การใหยาทางPARENTERAL

อาจารยกนยา นภาพงษ

•ความหมาย หมายถง การใหยาในวถทางใดๆซงไมใชระบบทางเดนอาหาร โดยทวไปหมายถงการฉดยาและการใหยาทางหลอดเลอดด า

•การฉดยา ยาทใหโดยการฉดจะถกดดซมเขาสกระแสเลอดเรวกวาการใหยาโดยวธอน ยอมมอนตรายมากกวา

หลกในการพจารณาการใหยาฉดคอ• ตองการใหยาออกฤทธเรว• ผปวยไมสามารถรบประทานยาทางปากได

หรอไมปลอดภยทจะใหทางปาก • ยาทใหระคายเคองตอทางเดนอาหาร หรอ

อาจถกท าลายดวยน ายอยจากกระเพาะอาหาร

• การดดซมของระบบทางเดนอาหารผดปกต• ตองการใหยาชาเฉพาะท

หลกปฏบตของการฉดยา•ขณะปฏบตตองยดหลกเทคนคปราศจากเชออยางเครงครด ไมใหเกดการปนเปอนเชอโรค

•ไมเตรยมยาฉดตางชนดกนใสในกระบอกฉดยาอนเดยวกน เพราะอาจเกดปฏกรยาตอกนได

•ขณะเตรยมยาตองท าดวยความระมดระวงละเอยดรอบคอบ

• ผเตรยมยาและผฉดยาตองเปนคนเดยวกน

• ควรน ายาไปฉดทนทภายหลงจากการเตรยมเสรจเพราะยาบางชนดมความคงทน (Stability) ต า

• กอนฉดยาทกครงจะตองท าความสะอาดบรเวณทจะฉดยาดวยน ายา Antisepticเชน แอลกอฮอล 70% กอนเสมอ

เครองใชทส าคญในการฉดยา

•ความยาวของเขมทใชนตงแต

3/8 – 1.50 นว โดยวดจากปลายตดจนถงรอยตอของตวเขม และหวเขมขนาดของเขมมตงแตเบอร 14 ถงเบอร 27 ซงเขยน 14 g , 27g แสดงไวบนหวเขม ขนาดของเขมวดไดจากความยาวของเสนผาศนยกลางวงนอกของตวเขม

หลกในการพจาณาเลอกเขมฉดยา

•ค านงถงความปลอดภยของผปวย

•ความเขมขนหรอความหนดของยา

•ความสขสบายของผปวย

•ความลกของเนอเยอในผปวยทอวน หรอ ผอม ตองเลอกใชเขมทมความยาวตางกน

กระบอกฉดยา (SYRINGE)

•ประกอบดวย 2 สวนคอ กระบอกฉดสบ (Barrel) และลกสบ (Plunger) สวนปลายทตอกบหวเขมเรยกปลายกระบอก (Tip)

เครองใชทส าคญในการฉดยา

•ขนาดของกระบอกฉดยามขนาดตงแต

2, 5, 10, 20 และ 50 ซซ

ซงจะแสดงสเกลไวบนกระบอกฉดยาดวย

• การเลอกขนาดของกระบอกฉดยา

ควรเลอกใหเหมาะสมกบจ านวนยาทฉด

นอกจากทมกระบอกฉดยาชนดพเศษคอ Insulin syringe และTuberculin syringe ซงมขนาด 1 มล.จะมสเกลบอกหนวยเปนยนต ซงม 3 ชนดคอ 40U 80U และ 100Uสเกลนจะบอกถงความเขมขนของอนสลนทใช เชน ถาตองการฉดอนสลนขนาด 40 ยนตกตองเลอกใชสเกลดานทเขยนบอกไววา 40U เปนตน

•สเกลบน Tuberculin syringe จะละเอยดมาก แตละขดสนมคาเทากบ 1/100 มล. สวนขดยาวแตละขดมคาเทากบ 1/10 มล. กระบอกฉดยาชนดนใชฉดยาเขาใต ผวหนงชนตน

ชนดของยาทฉด ม 2 ชนด คอ

•Ampules เปนยาเตรยมในรปสารละลายบรรจในภาชนะทท าดวยแกวปราศจากเชอ

•Vials เปนยาเตรยมในรปสารละลายหรอยาผงบรรจในภาชนะทท าดวยขวดแกวปราศจากเชอ บนขวดยาจะมรายละเอยดของยาซงบอกใหทราบชอยา จ านวนยาทงหมด ความเขมขนของยา สวนประกอบของยา วธผสมยา การเกบรกษายา วถทางทให วนหมดอายของยา (Expire date)

