Abraham h. Lass 100 Büyük Roman 3

7/24/2019 Abraham h. Lass 100 Byk Roman 3

1/243


2/243

BatEdebiyatniyirenebilmekiinbuedebiyatoluturan

eserlerveyazarlarhakkndabilgisahibiolmakgerekir, 100

BykRoman" bu ihtiyackarlamakiin hazrlanmve

drtcilthalindeokuyucuyasunulmutur.

Aynca,birincj^cildinbandayazarnRomancnnrealitearsjtfeBBIBlS

Romancnasl a l r ? ^ 2 l 3 S S S I B Romanabaktam.lSS* Hikye, ^ slp

hakkndakigiriyazsnndaromankonusuylailgilenenler

iinfaydalolduunubelirtmekisteriz.

Bukitabnhereydennceretmenverencilerleroman

merakllarnayararlolacanainanyoruz.

DNYA

EDEB Y A T I N I N

A H E S E R L E R

BYKROMAN


3/243

Abraham H. Lass

Dnya Edebiyatnn aheserleri

100

B y k R o m a n

eviren;Nejat Muallimolu

zet-Teknik-KritikKarakter analizleriYazar biyografileri

m t Ok e n


4/243

YAYIN NU: 688EDEB ESERLER: 305

1. Basm; 1980

2. Basm: 19933. Basm: 19954. Basm: 19985. Basm: 2003

TC.KLTR ve TURZM BAKANLII

SERTFKA NUMARASI1206-34-003178

978-975-437-633-3 (Tk)ISBN 978-975-437-636-4

TKEN n e r i y a t A.?istikll Cad. Ankara Han 65/3 34433 Beyolu-stanbul

Tel: (0212) 251 03 50 (0212) 293 88 71 - Faks: (0212) 251 00 12Ankara irtibat brosu:

Yksel Caddesi: 33/5 Yeniehir - Ankara

Tel: (0312) 431 96 49nternet: www.otuken.com.tr

E-posta: [email protected]

Kapak Tasarm: grataNONgrataDizgi - Tertip: tken

Kapak Basks: Birlik OfsetBask: zener Matbaas

Cilt: Yedign Mcellithanesistanbul - 2007
http://www.otuken.com.tr/mailto:[email protected]:[email protected]://www.otuken.com.tr/


5/243

NDEKLER

Arrovvsmith / 7

Muhteem Gatsby /17

Zaman Makinesi / 24

Tono-Bungay / 30

Bir Hayat Hikyesi / 40

Orman ocuu / 48

Syivestre Bonnardn Crm / 57

Penguinler Adas / 63

Gsta Berling Efsanesi / 73

Buddenbrook Ailesi / 83

Sihirii Da / 93

Immoralist /104

Kalpazanlar /112


6/243

Gne Yine Doar /127

Silhlara Veda /1 3 4

htiyar Balk /141

Beri Gel, Meleim /148

Ses ve fke /1 5 7

Austos /172

Vatan Sevgisi /185

Gemideki syan /194

Allaha Adanan Toprak / 202

Gazap zmleri / 209

nsanlk Komedisi / 219

Krallar nde Gider / 228

Karanln Kalbi / 237

6 100 B y k Ro m a n


7/243

100 B y k Ro m a n '

Y a z a r l a r a G r e A l f a b e t k F h r s t

Bennett, Amold / Bir Hayat Hikyesi/ s. 40

Buck, Peari / Vatan Sevgisi / s. 185

Caldwell, Erksine / Allaha Adanan Toprak/ s. 202

Conrad, Joseph / Karanln Kalbi/ s. 237

Falukner, William / Austos I / s. 172

Faulkner, WiUiam / Ses ve fke / s. 157

Fitzgerald, F. Scott / Muhteem Gatsby/ s. 17

France, Anatole / Penguinler Adas / s. 63

France, Anatole / Syivestre Bonnardn Crm / s. 57

Gide, Andr / mmoralist/ s. 104

Gide, Andr6 / Kalpazanlar / s. 112

Hemingway, Em est / Gne Yine Doar/s. 127

Hemingvvay, Em est / htiyar Balk / s. 141Hemingway, Em est / Silhlara Veda/ s. 134

J. Norman Hail - C. NordhofF / Gemideki syan/ s. 194

Kipling, Rudyard / Orman ocuu/ s. 48

Lagerlf, Selma / Gsta Berling Efsanesi/ s. 73

Lewis, Sinclair / Arrowsmith/ s. 7

Mann, Thomas / Buddenbrook Ailesi / s. 83

Mann, Thomas / Sihirli Da / s. 93Saroyan, William / nsanlk Komedisi / s. 219

Steinbeck, John / Gazap zmleri / s. 209

Warren, Robert Penn / Krallar nde Gider / s. 228

Wells, H. G. / Zaman Makinesi / s. 24

Wells, H.G. / Tono-Bungay / s. 30

Wolfe, Thomas / Beri Gel, Meleim / s. 148


8/243

Arrowsmith

Yazan

Sinclair Lewls(1885-1951)

Balca Karakterler

Martin Arrowsmith: Romann k ahraman; g en bir tbb aratrc, ide

aline -saf ilmin yapayalnz yolunda- ball ile ilmin kr urundakullanlmas arasnda rpnp kalmtr,

Leora Tozer: Martinin kars; sofistik (kltrl) bir kadn deildir; ta

mamen efemine, samim ve gsterisiz, scak kalpli ve kocasna son

derece sadk.

Dr. Max Gottiieb: Martinin ilim hocas ve prestij ettii kimse. Alman

yadan g etmi bir Yahudi; mahup ve ekingen, kendisini "hakik

ilime adamtr; iyi bir insan.Dr. Gustaf Sondelius: Arrovvsmithin kahramanlarndan biri; huysuz

fakat efkatli bir sveli ; salgn hastalklara kar mcadelede nc,

ilim urunda yorulmak bilmeden teberru toplar.

Terry Wickett: Arrovvsmithin en yakn arkada; mulak bir adam de

ildir; son derece samim bir ilim adam.

Alm us Pickerbaugh: Tp dnyasnn Babbitti. lovva eyaletinin Nauti-

lus ehrindeki Halk Shhati Enstitsnn mdr; sonralar Ameri


9/243

kan Kongresi'ne seilir; cemiyetin shhati, i hayatnn shhati, hr

mete lylc Ame rikan vatan dalar yetitirilm esi uru ndak i her kam

panyay destekler.

Ross McGurk: McGurk Tbb Aratrma Enstitshn milyoner kuru

cusu; i hayatmda vicdansz; fakat ilmi ve Dr. Gottiiebi kaytsz

artsz destekler.

Capitola McGurk: Kars; strap ektirmeyen yemek ziyafetleri de da

hil, faziletli ileri tam mnsyla kontrol eden bir kadn; partiler

de, ziyafetlerde, evresine "cilveli bayatlk getirir.

Dr. A. Devvitt Tubbs: Arrovvsmith, McGurk Enstits'nde almaya

balad zaman, bu messesenin direktrdr; t bb bi lgis iz az ol

m akla beraber, yksek seviyede tbb politikamn nasl yr tlece

ini gayet iyi bilir.

Dr. Rippleton Holabird: McGurk Enstitsnde, fizyoloji ubesinin

mdr; Dr. Tubbsn kanatlan altnda gen, sevimli bir doktor,

aleldelik yolunda baarl olacaktr.

Madeline Fox Orchid Pickerbough, Joyce Lanyo: Arrovvsmith'in ha-yatmdaki teki kadnlar. Madeline; Martinin niversitedeki kz ar

kada: Orchid (Orkide); Evlendikten sonra flrt yapt ilk kadn.

(Leora, onun iin, Hi de bir orkide deil. diyor. Bekr bir erkein

dmesidir.") Lanyon; Martin'in ikinci kars. Fizik bakmdan hepsi,

Leoradan daha cazip olmakla beraber, daha sath ve daha az anla

yl.

8 100 B y k Ro m a n

Hikye

MartinArrowsmith, ocuklukyllarndan beri, ilmeveonun

bulduu hakikatleryolunda gidenlere prestij etti. On drtya

nda ikenparlak, fakatalkolikkasabadoktoruVickerson'ata

parcasna balanmt. Yedi sene sonra, Zenith'in vatandala-nnn iftiharettikleri eitim fabrikasWinnemacniversitesi'nde

(bu niversitenin talebeleri "birinden dierine aktanlabilen ye

dekparalar ile"gijzelbirtarzdastandardizeedilmilerdir) tp

renimi yapanMartin, yeni birputbulmutur; Garip birdhi

olan bakterioloji ve immnoloji (muafiyet kazanlmas) profe

sr Dr. MaxGottiieb.


10/243

Gottiieb'in lmhakikate gidenyolun, ancak sabrveskep-

tizm'den getiini sylemesi ve bu konuda hibirtviz verme

mesi,Arrowsmith'in yann verdii kstahla ve kendisine s

trapektirenaalkduygulanna meydanokur.Gottiieb'in is

teklerinecanla bala bal kalmayaalr " ll zevklerden

oluan insanlar"n, baar yolunda hzla ilerleyen, sevimli,

nzik,bo-kafalveruhderinliktenmahruminsanlannpekok

ivalarna karj koyar Gottiieb'in tevikedici birglmsemesi,

Martin'in, gayretlerini, evkledevam ettirmeyesevkeder.

niversitedeki ikinci ylnda, Gottiieb'in asistan olan Martin, iki nianls arasnda birkmaza saplanr: ngilizcereni

mi yapanve lfebesiMadeline Fox ile hastabakclkfakltesi

ne devam eden ve geni bir kltr bulunmayan Leora Tozer,

Martin, sama birhareketle, ikisini birarayagetirirveonlarn,

kendisininiindebulunduukmazanlayacaklarnsanr.Ma

deline, busamal kabul etmez;Martin'i, Leora'ya brakarakgider. Leora, kazand bu zaferden, samimbir ekildemem

nun olur Ailesindeki bir hastalkyznden Leora, VVheatsyva-

nia'ya gittii zaman, evlenme plnlar muvakkaten ertelenin

Yalnz kalan ve huysuzlaanMartin, imdi iine kendisini vere

mez. Gottiiebve rektre kar gelirve nihayet kovulur Kzgn

lkve mitsizlik iindeMartin, birara, babobirekildeoe

hirden bu ehire dolar, kendisini ikiye verir, fakat uurumun

dibine dmeden nce Leora'ya gider Kzn, muhafazakra i

lesinin direniine ramen evlenirler

Geimini temin etmeye azmeden Martin, niversiteye d

ner, rektrden af diler (Gottiieb'den dilemez) ve tahsilini ta

mamlamak iinalr HereydennceGottiieb ilebirliktea

lmay arzu ediyorisede, afdilemeyecekkadargururludurve

bu tutumunu da, kans Leora'nn doumyeri KuzeyDakota'da

doktorlukyapacan dnerekmantkletirir Fakatbu kasa

bada geirdii birsene iinde aresizlikten bunalr; halkn tu

tumu kendisinigazaplandnr. Ne hastalan, nedoktorarkada-

lan hakikate hrmet ederler; salgn, nleyici alara tercih

100 B y k Ro m a n 9


11/243

ederler. Btn sene boyunca belirli tek hdise, konferansver

mek iin kasabaya gelen Gustaf Sondelius adndaki mehur

epidemioloun (salgn hastalklaruzmannn) ziyareti olmutur.

Sene sonunda, Leora'nn teviki ile Martin, Sondelius'a birmektupyazarve bylece, lowaeyletinin kklde birZe-

nith'i olan Nautilusehrinin. HalkShhati Dairesi mdrmua

vinliinetayinedilir.

Martin'in miri Dr AlmusPickerbaugh, "l lebilirzevkler"

adamdr. Hikonumaz, ("Yakaynaryanutukverir.")ehira

pnda pastrizasyon program veya vereme sebebiyet veren

kt evlerin yerine yenilerinin yaplmas iin allmasn iste

yenMartin'in gayretlerini engeller ise de, Pickerbaugh, "Sinek

ldrmeHaftas"veya "KapnnnnTemizTut" gibi kendi

sinin dnd kampanyalar yrtmeye alr. "Eugenics

Hafta" kampanyas ise, felketten zorkurtulur: Pickerbaugh'un

bulduuve rnekalnmasn istedii "model" ailenin mensup-

lannn, saral, gayn-merve polis tarafndan aranan kimselerolduklan anlalr. Martin, bir ara, Pickerbaugh ile mcadele

etmek ister ise de, sonunda, ll zevkle, kendisinin de g

lmseyebilecein!renir Byleceteslimbayranekmesinin

sebebiksmen,Pickerbaugh'ungecelerialanondokuzyan

daki Orchid adndaki kzdr. Pickerbaugh'un kongreye seil

mesi ile (seim program: "Onu , sadece birdefaya mahsusolmak zere seiniz ve lke apnda, mikroplan nasl ortadan

kaldracan grnz") Orchid meselesi bylece halledilirve

Pickerbaugh'danboalanyerin kendisineverilmesiylesorumlu

luu hemen artar.

Martin, samim ve enerjik bir ekilde yeni i zerine eilir

Tekrar aratrma yaparve bir ilim adamna yarar birtez ha

zrlar Fakat, onun bu gayretleri iveticarethayatnnkarlar

na ters dt zaman, Nautilus'daki politikaclar ve din

adamlan,Martin'in nneengel kanrlar Nihayet,Martin, is

tifaya zorlann Malp olan ve mitsizlie denMartin, Ch i

cago'daki birklinikte rutin biri bulur.Artk, idealizmi krelmi.

