AB VE TÜRKİYE ARASINDAKİ TİCARETİN DİNAMİK ANALİZİ

Yrd. Doç Dr. B. Müge TUNAER VURAL

DEU – İşletme Fakültesi (ing.)

İktisat Bölümü

MODERN DİŞ TİCARET TEORİLERİ

Adam Smith: “Mutlak Üstünlükler” Zenginliğin (Refahın) Kaynağı: Üretim! İthalatın yasalanması, kaçakçılığı teşvik eder, bu da

RİSK’i artırır => Dış ticaret hadlerinin kötüleşmesi. İşbölümü ve Uzmanlaşma

David Ricardo: “Karşılaştırmalı Üstünlükler” Heckscher- Ohlin Teoremi: Faktör Donatımı –

Emek Yoğun ve Sermaye Yoğun Endüstriler

DİŞ TİCARET VE İKTİSADİ BÜYÜME

Dış ticaretin Ekonomik Büyümeye Etkisi?

Korumacı Politikalar

İhracata Yönelik Büyüme Stratejisi

Türk Dış Ticaret Politikası?

KORUMACİ DİŞ TİCARET POLİTİKALARİ -1- Singer Prebisch Tezi

Gelişmiş Ülkeler => Sermaye Yoğun Gelişmekte Olan Ülkeler => Emek Yoğun

Karşılaştırmalı Üstünlükler ?

Dış Ticaret Hadleri?

IRAKSAMA TEORİSİ: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler arasındaki gelir düzeyi ve büyüme farklılıkları git gide artacaktır.

KORUMACİ DİŞ TİCARET POLİTİKALARİ -2- 1960 – 1980

Karşılaştırmalı Üstünlüklerin Statik Özelliği Bebek Endüstri Tezi: Ölçek ekonomileri, bilgi birikimi

ve teknolojik üstünlük gibi nedenlerle uluslararası rakiplerine karşı dezavantajlı olan yurt içi endüstrinin gelişip karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmasını sağlayacak optimum büyüklüğe ulaşana kadar dış rekabete karşı korunması gerekmektedir.

Politika Önerisi: İthal İkameci Büyüme Politikaları

İthalatın Denetimi İhracatın Teşviki Oyun Teorisi

İHRACATA YÖNELİK SANAYİLEŞME 1980 ve sonrası

Gelişmekte olan ülkelerin artan yatırım malı ithalatı talepleri ve karşılığında azalan ihracat nedeniyle karşılaştıkları ödemeler dengesi sorunları

Sabit kur destekli korumacı dış ticaret politikalarına alternatif arayışları

İhracata Yönelik Sanayileşme: Güney Doğu Asya Mucizesi

POLİTİKA YAPİCİLARİN POLİTİKA TERCİHLERİ

Dış Ticaretin Seyri Karşılaştırmalı Üstünlükler : Dinamik vs. Statik

Dinamizm: Karşılaştırmalı Üstünlüklerin zaman içerisinde sektörel geçişkenlik göstermesi Düşük Teknoloji => ileri teknoloji İhracata Yönelik Dış Ticaret Politikaları

Statik Karşılaştırmalı Üstünlükler: Dış ticaret sürecinin ülkede sektörel uzmanlaşmayı artırması Korumacı Politikalar: Ülkenin uzmanlaşma kalıplarını

katma değeri yüksek stratejik sektörlere kaydırmak yoluyla sanayileşme politikaları izlemesi

TÜRK DİŞ TİCARET POLİTİKASİ

Dinamik Analiz

En büyük Ticaret Ortağı: AB Gümrük Birliği (01.01.1996)

AB ile TR arasındaki ticarette Türkiye’nin rekabet gücü ve rekabet gücünün tarihsel evrimi Büyüme Politikası ve Dışa Açılma Politikasının

Uyumu?

ÜLKE GRUPLARİNA GÖRE İHRACAT, MİO $

  Ekim Ocak-Ekim

  2006 2007 %Pay* % Değ. 2006 2007 %Pay % Değ.

