Agos Kitap/Kirk SAYI 3

8/9/2019 Agos Kitap/Kirk SAYI 3

1/23

S A Y I 3 O C A K 2 0 0 9 A G O S G A Z E T E S N N C R E T S Z E K D R

Mbadele:

Ortak ac,

farkl szckler

Mbadele:

Ortak ac,

farkl szckler


2/23


3/23

e d i t r d e n

MTYAZ SAHB AGOS Yaynclk Basm Hizmetleri SAN. ve TC. LTD. fiT. ADINA Rahil DinkKURUCU Hrant Dink SORUMLU YAZI fiLER MDRAris Nalc KTAP EK EDTRAltu Ylmaz REKLAM SORUMLUSU Linda Karin [email protected] YNETM YER Halaskargazi Caddesi Sebat Ap t. No 74 (Eski No 192), Kat 1, Daire 2O s m a n b e y 3 4 3 7 1 s t a n b ul T e l : ( 2 1 2 ) 2 9 6 2 3 6 4 - 2 3 1 5 6 9 4 - 2 1 9 5 0 8 2 F a x : ( 2 1 2 ) 2 4 7 5 5 1 9 HTTP w w w .a gos . com . t r e-posta: [email protected] BASKI Star Matbaacl k A.fi. nn Cad. Basnek spres yol uS t a r S o k . N o : 2 k i t e l l i 3 4 3 0 3 S T . T e l : ( 2 1 2 ) 6 2 9 0 8 1 2 Y A Y I N T R A y l k Y a y g n S r e l i Y a y n

Ocak 1923te, Trkiye ile Yunanistan arasnda, ulusla-

raras dzeyde tannan ilk zorunlu nfus deiflimi an-laflmas olma nitelii taflyan bir szleflme ve protokol imza-lanmflt. Her iki devlet iin de, ulus infla etme srecinin ennemli dnm noktalarndan biri olan ve byk bir insan-lk dramyla sonulanan bu anlaflmann yldnmnde,

Agos Kitap/Kirkin nc says iin, Mbadele kitaplar-na iliflkin bir dosya hazrladk.

smail Keskin, bu dosya iin kaleme ald, Trke ve Yunancadaki Mbadele literatrne iliflkin yazsnda,1923te imzalanan szleflmenin ncesinde ve sonrasnda ya-flanan zorunlu glerin, bu iki dilin szckleri ve edebiya-tndaki ifadelerine odaklanyor. Amed Gken ise, Trki-yede ancak son yllarda tartfllmaya bafllayan bu konuda,Trkiyede son sene iinde yaymlanmfl olan arafltrma

ve inceleme kitaplarn deerlendiriyor.Bu sayda yer verdiimiz bir dier yazda, Belinda Mum-

cu, bir baflka zorunlu gn madurlarnn, Cudi Dann

eteklerindeki Sryani ky Hasannann sakinlerinin, k-yn 1990da devlet tarafndan boflaltlmasnn ardndanBelikada yeni bir Hassana kurmalarnn hikyesinin an-latld Dicledeki Mechelenadl kitab ele alyor. Mumcu,yazsnda, Asuri, Sryani, Keldani, Nasturi, Melkit,Maruni gibi kimlik kategorilerinin iflaret ettii dinsel veetnik ayrmlara ve geiflliliklere, ve Trkede bu konuda ya-ymlanmfl eflitli kitaplara da deiniyor.

Agos Kitap/Kirkin bu saysnda sylefli yer alyor.Trkeden Hollandacaya edebiyat evirileri yapan ve geti-imiz ay, 2008 Hollanda Edebiyat Fonu eviri dlnalan Hanneke van der Heijdenla, evirmen ve yazar AslBien konufltu.Analar, Yoldafllar, Tanralar adl kitabylaPEN Duygu Asena dlne layk grlen Handan ala-yanla, kadnlarn Krt hareketi iindeki yeri zerine ko-nufltuk. Fransada, otuz senedir, titiz bir yaynclk anlay-flyla, Ermeni edebiyatnn sekin rneklerini Franszcaya

kazandran Paranthses Yaynevinin kurucularndan veeditrlerinden Varoujan Arzoumanianla yaptmz grfl-me, diasporada Ermeni edebiyat, tarihi ve kltr zerinekitaplar yaymlayan yaynclarla yapacamz bir dizi syle-flinin ilkini oluflturuyor.

Bu sayda, ayrca, son iki ay iinde yaymlanan roma-na iliflkin tantm-deerlendirme yazlar bulunuyor. BlentKale, John Bergerin bir aflkn, direniflin, ve firarn hik-yesini anlatt Adan Xeadl romann deerlendiriyor.Ohannes Kldann, Ahmet Yelin Rzgr Ekenlerinielefltirel bir okumaya tabi tuttuu yazs, son gnlerde Tr-kiyenin gndemini bir kez daha kaplayan 1915 tartflmala-rna katk salayabilecek ipular barndryor. Sait etino-lu ise, 1915 trajedisini fotoraflaryla belgeleyen Armin T.

Wegnerin anakkale Kedileriadl kitabn, arpc alntlar-la tantyor.

ocuk sayfasnda, eflitli kitap tantmlarnn yan sra,

iki ocuk yazarmzn, byklerin bir trl anlamadmeselelerle ilgili, aydnlatc yazlarn bulacaksnz.

***Yaflar Kemal, getiimiz ay, 2008 Yl Cumhurbaflkanl-

Kltr ve Sanat Byk dln ald trende yaptkonuflmada, Trkiyenin okkltrl bir lke olduunu

vurgularken Anadoluda yaflayan her halk, kendi anadilinikullanacak, kendi anadilinde eitim grecek, kitaplar yaza-cak, filmler ekecek demifl, hibir zaman karamsar olmad-n ve hl sonsuz dfller kurduunu sylemiflti.

2009un, Yaflar Kemalin dfllerinin hayat bulaca biryl olmasn diliyoruz.

Altu [email protected]

4 5

6-7 8

10 - 11 - 12 - 13 DOSYA : KTAPLARDA TRK-YUNAN NFUS MBADELES

14 15

16

evirenHollandal

TrkiyedeErmeni Edebiyat

Cudinin eteinde bir ky vard...

Gmek / g-r-l-mek

Marsilyadan Ermeni edebiyatnaalan parantez

Ah flu ktler olmasayd!

Yasadfl bir aflk bu:zgrlk savaflann diyor

Mbadele:Kurgulanan millet iin g

Trkede Mbadele kitaplar

AMED GKEN

Mbadele komplosunatarafsz ve insanclbir yaklaflm

Bruce Clarkki Kere Yabanc

BAHAR MUCUK DEMRTAfi

TrkedenHollandacaya eviriler

yapan Hanneke vander Heijdenla sylefli

ASLI BEN

August ThiryMechelen aan de Tigris[Dicledeki Mechelen]

BELNDA MUMCU

60l yllarn kalemleri

GARBS HORASANCIYAN

Editions Parenthsesin kurucularndanVaroujan Arzoumanianla sylefli

TAMAR NALCI - SBL EKMEN

Hakan YelRzgr Ekenler

OHANNES KILIDAI

Trke ve Yunanca Mbadele edebiyat

SMAL KESKN

20 - 21 ERMENCE

Adontzdan Pakraduniler

Karanln Yalmlar

Ay-ay mama

Handan alayanlasylefli

FUNDA TOSUN

John BergerAdan Xe: John Berger

Tarafndan KurtarlmflMektuplar

BLENT KALE

Analar, yoldafllarve tanralarnkimlik mcadelesi


4/23

Trkeden Hollandacaya edebiyat evi-rileri yapan Hanneke van der Heijden,Hollandada, Hollanda Edebiyat Fonu(Fonds voor de Letteren) 2008 yl eviridlne layk grld. Van der Heijdenladl ve evirmenlik deneyimi zerine sy-

lefltik. Hollandada aldn Yln evirmeni

dlnden bahseder misin?Aslnda iki eviri dl var. Biri, ngiliz-

ce, Franszca gibi ok bilinen dillerden, di-eri de Trke gibi az bilinen dillerden e-viri yapanlara veriliyor. dl, Benim AdmKrmz, Kar, Aflk- Memnu, Bit Palas veTrk Edebiyatndan ykler Antolojisinibirlikte evirdiimiz Margreet Dorleijnlapaylafltk. Sadece eviriler iin deil, Trki-ye edebiyatn tantmak iin yaptmz a-lflmalardan dolay da aldk bu dl.

Bu alflmalar neler?eflitli yazlar yaymladk, baz dergilerin

Trkiye edebiyat zel saylarna katklar-mz oldu. Sekisini ve evirisini yaptmzyk antolojisi iin, Trkiyede yknntarihesini inceleyen bir sonsz yazdk.Hollandada bir vakfn Trke ve Hollan-daca arasnda edebiyat evirisi yapmak iste-yenler iin dzenledii atlyeleri ynettik.Bu tr bir rehberlik alflmas, bir evirmenadayyla birlikte tm bir kitabn evirisineodaklanlarak da yaplabiliyor. Mesela benen son, Perihan Madenin Haberci ocukCinayetlerini eviren bir arkadafla danfl-manlk yaptm. Trkiye edebiyatndan e-viriler yaymlamak isteyen yaynevlerine da-nflmanlk hizmeti de veriyoruz. Bunun d-flnda, Trkiye edebiyatn tantmay hedef-leyen Umut Vakfnda gnll olarak alfl-tm; Hollandaya yazarlar getirdik; kard-mz dergide editrlk yaptm.

Hollandacaya, tek baflma evirdiim ki-taplar da var: Orhan Pamukun stanbul:Hatralar ve fiehir, Babamn Bavuluve te-ki Renkleradl kitaplar.

Bundan sonra evirmeyi dflndnkitaplar var m?fiu anda Tanpnarn Saatleri Ayarlama

Enstitsn eviriyorum.Aflk- Memnue-virimizi basan yaynevi, Ouz Atayn Tutu-namayanlaradl romann da ok beendi.Tanpnardan sonra onu evirmeye bafllaya-caz. Bu, uzun zamandr evirmek istedi-im bir kitapt.

Trkeden yaplan evirilere talep varm Hollandada?Son zamanlarda epey bir merak var. Ya-

ynclar da, okurlar da ilgileniyor. 1937de,Sinekli Bakkalevrilmifl Hollandacaya; Ha-lide Edibin roman ngilizce yazmfl olma-snn da etkisi var bunda tabii. Bir yl sonra Yakup Kadrinin romanAnkara kmfl. Ardndan, 60l yllarda Yaflar Kemaldenbir-iki roman baslana kadar, uzun bir bofl-luk olmufl. 60l yllarn sonundan itibaren,Trkiyeden Hollandaya ifli olarak giden-lerle birlikte, zellikle ky hayatn ve Tr-kiyenin siyasi durumunu anlatan kitaplarailgi artt. Trke kitaplar genelde ngilizceve Almanca evirileri zerinden tercme

ediliyordu. Son yllarda ilgi yeniden artt vebu kez farkl kitaplara kaymaya bafllad. Or-han Pamukun Nobeli almas ok etkili ol-

du. Ama ondan nce de, Trkiyenin AByegirme abalarnn ve kltrel olarak dahaok tannmaya bafllamasnn etkisi grlme-ye bafllamflt. Trkiyedeki edebiyat da de-ifliyordu. 70lerde Trkiyede popler olan

ama Hollandal okurlarn pek tutmadtoplumsal gerekilik, yerini, Hollandaokuruna da yakn olan akmlara brakt.Trkiye eskiden sadece Hollandadaki g-menlerin anavatan gibi grlrken, flimdi,kendine has kltr olan bir lke olarak al-glanyor. Athenaeum-Polak & van GennepYaynevinin, Trk klasiklerinden pek okkitap basmay planlamas buna bir rnektir.

Edebiyat evirmenliinden memnunmusun?Memnunum. Sevdiim iki dilin en ince

ayrntlaryla uraflmak hofluma gidiyor.Nanslar kavramak, ifade zenginlikleri vedarlklarnn farkna varmak, beni hl hay-rete dflren, heyecanlandran, skntya so-

kan ve ok da gldren bir fley. Trke me-tindeki bir fleyin uygun karflln ararken,Hollandacann bana o ok tandk gelen y-zeyinin altnda uzayan hacme inmek hoflu-ma gidiyor. Hep kullandmz szcklerinaltnda ne kadar genifl bir ifade eflitliliininvar olduunu gryor, farkl szckler ara-sndaki balarn farkna varyorsun. fiimdi,Osmanlca renirken benzer bir fleyi yafl-yorum. Kulana sk alnan szckler ara-sndaki iliflkileri, tarih boyunca uradklaranlam kaymalarn, yklenen arflmlarrenmek zihnimi ayor. Ama edebiyat e-virisi, tek tek szcklerin karflln bul-makla olmaz tabii. Her metnin kendine z-g bir ses tonu, bir ritmi de var. Onu yaka-

lamak, szcklerin karflln bulmaktanok daha zor, bir o kadar da keyifli. Bir e-virinin ilk taslanda birok cmle odun

gibi dururken, bazen aresizlie kaplyo-rum. Sonra bir fleyler deifltirmeye bafllyor-sun, bir szcn yerine baflka bir ifade ko-yuyorsun, iki szcn yerini veya bir fiilinkipini deifltiriyorsun, ve cmle ok farkl

bir arflm, etki kazanyor. Bir bakyorsun,o odun gibi, kopuk kopuk cmleler bir me-tin olmufl. Sihirli bir fley. Ama ikinci diliniok sonradan renen bir evirmen iin, ay-rntlarn bu mthifl etkisi, ayn zamandaok da rktc.

Ben de, btn meslektafllarm gibi, saat-lerce bilgisayar karflsnda oturuyorum.Uzun saatler tm dikkatini bir metne ver-mek, insan gndelik hayattan koparan birdurum. Bu hareketsizlik, ok youn alfl-

mam gereken dnemlerde beni skar. Arasra, novella, oyun ve fliir tr, daha ksafleyler de evirmek istiyorum.

Trkiyede olmak mesleki adan fay-dal oluyor mu?

Oluyor tabii. Etrafta herkes Trke ko-nufltuu iin yeni fleyler, mesela deyimler,ya da bildiim ifadelerin farkl arflmlar-

n renme imkn buluyorum. Trkeedebiyat daha yakndan takip edebiliyo-rum. Burada beni en memnun eden fleyler-den biri de, Hollandaya nazaran daha fazlaevirmen tanyor olmak. yesi olduumEVBR sayesinde pek ok meslektaflmlatanflma ve eflitli etkinliklerde birlikte olmaflansna sahibim. Ama iflin ikinci bir yn

de var: Hollandacann da iinde yaflamam,oradaki deiflimleri de takip etmem gereki-yor. Bundan biraz mahrum kalyorum. kidille birden i ie olmak zor

Fazla bilinmeyen bir dilden eviri yap-mann zorluklar neler?Hollandaca bilenler ok daha az oldu-

undan, Trke bana hi yle gelmiyor as-lnda. Ama, Trke daha yaygn bir dil olsada, dilbilimsel alflmalarda eksiklikler var.En byk zorluk, szlk sknts. Geniflkapsaml bir Trke szlk bulmak zor. yibir Trke-Hollandaca szlk de yok.

