ADİL YARGILANMA HAKKININ ESASLARI

Cüneyd ALTIPARMAK makaleler

244 TBB Dergisi, Sayı 63, 2006

I. Genel Olarak

AdilyargılanmahakkıAvrupaİnsanHaklarıSözleşmesim.6’dadüzenlenmiştir.AİHSm.6bireyingerekmedenivegerekcezaimuha-kemedekihaklarınıbelirlemektedir.Maddeninbirincibölümühemcezahemdehukuk(medeni)yargılamaiçingenelesaslarıbildirmektedir.Diğerparagraflar,yaniikinciveüçüncüparagraflarise,ağırlıklıolarak,yakalamaanındanbaşlayarakcezahukukunailişkindüzenlemeleriiçer-mektedir.1

Bunundoğal sonucu olarakAİHSm. 6/1 geniş yorumlamayıgerektirmektedir.Zira budemokratik ve adil toplum isteğinin birsonucudur.2Bumadde ilehakaramaözgürlüğüveadilyargılanmahakkıgüvenceyealınmayaçalışılmıştır.3Altıncımaddekapsamındakidüzenlemelerinuygulamaalanısadece ‘muhakeme süreci’değildir.Bu-nunyanındayargılamayahazırlık(önceki)vehükmünuygulanması

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Altıncı Maddesi Kapsamında

ADİL YARGILANMA HAKKININ ESASLARI

CüneydALTIPARMAK*

* Avukat,ŞanlıurfaBarosu.1 Schroeder,“CezaMuhakemesinde‘FairTrial’İlkesi”,IGUL Eğitim Programları,Yayın

No:4,İstanbul–2004,s.149;Mole,Nuala/Catharina,Harby,AdilYargılanmaHakkı,Strasbourg–2003,s.6(çev:AdaletBakanlığı).

2 Karakuş,Hakan,AvrupaİnsanHaklarıMahkemesiKararlarıveKarşıOylarındaTürkiye, İstanbul–2001, s.174. “Sözleşmebağlamında,demokratik toplumlardaadaletinhakkaniyeteuygunolarakyerinegetirilmesihakkıodenliönemlibiryeresahiptirkialtıncımaddeninbirinciparagrafınınkısıtlayıcışekildeyorumlanmasıbuhükmünamaçvehedefineuygundüşmez”(DelcourtBelçika’yakarşı17Ocak197025.Paragraf,akt:Mole/Catharina,s.6)

3 Karakuş,s.173.

makaleler Cüneyd ALTIPARMAK

245TBB Dergisi, Sayı 63, 2006

aşamasında(sonraki)daaltıncımaddeninkapsamıdâhilindedir.4 Ör-neğincezayargılamasındapolisinyakalamaanındanitibaren,altıncıkapsamındadeğerlendirilmeyetabidir.5Buanlamda“ceza iddiası”ve“sanık”kavramlarıiçhukuktakonunundüzenlendiğiyeregöredeğil,içerikyönündenelealınacaktır.

Örneğin;DeweerKararı’nda;6yüksekfiyatlaetsattığıiçinidaribirparacezasıödemesihalindecezadavasıaçılmayacağındanbahsedilmiş,ancakcezadavasıaçılmamıştır.AncakMahkemebudurumdabaştanitibarensözleşmeninaltıncımaddesiningeçerliolduğunubelirtmiştir.Yine,AdolfKararı’nda,Mahkeme’yebaşvurankişidavadaMahkemetarafındanverilendüşmekararına itiraz etmişvedüşmekararınıngerekçesinin,kendisininkusurluolmadığını tespitetmediğini ileriyesürmüştür.7

Altıncımaddemedenihakveyükümlülüklerininbelirlenmesindeherkesinadilyargılanmahakkınıgarantieder.8Buradakapsamaalı-nanhak“bireyin taraf olduğu her türlü dava değildir”.Bilakissözleşmemetnindendeanlaşılacağıüzere,sadece“medeni hak ve yükümlülükler” ileilgiliolanlardır.9BukonudaMahkeme’niniçtihatları,kapsamıtespitetmekiçinönemlidir.10

Önceliklebirdavada“medeni hakkın”belirlenmesine ilişkinolupolmadığınındeğerlendirilmesindesözkonusuolayönplandadır.Yanisomutolayincelenecektir.11

4 Ambos,Kai,“Avrupa İnsanHaklarıMahkemesiveYargılamaHaklarıSilahlarınEşitliği,ÇelişmeliÖnsoruşturmaveAİHSm.6”,Adil Yargılanma Hakkı ve Ceza Hu-kuku,Ankara–2004,(çev:YenerÜNVER)s.15;Mole/Catharina,s.9.

5 Imbroscia-İsviçreKararı,24Kasım1993,36.Paragrafındacezadavalarıiçinmakulsüreninbaşlangıcınınithamanıolduğubildirilmektedir.(akt:Mole/Catharina,s.9)

6 Deweer-BelçikaKararı27.02.1980,7 Schroeder,s.149–1508 Karakuş,s.1749 Koparan,M.Reşat, ‘AdilYargılanmaHakkı’,Bursa Barosu Dergisi, Sayı:73,Ara-

lık–2003,s.2810Mole/Catharina,s.10–1111 ÖrneğinTürkiyeileSariyeAkkuşarasındakiuyuşmazlık,kamulaştırmabedelinin

düşüktutulduğuiddiasiileYerelMahkemededavaaçmış,istimlaktarihindenitiba-renişletilecek%30faizoranınaekolaraködenmesikararıkesinleşmiştir.BaşvuruculehineçıkankarardaDivan;devletinkendialacaklarına%84faizoranıuygularken,yukarıdakidüşükfaizinöngörülmesini,mülkiyethakkınınkorunmasınailişkinekprotokoleaykırıbulmuştur.(Koparan,s..28)



BukonudaMahkeme’ninverdiğiRingeisen-Avusturyadavasındaşöyledenmektedir:“Konunun kararlaştırılmasında belirleyici olan yasanın türü (medeni, ticari, idari hukuk, vs.) ve konunun çözümlenmesinde yetkili kılınan merciin (normal mahkeme, idari kurul, vs.) özellikleri pek belirleyici sayılmaz.”12Mahkeme’yegöredavanıniçhukuktakinitelendirmesiveyaözellikleribelirleyicideğildir.Maddeninuygulanabilirliğiaçısındanenesaslınoktayargılamasonucununözelhukuk,hakveyükümlülükiçinbelirleyiciolupolmadığıdır.Bununyanındadavayakonuedilenhakkındoğalbirhakolmasıgerektiğigibi,içhukukunnitelemesideğil,içeriğineilişkindeğerlendirmelerönemlidir.

NitekimAİHMKönig-FederalAlmanyaCumhuriyetidavasındaşöyledenmektedir:“Bir hakkın sözleşmede ifade edildiği anlamıyla medeni olarak görülüp görülmeyeceği, söz konusu hakkın ilgili Devletin, iç huku-kundaki yasal sınıflandırılmasına göre değil, esasa ilişkin içeriği ve etkilerine göndermeyle belirlenmelidir.”13Mahkemeherolayıkendineözgüşartla-rındakabuledipyargılamayıuygunbulmuştur.14Mahkemekararlarıgözönünde tutulursa,medenihakveyükümlülükleraşağıdakigibisıralanabilir:

a. ÖzelKişilerinKendiAralarındakiİlişkiler:Mahkemegenellikleözelşahıslarınkendiaralarındakiilişkilerdendoğandavalarımedenihakveyükümlülükkavramıçerçevesindedeğerlendirmiştir.Bununiçin;sözleşmehukuku,15ticarethukuku,16tazminathukuku,17ailehukuku,18 işhukuku19vemülkiyethukuku20hepbukapsamdadeğerlendirilecek-tir.

b. BirTarafınDevletDiğerTarafınÖzelKişiOlduğuDurumda:BukonudaMahkeme’nin somut olayagöredeğerlendirmeyaptığı

12 Akt:Mole/Catharina,s.11.13 Akt:Mole/Catharina,s.11.14Mole/Catharina,s.12.15 Ringeisen–AvusturyaKararı,16.07.1971(htttp://cmiskp.echr.coe.int)(erişimtarihi:

12.07.2005)16 EdificacionesMarch Gallego S.A. – İspanya Kararı, 19.02.1998 (htttp://

cmiskp.echr.coe.int)(erişimtarihi:10.06.2005)17 Axen-AlmanyaKararı08.12.1983veGolder–BirleşikKrallıkKararı,21.02.197518 Airey-İrlandaKararı,09.10.197919 Buchholz-F.AlmanyaCumhuriyetiKararı,06.05.1981(htttp://cmiskp.echr.coe.int)

(erişimtarihi:10.06.2005)20 Pretto-İtalya Kararı, 08.12.1983 (htttp://cmiskp.echr.coe.int) (erişim tarihi:

10.05.2005)



görülmektedir.AncakbudurumlarıMahkemegenelliklemedenihakveyükümlülüklerkapsamındatutmuştur.Bunlarınbaşında;mülkiyetiddiaları,istimlakdavaları,imaruyuşmazlıkları,emlakizinleri,mülkünkullanımındandoğandavalaradilyargılamakapsamındadeğerlendiril-mektedir.21Bununyanındaaltıncımadde,ticarifaaliyetlereilişkinolarakidarenintutumunuiçerenhususlardakidavalardadauygulanır.Örnekolarakrestaurantınalkolsatabilmeruhsatınıniptali,22sağlıkkliniğiaçmaruhsatı,23özelokulaçmaizinleri24gösterilebilir.Sosyalyardımıkapsayandavalardadaaltıncımaddeuygulanacaktır.25Bunlaraörnekvermekgerekirse; sosyal sigortakurumu, sağlık sigortasından faydalanma,26 malullük,27devlettenemekliolma28kararlarındaMahkeme’ninkonuyualtıncımaddekapsamındadeğerlendirmesiolasıdır.29

c-İdareninTutumundanDoğanZararlarda:İdareileyapılanveyayetisindebulunan sözleşmelerden,30 idari yargılamalarından,31 cezayargılamalarından32doğanzararlar33içinyineMahkemealtıncımaddekapsamındadeğerlendirmeyapacaktır.34BununyanındaMahkeme’nin

21Mole/Catharina,s.1222 TreTraktörer-İsveçKararı,07.07.199823 König/F.AlmanyaCumhuriyetiKararı,28.06.197824 JordebroVakfı-İsveçKararı06.03.1987(htttp://cmiskp.echr.coe.int)(erişimtarihi:

10.05.2005)25 Tezcan,Durmuş/erdem,M.Ruhan/sancakdar,Oğuz,AvrupaİnsanHaklarıSöz-

leşmesiIşığındaTürkiye’ninİnsanHaklarıSorunu,Ankara–2002,s.232–234;Mole/Catharina,s.12

26 Feldbrugge–HollandaKararı,29.05.198627 SalesiİtalyaKararı,26.02.199328 Lombardo-İtalyaKararı,26.11.199229Mole/Catharina,s.1330 Philis-YunanistanKararı 27.08.1991 (htttp://cmiskp.echr.coe.int) (erişim tarihi:

14.05.2005)31 Persicope-FransaKararı26.03.1992veBarraona-PortekizKararı08.07.1987.32 CezayargılamalarınailişkinolarakmeselaberaatkararındansonraAİHSm/5kap-

samındabiraykırılıkmevcutolduğuhalde,tazminattalebindebulunulandavalardayine6.maddeuygulanacaktır.