A-AVRUPA BİRLİGİ ÜLKELERİ (AB_27) 3.907 5.572 56,4 42,6 38.363 48.720 56,5 27,0B-TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ 219 258 2,6 17,8 2.429 2.388 2,8 -1,7C-DİĞER ÜLKELER 2.763 4.053 41,0 46,7 27.498 35.047 40,7 27,5 1-Diğer Avrupa Ülkeleri 700 1.130 11,4 61,3 6.314 8.697 10,1 37,7 2-Afrika Ülkeleri 359 535 5,4 49,0 3.624 4.791 5,6 32,2 Kuzey Afrika Ülkeleri 288 390 3,9 35,4 2.462 3.249 3,8 32,0 Diğer Afrika Ülkeleri 71 145 1,5 103,7 1.162 1.543 1,8 32,8 3-Amerika Ülkeleri 425 503 5,1 18,4 5.162 4.699 5,5 -9,0 Kuzey Amerika Ülkeleri 377 384 3,9 1,9 4.527 3.782 4,4 -16,5 Orta Amerika ve Karayip Ülkeleri 19 72 0,7 286,7 354 485 0,6 37,0 Güney Amerika Ülkeleri 30 48 0,5 61,6 281 432 0,5 53,8 4-Asya Ülkeleri 1.216 1.783 18,0 46,6 11.984 16.008 18,6 33,6 Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri 906 1.344 13,6 48,4 8.875 11.793 13,7 32,9 Diğer Asya Ülkeleri 310 439 4,4 41,4 3.109 4.214 4,9 35,6 5-Avustralya ve Yeni Zelanda 38 30 0,3 -21,9 251 278 0,3 10,7 6-Diğer Ülke ve Bölgeler 24 72 0,7 202,2 164 574 0,7 249,8Seçilmiş ülke grupları                

OECD Ülkeleri 4.380 6.048 61,2 38,1 43.787 53.257 61,8 21,6 EFTA 85 134 1,4 57,6 1.001 1.074 1,2 7,3 Karadeniz Ekonomik İşbirliği 1.115 1.658 16,8 48,7 9.060 13.477 15,6 48,8 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 304 451 4,6 48,2 2.604 3.671 4,3 41,0 BDT Ülkeleri 676 1.013 10,2 49,9 5.435 8.056 9,4 48,2 Türk Cumhuriyetleri 179 266 2,7 48,8 1.545 2.333 2,7 50,9 İslam Konferansı Teşkilatı 1.255 1.831 18,5 45,9 11.780 16.075 18,7 36,5

GENEL TOPLAM 6.889 9.883 100,0 43,5 68.289 86.155 100,0 26,2

Kaynak: DTM, Periyodik Yayınlar, 2007

ÜLKE GRUPLARİNA GÖRE İTHALAT, MİO$

  Ekim Ocak-Ekim

  2006 2007 %Pay* % Değ. 2006 2007 %Pay % Değ.

A-AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ (AB_27) 4.722 6.337 40,8 34,2 48.543 54.983 40,1 13,3B-TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ 77 133 0,9 72,5 741 1.022 0,7 37,9C-DİĞER ÜLKELER 6.400 9.047 58,3 41,3 64.348 81.032 59,1 25,9 1-Diğer Avrupa Ülkeleri 2.022 2.907 18,7 43,8 20.650 27.702 20,2 34,2 2-Afrika Ülkeleri 573 509 3,3 -11,2 5.994 5.435 4,0 -9,3 Kuzey Afrika Ülkeleri 342 253 1,6 -26,1 3.918 2.852 2,1 -27,2 Diğer Afrika Ülkeleri 231 256 1,7 11,0 2.077 2.582 1,9 24,4 3-Amerika Ülkeleri 850 1.095 7,1 28,8 7.618 9.827 7,2 29,0 Kuzey Amerika Ülkeleri 605 790 5,1 30,7 5.605 7.300 5,3 30,2 Orta Amerika ve Karayip Ülkeleri 23 39 0,3 69,4 270 348 0,3 28,9 Güney Amerika Ülkeleri 222 266 1,7 19,5 1.742 2.179 1,6 25,0 4-Asya Ülkeleri 2.885 4.488 28,9 55,5 29.692 37.473 27,3 26,2 Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri 826 1.308 8,4 58,3 9.016 10.169 7,4 12,8 Diğer Asya Ülkeleri 2.059 3.180 20,5 54,5 20.676 27.304 19,9 32,1 5-Avustralya ve Yeni Zelanda 62 45 0,3 -28,0 299 540 0,4 80,3 6-Diğer Ülkeler 8 3 0,0 -63,4 94 56 0,0 -40,4Seçilmiş ülke grupları                

