๑

ภมปญญาผาไหมลายกาบบว

จงหวดอบลราชธาน

1. ประวต

ผากาบบว เปนชอผาทไดรบการกลาวถงในวรรณกรรมโบราณอสานหลายเรอง ค าวา "กาบ" ในภาษาอสานมความหมายถง เปลอกหมชนนอกของตนไมบางชนด เชน เปลอกหมตนกลวย เรยก กาบกลวย หมไมไผ เรยก กาบลาง กลบหมดอกบว เรยก กาบบว (สารานกรมภาษาอสาน-ไทย-องกฤษ : ปรชา พณทอง) ผากาบบวอาจจะทอดวยไหมหรอฝาย โดยมเสนยน (Warp) ยอมอยางนอยสองสเปนรว ตามลกษณะ "ซนทว" ซงมความนยมแพรหลายแถบอบลฯ ตงแตอดตจนถงปจจบน เสนพง (Weft) จะเปนไหมสมบไม (ลายเหลอบหางกระรอก) มดหมและขด จงหวดอบลราชธาน มชอเสยงในดานการทอผาพนเมองมาชานาน มความประณตสวยงาม แสดงออกถงภมปญญาของผทอผาทไดรงสรรคบรรจงดวยจตวญญาณ ออกมาเปนลวดลายอนวจตร สบตอกนมาจนถงปจจบน

ปจจบน ผากาบบว ไดรบการสบสานใหเปนผาเอกลกษณทางวฒนธรรมของจงหวดอบลราชธาน เปนทนยมในวงการแฟชนผาไทย มการสวมใสเสอผาอาภรณลายกาบบวตงแตขาราชการชนผใหญไปจนถงวยรนดวยรปแบบทหลากหลาย

"ผากาบบว" ในหนาประวตศาสตร

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 แหงราชวงศจกร พระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงสรรพสทธประสงค ขาหลวงตางพระองคส าเรจราชการมณฑลลาวกาว ไดน าผาทอเมองอบลฯ ทลเกลาถวาย ซงปรากฏในพระราชหตถเลขาตอบเมอวนท 18 กมภาพนธ ร.ศ.114 ทหอจดหมายเหตแหงชาต ความวา

"ถง สรรพสทธ ดวยไดรบหนงสอลงวนท 13 มกราคม สงผาเยยรบบลาวมาใหนนไดรบแลว ผานทอดมากเชยงใหมสไมไดเลย ถาจะยใหท ามาขายคงจะมผซอ ฉนจะรบเปนนายหนา สวนทสงมาจะใหตดเสอ ถามเวลาจะถายรปใหด แตอยาตงใจคอยเพราะจะถายเมอใดบอกไมได “

จฬาลงกรณ ปร

จากการคนควาถงต านานผาเยยรบบนพบวา เปนผาลายกาบบวค า ทอดวยเทคนคขดหรอยกดวยไหมค า (ดนทอง) แทรกดวยไหมมดหม ใชเทคนคการจกหรอเกาะดวยไหมสตางๆ ลงบนผนผา

ในเวลาตอมาอก 55 ปถดจากนน เมอวนท 28 เมษายน 2493 ชาวอบลราชธานไดรวมใจกนทอ ผาซนไหมเงน ยกดอกลายพกล ทลเกลาฯ ถวายเนองในพระราชพธราชาภเษกสมรส พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช กบหมอมราชวงศสรกต กตยากร และถดจากนนอก 5 ปตอมา ในวโรกาสเสดจฯ เยยมพสกนกรชาวอบลราชธานเมอวนท 17 พฤศจกายน 2498 สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดทรงฉลองพระองคดวยผาซนไหมเงน ทชาวอบลราชธานทลเกลาฯ ถวาย และมพระกระแสรบสงกบเหลาผเฝารบเสดจฯ ทบรเวณหนาศาลากลางจงหวดอบลราชธาน วา "ชาวอบลฯ เขาใหผาซนนเปนของขวญวนอภเษกสมรส เมอมาเยยมอบลฯ จงน ามานงใหคนอบลฯ เขาด" ยงความปลาบปลมปตเปนลนพนของชาวอบลราชธานทงมวล