33 Mole/Catharina,s.1334 YukardasaydıklarımızMahkeme’ninGenelolarakMedeniHakveYükümlülükola-

rakdeğerlendirip,AİHM6.maddeyiuyguladığıdurumlarzikredilmektedir.Bununyanındabazıkonularisebukapsamındışındadeğerlendirilmiştir.Bunlarbaşlıca;1.VergilendirmeKonuları,2.GöçveMilliyetKonuları,3.AskerlikYükümlülüğü,4.KamuGörevineSeçilmeHakkı,5.EğitiminDevletTarafındanKarşılanmasıHakkı,6.PasaportVermeyiReddetmek,7.MedeniHukukKapsamındakiAdliYardımaİlişkinKonulardır.(Bkz.,Mole/Catharina,s.13–14)



idarehukukundandoğanuyuşmazlıklariçindeaynıizleğiişletip,ko-nuyumedenihaklarailişkinuyuşmazlıkkapsamındadeğerlendirdiğiaçıktır.35Bununyanındaşunadeğinmekgerekirki;idarecekesilenparacezalarının(idarikabahatler)kesinolduğudurumlarınSözleşme’yeay-kırıolduğuiddiaedilmiştir.36

A. Makul Süre Kavramı

Stögmüller-AvusturyaKararı’ndadabelirtildiğigibi37Mahkeme,muhakemeninmakulsüreiçerisindebitirilmesiniistemektedir.38Ziragecikenadalet,adaletdeğildir.Adaletinetkinliğivebireyselhaklarınzararauğramasınıönlemeninenesaslıyoludabudur.39Altıncımaddeayrıca“adaletin etkinliğini ve inandırıcılığını zedeleyebilecek gecikmeler ol-maksızın sağlanmasının öneminin altını çizer.”40

Makulsüreşartı,dolayısıyla,makulbirsüreiçindeveadlibirkararyoluylakişininmedenihukukailişkinolarakveyaithamedildiğisuçnedeniyleiçindebulunduğusorununenkısazamandagiderilmesini,çözümekavuşturulmasınıteminataltınaalır.41

Makulsüremedenihukukveilişkindavalarda(cezayargısıdışın-dakilerde)davanıngörülmeyebaşladığıanda,cezayargılamasındaiseitham(suçlamanınyapılması)ilebaşlar.42Busüreç,kararınkesinleşmesiilebiter.43NitekimMahkeme17.01.1970tarihliDelcourtKararındaşöyledemektedir:“Mahkeme kararları kişileri sürekli etkilemektedir, dava hâkiminin kararı temyize neden oluyorsa, ceza davalarında davalı gündem dışında kal-

35 Koparan,s.2836 Tezcan/Erdem/Sancaktar,s.234,237vd.Koparan,s.29.Bukonudaörneğin07.07.1989

tarihliTreeTraktörerAktrebolagKararı,27.10.1987tarihliPudasKararınabakınız(Tezcan/Erdem/Sancaktar,s.235)

37 “Mahkemedekiyargılamanın tüm taraflarını çokuzunusulgecikmelerinekarşıkorumaktır’(Stögmüller–AvusturyaKararı,10.11.1969)

38 Karakuş,s.17539 Er,DenizErol,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesiIşığındaSanıkHakları,Ankara–2002,

s.10040 H-FransaKararı,24.10.1989,58.Paragraf(akt:Mole/Catharina,s.22)41 Karakuş,s.17542 Yıldız,Mustafa,AvrupaİnsanHaklarıMahkemesiYargısı,İstanbul-1998,s.115–116,

Mole/Catharina,s.22,Karakuş,s.17543 Yıldız,s.117,Karakuş,s.175



mamaktadır. Bir ceza davasında beraat veya mahkûmiyet kararı kesinleşmediği sürece, dava üzerinde gerçekte karar verilmiş olmamaktadır.”44

AİHMkararlarınagörebirdavadamakulsüreninaşılıp,aşılmadı-ğına;1.Davanınniteliği,2.Başvurucununtutumu,3.Adliveyaidarimercilerintutumu,4.Başvurucununyitirdiğiveyayitirebileceğihaklargözönünealınarakkararverilecektir.45

1. Davanın Niteliği

Davanınniteliğiileanlatılmakistenen;davanınkarışıklığıdır.46Buherdavadaayrıayrıdeğerlendirilir.Ulusalhukuksistemi,herdavaiçinfarklıgeçeceksüreçleröngörmüştür.47Bunedenleherdavaiçeriğifarklıolarakdeğerlendirilecektir.Zirateminedilmesigerekenmaddideliller,suçisnadıyapılankimseler,tanıksayısı,uluslararasıunsurlar,davanınbirleştirilmesiniveyaayrılmasınıgerektirenunsurlar,müda-hilolunmagibidurumlardavanınkarmaşıklığınıyaniniteliğiniortayakoymakiçindeğerlendirilecektir.48Çünkübazenyargılamasüresinin

44 BununyanındaMahkeme’ninaynıyöndeverdiği15.07.1982tarihliEckle–F.AlmanyaCumhuriyetiKararı’nda,cezanınkesinleşmediğisürece,sadecebirsuçlamanın,birisnadınüzerineyapılanbaşvurumadde6kapsamındadeğerlendirilemez.Ziradavaderdesttirvekesinleşmemiştir.Derdestliğinsüresiönemlideğildir.Kararkesinleş-melidir,gibiibarelereyerverilmektedir.

45 Karakuş,s.175–176,Mole/Catharina,s.22.46 Karakuş,s.175.47 Koparan,s.30.48 Yıldız,s.119–120;Mole/Catharina,s.23;Karakuş,s.175;Buradadavanınkarmaşık-

lığıyaniçözümününnekadarbirzamanalacağıvekarmaşıklıkkavramıiçerisindehangihususlarınyeralacağıifadeedilmektedir.Bununyanındabirdavanınniteliğikavramınadavanınsiyasal,sosyalkoşullarıelealmasıgibihususlardagirebilir.Ni-tekimLoiziduDavası’nda,Türkiyedavayailişkinbazıargümanlarilerisürmüştür.BunlarınbaşındaAvrupaİnsanHaklarıMahkemesi’ninverdiğibazıkararlarvardır.Türkiyebukonuda,AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi’ninİtalyahakkındaverdiğiPintoKararıveAvrupaİnsanHaklarıMahkemesineGKRY’ninTürkiyealeyhineaçtığıDördüncüDevletDavasınıilerisürmüştür.İlkkarardaİtalyaYargısistemindedavalarınuzunsürmesisebebiyleaçılandavalardaRoma’nınyaptığıiçhukukyo-lununtüketilmesihakkındakibaşvurukabuledilmiştir.İkincikarardaiseAvrupaİnsanHaklarıMahkemesi,KKTCyargısını‘etkiniçhukukyolu’olarakkabuletmiştir.AncakbudavadaTürkiyeMayıs 2001’deAİHS’in2.3.5.6.8.9.10.13.maddelerive1’noluProtokolün1.ve2.maddeleriuyarıncatazminatödemeyemahkûmedilmiştir.BununyanındaTürkiye,sorununsiyasalvetarihselolguolduğunu,verilecekkararınhukuksalolmaktançok,politikolacağınıilerisürmüştür.NitekimbugörüşLoiziduKararındakarşıoykullananhâkimlertarafındandadilegetirilmiştir.(Özkan,Ayşe



uzamasıgerekebileceğigibi,bazenuzamasıadaletin tamyerinegel-mesi içingerekliolacaktır.Örneğin ikidavanınparalelyürütüldüğübircinayetsoruşturmasındaMahkeme,altıyılüçaysürenyargılamasüresinimakulbulmuştur.49Bununtersineikiyılbeşaysürenyargı-lamayı,Mahkeme,makulbulmamıştır.50Yanimakul süredeyargıla-mayapılıpyapılmadığıherolayınvedavanıngidişatınagöreortayakonacaktır.Gerekhukuksalprobleminçözümündekigüçlük,gereksedavayısonuçlandıracakunsurlarınbirarayagetirilmesindekizorluk-larelealınacaktır.51

Ülkemizeilişkinbukonudaçokkararçıkmıştır.Yağcı-Sargında-vasıdörtyılsekizaysürmüş,Mansurdavasıyediyılsürmüş,AkyazıdavasıonaltıyılsürmüşvebudavalardaMahkemeTürkiye’yihaksızbularakmahkûmetmiştir.52

2. Başvurucunun Tutumu

Başvurucunun tutumu ile anlatılmak istenen,yerelmahkemedeyargılamayapılırkenelindengelenkolaylığıgöstermesidir.53Yaniiler-deAvrupaİnsanHaklarıMahkemesi’nebaşvuracakkimsenin,somutdavada,yargılamanınmakulsüreyiaşanbirbiçimdebitirilmesinekendikusuruilesebebiyetvermişolmamasıgerekmektedir.Bubaşvurucun

‘Kıbrıs’takiMülkiyetUyuşmazlığındaAvrupaİnsanHaklarıMahkemesiveKKTCYargısıArasındaÇözümGirişimleri’, Stratejik Analiz,cilt:4,sayı:42,Ankara–2003)

49 Boddaert –BelçikaKararı, 12/101992 (http://cmiskp.echr.coe.int) (erişim tarihi:10.05.2005).

50 Yağcı&Sargın–TürkiyeKararı08.06.1995,AdaletBakanlığı,UluslararasıHukukveDışİlişkilerGenelMüdürlüğüAvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin5.ve6.Mad-delerineİlişkinAçıklamalar,adlıkitapçığındakonuyaaynenşöyledeğinmiştir.

