนค�หรอบรก�รตวใหมเข�สตล�ด เมอ ตองแสวงห�ตล�ดใหมเพอรองรบสนค� เปนตน2. เทคโนโลย (Technology) ก�รเปลยนแปลงด�นเทคโนโลยมตงแตระดบเลกนอยถงระดบสำ�คญ เชน ก�ร เชอมตอคอมพวเตอรส�ยตรงเปนระบบเครอข�ยใหลกค� ส�ม�รถเข�ถงสนค�และใชบรก�รไดสะดวก ถอ เปนก�รเปลยนเทคโนโลยระดบเลกนอยแตถ�ทงกจก�รตองเปลยนแปลงเครองจกรและเทคโนโลยใหม ทงหมดเพอก�รผลตใหทนสมย ถอว�เปนก�รเปลยนแปลงใหญ3. ก�รออกแบบง�นใหม (Job redesign) องคก�รจำ�เปนตองจดง�นออกเปนกลมต�ง ๆ ใหมใหมระดบคว�มม�ก หรอนอยในประเดน เชน คว�มหล�กหล�ย (Variety) ก�รใหอสระ (Autonomy) ก�รมลกษณะเฉพ�ะ (Identity) ก�รใหคว�มสำ�คญ (Significance) ตลอดจนก�รจดระบบขอมลปอนกลบ (Feedback) เปนตน4. โครงสร�ง (Structure) เชน จดโครงสร�งแบบต�มหน�ทหรอแบบทเนนผลผลต จะมคว�มเปนท�งก�รและ รวมศนยเพยงไร เนนแบบแนวร�บหรอแนวตง (Flat or tall structure) หรอแบบเครอข�ย (Networking) เปน โครงสร�งแบบจกรกล (Mechanic structure) หรอแบบสงมชวต (Organic structure) เปนตน

115

5. กระบวนก�ร (Process) ซงเปนขนตอนก�รทำ�ใหง�นสำ�เรจ กอ�จจำ�เปนตองมก�รเปลยนแปลง เชน แทนทเคย ทำ�ต�มลำ�ดบเปนขนตอน ไปเปนก�รรวมทำ�พรอมกนจนง�นสำ�เรจ6. คน (People) คนทเคยปฏบตง�นอยในองคก�รจำ�เปนตองมก�รปรบปรงเปลยนแปลงเมอเงอนไขอนได เปลยนแปลงไป ซงส�ม�รถทำ�ได 2 วธ วธแรกปรบเปลยนคนออกแลวจ�งคนทเหม�ะสมกบภ�รกจใหมเข� แทน ทำ�นองทเรยกว�ถ�ย เลอดใหม “ ” (New blood) วธหลงใชวธเปลยนแปลงคนเดมดวยก�รพฒน�ฝกอบรม ด�นทกษะและเจตคตทสอดคลองกบง�นใหม เปนตนมประเดนทสำาคญเกยวกบการเปลยนแปลงตอองคประกอบตาง ๆ ทตองพจารณาอย 2 ประการ ประการแรก คอ ถ�มก�รเปลยนแปลงเกดขนทองคประกอบหนง จะสงผลกระทบตอองคประกอบอนทเหลออกดวย และ ประการทสอง ถ�ก�รเปลยนแปลงตอองคประกอบต�งๆ เชน เป�หม�ย กลยทธ เทคโนโลย โครงสร�ง กระบวนก�ร และก�รออกแบบรปง�นเกดขนเมอไร องคก�รจำ�เปนตองใหก�รเอ�ใจใสตอก�รเปลยนคนเปนพเศษ โดยตองมก�รฝกอบรมพฒน�ด�นทกษะและเจตคตของคนใหพรอมเสยกอนทจะเรมลงมอเปลยนแปลงองคประกอบอนกระบวนของการเปลยนแปลง ก�รเปลยนแปลงเปนเหตก�รณทเกดขนอย�งมลำ�ดบขนตอน เครท เลวน (Kurt Lewin) นกจตวทย�ชอดง ไดแบงขนตอนของกระบวนก�รใหก�รเปลยนแปลงออกเปน 3 ระยะ ไดแก ระยะยอมรบถงคว�มจำ�เปน (Unfreezing) ระยะดำ�เนนก�รเปลยนแปลง (Changing) และระยะรกษ�สภ�พใหมใหอยกบองคก�รไดถ�วร (Refreezing) 1. ระยะยอมรบถงคว�มจำ�เปน (Unfreezing) เปนขนตอนทเงอนไขสภ�พแวดลอมและสถ�นภ�พเดมทองคก�รเปนอยขณะนนเกดปญห�ทำ�ใหก�รดำ�เนนกจก�รไมเปนทน�พอใจ ซงอ�จเกดจ�กก�รมโครงสร�ง ก�รจดรปแบบง�น หรอเทคโนโลยทข�ดประสทธผลหรอก�รทพนกง�นข�ดทกษะและเจตคตทเหม�ะสม ก�รเกดวกฤตก�รณเปนตวเรงใหฝ�ยต�ง ๆ ยอมรบและเหนถง

116

คว�มจำ�เปนทจะตองมก�รเปลยนแปลง เชนก�รชมนมประทวงอย�งรนแรงของพนกง�น หรอยอดตวเลขก�รข�ยสนค�ตกลงอย�งฮวบฮ�บหรอก�รเกดกรณฟองรองท�งกฎหม�ยกบบรษท เปนตน อย�งไรกด ก�รยอมรบถงคว�มจำ�เปนตองมก�รเปลยนแปลงนน ไมจำ�เปนตองมวกฤตก�รณเกดขนกได แตอ�จจะม�จ�กก�รไดขอมลจ�กแหลงอน เชน ก�รสำ�รวจทศนะของลกค� พนกง�นหรอดจ�กบญชก�รเงนของบรษท เปนตน ขอมลเหล�นส�ม�รถใชในก�รค�ดเหตก�รณลวงหน�เพอดำ�เนนก�รเปลยนแปลงกอนทจะเกดภ�วะวกฤตได2. ระยะดำ�เนนก�รเปลยนแปลง (Changing) เปนขนตอนของก�รนำ�แผนง�นวธก�รและเทคนคต�ง ๆ ลงสก�รปฏบตเพอใหเกดก�รเปลยนแปลงไปสสภ�พทตองก�ร อย�งไรกดก�รเปลยนแปลงบ�งอย�งส�ม�รถทำ�ไดทนทโดยไมจำ�เปนตองมแผนง�นกได เชน ก�รจดฝกอบรมทกษะก�รทำ�ง�น ก�รปรบขนตอนก�รสรรห�พนกง�น เปนตน ซงเกยวของกบคนไมกคน แตถ�เปนก�รเปลยนแปลงใหญทตองเกยวกบคนจำ�นวนม�ก เชน ก�รปฏรปปรบรอองคก�รใหม ก�รปรบนโยบ�ยจ�กรวมศนยไปเปนก�รกระจ�ยอำ�น�จคว�มรบผดชอบในก�รตดสนใจลงสระดบล�งเปนตนจำ�เปนตองมแผนและดำ�เนนก�รอย�งรอบคอบ3. ระยะรกษ�สภ�พใหมใหอยกบองคก�รไดถ�วร (Refreezing) กล�วคอ เมอมก�รเปลยนแปลงเกดขนแลว พรอมทงไดมก�รพฒน�ด�นพฤตกรรมและเจตคตของพนกง�นหรอปรบโครงสร�งใหมแลว ในขนตอนจ�กนกคอ ก�รทำ�ใหก�รเปลยนแปลงใหมในด�นต�ง ๆ ทเกดขนคงอยและกล�ยเปนสวนหนงขององคก�รตอไป ซงมสงทตองพจ�รณ�กคอ ก�รเปลยนแปลงใหมทเกดขนมประสทธผลหรอไม และขนตอนตอเนองทจะตองเปลยนแปลงตอไปเปนอย�งไร แนวคดในก�รบรห�รปจจบนจงใหคว�มสำ�คญตอก�รสร�งองคก�รแหงก�รเรยนร (Learning organization) เพอกระตนทกคนในองคก�รใหมนสยก�รเรยนรตลอดเวล�และพรอมตอก�รเปลยนแปลงเสมอประเดนและปญหาสำาคญในกระบวนการของการเปลยนแปลง(Issues in changing process) ในกระบวนก�รของก�รเปลยนแปลงทง 3 ระยะดงกล�ว เปนสงทไมอ�จเกดขนไดโดยง�ย แตมประเดนสำ�คญทจะตองเตรยมก�รและมปญห�ท