๒

"ผากาบบว" ผาเอกลกษณของเมองอบล

การทอผาพนเมองในจงหวดอบลราชธาน ขนอยกบชนกลมนอยหลายเผาพนธในทองถน ดงนนผาทอพนเมองจงมมากมายหลายรปแบบ รวมทงกรรมวธทอผาพนเมอง จากการศกษาของนกอนรกษและนกวชาการในทองถน โดยเฉพาะ นายมชย แตสจรยา ทายาทแหงบานค าปน ไดพจารณาถงปมหลงของลายผาเกาในจงหวดอบลราชธาน จงน าเอาผารปแบบตาง ๆ มาพจารณา และไดรวบรวมลวดลายเดน ๆ จากสวนตาง ๆ ในผาเกาน ามาออกแบบใหเปนผากาบบวอยางทพบเหนในปจจบน

โครงการสบสานผาไทยสายใยเมองอบลราชธานไดเกดขน เพอธ ารงไวซงความเปนเอกลกษณวฒนธรรมอนล าคาของเมองอบลราชธาน โดย นายศวะ แสงมณ ผวาราชการจงหวดอบลราชธาน (ในสมยนน) ไดมอบหมายใหคณะท างานพจารณาฟนฟลายผาพนเมองในอดตทสวยงาม จนไดลายผามลกษณะเปนเอกลกษณชอวา ผากาบบว พรอมกบมประกาศจงหวดใหผากาบบวเปนลายผาเอกลกษณประจ าจงหวด เมอวนท 25 เมษายน 2543

2. ลวดลายผาและการน าไปใชประโยชน 2.1 ลวดลายผากาบบว

ผากาบบวอาจทอดวยฝาย หรอไหม ประกอบดวยเสนยนยอมอยางนอยสองสเปนรวตามลกษณะ "ซนทว" ซงมความนยมแพรหลายแถบอบลราชธาน ตงแตอดตจนถงปจจบน นอกจากนยงทอพงดวยไหมสมบไม (ไหมปนเกลยวหางกระรอก) มดหม และขด สามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท ดงน

1) ผากาบบว (จก) คอผาพนทว หรอผากาบบวเพมการจกลาย เปนลวดลายกระจกดาว (บางครงเรยก เกาะลายดาว) อาจจกเปนบางสวน หรอกระจายทวทงผนผา เพอสบทอด "ซนหวจกดาว" อนเปนเอกลกษณเฉพาะของผาซนเมองอบล ผากาบบว (จก) นเหมาะทจะใชงานในพธหรอโอกาสส าคญ

๓

2) ผากาบบว (ค า) คอ ผาทอยก (บางครงเรยก ขด) ดวยไหมค า (ดนทอง) อาจสอดแทรกดวยไหมเงน หรอไหมสตางๆ อนเปนผาทตองใชความประณตในการทออยางสง

ทมา : lib.ubu.ac.th. [หนงสอบวงามนามอบล ยลเทยนพรรษา 2543] 2.2 องคประกอบของผากาบบว ผากาบบวจะสมบรณและสวยงามประณตจะตองมองคประกอบตาง ๆ ดงน

1) ทว ผากาบบวตองมเสนยนเปนรวหรอทว 2 ส ตามลกษณะของซนทวดงเดมซงเปนทนยมของสตรเมองอบลอยางแพรหลายมากอน

รปภาพลกษณะซนทวซงลายผาเปนแถบหรอรว

ทมา : www.isanclula.com

2) มบไม ผากาบบวตองมเสนพงมบไมซงเกดจากการเขน คอ ปนเกลยวเสนพง 2 เสน เขาดวยกน การเขนมบไมนพบในผาทเรยกวา ผาไหมควบหรอผาไหมหางกระรอกหรอผาวาและซนเขน

๔

รปภาพลกษณะผาไหมหางกระรอกซงผามลายเหลอบ

รปภาพลกษณะซนเขนไหม หรอซนไหมควบ

3) มดหม ผากาบบวจะสวยงามมากนอยเพยงใดขนอยกบลวดลายหมเปนองคประกอบหลก ลายหมในผากาบบวมทงลายดงเดมและลายประยกตขนใหม มทงลายทมดไดงาย ๆ มเพยงสเดยว ยอมเพยงครงเดยว ไปจนถงลวดลายทซบซอนหลายส ตองยอมโอบหลายครง