Trke-ngilizce ya da Trke-Almancaszlklerden yararlanyorum en ok. Ge-rektiinde Almanca-Hollandaca veya ngi-lizce-Hollandaca szle de bakyorum;kulam tersten gsteriyorum yani...

Bir baflka zorluk ise, Hollandada, eviri-yi Trke metinle karfllafltrarak gzden ge-irecek editr bulamamak. Bu, yaynevinineditrle verdii nemle de alakal. yi, t i-tiz bir editr, Trke bilmese de nemlikatklarda bulunabilir.Aflk- Memnueviri-sinde byle bir editrle alflma frsat bul-dum.

Aflk- Memnuevirisi ne kadar srd?Ortak alflma nasld?Araya baflka bir kitap girdii iin bu ki-

tabn evirisi uzad ama 4-5 ay srmfltrherhalde. Kitab blflmfltk. Bir blmben yapyordum, bir blm Margreet. Ge-

nelde yle alflrz zaten; birbirimizin yap-

t blmleri titizlikle okuyup dzeltiriz,tekrar okuruz, ve bunu her fley oturana ka-

dar tekrarlarz. eviride tekrarlanan terim-

leri ya da zel isimleri, baz sfatlar uyumluhale getirmek iin bir nevi szlke olufltu-

ruruz. Bir ara, Orhan Pamukun kitaplarn-

da ok geen kelimelerden, kendime kkbir Orhan Pamuk szl oluflturmay d-

flnmfltm. Hem bundan sonraki evirile-

rime faydal olabilecei, hem de bir yazarnve kitaplarnn portresini, kulland sz-

cklerle izme fikri hofluma gittii iin. Hollandada Trkiye edebiyat oku-

nuyor mu?Henz ok fazla yazar evrilmedii iin,

Trkeden yaplan evirilerin nasl alglan-

dn kestirmek zor. Orhan Pamuk ok

okunuyor ve seviliyor. Perihan Madeninkitab, bir ilk roman olarak ok beenildi.

Aflk- Memnuda beklediimden fazla ilgi

grd; hakknda befl yaz kt, hatta biri,bir gazetenin kitap ekinin manfletinde yer

ald. Trkiyede, 20. yzyln baflnda, bi-

zim edebiyatmza bu kadar uygun dflenbir kitap yazlmfl diye, ok flaflrd herkes.

Trkiye edebiyatna ilgi, yaynclarn ngiliz

ve Amerikan edebiyatndan bkmasyla art-

mflt. Dnyann baflka yerlerine yneliyor,yeni edebiyatlar keflfediyorlar. Fakat bu ke-

flif merak kitap dnyasnn her sektrndeayn flekilde yaflanmyor. rnein, Trkiye

edebiyatn tantmak iin bir festival dzen-

lendiinde, hep ayn yazarlar davet ediliyor.

Agos iin gnll olarak Trkedenngilizceye eviriler yaptn. Bu naslbir deneyimdi?ok gzel bir deneyimdi ama maalesef

internette haberlerin ngilizce evirisininyaymlanmasndan vazgeildi. Ben bu kara-r doru bulmuyorum, bence internette e-virilerin bulunmas nemli. Srf Hollan-daya bakldnda bile, okurlarda bir ilgi ol-

duu grlyor. Belki daha genifl apta du-yurmakta fayda vard. Keflke bu ngilizcesayfalar imece usulyle yaflatabilsek

4 ocak 2009AGOS kitap

Hanneke van der Heijden Fotoraf Sarkis Greh

eviren HollandalASLI BEN


5/23

Yasadfl bir aflk bu:zgrlk savaflann diyor

BLENT KALE

Trkedeki yanlfl bir kalb krarak

bafllayalmAdan Xe, John Berger Ta-rafndan Kurtarlmfl Mektuplardan bah-setmeye. Cezaevine giren insanlar ieridflmezler, dflar dflerler. Hayatn zne-si olmak isteyen gayretli insanlar, munta-zaman hayatn dflna atlr ve cezaevinekapatlrlar. Sistem, hep yapt gibi bel-den afla vurur; hayata hudutsuz katl-mak isteyen insanlarn en deerli fleyleriniellerinden alr, onlar hayatn dflna kapa-tr. eriden dflar, kadndan erkee,Adan (tandmz kifliden) Xe (tanma-dmz kifliye), Aidadan Xavierye yaz-lan bu mektuplar, bize bir hikye anlatr-lar. Kitabn ngilizce orijinalinin ad daokurla yazar buluflturma anlamnda,

Trke adndan daha ifllevsel olan Mek-tuplardan Bir Hikyedir. Nasl bir hikyeanlatr bizeAdan Xe? Bir aflk hikyesi an-latr, bir direnifl hikyesi, ve bir firar

Mektuplarla, kk notlarla, amatrizimlerle rl kitapta, kurgusuna yaza-rn da katld bir romanla karfllaflrz.John Berger (J.B.), sunufl yazsnda, hibirharitada grnmeyen Suse flehrinin artkterk edilmifl olan eski cezaevinde, Xavi-ernin 73 nolu hcresinde tomar mek-tup bulduunu anlatr. Mektuplar, yakn-lardaki (yine hibir haritada grnmeyen)Sucratta yaflayan Aida tarafndan gnde-rilmifltir. J.B., Aidann gndermekten

imtina ettii mektuplara da ulaflr ama

Xaviernin Aidaya gnderdii mektuplarortada yoktur. Xavier yalnzca Aidannmektuplarnn arkasna dflt notlarlagrnr. J.B., sunufl yazsnda, gnderi-len ve gnderilmeyen mektuplarn elinenasl getiini aklayamayacan syler,Aidann mektuplarnda baz flifreli me-sajlarn olabileceini ima eder ve sanki ya-fladklarn vurgulamak ister gibi, Xavierve Aidann glgelerine selam eder.Aidann mektuplar Xavierye yazlmfltrama cezaevi idaresi tarafndan da okun-

maktadr; J.B. de her fleyi anlatamaz, n-k hikye daha scaktr; Xavier, Aida yada rgtl dostlar zarar grebilir... Dola-ysyla, hem sunuflta hem de Aidannmektuplarnda sylenen fleylerin doruolmama yahut baflka anlamlara gelme ih-timali hep vardr. Kurguya katlan J.B.,bir flekilde, yukardaki soru iflaretlerini s-kartaya karr ve yazar John Bergern eli-ni rahatlatr.

lk gereklik hikyedir. Tamircilikbana bunu retti yazar ilk mektup toma-rnn zerinde, ve bizi bir fleye hazrlar. Su-nufl, bize yeri ve zaman bir yana brakma-mz sylemiflti. Aidann mektuplar veJavierin mektuplarn arka sayfalarna dfl-

t notlar, bunda srar eder, bizi btnzamanlarn, dillerin ve corafyalarn biraraya getirildii bir atmosfere taflrlar. Ai-dann Xavierye ya Nur (flm), mi sop-lete (nefesim), Kanadm, mi guapo (ya-kflklm), hayati (hayatm) diye seslenme-si, kk Sucrat kasabasnda ya da Suse ce-zaevinde dnyann btn halklarn anflt-ran isimlere sahip bireylerin olmas, Xavierninmektuplarn arka-sna dfltgncel is-ta t i s t ik ibilgiler ,bizi yle

bir yer ol-m a d ,yle in-s a n l a rolamaya-ca dfln-cesine sevketmez. Tamaksine, tek birdnyamz ol-duunun altnizen, hepimizi ay-n kitabn sayfalarn-da buluflturan bu enter-nasyonal kurguyla, btnfarkl renklerine, farkl koflullar-

na ramen dnyann her yerinde,

btn halklarn ayn adaletsiz sisteme ma-ruz kaldnn, sisteme karfl ayn mcade-leyi verdiinin ayrdna varr, kalabalklafl-rz. Her fleyi bir yana brakr, ilk gerekli-in, hikyenin pefline dfleriz.

Okura ok fazla yer vardr, Adan Xeyazlan mektuplardan oluflan romanda.Okur, kurgunun ana bileflenlerinden biri-dir. Okurun hayal gc, zgrlk tasav-vuru nereye kadarsa, roman da oraya ka-dardr. Okurdan boflluklar dolduracakhayal gcn, azmi ve cesareti talep eder

Berger. Eksiltili bir romandr nk bu;bir mektuplaflmann tek tarafn sunar bi-ze Berger, ve zor olan seer: Aidann,yani kadn karakterin kaleme ald mek-tuplar aktarr okura. Kurgu zek dolu-dur. Mektuplar, maharetini sergiler ustayazarn. Her fley bu mektuplardadr. AflkAidann, flk kadnn lirik slubundansalr; direnifl, gndelik hayat tasvirlerin-deki gereklikten alr memban; firar,mektuplardaki belli belirsiz flifrelerde giz-lidir. [F]aydasz kelimeler arasnda be-nim grdm sen de greceksin derAida, ilk mektuplarndan birinde.

Eer yalnzca bir aflk hikyesi gibi oku-nursa, arabesk bir tona brnebilir Adan

Xe. Erkeini ok seven bir kadnn, cezae-vi yaknlarnda bir kasabaya yerleflip, haya-tn dflna atlan sevdiini mektuplarla, ih-tiyalarn karfllad paketlerle besle-mesini, temeli hayatn sr-prizlerine dayanan birumuda snma-sn anlatanbir aflk

hikyesi olarak kalr. Bu haliyle de gzeldirhikye; bize, kltrmze, Ortadouyadaha yakndr, ancak eksiktir. nsancadrama devrimci deildir, klifle olarak nite-lenmeye pek msaittir. stelik, John Ber-gern emeklerine hakszlk olur bylesi birokuma.

Farkl bir okuma daha vardr okurunoyunlar keflfedip katld, belki daha zah-metli ama ok daha keyifli bir okuma. Da-ha dikkatli, zgrlkten, hayatn iinde bu-luflmaktan vazgemeyen bir okumadr bu:

Aida bir devrimcidir; hayatn iindedir an-cak sevdii adam hayatn dflna atlmfltrve onun bakfl asna gre, hayatn iindeyeniden buluflmaktan baflka kar yol yok-tur. Sana EVET diyorum, srdrd-mz hayata HAYIR diye yazar son mek-tuplarndan birinde. Bir Xavier dikkatiyleokumalAdan Xeyi. Byle okunursa, kita-bn bize adm adm bir firar hikyesi anlat-t fark edilebilir; Aidann gerek ismi-nin rene olduu, Xavieryle 7 yla yaknbir sredir grflemedikleri gibi detaylarrenilebilir. flte o zaman, kitap, tam daBergerin istedii gibi, okuru heyecanland-ran, yksek bir tempo kazanr.

Esareti kabul etmeyen, arabeske yz

vermeyen, byle bir devrimci okuma,oyunlara ok ak olan John Bergerla oy-nama frsat sunar okura. Onunla kitabn

sayfalarnda bulufluruz, ama aslnemlisi, kitabn sonunda-

ki izimin tesinde, Aidann bir mek-

tubunda sylediigibi etrafndan,

zerlerinden,altlar ndang e m e n i nhep bir yo-lu bulu-nan du-

varlarn ardn-da, kaan birkufl gibi, incir-

kuflu gibi ba-ran Xavier ve

Aidann zgrlklklar arasnda,

hayatn iinde buluflu-ruz. Benim bir okur

olarak naizane dile-im, John Bergerla,Xavieryle, Aidayla

ve birbirimizle bu-lufltuumuz yerburas olsun, vetanr glgeleri-

mizi korusun.

John BergerAdan Xe: John Berger Tarafndan

Kurtarlmfl Mektuplar

ev.Asl BienMetis Yaynlar, Ekim 2008, 192 s.

AGOS kirkocak 2009 5


6/23


Cudinin eteinde bir ky vard...BELNDA MUMCU

Cudi Dan kuzeyine, Dicle Nehrinibatsna alan, Trkiye, Irak ve Suriye s-nrlarnn kesifltii Silopiye yakn bir Asuri

ky olan Hassana (Ksreli), 1990larda g-

venlik nedeniyle devlet tarafndan boflaltl-

mfl. Hassanallar, Ferman ismiyle hatrla-

dklar 1915 ylna kadar Cudi Danda afla-

yukar 38 Hristiyan ky olduunu sy-lyorlar. Fermandan sonra ise Cudide

Hristiyan Asuri ky kalmfl: Hassana, Her-

bul (Aksu) ve Bespin (Grml). Ferman,

daha sonralar, Ermeniler dflndaki dier

Hristiyanlarn serbest braklmasn buyur-

muflsa da, blgede Hristiyanlarn katlin-

de/srgnnde pek ayrm gzetilmemifl.

Hassanal Melkan shak, Fermanda; kyde-

ki iki papazn ldrldn, Hassanann

dalardaki maaralara yakn olmasnn, ky-

llerin kurtulmasna yardmc olduunu sy-

lyor. Bugne grdmz ise, kalan birka

kyn de, Fermann Cumhuriyete ve gn-

mze uzanan szne, nefesine karfl varlkla-

rn srdremedikleri.

1970lerden itibaren, ekonomik sebeplerinyan sra, blgede Hristiyan olarak yaflamannglklerinden dolay uzun yllar g vermiflolan Hassana, 1993te lmcl bir darbe ala-rak Anadolunun boflaltlma, harabelefltirilmetarihindeki yerini almfl. Hassana, 80lerde,PKK ile Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) ve ko-rucular arasndaki atflmalardan dorudan et-kilenmifl kylerden biri olmufl. Geceleri da-lardan inen PKK militanlarnn Hassanalla-rn kaplarna dayanmas, gndzleri askerle-rin silah arama ziyaretleri ve kylleri PKKyayardm etmekle sulamalaryla devam etmifl.Bu ziyaretlerle kyde artan huzursuzluk,TSKnn kyn girifline karakol kurmas ilezirveye ulaflmfl. Ky koruma gerekesiyle

kurulan, 40 askerin yerlefltirildii bu karakol,daha sonra, Cudi Dandaki PKKllara karfl

havalanan helikopterlerin yerlefltirildii bir as-keri kampa dnflmfl. Haliyle, ky de hedefnoktas olarak damgalanmfl. 1989 yaznda,askerlerle PKK arasnda kan bir atflmadakyller dorudan iki atefl arasnda kalmfl.Bu atflmadan sonra, kyn yars Hassanayterk etmifl. Kyn terk etmek istemeyen yada baflka bir yere gitmek iin paras olmayan30 aile ise direnerek kyde kalmfl. Hassanal-larn ifadelerine gre, 1993 Kasmnda, g-venlik gleri, blgedeki bir afliret aasnn,Hassanann bir Ermeni ky olduu vePKKya yardm ettii ynndeki szlerini ge-reke gstererek kyllere ky boflaltma em-ri vermifl. Kalan son 30 aile de Tur-Abdinblgesinde, Midyatta bulunan Mor Gabriel

Manastrna snmfl ve oradan Avrupayag etmifl.