117

ตองเผชญในกระบวนก�รของก�รเปลยนแปลง ซงไดแก ก�รตรวจวน จฉ ย (Diagnosis) ก�รต อต �น (Resistance) ก�รประ เม นผล (Evaluation) แ ล ะ ก � ร เ ป น ส ว น ห น ง ข อ ง อ ง ค ก � ร (Institutionalization) โดยประเดนเหล�นจะเกดขนในแตละขนตอนในกระบวนก�รของก�รเปลยนแปลง การตรวจวนจฉย (Diagnosis) ก�รตรวจวนจฉย เปนวธเกบรวบรวมขอมลอย�งเปนระบบเกยวกบภ�วะคกค�มต�ง ๆ ททำ�ใหองคก�รตองมก�รเปลยนแปลง ขอมลทไดจ�กก�รตรวจวนจฉยเบองตนจะทำ�ใหเกดก�รยอมรบ (Unfreezing) ว�ขณะนมปญห�เกดขนแลว หลงจ�กมก�รยอมรบเกดขน ก�รตรวจวนจฉยตอไปกเพอห�ว� ปญห�ทแทจรงทเกดขนนนคออะไร และสงทตองทำ�ก�รเปลยนแปลงคอเร องใด ตวอย�งเชน จ�กก�รตรวจวนจฉยพบว� ขวญกำ�ลงใจ“ ” (Morale) ของโรงพย�บ�ลตกตำ�อย�งรนแรง ดงนนเพอใหมนใจว�เร องนเปนจรงและจะตองตดสนใจว�จะดำ�เนนก�รแกไขเร องนอย�งไร จง จำ�เปนตองตรวจสอบห�ขอมลเพมเตมจ�กชองท�งต�ง ๆ ทมอยแลว เชน ถ�หวหน�ฝ�ยหอง ปฏบตก�รของโรงพย�บ�ลเชอว� เจ�หน�ทด�นเทคนคในหองปฏบตก�รจำ�นวนม�กทยงมทกษะด�นเคร องมอไมเพยงพอ กอ�จขอคว�มรวมมอกบหวหน�ฝ�ยง�นบคคล ใชแบบทดสอบวดทกษะของคนเหล�นน เมอตรวจสอบพบท�งโรงพย�บ�ล กจะจดหลกสตรฝกอบรมทกษะดงกล�วแกเจ�หน�ท พรอมทงนำ�ม�ตรก�รเขมงวดในก�รคดเลอกบคล�กรใหมเ ข � ท ำ� ง � น ต อ ไ ป อย�งไรกต�มถ�ปญห�ทเกดขนมคว�มยงย�กซบซอนและไมใชปญห�เกยวกบง�นประจำ� ก�รใชผเชยวช�ญภ�ยนอกทมทกษะในก�รตรวจวนจฉยไดด จะมคว�มเหม�ะสมกว�โดยผเชยวช�ญภ�ยนอกทจะเปนผนำ�ก�รเปลยนแปลงนน ควรมคว�มรอบรท�งพฤตกรรมองคก�รทส�ม�รถตรวจวนจฉยพรอมทงนำ�ก�รเปลยนแปลงได ต�มองคก�รขน�ดใหญมกจ�งผเชยวช�ญดงกล�วอยประจำ�รบผดชอบง�นด�นนพรอมทงคอยใหคำ�ปรกษ� และทนยมจ�งบคคลภ�ยนอกม�เปนผเชยวช�ญนำ�ก�รเปลยนแปลงโดยตรง เพร�ะมคว�มอสระและส�ม�รถวนจฉยผลไดเทยงตรงห�กผเชยวช�ญไดมโอก�สคลกคลกบผทเกยวของกบก�รเปลยนแปลงนน นอกจ�กนผลของก�ร

118

วนจฉยอ�จไดม�จ�ก ขอมลของก�รสงเกต ก�รสมภ�ษณ ก�รใหตอบแบบสอบถ�มและแฟมขอมลทผ�นก�รตรวจสอบเปนอย�งดแลว รวมทงขอมลทเปนทศนะของลกค� เปนตน ก�รตรวจวนจฉยทดจะทำ�ใหทร�บปญห�ไดชดเจนว� จะตองปรบปรงเปลยนแปลงอะไรและควรเลอกใชกลยทธใดจงจะเ ก ด ก � ร ต อ ต � น น อ ย ท ส ดการตอตานการเปลยนแปลง (Resistance to change) เปนเรองปกตเมอจะมก�รเปลยนแปลงใด ๆ เกดขน ยอมมก�รตอต�นจ�กผทไดรบผลกระทบจ�กก�รเปลยนแปลงนนเสมอ กล�วคอ ในระยะแรกทเปนก�รสร�งก�รยอมรบ (Unfreezing) จะมก�รตอต�นออกม�ในลกษณะสร�งกลไกป องก นตนเอง (Defense mechanism) เชน พย�ย�มปฏเสธโดยกล�วว� ทเปนอยขณะนกดอยแลว ไมเหนมปญห�อะไร สวนในระยะดำ�เนนก�รเปลยนแปลง ก�รตอต�นจะเพมคว�มรนแรงม�กขน เชนก�รไมรวมมอหรออ�จประทวงเปนตนสาเหตของการตอตานการเปลยนแปลง มาจากเหตผลหลายอยาง ดงน1. เร องก�รเมองและผลประโยชนสวนตว (Politics and self-interest) โดยคนเหล�นอ�จ รสกว�ถ�มก�ร เปลยนแปลงกจะทำ�ใหตนสญเสยอำ�น�จ ตำ�แหนงหน�ทก�รง�น และสถ�นภ�พท�งสงคม เปนตน2. คว�มเฉอยช�สวนตว ไมอย�กเปลยนแปลง (Low individual tolerance for change) ดวยคว�มเคยชนกบ สถ�นภ�พเดม จงวตกว�ก�รเปลยนแปลงจะกระทบตอสงทเคยทำ�เปนประจำ� รวมทงคว�มสะดวกสบ�ย 3. คว�มเข�ใจผด (Misunderstanding) ไดแก คว�มไมเข�ใจถงเหตผลคว�มจำ�เปนทตองมก�รเปลยนแปลง รวมทงยงไมทร�บแนวท�งปฏบตทชดเจนในก�รดำ�เนนก�รเปลยนแปลงนน4. ข�ดคว�มไวว�งใจ (Lack of trust) โดยคนเหล�นนแมจะเข�ใจถงเหตผลทตองมก�รเปลยนแปลงกต�ม แตแสดงก�รตอต�นเพร�ะยงไมไวว�งใจและสงสยตอเจตน�รมณทแทจรงของก�รเปลยนแปลงนน