การฉดยาเขาช นผวหนง

•การฉดยาเขาชนผวหนง เปนการฉดยาเขาชนของหนงแท (Dermis) เพอตองการทดสอบการแพยาหรอ ชวยการวนจฉยโรค จ านวนยาทฉด 0.01-0.1 มล. ฉดเขาบรเวณกงกลางหนาแขน

ขอควรระวงส าหรบพยาบาล

• การดงผวหนงใหตงในการฉดเขาชนผวหนงน ท าโดยใชมอขางทถนดจบเขม ใชนวหวแมมอกดทผวหนงบรเวณต ากวาและเยองไปดานขางของบรเวณทจะแทงเขม และดงผวหนงใหตง

•ภายหลงการฉดยาชนผวหนง หามคลงบรเวณทฉดยา

การฉดยาเขาช นใตผวหนง

• เปนการฉดยาเขาไปในชนไขมนใต ผวหนง ซงเปนบรเวณทมประสาทรบความรสกเจบปวดนอย จ านวนของยาทใช ฉดประมาณ 0.5-2 มล. ยาทใชฉดมกเปนยาทระคายเคองนอยกวาชนดทใชฉดทางชนกลามเนอ การออกฤทธไดเรวกวาให ยาทางปาก และฤทธของยาจะคงอยได นานกวาการฉดยาเขากลามเนอ

บรเวณทใชฉด ทนยมใชม 4 แหง คอ

•บรเวณตนแขนดานนอก โดยแบงตนแขนออกเปน 3 สวน บรเวณทใชฉดคอ สวนทสอง

•บรเวณหนาขาโดยแบงตนขาออกเปน 3สวน บรเวณทใชฉดคอ สวนทสองโดยเยองไปทางดานนอกล าตว หางจากแนวกลางเลกนอย

• บรเวณหนาทองรอบๆ สะดอ หรอบรเวณทอยใตราวนม (Nipples) หรอขอบตะโพก (Iliac creast)

• การแทงเขมแทงท ามม 45-90 องศา ขนอยกบความยาวของเขมและขนาดรปรางของผปวย ส าหรบการฉดยาทมความเขมขนหรออาจระคายเคองตอเนอเยอ เชนยาพวกInsulin จ าเปนตองใชเทคนคพเศษ โดยการดงผวหนงขนใหเกดชองวางระหวางชนไขมนกบชนกลามเนอ แลวจงแทงมม 90 องศา เขาไปในบรเวณนนจะท าใหยาดดซมไดด

การฉดยาเขาช นกลามเนอ

•นยมใชการฉดยาวธนมากเนองจากสามารถฉดยาทมความระคายเคองตอชนไขมนไดและสามารถฉดยาในปรมาณทมากกวาการฉดยาเขาใตผวหนงชนลก โดยทวไปสามารถฉดยาเขากลามเนอได ครงละ 5 ซซ หากตองการฉดยาในจ านวนทมากกวา 5 ซซ ควรแบงครงแลวฉดเขากลามเนอทละขาง

บรเวณทใชฉดยาเขากลามเนอ

1.กลามเนอตะโพกบรเวณ Posterior gluteal site (Dorsogluteal site) โดยจะฉดยาเขาไปในกลามเนอ Gluteus medius การหาต าแหนงทจะใชฉด ยาท าไดโดยการแบงตะโพกออกเปน 4 สวนดานลางใหลากเสนผาน Inferior gluteal foldดานบนใหลากเสนผาน Iliac crest ลงมา 2-3 นว หรออาจใชวธแบงตะโพกเปน 3 สวน โดยลากเสนตรงจาก Anterior superior iliac spine มายง Coccyxแลวแบงออกเปน 3 สวนเทาๆกน บรเวณทใชฉดยาคอ สวนท 1 ตอสวนท 2

การฉดยาบรเวณนอาจเกดอนตรายตอSciatic nerve ไดหากวดต าแหนงทฉดยาผดพลาด

การจดทาผปวยควรใหผปวยนอนคว า หนหวแมเทาเขาดานใน แลวใชหมอนรองใตเขาเพอใหกลามเนอคลายตว ในกรณทผปวยไมสามารถนอนคว าได ควรจดใหผปวยนอนตะแคงใหขาดานลางเหยยดตรงและขาดานบนงอเลกนอย

2.กลามเนอตะโพกบรเวณ VENTROGLUTEALSITE (VON HOCHSTETTER’S SITE)

เปนการฉดยาเขากลามเนอ Gluteus minimus และGluteus medius ถาฉดในเดกควรเปนเดกอายมากกวา 2 ปขนไป เพราะจะมการเจรญของกลามเนอมากขน การฉดยาเขาตะโพกดานขวา ใช มอซายวางลงบนตะโพกดานขวาโดยใหปลายนวชอยท Anterior superior iliac spine แลวกางนวกลางออกใหมากทสดโดยใหปลายนวกลางอยขอบลางของ Iliac crest