10 100 B y k Ro m a n


12/243

mitleriyklmtr. Hayatna neekatan bireyvarise,o da Le-

ora ile ilikilerinin gittike scaklamasdr. Maamatih, bu kas

vet ve kaos ortasnda, Gottiieb'den gelen birmektupta (Mar-tin 'in son zamanlarda yaynlanan tezini okumutur), New

York'un mehurMcGurk Enstits'nde, kendisi ile birlikteal

lmasteklifedilir.

Gottiieb'in bandan da birtakm tecrbelergeer Winne-

mac'dakiyneticilereyazd hiss,fakatzamanszbirmektup

ta, biraratrma enstitsnn kurulmasn istemive buyzden

iini kaybetmitir. Bir il irketinde i buldu ise de, piyasaya

srmek istemelerine kar knca, iten elektirirler Bu arada,

yal doktor ailev meselelerle de karlamtr. Kans lm,

olu da sefhat hayatna dalmtr Fakat McGurk'tan gelen

teklifGottiieb'e,ekonomikve ilmgvence salamtr

Martin,McGurk'a geldii andan itibaren (romann hemen

hemen te ikisinden itibaren) hayat boyunca olmay istediibiradam olmutur. Kendisine ne kadarmaavereceklerinida

hi sormay unutarak, heyecanla, "imi buldum!" diye hayknr

"Nihayet, istediim ii buldum !" Aylarca -evresindeki klik ve

hiziplerin birbirlerinin kuyulann kazmak iin nasl plnlar ha-

zrladklannn farknda olmayarak- huzur iinde, ihtill yarata

cakbirtecrbezerindealr: Diervirslerildrecek birvirs. Messesenin direktr Dr. Tubbs, onun bu faaliyetinden

haberdarolduu zaman, henzGottiieb'in istedii btn tec

rbelerinitamamlamolmamasna ramen.Martin, buldukla-

nn yaynlamaya zorlann hretli bir insan olmaktan ziyde,

haysiyetli bir insanolarak kalmay tercihetliinden, Martin, ii

ni geciktirir ise de, Fransa'daki bir ilim adam, onun bu al-

malan hakknda biryaz yazar..

evki knimakla berabermitsizliedmeyenMartin,im

di kendisinin "phage" dedii anti-bakteri serumunun tecrbe

lerine balar Bu serum, belirli baz hastalklara kar bir silh

olarak kullanlabilecei mitleriniyaratr. Bu arada, messese

nin mdrlneGottiieb getirilir (ll birzevk adam olan

100 B y k Ro m a n 11


13/243

Tubbs,daha gzkamatrc biriin banatayinedilir)veMar-

tin'in nceki yllarda prestij ettii insanlardan biri olan Sonde-

lius, grltc, fakatsadk birmesai arkada olarakMortin'in

. yannaverilir Beraberce,phage'n, birtrveba basilizerindeki hayret uyandran ldrc tesirini incelerler

Karayip'teki ngilizadalanndanSt. Hubert'tekanbirveba

salgn, Martin'e bu asn uygulama frsatnverir Martin, ka

t tecrb artlarmuhafaza edildii takdirde, serumunu tecr

beedeceini syler: Adadaki yerli halkn ancak yars alana

cak; dieryars, kontrol edici faktrolarak, hibiradangemeyecektir Sondelius, beer mlhazalarla buna kar kar,

fakat farelerin ortadan kaldnimas iin raz olu r Martin, kon

trol sisteminden vazgemedike, kendisinin alanmasna hi

birekildemsaadeetmez. Tbbheyetadaya gitmeden nce,

zlmesi gereken birmesele kalmtr: Leora ne olacak? Ka

dn bu gl, derhal.zer: Martin'in gittii heryere, o da

gidecektir.

St. Hubert aslnda, brokrasinin tesiri vebannki kadar l

drcdrValinihyet,durumungereinikabuletmeyemec

bur kald zaman, turistve ihracat ticaretinin zarargrmesini

istemeyenlere karmcadele zorunda kalr. knaveses kuvve

ti ile Sondelius, btn farelerin ldrlmesi'gerektiini kabul

ettirirMartin,halknsadeceyansnadageirmekistediizaman,sertbirmuhalefetlekarlar.Martin,"Benhissbirinsan

deilim;ben,birilimadamym."dervefikrinikabulettirirMa

hallbirdoktorun yardm ilehalkalar, neticelerititizlikle kay

deder Kendisinin tezine sadk kalmak iin, lmek zere olan

lara dahi a yapmamakta direnir. Sondelius'un lm bile

zerindederin birokyaratmaz. FakatLeora;dikkatsizce hareket ederek, sigara kanal ile mikrop kaparak ld zaman,

Martin'incesaretikrlrveherkesiadangeirirAdahalkken

disine imdi bir kahraman gz ile bakarsa da;Martin, tecr

besinin, baanszolduuna inanr.

12 100 B y k Ro m a n


14/243

NewYork'a dnen Martin, Gottiieb'in, ne yaptn bilme

yecekkadarbunadngrerekafallar, zlr. Martin'in tenkit

lerinden en fazla rkt adann, imdi, onu tanyamamtr.

Martin-TerryVVckettdnda-tekbanaGottiieb'intakdirede

cei tecrbelere giriir. Fakat bu arada, bir dier iva ile kar

lar: St. Hubert adasnda tant, zengin, gzel, sosyal ha

yatta nemli, dul birkadn olan Joyce Lanyon, Martin Joyce'a

mukavemet edemez ve birsenelik evlilikleri srasnda. Martin,

Leora'nn lm ile hissettii boluu Joyce ile doldurur. Joyce, Martin'e bir'erkek ocukverir, fakat karlnda, Martin'in

bamszln ve ferdiyetiliini alr. Martin imdi kendisini ii

ne vermez, isyan eder, kadn terkederve aratrmalanna de

vametmekiinVermonttepelerinegider.TerryVickettilebirlik

te,Martin, kendisini yeniden saf aratrmann evkve mkfa

tna adar. Zevk ve nee dkn kadn ve erkeklerden tamamyla kurtulur.

Eletiri

Arrowsmith, baz eletiricilere gre, Sinclair Lewisinen iyi romandr. Orta-bat Amerikann tek blgesinde

duran Babbittin aksine, bu uzun bir roman, Zenithde,kendisini ilme adayan bir adam evreleyen btn ktlkler bulunmadndan, Lewis Arrowsmithde,Amerikaypek ok ynlerden ele alr. Lewis, bu romannda, bize sahtekrln, siyas entrikalarn, sosyal snobluun btn l

keyi sardn gsteriyor. niversiteler, tp faklteleri,hastaneler, gen idealistleri para ve hret karlnda na

muslarndan fedakrlk yapmaya tevik ederler. Lewis,kurbanlarn nkte ve istihza ile ele alyor. Samimiyet veidealizme kar alanm Pickerbaughlar, Tubbslar, Hola-birdler ve Capitola McGurklar, Lewisin hicivleriyle baakamazlar.

Fakat roman sadece geni bir cepheden giriilen h

cum olarak ele alamayz. Yine Babbittteki mphemlik Ar-

100 B y k Ro m a n 13


15/243

rowsmithte yoktur. Martin Arrowsmith, Babbitt gibi,madd baarsnn cazibesine kaplr, fakat Martin, kendihaysiyetine malp olur ve almalarna devam etmek

iin kendi kendisini zorlar. Martini anlatrken, Lewis, sadece, hakik bir ilim adamnn saf aratrmaya olan ball zerinde durmuyor, ok beer zaaflar bulunan yetenekli bir adamn nasl olgunlatn da gsteriyor. Pek tabi, Martinin olgunlamasnda pek oklarnn rolleri olduise de, hibiri ahsndan fedakrlk pahasna kocasna

balanan ve Amerikan romannn en parlak karakterlerinden biri saylan Leoranm sadkati ile mukayese edilemez.Leora ld zaman. Martin, artk realite karsndia naslhareket edeceini kendisi renir. ld zamana kadar,kocasnn ykn paylamak iin, kritik zamanlarda, Le

ora her zaman Martinin yannda idi. Ayn ekilde, Ar-roxsmithin yar-mbutlar arasnda ba rahip durumun

daki Max Gottiiebin de, himayesinde bulunan kimsenin kendi yolunu bulmas iin ayrlmas gerekir.

Roman ancak birka yerde sallantl. Mesel, Levvis,cemiyetteki sosyal hinleri lnetlerken, ok uzun konuur; halbuki romann pln, onun szlerini ok daha ksa tutmasn gerektiriyordu. Yine bazan cemiyeti ve insanla

r gln gstermeye alrken, szlerinde derinlik yoktur, inandrc deildir.

uras gariptir ki, Levvisin bir dier zaafnn kayna,kendi gcdr. lm teferruat zerinde, hemen hemen Zola kadar kesinlikle durmak istemesinden tr. MikropAvclar adl mehur kitabn mellif Dr. Pual de Kruife

bavurdu. Dr. Kruif, tabiatyla, kendisine tutarl bilgi verdi ve bu bilgi, ekseriya, kitabn ilm aratrma ile ilgili ksmlarna heyecan getirdi. Fakat veba salgn srasnda, ka

t kontroller zerinde srar edilmesi ile, gayr-beerilim adamnn hemen hemen karikatrize edilmi ekliortaya kyor. Bununla beraber, bu tr tesadfi baarsz

14 100 B y k Ro m a n


16/243

lklar, romann bnyesine pek zarar vermiyor. Arrowsmith,Lewis Mumfordun, gayet yerinde bir grle belirttii gi

bi, "edebiyatm, daha st seviyelerinde bulunan bir zellii haizdir: Hayat, lm ve yaratclk konular zerinde ta

rafszlkla duruyor; malbiyet karsnda dahi, derun birgvenceyi gsteriyor.

Yazar

AmerikannMinnesotaeyletindedoanSinclairLevvisinbabasbirkasabadoktoru idi, anneside, kendisi altyanda iken veremdenld.

okuzunboylu,irkinveyzndeaknedenenbireitsivilcehastal

bulunanLewis,yalnz,iekapankbirocuklukdevrigeirdi.Yaleniver-

sitesinegiderken,konvansiyonelkalptayorulmayreddetti;biryazPa

namayagitti, dierindedeUptonSinciairinsosyalist topluluu Helicon

Halldayaad.Zamanzaman kaba, tkenmezenerji dolugrnen Le-

wis,ardndanstrapiindebulunduuhissiniverenbiriednkle,bir

karamsarla kapanyordu. Bu cycle (bu trdnemler) hayat boyunca

devametti.

Yaleniversitesindenmezunolduktansonra(1908),Lew/is,seneler

cemuhabir,editr, reklmmenaceriolarakalt;hattJackLondonve

AlbertPaysonTerhuneeromanplnlardahisatt.OurMr. Wrenn(Bizim

Mr. VVren'imiz, 1914) adl romannn tutulmas ile, istikblinin romanda

olduunu grd.Henzevlenmi bulunduundan, romanyazmayade

vametti,fakatbaarvehret1920yekadarkendisineulamad. Main

Street(AnaCadde)adhromanileedebiyatsahnesineinfilakederekgir

di.Carol KennicottunGopherPrairieadl evrenselkkkasabakar

sndaki isyann,mizahvehicivlibirtarzdaelealdburoman, sadece

Amerikadadeil,Amerikadndadaalkland.Mteakipbesenezar

fnda;konformite>inengelleyicianayakalanmAmerikanortasnfnnhikyeleriyle ilgili olarak ikikitapdahayaymland: Babbitt(1922)veAr-

roxsmith(1925).

Levvisineniyi eserleriburomandr.Dahasonraki,birdzineka

dar roman, kendisinemalteminatsalad isede,canllklarndankay

betmemekleberaber,dkkaliteli idilerBazenkarikatre, bazenhissi

yata, bazen her ikisinedebavurmaklaberaber, Levvis, yinede, Elmer

100 b y k Ro m a n 15


17/243

GantrygibiagzlbirvaizveSamDodsvvorthgibidizginlerinikarsnn

elineterketmibirotomobilimaltsnyaratt.FakatLewis,hicvettiiba

ar efsanesine kendisini kaptrd ve nihayet, Gopher Prairienin deerhkmlerinden, kendisinipeksyramad.

Nobel mkfat, seyahatler, mehur gazeteci DorothyThomson ile

evlilii,zenginlik,zahirenonunbaanlolduunugsteriyordu.Fakatb

tn bunlar, seneler getike, boeylergrnd. Levvisin ikinci evlilii

baarszlkla neticelendi; kendisini, kontrol edemezcesine ikiye verdi,

arkadalk balar gevedi. Geride sadece, yaamak urundaki muaz

zam gayreti ile derun mitsizlii arasndaki atma kald. Romanlar,maalesef,lmndenbiraznce,Allahm,benimkadarbedbahtkimse

yaamadszn syleten derun kargaa ve huzursuzluu hakknda

pekazeyyanstrlar.Kaderin istihzasdrki,Levvis'inyaadhayat,ro

manlarndandafazlaolarak,mutlulukvemaddbaar arasndakizlim

elikiyeiaretediyor.

16 100 B y k R o m a n


18/243

Muhteem Gatsby

Yazan

F. Scott Fitzgerald(1896-1940)

Balca Karakterler

Nick Carravvay: Hikyeyi anlatan kimse, tenkiti fakat efkatli.

Jay Gatsby: Doduu zaman kendisine verilen James Gatz; trajik bir

kahraman; uras paradoksaldr ki , ayn zamanda kaak iki de yapar ve sahte hisse senetlerini yutturmaya alr. Huzursuz ve ro

mantik olan bu adam. Amerikan baar efsanesindeki boluu gs

terir.