119

5. ก�รประเมนสถ�นก�รณทต�งกน (Different assessments of the situation) กล�วคอ กลมเป�หม�ยทถก กระทบจ�กก�รเปลยนแปลงมคว�มรสกว�สถ�นก�รณยงไมถงขนทจำ�เปนตองเปลยนแปลง โดยกลมท สนบสนนก�รเปลยนแปลงอ�จอ�นสถ�นก�รณผดพล�ดกได6. ก�รขดแยงกบวฒนธรรมขององคก�ร (A resistant organizational culture) วฒนธรรมขององคก�รบ�งแหงท เนนอนรกษนยม และคว�มมนคง จะมคว�มรสกว� คนภ�ยนอกทเข�ม�สนบสนนใหมก�รเปลยนแปลงขน นน เปนก�รชนำ�ทผดและเปนคนผดปกต กลาวโดยสรป จ�กเหตผลของก�รตอต�นต�ง ๆ ดงกล�ว ส�ม�รถมองได 2 แนวท�ง ไดแก 1) ก�รเปลยนแปลงเปนสงทไมจำ�เปน ทงนเพร�ะ คว�มแตกต�งระหว�งสภ�พทเปนจรงขององคก�รปจจบนกบสภ�พในอดมคตเมอเปลยนแปลงแลวมนอยม�ก หรอ 2) ก�รเปลยนแปลงเปนสงทรบไมได (และอ�จเปนภยคกค�ม) ทงนเพร�ะสภ�พทเปนจรงขององคก�รปจจบนแตกต�งจ�กองคก�รในอดมคตเมอเปลยนแปลงแลวอย�งม�ก การลดการตอตาน (Dealing with resistance) ในก�รลดก�รตอต�นก�รเปลยนแปลงนน มกลยทธอย 6 ประก�ร ทผนำ�ก�รเปลยนแปลงส�ม�รถเลอกใชไดต�มคว�มเหม�ะสม ไดแก1. ใหก�รศกษ�และใชก�รสอคว�มหม�ย (Education and communicating) ก�รสอคว�มหม�ยชวยใหพนกง�น เข�ใจถงเหตผลทตองมก�รเปลยนแปลงทำ�ใหลดก�รตอต�นลง กลยทธนมคว�มเชอพนฐ�นว� ส�เหตท พนกง�นตอต�นม�จ�กก�รไดรบขอมลผด ๆ หรอเพร�ะก�รออนประช�สมพนธ ดงนนเมอใหขอมลอย�ง ครบถวนสมบรณ คว�มเข�ใจกมคว�มชดเจนขน ตอต�นกจะหมดไป นอกจ�กนคว�มสมพนธ ระหว�งผนำ� กบพนกง�นนบว�สำ�คญเพร�ะกอใหเกดคว�มเชอถอและไวว�งใจตอกนม�กขน ซงถ�ข�ดเงอนไขดงกล�ว

120

ก�รเปลยนแปลงกย�กทจะสำ�เรจ2. ก�รมสวนรวม (Participation) เปนเรองย�กทคนซงมสวนรวมตดสนใจใหมก�รเปลยนแปลงจะออกม� ตอต�นตอสงทตนทำ� ดงนนกอนทำ�ก�รเปลยนแปลงใด ๆ ตองเชญคนทเหนว�ตอต�นใหเข�ม�อยใน กระบวนก�รตดสนใจ นอกจ�กนถ�ผนนมคว�มเชยวช�ญและไดใชคว�มส�ม�รถดงกล�วเข�รวมในฐ�นะ บคคลสำ�คญของง�นดวยแลว นอกจ�กผนนจะไมตอต�นแลวยงมคว�มผกพนม�กขน จนทำ�ใหก�รตดสนใจ เปลยนแปลงมผลดยงขน แตกมขอเสยเชงลบไดเหมอนกน เชน อ�จไดขอยตทมคณภ�พตำ�และตองใชเวล� ม�ก3. ก�รใหคว�มชวยเหลอสนบสนนต�ง ๆ (Facilitation and support) ผนำ�ก�รเปลยนแปลงอ�จหยบยนคว�ม ชวยเหลอใหเพอลดก�รตอต�นใหนอยลง เชน กรณพนกง�นรสกกลวและมคว�มกระวนกระว�ยใจตอก�ร เปลยนแปลงสง ควรจดใหมบรก�รใหคำ�ปรกษ�และก�รบำ�บดชวยเหลอ ใหก�รฝกอบรมใหม ใหศกษ�ดง�น เพอปรบตว เปนตน4. ใชก�รเจรจ�ตอรอง (Negotiation) เปนอกวธหนงทผนำ�ก�รเปลยนแปลง ส�ม�รถใชก�รแลกเปลยนระหว�ง สงทมค�กบก�รไมตอต�น เชน ก�รใหร�งวลตอบแทน เปนตน แตขอเสยคอ สนเปลอง ไมยตธรรม คนอนใช เปนเงอนไขตอรองบ�ง5. ก�รใชกลวธปรงแตงขอเทจจรงและก�รดงม�เปนพวก (Manipulation and co-optation) ก�รใชกลวธน ไดแก ก�รปรงแตงขอเทจจรงใหน�สนใจเชอต�ม จนลดก�รตอต�นลง สวนก�รดงเข�ม�เปนพวก (Co-optation) เปนวธดงดดใจและใหมสวนรวมดวยวธก�ร เชน อ�จซอ (Buy off) ผนำ�ทตอต�นก�รเปลยนแปลงดวยก�รให