•บรเวณทใชฉดยาคอพนทรปตว V ทอยระหวางนวชและนวกลาง การฉดยาเขาตะโพกดานซาย ใชมอซายวางลงบนตะโพกดานซายโดยใหปลายนวกลางอยท Anterior superior iliac spine แลวกางนวชออกใหหางจากนวกลางมากทสดบรเวณทใชฉดยาคอพนทรปตว V ทอยระหวางนวชและนวกลาง

3.กลามเนอตนขาดานนอก VASTUSLATERALIS

• เปนบรเวณทนยมใชฉดเขากลามเนอมากเชนกน และใชไดกบทารกและเดกอาย 2 ป เพราะ เปนบรเวณทมกลามเนอมากและไมมเสนประสาทหรอเสนเลอดใหญผาน สามารถฉดยาโดยใหผปวยอยในทานงหรอทานอนหงายกได

• การวดต าแหนงทฉดยาคอบรเวณ Greater trochanter ลงมาหนงฝามอและวดสงขนมาจากเขาหนงฝามอเชนกน บรเวณทใชฉดยาคอบรเวณทอยถดจากกงกลางเยองมาทางดานขางหรออาจแบงตนขาเปนสามสวนเทาๆกนบรเวณทฉดยาคอ สวนกลางเยองไปทางดานนอกหางจากแนวกางกลางของตนขาเลกนอย

4.กลามเนอตนแขน DELTOID MUSCLE

• เปนบรเวณทไมคอยนยมใชฉดยาบอยนกเพราะเปนกลามเนอทบางและอยใกลกบเสนเลอดและเสนประสาท (Radial nerve) บรเวณทฉดยาคอบรเวณทวดจาก Acromion process มา 2-3 นวมอ เนองจากเปนบรเวณทไมกวาง จะใชฉดยาทมจ านวนไมเกน 2 มล. และควรเปนยาทไมระคายเคองตอเนอเยอ การจดทาผปวยอาจใหผปวยอยในทานงงอแขนไวดานหนาของล าตวเพอให กลามเนอแขนคลายตว

ขอควรระวงส าหรบพยาบาล

1.กรณทดงลกสบออกแลวมเลอดไหลเขามาในกระบอกฉดยาใหดงเขมและกระบอกฉดยาออก เตรยมยาเพอฉดใหม

2.กรณทฉดยาเขาชนใตผวหนง และกลามเนอบรเวณแขน ปรมาณยาทฉดไมเกน 2 มล.ถาฉดเขากลามเนอทสะโพก ปรมาณยาทฉดไมเกน 5 มล.

3.กรณยาฉดเขากลามเนอทท าใหระคายเคองตอเนอเยอชนไขมน และยาทท าให เนอเยอเปลยนส เชน Ferrous sulphateใหฉดยาวธซกแซก (Z track) โดยดงผวหนงไปทางดานขางแลวจงแทงเขมลง 90° เมอดนยาหมดแลว ดงเขมออก ปลอยผวหนงกลบคนทเดม

4.ยาทเขาน ามน หรอมความเขมขนสง เชนBenzatine Penicillin Sodium ใหใชเขมเบอร 20-21 ฉด

5.ยาฉดเขาชนใตผวหนง และเขาชนกลามเนอบางชนด หามคลงบรเวณทฉด

6.การดงผวหนงใหตงในการฉดยาเขากลามเนอท าโดยใชนวชและนวหวแมมอวางบนบรเวณทจะฉด แยกนวใหหางกน 1 นว ดงผวหนงใหตง

การฉดยาเขาทางหลอดเลอดด า

• หมายถง การฉดยาเขาหลอดเลอดด าเปนวถทางการใหยาเขาสระบบไหลเวยนเลอดของรางกายโดยตรงโดยไมผานการดดซมยา ดงนนยาจงออกฤทธเรวภายใน 30-60 วนาท และอาการทไมพงประสงคของยากเกดขนไดเรวเชนกน ดงนนการใหยาวธนตองใหชาๆ รปแบบของยาทใชฉดเขาทางหลอดเลอดด ามกอยในรปของยาผงทละลายในน า ส าหรบยาทละลายในน ามนจะไมฉดโดยวธนเดดขาด การใหยาทางหลอดเลอดด าม 3 วธคอ

1.การฉดเขาสหลอดเลอดด าโดยตรง (DIRECT INTRAVENOUS

INJECTION)

ขอควรระวงส าหรบพยาบาล

กรณทไมมเลอดไหลเขามาในกระบอกฉดยาใหดงลกสบออกเลกนอย ถายงไมมเลอดไหลเขามา ใหดงเขมออกมาเลกนอย แลวแทงเขมเขาไปในหลอดเลอดด าใหม