Daisy Buchanen: Nickin kuzen i. Bir zam anlar, G atsby ile ev lenm ek

zere idi; imdi Tem Buchanen ile evlidir; gzel, heyecanlandrc

ve bo bir kz. Fakat Gatsby iin, sahte ryalarnn gereklemesini

temsil eder.

Tom Buchanen: Yakkl, zengin ve atletik vcutlu; fakat ayn zamanda, aptal lk ve zulm e yak larcasna hissiz bir insan.

Jordan Baker: Daisynin arkada ve Nicke de zaman zaman kz arka

dal yapar; huysuz, mark ve mzmin bir yalanc.

Myrtle Wilson: Tom'un metresi. Bir garaj sahibinin kars olan bu ka

dn, caziptir, zevksizdir ve tiksindirircesine bayadr.

Geor ge W ilson: Myrtlein yldrlm, sind irilmi k oca s. Azim ve bir he

deften m ahrum , olan bu adam , gariptir, trajik hd isenin vasta solur.


19/243

Hikye

Sene 1922, yer, NewYork'un Long Island blgesi, Jay

Gatsbyvekomusu,hikyeyianlatanNickCarrovvay,WestEgg

kasabasnda yaarlar. Gatsby'nin gz kamatnc zarif bir ko

navardr; Nick'inde, iindeadmatacakyerbulunmayanbir

kulbesi, krfezin kar tarafnda, daha modern insanlannya-

adklan EastEgg'de, DaisyveTomBuchanenvardr.VVestEgg

ve Nex ehri arasndaki muazzam kl plnn civarnda

George veMyrtleVViison'un garaj ve evleri bulunur Btn bu

karakterler, yaadklan plak ruh boluun sembol bu "kl

vdisi"nden geerler. Roman, dehet uyandnc zirvesine de

buradaeriir. Birgzdoktoru da, buple grotesk (gln)

bir reklamtahtas koydurmuturve reklamndaki Dr T. J. Eck-

leburg'un grmeyenmavigzleri bu kasvetlimanzaray szer.Birinci Dnya Harbi'ndeki vatan hizmetinden veYale ni-

versitesi'nde edindii eitimden sonra Nick, bir tahvil satcs

olarak almaya balar West Egg'de yerleir ve kuzeni Daisy

ve kocas Tom ile dostluunu tazeler. Daisy'nin arkada Jor-

dan Baker'den, Tom'un kansn aldattn ve Daisy'nin de y

rei para para, onun sadakatsizliini bildiini renir Tom,kstahasna Nick'in, metresi MyrtleWilson ile tanmasn is

ter. Nick, mteredditde olsaTom veMyrtle'in, NewYork'daki

zelapartman dairelerindeverdiklerigrltl birpartiye kat

lr. Daisy'den bahsettii iinTom,Myrtle'in burnunu krd za

manelencezirveyeeriir!

Kendisini, Buchanen'in karlat derin meselelerin iinde

bulan Nick, hemen ardndan, Gatsby'nin kargaal hayatna

da bulamaktan kanamaz. Gatsby, hafta sonlannda aaal

partilerverirvemisofider,evsahibini nadirengrmelerine ra

men onun aibeli zenginlii hakknda dedikodular yaparlar.

Gatsby'ningsterilipartileri,kendisiniderindensarsanihtiras-

lann tatmin iin yeterli deildir; birzamanlarkendisinin olan

fakat harp srasnda kaybettii Daisy'yi yeniden kazanmasna

18 100 B y k Ro m a n


20/243

yardm etmez. Bu hedefi urunda, Daisy'yi tanyan Jordan ve

Nick 'in kendisineyardm etmelerini ister. Nick'inevindebirbu

luma hazrlanrve Daisy, yenidenGatsby'nin metresiolur. Ksa birmddet iin,Gatsbyve Daisy, birbirini ilkdefa grmele

rinden bu yana, hissetmedikleri birmutluluk iindeyaarlar.

Gatsby'nin bu mutlu hayat devam ettirebileceiyolundaki

faraziyeleri ksa vdelidir. Tom Buchanan ve George VVilson,

hemen hemen ayn anda, kanlonnn kendilerini aldattklarn

anlarlar.Geri VVilson, Myrtle'in davranlanndan haberdarolur ise de,Tom'un kendisini aldattn bilmez. VVilson'un in

dinde,Tom,garajn sadece birmterisivekullanlmotomo

billerinpotansiyel birkaynadr.Tom,karsnvemetresinikay

bedebileceini anlaynca, "paniin scak krbalan"n hisse

der. NewYork'ta boucuscakbirotel odasndaGatsby -Tom,

Daisy, NickveJordan'n huzurunda- Daisy'nin kocasn terket-

mesiniveonu hibirzamansevmediini itirafetmesini ister. Bu

nu birfrsat bilenTom, Gatsby'nin, yeralt dnyasnn kirli ile

riyle uraan biryarat olduunu syler. Tom'un bu hcumu

srasndaDaisy'ninsesinikarmamasveTom'usevdiiniinkr

etmeyii, Gatsby'i sarsarve btn hayallerini sndrr.

Daha nce, be kii New York'a giderlerken, Daisy'nin,

Buchanan'notomobilindeGatsbyileberabergitmekhususundasraredii,TomvedierlerininGatsby'ninotomobilindeon-

lann peindegitmesi,Tom'un kskanln sonhaddinekann

imdi, zaferi kazandndan Gatsby'ye srt eviren ve tepeden

bakan Tom, Gatsby'ye, Daisy'yi, kendi otomobilinde West

Egg'e gtrmesini syler. Beroberce yolo koyulurlar. Felket

kendilerini yolda bekler.Kocas tarafndan dvlen veodasna kilitlenenMyrtleVVil

son, dar kar ve sratle yola frlar. Kamak isterken,

Gatsby'nin otomobili altnda korkun bir ekilde can verir ve

Gatsby'ninotomobili deyanadevrilir.Tom,NickveJordan,k

sa bir zaman sonra, imdi halkn biriktii garaja ularlar ve

Tom, metresinin ldn renir; kadnn kocas perian bir

100 B y k Ro m a n 19


21/243

haldedir.Tom'un,VVilson'unkulanasylediiszler(romann

son sayfalanna kadar bundan bahsedilmemitir), derhal dehetli bir durum yaratr. Bununla beraber, Nick, ilkin,

Gatsby'den, Myrtle'i ldren otomobili kendisinin deil Da-

isy'nin kullandn renir Gatsby, Daisy'nin hareketindeki

btn sorumluluu yklendiini syler Kendisine frsat veril

mez. Gatsby'nin yanndan aynlan Nick, im bahenin te ta

rafndan hayknr: "Hepsi, cierleri metelik etmeyen dejenereinsanlar! Sen, bu soysuzgrubun hepsine bedelsin!" Bu komp

limankarsnda,Gatsby'ninyzndescakbirglmsemebe

lirir, bu onun son glmsemesidir Birka saatsonra, George

VVilson, Gatsby'i tabanca ileldrrve ardndan intihareder.

Gatsby'nin cenaze treninde, Nick'den baka, sadece

Gatsby'nin yal babas ve birka hizmetisi bulunur. Nick'in,

srarve ricalanna ramen nceki orkadalanndan veya misa

firlerinden kimse katlmaz. Daisy ve Tom geziye karlar Aylar

sonra Nick, Tom'u grr ve onu, hakikati itirafa zorlar:

Gatsby'nin lm otomobilini kullandn Wilson'a syleyen

odun Besbelli ki, Daisy, bununyalanolduunusylemitir ilkin

gazaba gelen ve ardndan efkat hisleri uyanan Nick, "hepsi

nindikkatsizveaknlk iindebulunduklan"n sylen "TomveDaisy, dikkatsiz insanlardn Eyay ve insanlan bu hle soktuk

tansonra, paralanna vemuazzamdikkatsizliklerineveyaonla

r bircirada tutan ne ise, ona dnerlerve yarattklan pl,

dierlerinin temizlemesini isterler.."

Nick, ksa birzaman sonra,Jordan ile ilikilerini keser;zira

bu kadn hayat birbeer ilikisini paylaamayacak kadarDa-isy'ye benzemektedir Bununla beraber, son jesti, inknntesi

ne, bireyin idrak edilmesine kadar uzann Gatsby'nin kona

na son birdefa daha baktktansonra dnerken, Nick,sahil

de durur ve asrlarca nce Hollandal denizcilerin, gzleri ve

kalpleri hayallerle dolu o larak bu adaya baktklann ve

Gatsby'nin mitsiz hayallerine zemin hazrladklarn dnn

Gatsby'nin hayalinin bo olduu, daha yzyllarca nce sy

lenmitin

20 100 B y k Ro m a n


22/243

Eletiri

Muhteem Gatsby, 1925 Nisannda basld; eletiricilerkitab, hararetle ycelttiler ve Fitzgeraldn derinden hrmet besledii yazarlar da kitab vdler. T. S. Eliot, mesel unlar yazd: Gatsby, senelerdir, ngiliz veya Amerikan romanlar arasnda okuduum herhangi bir kitaptan da fazla olarak ilgimi ekti ve beni heyecanlandrd... Ba

na yle geliyor ki, bu Amerikan romannn, Henry Ja-m esden bu yana att ilk adm dr!.. Fakat, kitabn sat, bu vglere paralel gitmedi. Muhteem Gatsbynin sat, mitsizlik uyandran mtevaz bir balangtan sonra,gitgide azald ve 1937de, Fitzgerald, kitabn bir kopyasn dahi bulunduran bir kitabevi grmediini syledi. Bugn, yaymlanmasndan hemen hemen krk sene sonra,Gatsbyher sene 50.000 tane, orijinal satnn iki misli satlyor.

Gatsbyye,daha byk bir okuyucu kitlesinin neden sa rldn anlamak, Fitzgeraldm baarsn daha berrak birekilde anlamaktr. Gatsby,teki birok eletiricilerin sylediklerinin aksine. Caz andaki det ve davranlar,

tenkit szgecinden geirilmeyen bir eletirici deildir.nemli veya devaml deer hkmleri yaratmayan Ca:?ann baarszlklarnn nfuz edici bir analizidir. Zenginlik karsnda kendilerinin kararsz tutumuna ramen;Fitzgerald, Muhteem Gatsbyde,Amerikan sosyal ve ahlkruhunu yozlatran hastal tehir edebilecek tarafszl

gsterdi. Bu hastalk, Jay Gatsbynin tahrif edilmi muhayyilesinde, derinden derine yerlemitir. JCendisinimadd baar hayaline kaptran Gatsby, bu arpk urpuk hayallerin kurban oldu, imdiki zamanmz mazi ile veak, zenginlik ile bir tuttu. Gatsby, Fitzgeraldm yazdgibi, "muazzam, baya ve cicili bicili gzelliin hezime

tinde klelemi Amerikay sembolize ediyor. Gatsby

100 B y k Ro m a n 21


23/243

nin, acndnc hayal krkl ve yenilgisinde, Fitzgerald,pek ok Amerikalnn ruh kuvvetini yitiren hastal an

latyor.Geri allm deerlere hcum ediyor ise de, Gatsby,

kapy, deiiklie kapamaz, aar. Nickin, Buchanann ykcln ve Gatsby'nin krln grmeye balamasmit vaadedici. Roman sona ererken, Nick olgunlar;kendisini hayallerden kurtarmtr, efkat hisleri geliir.

Hibir zaman Jay Gatsby, hele bir Tom veyahut Daisy Buc-hanan olamaz. Bir eletiricinin syledii gibi. MuhteemGatsby eer Amerikan hayalinin kn dramatizeediyorsa, ayn zamanda da, bu hayale, daha zl bir alternatif gsteriyor.

Fitzgeraldn en iyi romanndaki ustal hakknda birka sz: Ne pln ne de karakterler gz kamatrcdr; melodram unsurlar, hikyenin anlatln glgeliyor ve ka

rakterler, derinliklere sahip olamayacak kadar kk tutulmulardr. Fitzgerald, yine de, kendi setii teknii yaratc bir ekilde kullanr, Joseph Conrad ve Henry Ja- mesden, karakterleri canlandrmak, heyecan ve merakuyandrmak iin dardan bir mahit kullanlmas

(Nick) gerektiini rendi. Fakat hepsinin stnde. Muh-teem Gatsby,bir ruh durumun ve davrann zaferidir. Karakter, sembol ve imaj, btn eseri kaplayan lirik ve hznl zellii yaratmak iin muntazam bir ekilde anlarlar. u halde. Muhteem Gatsby,Malcolm Cowleynin dedii gibi, 1920lerin, dier alarn bir efsanesi olarak ha

yatiyetini srdrecek bir masal olarak ortaya kyor.

22 100 B y k Ro m a n

Yazar

F.ScottFitzgerald-kibykbykamcasAmerikanistikllmarnn

gftesiniyazanFrancisScottKeyidi-MinnesotaeyaletininSt.Pauleh

r inde, r landa l I vengilizasllKatolikkilisesininynettiibirokuldavasat


24/243

bireitimdensonra1913tePrinceton IJniversitesinegitti.Fakatdersleri

dndabakafaaliyetleryrttnden,notlarhide iyideildi.niver

sitede,piyesleryazd,edebmecmualariiniirvehikyelerya?d,derslerini ihmal etti.Tam zamanndagelen bir hastalkve ardndanaskere

alnmas sayesinde,niversitedenatlmaktankurtuldu.FakatFitzgerald,

Princetonaolansevgisinihayatboyuncadevamettirdi.