“Yargılamanınmakulsüredegörülmesinintespitimedenîhakdavalarındadava-nınyargımakamınagötürüldüğütarihtenbaşlamaktavekesinhükümlesonuçlan-masınakadargeçensüreyikapsamaktadır.Cezadavasıiseteknikanlamdasanığaithamınyapıldığı tarihtenbaşlatılmaktadır.Makul süreyi tespit ederkenAHİMdavanınkonusu,niteliği, taraflarınsayısı,karmaşıkolupolmadığı,mahkemedenvetaraflardansadırolangecikmeleridikkatealmaktadır.Ancaksüreiçinkesinbirbelirlemeyapmak,birbaşlangıçeşiğindenbahsetmek,herdavanınkoşullarıdeğişikolacağıiçin,olanaklıgörülmemektedir”.

51 Karakuş,s.175.52 Koparan,s.30–31.53 Yıldız,s.120.



yargılamasürecinihızlandırmakiçinelindengeleniyapmasınıdeğil,sadece,busüreceengelolmamasıgerekliliğiniifadeeder.54

ÖrneğinEckle-FederalAlmanyaCumhuriyetiKararı’ndaMahke-me,FederalAlmanyaHükümeti’ni6.maddeyiihlalettiğiiçinmahkûmetmişancaktazminatıbaşvurucunbazıihmalleriyüzündenaztutaca-ğınadeğinmiştir.55Yinebukonudakifarklıbirkarardabaşvurucununasgaridüzeydekidavranışsınırınısöyleçizmiştir:56 “Kendisi ile ilgili usul aşamalarını yerine getirirken özenli davranması, geciktirme amaçlı taktikler kullanmaktan kaçınması ve iç hukukta bulunan yargılamanın kısıtlanmasını sağlayacak imkânlardan yararlanmaktır.”57

Başkabirkararda58Mahkeme’yebaşvurantarafınkendiülkesindekiyargılamasüresinceonyedikezduruşmanınertelenmesiniistemesinivebununyanındakarşıtarafınduruşmanınertelenmesiiçinyaptığıaltıtalebedeitirazetmediğiiçinyargılamanınonbeşyılsürmesinimakulbulmuştur.59

3. Adli veya İdari Mercilerin Tutumu

Gecikmegenellikle başvurucu taraftan çok, yargılamayı yapanmahkeme,adliveidarimakamlarıntutumundankaynaklanmaktadır.60 Doğalolarakbudadevletinsorumluluğunuberaberindegetirecektir.Mahkemebirkararındaadaletinhakkaniyeteuygunbiçimdeyerinegetirilmesigerekliliğiüzerindedurmuş,ulusalyargımekanizmasının(yerelmahkemelerin)davalarıusulüneuygunelealmazorunluluğunun

54 Karakuş,s.175,Mole/Catharina,s.23.55 Yıldız,s.227.56AyrıcaKonuileilgiliolarakbkz.,UniónAlimentariaSandresS.A.–İspanyaKararı57 Mole/Catharina,s.23,Aynıniteliktebaşkabirkararda15.11.1996tarihliCeteroni

– İtalyaKararıdır.Yineburadadabaşvurucununusuli işlemlerigeciktirmemesigerektiğiüzerinevurguyapılmıştır.

58 Ciricosta&Viola–İtalyaKararı04.12.1995.59 Karakuş,s.181,Mole/Catharina,s.23.BunungibiYağcı&Sargın–Türkiyekara-

rında,Dobbertin–Fransakararındaaynıkonularadeğinilmiştir.24.11.1994tarihliBeaumartin–FransakararındaMahkeme;başvurucularındavayıyanlışmahkemeyegötürerekdavabaşvurusundanitibarenancakdörtaysonralayihanınverilmesinesebepolanancakdavalıbakanlığınkendilayihasınısunmasınıyirmiaydanfazlasürmesineveilkduruşmasınıbeşyılıaşanbirsüresonrayapıldığıiçinmahkemeyikusurlubulmuştur.(Mole/Catharina,s.23–24).

60 Mole/Catharina,s.24,Karakuş,s.175.



olduğunubelirtmiştir.61Bununyanındadiğerbirkararıdamahkeme,belirlihaklı sebeplerdendolayıoluşangecikmeler içinyerelmahke-menin sorumlu olmayacağını,62makul süreyi uzatmış olmayacağıkanaatindedir.63

Ulusalmahkemeningörevi “ulusal mahkemenin özel bir görevi de yargılamada rolü olan herkesin gereksiz gecikmeleri önlemek için azami çaba göstermesini sağlamaktır”.64Bununiçindevletgerekentedbirlerialmakileyükümlüdür.Butedbirleriniçerisineyetersizpersonelieğitme,personelsayısınıarttırmagibihususlargirmektedir.65

B. Tarafsız ve Bağımsız Mahkeme

MedenihakveyükümlülükvecezaiisnatlarailişkinuyuşmazlıklarSözleşmeuyarıncayasaylakurulmuşbirmahkemetarafındankarara

61 Boddaer-Belçikakararı12.09.199262 Ewing-U.K.kararı,Bukonuyaörnekvermekgerekirse;birdavayıbekleticisorun

yapma,mahkemekalemindendoğangecikmeler,idariorganlardanbeklenenyazılar,temyizbaşvurusununduruşmalıolmasıistemi,davalarıngörevsizlikveyayetkisizlikiddiasıilemahkemelerarasındadolaşmasıgibidurumlardır.

63Mole/Catharina, s. 24.YukarıdakikarardaMahkeme,belirlinedenlerdendolayıkanıttoplanmasındanveüçdavanınbirleştirilmesindendolayıoluşangecikmelerikeyfiveyagayrimakulbulmamıştır.

64Mole/Catharina,s.2465Mole/Catharina,s.25,Ayıcabkz.,Milasi-İtalyakararı19.06.1987AyrıcaMedeniHak

veYükümlülüklerinkullanılmasınailişkinolarakörnekverirsek;“Çocukvelayetidavaları.AİHMHokkanenFinlandiya’yakarşıdavasında‘...Velayetdavalarınınhızlagörülmesiesastır’demiştir.İgnaccolo-ZennideRomanya’yakarşıdavasındaAİHM,çocuklarlailgilidavalardakararlarınsadecesürenindolmasınagöreverilmemesigerektiğinibelirtmiştir.İşverenleanlaşmazlıklar.AİHMObermeierAvusturya’yakarşıdavasındaşunubildirmiştir:‘...işverenitarafındanaçığaalınmasınınhaksızbirkararolduğunudüşünenbirçalışanınkişiselmenfaatigereğibuönleminyasallığınailişkinderhaladlibirkararalınmalıdır’Bedenselzarardavaları.AİHMSilvaPontesPortekiz’ekarşıdavasında,başvurucubir trafikkazasındakiciddiyaralanmadandolayıtazminattalebindebulunuyorsa,özellikleözengösterilmesigerektiğinibe-lirtmiştir.Süratinesasolduğudiğerdavalar.XFransa’yakarşıdavasında,başvurucunakledilenkanvirüslüolduğundan,HIVvirüsükapmışveDevletekarşıtazminatdavasıaçmıştı.Başvurucunundurumuveömürbeklentisinigözönündebulunduran,AİHMikiyılsürenyargılamanıngayrimakuluzunluktaolduğukanaatinevarmıştır.Ulusalmahkemelerduruşmalarınhızlandırılmasıdoğrultusundayetkikullanma-mıştır.AyrıcaAvediğerleriDanimarka’yakarşıdavasındaAİHM’ninkanaatinegöre‘...yetkili idariveadlimakamlarbutüranlaşmazlıklarda,AİHMiçtihadının6.Madde(1)kapsamındagerektirdiğiistisnaiözeniledavranmakiçinolumlubiryükümlülükaltındaydılar’.“(Mole/Catharina,s.26–27)



bağlanmalıdır.66Temelhaklarınkullanılmasınınyargısalmekanizmayageçmesi,yanibiruyuşmazlıküzerineadlimercilerebaşvurma,adaletinsağlanmasıyanihakkaniyeteuygunkararvermezorunluluğunugetire-cektir.67Sözleşme’yegöreMahkeme’ninyasailekurulmuşolmasıgere-kir,buiseMahkeme’nin1.Özerkolmasınıyaniyargılamakabiliyetinevekararvermeyetkisinetekbaşınasahipolmasını,2.Kesinkararmerciiolmasınıyaniverdiğikararıntekbaşınauygulamakabiliyetininolmasıgerektiğini,3.Kanunidayanağınınbulunmasınıyaniyargıyetkisiveçevresininkanunyoluilebelirlenmişolmasıdemektir.68

Yargılamayıyapacakmahkemeninbağımsız, tarafsız olması vebunugörüntüolarakdayansıtmasıgerekir.69Birkarardakiyargılamayıyapanmahkemeileilgilişutespitönemlidir.“Mahkeme’nin kamuoyunda mutlak surette güven vermeleri için örgütsel konumlarının da göz önünde bu-lundurulması zorunludur. Bir hâkimin, daha önce savcı olarak görevliyken ve bu işlevi gördüğü esnada belirli bir olayda yetkili konumda iken daha sonra bu olayla ilgili davada mahkeme üyesi olarak görevlendirilmiş olması, tarafsızlığı konusunda kuşku uyandırmaktadır. Hukuka saygılı olanlar, bu durumdan haklı olarak tedirgin olabilirler.”70Bukarardaasılvurgulanmakistenen;mahkemenintarafsızlığınailişkinbirşüphenindahibulunamamasınıngerektiğidir.71

TarafsızlıkkavramıMahkeme’ceiki“kavram”üzerineoturtulmuş-tur.Bunlar“öznel”ve“nesnel”tarafsızlıkkavramlarıdır.Özneltarafsızlık;yargıçlarınbireyolaraktarafsızlığınıanlatır.72Mahkeme’yegöreusulüneuygunatanmışheryargıcıntarafsızolduğunudüşünülür,bununaksiniispatetmeyimüddeiyebırakmıştır.Fakatnesneltarafsızlığaherhangibirufakşüphenedenolabilecektir.Ziranesneltarafsızlık,“kurum”ola-rakMahkeme’nintarafsızlığınıifadeeder.73NitekimMahkeme;‘hakkında tarafsızlığından korku duyulması için meşru neden bulunan yargıçların çekil-

66 Yüksel,Murat, ‘Avrupa İnsanHaklarıMahkemesiKararlarıÇerçevesindeAdilYargılanmaHakkıÜzerineBirİnceleme’,Legal Hukuk Dergisi, Mayıs–2004,Sayı:17,s.1280.