EFTA Ülkeleri 270 446 2,9 65,6 3.796 4.937 3,6 30,1 Bağımsız Devletler Topluluğu 1.939 2.718 17,5 40,1 18.601 25.051 18,3 34,7 OECD Ülkeleri 6.191 8.406 54,2 35,8 63.538 73.943 54,0 16,4 Karadeniz Ekonomik İşbirliği 2.217 3.008 19,4 35,7 21.689 27.889 20,4 28,6 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 598 874 5,6 46,2 6.783 8.269 6,0 21,9 Türk Cumhuriyetleri 177 261 1,7 47,2 1.569 2.156 1,6 37,5 İslam Konferansı Teşkilatı 1.533 2.069 13,3 34,9 15.828 17.378 12,7 9,8

GENEL TOPLAM 11.200 15.516 100,0 38,5 113.632 137.036 100,0 20,6

Kaynak: DTM, Periyodik Yayınlar, 2007

TÜRKİYE’NİN AB KARŞİSİNDA REKABET GÜCÜ -1-

Rekabet Gücü Ölçümü: Karşılaştırmalı Üstünlükler ve Açıklanmış

Karşılaştırmalı Üstünlükler Ticaret Öncesi Nispi Fiyatların Bilinememesi Sorunu

Balassa İndeksi:

Burada, bir ülkenin bir mal veya sektördeki ihracatının toplam ihracata oranı, diğer bir ülke veya ülke grubu ile karşılaştırılmaktadır.

TÜRKİYE’NİN AB KARŞİSİNDA REKABET GÜCÜ -2-

Volrath Indeksi: Karşılaştırmalı Ticaret Üstünlüğü

VERİ SETİ

1989 – 2006

OECD STAN DATA BASE

SITC sınıflamasına ait 22 imalat sanayii alt ürün grubu

1989 – 1995: AB 12 1995 – 2004: AB 25 2004 – 2006: AB 19 (OECD üyesi ülkelere ait

veri kısıtı)

TEKNOLOJİK YAPİYA GÖRE İMALAT SANAYİ SİNİFLAMASİ -1- İleri Teknoloji:

Uçak ve Uzay Araçları Farmasötikler Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri Radyo, TV, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları Tıbbi Aletler ve Hassat Optik Aletler

Orta-İleri Teknoloji: Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve

teçhizatlar Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Kimysal Madde ve Ürünler (Farmasötik hariç) Demiryolu vb hatlara ait aksam ve parçalar Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat

TEKNOLOJİK YAPİYA GÖRE İMALAT SANAYİ SİNİFLAMASİ -2-

Orta – Geri Teknoloji: Gemi İnşa, Bakım ve Onarımı Plastik ve Kauçuk Ürünleri Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer

Yakıtlar Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Metal Eşya Sanayii (Makine ve Teçhizat Hariç)

Geri Teknoloji Diğer İmalat Ağaç ve Mantar Ürünleri Kağıt ve Kağıt Ürünleri, Basım ve Yayım Gıda, İçecek ve Tütün Ürünleri Tekstil ve Tekstil Ürünleri, Tabaklanmış Deri, Ayakkabı

BALASSA INDEKSİ Industry 89-91 92-94 95-97 98-00 01-03 04-06

Gıda, İçecek ve Tütün Ürünleri 0,39 0,48 1,76 1,42 1,22 0,95

Tekstil ve Tekstil Ürünleri, Tebaklanmış Deri, Ayakkabı 2,63 1,10 6,19 6,57 5,96 5,30

Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç) 0,22 0,05 0,49 0,36 0,43 0,38

Kağıt ve Kağıt Ürünleri, Basım ve Yayım; Plak, Kaset vb 0,09 0,08 0,22 0,24 0,32 0,26

Kimyasal Madde ve Ürünler (Farmasötik Hariç) 0,47 0,26 0,50 0,54 3,76 2,07

Farmasötikler 0,42 0,19 0,49 0,44 0,17 0,19

Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar 0,26 0,04 0,11 0,11 0,68 0,43