Hassana kynn bu hikyesini, Belika-l yazar August Thirynin Hollandaca olarakkaleme ald, 2001de yaymlanan (ve2007de 4. basks yaplan) Mechelen Aan deTigris(Dicledeki Mechelen) adl kitabndanreniyoruz. 25 sayfalk ngilizce bir zeti debaslmfl olan kitap, Hassanay, Hassananntarihini, Hristiyan bir Asuri kynn blge-deki dier Mslman kyler arasndaki skfl-mflln, kyn blgedeki atflmalardaPKK ile TSK ve korucular arasnda kalmas-n, kyllerin Avrupaya kafln ve Avru-padaki Hassanay anlatyor.

Thiry, Asurilerle ilk olarak 1983te, Rusyazar Victor Shklovskynin 1923te, Berlinde

yaymlanan Sentimental Journey (DuygusalSeyahat) isimli otobiyografisini okurken kar-fllaflmfl. 1917-1918 yllar arasnda Urmi-yede olan Shklovsky, 1918de Asurilerin Ur-miyeden srgnne tanklk etmifl. 1915teHakkride maruz kaldklar saldrlardan ka-arak Ruslarn yardmna snan ve ranayerlefltirilen Hristiyan Asuriler (Nasturi, Kel-daniler), 1919da Ruslarn randan ekilmesiile yine kaderleri ile bafl bafla kalmfllar. Blge-de uradklar saldrlar, katliamlar ve zellik-le bu halkn hafzasnda zel bir yeri olan Pat-rikleri Mor fiamunun ldrlmesinin ardn-dan, Asuri mlteciler, Iraktaki ngiliz birlik-lerine ulaflmak iin kafileler halinde yola k-mfllar. Bu yolculukta binlerce insan yollardalmfl ya da ldrlmfl. ngilizler, sa kalan-

lar kuzey Badattaki Bakuba kampna yer-lefltirmifller.

Shklovskynin kitabnda anlatt Asurimltecilerin yerlerinden edilme flekilleri,Thirynin hafzasnda yer etmifl. Bu kitabokuduktan 15 yl sonra, 1998de, Belikadayerel bir gazetede yaymlanan, Trkiyeli Asuri mltecilerin ocuklarnn Belikadailkokula kabul edilmediklerine ve Asurilerin,ayrmcla maruz kaldklar iin flikyetlerdebulunduklarna dair bir haber dikkatini ek-mifl. Thiry, bu haberi okuduktan sonra,Shklovskynin kitabndan aflina olduu buhalk daha yakndan tanmaya karar vermifl.Hikyenin devamn renmek iin, Beli-kada, Mechelen kentine henz yeni gelmifl

bir Asuri kafilesinin nderlerinden olan birmelkan (Asurilerde ky/afliret lideri) ile bu-

luflmufl. Flemenke konuflabilen bu melkan,yazara kyn, Hassanay anlatmfl.

Belikal yazarn 1983te, ViktorShklovskynin kitabyla Asurilerin tarihinedoru bafllad bu yolculuk, melkanla tanfl-masyla hz almfl. Hassanallarla grflmeleryapan ve 2001 ylnda, ky grmek iinTrkiyeye de gelen Thiry, Hassanayla ilgilimonografik alflmasna paralel olarak, Asuritarihi ile ilgili arafltrmalara da bafllamfl.

Dicleden Mechelene

Hassana kynn g hikyesinin benzerleri-ni, 1980 sonrasnda, blgede bulunan dierbinlerce ky gibi, Nasturi, Keldani, Sryanikyleri de yaflad. Arafltrmac Yakup Bilge,

Gemiflten Gnmze Sryanileradl kitabn-da, sz konusu dnemde Anadoluda kalanson Hristiyan yerleflim yerleri olan 25 kynboflaldn/boflaltldn belirtiyor. ZlkfKflanakn, 1980 sonrasnda boflaltlan kyle-ri konu alan Yitik Kyleradl kitabnda Asurikyleri yer almasa da, Kflanakn anlatt hi-kyelerin iinde, Ermeniler gibi, Asurilerin deruhlar geziyor. Yazar, rnein, Asurilerde,dik dalarn yamalarnda bir tarla amayangen erkeklere kz verilmediinin, blgede h-l anlatldn sylyor.

Hassana, 1993te tamamyla boflaltlma-sndan ok daha nce g vermeye bafllamfl.Gn nemli bir sebebi de, blgede ok skyaflanan kz karma olaylar. Zengil ailesin-den shak Bey, Hassanada gen kzlarn ka-

rlmasnn sk yaflanan bir olay olduunu,ama, 1983te Zengil ailesinden evli bir kad-nn, komflu bir Krt ky olan Gerulayedengelenler tarafndan karlmasnn, kyde okbyk bir tepki uyandrdn anlatyor. Has-sanadan fkeli, kalabalk bir grup Gerulayekyne gidiyor ama karlan kadn buluna-myor. Bunun zerine, shak Bey devlete suduyurusunda bulunuyor. Su, devlet otorite-leri tarafndan pek duyulmuyor ama Geru-layelilerin tepkisini, shak Beyin olu MelkanBey flu szlerle anlatyor: Sanki bir fetva ve-rilmifl gibiydi; babam bir gecede HassanalSalman Rfld oldu. Bu olay zerine, aile-cek, bir yl nce yaptrdklar evlerini terk

edip stanbula gidiyorlar. Oradan da, ilk ua-a binip Belikaya kayor ve Mecheleneyerlefliyorlar.

Thiry, Mechelende, ounluu Hassana-l olmak zere, Herbul, Bespin, Geznakh(Cevizaac) kylerinden ve Kuzeydou Su-riye ile Kuzey Iraktan g etmifl 300 Asuri,Keldani, Sryani aile yafladn yazyor.Thirynin deyimiyle, artk Mechelende ye-ni bir Hassana var.

Thiry, Asurilerin Belikada yaflad ennemli sorunlardan birinin iflsizlik olduunuve bunun, yeni g edenlerin eitim duru-muyla da ilgili olduunu sylyor. Thiry,Hassanada ve blgedeki dier kylerdekiokullarda befl snfa tek bir retmen dflt-n, ocuklarn, derslere girmeden, bazen

bir rflvetle snf getiini, Asurilerin anadiliolan Surthn kati suretle yasaklandn veocuklarn bir dilsizlefltirilme travmas yafla-dn anlatyor. 1981 ylna kadar, Hassa-nann suyu dalardaki kuyulardan taflnyor-mufl; 1981de, Dnya Kiliseler Birlii, Has-sanaya bir su sisteminin infla edilmesi iinmaddi destek salamfl, Elektrik ise, 1985te,kyn yaknlarna kurulan askeri barakalarvesilesi ile gelmifl.

Hassana, Fermandan sonra hep Trki-yenin ve blgenin aznl, tekisi olarak,gitmek ile kalmak arasnda salnmfl. Fer-mandan da nce, 1900de, Protestan birmisyoner olan E. W. Mac Dowell, kyllerin

August ThiryMechelen aan de Tigris

[Dicledeki Mechelen]

CIMIC (Mechelen) - EPO (Berchem),Haziran 2001, 238 s.

Mor Melki Manastrndan iki din adam (1909)

Geznakh kynde bir dn


7/23

hepsine Kanadaya g etmelerini ve kyKanadada kurmalarn teklif etmifl. Kynlideri, Buray brakamayz. llerimiz bu-rada. Buras, bize byklerimizden kalmflbir mirastr demifl. Tabii, ky bu tercihinbedelini fazlasyla demifl. Mac Dowellnteklifinden ok nce bafllayan ve bugn hldevam eden bir korkuyla oradan oraya s-

rklenen bu halk, flimdilerde yine Mezopo-tamyadan, Irak snrlar iinde kalan evle-rinden ediliyorlar. Fermanda canlarn bu-gnk Iraka snarak kurtaranlar, flimdi deIrakta maruz kaldklar saldrlardan, yineapar topar kayorlar.

Bir zamanlar Mezopotamyada

Mezopotamyann en eski halklarndan Asu-rilerin tarihi hakknda, Trkede, resmi ta-rih izgisi dflnda okunabilecek az sayda ki-tap var. Bunlardan biri, Sryaniler Arami-dir / Sryaniler Asurludur tartflmalarnada ksaca deinen, Yakup Bilgenin Gemifl-ten Gnmze Sryaniler adl kitab. Bil-genin bu alflmas, ieriindeki konu bafl-

lklarnn eflitliine ramen, Sryaniler hak-knda detayl bilgiler vermiyor; ancak, kilise-ler arasndaki farkllklar, Sryanilerin k-kenleri ile ilgili tartflmalar anlayabilmekiin baflvurulabilecek bir kaynak. Bilge, kita-bnn nsznde flyle diyor: Daha nceSryanilerin lkeden neden g ettiini bil-meyen gazete ve dergilerin yazarlar flimdiSryanilerin lkeye geri dnp dnmeyece-ini soruyor.

Bu halk(lar)n neden g ettikleri, naslgittikleri konusunda, Alman tarihi GabrieleYonannAsur Soykrm: Unutulan Bir Holo-caustadl alflmas okunabilir. Yazar, bafllk-

ta, kapsayc bir terim olarak Asuru kullan-may semifl olsa da, kitapta, sklkla bu te-rim altnda toplanan kiliseler ve diller arasn-daki farkllklar ve ortaklklar anlatyor.Ama kitap, esas olarak, 19. yzylda yaflanankatliam ve srgnlere odaklanyor. Yonanntemel argman, II. Dnya Savafl srasnda-ki Yahudi Soykrmnn, ayn dnemde yokedilen Sinti ve Romanlarn yafladklarn rt-mesi gibi, Asur kymnn da, Ermeni kymiinde kaybolduu. Bu kitabn at pence-relerle, 90larda Trkiyeden g eden Asuri-leri ve bu halkn son 15 yldr Iraktan devameden glerini birlikte grmek, hikyenin, oblgede hl ayn zihniyetlerin etkisiyle de-vam ettiini dflndryor.

Bu yazda Nasturi ve Keldani halklarntanmlamak zere Asuri szcn kullan-may setim. Aslnda Keldaniler ve Nasturi-

ler, farkl kiliselere mensup olmalar nede-niyle yer yer kendilerini ayr milletler olarakgrse de, ayn dil, tarih ve kltrden olanayn halkn farkl kiliseler etkisiyle blnd- grfl de, byk bir ounluk tarafn-dan paylafllyor.

19. yzylda bafllayan ulusal Asur hareke-ti, tek bir ulus olarak, tek bir isim etrafnda

birleflmeyi, kiliseler, dil ve blgeler arasnda-ki farkllklar telemeyi tam olarak baflara-mamfl. Bu hareket Nasturileri, Keldanileri,Yakubileri (Sryaniler), Sryani Katolikleri,hatta Melkitleri ve Lbnanda yaflayan Ma-runileri de Asur halkna dahil ediyor. Ama,bu kimlikler, zaman zaman kendilerini Asurlularla ortaklafltrsalar da, ayr kimlik-lerle, ayr birer millet / cemaat olarak dur-may tercih ediyorlar.

Yakubi (Bat Sryani) Kilisesi (7. yzyl-da yaflamfl olan kilise reformcusu YakupBaradoyonun ismiyle anlan Yakubiler) veNasturi Kilisesinden (5. yzylda yaflamflPatrik Nasturinin ismi ile anlan Nasturi-ler) ayr olarak, Nasturilerin nemli bir ks-

m, 17. ve 18. yzylda Katolik misyonerle-rin etkisiyle Katoliklii semifl, ve olufltur-duklar kilise, Keldani Kilisesi olarak ad-landrlmfl. Tarihlerini farkl balamlardaAramiler, Asurlular ve Kaldelilere balayanbu halklar, Aramcann farkl lehelerinikonufluyorlar. Tur-Abdin / Mardin blge-sinde Turoyo (Suroyo), Musul Ovas, Bo-tan blgesinde Surth, Urmiye-ran veHakkri blgesinde ise Aturaya konuflulu-yor(du).

Yukarda anlatlan kyden olan Melkanshak ise, kendisini Asuri olarak tanmlyor.Hassanann bir Nasturi ky olduu, 1915

sonrasnda Nasturi Kilisesinin Trkiyedekivarlnn bitmesi ile Yakubi (Sryani) Kili-sesine balandklarn sylyor.

Cudinin eteklerindeki hayaletler

2001de kyn ziyaret etmek isteyenama Silopideki askeri makamlardan izin ala-mayan Melkan shak, daha sonra Silopideki

blge komutann ikna ederek kyne git-meyi baflarmfl. Melkan shak, kyn fan-tom (hayalet) kye dnfltn, kydeyalnz, korkun canlarn dolafltn hisset-tiini sylyor. Onun bu benzetmesi, kyle-rin ne flekilde harabelefltiini bilenlerin anla-yabilecei bir duyguya iflaret ediyor.

Hassana, flu anda bir harabe halinde; bl-gedeki dier binlerce ky gibi yafladklarnngrnecei, bilinecei, maruz kald flidde-tin bedelinin bir flekilde tazmin edilecei, ba-rndrd yalnz, korkun canlarn, ruhla-rn huzura kavuflaca gnleri bekliyor.

deinilen kitaplar:

Yakup Bilge

Gemiflten Gnmze Sryaniler

Zvi-Geyik Yaynlar, Aralk 2001, 152 s.

Zlkf Kflanak

Yitik Kyler: Bin Yllarn Miras

Nasl Yakld

Belge Yaynlar, Austos 2004, 183 s.

Gabriele Yonan

Asur Soykrm: Unutulan Bir Holocaust

ev. Erol Sever

Pencere Yaynlar, Mart 1999, 444 s.

1993te boflaltlan ve harabeye dnen Hassana ky

Pencere YaynlarOsmanaa Mah. Pavlonya Sok. No: 10 / 6 Nuholu flhan Kadky stanbul0216 414 64 41

7ocak 2009 AGOS kirk

SVL TOPLUMDA TRK-ERMEN DYALOU

derleyen: Ragp Zarakolu

Ermeni-Trk iliflkileri 90 yl boyunca her anlam-da kopuk kald. Bu derlemede, baz cesur Erme-ni ve Trk aydnlarnn 1990larda bafllatt, fe-dakrlklarla dolu bir diyalog alflmasnn yk-leri ve belgeleri yer alyor.Pariste bafllayan bu diyalog abas, sonundaErivan ve stanbulu da kapsar dzeye geldi. Bu,ayn zamanda soykrm inkrclna karfl veri-len, zorlu bir mcadele idi.

