ADMINISTRACYJNE ZASADA DOMNIEMANIA RODKI PRAWNE NIEWINNOCI W POSTPOWANIU W POLSKIM PROCESIE EGZEKUCYJNYM KARNYM W ADMINISTRACJIAnna Tcza-Paciorek Piotr Przybysz

Warszawa 2012

Spis treciWykaz skrtw / 9 Wstp / 11 Rozdzia I Pojcie i istota rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji / 25 1. Geneza terminu rodki prawne w polskim jzyku prawnym i prawniczym / 25 2. Nauka prawa o postpowaniu administracyjnym wobec pojcia rodkw prawnych / 28 3. Pogldy nauki prawa o postpowaniu egzekucyjnym w administracji na pojcie rodkw prawnych / 38 3.1. Definicje analityczne rodkw prawnych / 39 3.2. Definicje syntetyczne rodkw prawnych / 47 3.3. Definicje zakresowe rodkw prawnych / 50 4. Istota rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji w wietle ich klasyfikacji doktrynalnych / 56 5. rodki prawne w postpowaniu egzekucyjnym w administracji a inne instytucje procesowe / 63 6. Uwagi podsumowujce / 77 Rozdzia II Demokratyczne pastwo prawne a rodki prawne w postpowaniu egzekucyjnym w administracji / 80 1. Uwagi wstpne / 80 2. Ustrojowo-prawne determinanty rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji / 82

5

Spis treci

3. Prakseologiczne determinanty rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji / 96 3.1. Uwagi wprowadzajce / 96 3.2. Warunki sprawnoci postpowania egzekucyjnego w administracji / 97 3.3. Postulaty prakseologiczne dotyczce konstrukcji systemu rodkw prawnych / 101 4. Uwagi podsumowujce / 118 Rozdzia III rodki prawne a struktura podmiotowa postpowania egzekucyjnego w administracji / 120 1. Uwagi wstpne / 120 2. Modele postpowania egzekucyjnego / 121 3. Koncepcja strony a zakres podmiotowy postpowania egzekucyjnego w administracji / 125 4. Uwagi o konstrukcji uczestnika postpowania egzekucyjnego na prawach strony / 129 5. Uwagi o pojciu osoby trzeciej / 134 6. Zakres podmiotowy postpowania egzekucyjnego a legitymacja skargowa / 137 7. Uwagi podsumowujce / 143 Rozdzia IV rodki prawne w postpowaniu egzekucyjnym w administracji a role penione przez skarcych / 146 1. Uwagi wstpne / 146 2. Prawne determinanty rl penionych przez wnoszcych rodki prawne / 148 3. Role podmiotw wystpujcych po stronie organu egzekucyjnego / 154 3.1. Organ egzekucyjny jako podmiot postpowania egzekucyjnego / 154 3.2. Organ rekwizycyjny / 156 3.3. Organy asystujce i udzielajce pomocy / 157 3.4. Biegy skarbowy / 159 4. Role uczestnikw postpowania egzekucyjnego / 161 4.1. Zobowizany / 161 6

Spis treci

4.2. Wierzyciel / 164 4.3. Uczestnicy postpowania na prawach strony / 173 5. Role uczestnikw czynnoci egzekucyjnych / 188 5.1. Uwagi wprowadzajce / 188 5.2. Uczestnicy licytacji publicznej / 189 5.3. Dozorca oraz zarzdca zajtej nieruchomoci / 192 5.4. Dunik zajtej wierzytelnoci / 194 5.5. wiadek / 196 6. Role osb trzecich / 198 6.1. Osoba trzecia dajca wyczenia rzeczy lub prawa majtkowego spod egzekucji / 198 6.2. Osoby trzecie odpowiedzialne za obowizek obok lub zamiast zobowizanego / 200 6.3. Podmiot wnoszcy skarg na przewleko postpowania / 206 6.4. Beneficjent obowizku / 207 7. Uwagi podsumowujce / 208 Rozdzia V Przedmiot zaskarenia rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji / 210 1. Uwagi o pojciu przedmiotu zaskarenia rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji / 210 2. Zwizanie granicami przedmiotu zaskarenia rodka prawnego / 217 3. Granice przedmiotu zaskarenia rodka prawnego w czasie / 222 3.1. Przedmiot rodka prawnego a wszczcie postpowania egzekucyjnego / 222 3.2. Przedmiot rodka prawnego a zakoczenie postpowania egzekucyjnego / 229 4. Granice przedmiotu zaskarenia rodka prawnego a przestrzenne aspekty dziaania administracji publicznej / 233 5. Przedmiot zaskarenia wybranych rodkw prawnych / 234 5.1. Zarzuty / 235 5.2. Zaalenie / 246 5.3. Skarga na czynnoci egzekucyjne / 249 7

Spis treci

5.4. Skarga na przewleko postpowania egzekucyjnego / 251 5.5. Skarga na bezczynno wierzyciela / 255 5.6. Wniosek o zwolnienie lub wyczenie rzeczy lub prawa spod egzekucji / 256 6. Uwagi podsumowujce / 258 Rozdzia VI Proceduralne uwarunkowania realizacji wartoci przez rodki prawne w postpowaniu egzekucyjnym w administracji / 263 1. Uwagi wstpne / 263 2. rodki prawne jako danie / 264 3. Suspensywno i inne skutki rodkw prawnych / 268 4. Dewolutywno oraz tok postpowania w sprawie rodkw prawnych / 274 5. rodki prawne a zakaz reformationis in peius / 277 6. Uwagi podsumowujce / 281 Zakoczenie / 285 Bibliografia / 311 Wykaz orzecze / 327 Indeks przedmiotowy / 331

Wykaz skrtwAUWr. Biul. RPO-Mat. Biul. Skarb. dekret z 1947 r. Acta Universitatis Wratislaviensis Biuletyn RPO Materiay Biuletyn Skarbowy Ministra Finansw dekretz dnia 28 stycznia 1947 r. o egzekucji ad ministracyjnej wiadcze pieninych (Dz. U. Nr 21, poz. 84 z pn. zm.) Gospodarka i Administracja Terenowa Gdaskie Studia Prawnicze ustawaz dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z pn. zm.) KonstytucjaRzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z pn. zm.) ustawaz dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks po stpowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z pn. zm.) ustawaz dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks po stpowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z pn. zm.) ustawaz dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks ro dzinny i opiekuczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z pn. zm.) Monitor Podatkowy Monitor Prawniczy Monitor Polski 9

GiAT GSP k.k. Konstytucja RP

k.p.a.

k.p.c.

k.r.o.