รปภาพลกษณะผาไหมมดหม

๕

4) ขด ผากาบบวตองมเสนพงทเปนเสนใหญหรอเสนนนขนจากเนอผาเปนการเลยนแบบเสนลายของกลบบวซงใชวธขด เสนพงทเกบขด อาจพงสอดเปนลายงาย ๆ นอยเสนหรอเกบขด เปนดอกทท ายากและสวยงามยงขนกได รปภาพลกษณะผาขดซงมลายผานนใหญ

อนงในปจจบนไดมการเพมองคประกอบการทอแบบจก เพอใหผากาบบวมความวจตรงดงามยงขน เปนวธการทยากและเสยเวลามากขน ผากาบบวจงอาจจะมจกหรอไมมกได โดยเจตนาของคณะท างานผคดผากาบบวมงทจะสบทอดลกษณะผาซนหวจกดาวของสตรชนสงสมยกอนของเมองอบล รปภาพลกษณะผาจกดาวหรอเกาะลายดาว

๖

รปภาพลกษณะของผาจกทวๆ ไป

รปภาพแสดงองคประกอบผากาบบว

มบไม

ขด

ทวสแดง

ลายหม

ทวสชมพ ๑

๒

๓

๔

ลกษณะโดยรวมขององคประกอบผากาบบว

๗

3. กรรมวธการทอ

การทอผาไหมกาบบว เปนการน าเสนพงแตละชนดใสกระสวยซดหรอพงขดกบเสนยนทละเสน ดงนนการทอ 1 ครงจงประกอบดวยขนตอน 3 ขนตอนดงน

1. ซดกระสวย 1 สอด

2. กระทบฟม 1 ครง

3. เหยยบไมซายหก 1 ขาง

ลายหมของลายผากาบบวททอในครงนเปนลายทมความละเอยดขนาด 12 ล า การทอ 1 ชดมจ านวนการซดกระสวยหลายสอด โดยเฉพาะหมจะตองสอดใหครบทง 12 ล า ซงผทอตองจดจ า การทอใหถกตองไมสบสน หนงชดการทอมล าดบจ านวนการซดกระสวยเสนพงแตละชนดดงน

เรมตน สพน 4 สอด มบไม 1 สอด สพน 4 สอด หม 4 สอด(ล าท 1)

สพน 1 สอด หม 4 สอด (ล าท 2) สพน 1 สอด หม 4 สอด (ล าท 3) สพน 1 สอด หม 4 สอด (ล าท 4) สพน 1 สอด หม 4 สอด(ล าท 5)

สพน 4 สอด มบไม 1 สอด สพน 4 สอด งางไมขด ขด 2 สอด

สพน 1 สอด งางไมขด ขด 2 สอด สพน 1 สอด งางไมขด ขด 2 สอด

สพน 4 สอด มบไม 1 สอด สพน 4 สอด หม 4 สอด (ล าท 6) สพน 1 สอด หม 4 สอด (ล าท 7) สพน 1 สอด หม 4 สอด (ล าท 8)

สพน 1 สอด หม 4 สอด (ล าท 9) สพน 1 สอด หม 4 สอด(ล าท 10) สพน 1 สอด หม 4 สอด(ล าท 11) สพน 1 สอด หม 4 สอด(ล าท 12) สพน 4 สอด (จบ 1 ชด) มบไม 1 สอด (เรมจบ 1 ชด) สพน 4 สอด หม 4 สอด(ล าท 1) สพน 1 สอด หม 4 สอด (ล าท 2) สพน 1 สอด หม 4 สอด (ล าท 3)

4. สถานทเกบขอมล (เกบตวอยางผา) กลมผาทอมอบานบอน หมท 1 บานบอน ต าบลบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน ตวอยางผาลายกาบบวทศกษา

๘

5. ผใหขอมลและผทอผาตวอยาง (ผากาบบว)

5.1) นางขนษฐา ลาพรหมมา ทอยบานเลขท 88 หมท 1 บานบอน ต าบลบอน อ าเภอส าโรง จงหวดอบลราชธาน โทรศพท 081-0631562