121

ผลตอบแทนพเศษ และใหมบทบ�ทสำ�คญในก�รตดสนใจเปลยนแปลงโดยทำ�แบบลบ ๆ ทงนถ�ห�กคว�มลบ เกดรวไหลใหคนอนทร�บว�พวกตนกำ�ลงถกกลอบ�ย จะทำ�ใหคว�มเชอถอของคนเหล�นนตอผนำ�ก�ร เปลยนแปลงจะหมดไปทนท6. ใชก�รขมขบงคบ (Coercion) ตอผทตอต�น เชน ขว�จะย�ย จะไมไดรบก�รสงเสรมคว�มก�วหน� จะถก ประเมนผลง�นใหตำ�ลง หรอจะระบด�นลบในหนงสอรบรอง เปนตน วธนควรหลกเลยงและใชเปนวธ สดท�ย เมอใชวธอนหมดแลวแตไมไดผลการประเมนผลและใหเปนสวนหนงขององคการ (Evaluation and institionalization) เปนเรองจำ�เปนทตองมก�รประเมนผลของก�รเปลยนแปลง เพอใหทร�บคว�มคนหน� ว�เกดคว�มสำ�เรจเพยงไรหรอไม ตรงต�มเป�หม�ยทตองก�รหรอไม ปกตก�รประเมนใด ๆ มกทำ�ไดย�ก และข�ดคว�มจรงจงจ�กผมอำ�น�จ ซงทำ�ไปเพอหวงผลเชงก�รเมองม�กกว�ก�รไดทร�บต�มคว�มเปนจรงเพอนำ�ม�ปรบปรงง�นตอไป ดวยเหตนองคก�รสวนใหญจงมจดออนตรงทมงประเมนแตเฉพ�ะจดเลก เชน เรองทเกยวกบทกษะ เจตคต และค�นยม เปนตน อย�งไรกต�ม ถ�ห�กตองก�รจะประเมนใหครอบคลมทงหมดกตองพจ�รณ�ตวแปรในเรองตอไปน1. ดปฏกรย�โตตอบ(Reaction) เชน ผมสวนรวมพงพอใจในเรองทจะเปลยนแปลงหรอไม2. ก�รเรยนรเพมเตม(Learning) เชน มทกษะหรอประเดนใดทจำ�เปนตองใชในก�รเปลยนแปลงทตองเรยนรเพมเตมหรอไม3. พฤตกรรม (Behavior) เชน มก�รเปลยนแปลงด�นพฤตกรรมเกดขนหรอไม4. ผลลพธ (Outcomes) เชนมก�รเปลยนแปลงในแงผลผลต และก�รทำ�ง�นฯลฯ เกดขนเพยงไร กล�วโดยสรป ก�รประเมนปฏกรย�ตอบโต ส�ม�รถวดไดจ�กก�รตอต�น ก�รประเมนเรองก�รเรยนรจะสะทอนใหเหนสงทเกดก�ร

122

เปลยนแปลง สวนก�รประเมนพฤตกรรมวดทคว�มสำ�เรจในก�รยอมรบเหตผลทตองมก�รเปลยนแปลง (Unfreezing) และก�รประเมนผลลพธวดผลทเกดจ�กก�รเปลยนแปลงว�เปนประโยชนตอองคก�รเพยงไร แตเปนทน�เสยด�ยทพบว�องคก�รสวนใหญประเมนเพยงขนแรก คอ ตรวจสอบดปฏกรย�ของผเกยวของเท�นน ในก�รประเมนนน ถ�ผลลพธทไดออกม�นนเปนไปในทศท�งทพงประสงคแลว องคก�รกจะซมซบก�รเปลยนแปลงทเกดขนนนใหเปนสวนหนงขององคก�ร (Institutionalization) กล�วคอ ก�รเปลยนแปลงนนกล�ยเปนเรองถ�วรของระบบองคก�รไปในทสด

การพฒนาองคการ (Organization Development หรอ OD)

ในก�รบรห�รก�รเปลยนแปลงจะประสบคว�มสำ�เรจไดตองรวมถงก�รพฒน�องคก�ร (OD) ดวย โดยนย�มก�รพฒน�องคก�ร หม�ยถง ก�รทำ�แผนเพ อใชด ำ�เน นก�รเปลยนแปลงองคก�รใหเก ดคว�มมประสทธผลและใหคว�มสำ�ค ญด�นคว�มเปนมนษยม�กยงข น (More effective and more human) จะเหนว�กระบวนทศนของก�รพฒน�องคก�ร (OD paradigm) คอก�รใหคว�มสำ�คญตอ คณค�ของมนษยและคว�มก�วหน�ขององคก�รควบคกนไป เนนคว�มรวมมอและกระบวนก�รมสวนรวม ตลอดจนก�รมจตวญญ�ณของก�รแสวงห� (Spirit of inquiry) กล�วโดยสรป ค�นยมทถ อเปนส�ระส ำ�คญเชงปรชญ�ของก�รพฒน�อ ง ค ก � ร ไ ด แ ก 1. ใหก�รนบถอตอคน (Respect for people) โดยเชอว� มนษยมคว�มรบผดชอบมสตปญญ�และตองก�รให ก�รใสใจและควรไดรบก�รปฏบตดวยคว�มเค�รพในศกดศรแหงคว�มเ ป น ม น ษ ย 2. ไวว�งใจและชวยเหลอเจอจน (Trust and support) กล�วคอ องคก�รทถอว�มสขภ�พดและมประสทธผล ตอง มลกษณะของคว�มไวว�งใจ มคว�มน�เชอถอ มบรรย�ก�ศทเปดเผย และใ ห ก � ร เ ก อ ก ล ต อ ก น

123

3. มคว�มเสมอภ�คด�นอำ�น�จ (Power equalization) ในองคก�รทมประสทธผลจะไมเนนก�รใชอำ�น�จและก�ร ค ว บ ค ม ต � ม ส � ย ก � ร บ ง ค บ บ ญ ช � เ ป น ป ร ะ เ ด น ส ำ� ค ญ4. กล�เผชญปญห� (Confrontation) โดยไมเลยง ไมประวงเวล�หรอหนปญห�ทเกดขน แตจะใชวธเผชญปญห� อ ย � ง เ ป ด เ ผ ย5. ก�รมสวนรวม (Participation) โดยเฉพ�ะผท ได รบผลกระทบหรอเกยวของกบก�รเปลยนแปลงจะไดรบ โอก�สมสวนรวมในก�รตดสนใจ เพร�ะก�รไดมสวนรวมยงทำ�ใหตองผกพนตอก�รนำ�ขอยตลงสก�รปฏบต ม�กยงขนเทคนคทใชในการพฒนาองคการ เน องจ�กก�รพฒน�องคก�ร เป นแผนรวมทใช ในก�รเปลยนแปลงสภ�พก�รทำ�ง�นโดยมวตถประสงคเพอพฒน�บคล�กรแตละคนขององคก�รพรอมกบปรบปรงใหก�รดำ�เนนง�นต�มภ�รกจขององคก�รมประสทธผลยงขน ดงนนกจกรรมของ OD กคอ แสวงห�ท�งทสงเสรมก�รปฏบตง�นขององคก�รโดยก�รปรบปรงคณภ�พของสภ�วะแวดลอมในททำ�ง�นตลอดจนเจตคตและคว�มเปนอยทดของพนกง�นแผนพฒน�องคก�รจงประกอบดวยเทคนคต�ง ๆ หล�ยอย�ง (บ�งครงเรยกว� กจกรรมสอดแทรก หรอ OD interventions) ซงผเชยวช�ญใชเพอปรบปรงก�รทำ�ง�นขององคก�รทงในระดบบคคล กลมบคคล และองคก�รโดยรวม ในทนจะเลอกนำ�เสนอเฉพ�ะเทคนคก�รพฒน�องคก�รทเปนทนยมแพรหล�ย 6 เทคนค ไดแก ก�รสำ�รวจขอมลยอนกลบ (survey feedback) ก�รฝกอบรมเพอฝ ก ก � ร ร บ ร (Sensitivity training) ก � ร ส ร � ง ท ม ง � น (Team building) โปรแกรมสร�งคณภ�พในชวตง�น (Quality of work life programs) และก�รบรห�รโดยยดวตถประสงค (Management by objectives) และ ก�รสร�งองคก�รแหงก�รเรยนร 1.เทคนคการสำารวจขอมลยอนกลบ (Survey feedback) เปนวธก�รทนำ�ไปสก�รเปลยนแปลงดวยก�รรบรขอมลรวมกน โดยมฐ�นคว�มเชอทว� ก�รเปลยนแปลงใด ๆ จะเกดขนไดกตอเมอพนกง�นตอง