M. Pod. M. Praw. MP

Wykaz skrtw

NSA o.p.

Naczelny Sd Administracyjny ustawaz dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z pn. zm.) Opolskie Studia Administracyjno-Prawne Orzecznictwo Sdw Polskich Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego Pastwo i Prawo Przegld Prawa Publicznego Prokuratura i Prawo Przegld Sdowy Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Samorzd Terytorialny ustawaz dnia 17 czerwca 1966 r. o postpowa niu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z pn. zm.) ustawaz dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 z pn. zm.) ustawaz dnia 15 ipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 z pn. zm. Zeszyty Naukowe Sdownictwa Administra cyjnego

OSAP OSP OTK PiP PPP Prok. i Pr. PS RPEiS Sam. Teryt. u.p.e.a.

ustawa o prokuraturze ustawa o RPO

ZNSA

10

WstpRozwaania na temat prawnych rodkw ochrony jednostki w po stpowaniach prowadzonych przez organy administracji od dawna stanowi jeden z gwnych nurtw badawczych w nauce prawa o po stpowaniu administracyjnym. Problematyka ta jest rwnie obecna w rozwaaniach powiconych prawnym problemom postpowania egzekucyjnego w administracji1. Celowe jest podjcie tej problematyki zarwno ze wzgldu na zmiany stanu prawnego, jak i z powodu braku jednolitoci stanowisk w doktrynie. Przemiany ustrojowe zapocztkowane w 1989 r. doprowadziy do radykalnej zmiany systemu prawa w Polsce. Zmiany te miay miejsce zarwno na poziomie poszczeglnych regulacji prawnych, jak i w sferze prawnoustrojowej. Naley w tym miejscu wskaza w szczeglnoci na wprowadzenie przez przepisy Konstytucji RP z 1997 r. prawa do sdu w sprawach administracyjnych2 oraz prawa do zaskarania orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Prawa te nie byy wczeniej

1 Zob. np. Z. Leoski, Egzekucja administracyjna wiadcze niepieninych, War szawa 1968, s. 155 i n.; R. Hauser, Ochrona obywatela w postpowaniu egzekucyjnym w administracji, Pozna 1988, passim; J. Jagiea, Ochrona dunika przed egzekucj ad ministracyjn w ustawie o dziaalnoci ubezpieczeniowej, PiP 2000, z. 12; E. Pierzchaa, rodki prawne w postpowaniu egzekucyjnym w administracji, Warszawa 2007. 2 Wprowadzenie do kodeksu postpowania administracyjnego oglnej zasady pra wa do skargi do sdu administracyjnego w zwizku z utworzeniem Naczelnego Sdu Administracyjnego w 1980 r. nie byo rwnoznaczne z zagwarantowaniem prawa do sdu w sprawach administracyjnych. Zasada ta zostaa w istotnym stopniu ograniczona w zwizku z okreleniem waciwoci NSA za pomoc klauzuli enumeracyjnej. Pomimo wprowadzenia klauzuli generalnej w 1990 r. nadal istniay ograniczenia moliwoci wnoszenia skargi do NSA w sprawach administracyjnych. Prawo do sdu jest natomiast oparte na zaoeniu o niedopuszczalnoci ograniczania dostpu do sdu.

11

Wstp

przedmiotem konstytucjonalizacji3. Istotnej zmianie ulegy tym sa mym oczekiwania wobec systemu rodkw prawnych w ramach po stpowa administracyjnych, w tym wobec systemu rodkw praw nych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji. Rwnie zna czce zmiany ustawy o postpowaniu egzekucyjnym wprowadzone w okresie po 1989 r. spowodoway powstanie wtpliwoci co do aktu alnoci niektrych dotychczasowych ustale doktryny w tej dziedzinie. Przegld publikacji dotyczcych egzekucji administracyjnej wskazuje bardziej na pogbianie si rozbienoci w doktrynie ni na zblianie stanowisk w sprawach tak podstawowych zagadnie, jak na przykad koncepcja zakresu podmiotowego postpowania egzekucyjnego czy relacje midzy pojciami postpowanie egzekucyjne oraz egzekucja administracyjna. Trudno mwi o zbienoci pogldw take w od niesieniu do wielu problemw dotyczcych ochrony jednostki w zwiz ku z egzekucj administracyjn. Przedmiotem kontrowersji jest rwnie samo pojcie rodka prawnego. Wstpna kwerenda pokazuje, e termin rodek prawny jest od dawna uywany w polskim jzyku prawniczym, niemniej s zgaszane alternatywne propozycje terminologiczne. Naley postawi pytanie o to, czym s rodki prawne. Czy istniej one realnie, to jest s instytucjami procesowymi przewidzianymi przez obowizujce prawo, czy te s one jedynie bytami apriorycznymi, ist niejcymi w umyle badacza i bdcymi przejawem konceptualizacji rzeczywistoci? Przyjmuj wstpnie, e rodki prawne w postpowaniu egzekucyjnym s bytami istniejcymi obiektywnie. Tak wic, po pierw sze, s one terminem jzyka prawniczego. Nie wnikam w tym miejscu w znaczenia wice si z tym terminem. Wstpna kwerenda pokazuje, e termin rodek prawny jest od dawna uywany w polskim jzyku prawniczym, ale rwnoczenie s zgaszane rne propozycje termi nologiczne. Po drugie, rodki prawne s pojciem-narzdziem bada wczym wykorzystywanym do opisu uprawnie procesowych jednostki3 Prawo do sdu byo przed wejciem w ycie Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. wyprowadzane z zasady demokratycznego pastwa prawnego (art. 1 przepisw konstytucyjnych, wprowadzony do porzdku konstytucyjnego na mocy nowelizacji z dnia 29 grudnia 1989 r.) oraz z przepisu stanowicego, e wymiar sprawiedliwoci w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuj sdy (por. orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego: z dnia 25 lutego 1992 r., K 3/91, OTK 1992, nr 1, poz. 1, cz. I, s. 3135; z dnia 7 stycznia 1992 r., K 8/91, OTK 1992, nr 1, poz. 5, cz. I, s. 8184; z dnia 8 kwietnia 1997 r., K 14/96, OTK ZU 1997, nr 2, poz. 16).