EFRONYA

Snrsz Bir Sevgi

Stina Kaaduryaneviren: Zekiye Hasanebi

Ramzi ve Efronyann hikyesi, Rome ve Juli-etinkine benziyor. Erkek ranl bir Mslman,kadn Ermeni ve Hristiyan. lk bakflta birbirle-rine flk olurlar. Ancak Mslmanlar ve Hristi-yanlar, Trkler ve Ermeniler arasndaki derinuurum onlar ayrr. Ramzinin ailesinin hoflg-rs onlar iin bir umut fl yaktnda BirinciDnya Savafl bafllar

Stina Kaaduryan, Kaliforniyadaki Stanfordniversitesinde, psikiyatri alannda, nsan Bi-yolojisi ve Davranfl Arafltrmalar profesr ola-rak alflmaktadr. Efronya Kaadutyann tekolu Hrantla evlenen Stina Kaaduryan, kayn-

validesinin alfllmfln dflndaki hayatn yazma-ya karar verdi. Bu kitap, Efronyann anlar te-melinde olufltu.

TEHLKEL BR HAYAT

Wartkes Tewekelyaneviren: Gl Sabar

Ermenilerin 1908de Osmanl mparatorlu-unda bafllayp Yunanistan, Beyrut, Sovyet-ler Birlii, Ermenistann kuruluflu, kinciDnya Savafl ve 1950lere kadar olan ser-venleriTewekelyan, Hayatn Anlamromanyla baflla-d bu servene, Tehlikeli Bir Hayat ile de-vam ediyor.


8/23

Geen yl Periferinin Periferisinden Ses-ler: Trkiyede Krt Kadnlarn Siyase-te Katlm bafllkl makalesiyle UluslararasFeminist ktisat Derneinin Rhonda Williams dln kazananan Handanalayan, getiimiz ay, Analar, Yoldafllar,Tanralar: Krt Hareketinde Kadnlar ve Ka-

dn Kimliinin Oluflumuadl kitabyla PENDuygu Asena dlne layk grld.

alayan, kitabnda, yafllar 30 ile 60 ara-snda deiflen, eflitli toplumsal snflar ve ko-numlardan (ifli, iflsiz, renci, mahkm) 40kadnla yapt szl tarih alflmas yardmy-la, kadnlarn siyasette zne mi nesne mi ol-duu sorusuna cevap aryor. Szl tarih yn-temini sesi duyulmayanlar duyulur klma-nn yolu olarak nitelendiren alayan, gele-neksel sosyal bilimin, kadnn toplumsal biraktr olarak oynad rol yok sayma ve k-

msemeye dayal, erkek gzyle yaplanpozitivist arafltrma yntemlerini reddederek,kadnlarn deneyimlerinden hareket ediyor.alayan, Krt kadn kimliini bir toplum-sal cinsiyet kurgusu olarak, ky boflaltmalar,gler, cezaevleri, milliyetilik, namus cina-yetleri gibi temalar erevesinde inceliyor.

Neden byle bir alflma yapma ihtiya-

c duydunuz?

Krt sorunu, 1980lerden bu yana lke-nin en nemli gndem maddelerinden biri vebu dnem boyunca cezaevi nlerinde, alkgrevlerinde, sokak gsterilerinde hep kadnla-r grdk. 1990larn baflnda Leyla Zana ilesembolleflen bir politik katlm deneyimi ya-fland. Sadece siyasal alanda deil, sosyal alan-

da da altst olufllar yaflanyor. Otuz yla yay-lan fliddet, boflaltlan kyler, yerinden edilenmilyonlarca insan var. Bu olgular zerine sy-

lenen ok fley vard ama Krt kadnlarn sesle-ri pek duyulmuyordu. Entelektel dnya on-lar milliyeti hareketin seferber ettii bir kit-le olarak grrken, Krt siyaseti de hakll-nn ve meflruluunun gstergesi olarak sun-du. Feminist bir sosyal bilimci olarak kadnla-rn kendi seslerine ulaflmay nemsedim.

Krt hareketinin Krt kadn kimlii-

nin oluflumundaki etkilerinden bahse-

debilir misiniz?

Aslnda karfllkl bir infla srecinden szetmek daha doru.Analar, Yoldafllar Tanr-alarda ortaya kan en nemli sonulardan

biri, kadnlarn, Krt hareketinde birer sem-bolden ibaret kalmadklar ve onlara, hattaKrt kimliine iliflkin sylemin, bizzat onla-rn aktif katlm ile dnflm geirdii idi.Burada eylem bir praksis olarak karflmza -kyor. Kadnlarn katlm kendi znellikleri-ni infla etmeleri ile snrl kalmyor, Krtkimliini de etkiliyor. Kadn kimlii, hare-ketin izdii ideolojik sylem erevesindeortaya kyor ama eylem iinde flekillendii-ni gz ard etmemek gerek. Kuflkusuz, cinsi-yete dayal kodlarn tmden deifltiini nesrmek mmkn deil, ama baz deifliklik-ler oldu. Bunlardan biri, kadnlarn gelenek-sel cinsiyet rollerinin deerli klnmas. Ananitelemesi biraz bunu ifade eder. zellikleBarfl Annelerinde olduu gibi, Krt hare-keti iinde analk saygn bir konum ifadeediyor. te yandan, yoldafllk kavramnnifade ettii fley, yani kadnlarn siyasal sre-lere anneler, efller ya da kz kardefller olarak,geleneksel cinsiyet rolleriyle deil, yoldafllarolarak katlmlar, geleneksel cinsiyet kodla-rn sarsc bir etki yaratr.

Milliyetiliin erillefltirilmifl hafza ve

tahayyl, ulusun ise bu tahaylln ci-

simleflmifl hali olduu kabulyle, kad-

nn grnrlk halleri iin neler syle-

yeceksiniz?

Milliyetilik, cinsiyetlendirilmifl bir ide-oloji; kadnlarn kamusal alandaki grnr-lk halleri de milliyetiliin ortaya ktbalama gre farkllk gsteriyor. rnein

19. ve 20. yzyllardaki smrgeciler, kendismrgeci edimlerini meflrulafltrmak iinsmrge lkelerdeki kadnlarn maduriyeti-ni, peeyi, recmi ya da benzer fleyleri iflle-meyi tercih etmifllerdir. Bugn bile, Ameri-ka, Afganistan iflgal ederken, Afgan kadn-larn burkadan kurtarlmas, Amerikan ifl-galciliini meflrulafltrma arac olarak ifllendi.Buna karfln, smrge karflt hareketler de,kadnlarna dflman eli demesi konusunuiflleyerek toplumu, daha dorusu erkekleri,erkekliklerini geri almaya ard.

Kitabnzda, kreselleflmenin, ulus-

devletlerin homojenlefltirici milli kim-

lik inflasn krd, etnik ya da mezhep-

sel kimliklerin canlanmasna zemin ha-

zrladn savunuyorsunuz...Homojenlefltirme, ulus-devlet inflasnn

doasnda var. Bu, bazen etnik temizlik, g-

ertme, nfus mbadelesi gibi fiziki bir sre-ci ieriyor, bazen asimilasyon ve inkr sre-lerini, bazen de her ikisini birden. Daha ge-en gnlerde Trkiye savunma bakan,Mbadele olmasayd ulus-devlet olamaz-dk itirafnda bulundu.

Resmi makamlarca zor yoluyla infla edilenkurgunun tekrenklilii ile hayatn hcrelerin-de barndrd oulluk, birbirinden okfarkl. Uygun koflullar olufltuunda, inkredilen, yok saylan fley su yzne kabiliyor.Yok farz edilen toplumsal gruplar, var olduk-larnn kabuln, farkllklarnn tannmasn

ve kendilerinden zr dilenmesini istiyorlar.Bunu tek baflna kreselleflmeye balamanndoru olmayaca kansndaym. letiflim tek-nolojilerindeki geliflimin, g hareketlerinin,sosyal muhalefetin nirengi noktalarndaki de-iflimin etkisinden de sz edilebilir.

T.C., iffetli ama modern bir kadn

kimlii kurgularken, kadn ulusun bi-

yolojik ve ideolojik yeniden reticisi

olarak da konumlandrmflt. Bir Krt

ulus-devlet tahayylnde Krt kadn

temsilleri herhangi bir sekler-moder-

nist ulus-devletten farkl m olacak?

Krt hareketi ve kadn temsilleri asndanbaktmzda cinsiyetsizleflme konusundabir benzerlik olduunu sylemek mmkn. Ancak farkllklar da mevcut. rnein Krthareketinin millet kurgusu, klasik bir ailebenzetmesine dayanmyor. Ataerkil bir kuru-cu baba figr yok ve kadnlar otantik Krtkltrnn taflyclar olarak ifllenmiyorlar.Krt hareketinde, daha ok, kadnlarn ka-musal alana kmalar ve politik olarak hare-kete geirilmeleri nemseniyor, kadn temsil-leri de bunu teflvik etmek zere oluflturulu-yor. Burada tek tarafl bir belirlenimden szetmek de g. Krt kadnlaryla ilgili imgeler,

hareketin, belirli ihtiyalar karfllamak iinretip kamusal dolaflma soktuu, ii bofl kur-gular deil. Aksine, bunda kadnlarn belirlidnemlerdeki katlm biimlerinin etkisi var.rnein acl ana imgesini, 12 Eyll uygula-malarndan, tutuklu yaknlarnn cezaevlerikaplarnda yafladklarndan bamsz dfln-mek mmkn m? Bu imgeyi yaratan birgereklik vard. Ve bu gereklik, Krt hareke-tince, maduriyetin simgesi olarak ifllendi.Yoldafl kadn imgesi de buna benzer.1990larda kentlerden, niversitelerden oksayda gen kadn katld harekete. Yoldafl

kadn, hem bu katlmn tezahrdr, hemde yeni katlmlar teflvik amacyla ifllenmifltir.Bunlarn sonucunda Krt kadnlar ka-

musal alana kmfltr ama, baflta da dediimgibi, cinsiyetsizleflmek kaydyla. Bu, kadnkapatan zel alandaki ataerkil engellerin afll-d, ama kamusal alanda yeniden yapland-rld anlamna da geliyor.

alflmanzda namus olgusunun dn-

flmne iliflkin saptamalarda da bulu-

nuyorsunuz.

deolojik metinlerin analizi, namus kav-ramnn yeniden tanmlandn gsterdi.Namus, kadn bedeni yerine lke ile iliflki-lendirilerek yeniden anlamlandrlmfl. Budnflm, kadnlarn namus engeline takl-madan evden kmalarn kolaylafltrc etki-de bulunmufl. Hatrlarsanz, Erturul zkknamus cinayetlerini Krt kltrnn birparas olarak deerlendirmiflti. Namusayklenen anlam, iddia edildii gibi deiflmezolsayd, kadnlarn evden kp siyasi partile-re ya da dalara gitmelerinin, tutuklanp ce-zaevine konmalarnn da birer namus cina-yeti gerekesi olmas beklenirdi, deil mi?yle olmad. nk namus kavramnayklenen anlamn dnfltrlmesi yoluyla,kadnlarn politik katlm iin evden kma-larnn kabul grmesi mmkn klnd. Ta-bii, bu, namus olgusuna iliflkin btn kodla-rn zld anlamna gelmiyor. Arafltr-mamn baflka bir bulgusu da, bu dnfl-mn kadnlar serbestlefltirme etkisinin poli-

tik balamla snrl kald idi. Gelenek ve modernlik arasna skflmfl

olan kadnlarn zgr olabilmeleri

mmkn m?

Bu soruya olumlu yant vermek g. Aznce de belirttiim gibi, ataerkil engeller zelalanda zlyor ama kamusal alanda yeni-den ortaya kyor. Peki, hi mi olumlu biryn yok? derseniz, Elbette var derim. Herfleye ramen, kadnlarn evden kmalarnemli. Bir kere, kamusal alandaki ataerkilengelleri fark edip ona karfl mcadele etmekiin bu gerekli. te yandan alflmamn bul-gularndan biri, kadnlarn kamusal alanakmalarnn, eylemlere katlmalarnn, hemkendilerini hem de hareketi dnfltrc et-kide bulunduu idi. Yani, kstllklar olmak-la birlikte, barndrd potansiyeli gz ardetmemek gerek.

ocak 20098AGOS kitap

Handan alayanAnalar, Yoldafllar, Tanralar:

Krt Hareketinde Kadnlar ve

Kadn Kimliinin Oluflumu

letiflim Yaynlar, Mays 2007, 278 s.

Analar, yoldafllar ve tanralarnkimlik mcadelesi

FUNDA TOSUN

Handan alayan


9/23

Heinrich Bll Stiftung Dernei

Trkiyede 15 yldr

faaliyet gsteriyor.

Yaynlarmz, Heinrich Bll Stiftung

Dernei Trkiye Temsilciliinden

cretsiz olarak siparifl edebilirsiniz.

Ayrntl bilgi iin:

www.boell-tr.org veya [email protected]

Mdahil olmak, gereki olabilmenin tek yoludur

Alman yazar Heinrich Blln bu deyimi, derneimizin

btn faaliyet alanlarnn ana motorudur.

Demokrasi, tarihle yzleflme, srdrlebilir kalknma, enerji

politikas ve uluslararas iliflkiler ile ilgili faaliyet alanlarmzda,

gerei ortaya karma imknlarn aramaktayz.

Bu arayfla Trkiyede bulunan sivil toplum, niversite, yazar ve

izer ile birlikte yola ktk. Hak temelli demokrat, sosyal ve

gelecek nesillerin yaflam koflullarn yok etmeyen bir toplumun

inflasna destek vermeye alflmaktayz.

19 Ocak 2007 ylnda ldren Hrant Dink dostumuzun makalesi

iinde blunduu Ermeni sorunu tartfllrken... adl yayn

faaliyetlerimizin bir rnei olarak size sunuyoruz.

Bu yaynda, Ermenistan ve Trkiyede yaflayan aydnlar,

Ermeni sorunu tartflmalarnn arka plann ortaya kararaknmze iki toplumun bu konudaki aynasn tutmaktadrlar.


10/23

Son dnemlerin en ilham verici felsefecile-rinden Edward S. Casey, Hatrlamakadlkitabnda Hatrlamak aslnda bir unutmayoludur der. nk, bir fleyi unutmann eniyi yolu, onu farkl bir flekilde hatrlamaktr.Eer bu konular bireysel deil de bir an iin,var olduunu varsayacak olursak toplumsalhafzaya dairse, sadece zihnimiz deil, tm birsistem, hatrlatmak ve unutturmak konusun-da bize var gcyle yardmc olacaktr.