124

รบรและเข�ใจถงจดแขงและจดออนในปจจบนของหนวยง�นตน ซงเปนหลกก�รและเหตผลสำ�คญของก�รใชเทคนคก�รสำ�รวจขอมลยอนกลบน เทคนคนประกอบดวย 3 ขนตอนสำ�คญขนแรก เปนก�รรวบรวมขอมลทงหล�ยทเปนขอวตกกงวนของพนกง�น เชน บรรย�ก�ศขององคก�ร แบบภ�วะผนำ� และสภ�พคว�มพงพอใจตอง�น เปนตน โดยใชวธก�รสมภ�ษณหรอใหตอบแบบสอบถ�มหรอทงสองอย�งกได ขอมลทไดตองพย�ย�มหลกเลยงอคตลำ�เอยงและตองเกบเปนคว�มลบ ดวยเหตนจงนยมใชทปรกษ�ภ�ยนอกดำ�เนนก�ร ขนทสอง เปนก�รเขยนร�ยง�นขอมลทไดรบกลบม�จ�กพนกง�นระหว�งก�รประชมกลมยอย เชน สรปคะแนนเฉลยด�นเจตคตของพนกง�นทวดได เค�โครงแสดงทม�ของคว�มรสกทพนกง�นมตอองคก�ร หรอตอผนำ�หรอตอง�นททำ�อภปร�ยเพอห�ประเดนหลกและก�รบงชของขอมลใหไดว�ปญห�คออะไรขนทสดท�ย เปนก�รวเคร�ะหปญห�ในแงทเกยวกบก�รสอส�ร ก�รตดสนใจและกระบวนก�รต�ง ๆ ขององคก�ร เพอนำ�ม�จดทำ�แผนในแตละเร อง ก�รอภปร�ยจะไดผลดถ�ไดมก�รจดเตรยมเอกส�รขอมลทเกยวของเปนอย�งดมผนำ�จดทำ�แผนทมคว�มส�ม�รถขอดของเทคนคก�รสำ�รวจขอมลปอนกลบกคอ มประสทธภ�พ รวดเรว ไดขอมลม�กต�มทตองก�ร ทงยงยดหยนสอดคลองกบคว�มตองก�รขององคก�รต�ง ๆ ซงมปญห�ไมเหมอนกนไดด แตมจดออนทเกยวกบคว�มแมนยำ�เทยงตรงของเครองมอแบบสอบถ�มทใชและตองไดรบคว�มสนบสนนจรงจงของฝ�ยบรห�รจงจะไดผลด2. เทคนคการฝกอบรมเพอฝกการรบร (Sensitivity Training หรอ T-groups) โดยใชกลมเลกประม�ณ 8-15 คน ม�เล�ประสบก�รณหรอเรองเกยวกบตนใหคนอนฟงและรวมแสดงคว�มเหนแงมมต�ง ๆ ของเร องนน เพอใหผนนมองเหนไดทะลปรโปรงจนส�ม�รถเข�ใจตนเอง เทคนคนมหลกก�รและเหตผลทอยเบองหลงกคอ ปกตคนเร�จะไมยอมเปดเผยคว�มจรงเกยวกบตวเองและมคว�มซอตรงตอคนอนอย�งสมบรณ ดงนน เทคนค T-group นจงมเงอนไขกตก�ของกลมททกคนตองพดจ�สอส�รตอกนอย�งเปดเผย และซอตรงตอกน โดยไมมคว�มกดดนจ�กภ�ยนอก ดงนนกจกรรมนจงมกจดนอกสถ�นทซงไกลจ�กททำ�ง�นไดหล�ยวน โดยมผเชยวช�ญทำ�

125

หน�ทอ ำ�นวยคว�มสะดวก ประจ ำ�กล มคอยใหค ำ�แนะน ำ�และรกษ�บรรย�ก�ศทดของกลมอยตลอดเวล� ภ�ยหลงจ�กกลมมคว�มไวว�งใจตอกน และชวยแลกเปลยนคว�มเหนตอปญห�ซงกนและกนทละคน กจะทำ�ใหเจ�ของปญห�มองเหนและเข�ใจตนเองดยงขน โดยทำ�หมนเวยนจนครบทกคน สม�ชกนอกจ�กเข�ใจตนเองแลวยงเข�ใจถงคว�มรสกของสม�ชกคนอนแ ล ะ เ ก ด ส ม พ น ธ ภ � พ ท ด ต อ ก น อย�งไรกต�ม ก�รวดคว�มสำ�เรจของเทคนค T-group ทนำ�ม�ใชเปนกจกรรมพฒน�องคก�รนน มองเหนไดย�ก แมจะเกดผลดระหว�งทำ�กจกรรมกลมดงกล�ว แตยงไมอ�จสรปไดว� ส�ม�รถถ�ยโอนม�สบรรย�ก�ศก�รทำ�ง�นจรงขององคก�รไดม�กนอยเพยงไร ดงนน เทคนค T-group มกใชรวมกบเทคนคอน ๆ ในก�รพฒน�องคก�ร3. เทคนคการสรางทมงาน (Team Building Technique) เทคนคก�รสร�งทมง�น ประยกตวธก�รและหลกก�รเหตผลม�จ�กเทคนค T-group ดงกล�วม�แลวโดยใหสม�ชกของกลมทำ�ง�นวเคร�ะหว�ตนทำ�ง�นรวมกนอย�งไร และใหเสนอแผนก�รปรบปรงใหดขนกว�เดม ใหคว�มสำ�คญตอคว�มพย�ย�มของกลมทจะชวยใหก�รปฏบตก�รกจขององคก�รเกดประสทธผล โดยเชอว�ถ�ปรบปรงก�รทำ�ง�นของกลมใหมประสทธผลแลวยอมสงผลใหองคก�รมประสทธผลไปดวย เพร�ะกลมเปนหนวยทส ำ�คญขององคก�ร ดงนนในก�รพฒน�องคก�รจงตองเนนก�รเปลยนแปลงเกดขนทกลมแทนทจะเปนร�ยบคคลก�รสร�งทมง�นเรมเกดขนเมอสม�ชกของกลมยอมรบว� พวกตนมปญห�และพย�ย�มรวบรวมขอมลเพอใหเข�ใจถงปญห�นน ปญห�ดงกล�วอ�จไดม�จ�กก�รทำ�กจกรรม T-groups หรอจ�กเทคนคอนเชน ก�รสำ�รวจเจตคตหรอจ�กยอดตวเลขผลผลต เปนตน จ�กนนกนำ�ขอมลทไดม�ทำ�ก�รแลกเปลยนกนในชวงของก�รตรวจวนจฉย (Diagnostic session) เพอใหไดขอยตรวมกนว� กลมของตนมจดแขง (Strength) และจดออน (Weakness) อะไรบ�ง เมอทร�บแลวจงระบประเดนทตองปรบปรงเปลยนแปลงพรอมทงกำ�หนดแผนดำ�เนนก�รเปลยนแปลงหรอทำ�แผนปฏบต (Action plan) ต�มไปดวย จ�กนนจงลงมอปฏบตจรงต�มแผน ต�มดวยก�รประเมนคว�มก�วหน�และห�ว�ปญห�ดงกล�วไดรบก�รแกไขหมดหรอไม ถ�ปญห�ไดรบก�รแกไขสมบรณ