12

Wstp

w postpowaniu administracyjnym4. Pojcie rodka prawnego jest ro zumiane na rne sposoby i zgoda istnieje jedynie co do pewnych cech kierunkowych tego pojcia. Tak wic w literaturze nie kwestionuje si, e rodki prawne s instytucj procesow, za pomoc ktrej upraw nione podmioty mog domaga si weryfikacji stanw prawnych lub czynnoci dokonywanych w toku postpowania przez organ prowa dzcy postpowanie. Brak powszechnie akceptowanej definicji rodka prawnego prowadzi jednak do konstruowania zrnicowanych wyka zw rodkw prawnych. Nie budzi wtpliwoci, e rodki prawne przysuguj jednostce, wyraaj pewn moliwo, a nie obowizek dziaania, mog by wno szone w toku postpowania lub po jego zakoczeniu, a ponadto maj na celu uchylenie rozstrzygnicia lub zmian sytuacji prawnej skar cego. rodki prawne s zatem postrzegane jako rodek obrony intere sw jednostki, dziki ktremu jednostka staje si podmiotem, a nie przedmiotem dziaa. Ta warto rodkw prawnych stanowi o r nicy midzy nimi a rodkami kontroli. Naley w tym miejscu zwrci uwag na to, e problematyka wartoci zwykle nie stanowi elementu definicji rodkw prawnych. Pomijanie problematyki wartoci unie moliwia, moim zdaniem, poznanie istoty rodkw prawnych, jak rwnie utrudnia ocen zmian stanu prawnego. Moe by ono wyja nione poprzez przywoanie argumentu, e instytucja rodkw praw nych funkcjonuje w systemach prawa zrnicowanych pod wzgldem katalogu chronionych wartoci, co moe sugerowa wniosek, e war toci nie s immanentnym elementem instytucji rodkw prawnych. Istotnym utrudnieniem dla prowadzenia bada prawa uwzgldniaj cych problematyk wartoci moe by take i to, e samo pojcie war toci jest wielopostaciowe i moe by rozumiane na rne sposoby w zalenoci od przedmiotu bada, przyjtych zaoe, wybranej me tody badawczej itd. W celu uniknicia wtpliwoci przyjmuj zaoenie zgodnie z propozycj Z. Cielaka, e warto w systemie prawnym jest stosunkiem ocen prawodawcy: skonkretyzowanej czasowo oceny sta

4 Ujmowanie rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji wycznie jako rodka kontroli dziaa organu egzekucyjnego lub egzekutora nie wydaje si uzasadnione; P. Przybysz, Podstawowe dylematy nauki o postpowaniu egzekucyjnym w administracji(w:) J. Bo, A. Chajbowicz (red.), Nowe problemy badawcze w teorii prawa administracyjnego, Wrocaw 2009, s. 877.

13

Wstp

nu, przedmiotu, faktu lub zdarzenia odniesionej do systemu relatywnie staych ocen5. Zakadam, e koncepcja rodkw prawnych w postpowaniu egze kucyjnym w administracji powinna by formuowana zarwno na podstawie przepisw ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w admi nistracji, jak i w oparciu o normy konstytucyjne oraz oglne zasady prawa. rodki prawne nie odnosz si wycznie do rozumianej w techniczno-prawny sposb moliwoci podejmowania dziaa w postpowaniu egzekucyjnym w administracji, ale wyraaj wol ustawodawcy co do ochrony konkretnego systemu wartoci. Wpraw dzie zawarto owego systemu wartoci nie jest staa i moe ulega przeksztaceniom w zwizku ze zmianami ustrojowymi, jednak war toci determinuj krg podmiotw, ktre mog uzyska ochron praw n poprzez rodki prawne, oraz zakres tej ochrony. Proces konstruowania poj nie odbywa si w prni, ale w okrelonym kontekcie teoretycznym pojcia s zawsze tworzone dla potrzeb okrelonej teorii. Filozoficzno-teoretyczn podstaw dla analiz prowadzonych w tej rozprawie stanowi program badawczy za kadajcy postrzeganie postpowania egzekucyjnego w administracji w perspektywie argumentacyjno-dyskursywnej6. Niniejsza praca jest prb sprawdzenia przydatnoci teorii dziaania komunikacyjnego w badaniach nad koncepcj rodkw prawnych w postpowaniu egze kucyjnym w administracji. Teoretyczne ramy dla prowadzonych roz waa stanowi zatem teoria dziaania komunikacyjnego przedstawio na przez J. Habermasa. Teoria ta wpisuje si w nurt podej procedu ralnych, postrzegajcych procedur jako autonomiczn i niezalen od prawa materialnego form podejmowania decyzji, rozstrzygania kon fliktw i ustalania programw dziaania. Tak wic model postpowania administracyjnego budowany w ramach tego rodzaju teorii opiera si na zaoeniu o potrzebie synchronizacji rnych interesw w toku po

5 Z. Cielak, Zbiory zachowa w administracji pastwowej. Zagadnienia podstawo we, Warszawa 1992, s. 40. 6 Na temat programw badawczych moliwych do realizacji w ramach teorii po stpowania egzekucyjnego w administracji zob. P. Przybysz, Teoria postpowania egze kucyjnego w administracji w perspektywie nauk filozoficznych (w:) S. Wrzosek i inni (red.), Wspzaleno dyscyplin badawczych w sferze administracji publicznej, Warszawa 2010, s. 595603.