67 Yıldız,s.120.68 Yüksel,s.1280–1284.69 Yıldız,s.121.70 Piersack-BelçikaKararı01.10.1982,YILDIZ,s.121.71 Yıldız,s.121.72 Karakuş,s.174.73 Karakuş,s.174.



mesi gerektiğini’açıkçabelirtmiştir.74Bununyanındaulusalhukuktabukonuyailişkinyeralandüzenlemelerdeönemtaşımaktadır.

Birmahkemeninbağımsızolupolmadığınakararverirken,Mahke-meşuhususlarıgözönündetutmaktadır.a)üyelerinatanmabiçimi,75 b)görevsüreleri,c)dışbaskılarakarşıkorunaklı76olmalarıgibihusus-larbulunmaktadır.77BununiçinMahkeme’ninoluşumuiyiincelenir.Yargıçatamasistemininuygunolmasıgerekir.78Bununyanındaatamasürelerideönemarzetmektedir.AtanmasüresininaltıyılolmasıLeCompte-Belçikadavasındauygunbulunmuştur.BunakarşınCampbell-BirleşikKralıkdavasındaüçyıllıksüreyetersizbulunmuş,fakatgörevingönüllüolmasındandolayıaltıncımaddeninihlaledilmeğikanaatinevarılmıştır.79BirMahkeme’ninkararınıancak,birbaşkamahkemebo-zabilir.80Bununaksibirdurummahkemeüzerindeyargısalolmayanbaşkabirkurumihdasetmekdemekolacaktırkibuda;bağımsızlıkkavramınızedeler.81

YukardazikredilenMahkemekavramıdaranlamıilealgılanma-malıdır.Ziraburada,yargıerkidışındayeralanancakniteliğiitibariilekararlarımahkemelergibiolankurumlardamevcuttur.Örneğin,cezaevi

74Mole/Catharina,s.2975Mahkeme’yegöre,mahkemeüyelerininhangiorgantarafındanatandığıtekbaşına

mahkemenin bağımsız olupolmadığını belirtmeninmümkünolmadığı kanaa-tindedir.Birmahkemeninüyelerini atanmasında siyasivebürokratik etkenlerinolmasıbağımsızlıkilkesineuygunbulmuştur.(Yüksel,s.1287)Belıles-SwıtzerlandDavasındakomisyon,yargıorganıüyelerininyürütmetarafındanatanmasınıveyameclis tarafındanseçilmesiniyalnızbaşınakuşkuuyandıracakbirdurumolarakgörmemiştir. (Yüksel,s.1288).Bununyanında;Uslu-TürkiyeKararındaHâkimlerSavcılarYüksekKurulununhâkimleriatamasınıbağımsızlığagölgedüşürecekbirdurumolarakgörmemiştir. (Doğru,Osman, İnsanHaklarıAvrupaMahkemesi,Ankara–2003,c.1,s.1004)

76 Buradaanlatılmakistenen;mahkemeninbiryargısalkararverirken,dışdünyadakiyorumlarakarşıgüvencedeolmasıdır.Talimat,emirvb.iç,yorumveönerigibidışetkenlermahkemenibağımsızlığınıetkiler,gölgeler(Yüksel,s.1289).

Örneğin; Beaumartin-FransaKararındamillimahkemenin önündekidavayıgörmekteiken,yürütmemakamınındemeçlerinegörekararkurmasıbağımsızlıkilkesineaykırılıkteşkilettiğikabuledilmiştir.(Doğru,s.961)

77 Karakuş,s.17478Mole/Catharina,s.2779 Doğru,s.911;Mole/Catharina,s.2880 Yüksel,s.1281–128281Mole/Catharina,s.29



disiplinkomisyonları,meslekdisiplinkomisyonları,hakemheyetlerivs.82bukapsamdadeğerlendirilmelidir.83

C. Aleniyet Kavramı

Yargılamanın‘şeffaf’olması,demokratiktoplumununsurlarındanolan ‘adil yargılanma ilkesinin’gereğidir.84Olmasıgerekenniteliktealeniolmayanbiryargılama,adilsayılamaz.85Yargılamanınilkeolarakka-muyaaçıkolması,adilyargılanmahakkıaçısındandavataraflarıiçingüvenceoluşturduğuoranda,kamuoyununyargıyagüveninidearttı-rır.86Yargılamanınaleniliğiprensibininihlali,hukukiveyafiilikonumunveyasürecindışınaçıkarılmaklasözkonusuolabilir.Duruşmanınyeri,yapıldığızamanveiçeriğihakkındabilgilereulaşılabiliyorise“duruş-

82 Doğru,s.722,Yüksel,s.1281.83 Koparan,s.29,ÖrneğinSramek-Avusturyakararında;Mahkeme,taşınmazmuamele-

lerkurulu,içhukuktabiridarikurulolarakgörülmesinerağmen,biryargıyeriolaraktanımlamıştır.Zirabazıidariişlevlerdeyüklenenbirorganınyargısalişlevlergetir-diğisıradabirmahkemeolarakgörülmesimümkündür.(yüksel,s.1280–1281).

84 Toroslu,Nevzat, Ceza Muhakemesi Hukuku,Ankara–1998,s .257–258,Aleniyet;enkaba tanımı ile ‘bir işinaçıktavemeydandaolması’demektir.Aleniyetprensibiammehizmetigörenkurumlarınınhalkınbilgisiolmasıvekamuyagüvenvermekiçinişlerini‘açık’şekildegörmesiniifadeeder.Dahabasitbirtanımla;mahkemelerdemuhakemeninhalkaaçıkşekildeyapılmasıdır.Muhakemenintoplumakapatılma-sı,verilenkararlarıngüvenilirliğinikaybettirmiştir.Budamodernanlamda‘insanhaklarına’zararverenbirdurumdur.Aleniyetprensibiilgisiolmayanların(halkın,başkalarının)duruşmayıizlemevebunu(duruşmayailişkinişveişlemleri)dışarıyaaktarabilmedurumuolarakdanitelendirilebilir.Aleniyet,adilbirmuhakemeninenönemliunsurlarındandır.Zira‘mahkemenintarafsızlığı’,‘hukukdevleti’,‘delillerinikamesi’ve‘lekelenmeme’gibiilkelerinuygulanırlığınıvetespitinisağlayanbaşlıbaşınabirmüessesedir.Yanialeniyetaslındabirpotansiyeldenetlememekanizmasıolup,yargılamamakamınınkonumunuinceler.Adilyargılanmailkesinin(AİHSm.6)temelbirunsuruolarakkabuledilenaleniyetilkesiAİHSm.6/1deşuşekildeifadeedilmiştir:“herkesgerekkişiselhakveyükümlülükleriilegerekbirsuçisnadınınkararabağlanmasında,hukukenkurulmuşbağımsızvetarafsızbiryargıyeritara-fından…Alenisurettedinlenmesiniistemekhakkınahaizdir.Hükümaleniolarakverilir.Ancakduruşmayıizleyenlervebasınmensupları,çocukvegençlerinmenfa-atleriniveyadavayatarafolanlarınözelyaşamlarınıkorumanıngerektirmesihalindeveadaletinzarargöreceğiözelhallerdemahkemeninkesinliklegerekliolduğunainandığıölçüde,demokratikbirtoplumdakigenelahlak,kamudüzeniveyaulusalgüvenlikamacıyladuruşmanıntamamındanveyabirbölümündençıkarılabilir”.

85 Cihan,Erol-Yenisey,Feridun,Ceza Muhakemesi Hukuku,İstanbul–1997,s.2986 Ladewig,Hans-Meyer, “AdilYargılanmaHakkı”, Adil Yargılanma Hakkı ve Ceza

Hukuku, Ankara,2004,s.87,(çev.HakanHakeri);Karakuş,s.176,Koparan,s.31



ma alenidir”denilebilir.87Mahkemealeniyetilkesiniikiaşamalıinceler.Bunlar;a.duruşmanınaleniolması,b.kararınaleniolmasıdır.

1. Duruşmanın Aleni Olması

Birişinaleniolması,ilgisizkimselerindahiolayaşahitolmasındangeçmektedir.88Duruşmanınaleniolmasıdabunaparalelolarak,kişilerekarşıbirözellikayrımınagitmeden,herkesingirip,dinleyebileceğibirortamıifadeeder.Böylecegereksanıkvegereksesavunmamakamınıniddiavedüşüncelerinidaharahataktarmasısözkonusuolacaktır.Bu-nunlabirlikteduruşmanındahasağlıklıgelişmesinivekararındabunaparalelolarakadiloluşmasısağlanacaktır.DuruşmalarınaleniyetininoluşmasıiçindevletlerAvrupaİnsanHaklarıSözleşmesiuyarıncaola-naksağlamakzorundadırlar.89Nitekimaleniyetdavasüresinceolup,bitenlerirahatçaduymayı(hakimin,savcının,avukatınvb.)vegörmeyigerektir.90AİHM,Sözleşmehükümlerininuygulanmasınınherülkedefarklıolduğunudüşünmektedir.Mahkeme;yargılamadakialeniyetites-pitiçin,istenilenamacaulaşıpulaşılmadığınıgözönündetutmaktadır.Mahkemebukonudaaleniyetilkesinizorunlugörmekte,fakatdene-timdeesnekdavranmaktadır.AİHM,esasolarakilkderecemahkeme-lerindekiyargılamanınaleniolmasıgerektiğiüzerindedurmuştur.91İlkderecemahkemelerindensonrakiaşamalarda(yasayollarında)aleniyetilkesininuygulamasınındenetimidahadayumuşatılmıştır.Bunagöreyargıyollarında;olayınmaddiboyutunailişkinhükümverilecekse,sözüedilenitirazeğerilkderecemahkemesininyargılamasınailişkinseveyasanığınsorumluluğununtespitigerekiyorsaduruşmalaryinealeniol-malıdır.92Yaniüstyargımercilerininişyüküdolayısıileduruşmasız