Bu hatrlatma/unutturma srecinde, tarih

gibi kaygan bir zemin zerinde kantlanmayaalfllan varsaymlar, en ok da kelimelerinbulanklndan ve kavram karmaflasndanbeslenir; bu noktada etimoloji de zel birnem taflr. Mbadele ve Mbadele kitaplarzerine konuflmadan nce, bu alanda kulla-nlan kelimelere bir gz atmakta fayda var.

Mbadele, bedel kknden tretilmifl,Arapa bir kelimedir; bir fleyin baflka bir fley-le, bedel edilerek deifltirilmesi anlamna ge-lir. Mbadil ise, bu duruma maruz kalandr.Kelimenin bugnk anlamn kazanmas,Osmanlnn, Kasm 1913te Bulgaristanlaimzalad, ve Osmanl Trakyasndan44.764 Bulgar ve Bulgar topraklarndan48.700 Mslmann en azndan kt ze-rinde, zorunlu olmayan mbadelesini ng-

ren Edirne Anlaflmas ile bafllar. Osmanl ve Yunanistan arasnda aznlklar mbadeleetme fikri, ilk kez, Osmanlnn I. Dnya Sa-vaflna katlmasyla son bulan, Pan Helleno-Ottomanizm olarak da adlandrlan, ksa s-reli Yunanistan-Osmanl flrt dnemindeortaya kar. Bu fikir, Osmanlnn I. DnyaSavaflna Almanya saflarnda katlmasyla ge-ici olarak unutulur ama tamamen ortadankalkmaz. Savafl tamamyla sona erip Lozangrflmelerine varldnda bu tasarya zo-runlu kaidesi de eklenir ve bylece, Mbade-le, uluslararas dzeyde tannan ilk zorunlunfus deiflimi olur.

Mbadele sreci resmen 1 Mays 1923tarihinde bafllar ve 1929a kadar devam eder.Bu srete 189.916 Rum Yunanistana,

355.635 Mslman da Trkiyeye zorunluolarak g ettirilir. Bu yaz asndan, anlafl-

mann 3. ve 7. maddeleri zel bir nem tafl-yor:

MADDE 3: Karfllkl olarak, Rum ve Trknfusu mbadele edilecek olan topraklar 18Ekim 1912 tarihinden sonra brakp gitmiflolan Rumlar ve Mslmanlar, 1nci Maddedengrlen mbadelenin kapsamna girer say-lacaklardr. flbu szleflmede kullanlan g-menler (emigrants) terimi, 18 Ekim 1912 ta-rihinden sonra g etmesi gereken ya da g et-mifl bulunan btn gerek ya da tzel kiflilerikapsamaktadr.

MADDE 7: Gmenler, brakp gideceklerilkenin uyrukluunu yitirecekler ve varfl lke-sinin topraklarna ayak bastklar anda, bu l-kenin uyrukluunu edinmifl saylacaklardr. kilkeden birini ya da tekini daha nce brakp

gitmifl olan ve henz yeni bir uyrukluk edinme-mifl bulunan gmenler, bu yeni uyrukluu, ifl-bu szleflmenin imzas tarihinde edinmifl ola-caklardr.

Anadoludan Yunanistana giden Rumla-rn saysnn resmi verilerde neden bu kadardflk olduunu, 3. madde anlatyor. Komis-yonlar denetiminde gerekleflen mbadelede,yaklaflk olarak 200 bin Rum ge tabi tutul-mufltur. Oysa, 1912-22 yllar arasnda, Yu-nanistan baflta olmak zere Amerika, Avus-turya gibi birok lkeye mlteci sfatyla s-nan Rumlarn says 1 milyondan fazladr.Mbadele anlaflmasnn Rumlardan resmiolarak alp mbadile dnfltrd sfat,mltecidir. Bu anlaflma ile, Rumlar, kabuletsinler ya da etmesinler, gittikleri lkelerin

vatandafllna geirilirler ve mlteci statle-rini, yani savafl sonras doduklar topraklaradnme hakkn yitirirler.

zellikle son dnemde, mbadele anlafl-mas kapsamna alnan iki topluluun, yaniKk Asya Rumlar ile Yunan tebas Msl-manlarn durumlar ve bu travma sonrasn-daki tecrbeleri arasnda bir denklik kurmaeilimi sklkla grlmektedir. Oysa, sz ko-nusu iki topluluk, ncesi ve sonrasyla, birbi-rinden tamamen farkldr. Ayrca, her ikiside, kendi ilerinde, ok farkl gruplar barn-drmaktadr. Elbette, bu farkl gruplar iinde,aralarnda eflitli ynlerden benzerlikler ku-rulabilecek olanlar da vardr Trke bilme-yen Girit Mslmanlar ve Rumca bilmeyenKaramanl Rumlar gibi. te yandan, anadili

bu iki dilin dflnda kalan mbadillerin saysda az deildir anadili Ermenice olan RumOrtodokslar, anadili Makedonca olan Ms-lmanlar gibi. Bu noktada unutulmamas ge-reken, ok dilliliin ya da diller aras geifllili-in, o dnemde ortak yaflamn bir paras ol-duu, insanlarn diller arasndaki geifllerininve dil ediniminin, ulus-devletin standart dileitimiyle ksrlaflmfl dimalara nazaran okdaha kolay olabildiidir.

Bu alandaki literatre gemeden nce,Mbadelenin, Trkiye ve Yunanistandakialglarndan da ksaca bahsedecek olursak et-rafmz sarmalayan kavram karmaflasndanbir miktar kurtulabiliriz.

Mbadele, anayurt kavramnn alglan-fln belirleyen anlayflla bire bir ilintilidir.

Buna gre, Trk Mslmandr, Mslmanda Trk. Trk, zerinden befl yz yl gese

dahi Batda yerli olamaz; o yzden, geldi-i yere gnderilmesi meflrudur. Bu yerli ol-mayan Trkler arasnda, din deifltirerekMslman olan yerli halklarn bulunmasnemli deildir. Mslmanlar Trk, Trk-ler ise Douludur. Bu adan, yerli Rum -gebe Trk eliflkisi zerinden retilenanlamlandrmalar, Mbadelenin, gmekfiilinin saysz yznden biri olarak alglan-mas ya da o flekilde aksettirilmesine dayan-maktadr; Bat kkenli olan bu anlayfl, son-radan, iki lkenin kendi milliyetilerince debenimsenmifl ve kemiklefltirilmifltir. Burada,dehfletli derecede dikkate flayan ve acklolan nokta, milyonlarca Mslman yzyl-lardr yafladklar memleketlerinden eden zo-runlu gn doal bir sre olarak alglan-

masdr.Mbadele, Trkiye asndan, bir anlam-

da, medeni bir flekilde Rum ihra edilipTrk ithal edilmesi durumudur (Yunan dev-leti de bu konuda benzer bir yaklaflm sergi-ler: Trklerin ihra, Rumlarn ithal edilme-si). Burada sklkla gzden karlan nokta,Balkan gmenlerinin de byk aclar yafla-mfl olduudur. II. Abdlhamid devrinde ge-lifltirilmeye bafllayan, Anadolunun Msl-manln anayurdu olmas motifi, yaknmayayp sayar ve anayurdun, bu son mmknyurdun yaralarn sarmaya odaklanr.

Tm bu tartflmalarda gz nnde bulun-durulmas gereken en nemli nokta, Lozanmbadilleri de dahil olmak zere, bu grupla-rn hibirinin, ne uluslararas kamuoyu, ne

Osmanl, ne de Trkiye Cumhuriyeti tara-fndan mlteci olarak grlmeyiflidir. Resmianlaflmaya tabi olan ve bu anlaflma sebebiyleg ettirilen Mslmanlar bir yana, eflitli sa-vafllarda can havliyle genlerin dahi kendile-ri iin mlteci kelimesini kullanmayfllarda, yukarda bahsedilen tezi desteklemekte-dir. Bu grupta, Yunanistandaki AnadoluRumlarnn Anadoluya duyduklarna benzerbir ban ve bu ynde bir bilincin ortaya k-mamasnn sebebi de, Mbadele ncesindeyafladklar topraklarda yeterli lde yerliolmamalar deil, onlara, 100 yl aflan bir s-re ierisinde, bu kovulma, anayurda kabul ve

g kavramlarnn kabul ettirilmesidir.Getiimiz ay, Yap Kredi Yaynlarndan

kan, Bir Mbadilin Hatralaradl kitap, butartflmalar asndan deerli veriler sunuyor.Kavala doumlu Kobakizade smail Hak-knn macera dolu yaflam, bize, Nobel dl-l, sveli yazar Eyvind Johnsonun deyimiy-le, titrek kavak aacnn yapran yurtedinmenin ne denli zor olduunu anlatyor.

Yunan Parlamentosunda kralc partiden mil-letvekillii; Yunanistanda milletvekiliyken,Osmanl yararna Bulgar birlikleriyle iflbirliiyapmas; Bulgar ve Yunan hapishanelerindeyafladklar; diplomatik cambazlklar; komis-yonlardaki grevleri; tren yolculuklar, ve ti-caret smail Hakk Beyin, kendini sonyurda atmasyla deiflen, pamuk ipliine ba-

l yaflam hikyesi, bize geirgen kimliklerin s-nrlarn ve snrszlklarn gsteriyor.

Hikyedeki dier tarafa geecek olursak,Rumlar, Kk Asya Felaketi olarak adlan-drdklar olaylar silsilesi sonrasnda bykoranda Yunanistan ve dier devletlere sn-mak durumunda kaldlar. Bu, pek de ngr-dkleri bir durum deildi. Girit Mslman-larndan, mbadele sreci bafllamadan ncedurumu sezip taflnmaz mallarn altna evir-meyi baflarabilenler olmufl, oysa Kk Asya,bilhassa Bat Anadolu Rumlar, deil on ylncesi, felaketin on yl sonrasnda dahi te-melli bir gn mmkn olabileceine inan-mak istememifllerdir. Bu yzden, Rumlar,kendilerini adlandrmak iin mbadil deilmlteci (prosfigas) kelimesini kullandlar.

Resmi anlaflma sonrasnda dahi, evlerine d-necekleri hissi, travmatik bir flekilde devametti. Yunan devleti ve onun vatandafl olmasaadeti (ki toplumun onlar dfllamas ve eko-nomik zorluklar bunu pek zor klyordu),doduklar topraklara duyduklar zlemi gi-dermeye yetmedi. Rembetiko flarklarnda,esrar ve haflhafla, hep mlteci kelimesi vetrevleri efllik etti. Pirede, Kk Asya Rum-larnn yaflad mahalle bugn hl MlteciMahallesi adyla anlmaktadr

Lozan Anlaflmasnda, bu durum, dil-de, farkl terimlerle adlandrlmfltr: Trke-de mbadele, ngilizcede exchange obligatoire,

Yunancadaandallagi plithismon. Ancak, m-badilin Yunanca karfll olan andallaksimi,halk arasnda,prosfigaskelimesi kadar yaygn-

laflmamfltr. Aslna baklacak olursa, Yunanistanda,

bir Mbadele Edebiyat yoktur; orada ancakbir mlteci edebiyatndan bahsetmek mm-kndr. Bu alandaki eserler, nc kuflaktadahi mltecilik temelinde flekillenir.

Rum mltecilerin Mbadele sonras ya-flamlar zerine en erken ve nemli kitaplar-dan biri, antropolog Rene Hirschonun,70li yllarda, Pirenin varofllarndan Yeran-yada yapt alan arafltrmalarna dayananHeirs of the Greek Catastrophe: The Social Li- fe of Asia Minor Refugees in Piraeustur(1989). Trkede Mbadele ocuklaradylayaymlanmfl olan kitabn ngilizce orijinali-nin bafllnda kullanlan terim mbadil de-il mltecidir.

Rumlarn Kk Asyadaki hayatlarnailiflkin en iyi arafltrma kitab, flphesiz, Sia


Gmek / g-r-l-mekSMAL KESKN


11/23

ocak 2009 AGOS kirk

Anagnostopoulounun, Rumlarn Kk Asyadaki Mbadele ncesi yaflamlarnadair birok bilgi ieren, Mikrasia(Kk

Asya) adl alflmasdr.Bu alandaki literatrn, grsel malze-

me asndan en zengin rneklerinden bi-ri, 2004 ylnda Yunanistandaki Kk

Asya Arafltrmalar Merkezince (KAAM)yaymlanan Sinasostur. Trke basks dagetiimiz yl yaplan adl kitaptr. Evan-gelia Baltann editrlnde hazrlanankitapta, bir Kapadokya kasabas olan Sina-sos (bugn Mustafapafla), szl tarih ka-ytlarndan edinilen bilgilerle tantldktansonra, fotoraflar araclyla, zihnimizdetm canllyla infla ediliyor.

Yunanca edebiyat, Mbadele konusun-da, en azndan nicelik asndan bir haylizengin. 1945 gibi erken bir tarihte, birin-ci kuflak mltecilerle yaplan mlakatlararaclyla oluflturulan szl tarih hazine-

si, Yunanistanda bu konuda arafltrma ya-panlar iin byk bir nimet. te yandan,

Yunan eitim sistemi, milli tarih ve mitle-ri asndan, Trkiyeden pek de geri kal-myor. Bilincimizin en taze dnemindeonu darmadan eden tank, Yunan edebi-yatnda da alt tonlardan da olsa karfl-mza kyor. Yunanistanda, bu mitlerinve her trl tutuculuun belals olan,nevi flahsna mnhasr arafltrmac, mer-hum Elias Petropoulos gibi ak szlarafltrmaclarn edebiyattaki karfllnbulmak maalesef bir hayli zor.

Rea Galanaki, gnmz Yunan edebi-yatnda, bu alanda ne kan yazarlardan.Galanakinin, UNESCOnun rnek a-lflmalar Koleksiyonuna dahil edilen ilk

Yunan roman olma zelliini taflyan s-mail Ferik Paflann Hayatadl kitab, do-kuz yl nce Trkeye evrilip yaymlan-mflt. Yazarn iki kitab daha Trkeyeevrilmekte. thaki Yaynlar tarafndanyaymlanacak olan bu kitaplardan O Aio-nas ton Lavirinthonda (Labirentler Yzy-l, 2002), Galanaki, 1878den bafllayp20. yzyl bafllarna uzanyor ve 1918-38arasndaki dnemin g sanclarn da an-latyor.