14

Wstp

stpowania7. Wie si z tym konsekwencja w postaci uznania post powania za dyskurs, w toku ktrego dochodzi do owej synchronizacji interesw. Teoria dziaania komunikacyjnego przyjmuje, e uczestnicy dyskursu zmierzaj do osignicia konsensusu, ktry byby obiektyw nie weryfikowalny, to jest nie byby rezultatem stosowania rodkw erystycznych, ale argumentw o charakterze merytorycznym. rodki prawne byyby zatem obiektem kulturowym, podobnie jak prawo jako takie. Badanie rodkw prawnych jako obiektu kulturowego wymaga zastosowania nie jednej, ale kilku metod badawczych odpowiednich do badanego aspektu zagadnienia rodkw prawnych. Celem mojej pracy jest rekonstrukcja instytucji rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji w kontekcie wartoci swoistych dla demokratycznego pastwa prawnego. Cel ten realizuj, prowadzc badania w trzech paszczyznach. Po pierwsze, przeprowa dzam analiz rodkw prawnych o charakterze administracyjnopraw nym stosowanych w ramach postpowania egzekucyjnego w admini stracji; po drugie, konstruuj normatywn koncepcj rodka prawnego w postpowaniu egzekucyjnym w administracji; po trzecie, rekon struuj system wartoci determinujcych konstrukcj systemu rod kw prawnych. Badania w tych trzech paszczyznach s wzajemnie uwarunkowane. W pierwszej z wyej wymienionych paszczyzn pole gaj one na analizie materiau normatywnego oraz praktyki stosowania przepisw ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w administracji, w szczeglnoci orzecznictwa sdw administracyjnych. Moim zamia rem nie jest jednak dokonanie wyczerpujcej wykadni przepisw usta wy o postpowaniu egzekucyjnym w administracji, lecz jedynie przed stawienie istotnych cech rodkw prawnych. Podkrel, e zadanie in terpretowania przepisw prawa, ich systematyzacja oraz rozwizywa nie problemw dotyczcych obowizywania norm prawa ma ze swej natury charakter konstrukcyjny, a nie deskryptywny8. Interpretacja przepisw normujcych problematyk rodkw prawnych w postpo7 Zob. J. Jendroka, Postpowanie administracyjne we wspczesnej cywilizacji (w:) Wspczesne problemy administracji publicznej, Studia Iuridica, t. 32, Warszawa 1996, s. 105106; idem, Koncepcja strony w postpowaniu administracyjnym (w:) B. Kudrycka, J. Mieszkowski (red.), Prawo. Administracja. Obywatele, Biaystok 1997, s. 127. 8 R. Dworkin, Law's Empire, London 1986, s. 96, 239, 313; podaj za: L. Morawski, Naturalizm i antynaturalizm dwie opcje nauk prawnych (w:) Teoria prawa. Filozofia prawa. Wspczesne prawo i prawoznawstwo, Toru 1998, s. 196.

15

Wstp

waniu egzekucyjnym w administracji wymaga zatem zarwno rekon struowania przez badacza norm prawa, jak i odwoania si do systemu wartoci wynikajcego z norm konstytucji oraz zasad oglnych pra wa. Naley podkreli w tym miejscu, e zadaniem wykadni jest po szukiwanie takiej interpretacji przepisw, ktra byaby optymalna ze wzgldu na wartoci lece u podstaw moralnoci danego spoecze stwa9. Warunkiem rekonstrukcji norm prawa oraz wartoci majcych znaczenie prawne jest jednak analiza tekstu prawnego. Oznacza to ko nieczno naprzemiennej analizy zagadnienia rodkw prawnych na rnych poziomach abstrakcji, wykorzystujc tzw. metod koa her meneutycznego10. Z tego stwierdzenia wynika te, e pocztkowa in terpretacja tekstu przepisw prawa jest uwarunkowana przez wiedz posiadan przez badacza, a dopiero w wyniku analiz tekstu dochodzi do ewentualnej modyfikacji i uszczegowienia wiedzy badacza na te mat aspektw normatywnych oraz aksjologicznych przedmiotu bada. Zwizki nauki postpowania egzekucyjnego w administracji z nauk postpowania administracyjnego s niewtpliwe11, dlatego konstrukcje pojciowe stanowice dorobek nauki postpowania administracyjnego zostay w rozprawie wykorzystane jako punkt wyjcia dla prowadzo nych analiz. Ich celem jest nie tylko weryfikacja przydatnoci tych kon strukcji pojciowych dla nauki postpowania egzekucyjnego w admi nistracji, ale take w razie stwierdzenia ich niepenej adekwatnoci okrelenie konstrukcji pojciowych w peni odpowiadajcych potrze bom badawczym nauki postpowania egzekucyjnego. Przedmiotem analiz przedstawionych w niniejszej pracy s pod stawowe zagadnienia konstrukcji rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji w kontekcie wartoci charakterystycz nych dla demokratycznego pastwa prawnego. Zamierzam skonstruo wa na podstawie wynikw tej analizy tak koncepcj rodka prawne go, ktra byaby moliwa do wykorzystania przy opisie prawnej regu lacji postpowania egzekucyjnego w administracji obowizujcej obec nie w Polsce. Przedmiot rozwaa jest ograniczony do problematyki rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji przysugu9 I. Goowska, Antynaturalistyczna filozofia prawa Gustawa Radbrucha (w:) J. Stel mach (red.), Studia z filozofii prawa, Krakw 2001, s. 152. 10 Por. R. Sarkowicz, O rozumieniu spjnoci w interpretacji prawniczej(w:) Teoria prawa. Filozofia prawa..., s. 265. 11 P. Przybysz, Podstawowe dylematy..., s. 876878.