TemenFitzgerald, hibirzamanAmerikadnagnderilmedi.ok

vakti,fakatokazparasbulunanFitzgerald,ilkromannyazd.Veson

ralar, hayatnengl birekildeetkileyecekZeldaSayreadndakik

zakuryapt.Ancak, ThisSideofParadise(CennetinBu Tarafndaldier)adl romanyaymlandktansonradrki (1920),Zelda, sefaletiartkgeri

debrakmnianls ileevlenmeyerazoldu.Kitap, FitzgeraldCaza

nnsesiolarakyerletirdiveyirmidrtyanda,peindekotuuser

vetvehretekavuturdu.FitzgeraldveZelda,yllarca,Amerikadnda,

bilhassa Pariste ve Fransz Riviyerasnda, gz kamatrc birekilde

yaadlarveherzamanmitsizcesine, gelirlerindenfazlaparaharcad

lar. Fitzgeraldn kk hikyelerinden ou, masrafn karlamak iinyazlanpiyasakitaplar idiler.Bunlardan bazlar (TheDiamondasBig

as the R itfve Babylon Revisited'), maamafih, asrn en iyi hikyeleri

arasndadrvekendisinineniyiromanlariledemukayeseedilebilir.

1927'den itibaren,ZeldannshhatibozulduveFitzgeraldokdaha

fazlakendisiniikiyeverdi.1930larnortalarnda,artkbiralkolikolmu

tu.Verimidt,borlararttvehretisnd.Sonyllarndramatikbir

ekildeanlattkitab,TfeCrackup(1945),Fitzgeraldm,cesaretiniol

duukadarmitsizliinidegsteriyor.Zeldabirhastaneyekaldnid (ka

dn, Fitzgeraldn lmndensonra biryangndald). Fitzgerald, Holl-

ywood iinsenaryoyazmaksuretiylekzScottieyebakt.Fakatmakine

kendisini yitirmiti ve Fitzgerald, 44 yanda ikenLos Angelesde kalp

sektesindenld.Tamamlanmamson romannda (TheLast Tycoon),

Fitzgerald, bandan geen felketlere ramen, hakik bir sanatkrn,haysiyetvenfuzedicigrnmuhafazaettiinigsteriyor.

100 B y k Ro m a n 23


25/243


26/243

Bu durumu dzeltmek ve teorilerini tecrbeden geirmek

iin, ZamanSeyyah, kendisinin, asrlar boyunca ileriye veya

geriye gitmesini temin edecek bir makine yapmtr. Yaplmasiin iki sene alt makinenin hakik birmodelini gsterdii

zaman, pheci misafirleri (birpolitikac, birdoktorve birpsi

kolog) hayret iindekalrlar. Psikolog, birmaniveleya basmas

n sylerve model niden kaybolur Zaman Seyyah, aknlk

iindekimisafirlerine,makineyi mkemmel bireklesokarsok

maz, kendisini istikblefrlatacan syler.

Ertesi hafta, ayn grup tekrar Zaman Seyyah'nn evinde

toplanr Bu defa birgazeteeditr de toplantya katlr Evsa-

hibigecikirvemisafirler,onunniyegekaldnanlayamazlar

Yoksa gerekten istikblemi seyahatetmitir?

Birdenbire kap hzla alrve st ba pis, perian ve e

nesi berbatbirekildekesilmiZaman Seyyah grnr. Temiz

lenip giyindikten sonra, yemeklerini yerlerve Zaman Seyyah,onlara, hayret uyandrc macerasnanlatr:

Modeli gsterdiinden bir hafta sonra.ZamanSeyyah,

makinesinimkemmelletirmiveertesi sabah, kendisinimaki

neye balayarak, bir roket gibi istikble frlatmtr. Yolculuk

gaye kt artlar altnda gemitir; hzla birbirini takip eden

gnlerve geceler boyunca aniden gelen ve kaybolan k vekaranlktangzlerirahatszolmutur.Sonunda,makinesini,sis

livegaripbiristikblegetirir,sallantlbirtarzdamakinesinidu

rurvekendisini M.S. 802.701 ylnda bulur

ok gelimi bir medeniyet bulacan mit eden Zaman

Seyyah, sisli ve scak havada, sahneyi andran muazzam bir

yerde,devgibime'umbirsfenksgrr. okgemeden,yon-na insanlar yaklar. Onlar, zayf, narin insanlardr ve boylan

sadecebirmetre20 santim kadardr ocukgibi davrananbi

riZaman Seyyah'na, yamurfrtnasnngneten migeld ii

ni sorar Ardndan bu kk boylu zayf insanlar, boynuna bir

elenktakarveark syleyerekonun evresindedansetmeye

balarlar. Onlar, zaman makinesi ile bir lde ilgilenirlerve

100 b y k Ro m a n 25


27/243

Zaman Seyyah, makineyi harekete getiren manivellar kar

dktan sonra, makineye dokunmalarna msaade eder Bera

berce, sebze ve meyveden oluan yemeklerini yerler -hayvan

larn nesli tkenmitir- ve kendilerinin Elci rkndan olduklarn

syleyen bu insanlar.Zaman Seyyah'na dillerinin ana hatlar

n retirler

Zaman Seyyah, Eloilerin haddinden fazlamedenilemibir

rkolduklann anlar. Kolaycayorulan bu insanlar, ocuklarg i

bi, maymun itahldrlar, bireyzerindeki ilgilerini srdrmezler Son derecetembel, fakatgzel, ban vedost insanlardr

Zaman Seyyah, bunun, beer tekmlnn sonu olduunu

an larAyakta kalabilmek iindaha iyivedaha randmanlma

kineleryaratmak ihtiyacndaolmayan bu insanlar, ihtirasve id

dialarn yitirmilerdir Elciler, uzun zamandrkontrol altna al

nan tabiatla mcadele etmek mecburiyetinde olmadklarndan,makul veibirliki insanlarolmulardrMedeniyetinzahir

hedefine ulatklanndan, heyecansz da olsa, mutlu bir hayat

srdkleri anlalr

Geceolduu zaman.Zaman Seyyah, makinesinin kaybol

duunu grerek endielenir. Eloileri Uyandrmaya alr, fakat

onlar karanlktan, dehete kaplrcasna rktklerinden maki

neninaranmasnda kendisineyardmcolmazlar Huzursuzlua

kaplanZamanSeyyah'nmda nihayetuykusugelirve uyur Er

tesi sabah, muazzam beyazsfenkse giden biryol grrve za

man makinesinin onun iindeolduunu an lar Sfenksin kaps

n amaya alrsa da, baarl olamaz, Eloiler de kendisine

yardmetmezlerZaman Seyyah, kendiasrnageri dnemeye

ceini dnerek mitsizlie kaplrMaamafih bu noktada, boulmaktan kurtard, Weena

adnda sevimli ve ocukgibi birkzla arkadao lur teki Elo

ilergibi, VVeena da, kolayca yorulurve karanlktan korkar Yi

ne de.Zaman Seyyah'nm maceralanna katlmay kabul eder

Bu istikbldeki drdnc gnnde. Zaman Seyyah, Eloiler'in,

karanlkktkten sonra niyedehete kapldklann an lar Eski

26 100 B y k Ro m a n


28/243

birbinann,karanlkharabeleriarasnda,garipgzlerinkendi

sini szdn grr Hemen bu gzlerin peine taklan ZamanSeyyah,onlann, uzunve rahatadmlarla nndengiden

vemerdivenden indikten sonra birmahzende kaybolan, may

munu andran korkun bir yarata ait olduklann grr. Za

manSeyyah, bu yaratn, Eloilergibi beerolduuna inana

maz ise de, Morlock denen bu yaratklann da, kendi zaman

nn insanlannn torunlan olduklann renir Dnya, yerin y

znde yaayan zayf, narin ve ciz Eloiler ile, beerrmcek

lergibi,yeralt tnellerinin karanlnda el veayaklan zerinde

yryen ve ancak geceleri meydana kan, vah ve iren

MorlockIararasnda blnmtr. Dnyann, besbelli, efendi

leri olan Eloiler, ondokuzuncu asnn ngiltere'sini yneten sn

fntorunlandr. i snfnn torunlan olanMorlockIar, yaplma

s gereken beden ilerle urarlar ise de, onlann vaheti Elo-iler'i, uaklannn birgn isyan edeceklerinin deheti iindeya

atr

imdi,makinesinisaklayanlannEloilerdeil,MorlockIarol

duunu anlayanZaman Seyyah, VVeena'nn ikazna ramen,

onlann yeralt tnellerinegirmeye kararverir. Elleri ve ayaklar

zerinde zorzahmet bu maaralardan birine girmeye muvaffakolan Zaman Seyyah*biretparasn kemiren birgrup ya

ratkgrr. Onlar, hemen hcum ederlerise de, gzleri nn

de birkibritakarak, yeryzne kamay baann Daha sonra,

Morlocklann, geceleri kardklan Eloiler'i yiyerekyaadklan

gereini dehetlerenir

Bu iren yaratklan nleyen tek engel ktrda ve onlar,Eloiler'in karanlktan korktuklan kadar ktan korkmakta ve

kamaktadrlar.ZamanSeyyah'nmkibritleritkendiinden,er

tesi gn Weena ile birlikte, k yaratacak bir eyler bulmaya

alr.Yeil porselendenyaplmeski birsaraykefeder, bura

s, muhtemelen, Eloiler'in uzun zamandr unuttuklar ilim ve

tabitarih mzesidir. Talihi yardm eder, balmumu bulurve bir

mum yapar.

100 B y k Ro m a n 27


29/243

Mzedeki uzun yryWeena'y son derece yorar. Byle

ceZamanSeyyah, geceyi kzla berabergeirmeyekararverir;

vahileri uzaklatrmak iin bir ate yakar. Fakat baz Mor-

locklarn orman arasndan yaklatklarn grnce, geceyi, ye

ni birate etrafnda, birtepedegeirmenin daha iyi olacan

an lar Geceyans uyanan Zaman Seyyah, atein sndn,

kibritlerin alndn veVVeena'nn kaybolduunu dehet iinde

grr. Kzn,MorlockIartarafndan kanimasndan korkanZa

manSeyyah,evresiniaramayakoyulur.Kzbulamaz,fakatilk

atein,ormanayayldn,otuzvekrkkadarMorlock'uldrdngrr

Gndzleri uyuyarakvegeceleri yryerek, sfenksinyanna

gider Mzedenbirdemirubukalmtrvebununlasfenksia

may dnr. Fakatkapnnakolduunu grrvekendisine

birtuzakkurulduunu dnmeksizin ieri da lar

Makinesi oradadr. Fakat birgrup Morlock hemen zerineatlrve Zaman Seyyah, onlan defetmeye alrken, makine

sini iletir MorlockIar, VVeena'y yedikleri gibi, onu da yemek

iin karacaklan srada, makine Zaman Seyyah'n, onlann

elinden kurtanrve uzak istikble frlatn

Milyonlarcasene sonra yeryz, ekseni etrafnda dnmesi

ni durdurur Makine, sszbirsahildedururve Zaman Seyyah,

yegne yaratklann rktc ve dev yengelerolduklarn an

lar Makinesinitekrarhareketegeirirveimdi, laboratuvannn

gvenlikverici atmosferinden aynid tarihten otuz milyon se

nesonradnyay,souk,kullanlmazbirhalde,snmekteolan

gnein hafif ile aydnlanrken grr

DehetiindekiZamanSeyyah, makinesini,geriyednme

si iin ayarlarve nihayet, evinednerek, macerasn arkada-lanna anlatn Gelecekten mitsizlie dmesine ramen. Za

man Seyyah, ilmmerakn kaybetmide ildir Ertesi gn, tek

rar zaman iinde yolculua kan Aradan sene gemesine

ramen, henz geriye dnmemitir ve arkadalar, '' ketle

28 100 B y k Ro m a n


30/243

neticelenen bir macerann onu, zamann derinliklerine gtr

molabileceini sanrlar.

Eletiri

Zaman Makinesi, felsef ve siyas ynleri bulunan lmbir macera, Jules Verneden daha cidd olan Wells, bu ba

arl ilk kitab ile ada bilim-kurguya zemin hazrlad.

Wells, ilim ve akll plnlamann, beer rkna ok eyler getireceine inanan fazlasyla mitvar bir insan olmak^la itham edildi. Son zamanlardaki tenkitiler ilmin bir iksir olduu inannn, ilm bilgileri, nkleer bomba gibitahrip silhlar haline getiren beer tabiatnn bu ynn hesaba katmadn sylyorlar. Bununla beraber, ZamanMakinesinde, Wells, hi de uysal bir iyimser olmadngsteriyor.

Bu kk kitap, aslnda kendisini ilim vastas ile fiziktabiat tarafndan her gn biraz daha az meydan okunanbir mevkide bulan beer rknn gelecei hakknda yaplantahminlerdir. Sakin, tembel ve son derece meden Eloiler,bir bakma beer tabiatnn hibir zaman sindirilmeyecek

ynlerini temsil eden hayvan MorlockIar kadar soysuz-lamtr. Wells kendisinin zamannn, ynetici ve hizmetedici snflarla kesin bir surette blnm cemiyetini, istikble doru uzatr. M.S. 802.701 senesinde, cemiyetinyneticileri, kendilerini, fizik varlklarnn devam ettirilmesi iin gerekli uaklar tarafndan ortadan kaldrlabile

cekleri bir durumda grr ve bu potansiyel ykclardankorkarlar.Wellsin, Zaman Makinesinde, beer rk iin grd

yegne mit, hareketli ve huzur iindeki bir hayat; insanlar akll bir tarzda, snflar arasndaki snrn kaybolaca

zamana kadar, snflar arasnda bar bir ilikinin kurulaca ekilde kaynatrmaktr.