87 Ladewig,s.87.88 Özön,MustafaNihat,Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul–1985,s.26.89 Koparan,s.31.90 Kunter,Nurullah/Yenisey,Feridun, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi

Hukuku,İstanbul,2002,s.443;Gölcüklü,Feyyaz‘AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’ndeAdilYargılanma’,AÜSBFD,Ocak-Haziran,1994,s.216

91 SevükYokuş,Handan,‘AdilYargılanmaKapsamındaCezaYargılamasındaAleni-yetİlkesi’,Çetin Özek Armağanı,İstanbul–2004,s.751;İnceoğlu,Sibel,İnsanHaklarıAvrupaMahkemesiKararlarındaAdilYargılanmaHakkı,İstanbul–2002,s.330

92 Gölcüklü,Feyyaz/Gözübüyük,Şeref,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesiveUygula-ması,Ankara,2002,s.289,



yargıfaaliyetindebulunmasıolasıdır.Budasözleşmeyeaykırıdeğildir.Ancakduruşmalıbirişgörüyorsabukesinliklealeniolmalıdır.93

AleniyetilkesininihlaledilmesiAvrupaİnsanHaklarıMahkeme-si’ncekesinlikle‘adil yargılanma’ilkesineaykırısayılmıştır.BukonuyaMahkemeAxen-F.AlmanyaCumhuriyetiKararı’ndaşöyledeğinmiştir:“Adli kurumların baktığı davaların altıncı maddede söz edilen kamusal nite-liği davacıları adaletin gizlice, kamuoyu denetimi olmasızını idaresine karşı korur, ayrıca gerek üst gerekse alt mahkemelere güvenin devamını sağlayan bir yöntemdir. Adaletin idaresini görür kılarak, kamuya açmak altıncı maddenin hedeflerinden birinin, yani adil yargılanmanın başarılmasına katkıda bulunarak, Sözleşme kapsamında tüm demokratik toplumların temel ilkelerinden biri olan bu garantiyi sağlar.”94

Açıkduruşmagenelliklealtıncımaddeningereklerinibirincidereceveyabidayetmahkemeleriönündeyerinegetirmekiçingerekir.Ancakteknikkonulardabazenaçıkduruşmagerekliolmayabilir.95

2. Kararın Aleni Olması

Sözleşmesadeceyargılamanındeğilaynızamandakararındaaleniolmasınıöngörmektedir.Hükmünaleniolmasıdemek,hükmünherzamanaçıkduruşmadaokunmasıanlamınagelmez.96Örneğinmah-kemekararını,“ilgililerin”bilgiedinmesiamacıylamahkemekaleminebırakılmasıveyakolaycaulaşılabilecekkonumda tutulması (meselaadliyeninuygunbiryerineasılmasıvb.)aleniyetikararaçısındansağ-lamışolacaktır.97

Şunudabelirtmekgerekirki;milligüvenlikveyakamugüvenliğigibi gerekçelerhükmünaleni olmamasınımeşrukılmaz. İlkderece

93 SevükYokuş,s.752.94Mole/Catharina,s.18-19.95Mole/Catharina,s.19.96 Gölcüklü/Gözübüyük,s.290;İnceoğlu,s.352;SevükYokuş,s.753.97 Gölcüklü/Gözübüyük, s . 264;SevükYokuş, s.753;Mole/Catharina, s. 21.Zaten

MahkemeAxen-F.AlmanyaKararındaİlkdereceMahkemesinikararısesliverme-sininyeterliolduğunuayrıcaYüksekmahkemeninbukararısesliokumasıgerek-mediğinibelirtmiştirAyrıcaSutter-İsviçreKararındaiseMahkeme;Askeritemyizmahkemesininkararıaçıkçaokumasıgerekmediğine;zirabukararainsanlarıngerekkalemdenteminvegereksekararlardergisindenulaşabilmesineimkânıolduğunakararvermiştir.



mahkemesinde,milligüvenlikvekamudüzenigibigerekçelerleaçıkduruşmanınyapılmamasıhaklıdahiolsa,hükmünhiçbirkamudenetimiyapılmaksızıngizlitutulmasıSözleşmeyeaykırıdır.98Çünküaleniyetbirkamudenetimidemektir.Aleniyetilkesi,altıncımaddedebelirtildiğiüzerebazıhallerdekısıtlanabilir.Bunlar; özelhayatıngizliği, çocukyargılaması,adaletingüvenirliğinezararvermemekiçinolabilir.99

Bununlabirliktealeniyetkavramınıniçine“gerekçeli karar verme” zorunluluğunadâhiletmekgerekir.Zirahukukumuzdaherkararge-rekçeli olmakzorundadır (AYm.141).MahkemeYunanistan’akarşıyapılanbiritirazda,kararıngerekçesizoluşunualeniyetilkesiuyarıncaadilyargılanmayaayıkırıbulmuştur.100

D. Sanık Hakları

Suçluluğuispatedilememişherkesmasumdur(m.6/2).101Suçsuzlukkarinesicezayargılamasınınbaşındaoldukçakuvvetliiken,yargılamailerledikçevedelilerkuvvetlendikçebukarinezayıflar.102Bubağlamdasanıkdakendinisavunmakiçinbazıhaklarasahiptir.Sanığabirtakımhakvegüvencelerintanınmasıvebunlarınkorumaaltınaalınmasıulusalveuluslararasıölçekteeskizamanlardanbuyanadüzenlenegelmişbirkonudur.103Bubağlamadabukonu“1215 Manga Carta Libertatum”danbuyanabirçokbelgedeyeralmıştır.Sanığıncezayargılamasındakihak-ları,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’ninaltıncımaddesininüçüncüfıkrasındadüzenlenmiştir.BunagöreSözleşmeuyarıncabukonubaşlıcadörtanabaşlıküzerineinşaedilmiştir.Bunlar;1.suçlamalarıöğrenmevesavunmahakkı,2.avukatteminedebilmehakkı,3.tanıkdinletmevesorgulamahakkı,4.tercümanteminedebilmehakkıdır.

98 İnceoğlu,s.355;SevükYokuş,s.753,Mole/Catharina,s.2199 Koparan,s.31;Buhususlaraltıncımaddeninbirincifıkrasındaayrıntılıolarakbelir-

tilmiştir.100 Koparan,s.32101 Birsuçileithamedilenherkes,suçluluğuyasalolaraksabitoluncayakadarsuçsuz

sayılır.102Koparan,s.32.103Er,s.19.



1. Suçlamaları Öğrenme ve Savunma Hakkı

Sözleşmede sanığa/şüpheliye, kendisine yöneltilen suçlamanınniteliğivenedenienkısazamanda,anladığıbirdilleveayrıntılıolarakhaberdar edilmesi düzenlenmektedir. (m. 6/3-a)104 Ayrıca bu mad-dede savunmanın hazırlanması için gerekli zaman ve kolaylıklarınsağlanmasıhususudüzenlenmiştir.105Budüzenlemenincezadavasınailişkinolduğuaçıktır.106Mahkemesomutolayınözelliğinegöredeğer-lendirmeyapmaktadır.Sağlanacakkolaylıklarıdamutlakniteliktegör-memektedir.107Makulolmakşartıylabuhaklailgilibazısınırlamalarıkabulettiğigörülmektedir(6/3-b).108

Cezamuhakemesihukukuanlamındasavunmakavramı,suçişle-diğisanılankişininkendisineyüklenensuçuişlemediğiniveyadahaazbircezayıhakettiğiniyahuteyleminhukuksınırlarıiçindekaldığıyadayasalbazıdüzenlemelerineylemeilişkincezaöngörmediğinin

104Feyzioğlu,Metin,“AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesiMadde6/3-aUyarıncaİsnadınBildirilmesiveTürkHukuku”,AdilYargılanmaHakkı,IGULEğitimProgramları,YayınNo:4,İstanbul–2004,s.95;Koparan,s.32

105AİHMSadakveDiğerleri-TürkiyeDavasında;bunu“suçlamanınnedenini, yanikendisineyöneltilenve suçlamaya temeloluşturannesnelolaylarla ilgili olarak,değil,aynızamanda,ayrıntılıolarak,buolaylaragetirilenhukuksaltanımlamaylailgiliolarakdabilgilendirilmehakkınıtanıdığı” şeklindeaçıklamıştır.Budavada,AİHM,6/3-avebmaddesininihlâledildiğinekararvermiştir.Davanınsoncelse-sindesuçvasfınındeğişmesinedeniileCMUK’un258.maddesinegöresanıklaraeksavunmaverilmiş,ancakbueksavunmayıhazırlamakiçinistenilenmehilkendile-rineverilmemiştir.AİHMbudurumu6/3-abendineaykırıkabuletmiştir.Gerekçeolarakda“Yenitanımlama,davanınsongünü,kararınaçıklanmasındanhemenöncebildirilmiştirki,budakuşkusuzçokgeçtir....Tümbuunsurlargözönünealındığın-da,Mahkeme,başvuranlarınkendilerineyöneltilensuçlamalarınniteliğiveiçeriğikonusundaayrıntılıolarakbilgilendirilmevesavunmalarınıhazırlamakiçingereklizamandanveolanaklardanyararlanabilmehaklarınınihlâledildiğisonucunavar-dığını”açıklamıştır.Ülkemiziçiniddianameninduruşmadanöncetebliğedilmesinedeniyle,iddianameninyeterlibilgileriiçermesihalindebirsorunlakarşılaşılma-yacağıdüşünülmektedir.(AdaletBakanlığı,UluslararasıHukukveDışİlişkilerGenel Müdürlüğü Avrupa İnsanHaklarıSözleşmesi’nin5.ve6.maddelerineİlişkinAçıklamalar)

106Feyzioğlu,s.95107Koparan,s.32108SadakvearkadaşlarıbaşvurusundaAİHMeksavunmaiçinsüreverilmemesini,6/3-b

bendininihlâliolarakgörmüş,aynızamandasavunmayıyapabilmesiiçinkolaylıksağlanmadığındanbumaddenindeihlâledildiğinekararvermiştir.(adaletbakan-lığı,UluslararasıHukukveDışİlişkilerGenelMüdürlüğüAvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin5.ve6.MaddelerineİlişkinAçıklamalar)



vebununbenzerisanığınbazıdurumlarıiddiaetmesidir.109Bununiçinşüphelininkendisihakkındakiisnatlarhakkındabilgisiolmasıgerekir.Çünkübirkimseneilesuçlandığınıbilmezisehakkınısavunmaimkâ-nıdayoktur.110Yanisuçlamalarıöğrenmeilesavunmahakkıbaşlar.Bukonudabirşekilşartındanbahsedilemez.Yazılıveyasözlübildirimlergeçerlidir.Buolayınmahiyetinegörefarklılıklargösterebilir.111