16

Wstp

jcych w drodze administracyjnej. Wymagaj wyjanienia powody, dla ktrych ujmuj rodki prawne w postpowaniu egzekucyjnym jako in stytucj odrbn od instytucji rodkw prawnych w postpowaniu ju rysdykcyjnym. Zakadam mianowicie, e nauka o postpowaniu egze kucyjnym w administracji jest dyscyplin naukow odrbn od nauki postpowania administracyjnego 12. Nie oznacza to jednak uznania za nieprzydatny w badaniach nad postpowaniem egzekucyjnym dorob ku nauki postpowania administracyjnego. Ustalenia nauki postpo wania administracyjnego posiadaj jednake ograniczone znaczenie w ramach nauki postpowania egzekucyjnego w administracji r nice midzy pojciami i instytucjami obu tych postpowa s znacz ce13. Naley zachowa ostrono, odwoujc si do dorobku nauki po stpowania administracyjnego w ramach bada nad postpowaniem egzekucyjnym. W rozprawie zostaa pominita problematyka rodkw prawnych w postpowaniu zabezpieczajcym, poniewa nie jest ono czci po stpowania egzekucyjnego. Jest to postpowanie odrbne, speniajce funkcje pomocnicze wobec postpowania egzekucyjnego. Podobnie postpowanie w sprawie wpisania oraz skrelenia z listy biegych skar bowych jest postpowaniem odrbnym wobec postpowania egzeku cyjnego, a w konsekwencji zaalenie na postanowienie o odmowie wpisania na list biegych skarbowych oraz postanowienie o skreleniu z listy biegych skarbowych nie s rodkiem ochrony uczestnika po stpowania egzekucyjnego, ale rodkiem ochrony interesu osoby wy konujcej wolny zawd powizany z tym postpowaniem14. Nie zaj muj si take problematyk rodkw prawnych w zwizku z udziele niem pomocy obcemu pastwu, poniewa uwaam, e nie ma podstaw do jej wyodrbnienia. W sprawach tego rodzaju mog by wykorzys tywane rodki prawne przysugujce zobowizanemu wedug przepi sw prawa tego pastwa, ktrego organy administracji naoyy obo wizek. Ustawa o postpowaniu egzekucyjnym nie przyznaje osobie,Ibidem, s. 871 i n. Ibidem, s. 876878. 14 Z. Leoski, rodki ochrony praw jednostki w znowelizowanym w 2001 r. admini stracyjnym postpowaniu egzekucyjnym (w:) E. Ura (red.), Prawne gwarancje ochrony praw jednostki wobec dziaa administracji publicznej, Rzeszw 2002, s. 319; A. Korze niowska, Ochrona osb trzecich w administracyjnym postpowaniu egzekucyjnym (w:) J. Niczyporuk, S. Fundowicz, J. Radwanowicz (red.), System egzekucji administracyjnej, Warszawa 2004, s. 556.12 13

17

Wstp

ktrej dotycz czynnoci dokonywane w tym trybie, szczeglnych rodkw prawnych, jak rwnie nie ogranicza moliwoci korzystania przez ni ze rodkw prawnych gwarantowanych przez prawo. Roz waania nie obejmuj take problematyki wadliwoci rozstrzygni oraz czynnoci faktycznych podejmowanych w zwizku z egzekucj obowizku administracyjnego. Moim zamiarem nie jest bowiem eks plikacja zjawiska wadliwoci czynnoci organu egzekucyjnego, ale wy janienie moliwoci dziaania jednostki midzy innymi w zwizku z przyjciem przez ni zaoenia, e czynnoci organu egzekucyjnego s wadliwe. Przeciwko podejmowaniu w tej pracy problematyki wad liwoci rozstrzygni podejmowanych w toku postpowania egzeku cyjnego przemawia take to, e nie jest to problem odnoszcy si do zagadnie teoretycznych rnicych si w istotny sposb od zagadnie pojawiajcych si w odniesieniu do wadliwoci rozstrzygni w post powaniu jurysdykcyjnym15. Z kolei problematyka wadliwoci czynno ci egzekucyjnych nie ma w peni samodzielnego charakteru, bowiem czynnoci egzekucyjne s dokonywane na podstawie rozstrzygnicia organu egzekucyjnego. Nie wydaje si zatem celowe analizowanie problematyki wadliwoci czynnoci faktycznych w oderwaniu od prob lematyki wadliwoci aktw administracyjnych. Przedstawione powyej cele badawcze determinuj porzdek pro wadzonych analiz. W pierwszej kolejnoci naley okreli tre pojcia rodek prawny oraz uwarunkowania aksjologiczne tego pojcia (roz dzia I). Dokonaem tego, wykorzystujc metod logiczno-jzykow. Podstaw do tego rodzaju analiz stanowi stwierdzenie, e wspczesne prawo jest, niezalenie od pogldw na jego istot, prawem pisanym. Naley zatem przyj pogld zbieny z zaoeniami hermeneutyki, e interpretacja prawa rozumianego jako tekst powinna uatwi jego zro zumienie16. W pierwszej kolejnoci poddaj analizie potoczne rozu mienie okrelenia rodek prawny, zgodnie z zaoeniami filozofw zwykego jzyka (ordinary language), midzy innymi pnego15 W sprawie teorii wadliwoci aktw administracyjnych zob. zwaszcza B. Ada miak, Wadliwo decyzji administracyjnej, AUWr. 1986, Prawo CLVI, nr 955, passim; zob. take M. Kamiski, Niewano decyzji administracyjnej. Studium teoretyczne, Kra kw 2006, s. 46 i n. 16 Na potrzeb wykorzystywania podejcia hermeneutycznego w nauce szeroko ro zumianego prawa administracyjnego wskazuje D. Dbek, Czy zmierzamy w kierunku jurycentryzmu, czyli o wpywie postmodernizmu na prawo administracyjne(w:) J. Niczy poruk (red.), Kodyfikacja postpowania administracyjnego. Na 50-lecie KPA, Lublin 2010, s. 107 i n.