100 B y k Ro m a n 29


31/243

Tono-Bungay

Yazan

H.G. Wells

(1866-1946)

Balca Karakterler

George Ponderevo: Hikyeyi anlatan kimse: uak mhendislii ile ilgi

lidir; fakat amcasmm tesiri altmda il satm iine dalar.

Edvvard Ponderevo: Georgen heyecanl, ihtirasl eczac amcas; Tono

Bungay admdaki ilac icat eder.

Susan Ponderevo: Georgen sevimli ve gsterisiz yengesi. Edvvardn

ihtiraslarn bir perspektife oturtmaya alr.

Beatrice Normandy: Georgen h ayatndaki ar istokratik sevgili.

Morton Ramboat: Georgein evlendii tamahkr, tahayyl gcnden

mahrum kz.

Gordon-Nasmytb: Servet peinde koan pervasz bir asker; Pondere-

volar, Dou Afrikadaki bir adada radyoaktif malzeme almaya te

vik eder.Conthorpe: Kendi kend isini yetitirm i ide alist bir m h end is; Geor-

gea, uu retir.


32/243

Hikye

Gen George Ponderevo'nun ocukluunun getii a

olanVictoria annsonyllannda ngiltere'ye kat birsnfsis

temi hkimdir Sahiplerine ecdattan kalan Bladesoveradnda

kibykbirkonanvekilharcnnoluolarak,LadyDrew'dan

en alt kademedeki ii ve hizmetilere kadar, herkesin, cemi

yette hangi mevkii elde edeceklerinin nceden tayin edildiini

grr. Birrtbeden dierine gemekmmkn deildirve Ge

orge, kendi yerinin de,diptekineyakn olduunu hemen sezer.George on iki yana geldii zaman, yksek ruhlu aristok

ratikkomusuBeatriceNormandy'yeko lur KkBeatrice,

George 'in birkpekyavrusununkiniandransevgisini karlk

sz brakmaz. Fakat George, Beatrice'in kstah vey aabeyi

ArchieGarvell ile kavga ettii zaman, kz kendisineyardm et

medii gibi, Lady Drex'a, kavgay ilkin George'in balattnsyler. Bu, George 'in, ngilizaristokrasisi hakkndaki ilk tecr

besidir. Bu aristokrasininmensuplan, birklann yeleri gibi bir-

birierine baldrlar George, bu gerei hibir zaman unut

maz.

Bladesover'iterketmeyemecburkalanGeorge, birara,so

ukvedindardaysNicodemusFrapp'n ilettii birfnnda a

ln FakatGeorge, riyakrcasnadindargen kuzenlerininya

nnda, irkin ve gnah saylacak szler sarfeder, ocuklarda

kendisini daysna ikyetederler.

George nihayet amcas Edvvard Ponderevo'nun yannda

almaya balar. Amcasnn Wimblehurstadndaki uykulu bir

kasabada bireczahanesivardr George'inamcasanlayl bir

insandr Annesi ldkten sonra George, Susan Ponderevoadndaki sabrl, neeli, nkteden yengesi tarafndan yetitirilir

Amcas Edvvard,bu kkkasabofin snkve renksizhayatn

danhuzursuzdur Gittikebymekteolanortasnfn ihtiyala-

nnacevapverecekbireyicatederekzenginliekavumasnn

ihtiras iindeyanar Kendisini, sanayiin lesiye ihtiyahissede

100byk Roman 31


33/243

cei birmal tekelinde toplam birsanayi lideri olarak hayal

eder.

Biran nceparoya kavumakiinaceleeden EdwardPon-

derevon, tasarruflarn aptalcasna yatnrve kkeczahanesiyannda biriktirdii azmiktardaki parasn da kaybeder. Hatta,

George'n bytlmesi iin kendisine emanet edilen paradan

bile harcar. Kendisi ile alay eden komularna artktahamml

edemeyen Ponderevolar, talihlerini bakayerde denemek ze

re kasabadan aynlrlar Londra'da niversitede tabi ilimler

fakltesini bitirenGeorge, amcas veyengesi ile birleir.Gerikendisinebraklanmirasbylesinearuredenam

casna kzgnlk duymakla beraber, George, onun mtemadi

yen bir eyler yapmak istemesine ve egzantrikliine hayranlk

duyar. Edward Ponderevo, birgn,George'a, "Tono-Bungay"

adndabiricatyaptn,fakatimdilikbukonudabakabirey

sylemeyeceini anlatr.

Faklteyedevam ederken George,Marion Ramboatad n

da bir kzla tanrveMarion, George'n, Beatrice'e besledii

ocuka sevgiyi unutturur. George, Marion'un, tamamyla

alelade olan cazibesine kendisini safasna kaptrrve onunla

evlenmek ister; fakat kz ona, birev kuramayacak kadarfakir

olduunu hatrlatr.

Tam bu noktada, Edv/ard Ponderevo, George'u hayat birtoplantya davet eder. Tono-Bungay mkemmelletirilmi,

reklmna balanmve btn ngiltere'desatlmaya balam

tr George'n anlad kadan ile onu ien insanlan, ne ld

rr,neiyiletirirlcngizlibirformlegreyaplmasgayetko

laydr; fakattalepo kadar fazladr ki, Edward halkn ihtiyacn

karlayamaz.Amcaskendisinesenelii300 ngilizliras cretle i teklifedince, George, bu teklifi, evlenmesini mmkn k

laca iin, frsat bilirve kabul eden

George 'n becerikliliive lmeitimisayesinde,Tono-Bun-

gay'n imali hzlageniler.Gittike bayalaanveglnleen

ilnlarhazrlarveamcasnn, bu imalinin etkinliine gerekten

32 100 B y k Ro m a n


34/243

inandn ve tenkit edilmesine tahamml edemediini grr.

Bu kocakar ilcbtn ngiltere'yeyaylrvePonderevolarzen

ginolurlar.George ilmyeteneive bilgisinin bylesinefayda

szvesahte bir il iin hebaolmasna zlrsede,Marion ile

ancak burada alrken evlenebileceini anlar. Mamafih, bu

evlilik, byk bir baanszlklo neticelenir. Marion sadece

maddbaan ile ilgilidirve dkentelektel seviyesive miza-,

c bakmndan da George ile uyuamaz. ok gemeden Ge

orge,amcasnnsekreteri EffieRinkilemuvakkatbir iliki kura

rakteselli bulur.Tono-Bungay artk tutunduundan, George, hakik ilgisini

gelitirmek iin zaman ve para ayrabilecek durumdadr;

plnrve balonlarzerindeki tecrbelerine balayabilir.Geor

ge, kendisini, bylesine ilme verirken, servetini daha da artr

mak peinde koan amcas, para getirecek herhangi bir fikri

olan herkesi dinlerve bu projeler iin de paraverir. Bunlardanbir tanesi -ki felketle neticelenecektir- Dou Afrika'daki bir

adannplaksahillerinden "quap" veya radyoaktifmucural

maktr. Gordon-Nasmyth adndaki bezirgn biraskerin yapt

bu teklif zerinde, birmddet iin pekdurmazlar, zira Ponde

revolarimdi ok meguldrler.

Buarada, Edward Ponderevo, birkonaktandierinetanr.

Artk son derecezengin olmasna ramen hl, kendi kendisi

hakknda besledii Napoleonvar kuruntulara uygun bir ev

bulamaz. Kans Susan, kocasnn bu caka hrsn sakin alayc

l ve ortaya koyduu gsterisiz ahsiyeti ile kontrol etmeye

alrisedebaanlolamaz. Edvvard, annndegidensos

yalahsiyetlerindenbiriolmaya azmetmitir. Elinde,sarfedecek

para bulunduu mddete, kat snfengellerini aabileceinisanr. araptan zevk alan bir kimse olduunu gstermek iin

Franszcarenir.Fakatbu,glnneticeverir. Nihayet,bire

it Bladesoveryerine gemesi iin Crest HilI adndaki aheser

bir kk satn alrve onu daha da gelitirmek iin yz ii a

ltnr.

100 B y k R o m a n 33


35/243

Bu arada,Tono-Bungoy'dan para almakta devam ettiin

den George, Cothorpe adndaki yetenekli asistan ile birlikte

plnr tecrbelerini devam ettirir. ok gemeden, Beatrice

Normandy ile karlarvelmekten klpay kurtulan birplanr

kazasndansonraGeorge'abakanBeatriceileGeorgearasn

daki eski aktazelenir.

Edward Ponderevo'nun muazzam speklasyonlan geri te

per.Malbakmdanokfazlayayldndan,iflsneiineyak

lar Artk halkn gvenini de kaybetmitir, gl arkadalan

kendisine yardm etmezler. TekrarGeorge'a bavurarak, Gor-don-Masmyth'inteklifi zerine,esrarengizradyoaktifmucurpe

indeMordetadasna gitmeye anr. Eer bu maddeden ye

terlimiktarda Ingiltere'yegetirebilirse, ilimsanayiinin hayatbir

unsuru haline gelmekte olan radyoaktif madde zerinde inhi

sarkurmu ve bylece Edward da, dieryatnmlardaki kayp

larn kurtarm olacaktr.Mtereddit de olsa George, amcasnn teklifini bir grev

sayarve su alan iki direkli MaudeMaryadndaki gemi ile Do

u Afrika'ya gitmek zere, Beatrice'den ve uudenemelerin

den ayrlr. George, isyana hazr mrettebat yattrmak iin

ok alr Bu plak adaya vardklan zaman scan, taham

ml edilemez olduunu grrler Radyoaktif amuru almak

tehlikeliveokyorucubiritir.Georgebirgn,biryerlininken

disiniszdngrnGayr-kanunhareketlerininfarknava

rlmolmasndan endie ederek, tabancasn ekerveonu l

drr Son mucurparasn dayklediktensonradenizealr

lar Fakatakdenizde, gemi su almaya balarveyk ile bir

likte batar Kendisini kurtaran bir gemi ile Ingiltere'ye dnen

George, Edward Ponderevo'nun iflasettiini renir.Peini brakmayan alacakllardan ve hapsedilmekten kur

tulmak iin Edward, ngiltere'den kamaya kararverir Ponde-

revoveGeorgeuangemilerindenbiriilegeceleyinManDe-

nizi'ni geerve kendilerini aleldeturistdiye tanttklan Borde-

auv^'a ularlar Fakatyolculuunheyecanvefizikyorgunluu.

34 100 B y k Ro m a n


36/243

mitlerini kaybetmi Edward Ponderevo'yu ykar. Btn mal

projelerinin bylece ykldn gren Ponderevo hastalanr ve

Bayonnecivarndakikkbirhandalrldzaman,ba-ucundaGeorge'dan baka kimseyoktur.

ngiltere'ye dnen George, Beatrice Normandy ile sadece

iki hafta beraber kalabilir George 'a gre artk onunla evlen

memesi iin hibirsebepyoktur; fakatBeatrice, snfnn dna

kamayacan syler. Sevdiini itirafetmekle beraber, hayat

n, sfrdan balayacakbirodamla paylaamayacakkadar lk

se ve rahatyaamaya almtr.

mitsizlie kaplan George -ki imdi krk be yandadr-

harp gemileri planlan izmeye balar, ilk ve yegne kitab To-

no-Bungay' yazmaya koyulur

100 b y k Ro m a n 35

Eletiri

TonoBungay, elendirici bir kitap olmakla beraber, I.Dnya Harbi ncesi ngilteredeki deer hkmlerinin yi-tirilii zerine cidd bir analizdir. George Ponderevonunkarakteri, tpatp Wellsin kendi karakterine uyar; o da, birvekilharcn oludur ve st snflarn klsik eitimi yerinelm ve teknik bir renimden gemitir.

Belli bal sembol, Wellsin tezini aydnlatr. Birin

cisi, Georgen byd, ondokuzuncu asrn sonlarnda

ki dar grl ve snob ngiliz cemiyetinin bir sembol Bladesover adndaki byk konaktr. George, mamafih,Bladesover ve onun im ettii btn hayat sisteminin iyi

taraflar olduunu da idrak eder. Hi olmazsa, bu sm rye ve reklma deil, gelenee ve dzenli bir hayata daya

nyordu. Lady Drex, bu konaa aitti, fakat kocasnn lmnden sonra konak, ancak kendi statlerini ykselttiiiin konan geleneklerine bal, kltrsz ve baya yenizenginler snfnn yeleri eline geti.


37/243

Romann ikinci ana sembol, Tono-Bungay admdakipatenti satm alman ilatr. Hibir deeri olmamasna ra

men, oka yaplan reklm sayesinde, George ve amcasnzengin yapar. Wellsin, hkmetin mal yardmlar ile yrtlmesi gerektiine inand ilm tecrbeler, bu tr e

yann baar veya baarszlna baldr. Modern reklamtekniklerini hicveden ilk bellibal eser olarak TonoBungayhl etkin bir roman.

Nihayet, esrarengiz radyoaktif amur, emperyalizm vesanayiciliin aptalln ve insanlarn tamah hisleri urunda yeryznn tabi kaynaklarnn yam a edilmesinisembolize eder. rtc bir kokusu olan ve elde tutulmas tehlike douran bu maddeyi ele geirmek iin normal, iyi ve samim bir insan saylan George, yalan syle

meye, almaya ve hatta adam ldrmeye mecbur kalr.Radyoaktif mucur nihayet kaybolur, her zaman ait olmasgereken yere, tabiata dner.