Kapanfl diasporayla yapalm. Rumkkenli Amerikal yazar Jeffrey Eugeni-desin Pulitzer dll roman Middlesex,

melezlik arttka yaratcln da artmasnarnek teflkil edebilecek bir yapt. kufla-n hikyesinin yer ald romanda, ilk ku-flan g, mltecilik, adaptasyon ve zlemkarmaflalarna, baflkahramann ift cinsi-yetliliinden kaynaklanan cinsel karma-flalar da ekleniyor; anlatlan genetik mu-tasyon, en az zaman kadar gerek ve kur-maca. Trke evirisi getiimiz aylardayaymlanan bu melezlik anlatsn salt K-k Asya Felaketi zerinden okumann,romann te ikisinin kayb anlamna ge-lecei de unutulmamal.

adafl

g romanlar*

HERKL MLLAS

1990l yllarda ama zellikle 2003 ylnda, ye-

ni nfus mbadelesinin 80. ylnda yaynla-nan birka romanda gn anlatmnda adaflbir yaklaflm grlmektedir. Yunan romanlarylakyaslandklarnda bu yaptlarda bir eksiklik g-rlr: Trk yazarlar 1930 kuflandan farkl ola-rak bu olaylarn grg flahitleri deildir, bundandolay da anlatm daha soyut, genellemelere dahafazla dayal ve daha duygusaldr. Belki daha azgerekidir bile denebilir. Ama buna karfllk,g olayn yaflayanlarn yazd romanlara kyas-la son 5-10 ylda roman yazanlarn nemli biravantaj var: Ulusu ideolojiye ve yaflanan olay-lara zamann salad bir mesafeden bakabilmifl-lerdir. Yaklaflmlar hem daha soukkanl hem da-ha tarafszdr. En nemlisi de, son on yllardaulusuluun ne olduunu anlatan nemli arafltr-

malar yaynlanmfl olduundan ve tarihilik ve si-yaset bilimi alannda atlan byk admlarn so-nucu olarak, yalnz olaylarn anlatlmasyla yeti-nilmemekle adafl yorumlar da edebi metniniinde sezilir olmaktadr. 1930larda yazlan ro-manlarn perde arkasnda bulunan ahlaki/kuram-sal temel Marksizm ya da insancl anlayfltr. r-nein Dido Sotiriunun yorumunda sulu, halk-lar birbirine dflren byk glerdir, yani kapi-talizmdir. Veneziste olaylarn ackl yann gr-yoruz, znty ve piflmanln duygusunu yafl-yoruz, ama romanlarda yorum ktl, hatta yeryer ulusuluun kendisi bile seziliyor.

Kimi yazar kt insanlar ya da fanatiklerigndeme getirebilir. Trk tarafnda kt yneti-ciler mbadillerin ektiklerinin bafl nedenidir.

Kimi zaman sorun, soyut bir biimde dzendir.Ulusuluun ne olduu yazarlar tarafndan anla-fllmadn seziyor okuyucu. Aslnda bu roman-lar yazldnda byle bir eksikleri yoktu nko yllarda ulusuluun elefltirisi henz olgunlafl-mamflt. Bugn, adafl geliflmeleri izleyen birokuyucu 1930larn aklamalar saylan snfsalaklamalarnda artk bir eksiklik hissetmekte-dir; ulusuluun elefltirisini aramaktadr. Bu yaz-nn elverdii snrlar iinde, bu adafl anlatm-dan birka rnekle yetinelim. Feride ieko-lunun Suyun te Yan(1992) g olayn anla-tan ilk romanlardan saylabilir. Rum ve Trkle-rin g romanda nemli bir konudur. Cun-dada Giritli Trkler grlr, daha ge dnem-lerde ayrlan stanbul Rumlar ve Yunanistana

kamay dflnen siyasi Trk gmen adaylarHepsi ayn sert, kaba, hoflgrsz anlayfln kur-banlardr. Devlet politikalar elefltirilir Rumcakonuflmak yasaktr Giritlilere Cundada: onlar-dan zorla sanki bir kimlik alnmak istenmekte-dir. Rum evlerinde ise eskiden kalan kan izlerivardr. Vahfleti suskunlukla geifltirmez yazar,belli ki gemiflle ve kimliiyle hesaplaflabilmifltir,adafl yorumunu yapmfltr. Bu romanla yeni biryol alr gibidir. Mbadele baflka bir boyutuylaartk gndemdedir.

* Yeniden Kurulan Yaflamlar:

1923 Trk-Yunan Zorunlu Nfus Mbadelesi

(der. Mfide Pekin) iinde, Trk ve Yunan

Edebiyatnda Mbadele: Benzerlikler

ve Farklar s. 41-43

deinilen kitaplar:Evangelia Balta (ed.)Sinasos: Mbadeleden nceBir Kapadokya Kasabas

Yunancadan eviren: Ari okonaBirzamanlar Yaynclk, Mays 2007, 240 s .

Edward S. CaseyRemembering:A Phenomenological StudyBloomington, Indiana Univ. Press,2000, 392 s.

Jeffrey EugenidesMiddlesexev. Solmaz Kamuran

nklap Kitabevi, Mays 2008, 640 s.

Rea Galanakismail Ferik Paflann Hayat

Yunancadan eviren: Herkl Millasletiflim Yaynlar, Mays 1999, 174 s.

Rene HirschonMbadele ocuklarev. Serpil alayanTarih Vakf Yurt Yaynlar,Kasm 2000, 245 s.

Kobakizade smail HakkBir Mbadilin Hatralar

Yap Kredi Yaynlar, Kasm 2008, 88 s.

okuma nerileri:

Raif Kaplanolu

Bursada Mbadele

(1923-1930 Yunanistan Gmenleri)

Avrasya Etnografya Yaynlar, 1999, 145 s.

skender zsoy

ki Vatan Yorgunlar

Balam Yaynlar, fiubat 2003, 130 s.

Elias Petropoulos

Yunanistanda Trk Kahvesi

Yunancadan ev. Herkl Millas

letiflim Yaynlar, Eyll 1995, 108 s.

11

Kayseri ve Kilikyadan gelen

mlteciler Kerkira Adasnda

(11 Ekim 1924)


12/23


13/23

Editions Parenthses, 1978de, Marsil-yada kurulmufl bir yaynevi. Patrick Bar-dou ve Varoujan Arzoumaniann, mimarlkve flehir planlama kitaplaryla bafllayan yayn-clk serveni, zamanla, edebiyat, mzik, fo-toraf, sosyal bilimler alanlarna da yaylmfl. 30yldr, Ermeni edebiyatnn nemli eserleriniFranszcaya kazandran Editions Paranthsesinmimarlarndan Arzoumanianla, yaynevininkuruluflu, yayn izgisi ve karfllaflt zorluklarzerine sylefltik.

Editions Paranthses nasl kuruldu? Yaynevimiz 1978de kuruldu. Patrick

Bardou ve ben, mimarlk okuduk. Toprak

yaplara ilgimiz vard, zellikle de Kzlderili-lerinkine. Mezun olduktan hemen sonra bukonuda bir kitap yazdk. O dnemde, mi-marlkla ilgilenen ok az yaynevi vard; bizde kitab kendimiz yaymlamaya karar verdik.Bylece, hi mimarlk yapmadan yaync ol-duk! Paranthses, bugn, mimarlk ve flehirplanlamas konusunda uzman bir yaynevi.

Genifl bir kadroyla m alflyorsunuz?Yaynevini yaflatan, srekli olarak burada

alflan drt kifliyiz. Tabii, elyazmalarn oku-ma ve redaksiyon iin yardm aldmz kifli-ler de var. Ama tm grafik tasarm ve teknikalflma, yaynevi bnyesinde yrtlyor.Kitaplarn bask kalitesine, rnein kt sei-mine ok nem veriyoruz.

Yaymlayacanz kitaplar nasl sei-yorsunuz?Yaynclar, toplumda izole olmufl insanlar

deil, toplumun ve belirli bir dnemin aktr-leridirler. Dolaysyla, yaynclkla ilgili karar-lar birok etkene baldr. Kitap yaymlamakaslnda her zaman politik bir eylemdir. Ya-yncnn bu alandaki tercihlerinin btn de,onun bakfl asn niteler ve tarzn yanstr.30 yl nce, ekoloji ve gnefl mimarisiyle ilgi-li ilk kitaplarmz yaymladmzda, bunla-rn ilgi uyandracandan emin deildik; yal-nzca bir midimiz vard. Bu kitaplar ok ba-flarl oldu, fakat bunun iin beklememiz ge-rekti. Bu konularda henz yeni yeni bir bilinoluflmaya bafllad.

Bugne kadar ne tr kitaplar yaymla-

dnz?Hibir zaman hzl ve ok kitap yaymla-

maya dnk bir izgimiz olmad. fiu anda

300 kitaplk bir kataloumuz var. Ylda yak-laflk 20 kitap yaymlyoruz; bunlardan 1 yada 2si Diasporales serisinden. Yaynlarm-zn byk bir blm mimarlk ve flehirplanlamas zerine. Sosyal bilimler alanndada birok kitabmz, ayrca bir mzik (zel-likle caz) serimiz var. Konusu ilgimizi eker-se, fotoraf kitab da yaymladmz oluyor.

Diasporales serisinde yalnzca Ermeniyazarlarn kitaplar m var? Yaynevinin kurulmasndan itibaren, bu

alanda mcadeleci bir tavrm oldu. Ermenikltrne iliflkin ilk yaynmz, Avedis Aha-ronyann Azadutyan Canabarhin kitabnnevirisi oldu (Bu kitap Trkiyede de Belge

Yaynlar tarafndan Fedailer zgrlk Yolun-daadyla yaymland). Bu, Armnies (Erme-nistanlar) serimizin ilk kitabyd. Serininadnda, Ermenistan kelimesini oul ekiylebirlikte kullandk, nk birden fazla mem-leket olduunu dflnyorduk. O dnemdeSovyet Ermenistan ve bykl kkl bir-ok diaspora topluluu vard, oysa Ermenis-tan bamszln ilan ettikten sonra,Armnies bafllnn pek bir anlam kalmad.Diaspora kltrne arlk vermeye kararverdik. O gnden beri, bu seri iin Diaspo-rales baflln kullanyoruz, yine oul ekiy-le

Fransadaki Ermeni diaspora edebiyat-nn tarihinden biraz bahseder misiniz?

Bildiiniz gibi, Trkiye, Suriye ve Lbnandflnda, Ermeniceyi ustalkla kullanan yazar-lar pek kmyor. Fransada da durum byle;Ermenice yazan ok az yazar var. Ama, ikidnya savafl arasnda, Ermeni edebiyatndaParis Okulu olarak anlan bir grup edebiyat- kt: fiahnur (Armen Lubin), Sarafyan,Vorpuni... Bu yazarlarn eserlerini besleyen,onlarn yafladklar srgn hayat olmufltur.Biz de, imknlarmz dahilinde, bu eserlerinbazlarn Franszcaya evirip gnmz okur-larna ulafltrmaya alflyoruz.

Hangi dillerden eviriler yaymlyorsu-nuz?Mimarlk alannda birok dilden evirip

yaymladmz kitaplar var: ngilizce, tal-yanca, Almanca, spanyolca, Rusa, ince

Diasporales koleksiyonu iin, elbette Erme-niceden, fakat ayn zamanda Trkeden,Rusadan ve ngilizceden de eviriler yaym-

lyoruz. Bir edebiyatn farkl dillerde konuflanokurlara ulaflmas, varln srdrmesi iinelzemdir. Ermenice gibi dillerde, bu ihtiyadaha da belirginleflir. eviriler, bir dilin, zel-likle zihinsel tecridinden kmasna yardmcolur.

Fransada okurlar genel olarak ne trkitaplara ilgi gsteriyorlar? Pa-ranthsesin en ok satan kitaplar han-gileri?Her kitabn kendine ait bir kitlesi vardr.

Mimarlk klasiklerini saymazsak (Rem Kool-haasve Le Corbusier yaklaflk 15 bin nshasatt), en iyi satfllarmz, flu ana kadar 20 bin

nsha baslan, Billie Holliday ve CharlesMingusun otobiyografilerinde yakaladk. Er-menilerle ilgili serimizde ne kan tek bir ki-taptan sz edemeyiz. Ama Ermeni okurlarnedebiyatla aralarnn pek de iyi olmadn vetarih kitaplarn tercih ettiklerini syleyebili-riz. Fransz okurlarn yabanc edebiyatlaragsterdii ilginin gittike artmas mutlulukverici. yi evirmenlerin says ok az olsa da,eviriler yaymlamaya devam etmek gerekir,nk bu, tekinin bakflnda var olabilmekasndan ok nemli.

Mali skntlar yaflyor musunuz? Sizedestek veren kurumlar var m?Mali skntlar, mesleimizin merkezinde

duruyor. Bu durum, dnyadaki tm yaym-clar iin geerlidir. Her gn, zlmesi gere-

ken yeni bir mali problem kar ortaya. Eersadece ekonomik kriterlerle hareket etseydik,kataloumuzdaki kitaplarn %10u bile gngremezdi. Yaynevi olarak, alflmamz enciddi, titiz ve mcadeleci bir tavrla srdr-dmz alan, Ermeni kltr ve edebiyat-na iliflkin kitaplar. Bu yaynlar, yaynevimi-zin datm a sayesinde birok yere ulafltra-biliyoruz. Yaymladmz mimarlk kitaplar-nn geliriyle, Ermeni edebiyat kitaplarnnsatfl konusundaki olas baflarszlklar kapa-tyoruz. Arkadafllk balar dflnda, hibir ku-rumla dorudan bir iliflkimiz yok. Bazen,yaptmz iflte, kendimizi yalnz ve tecritedilmifl hissediyoruz. Bazlar iin sanki yo-kuz! Fakat, tm kltrel alanlar iin geerliolan bir fley bu. Btn zorluklara ramen,projelerimizi hibir zaman yarda brakma-dk. Yaptmz ifle inanyor olmamz oknemli.

Yaynevinizden kan baz kitaplarTrkeye evrilerek Aras Yaynclk ta-rafndan yaymland. Farkl lkelerde,kitaplarnzla ilgilenen baflka yaynevle-ri var m?

Aras Yaynclk bugne kadar iki kitabm-zn Trke evirisini yaymlad: LApatri(Jean Khayan, Vatansz) ve Les passagers dIs-tanbul(Esther Heboyan, stanbul Yolcular).Biz de, yaknda, Arastan kan, Takuhi Tov-masyann, aile ve mutfak anlarn anlattSofranz fien Olsun adl kitabn, Franszcaolarak, Souvenirs culinaires du Bosphore (Bo-aziinin Mutfak Anlar) adyla yaymlaya-caz. Ayrca, Yerevanda, ok zor flartlar al-

tnda, dikkate deer ifllere imza atan SarkisKhatchents ile de balant halindeyiz.

Fransada ifade zgrlyle ilgili s-kntlar yaflyor musunuz?fade zgrlnn tam olarak korundu-

u bir lkede yaflyoruz. Fakat baflka alanlar-da ciddi zorluklarla karfllaflyoruz. Bunlarnilki, ekonomik sansr. kincisi ise duyarszlk;basnn grmezden geldii, hi bahsi geme-yen bir kitab yaymlamak neye yarar? Bunoktada, en ok, Fransadaki Ermeni basny-la sorun yaflyoruz. ok az kitap, okurlar bil-gilendirebilecek elefltirel bir analize tabi tutu-luyor. Sizin bugn yaymladnz, kitaplar veyaynevleriyle ilgili byle bir syleflinin Fran-sada yaplmasn hayal edebilir miyiz? En

azndan bugn iin, hayr. Gelecek projeleriniz neler?