Plastik ve Kauçuk Ürünleri 0,24 0,21 1,03 1,13 1,37 0,99

Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 0,76 0,40 2,15 2,52 0,28 0,20

Demir Çelik 1,35 1,00 3,28 3,21 1,50 1,03

Demir-Dışı Metaller 0,52 0,22 0,90 0,89 3,10 1,97

Metal Eşya Sanayii (makine ve techizat hariç) 0,22 0,21 0,71 0,91 4,45 4,61

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Techizat 0,07 0,08 0,21 0,31 0,62 0,59

Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri 0,01 0,00 0,03 0,06 2,54 3,59

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Makine ve Cihazlar 0,18 0,22 0,66 0,60 0,27 0,28

Radyo, Televizyon, Haberleşme Techizatı ve Cihazları 0,27 0,15 0,26 0,45 0,46 0,49

Tıbbi Aletler, Hassas Optik Aletler ve Saat 0,02 0,02 0,05 0,06 2,97 2,45

Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar 0,07 0,08 0,41 0,56 0,54 0,47

Gemi İnşa Bakım ve Onarımı 0,21 0,09 0,36 0,55 7,55 6,56

Uçak ve Uzay Araçları 0,00 0,01 0,11 0,47 0,03 0,02

Demiryolu vb. Hatlara ait Aksam ve Parçalar 0,02 0,00 0,27 0,23 7,45 5,65

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer İmalat 0,05 0,06 0,32 0,59 1,28 1,31

KARŞİLAŞTİRMLİ ITHALAT AVANTAJİIndustry 89-91 92-94 95-97 98-00 01-03 04-06

Gıda, İçecek ve Tütün Ürünleri 1,05 0,87 0,91 0,67 0,65 0,50

Tekstil ve Tekstil Ürünleri, Tebaklanmış Deri, Ayakkabı

0,28 0,42 0,56 0,54 0,62 0,53

Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç) 0,10 0,15 0,24 0,28 0,27 0,44

Kağıt ve Kağıt Ürünleri, Basım ve Yayım; Plak, Kaset vb

0,39 0,52 1,46 1,30 1,38 1,44

Kimyasal Madde ve Ürünler (Farmasötik Hariç) 0,85 1,12 1,23 1,89 1,82 1,23

Farmasötikler 2,33 2,16 2,04 2,24 2,32 2,04

Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar

1,25 1,00 0,95 1,38 1,39 0,82

Plastik ve Kauçuk Ürünleri 0,85 0,83 0,96 1,14 3,52 1,03

Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 1,42 0,95 1,08 1,06 0,85 0,96

Demir Çelik 3,43 3,34 3,43 2,97 3,25 2,70

Demir-Dışı Metaller 0,51 0,41 0,54 0,62 1,94 2,01

Metal Eşya Sanayii (makine ve techizat hariç) 1,01 0,94 1,05 1,05 1,03 0,87

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Techizat 2,04 2,25 2,41 1,96 1,95 1,62

Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri 0,37 0,34 0,26 0,34 0,27 0,28

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Makine ve Cihazlar

1,30 1,15 0,75 0,83 0,79 0,88

Radyo, Televizyon, Haberleşme Techizatı ve Cihazları

0,71 0,56 0,48 0,81 0,60 0,41

Tıbbi Aletler, Hassas Optik Aletler ve Saat 0,69 0,81 0,62 0,66 0,56 0,52

Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar 1,01 1,12 1,43 1,78 1,18 2,05

Gemi İnşa Bakım ve Onarımı 2,11 2,53 3,79 1,28 1,50 0,51

Uçak ve Uzay Araçları 0,43 1,24 1,16 0,58 0,28 0,21

Demiryolu vb. Hatlara ait Aksam ve Parçalar 0,46 0,77 0,72 0,38 0,35 0,51

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer İmalat 0,17 0,19 0,27 0,30 0,26 0,30