Geri Wells, hibir zaman vaaz vermez ise de TonoBungayn, ann ngilteresindeki bayalam ticar zihniyeti kesin bir ekilde tenkit ettii de besbelli. Ne Bladeso-verin, Beatricein George ile evlenmek istemeyiindesembolize edilen ve kendi kendisini ykan snobluu, ne deherhangi bir gelenei bulunmayan ve sosyal olarak kendikendisine gven beslemeyen orta snfn mtecaviz vicdanszl, Georgen indinde iyi zelliklerdir. Aristokrasi,zayf, dar grl ve m srif olduu iin lr. Geri orta snf, onun yerini almak iin ykseliyor ise de, onun da

yegne deer sitemi, peinin bir an iin braklmadmateryalizmdir.

lkin, bu kitabn yegne beer ilgisinin ilim olduu sa

nlr. Fakat dnyaya, radyoaktif mucurun nasl kullanlacan bu ilim retmitir ve biz George son grmzde, lm eitimini, harp gemileri dzenlemek iin kullan

dn gryoruz. Aslnda, Zaman Makinesindeki Weena

36 100 B y k Ro m a n


38/243

gibi, herhangi bir deeri olan bir ey var ise, o da, Geor-gem yengesi Susanm ii-hmorlu sabr ve cesaretidir.Cokun hmoru ve Dicicensvar yce hisleri altnda, TonoBungay, Zaman Makinesindenok daha kuvvetli, beer scaklk ve teferruat da ok daha zengin, ama istikbl hakknda en az onun kadar karamsar.

Yazar

ZamanSeyyahveGeorgePonderevogibi,Tono-Bunga^mhikye

sinianlatanHerbertGeorgeWells, kendisini, hayatboyunca, insanlarn

kaderini eklllendirebiiecek ilmin cazibesine kaptrd. VVelIsI, dnyaya

geldii(21 Eyll1866)hibirzelliibulunmayanalt-ortasnftanyksel

ten, ilim oldu. Babas bahvanlk ve esnaflk yapm, annesi ilkin bir

ladynin nedimesi ve daha sonra Tono-Bunga^da\


39/243

gruptakiler, hayatiyetlerini en az srdrmekle beraber, en bykgrubu

olutururlarveWells,bugruptakiromanlardabirokkonulaniledi;ak

ve seks, politika, harp, din ve eitim.Bunlararasndaunlardavardr:Ann Veronica(19Q9),Mr. BritlingSeestThrough(1916)veThe VVorld

ofVVilliamClissold{:926).

Son derece baarl OutlineofHistory(Dnya Tarihi) adl eserinin

yaymlanmas ile (1920). VVells, siyas ve sosyal bir mtefekkir olarak

dnyacatannd.Arkada GeorgeBernardShavgibi, Fabian sosyaliz

minedevamlcailgiduyduvebutrsosyalizmdeonunindinde,dnyada

israf,sefaletiveharbinleyecekbirdzeninenmantkbirekildekurulmas idi.

RomannestetiinezelbirilgiduymayanVVells,yalandka,bazen

hafife kamufle edilmi romanlarhalinde, fakat ekseriyaaktanaa

tehirediciveiddialbirtarzdatarihi,felsefeyiveilmigenihalkkitleleri

neyayacaktarzdakitaplaryazd.Hayatboyuncaharptennefretedenbir

insan olmasna ramen, bu asrn grd iki dnya harbinde, ngilte

reninsavunuculuunuyapt.VVells,lmedennce(12Austos1946)programnnhazrlanmasn

daokemeigetii i Partisinin iktidaragetiinigrd.

Dier Eserleri

GezegenlerHarbi:Dnyann,vicdanszvesper-akll Merihliler ta

rafndan istilaedildiini, yaklpykldn kasvetli birekildeanlatanbukitap,insanlarngelimesininnnegeilemeyeceinianlatarak.Victoria

ann pekokvurdumduymazokuyucusunuaknaevirdi.nceleri

meteorsanlanbirtekesrarengizfezagemisininyeryznekonmasyla

balayan bu istil, Londrann ve ngilterenin kr blgelerinin topyekn

tahripedilmesi neticesinde, ngilizhalknnevrensel birpaniekapldk

larn,dehetsac birekildeanlatr.

Merihlilerin kalpleri yoktur, sadece beyinden olumulardr. lmen,yeryzndeki insanlardanstndrler, fakat nihayet, karnlarn doyur

mak iin dnya insanlarnn gerekten kanlarn emdiktensonrayery

zndeki, kendi sistemlerinin hazrlkl bulunmad birbakteriyemalup

olurlar.Kitabnyazldndanbuyana,fezahakkndamuazzamlmbilgi

toplandndan kitap, sofistike okuyucularaoldukailkel grlebilir.Ma-

amafih,VVelIsinbeeryaratklarnuyuukluunuvevurdumduymazl

38 100 B y k Ro m a n


40/243

n yokedenevrensel felketi, insanlar, sonyllarda, bu ksavedehet

sac kitabyazdzamandandafazladndrmeyebalad.

Mr.PoliyninHayatHikyesi:Bu,alt-ortasnfamensupbirkuma

nn yanndaki ran, bu kasvetli hayatn aresizliklerinden aaal bir

ekilde nasl kurtulduunu anlatan zevkverici bir kitap. On be sene,

kendisininolanbirdkknbulunmasna ramen, artkkurnazkars ile

baedemeyennazikveiyi huyluMr.Polly, nihayetkamayakararverir.

Karsnn, sigortairketindeparaalmas iin, dkknnyakarve kendi

siniintiharetmigstererek,biravare,birserseriolarakyksekmacera

snabalar Sonunda, krblgesindeki bir han yneten gsterisiz bir

kadnla tanrveberaberce, daha zevklibir i olan hann yneticiliini

yklenirler.Mr.Poliyninhayathikyesi,Thoreaunundeyiiile,sessizbir

mitsizlikiindeyaamaklaberaberhayatngzelliinevemaceralarna

gzlerini kapamayan vasat bir insann besledii iyi hisleri yanstr. Mr.

Polly,maamafih,kkinsannilkrneideildir:Edebiyattakiorijinal-

lerdenbiridirveDickensvaribiranlaylaelealnanbu roman prlprl

parlayanbirelmas.

100 b y k Ro m a n 39


41/243

Bir Hayat Hikyesi(The Old Wives Tale)

Yazan

Arnold Bennett

{1867-1931)

Balca Karakterler

B. ve Bn. Baines: Bursleydeki mtevazi kuma dkknnn sahipleri.

Constance Baines; Cana yakn, sessiz byk kzlar.

Sophia Baines: Constancein azimli, bana buyruk kz kardei.

Samuel Povey: Baineslerin dkknnn, souk, tahayyl gcnden

mahrum meneceri.

Cyril Povey: Constancein bencil, sanatkr temayll olu.

Gerald Scales: Manchesterli atlgan ve ba sire tsiz gez gin satc; Sop-

hie'nin indinde, Bursley dndaki dnyay temsil eder.

B. Critchlovv: Bursleyli bir eczas ve B. Bainesin arkada.

B. Cliirac: Bir Fransz gazetecisi , Geraldm arkada.

Madam Foucult: Paris'te, isim leri ktye km kimse lerin y aadklar

bir otelin sahibi.

Hikye

Kuzey ngiltere'de, mlekilik imlatnn yerletii be ka

sabadan biri olan Bursley'de, B. ve Bn. Baineslerin mtevaz


42/243

birkuma dkkn vardr; on alt veon beyandaki iki kz

lan, ConstanceveSophiedeebeveynlerine yardm ederler. Bu

iki kz, miza ve grnleri ile birbirinden ok farkldrlar. yitabiatl ve tahayyl gcnden yoksun Constance, hayat bo

yunca bu dkknda almaya isteklidir. Fakatgzellii ile ifti

hareden Sophia, bykdnyay grmek iin birsr plnlar

hazrlar Bu yolda dnd ilkadm birretmen olmaktr;

fakat kzlannn bu arzusu ebeveynlerini dehete drr, zira

onlann dncelerine gre retmenlik, ancak dul ve evlenmemi kadnlann yrtebilecekleri birmeslektir.

Geirdii fel neticesindeycn-mal! kalanMr. Baines bile,

Sophia'ybudncelerindenvazgeirmeyealr;fakatkzdi

renirvenihayet,mahallokul mdiresineyardmc o lur

BirgnGeraldScalesadnda, Manchesterli gen, yakkl

ve kbirgezginci satc Baineslerin evlerin yanndaki dkkn-lannagirerSophiada,onunlatanmakiinbirkadakikaiin

babasnn yanndanaynlr.

Sophia, Gerald ile konuurken, babas yatandan der

vehareketedemediinden,boularaklr.Babasnnlmn

denkendisinisorumlututanvevicdanazabekenSophia,

retmenlikten vazgemeye ve dkknda almaya karar verir.

Fakatkumamaazasnda kalmak istemesinin balca sebebi,

dkknatekrargeldiindeGerald'grebilmekmididir.

Bu arada Constance, gsterisiz alalde biri olan (dkk

nnmeneceri) Samuel Povey'ekolmutur.

Bn. Baines, Gerald hakknda sormu soruturmu ve onun

Sophia iin iyi bir koca olmayacana inanmtr. ki k, bu

nunla beraber, mektuplamaya balarlar Ne yapacan bilemeyen Bn. Baines, son birare olarak kzn, halas Harriet'in

yanna gnderdii zaman, Sophia, 12.000 Ingiliz liras miras

kalan ve iini brakan Gerald'a kaar. Beraberce evlenmeye

mecbur eder ki evli Londra'dan Paris'e giderler ve Gerald,

mirasolarak ald paray gsterili elbiselerde,gzkamatn-

c yemek ziyafetlerinde ve kumarda arur eder Kocasndan

100 B y k Ro m a n 41


43/243

hayal krklna den Sophio, gerek bir Baines olduunu

gsterirvekocasnn parasndan 200 ngiliz liras alarak kara

gnler iin birkenara koyar.

Bu lks hayatuzun nnddetdevamedemeyeceinden,Ge-

rald'n paras biter; ncsnfotellerdekalmaya balarlarve

Gerald, Sophia'ya, evinemektupyazarak para istemesini sy

ler, Sophia reddedinceGerald, Sophio'y berbat birParis ote

lindeyzst brakp gider. Sophia'nn hastal srasnda Ge-

rald'n FranszbirgazeteciarkadaM.Chirac kendisinebakar

veSophia'y, Madam Foucualt'un ykkdkk, pis oteline g

trr

Sophia,Madam Foucault'un mal sknt iinde olduunu

renince,Gerald'danaldparailebinaysatnalrveiyibir

otel haline getirir Bu arada Fransa-Rusya Harbi (1870) bala

mtr; Paris igal altndadrve ehirde byk biryiyecekskn

ts bagsterir. FakatkurnazveazimliSophia -kendisineevlen

me teklifi yapan- Chirac'n yardm ile durumunu dzeltir, zamanla, bu herci kz baanl, hissiz bir ikadn olur.

Muhasara kaldrldktan sonra, Sophia, Paris'i ziyareteden

ingilizler'in bilhassa sevdikleri Pension Frensham adndaki bir

oteli satn alr. Kadn burada da baanl olurve epeyce para

biriktirin Mamafih, kendisinden ok holanmasna ramen,

Chirac ile evlenmek istemez, nk Gerald'm nerede olduunu bilmemektedir.

Buarada, Bursley'deki hayatConsfanceiinsnkvecan

szgemektedir. Samuel Povey'in tutumlu davran iledurum-

lann gittikedzelten iftin birerkek ocuklanvardr. Ana ba

bas, Cyril adndaki bu ocuklarnn birdediklerini iki yapmaz

lar. Cyril ok kkyanda iken Bn. Baines lrve Cyril, s

nkve renksiz ebeveynlerini dinlemeyen bencil bir kimse ola

rak byr. ocuun resim konusunda olduka yetenei vardr

ve Povey'in, olunun dkknda almasn istemesine ra-

hnen, Cyril resim sanatn gelitirmekte srareden

42 100 B y k Ro m a n


44/243

Povey'in kuzeni Daniel, birkzgnlksrasnda ayyakansn

ldrd zaman aile, kendisini bir trajedi iinde bulur. Aile

sadakatini kendi shhatinin stndetutanSamuel, kuzenini be

raatettirmekiin okalr. Muhakeme sona erdikten ksa bir

mddetsonra dazatrreeden lr.

Dul kalanConstance,imdi yapayalnzdr, GenCyril,ma

hall bir mlekide desinatrolarak almaya balar. Gece

leri de gzel sanatlarmektebine devam eder. On dokuzya

na geldii zaman, bir burs kazanarak Londra'ya gider; gurur

lu, fakatyapayalnzannesini Bursley'de brakr. Constence, birNoel gn ald bir kart dnda, Sophia'dan da yllardr ha

beralmamtr.

Birgn, gen bir Ingiliz, Paris'teki Pansion Frensham'a ge

lir. Kadnn hrmet uyandran tavrlarnn etkisinde kalan bu

gen dnd zaman, Cyril ve Constance'e, kaybolan Sop-

hia'y bulduunuanlatr. Constance,derhal,kzkardeineuzunvesevgidolu birmektupyazarak, Bursley'de kendileriniziyaret

etmesini ister.