18

Wstp

L. Wittgensteina czy J.L. Austina. Rozwaania w tym zakresie nie maj wycznie charakteru ustale terminologicznych, ale stanowi samo istn cz bada nad rozwaanym terminem jako zjawiskiem jzyko wym. Ich celem jest ustalenie uytecznoci tego terminu oraz jego ak sjologicznych konotacji. Przez ustalenie uytecznoci rozumiem ba danie, czy termin ten jest jednoznaczny. Badajc konotacje, wskazuj wasnoci pojcia rodka prawnego sugerowane poprzez uycie wyra zw rodek oraz prawny. W drugiej kolejnoci dokonuj koncep tualizacji tego pojcia, odwoujc si do wypowiedzi doktryny, zarw no formuujcych expressis verbis definicje rodkw prawnych w po stpowaniu egzekucyjnym w administracji, jak i odnoszcych si po rednio do istoty tego pojcia. W tym wtku bada korzystam z metody prawnoporwnawczej, odwoujc si do rozwiza prawnych oraz wy powiedzi przedstawicieli nauki postpowania administracyjnego. Rozwaania na temat zwizkw midzy rodkami prawnymi a wartociami demokratycznego pastwa prawnego (rozdzia II) sta nowi wyraz denia do wywiedzenia treci pojcia rodkw prawnych poprzez dedukcj z wartoci specyficznych dla demokratycznego pa stwa prawnego17. Wartoci te s dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, pod staw systemu rodkw prawnych s wartoci charakterystyczne dla demokratycznego pastwa prawnego, a w szczeglnoci te, do ktrych odwouje si Konstytucja RP. Tak wic chodzi o okrelenie ich zna czenia dla pojcia rodkw prawnych. Zrozumienie mechanizmw okrelonego dziaania wymaga ustalenia, jakie wartoci mog lub po winny by osignite poprzez to dziaanie. Dla rozwaa prowadzo nych w tej pracy istotne znaczenie ma take to, czy wartoci wizane z instytucj rodkw prawnych s specyficzne tylko dla tej instytucji i czy mog posuy jako kryterium odrnienia rodkw prawnych od innych instytucji prawnych. Po drugie, naley zwrci uwag na wartoci wice si ze rodkami prawnymi rozumianymi jako dziaa nie. Przyjmuj robocze zaoenie, e moliwo uzyskania dziki rod kom prawnym szybkiej i skutecznej ochrony prawnej stanowi warto sam w sobie, wizan wspczenie z prawem do dobrej administracji. Przedmiotem zainteresowania w tej czci rozwaa s aspekty prak seologiczne rodkw prawnych. Celem prowadzonych rozwaa jest17 Za warto uwaam stany rzeczy, ktrych ziszczenie si jest podane przez okrelonych ludzi; K. Paecki, Zmiany w aksjologicznych podstawach prawa jako wska nik jego tranzycji (w:) K. Paecki (red.), Dynamika wartoci w prawie, Krakw 1997, s. 22.

19

Wstp

okrelenie warunkw, jakie powinny by spenione przez regulacj prawn postpowania egzekucyjnego, aby aktywno organu egzeku cyjnego i innych podmiotw podejmowana w ramach postpowania egzekucyjnego i zwizana z istnieniem systemu rodkw prawnych moga mie cechy dziaania sprawnego18. Analiza tego rodzaju zagad nie stanowi swoiste uzupenienie rozwaa o charakterze konstytu cyjnoprawnym. Przeciwstawianie sobie uwarunkowa konstytucyjno prawnych oraz aspektw prakseologicznych systemu rodkw praw nych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji nie znajduje uza sadnienia w wietle zdobywajcej sobie coraz wiksze uznanie koncepcji prawa do dobrej administracji, stanowicego element prawa do dobrego pastwa19, bowiem prawo do dobrej administracji nie ma charakteru pozaprawnego i moe by wywodzone z preambuy oraz z caoksztatu przepisw Konstytucji RP z 1997 r.20 Punktem wyjcia do kolejnej czci rozwaa jest konstatacja, e skoro rodek prawny stanowi rezultat aktywnoci konkretnych pod miotw, to analiza sposobu wyznaczenia krgu tych podmiotw po zwoli na wskazanie wartoci realizowanych w zwizku z wnoszonymi przez te podmioty rodkami prawnymi. W pierwszej kolejnoci roz waam relacje midzy rodkami prawnymi a zakresem podmiotowym postpowania egzekucyjnego w administracji, majc na uwadze poj cia, za pomoc ktrych jest opisywany zbir podmiotw uprawionych18 W sprawie pojcia sprawnoci (efektywnoci) prawa zob. Z. Leoski, Z proble matyki skutecznoci prawa administracyjnego (w:) J. Lang (red.), Organizacja i funkcjo nowanie administracji pastwowej. Ksiga powicona Jerzemu Suewskiemu, Warszawa 1990, s. 135 i n.; J. Sztumski, Autorytet i presti prawa (w:) B. Czech (red.), Filozofia prawa a tworzenie i stosowanie prawa, Katowice 1992, s. 504; Z. Kmieciak, Skuteczno regulacji administracyjnoprawnej, d 1994; I. Skrzydo-Ninik, K. Sieniawska, Prawne i poza prawne uwarunkowania sprawnoci (efektywnoci) dziaania administracji publicz nej(w:) Instytucje wspczesnego prawa administracyjnego. Ksiga jubileuszowa Profesora zw. dra hab. Jzefa Filipka, Krakw 2001, s. 518 i n.; I. Skrzydo-Ninik, Pojcia i kryteria sprawnoci dziaania administracji publicznej w nauce prawa administracyjnego i w na uce administracji (w:) Z. Niewiadomski, Z. Cielak (red.), Prawo do dobrej administra cji, materiay ze Zjazdu Katedr Prawa i Postpowania Administracyjnego, Warsza waDbe, 2325 wrzenia 2002 r., Warszawa 2003, s. 234 i n. 19 W sprawie pojcia prawa do dobrej administracji zob. zwaszcza: Z. Niewiadom ski, Z. Cielak (red.), Prawo do dobrej administracji...; A.I. Jackiewicz, Prawo do dobrej administracji jako standard europejski, Warszawa 2008. Zob. take: Biuletyn nr 4 Biura Informacji Rady Europy z 2003 r. zawierajcy referaty z konferencji Prawo do dobrej administracji. 20 Z. Niewiadomski, Czy prawo do dobrej administracji jest pojciem normatyw nym?(w:) Z. Niewiadomski, Z. Cielak (red.), Prawo do dobrej administracji..., s. 15.