Bir yayncnn hayatnda, her zaman, son-suz sayda proje vardr; bazlar gerekleflir,bazlar ise uygun zaman bekler. Bizim deelimizde, gelecek 10 yla yetecek kadar projevar. Bir sonraki yaynmz, Anahide Ter Mi-nassian ve Houri Varjabediann, Terres den-

fance(ocukluun lkeleri) ad altnda der-ledii, yazarlarn ve sanatlarn yafladklar yada kurguladklar Ermenistan anlarndanoluflan bir antoloji olacak. 2009da, TakuhiTovmasyann kitab dflnda, Sergey Paradja-novun hapishane mektuplarn ve Sayat No-vave Confessions(tiraflar) adl filmlerinin se-naryolarn yaymlayacaz. Ayrca, sizin deyakndan tandnz bir yazar olan Zaven Bi-

beryann Karncalarn Gnbatm(Aras Yay.,Babam Aflkaleye Gitmedi, 2000; MrnneruVeraluys, 2008) da projelerimiz arasnda...

AGOS kitap ocak 200914

Marsilyadan Ermeni edebiyatna

alan parantezTAMAR NALCI - SBL EKMEN


14/23

Lisede okuduumuz nklp Tarihi kita-bnda Ermeni Sorunu nitesinde bir

okuma paras vard. Para ErmenilerinErzurumun Mslman bir kynde yaptk-larn tasvir ediyordu. Son derece kanl vemide bulandrc sahnelerdi. Ne zaman ookuma parasn hatrlasam aklma duvaraivilenmifl bir ift insan cieri geldiini sy-lemekle yetineyim. Hakan Yelin RzgrEkenler romann okumaya bafllaynca buparay hatrladm; zira roman ou Ermeniolan etecilerin, 1914teki benzer bir ky(gene Erzurumda Mslman bir ky!) bas-knyla alyor ve anlatlan dehflet sahnelerio paradakini aratmyor. Zaten yazar, budehflet sahnelerine o kadar sk ve ayrntl birbiimde yer veriyor ki hani neredeyse bun-

dan zevk ald dflnlebilir.Bafllarda bildik bir hikyeyle karfl karfl-

ya olduumuz izlenimini verse de elimizde-ki eser, bildik baz klifleleri tekrarlamasnaramen farkllklar da olan bir roman.

Bir Mslman (idemli) ve bir Ermeni(Armanl) ky etrafnda flekillenen olaylaranlatlyor. idemli kylleri diken stn-dedirler, etecilerin baflka bir kyde (Ulya)yaptklar gibi bir baskna maruz kalmaybeklerler. lerinde, baskndan Armanlysorumlu tutanlar ve bunun cezasz kalma-

mas gerektiini dflnenler vardr. Bunlar-

dan biri de kyn ileri gelenlerinden Hse-yin Aann, kkken bir Ermeni ocuk(Aret) yznden sakat kalmfl olu AksakOsmandr. Osman, bir gece, yanna aldiki kifliyle birlikte Armanlya sessiz bir bas-kn yapar. Kyn papaz Zaveni ve kkkz Saray ldrr (Kambur Hasan Sarayatecavz de eder ama Osmann bundan ha-beri olmaz), kiliseyi atefle verirler. Kydensessizce ayrlrlar ama beklenmedik bir tankonlar grr ve kusurlu glgelerinden onlarteflhis eder. Armanldan baz kyller de e-tecilerden yardm alarak idemliye basknverip intikam almak isterler. Bu tr ifllerinbafln Garbis eker. Fakat, kyn aklselimsahibi kiflilerinden Demirci Haik (roman-

da Hacik) araya girer; ahbab HseyinAay olanlar gzleriyle grmesi iin kyegetirir. Kk tan da dinleyen HseyinAa idemliye dner ve olunun azn-dan, yaptklarn dorulayan itiraflar alr.Artk yaplacak tek bir fley vardr: KatilleriArmanlya teslim ederek, doan kan borcu-nu kapatmak. Nitekim, idemliden bir-iki gl adam, bafllarnda Hseyin Aa ol-mak zere Osman, Hasan ve su ortakla-r Durmuflu derdest ederek, aslmak zereArmanlya teslim ederler. Hseyin Aann

olunu, leceini bile bile teslim ederkenki

hali i burkar.Bunlar olup biterken, bamszlk sev-

dasna dflp Rusyann maflas olmufl ma-ceraperestlerden (iflte bunlar bildik) oluflaneteci tehdidi ortadan kalkmfl deildir. Heran baskn bekleyen Hseyin Aa, gecelerinbet tutturur ve olas bir baskn durumun-da kyn kadnlarn namuslaryla cennetegitmeleri iin bir maarada toplayp sonare olarak kz Nuriyeye maaray havayauurtmay planlar. Bir gece, beklenen bas-kn gerekleflir. Vaziyet umutsuz hale gelin-ce, kararlafltrlan iflaret verilir, kz da dina-mitlerin fitilini atefller. Fakat son anda Ar-manl kylleri imdada yetiflerek idemlikyllerini Ermeni etecilerden kurtarrlar;

dinamitler de patlamaz. idemli kylleribunu unutmaz ve bir mddet sonra savaflpatlak verip de, askeri manevralar gerei ku-rayla baz kylerin gneye g ettirileceiama aslnda kurann dzmece olduu, tabiiki Ermeni kylerinin gidecei haberini aln-ca, bunu Armanlya iletmekle kalmaz, busefer de onlar Armanl kyllerini srgn-den kurtarrlar.

Btn bu toz duman iinde, zerine ha-fif flehvet sosu gezdirilmifl bir aflk hikyesi-nin de eksik olmadn syleyelim. Hse-yin Aann on drt yaflndaki olu Ham-diyle Armanl kynden yirmi iki yaflndakarta kamaya bafllamfl ocuklu dul Talinbirbirlerine lgnca flktrlar ve ou yasak

aflk gibi, bunun da sonu hazindir.Yazarn adeta Anadolu evliya kltne birselam olan Dervifl karakterini zikretmedengemek olmaz. Dervifl, doast gleri ol-duuna inanlan, grnmeyenlerle yaren-lik eden, hayvanlarla konuflan, Hristiyan-Mslman btn halkn koruyucusu olanbir figrdr. Biz fanilerle kyaslandnda,tpk Anadolu gibi zaman stdr. Her fley,herkes geer, o kalr.

Romanda iki grup insan var: lki, dfl-manca davrananlar, ikincisi ise aklselim sa-hibi olanlar. lk gruptakiler ya ruhen ktolduklar iin (Garbis, Kambur Hasan, e-tecibafl Arto) ya da stesinden gelemedikle-ri travmalar yznden (Osman) byle dav-ranrlar. Yazar, ktlerin insanlk dfl yara-

tklar olduunu ima eder. Ruhen kt ol-makla bedenen kusurlu olmak veya zahiriirenlik arasnda kurulan ba da dikkat e-kicidir. Armanlda papaz ldren, kkkza tecavz edenlerden biri topaldr, birikambur. eteciler, vcutlar irinli, balgam-lar kanl kimselerdir. etecibafl Arto, zbabasn srf itii flarab paylaflmad diyebafln gvdesinden ayrarak zm banagmen bir manyaktr. Romandaki bunabenzer birok ifadeden anlafllyor ki, Yel,ktln sradanl konusundaArendtle ayn fikirde deil. Ayrca, roman-daki ataerkil hava bariz biimde kendini his-settiriyor. Kkler lafa karflamaz; kadn-lar, korunmas gereken, namus gstergesi,

zayf varlklardr Olaylarn getii yer vezaman dflnlecek olursa bu da romann

muhteviyat asndan olduka olaan vebeklenebilir bir durum tabii.

Rzgr Ekenler, kendince dengeli olmayaalflan bir roman. rnein, btn ktlertek bir etnik/dini gruba mensup deil. Her-kesin kendi kts var. Yazarn iyi Ermeni-kt Ermeni ayrmn yapmaya alflt

sylenebilir. Fakat roman, Ermeniler iindedoru davrananlarn istisna olduu izleni-mini veriyor. Yani, Armanl bir istisnadr; zi-ra bir Mslman kyne yardm ettiklerianlafllrsa kendi dindafllar tarafndan hainolmakla sulanrlar. Ermenilerin ou, glgibi geinip giderken kandrlmfl insanlar-dr (bu da tandk deil mi?). Baflka bir de-yiflle, kitapta rzgr ekme ihalesi yine Er-menilere kalyor, zaten frtnay da onlar bi-iyorlar. (nsan bu noktada Rzgr eken fr-tna bier szyle Eden bulur sz arasn-daki paralellii de dflnmeden edemiyor.)

Romann o zamanlarn siyasetine dairyapt birok tespit tartflmaya ak. Szedilen baz olaylarn da maddi gereklikler-le rtflmedii sylenebilir. Gerek bu gibi

maddi uyarlamalar, gerek siyasal tespitleriiin romancy elefltirmek mmknse de,burada asl sorumluluk okuyucunundur.Okuyucu elindeki eseri, bir romandan tarihveya siyaset renilmeyeceinin bilinciyleokumaldr, nk tarihiyi balayan yn-tem, ilke ve ltler, romancy balamaya-bilir. Romanc sadece birtakm duygu vedflnceleri aktarmak, beyninizi ve yrei-nizi hareketlendirmek iin bir hikye anla-tr. Btn bunlar akldan karmamak flar-tyla, insafl bir roman olmaya alflan, b-tn Ermenilere karfl deil ama en azndan Armanll Ermenilere karfl bunu baflaranRzgr Ekenler, okuyucuda uyandrmasmuhtemel baz duygular, zaman zaman

ykseltmeyi baflard dramatik tempo vesrkleyicilik iin okunabilecek bir roman.

ocak 2009 AGOS kirk

Ah flu ktler olmasayd!OHANNES KILIDA

Hakan YelRzgr Ekenler

Altn Kitaplar, Ekim 2008

15


15/23

ocak 200916AGOS kitap

Trkn fioray, yllar gese de Trk sine-masnn sultan olarak anlacak bir sa-nat. Filmleri, canlandrd karakterler vegzelliiyle, oyunculuunun her dnemin-de konuflulan fiorayn sinema kariyerininkitaplafltrlmas da kanlmazd. FeridunAndan Trkn fiorayla Yz Yzeadl ki-tab, bir dnemin seyircisinde derin izler b-rakan Trkn fiorayn hayatndan birokkesiti aa karyor.lk olarak sekiz yl n-ce, Can Yaynlar eti-ketiyle yaymlanan ki-tap, getiimiz gnler-de, Turkuvaz Yaynla-rndan kan yeni bas-ksyla, okuyucuylatekrar bulufltu.

Trkn fioray, si-nemaya flk olduu-nu, sinemay hayattaher fleyin zerinde tut-tuunu her zaman dilegetiren bir oyuncu.

Andan edebi bir duyarllkla oluflturduubu biyografik alflma da,fiorayn sinema tutkusu-nun altn iziyor. Krk ylaflkn bir sredir sinemayaemek veren fioray, An-daa, yaflad glkleri,sevinleri, aclar, piflman-lklar, aflklar anlatyor.Kitabn en dikkat ekicicmlerinden biri, Onlarnasl istiyorsa yle yaflaya-cam. Her zaman merakedilen hayatn, kendi iste-dii gibi deil, seyircininistedii gibi yafladn an-

latyor fioraySorular ve cevaplarn art arda sralanma-

sndan oluflan, kuru bir kitap deil bu; An-da, fiorayla ilgili dflncelerini, rportajncesinde ve sonrasnda hissettiklerini, r-portaj srasnda araya karflan gndelik soh-betleri de paylaflyor okurla.

Bir dnemin sinema tarihini merakedenler de Trkn fioray hayranlar kadarzevk alabilir bu alflmadan. fioray, ynet-menler, oyuncular ve sette yaflanan ilginolaylarla ilgili birok ansn anlatyor. Sa-natnn ocukluk ve genlik yllar, sine-mayla tanflmas, ynetmenlik deneyimi, k-zyla olan iletiflimi ve gndelik hayatna da-ir birok ayrnt yer alyor syleflide. zel

hayatn bakfllardan uzakta yaflamay terciheden fiorayn neredeyse her cmlesi, sine-maya olan tutkusunu ele veriyor. Kitapta,fiorayn gndelik hayatn nasl yafladna,yldz olmann getirdii zorluklarla nasl baflettiine dair ipular da yakalyoruz. teyandan, Andan sinemaya ve Trkn fio-raya olan tutkusu da kendini srekli belli

ediyor.Kitapta, Trkn fiorayn dostlarndan

Selim leriyle yaplmfl bir sylefli de yer al-yor. Poplerliini her daim koruyan, herkuflaktan Trkiyelinin tand fiorayn fo-toraflaryla renklenen bu ayrntl biyogra-fi, fioray severler kadar sinemaseverler iinde, deerli bir an kitab nitelii taflyor. Ay-rca, bir sanaty, bir edebiyatnn gzlem ve deerlendirmeleri zerinden okumak,anlamaya alflmak da keyifli olabilir.

Edebiyat bakflylaTrk sinemasnn sultan

JANET BARIfi

Feridun Anda

Trkn fioray ile Yz Yze

Turkuaz Yaynlar, Kasm 2008, 208 s.

Edebiyatta bir yazar on yla, yirmi yla,hatta daha fazlasna hapsetmek, snrla-mak, doru deildir. nk, bir yazar kale-mi eline ald m, bir mr srer bu maraton.ou edebiyat, sal izin vermeyince ve-ya mr bitince brakr kalemi. Bu adan,bu kflede Cumhuriyet Dnemi TrkiyeErmeni Edebiyatn, 40l, 50li, 60l yl-lardan bugne uzanan sre iinde inceler-ken, zaman zaman ayn yazarlardan, aynisimlerden bahsetmemiz gerekecek-tir.

fiair, yk yazar ve arafltrmacHaik Bedros Amiryann (1915-1998) ilk kitab, 1939da yaymla-nan Ovasisadl edebiyat ve sanat al-

manadr. Edebiyat alanndaki ki-taplarndan bazlar Yerker Siro YevBaykari (Sevda ve Kavga fiarklar,1949), Azadarar nknaflarj(Can-kurtaran, 1959) ve lkesinin ba-mszl iin mcadele veren vebir askeri darbenin ardndan ld-rlen Kongo Baflbakan Patrice Lu-mumbaya ithaf ettii Lumum-badr (1962).