2.การหยดเขาทางหลอดเลอดด าอยางตอเนองสม าเสมอ (CONTINUOUS

INFUSION)

• โดยการผสมยาทใหกบน าเกลอ แลวหยดตามอตราทก าหนดเปนระยะเวลาตามจ านวนของน าเกลอทให

3.การหยดเขาทางหลอดเลอดด าเปนระยะๆ (INTERMITTENT INFUSION)

• โดยการใหสารน าทางหลอดเลอดด าเพอเปนการเปดเสนเลอดแลวฉดยาเขาทางสายน าเกลอ หรอ การใหยาทางInjection plug ใชในกรณทตองการเปดเสนเลอดด าไวโดยไมตองใหสารน าทางหลอดเลอดด าอยางตอเนอง หรอการผสมยาลงในpiggyback

การฉดยาเขาทางINJECTION PLUG

•มลกษณะเปนทอส าหรบพกน ายา Heparin ทเจอจาง หรอ 0.9%NSS เพอใชหลอสายและเขมไวมใหมการแขงตวของเลอดในเขมปลายทอมจกยางส าหรบแทงเขมท าใหฉดยาเขาสหลอดเลอดด าหรอสามารถทางเขมตอเขากบชดใหสารน าได

การประเมนผลการใหยา

• หลงจากทพยาบาลไดใหยาแกผปวยแลว พยาบาลจะตองตดตามประเมนผลการใหยาโดย ประเมนวา ผปวยไดรบผลกระทบตอผลขางเคยงของยาหรอไม โดยเฉพาะอยางยงในทารก เดกผสงอาย ทงนเนองจาก ทารก เดก ผสงอาย มองคประกอบบางอยางทมผลตอการตอบสนองตอการใหยาแตกตางจากผใหญ และกอใหเกดอนตรายไดงาย

• ประเมนผลการรกษาดวยยาแลวท าใหผปวยอาการดขน และไดแกไขทสาเหตของความเจบปวย เชน ผปวยเดกมการตดเชอทระบบทางเดนหายใจ ภายหลงจากไดรบยาปฏชวนะไปแลวประมาณ 1 สปดาห อาการของผปวยดขนหรอไม ผลการตรวจทางหองปฏบตการมการเปลยนแปลงทไมพบเชอทเปนสาเหตของการตดเชอ ผลเมดเลอดขาว (WBC) ลดลงเปนปกตหรอไม และผปวยยงมอาการไขอยหรอไม การมเสมหะ และอาการอนๆ ทบงบอกถงโรคทตดเชอในระบบทางเดนหายใจลดลงหรอไม

เอกสารอางอง

• สรรตน ฉตรชยสชา ปรางคทพย อจะรตน ณฐสรางค บญจนทร. (2553).ทกษะการพยาบาลพนฐาน Basic Skills in Nurstng.พมพครงท3.กรงเทพฯ:หางหนสวนจ ากด เอน พ เพรส.

• สปาณ เสนาดสย และ มณ อาภานนทกล บรรณาธการ. (2552). คมอปฏบตการพยาบาล . (พมพครงท1). กรงเทพมหานคร : จดทอง จ ากด

• สปาณ เสนาดสย และ วรรณภา ประไพพานช บรรณาธการ. (2554). การพยาบาลพนฐาน แนวคดและการปฏบต . (พมพครงท13). กรงเทพมหานคร : จดทอง จ ากด

• Christensen,B.L.and Kockrew, E.O. (2011).Foundation and Adult Health Nursing . 6thedition , Missouri: Mosby,Inc.

• DeLaune, S.C. and Ladner, P.K. (2011). Fundamentals of nursing : standards &practice. New york: Thomson Learning.

• DeWit, S. C. & Neill, P.O. (2014).Fundamental concepts and skills for nursing.St. Louis, : Saunders Elsevier.

• Ellis, P. (2011).Evidence-based practice in nursing. Exeter: Learning Matters

• Geralyn, O. (2013).Study guide for fundamentals of nursing.St. Louis, Missouri: Elsevier Mosby.

• Jones, L.H. (2014).Reflective practice in nursing. London: SAGE

• Potter, P.A. and Perry, A.B. (1995). Basic Nursing Theory and Practice. 3rd edition,St.Louis: Mosby-Year Book.

• Smith, A.F.,Duell, D.J. and Martin, B.C. (2000). Clinical Nursing skills. 5th edition, New Jersey: Presstice-Hall.

• Taylor, C., Lillis, C., LeMone, P., Lynn, P. (2008). Fundamentals of Nursing The art and Science