KARŞİLAŞTİRMALİ TİCARET AVANTAJİIndustry 89-91 92-94 95-97 98-00 01-03 04-06

Gıda, İçecek ve Tütün Ürünleri -0,65 -0,39 0,84 0,74 0,57 0,45

Tekstil ve Tekstil Ürünleri, Tebaklanmış Deri, Ayakkabı 2,35 0,67 5,63 6,03 5,34 4,77

Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç) 0,12 -0,10 0,25 0,07 0,15 -0,06

Kağıt ve Kağıt Ürünleri, Basım ve Yayım; Plak, Kaset vb -0,30 -0,44 -1,23 -1,05 -1,05 -1,17

Kimyasal Madde ve Ürünler (Farmasötik Hariç) -0,37 -0,86 -0,72 -1,35 1,94 0,83

Farmasötikler -1,90 -1,96 -1,55 -1,79 -2,14 -1,84

Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar

-0,98 -0,95 -0,84 -1,26 -0,71 -0,39

Plastik ve Kauçuk Ürünleri -0,60 -0,62 0,07 -0,00 -2,15 -0,04

Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler -0,66 -0,54 1,06 1,46 -0,56 -0,76

Demir Çelik -2,07 -2,34 -0,14 0,23 -1,74 -1,67

Demir-Dışı Metaller 0,00 -0,19 0,36 0,27 1,16 -0,03

Metal Eşya Sanayii (makine ve techizat hariç) -0,78 -0,73 -0,34 -0,13 3,41 3,74

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Techizat -1,96 -2,17 -2,19 -1,65 -1,33 -1,02

Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri -0,36 -0,34 -0,22 -0,28 2,27 3,30

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Makine ve Cihazlar -1,12 -0,92 -0,08 -0,22 -0,51 -0,59

Radyo, Televizyon, Haberleşme Techizatı ve Cihazları -0,44 -0,41 -0,22 -0,35 -0,13 0,07

Tıbbi Aletler, Hassas Optik Aletler ve Saat -0,67 -0,79 -0,56 -0,59 2,41 1,93

Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar -0,94 -1,03 -1,01 -1,21 -0,64 -1,57

Gemi İnşa Bakım ve Onarımı -1,89 -2,43 -3,42 -0,73 6,04 6,05

Uçak ve Uzay Araçları -0,43 -1,22 -1,04 -0,10 -0,25 -0,19

Demiryolu vb. Hatlara ait Aksam ve Parçalar -0,44 -0,76 -0,44 -0,15 7,09 5,13

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer İmalat -0,11 -0,13 0,04 0,28 1,02 1,00

BULGULAR 1989:

1) Tekstil, Tekstil Ürünleri, Tabaklanmış Deri, Ayakkabı – Geri Teknoloji

2) Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç) – Geri Teknoloji

2006:1) Gıda, İçecek ve Tütün Ürünleri – Geri Teknoloji2) Tekstil, Tekstil Ürünleri, Tabaklanmış Deri, Ayakkabı –

Geri Teknoloji3) Diğer İmalat – Geri Teknoloji4) Gemi Bakım ve Onarımı – Orta-Geri Tekn.5) Metal Eşya Sanayii (Makine Teçhizat hariç) – Orta –

Geri tekn. 6) Kimyasal Madde ve Ürünler (farmasötik hariç) – Orta –

İleri Teknoloji7) Demiryolu vb hatlara ait aksam ve parçlar – Orta-İleri

Teknoloji8)Büro, Muh. Ve Bilgi İşleme Mak. – İleri Teknoloji9) Radyo, Tv, Haberleşme Teç. Ve Cihazları – İleri

Teknoloji10) Tıbbi Aletler, Hassas Optik Aletler – İleri Teknoloji

UZMANLAŞMANİN EVRİMİ – GEÇİŞ MATRİSLERİ

Kaynak: Filiztekin, A.; “Türkiye’de Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlüklerin

Evrimi”, Uluslararası Ekonomi ve Dış Tic. Pol., no 1, 2006, ss. 101 - 116

SONUÇ

1980 sonrası dışa açılma sürecinde, sektörel rekabet gücü dağılımında önemli değişimlerin ortaya çıktığı görülmektedir.

Rekabet Gücü pek çok sektörde artış göstermekte, ayrıca Gümrük Birliği sonrası dış ticarette uzmanlaşma kalıplarının statik özelliğinin arttığı görülmektedir.