İsnatedilensuçlamalar;sanığasuçlamayöneltildiğizamanyadayargılamanın başında bildirilmelidir.112 “Bu iddianame aracılığı ile de olabilir.”113

İthamsözleşmekapsamındaözerkbirkavramdır.Bukavram içhukuktanbağımsızyorumlanır.MahkemeDeweer-BelçikaDavasındabuhususaşöyledeğinmiştir:114“Bir yetkili makam tarafından bir bireye suç işlediğine dair bir iddianın bildirilmesi veya (şüphelinin) büyük ölçüde etkilendiği bir durum.”115 İtham ile (yukarda belirttiğimiz gibi) kişiyesavunmahakkıdoğmuştur.Savunmahakkıendaranlamdahakkın-dakiisnatlaravereceğicevaplarıifadeeder.116Savunmahakkınıntamkullanılmasıiçinilkin;isnadınetraflıcaöğrenilmesi,ikinciolarak;uy-gunbir süreninverilmişolmasıvenihayet sanığahukukiyardımdabulunulmasıgerekir.117

109Centel,Nur,Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi,İstanbul–1984,s.1110Özgen,Eralp,“AdilYargılamaHakkınınBoyutları”,Çağdaş Hukuk Dergisi, 1997,sayı:

59,s.20–21.111Feyzioğlu,s.95-96.112Mole/Catharina,s.51.113Feyzioğlu,s.96.114Mole/Catharina,s14–15.115Budavadabaşvurucununbazıfiyatlandırmayönetmelikleriniihlalettiğinedairbir

ihbarüzerinesavcı,dükkânıngeçiciolarakkapatılmasınıkararlaştırmıştı.Belçikahukukukapsamındacezadavasıaçılmadıziradostaneçözümükabuletti.

İthamörnekleribaşlıca şöyle sınırlanabilir. Suç işlediği iddiası ilekişi için tu-tuklamaemriçıkarılması,kişiyehakkındadavaaçıldığınınbildirilmesi,savunmakiçinavukatteminedilmesi,gümrüksuçlarındasuçluolduklarınainanılankişilerinbankahesaplarınındondurulması.(Mole/Catharina,s.15)Bununyanındaithamedilensuçilesanığınhükümgiydiğisuçunaynıolmasıkuraldır.Örneğin;Pélissie-r&Sassi-FransaDavasındasanıklarsadecehileliiflasileithamedilmelerinekarşınhileliiflassuçuişlemekiçinkomplokurmaktanhükümgiymişlerdi.MahkemebuikisuçununsurlarınınfarklıolduğugerekçesiileSözleşmeninihlaledildiğikanısınavarmıştır.

116Er,s.117.117Er,s.138–141.



Bildiriminiçeriğindeşudörtunsurlarınbulunmasıgerekir:

a.İsnadınmahiyetivesebebi,

b.Açıkbirizahtarzınasahipolmalı,

c.Sanığınanladığıdildeyapılmalı,

d.Enkısazamandabildirimegidilmeli.118

İsnadıniçeriğinitamamenöğrenilmesiiçingereklibilgiveyabel-gelerinteminedilmesindeyardımcıolmakgerekir.ZiraSözleşme“ge-rekli zaman ve kolaylığın”tanınmasıgerektiğiniiçermektedir.119

“Yeterli zaman”kavramıileanlatılmakistenen;sanığınvemüdafi-ininsavunmaiçinzorunluhazırlıklarıyapabilecekdurumdaolmala-rınınsağlanmasıdır.Bunagöremahkemenin“yeterli zaman”hakkınınihlaledilipedilmediğinintespitiniyaparkenkullanacağıölçütşudur:Ulusal mahkemede yapılan yargılamada verilen süreler savunmahakkını olumsuz yönde etkileyip, etkilemediğinin incelenmesidir.120 Bununtayinisomutolayınniteliğinegörefarklılıkarzeder.

“Yeterli kolaylık”kavramı ileanlatılmak istenen ise; sanığınveyaavukatınyazılıveyasözlüfikiralışverişindebulunmasınıveyargıla-mayailişkintümiddiavedelilleriherhangibirkısıtlamaolmaksızınortaya koymak suretiyle savunmayı en uygun biçimde yapabilmedurumunuifadeeder.121Böylece “yeterli zaman ve kolaylık” kavramıileanlatılmakistenenözetle;duruşmalararasındamakulsüreninbırakıl-masını,sanığınlehineolanherdelilerahatlıklaulaşmasınınsağlanma-sı,iletişimkurmavebunungibisavunmayayardımcıolanhizmetleriiçerir.122NitekimJespers-BelçikaDavası’ndaKomisyonkonuyaşöyledeğinmiştir:“... Komisyon, kendisine bir suçlama yöneltilen herkesin fayda-lanacağı ‘kolaylıkların’ arasında kişiyi, savunmasını hazırlamak için yargıla-ma esansında yürütülen soruşturmaların sonuçlarıyla ilgili bilgilendirilmek

118Feyzioğlu,s.96119Şahin,Cumhur,“SanığınSavunmasınıHazırlamakiçingerekliZamanaveKolay-

lıklaraSahipOlmaHakkı”IGULEğitimProgramları,YayınNo:4,İstanbul–2004,s.305;Mole/Catharina,s.52

120Şahin,s.306121Şahin,s.310122Tezcan/Erdem/Sancaktar,s272,Mole/Catharina,s.52–54



de bulunduğu görüşündedir. Ayrıca her ne kadar savcılık dosyasına erişme hakkı sözleşmede açıkça ifade edilmese de bu hakkın 6.maddenin 3.b fıkrasın-da anlaşılabileceğini daha önce açıklığa kavuşturmuştur. Ancak soruşturma talimatının kimin tarafından ve ne zaman verildiği ve kimin yetkisinde yapıl-dığının pek önemi yoktur... Kısaca, 6. maddenin 3.b fıkrası sanığın, kendisini temize çıkartmak veya cezasını hafifletmek amacıyla, yetkili makamlar tarafın-dan toplanan veya toplanabilecek tüm ilgili unsurlara erişme olanağına sahip olması gerekir.”123

2. Avukat Temin Edebilme Hakkı

Sözleşme’desanığınsavunmasınıkendisininyapmasıveyaseçeceğibiravukattanyararlanaraksavunmasınıyapmasıolanağısağlanmıştır.Aynımaddeyle,avukattutmakiçinmâliolanaklarındanyoksunolansanığınadaletinselâmetiiçin,parasınıödemeksizinbiravukatyardı-mından faydalandırılmasıdaöngörülmüştür (m. 6/3-c).Maddenindiğerönemlibirözelliği,sanığaparasızavukatsağlanmasıdır.Bunumahkemeteorikvehayalideğil,gerçekveetkiliolaraksağlanmasınıara-maktadır.124Bukavram“zorunlu müdafilik”kurumuileiçhukukumuzdakarşılıkbulmaktadır.125Mahkeme,Colozza-İtalyakararında,duruşmadahazırbulunmakiçinkendinedüşeniyerinegetirmeyensanığın,buhak-kındanzımnenvazgeçtiğidüşünülerekgıyabındayargılamayadevamedilebileceğinehükmetmiştir.Ancak,buyolabaşvurulabilmesi için,sanığınhaberdaredilmesiiçingörevlilerinheryoludenemişolmalarıdaöngörülmektedir.Örneğin,JohnMurray-BirleşikKrallıkdavasında,buülkeninhukuksisteminegöresanığıngözaltısırasındakonuşmamahakkınıtercihetmesininaleyhineyorumlanabileceğibirdurumda,biravukatyardımındanfaydalandırılmamasının,sözkonusubendinihlâliolarakgörmüştür.Ayrıcabunudabelirtmekte faydavardırki;polissoruşturmasınaağırlıkverilensistemlerdedeMahkeme,soruşturmasırasındabiravukatınrefakatinizorunlugörmektedir.

123Mole/Catharina,s.54124BuradaÖcalankararınadeğinmekteyararbulunmaktadır.Mahkeme,sanıkÖcalan’ın

polisnezaretindesorgusuyapılırkenavukatyardımındanyararlandırılmamasıvedahasonraavukatlarıileüçüncükişilerinduymayacağışekildegörüşmeolanağınınsağlanmaması, yineduruşmanın çokgeç safhasındadavadosyasınaulaşabilmişolmasınedeniyleadilyargılamailkesinin6/3-bvecmaddelerininihlâledildiğinekararvermiştir.

125Çulha,Rıfat,“AvukatınHazırlıkSoruşturmasındakiRolü”,IGUL Eğitim Programları, YayınNo:4,İstanbul–2004,s.216



Bufıkrasanığınkendikendiniveyakendiseçtiğiavukataracılığıilesavunmayapmasıvemaddidurumuyetersizolanlaraücretsizavukatteminedilmesigerekliliğineişareteder.126Zirabu‘adaletin selameti için gereklidir’.127Croissant-AlmanyaKararı’ndabir sanığınyerelmahke-medekiyargılamadabiravukatınyardımındanfaydalanmahakkınıngerekliliğinevebuhakkın şekli olarakkullanılmasınınSözleşme’yeaykırı olacağıhususunavurguyapmıştır.128Artico-İtalyaKararı’ndaMahkeme,“ …6.madde (3) c kapsamında atama değil yardımdan söz edilir. Ayrıca sadece atama yapılmasıda etkin yardımın gerçekleştiği anlamına gel-mez. Çünkü yardım amacıyla görevlendirilen avukat ölebilir, ciddi bir hastalık geçirebilir, uzun süre iş görmekten alıkoyulabilir veya üstlendiği görevleri azaltmak isteyebilir. Böyle bir durumdan haberdar edildikleri takdirde yet-kilerin bu avukatı ya değiştirmesi ya da yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlaması gerekir.”129Kamasinski-AvusturyaKararı’nda;“… 6. madde (3) c uyarınca yetkili ulusal mercilerin müdahalesi, sadece, ücretsiz temin edilen bir dava vekilinin etkin temsile başarısız olduğu açıksa ya da başka bir şekilde bu duruma yeterli bir dikkatleri çekilirse gerekir.”130

Kararlargözönündebulundurularakbirözetvermekgerekirseavukat temini hakkındamahkemeninhassasiyetleri aşağıdaki gibisıralanabilir:

1.Savunmamakamınasavunmasınıyapabilmesiiçinyeterlisüreverilmelidir(Goddi-İtalyaKararı).