Sophia, ilkin ksa birzaman iin dahi hareketli iyerini ter-

ketmek istemez. Fakat ksa birmddetsonra, hafifbirkalp ra

hatszl geirir. Birotel irketi Frensham'a cazip bir teklifya

pnca, kabul ederve otelini satarak, eyrek asr sonra ngilte

re'yi ziyaret eder.

ki kz karde bir defa daha buluurlar, fakat ok geme

den, dnya grm, sofistike Sophia, Constance'a -artk son

derece kasvetli ve nc snf bir yer olarak grnen- Burs-

ley'den aynimalann ve Paris'te veya hi olmazsa Londra'da

yaamalannteklifeder.Lkinbuteklifi,Sophia'nnkendisize

rinde stnlkkurmas eklinde ele alan Constance,doduubu eski evden bir yere gitmeyeceini syler, iki karde, bera

berce,dokuzsenedaha durgun ve skc birhayatsrerler. Sa

natn gelitirmek iin mtemadiyen dolaan Cyril, pek seyrek

mektup gnderir.

100 b y k Ro m a n 43


45/243

Sophia birgn,GeraldScales'in lmekzereolduunu ve

kendisinigrmek istediinianlatan birtelgrafalr. Derhalgider

ise de,Gerald'n, yorgunluk ve gdaszlktan ldn grr.

Birzamanlarnbukveneelisatcs,herkesin,dahancedensyledii gibi, be paraszve perian lr.Sophia, nceki atl

ganvekibarsevgilisininbuhalindenvekendisinindeonuniin

hibireyhissetmemesindendeheteder.Gerald'nlmya

tanda, "Dehetsac birhayat srdm"diye dnr. "Ke

kebendelmolsa idim ."Sonderecehuzursuz edicibu tec

rbenin etkisi altnda Bursley'e dnen Sophia, ikinci bir kalpkrizi geirir, lrve btn parasn da Cyril'e brakr.

Constance imdi tamamen yalnz kalmtr, ilkin, kz karde

inindrdrlanndan kurtulduu iin rahatlar. Fakatsiyatikve ro

matizma kendisine derin ac ektirir Olundan hemen hemen

hi haberalamaz. Hadiselerhzla akar ve Bursley'in, Be Ka

saba ile birletirilmesine resmen karar verilir. Constance, bir

ka sene sonra ld zaman, Cyril talya'dadr ve anasnn

cenazesine gelemez. Kadnn matemini, sadece Baines'in k

peklerinin sllesindengelen son birkkkpektutar...

Eletiri

Bennett, 1903 sonbaharnda, belirli bir zellii bulunmayan kk bir Paris lokantasnda sk sk yemek yiyordu. Bir gn, garsonlarn ve mterilerin, iman, biim

siz, irkin ve grotesk" bir yal kadnla alay ettiklerini velokantadaki herkesin kadnn tuhaf davranlarna kahkaha ile gldklerini grd. Kadnn, bu halinin bir traje

di olduunu gren Bennett, bu kadnn bir zamanlargen, enine boyuna, belki gzel olduunu dnd. Guyde M aupassantn Une Vie (Bir Hayat) adl romann hatrlayan Bennett, kahramannn ve habisin; canl bir gen kz, pimanlk duymakszn acndnc ve huysuz bir ihtiyarkadn haline getiren zaman olaca bir roman yazmaya

44 100 B y k Ro m a n


46/243

karar verdi. Bir Hayat Hikyesi romannn fikri bylecedodu.

Fakat Maupassant, saf genliinden mitsizlik iindeki yallna geen kadn zerinde dururken Bennett, ir-siyetin ve evrenin tesirlerini deerlendirmek ve mukaye

se etmek iin iki kadn ele ald. Hem Constance, hemSophia, Baines ailesi mensuplardr; yani kuzey ngilterenin ylgnlk nedir bilmeyen azimli kadnlar. ki kadn,gen yalarnda birbirinden ayrr: Constance, doduuyerin evresi iinde brakr ve Sophiay da, muhasara altndaki Parisin bambaka atmosferine gnderir. Bennettbylece, sath farklar dnda, bir kimsenin karakterinindoumu ile tayin edildiini gstermek istedi. Constance,Bursleydeki uzun ve yeknesak hayatna tevekkl ile dayanrken, ablas kadar bir Baines olan Sophia, deersiz koca

sn, tamamen yabanc bir atmosferi ve hatta byk alkyllarn da malp ederek, i hayatnda baarl olur. Fakat Sophia gibi, Constancede hayatn, yapayalnz ve yal bir kadn olarak tamamlar.

u halde Bir Hayat Hikyesi, zamann ypratcln titizlikle inceleyen bir eser olarak gayet baarl. Geri kz

lar, zamanla hercailiklerini brakrlar ve kendilerine olangvenleri azalr ise de, birbirinden gayet farkl evreleriinde, kendi kendilerine daha iyi bakabilecek ve yalnzlklarna daha iyi tahamml edebilecek duruma gelirler. Zaman, onlar zerindeki ypratcln gsterir ve sonunda,bu iki ylmaz kadna kar sahte bir zafer kazanr.

ki tezi de ayn anda yrtebilecek gce sahip bulunduuna inanan Bennett, Bir Hayat Hikyesine baladzaman, onun bir aheser olacan biliyordu. yle ki,msveddelerin dahi bir sanat eseri olmasn istediinden,gzel yaz rendi ve bu sayfalarn kopyalar, onlarn gerekten bir sanat eseri olduklarn gsteriyor. Yazarken uy

gulad programa sadk kalan Bennett ele alaca her ma

100 B y k Ro m a n 45


47/243

ceray, bir gn ncesi, gzel Fontainebleu ormannda yapt yrylerde tasarlad ve hedefine eriti. Bir HayatHikyesi, Fransz realizminin vicdanszcasma kesin teferruatn, ngiliz romannn her zamanki zellii olan evk ve hmor ile birletirir.

46 100 B y k Ro m a n

Yazar

EnochArnoldBenneth,NorthStaffordshire'dekiBeKasabadanbiriolanHanleydedodu.Babasbiravukatt,LondonIJniversitesinibitiren

Bennett, babasnnyazhanesindealmayabalad.Biraile kavgasn

dansonra, 1893teLondrayagittivegazeteciliebalad.VVoman(Ka

dn)isimlibirgazeteninaltyleditrlnyapt.

KuzeydenGelenBirAdam(1898)adlkitab ileromanyazmayaba

layanBennett,ZolaveGoncourtkardelerinFranszrealizminintesirial

tndakald.BeKasabannAnnas (1901)adl ikinci roman ile Franszrealistmetodunu, en iyi bildii bir sahayaaktarmakurunda-genellikle

baarl- birteebbsyapt:Kuzey ngilteredeki mlek iilerininsa

lam, tavizvermeyen karakteri.Maamafih, Bennett, 1902deyaymlanan

BykBabilOteliadndaki hafif dedektif romanna kadar, bir romanc

olarakpekbirbaan kazanamad.Ardndangelenotuzylzarfnda, bu

poplaritesinisrdrd.

Bennett, 1900ylndaFransayagitti;sekizseneyaad bulkedebirFranszaktrisi ileevlendi (1907).Trollopegibi, Bennettde,yorulmak

bilmeyenbiryazard; programnatitizliklebalkalarakmuazzammiktar

daromanvegazetemakaleleriyazd.Bylecemal baaryadaulaan

Bennett,hzlyaayzevklerinitatminiin,birbiriardnayatveotomobil

satnald,engzkamatncotellerdeyaad.

Tiyatrovekitapeletirileridnda,Bennettineserlerigruptatop

lanabilir. Birinci, en ciddilerinin BirHayatHikyesi(1908), Clayhanger(1910),veRiceymanSteps(1923)olduueserleridir.Ardndan,enpop

lerininBuriedAlive(1908)ve TheCaraf(1911)olduuhafifeserlerigelir.

Ennemsizleriolmaklaberaber, hayatta iken, kendisineenfazlabaar

salayankitaplan, insanlarnkendikendilerineyardmetmeleriyle,kendi

kendileriniyetitirmeleriyleilgiliolanlardr:Gnn Yirmi-drtSaatiniNa

slYaamal(kiBirHayatHikyesiveBuriedAliveadl kitaplarnnya


48/243

ymland 1908de basld) ve okuyucularna hayatlarn Arnold Ben-

nettinkendi hayatn organize ettii ekilde nasl yrteceklerini anlat

yordu.

NazikvemfikbiradamolanBennettinkekemelii,onu,hayatboyuncamahupbrakt;kendisineaaalsaylanbirhayataderindenba

land;lksoteller(soneserleriarasndakibalcaroman imperial Pala-

ceda, bylebiroteligklerekarr), yatlarve Franszyemekleri.Geri,

vasatsaylacakbireitimdengemiolanokuyuculararasndapopler

birromanc isede, yksekderecede kltrl kimselerdahiClayhanger

lsne dudak bkemezler. Bennett, senelerce, deta ngilterenin

edebdiktatr idi.VirginiaVVoolfun nclndeki dahaestetik tema-yllgenneslin,ciddibirromancolmadnsyleyereksrtevirmele

rinden seneler sora Arnold Bennett, bykbir tede tifsten ld (27

Mart1931).

Dier Eserleri

Clayhanger: Tpk Bennett gibi, Be Kasabada, babasnn salam

disiplinialtndayaayanEdvvingClayhangeradndakibirocuunolgun

lamasn anlatan romann birincisidir (dierleri. Hilda Lessvvays ve

TheseTwin).Edvvin,mimarolmak ister, fakatbabas onu, birmatbaaya

rakolarakvermeyidnr.YalnzkalanvesanatkrtemayllEdwin,

babasnnisteinekarkarvegarip,hrruhluHildaLessvvaysadnda

ki birkzakolur.Serinin ikinci roman, iki genarasndaki ak, Hdanngr noktasndan incelerveTheseTvvainda, evlilikhayatndaki

glklerzerindedurur;BeKasabann ruhunasadkkalan Edvvin,bu

glkleriyenmeyeazmeder.

ReceymanSteps: Ekseri eletiricilerin Bennetti artk cidd bir ro

manc olarak saymadklar zamanlardan yllar sonra, 1923te yazlan

ReceymanSteps, Bennettin, sanat zerindeki son ve hakik zaferidir.

VioletArbadndakibir kadnlayaptgaripevlilii -bazenkahkahalarlagldrrcesine,bazendokunaklbirekilde-parlakbirtahayylgcnn

eseriolarakanlatr.Earlfonvard, ylesinecimribiradamdrki, kendisini

a brakarak kendisinin lmne sebep olur, romannn gerek kahra

man,banagelenlere,stoikvebiriyihnerhissiiletahammledenve

egzantrikpatronunasadk kalanhizmetisiveonuntamahkrlnnkur

banElsiedir.

100 B y k Ro m a n 47


49/243

Orman ocuu(Kim)

Yazan

Rudyard Kipllng

(1865-1936)

Balca Karakterler

Kimball OHara: Eitimini Lahor'un kalabalk so kak larnda y apan on

yandaki cin gibi, marifetli bir ocuk.

Teshoo Lama: Tibe tte Such-zen'de yal bir pap az; her eyi iyiletiren,

tedavi eden mistik bir nehri aramaktadr.

Mahbub Ali: Ingiliz gizli servisinde alan, kurnaz bir Hintli at cambaz .

A lb ay Creighto n: Zahiren, Etnolojik Aratrma grubunu n bir ye si; giz

li haber alma servislerinin bakan.

Hurree Chunder Mookerjee: ngiliz m ekteplerinde ye tim i Bengelili ;

kurnaz bir ajan.

Papaz Victor: Maverick tugaynn mfik katolik papaz.

Papaz Arthur Bennet: Maverick tugaynn, szn bilmeyen, tahayylgcnden mahrum Anglikan papaz.

Mr. Lurgan; Bir m ce vh erat tciri ve ha sta incileri tedav i" eden biri;

Kimi, casusluk sanatnda eitir.


50/243

Hikye

Lahor'un kalabalkve renkli sokaklarnda KimdiyetannanKimball O 'Hara, Hindistan'da, birrlanda tugayndaki (Mave-

hck) sefih bir avuun kimsesiz oludur. rlandal annesi. Kim

henzbebek ikenlr. Kim'i, onunsokaklarda istedii gibido

lamasna izin veren yerli bir kadn bytmtr. Hindistan g

nei altnda bakr renginden tr Kim, birAvrupal'dan ziya

deAsyal'ya benzerve Hintdilini de ngilizce'den iyi bilirBirgn,Zam-Zamah'taki havan topu zerindeaylakaylak

otururken. Kim, Lahor'un hareketli sokaklannda ne yaptn

bilmeden dolaan Tibetli bir Lama grr. Lama, Arrow (Ok)

Nehriniaramaktadrvebunehrinde,btngnahlantemizle

dii sylenir. Kendisine birmacera ktn hisseden Kim,ya

l adamn yanna gider ve onu, Hintliler'in kutsal ehri Bena-

res'egtrmeyi vaadeder. Yolda, onun iin yiyecek dilenir, di

ersokakocuklannn alaylanndan kurtanr.

imdiKim'den,kurnazbiratcambazolanMahbubAli'den

gizli bir mesaj alarak, Umballa'daki ngiliz kumandanlna

gtrmesi istenir. Mesaj, atlardan bahsediyor ise de. Kim bu

nun bir ifre olduunu hisseder. O gece, Mahbub Ali'nin evi

soyulmak istendii zaman, Kim'in phesi dorulanr.Kimve Lama, trenleUmballa'ya giderler. Kim, otlararasn

da gizlenirvesubaylarn konumalarn dinler. MahbubAli'nin

gnderdii ifrelimesaj, bir isyan hazrlayan baz sultanlan or

tadan kaldrmak iin sekiz bin kiilik silahl bir birlik gnderil

mesi ile ilgilidir.