126

ก�รประชมของทมง�นกจบลง แตถ�ปญห�ยงคงเหลออยกจะตองเร มตนกระบวนก�รใหม ดงภ�พตอไปน4. เทคนคการจดโปรแกรมคณภาพในชวตงาน (Quality of work life หรอ QWL) เนองจ�กคนเร�เมอตองทำ�ง�นทซำ�ซ�กจำ�เจจะเกดคว�มรสกเบอหน�ยขน ดวยเหตนองคก�รสวนใหญในปจจบน จะใหคว�มสำ�คญตอก�รจดสภ�พแวดลอมทมคณภ�พอย�งเปนระบบอยตลอดเวล� โดยมงหวงใหส�ม�รถตอบสนองคว�มตองก�รของบคคลใหไดทำ�ง�นอย�งทตนคดอย�กจะทำ� (Self- fulfilling) ดวยเหตนน กพฒน�องคก�รจงพย�ย�มสร�งเงอนไขแวดลอมของก�รทำ�ง�น ใหสงเสรมแรงจงใจ มคว�มพงพอใจ และสร�งคว�มผกพนใหแกพนกง�น เพร�ะองคประกอบเหล�นชวยใหระดบผลง�นขององคก�รสงขน คว�มพย�ย�มโดยรวมในก�รปรบปรงสภ�พแวดลอมของก�รทำ�ง�นใน แนวท�งดงกล�วนเรยกว� ก�รจดโปรแกรมคณภ�พใน“ชวตง�น หรอเรยกยอว� ” QWL ซงเชอว�โปรแกรม QWL เปนแนวท�งทเพมผลผลตขององคก�รใหสงขนถ�ใหพนกง�นไดเข�ม�มสวนรวมในก�รตดสนใจทจะสงผลกระทบตอก�รทำ�ง�นของตน โปรแกรม QWL จงปฏบตตอพนกง�นทกระดบดวยแนวคดคว�มเปนประช�ธปไตยและกระตนก�รมสวนรวมในก�รตดสนใจ แนวคดของโปรแกรม QWL จงใหคว�มสำ�คญของ คว�มเปนมนษยในสถ�นททำ�ง�น “ ” (Humanizing the workplace) ก�รใชเทคนค QWL ในก�รปรบปรงคณภ�พในชวต ประกอบดวยหล�ยวธ ต ว อ ย � ง เ ช น4.1 ใชกจกรรมปรบโครงสร�งใหมของง�น (Work restructuring) ซงเปนกระบวนก�รเปลยนแปลงวธทำ�ง�นใหมใหมคว�มน�สนใจแกพนกง�น โดยส�ม�รถทำ�ไดหล�ยอย�ง เชน ใชเทคนคก�รจดรปแบบคณสมบตของง�น (Job characteristic model) (ร�ยละเอยดของเทคนคเหล�นอ�นไดจ�กบ ท ท 4 เ ร อ ง ก � ร จ ง ใ จ ใ น อ ง ค ก � ร )4.2 ใชกจกรรมวงจรคณภ�พ (Quality circles หรอเรยกยอว� QC) เปนกจกรรมทแบงสม�ชกออกเปนกลม ๆ ละประม�ณ 10 คน เปนสม�ชกทม�จ�กคว�มสมครใจและมก�รประชมพบปะกนอยเสมอ (อ�ทตยละคร งโดยประม�ณ) เพอระบถงปญห�และแนวท�งในก�รแกปญห�ทเกยวกบคณภ�พ

127

ของง�นและเงอนไขต�ง ๆ ทเกยวกบก�รทำ�ง�นของพวกตน ในองคก�รหนงอ�จมทมง�น QC หล�ยทม โดยแตละทมจะรบผดชอบดแลง�นเฉพ�ะด�นทตนสนใจและมคว�มถนด เพอใหทมง�นเกดผลด สม�ชกของทมควรผ�นก�รฝกอบรมวธก�รแกปญห� (Problem solving) ม�กอน อย�งไรกดมผลง�นวจยระบว� แมกจกรรม QCs จะมผลดตอก�รปรบปรงคณภ�พในชวตในชวงระยะเวล�สน (ร�วไมเกน 18 เดอน) แตพบว�มประสทธผลนอยล ง ถ � จ ะ ใ ห เ ก ด ก � ร เ ป ล ย น แ ป ล ง ใ น ร ะ ย ะ ย � ว (Griffin,1988 อ � งใ น Greenberg,1997:567) กล�วโดยสรป เทคนคก�รจดโปรแกรมคณภ�พในช ว ต ง � น ห ร อ QWL ม ป ร ะ โ ย ช น อ ย � ง น อ ย 3 ป ร ะ ก � ร ไ ด แ ก (1) เพมคว�มพงพอใจในง�น เกดคว�มผกพนตอองคก�รและลดก�รล�ออกนอยลง (2) เพมผลผลตหรอผลง�น ใหสงขน(Increased productivity)(3) เพมคว�มมประสทธผลขององคก�ร (เชน ผลกำ�ไรม�กขน ก�รไดบรรลเป�หม�ย) 5. เทคนคการบรหารโดยยดวตถประสงค (Management by objectives หรอเรยก MBO) เปนเทคนคททงผบรห�รและพนกง�นรวมกนกำ�หนดเป�หม�ยขององคก�รแลวพย�ย�มดำ�เน นก�รใหบรรลต�มเป �หม�ยน น โดยกระบวนก�รของก�รบรห�รโดยยดวตถประสงค หรอ MBO แบงออกเปน 3 ขนตอนในขนแรก ทำ�ก�รเลอกเป�หม�ยทตองก�รใหพนกง�นดำ�เนนก�รไดดทสดต�มคว�มตองก�รขององคก�ร ก�รเลอกเป�หม�ยควรทำ�รวมกนทงผบรห�รและพนกง�นแทนทจะเปนก�รสงม�จ�ก ผบรห�ร โดยเป�หม�ยทกำ�หนดจะตองส�ม�รถวดไดและมเงอนไขกำ�กบดวย ตวอย�งเชน จะเพม“ผลผลตใหสงขนกว�เดม 15 เปอรเซนตภ�ยในไตรม�สแรกของป หรอ จะ” “ลดอตร�ก�รชำ�รดของผลตภณฑลงจ�กเดม 25 เปอรเซนตภ�ยในปน” เปนตน ในขนตอนนทงผบรห�รและพนกง�นจะ รวมกนจดทำ�แผนปฏบตก�ร (Action plan) เ พ อ ใ ห ส � ม � ร ถ บ ร ร ล เ ป � ห ม � ย ต � ม ท ก ำ� ห น ด ขนทสอง เมอไดกำ�หนดเป�หม�ยและจดทำ�แผนปฏบตแลวกถงขนก�รนำ�แผนลงสก�รปฏบต (Implementation) ในก�รปฏบตต�มแผน