2.Avukatseçmehakkısadecemaddidurumuiyiolanlaraözgüdür.Ücretsizavukatlasavunulacakbirkimseninböylebirhakkıyoktur.

(M-BirleşikKrallıkKararı)Ancakbuhakkınkötüyekullanılması-nıgerektirmez.Birkişininücretsizavukattayinedebilmesiiçin,ilkin;maddigücününyetersizolması,dahasonraücretsizavukatınsağlan-masının,adaletinteminiiçingerekliolmasıgerekir.Buikincikoşuluntespitiiçindavanınniteliğinebakılmasıgerekir.Eğerdavakarışıkveteknikhukukbilgiyigerektiriyorsa,avukatteminigerekir.Bunagöreavukatınniteliklivetecrübeliolmasıdagerekmektedir.(Hoang–Fran-

126Mole/Catharina,s.55.127Tezcan/Erdem/Sancaktar,s.273.128Mole/Catharina,s.55.129Mole/Catharina,s.55–56.130Mole/Catharina,s.56.



saKararı).131ÖrneğinBenham-BirleşikKrallıkkararında“özgürlükten mahrumiyet söz konusu ise, adaletin selameti amacı prensipte para ödemeden avukatın yardımından faydalandırılır”denmektedir.132

3.ÖzelHukukdavalarındaücretsiz avukat yardımından fay-dalanmahakkı Sözleşmedeaçıkçabelirtilmemeklebirlikte, adaletinselametiningerektiğidurumdaavukat sağlanmasınıngerektiğini133 vurgulamıştır.134

4.Kişininavukatücretini ödemegücününolupolmadığınınvebununbelgelenmesidurumu,hâkimintakdirinebırakılmıştır.135

3. Tanık Dinletme ve Sorgulama Hakkı

Sözkonusumadde,iddiatanıklarınısorguyaçekmekveyaçektir-mek,savunmatanıklarınındaiddiatanıklarıileaynıkoşullaraltındaçağrılmasınıvedinlenmesiniöngörmektedir(m.6/3-d).136

Buradakitanıklarsavcıtarafındançağırılıp,ifadesialınankimselerianlatır.Yanitanıklarındinlenmesi,çağrılmasıvesorgulanmasınailişkin

131Mole/Catharina,s.56.132Mole/Catharina,s.56.133Mole/Catharina,s.57.134 Airley–İrlandaKararı9.10.1979.135Mole/Catharina,s.57.136AİHM,muhtelifkararlarında,bubendisözleşmeninadilyargılamakavramınıniçin-

deki“silahlarıneşitliğiilkesinin”özelbirdüzenlemesiolarakgörmektedir.Buradamahkemeuygulamadataraflararasındakieşitliğeözelbirönemvermektedir.Bumaddesanığaheristediğinisavunmatanığıolarakmahkemeönünegetirmehakkıvermemektedir.Buradatakdir,doğalolarak,yerelmahkemenindir.Ancakçağrılaniddiave savunma tanıkları arasında farkolmamalıdır.YineSadakvediğerleri/Türkiyedavasında;AİHMSözleşmeyiimzalamışolandevletlerinsanıkaleyhindeifadeverentanıklarasanığınsorusormayadasordurmahakkınısağlamakzorundaolduklarınıbelirterek,AnkaraDGM’dekidavasırasındasanıklaraleyhindeifadeverenaşiretreislerininneMahkemededinlenilmesinedebaşvurusahipleriyleyüz-leştirilmesininkabuledilmediğini;ayrıcaiddiamakamınınbutanıklarınDGM’dekiduruşmayakatılmalarıhalindenegibibirtehlikeyemaruzkalacaklarınıdaaçıklama-dığınıbelirterek6/3-d’nin,6/1.Maddeçerçevesindeihlâledildiğinekararvermiştir.YineaynıkarardaAİHM,bunun istisnalarınınolabileceğinidebelirtmiştir.Eğersoruşturmasırasındasanığınbuifadelereitirazetmekiçinuygunveyeterlifırsatıolduise,hazırlıktaalınanifadelerindahasonrayargılamasürecindekullanılmasının6/3-dmaddesineaykırıolmayacağını(Lüdi/İsviçrekararındaatıftabulunarak)açık-lamıştır.(AdaletBakanlığı,UluslararasıHukukveDışİlişkilerGenelMüdürlüğüAvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin5.ve6.MaddelerineİlişkinAçıklamalar)



usullerinsilahlarıneşitliği(equalityofarms)ilkesinceaynıolmasıdır.137 Savcınınsorduğusorularaitirazıolan,ancakbuitirazlarıgözönündebulundurulmayansanıkhakkında,buhükümleregörekarartesisedil-mesisözleşmeyeaykırılıkriskiniarttırmaktadır.138Silahlarıneşitliğiil-kesibirsüjenin(tarafın)vakayıdiğersüjelerekarşıolumsuzbirdurumadüşürmeyenkoşullaraltındaaçıklayabilmesiniifadeeder.139

Birçokülkedeailebireylerinin ifadevermektenmuafolabileceğiöngörülmüştür.Unterpettinger-AvusturyaKararındabelirtildiğigibi;kişinineşiveüveykızınınifadelerini,bilgiamaçlıdeğildesuçlamalarınkanıtıolarakelealıp,hiçsorgulamadanhükmeesasalması,Sözleşme’yeaykırıbulunmamıştır.140

Şunudiyebiliriz ki; her tanığa soru sormahakkınınolmaması,(hersomutolayaçısındanfarklıdeğerlendirilmeklebirlikte)savunmahakkınınSözleşmeyi ihlal etmesinigerektirmez.141Mahkeme’ninka-rarlarındanaşağıdakiüçparagrafkonununçerçevesini çizmektedir:1.Bricmont-Belçikadavasında;BelçikaPrensibaşvurucularasuçlamayöneltmişamasağlıkproblemlerinedeniyle,ifadeverememiştir.Bu-nunüzerineMahkeme;“...davanın şartları uyarınca, savunma haklarının kullanılması –adil yargılamanın temel parçalarından biri olarak- prensipte, başvurucuların şikâyetçinin sözlerinin tüm boyutlarına bir yüzleştirme veya sorgulama sırasında açık duruşmada veya gerekirse müştekinin evinde itiraz edebilme fırsatına sahip olmasını gerektirir”142demiştir. 2. Saidi-Fransadavasında;başvurucuuyuşturucukaçakçılığısuçundankimliğigizlitutulan,üçkimliktespititanığınınbaşkasındanişitilenbilgilerintekrarbeyanedilmesiilehükümgiymiştir.BunuüzerineMahkeme;şöylekararvermiştir;“...Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi uyuşturucu kaçakçılığına karşı mücadelenin yadsınamaz zorluklarının –özellikle de kanıt elde etme ve sunma konusunda- ve uyuşturucu sorununun toplumda açtığı yaraların tamamen farkındadır, ancak bu tür endişeler kendisine suçlama yöneltilen herkesin

137Mole/Catharina,s.58.138Mole/Catharina,s.58139Ambos,s.24140Tezcan/Erdem/Sancaktar,,s.273;Benzerolarak;Asch/AvusturyaKararındatanık-

lıktançekinmehakkınasahipkişininhazırlıksoruşturmasısırasındaverdiğiifadeyedayanarak,verilenkararSözleşmeyeuygunolarakbulunmuştur.Mole/Catharina,s.58

141Tezcan/Erdem/Sancaktar,s.273–274142Mole/Catharina,s.59



savunma haklarının kısıtlanmasını haklı çıkarmaz...”1433.Mahkemebirka-rarınözellikledemahkûmiyetkararınınkimliğibilinmeyentanıklarınbeyanlarınadayanmamasıgerektiğinevurguyapmaktadır.Kostovski-HollandaKararında;şöyledemektedir;“...savunma sorgulamak istediği kişinin kimliğini bilmez ise, bu kişinin önyargılı, düşmanca veya güvenilmez olduğunu gösterebileceği en temel bilgilerden yoksun kalır. Bir sanığı suçlayan tanıklık veya başka beyan türleri gerçek dışı düzenlenmiş veya sadece hatalı olabileceği gibi, savunma eğer bu ifadenin sahibinin güvenilirliğini sınayabile-ceği bilgilerden yosun kalırsa bunları aydınlatma ihtimali çok düşük olacaktır. Böyle bir durumda var olan tehlikeler çok belirgindir.”Mahkemevermişolduğu ihlal kararınıngerekçesinde: sanığın aleyhindeki tanıklarınifadeverdiğisıradayadadahasonraitirazedebilmesiiçinuygunveyeterlikoşullarınsağlanmasıvesanığasorusormaimkânısağlanma-sınıngerektiğini,mahkumiyetkararının;sanığın,ifadealınırkensorusoramadığıveya sorduramadığı tanıklarınbeyanlarınadayanıyorsa,sözkonusubendinihlâledilmişsayılacağını,Hükümetinbaşvuranınveyayasaltemsilcisininyerelmahkemeveyaistinabemahkemesihu-zurundasorusormatalepleriniaçıkçaifadeetmedikleriitirazınakarşıise,Sözleşme’yetarafülkelerinSözleşme’dentanınmışbirhaktanaçıkçavazgeçilmemişolmasıhalinde,ilgilidevletlerinohakkıngerçekleşmesiiçinolumluönlemleralmasınızorunlukıldığınıvurgulayarak,bununsorusormavesordurmahakkınıdakapsadığınıaçıklamıştır.BununlabirlikteMahkemekararlarındatanıkvetanıkbeyanlarıkavramınınulu-salmevzuattanımlamalarındabağımsız,otonomkavramlarolduğunuaçıklamıştır.144

4. Tercüman Temin Edebilme Hakkı

Sözleşmesanığınduruşmadakullanılanlisanıanlamadığıveyabil-mediğitakdirdebirtercümanyardımındanücretsizyararlanabileceğiniöngörmüştür(m.6/3-e).Mahkemebuhakkınmutlakbirhakolduğukanaatindedir.Sanıkbuhaktanmutlakayararlandırılmalıdır145.Bunagöre“sanığın kendisi aleyhindeki iddiaları bilmesi ve mahkeme önünde olay-