20

Wstp

do wnoszenia rodkw prawnych (rozdzia III). Naturalnym punktem wyjcia do tego rodzaju rozwaa jest analiza poj strony oraz uczest nika postpowania na prawach strony i ocena ich adekwatnoci do opisu uprawnie do wnoszenia rodkw prawnych. Podkrel, e po jcia te, podobnie jak pojcie rodka prawnego, zostay przeniesione do postpowania egzekucyjnego z postpowania jurysdykcyjnego. S one nierozerwalnie ze sob powizane w ramach postpowania jurys dykcyjnego, bowiem w postpowaniu tym uprawnienie do wniesienia rodka prawnego przysuguje stronie oraz podmiotom na prawach strony. W dalszej kolejnoci przechodz do analizy innych poj, swo istych dla postpowania egzekucyjnego w administracji, takich jak midzy innymi strona bierna, podmiot postpowania egzekucyjne go, uczestnik postpowania egzekucyjnego. W rozwaaniach sko rzystaem z metody prawnoporwnawczej, sigajc do dorobku teorii postpowania administracyjnego. Rozwaania na temat funkcji penionych przez skarcych (roz dzia IV) rwnie su identyfikacji wartoci realizowanych dziki wnoszeniu rodkw prawnych. Zdefiniowanie roli polega na ustaleniu czterech jej elementw skadowych: celu, rodkw dziaania, systemu aksjonormatywnego oraz uwarunkowa sytuacyjnych. Ustawodawca, kreujc rodki prawne, stanowi o moliwociach dziaania poszcze glnych podmiotw oraz wyznacza ramy, w jakich s odgrywane po szczeglne role. Skarcymi staj si te podmioty, ktre s uczestnikami postpowania lub bior udzia w okrelonej czci tego postpowania i z tego wzgldu ich wypowiedzi na temat postpowania egzekucyjnego lub jego fragmentu mog mie istotne znaczenie. Nie w kadym jednak przypadku uczestnik postpowania egzekucyjnego moe sta si ska rcym. Sam fakt bycia uczestnikiem postpowania egzekucyjnego uprawnia do wniesienia rodka prawnego wwczas, gdy rodek ten zosta uksztatowany przez ustawodawc wycznie jako instrument ochrony porzdku prawnego. W pozostaych przypadkach uczestnik postpowania egzekucyjnego musi wykaza si interesem prawnym, ktry wymaga ochrony w ramach istniejcej sytuacji. W szczeglnych przypadkach mog pojawi si dodatkowe przesanki, jak na przykad dokonanie skaronej czynnoci z pokrzywdzeniem skarcego. Kluczowe znaczenie dla ustalenia faktu posiadania legitymacji skargowej, ale te dla ustalenia istoty rodkw prawnych ma analiza sytuacji, w jakich moe doj do wniesienia rodka prawnego. Dokad 21

Wstp

niej rzecz biorc, chodzi o okrelenie, ktre fragmenty postpowania egzekucyjnego oraz w jakim zakresie mog by zakwestionowane za pomoc poszczeglnych rodkw prawnych (rozdzia V). Sposb okrelenia przedmiotu zaskarenia rodka prawnego wyznacza granice udziau skarcego w ochronie wartoci uznanych przez ustawodawc za istotne. Due znaczenie z tego punktu widzenia ma take kwestia ram czasowych postpowania egzekucyjnego. Naley pamita, e ustawa o postpowaniu egzekucyjnym w administracji normuje pe wien cig czynnoci, z ktrych tylko cz moe by zaliczona do po stpowania egzekucyjnego. Jeeli zatem dymy do oddzielenia czyn noci podejmowanych w ramach postpowania egzekucyjnego od czynnoci podejmowanych poza tym postpowaniem, to jest koniecz ne okrelenie momentu wszczcia postpowania egzekucyjnego oraz momentu jego zakoczenia. Zagadnienie to nie dotyczy wycznie problematyki dopuszczalnoci wnoszenia rodkw prawnych, ale przede wszystkim kwestii moliwoci kwestionowania okrelonych czynnoci lub stanw prawnych za pomoc rodkw prawnych przy sugujcych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji. Rozwaania na temat wartoci chronionych przez rodki prawne byyby niepene bez podjcia problematyki wymiaru czasowego reali zacji wartoci przez rodki prawne (rozdzia VI). Zagadnienie to roz patruj przez pryzmat skutkw wywoywanych przez fakt wniesienia rodka prawnego, opisywanych za pomoc poj dewolutywnoci oraz suspensywnoci. Pojcia te zostay skonstruowane przez nauk prawa o postpowaniu administracyjnym, dlatego ich przydatno do pro wadzenia bada nad zagadnieniami rodkw prawnych w postpowa niu egzekucyjnym w administracji musi by zweryfikowana. W Zakoczeniu przedstawiam propozycj normatywnej koncepcji rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym, ktrej immanent nym elementem s wartoci. Koncepcja ta pozwala na zrealizowanie wanego zadania badawczego, jakim jest przezwycienie niejedno rodnoci zjawisk okrelanych mianem rodka prawnego i stworzenie koherentnej koncepcji rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyj nym w administracji. Definiuj rodki prawne jako formuowane przez zainteresowane podmioty na podstawie przyjtego systemu aksjonor matywnego dobrowolne wypowiedzi, zawierajce ocen zespou oko licznoci faktycznych i prawnych powstajcych w toku postpowania egzekucyjnego. rodki prawne s konstrukcj o zoonym charakterze. 22

Wstp

Cz elementw tej konstrukcji ma charakter abstrakcyjny i moe by okrelona apriorycznie, a cz jest cile zwizana z konkretnym ure gulowaniem prawnym. Donioso wartoci przenikajcych system rodkw prawnych ujawnia si w odniesieniu do obu elementw kon strukcji rodkw prawnych.

23

Rozdzia IPojcie i istota rodkw prawnych w postpowaniu egzekucyjnym w administracji1. Geneza terminu rodki prawne w polskim jzyku prawnym i prawniczymI.Przed przystpieniem do rozwaa naley wyjani relacj mi dzy pojciami jzyk prawny oraz jzyk prawniczy. Przyjmuj za oenie o odrbnoci tych poj. Jzyk prawny jest jzykiem pierwszego stopnia (stopnia podstawowego). Natomiast wypowiedzi dotyczce te go jzyka formuowane s w jzyku prawniczym, bdcym jzykiem drugiego stopnia (metajzykiem)21. Z tego powodu analiza wyej wska zanych zagadnie powinna by prowadzona z uwzgldnieniem tego zrnicowania. Znaczenie dla prowadzonych rozwaa ma take cha rakter relacji midzy jzykiem potocznym z jednej strony a jzykiem prawnym i prawniczym z drugiej. Jeeli uzna jzyki prawny i praw niczy za cz jzyka powszechnego, to rnice leksykalne midzy tymi jzykami a jzykiem potocznym nie powinny by znaczne. Odwoujc si do koncepcji jzyka prawnego przytoczonych przez A. Malinow skiego22, naley wskaza, i odmiennoci midzy tymi jzykami na po ziomie leksykalnym s konsekwencj tego, e: a) jzyk prawniczy jest uywany przez grup jednostek prawnikw (jest jzykiem rodzajowym);

21 W sprawie pojcia jzyka prawnego i jzyka prawniczego zob. zwaszcza: A. Ma linowski, Polski jzyk prawny, Warszawa 2006, s. 19 i n. oraz podana tam literatura. 22 Ibidem, s. 21 i n.