128

จำ�เปนตองมก�รตรวจสอบคว�มก�วหน�ของก�รดำ�เนนง�นอย�งสมำ�เสมอทกระยะว�เปนไปต�มทประม�ณก�รต�มเป�หม�ยหรอไม ถ�เกดปญห�ขนระหว�งดำ�เนนก�รปญห�ดงกล�วไดรบก�รแกไขหรอไม และถ�มก�รผดพล�ดไปจ�กแผนไดรบก�รแกไขแลวหรอยง จำ�เปนตองปรบแผนปรบวธด ำ� เ น น ก � ร ห ร อ แ ม แ ต ป ร บ เ ป � ห ม � ย ห ร อ ไ ม ขนสดทาย หลงจ�กไดกำ�กบดแลใหมคว�มก�วหน�ไปสเป�หม�ยแลว ในขนตอไปทตองทำ�กคอ ก�รประเมนผลว�เปนไปต�มเป�หม�ยหรอไม และบรรลต�มเป�หม�ยขององคก�รเพยงไร โดยถ�พบว�ไดบรรลต�มเป�หม�ย กส�ม�รถรเรมกำ�หนดเป�หม�ยใหมทสงกว�เดมขนอก แตในท�งกลบกน ถ�ประเมนแลวพบว� ไมส�ม�รถบรรลต�มเป�หม�ยทกำ�หนดได กกลบไปเร มจดทำ�แผนปฏบตก�รขนใหมทส�ม�รถจะดำ�เนนก�รใหบรรลเป�หม�ยได ดวยเหตทเมอบรรลเป�หม�ยไดแลว ระบใหเร มเลอกกำ�หนดเป�หม�ยขนใหมดงกล�ว จงทำ�ใหMBO เปนกระบวนก�รทมคว�มตอเนองตลอดเวล� MBO จงถอเปนเครองมอทมประสทธผลสงทใชในก�รว�งแผนและก�รว�งกลยทธก�ร เปลยนแปลงขององคก�ร เปนวธก�รททงพนกง�นและองคก�รรวมทำ�ง�นเพอบรรลเป�หม�ยเดยวกน พนกง�นโดยเฉพ�ะระดบล�งไดมสวนรวมม�กขน โดยผบรห�รระดบสงตองแสดงคว�มเตมใจใหก�รยอมรบใหก�รสนบสนนและเข�ม�รวมทกขนตอนใหม�กทสด อย�งไรกต�มกจกรรม MBO จะมองเหนผลไดชดเจนตองใชระยะเวล�ย�วน�นพอควรโดยเฉลยประม�ณ 3-5 ป ดงนน MBO อ�จไมเหม�ะกบองคก�รประเภททตองก�รเหนผลรวดเรว6. เทคนคการสรางองคการแหงการเรยนร (Creating a learning organization) ในแตละทศวรรษทผ�นม�มกมก�รนำ�แนวคดใหมม�ใชพฒน�องคก�ร กล�วคอ เทคนคก�รบรห�รคณภ�พโดยรวมหรอ TQM ในทศวรรษ 1980 ตอม�ในทศวรรษ 1990 หนม�เนนเทคนคก�รปฏรปยกร อระบบ (Reengineering)และในปจจบนกล�วถงเร ององคก�รแหงก�รเรยนร (Learning organization) โดยนกวช�ก�รและผบรห�รองคก�รต�งพย�ย�มเสนอหนท�งใหมทเหม�ะสมกบโลกปจจบนทมลกษณะเปลยนแปลงตลอดเวล�และตองมก�รพงพ�ระหว�งกน (Interdependence and change) ตอไปนจะกล�วถงลกษณะขององคก�รแหงก�รเรยนรและวธ

129

บ ร ห � ร ก � ร เ ร ย น ร 6.1 ลกษณะขององคการแหงการเรยนร หม�ยถง องคก�รทมศกยภ�พทส�ม�รถยดหยนในก�รปรบตวและเปลยนแปลงไดตลอดเวล� องคก�รกเหมอนกบบคคลทตองเรยนรอยเสมอไมว�จะโดยตงใจหรอไมกต�ม ทงนกเพอใหองคก�รส�ม�รถดำ�รงอยดวยดอย�งถ�วรเมอเกดปญห�ขนองคก�รจะมแนวท�งดำ�เนนก�รอย�งใดอย�งหนงใน 2 วธตอไปน วธแรก เปนก�รแกปญห�โดยใชประสบก�รณเก� (Single – loop learning) เปนก�รเรยนร ก�รแกปญห�ทเกดขนโดยอ�ศยวธก�รเดมทเคยใชไดผลในอดตผนวกเข�กบนโยบ�ยทมในปจจบน ซงเปนวธทตรงกนข�มกบทใชในองคก�รแหงก�รเรยนร ซ งเปนวธทสองทเรยกว� เปนก�รแกปญห�แบบองครวม (Double – loop learning) กล�วคอ เมอพบว�มปญห� จะใชวธก�รทมก�รหลอมรวมวตถประสงคขององคก�ร นโยบ�ยและแนวปฏบตประจำ�ทมม�ตรฐ�นเข�ดวยกนในก�รพจ�รณ�ห�ขอยตของปญห� วธแกปญห�แบบหลงจะมลกษณะท�ท�ยตอคว�มเชอและปทสถ�นทมในองคก�ร ในแงทเช อว�ส�ม�รถแกปญห�ไดอย�งชนดถอนร�กถอนโคนและทำ�ใหเกดเปลยนแปลงใหญขนตอองค ก�รเซนจ (P.M. Senge) แหงสถ�บน MIT ของสหรฐ ได สร ปคณลกษณะสำ�คญ 5 ประก�รขององคก�รแหงก�รเรยนรไวดงน1. ทกคนเหนดวยและยดมนตอวสยทศนรวมกน 2. แตละคนจะละทงวธก�รคดแบบเก�ตลอดจนม�ตรฐ�นต�ง ๆ ทเคยใชในก�รแกปญห�อยประจำ�หรอวธก�ร ทเคยใชทำ�ง�นในอดต3. สม�ชกทกคนตองคดถงกระบวนก�รขององคก�รในเชงภ�พรวม โดยทกจกรรมภ�รกจ หน�ทตลอดดำ�เนนง�นทงหล�ยจะเกยวของและเปนสงแวดลอมซงเปนสวนหนงของระบบคว�มสมพนธระหว�งกนและกน4. สม�ชกใชวธสอส�รตอกนอย�งเปดเผย ทกทศท�งทงในแนวตงและแนวนอน โดยปร�ศจ�กคว�มรสก หว�ดกลวตอคำ�วจ�รณหรอก�รลงโทษแตอย�งใด5. สม�ชกจะลดละตอสงทเปนผลประโยชนสวนตนของแผนกหรอของกลมตนใหนอยลงแตจะหนม�ทำ�ง�น