143Mole/Catharina,s.59.144AdaletBakanlığı,UluslararasıHukukveDış İlişkilerGenelMüdürlüğüAvrupa

İnsanHaklarıSözleşmesi’nin5.ve6.MaddelerineİlişkinAçıklamalar145Mole/Catharina,s.60–61.



ları kendi anlatımıyla aktararak kendini savunabilmesini sağlamasına yeterli olması”gerekir.146Buhakenuygunbiçimdekullandırılmalıdır.Yanitercümanınodilibilmesiyetmez,aynızamandayeterliolmasıgerekir.Buhak,işaretvb.dillerikullananözürlüleriçindegeçerlidir.147

Sonuç

Yargılamabirkonudaki adaletin tezahür etmesi içingerekenenönemlikurumdur.Tamanlamıylabiradaletiçinise; yargılamame-kanizmasınınsav-savunmadengesinigözetmesigerekmektedir.Ziraadaletendartanımıyla;birkavramhaklarasaygıgöstermektir.148Adalet;felsefireferanslıbirtanımlamayatabitutulursa;birtoplumdakiilkelerinveerdemlerinhayatageçirilmiş,insanlarındavranışlarınıahlakiaçıdaninceleyenvedoğruluk,yansızlıkvehukukauygunolmayıgerektiren,haklarauygundavranmabiçimidir.149Yaniadilolmakhukukauygunolmanınyanında,tarafsızvedürüstolmayıgerektir.Toplumdüzeninibozucuhareketler,hertoplumdavedevlettesözkonusuolabilecekbirdurumdur.Devlet,bukimselericezalandıracakmekanizmaolanyar-gıyıihdasetmiştir.Devletsuçlularıadaletönündeyargılamakla,adaletönüneçıkarmaklamükelleftir.Ancakbununyanındadevletgerçeksuç-luyubulmakvemahkûmetmekzorundadır.Adilyargılama,‘fair trial’veya ‘fair hearing’gibi ifadelerle,Anglo-Amerikancezamuhakemesihukukundankaynağınıalanbirkavramdır.150Özetlesöylemekgerekir-se;adilyargılamabaşlıcabazıgerekliliklerüzerineinşaedilmiştir.Bugereklilikler“adil bir yargılama”içinasgarişartlardır.Bugerekliliklerişuşekildesıralayabiliriz:1.Kişilerhakkındakiyargılamalarancakveancakyasaylakurulmuş,bağımsızvetarafsızbirmahkemetarafındangörülebilir.2.Davalarhakkaniyetilkesincegörülmelivemakulbirsüre

146Kamasinski–AvusturyaKararı(19.12.1989)(Mole/Catharina,s.61).147Mole/Catharina,s.61.148Weıssbrodt,David,FairTrialsManual,Amnesty İnternationalPublication-1998,

(Çev:Tamer,A.Fadıl/Kaplan,Erol,İstanbul-2000),s.23149Cevizci,Ahmet,FelsefeSözlüğü,Ankara-1996.s,11150Şahinkaya,AdilYargılanmaKapsamında“MakulSüre”veTürkCezaAdaletSiste-

mindeGecikmeSorunu,İstanbul,2000,s.3.Bukavramkökünü“dueprocessoflaw”kurumundanalır.ÖzelliklecezahukukualanındakendinigösterenAdilYargılanmakavramı,gerekyargılamasafhasındavegerekdevamındasürenvedenetlenmesigerekenbirdurumdur.



içerisindekararabağlanmalıdır.3.İstisnalarıolmakkaydıylayargılamavekararkesinliklealeniolacaktır.1514.Hakkındakiithamkesinleşinceyekadarherkessuçsuzdur.Yöneltilensuçlamalarınniteliğivesebebienkısazamandavemuhatabın(şüpheli/sanık)anladığıbirdilde,detaylıolarakanlatılmalıdır.5.Kişiye,gerekhukukvegerekcezadavasındaveyabukonuyailişkinizlektakibiniyapmakiçingerekkendisineveyasavunmacısına (avukat)gerekli zamanvekolaylığa sahipolacakbirortamhazırlanmalıdır.6.Eğerkişininavukattutmakiçinmaliolanağıbulunmuyorsave adaletin selameti gerektiriyor ise,devletücretsizavukatteminetmekzorundadır7.“Silahların Eşitliği İlkesince”tarafla-rıntanıklarıeşitolanaklarçerçevesindesorguyaçekmevesorusormahaklarıvardır.

8.Kovuşturma sırasında sanık/soruşturma sırasında şüpheli,kullanılandilianlamadığıveyakonuşmadığıtakdirdebirtercümanınyardımındanücretsizfaydalanmakhaklarınasahiptir.

151BukuralınistisnalarıSözleşmeninaltıncımaddesindeşöylecebelirtilmiştir:“ancakdemokratikbir toplumdagenelahlak,kamudüzeniveulusalgüvenlikyararına,küçüklerinkorunmasıveyadavayatarafolanlarınözelhayatlarınıngizliliğinige-rektirdiğindeveyadavanınaçıkoturumdagörülmesininadaletinselametinezararverebileceğibazıözeldurumlarda,mahkemeninzorunlugöreceğiölçüde,duruş-malardavasüresincetamamenveyakısmenbasınavedinleyicilerekapalıolaraksürdürülebilir”.



KAYNAKÇA

Ambos,Kai,“AvrupaİnsanHaklarıMahkemesiveYargılamaHaklarıSilahlarınEşitliği,ÇelişmeliÖnsoruşturmaveAİHSm.6”,Adil Yargılanma Hakkı ve Ceza Hukuku,Ankara–2004,s.15–65(çev:YenerÜnver)

Centel,Nur,Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi,İstanbul–1984Cevizci,Ahmet,Felsefe Sözlüğü, Ankara–1996Cihan,Erol-Yenisey,Feridun,Ceza Muhakemesi Hukuku,İstanbul–1997Çulha,Rıfat,“AvukatınHazırlıkSoruşturmasındakiRolü”,IGUL Eğitim Prog-

ramları, YayınNo:4,İstanbul–2004,s.213-238Doğru,Osman,İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi,Ankara–2003,c.1,Er,DenizErol, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Hukukumuzda Sanık

Hakları,Ankara–2002Ergül,Teoman,“AdilYargılanmaHakkı”,Manisa Barosu Dergisi, Yıl:18;Sayı:

68Feyzioğlu,Metin,”AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesiMadde6/3-aUyarınca

İsnadınBildirilmesiveTürkHukuku”,AdilYargılanmaIgulHakkı, Eğitim Programları,YayınNo:4,İstanbul–2004,s.95–110Gemalmaz,M.Semih,Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş,

İstanbul–2001Gölcüklü,Feyyaz,“AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesindeAdilYargılanma”,

İlhan Öztarak ’a Armağan(AÜSBF),Ankara–1994Gölcüklü,Feyyaz/Gözübüyük,Şeref,Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uy-

gulanması, Ankara–2002İnceoğlu, Sibel, İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı,

İstanbul–2002Kaboğlu,İbrahim,Özgürlükler Hukuku,İstanbul–1993Karakuş,Hakan,Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları ve Karşı Oylarında

Türkiye,İstanbul–2001Koparan,M.Reşat,“AdilYargılanmaHakkı”,Bursa Barosu Dergisi,Sayı:73,

Aralık–2003Kunter,Nurullah/yenisey,Feridun,Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Mu-

hakemesi Hukuku,İstanbul–2002,Ladewıg,Hans-Meyer,“AdilYargılanmaHakkı”, Adil Yargılanma Hakkı ve

Ceza Hukuku, Ankara-2004,s.87–98,(çev.HakanHakeri)



Mole,Nuala/HARBY, Catharina, Adil Yargılanma Hakkı,Strasboug–2001(Çev:AdaletBakanlığı,Ankara–2003)

Özgen,Eralp, “AdilYargılamaHakkınınBoyutları”,Çağdaş Hukuk Dergisi, 1997,sayı:59

Özkan,Ayşe ‘Kıbrıs’takiMülkiyetUyuşmazlığındaAvrupa İnsanHaklarıMahkemesiveKKTCYargısıArasındaÇözümGirişimleri’StratejikAna-liz,cilt:4,sayı:42,Ankara–2003

Özön,MustafaNihat,Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul–1985Pazarcı,Hüseyin,Uluslararası Hukuk Dersleri,Ankara1999Schroeder,F.Christian,“CezaMuhakemesinde‘FairTrial’İlkesi”,IGUL Eğitim

Programları,YayınNo:4,İstanbul–2004,s.145–178SevükYokuş,Handan,“AdilYargılanmaKapsamındaCezaYargılamasında

Aleniyetİlkesi” Çetin Özek Armağanı,İstanbul–2004,s.747–765Şahin,Cumhur,“SanığınSavunmasınıHazırlamakiçingerekliZamanave

KolaylıklaraSahipOlmaHakkı”IGUL Eğitim Programları, YayınNo:4,İstanbul–2004,s.305–336

Şahinkaya,Adil Yargılanma Kapsamında “Makul Süre” ve Türk Ceza Adalet Siste-minde Gecikme Sorunu,İstanbul–2000

Tezcan,Durmuş,“KamuGörevlilerineUygulananDisiplinCezalarınınHukukiNiteliğiveAdilYargılanmaHakkı”Çetin Özek Armağanı, İstanbul–2004,s.859–875

Tezcan,Durmuş/Erdem,M.Ruhan/Sancaktar,Oğuz,Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, Ankara–2002

Tezcan,Durmuş/Erdem,MustafaRuhan/Sancaktar,Oğuz,Avrupa İnsan Hakla-rı Sözleşmesi Işığında Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, Ankara–2002,s.222

Toroslu,Nevzat,Ceza Muhakemesi Hukuku,Ankara–1998Weissbrodt,David,Fair Trials Manual, Amnesty İnternational Publication–1998,

(Çev:Tamer,A.Fadıl/Kaplan,Erol,İstanbul–2000)Yıldız,Mustafa,Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yargısı,İstanbul–1998Yüksel,Murat,“AvrupaİnsanHaklarıMahkemesiKararlarıÇerçevesindeAdil

YargılanmaHakkıÜzerineBirİnceleme”Legal Hukuk Dergisi,Mayıs–2004,Sayı:17

Documents

ADİL YARGILANMA HAKKININ ESASLARI