Kim veyal Lama daha sonra, Hindistan' birucundan dierine kateden ve mahall hayatn benzersiz bir manzarasn

gsteren 1500 mil boyundaki Byk Hindistan Yolu zerinde

gitmeyebalarlar Kznziyaretetmek iin yola kanzenginve

yal Kululu bir kadn da, bu kutsal adam ve onun chela'sn,

yani uan himayesine alr. Yal kadn, enebazn biridir ve

muska talepleriyle, Lama'nn cann skar. Fakat mistik nehriarayan bu iki kiinin kanniann da gayetgzel doyurur.

100 B y k Ro m a n 49


51/243

Birakam,Maverickadndaki irlandal tugay, yol kenarn-

do kamp kurmutur.Tugayn,yeil zemin zerindekrmz boa

bulunan bayra Kim'i cezbeder.Yeil bir sahada, krmz bir

boa grd zaman talihinin alacan syleyen bir keha

net hatrlar. Hrszlama admlarla kampa daha da yaklaan

Kimkefedilir;TugaynAnglikanpapazArthurBennettveonun

KatolikadaVictor, Kim'igrrler. Papazlar, Kim'in boynunda

ki muskay aar ve iindeki belgeden st ba perian bu

Hintli ocuun gerekte, l avuO 'Hara'nn olu olduu

nu anlarlar.Bylece kefedilmesi.Kim iinfelketolur. imdi,sevgili La-

ma'sndan aynlacak ve nefret ettii okula gnderilecektir. La-

ma'ya, bu askerlerden bir iki gne kadar kaacana dairte

minatverir Fakatyal Lama, herhangi birmklle karlat

zaman, yannda hiolmazsa kendisine yardm edecek biri

nin bulunmas iin, zengin dul kadnla birlikte gitmeye kararverin

Ama Lama, tugayn Kim'i okula gndereceini renince.

PapazVictor'un adn ve adresini alrve ocuun eitimi iin

para gndereceini vaadeder. Kim, yakn bir zamanda, sekiz

bin kiinin cepheyegideceini syleyerek evresindekileri hay

rete drr, ilkin onun bu kehanetineglerler ise de, ksa bir

zaman sonra hakikato lurvesi sultanlara kar hareketege

meleriemredilir.

Birmddetsonra, Lama'dan iindeyz rupi bulunan bir

mektupgelirve tannm St. Xavierokulunda iyi bireitim g

recekKim'inmasraf iin hersene bu kadar paragnderilece

i vaadedilir. Victor, stnde banda olmayan bu dilenci kl

ndaki Lama'nn bu kadar paray nasl gnderdiine hayret

eder.

Kim'inkamamasiinbanadikilentrompetiocukKim'i

dver. Tugayndzenlivedisiplinli hayatndansonderecebed

bahttrMahbub.li'ye birmektupgndererek, kendisini bura

dan kurtarmasnda yardmc olmasn ister. Birgn, atcamba

50 100 B y k Ro m a n


52/243

z tugayagelirveKim'i karr. Kim, kendisinin, askerhayattan

bylece kurtanidm sanr, fakat Mahbub Ali onu. Etnolojik

Aratrma Grubu'nun bakan Albay Greighton'a teslim eder

veAlbayda Kim'in, St. Xavierokuluna gideceini syler Kim,

bu Albayn, sekiz bin kiinin harekete gemesi iin emirveren

kimseolduunuanlan

Bu okulda mutsuz olan Kim, yine de ok alrve zaman

zaman dan karak Lama ile buluur. Mektep tatile girince.

Kim, kendisini koyu kahverengiye boyar, bana birsankgei

rirveyenibirmacerayolundayrmeyebalarMahbubAli'yeyalvararak, kendisini, yannaalmasn rica eder. Mahbub'u l

drmek isteyenleri meydana kararak, kendisinin onun iin

faydal biriolduunu ispateder.

Mahbub Ali, Kim'i, Simla'daMr^Lurgan adnda esrarengiz

birineteslimeder.Kendisini, hasta incileri iyi edenbiradam di

ye tantan Mr. Lurgon'm dkknnda her trl pahal ta, totemlerve hatta birgramofon dahi vardr. Mr. Lurgen, gerek

te, ngiliz gizli haber alma servisinin Hindistan'daki ajandr.

Kim'e, nasl mahede edeceini, nasl hatrlayacan ve na

sl gizli hareketedeceiniretir Kim'i, kendi olu karsna

kararak, onun bu konuda neler rendiini gsterin Mn Lur-

gan'n evinde. Kim, HurreeChunderMookerjee adnda, ingi-

lizler tarafndan eitilmi iman bir babu (Hindli) ile tann

Mokerjee, ngiliz gizli haber alma servisinde alr ve Kim'e,

eerokula devam edervederslerinealrsa, birgn kendisi

nin de gizli birajan olabileceini veya "Byk Oyun" denilen

casuslua katlabileceini anlatn

Kim, bylece, Xavierokuldan dnerve iki sene daha al

arak, corafik srveyer olur ki, bu casuslar iin faydal birmeslektin Mahbub Ali, birgn.AlbayGreighton'a, Kim'in ha

zrolduunusyler; Kimokulu brakn Hintli rengine ve giysile

rine brnn Kim'in yllk masrafn demeyi yaadeden Lama

ile buluun Beraberce, Ok nehrini aramak iin (Yeni) Delhi'yegiderler

100 B y k Ro m a n 51


53/243

Kim, trende, E.23 ile tanr. Byk Oyunu oynayan bu

Hintli casus, lgncasna, kendisini ldrmek isteyen dman

larndan kamayaalmaktadr. Kim, bucasusungrnnylesinedeitirir ki, trenden indikleri zaman, kimse onun Kim

olduunu bilemez. Kim, bu maharetve inceliinden tr bir

defa vlrve Kim, birdefa daha. Lama ile birlikteHintyolla-

nna der.

YalgevezeKululu kadntekrargrrlerveMookerjee,ca

susluk ii iin Kim'in istendiini syler. Biri Rus dieri Fransz

olan iki ar (Rus) ajan, kuzeyblgelerine nfuzederek, birta

km gizli aratrmalaryapabilmek iin hain krallar rvetle sa

tn almlardr. Onlann elegeirilmesi emredilir. Kimve Lama,

beraberce, yksekHimalayalar'n eteklerine giderler Kim, bu

basit ihtiyarodama arad nehri orada bulacan syler. La

ma, birdefa daha dalkve birblgeyegeldii iinmemnun

dur,fakatdikgeitlerveiddetli karfrtnalan,arkadanaayakuydurmakta glk ekenKim'i akna evirir.

Bu arada, babu, Rus'u ve Fransz' grr, onlara rehberlik

etmeyi teklif eder Haritalann ve mahalli karallan sulayan

mektuplann bulur. Bu iki casusu, Kim'e ve Lama'ya gtrr;

yabanclar, bu kutsal adamla kavga ederek, herzaman bera

berinde bulundurduu kutsal resimve haritalanyrtarlarGazaba gelenKim,onlardan biri ile bouurveyaralar Bu

arada dadan aa kayarken. Kim, ajann sepetini alrve ci

vardakiShamlegh kynde, iindekileri kontrol eder Yazl b

tn delilleri, vcuduna ast deri birtorba iine koyarak, ca-

suslanndiereyasn uuruma frlatr.

Grevleri bylece, berbatbirekilde neticeveren casuslar,

Mookrejee tarafndan Himalayalardna gtrlr Fakat bu

macera ve Himalayalar'n garip iklimi etkisini gsterir. Kim ve

Lama hastalanr Byk Hint yolunda grdkleri yal kadn,

her ikisinede bakarve Kim'i evltlkedinir Kim, uzun ve ate

li uykusundan uyand zaman, babu'yu da ayak ucunda g

rr. Rus'tanald evrakMookerjee'yeverir. Babu, Kim'e, ba-

52 100 B y k Ro m a n


54/243

anl bir i yaptn syler. Kim'in baansm venler arasnda

MahbubAli de vardr.

Saflndan tr, Kim'in de Byk Oyunu oynadn far-

ketmeyen Lama'yadabirmkfatverilir.Yal hanmniftliin

deki bir ayn, kutsal nehir olduu anlalrve bu yal Tibetli

Lama da btn gnahlanndan temizlenir.

Eletiri

Kim, HuckIeberry Fim kadar bir ocuk kitab; yani normal bir macera hikyesinden ok daha derinlere uzanyor.Her iki karakter arasnda baz benzerlikler dahi var. Hem Kim, hem Huck, azimli, haan, fakat samim ocuklardrve her ikisi de "medeniyetin kstlamalarndan nefretederler ve byk d. dnyada macera peine koyulurlar:Huck, Missisippi Nehrindeki sal zerindedir. Hindistan

kateden byk yol zerinde, HuckIeberry Fim gibi Kim de,mellifin genliinin nostaljik bir tarzda hatrlandr.Kim ve Kipling arasndaki benzerlik tesadfi deildir.

Kimin plan olduka zahmetli ve sathta. Birbirlerin-.den ayr olan maceralar -Lamann byk nehri aray veKimin ajanlk mesleinde yetitirilii- iyi bir ekilde kay-

natrjlmamtr. Mamafih, teker teker ele alndnda bumaceralar heyecanlandrcdr ve onlarn gevekesinebalanm olmalar pek gze arpmaz. Kiplingin balcagc, ngilizlerin stnlk saladklar kk hikye tarz idi. Somerset Maugham -ki bu tr ngilizlerden biri-dir-Kipling iin, sanatn byk ngiliz stad dedi ve bu

konuda, kendisine rakip olabilen de belki sadece D. H.Lavvrancedir.

Kimin bylece dank bir ekilde planlanm oluu,Kiplingin roman tarzndan huzursuzluk duyduunu gs

terir ise de kitabn, mahall hususiyetler ve teferruattaki zenginlii, kusurunu fazlasyla telfi ediyor. Kipling, Hindistan ok sevdi ve burasm gerekten anlayan birka n

100 B y k Ro m a n 53


55/243

gilizden biri idi. Grdklerinden, iittiklerinden, hattakokladklarndan zevk duydu. Btn bunlar Kimde bolbol gsterdi.

1920ler ve 1930larda, Kiplingin ar milliyetiliini

knayan eletiriciler, Hindistana besledii sevgiyi gznnde bulundurmadlar. Geri Kimde kendisini, douve bat arasndaki miza ve kltr atmalar ilgilendiriyor ise de, Kipling hibir zaman, bat deerlerinin stn olduklarn iddia etmez. Mahbub Ali ve Mookerjee gibikurnaz Doulular, Hindistandaki herhangi bir batly alt

edebileceinden, gerekte belki de, dou deerlerinin batdan stn olduunu sylemek istiyor. Yerliler de, St.Xa-vier okulunda retilen ngilizceden ok daha renkli ata

sz dolu, esnek ve cazip bir dille konuurlar.

Roman balad zaman, on yandaki Kim, kurnazdr, aklldr, kendi kendisine yeterlidir ve scakkanldr.

Fakat bir adam olabilmek iin kendisini disiplin altnasokmasn renmelidir ve bunu da, dounun ve batnnen iyi taraflarn benliinde kaynatrarak baarr.

Yazar

Bombayda30Aralk1865 tarihindedoanRudyardKipling,Hintsa

natndanzevkalanbir ngilizinolu idi.ocukluundaKimgibi, Hindistandetvedillerinirendi.Hayatndakibuzevklidevir, 1871debirden

biresonaerdi.ZayfvemiyopKipling,zalimve hissizbirhmininneza

retinde ngiltereye gnderildi. Devonda, Hindistandadoan ngilizo

cuklarnndevamettikleribirokulaverildi.FakatKipling,iyibirrenciol

madgibi,sporsahasndadahadaazbaarloldu.Buokuldakimace

ralarn,dahasonra, klasikbirngilizokulundakihayatkonualanStalky

andCo. (1899)kitabndaanlatt.niversiteye gitmemeye karar veren Kipling, 1883te Hindistana

dndveLahorCivilandMilitaryGazetteyegiderek,zamanlabirincis

nfbirgazetecioldu.SadecegazeteciolarakkalmakistemeyenKipling,

maamafih, gazetesi iin, Hindistanda ngiliz ordusundaki son derece

cokunveegzantrikasker,Ortheris,MulvaneyveLearoydhakknda

54 100 B y k Ro m a n


56/243

hikyeleryazmayabalad.Sonralar, 1888dePlainTalesfromtheHills

adndayaymlananbu hikyeler, ngilteredederhal tutundu.Ayn ylve

1892deyazlanbirdierkitab ile,Kiplinginadl ngilizcekonuulanb

tnlkelereyayld.

Allahabad Pionneradndaki gazetede mesleinedevam eden Kip-iing, 1889dangiltereyednerekLondradayerleti.Kipling1892deCa-

rolineBalestierileevlendivekarsnnAmerikannVermonteyaletindeki

evinegetti.BuradaancakdrtseneyaayanKipling, karsnn erkek

kardei ile kavga etti ve ngiltereye dnd. 1900de GneyAfrikadaki

BoerharbinitakipettiveIngilizemperyalizminintavizvermezbirsavunu

cusuoldu.

The Light that Failed (Snen Ik, 1890) ve Captains Courageous{CesurKaptanlar, 1897) adnda pek baarl olmayan iki romanndan

sonra, 1901de, Kim adndaki aheserini yaymlad. Eeve Gunga

Dirfgibiiirlerindensonraeniyibilineneseribudur.

Yaygnhr

Documents

Abraham h. Lass 100 Büyük Roman 3