130

รวมกนเพอใหส�ม�รถบรรลวสยทศนรวมกบองคก�ร6.2 การบรหารจดการการเรยนร (Managing learning) เพอใหไดคำ�ตอบว�จะตองเปลยนแปลงองคก�รอย�งไรจงจะทำ�ใหเกดก�รเรยนรอย�งตอเนอง ผบรห�รจะตองมบทบ�ทอะไรบ�งถ�จะทำ�ใหบรษทของตนกล�ยเปนองคก�รแหงก�รเรยนร ซงมแนวดำ�เนนก�รดงน(1) กำ�หนดยทธศ�สตร (Establish a strategy) ฝ�ยบรห�รจำ�เปนตองแสดงจดยนของตน อย�งชดเจนกว� ตนมงมนผกพนตอก�รเปลยนแปลงอย�งจรงจงและดำ�เนนก�รปรบปรงอย�งตอเนอง(2) ออกแบบโครงสร�งใหมขององคก�ร (Redesign the organization’s structure) เนองจ�ก โครงสร�งอย�ง ท�งก�รแบบเก�เปนอปสรรคขดขว�งตอก�รเรยนรอย�งยง จงควรแกไขใหโครงสร�งเปนแบบแนวร�บ (Flat organization) ซงลดระดบส�ยก�รบงคบบญช�ใหเหลอนอยลง พย�ย�มหลอมรวมแผนกต�ง ๆ ทม ภ�รกจใกลเคยงเข�ดวยกน เพมก�รใชทมง�นแบบไขวหน�ท (Cross-functional teams) ม�กขน สงเสรมก�ร ทำ�ง�นทตองพงพ�ระหว�งกนม�กขน และขจดพรมแดนระหว�งบคคลใหนอยลง(3) ปรบเปลยนวฒนธรรมใหมขององคก�ร (Reshape the organization’s culture) ดงกล�วแลวว� คณลกษณะท สำ�คญขององคก�รแหงก�รเรยนร กคอ มคว�มกล�เสยง (Risk taking) คว�มเปดเผย (Openness) และ คว�มก�วหน� (Growth) ดงนนฝ�ยบรห�รจงตองกำ�หนดท�ททงท�งคำ�พดและก�รกระทำ�ไปในลกษณะ ดงกล�วจนฝงร�กลกกล�ยเปนวฒนธรรมขององคก�ร ผบรห�รเองตองแสดงออกใหเหนถงคว�มเปนคนกล� เสยงและยอมรบว�ก�รผดพล�ดเปนเรองธรรมด� ยอมใหผลตอบแทนแกคนทกล�ฉกฉวยโอก�สทจะเปน

131

ประโยชนแกง�นสวนรวม แมจะตองพบคว�มผดพล�ดบ�งกต�ม ฝ�ยบรห�รจำ�เปนตองกระตนใหเกดคว�ม ขดแยงทเกยวกบง�น เพอใหทกฝ�ยไดเรยนรรวมกนในก�รห�คำ�ตอบทดทสดแกองคก�ร บทสรป ก�รเปลยนแปลงขององคก�ร หม�ยถง ก�รดำ�เนนก�รอย�งมแผนหรอไมมแผนกต�มเพอปรบเปลยนสภ�พขององคก�รในด�นโครงสร�ง เทคโนโลย และ/หรอคน เปนปร�กฏก�รณทเกดขนกบ องคก�รทวโลกทงนเพอใหส�ม�รถอยรอดไดในระยะย�ว องคก�รแหงก�รเรยนร เปนตวอย�งหนงทประสบคว�มสำ�เรจในก�รแสวงห�คว�มรและประยกตคว�มรไปใชเพอชวยใหองคก�รส�ม�รถปรบตวเข�กบกระแสก�รเปลยนแปลงได องคก�รส�ม�รถเรยนรไดดวยวธคนห�คว�มร เผยแพรขอมลส�รสนเทศ ก�รตคว�มขอมลส�รสนเทศและดำ�เนนอย�งเปนขนเปนตอนเพอใหขอมลข�วส�รเ ห ล � น เ ป น ค ว � ม ร ท ห ย ง ร � ก ล ก อ ย ใ น อ ง ค ก � รก�รเปลยนแปลงทเกดขนกบองคก�รอย�งมแผนไดแก ก�รเปลยนแปลงเกยวกบเรองผลผลตหรอง�นบรก�ร ก�รเปลยนขน�ดและโครงสร�งองคก�ร ก�รเปลยนแปลงระบบก�รบรห�ร ก�รนำ�เทคโนโลยใหมม�ใช เปนตน ก�รเปล ยนแปลงต อองค ก �รท ไ ม ได ว � งแ ผนห รอ ค� ดหม � ยล วง หน � องคก�รอ�จเปลยนแปลงในแงทเกยวกบโครงสร�ง (เชนหน�ทคว�มรบผดชอบและกระบวนก�รทำ�ง�น) เทคโนโลยทใชท ำ�ง�นและคนทปฏบตง�น เปนตน เมอไรกต�มทก�รเปลยนแปลงนน ทำ�ใหผทเกยวของไดประโยชน ก�รเปลยนแปลงจะเกดขนไดร�บรน โดยทวไป ก�รตอต�นของคนม�จ�กเหตใหญ 2 ด�น ไดแก ด�นสวนตว เชน คว�มไมมนคงฐ�นะเศรษฐกจ ก�รวตกกงวลกลวตอสงทยงไมเกดขน เปนตน กบด�นองคก�ร เชน คว�มมนคงของง�น ผลกระทบตอตำ�แหนงหน�ท/อำ�น�จ เปนตน ก�รแกไขปญห�ก�รตอต�นทำ�ไดหล�ยท�ง เชน ก�รใหขอมลข�วส�รทถกตองเกยวกบผลกระทบทม�จ�กก�รเปลยนแปลงใหทร�บตลอดเวล� หรอก�รใหพนกง�นไดเข�ม�มสวนรวมในทกขนตอนของก�รเปลยนแปลงเปนตน เทคนคก�รว�งแผนก�รเปลยนแปลงองคก�รโดยมวตถประสงคสงเสรมบคล�กรและเพมผลผลตขององคก�รดวย เรยกโดยรวมว� ก�รพฒน�องคก�ร ซ งส�ม�รถใชเทคนคไดหล�ยอย�ง เชน เทคนคก�รสำ�รวจขอมลยอนกลบ ซงใช

132

วธสมภ�ษณหรอตอบแบบสอบถ�มเพอใหทร�บปญห� เทคนคก�รฝกอบรมเพอฝกก�รรบร ซงใชก�รอภปร�ยกลมเพอชวยใหแตละคนเข�ใจตนเองชดเจนขนและเข�ใจถงคว�มรสกผอนไดดขนเปนก�รลดคว�มขดแยงและสร�งคว�มสมพนธตอกน เทคนคก�รสร�งทมง�น ซงเกยวกบก�รใหกลมทำ�ง�นรวมกนเพอวนจฉยปญห�และจดทำ�แผนปฏบตในก�รแกปญห�ด�นก�รทำ�ง�น เทคนคก�รจดทำ�โปรแกรมคณภ�พในชวตง�นเปนเทคนคทใหคว�มสำ�คญตอคณค�คว�มเปนมนษยของพนกง�นดวยก�รใหมโอก�สตดสนใจเรองทกระทบกบตน รวมทงใหจดโครงสร�งก�รทำ�ง�นไดเอง เทคนคก�รบรห�รโดยยดวตถประสงค เปนวธททงผบรห�รและลกนองรวมกนกำ�หนดเป�หม�ยทสำ�คญขององคก�รและจดทำ�แผนดำ�เนนง�นใหบรรลเป�หม�ยนน และท�ยสดเทคนคก�รสร�งองคก�รแหงก�รเรยนรซ งเปนแนวคดในก�รพฒน�ศกยภ�พของบคล�กรและองคก�รอย�งตอเนองเพอใหส�ม�รถปรบตวและเปลยนแปลงได ดวยก�รสร�งบรรย�ก�ศก�รใฝห�คว�มรและใชคว�มรเพอเปนฐ�นก�รปฏบตง�น โดยมวสยทศนรวมกน ทกคนยอมละทงคว�มคดเก� ยดภ�พรวมขององคก�รมคว�มเปดเผยโปรงใสกล�เสยงรวมกนปฏบตง�นเพอผลสำ�เรจ

133