25

Rozdzia I. Pojcie i istota rodkw...

b) jzyk prawniczy jest jzykiem specjalistycznym (technolektem), to jest odmian jzyka etnicznego dostosowan do opisu zjawisk zwizanych z prawem; c) jzyk prawniczy jest rejestrem jzykowym, to znaczy jest on do pasowany do procesw komunikacyjnych odnoszcych si do problematyki prawa; d) jzyk prawny i jzyk prawniczy s idiolektami, to jest przejawami mowy odpowiednio prawodawcy oraz prawnikw; e) jzyk prawny jest jzykiem, ktrym posuguje si prawodawca, formuujc teksty aktw normatywnych. Naley odnotowa zastrzeenie, e prawodawca jest bytem ab strakcyjnym, dlatego nie mona przypisywa mu waciwoci podmio tu realnie istniejcego i formuujcego wypowiedzi w mowie lub na pimie23. Racj przemawiajc za odstpstwami leksykalnymi moe by po trzeba opisania rzeczywistoci w sposb bardziej szczegowy, ni na to pozwala jzyk potoczny. Jzyki specjalistyczne, do ktrych zalicza si jzyk prawny, musz zatem oferowa precyzj wypowiedzi wiksz ni jzyk potoczny. Jest to moliwe do uzyskania nie tylko dziki wy korzystaniu wyrazw niespotykanych w jzyku potocznym, ale take dziki nadaniu swoistego znaczenia sowom pochodzcym z jzyka potocznego. Jednak odmiennoci leksykalne nie mog by zbyt due, bowiem jzyki prawny i prawniczy stayby si niezrozumiae dla nie prawnikw. Tak wic wyrazom uywanym w jzyku prawnym i praw niczym nie naley bez istotnej potrzeby nadawa znaczenia odmien nego od przyjtego w jzyku powszechnym24. II.Okrelenie rodek prawny zostao wprowadzone do jzyka prawnego w okresie midzywojennym. Stanowi ono bezporednie tu maczenie z niemieckiego Rechtsmittel. Zatem jest to tak zwane zapo yczenie strukturalne (kalka sowotwrcza)25. Jego wprowadzenie do polskiego jzyka prawnego i prawniczego naley wiza z faktem utrzyIbidem, s. 27 i 29. W Zasadach Techniki Prawodawczej wskazuje si w 8 ust. 1 na potrzeb po sugiwania si wyraeniami jzykowymi w ich podstawowym i powszechnie przyjtym znaczeniu, za w 9 zaleca si stosowanie tych okrele, ktre zostay uyte w ustawie majcej podstawowe znaczenie dla danej dziedziny spraw. 25 Na temat zapoycze w polskim jzyku prawnym pisze B. Haas, Terminologia jzyka prawnego, Zielona Gra 1995, s. 84 i n.23 24

26

1. Geneza terminu rodki prawne w polskim...

mania w mocy przez okres przejciowy na obszarze Maopolski prze pisw austriackiej ustawy z dnia 12 maja 1896 r. o postpowaniu w sprawie rodkw prawnych26. Przepisy te stay si w duym stopniu wzorcem dla pniejszych unormowa polskiej procedury admini stracyjnej27. W konsekwencji termin ten zosta uyty w aktach norma tywnych regulujcych postpowanie administracyjne, midzy innymi w ustawie z dnia 1 sierpnia 1923 r. w sprawie rodkw prawnych od orzecze wadz administracyjnych (Dz. U. Nr 91, poz. 712 z pn. zm.), a nastpnie w ustawie z dnia 31 lipca 1924 r. o rodkach prawnych przeciw orzeczeniom i zarzdzeniom wadz szkolnych (Dz. U. Nr 76, poz. 748 z pn. zm.) oraz w rozporzdzeniu Prezydenta RP z dnia 22 marca 1928 r. o postpowaniu administracyjnem (Dz. U. Nr 36, poz. 341 z pn. zm.). Jest zrozumiae, e termin ten by wykorzysty wany take w wczesnej literaturze przedmiotu. Okrelenie rodek prawny byo stosowane przez polskiego usta wodawc take w okresie powojennym zostao uyte w dekrecie z dnia 28 stycznia 1947 r. o egzekucji administracyjnej wiadcze pie ninych (Dz. U. Nr 21, poz. 84 z pn. zm.). Dopiero w przepisach kodeksu postpowania administracyjnego z 1960 r. zrezygnowano z tego terminu. Uycie w kodeksie okrele odwoanie oraz zaale nie stanowio bodziec do wprowadzenia w literaturze takich okrele, jak rodek odwoawczy, rodek zaskarenia czy rodek kontroli. Naley zwrci uwag na to, e pojcie rodka kontroli jest stosowane w literaturze dla oznaczenia wszystkich instytucji procesowych maj cych na celu zmian lub uchylenie rozstrzygnicia, a nie jedynie rod kw przysugujcych stronie albo innym uprawnionym podmiotom (uczestnikom postpowania). Przez rodki kontroli rozumie si zatem take rodki nadzoru28. Pomimo to okrelenie rodek prawny nie zostao zarzucone w jzyku prawniczym. W literaturze przedmiotu oraz w orzecznictwie jest ono niejednokrotnie uywane zamiennie

Gesetz ber das Rechtsmittelverfahren, RGB 1896/101. J. Borkowski (w:) B. Adamiak, J. Borkowski, Postpowanie administracyjne i s dowoadministracyjne, wyd. 9, Warszawa 2011, s. 59. 28 Zob. np. Z. Kmieciak (w:) Z. Kmieciak, J.P. Tarno, Postpowanie administracyjne oraz postpowanie przed Naczelnym Sdem Administracyjnym (w wietle orzecznictwa NSA), Warszawa 1988, s. 90; R. Sawua (w:) L. ukowski, R. Sawua, Postpowanie ad ministracyjne i postpowanie przed Naczelnym Sdem Administracyjnym, Warszawa 2002, s. 120.26 27

27