1948de yaymlanan fliir kitabYerani Tenin (Keflke) ardndan, ykleriy-le, edebiyatta ismini unutulmazlar listesineyazdrmfl olan Yervant Gobelyan (d. 1923),Marmara, Jamanak ve Agos gazetelerindesrdrd kfle yazarl ile de ne kmflbir yazardr. yk kitaplarndan bazlar:Yeraz unetso Martig(Dflsz Yaflayan n-sanlar, 1984), Hoov Mgrdvadzner(Top-rakla Vaftiz Edilenler, 1992), Menk AnunHay Dzaig Trink(Ermeni iek DedikAdna, 1991), ve Giaynki Lusantsken(Yafla-mn Kenarndan, 1998).

Zahrad (1922-2007) ve Zareh Khrakhu-ni (d. 1926), 50li yllarda modern Ermenifliirini rayna oturtmufl flairlerdir; 60larda bualanda trmanmfl, 70lerde zirveye ulaflmfl,80lerde ise tahta oturmufllardr. Her ikiside, yirmiden fazla kitaba imza atarak, enretken flairlerimizden olmufltur. Khrakhu-ninin fliir dfl alflmalar da ok nemlidir.Potorig(Frtna, 1999) adl tiyatro eseri, yaz-d makaleler, denemeler, arafltrma yazla-

r ve edebi tahliller, onun dier alanlarda dagl bir yazar olduunu gsterir.

Edebiyatmza, emei, yoksulluu, hak-szlklar haykran fliirleri ile renk katan flair-lerimizden biri de Varteres Karagzyandr.O da, Trkiyeden gp uzak diyarlara gi-den yazarlarmzdan olmufltur: nce Erme-nistana, ardndan ABDye yerleflmifltir; ha-len Los Angelesta yaflamaktadr.

Bu kervana 1950li yllarda katlmfl, bil-hassa 60l yllarda edebiyatseverlerden ka-bul grmfl yazarlarmz da vardr. Onnik

Fcyan (1931-1976) bunlardan biridir.Kumkap Bezciyan Okulunda retmenlikve mdrlk yapmfl olan Fcyan, eitimevresinde olduu kadar edebiyat evresin-de de sevilen bir yazar olmufltur. Kifliliin-deki hmanizm ve alakgnllk fliirlerinede yansmfltr. Fcyann zamansz l-m, hem edebiyat, hem de eitim alannda,toplumumuz iin byk bir kayp olmufl-tur.

60l yllarda bu kervanakatlan gen kalemlerden biride Musadal Arsen Can-yandr (d. 1938). Anado-lunun suyu ve havas ile yo-rulmufl, Anadolu kokan bir

flair olan Canyann fliirlerindehmanizm ve sevgi temalarne kar. nce Musada-ndan, sonra da Trki-yeden ayrlmfl ve Ermenis-tana yerleflmifltir.

Bu blm, Ermeni edebi-yat ve eitim camiasnda se- vilmifl bir isim olan rma Acemyanla (1936-1990)noktalamak istiyorum. Kad-

ky Aramyan Okulunda yllarca retmen-lik ve mdrlk yapan Acemyan, edebiyatdnyasna iki fliir kitabyla katlmfltr. DalMiyayn(Sadece Vermek, 1975) ve m Doe-rs(Msralarm, 1985) adl fliir kitaplarnda,yaflama ve insana karfl duyarlln, ouzaman hznl bir slupla ifade etmifltir.fiiir dili sade, edebi sanatlardan ve ssleme-lerden uzaktr. Topluma gerek eitim ge-rekse edebiyat alannda daha da verimli birflekilde hizmet verebilecei bir yaflta aramz-dan ayrlmfltr.

T R K Y E D E E R M E N E D E B Y A T I

60l yllarn kalemleriGARBS HORASANCIYAN

NOEL BABA

Binlerce naz ile geldin binlerce hayrla Ak sakalnn binlerce teliyleBinlerce bacadan ieri dktnVe hasretle dolu binlerce canSra sra dizildiler yoluna

Bir gndeBinlerce cana trkler verdin

Dfl verdinSevgi verdin

Bir gndeBinlerce kifliye yara verdin

Tasa verdinAc verdin

Bazlarna ok ok - bazlarna ok azBazlarna ise yok yok - kalmad dedin...

Halbuki tedeBinlerce etten kemikten bebekBinlerce kez derkenardan

BakyorBinlerce sz - binlerce dflle bekliyorYoksa eer onlara verecein binlerce fley

Al bendenBin kere bin tane koca sevgiler yrekten

Gtr bendenBinlerce selam, binlerce kez...

ONNK FIICIYAN

Onnik Fcyan Fotoraf Ara Gler

Haik Amiryan, Ovasis (1939)


16/23

17ocak 2009 AGOS kirk

Ilgar, annesi, dedesi ve anneannesi ilebirlikte bir sahil kasabasnda yaflayan, buuk yaflnda bir afacan. Minikolum, yafl gerei ok hareketli ve okmerakl, ve kitaplar ok seviyor. Hergece, uyumadan nce, mutlaka ona ki-tap okumam istiyor. Tabii, ona hangikitaplar okuyacam kendisi belirli-yor; ka tane okuyacam da yle. ki,

, befl artk, onun keyfine kalmfl...flin en gzel yan, kitaplardan ren-

dii kelimeleri ve cmleleri, konuflur-ken kullandn fark etmek.

Bu kflede, Ilgarla birlikte yaflad-mz okuma deneyimlerine dayanarak,okul ncesi ocuklar iin hazrlanmfl ki-taplardan sz edeceim.

***Minikler byrken, takntl olduklardnemlerden geiyorlar. Ayn masal

dinlemek, ayn izgi filmi seyretmek,ayn flarky sylemek ya da ayn kitab

yzlerce defa okutmak isteyebiliyorlar.

Bu sralar olumun taknts, Yavru Ah-tapot Olmak ok Zoradl kitabn kahra-

man Ahtapot Nino. Ilgar, kitapta gr-d resimleri ok sevdi; kendi kendine

ahtapot resimleri izmeye bafllad.Nino ok sevimli bir ahtapot ama ha-linden pek memnun deil. Annesi ne ka-dar dil dkse de, bu konudaki mutsuzlu-unu dindiremiyor Ninonun. ok say-da kolu olduundan, giyinmek, Ninoiin ok zahmetli bir ifl; Keflke ylan ba-l olsaydm, abucak giyinirdim, haya-tm ne kolay olurdu diye dflnyor.Ancak, okula giderken yaflad bir olay,Ninoya, kendisi gibi olmann gurur du-yulacak bir fley olduunu retiyor.

ocuklar zgvenli, kendileriyle ba-rflk bireyler olarak yetifltirme abalarnakatk salayabilecek bir kitap

***

Minik olum Ilgar boya kalemle-

riyle yapabileceklerini fark edince, onaboyama kitab yetifltiremez olmufltum.

Kalem tutmay bilmeden, sadece kara-lasa bile, yle elenerek karalyordu ki

Ilgar bir sr kitab ve duvar kara-ladktan sonra, bir gn kitapda bukitab grdm; almak neredeyse birzorunluluktu. Hem istedii gibi boya-yacak, karalayacak, hem de bi r sr fleyrenecekti: Kalem tutmay, renkleri,flekilleri, saymay

Sayfalar, boyandktan sonra siline-bilecek flekilde hazrlanan kitapta, mi-nicik, tombul ellere kalem tutmay -retebilmek iin zel olarak tasarlanmflbir kalem de var. Ilgar, kitab aldmzgn bu kalemi bitirmeyi baflard tabii.fiimdi baflka kalemlerle izmeye ve e-lenmeye devam ediyor.

Kokulu misketler,tarn seminerleri

Merhaba arkadafllar. Bu ay size nerece-im kitap,Annemin Kokulu Misketleri.

smi gibi romann kendisi de komikve ok elenceli. Ana karakterler RuddyMudd, Doria Mudd (Ruddynin annesi)ve Pookie Tunnbaum. Bu romanda, as-lnda Ruddynin ad Aurora ve Pooki-enin ad da Priscilla, nk kendi adla-r yerine takma adlarn kullanyorlar.Ruddynin o kadar ok hayvan var ki,kafesler dolusu ve btn odasn kapl-yor. Agnes adl yafll kpei, Larry ve Vi-vien adl fareleri, Margaret adl iguanas,Gregory ve Peck adl papaanlar bun-lardan sadece birka. Hayvanlar ok se-viyor ve onlarn yavrusu olduunda yav-rular vermek istemiyor. En yakn arka-dafl da Pookie adnda bir kz. AnnesiDoriann ifli de, insanlara ok pis kokanmisketleri satmak. rnein, bu kokulartantmak iin Tarn Seminerleri dzen-liyor. Bylelikle deiflik yollarla kokulartantyor.

Anlayacanz, ok zevkli bir roman.Eminim ki siz de benim kadar seveceksi-niz.

nsanlarn duygularna, hislerine,

dnya grfllerine gre farkl kitaplarvar. Benim size tavsiye ettiim bu kitap,komik olaylar seven insanlar iin. Hemzaten herkesin glmeye ihtiyac vardr,deil mi?

NADN TALAR AIKBAfi (12)

Martha FreemanAnnemin Kokulu Misketleri

ev. Nesrin iiltepe AkbayBulut Yaynlar, 1996, 165 s.

Sara fiahinkanatYavru Ahtapot Olmak ok Zor

resimleyen: Feridun OralYap Kredi Yaynlar, Eyll 2008, 36 s.

Silinip Temizlenen Kitap:

Renkler ve fiekiller

Doan Egmont Yaynclk,Austos 2008, 24 s.

o k u l n c e s i

ILGARINKTAPLIIYAMUR BATTAL

Ah flu bykler... Hani iyiler hofllar da bir debizi anlasalar Oda toplamak mesela; odatoplamann gerekten ama gerekten elence-li bir yan yok, hatta biz odann dank oldu-unu bile fark etmiyoruz. Ama annem zorla-ynca odam toplamak zorunda kalyorum ta-bii. Hem ben ne gzel her fleyi dolabma geli-

fligzel bir flekilde tkmflken bunlar ykp kat-layp koymann ne anlam var anlamyorum...

Bir de bilgisayar ve televizyon olay var;Kzm, bu kadar ok televizyon izleme, gz-lerin bozulur. Olum, bilgisayarla ok u-raflyorsun, biraz dev yap!

lk olarak, televizyonu 2 metre yakndan izle-mezsek gzlerimizin bozulma ihtimali yok, ve bizde gzlerimizi televizyona dayamyoruz. devyapmamz gerektiini de bilgisayarla oynarkensylerseniz insann siniri bozuluyor, hi yapmakistemiyoruz devi. Ayrca, devimiz varsa daeninde sonunda yapmamz gerekiyor zaten, bafl-mza kakmanza gerek yok byle, deil mi ama?

Ayy, bir de bizim misafirlerle oturup soh-bet etmemizi isterler... fiyle bir konuflmanngerekten ok rahatsz edici olduunu anla-

malar lazm yani:Misafir:Derslerin nasl evladm?Zorla cevap veren ocuk:(sklmfl bir flekilde)Fena deilBurada araya giren anne:Matematikte pek iyideil ama alflmyor ki, ne desem anlatam-yorum(!)

Ve iki kadn, ocuklar hakknda birbirle-rine dert yanmaya bafllyor...

Grdnz gibi, bizim iin ok elencelideil...

Hele dinlediimiz mzie karflmazlarm Sesini ok ayormufluz, komflular kza-

cakmfl. Ya, gerekten o sesi komflularn duy-masna imkn yok. Hem azck mzik sesiduysalar ne olacak ki...

Yani ksacas, sizce bykler insan olabilirmi? (Yanlfl anlamayn, bu aslnda bir sonrakiyazmda anlatacam kitabn ad)

Sonu olarak, buradan byklere sesleni-yorum: Azck anlamaya alfln bizi.

Byklere okuma nerisi

Bu konuyla ilgilenen bykler varsa, AytlAkaln kitaplarn okumalarn kesinlikle tavsi-ye ediyorum: Kzm, Ben ocukken..., Olum,Ben ocukken, Kzm Nerdesin ve OlumNerdesin. Bir annenin ocuklaryla yafladsorunlar anlatyor Aytl Akal; ksacas byk-lerle niye anlaflamadmz. Hepsi kesinlikle

ok baflarl kitaplar, okurken sanki sizin haya-tnz yazmfl gibi hissedeceksiniz.

PINAR TERZ (12)

Vah flu bykler...Derslerinnasl evladm?

Aytl AkalKzm, Ben ocukken 1996, 64 s.Olum, Ben ocukken 1995, 64 s.

Kzm Nerdesin, 1999, 73 s.Olum Nerdesin, 1999, 71 s.

Uanbalk Yaynlar, Glen ykler Dizisi

Ah flu bykler! Benim iin nemli olan hibirfley genellikle onlar iin nemli olmuyor.Derslerim, mesela onlar hi umursamyorlar.Sonra da karnende niye drt var diyorlar.

Ne olursa olsun benim iin endiflelenmi-yorlar ve bu benim iin ok nemli. Meselahazrladm bir proje devim kaybolduundabifley olmaz, yine yaparsn diyorlar. Bu benimok canm skyor. O kadar emeim bofla gi-

diyor. Sonra sabaha kadar onu bafltan yapmakbeni daha da ok zyor. Hele okul toplant-lar, ah. nceden anneannem gidiyordu top-lantlara. Ama o da artk gidemiyor.

Daha bir sr fley var. Ama yine de doum-gnm gibi benim iin daha nemli olan fley-leri hatrlyor ve umursuyorlar.

Ah, bi de baz retmenlerim benim yaptmfleyleri grselerdi, duysalard yani beni dinleseler-di bana daha az kzarlard. Bir keresinde, fotoko-piyle ekilen ve grnmeyen bir kelimeyi grn-medii iin yanlfl sylyordum. retmenin ya-

nndaydm provalarda, ve yanlfl sylemeye de-vam ediyordum. Son provada bir retmen yan-lfl sylyorsun dedi. retmenim kflta banabard, sen nceden yanlfl demiyordun, flimdimi tuttu inadn ki yanlfl sylyorsun dedi. Arka-dafllarma nceden yanlfl diyor muydu diye sor-du. Arkadafllarm evet dediinde retmenimonlara da kzd. Bu beni ok zd.

Bykler, ltfen kklerin nemli dediifleyleri siz de umursayn.

NARE GAVRLOF (11)

Canm skanlar

o c u u n g r d e d i i


17/23

Trkiyede Askerve Siyaset(siyaset)Levent nsaldev. Orun TrkayKitap Yaynevi,345 s., 30 YTL

Levent nsald, Paris

Sorbonne-I niversi-tesine doktora tezi olarak sunduu bu alflma-da, Trk Silahl Kuvvetleri ne tr rgtselzelliklere sahiptir ve bir kurum olarak nitelik-leri nelerdir?,

Documents

Agos Kitap/Kirk SAYI 3